BLGE ADAMLAR KURULU RAPORU

DEMOKRATK AILIM VE TOPLUMSAL ALGILAR

Hazrlayan: Dr. Salih AKYREK RAPOR NO: 30 STANBUL 2011

DEMOKRATK AILIM VE TOPLUMSAL ALGILAR

BLGE ADAMLAR KURULU RAPORU

Hazrlayan: Dr. Salih AKYREK

RAPOR NO: 30

MART 2011

DEMOKRATK AILIM VE TOPLUMSAL ALGILAR

BLGE ADAMLAR KURULU RAPORU
Hazrlayan: Dr. Salih AKYREK

BLGESAM YAYINLARI

Bilge Adamlar Stratejik Aratrmalar Merkezi Wise Men Center For Strategic Studies

Mecidiyeky Yolu Caddesi No:10 Celil Aa Merkezi Kat:9 Daire:36-38 Mecidiyeky / stanbul / Trkiye Tel: +90 212 217 65 91 Faks: +90 212 217 65 93

Atatrk Bulvar Havuzlu Sok. No:4/6 A.Ayranc / ankaya / Ankara / Trkiye Tel : +90 312 425 32 90 Faks: +90 312 425 32 90

www.bilgesam.org bilgesam@bilgesam.org

Copyright MART 2011 Bu yaynn tm haklar sakldr. Yayn Bilge Adamlar Stratejik Aratrmalar Merkezinin izni olmadan elektronik veya mekanik yollarla oaltlamaz.

BLGE ADAMLAR KURULU

Bakan
Salim DERVOLU (E. Oramiral)

Bakan Yardmclar
lter TRKMEN (E. Bakan/Bykeli) Sami SELUK (Prof. Dr. / Yargtay Onursal Bakan)

Kurul yeleri
Kutlu AKTA (E. Bakan/Vali) zdem SANBERK (E. Bykeli) Oktar ATAMAN (E. Orgeneral) Necdet Ylmaz TMUR (E. Orgeneral) Sabahattin ERGN (E. Koramiral) Nur VERGN (Prof. Dr.) Orhan GVENEN (Prof. Dr.) Ali KARAOSMANOLU (Prof. Dr.) Snmez KKSAL (E. Bykeli) Gner ZTEK (E. Bykeli) lter TURAN (Prof. Dr.) elik KURTOLU (Prof. Dr.) Ersin ONULDURAN (Prof. Dr.)

NDEKLER
Giri. ........................................................................................................................ 1 Kltrel Kimlik ve Diyalog............................................................................................. 3 Toplumsal Alglar ........................................................................................................... 6
Bir Problem Gstergesi Olarak Krtlerde Ayrmclk Algs ...................................................... 6 Trklerin Krtlere Bak ve Ayrmclk ..................................................................................... 8 Kamu Grevlilerine Gvensizlik ............................................................................................... 9 Bamszlk ve Federasyon Talepleri ..................................................................................... 10 PKK/calan ve BDPye Bak ................................................................................................. 11 Krtler ve Zazalarn Ortak Deer ve Sembollere Bak ........................................................ 12 Krtler ve Trkler Arasndaki likiler ve Alg Farkllamas .................................................. 13

Demokratik Alm Sreci........................................................................................... 17 Demokratik zerklik Talepleri .................................................................................. 21 Krt Hareketinde Demokratikleme Sorunu .......................................................... 25 Sonu ve Politika nerileri ........................................................................................ 27

