AYLRN DNLMSN VSL OLMASI TMNNSYL

(KTABIN ADI:)

VAST DUADA VLYANI VAST QOYMAQ V

RK
(MLLF:)

PROF.Dr. BDLZZ BAYINDIR

(STANBUL UNVRSTT LAHYYAT FAKULTSNN MLLM)

(TRCM DN:)

Dr. LNUR NSROV

BAKI 2004

www.suleymaniyevakfi.org

brlm v kitab istm adrsi Hoca Giyasddin Mah. ifahan Sor. 20 34470 minn /stanbul/

Tl: (0212) 513 00 93

Faks: (0212) 511 21 69

-mail: bayindir@suleymaniyevakfi.org

Mndricat: n sz

Birinci blm
ldn kmk istmk (hqaf Sursi: 5-ci Ayy vriln shv trcm) 1. Dua klimsin ibadt ad vrilmsi : 2. Mn ( ) klimsin Ma ( ) mnas vrilmsi: 3. Hum ( )zamirinin v cmi mzkkr salimin ursuz canllar n istifad olunduunun gstrilmsi: 4. hqaf sursi : 6 c ayy diqqt! 5. Dun ( )klmsin bir knara qoyub mnasnn vrilmsi:

kinci blm
vliyan vasiti qoymaq v irk 1. Mrik Allah qbul dir a) Mrik gylri v yri Allahn yaratdna inanr b) Mrik ya yadrann v bitkilri bitirnin Allah olduuna inanr c) Mrik btn slahiyytin Allaha aid olduunu qbul dir. 2. Mrik Allaha ibadt dir 3. Mrik vasiti v fati tanrlara inanr a) Duada vasitilik (Tvssl) b) Vasitilik (Tvssl) nc irk olur? c) fati 4. Mrik mrikliyini inkar dir a) ristiyanlar b) ncild irk c) Mkkli mriklr 5. laha dndrdiklri vasitilr, mriklri qbul tmzlr. 6. Al irki rdd dir 7. Mriklik bo bir lyadr 8. irkl laqli aylr

nc blm
Altnoluk Jurnal 1. Altnoluk jurnal il shbt a) badtdn hzz almaq b) u sahibi olmaq c) Mnafiqlrin namaz d) u il namaz ) Tzkiyy f ) hsan

g) Qlb v Zikr laqsi h) Nfsin mrhllri i ) Nur-i Muhmmdi j ) Allah il birlikd olmaq 2. Altnoluk jurnalndan cavab 3. Altnolukun cavabnn dyrlndirilmsi (Hrmtli Prof. Dr.Hsn Kamil Ylmaza cavab) a) Pinstl kiln iqtibas b) Rabit c) Rabit v Mraqib d) Rabit irkdir ) Biz bilmrik, byklr bilr f ) Mn yo, biz yo, y var g) yl birlikd olmaq h) Shv yol ) Potalyonluq i ) Vsvs j ) Mrid sa Msih laqsi k) Allahn ismlri l ) Maddi mnvi kamal mrtblri m) Varln mqsdi n) lahi irad o) Allah bilm ) nsan-i kamil fvqlad slahiyytlr p) nsan-i kamilin tk olmas r ) nsan-i kamilin qyb almini bildiyi iddias s) nsan-i kamil hr ydir t ) Hqiqt-i Muhmmdiyy u) Nfsin mrtblri v ya nfsi ilahladrma mrhllri. Ntic Son sz stifad olunmu dbiyyat Kitablar Mqallr

N SZ Allah Tala bl buyurur: D ki, Rbbim sadc bunlar haram tdi:

str aq, istr gizli olsun, hr cr fhu, gnahlar, haqsz tcavz. Allahn, haqqnda h bir snd

ndirilmdiyi yi Ona rik qomaq. Allah haqqnda bilmdiyinizi sylmk. (raf sursi
33) ytan tlni doru yolun stnd qurar. nki o, Allaha bl dmidi. And olsun ki, mn onlar n snin

doru yolunun zrind oturacaam. Sonra onlara nlrindn, aralarndan, salarndan, sollarndan soulacaam. Onlarn ounu sn kr lyn grmycksn. (raf sursi 1617) Doru yolun zrindki n byk tl irk tlsidir. O tly dnin ii birdflik bitr. nki Allah Tala bl buyurur: Allah sizin ona rik qomanz balamaz, bunun aricind olanlar dildiyi kimslr uun balayar (Nis sursi 48) irk, yalnz Allaha aid olan bzi isim v siftlri baqa varlqlarda da grm, bu varlqlar o, mvzuda Allah il rik saymaqdr. Bu varlqlar daha o din byklri olur. Onlar Allaha yan bildiklri n hmin

isim v siftlri onlara vrmk insanlar bir o qdr narahat tmz. Bu onlar Allahla vasitilik mvqyin yksldr. nsanlar Allahn gr bilcyi ilr n bunlarn vasitiliyin htiyac duymaa balayarlar. Bundan sonra onlara Allaha boyun ydiklri kimi boyun ymlri o da tin olmaz. Blc o din byklrinin hr biri bir ilah yrin qoyulmu olar. Tlnin qabana oa gln ylr qoyulur. Din byklri bu mvzuda vzdilmz vasitdirlr. Tly iki byk man al v Qurandr. Manlri amaq n insann inc hisslri n plana arlr. Dinin al dyil, knl ii olduu sylnr. Bu insanlar Quran baa d bilmycklri yalanna inandrma asanladrr. Artq qarlarna hans ay qoyulursa qoyulsun zlrini grmmzliy qoyarlar. zlrin timadlar itr. stlrin murdarlq tklmy balayar. (Ba.Yunus sursi,100). ytanlar balarna ylar, onlara yan dost olarlar. Doru yolla (sratul-mustqim) laqlri ksilr, amma zlrini doru yolun ortasnda znn drlr. (Ba. Zruf sursi, 36-37). ytana izn vrildiyi n doru yola gln h kim onun tllrindn uzaq dura bilmz. Bunu yaddan armamaq lazmdr: din dy tqdim diln hr bir y Qurana gr dyrlndirilmlidir. Allah haqqnda bilmdiklri ylri sylmk d bzi dindarlarn ddy tllrdn biridir. Bu mvzuda ya z yal glrin, ya byklrin szlrin ya da bzi kitablardak raflr saslanrlar. Allah haqqnda shv bir y dmmk n Qurana bamaq lazm ikn, Quran da bu shvlr gr qavramaa almaq, ii czndan

arar. Ntic tibar il tqvaya, mld v szd dorulua aparan yol kimi bzk-dzkli szlr vsf diln, amma slamn tml tiqadlaryla laqsi ksilmi olan yni bir din icad dilmi olar. Bu kiik kitabn mqsdi, ya mslman olmaq n yola an byk bir ktlnin asanlqla ddy bu tllri, Quran aylri inda mydana armaq v lazimi brdarlq tmkdir. almaq bizdn, mvffqiyyt Allahdandr. Prof. Dr. bdlziz BAYINDIR.

BRNC BLM LDN KMK STMK LDN STMK 5- ayy vriln ( hqaf Sursi 5-ci ayy vriln shv mna ) stanbulda Oruc Baba ad il tannan bir trb vardr. Ramazan aynda ilk iftar orada tmk istyn yzlrl insan, byk bir izdiham tkil dir, yollar tanr. 9.II.2000 gn, nb gcsi Kanal 7 tlkanalnda, sklsancak vrliind bzi lm adamlar il birlikd mn d itirak dirdim.1 Vrlid Oruc Baba yada salnb, qbird yatan bir vliyan, vsil v vasit olmas n kmy armaq mvzusu haqda mbahis dildi. Mn orada hqaf sursinin 4 v 5-ci aylrini oudum. Aylr vrdiyim mna hm o mbahisd itirak dn bzi lm adamlarn, hm d alqn myyn bir hisssini narahat tdi. Htta Prof. Hsn Kamil Ylmaz aylrin btlrl laqli olduunu, mnim shv mna vrdiyimi ddi. Prof. yrddin Qaraman : Yozursan, trcmdn ou dyrk raksiya gstrdi. Prof. Slyman Uluda da aylr bl mna vrils, indiy qdr yaam btn triqt mnsublarn v ilri mrik hsab tmli olacamz, blc bu kild mna vrmnin doru olmadn syldi. Msahibmi Prof. Slyman At aricind dstklyn olmad. Aylri bl trcm tmidim: (Btnlk nqtyi nzrindn 6-c ayni d lav dirm). D ki, bir basn, Allahn yanndan nyi arrsnz? Gstrin

mn, onlarn yr znd yaratdqlar n var? Yosa onlarn gylrd bir

1

hmd qn Counun prd vrlid Slymn t, yrddin Qrmn, Slymn Ulud, Hsn Kmil Ylmz v bdlziz Byndr itrk tmidirlr

pay var? Bu haqqda mn bundan vvl glmi bir kitab v ya mlumat qal gtirin grk. gr doru szl kimslrsniz. Allahn yanndan qiyamt gnn qdr ona cavab vr

bilmyck kimslri arandan daha zlil kimdir? Halbuki Bunlar onlarn arnn frqind dyillr. O, insanlar bir yr topland gn, bunlar onlara dmn ksilck onlara qulluq tdiklrini qbul tmyckdirlr. (hqaf sursi, 4-5-6)
Bu vrlidn gn sonra, yrddin Qaraman Yni fq qztind Ramazanda Trb Ziyartlri adl bir mqal nr tdi. Mqaldki bu cmllr diqqtimi clb tmidi: ....Bli, alqn, hm bu trblrd yatan slrin susiyytlri, hm onlarla qurduqlar laq, hm d onlardan v ya onlarn vasitsiyl bzi ylr istmlri mvzusunda mhm shvlr yol vrilir. Amma onlarn ksriyyti bu kild inanaraq bu ii grrlr: Allah bu svdiyi qullarna bzi slahiyytlr, imkanlar, susiyytlr b tmidir, bunlar bizim

fatilrmizdir, bizlr gnahkar olduumuz n bilavasit Allahdan istmy zmz yodur, blk bunlarn saysind Allah dilklrimizi qbul dr...2 Oruc Babann qbri kimi qbirlri ziyart dnlrin ksriyyti dilklrinin Allaha atdrlmas n onlar vasiti v fati olmaa ardqlar n bizim vrdiymiz mnaya gr yuardak aylr, bu ii grnlrin n zlil vziyytd olduunu gstrir.

yrddin Qrmn Rmznd Trb Ziyrtlri, 12.12.2000 trili Yni fq Gztsi, Fkh Ksi.

Daha sonra, bzi Quran trcmlrind aylr frqli mnalar vrildiyini grdm. yrddin Qaramann da dail olduu alt nfrlik hytin hazrlad Quran trcmsini l alaraq mvzunu dyrlndirmk istdim. Blc hm yrddin Qaraman mllimin canl yaynda: Yozursan, trcmdn ou dyrk mn tiraz tmsinin sbbi mlum olacaq, hm d vrli tamaa dnlrin zhnindki suallarn cavab vrilmi olacaqdr. O trcmd ayy bl mna vrilmidir: D ki, Sylyin mn, Allahn bir knara qoyub tapndnz ylr yr znd n yaradblar, gstrin mn. Yosa onlarn gylrd riklrimi var? gr doru sylynlrdn isniz, bundan vvl (siz ndirilmi) bir kitab, yaud mlumat qal varsa onu mn gtirin Allah qoyub qiyamt gnn qdr zn cavab vr bilmyck ylr tapnandan daha zlil (sapqn) kim ola bilr? Halbuki onlar bunlarn tapnmalarndan brsizdirlr. nsanlar bir yr toplandqlar vat (mriklr) onlara

(tapndqlarna) dmn ksilrlr v onlara qulluq tdiklrini inkar drlr. (hqaf sursi 4-5-6)3 Bu trcm yli hmiyytlidir. nki hazrlayanlar mhtrm lm adamladrlar. Trkc Quran trcmlri iind n mtbr olandr. Sudiyy rbistan bundan yz minlrl ns ap lyib v Trk haclara illr boyu hdiyy diblr. Mkkd Hram-i rifd ,Mdind
3

yrddin Qrmn, li zr, brhim Kfi Dnmz, Mustf rc, Sdrddin Gm, li Turqut, Kurni Krim v Trkc ml, TDV yynlr, nkr 1997

Mscid-i Nbvid yalnz bu trcmlr var. Bunu Trkiyd d Trkiy Diyant Vqfi ap tmidir .Diyantin qbul tdiyi trcm oldugu n alqn da timadn qazanmdr . Bu trcmd iki sas frq var: Biriagrmady Trky trcm tdiyimiz dua ksilmsin badt mnas vrilmsidir. Byklrin

qbrini ziyart dib yalvaranlarn h biri onlara ibadt tmdiyi n, onlar vasiti v sfati olmaa armaqla aynin htivas aricind qalrlar. kincisi, bizim kimslr dy trcm tdiyimiz mn ( )

klimsin ylr mnasnn vrilmsidir. Bu da ayni btlr aid hala gtirir v byklrin ruhunun vasiti qlnmas il laqsini ksir. Bizim fikrimiz gr yuardak trcm bir o chtdn uyun dyil. Klimsin badt Mnas Vrilmsi 1. Dua Klimsin badt Mnas Vrilmsi Yuardak aylrd dua kkndn trmi, td`un, yd`u v dua klimlri vardr. O trcmd bunlara ibadt mnas vrilmidir. Dua klimsi il laqdar Muhmmd Hmdi Yazr bl dyir: Dua, sasn dvt kimi, armaq mnasnda msdrdir. Sonra kiikdn byy, aa mqamdan yuar mqama ynldiln tlb v istk mnasnda da istifad olunmas adt halna glmidir. Buna gr d alq arasnda, duaya qulaq asdm, dua oudum dyilir. Duann hqiqi

mnas qulun Rbbindn (cll claluh) imdad, inayt v dstk istmsidir.4 badt is ltd tat mnasn ifad dir. Tat ba ymk, tab olmaq dmkdir. Daha o mri yrin gtirmk v izi tqib tmk mnasnda istifad olunur.5 Trk dilind buna qulluq dyilir. Dini trmin kimi ibadt, Allahn mrini yrin ytirmk n smimi niyytl namaz qlmaq v oruc tutmaq kimi faliyytlr vriln addr. Muhmmd (s..v) bl buyurmudur: Dua ibadtdir6, Dua ibadtin iliyidir, slidir7. nki ibadtin mqsdi v hdfi, Allah raz tmy alaraq, onun kmyini v dstyini qazanmaqdr. nsan, Allahdan bir y dildiyi vat ona qul olmaa alr. Buna gr d ibadt qlfa, dua is mhtviyata oayr. Amma dua vzin ibadt klimsi istifad olunarsa bu laq itr. stklrini bir vliya, bir ruhani vasitsi il Allaha atdran s d vvlc bu vastinini raz tmk istyir. Ona zn gr hdiyylr, nzirlr vrir, onun mnvi hzurunda hrmtl tzim dir. Hr hans birini bu formada vasiti qlmaq ona ibadt saylr. nki bu, qiyamt gnn qdr zn cavab vr bilmyck kimsni kmy armaqdr.

lmll Muhmmd Hmdi Yzr, Hk Dini Kurn Dili, C., s.662, (Bkr 186. ytin Tfsiri). stnbul 1935,

bni Mnzur, lisn l-rb,Byrut 1410/1900.itt, tv kkndndir. Tv B ymk dmkdir.Bunun ziddi krih grmk, o qrlmmqdr. yd bl buyurulur: Sonr dumn hlnd oln gy ynldi, on v yr zn,istyrk, v y istmyrk mrim glin, ddi. kisi d, istyrk gldik. (Fussilt sursi -11) Tt d yni kkdndir, b ymk, tb olmq mnsn ifd dir. ksrn mr tb olmq v rdnc gtmk mnsnd ildilir.(Rib l-Mfrdt, s.529.Dmq v Byrut, 1412/1992.) Tirmizi, Du, 1, 3372 syl hdis. Tirmizi, Du, 1, 3371 syl hdis.

6 7

Bunun ibadt olduu yuarda qyd tdiyimiz aylrin arncsnda ifad dilmidir: O insanlar bir yr topland gn, bunlar onlara dmn ksilck, onlara qulluq(ibadt) tdiklrini qbul tmyckdirlr (hqaf 6) vliyalar vasiti olmaa aranlar bunun ibadt saylmadn iddia dirlr. Dmk ki, bu iddialarndan o biri dnyada da l kmycklr. Uca Allah ara araya gln bu aylrd ibadt v dua klmlrini ayr-ayr yrlrd istifad tdiyin gr Quran trkcy (lc d baqa dillr, .N) trcm dnlr d buna ml tmlidirlr. Yosa, aaada da grciyimiz kimi, bu o shv nticlr aparb ara bilr. Mn Klimsin Mnas vrilmsi nas 2. Mn ( ) Klimsin ma ( ) Mnas vrilmsi rb dilind mn ( ) kims v ya kimslr, ma ( ) da y v ya ylr mnasn ifad dir. hqaf sursinin 5-ci aysind yrd mn klmsi vardr. Bu klm rrbcd urlu canllar n istifad olunur. Cmlnin iind urlu canllarla birlikd baqalar da varsa, ursuz canllar n d istifad oluna bilr.8 Buna bu ay nmun gstril bilr: Allah btn canllar sudan yaratd. Onlardan kimisi qarn stnd

srnr, kimisi iki ayaq zrind, kimisi d drd ayaq stnd gzr
(Nur sursi-45) (Vallahu lq kull dabbtn min min,fminhum mn ymiysi l btnihi v minhum mn ymiysi l riclyni v minhum mn ymiysi l rbin.)

Rib l-sfhni, l-Mfrdt, (mn) mddsi, s.778

Bu ayd kimisi dy trcm diln mn klmsidir. ki aya zrind gzn insanlarn, urlu canllar olduu qti olaraq bilindiyi n digr canllara da mn klmsi uyun grlmdr. hqaf sursinin 5-ci aysind bl bir y rast glinmir. Ancaq yuarda haqqnda bhs tdiyimiz Quran trcmsind ikisin kims dy mn mnas, ncsn d ylr dy ma mnas vrilmidir. Bu aynin mnasnn dyimsin sbb olmudur. nki ylr dyilnd kmy arlanlarn Da, aac v digr maddlrdn dzldilmi btlr ala glir. Fqt kimslr dyilnd, ruhani varlndan kmk umulan din byklri baa dlr. Bu ta, aada sadalayacamz talarn mydana glmsin sbb olmudur. 3.Hum ( )zamirinin v cmi mzkkr salimin ursuz canllar n ) istifad olunduunun gstrilmsi istifad olunduunun gstrilmsi Bunlar dy trcm olunan hum ( )zamiri, rbcd urlu ) mzkkr (kii cinsi) canllar ifad dir. Mn ylr mnas vrildiyi vat hum zamirin d, ya mnin lfzini bildirn huv ya da mfhumunu bildirn hiy mnas vrilir ki, bunun da shv olduu aq v aydndr. Bibrdirlr dy trcm diln afilun klimsi cmi

mzkkr salimdir v urlu kii canllar n istifad olunur. Mnin ylr kimi trcm olunmas bu mnan da mhv tmidir. Bu da hmiyytli bir shvdir. Bl dy bilrlr: Mriklr hr hans bir ruhani varla ilah kimi tapnrlar. Bu varlq, bir lnn, ya da baqa bir yin ruhu ola bilr.

Bunlar urlu varlq kimi grn bilr. Bt d o ruhanini tmsil tsin dy qoyulur. Aylrd, trcm vat, o klimlrin silib istifad

olunmasnn da sbbi budur. Bu dorudur. l is klimlrin mnasnn dyidirilmsi tamamil shv idir. ayy 4. hqaf sursi 6 c ayy diqqt! Bu surnin 6-c aysi ylr dy trcm diln mn klmsinin kimslr dy trcm dilmsini mcburi hala

gtirmkddir. Ay bldir: O, insanlar bir yr topland gn, bunlar onlara dmn ksilck, onlara qulluq tdiklrini qbul tmyckdirlr. Airt gn btlrin, hr birinin canl bir varla dnb insanlarla birlikd bir yr toplanmayacaqlar dqiqdir. Buna htiyac da olmayaaq. nki dan, mtaln v ya tatann Allaha vrck h bir hsab yodur. Ayd haqqnda bhs dilnlr, haqq-hsaba kil biln urlu

varlqlardr. Bunlarda ruhlarndan mdd umulan din byklridir. ( )klimsin mnasnn vrilmsi. 5.Dun ( ) klimsin bir knara qoyub mnasnn vrilmsi. Hmin Quran trcmsind, mzkur aynin mtnind min dunillah = Allahn dunundan ifadsi Allah bir knara qoyaraq klind trcm dilmidir. Bu cr trcm shv dyil. Bununla birlikd bu formada trcm Allahdan baqasn aranlarn Allah dvr aricind

buradqlar fikrini oyadr. Halbuki h bir mrik (Allaha rik qoan) Allahn varln v birliyini inkar tmir. Mrikin mmindn frqi, onun Allah il z arasnda, slahiyyti Allah trfindn vrilmi bir vasitinin

varlna inanmas, onu Allaha yaxn hesab edib, ondan kmk v fat gzlmsidir. Bu mvzunun zrind daha sonra trafl duracaq. Dun klmsinin lt mnas, stn ziddi, n st mvqedn bir az aadr. Bu klmy baqa mnas da verilir. qrab yni n yan mnasn da ifad dir. Ona o yan mnasn is Hz dunhu bildirir. Dun vvlc mnasnda da istifad olunur.9 Trk dilind ksr hallarda yan, bzn bri10, bzn nc, bznd baqa klimlri bunun vzi ola bilr. Dvlt bas il grmk istynlr, nc ki, onun bir yann vasiti qoyurlarsa, Allaha dilyini atdrmaq istyn bzi insanlar da, z almlrind, ona yan hsab tdiklri birini vasiti qoyurlar. Bu sbbl min dunillah, Allahn yanndan dy trcm tmk, mumiyytl daha mqsd uyundur. Daha sonra ouyacamz aylrd d aq aydn grcyik ki, mriklr d btn gcn Allahn lind olduunu bilirlr.Bunu biln bir s znn Allaha yan hsab tdiyi hr hans birini vasiti mvqyind gr bilr.Allahdan istnilmli bir yi vasitidn dyil, onun vasitiliyi il Allahdan istyr. Buna gr d prof. yrddin Qaraman mllimin trb ziyartlri il laqdar qlm ald

mqalsind, lm din byklrini vasiti qlanlara dair yazdqlar il

Dun klmsi il lqli olrq Qmust bu mlumtlr yr vrilir: Dun fvqn ziddidir, n st mrtbdn bri dmkdir, ondn bir dy ifd dilir. Bzi dililr bunun dnv klimsinin mqlubu olduunu dmidirlr. Klim qyr mnsnd d istifd dilir. qrb mnsnd is zrfdir. On o yn mnsnd Hz dunhudur. Dun, qbl mnsn d ifd dir. Hr hns bir y o birsindn, bir z d is hz dun zk dyilir. Firuzbdi, Qmus trcmsi, Mtrcim sim, Bhriyy mtbsi 1305.

Bri, bu trf ynd v dh yn mnsn ifd dir. msddin Smi, Qmusi Trki, stnbul 1319
10

hmfikir olmamz mmkn dyil. O, yazr.. ytr ki, mminlr, Allahdan istmli olduunu quldan istmsinlr, Allahdan n tmli olduqlarn, qul n tmsinlr.
11

Bl szlr sbbi il, bir ly, dirilrd bl olmas mmkn olmayan, yali slahiyytlr vrrk, Allaha onun vasitiliyi il

atdrmaq, slam almind yaylm n tml stliklrdn biri olmudur. Uca Allah bl buyurur: D ki, bir ban, Allahn yanndan nyi arrsnz? Gstrin mn, onlarn yr znd yaratdqlar n var? Yosa onlarn gylrd bir pay var? Bu haqda mn bundan vvl glmi bir kitab v ya mlumat qal gtirin grk. gr doru szl kimslrsiniz. (hqaf sursi 4) Aydki Allahn dunundan ifadsi Allah bir knara qoyaraq klind trcm dils, Allahn dvr aricind qald fikri mydana r v yuardak mnalarn h yri olmaz. Bu tnqidlr, yuardak ayy saslanaraq dilmidir. yni shvlr, iind dua kkndn trmi klimlr olan bir o aynin Trkcy trcumsind d yol vrilmidir. in qrib trfi, bir nsi istisna, btn Trkc Quran trcmlrind yni cr shvlrin

tkrarlanm olmasdr.

Hyrttin Krmn, Rmznd Trb Ziyrtlri, 12,II, 2000 trihli Yni fk Qztsi, Fkh Ksi
11

KNC BLM VLYANI VAST QOYMAQ V RK VAST V irk, yalnz Allaha aid olan bzi isim v siftlri baqa varlqlarda da grmk, bu varlqlar o mvzuda Allah il rik saymaqdr. Bunu qbul dn insan Allah il birlikd onlara da qul olar. Qurann dmk olar, hr shifsind bu mvzu il laqli hkmlr mvcuddur. Uca Allah bl buyurur: Allah, bir yin zn rik saylmasn balamaz, bunun

aricind olan dildiyi kims n balar (Nis sursi 48)

Dmk ki, tiqadna irk bulamam gnahkar bir insan tvb tmdn ls, Allah onun gnahlarn balaya bilr. Allah, Hz. Muhmmd (s..v.) bu mri vrmidir: D ki, y cahillr! ndi mnim Allahdan baqasna qul olmam

istyirsiniz? (Ya Muhmmd) Sn d, sndn vvlki rsullara (lilr) d bu qti olaraq bildirilmidir: Hl bir irk d grk; mllrin yanb gdr v sn uduzanlardan olarsan. yr! Yalnz Allaha qulluq t v kr dnlrdn ol (Zumr sursi 64-66)
Allahn, htta znn son lisi Hz.Muhmmdi (s..v.) bl aq v kskin ifadlrl brdar tdiyi bu mvzuya lazmi hmiyyt

vrilmlidir. ks tqdird diln ya mllrin v ibadtlrin savab yo olub gdr. Mslmanlarn n o aldandqlar y, Allahn varln v birliyini qbul dnlrin mrik ola bilmycyidir. Halbuki, ortaqlq riklik n n az iki tanrya htiyac var, bunun birincisi daima Allahdr. Digri

v ya digrlri is Allahdan daha gcsz hsab diln, insan il Allah arasnda vasitilik tdiyin inanlan tanr v ya tanrlardr. Buna gr d iki Allahn olduunu iddia dn h kim rast glinmmidir. Mriklrin fikrinc d Allah vardr, birdir v btn gc Onun linddir. Digrlri is gc Ondan almdlar. 1. Mrik Allah Qbul dir Qbul Mrik Allahn hm varln, hm birliyini qbul dir. Allaha aid bzi susiyytlrin, bir baqa varlqda da olduuna inanmas, onun, yni o varln Allaha yan olduuna inanmasndan irli glir. Ona tzim dir ki, zn Allaha daha o yanladrsn. Allah bl buyurur: Ya bilin ki, saf din Allahn dinidir. Onun yanndan vliyalar

tapanlar bl dyirlr: Biz onlara,

sadc bizi Allaha daha o

yanladrsnlar dy qulluq dirik (Zumr sursi:-3)

Gylri Y a. Mrik Gylri v Yri Allahn Yaratdna inanr Uca Allah bl buyurur: Onlardan sorusan ki, O gylri v yri yaradan, Gn v Aya

ba ydirn kimdir? Qtiyytl Allahdr dyckdirlr. l is nc z virirlr? (nkbut sursi-61,)

v olduuna b. Mrik Ya Yadrann v Bitkini Bitirnin Allah olduuna inanr Uca Allah bl buyurur: Onlardan sorusan ki; Gydn su ndirib onunla yri; lmndn

sonra dirildn kimdi? bhsiz Allahdr dyckdirlr. (nkbut

sursi-63)

Slahiyytin Olduunu Qbul c. Mrik Btn Slahiyytin Allahda Olduunu Qbul dir Uca Allah bl buyurur: Dsn ki: Gydn v yrdn siz ruzi vrn kimdir? Ya da itmnin v gzlrin sahibi kimdir? Kimdir o dirini ldn aran, ln d diridn aran? Ya da hr ii kib virn kimdir? Onlar Allahdr dyckdirlr. D ki, l is h qormursunuzmu? Ba sizin grk Rbbiniz Allah budur. Haqqn o trfi (ksi) zlalt (sapnlq) dyil bs ndir? Nc d z virirsiniz? (Yunis sursi-31-32) 2. Mrik Allaha badt dir badt brahim Pymbrdn (.s) z bri Mkkd daima hcc v mr ibadtlri dilmidir. Mriklr d hicrtin 9-cu ilin qdr hcc v mr lyirdilr. li ibn bu Talibin (Allah ondan raz olsun) Minada ouduu bu ay il onlarn bu ibadtlri tmlri qadaan dilmidir: y iman dnlr! Mriklr sadc bir ncisdirlr. Artq bu ildn

sonra Mscid-i Hrama yanlamasnlar (Tvb sursi-28)

Onlar Mkklilrin rfat dana mamas kimi ibadtd bzi skildilmlr yol vrmdilr. Uca Allah mslmanlara, hcc il laqdar, tz bir y mr tmmi, sadc o skildilmlri tamamlamalarn istmidir: Hcc v mrni Allah n, skiksiz yrin ytirin... (Bqr sursi-28) Hcc mvsm, qmri aylardan vvalda balayr, Zilhiccd bitir. Mriklrin vatnda da bunun bl olduunu bu aydn yrnirik:

Hcc mlum aylarda olar. Hr kim o aylarda hcc ibadtin balasa

artq hcc vat onun n zvcsin (zvcn) yanlamaq, yoldan maq v dymk dy bir y olmaz. (Bqr sursi 197)
Mriklr haclara su vrmk v Mscid-i Haram ibadt n aq saladqlar il fr dirdilr. Uca Allah onlarn bu qrurlarnda haqsz olduqlarn bu ayd bildirmidir: Mriklr kfr tdiklri bard z zlrin ahid olduqlar halda,

Allahn mscidlrini tmiz tmk onlara layiq olmaz. Onlarn mllri pua mdr. Onlar chnnm odunun iind bdi qalacaqdrlar. Allahn mscidlrini yalnz Allaha v qiyamt gnn iman gtirn, namaz qlb zkat vrn v Allahdan baqa h ksdn qormayanlar tmir d bilrlr. Mhz onlar doru yolu tapa bilnlrdn ola bilrlr. Mgr siz haclara su vrmyi v Mscidul Hram tmir tmyi Allaha v qiyamt gnn iman gtirib Allah yolunda cihad dnlrl ynimi tutursunuz? Onlar Allahn yannda yni olmazlar. Allah zalm tayfan doru yola ynltmz. (Tvb sursi 17-18-19)
3. Mrik Vasiti v fati Tanrlara nanr Vasiti Tanrlara Gylri v yri yaradan, Gn v aya ba ydirn, ya yadrb, bitkini bitirn v btn slahiyytlr sahib olan Allah, gylrin v yrin tk hkmdardr. O, bizdn uzaq dyil, biz ah damarmzdan daha yandr. Amma mrik Onu yr znd hkm srn hkmdarlara oadaraq zndn uzaq sayr. nki bu hkmdarlar alq zlrin yanladrmazlar. Hkmdara yanlamaq istyn, ona yanl olan birini tapmaa mcburdur. Mriklr d Allaha yan olduquna inandqlar

biri il laq qurmaq istyirlr. ristiyanlarn Hz.sa(.s)-n, Allahn olu, Mkkli mriklrin z btlrini Allahn qzlar,12 din byklrinin ruhlarndan kmk umanlarn da onlar, Allahn susi dostlar

saymaqlar bu sbbdndir. ristiyanlar bu vziyyti bu kild tsvir tmidilr:

Bu klin altnda bl bir yaz var: Yuardak kil mqdds olan Tanr il gnahkar insann

vziyytini gstrir. Arada byk bir boluq gz arpr. Olar is insann Tanrya v Onun biz tqdim ldiyi bol hyata atmaq n nmayi tdirdiyi mlin simvoludur. Bu mk, Tanrdan crini gzlyrk diln yalqlar, mtlif flsfi fikirlr, yaud dini tiqadlar formasnda tzahr dir. Aadak kil biz aradak boluu doldurmann tk yolunu aqlayr.13

Muhmmd b. Crir t-Tbri, Cmiul Byn fi Tfsiril Qurn, (Tbri Tfsiri) C. 11, s. 519, Ncm sursi 19 cu ynin tfsiri, Byrut 1992
12 13

kil v yzlr, intrnttdn, www. Incil.com dn lnb

Allah il insan arasndak quzu Hz. sadr (.s.). Aradak boluu onun doldurduu iddia dilir. Pavl14 Timotosa mktubunda bl yazr: Bir tk Allah il insanlar arasnda bir tk vasiti var. Bu da insan olan v zn hr ks n girov olaraq tqdim tmi sa Msihdir15. Hz. sann (.s.) quzu klind gstrilmsinin sbbi, onun zn briyytin ilas n qurban vrdiyi etiqaddr. Btn insanlarn, xsusi il d gnahkarlarn lehin Allahn yannda tk vasiti sadr. sann, z vasitiliyi il Tanrya yaxnlaanlar tamamn xisal etmy gc atar. nki onlar n vasitilik etmkdn tr daim yaamaqdadr16. Xristiyanlar Mqdds Ruhu da vasiti sayrlar. Blc

vasitilrin say artr. Pavlin Romallara mktubunda bu ifadlr yr vrilir: Mqds Ruh, biz zyifliyimizdn tr kmk dr, nki nc
14 Pvlin Mktublr , bu gn ld oln ncilin bir hisssi sylr. Bunu Qurn qbul tmir. nki Qurn gr ncil llhn kitb, s (.s) is lisidir. Pvl is sn grmmidir. ncild Pvlin sl dnn Sul olduu,(Hvrilrin ilri13/9 ) qorunc bir ristin dmni olduu hld, m (Dmq) yolund birdn bir gyd prldyn bir nurun onun trfin ndiyini, snn on sslndiyi (Hv. lri 9/3-6), sonr onun sy innd v vftiz dildiyi (Hv. lri 9/18) ifd dilmkddir. Bun gr d Pvl srvi bir ristindr. Onun sznn ncild yr lms qbul dil bilmz.

ncil, 1 Timotos 2/5-6 (Kitbl mqdds, khn v yni hid, (Tvrt v ncil), Kitbl Mqdds irkti, stnbul 1981, s.218
15 16

Katolik Kilssi Din v xlaq Tezislri, Roma Papas II ohan Pavelin mri il 1986-c ild Kardinal Josef Ratzingerin sdrliyi il qurulan 12 nfrlik heytin 6 illik almas nticsind meydana gtirilmi v Vatikan trfindn qbul edilmi tlimlri ehtiva edir. Trkcy trcm edn Dominik Pamir, Trkiy Yepiskoplar Konfrans adna stanbulda 15 avqust 2000-ci ild ap edilmidir. 2634-c paraqraf.

dua tmliyik, bunu bilmirik. Amma Mqdds Ruhun z szl ifad dil bilmyn iniltilrl bizim n fat dr. nsanlarn qlblrini aradan Tanr, Ruhun dncsinin n olduunu bilir.nki Ruh Tanrnn istyin gr mqddslr n fat dr17.Mqdds Ruh

mvzusuna yn qaydacaq. Katoliklr Hzrti Mrymi d vasiti qlrlar. Onlarn bu mvzuda tiqadlar bldir: Mrym Anann anal bitmmidir. Tzlnn vasitiliyi il bdi sadtimizi tmin dn rmaanlar zmant altna almaa davam dir. Ona grdir ki, Mrym Anaya kilsd advokat, kmki, kmy tlsn, vasitilik dn dyirlr18 Mrik vasitini, mnvi gc olan bir varlq sayr, ona yanlq n qurbanlar dir, atirsi qarsnda hrmtl tzim dir. Onunla laqlrini daim canl salayr ki, o da onun, Allah il laqlrini canl salasn. Qti olaraq bilinir ki, h bir insan aac, da v ya mtal vasiti qoymur. Mrik bt dyil, onun tmsil tdiyin inand bir ruhanini vasiti qoyur. Rabit n yinin klin baan mrid, kil dyil, yinin ruhaniyyti il rabit dir. gr hykli qadaan saymasa, kil yrin yinin hyklini sr, hrmtl onun qarsnda durub rabit drdi. Allah il laqlrini bir vasiti il davam tdirdiyin inanan s o vasitini, Allah svdiyi kimi svr, onu raz salmaa, Allah raz

17 18

ncil, Romllr 8/26-28; Ktolik Kilssi Din v lq Tzislri, prqrf 741 Ktolik Kilssi Din v lq Tzislri, prqrf 969

salmaqdan daha o hmiyyt vrr. Allah raz salmaq iini, daha o o vasitiy hval dr. Uca Allah bl buyurur: nsanlar arasnda Allahn yanndan ndad z lynlr vardr.

Onlar Allah svr kimi svrlr (Bqr sursi - 165)

ndad, niddin cmidir. Nidd Allahnkna bnzr bzi susiyytlr sahib olduu bilinn v zidd ylri mdafi d bilcyin inanlan varlqdr.19 Aada izah dilcyi kimi, bu vasitilr Allaha oar susiyytlr yaradrlr. Allahn onlarn trin dymycyin, lazm gls Allaha onun istmdiyi bir yi qbul tdirmy gclrinin atacana inanlr. Mrik vasitinin o slahiyyti, Allahdan aldna inanr. Mkkli mriklr Kbni tvaf drkn bl dyirdilr: Lbbyk l rik lk ill rikin huv lk tmlikunu v ma mlk Yni: mr l Allahm, snin h bir rikin yodur. Yalnz bir rikin20 vardr ki, onun da, btn slahiyytlrinin d sahibi Snsn. Bunu nql dn Abdullah ibn Abbas dyir ki, onlar Lbbyk l rik lk - mr l Allahm, snin h bir rikin yodur ddiklri vat Muhmmd Pymbr (s..v.): Yazq siz! Bu qtidir, bu qtidir, dyrdi.
21

a. Duada Vasitilik (Tvssl) Vasitilik Mrik btn gcn Allahn lind olduunu bilir. Allah yr zndki hkmdarlara oadaraq ona bir yan vasitsi il atdrmaq
19 20

B bn Mnzur, Lisnu-l - rb, nidd mddsi, c. III, s.420, Dru Sdir, Byrut

Kbnin trfndk btlrdn hr biri bir qbily id idi. Hr z btnn vsitiliyi il llh tdrm ld n, hr mrikin sdc bir bt vrd.
21

Muslim, Hcc, 3,22-1185

istyir. Amma dara ddy vat vasitini unudar v birbaa Allaha yalvarar: Uca Allah bl buyurur: Gmiy mindiklri vat, irkdn uzaq bir kild, yalnz Ona tzim

drk Allaha yalvararlar. Onlar quruya ardm, bir d grrsn ona rik qomaa balayblar (nkbut sursi - 65)
Darda qalm insan dua tdiyi vat onun imdadna kim atr,

drdin drman olur v sizi yr zn hakim qlr? Allah il brabr baqa bir tanrm var? N qdr az dnrsnz (Nml sursi - 62)
Thlk vat fitrt, yni insann tbii formas i dr v rti rflkslrini unudur. Amma thlk sovuduu an tkrar khn rti rflkslrin qaydr v ilasna vasitilrin sbb olduunu dyir. mdad ya filanks ddim glib mni ilas tdi dmy balayr. Uca Allah bl buyurur: D

ki: Sizi qurunun v dnizin

qaranlqlarndan ilas dn kimdir? Bundan bizi ilas tsn kr lynlrdn olacaq dy Ona gizli gizli yalvarb yaarrsnz. D ki: Allah sizi ondan v hr bladan ilas dr; sonra da siz Ona qoarsnz
(nam sursi 63,64) Budur Rbbiniz olan Allah! Hakimiyyt onundur. Ondan baqa

ardqlarnz bir yirdyin qabna bl hkm ly bilmzlr. Onlar arsanz, duanz itmzlr, tmi olsalar bl siz cavab vr bilmzlr. Qiyamt gn d sizin rik saymanz tanmazlar. H Kim sn, hr yi biln Allah kimi, br vrmz (Fatir sursi 13, 14)

Duada vasitilikl laqdar olaraq ristianlarn vziyyti nmun gstril bilr. nki aadak hdis bl bir nmunnin yrin ddyn gstrir: bu sid l-udrinin nql tdiyi hdisd Hzrti Muhmmd (s..v.) bl buyurmudur: Sizdn vvlkilrin izlrini, bhsiz qar qar, arn arn tqib dcksiniz. Onlar biz krtnkl diyin girslr, siz d aralarnca gircksiniz. Biz ddik ki: Yhudilr v ristianlarm? Pymbr (s..v.) : Baqa Kim ola bilr? ddi22 Katoliklr gr: Dua susn Ataya itab dir. ynn saya da ynlir, susiyl d onun ad tutulub yaarld vat23. Daili dua, qul olan Oulun Bli sin v tvazkar qulunun (Mrym Ana) Fiatna qarr24 Onlar dyirlr ki: sa bizim n, bizim yrimiz v lhimiz dua dir. Atann yannda, dayanmadan bizim n vasitilik dir. Duamz qrarl kild sannk il, vlada layiq tibar v csartl birlmidirs, onun adn tutub dildiyimiz hr yi ld drik25. Mrik o vasitini z vkili v qoruyucusu sayr. Amma Allah bu slahiyytlri lilrin bl vrmmidir. Uca Allah son lisin bl buyurur:

22 23 24 25

Buri, Shih i Buri, `tism Bi`s Sunn,14 Ktolik Kilssi Din v lq Tzislri, prqrf 2680 yni sr, prqrf 2716 yni sr, prqrf 2741

Biz sni onlarn zrind bir qoruyucu qlmadq. Sn onlarn

zrind bir vkil d dyilsn (nam sursi - 107)

Sn sadc brdar dnsn. Hr y vkil olan Allahdr (Hud sursi - 12) linin vziflri mlumdur, Uca Allah bl buyurur: gr z vircklrs qoy virsinlr, biz sni onlara gzti

gndrmdik, sn dn sadc tblidir. (ura sursi - 48)

linin h kimi yola gtirm vzifsi d yodur. Uca Allah bl buyurur: Sn svdiyin kimsni doru yola gtir bilmzsn, amma Allah,

yola gtirmk istdiyini gtirr. Doru yola glck olanlar n ya O bilr. (Qsas sursi - 56)
li sadc doru yolu gstrir; Uca Allah bl buyurur: bhsiz sn, qti olaraq, doru yolu gstrnsn (ura sursi 52) Allahn vrmdiyi bir slahiyytin ruhanilrd var olduunu saymaq mrik olmaa kifayt dr. Ona bu slahiyyti Allahn vrdiyini sylmk, dlilsiz bir iddia, yalan v iftira olar. Uca Allah bl buyurur: Allahdan vvl26 l y tapnrlar ki, Allah onun haqqnda h bir

sbut ndirmmidir. Onunla laqdar zlrinin d bir mlumatlar yodur. O, zalimlrin kmkisi olmaz (Hcc sursi - 71)

26

Dun klimsi qbl = nc mnsn d ifd dir.

Mriklr bu mvzuda ata babalarna saslanrlar. ristianlar, ata babalarnn, hr hanssa formada ncil soudurduu mktublara v qbul tdiklri Sinod qrarlarna istinad tmkddirlr. Hr hans bir s tanrlq vzifsi vrmk insanlara dn i olmad n, Quran buna dair brlr bir mlumat kyfiyyti vrmir. Bu cr brlr, rti rflks yolu il qbul dil bilr, amma h kimi tmin tmz. Bu sbb gr ristianlar, bir yrd tanr ddiklrin, digr yrd insan v ya baqa varlq dmk mcburiyytind qalrlar. Budur Katoliklr! Onlar hm Mrymi, hm d san (.s.) bnd sayrlar, amma yars tanr olan bnd. nki, Katolik Kilssi Din v laq Tzislri kitabnn Papaya ithaf dildiyini gstrn shifsind bl yazlr: Tanr qullarnn qulu ypiskop II ohan Pavlin bdi atirsin Bu sz d onlara aiddir: sa Msih inana bilrik, nki o, z Tanrdr, cisimlnmi Klamdr27 sann (.s.) airt gn dycyi bu szlr haqqnda dnmk lazmdr: ..aralarnda olduum mddtc onlara ahid idim. Mni vfat

tdirn kimi, onlarn zrind gzti yalnz Sn oldun. Sn hr yi grb, gztlynsn (Maid sursi - 117)
Hzrti sa (.s.) vfatndan sonra mmtindn brsiz hala glmidirs, onu vasiti qlmann v ondan kmk dilmnin n mnas var? Uca Allah bl buyurur:

27

Ktolik Kilssi Din v lq Tzislri, prqrf 151

Allahn yanndan ardqlarnz da, sizin kimi bndlrdir. gr

haqlsnzsa onlar arn da siz cavab vrsinlr grk. Onlarn yriyck ayaqlarm var, yosa tutacaq llrimi var, ya da grck gzlrimi var, v ya idck qulaqlarm var? D ki: riklri arn, sonra mn tl

qurun, h gz adrmayn. nki, mnim dostum (vkilim - vliyam) Kitab ndirn Allahdr. O, yalarla dostluq dr. Onun yanndan ardqlarnz zlrin kmk d bilmzlr ki, siz kmklik tsinlr.
(raf sursi 191, 197) Blk zlrin kmklri tounar dy Allahn yanndan tanrlar

z drlr. Amma onlarn kmk n gclri atmaz. Halbuki zlri onlar n hazr skrdirlr (Yasin 74, 75)
Vasitilik N b. Vasitilik (Tvssl) Nc irk Olur? Uca Allah bl buyurur: Onlardan bir sorusan: O gylri v bu yri kim yaratd? Qti olaraq

Allah dyckdirlr. D ki: Allahn yanndan nyi ardnza badnzm? ndi Allah mn bir drd vrmyi istmi olsa, onlar bu drdin frqin vara bilrlrmi? Ya da Allah mn bir yalq tmk istmi olsa, onlar Onun bu yalnn qaban ala bilrlrmi? De ki: Allah mn yetr.Pnah aparmaq istynlr Ona pnah aparsnlar.
(Zumr sursi 32). Papa II ohan Pavelin Hz. Mrymi vasiti qld bir duaya baxaq: nsan olmu Klamn28 Anas v Kilsnin anas olan ox mqdds bakir Mrym, Kilsnin yni bir ristianladrma faliyytin ard bu

28

Hz. sa (.s)

dvrd btn kilsnin hr sviyysind din drsi almalarn gcl vasitiliyi il dstklmsi n dua dirm29 Vatikandan uzaqda, qbrind yatan Hz. Mrymi kmy aran, onun zn tandna, duan itdiyin, gcl vasitiliyi il zn dstkly bilcyin inanr, onda bzi ilahi siftlr v susiyytlr olduunu yal dir. Bunlar hyat, lm, smi, bsr, irad, qdrt v buna bnzr siftlrdir. Hyat dirilik dmkdir. Mrymi diri saymayan kmy armaz. Katoliklr gr o kainatn kraliasdr.30 Triqtilr d vliya n bl dyirlr: Bir vliya ldm ruhu qnndan syrlm qlnc kimi olur.
31

lmszlk yalnz Allaha msus bir susiyyt olduuna gr, onlar Mrymi v ya hr hans vliyan bu mvzuda Allaha rik saym olurlar. lm, bilmk v qavramaq dmkdir. nsanda lm sifti vardr, amma Vatikanda oturan biri, Mrymi, vasiti olmaa ard n, hm zn tandna, hm d onun, istdiyi y n az Allahn bildiyi qdr bildiyin inanm olmaldr. nki vasiti olmaq n bu mlumata sahib olmaq rtdir. l is o, Mrymi Allahn hdsiz lminin bir hisssin rik saymaqdadr. yni tiqad, bir vliyan vasiti v fati qlmaq n onun qbrinin trafnda toplananlarda da vardr. Sm` itm gcdr. Allah insana itm gc vrmidir, amma bu, myyn msafdn, myyn tzlikd olan ss dalalarn id
29

Pp II ohn Pvlin Ktolik Kilssi Din v lq Tzislri Kitbnn Giriind yzlm dus yni sr, prqrf 966 Mhmud Ustrmznolu v dostlr, Ruh-ul-Furqn Tfsiri, c. II, s.67, stnbul 1991

s. 22
30 31

bilm il mhdud bir qvvdir. Vatikandan Mrym sslnn insan, onu Allahn itm siftin (Sm`) d rik tmi olur. nki bu kild bir itm gc, Allahdan baqas n bhs-i mvzu ola bilmz. Bir vliyan vasiti qlanlar da onun, smimi yalvarlar itdiyin inanrlar. Yosa o, itmdiyi y n nc vasiti v fati olar? stlik Mrym lmdur. ly hr hans yi itdirmy bizim gcmz atmaz. Uca Allah bl buyurmudur: Sn llr itdir bilmzsn (Nml sursi - 80) bhsiz Allah istdiyin itdirr. Amma sn qbirdkilr bir y

itdir bilmzsn (Fatir sursi - 22)

Bdr mharibsind ldrln mriklr bir quyuda basdrldqdan sonra Allah Rsulu (s..v.) onlarn yanna glib bl ddiyi bildirilmidir: y filanks olu filanks! y filanks olu filanks! Allah Rsulunun siz vrdiyi szn haqq olduunu grdnzm? nki mn Allahn mn vrdiyi szn haqq olduunu grdm. mr ibn ttab ddi: y Allahn Rsulu, ruhsuz csdlrlmi danrsnz? O, bl cavab vrdi: Syldiklrimi onlar sizin

itmyinizdn pis itmirlr. Amma onlar (sizdn frqli olaraq) mn h bir kild cavab vr bilmzlr.32 Bir l, qbrinin yannda durub onu aran its bl qiyamt qdr cavab vr bilmycyi n bu i aadak aynin htivasna girr:

32

Mslim, Shih-i Mslim, l-Cnn v sfti nimih, Bb 17, Hdis 76(2873)

Allahn

yanndan qiyamt gnn qdr ona cavab vr

bilmyck kimslri arandan daha zlil kimdir? Halbuki bunlar onlarn arnn frqind dyillr (hqaf sursi - 5)
Bsr , grm qvvsi dmkdir. gr bir s bir ln kmy arrsa, dmk ki, onun zn gr bildiyin inanr. Gr bilmdn ona kmk tmsi qyri mmkndr. Fiziki manlrl mhdudlamayan grm yalnz Allaha msus olduu n bu s onu, Allahn grm (bsr) siftin d rik saym olur. rad dilmk v trcih (sm) tmkdir. Qdrt is hr y gc atdrma mnasn ifad dir. nsann iradsi d, qdrti d mhduddur. ldm, hr y bitr. Mrymin ar idib qbul tdiyini v lazmi kmyi d bilcyini yal dn, ona bu iki sifti d vrmi olur. Bu fvqlad bir irad v qdrt yaradrlmasdr. Bu mnada irad v qdrt sahib olan tk varlq Uca Allahdr. Dmk ki, o s Mrymi Allahn bu iki siftin d rik saymdr. Papa il birlikd minlrc ristian da z doma dillrind yalvarlar il Mrymi vasiti qldqlar n onun, hr istk sahibini tandna, dilini bildiyin, istklri baa db qavradna, onlar birbirin qardrmadan dyrlndir bildiyin d inanrlar. Burada yalnz Allahn sahib ola bilcyi byk bir lm v qdrt htiyac duyulur. Bunlar Mrymi bu mvzuda da Allah il mtrk susiyytlr sahib bilmk mcburiyytinddirlr. yni vziyyt, Pymbri (s..v.),

bdlqadir Gylanini v ya bir baqa vliyan kmy aranlar n d krlidir.

nsanlarn istklrindn bri olmayan, ancaq qiyamt gn dirilck bir l, biz ah damarmzdan da yan olan v hr yi biln Allahn yannda nc vasitilik d bilr? Mrymin vasiti ola bilmsi n o, hm yuardak siftlr sahib olmaldr, hm d Allahn siftlrind bir o qdr nqsan olmaldr. Yuardak siftlrin hr biri Allahn isimlrindn trmsidir. Bunlar hyy, alim, smi, bsir, murid v qadir isimlridir. Uca Allah bu haqda bl buyurmudur: O n gzl isimlr Allahndr. Siz Onu, onlarla arn. Onun

isimlri haqqnda yrilik dnlri buran. Onlar bu ldiklrinin vzini grckdirlr (raf sursi - 180)
Allahn vrmdiyi slahiyytlrin, bzi varlqlarda v ya ruhanilrd var olduu saymaq irkdir. Uca Allah bl buyurur: D ki, Allahn aricind yaln qurduqlarnz arn grk.

Onlarn blan n df tmy, n d baqa trf ynlndirmy gclri ata bilr. Hy ardnz bu ylr d Rbblrin hans daha yandr dy vsil atarrlar, rhmtini umur, zabndan qorurlar. nki Rbbinin zab hqiqtn qoruncdur. (sra sursi 56,57)
Allah nyi gizltdiyinizi v nyi aa artdnz bilir. Allahn

yanndan ardqlar is bir y yarada bilmzlr. slind zlri yaradlmdrlar. Onlar ldrlr, diri dyil. N vat dirilcklrini d bil bilmzlr. (Nhl sursi 19,20,21)

Mrymi v ya bir baqa vliyan kmy aranlar, onlara bu susiyyt v slahiyytlri Allahn vrdiyin inanrlar. Bllri il bizim aramzda vatar bu kild diyaloqlar olur: - bdlqadir Gylani* sni haradan tansn? - Allah tanda bilmzmi? - O sni nc itsin? - Allah itdir bilmzmi? - O snin dilini n bilir? - Allah yrd bilmzmi? - Bs ya, o lmyib? vliyalar lmz. Uca Allah bl buyurur: Allah

yolunda

ldrlnlr llr dmyin. Onlar diridirlr( Bqr - 154)

- Mgr bdlqadir Gylani Allah yolunda ldrb ki, ona l dmyk? - !? - Aynin yarsn oudun. Ardn da ou. Allah aynin davamnda bl buyurur: onlar diridirlr. Amma siz bunu anlaya bilmzsiniz. Allahn anlaya bilmzsiniz ddiyini siz nc anlayrsnz? - !!?? - Dmli Allah vvl bdlqadir Gylaniy bir dirilik vrck, sonra sni ona tandacaq, ssini itdirck, snin dilini yrdib baa dmsini tmin dck, sonra snin Lhin vasitilik tmsin, z qarsnda sni mdafi tmsin icaz vrck. Btn bunlara Allahn n htiyac var? - !!!???

- Bu ayy qar szn ndir? Allahn yanndan qiyamt gnn

qdr ona cavab vr bilmyck kimslri arandan daha zlil kimdir? Halbuki bunlar onlarn arnn frqind dyillr. (hqaf sursi 5,6)
- !!!!???? fati c. fati Mrik Allah yrznd hkm srn hkmranlara oatd n vasitilik dck v zn ondan qoruyacaq birisini atarar. Bu Allaha yanl olan v Allahn rdd d bilmycyi biri olmaldr. Katoliklrin mvzu il laqdar tiqadlar bldir: Btn insanlarn, susil d gnahkarlarn lhin Atann yannda tk vasiti sadr. sann, z vasitsi il, Tanrya yanlaanlarn hamsn ilas tmy gc atar. nki o, vasitilik tmk n daim yaayr. Mqdds ruhun z d bizim n vasitilik dir33. Mrym Anann anal,.bitmmidir. Tzlnn vasitiliyi il bdi sadtimizi tmin dn hdiyylri zmant altna almaa davam tmkddir. Ona gr d Mrym Anaya kilsd advokat, kmki, imdada ytin, vasitilik dn dyirlr.34 yni tiqad sufi triqtlrind d vardr. Bir y fndi v triqtinin qabaqcllar il tkil olunmu grmzn bu mvzu il bal hisssi bldir:

* bdlqdir Gylni II srd ym mhur rnl sufi yi.

33 34

Ktolik Kilssi Din v lq Tzislri, prqrf 2634 yni sr, prqrf 969

Mrid - Bizim y fndiy ba nqtyi nzrimiz bldir ki, o biz kmk olacaq. Msln bu gn mhkmd vkil tutmaq

mcburiyyti yodur. Amma sasn vkil tutanlar mhkmni udurlar. .Bayndr siz, gizli, aq hr yi biln Uca Allahla mhkm hakimini bir hsab dirsiniz? Allah bl buyurur: O gn (qiyamt gn) insan bacsndan, anasndan, atasndan,

arvadndan v oullarndan qaacaqdr. O gn hr ksin ii bandan aacaqdr. (bs sursi 34,37)

Vziyyt bl ikn y fndi hardan frst tapb sizi mdafi dck? nsardan (Mdinli mslmanlar) mm-l la dyir ki, mhacirlr (Mkkli mslmanlar) arasnda pk atld vat bizim aily Osman bn Mzun dd. Onu z vimiz yrldirdik. Bir mddt sonra o stlndi ki, bu stlik daha sonra lmn sbb oldu. Vfat ldiyi vat onu yuyub z paltar il kfnldilr. Hz. Muhmmd (s..v.) vimiz gldi. Bu vat mn ddim: y bu Saib,35 Allah sn rhmt lsin. Mn hqiqtn Allahn, sn ltfi krm tdiyin ahidm. Bunu idn kimi Hzrti Pymbr (s..v.) buyurdu: Allahn ona ltf krm tdiyini haradan bilirsn? Dedim: Atam sn fda olsun ey Allahn Rsulu, Allah bs kim ltf-krm edr? Buyurdu: Bli O, (Osman ibn Mzun) inkar edilmz hqiqtl tan oldu. Allaha and olsun ki, mn onun n daima xeyir gzlyirm. Fqt mn Allahn elisi olduum halda, nc

35

bu Sib, Osmn bn Mzunun lqbidir (llh ondn rz olsun)

qarlanacam vallahi bilmirm. mml la ddi ki: Vallahi bundan sonra h kimi tzkiy tmrm.36 Amma siz, yinizin cnnt gdcyin bh tmmyiniz bir yana, onun Allahn hzurunda sizi mdafi dcyini sylmy bl csart dirsiniz. Biz ah damarmzdan daha yan olan Allahn nzrindn yaynan bir y var ki, sizin vkilliyinizi dck y, stafirullah, onu Allahn yadna salacaq? Ya da Allah mhakim drkn, stafirullah, shvmi yol vrck ki, yiniz ona man olub shvini dzldck? N qdr shv shv bir yolda olduunuzun frqin varrsnz dyilmi? Mrid: Mftilikd (Dini lr darsi) bir mfti il grmk istsk37 qapda duran gztinin vasitilik tmsi mtlq lazmdr. H kim araya girms bir vzif sahibi il, bir nazirl Mn gldim dy gr bilrsinizmi? Ba y fndi d biziml Allah arasnda bir vsil, bir vasitidir. .Bayndr: Biz ah damarmzdan daha yan olan Uca Allah

haqqnda bu szlri nc dy bilrsiniz? Bu tiqad insan irk drr. Bl ki, irk Allah il bnd arasna vasiti qoymaqdr. Zumr sursind Allah diqqtimizi buna clb dir: Ya bil ki, saf din Allahn dinidir. Onun yanndan vliyalar z

lynlr: Biz onlara baqa y n dyil, sadc bizi Allaha tam yanladrsnlar dy qulluq dirik dyirlr. Allah onlarn z aralarnda hy mbahis tdiklri y haqqnda hkmn vrckdir. Allah, yalan
36 37

Buri, hmin sr, Cniz blm, 3 Bu diyloqun cryn tdiyi vtlrd stnbul Mftiliyind ilyrdim

(kazib) v hqiqtlri rtn (kafir) lri doru yola ynltmz . (Zumr

sursi 3) Ltf dib bu tiqaddan l kin. nki ytan insan daima bu mtodla zlalt drmdr. ahi tsm, mn dy bilrsinizmi, yaradan, yaadan, bslyn, bydn v sn sndn yan olan Allah sni daha ya tanyr, yosa y fndi? Mrid: Tbii ki, Allah tanyr. .Bayndr: Ya, bs y fndi snin nyini Allaha tandacaq? Mrid: ?! Dialoq y fndinin yannda olmu v o, bu vziyyti tsdiq tmidir. Mrid ad il, dialoqda itirak dn v triqtin qabaqcl alimlrindn olan slr bildirilmkddir.38 Uca Allah bl buyurur: Allahn yanndan, l y qul olurlar ki, zlrin n bir fayda

tmin d bilir, n d zrr vr bilrlr. Dyirlr ki, Bunlar Allahn yannda bizim faitilrimizdirlr D ki: Gylrd v yrd Allahn bilmdiyi bir yimi Ona br vrirsiniz?. Allah onlarn rik qoduqlar ydn uzaq v ucadr (Yunis sursi - 18)
Allah kim fat n slahiyyt vrrs yalnz onlar, Allahn istdiyi kimslr fat d bilrlr, z istklri il dyil. D ki: O fat btnlyl Allahndr (Zumr sursi - 44)

Diloqun tmm n b. bdlziz Byndr, Qurn nd Triqtiliy B, kinci nr, ft, s.107-110, stnbul 1997
38

Allah onlarn tdiklrini d dcklrini d bilir. fat n

mqtdir qldqlar, onun raz olduu slrdn baqas n fat d bilmzlr. zlri d onun qorusundan titryrlr. Onlardan kim mn Allahn yan olan bir ilaham ds, onu chnnml czalandrarq. Ba o zalimlri bl czalandrarq.(nbiya sursi - 28)
bu Huryr (Allah ondan raz olsun) bildirir: Qbilndn n yanlarn brdar t (ra sursi - 214) aysi nazil olan kimi Hzrti Pymbr (s..v.) ayaa qald v bl bir nitq irad ldi: y Qry cmiyyti! z ilasnzla mul olun! Allahn yannda siz h bir faydam olmaz. y bdlmnaf oullar! Allahn yannda siz h bir faydam olmaz. y bdulmttlibin olu Abbas! Allahn yannda sn h bir faydam olmaz! y Safiyy! (Pymbrin bibisi) Allahn yannda sn h bir faydam olmaz! y Muhmmdin qz Fatim! Allahn yannda sn h bir faydam olmaz! (Ba: Buari, Hmin sr, Vsaya blm 11) Sufi triqtlrin iind, vliyalar vasiti qlma (vsil, tvssl) tiqad yaylmdr. Bunlar qbirlri bundan tr ziyart dirlr. Bununla laqdar bl bir hdis d uydurulmudur: lrinizd n dcyinizi bilmdiyiniz vat qbir hlindn kmk istyin.39

39

bni Kml P, l-rbun, v.360. Slymniyy Kitbns, sd fndi blmsi 1694.

bni Kml Yvuz Sultn I Slimin mhur yulislmdr. 1469 cu ild Tokt hrind doulmu, 1534-c ild stnbuld lmdr. Pymbrimizl onun rsnd 900 ildn o mddt vr. Fqt o, h bir mnb gstrmdn, mns Qurn qti zidd oln bir sz hdis dy tqdim tmidir. Bu qbul dilmzdir. bni Kml, mnby istind tmk vzin bu szn hdis olduunu sbut tmk n h bir dini ss olmyn flsfi izh lmdr.