SUNU

Dnyadaki ve yurt iindeki gelimeleri takip ederek gelecee ynelik ngrlerde bulunmak; Trkiyenin ikili ve ok tarafl uluslararas ilikilerine, gvenlik stratejilerine; siyasi, ekonomik, teknolojik, evresel ve sosyo-kltrel problemlerine ynelik bilimsel aratrmalar yapmak; karar alclara milli menfaatler dorultusunda gereki zm nerileri, karar seenekleri ve politikalar sunmak Bilge Adamlar Stratejik Aratrmalar Merkezi (BLGESAM)nin kurulu amalar arasnda yer almaktadr. BLGESAM, Bilge Adamlar Kurulunun ilk toplantsnda alnan kararlar dorultusunda, yukarda aktarlan amalar gerekletirmek zere, eitli konularda raporlar hazrlamaktadr. BLGESAM, Dou ve Gneydou Anadoludaki 17 il ile stanbul ve Mersinde g ile oluan mahallelerde, 8607 kii ile yapt anket almasn Gneydou Sorununun Sosyolojik Analizi bal ile yaynlamtr. Ayn blgede 19 ili kapsayan etnik ve mezhepsel yapy ky ve mahalle baznda ortaya koyan niteliksel bir alma da gerekletirmitir. Ayrca bu niteliksel almann blge bazndaki genel bulgularn esas alan ve anket almalarndan elde edilen verileri kullanarak oluturulan Krtler ve Zazalar Ne Dnyor? Ortak Deer ve Sembollere Bak raporunu hazrlamtr. Bunlarn yan sra E. Bykeli zdem SANBERK tarafndan hazrlanan Krt Sorununun zm in Demokratikleme, Siyasi ve Sosyal Dayanma Alm ve Bilge Adamlar Kurulu tarafndan onaylanan Demokratikleme ve Toplumsal Dayanma Alm balkl raporlar yaynlamtr. BLGESAM, Trkiyenin en nemli problemi olan Krt sorunuyla ilgili almalara devam etmektedir. Bu kapsamda Dr. Salih AKYREK tarafndan hazrlanan ve kurul yelerinin gr ve nerileriyle gelitirilen Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar balkl rapor Bilge Adamlar Kurulu tarafndan onaylanmtr. Raporda da belirtildii gibi Trkiye son 25 yldr maddi ve manevi ok yksek maliyetli bir terr problemi yaamaktadr. Sorun, son dnemde terrn nedenselliine de inmeye alan, Gneydou Sorunu Krt Sorunu, Demokratikleme Sorunu gibi bir dizi kavramla tanmlanmaya allmaktadr. Problem balamnda ortaya konulan kltrel kimlik talepleri zerindeki tartlmalarda yaanan kutuplamalar bir yana, problemin kavramsal ifadesi noktasnda dahi sorunlar yaanmas, uzlamac yeni bir siyasi dil ve demokratik mzakere srelerinin ortaya konmasn engellemekte ve zmszl beslemektedir. Bu alma, taraflarn birbirlerini anlamalar ve yeni bir uzla dilinin gelitirilmesi noktasnda bulgu ve tespitler sunmaya almakta ve Demokratik Alm, Demokratik zerklik tartmalarna yapc bir eletiri nitelii tamaktadr. Dr. Salih AKYREK tarafndan hazrlanan Rapor http://www.bilgesam.org/tr adresinde yaymlanmtr. Raporun Trkiyenin Demokratikleme srecine katk salamas temennisiyle, raporu hazrlayan Dr. Salih AKYREKe ve destek salayan BLGESAM personeline teekkr ederim. Do. Dr. Atilla SANDIKLI

BLGESAM Bakan

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

DEMOKRATK AILIM VE TOPLUMSAL ALGILAR

GR
Gneydou Sorunu Krt Sorunu veya Demokratikleme Sorunu olarak adlandrlan problemin temelinde ncelikle bir gven probleminin olduunu vurgulamak gerekmektedir. Kendilerini Krtlerin temsilcileri olarak takdim edenler, son 90 yllk srete Krtlerin haklarnn gasp edildii, verilen szlerin tutulmad ve bir asimilasyon politikasyla kimlik ve dilin inkr edildii argmanyla devlete gvensizliini beyan ederken; Devlet veya devlet adna konutuunu iddia eden bir kesim, tarihteki isyanlarla zdeletirdii Krt toplumunu problemli bir halk kitlesi olarak grmektedir. Bu alglar her iki taraf iin de, bir iletiim problemi yannda, gerekte gven sorunu olarak karmza kmaktadr. Bu noktada dikkat ekici olan, problemi isimlendirenlerin de, tanmlayanlarn da gerek halk deil onlarn adna konuanlar olmasdr. Osmanl mparatorluunun son dneminde ve Kurtulu Savanda aznlklarla ilgili problem yaam bir toplumun, Cumhuriyetle birlikte bu konuda tedirginlik yaad ve korumac bir tavrla farkllklar daha az bir ulus devlet yaratma abasna girdii de bir gerektir. Son 25 ylda blgedeki olaylar nedeniyle kaybedilen 30 bini akn insan ve bunun birka kat dorudan zarar grenler, aileleri ve yakn evresi ile birlikte dnldnde, rakamn bykl ortaya kmaktadr. Bu kapsamdaki insanlar, toplumsal kutuplamann ve duygusalln da etkisiyle bir dierini tekiletirebilmektedir. Burada izilen kutuplama ve tekiletirme erevesi ou zaman etnik temelde iken, kimi zaman da blge baznda da olabilmektedir. Bu temel ayrm ve farkllama iki taraf arasnda almaz ve dier taraf iin anlalmaz dnceleri ve bu temeldeki engelleri dourmaktadr. Gemite, doru veya yanl, tarih iinde yarglanacak pek ok olay yaanmtr. Bugn sz konusu olaylar tartlabilir, ama bu tartma bir hn ve hesaplama aracna dndrlrse ortaya kacak kin ve nefretin gzel eyler dourmas mmkn deildir. Bugn gelinen noktada, blgedeki olaylar etnisite ve ayrmclk temelinde yorumlanmaya balanmtr. Bu eilim her geen gn daha fazla taraftar da yanna ekmektedir. Etnisite temelinde yorumlanan olaylar ve alglar, bugn itibariyle gzard edilmesi mmkn olmayan kltrel 1

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

kimlik taleplerini Trkiye gndemine tamtr. Bu sebeple, soruna sadece ekonomik veya eitim temelli zmler retmek de yetersiz kalacaktr. Bu alma; ncelikle kltrel kimlik kavram ve bu temeldeki talepleri uzlamac bir diyalog erevesinde ele almann gerekliliini, toplumsal alglar konusunda yaplan alan aratrmalar ile ortaya koymaya almaktadr. Rapor ayr balklarda ksaca incelenen Demokratik Alm srecine ve bildirilerle ortaya konulan Demokratik zerklik taleplerine eletiriler getirmekte ve Trkiyenin demokratikleme sorunu erevesinde tespit ve neriler sunmaktadr.

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

KLTREL KMLK VE DYALOG

1990 sonrasnda dnyada yaanan siyasal, ekonomik ve kltrel gelimelerin ortaya kard en nemli deiim noktalarndan biri de, kltrel kimlik temelli talepler ve atmalar olmutur. Halen devam eden bu dnemde, kltrel kimlik talepleri ve tannma siyaseti siyasal alann hareket tarzn belirlemekte ve bu alan iinde yaanan ynetim, temsil ve meruiyet krizinin, istikrarszln ve gvenirlik sorununun temel etkenlerinden biri ilevini grmektedir;1 Trkiyede de 1980 sonras Dou ve Gneydou Anadolu illerinde yaananlar, Krt kkenli vatandalarn kltrel kimlik temelli taleplerini daha fazla ne karmtr. Bu talepleri sadece blgede son 30 ylda yaananlara ve terre balamak da ok doru bir yaklam olmayacaktr. Bu balamda, dinsel, etnik, kltrel v.b. temellerde ortaya kan kltrel kimlik taleplerini ve atmalar anlamadan ve uzun dnemli kalc zmler bulmadan, gelecek iin istikrarl ve gvenli bir Trkiye resmi izmek pek mmkn grlmemektedir.2 Ayrca terrn kimlik taleplerine etkisini incelemek gerekmektedir. Kimlik taleplerinin atmac bir paradigma iermesi diyalog ortamnn gelitirilmesini engellemektedir. Bu nedenle diyalog her eyden nce iddet kart olmal ve mcadele sonrasna ertelenmemelidir. nk her erteleme, zgrle yeni bir darbe vurmak demektir ve aslnda diyaloga erimeyi de imknsz klmaktadr. Blgede bugn itibariyle atma sonras dneme dnk deerlendirmelerin yaplmas ve projelerin retilmesi de nem arz etmektedir. Bunun yaplabilmesi iin temel art salkl ve zgr bir diyalog atmosferinin yaratlmasdr. atma sonras toplumda, iddet yntemi dndaki her trl konuma biiminin doal kabul edilmesi gerekir. Ancak diyalog srecini sarlar diyalouna dntrecek yaklamlar uzlamay zorlatrmaktadr ve eski gerilim srecini yeniden aktive etmek gibi bir riski kendi iinde tamaktadr. Her iki taraf da karlkl hassasiyetlere duyarl kalarak iletiimci bir siyaset dili gelitirdike zgrln n daha fazla alacaktr.3 zm noktasndaki temel problem ve engel; bar srecinin balatlmas ve srdrlmesinde her iki toplum kesiminde de gzlenen, toplumsal kltre ait deerler tarafndan da beslenen