Uca Allah bl buyurur: Allahn yanndan qiyamt gnn qdr

zn cavab vr bilmyck kimslri arandan daha zlil olan kimdir? Halbuki bunlar onlarn arnn frqind dyillr (hqaf sursi - 5)
D ki, Allahn yanndan biz n bir fayda n bir zrr vrck

olan araq, sonra Allah bizi doru yola ynltmi ikn dabanlarmz st grimi vrilk? ynn ytanlarn aq raziy kib apardqlar aqn kims kimi, dyilmi? Bundan baqa, onu Yanmza gl dy, doru yola dvt dn dostlar da var ikn. Onlara d ki, : Doru yol ancaq Allahn yoludur. Biz diln mr, almlrin Rbbin tslim olmaqdr. (nam
sursi - 71) Uca Allah bl buyurur: Sn n yalq gls Allahdan glr. Sn n pislik gls zndn

glr. Sni insanlara li olaraq gndrdik, ahidliy Allah ytr (Nis

sursi - 79) D ki: Allahn istyi aricind mn zm bl bir fayda v zrr

vr bilck vziyytd dyilm (raf sursi - 188)

4. Mrik Mrikliyini nkar dr Mriklrin sl mqsdi Allaha yanlamaq v Allahn diqqtini z zrind cm tmkdir. Tanr saydqlarna, vasitilik v fatilik vzifsi tf tmlri d bu sbbldir. Bunun n d onlar, hr hans bir yi Allaha tam rik saymadqlarn fikirlir. Uca Allah bl buyurur: Onlarn hamsn bir yr toplayacamz gn, rik qoanlara bl

dycyik: Han, hardadr sizin o yaln qurduunuz ylr? Sonra onlarn yaynmaq n cavab bl olacaq: Rbbimiz Allaha and olsun ki,

biz mrik dyildik. Budur ba, zlrini nc d inkar dirlr. Allaha rik qoduqlar ylr onlardan nc d uzaqladlar. (nam sursi
22-24) Mriklr bu hallarn dnyada d nmayi tdirirlr. Bu haqda ristianlarn v Mkkli mriklrin davranlarn nmun gstrmk yrin dck. a) ristiyanlar ristiyanlar otanrl, yni irki rdd tdiklrini dyirlr. Bununla laqdar bl dyirlr: Birinci mr otanrl qadaan dir. nsanlardan Tanrdan baqa tanrlara inanmamalarn tlb dir. Mqdds kitabda tz-tz btlri rddtmkdn danlr.40 ristianlarda yalnz Tanrya qulluq tm prinsipi vardr. Bu sz onlara aiddir: Tanr Ata sadt v yaradln btn mqddsatnn mnbyi olaraq ucaldlr v Ona sitayi dilir41 ncilin Luka blmnd blisin san (.s.) yksklr qaldraraq, ona dnyann btn lklrini gstrdiyini, ona: Btn hgomoniya v ahanliyi il bunlar sn vrcym. Bunlar mn vrildi, mn d istdiyim s vr bilrm. Mn tapnsan hams snin olacaq ddiyini buna cavab vrn sann (.s.) blis bl ddiyi yazlb: Tanrn olan Rbb tapn, yalnz ona qulluq t (ncil, Luka blm 5-8) ristianlar Pavl aldanb Allah il z aralarna vasiti qoymudular. sadan (.s.) drd sr sonra toplanan znik (alkdon) qurultay il
40 41

Ktolik Kilssi Din v lq Tzislri, prqrf 2112 Hmin sr, pr.1110 v 1112

stanbul ikinci kumnik qurultaynda alnan qrarlarla sa (.s.) v Mqdds Ruhun hr biri birr tanr saylmaa balanmdr. 325 ci ild toplanan znik (alkdon) qurultay tiqad prinsiplrini bu formada aqlamdr: Tanrnn birccik olu, zld Atadan trmi, nurdan gln nur, hqiqi Tanrdan gln hqiqi Tanr, mluq

(yaradlm) dyil, Ata il yni sldndir42 381 ci ild stanbulda toplanan ikinci kumnik qurultay, Mqdds Ruh il laqli tiqad bl aqlamdr: Tslisin (l birlik) nc si olan Mqdds Ruh Tanrdr. Ata, oul il birdir v onlarla brabrdir. Onlarla yni sldn v yni tbitdndir. Bununla birlikd Mqdds Ruh sadc Atann ruhu dyil, amma Ata il Oulun (mtrk) ruhudur43 Tslis (l birlik) sz il Ata, oul v Mqdds Ruh triosunun (lynn) slind bir tk Tanr olduunu ifad dirlr. Dyirlr ki: Qadir Ata v onun birccik olu v Mqdds ruh bir tk Tanrdr: o mqdds olan Tslis44 Bu ly tk Tanr dmlrinin sbbi Allaha rik qomadqlarn gstrmk ndr. Fqt bunun hqiqtlri rtbasdr tmdiyi bu ifadlrdn bilinir:

42 43 44

yni sr, pr. 242 yni sr, pr. 245 yni sr, pr. 233

Tanrdak slr bir birindn frqlnir. Oul olan s Ata dyildir. Ata olan s d Oul dyildir. Mqdds Ruh is n Atadr n d oul. Tmllrindn gln laqlrin gr bir-birindn frqlidirlr.45 Pavl v Pyotra, lc d bzi ristian din byklrin aid szlri ncilin bir hisssi sayb, qurultaylarda alnan qrarlarla tiqad

formaladrld n, bl anlalmaz v ayrd dilmz bir tiqad toplusu mydana glmidir. ncild b) ncild irk Mslmanlarn inand ncil, Allahn saya (.s.) ndirdiyi ncildir. Uca Allah bl buyurur: zlrin ncil vrilnlr onun iind Allahn ndirdiyi hkmlrl

mhakim tsinlr (Maid sursi - 47)

Dmli onun iind Allahn ndirmdiyi ylr d vardr. Bu gnk ncilin byk hisssi Pavlin, bzi hvarilrin v siyyti dqiq mlum olmayan slrin mktublarndan mtkkildir. Bunlar Allahn

Pymbr saya (.s.) ndirdiyi ylr dyildir. sann (.s.) hvarilri, Hzrti Muhmmdin (s..v.) shablri kimidirlr. Onlarn sz uzaq ba shabnin sz sviyysind ola bilr. Masir ristianlar is bu szlri Allahn vhyi sayrlar. Katoliklrin bu mvzuda tiqadlar bldir: Kilsmiz, hvarilrdn gln imanla, Khn v Yni hdin iindki kitablar btn blmlriyl mqdds v kils qanunlarna uyun qbul

45

yni sr, pr. 254

dir. Bl ki, Mqdds Ruhun vrdiyi ilhamla (vhy) yazdqlar n bunlarn mllifi Tanrdr46 Bu hal, aadak aynin htivasna girir: Yazqdr o kimslr ki, z llri il kitab yazrlar, sonra da: Bu

Allahdan glmidir dyillr ki, vzind az bir bdl alsnlar. Vay onlarn halna, z llri il yazdqlarndan tr vay onunla qazandqlarnn halna
(Bqr sursi - 79) Pavl, Pymbr san (.s.) grmmidir. Masir ncil gr onun sl ad Suldur (ncil, Hvarilrin ilri: - 9) frat bir ristian dmni ikn Suriya yolunda qfltn gyd parldayan bir iq onu hat tmi, (Yn orda 3,6) sa (.s.) ona sslnmi, sonra saya inanb, vaftiz dilmidir. (Yn orda - 18). Hr halda bl olduu iddia dilir. Grldy kimi Pavl hvari bl dyildir. Onun szlrinin ncild yr tapmas qbul dil bilmz. Olsa olsa ancaq cdadn szdr. znik v stanbul

qurultaylarnda alnan qrarlar cdadn szlrindn arlm hkmlrdir. Blc ristianlar atababalarnn szn saslanaraq Tslis ( Allah) tiqadn mnimsmidilr. Bl sual dil bilr; niy gr ristianlarla Mkkli mriklr yni trzinin gzn qoyulur? irkin mntiqi bamndan frqlri yodur, ona gr. Aadak ay buna dlildir: Yhudilr zyir Allahn oludur ddilr. ristianlar Msih

Allahn oludur ddilr. Bunlar onlarn z szlridir, azlarnda saqqz lyib ynmidilr. Daha vvlkafir olanlarla, yni szlri istifad

46

yni sr, pr.105

dirlr. Allah qhr lsin onlar! Haradan tapb arrlar. (Tvb sursi 30) Tssflr olsun ki, bu gn bir o mslman da buna oar uydurma szlr danb yoldan rlar. Mkkli mrikl riklr c) Mkkli mriklr Mkkli mriklrin Kbni tvaf drkn ddiklri bu sz onlarn tfkkr trzindn br vrir. Onlar dyirdilr: mr l Allahm, Snin h bir rikin yodur. Yalnz bir rikin
47

vardr ki, onun znn d,

btn slahiyytlrinin d sahibi snsn48. O rikin v butun slahiyytlrinin sahibi Allahdr ddiklri n, zlrini Allahn birliyin tounmurmu kimi qbul dirdilr. Qtb, qvs, vtad v.s. ifad qliblrin yrldirrk, adlarna vliya ddiklri slr fvqlad slahiyytlr yaradran sufi triqtlri onlara (vliyalara) bu slahiyyti Allahn vrdiyini iddia dir, blc problmin iindn siviib dqlarn fikirlirlr. Mriklrin zlrini haqq yolda grdklrini ifad dn aadak ay d dndrcdr: Allah insanlarn bir hisssini yola gtirdi. Bir hisssinin haqq da

zlalt dmk oldu. nki bunlar Allahdan vvl o ytanlar zlri n vliya tdilr. stlik bir d zlrinin doru yola tutduqlarn znn dirlr (raf sursi - 30)

47

Kbnin trfndk btlrdn hr biri bir qbily id idi. Hr z btnn vsitiliyi il llh tdrm ld n, hr mrikin sdc bir bt vrd. Muslim, Hcc, 3,22-1185

48

Hr kim zn Rhmann Zikrini (Quran) grmmzliy qoysa,

onun bana bir ytan msllt drik. O, onun dostu olar. Onlar bunlar yoldan ardarlar, amma bunlar zlrinin doru yolda gtdiklrini dnrlr (Zruf sursi - 6)
O saat gldiyi gn (qiyamt) gnahkarlar midsizliy qrq

olacaqlar. riklri arasnda onun dalnda duran taplmayacaq. Onlar da riklri qbul tmycklr (Rum sursi 12,13)

5. laha Dndrdiklri Vasitilr Mriklri Qbul tmzlr Dndrdiklri Mrikl riklri tmzlr Uca Allah bl buyurur: Onlarn hamsn bir yr cm dcyimiz gn (qiyamt gn), O

mriklr bunu

dycyik: Gdin yrlriniz! Hm siz hm d rik

qoduqlarnz. Artq onlarn aralar dymidir. O rik saydqlar bl dycklr: Siz sadc biz tapnmrdnz ki! Biziml sizin aranzda ahid olaraq Allah ytr. Dorusu biz, sizin biz sitayi tdiyinizin frqin bl varmrdq (Yunis sursi 27,28)
zlrini dstklsinlr dy, Allahn yanndan tanrlar z tdilr.

ksin, onlar bunlarn ibadtlrini tanmayacaq v bunlara dmn olacaqlar. (Mrym sursi 81,82)
Rdd 6. Al irki Rdd dir Hr bir insan grdy v hiss tdiyi yaya baaraq Allahn varlna v birliyin iman gtirir. Sanki gz il grb li il tounurmu kimi buna ahidlik dir. gr bl olmasayd h kim hd n l ilh illllah yni Mn ahidlik dirm ki, Allahdan baqa ilah yodur dy

bilmzdi. Bu sbbl Quranda haqqnda sz alan pymbrlr Allahn varln sbut tmkl mul olmamdlar. gr l olsayd Mn ahidlik dirm in yrin Bu pymbrin bildirdiyin gr Allahdan baqa ilah yodur dmk lazm glrdi. Kilsnin tiqadna gr d insan al, z gc v tbii nuru il, dnyan qoruyan v idar dn bir Tanrnn qti v hqiqtn olduu biliyini hat dir.
49

Amma sann (.s.) v Mqdds Ruhun tanrln

zbana qavraya bilmz, bunun n dstklnmy htiyac vardr. Onlar sann (.s.) Allahn olu olduuna inanmaq mvzusunda bl dyirlr: sann bu iman ld d bilmsi n Tanrnn kmyin v inc ltfn htiyac olduu qdr, Mqdds Ruhun daili kmyin d htiyac vardr.50 Allah mrlrini lilri vasitsi il gndrir. Hr liy, liyini sbut dck bir snd vrir. Bu sndi insanlarn tqlid tmy imkanlar olmad n buna mcz dyirlr. Mczni grn hr bir insan, o sin Allahn lisi olduuna bh tmz. hdu nn Muhammdn abduhu v rasuluh, yni mn ahidlik dirm ki, Muhmmd Allahn qulu v rsuludur dmyimiz d buna grdir. Biz Allah onu li olaraq vziflndirdiyi vat, sanki onun yannda olubmuuq kimi ahidlik dirik. nki onun lilik sndi olan Quran ouyub dnn hr bir insan, asanca bu nticni ara bilr. Bl ki, Quran bir insan sri ola bilmz.

49 50

Ktolik Kilssi Din v lq Tzislri , pr. 37 yni sr, pr. 153

O, ancaq Allahn kitab ola bilr. Onu biz gtirnin d Allahn lisindn qyrisi olmas mmkn dyil. Bzi insanlarn mczni grmlrin bamayaraq liy

inanmamalarna sbb, ya cmiyytdn aric olunmalar, ya da lind olan imkanlar itir bilcklri qorusudur. Bl ki, Firon Musann (.s.) Allahn lisi olduuna bh tmmyin rmn onu Allahn lisi kimi qbul tmmidir. Bununla laqdar ay aadakdr: Dlillrimiz btn aql il onlara gldiyi vat: Bunlar aq aydn

shrdir ddilr. Bunlara rkdn inandqlar halda zalmlqlarndan v tkbbrlrindn tr, onlara qar inkarlq tdilr (Nml sursi
13,14) Allahn lilrinin gtirdiklri vhy tam olaraq timad dilir. Amma irki n insan al qbul dir, n d Allahn vhyi. Mriklrin tam istinadlar, din byklrindn itdiklri ylr, yni adt nnlrdir. Buna gr d Quran insanlar hr ydn vvl allarndan istifad tmy arr. Allah bl buyurur: Allah o murdarl alndan istifad tmynlrin zrin qoyar (Yunis sursi - 100) Quran hm d ata babadan nql olunanlar al szgcindn kirmy arr. Uca Allah bl buyurur: Onlara Allah nyi ndiribs ona v o liy trf glin dyilnd,

bl dyirlr: Ata babalarmzdan n grmks o biz kifaytdir.

Blk ata babalar, h bir y bilmyn, doru yol tutmayan kimslr idi. Onda nc olacaq? (Maid sursi - 104)
7. Mriklik Bo Bir lyadr Uca Allah bl buyurur: Allahn yanndan riklr aranlar slind o riklr tab

olmazlar, onlar sadc z lyalarna tab olarlar. Onlar sadc z arnlar il lr, yalan sylyrlr. Onu bilin ki, gylrd kim varsa v yrd kim varsa hams Allahndr. Allahn yanndan bzi riklr aranlarn mqsdi ndir? zlrinin arasnca gtdiklri myyn bir lyadan baqa bir y dyildir. Onlarn ii sadc amaqlamaqdr
(Yunus sursi 65,66) 8. irkl laqli Aylr irkl Bu aylri ouduumuz vat bir olar tiraz drk bl dyirlr: l hyy mriklrl laqli aylrdn nmunlr vrirsiniz. Bu ldiyiniz i dzgndr? Sizin itab mslmandr. Qurann byk bir hisssi irkl laqli aylrdn mtkkildir. Bununla laqdar sadc bir aynin, Hzrti Mhmmdi(s..v.) tdiklriniz mrik dyillr ki, hams

mriklrdn olmama tnbh dn aynin zrind bir az dnmk kifaytdir: Allahn

aylri sn ndirildikdn sonra saqn sni ondan

dndrmsinlr. Sn Rbbin ar, diqqtli ol ha! Mriklrdn olma. Allahla brabr baqa bir tanr arma. Ondan baqa tanr yodur. Hr

y yo olacaq, yalnz Onun zat qalacaqdr. Hkm Onundur v Ona qaytarlacaqsnz.(Qsas sursi 87,88)
Bu brdarlq birbaa Hzrti Muhmmd (s..v.) dildiyi n yuardak tiraz yrsizdir. Hr bir mslman bu haqda daima bir-birin brdarlq tmlidir. gr mslmanlar bu gn layiq olduqlar yrd dyillrs bunun ciddi sbblri var. nki Allah h bir ictimaiyyti bo yr mhv tmz. Bu aylr mslni aydnladrr: Sizdn vvlki dvrlrd yaam miras sahiblrinin, yr zndki

iyrncliklri qadaan tmk borcu dyildimi? ilas tdiklrimizdn o az bunu tmidilr. O, zalmlar onlara vriln rfahn hvsin ddlr v gnahkar kimslr oldular. Yosa snin Rbbin, o lklri, alq zn islah lmlrin bamayaraq, zlm lyib mhv lmyckdi ki.51
Yuardak aylrl birlikd bu aylri d ouyub, haqqnda dnsk dzgn ntic ara bilrik: D ki: Allahn yannda olduunu hsab tdiklriniz yalvarn

grk. Onlarn gylrd v yrd zrr arlnda h bir y hkmlri kmz. Onlarn bu ikisind riklri d yodur. Onlarn arasnda Allahn bir kmkisi d yodur. Allahn yannda, znn uyun grdyndn baqasnn fatinin faydas olmaz. (Sb sursi 22,23)
Rbblrinin hzurunda cm dilcklri gndn (qiyamt gn)

qoranlara Quranla brdarlq t. Onlarn Allahdan baqa n bir dostlar,

51

Lomn sursi 13 c yd dyilir: irk n byk zlmdr

n d fatilri var. Blk (bunun saysind) zlrini qoruyarlar (nam

sursi - 51) Allahn ndirdiyi kitabla onlarn arasnda hkm t. Diqqt t,

onlarn hvsin uyma. Onlardan qorun ki, Allahn sn ndirdiyinin bir hisssindn sni uzaqladrmasnlar. gr z dndrslr brin olsun ki, Allah bzi gnahlarnn vzi olaraq balarna pislik glmsini istyir. Bl ki, insanlarn ou hqiqtn yolunu azmdr. Yosa cahiliyy dvrnn52 hkmn atarrlar? Ya biln bir millt n kimin hkm Allahn hkmndn gzl ola bilr? (Maid sursi 49,50)
man dnlrin knllrinin Allah anmaq (zikr tmk) v Ondan

nn hqiqt rkdn balanmaq vat atmaybm mgr? sla daha vvl kitab vrilnlr kimi olmasnlar, hans ki, bunun stndn uzun zaman td v qlblri qatlad, onlarn ou yolunu azmdr. (Hdid
sursi - 16)

52

Mkklilrin slm qdrki dvrn Chiliyy dvr dyilir.

NC BLM ALTINOLUK JURNALI

Bu blm, stanbulda hr ay nr diln Altnoluk jurnalnn biz vrdiyi suallara cavablarla, hrmtli Hsn Kamil Ylmazn bu cavablara dair mlahizlrin hsr olunmudur. Altnoluk jurnalna vrdiyimiz cavablarn byk bir hisssi bu jurnaln 2001 ci il aprl aynda m 182 ci saynda nr dilmidir. Burada is cavablarn hams vardr. Hsn Kamil byin mlahizsi d jurnaln May 2001 tarili 183 c saynda nr olunmudur. Hrmtli Ylmazn mlahizsin vrdiyimiz cavablar, ilk df burada nr olunmaqdadr. 1. Altnoluk Jurnal il Shbt il badtdn a) badtdn hzz almaq Altnoluk stanbul Mftlynn ftva hytinin zv olmusunuz. Uzun mddt Slymaniyy mscidinin krssnd mscid camaatna vz vrmisiniz. Hal hazrda da stanbul Univrsitti lahiyyat fakultsind

slam Hququ tdris dirsiniz. Yni alqla, gnclrl yana olan lmi faliyyt sahibsiniz. Sizinl bir az mslmanlarn mnvi hyat

haqqnda danmaq istyirik. Bir univrsitt tlbsi glib sizdn: Dailimd bir snt hiss dirm. badtlrimi dirm, amma hzz ala bilmirm. Ndir bunun sbbi? Mn rhbrlik d bilrsinizmi? slam dinini ruhumu daha artq doyuracaq formada yaamam n n d bilrm? - dy sorusa, siz n dyrdiniz? BAYINDIR Hr yada v hr sviyyd olan insanlarn buna oar ikaytlri il tz tz zlirik. Onlarn dyirlr: ryim l fikirlr glir ki, grsn mn kafir olmuam? N qldm namazdan, n yaadm hyatdan hzz ala bilmirm. Biz d onlara dyirik ki: Bu doru yolda olduunuzun n tibarl dlilidir. nki ytan Allahdan qiyamt qdr mddt istyrkn bl dmidi: .And olsun ki, mn d onlardan tr, Snin doru yolunun

stnd oturacaam. Sonra onlara nlrindn, aralarndan, salarndan, sollarndan soulacaam. Sn onlarn ounu Sn kr dn

grmycksn (raf sursi 16,17)

Bunu ddiyimiz hr bir ks hmin dqiq rahatlar v drin bir nfs alr. ytana mumi bir icaz vrildiyi n onun vsvssindn pymbrlr bl uzaq qalmamdrlar. Allah buyurur: Sndn vvl gndrdiyimiz tk bir nbi v rsul yodur ki, o bir

y arzulad vat, ytan onun arzusuna vsvs qardrmam olsun. Allah ytann qardrdn df dr, sonra z Aylrini mhkmlndirir. Allah alimdir, hakimdir (Hcc sursi - 52)

b. u Sahibi Olmaq ALTINOLUK gr bir s ds: Namaz qlram v bzn Mun sursindki namaz qlanlar kimi hiss dirm zmBzn mnafiqlr n dyilmi namaza tmbl-tmbl durarlar sznn mn itab dildiyini dnrm. Quranda v innha l kbiratun ill ll aiin buyurulur. Namazn arln qaldrman yolu uu sahibi olmaqdr dyilir. Ndir u sahibi olmaq? Bl bir ruhi kamilliyi nc ld d bilrik? Bu haqda n dy bilrsiniz? BAYINDIR Yuardak aynin tamam bldir: Kmyi sbr drk

v namaz qlaraq istyin. Bu hqiqtn ar bir vzifdir, amma hrmtkar olanlar n dyil. (Bqr sursi - 45 )
u sahibi olmaq, hrmtkar olmaqdr, ruhi kamilliy atmaq dyil. Bu is zn aa, Allah uca sviyd grnlrd olur. nsan bundan tr Allaha ba yr, tab olar. Bu olmasa h kim daima namaz qlmaz. nki namaz, zvq almaq, hzz duymaq n yo, Allahn mri olduu n qlnr. Bzn l olur ki, insann lind olsa n dstmaz alar, n d namaz qlar. Amma Allahn mirini yrin ytirm inam ona namaz qldrar. Ba qulluq budur. Yni hr hans bir ii z istdiyi n dyil, Allah istdiyi n tmkdir. Qulluun, Allaha qulluun, vrdiyi zvq is h n vr bilmz. Mun sursind bl dyilir: Vay olsun o namaza duranlarn halna ki,

Onlar namazlarnn frqind olmazlar Onlar zlrini nmayi tdirrlr

Kmy man olarlar. (Mun sursi-4,5,6,7)

Mslman namaz, baqalarnn grmsi n dyil, Allahn mrini yrin ytirmk n qlr. c. Mnafiqlrin Namaz Mnafiqlrin Namaz Mnafiq, dailn iman tmdiyi halda, iman dibmi kimi grnn sdir. O, namaz, Allah n yo cmiyytdn v camaatdan aric dilmmk n qlr. Onun namaz il mslmanlarn namazn mqayis tmk olmaz. il d. u il Namaz Bir d namazda u iind olmaq vardr ki, Uca Allah bl buyurur: O mminlr, hqiqtn umduqlarna qovumudurlar. Onlar

namazlarnda hrmtkar olanlardr (Mminun sursi - 1,2)

Bzilri u n, namazda z yini dnrlr53. Bu Allaha hrmtsizlikdir. ytan bunu dn vsvs vrmz. O, da znn u il namaz qldn znn dr. ytan Allahdan izin istyrkn bl dmidi: Ya Rbb! Mni yolumdan azdrmann vzi olaraq, onlar n bu

dnyan bzyib - dzycm, onlarn hamsn, qti olaraq, yoldan azdracaam. Amma snin qullarn, ilasl olanlar dyil (Hicr sursi39,40)

Hsn Kmil YILMZ, Tsvvfl lqdr sullr,-cvblr, (bu Nsr Srrc Tusinin lLm trcmsi il birlikd) 1417-1996, s. 504.
53

las,

sasn,

Allahn

aricindki

hr

ydn

uzaqlamaq

dmkdir54. badt drkn, ay v hdislrd olmayan bir hrkti tmk ilas aradan qaldrr v ytan n mnbit rait hazrlayr. ALTINOLUK - insan niy gr namaz qlarkn namaz unudur, qflt qrq olur? BAYINDIR - Namaz qlan s, doru yolda olduu n ytan onun qarsna kib namaz unutdura bilr. Bu Mun sursindki aynin htivasna girmir. Orada fi slatihim shun (yni namazlarnn frqind olmazlar) buyrulur. Buna grdir ki, namazn frzlri, vaciblri v snntlri arasnda dailin vsvs girmmlidir dy bir vzif yodur. nki buna h kimin g atmaz. Tzkiyy . Tzkiyy ALTINOLUK - Mtlif intizamlarn mvzusu olan tzkiyy ndir? Tzkiyy fiziki chtdn tmizlnmkdn baqa bir tmizlnmdirs, nyin tmizlnmsini v nc tmizlnmni bildirir? BAYINDIR Tzkiyynin iki mnas vardr. Biri inkiaf v

brktlndirm, digri d tmizlnmdir. Nfsi tzkiyy tmk, yir v brktlrl onu inkiaf tdirib, gnahlarndan uzaqlamaqla

mmkndr. Bunun saysind insan dnyada triflayiq susiyytlr qazanar, airtd is bunun crini (vzini) ld dr55. Uca Allah bl buyurmudur:

Rib l -sfhni, Mfrdt, (Svn dnn Dvudinin thqiqi il), Dmq v Byrut 14121992, LS mddsi.
54 55

Rib l -sthni, Mfrdt, ZK mddsi.

Bl ki, siz z aranzdan bir li gndrdik, o, siz aylrimizi

ouyur, sizi tzkiyy dir, siz Kitab (Quran) v hikmti yrdir, siz bilmdiklrinizi yrdir. (Bqr sursi-151)
nsan byk gnahlardan tmizlnib, uzaq olsa, Allah onun kiik gnahlarnn zrini rtr v onu ya bir mvqy gtirr. laqli ay bldir: gr siz, qadaan tdiyimiz ylrin byklrindn uzaq dursanz,

o biri gnahlarnz rtrik, sizi rfli bir mvqy yrldirrik (Nisa

sursi-31) Bundan baqa Uca Allah bl buyurmudur: Gzl rftar dnlr, byk gnahlardan v irkin ilrdn uzaq

duranlardr: rda, kiik talar ola bilr. nki snin Rbbinin fvi gnidir. Sizi torpaqdan yaratd vat da, hl analarnzn btnind hr biriniz bir rym olduunuz vat da n olduunuzu biln odur. Buna gr d znz tzkiyyy almayn. nki o, kimin znn (gnahlardan) qoruduunu daha ya bilir (Ncm sursi - 32)
f. hsan Allah Rsulunun (s..v.) Cbrail hdisind haqqnda dand hsan mfhumu vardr. Bunu Allah grm kimi ibadt tmk, qulluq tmk dy tvsif dir Allah Rsulu. Bu nc siyyt susiyytidir? nsan bl bir hissiyyat nc ld d bilr? Burada slam dinind bir fikri v hissi drinlmdnmi shbt alr? nsan bunu nc d bilr? Siz si hyatnzda bunu hyata kirib kir bilmmk susunda bir qay hiss dirsinizmi?

BAYINDIR hsan klimsinin iki lt mnas var. Birincisi yalq tmkdir. Bu trkcd d istifad olunur. Digr mnas is bir yi gzl bir kild bilmk v ya bir ii gzl bir kild yrin ytirmkdir.56 badtd hsan n hm gzl bir biliy, lm, hm d gzl rftara htiyac var. Allah bl buyurur: Kimin dini, gzl bir lml zn Allaha hsr dnin v brahimin

(.s.) doru dinin ml dnin dinindn gzl ola bilr? Allah brahimi zn dost tmidi. (Nis sursi - 125)
Gzl lm, Allahn Kitab Qurandan v Allahn lisi Muhmmd sllallahu lyhi vsllmin snnsindn alnan lmdir. Din byklrindn nql olunan biliklr d gzl ola bilr, amma onlarn doruluunu yolamaq lazmdr. Mbarizmizin tml nqtsi budur. nsan bir ii Allahn istmdiyi kild ts, istr Allahn zn grdyn dnsn, istr dnmsin, ondan savab qazana bilmz. Allah biz Adm lyhisslamn ytana aldanaraq shv i

grdyn bildirmkdir. Qurann ifad tdiyi kimi, tlimisi bilavasit Allah, yaad yr cnnt olan v ytandan baqa onu aldadacaq h kim olmayan Adm (.s.) aldanbsa, hr bir ks aldana bilr. Pymbr (s..v.) yol vrdiyi talar bildirn aylr d var. l is dyrli din byklri d shv tmi ola bilrlr. Allah z pymbrlrinin tasn dzldir. nki onlar bizim n nmundirlr. Fqt din byklrinin shvini dzltmy bilr. Onlarla laqdar olaraq Allah brdarlq dib bl buyurmudur:

56

Rib l sfhni, Mfrdt, HSN mddsi.

Onlara: Allah n ndiribs ona ml din dyildiyi vat bl

dyrlr: yr, biz ata babalarmzdan n grmks ona ml dirik. Blk ata babalar bir y baa dmmi v doru yolu tutmamdlarsa onda nc? (Bqr sursi - 170)
Din byklrinin shvlrini din budur dy tqlid tmmk n onlardan nql olunan mlumatlar Quran v shih snny saslanaraq yolamaq lazmdr. Yosa kitab hlinin (ristian v yhudilrin) gnn drik. Fatih sursini gnd az qr df tkrarlayr v bu mnalar zhnimiz nq dirik: Sn bizi o doru yola ynld; Snin yalq tdiyin kimslrin

yoluna; Qzb uram olanlarn v zlalt dmlrin yoluna dyil

(Fatih sursi 5,6,7) Allah dmlrin rsulu is (s..v.) qzb uramlarn yhudilr, Bu zlalt mnan

ristianlar

olduunu

sylmidir.57

mhkmlndirn aylr d vardr. ristian rahiblr mal dvlt, ail hyatna v dnya ilrin

qarmr, monastra kilib mrlrini ibadtl kirirlr. H kim onlarn smimi oladqlarn, zlrini nmayi n ibadt tdiklrini iddia d bilmz. Hr halda onlarda Allah grrlrmi kimi ibadt dirlr. Amma Allahn ncild ndirdiklrin dyil, ata babalarndan nql olunan ylr ml tdiklri n irkdn ilas ola bilmmidilr.

57

Tirmizi, Snn, Tfsir blm 2

Quran diqqtl ousaq aq aydn gr bilrik ki, mrik v ya kafir, hr bir ks Allahn varlna v birliyin inanr, mriklrin sl mqsdlri d Allahn rizasn qazanmaqdr, amma ata babalarndan nql olunanlara aldandqlar n o vziyyt dmdlr. Bunu bildirn aylrdn birind dyilir: Dsn ki, Gydn v yrdn siz ruzi vrn kimdir? Ya da

itmnizin v gzlrinizin sahibi kimdir? Kimdir o, dirini ldn aran, ln d diridn aran? Yaud hr bir ii yoluna qoyan kimdir? Onlar: Allahdr dycklr. D ki; l is h qormursunuzmu?. Ba! Sizin hqiqi Rbbiniz Allah budur. Haqqn o biri trfi zlalt dyil, bs ndir? Nc d z dndrirsiniz?. (Yunis sursi 31,32)
Onlarn irki, ikinci bir Allahn var olduunu iddia tdiklri n dyil, Allaha, ona yan olan birinin vasitiliyi il atdrmaq iddiasnda olduqlarndan trdr. Bu mvzuya bir d qaydacaq. Quran, bl dmk mmkndrs, badan ara qdr bu mvzudan sz amaqdadr. 9. Qlb v Zikr laqsi ALTINOLUK Siz qlb v zikr mfhumlar arasnda, Qurann qurduu mnasibti nc baa dmyimiz lazm gldiyi il laqli sual vrmk istyirik. Siz d mlum olduu kimi Quranda Diqqt! Qlblr ancaq Allah zikr tmkl mtmin olur, doyur dy buyrulur. Qlbin doymas, mtmin olmasn nc baa dmk lazmdr. nsann dailind qlb dy ayr bir dnya var? Nc baa dmk lazmdr qlb dnyasn? BAYINDIR Qlb v al insann mhim qrar vrm orqanlardr. Al hr hans bir yin doru v ya shv olduu qrarn vrir, qlb is

bunu tsdiq v ya rdd dir. Aln doru qbul tdiyini qlb qbul tmy bilr. nki qlbd hisslr v midlr mhm rol oynayrlar. Bl ki, Firon v onun andan, grdklri mczlr qarsnda allar il Musa lyhisslamn pymbr olduunu qti olaraq idrak tmidilr, amma qlblri bunu tsdiq tmmidi. nki zalm v tkbbrl idilr. Uca Allah bl buyurur: N vat ki, aylrimiz (dlillrimiz) onlara btn aydnl il gldi,

Bunlar aq aydn shrdir ddilr. Vicdanlar bunu smimiyytl qbul tdiyi halda zalmlqlarndan v kibirlrindn tr onlara qar inkarlq tdilr (Nml sursi 13,14)
Bu hallar kafirlri daim narahat dir. Qlb, biliyin v tbitin zidd qrara gldiyi n daima bhlr iind qvranr. Uca Allah bl buyurur: Onlarn qurduqlar tkkl, qlblri para para olana qdr

qlblrind bir bh kimi qalmaa davam dr (Tvb sursi - 110)

Mslmanlarn qarsnda davam gtir bilmmlrinin sbbi d budur. Layiq olduqlar czan bu dnyada ikn d alrlar. Qlb il al yni qrara v qnat gldikd qlb rahatla qovuur. Buna mtmin olma dyilir. Qlb, asan tslim olmur. Mtmin olmaq n daha artna htiyac duya bilr. Bl ki, aadak ayd bildirir: Bir gn brahim (.s.) Rbbin bl ddi: Ya Rbb! llri nc

dirildirsn? Mn gstr. Yosa buna iman tmdinmi? ddi. Yo iman tdim. Qlbimin mtmin olmas n, cavab vrdi. Allah bl buyurdu: l is drd dd qu tut, onlar zn clb l v vrdi tdir, sonra

onlar blb, hr bir hisssini bir dan stn qoy. Sonra onlar ar, qaaraq yanna glckdirlr. Bil ki, hqiqtn Allah gcldr, hakimdir.
(Bqr sursi - 260) Zikr, insann ld tdiyi lmi, hr an istifady hazr formada zhnind diri salamasna dyilir. Bu lmi qlbd tkrarlamaa v dil gtirmy zikr dyilir. Zikr, bzn atrlamaq mnasnda da ildilir. Bu, unudulan biliyin atrlanaraq istifad n hazr vziyyt gtirilmsidir. Zikr, Allahn pymbrlr vrdiyi kitablarn mtrk addr. nki bu kitablardak biliklr, l biliklrdir ki, hr an istifad tmk n onlar zhnind hazr salamaq lazmdr. Bu mlumatlar, biliklr vatar, qlbd tkrarlanr v dil gtirilib, tlffz dilir. Allah zikr tmk Allah il laqli mlumat v biliklri zhn yrldirib, qlb v dil gtirmk dmkdir. Bu ayy diqqt ytirk: Onlar o kslrdir ki, iman tmidirlr v qlblri Allahn zikri il

rahatla qovuub mtmin olmaqdadr. Bilin ki, qlblrin rahatla qovuub mtmin olmas Allahn zikri olur (R*d sursi - 28)
Qlbin rahatla qovumas, mtmin olmasnn qlbin qti qnat hasil tmsi il yni mna dadn brahim (.s.) il laqli aydn yrndik. Bu insann thqiqi iman ld tmsidir. Mslman olmaq n hdu n l ilh illallah v hdu nn Muhmmdn bduhu v rsuluh yni Mn ahidlik dirm ki, Allahdan baqa ilah yodur v ahidlik dirm ki, Muhmmd Allahn qulu v lisidir dmk lazmdr. nsan gz il grb, hissiyyat zvlri il qavrad y ahidlik d bilr. Allahn varln v birliyini hr ks baa

db qavraya bilir. Buna gr d buna ahidlik tmk insan n tin olmaz. Buna grdir ki, Quranda Allahn varln sbut tmkl mul olmu bir tk pymbr yodur. Onlarn mul olduu i, Allahdan baqa ilah olmadn sbut tmk olmudur. gr bl olmasayd: Mn ahidlik dirm ki, yrin Bu pymbrin ddiyin gr Allahdan baqa ilah yodur dmk lazm glrdi. Allah mrlrini lilri vasitsi il gndrib. Hr liy, z liliyini sbuta ytirmk n bir snd vrib. Bu sndi insanlarn tqlid tmy imkanlar olmad n ona mcz dyilir. Mczni grn hr bir insann, o sin Allahn lisi olduuna dair bhsi qalmaz. hdu nn Muhmmdn bduhu v rsuluh yni Mn ahidlik dirm ki, Muhmmd Allahn qulu v lisidir dmyimiz d bu sbbdndir. Sanki Allah ona lilik vzifsini vrrkn biz d orada olmuuq kimi ahidlik dirik. nki onun liliyin dair sndi olan Quran ouyub dnn hr bir insan asanca bu qnat glir. Bl ki, Quran bir insan sri ola bilmz. O, ancaq Allahn kitab ola bilr. Onu biz gtirnin d Allahn lisindn baqas olmas mmkn dyil. Quran Allahn zikridir. Uca Allah bl buyurur: Budur, o zikri biz dirdik. N olursa olsun, onu qoruyan da biz

olacaq (Hicr sursi - 9)

man mvzusunda qlb ancaq Quran il rahatla qovua bilr. mann Quranla mhkmlndirmynlrin Pymbr (.s.) iman

byklrdn grdy kild olar. Bl s Mn ahidlik dirm ki,

Muhmmd Allahn qulu v lisidir dyrkn, z ahidliy ytck qdr mlumat sahibi olmad n o, slind byklrinin bl ddiyin ahidlik dir. Bu da shih olub olmad mbahis mvzusu olan tqlidi imandr. Bl iman insan bhlrdn ilas d bilmz. Quran baa dmdn zbrlmk v ya oumaq, yaud mnasn dnmdn minlrc, yz minlrc df zikr tmk insana mnvi hzz vr bilr, amma qlbi ttmin tmz v imann tqliddn ilas d bilmz. Ttmin n al v qlbin mkdalna htiyac vardr. Bunun ygan yolu Quran baa drk oumaqdr. Thqiqi iman ld dnlrin salam siyytinin v samballnn sbbi bundadr. Grsn hdu nn Muhmmdn bduhu v rsuluh dmk n nfr insann, hqiqi mnada haqqdr? ALTINOLUK Mvzusu qlbin tdqiqi olan bir lm sahsi var? Qurani Krimd haqqnda shbt alan v mmin ksdn istniln qlbi slim nc ld oluna bilr? BAYINDIR Qlbin mnvi trfi il maraqlanb aradrdqlarn dynlr lbtt ki, var. Bunlara btn dnyada v hr tiqad sistmind rast glmk olar. Amma Allah biz bir Kitab v bir Pymbr gndrmidir. Onlarn qoyduu hddin aricin anlar mni

maraqlandrmrlar. Amma bunlar z uydurmalarna Quran v Snndn dlil gtirmy sy gstrslr, onlara brdarlq tmk, artq bizim vzifmiz olur. Mminlrdn istniln qlbi slim, bhlrdn

tmizlnmi, ttmin atm qlbdir. Bu haqda yuarda shbt gtmidi.

ALTINOLUK Qurani Krimd byrlri st zikr drlr ifadsini ns baa dmk lazmdr? Sufizmin zikr mvzusunda gstrdiyi hssasiyyti bu rivd nzr - diqqt alman mnas olarm? BAYINDIR O aynin btn bldir: O kslr ki, ayaq st, oturarkn, byrlri st uzanarkn Allah

atrlayarlar, gylrin v yrin yaradl zrind drin drin fikirlrlr v bl dyrlr: y Rbbimiz! Sn bunlar bo yr yaratmamsan. Sn qsursuzsan. Bizi o chnnm atindn qoru. (Ali
mran sursi -191) Dmli hr n vziyytd olarsaq olaq, istr ayaq st, istr oturarkn, istr byr st uzanarkn Allahn aylri v Allahla bal doru biliklri zhnimizd tkrarlayacaq v fitrt kitab olan arici alm haqqnda dnb, imanmz ynilycyik. Bl bir zikr, yuarda da izah dildiyi kimi, ancaq al il qlbin tam kild mkdal il mmkndr. Sufizimd biz bilmrik, (din) byklri bilr anlay vardr. Bu trz anlayla diln zikr ii bo zikirdir. Bl zikrd al v qlb bir knara qoyulur, sadc dil ilyir. Bu yuardak faydalar tmin tmz. nsan bundan zvq ala bilr. nsan bir o ydn zvq ala bilr. Amma bir i din namin grlrs, o i Quran v snny uyun grlmlidir. Hqiqi zikr, al v qlbin mkdal il dilir. ALTINOLUK gr frz lsk ki, masir insan bir lb smimiyyti problmi yaayr, bunun sbbi haqda hr halda bir az fikirlmk

lazmdr. gr bl bir y varsa sizc bunun sbbi ndir? Sbb kimi ifrat dnyvilm (skularizm) gstril bilrmi? BAYINDIR Biz bu dvrn insanyq. Allah bizi iind yaadmz rtlrl imtahan tmkddir. rtlri biz hazrlamadq, hazr grdk. ikaytlnmk yrin, imtahandan kmk n almaq lazmdr. Hzrti Adm (.s) cnntdki imtahandan k bilmdi. Orada n ifrat dnyvilm vard, n d iqtisadi probmlr. NFS FSN MRHLLR RHLLR h. NFSN MRHLLR58 ALTINOLUK Qurani Krimd nfsin mtlif mrhllrindn shbt alr. Mmin bu mrhllri nc aa bilr? BAYINDIR Mrhl, mqsd atmaq n qt dilmsi lazm gln mvqy, yr dyilir. Sufizmd nfsin yddi mrhlsindn danlr. Bunlar nfsi mmar, nfsi lvvam, nfsi mlhm, nfsi mutmainn, nfsi raziyy, nfsi mrziyy v nfsi kamildir. Sufilr, nfsi kamil aric, bu alt nfs mrhlsi n Qurandan dlil gtirmy sy gstrirlr. Amma Qurani Krim nfsin mrhllrindn danmr. ndi Altnoluk jurnalnn ap tdirdiyi bir kitabdan iqtibaslar drk mvzuya aydnlq gtirk59. qtibas: Nfsin mnvi yksli mrtblri mtlif formalarda tsnif dilmidir. Bzilri bzilri b, bzilri d yddi sinif ayrmdrlar .Bunlar, mmar, lvvam, mlhm, mutminn, raziyy, mrziyy v kamildir.

58 59

Bu hiss ltnoluk jurnlnd nr olunmmdr. Bu kitb ;Hsn Kmil YILMZIN, Tsvvf Dir Sullr Cvblr, kitbdr. S.554-556.

Bunlar dlili olmayan iddialardr. Nfsin mnvi yksliini Allahdan baqa kim tqib d bilr? Sizc, bu mvzuda znn qrar vr bilm iqtidarnda olduunu hsab dn y, hr hans bir mnafiqi o ysk mrhld gr bilmzmi? Nc ki, Qurani Krim Pymbrin(s..v) mnafiqlri tanya bilmdiyini biz bildirmkddir: trafndak bzi bdvi rblr mnafiqdir. Mdinlilrdn d

mnafiqliy yli vrdi olunanlar var. Sn onlar bilmzsn, onlar biz bilrik. Onlara iki df zab dcyik sonra da onlar byk bir zabn iin atlacaqdrlar (Tvb sursi -101)
Bzi mnafiqlr Pymbrin(s..v) ouna glirdilr. Halbuki, mnafiq olduqlarn bilsydi onlardan ou glrdi? Uca Allah bl buyurur: Mnafiqlri grdyn vat z qabqlarndan (zahirlrindn) oun

glr. Dansalar szlrini dinlyrsn. Onlar bir birbirin syknmi oduna oayrlar. Qopan hq ss kyn zlrin qar olduunu znn drlr. Ba! Dmn onlardr. Onlardan aq ol. Allah onlar qhr lsin! Nc d z dndrirlr (Munafiqun sursi -4)
ndi d nfsin mrhllri il laqli ifadlr baaq. qtibas: Nfsi mmar: irkin v gnah olan ilri grmy tviq v mr dn nfsdir. Qurandak: nki nfs, pisliyi iddtl mr dr60, aysi nfsin bu mqamn bildirir

60

Yusif sursi 53.

Bu ay Yusif lyhisslamn z nfsi n ddiyi szlri br vrir. Aynin btn bldir: Mn nfsimi tmiz armaram. nki nfs l hy pisliyi mr

lyir. Amma Rbbimin qoruduqlar mstsnadr. Mnim Rbbim o balayan v qoruyandr (Yusif sursi - 53)
Nfsi mmar hr bir insanda vardr. Ayy gr Yusif(.s) kimi byk bir pymbrin nfsi d nfsi mmardir. Bundan lav insann ryi gnahlar arzulamasayd, gnahlardan qorunman n mnas olard. Aynin mtni o hmiyytlidir: nki nfs l hy pisliyi mr lyir formasnda trcm diln nnn Nfs l mmartun bis- su ismi cmldir. rb dilind ismi cml sabitliy v davamll ifad dir. Yni ismi cml il ifad diln hkmn myyn bir vat mhdudiyyti yodur. fadnin bana inn v brin tkidlamnn qoyulmas da bu haqda mydana a bilck bhlri aradan qaldrmaq ndr. Yni ay, nfsin pisliyi hy mr tm susiyytinin qalc v davaml olduunu ifad dir. kinci mrhly nfsi lvvam ad vrilmidirsufilr trfindn. qtibas: nfsi lvvam: Grdy pis mllrin ardndan vatar pmanlq duyan,z sahibini pis mllr myl tdiyi n qnayan v tvb tmy tmayl dn nfsdir. z adn lvvam (pmankar) nfs and olsun61 aysindn alb.

61

Qiymt sursi-2.

nsan vatar nfsin uyub shv mllr dr. gr bl i tutduu n ryi slr v tz tz pmanlq kirs bu Allahn byndiyi bir vziyytdir. UcaAllah bl buyurur: yr! And iirm o Qiyamt gnn

yr, yr! And iirm o zn daima Qnayan nfs (nfsi lvvam) Yosa insan l gman lyir ki, onun Smklrini bir yr cm d bilmrik? l cm drik ki, htta bamaq uclarn bl yni vziyyt gtirmy gcmz atar
(Qiyamt sursi 1;2;3;4) nc mrhlnin adn tsvvrlr(sufillr) nfsi mlhm qoyublar. qtibas: Nfsi mlhm; lham v kf mzhr olmaa balam, nyin r olduunu idrak d bilm qabiliyytin sahib, hvt arzularna qar qismi mqavimt gc olan nfsdir. z adn And olsun nfs syann v itatni ilham dn62 aysindn alb Nfsin myyn bir mrhldn sonra ilham v kf mzhr oduuna inanmaq insan ytann lind oyuncaa virr. ytann vsvs v zlaltlrini ilham v kf hsab tmy balayar. Sufizmd byklrinin azndan an hr sz, Allahn ona tdiyi ilham saylr v mzakirsiz qbul dilir. Bl ki, bu tiqad Allah v Rsuluna iftiralarla dolu olan saysz kitablarn mqddsldirilmsin yol amdr.

62

ms sursi- 8I

lham, Allahn z qolunun qlbin hr hans bir yi dourmasdr.63 Allahn ilham olmasa insanolu irlily,inkiaf d bilmz. Bir o lmi nailyytlr v kflr Allahn ilham il olmudur. Amma bu sadc mslmanlara as dyil. Kafirlr d ilham alr. lham haqqnda Qurann sadc bir yrind danlr.Uca Allah buyurur: (Nfs) syankarlan v tqvasn ilham dn and olsun, onu tmizlyn hqiqtn umduuna qaracaq, irklndirib qaraldan is uduzacaqdr(ms sursi-8-10) syankarlq, insann Allaha, insanlara v ya zn qar shv davrandr. Bl bir s hm syan tmkdn vvl hm d sonra narahatlq hisslri kirir. Buna qlb slmas v ya vicdan zab dyilir. Gnah qarsnda insan vvlc diksinir, sonra ya bundan uzaq durur v ya gnaha qrq olur. nsan diksindirn, Allahn (Nfs) syankarln ilham tmsidir. Mrhmti sonsuz olan Rbbimiz gnaha doru gdn s arnc brdarln drk diqqtli ol, syana gdirsn dyir sonra da onu rk snts vrrk tvb tmy tviq dir. Yusifi(.s) Zlyadan uzaqladran brhan, dlil, Allahn (Nfs) syankarln ilham tmsidir hr halda. Yusif sursinin 24-c aysind bl buyurulur: And olsun ki, qadn ona myl ldi. gr Rbbinin brhann

(dlilini) grmsydi o (Yusif) da myl dckdi

63

Frddin r-Rzi, t-Tvsir l-Kbir, Mtbyi mir, C.VIII, s. 583.

Bu diksinm mslman olmayanlarda da olur. Trtdiyi cinaytdn sonra, vicdan zabndan qurtulmaq n tslim olan bir o insan vardr. Mslmanln lyhin olmaq n byk cinaytdir. Bl olan hr bir ks dailn narahat olur v ryi slr. Buna gr Quran: Vat olur ki,

kafirlr, h ka mslman olsaydq, dy kks trrlr buyurur (Hicr

sursi - 2) Gnahdan sonrak vicdan zab insan pmanla v tvby ynldn ilhamdr. Budur Allahn mrhmtinin bykly! Tqva, nfsi pisliklrdn qorumaq dmkdir. nsan Allaha qar, insanlar v zn qar pislik tmmlidir. Bu onu dnyada insanlarn mzmmtindn, airtd is chnnm zabndan qoruyar. nsan bu o rftarnn sadtini qlbind hiss dr. Bu sadt hissi Allahn ilhamdr. o rftar dnlrd mahid olunan daili rahatlq v sbat bu ilham saysind olur. Vabis bn Mbd dyir ki, Hzrti Muhmmdin (s..v.) yanna gtdim, buyurdu ki: Yalq v gnah haqqnda sorumaq nm gldin? Mn: Bli; ddim. Pymbr (s..v.) buyurdu: Nfsin mracit t, qlbin mracit t Vabis! Yalq nfsin, qlbin rahatlq tapd ydir. Gnah da ry tounan v sind trddd douran ydir. Htta insanlar sninn fitva vrslr, ldiyin ii o qarlasalar bl64

64

Snn-i Drimi, Buyu blm, 2

Muhmmd sllallahu lyhi vsllm bl buyurmudur: Sni kk salan yi bir knara qoy, kk salmayana k. nki doruluq daili rahatlq vrir, yalan is bh v trddd dourur65 ry daman y, ytann vsvssi d ola bilr. nki ytan insana vsvs vrn, onun iini qardran66 mluqdur. Bzi insanlar ytann kf v ilham znn dirlr v zlalt drlr. Uca Allah bl buyurur: Allah bir hisssini doru yola gtirdi, bir hisssin d haqq zlalt

oldu. nki onlar Allahdan vvl o ytanlar zlrin vliya tdilr. stlik zlrinin doru yolu tutduqlarn znn tdilr (raf sursi - 30)
lham il vsvsni bir-birindn ayrmaq n ry daman yi Allahn mr v qadaalar chtindn yolamaq lazmdr. Ba nfsimlhm budur. Mmin v ya kafir hr bir ksin nfsi nfsi-mlhmdir. Allah ona syankarl v tqvasn ilham tdiyi kimi, baqa ylri d ilham dr. Drdnc mrhly nfsi-mtminn, binciy nfsi-raziyy, altncsna nfsi-mrziyy ad vrilmidir. qtibas: Nfsi-mtminn; pis v irkin siftlrdn qurtulub gzl laq v hmdm olan nfsdir. Bu nfs, Allahn yardm v inaytil sakitlik v yqinliy mzhr olaraq iztirablardan ilas olar. Bu mqamda briyyt fna tapb, NuriMuhmmdi zhur tdiyi n nfs, itabi-ilahiy (Allahn itabna) mzhr olar: y itminana atm nfs67.

65 66 67

Tirmizi, s-Sunn, Qiym blm, 60 Ns sursi - 5 Fcr sursi - 27

qtibas: Nfsi-raziyy; z haqqnda tslli dn qza (qdr) hkmlrin trdddsz tslim olaraq razlq dn nfsin mqamdr. Bu mqam salikin (sufilik tlimi kn s) ilahi sirlrl zbz gldiyi mqamdr. Qurandak: Qayt Rbbin, sn ondan raz olaraq68 aysi bu mqama iardir. qtibas: Nfsi-mrziyy; Allah il qul arasnda razln mtrk olduu, qulun Allahdan, Allahn da quldan raz olduu mqamdr. Yuardak aynin ard olan Rbbin d sndn raz olaraq ifadsi bunu gstrir. Nfsin bu mrhlsinin gstrdiyi iddia diln aylr Fcr sursinin 27 v 28-ci aylridir. Uca Allah bl buyurur: Sn! y mtmin olan (rahatla qovuan) nfs! Sn Rbbin qayt. Sn Ondan raz, O sndn raz. Hayd o qullarmn arasna gl. Cnntim gir. Bu aylr Qiyamt gn Allahn mslman quluna dcyi itab bildirir. Bu aylrin vvlini ouyan h kim bu haqda bh lmz. Uca Allah bl buyurur: yr, yr! Yr param-para dildiyi vat. O vat ki, Rbbinin mri

il mlklr sf-sf dzlncklr. O gn Chnnm yanladrlacaq v o gn insann al bana glck. Amma bu allanmann ona n faydas olar? Dyck ki: Ah ka bu hyatm n vlcdn bir y lmi olsaydm. Artq o gn Allahn dcyi zab h kim ly bilmz. Onun balad dyn kimi h kim balaya bilmz. Sn! y rahatla qovuan
68

Fcr sursi - 28

nfs, Sn Rbbin qayt. Sn Ondan raz, O sndn raz. Hayd qullarmn arasna gl. Cnntim gir (Fcr sursi 21-30)
Yddinci v son mrlhy nfsi-kamil adn qoyublar. qtibas: Bu mrhld salaik, btn mrift mrhllrini qazanaraq irad (yni mridlik sufi mllimliyi) mvqyin ykslir. Bu mqam vhbidir. Bu iddian ilidirmy ay v hdis tapa bilmyiblr. Grsn Allahn v Rsulunun biz bildirmdiyi bu mrhllri kim v haradan yrn bilr? Nuri-Muhmmdi i. Nuri-Muhmmdi69 Hr bir mrhl il laqdar o thlkli ifadlr vardr. Amma aralarnda l bir ifad vardr ki, hamsn grid qoyur. Dyirlr ki, Nfsi-mtminn mqamnda briyyt fna taparaq Nuri-

Muhmmdi zhur tdiyi vat nfs ilahi itaba (Allahn ona mracitin) mzhr olur. Yni bu mrhld insann tdn smkdn mtkkil bri chti yo olur, Nuri-Muhmmdi mydana r, v Allah ona itab tmy, onunla ttatt laqy balayr. Bu ifadlrin n qdr qorunc olduunu izah tmy htiyac yodur. Nuri-Muhmmdi dyrkn Hqiqti-Muhmmdi nzrd tutulur. Buna insani-kamil d dyirlr. Bu Muhyddin bnul-rbinin

ristianlqdak Allahn olu tiqadn mslmanla uyunladrmas nticsind mydana mdr. Altnoluk jurnalnda bu mvzu il laqli nr olunmu mqaldn bzi iqtibaslar dr:

69

Bu hiss ltnoluk jurnlnd nr dilmmidir.

nsani-kamil Allahn btn ismlrini Biln ygan varlqdr. nsani-Kamil maddi v mnvi btn kamillik mrhllrini htira dir. nsani- Kamil Hzrti-Muhmmddir (s..v.). Fqt onun tarii siyyti dyil. Hl Adm palqdan dzldilmi ikn zn pymbrlik vrilmi Muhmmddir. Yni Hqiqti-Muhmmdiyydir. nsani-Kamil

mvcudatn v mluqatn mqsdidir. Bl ki, ilahi irad, ancaq onun vasitsiyl bilinmzdi. nsani-Kamil, cahan ks tdirn gzg, ln dirildn sa, qularn dilini biln Slyman kimi tsrrf sahibi, dirilik suyunu imi dr kimidir. nsani-Kamil bu almd daima vardr v birdn o ola bilmz. nki var olan hr yin btnly bir tk sddir. nsani-Kamil n mlkd, mlkutda v cbrutda h bir y rtl v gizli dyil. O, yan v yann hikmtini olduu kimi bilir. Ancaq bu hqiqt (yni nsani-Kamil) hr dvrd zamana gr dyin ad v surtlrd pymbr v vliya kimi zhur dir. Nc ki, ziz Mahmud udayinin bu byti bu dncnin ifadsidir: Ayindir bu alm, Hr y Haqq il qaim Mirti-Muhmmddn Allah grnr daim. (Yni: Bu alm bir gzgdr. Hr y Allah il vardr. Muhmmdin (s..v.) gzgsndn daima Allah grnr). hyata k bilr. gr insani-kamil olmasayd Allah

nsani-Kamil il mvcudatn hqiqtlri yni ydir. Msln onun qlbi r, mnliyi Krsi, mqam Sidryi-mntha, al Qlmi-la, nfsi Lvhi-mhfuz, tbiti qr nsrl laqlidir70. Buradak dhti baa dmk n alim olmaa htiyac yodur. Bu, Qurana zidd olduu mzakir bl dilmyck bir tiqaddr. Lazm gls irlid bu mvzuya yn tounacaq. j. Allah il birlikd olmaq il birlikd ALTINOLUK V hum mkum ynm kuntum aysini slam alimlri nc izah dirlr? Buna siz nc barsnz? nsan bl bir birlikdliyi nc hiss dr? Yaud Allah biz ah damarmzdan yandr dyrkn n baa dmliyik? nsan bl bir lmi nc ksb dr v ksb tdiyi vat zn nc hiss dr? BAYINDIR Bu ayd dyilnlr hiss dyil, imandr. Hr bir mslmann tml tiqadn nmayi tdirn bir iman. Ayni dzgn baa d bilmk n vvli il arn bir yrd oumaq lazmdr. Uca Allah bl buyurur: Gylrd v yrd n varsa Allahn nqsanszln gstrir. O,

gcldr, doru qrar vrir. Yrin v gylrin hkmdarl onundur. O, dirildir v ldrr. Onun hr y gc atar. vvl Odur, ar da Odur. Zahir Odur, batin d Odur. O, hr y qadirdir. Odur gylri v yri alt gnd yaradan, sonra r istiva dn. Yr n girir, ondan n rsa, gydn n nir, oraya n ykslirs onu bilir. Harada olursanz olun O

70

Hsn Kmil YILMZ, nsni-Kmil, ltnoluk Jurnl, yul 1996, sy 125, s. 31

sizinl birlikddir. tdiyiniz n i varsa Allah onu grr. Yrin v gylrin hkmdarl onundur. Hr iin ar Allaha qaydr (Hdid sursi 1 -5).
O biri aynin btn bldir: bhsiz insan biz yaratdq v nfsinin ona n pldadn bilirik.

Biz ona ah damarndan daha yanq (Qaf sursi-16).