E. Fuat Keyman, Trkiyede Kimlik Sorunlar ve Demokratikleme Dou Bat Dnce Dergisi, Say: 41, Mays-Temmuz 2007, s. 217-230. 2 Bkz. Keyman, a.g.e. 3 Uur Kmeolu, atma Sonras Toplum: Ulusal Glerle Yerel Gler Arasndaki Diyalektik, Diyalogcu Kamusal Alan ve Demokratikleme, Yaynlanmam makale (BLGESAM tarafndan hazrlklar devam eden editrl kitap ierisinde yaynlanacaktr).

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

radikal sylemlerdir. O halde, bar sreci iin problem tekil eden bu engeller nasl almaldr? Her iki taraf iin de insan sevgisini ve yaama hakkn n plana karan yeni bir siyaset dilinin gelitirilmesinin bar srecinin balatlmas ve srdrlmesi iin kilit nitelikte olduu bilinmelidir. Demokratik alm srecinin, pek ok hata ve eksikliklerine ramen bu bar srecinin balangc olarak dnlen bir giriim olarak deerlendirilmesi de mmkndr. Bar arayndaki taraflarn her admda, hemen kar tezler ne srmek ve kart sulamalara balamak yerine kendi i muhasebelerini ve zeletirilerini yapmalar uzlama abalarn glendirecektir.4 Trkiyede tm sreler gibi modernleme srecinin de devlet-merkezci ve yukardan-aaya iledii gereini gz nnde bulundurduumuzda, bu tarzda ortaya konacak giriimlerin sonu krizlerle bitecek toplum mhendislii projelerini dourmas en azndan bugn iin kanlmazdr. Bu nedenle, toplumsal balamda bir yeniden yaplanma kltrel kimlik taleplerini de dikkate almak zorundadr. Bu noktada u anahtar sorularn sorulmas gerekmektedir: 5
i. Kltrel kimlii nasl anlamamz gerekir? ii. Kimlik temelli taleplere ve atmalara nasl yant vermeliyiz? iii. Kimlik taleplerine, iddete kaymadan demokratik mzakere zemininde uzun dnemli

hangi kalc zmleri bulmalyz? iv. Yukardakilere paralel olarak terr rgtnn silah brakmasn nasl salayabiliriz? Diyalog adna tek tarafl doktriner ideolojiler ne srmek faydaszdr. Bu tr ideolojiler, diyaloa deil iletiimin kopmasna neden olurlar. Bar sreci, taraflarn tm iin hegemonik ve ar himaye edici sylemlerden kanarak iletilmelidir. Kimse vatandalar tek bana himaye etmeye alarak, kendisini, srecin tek aktr gibi grmemelidir. Aksi takdirde, eskiden var olan ve hem etnikilikten hem de otoriter milliyetilikten gelen tek aktr patolojisi, yeni biimleriyle karmza kacaktr. Bunlarn yerine blgedeki toplumsal etkileim dzeneklerini ortaya karmak gerekmektedir.6

4 5

Kmeolu, a.g.e. Bkz. Keyman, a.g.e. 6 Kmeolu, a.g.e.

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

Kltrel kimlik olgusu temelinde yaplan talepler ve atmalara uzun dnemli kalc zm bulunmasn salayacak ipular7 aada zetlenerek verilmitir. Bu ipular, Trkiyede yaanan kltrel kimlik temelli problemleri anlamamza nemli katklar salayacaktr:
i. Kltrel kimlik talepleri reddedilerek, bastrlarak, grmezlikten gelinerek zmlenemez. ii. Kltrel kimlikleri ekonomik ve siyasal elere ve ilikilere indirgeyerek anlama giriimi,

hem kuramsal ve yntemsel olarak snrl ve sorunludur, hem de kimlik taleplerine ve atmalarna zm bulmada baarszdr.
iii. Kimliin siyasallama sreleri hem oulculuk/demokratikleme ekseninde, hem de

kktencilik/milliyetilik ekseninde olabilmektedir.

iv. Kimlik taleplerine ve kimlik atmalar zm srecine, kimlik-devlet ve kimlik-kimlik

ilikileri temelinde yaklald srece, kimlik-ii ilikilerin dzenlenmesi zerine tartmak ve eletirel zmleme yapmak olana ortadan kalkacaktr. Bu da, bir taraftan tannma siyasetlerinin milliyetilik ve kktenci bir nitelik kazanma olasln ykseltirken, dier taraftan kimlik taleplerine demokratik zm retme olasln azaltacaktr.
v. Kltrel kimlik olgusuna bir btnsellik ve genelleme iinde deil, aksine farkllam ve

ok-boyutlu bir kimlik tartmas ve zmlemesi temelinde yaklalmal. Bu, farkl kltrel kimlikleri, kimlik taleplerini ve atmalarn kendi farkl balamlar iinde anlama, tartma ve zm aray iine girme anlamna gelmektedir.
vi. Kltrel kimlik taleplerine ve atmalarna farkllam ve ok-boyutlu bir yntem iinde

yaklamak, ama ayn zamanda, bu taleplere ve atmalara demokratik zm nerileri retmek iin, ortak bir dile, ortak bir hareket alanna ve bir siyasal uzlamaya gereksinimiz vardr.

Keyman, a.g.e.den zetlenerek aktarlmtr. Keyman zme dnk ipularn u kaynaklardan derlediini belirtmektedir: A. Sen, Identity and Violence, W.W. Nortan and Company, New York, 2006; K.A. Appiah, Cosmopolitanism, W.W. Nortan and Company, 2005; S. Benhabib, The Rights of Others, Cambridge, Cambridge University Pres, 2004; C. Mouffe, On The Politca l, London, Routledge, 2005; A. Appadurai, Fear of Small Numbers, Durham, Duke Univeritsity Pres, 2006; C. Taylor, Modern Toplumsal Tahayyller, Istanbul, Metis, 2006.

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

TOPLUMSAL ALGILAR
Bir Problem Gstergesi Olarak Krtlerde Ayrmclk Algs8 Blgeye ynelik, devlet tarafndan ortaya konulan baz yanl politikalar, kamu grevlileri eliyle yaplan hatalar, blgedeki maduriyet ile birletiinde, Krt kimlii zerinden olumsuz propagandalar retilmesine, Tm maduriyetlerin insanlar Krt olduu iin devlet tarafndan maksatl olarak yaratld tezinin ilenmesine zemin hazrlamtr. Bugn gelinen nokta itibariyle, blgede yaayan Krt kkenli insanlarn pek ounun, ortak deer ve sembollerle ilgili problemi olmamakla birlikte, bu insanlarn Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmak ile Trk olmay ayn anlamda grmedii ve Trkl bu vatanda yaayan insanlar iin ortak bir st kimlik olarak kabul etmedii grlmektedir. Trk kavramnn bir st kimlik olarak kabul ynndeki resmi sylem, Krt kimliinin inkr ynnde bir dayatma ve bugne kadarki problemlerin kayna olarak alglanmaktadr. Bu noktada, insanlarn nemli bir kesimi, ister bilinli olarak ister propaganda etkisiyle olsun, okullarda okutulan Ant ve yerleim yerlerinden grlecek ekilde tepelere ve dalara yazlan Ne Mutlu Trkm Diyene vecizesini kendi Krt etnik kimliklerine bir tehdit ve bask unsuru olarak grmektedir. BLGESAM tarafndan yaplan anket almas9, blgedeki Krtlerin yaklak yarsnn sosyokltrel temelde ayrmclk hissettiini gstermitir. Alglanan ayrmcln etnik temelde olduunu dnen ve vurgulayanlarn oran ise %16 dzeyinde kalmaktadr. Bu verilerden hareketle; blge insannn, yoksulluk, eitim ve sosyal yaam seviyesinin dkl sonucu sosyal tabaka temelli bir ayrmcla maruz kald; kltrel farkllk ve kullanlan dil/ive farkllnn da gnlk yaamdaki ayrmcl artrd sylenebilir. Ayn alma verilerine gre; sosyo-kltrel temeldeki ayrmclk algs, PKK eylemlerinin youn olarak yaand illerde (Ar, Batman, Bitlis, Bingl, Diyarbakr, Hakkri, Mardin, Mu, Siirt, rnak, Van, Tunceli) yaayan Krtler arasnda %60, Mersin ve stanbulun g ile oluan varo kesimlerinde yaayan Krtler arasnda %54 dzeyinde iken, PKK eylemlerinin fazla