Mrik, Allah yr znd hkm dn hkmdarlara oadaraq zndn uzaq sayr. nki hkmdarlar alq zlrin yanladrmazlar. Hkmdara yanlamaq istynlr, ona yan olan birini tapmaq

mcburiyyti hiss dirlr. Mriklr d Allaha yan olduuna inandqlar biri il laqd olmaq istyirlr. Onun zlrini Allaha yanladrmasna, dalnda durub sfati olmasna mid dirlr. ristiyanlarn san (.s.) Allahn olu, Mkkli mriklrin d z btlrini Allahn qzlar71 saymalar bu sbbdndir. ristiyanlar bunu aadak kild olduu kimi tsvir dilmidir:

Bu klin altnda bl yazlr: Yuardak rtyoj mqdds Tanr il gnahkar insann vziyytini ks tdirir. Arada byk bir boluq nzr arpr. Olar is gnahkar

71

Muhmmd bn Crir t-Tbri, Cmi t-Byn fi Tfsir l-Qurn, Byrut 1412/1992, c. IX, s. 519, Ncm sursi 19-cu ynin tfsiri

insann Tanrya v Onun biz tqdim tdiyi bol hyat ld tmk n gstrdiyi sylri simvolladrr. Bu sylr, Tanrdan vzi gzlnrk diln yalqlar, atar iind flsfi fikirlr myl tmk v ya dini tiqad formasnda zn gstrir. Aadak kil biz aradak boluu doldurmann ygan yolunu aqlayr72.

Allah il insan arasndak quzu sadr (.s.). Aradak boluu onun doldurduu iddia dilir: Pavlin Timofy yazd mktubda dyilir: Bir tk Allah v Allah il insanlarn arasnda bir tk vasiti pvar. Bu da insan olan v zn hr ks n girov qoymu olan sa Msihdir73. sann (.s.) quzu klind gstrilmsinin sbbi, onun zn briyytin ilas n qurban tdiyi inamdr. Btn briyytin, susn d gnahkarlarn lhin Atann yannda ygan vasiti sadr. sann, z vasitsil Allaha

yanlaanlarn hamsn ilas tmy gc atar. nki onlar n vasitilik lmk namin daima yaamaqdadr74. Allahn dununda, yni onun yannda baqa ilahlar z tm tiqad bu formada mydana r. Halbuki, yuardak aylr, Allahn

72 73 74

kil v yzlr, ntrntdki www.incil.com dl sytdn lnmdr. ncil, 1. Timofy 2/5-6, stnbul 1981, s. 218 Ktolik kilssi Din v lq tzislri, pr. 2634

bizdn uzaq olmadn, Allahn dnya hkmdarlar kimi dyil, biz bizdn daha yan olduunu, qsacas vasitiy htiyac olmadn bildirmkdir. ALTINOLUK Ntic tibar il bu mvzulara tsvvf (sufizm) susi maraq gstrir. Bu maraq zrrlidirmi? Sizin qlb kamilliyini ld tmk n ttbiq tdiyiniz mtod vardrm? BAYINDIR Allah bizim n slam dini smi v biz mslim adn vrmidir. Doma dilimizd biz buna mslman dyirik. slam dini mnim htiyac duyduum hr yi mn vrir. Bundan qyri hr addan uzaq dururam. Uca Allah buyurur: Allahn urunda lazm olduu kimi cihad din. O, sizi smidir v

bu dind sizin n h bir tinlik yaratmamdr. Babanz brahimin dini kimi. Allah siz, bundan vvl d, Bu Quranda da Mslmanlar adn vrmidir. Allahn Rsulu siz ahid olsun, siz d baqalarna ahid olasnz dy. l is namaz qln, zkat vrin, Allaha sarln. O, sizin qoruyucunuzdur. O n gzl qoruyucudur, n gzl kmkidir O (Hcc
sursi - 78). 2-ALTINOLUK JURNALINDAN CAVAB75 Hrmtli Dossnt. Dr. bdlziz BAYINDIRIN Mlahizlri il laqdar bir dyrlndirm Prof. Dr. Hsn Kamil YILMAZ Altnoluk jurnal kn nmrsind tsvvf (sufizm) mvzusunu aktual mvzu olaraq ilmi, dyrli hmkarlarmz hrmtli Prof. Dr.

75

Bu dyrlndirm ltnoluk jurnlnn My 2001, 183-d nr dilmidir.

Mustafa Qara, Dossnt. Dr. Mahmud rol Qlc v hrmtli Dossnt. Dr. bdlziz Bayndr il shbt tmi v cavablar nr tmidi. Hrmtli Bayndr, shbtind bizim slam Tsvvf adl kitabmza v lm sahmiz ynldilmi tnqidlr tdiyi n, ona cavab vrmk mcburiyyti hiss tdik. Sz, Hrmtli Bayndrn, u mvzusunda bizim kitabmza yham vuraraq: Bzilri u n yini dnr ifadsindn balamaq istyirm. vvli v arna balmadan, siln klimlr diqqt tmdn, bl dmk mmkns, pinstl kiln bu iqtibas, lLuma trcmsinin sonundak Suallara cavablar blmnd rabit mvzusuna dair vrilmi suallara bizim vrdiyimiz cavablarn arasnda yr alr. Kitabda bir vvlki suala cavab olaraq rabitnin Allah il mrabiqy atmaq n dildiyini v mraqib drcsin atan salikdn

mraqibnin ddyn, bl bir sin rabitsinin irk saylacan dmiik. Ondan sonra gln sual n cavabnda da namazn sl, tml mqsdinin ilahi hzurda u il durmaq olduunu bildirmiik. Bu trz unu ld d bilmynlrin, mtlif dnyvi ylri fikirlmkdns, bir anla zlrin nmun saydqlar mridlrinin qabalarnda namaz qldn tsvvr tmlrinin daha faydal ola bilcyini dmidir. Yosa, namazda z yini fikirlmk, Allah n icra dilmli olan unun yrini tuta biln bir ml dyildir. slind unu ld tmk v qlbi u il mul lmk tin bir idir. Bl ki, qlb mvzusu il maraqlanan ariflr v alimlr z srlrind bu haqda yazblar. Muhmmd Qzzali namazda tam bir qlb

rahatlnn insanlarn ksriyyti n tin olduunu, ancaq bl bir tinlik sbbiyl udan myyn drc l kslr bl tamamn l kmlrinin doru olmayacan bildirir. (ba. hyai lum d-Din, Qahir, s. I, s. 159). slind Qurani-Krim: Ounduu vat ona qulaq asmaq, dinlmk, rkdn v qoraraq fif bir ssl shr, aam Allah anmaq saysind insanlarn mrhmt urayaraq qafillrdn olma ibtilasndan qurtula bilcyini (ba. raf sursi 204-205) br vrir. Allah anmaqdan uzaqlamaq v qflt Qurann susil kinmyi tsiy tdiyi msllrdn biridir. nki insann qlbi unutqanla v qafilliy myillidir. Muhmmd Qzzali qlb rahatlna atmaq n namazda

ouduunu dnmyi, ouduunun mnasndak inclik v drinliyi baa dmy alma, baa ddy mnaya tzim tmyi, tzim hissinin ardndan qoru v midl Allaha iltica tmyi tvsiyy dir. Yni insann uya atmas n qlb v zhin tmrkzlmsinin vacibliyi sasdr. yirlilriniz o kslrdir ki, zlrini grdynz vat siz Allah atrladrlar (bni Mac, Snn, Zhd blm, 4) hdisind ifad dildiyi kimi mli salh v gzl bir insanla zbz glmk, ya da onu atrlamaq, daha dqiq dsk, haqqnda o fikirlr bsldiyiniz sin z qabanzda namaz qldn tsvvr tmk v onun kimi drin duyu il namaz qlmaa v knln Allaha balamaa almaq v salh insanlarla birlikd namaz qlman vcdin qaplmaq niy gr Allaha

qar hrmtsizlik olmaldr? y v ya pymbr Allahn altrnativi dyil ki. Muhmmd Qzzali bu haqda mtlif nmunlr vrrk bl dyir: Allahn zmti v clalnn byklyn drk tmy acizsns, Allahn hzurunda olduunu dnrk h olmasa padahlarn

hzurunda dayandn kimi dayanmalsan. Htta namazn qiyamnda olduun mddtd z adamlarndan biri v ya salh insanlardan biri trfindn nzart dildiyini fikirlmlisn. Bl vziyytd bu usuz namaz qlr dmsinlr dy bdninin btn zvlrind u lamtlri gstrmy alarsan. Bu vat nfsin bl dmlisn: Sn hans crtl Allah tandn v svdiyini iddia dirsn? zn kimi aciz bir qula hrmt gstrib ondan qorursan, bs Allahdan qormursan? Halbuki qorulmaa layiq olan ancaq Allahdr, dy dnb insan nfsini haqqhsaba kmlidir. Hrmtli Bayndr mlahizlrind u mfhumunu sadc hrmt klimsiyl mqayis tmidir. Halbuki u mfhumunun iindki hrmt, mnann sadc hissciyidir. Bl ki, .Bayndrn tz-tz istinad tdiyi Raib l-sfhaninin l-Mfrdat kitab uya tzrr (z nqsanlarn bilib tkbbrdn l kmk) mnasn vrrk, unun sasn bdn zvlrind, tzrrnn is qlbd olduunu yazarkn bl izah dir; Qlbd olan tzrr bdn zvlrind u kimi ks olunur. (Ba. l-Mfrdat, A maddsi). Qamusu trcm dn Asim fndi is uya ss tonunu alaltmaq, gzlri yummaq, skunt, mti olmaq v ban aa ymk kimi mnalar vrmidir.

Quranda u klmsi, mtlif formalarda on yddi yrd yazlmdr. Bu aylrin bir qismind unun hm arici bdn zvlrin, hm d qlb aid olduu gstrilir. Quranda Mnim zikrim n namaz

ql (Taha sursi -14) aysind qlb namazla Allah yada salmaa

hazrlamaq dmkdir. Bundan baqa Namaz u sahiblri aricind

olanlar n ar bir ykdr (Bqr sursi -45) aysi u saysind

namazn yk olmayacan v htta mnvi lzzt dncyini br vrir. Bu ayd is zikr, u il qlb laqsini gstrir: man dnlrin

knllrinin

Allahn

zikrin

Ondan

nn

hqiqt

il

balanmalarnn vat glib atmaybm? (Hdid sursi-16)

u, tzahrlri arici bdn zvlrind grln qlb aid bir faliyytdir. Bir digr ifad il u ilahi zmtin qlbind hissdilmsi v Bndnin zn Rbin ram tmsidir. Ancaq bunu hr ks yni sviyyd ld d bilmz. Bunun n aa sviyysi sanda v solunda nyin v kimin olduunu frq tmyck qdr ibadt fikrini clb tmk v bunu tmin d biln kmki nsrlrdn faydalanmaqdr. n st sviyysi d: Scd t v Allaha yanla (lq sursi-19) aysinin mnasndak mnvi yanlqdr. Hrmtli Bayndrn z mlahizlrind tzkiyy il laqdar ddiklri dorudur, ancaq skikdir. nki tzkiyyd hm inkiaf dib brktlnmk, hm d tmizlnmk mnas var. Tmizlnm il laqli olaraq nfsin pisliyi mr dn susiyyti (ba. Yusif sursi-53) il nfsini tmizlyn ilas olmu, irklndirn is ziyana uramdr (ms sursi-9-10) aylri il v Tmizlnn, Rbinin adn anan v

namaz qlan ilas olacaqdr. Amma siz dnya hyatn sirsiniz (la
sursi 14-16) aylri il laqlndirils nfs tzkiyysini, dnyvi mnasibtlrd hssaslq, nfsin dnyaya v dnyala myli il laqli chti d atrlanacaqd. Fqt. Hrmtli Bayndr bu qbldn

dyrlndirmlr, hr halda tsvvufi (sufizmi) atrlada bilr ndisi il h tounmamdr. Qurann pymbrlr aid bir vzif kimi gstrdiyi tzkiyy (Bqr-129; 151/ Ali-mran-164/Cm-2) mvzusunun bir laqi tlim mtodu oduu aydnlamdr. Hrmtli Bayndrn al v qlb il zikr haqqnda ddiklri, Quran nqtyi nzrindn balarsa, ya z yrini tapmr, ya da skik qalr. Bl ki, Quranda insann idrak v qrar orqan kimi qlb gstrilir. Baa dn-dmyn, qavrayan-qavramayan, dnn-dnmyn, svnsvmyn hr zaman qlbdir. Amma Qurandan, qlb vat kdikc, flsfnin tsiri il al klmsiyl vz dilmi, klam v fiqh lmlrind al qlbin yrini tutmudur. Bu dyiiklik bzi qarqlqlara sbb olmudur. nki al klmsi tam mnas il qlb klimsini vz d bilmir. Bu sbb gr .Bayndr da al il qlbi iki ayr zv kimi dnr, qlb klimsindn vaz k bilmir v al il qlb insann iki mhm qrar orqandr dyir. Ancaq bu trz yanama Qurani tfkkr dyil, blk d flsfi, klam v fiqhi tfkkr daha uyundur. Bu biryanama trzidir. Mn bunun shv olduunu dmk istmirm. Fqt .Bayndrn syl vurulad Qurani yanama trzi il ziddiyyt tkil tdiyini dmk istyirm. Quran imann qlb aid bir i olduunu ddiyi n qaid kitablarnda: man qlb il tsdiq, dil il iqrardr dyilir.

Al il tsdiqdir dyilmir. nki al, qlbin imanna kmki nsrlr qoyan bir mrkzdir. Mtlq imann mrkzi dyil. .Bayndr bizd, ona ynldiln suallara vrdiyi cavablarda

myyn izahlardan susil yaynd intibahn oyandrd. Msln hsan mfhumunun Pymbr (s..v.) trfindn bildiriln: Allahu grrcsin ibadt tmk, hr n qdr sn Onu grmrsns d onun sni grdy dncsiyl ibadt tmkdir (Buari, Shih, man, 37/ Mslim, Snn, man, 1) klindki izahna h cr yanamr v bunun mmknszly bard qrib bhanlr irli srr. ristian rahiblr mal dvlt, ail hyatna v dnya ilrin

qarmr, monastra kilib mrlrini ibadtl kirirlr. H kim onlarn smimi oladqlarn, zlrini nmayi n ibadt tdiklrini iddia d bilmz. Hr halda onlarda Allah grrlrmi kimi ibadt dirlr. Amma Allahn ncild ndirdiklrin dyil, ata babalarndan nql olunan ylr ml tdiklri n irkdn ilas ola bilmmidilr. Mslmanlarn imannda v ibadtind hsan bir kamillik v kyfiyytdir. Cbrail hdisind slam, iman v hsan dy bir sra vardr. Burada nzrd tutulan slam v mana saslanan hsandr. slind hsan, qlbdki ilahi mahid duyusunun sabitlrk ur sviyysin ykslmsidir. hsan bl bir iman kamilliyi olaraq qbul tmiriks, aadak aydki hsan sadc gzllik v yalq dy baa dmliyik?

slamda ilk olanlar v qabaqcl mhacirlr v nsar il onlara hsan

il tab olanlardr. Allah onlardan raz olmudur, onlar da Allahdan

(Tvb sursi - 100). .Bayndrn zikr mvzusunda ddiklri, Qurann ddiklrinin

sadc kiik bir hisssidir. Quranda trmlri il birlikd 256 df zikr olunan bu mfhum Bayndrn ddiyi kimi insann ld tdiyi hr an istifady hazr kild zhnind tutmasndan ibart dyil. O ki, qald zhn-zikr laqsin, bu Quranda h yodur. Quranda zikr daima qlbin ii olaraq gstrilir. Bdundan baqa Allah zikr lmyi mr dn bzi aylr: Onu unutmama, unudubsa atrlama (Khf sursi - 24), i,

gc v ticartin insan Allahn zikrindn ayrmamasn (Nur sursi - 37)

mr lyir. Bzi aylr zikrin hr hans bir qyd v formasn izah tmdn mtlq olann (hzab-42/Cm-10), bzilri d Rbbin adn anaraq isiml dilmsini (Maid-4/Mzzminil-8/nsan-25) gstrir. Quran qlblr ancaq Allah zikr tmkl ttmin oltur (Rd sursi28) buyurduu halda Hrmtli Bayndr: Quran baa dmdn

zbrlmk v ya oumaq yaud mnasn fikirlmdn yz min df zikr kmk, insana mnvi bir hzz vr bilr, amma qlbi ttmin lmz v iman tqliddn ilas tmz dyir. Mslni bu formada mumildirmk Qurann szl olaraq da bir mcz olduu hqiqti il ziddiyyt tkil dcyi fikrindym. Bundan baqa, bir az vvl ddiyim kimi: isim zikrindn mtlq zikr kmk v ilahi zmti btn hybti il hiss tmk ancaq Quran, zikr, ibadt v bunlarda qlbin itirak il olan bir kyfiyytdir. Quran mnasn baa drk oumaq, zikri qlbin

itirak il tmk insan tdricn mtmin qlb ucaldar. badtlrdn hzz alacaq qdr ruhi kamillik v ayaqlar iirck qdr namazdak qiyam kr dn qlb saysind gry dnr. Bunun aar da kli nc olursa-olsun qurani ifadyl zikrdir. Hrmtli Bayndr: Qlbin mnvi chti il maraqlandn dynlr lbtt vardr. Bllrin btn dnyada v hr inanc sistmind rast glmk olar. Amma Allah biz bir Kitab v bir Pymbr (s..v.) gndrmidir. Onlarn qoyduu hddin aricin grsn anlar mni

maraqlandrmrlar

dyir.

Maraqldr,

mayanlar

maraqlandrrm? nki bu haqda z fikrini v mnasibtini bildirmdn, z zrin bl bir missiya alr: Bunlar z mllrin kitab v snndn misal gtirmy aldqlar anda, onlara brdarlq tmk bizim borcumuzdur. Bu slind o inc v subyktiv mvzudur. nki insanlar qarlarndakn mlahiz drkn, v ya zlrini mdafi drkn Quran aylrinin arasnda gizlnirlr. Bl ki, varic d li bn bu Talibi (Allah ondan raz olsun) Qurann lyhin olmaqda ittiham tmidilr, fqt Qurandak kafirlr fid hkmlri mslmanlara ttbiq tmkdn kinmmidilr. Qlb lmiyl mul olanlar, yni frz ibadtlr lav olaraq nafil ibadt, zikr v virdlrl z ouhani hyatlarna yksk sviyy

qazandranlar Quran v snnnin aricin srdrmk n drcd dorudur? Buna qrar vrmyi bu iin hlinin v ouyucunun itiyarna buraram. Ancaq ilk sufilrdn tibarn z yollarnda ritin ttini qorumaa sy gstrn Allah dostlar, sz v mllri il qtiyyt

nmayi tdirmilr, zlrinin v mllrinin kitab v snn tti dailindki yrini daima vurulamdrlar. Blki Cnydin, Bayzidin v Shl Tustrinin bu haqda qti ifadlri vardr. Bayzid Bstami: Gy znd barda qurub oturan bir sin szlrin, hrktlrinin snn ttind olub olmadn biln qdr, inanmayn dmidir. Mvlana Clalddin bl dyir: Mn sa olduum mddtd Qurann bndsiym. Mn Muhmmd Mutarn yolunun tozuyam Kim mndn bundan baqasn nql ls Mn o szdn d, onu nql dndn d bzaram. Sufilr lmlrind mydana glmsi mmkn olan shvlrdn tr srlrind Sufilrin shvlri bal il susi paraqraflar aaraq zn tnqiddn kinmyiblr (Ba. l-Lma. Trc. 369-439). Hrmtli Bayndr: Tsvvfd (Sufilik) biz bilmrik, byklr bilr anlay vardr dyir. Bu sz sufilrin kitabnda yazlmaybsa da alqn tsvvrnd sufilrin Sail-i Mtlq kimi Allah grrk z mvcudluqlarna qiymt vrmdiklrini, daha o kamil insanlar, lm v irfana sahib olan insanlarn szlrin zlrindn daha o timad tdiklrini gstrn tmkin ifadsidir. Amma hr halda Biz bilmrik, byklr bilr sz Mn hr yi bilirm, n doru olan mnim baa ddymdr. Mslmanl bizdn sorumaq lazmdr mfhumundan daha o dorudur v slama uyundur. Bunun mnas bldir: slam dininin naslar, aylr v hdislr mlumdur v aydndr. Tfsir v hkm armaq ancaq pkarlarn, mtssislrin iidir. Mn zm bu

sviyyd grmrm. Buna layiq olanlarn yolu il gdirm. Bl bir fikir niy gr ii bo zikr qap amaldr? Hrmtli Bayndr sufizmdki mrsidi, hardasa ristianlardak sa Msih anlay il ynildirmkdir. Mlahizlrind bunu aq aydn bildirib mqayis tms d cmllrindn bl mlum olur. Dyir ki: Allahn dununda, yni onun yannda baqa ilahlar z tm tiqad bu kild mydana glir. Halbuki yuardak aylr Allahn bizdn uzaq olmadn, Allahn, yr zndki hkmdarlar kimi dyil, biz zmzdn daha yan olduunu, baqa szl, vasitiy htiyac yodur. Bu cmllr hrmtli Bayndrn nyi nzrd tutduunu, sufizmdki mrid mrid v Allah mnasibtlrini hans yr qoyduunu o ya bildirir. Halbuki slamda ristianlqdak kimi rahiblik anlay yodur. Bnd z Rbbin sn, vasitsiz ynl, mracit d bilr. Mrsidlrin v ylrin bndlri, bndlri Rbbin yolunda ynlndirmlri, rahiblikl yni y dyil. Gdilmli yolda birlikd addmlamaq v mridlrin mrid rhbrlik tmsi dmkdir. Rahiblikd rahibsiz Allaha ynlmk mmkn dyil. Halbuki dyrli hmkarm, sufizmdki mraqib mfhumuna basayd, mraqibd salikin Allahn zn ah damarndan daha yan olduu (Qaf sursi - 16), harda olursanz olun Allah sizinl birlikddir (Hdid sursi - 4) aylrin binan, mridsiz, fqt onun tlimlril Allaha ynlmnin hyata kirdiyini grrdi. Hrmtli Bayndrn hssasiyyt gstrdiyi tovhidi sufilr, isqat l yt mfhumu il mnim lim, mnim malm, mnim canm kimi

ifadlrdn bl kinrk ilahi zmt qarsnda ba ymk mnasnda baa drlr. Allah hr ksl v hr varlqla birlikddir. Ancaq insanlar bunun n drcd frqin varrlar? Sufizmd olan tovhid hssasiyyti, Qdsi hdisin br vrdiyi, insann frz v nafil ibadtlrdn sonra ataca V nhayt Mn bndmi svirm. Mn onu svndn sonra da grn gz, tutan li, yriyn aya olaram (Buari, shih, Riqaq -37) ifadsindki qlb nginliyi, lm qdr hissiyyat il d tovhidi tnffs tmkdir. ryinin drinliklrind atdn vat sn atmadn (nfal sursi -17) aysind dyiln v Allahdan baqa h bir gc v qvvnin olmadn ifad dn fail-i mtlq tiqaddr. Bundan baqa bizim fikrimiz gr Pymbrin (s..v.) yri, br gtirn potalyonluq dyil. Onun sl susiyyti sv-yi hsn yni modl siyyt olmadr. O, canl Qurandr. Din v bdn lmlri kimi tcrbi lmlr ustadsz yrnil bilmz. Hrmtli Bayndr mlahizlrind: namazn frzlri, vaciblri v

snntlri arasnda qlbin vsvs girmmlidir dy bir y yodur dyir. Ona qalsa siqh kitablarmza gr u il ilas adl bir frz, vacib v snnt d yodur. slind slam lmlri tfsir, hdis, fiqh v klam lmi il bir btn tkil dirlr. Hr biri d bu btnn bir hisssidir. Yni lmlr arasnda bir vzif blgs vardr. Bir lm sahsi hr yl mul ola bilmz. Olarsa nqsanl olar. Ddiklrimiz yri mbahis mvzular mydana gtirmk n dyil, zhinlrd bhli qalan bzi msllr aydnlq gtirmk n

idi. Din hyatn tmlini tkil dn slam lmlri, bir birinin altrnativ olmadlar kimi, lm adamlar da bir-birinin altrniativi dyil. Dyrlndirilmsi 3. Altnoluk Jurnalnn Cavabnn Dyrlndirilmsi (Prof. Dr. Hsn Kamil YILMAZA cavab) Hr ydn vvl onu dyim ki, bu yazn sadc Hrmtli YILMAZA cavab olsun dy yazmram. Aprl 2001 tarili Altnoluk jurnalnda nr olunan mqalmiz il laqli qlm alnm dyrlndirmnin iind, Qurana aq-akar zidd olduunu grdym mvzularn bir qismini burada dil gtirm frsti tapdm n yazram. Bunun da sbbi Allahn qarsnda z vzifmi yrin ytirmkdir. nsan Allah qarsnda triqt v sufilikdn tr dyil, Qurana zidd olan mvq tutmas v hrktlrindn msuliyyt dayr. ndi Hrmtli YILMAZIN bizim mqalmizl bal

dyrlndirmlrindn76 mhm bildiklrimizi balqlara ayraraq gzdn kirk. Qarqlq mydana glmsin dy Hrmtli Ylmaza aid szlr YILMAZ, biz aid olanlara da BAYINDIR dy balayacaq. Pinstl Alnan a. Pinstl Alnan qtibas YILMAZ Hrmtli Bayndr, mlahizsind bizim slam Tsvvf adl kitabmza v lm sahmiz ynldilmi tnqidlr tdiyi n ona cavab vrmy htiyac hiss tdik. Sz Bzilri u n yini fikirlir ifadsi il balamaq istyirm. vvlin v arna diqqt ytirilmdn, siln szlr fikir vrilmdn, bl dmk mmkns, pinstl alnan bu iqtibas, l-Lma trcmsinin sonundak Suallara
Bu dyrlndirm, ltnoluk jurnlnn prl 2001 trili nmrsind nr olunmu mqlmizl lqdr hmin jurnln My 2001 trili nmrsind nr olunmudur.
76

Cavablar blmnd rabit haqqndak suallara vrilmi cavablarn arasndadr. BAYINDIR Dialoqumuzun u il laqli hisssind bl dmidik: Bzilri u n, namazda yini fikirlir.77 Bu Allaha qar hrmtsizlikdir. Bunu lyn ytan vsvs vrmz. O, da znn u il namaz qldn znn dr. ndi Hrmtli Ylmazn haqqnda dand kitabn hmin blmn nql dk v baaq grk pinstl almq ya yo: Sual - Sufizm dair yazlm bir kitabda dyilir ki: nsan namaz u il qla bilmirs, Allahn hzurunda olduunu fikirl bilmirs, Pymbrimizi (s..v.) fikirlmlidir. Bunu da bacarmrsa yini fikirlmlidir. Sanki y onun qabanda namaz qlrm kimi

fikirlmlidir v utanaraq namazn qlmaldr. Namazda hr hans bir insan dnmk olar. Bunu nc izah d bilrsiniz? Cavab Bu sralama bizim vvldn bri saydmz tdrici llr uyundur. nki mqsd, u il ilahi hzurda durmaqdr. Bu olmursa qlbi Allah Rsulu il rabitlndirmk lazmdr. nsann qlbi dyikndir. l hy yni ylr fikirlir v atirlr qlbi ial dir. Buna man ola bilmk n konsntrasiyaya htiyac var. Bunun n namazda olduun urunu canl salayacaq vasitlr atarb tapmaq lazmdr. nsan sasn, o svdiyi v ya o qorduu ylrl z-z glnd ok olub diqqtini toplayr. Namaz qlarkn bir anla z yini gznn qabanda canlandran s bunun ok tsiriyl z

77

halndan

qabiliyytindn

diksinib

utanaraq

Allaha

ynltmy

alacaqdr. Namazda insann z yini yada salmas, hr halda baqa dnyvi ylri, i-gcn, zvcsini, oul-uan yada salmasndan daha yadr. Namaza balayarkn v ya namaz vat z qara bir da il yini v onun z qarsnda namaz qldn fikirlmk niy gr zrrli olmaldr? nki onsuz da min cr dnyvi y insann zhnindn mr78. Bu yrd aagdak suallar vrmk lazmdr, 1-Siz vriln sualda bl bir sralama var: nsan namaz u il qla bilmirs, Allahn hzurunda olduunu fikirl bilmirs, Pymbrimizi (s..v.) fikirlmlidir. Bunu da

bacarmrsa yini fikirlmlidir. Sanki y onun qabanda namaz qlrm kimi fikirlmlidir v utanaraq namazn qlmaldr. Siz d dyirsiniz ki: Bu sralama bizim vvldn bri saydmz tdrici llr uyundur. ndi ltf dib dyin, yazmzdak Bzilri u n, namazda yini dnr ifadsinin haras pinstl alnb? 2- nsan namaz Pymbrimiz (s..v.) v ya z yi nm qlr ki, namazda knln onunla rabitlndirsin? 3- Knln onlara balayan insan namazda olduu, urunu nc canl tuta bilr? Bl vziyytd Pymbr (s..v.) Allahn lisi, y d mllim olmaqdan arlaraq Allah il bnd arasnda vasiti yrin qoyulmurmu? irk l bu dmk dyilmi?

78

Hsn Kmil YILMZ, hmin sri, s. 504-505.

4 Dyirsiniz ki: nsan n o ok vziyytin salb diqqtini bir yr cm dn y, o svdiyi v qorduu yl zbz glmsidir. Namazda bir anla yini gznn nnd canlandran ks, bunun ok tsiriyl vziyytindn v qafilliyindn diksinib utanaraq Allaha ynlmy alacaq. z yini gznn qabanda canlandrmas insanda ok tsiri yaradr, bs Allahn hzurunda durduu ona tsir tmir? Halbuki Allah bl buyurur: Mminlr o kslrdir ki, Allah atrladqlar vat rklri titryr,

onlara Allahn aylri ounduu vat bu onlarn imanlarn artrr. Onlar yalnz Rbblrin gvnib, tvkkl drlr. Onlar o kslrdir ki, namaz dop-doru qlarlar, onlara vrdiyimiz ruzi il baqalarn da dolandrrlar. Ba hqiqi mminlr bunlardr. Onlar n Rbblrinin yannda drclr, balanma v bol ruzi vardr (nfal sursi 2-4).
Qlbini titrd bilmk n, Allah dyil, yini atrlayanlarn yri haradadr grsn? 5- Dyirsiniz ki: Namazada insann z yini atrlamas hr halda baqa dnyalq ylri atrlamasndan, iini, zvcsini, uan atrlamasndan daha yadr. Namaza balayarkn v ya namaz qlarkn boynu bkk da il yini v yinin onun qabanda namaz qldn dnmsinin n ybi var? Onsuz da min cr dnyvi y insann bynindn mr. Sizin d bildiyiniz kimi namaz qlan ks doru yolda olduu n ytan onun zn kib, alna min cr dnyvi y gtir bilr. nki

ytann ii bundan ibartdir. O, Allahdan qiyamt gnn qdr icaz istrkn bl dmidi: And olsun ki, mn d onlardan tr, snin doru yolunun

zrind

oturacaam.