Bu balkta verilen bulgu ve tespitler, BLGESAM tarafndan gerekletirilen iki farkl alan almas ve bu almalarn, Gneydou Sorununun Sosyolojik Analizi (Ekim 2009), Gneydou Sorununun Sosyolojik Analizi: Mlakat Raporu (Mays 2010) isimli raporlarna dayanmaktadr. Birinci almaya ait rapor www.bilgesam.org adresinde zet olarak yaymlanmtr. kinci almaya ait mlakat raporu ise web sitesinde yaymlanmam, ancak kitap olarak yaym konusundaki almalar devam etmektedir. 9 BLGESAM, Gneydou Sorununun Sosyolojik Analizi, s. 157, Ekim 2009, www.bilgesam.org adresinde zet olarak yaymlanmtr.

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

yaanmad dier dou ve gneydou illerindeki Krtler arasnda %37 dzeyine dmektedir. Etnisite temelindeki ayrmclk iddias, bir eyler retme abasnda olmayan ve liyakat anlamnda son derece yetersiz olan aktrlerin kendi kiisel hesaplar ve kskanlklar temelinde ekillenen bir sylem olarak da karmza kmaktadr. Etnisite temelindeki ayrmclk algsnda, blgede yaanan pek ok sorunun zerine bina edilen olumsuz propagandalarn etkisini de vurgulamak gerekmektedir. Krt olduklarn syledikleri anda, nlerindeki tm kaplarn kapanacan syleyenlerin bu konudaki endie ve kayglarnn yok saylmas veya tamamen bir alg yanlmasndan ibaret olarak tanmlanmas da mmkn deildir. Gerek blgede yaayan, gerekse g eden Krtlerin yeterli eitim alamamalar, nitelikli igc kapsamnda deerlendirilmelerini ve i bulmalarn zorlatrmakta, zellikle Batda toplumsal doku ile kaynamalarn ve sosyallemelerini yavalatmaktadr. Bu sancl sosyalleme dneminde olumsuz propagandalarn da etkisiyle ayrmclk algs glenmektedir. Ayrca isiz kalan insanlarn uygun olmayan yollara sapmalar ve kt niyetli insanlar tarafndan istismar edilmeleri, kanlmaz olarak dlanmay beraberinde getirmekte, bu da sonuta ayrmclk algsn beslemektedir. yi bir eitim ve iyi bir i elde etme frsatn yakalam Krt kkenli vatandalarda bu sorun ok daha az gzlenmektedir. Ayrmclk algsnn temelinde, ikinci azdan anlatlan hikyelerin ve ayrlk propagandalarn etkisinin yksek olduu dikkate alnrsa, ayrmclk algsn besleyen eyin olaylar ve olgular kadar alglar olduu da grlecektir. Ancak sebebi ne olursa olsun, nemli olan ve aratrlmas gereken ey insanlarn byle bir algya sahip olmalardr. nk bu alg deitirilemedii srece blge insan iin gerek budur ve olaylara yn verecek olan da bu alglardr. Ayrca bu alglarn, rgt tarafndan istismar edilmesiyle, blgedeki etnik bilincin ykselmesinde bir manivela oluturduunun da dikkatten uzak tutulmamas gerekmektedir. Dolaysyla alglarn gerekte yanl olmasnn pratikte hibir deeri de yoktur. Ayrmclk algsn oluturan ve besleyen en nemli faktrlerden birisi de rgtn blgedeki youn propagandasdr. Bu propaganda ROJ TV kanalyla ve rgtn blgedeki uzantlar vastasyla etkili olarak yrtlmektedir. ROJ TV yoluyla yaplan propagandalarn, blgedeki insanlar arasnda hissedilen ayrmclk algsn %5 orannda ve PKK/calana gveni yaklak %17 orannda artrd bulgulanmtr.10

10

BLGESAM, 2009, a.g.e., s. 245-249.

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

Var olan bu ayrmclk algs temelinde, hem devlet hem de toplumsal dzeyde bir zeletirinin mutlaka yaplmas gerekmektedir. Ancak bu ayrmclk algsn ve yaanan maduriyetleri, kimlik temeline indirgeyerek, taraflar diyalog kartlna gtrecek bir siyaset sylemine dntrmek de, Krt hareketi ve aydnlar arasnda iine dlen temel hatalardan birisi olarak tanmlanabilir. Trklerin Krtlere Bak ve Ayrmclk Batda yaayan Trkler arasnda, Doulu olan herkesin dorudan Krt olarak kabul ve dlanmas son dnemlerde daha fazla gzlemlenir hale gelmitir. nsanlarn hafzalarnda, giyimi, davranlar ve iveleriyle belirgin bir Doulu insan tiplemesinin var olduu ve bu tanmn dorudan Krtlkle zdeletirildii grlmektedir. Ayrca daha nemli bir yanlsama ise, Krt kkenli herkesin batdaki Trkler arasnda PKKl ve blc olarak grlmesi ynndeki artan eilimdir. Trklerin Krtlere bakndaki temel krlma noktalarndan bir dieri ise; batda yaayan Krt kkenli alt sosyal tabakadan insanlar veya mafya gibi illegal oluumlara karanlardan da etkilenerek, etnik kimlik temelinde Krt kkenli kiilere baz olumsuz kiilik zelliklerinin bir kalp yarg (stereotype) olarak yaktrlmasdr. Son yllarda Batda yaanan gerilimler, Trkler arasnda, Krtler hakknda artmaya balayan olumsuz gr ve alglar artrm ve zellikle bat illerinde ayrmclk ynndeki davranlar trmandrmtr. Batda yaanan dlayc davranlar, blgeye g etmi veya i imknlar nedeniyle geici olarak bulunan Krtlerin ayrmclk algsnn ykselmesine de neden olmaktadr. Batdaki Trkler arasnda Krtlere kar mevcut olan yarglar, douda insanlarn birlikte yaad illerde Trk-Krt kkenli vatandalar arasnda grlmemektedir. Gaziantep, Kahramanmara, Adyaman, Elaz, Erzurum, Urfa vb. illerde her iki etnik kesimden de insanlar youn olarak bir arada yaamasna ramen, etnik temelli kavga ve atmalara rastlanmamas umut vericidir. Ayrca, Batda yaanan sz konusu ayrmc davrann, Batdaki pek ok yere yllar nce yerleen ve kaynaan Krt kkenli insanlardan daha ok, yeni g eden insanlara kar sergilendii de grlmektedir. Trkiyede gerginlii seven, nefreti ve dmanl yaymaya alan, her trl kutuplamada sevinen ve rant bekleyen gruplar ve gruplarn arkasnda olayn gerek boyutlarn kavrayamayan kitleler bulunmaktadr. Bu noktada, Trklere kar nefreti yaymaya, gerginlikle tabann bytmeye alan PKK ve uzants unsurlar yannda, ayn eyi yapan Trkler ve bunu destekleyen oluumlar da mevcuttur. 8