Sonra

onlara,

zlrindn,

aralarndan,

salarndan, sollarndan soulacaam. Sn onlarn ounu sn kr lyn grmycksn (raf sursi 16-17).
nsan shv bir i grrkn ytan ona man olmaz, htta onu dstklyr. Baqa szl, ytann vsvssin doru yolda olan ks man ola bilmz. Slahiyytini Allahdan alm bir mluqun iini insan nc dayandra bilr? Namaz qlan sin alna, namazda ikn, ii-gc, zvcsi, uann glmsi bu sbbdndir. Namaz qlarkn shv hrkt yol vrs ytan ona vsvs vrmz, onu dstklyr, ona ya i grdyn tlqin dr, hmin adam da znn u il namaz qldn znn dr. nki ytan bl dmidir: Ya Rbb. Mni doru yoldan azdrmann vzi olaraq, onlar n

bu dnyan qti olaraq bzdcym, qti olaraq onlarn hamsndoru yoldan azdracaam. Amma snin alis qullarn, onlarn ilas olanlar aric (Hicr sursi 39-40).
las; Allahdan baqa hr ydn uzaqlamaq dmkdir79. badt drkn, yuardak kimi, ay v hdislrd olmayan fllr ilas aradan qaldrr v ytan n mnbit rait yaradr. las olmaq n Pymbrin (s..v.) gstrdiyi kimi hrkt tmk lazmdr. Muhammd (s..v.) Allahn lisidir, Allahdan n

79

Rib l-sfhni, l-Mfrdt, LS mddsi

almdsa Biz onu bildirmidir. Onun Bizlr bildirdikdlrinin arasnda, namaz qlarkn Allahdan baqasn fikirlmk yodur. Rabit b. Rabit YILMAZ Kitabda, Bir vvlki sualn cavabnda, rabitnin Allah il mraqiby aimaq n dildiyini dmiik. BAYINDIR Altnoluk jurnal il olan shbtimizd rabit

mvzusundan danmamdq. Madm Hrmtli Ylmaz rabitdn shbt ad, biz d bu haqda danaq. Hrmtli Ylmaz bl dyir: Rabitsiz mmkn dyil. nki rabitnin mqsdi qafilliyi qovub, qlbdn zlmti yo drk, ytann vsvslrindn ilas olmaqla rabityi-hzura atmaqdr. Yni salikin daima Allahn

hzurunda olduu hissin sahib olmasn tmin tmkdir. Hr an Allah qabamzda grrmk kimi yaamaqdadr. Bunu tmin tmk o tin idir. nki Allah ms* (konkrt) bir varlq dyildir. Rabitni idrak tmk n bndnin zhni v mnvi konsntrasiyasn tmin dck konkrt bir obykt htiyac vardr. Tsvvfd (sufizmd) bu obykt Allahn n mkmml tcllilrinin mzhri olan insani-kamil sviyysindki ydir. Salik (sufilik yolunda gdn tlb-mrid) vvlc bir insani-kamil, ondan sonra Rsulullaha, v ondan sonra da Allaha qlbini rbt tmli (balamal) v bu kild qlb rahatlna atb fna silah ld tmlidir. Rabity, mnfidn msbt kmk n htiyac var. nsan vlad Hr halda olursa olsun Allahn hzurunda olduu

Ms-nv, cinsi mlum oln, s hln glmi, siyyti mlum olmu, tis dilmi.

hissini bilavasit canl salaya bilmkd o tinlik kir. Fqt bunu gc atanlarn rabity htiyac yodur80. Buradak ifadlr gr rabit, insani-kamil olan y dilir. nsani-kamil sz son drc thlkli bir mfhumdur. Bu yi birbaa Allah yrin qoymaqdr. Bunun bl olduunu bir az sonra Hrmtli Yldzn Altnoluk jurnalnda nr dilmi bir mqalsind grcyik. Hrmtli Ylmaza gr rabity htiyac hissdilmmsinin sbbi budur: Allah ms81 bir varlq dyildir. Bunu idrak tmk n bndnin zhni v mnvi konsntrasiyasn tmin dck ms bir obykt htiyac var. Tsvvfd bu obykt Allahn n mkmml tcllilrinin mzhri olan insani-kamil sviyysindki ydir. Ms, konkrt olan, gzl grmk v l il tounmaq mmkn olan varlq dmkdir. Tclli, grnmk, mydana maq mnasndadr. Allahn tclli tmsi d Allahn grnmsi v ya gcnn, qdrtinin mydana mas dmkdir. Mzhr is mydana glinn yr dmkdir. yin Allahn n mkmml tcllilrinin mzhri olmas, Allahn znn v ya qdrtinin n mkmml formada, yin siyytind mydana glmsi mnasn ifad dir. Yni Allah gzl grlmsi v ll tounulmas bir varlq olmad n, mridin, daima Allahn hzurunda olduunun frqin vara bilmsindn tr, qlbini vvlc Allahn n mkkl grntlrinin mydana gldiyi, insani-kamil olan, y

balamasna, zhnini v hdfini onun zrind konsntrasiya tmsin htiyac hiss dilir. Ba sufizmd rabitnin mqsdi budur.
80 81

Ylmz, Tsvvf Dir Sullr, s. 501. Yni llh gzl grb, ll tutulmms mmkn oln bir vrlq dyildir.

Yni y konkrt, Allah is qyri konkrt varlqdr. Rabit saysind konkrtdn, qyri-konkrt, yni ydn Allaha kmk mmkn olur. Bunun daha aydn ifadsi budur ki, mridin Allaha layiqinc qul ola bilmsi n, vvlc y qul olmas v blc qulluq tlimindn kmsini tmin tmk n rabity htiyac var. Bu, mrid Allahn fv tmycyi irk gnahn ildrk ldiyi btn yrli ilrin svabnn yo dilmsin sbb olur. slamn adndan sui-istifad drk bl bir i tutmaqdan daha byk cinayt n ola bilr? Sufilikd mridin vvlc yin qulu olduunu Biz Bilmrik Byklr Bilr bal altnda vrcyimiz iqtibaslarda da grcyik. nki triqtd Mrid z nfsini yaradlmlarn n ala bilmli82 v inanmaldr ki, Allahn bitircyi hr bir i yalnz yin vasitiliyi il olur83. l is mrid yin qabanda, qssaln (mrdir-lyuyan) qabandak myit kimi olmaldr84. Hrmtli Ylmaz rabit il laqdar szn bl davam dir: Salik (mrid) vvlc insani-kamil (yni y) ondan sonra Rsulullaha v ondan sonra da Allaha z qlbini rbt tmli (balamal) bu kild qlb rahatln ld dib fna fillaha atmaldr. Allah il bnd arasna h bir ks v h bir y girmmli ikn, araya vvlc y sonra da Rsulullah (s..v.) qoyulur. Pymbr (s..v.) Allahn lisidir. li birinin szn bir baqasna atdran sdir. Allah

82 83 84

Muhmmd bn bdullh ni, s. 173 Hmin sr, s. 172 Hmin sr, s. 173

z szlrini ona vhy yolu il bildirmi, o da bunu biz atdrmdr. N Quran aylrind, n Pymbrin (s..v.) hdislrind, n d onun faliyyt v ttbiqlrind Ylmazn iddialarna dlil ola bilck bir y tapla bilr. lini, lilik vzifsi aricind, Allah il bnd arasnda vasiti saymaq onu ilahladrmaq olur. y gldikd is, o olsa olsa bir mllim ola bilr. Ona bundan daha artq vsf vril bilmz. Fqt yuarda grdymz kimi o Tanr yrin qoyulur. Burada fna-fi`-y, yni y il btnlmk, fna fi`r-Rsul, Pymbrl (s..v.) btnlmk v fna-fillah, yni Allah il

btnlmk kimi, slam il h bir laqsi olmayan, mnbyini Hind mistik flsfsindn alan ifadlrdn istifad olunmudur. Hrmtli hmd Tagtirnin, Altnoluk jurnalnn Aprl 2001 nmrsind nr dilmi yazsndak bu cmllr, Bu dnc trzinin insan n hala gtirdiyini gstrir. Hrmtli hmd Tagtirn dyir ki: Tsvvfn (sufizmin) n mhur simalar Muhmmdin (s..v.) ayann tozu olma zlrin n byk rf bilmidirlr85. Allah biz qiymt vrib v Rsulunu gndrib. Bizim iimiz, kr lyib Rsulun tbliini drk tmk v Allahn istklrini yrin

ytirmkdir. Sanki Allah, Muhmmdi (s..v.) Rsul tmkl onun dyrini salb, bizim dyrimizi artrb v bu il d shv dib, (stafirullah), indi d biz onun ayann tozu olmaqla bu shvi dzldirik. Bu Quran v snnnin harasnda var?

85

hmd Tgtirn, Tsvvuf Kr Olmk, ltnoluk, Nisn 2001.

Tsvvfn o mhur simalar bu sz zlri n yo, z mridlri n dyiblr hr halda. Onlara gr Mrid znn, yaradlmlarn n ala olduunu bilmlidir. O mhur simalar zlrini daima n uca zirvd hsab diblr. nki .Tagtirn gr mrid o sdir ki, insanlar z qlbini ona mant dirlr, onunda btnlmy alrlar, o l bir sdir ki, adna tslimiyyt dy bilcyimiz bir btnlm atar iind olurlar insanlar86. O sufi byklri bu kimi ylr n Pymbrin (s..v.) adndan sui-istifad tmsydilr kimi inandra bilrdilr? z qlbini bir baqasna tslim dn s, bunu slam dini adna lyibs, yaradlmlarn n ala vziyytin dr. Bl bir s, qlbini tslim tdiyi yi, istr-istmz yaradlmlarn n rflisi grckdir. Bunun bl olduunu, irlid Hm. Ylmazn yazlarnda grlckdir. Quran Allaha tslim olma, sufilik is y tslim olma mr dir. Arada qorunc bir frq var. Uca Allah bl buyurur: D ki, Allahn yanndan Biz n fayda, n d zrr vrni araq,

Allah bizi doru yola ynltmi ikn dabanlarmzn stnd grimi vrilk? ynn ytanlarn aq raziy kib apardqlar aqn ks kimi? Hm onu Bizim yanmza gl dy doru yola aran dostlar var ikn, Sn onlara d ki: Doru yol ancaq Allahn yoludur. Biz Almlrin Rbbin tslim olmaq mr olunub (nam sursi-71)

hmd Tgtirn, Hmin Mql, fd tm olrq bldir: nsnlrn z qlbini mnt tmlri, onunl btnlmy lmlr, tslimiyyt dlndr bilcyimiz bir btnlm trnd olmlrndn shbt gdir Mrid bu gzl br tsvvf.
86

Quran, Allahn yanndan biz n bir fayda, n d bir zrr vr bilnlrin htivasna Pymbri (s..v.) d dail dir. Uca Allah bl buyurur: D ki, Mn siz n zrr, n d yir vrck gc malikm. D ki,

Mni Allahn zabndan h kim ilas d bilmz. Mn onlardan baqa snmaa bir yr d tapa bilmrm. Mnim iim ancaq Allahdan glni, onun gndrdiklrini tbli tmkdir (Cinn sursi 21,22,23).
(Ya Muhmmd) D ki, Allahn dildiyi aricind, mn zm bl

bir fayda v zrr vr bilmrm (raf sursi-188).

Rabit c. Rabit v mraqib YILMAZ rabit, Allah il mrabiqy atmaq n dilir. BAYINDIR Mraqibnin kk mnas gzlmk v mahid tmkdir. Mraqib, hr hans bir iin qarlql dildiyini gstrn fl babnda olduu n qarlql olaraq iki nfrin bir-birini gzltmsi v mahid tmsi dmkdir. Msln, bir s digr bir s: Bu vi sn baladm, amma sn mndn vvl lsn, v mn qaydacaq dyrk hdiyy ts buna ruqba dyilir. Ruqba, mraqib mnasn dayr. nki bu iki sin hr biri o v sahib ola bilmk n, digrinin zndn daha tz lmsini gzlyr87. Bundan baqa tvcch klimsi vardr ki, bu da hr hans bir trf ynlmk dmkdir. Allah il mraqib drcsin atan sd, Allahn sahib olduu susiyytlrin mydana gldiyini iddia dirlr. Altnoluk ouyucularnn masast kitab olan daba gr, mraqib v tvcch iin davam

87

bn Mnzur, Lisn l-rb, b, b. RQB mddsi, Byrut p

dn s vzart, yni nazirlik drcsi vrilir. Buna sahib olan s, mlk v mlkutda asanca tsrrf balayr, rklrdn kn ylrdn agah olur. O, knllri hidayt nuru il iqlandrmaa da qadirdir88. Trk dilind (lc d Azrbaycan trkcsind) mlk, mlkiyyt, mlik v malik klimlri vardr. Bunlar dilimiz rb dilindn kib v yni kkdn trmi szlrdir. Mlk idar dil biln hr hans bir yi z hakimiyyti altnda salamaa dyilir. Mlkiyyt mlk ola biln ylr dyilir. Msln v v avtomobil birr mlkiyytdir. Amma havada uan qu v dnizdki balq zrind, onlar tutana qdr mlkiyyt qurmaq olmaz. Mlkn sahibin malik dyilir. Bir maln hm zn v hm d istifad haqqna sahib olan sin mlkiyyti tamdr. gr bir s maln zn, bir baqas da istifad haqqna sahibdirs, onda hr ikisinin d mlkiyyti nqsandr, skikdir. nki biri ondan istifad d bilmir, o biri is sata bilmir. Mlik sznn mnas, sltnt sahibi olan, sultandr. Dvltlrin idarsind tam slahiyyt sahibi olan hr ks mlikdir. Mlk mvzusunda Allah bl buyurur: D ki, y mlkn maliki olan Allahm! Sn mlk kim istsn ona

vrrsn, mlk kimdn istsn ondan alarsan, Sn kimi istsn onu ucaldarsan, kimi istsn onu alaldarsan. Btn yalqlar yalnz Snin linddir. nki Sn hr y qadirsn! (Ali-mran sursi-26).
Allah hr y zrind tam mlkiyyt sahibdir. stlik yaradan, ldrn v ynidn yaradacaq olan da Allahdr. Onun insanlara vrdiyi

88

Muhmmd bn bdullh ni, db, s. 268.

mlkiyyt haqq, bir n yin sahibi olmaq v myyn bir yri idar tmkl mhduddur. Buna mslman-kafir frqi yodur. Tsrrf, hr hans bir ii dzb-qomaq, dvr tdirmk

slahiyytidir. nsan sahib olduu mal ists istifad dr, ists satar, ists baqasna istifad n vrr. Baqasnn mal zrind tsrrf, maln sahibinin icazsindn asldr. Bir az vvl, dab kitabnda, haqqnda danlan mlkn, mslman v ya kafir, hr ks vrilmdiyi aydndr. nki hr hans bir uaq, hl ana btnind ikn, miras vasitsi il, bl bir mlk sahib ola bilr. Amma mraqib v tvcch tmy davam dn s vrildiyi iddia diln mlkd tsrrf slahiyytinin mslman, kafir, byk, kiik, hr adamda olmas mmkn olan bir slahiyyt olmad

mlumdur. Mlkut da mlk mnasn ifad dir, amma bu yalnz Allaha aid olan mlk dmkdir89. mlkutun htivasna insanlarn daili almi v kainatda tsrrf slahiyyti d daildir. dab kitabnda iddia dildiyin gr, mraqib v tvcch davam dn s, ona vriln nazirlik vzifsi saysind hm btn kainatda, hm d insanlarn daili almind tsrrf slahiyytin sahib hala glir. nki, o, mlkd v mlkutda asanca tsrrf balamaqla birlikd rklrdn knl agah olmaa v qlblri hidayt nuru il iqlandrmaa balayr.

89

Rib l-sfhni, l-Mfrdt, MLK Mddsi.

Hrmtli

Ylmazn

trk

dilin

trcm

tdiyi

kitabda

sufi

byklrinin mraqibsi haqqnda bl dyilir: Onlar mraqib il knllrini Allaha balayarlar. Allahdan, mraqib il laqdar, onlar qorumasn istrlr. nki Allah onlar z ncbasndan v alis qullarndan biri tmi, z hallarn baqalarna aqlamamalarn istmi v onlarn ilrini sn z idar tdiyini buyurmudur: O, salhlri idar dir (raf sursi-196)90. Bunlara Altnolukda baqalarna vriln nr slahiyytlrin bir n olduunu, Hm. z gr Ylmazn hallarn htiyac

dilmi

mqalsindn uydurmaa

ousaq, niy

aqlamamaq

yalann

duyduqlarn yrnrik: vliyalarn stn vsfli olanlarna vtad (dirk-stolba) dyilir. Onlarn zrind rvasi (da) vliyalar var. bir flakt uradqlar vat bndlr vtada z tuturlar, vtad da rvasiy z tutur. Rvasini Qtb idar dir. Qtbdn sonra gln iki vliyaya imamyn (iki imam) dyilir. Bunlardan biri mami-ymin (sadak imam), o biri d mami-ysar (soldak imam) adlanr. mami ymin Qtbn hkmlrin, mami-ysar da hqiqtin mzhrdir. Qtb olduu vat onun yrin imami-ysar kir. Qtb v bu iki imam lri tkil dir. Qtb n byk vliyadr. Btn rnlrin ba, Allahn izni il kainatda tsrrf sahibdir.

90

bu Nsr Srrc Tusi, l-Lm, (trc. H.K.Ylmz), stnbul 1417/1996, s. 54

Qvs: nsanlarn

dara ddklri vat sndqlar v imdad

dildiklri qtbn addr. Dara dn sufilr mdadma at y Qvs dyib Qvs snrlar. Qvs imdada arana kmk li uzadr. bdlqadir Gylaninin lqbi Qvsi-zmdir. Ancaq btn bu snma v imdadlar zahird qvsdirs d hqiqtd Allahadr. nki almd ygan mtsrrif (tsrrf sahibi) Allahdr. Ondan baqa ondan baqa faili-mtlq yodur. Qvs olan vliyalar Allahn ism v siftlrin mzhrdirlr. Bunlardan baqa, saylar bir rvayt gr yddi, digr rvayt gr qr olan ncba (nciblr) il, saylar on yaud yz olan nqba (vkillr) adlanan v insanlarn daili almindn brdar olan vliyalar var. mumi olaraq Ricalul-Qyb v qyb adamlar, adlanan bu Allah dostlarnn yri bo qalmr. lnin yrin nvb il zndn sonrak kir91. gr alq, bunlarda bl slahiyyt v bacarqlarn olduuna inansa, htiyaclarndan tr gdib qaplarna dirnrdilr v hqiqi zlr, mydana ardlar. Hm. Ylmaz Rabit Allah il mraqiby atmaq n dilir dyir. Rabit dn, o mqamlara yksl bilirs, zn rabit diln y hans mrtblr r? Baaq grk bu haqda dab kitab n dyir:

91

Hsn Kmil Ylmz, Riclul-Gyb, ltnoluk Mcmus, rlk 1995

 Bu ali triqtd sluk (sufilik tlimi), zn balanlan yl rabit tmkdn asldr. Ona olan svgi, arzu olunan bu yolu qt tmyi tzldirir. Onun cazib qvvsi, kamillik drclri il adam bzyir. Onun ba qlb stliklrin fadr. zn grmk mnvi stliklri malic dir. O, kamilliklr sahibi, zamann inam, vatn lifsidir. Qtblr, bdllr onun mqamlar saysind ytiib yaayrlar. vtad, ncba onun kamillik dnizindn ab gln qtrlrdir. Onun irad gn kimidir. z istms d hr y fyzini yadrr. Bs birdn ists? Fikirl artq n olar92. Sn dm, mraqib v tvcch saysind zn nazirlik vriln, hm kainatda, hm d insanlarn daili almind tsrrf sahibi olmu ncba, sadc yin kamillik dnizindn ab gln damc imi. Btn bunlar byk bir iftiradr. Qurana bu qdr zidd szlr, nc bir yr ylr, sonra da sanki Quran hkmlri imi kimi tqdim dilir? Dorusu hyrt dirm! nsanlarn daili almindn agah olmaq n dmkdir? Daha sonra, bununla laqli aylrd d grcyimiz kimi Pymbrimiz (s..v.) bl h kimin daili almindn brdar olmurdu. Bu tiqadn tk mnbyi raflrdir. Bir raf baqa bir rafnin uydurulmasna sbb olur. Qlbini bir s mant dib, onunla btnlbilcyin inanan ks, dmli o sin z daili almindn agah olduuna inanr. Buna inanmayan ks baqasna z qlbini nc mant d bilr?

92

Muhmmd bn bdullh ni, db, s. 238

Hrmtli Ylmazn trcm tdiyi kitabda, mraqibnin dlili kimi sadc O, salhlri idar dir (raf sursi-196) aysi gstrilir. Aynin iindn pinstl gtrln bu hissni vvli v ar il birlikd oumaq, diln shvin byklyn grmk n kifayt dr. Allah o ayd bl buyurur: Allahn yanndan ardqlarnz da sizin kimi bndlrdir. gr

haqlsnzsa onlar arn siz cavab vrsinlr grk. Onlarn yrimk n ayaqlarm var, yosa tutmaq n llrimi var, ya da grmk n gzlrimi var, v ya itmk n qulaqlarm var? D ki: riklri arn, sonra mn tl qurun, h gz amaa qoymayn. nki mnim vlim (dostum) Kitab ndirn Allahdr. O, yalara vlilik dr. Onun brisindn ardnz zlrin kmk d bilmzlr ki, siz kmk tsinlr (raf sursi-191-dn 197-).
Onlar da bizim kimi bnd olduqlar halda, Allahn h bir pymbr vrmdiyi slahiyytlri onlara nc yaradra bilirlr? Aadak mvzu haqqnda bir az fikirln hr bir ks, din namin yol vriln bu byk shvin, balanmaz ld olduunun frqin vara bilr. Nuh (.s.) Pymbrin gmisi, da byklynd dalalarn

arasnda aralanrd. Nuh (.s.) knarda duran oluna sslnrk bl ddi: Mnim balam! Biziml birlikd (gmiy) min! Kafirlrl birlikd olma. O, Mn bir daa snacaam, o mni sudan qoruyar, dy cavab vrdi. Nuh (.s.) is: Onun (Allahn) mrhmt tdiklrindn baqa, Bu gn Allahn iindn qoruna bilck h kim yodur, ddi. Aralarna

dalalar girdi, (Nuhun) olu da boulanlara qard. y yr, suyunu ud, y gy sn d suyunu tut dyildi. Su kildi, i bitdi v gmi Cudi zrin oturdu. Haqszlq dn millt rdd olsun! dyildi. Nuh (.s.) Rbbin sslndi: Rbbim! Olum mnim ailmdndir. Snin vrdiyin sz lbtt dorudur, Sn hakimlrin hakimisn. Allah buyurdu: y Nuh! (.s.) O, snin ailndn dyildir. nki onunki salh olmayan bir ml idi. Bilmdiyin bir yi mndn istm. Sn, cahillrdn olmayasan dy, yd vrirm. Nuh ddi: Rbbim! Haqqnda lmim olmayan bir yi sndn istmkdn, sn snram. gr mni balayb mrhmt tmsn, mn ziyana urayanlardan olaram (Hud sursi -42-47).
Nuh lyhisslamn, Allahdan shv bir dilk dildiyindn tr tdiyi hrktl, yuarda dinin adndan istifad drk diln hrkti ibrtl mqayis tmk lazmdr. Rabit d. Rabit irkdir YILMAZ Kitabda, vvlki sualn cavabnda, rabitnin, Allah il mraqiby atmaq n dildiyini v mraqib drcsin atan salikin rabitsinin lv olduunu bl bir sin rabitsinin irk sayldn dmidik. BAYINDIR Budur, Hm. Ylmaza gr rabit irkdir. Mraqib drcsini ld dnin rabitsi irkdirs, baqalarnn rabitsi d irkdir. nki iman v irk mvzusu s gr dyimir. str burada iqtibas tdiyimiz yazlara v digr sufi kitablarna gr mridin tk vzifsi, qydsiz rtsiz y tslim olmaq, yni onun qulu olmaqdr. Mrid yin, y d Allahn qulu olur. Rabitni, mraqib

drcsini ld tmi sufi byklri n irk sayb, fqt mrid vzif hsab tmk bu dnc trzinin nticsidir. Aadak yaz da z mnbyini bu tfkkr trzindn alr: Mrid, vasitisiz Allahdan Fyz (lm, brkt) ala bilirs, rabitni trk tmk onun n vacibdir. Bu sviyyd olann rabit il mul olmaq, prdli hddi, zbz olmaq hddindn stn tutmaq dmkdir. Bu is Allahdan z dndrmk saylr. Ancaq rabitni trk tmsin, bamayaraq yin svgisini qlbindn armamaldr, ona olan

balln trk tmmlidir. nki bu (Allahla) zbz olma haln artrr94. Allahdan z dndrm s gr dyimir. Bir s n Allahdan z dndrmk saylan hrkt, digr s n d krlidir. nsanlar, Allahdan fyz alabiln v ala bilmyn dy iki hissy ayra bilmrik. Bunun n rabit tmk irkdir, bunun n is vacibdir dmk d mmkn dyil. nki frzlr v vaciblr hr s n ayr dyil. l is yuardak yazdan griy bu qalr: Rabit, Allahdan z dndrmk saylr. Bzi sufi ylrinin klini mridlr paylayrlar v rabit drkn bu kil bamalarn sylyirlr. gr mrid hyklin qadaan olduunu bilmsydi, vin z yinin hyklini qoyard. Rabit drkn onun qabanda durub, zn alaldb, son drc tvaz il yalvarard v onun ruhaniyytindn kmk istyrdi. Hyklin yrin yi yalnda

94

Muhmmd bn bdullh ni, db, s. 242.

canlandrmaq arasnda n frq var? Btprstlr d dadan v tatadan dyil, bunlarn guya tmsil tdiklri ruhaniyytdn kmk dilyirlr. nki rabit dn mrid, yinin aricind hr yl laqsini ksmy v qlbind yalnz y yr vrmy mcburdur95. O, z yinin surtini alnnn ortasnda tsvvr tmli, sonra onu qlbinin ortasna ndirmli, zn yo olduunu, yinin var olduunu

bilmlidir96. Sonra yin ruhaniyytin ynlrk, znd czb v qyb hal mydana gln qdr rabit tmy davam tmlidir. Czb mridin zndn gtmsi97, qyb is zn v sahib olduu susiyytlri trk drk yin surtind itmsidir. Bu drcy yksldiyi an yin ruhaniyytini btn kamilliklriyl birlikd mahid tmy balayar v yin siftlri il, ona msus hallarla hallanar98. Biri rqd, o biri d qrbd d olsalar, yin ruhaniyyti rabit vasitsil mridi trbiy dr v onu Allaha atdrar99. Bu ay bu yrd n qdr d yrin dr: Bil ki, saf din Allahn (slam) dinidir. Onun (Allahn) yanndan

ilahlar z dnlr dyirlr ki: Biz onlara baqa y n dyil, sadc bizi Allaha tam yanladrsnlar dy ibadt dirik. Allah onlarn z aralarnda mbahis tdiklri y haqqnda z hkmn vrckdir. Allah yalan (kazib) kslri doru yola ynlndirmz (Zumr sursi - 3).

95 96 97 98 99

Sdk Dn, ltnoluk Sohbtlri I, s. 39-40. Muhmmd bn bdullh ni, db, s. 239-242. Ylmz, Tsvvufl lgili Sorulr, s. 520. Muhmmd bn bdullh ni, db, s. 237 Hmin sr, s. 239-242

Triqt gr y bulaq kimidir. z nginlik dnizindn ona rabit dn mridin qlbin fyz (lm, brkt) adr100. Rabit dn mridin daili almind, yin ruhaniyyti tsrrf balayr. Mridin stn ilahi kamilliklr v rbbani tcllilr yamaa balayr. Blc onu yksk, uca drclr qaldrr. Fyz vrn yin l v ya diri olmasnn, z ldiyinin frqin varb varmamasnn h bir frqi yodur101. Hqiqi sufi yi mridl Allah arasnda vasitdir. ydn z dndrmk Allahdan z dndrmkdir102. Rabit diln mridi-kamil, fnafillah drcsin atandan sonra bqabillah drcsi d onun n hasil olmaldr103. Fnafillah yin insani vsflrdn v alaq istklrdn syrlb ilahi vsflrl tchiz olmas dmkdir. Bqabillah da onun siftlrinin yrin Allahn siftlrinin kmsin dyilir104. Yni Allah il btnlmsin dyilir. Bl olduuna gr, mrid inanr ki, yini harda fikirls, onun ruhaniyyti orada hazr olur. Bundan baqa dnr ki, yin tsrrflri Allah Talann tsrrflridir105. Madm, ydn z dndrmk Allahdan z dndrmkdir106, l is mrid yin svgisini daima dailind bslmli, hr vziyytd ona

100 101 102 103 104 105 106

Hmin sr, s. 237 Hmin sr, s. 239-242 Hmin sr, s. 244 Hmin sr, s. 243 Ylmz, Tsvvufl lgili Sorulr, s. 524. Muhmmd bn bdullh ni, db, s. 239-242 Hmin sr, s. 244

olan balln qorumaldr. Hr zaman rabitni davam tdirmli, h bir halda bunu trk tmmlidir107. gr btn bunlar irk dyils, l is irk adl bir y olmamaldr. Burada y tam ilah sviyytsinddir. nki ilah qulluq diln yin addr. lah sznn, hyran qalma mnas da vardr. nki bnd, qulluq tdiyi yin susiyytlrini fikirldiyi vat ona hyran qalr108. Allahdan lav qulluq diln hr y onu bu kild qbul dn gr ilahdr. Btlr ilah dyirdilr, nki onlarn qulluq dilmy layiq olduuna inanrdlar. Onlara vriln adlar da bu inamdan qaynaqlanrd, o btlrd ns bir y olduuna gr dyil109. Bilmrik Byklr . Biz Bilmrik Byklr Bilr YILMAZ Hrmtli Bayndr dyir ki: Tsvvfd, biz bilmrik, byklr bilr; anlay vardr. Bu sz, tsvvf dair yazlm kitablarda qyd olunursa bl, alqn tsvvrnd, sufilrin faili-mtlq kimi Allah tanyb z varlqlarna hmiyyt vrmdiklri, uzaq ba kamal hli olan, lm v irfana sahib insanlarn szlrin daha o tibar tdiklrini bildirn tmkin ifadsidir. Hr halda Biz bilmrik, byklr bilr sz Mn hr yi bilirm, n doru olan mnim baa ddymdr, mslmanl bizdn sorumaq lazmdr dncsindn daha doru, daha insani v slama daha uyundur. Bu sz bl d dmk olar: Dinin nasslar, ay v hdislr mlumdur, v mydandadr. Tfsir v hkm armaq ancaq mtssislrin iidir. Mn zm bu sviyyd

107 108 109

Hmin sr, s. 239-242 Rib l-sfhni, l-Mfrdt, LH mddsi. bn Mnzur, Lisn l-rb, LH mddsi.

grmrm. Buna layiq olan slrin yolu il gdirm. Bl bir dnc trzi niy gr ii bo danq olmaldr? BAYINDIRBuradak byklr sz il Allahn dostlar

adlandrdnz triqt byklri v sufi ylri nzrd tutulur. Triqtlrd bu byklrin, hr an Allahla laqd olduqlarna, Allahn icazsi olmadan sz dmdiklri, yaud ldiklri hr id mtlq bir hikmt olduuna inanrlar. Buna gr d tsvvf dair kitablarda biz bilmrik, byklr bilr mvzusuna gni v tfrruatl kild

tounulur. Altnoluk oucusunun masast kitablarndan olan dabda yazlm bu szlr, izaha htiyac olmadan da, aydndr: Dyilir ki: Mridin qlbind yin ilrin htiyac olmamaldr. Alna batmayan bir y grdy vat, n qdr yala yozmaq mmkndrs o qdr d yala yozmaldr. Yala yozmaq mmkn dyils, gnah znd grmlidir. Musa il dr hadissini oumal, bunu zn nmun tmlidir. nki tiraz hr bir gnahdan daha byk gnahdr. tiraz dn, zrl ola bilmz. Bundan baqa tirazdan mydana gln itkinin lac yodur. Bu itkinin yrini doldurmaq da asan dyil. tirazn digr mnfi chti fyz yollarnn mridin zn balanmasdr110. Mrid inanmaldr ki, Allah il bitck i ancaq yin vasitsi il ola bilr.58 Mrid yin ifahi mrini yrin ytirmy mcburdur. Sbbi is budur ki, y l hal v mqamlara sahibdir ki, bzi mllr trd bilr.

110 58

Muhmmd bn bdullh ni, db, s. 172.

Hmin sr, s. 172.

mr dilmdiyi halda mrid bunlardan birini ts, bu z n ldrc zhr olar.59 Mrid yin ona vrdiyi, mri yrin ytirmk n tlsmlidir v drhal mri yrin ytirmlidir. Mzakir tmmli v tir salmamaldr. Bl ki, mri mzakir v tir tmk yol ksnlrin n byydr.60 Mrid z nfsini yaradlmlarn n ala bilmlidir. Ona yaraan i, qssaln (mrdir-lyuyan) qabndar, l kimi olsun. yin szn rdd tmmlidir, htta btn alq znn trfini tutsa bl. Buna tam inanmaldr ki, yin shvi onun doru bildiyindn daha qvvtlidir.61 y z liflrindn v mridlrindn hr hans birini st vzify tyin ts, mrid ynn y tslim olduu kimi ona da tslim olmaldr.62 Sulizm dair kitablarda bu cr ylrin say hsab yodur. Dn biln hr ks asanlqla drk dr ki, btn bunlar bir mqsd dayr; mridi yin qulu tmk. Mn Yo Yo f. Mn Yo, Biz Yo, y Var. YILMAZ Hrmtli Bayndrn tz-tz dil gtirdiyi tvhid

hssasiyytini sfilr, isqatul-yaat mfhumu il yiylik hal bildirn mnim lim, mnim malm, mnim canm kimi ifadlrdn bl trddd dib, ilahi zmt qarsnda tzim tmk mnasnda baa drlr.
59 60 61 62

Hmin sr, s. 172. Hmin sr, s. 172-173. Hmin sr, s. 173. Hmin sr, s. 172-174

BAYINDIR Grsn vziyyt, hqiqtn Hm. YILMAZn ddiyi kimi, yosa Allahn bykly qarsnda tzim tmk ad il insanlar sufi ylrin qul tmk n Allahn adndan sui-istifadmi dirlr? Badan bri dyilnlr mridlrin Allahn bykly qarsndam, yosa yin bykly qarsndak tzim tdiyini gstrir? Triqtlrd mridin dailin mn yo, biz yo, y var inam yrldirilir. nki onlar n y hr ydir. nki ayaq st dayana bilmsi n bir-birlrin syknmlidirlr. slamda is Mn var v mnlrdn tkil olunmu biz vardr. slamda Mn o hmiyytlidir. Triqtd mridin dailin mn yo, biz yo, y var inamnn nc yrldirildiyin baaq: Mrid, mridin hzurunda daima z acizlik v arsizliyini dnmlidir. Mrid bilmlidir ki, hdf atmaq ancaq mridin razln qazanmaqla mmkndr. Onun razln qazanmaqdan baqa hr trfdn qaplarn bal olduunu bilmlidir. Mrid drk tmlidir ki, gr o, daima mridin diqqtini clb d bilmz is onun varl v qiymti h brabrdir. Sadiq mrid v salik, sadiq irady sahib olduu n z varln mridin varlnda yo tmlidir. Artq bundan sonra z nfsini atarsa da tapa bilmz. Hr df zn yolayanda mridin hqiqi varlndan baqa h n grmz. Mrid z mridin yan da olsa, uzaq da olsa daima onun razln ld d bilcyi yolla gtmlidir. Mridin nlri oladn drk tmli v buna gr hrkt tmlidir. Bu o tindir, drin diqqt v uzaqgrnlik tlb dir. Allahn kmyi v

dstklmyi lazmdr. Bu i Allah kimin n asan ts onun n asandr. Yosa mmkn olmayacaq qdr tindir.63 Hqiqtn o tin bir idir. Bir insann z kimi qula qul olmas son drc tin v siyyt alaldan bir idir. slamda Mn var v mnlrdn tkil olunan biz var. slamda Mn o hmiyytlidir. Bunu trrbbr simvolladran qoizmnaniyyt mnasnda baa dnlr byk shv dirlr. Uca Allah bl buyurur: y iman dnlr! znz v ailnizi o oddan qoruyun ki, onun

yanaca yalnz insanlar v dalardr. O, odun banda iri gvdli, qat rkli mlklr var. Allahn buyurduu h bir y qar mazlar, onlara n buyurulubsa onu drlr. (Thrim sursi-6)
Onlara: Allahn ndirdiyin v o Rsula glin dyils bl

dyrlr: Atalarmz nc grmks o biz ytr. Atalar h n bilmir v yaud doru olan tapmaylarsa, bs onda nc? y iman dnlr! Siz znz ban. Siz doru yolda gdndn sonra zlalt dm biri siz zrr vr bilmz. Hamnz Allaha qaydacaqsnz. ldiklrinizi o siz bildirckdir. (Maid Sursi 104-105).
Airtd Allah-Tala bl dyckdir: Budur biz tk-tk gldiniz. ynn sizi ilk df yaratdmz kimi.

Sizi lyasna drdymz yi d arada, grid buradnz. Siz yoldalq dcklr dy yaln qurduunuz fatilrinizi d

63

Sdik Dn, (lddin ttrdn nrln), ltndur Sohbtlri, s. I, s. 41-42.

yannzda grmrk. Onlarla laqlriniz tamamn qopmudur. yaln qurduunuz n varsa, yannzdan itib gtmidir (nam sursi - 94)
Bundan trdr ki, Yusif lyhisslam, atas v anasn tata oturtdandan, onlar v qardalar ana tzim tdikdn sonra bl dmidi: Rbbim! Sn mn bu iqtidardan bir pay vrdin, mn o

hadislrin yozumunu yrtdin. y yrlrin v gylrin yaradcs! Sn mnim bu dnyada da, o biri almd d vlimsn. Mnim ruhumu mslman kimi al v mni yalarn arasna qat. (Yusif Sursi - 101).
Burada slam Pymbri (s..v) il laqli bu hdisi d yada salmaq yrin dr: bu Huryr (Allah ondan raz olsun) bildirir: Qbilndn n yanna brdarlq t (ara sursi - 214) aysi nazil olan kimi Pymbr (s..v) qald v bl bir nitq syldi: y Qry cmiyyti! znz ilas din. Allahn yannda siz h bir faydam olmaz. y bdumnaf oullar! Allahn yannda siz h bir faydam olmaz. y bdulmuttlibin olu Abbas! Allahn yannda sn h bir faydam olmaz. y Sfiyy (Pymbrin bibisi) Allahn yannda sn h bir faydam olmaz. y Muhmmdin qz Fatma! Allahn yannda sn h bir faydam olmaz. (Shih-i Buari; Vsaya blm; 11). g. yl Birlikd Olmaq YILMAZ Allah hr bir ksl v hr bir varlqla birlikddir. Amma grsn insanlar n drcd bunun frqin varrlar? BAYINDIR Pymbrlrin vzifsindn biri d insanlar bunun frqin vardrmaq olmudur. Pymbrlrin qoyduqlar yolda gdnlrin

vzifsi d budur. Tsvvf Allah il birlikd olmaq yrin yl birlikd olmann yollarn yrtmkddir. Bu szlr ban: yin qlbi il mridin qlbi arasnda vasit yodur.64 Onlar Allah Talann itirak tdiyi iclaslarda itirak dirlr. Yni Allah zikr drk ld diln fayda, bu slrin (lrin) zn grrk ld dil bilr. Allahn lisin tab olmaq, kamil yin svgisi il yni ydir.65 Mrid inanr ki, harada alna gtirs yin ruhaniyyti orada hazr olar. Yn inanr ki, yin ruhani tsrrflrini Allahn tsrrflri saymaq lazmdr. Mrid yin svgisini daima dailind damal, hr vziyytd ona ballq gstrmlidir. Hr vat rabitni davam tmli, h vat bundan ayrlmamaldr.66 zn yo, yi var bilmlidir. Blalarn df dilmsi n n qvvtli yol budur.
67

Bu, olsa-olsa blalarn bamza nmsi n n qsa yol olar. slam dnyasnda triqtlrin n qdr o yayld mlumdur. Bamzdan blalarn niy skik olmadnn sbbi indi aydn oldu. Shv h. Shv Yol YILMAZ Tsvvfdki tvhid hssasiyyti, qdsi hdisd br vriln, insann frz v nafillri ifa dndn sonra ataca v nhayt mn qulumu svrm. Mn onu svn an da onun grn gz, tutan li, yriyn aya.. olaram (Shih-i Buari; Riqaq, 37) ifadsindki knl
64 65 66 67

Muhmmd bn bdullh ni, dbi, s. 236. Hmin sr, s. 235. Hmin sr, s. 242. Hmin sr, s. 240.

znginliyin atmaq, lml olduu qdr hissiyat il d tvhidi tnffs tmkdir. V ryinin drinliklrind: Atdn vat sn atmadn (nfal sursi - 17) aysind dyiln v Allahdan baqa h bir qvv v gcn olmadn ifad dn fail-i mtlq tiqadna atmaqdr. BAYINDIR Tsvvfd (sufizmd) buna knl znginliyi yo, fna sillah ad vrilir. Bununla insann Allah il btnlmsi, yni stfirullah Allahlamas nzrd tutulur. Aadak ifadlr hrmtli: YILMAZa aiddir: Fna Fillah, bndnin insan olma susiyytlrindn v alaq arzularndan syrlb ilahi susiyytlrl tchiz olmasdr. Bndnin i grm urunu itirmsi, onun yrin Allahn kmsidir. Bndnin, z mlini grmmsi dy ifad d bilcyimiz bu vziyytd onun yrin Allah kir. Allah grr, Allah idir v Allah tutur. Blc Mn onun grn gz, tutan li, yriyn aya olaram qdsi hdisinin hkm hyata kmi olur.68 Sizin tvhid ddiyiniz y, Allah il btnlmkdn, yni insann stfirullah Allahlamasndan baqa bir y dyildir. Bu mfhumdan Allaha pnah aparmaq, snmaq lazmdr.69 Haqqnda danlan qdsi hdis bldir: Uca Allah buyurdu ki; Qulumun frz buyurduum ylrl mn yanlamasndan daha svimlisi yodur. Qulum mn nafil ibadtlrl d yanlamaa davam dr. l olar ki, mn artq onu svrm. Onu

68 69

Ylmz, Tsvull lgili Sorulr, s.524

Hdis-i Qdsi, Qurnd olmyn, Muhmmd Sllhu lyhivsllmin biz llh bl buyurdu dy bildirdiyi szdr.

svdimmi idn qula, grn gz, tutan li v yriyn aya olaram. Bndn ists qti olaraq vrrm. Mn snsa, bhsiz onu

qoruyaram.70 Allahn mr v qadaalarna ml dn s, mr diln ylrin gzlliklrini v qadaan olunan ylrin pisliyini idrak dr. ldiklrini urlu olaraq lyr, izztli v rfli olar. Hr y bu nqtyi-nzrdn bad n asanlqla pis vziyyt dmz. Bu s l hala glr ki, Allahn mrin zidd ylr qar qulan v gzn balayar. Allahn istdiyi ylri tutar v Allahn istdiyi trf yriyr. Hzrti Muhmmd (s..v): Mminin frastindn kinin, nki o, Allahn nuru il grr71 buyurmudur. Frast tfrruatlara baaraq fikir, tmin v idrakla doru olan tapmaq dmkdir.72 Bu aylr haqqnda fikirlsk mvzunu daha ya drk drik: y iman dnlr! gr Allahdan saqnsanz o siz dorunu yridn ayra bilck bir gc vrr, gnahlarnz rtr v sizi balayar (nfal sursi-29). y iman dnlr! Allahdan qorun v Rsuluna inann ki, o, siz

rhmtindn iki qat vrsin, siz i altnda gdcyiniz bir nur vrsin v sizi balasn (Hdid sursi - 28).

70 71 72

Buri, s-Shih, Riqq blm, 38. Tirmizi, 73-Snn, Hicr sursinin tfsiri, 6 Mtrcim sim, Qmus

Gnahkar mslmanlar bunlar gr bilck halda dyildilr. ldiklri gnahlardan zvq almalarnn, Allahn mrlrini yrin

ytirmmdiklri n sntya dmmlrinin sbbi budur. Frast mslsini d iirtmk lazm dyil. Bir insann daha fziltli olmas onun fikrinin daha doru olduuna dlalt tmz. Shabnin n fziltlisi bu Bkirdir (Allah ondan raz olsun). Hzrti Muhmmd (s..v) bir msl il laqli bu Bkirin fikrini qbul tmi, daha sonra bu fikrin shv olduu mlum olmudu. mr bn ttab (Allah oqdan raz olsun) nql dir: Bdr dyndn sonra Muhmmd sllallahu lyhi vsllm alnan srlr haqqnda bu Bkir v mrdn (Allah hr ikisindn raz olsun): Bu srlr haqqnda fikriniz ndir? dy sorudu. bu Bkir ddi ki: y Allahn lisi! Bunlar bizim mi olanlarmz v qohumlarmzdr. Onlardan fidy (azadla buralmalarnn mqabilind mbl) almanz uyun grrm. Blc kafirlr qar gclnmi olarq. Blk Allah qabaqda onlara mslman olma nsib dr. Pymbr (s..v) Snin fikrin ndir y bni ttab? dy sorudu. Ddim ki: yr! Vallahi ya Rsullah mn bu Bkirl hmfikir dyilm. Mnc icaz vr onlarn boyunlarn vuraq. Aqili qarda liy vr boynunu vursun, bu qohumumu da mn vr boynunu vurum. nki bunlar kafirlrin lidrlri v qabaqcllardr. Pymbr (s..v) bu Bkirin fikrini mnimsdi. rtsi gn gldim. Grdm ki, Rsullah (s..v) bu Bkirl birlikd oturub alayrlar. Ddim: y Allahn Rsulu (s..v) mn d, sn v dostun niy alayrsnz? gr alamaa dyr bir y varsa mn d sizinl birg

alayaram.

Muhmmd

sllallahu

lyhi

vsslm

buyurdu

ki:

Dostumuzun sirlrdn fidy alanmas haqqnda mn bildirdiyi bu fikirdn tr alayram. nki onlara zabn bu aacdan daha yan gldiyi mn gstrildi. Allah bu ayni nazil tmidi: Yrzndki dmnini zmdn bir rsulun sir gtrmsi doru

olmaz. Siz kib gdn dnya maln istyirsiniz. Halbuki Allah sizin n airti dilyir. Allah gcldr, hakimdir. gr daha vvl Allah trfindn vriln bir hkm olmasayd aldqlarnzdan tr siz byk bir zab tounard (nfal sursi 67-68)73.
Dmli hadislrin arasndak hqiqti bu Bkir (Allah ondan raz olsun) gr bilmmidi. Pymbr (s..v) d. nki onlarn hr ikisi d insandr v fziltli olmalar yanlmalarna man dyildir. Vziyyt aq aydn mydanda ikn, o qdsi hdisi, bndnin bri susiyytlrindn v aa arzularndan syrlb ilahi susiyytlrl tchiz olmas, onun i grm urunu itirib yrin Allahn kmsi kimi Qurana qti zidd mnalara yazmaq yol vrilmzdir. . Potalyonluq YILMAZ Bizim dncmiz gr dind Pymbrin vzifsi, msaj gtirn potolyonluq dyil. Onun sl susiyyti usvyi hsn, yni modl siyyt olmasdr. O, canl Qurandr. Din v bdn lmlri kimi, lmlrin tcrbi olanlar ustadsz yrnil bilmz. BAYINDIR Potalyon mktub v pot sndi gtirn dyilir. Gtirdiklrinin iind n olduunu bilmsin htiyac yodur. li is

73

Mslim, s-Snn, Cihd blm, 58

birinin szn digrin atdran sdir. Sz atdra bilmsi n onu baa dmli v drk tmlidir. Uca Allah Muhmmd sllahulyhi vsllm bl buyurur: Sni

insanlara li olaraq gndrdik, ahid olaraq Allah ytr (Nisa sursi 79). rb dilind hr hans bir sz v liliyi dayan s rsul dyilir.74 Fiqh (slam hququ) trmini kimi rsul, i zn

qardrmadan, birinin szn bir baqasna atrmaqla vzifli sdir.75 Dini trmin kimi Allahn z hkmlrini alqa atdrmaq n

vziflndirdiyi insana rsul dyilir.76 Bunun trkcdki (ana dilimizd olduu kimi) vzi lidir. Allah z lilrinin vzifsini formada myyn tmidir: 1) Tbli, yni mri yrin atdrmaq. Allah bl buyurur: lilr

aq-aydn tblidn baqa n dr? (Nhl sursi - 35).

y li! Rbbindn sn ndirilni tbli t, gr bunu tmsn

onun liliyini tmmi olarsan (Maid sursi - 67)

2) Byan, yni mri aqlayb izah tmk. Allah bl buyurur: Biz

hans lini gndrdiks sadc z alqnn dili il gndrdik ki, onlara aq aydn aqlasn. (brahim sursi - 4).
Biz kitab (Quran) sn, baqa y dyil, sadc itilafa

ddklri yi onlara aqlayasan v bir d iman tmi kslr yol gstrici v rhmt olsun dy ndirdik (Nhl sursi - 64).
74 75

Rib l-sthni:, l-Mfrdt, RSL mddsi:, s. 353.

Mcll, mdd 1450, (Rislt, tsrrfd dli olmdn bir kimsnino s rsul, gndrn mursil v zrin gndriln murslun-ilyh dyilir).
76

-rif li b. Muhmmd l-Crcni, t- Trift, s.110.

3) Mjdlmk v brdar tmk. Allah bl buyurur: Biz

gndririk. Kim inanb zn islah ts ona qoru yodur v onlar kdrlnmycklr. (nam sursi - 48).
Biz sni btn insanlara sadc bir mjdi v brdar dn

olaraq gndrmiik (Sb sursi - 28).

Uca Allah lilrinin slahiyytind olmayan ilri bu kild myyn tmidir: 1) linin qoruma vzifsi yodur. Uca Allah bl buyurur: gr z

dndrcklrs dndrsinlr, biz sni onlara gzti gndrmdik. Snin zrin dn sadc tblidir (ura sursi - 48).
2) linin vkillik slahiyyti yodur. N alqn qarsnda Allahn, n d Allahn qarsnda alqn vkili dyil. Allah bl buyurur: Allah

dilsydi irk dmzdilr. Biz sni onlarn zrind qoruyucu qlmadq. Sn onlarn zrind vkil d dyilsn (nam sursi - 107)
Sn sadc brdar dicisn. Hr y vkil olan Allahdr (Hud sursi - 12) 3) li h ksi yola gtir bilmz. Allah bl buyurur: Sn svdiyini doru yola gtir bilmzsn, amma Allah dildiyini

doru yola gtirr. Doru yola glcklri n ya o, bilir (Qsas sursi

- 56). li sadc doru yolu gstrir. Allah bl buyurur: bhsiz sn qti olaraq doru yolu gstrirsn (ura sursi - 52).

4) li tzyiq gstrmy slahiyytli dyil. Allah bl buyurur: Sn

yd vr! slind sn sadc yd vricisn. Sn onlarn bann stnd durmal dyilsn (aiyy sursi 21;22).
Pymbr (s..v) bizim n gzl bir nmun, modl

siyytdir. Amma o, h bir triqtin yi dyildir. H bir triqt d onu modl siyyt kimi gtrmr. Allah bl buyurur: bhsiz Allahn lisind sizin n, Allaha v son gn bl

balayb Allah tz-tz ananlar n o gzl bir nmun vardr (hzab

sursi - 21). Btn mqsdimiz Pymbrin (s..v) yolunda gtmkdir. Vsv i. Vsvs YILMAZ Hrmtli Bayndr mlahizsinin bir yrind: Namazn trzlri, vaciblri v snntlri arasnda ryin vsvs gtirmmk lazmdr dy bir y yodur dyir. Ona qalsa fiqh kitablarnda namazda u v ilas adl bir frz, vacib v ya snnt d yodur. slind islam lmlr tfsir, hdis, fiqh v lm-i klam il bir btndr. Onlarn hr biri bu btnn bir parasdr. Baqa szl lmlr arasnda vzif blgs vardr. Hr bir lm hr yl mul olmaz, ola bilmz. Olsa nqsanl mul olar. slamla laqsi olan h bir lm, Qurann aq aydn hkmlrin zidd ola bilmz. Biz Qurana aqca zidd olduunu grdymz mvzular haqqnda Quran aylri il brdar tmy alrq. MridM laq j. Mrid-sa Msih laqsi

YILMAZ

Hrmtli

Bayndr

tsvvfdri

mridi,

hardasa

ristiyanlqdak sa Msih kimi grr. Mlahizlrind tmsili ifadlrdn istifad ts d dnclrini bu cmllrl bildirir: Allahn dununda, yni onun yannda baqa ihahlar z tmk tiqad bl formalar. Halbuki yuardak aylr Allahn bizdn uzaq olmadn, Allahn yr znd hkm srn krallar kimi dyil, biz bizdn daha yan olduunu, baqa szl vasitiy htiyac olmadn bildirir. Bu cmllr, . Bayndrn nyi nzrd tutduunu, sufilikdki mrid-mrid v Allah laqsini n il mqayis tdiyini gstrir. Halbuki slamda ristianlqdak kimi rahiblik mfhumu yodur. Bnd Rbbin sn vasitisiz tvcch d bilr. Mrid v ylrin bndni Rbbinin yoluna ynlndirmlri rahiblikl yn y dyildir. Gdilmli yolda birlikd gtmk v mridin mrid rhbrlik tmsi dmkdir. Rahiblikd rahib olmadan Haqqa ynlmk mmkn dyil. BAYINDIR slamda ristiyanlqdak kimi rahiblik lbtt yodur, amma tsvvfd (sufizmd) var. Mrid v ylr, bndlri Rbbinin yoluna ynlndirmirlr, onlar, Allah yolunda gtmk istynlri, zlrin tslim dirlr. Rahiblikd rahib olmadan Haqqa tvcch tmk mmkn dyil mgr tsvvfd mmkndr? Rabit v insani-kamil il laqli szlrinizi hara qoya bilrsiniz? Sizin kitablarnz bu cr cmllrl dolu dyilmi? Mrid buna inanmaldr: M bud sultanla (Allahla) bitmli olan i ancaq yinin tvsst (vasitiliyi) il olacaq.77

77

Mhmmd bn bdullh ni, bd, s. 172.

Altnoluk jurnalnn Aprl 2001 nmrsind nr olunmu bu cmllr sznz ndir?: Ayyi-clild bl buyurulmudur: y qullarm! Sizin hr biriniz iki yi vacib qldm. vvl rit,

sonra triqt (Maid sursi - 48) Haqq Tala airtd qullarndan soruacaq ki: y qulum! Mnim bl bir mrim var idi. Sn triqti atardnm? Atardm amma tapa bilmdim, ds v o dvrd mrid

taplmamdrsa msuliyyt Allaha aiddir. Halbuki Allaha msuliyyt yklmk olmaz. l is o hr zaman alq aydnlatmaq n bir bndsini alm aqlamdr. Bl olmasa bndlr gclrinin

atmayaca msuliyyt altna girmi olacaqlar. gr o s ds ki: Mridi tapdm, amma qlbim svmdi, tslim ola bilmdim. Allah buyuracaq ki: O quluma baqa qullarm tab olmam idilrmi? Byk bir

cmiyytin ahidliyi il onun mrid olduu mlum olmam idimi? Madm onun haqqnda bl bir cmiyytin ahidliyi var idi, sn d rit gr bunu qbul tmk vacib olmu idi. Dyck zabdan ilas ola bilmyck.78 vvla yuardak aynin triqtl yandan uzaqdan h bir laqsi yodur. Aylrin iindn pinstl bir iki klim gtrb, laqsiz mnalara yozman yi mqddsldirmkdir baqa n mnas var? O v o bnd

78

Mhmud Smi RMZN OLU, Mshib, ltnoluk, Nisn 2001.

ayd Allah yhudi, ristiyan v mslmanlarn hr biri n bir rit v bir yol myynldirdiyini ifad dir. N bu ay n d baqa bir ayd lbtt ki, mridin

vasitiliyindn danlmr. Amma vvlc ayy shv mna vrib ondan sonra da btn dnyada tk bir mridin olacan v insanlarn ona tslim olmalarnn lazm gldiyini, o mridi tapb tab olmayann zabdan ilas ola bilmycyindi iddia tmk rahiblik inancn tkil tmk dyil bs ndir? YILMAZ Tsvvfdki mraqib mfhumuna basanz,

mraqibd salikin Allahn nn ah damarndan daha yan oluunu (Qaf sursi - 16) v Harada olarsanz olun Allahn z il birlikd olduunu (Hdid sur - 4) dnmk dmk olduunu grck v mridsiz, onunun tlimlri il tvcchn grkldiyini mahid dcksiniz. BAYINDIRTsvvfdki mraqib mfhumuna yuarda

tounmuduq. Ordak qorunc vziyyti sizin yazlarnzla mydana qoymuduq. Hr ydn vvl onu dmk lazmdr ki, mridi

ristianlqdak sa-Msih kimi htta ondan daha ifrat drcd grnlr sufilrin sayldn zlridir. yuarda Tsvvfd (sufizmd) rabit mridin il laqli insani-kamil yazsndan

H.K.YILMAZn

yrnmidik. YILMAZa gr nsani kamil Allahn btn isimlrini biln tk varlqdr. nsani - kamil maddi v mnvi btn kamal mrtblrini htiva dir.

nsani Kamil Muhmmd pymbrdir. Ancaq onun tarii siyyti dyil, hl Adm palqdan dzldilmi ikn, Pymbr olan Muhmmddir. Yni Hqiqti Muhmmdiyydir. nsani-Kamil varln v ilqtin mqsdidir. Bl ki, ilahi irad ancaq onun vasitsi il hqiqt vril bilr. gr nsani-Kamil olmasayd Allah bilinmzdi nsani Kamil cahan gstrn gzg, ln dirildn sa, qularn dilini biln Slyman kimi tsrrf sahibi, ab-i hyat in dr kimidir. nsan- i Kamil almd daima vardr, bir o ola bilmz. nki btn mvcudatn btnly tk sddir. nsani-Kamil n mlkd,

mlkutda v cbrutda h bir y rtl v gizli dyildir. O yan v yann hirmtini olduu kimi bilir. Ancaq bu hqiqt, hr dvrd zamana gr dyin ad v surtlrd pymbr v vliya olaraq zahir olur. Nc ki, ziz Mahmud dayinin bu byti bu dncnin ifadsidir: Aynadr bu alm, hr y Haqq il qaim Mirt- i Muhmmdin Allah grnr daim nsan-i kamil, varln hqiqtlrin tqabl dir. Msln onun qlbi r, mnliyi krsy, mqam Sidr-yi mnthaya, qli Qlm-i laya, nfsi lvh-i mhfuza, tbiti nasir-i rby tllq dir79 ndi yuardak szlri tk-tk gzdn kirk: sml k. Allahn smlri YILMAZ nsani-Kamil Allahn btn ismlrini biln tk varlqdr.

79

Hsn Kmil YILMZ, nsn-i Kmil, ltnoluk Mcmus, Tnmuz 1996, sy: 125, s.31.

BAYINDIR Allahn ismlri Quranda v Pymbrin (s..v) szlrind vardr. Biz Allah o ismlrl arrq. Baqa hans ismlr var ki, insani-kamil onlar bilsin? Bunun dlili ndir? Uca Allah bl buyurur: O n gzl ismlr Allahndr. Siz onu, onlarla arn. Onun ismlri haqqnda yrilik dnlri trk din. Onlar bu ldiklrinin vzini grcklr (raf sursi - 180). MaddiMrt l. Maddi-Mnvi Kamal Mrtblri YILMAZ nsani-Kamil, maddi v mnvi btn kamal drclrini htiva tmkddir. BAYINDIR Maddi-mnvi btn kamal drclrini htiva dn ancaq Uca Allahdr. Onun h bir qsuru yodur. Onu tsbih tmyimizin sbblri d budur. Htta Allahn lilrinin bl susiyytlri yodur. Onlar da ynn bizim kimi insanlar idilr. Bunu biz Allah Tala bildirir. Allahn son rsulu Muhmmd Sllallahu lyhi vsllml laqli aylrdn biri bldir: D ki: Mn baqa cr dyil, ynn sizin kimi bir insanam. Mn;

lahnzn bir tk ilah olduu bildirilir. Artq ona ynlin v ondan balanmaq dilyin. O rik qoanlarn vay halna. (Fussilt sursi - 6).
Allah Tala Pymbrlrin (s..v) bzi qsurlu davranlarn Qurana dail drk, onun fvqlbr drcy qaldrlmasna man olmudur. O, Allahn Rsuludur. Bu bir insann nail olabilcyi n uca rfdir. Pymbrl (s..v) laqli bu ay haqqnda dnmk yrin dr:

Az qala sn vhy tdiyimizdn baqa yi biz iftira dsn dy

sni fitny salacaqdlar v o halda sni zlrin dost dckdilr. gr biz sn sbat vrmi olmasaydq sn onlara mtlq bir az myl dck idin. Bl olsayd biz d sn hyatn da, lmn d iki qat zabn daddrardq. Sn biz qar zn n h bir kmki d tapa bilmzdin. (sra sursi 73-75).
(Ya Muhmmd) D ki: Allahn dildiyi istisna mn zm bl n bir fayda v n bir zrr vr bilmrm. Pymbr (s..v) bu vziyytd olduu halda nsani-Kamil

adlandrdnz y nc olur ki, maddi v mnvi btn kamillik drclrini htiva dir? Mqs m. Varln Mqsdi YILMAZ nsani-Kamil, varln v ilqtin mqsdidir. BAYINDIR Allah Tala varln v yaradln mqsdini h bir ayd bildirmdiyi halda siz bunu haradan bilirsiniz? Allah Tala bl buyurmurmu? D ki: Hqiqtn mnim Rbbim, Allaha qar

bilmdiyinizi sylmnizi haram qlmdr (raf - 33). Onun bildirdiyi sadc, insanlar v cinnlri zn bd olsunlar dy yaratm olduudur. Allah bl buyurur: Mn cinnlri d, insanlar da ancaq Mn qulluq tsinlr dy yaratdm. (Zariyat sursi - 56). Qula rbc bd dyilir. Qulluq tmk bd olmaq dmkdir. Hzrti Muhmmd (s..v) d Allahn bdidir. Klimyi-hadtd Mn ahidlik dirm ki, Muhmmd onun qulu yni bdi v lisidir dyirik. Qulun z aas qarsnda h bir slahiyyti ola bilmz. Aas aq aydn bir

slahiyyt vrmi is bu baqa. Pymbrin (s..v) d Allahn aqca vrdiyi slahiyytlr aricind slahiyyti yo idi. O, varln v yaradln mqsdi dyil, Allahn qulu v lisidir. Pymbri (s..v) hd v rsul olmaqdan arb baqa bir drcy aran tiqad, slam dinin aid ola bilmz. rad n. lahi rad YILMAZ lahi irad ancaq insani-kamil vasitsi il hqiqt vril, hyata k bilr. BAYINDIR lahi-iradnin ancaq insani-kamil vasitsi il grkl bilcyini dmk, insani-kamil olmadan Allah h bir y d bilmz dmkdir. Bu is insani-kamili Allahn zrind hgmon saymaqdr. ristiyanlq da dail, bl bir iddia dnin olduunu mn itmmim, tanmram. stnd ALTINOLUK yazs il rkam Yaynlar trfindn nr olunm v tsvvflrin o qiymtli saydqlar raninin80

Tbqatnda qtb

drcsin glib atm vliyann susiyytlri

saylaraq, dil gtirdiyi bu ifad, yuardak sz aydnladrr: nn hakimi olmaq, sonun hakimi olmaq. Hm d vvli v ar olmayann da hakimi olmaq.81

bdlvhhb rni Misird hicri 898/1493 mildi ild ndn olmu v h. 973/1565 m. ld ord lmdr. rkm Yynlr kitb ouculrn dk szlrl triflyir: Kitb v Snnt tb olmq, sdt srini sz v ml il tm ymq, blc hqiqi mslmn olmq dy trif d bilcyimiz tsvvf, vtr bu iin slin bld olmynlrn tirzlrnn d hdfin vrilmidir. Nr tdiyimiz bu srin mllifinin yzd Giri v Mqddim hisslri diqqtl ouns hm bu tirzlrn n qdr yrsiz olduu ydnlcq, hm d bu yold olnlrn bu hqiqt yolun bllqlr bir qt dh rtm olcqdr.
80

mm rni, Vlilr nsiklopdisi, (Tbktl-Kbr), Trcm bdlkdir kik, rkm Yynlr, stnbul 1407/1987, c. II, s. 786.
81

vvli v airi olmayan tk varlq Allah Tala olduuna gr dmli Qtb Allahn da hakimi olan sdir. Bu lahi irad ancaq onun vasitsi il hqiqt vril bilr sz il yni ydir. H.K. YILMAZ bir yazsnda qtb bl vsf dir: Qtb bzn n byk vliya v ricaln ba, Allahn izni il kainatda tsrrf sahibi olan sdir. Bu mnada hr dvrd qtb bir dndir.82 Kainatda tsrrf sahibi olmaq, gylrin v yrin ilrini dzb qomaq slahiyytin sahib olmaq dmkdir.

82

YILMZ, Tsvvufl lgili Sorulr, s.542

Allah bu haqda h kim slahiyyt vrmmidir. Allah Tala bl buyurur? Onun krss gylri d yri d htiva dir. Onlarn hr ikisini

qorumaqda tinlik kmz. O, ucadr, bykdr (Bqr - 255). Dki: vlad z tmmi olan, hakimiyytd riki olmayan, acizliyindn tr bir vliy d htiyac olmayan Allaha hmd olsun v tkbir gtirrk onun ann ucalt. (sra sursi-111)
Bilm o. Allah Bilmk YILMAZ gr insani-kamil olmasa Allah bilinmzdi. BAYINDIR nsanlarn Allah bilmk dy bir problmlri yodur. Bundan tr pymbr d htiyac duyulmaz. Hr bir insan grdy v hiss tdiyi ylr bab, onlar haqqnda tfkkr drk Allahn varl v birliyini drk dr. Sanki gzyl grm v liyl tounmu kimi buna ahidlik dr. Bunun Quranda bir o sbutu, dlili vardr. Daima shv yn yozulan bir ayni dlil gstrrk hqiqtin mydana mas n alacaq. Allah Tala bl buyurur: Rbbin Admoullarndan, onlarn

bllrindn nsillrini ald vat, onlar zlrin qar bl ahid tmidi: Mn sizin Rbbiniz dyilmmi? Onlar da: Bli, Rbbimizsn. Biz buna ahidik. Dmidilr. Artq qiyamt gn: Biz bunun frqin

varmamdq dy bilmzsiniz. Bl d dy bilmzsiniz: vvlcdn atalarmz Allaha rik qourdular. Biz is onlardan sonra gln nsil idik. ndi o batil yolda gdnlrin ucbatndan bizi yo dcksnmi?. Blk inkardan dnrlr dy aylri blc tfrrat il acqlayrq. (raf
sursi 172,173,174).

Bu aylri daima shv yn yozurlar, bu yozduqlarna bzi raflri d lav drk, bununla yana bir o ayni d anlalmaz v mnasz hala gtirirlr. Gya Allah Tala Adm lyhisllamn blindn qiyamt qdr glnli olan btn insanlarn ruhlarn albm, sonra onlar bzmi-lst adl bir yrd toplayb, onlara, Mn Sizin Rbbiniz dyilmmi? Dyibmi, onlar da hams ykdillikl Bli, Rbbimizsn dyiblrmi. Bu insanlarn zld vrdiyi hd imi yni Allahn qarsnda msuliyyti boyunlarna alblarm. Bu dnyada Allahn varlna v birliyin inanmayan s, vrdiyi bu sz zidd hrkt tdiyi n cavabdh olacaqm v s. vvla ayd Admdn yo, Admoullarndan danlr. Bu sz Admin btn vladlarna, qzlarna da aiddir. Ayd, Admoullarnn ruhlarnn alnb bir yrd toplanmasndan yo, onlarn bllrindn nsillrinin alnmasndan danlr. Uaq bldn dyil, ana btnindn d n, burada mcazi mna olduu, yni nslin alnmasna sbb olan hadisnin nzrd tutulduu aq aydn grnr. Bu da insann yniytm yana atmas, yni vlad ola bilck yaa glmsidir. nsan hl kiik yalarnda ikn Allahla laqli

aratrmalara balayr v bu haqda trafndaklara sual ya yadrr, sonra da Allahn varl v birliyi haqqnda qti qrara glir. Yniytmlik dvr mhm dvrdr. nki msuliyyt bu dvrdn balayr. Mslnin airt chtini izah dn ikinci ay bu bamdan diqqt dyrdir. O ayd dyiln: vvlcdn atalarmz Allaha rik qodular. Biz is onlardan sonra gln nsil idik. ndi o batil yolda

gdnlrin ucbatndan bizi yo dcksnmi? ifadsi, bu hadisnin, insann msul olduu yada, yni hddi-blua atd yada olduunun digr bir dlilidir. Allah Talann, Mn sizin Rbbiniz dyilmmi? sualna v buna cavab olaraq insanlarn ddiklri Bli, Rbbimizsn. Biz buna ahidik sz, hddi-blua atm insann daili almi il laqlidir. Bu ifadsi il o, Allahn varln v birliyini drk tdiyin, bu idraknn, onu gz il grb, li il tounmu kimi qti olduuna ahidlik dir. Bzi insanlar hyatda bunu tz-tz dil gtirilr. Bzilri d ancaq fvqlad hadislr qarsnda bunu tiraf dirlr. zlrini Allahsz adlandran atistlr bu ikinci qrupa aiddirlr. Adna istr Tbit, istr Gy Tanr v ya n dyirs dsin btn varlqlar yaradan v kainatn tk hakimi olan Allah inkar tmk mmkn olmad n Allahszlq dn, atasn inkar dn s oayr. O, tinliy dar olduu vat atasn nc atarrsa, bu da dara ddy vat Allaha lc snr. Allah Tala bl buyurur: Darda qalm s dua tdiyi vat onun imdadna kim ytiir, o

blan df dir v sizi yr znn hakimlri qlr? Allah il birlikd baqa bir ilahm var? Nc d az dnrsnz! (Nml - 62).
Hr bir insan Allahn varln v birliyini qbul tdiyi kimi, onun bir bnzrinin olmadn da qbul dir. ndiy qdr h kimin Allahn hyklini dzltmy almamas da bu sbbdndir. rb dilind Allah klmsinin cm formas yodur. nki btprst rblr bl ikinci bir Allahn olduunu iddia tmmidirlr.

Bu sbbl Quranda ad kiln Pymbrlr, Allahn varln sbut tmkl mul olmam, Allahdan baqa ilah olmadn

bildirmy almdlar. gr bl olsayd h kim hdu n la ilah illallah yni Mn ahidlik dirm ki, Allahdan baqa ilah yodur dy bilmzdi. Mn ahidlik dirm ki yrin, bu pymbrin bildirdiyin gr Allahdan baqa ilah yodur dmk mcburiyyti mydana ard. Bir y ancaq ikinci bir y rik qoula bilr. Ba o ikinci y daima Allah olmudur. Allaha rik qomaq iinin sbbi, Allahn yannda zn mdafi dck birni tapmaq istyidir. Vasitilik v fatilik tmsi n onlar (rik qoduqlarn) raz salmaa alrlar, ntic tibar il bunlarn hr biri bir ilah kimi olurlar. Sonra insanlar bunlarn hykllrini dzldir v sifari dirlr. Onsuz da Allah hr bir insana zn tantd n hrmtli YILMAZn ddiyi gr insani-kamil olmasa Allah bilinmzdi sz Qurana zidd dmkddir. nsani-Kamil Slahiyy ahiyytlr . nsani-Kamil Fvqlad Slahiyytlr YILMAZ nsani-Kamil, cahan gstrn gzg, ln dirildn sa, qularn dilini biln Slyman kimi tsrrf sahibi, abi-hyat in dr kimidir. BAYINDIR Cahan, yni kainat gstrn gzg yal mhsulu bir ydir. slind yal zrin bina dilmi bir o sufi tiqad var, amma hllik o mvzuya girmyirik. Hzrti sann ln diriltmsi is bir mczdir. Mcz, bir sin Allahn lisi olduunu sbut dn snddir. Yosa onun li

olduu nc bilin bilr? tibarl bir s, bir gn glib Mn ABn Ankara Sfiri oldum ds Trkiy dvlti bunu qbul d bilrmi? nki o, bundan sonra AB dvlti adndan danacaqdr. Amma Amrika hkmtlrinin onu sfir olaraq vziflndirdiyin dair snd gtirs Trkiy dvlti buna tiraz tmz. O sndi sfir z dyil, onu vziflndirn mqam trtib dr. Mczni d bir si li olaraq vziflndirn Allah trtib dir. O, n vat ists mczni o vat yaradar. Allah Tala bl buyurur: H bir li (rsul), Allahn izni olmadan mcz gtir bilmz (Mmin sursi - 78). sa lyhisllamn palqdan qu dzldim frmsi il onun hqiqi qua dnmsi, llri diriltmsi, anadan glm korlar, uma stliyin mbtla olanlar saaltmasnn hr biri Allahn izni il olmu bir mcz, onun li olmasnn sndidir. Onun, Allahdandr dy gtirdiyi szlrin hqiqtn Allaha aid olduuna inandra bilmsi n buna htiyac vard. Hzrti Muhmmd (s..v) il pymbrlik (lilik) qaps baland n artq h kimin mcz gstrmsi mmkn dyil. H kimin Qurana lav dck vziyyti d olmayacaqdr. qularn dilini biln Slyman kimi tsrrf sahibi sz d shvdir. nki Slyman lyhisslama vrilmi sltnt ondan sonra h kim vrilmyckdir. Allah Tala bl buyurur: Slyman ddi ki: Rbbim! Mni bala. Mn l bir sltnt vr

ki, mndn sonra h kim onun bir bnzrini ld d bilmsin. nki btn dilklri vrn snsn. Bundan sonra klyi onun mrin vrdik.

Onun buyuruu il onun dildiyi yr asanca gdirdi. Bina quran, dalclq dn ytanlar, dmir halqalarla bir-birin balanm mluqlar da onun mrin tab tdik. Ba bu bizim hsanmzdr. styirsn lind sala, istyirsn vr, hsab yodur. Dorusu onun (Slymann) bizim yanmzda byk dyri v gzl yri vardr (Sad sursi 35- 40).
abi-hyat in dr szn d qbul tmk mmkn dyil. Abi-hyat, hyat suyu dmkdir. fsany gr bu suyu in lmz. Fqt Allah Quranda h kimin lmsz ola bilmycyini bildirir. O, bl buyurur: Sndn vvl h bir insan lmsz tmdik. ndi sn lsn onlar

lmsz olacaqlar? (nbiya-34).

bhsiz sn d lcksn, onlar da lckdirlr (Zumr sursi30). NSANTK p. NSAN-KAMLN TK OLMASI YILMAZ nsani-kamil almd daima vardr, birdn artq ola bilmz. nki btn mvcudatn btnly tk sddir. BAYINDIR Almd daima var olmaq, birdn artq olmamaq, varln btnlyn tk sd toplamaq sadc Allaha msus olan bir susiyytdir. YILMAZ Ancaq bu hqiqt hr dvrd zamana gr dyin ad v surtlrd pymbr v vliya olaraq zahir olur. Bl ki, ziz Mahmud dayinin bu byti bu dncnin ifadsidir: Gzgdr bu alm, Hr y Haqq il qaim Mirti Muhmmddn Allah grnr daim

BAYINDIR nsann lml olmas v hr triqtin z yini insanikamil olaraq grmsi hr halda onlar bu sz dmy mcbur tmidir. ziz Mahmud dayinin bytindki Mirti - Muhmmd, Muhmmdin gzgs dmkdir. Bu da yin alndr. yin alnnda Allahn

grndy iddias o mhur iddiadr. nsanlar nc olur bu qdr yollarn aza bilirlr, dorusu baa dmk mmkn dyil. nsaniQ q. nsani-Kamilin Qybi Bildiyi ddias YILMAZ nsani-kamil n mlkd, mlkutda v cbrutda h bir y rtl v gizli dyildir. O, yan v yann hikmtini olduu kimi bilir. BAYINDIR Bunlar da Allahdan baqa h bir varlqda olmas mmkn olmayan susiyytlrdir. Qybi bilm mvzusu n o sui-istifad diln mvzudur. Triqtlr v bir o camaatlar (dini icmalar) bu mvzuda Qurana zidd mvqddirlr. Qyb, hiss orqanlarndan uzaqdan v insann haqqnda mlumat olmayan y dyilir.83Mlkd, mlkutda v cbrutda n olduunu Allahdan baqa h kim bil bilmz. Bunlara qybi-mtlq dyilir. Baqa bir sin bildiyi y qybi-mtlq dyildir. Msln ryinizdn n kdiyini mn bilmrm, amma siz bilrsiniz. O, mn gr qybdir, fqt siz gr yo. Knllrdn knlri bl, Allah Rsulu (s..v) dail, h kim bilmz. Bu aylr bunu sbut dir:

83

Rib l-sfhni, l-Mfrdt, s.616

trafdak bzi bdvi rblr mnafiqdirlr. Mdin alqndan da

mnafiqliy yli vrdi olanlar var. Sn onlar bilmirsn, onlar biz bilirik. Onlara iki df zab dcyik, sonra da onlar byk bir zaba atlacaqdr. (Tvb - 101)
Mnafiqlri grdyn vat grnlri ouna glr. Dansalar

szlrini dinlyrsn. Onlar divara sykdilmi oduna oayrlar. an hr ss-ky zlrin qar znn drlr. Dmn onlardr. Onlardan qorun. Allah onlar mhv tsin. Nc bu hala glirlr? (Mnafiqun - 4).
li (rsul) sadc Allahn ona vhy tdiyi ylri bilir: D ki: Mn siz Allahn zinlri yanmdadr dmirm. Qybi d

bilmrm. Siz mn bir mlym d dmirm. Mn mn vhy dilndn baqa y ml tmrm. D ki: Grnl grmyn bir olarm? H dnmrsnzm? (nam - 50).
D ki: gr qybi bilsydim daha o yalq tmk istrdim v

mn pislik d tounmazd. Mn inananlar n brdar dici v mjdidn baqa bir y dyilm. (raf - 188).
nsaniHr s. nsani-Kamil Hr ydir YILMAZ nsani-kamil, varln hqiqtlrin tqabl dir. Msln onun, qlbi r, mnliyi Krsy, mqam Sidr-yi mnthaya, al Qlmi-laya, nfsi Lvhi-mhfuza, tbiti nasiri-rby tllq (laqdar olmaq) dir84 BAYINDIR Siz rahibliyi rdd tdiyinizi dyirsiniz, amma dorusu mn ristiyanlarn bl rahibliyi bu drcd iirtdiklrini grmmim.

84

Hsn Kmil YILMZ, nsn-i Kmil, LTINOLUK Mcmus, Tmmuz 1996, sy 125,s.31

Hqiqti Muhmmdiyy qiqtit. Hqiqti-Muhmmdiyy YILMAZ nsani-kamil Hzrti Muhmmddir. Ancaq onun tarii siyyti dyil, hl Adm palqdan dzldilmi ikn Pymbr olan Mhmmddir. Yni Hqiqti-Muhmmdiyydir.85 BAYINDIR Ba bu, tam bir rnkarnasiya inamdr. Dmli insanikamil hr dvrd yni bir bdn girn ruhdur. Bunun n Muhmmd Sllallahu lyhi vsllmin adndan insafszca sui-istifad dirlr. Allah Tala bl buyurur: Muhmmd, baqa bir y dyil, sadc

Allahn lisidir, ondan vvl d nc lilr glmidir (Ali-mran-144).

Bunlara gr ilk li Muhmmddir (s..v). Allaha gr is ondan vvl d nc lilr glmidir. Bu sz bir anla doru saysaq bl o, (Muhmmd pymbr) Admdn vvl kim li olaraq gndrilmi ola bilr. H fikirlmisiniz? Hqiqti Muhmmdiyy tiqad, insani-kamil il Allahn yni y olduunu qbul tmk tiqaddr. lahiyyat Fakltsindn mzun olmu bir yin yazd yazya ban: hd hmddir ki, mim dr frq Btn alm o mim ir olar qrq hd yni Allahdr86

85 86

Yn ord.

li Rmzn DN, ki Cihn Srvri Pymbri Zinmz, Yni Dny drgisi, sy 58-59, gustos-yll 1998,s.32. li Rmzn Din, Nqibndi triqtin bl ylrdndir. Kysri lhiyyt Fkltsi mzunudur. Bu yzsn yurnld grdym gn, stnbul Gdirpd yyn bir mridinin vin gdib onunl grdm v lzmi brdrl tdim. ncq o, bunun svgidn tr olduunu iddi dib zn cnl bl mdfi tdi. nllh indi bu shv tiqdndn l kib hr hld. ncq gnh yzl ildiyi n tvbni d yzl surtd tmlidir.

hd hmddir v hd Allahdr dsniz, hmd Allahdr dmi olarsnz. Dyir ki, orada m frqi var. Btn alm o mnin iinddir. Yni hmd sznd m var, hd sznd yodur. Btn alm o hrfin iind yrlir. l is hmd hddn byk olur!!? Altnoluk jurnalnda da yaz yazan Mhmd DMR Trkiy Diyant Vqfinin slam nsklopdiyasnda yazd aadak szlr, yuardak ifadni dstklyir: . Hqiqti-Muhmmdiyy mvcudatn balancdr. Bu yni zamanda Allahn, z zatnda qyd olmu halndan zndki

susiyytlri bilm sviyysin nmsini ifad dir. Allah il HqiqtiMuhmmdiyy yni hqiqtin qabaq v ara zlridir. Allahdan baqa h n yo ikn ilk df Hqiqti Muhmmdiyy var olmu, btn mluqat ondan v onun n yaradlmdr. Almin var olma sbbi, maddsi v mqsdi bu hqiqtdir. Hqiqtul Hqaiq yni Allah, var v ya yo, zli v hadis olaraq susiyytlndirilmdiyi halda, HqiqtiMuhmmdiyy var v zli dy susiyytlndiril bilr. HqiqtiMuhmmdiyy btn Pymbrlrin v vliyalarn ldnni v batini lmlri aldqlar mnbdir. Bu hqiqt Haqqdan gln fyzin alqa atmas yolunda vasiti olur.87 ristiyanlarn istifad tdiyi Allahn olu trminini Quran haram v lv tdiyi n Hqiqti-Muhmmdiyy, Nuri-Muhmmdi v nsani-Kamil kimi msum grnn v asanlqla baqa mnaya yozulmas
Mhmt DMR, Trkiy Diynt Vkf slm nsiklopdisi, Hkikt-i Muhmmdiyy mddsi.
87

mmkn olan trminlr silmidir. nsanlar da vassul-vass yni stdkilr, vass yni orta tbq v avam yni alt tbq olaraq yr ayrlmdrlar. O trminlrin hqiqi mnasn sadc stdkilr bilirmi, orta v alt tbq is bunlar bala qardrlm zhr kimi lzztl ymidirlr. ndi ltf dib sylyin, rahiblik iddias dnlr (ristiyanlar) bu drcd hddi ablarm? N Mrt v N Mrh u. Nfsin Mrtblri v ya Nfsi lahladrma Mrhlsi Tsvvfd nfsin yddi mrtbsindn bhs dilir. Bunlar nfsimmar, nfsi-lvvam, nfsi-mlhm, nfsi-mtminn, nfsi-raziy, nfsi-mrziyy v nfsi-kamildir. Altnoluk jurnal il dioloqumuzun bir yrind bu mrtblr haqqnda danm, bunlarn Quran il h bir laqsinin olmadn izah tmy alm idik. Burada mvzuya bir baqa mqsdl ynidn qaydrq. Hrmtli YILMAZ dyir ki: Nfsi-mmar: Mnkr v gnah olan ilri grmyi tviq v mr dn nfsdir. Nfsi-Lvvam: tdiyi pisliklrin ardndan vatar pmanlq dn, sahibini pislikdn yapdna gr ayblayan v tvby mylli nfsdir. Nfsi-mlhm: lham v kf mzhr olmaa balayan, nyin yir, nyin rr olduunu idrak dbilm qabiliyytin sahib, hvt istklrin qar qismn mqavimt gc olan nfsdir. Yni bu sviyyy atm sin qlbin ilham glir, prdlrin ardndak hqiqtlr

grnmy balayr, pisi yadan ayrd tm susiyyti qazanr v pis arzularna qar az da olsa mqavimt gstr bilir. Nfsi-mtminn: Pis v irkin siftlrdn ilas olub gzl laq il tchiz olmu nfsdir. Bu nfs Cnabi-Haqqn vrdiyi mvffqiyyt v yardm il sabitliy qovuur v tam qnat glib iztirablardan qurtulur. Bu mqamda briyyt fna tapr, yni insan olma susiyyti bitir. Nur-i Muhmmdi mydana r v nfs itabi-ilahiy mzhr olur, itabi-ilahiy yni Allah il qarlql dana bilir. Nfsi-raziy: z haqqnda grnn qdr trdddsz tslim olub riza gstrir. Bu mqam, salikin srari-ilahiy mttli olduu mqamdr. Nfsi-mrziyy: Allah il bnd arasnda rizann mtrk bir vst olduu, bndnin Allahdan, Allahn da bnddn raz olduu mqamdr. Dmli ki, nfsi-mlhm mrtbsin qalm sin qlbin ilham glmy v prdlr almaa, gizli olan ylr grnmy balayr. Nfsi-mtminn mrtbsin anda br olma, yni insani

susiyytlr bitir, Nur-i Muhmmdi mydana r. Yni s insanikamil halna glir. Allah trfindn ona itab dilir, yni Allah il qarlql danma mrhlsi balayr. nsani-kamil dynd nyi nzrd

tutduqlarn yuarda dmidik. Nfsi-raziy mrtbsind is s, srar-i ilahiyyni yni Allahn sirlrini yrnir. Nfsi-mrziyy mrtbsind o, Allahdan, Allah da ondan raz olur, yni qarlql bir-birini mmnun dirlr. ndi bunlar nfsin ilahlama mrhllri dyil, bs ndir?

Bu yrd Akadmik Mhmd Fuad KPRLnn haql olduunu dil gtirmmk mmkn dyil. O, dyir ki, Flsf il mul olanlar, zndq v mlhid (dinsiz) sayldqlar n, Klam lmi il mul olanlar aricind, digr (dhri-matrialist) flsfilr, ya din, yaud daha o sufizm prdsi altnda gizlnmy mcbur olurdular.88 Bzi sufizm

mfhumlarn dinin iind gstr bilmkdn tr laqsi olmayan aylrin yri gldi-glmdi istifad dilmsini baqa h cr izah tmk mmkn dyil.

M. Fud KPRL, W/ BARTHOLD,slm Mdniyyti Trii, Gni izh v dzltmlrl nc nr. nkr 1973, s. 150. Yurdk mlumt KPRKLy id izh qismindn lnb.
88

NTC TC C Bunu bilmyinizi istyirm ki, sizin n ya dostunuz olmaa alram. nki sizi, Allahn Kitabi Quran il brdar dirm. gr mnim talarm grsniz, yni kild sizin mni brdar tmnizi gzlyirm. Bu ayd dyilnlr banza glmdn hqiqti grcyiniz inanram. Allah Tala bl buyurur: Bir camaat dou yola ynltdikdn

sonra, saqnmal olduqlar ylri aq-aydn onlara bildirmyn qdr Allahn onlar yoldan armaq htimal yodur. (Tvb - 115)
Zlalt dnlr, diln brdarlqlara hmiyyt vrmynlrdir. Allaha qar yalan uyduran, ya da o hqiqt zn glib atd

vat ona qar yalan danan ksdn daha zalim kim ola bilr? O nankorlar n Chnnmd yr yodurmu? Hr kim d bizim urumuzda cihad ts, onu lbtd z yolumuza ynldrik. H bh yodur ki, Allah ya rftar dnlrl birlikddir. (nkbut sursi 6869) Sizin vziyytinizin bu n son ayy uyun olaraq dyicyin inanram. Allah hammzn vziyytini o ayy uyun tsin. AMN AMN!

SONSZ Yhudilr v ristiyanlar Muhmmd Sllallahu lyhi vsllmin Allahn pymbri olduunu v haql bir dvtl ardn o ya bilirdilr. (ba. Bqr sursi - 146). zlrini Allahn oullar v svgililri grdklri (ba. Maid - 18) n o dvt ml tmdilr v yanllqlar iind qaldlar. Triqtilr d diln bu dvtin haql olduunu o ya bilirlr. Ancaq zlrini Allahn dostlar - vliyaullah kimi qbul tmlrin man olmaqdadr. Ntic n olursa olsun, brdar tmy davam tmk lazmdr.

MNBLR

Adab, Muhmmd b. Abdullah Hani, (Mtrcim A. Akik), stanbul 1396/1976. Vlilr Ansiklopdisi (t-Tabaqatul-Kbra) mam arani, Trcm: A. Akik, rkam Yaynlar, st. 1407/1987. Quran-i Krim l-Lma, bu Nasr Srrac Tusi, Mtrcim: H.K.YILMAZ,st. 1417/1996 lmal Tfsiri, Har Dini Kuran Dili, lmall Muhammd Hamdi Yazr, stanbul 1935. ncil, Yni yaam yaynlar, stanbul 2001. slam Mdniyti Tarihi, M. Fuad KPRL, W. BARTHOLD, 3-c bask, Ankara 1973. Kamus Trcmsi, Firuzabadi, Mtrcim, Asm, Bahriy Matbaas 1305. Kamus-i Trki, msddin Sami, st. 1319. Katolik Kilssi Din v Ahlak lklri (Ypiskop II ohan Pavl) Papa 14-c Luinin mri il 1986-c ild Kardinal osph Ratzings baqanlnda qurulan 12 nfrlik hytin alt illik almas il mydana gtirilmidir. Trkcy trcm: Dominik PAMR, Trkiy Ypiskoplar Konfrans adna stanbulda 15 avqust 2000 tariind nr dilmidir. Kitabi Muradds ski v Yni Ahid (ncil v Tvrat), Kitabi Muradds irkti, st. 1981. Kuran Inda Tarikatla Bak, Abdulaziz BAYINDIR, kinci Bask, st. 1997.

Kurani-Krim v Aklamal Mali, Hayrddin Karaman, Ali zr, brahim Kafi Dnmz, Mustafa arc, Sadrddin Gm, Ali Turqut, TDV yaynlar, Ankara 1997. Lisanul-rb, bn Mnzur, Daru Sdr, Byrut 1410/1990 Msahb, M.Sami Ramazanolu, Altnoluk, Nisan 2001. Mfrdat, Raib l-sthani, Sfvan dnan Davudinin thqiqi il, Dmq v Byrut 1412/1992. Ruhul-Furkan Tfsiri, Mahmut Usta Osmanolu v arkadalar, st. 1991. Snn-i Darimi, bu Muhmmd Abdullah b. Abdurrabman Darimi, Darul-Qlm 1412/1991. Snni-i Tirmizi, bu sa b. sa t-Tirmizi,Darul -Fqir Shih-i Buari, l-Cmius-Shih, bu Abdullah Muhmmd b. smail b. brahim l-Buari, Misir-1400. Shih-i Mslm, l-Cmius-Shih, Mslm bul-Hsyn b. Hccac lQuyri n-Niaburi, Daru hyait-Turasil-Arabi. Tarikatta Rabita v Naribndilik, Frid Aydn, Slymaniy Varfi Yaynlar, st. 2000. Tasavvufla lgili Sorular-Cvaplar, Hasan Kamil YILMAZ, st. 1417/1996. Cmiul Byan fi Tfsirl- Quran, Muhmmd b. Crir t-Tbri, Byrut 1412/1992. l rbun, bn-i Kamal Paa, Slymaniyy Kitabanas, sd fndi, 1694. t-Trifat, -rif li b. Muhmmd l-Crcani. t-Tfsirul-Kbir, Frddin r-Razi. Mtb-i Amir.

MQALLR. ki Cihan Srvri Pymbri Zianmz, Ali ramazan Din, Yni dnya drgisi, 58-59, Agustos-yll 1998. nsani-Kamil, HasanKamil YILMAZ, Altnoluk Mcmuas, Tmmuz 1996. Ramazanda trb Ziyartlri, Hayrddin Karaman, 12.12.2000 tarili Yni afak Qaztsi, Frh ksi. Ricalul-Qyb, H.K. YILMAZ, Altnoluk Mcmuas, Aralk 1995. Tasavvufa Kar Olmak, Ahmd Tagtirn, Altnoluk, Nisan 2001. Hakikat-i Muhammdiy, slam Ansiklopdisi, Mhmt Dmirci, TDV, st. 1997.