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

Kamu Grevlilerine Gvensizlik G kullanmnn kanlmaz yan etkileri vardr. Terrle mcadele stratejisinin uzun sre g kullanma eksenli uygulanmas travmatik sonular dourmutur. Yaplan anket almasnda11, blgede yaayan Krtler arasnda %55 dzeyinde olan gvenlik glerine gvenin, PKK eylemlerinin youn olarak yaand illerde %48ler dzeyine ve yine ayn illerde DTP (BDP)ye oy verdiini syleyen Krtler arasnda %30lara kadar dt grlmektedir. Bu durum, bat illeri ile kyaslandnda, blgede gvenlik glerinin ne kadar yprandn gstermektedir. Gvenlik grevlilerince gerekletirilen aramalar ve bu aramalarda kimi zaman eitimsiz personelce yaplan davran temelindeki hatalar, bugn itibariyle azalm olmakla birlikte, ou zaman rgte sempati ve kaymay artrmtr. Gemite, halk blgede rgt ile gvenlik gleri arasnda kalm, gvenlik glerinin amazndan da faydalanan rgt bu durumu kendi lehinde kullanmtr. Blgede 1990l yllarda, terrle mcadelede halk-rgt ayrm tam olarak yaplamad gibi yanl uygulamalar ve bu dnemde yaanan baz sertlikler de orduya gvensizlii beslemitir. Orduya gven noktasndaki bu problemlere ramen, Trk Ordusunun Krtler arasnda kendi ordular olarak kabul noktasnda daha olumlu grlerin varlnn vurgulamas gerekmektedir. Yaplan alma,12 Trk Ordusunu sahiplenme dzeyinin (Soru: Trk Ordusu bizim ordumuzdur eklinde sorulmutur.) Terrn yaand illerde %75ler, terrn fazla yaanmad Dou ve Gneydou Anadolu illerinde %90lar dzeyinde olduunu gstermitir. Bu bulgular, gven deerleri ile elikili gibi grlse de; gven deerlerinin daha dk olmasnn, ordunun blgedeki grevleri ve faaliyetleri esnasnda yapt hatalar ve terristle mcadelenin kanlmaz yan etkilerinden kaynakland ve ordunun ortak bir kurum olarak kabulnde deerler balamnda bir sorun olmad anlalmaktadr. Aratrma sonular,13 gven deerleri noktasnda, benzer bir durumun dier kamu kurumlar ve yneticileri iin de geerli olduunu gstermektedir. Blgede yaayan Krtler arasnda genel anlamda %61 dzeyinde olan devlete gven, PKK eylemlerinin youn olarak yaand illerde %56 dzeyine ve yine ayn illerde DTP (BDP)ye oy verdiini syleyen Krtler arasnda %34 dzeyine dmektedir. Blgedeki vali ve kaymakamlara Krtler arasnda %56 dzeyinde olan gven, PKK eylemlerinin youn olarak yaand illerde %52 dzeyine ve yine ayn illerde
11 12

BLGESAM, 2009, a.g.e., s. 221,238. Salih Akyrek, Krtler ve Zazalar ne Dnyor? Ortak Deer ve Sembollere Bak, BLGESAM Rapor No: 26, Ocak 2011, www.bilgesam.org adresinde yaymlanmtr. 13 BLGESAM, 2009, a.g.e., (Bulgular alma kapsamnda ilave veri analizleri ile elde edilmitir, ana rapor kapsamnda bulunmamaktadr.)

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

DTP (BDP)ye oy verdiini syleyen Krtler arasnda %40lar dzeyine dmektedir. Adli yargya gven deerleri ise, Krtler arasnda %44 dzeyinde iken; bu gven, PKK eylemlerinin youn olarak yaand illerde %40lar dzeyine ve yine ayn illerde DTP (BDP)ye oy verdiini syleyen Krtler arasnda %29 dzeyine dmektedir. Blgede, halkn devlete bakn byk lde kamu grevlilerinin tavrnn belirledii bilinmektedir. Yaplan almada14, blgede kamu grevlilerinden memnuniyet algsnn (bu alg gven leinden farkl bir deerdir) %40lar dzeyinde gerekletii grlmtr. Devletin yanl politikalarnn dzeltilmesi ve kamu grevlilerinin kiisel hatalarnn nlenmesi durumunda blgedeki problemlerin zmnde nemli mesafeler alnabilecei ngrlebilir. Kamu grevlilerinin halka yakn olmalarnn btn kesimlerin beklentileri arasnda yer ald dnldnde, gvenlik endielerinin kamu grevlilerinin halktan uzak durmalarna bir gereke oluturmamas gerekmektedir. Son dnemde, blgenin tamamnda kamu grevlilerinin kalitesi ve davranlar boyutunda ok byk ve olumlu bir deime gzlenmektedir. Bir dnem halkn hi grmedii vali, kaymakam ve emniyet mdrlerinin her frsatta halkn iine girdikleri, kamu grevlilerinin halka bak ve davrannn dzelmeye balad gzlenmektedir. Ancak daha alt dzeydeki kamu grevlileri ile ilgili sorunlarn devam ettii de grlmektedir. Bununla birlikte, halk, olumlu politika ve uygulamalarn blgede kararllkla devam ettirilmesi durumunda alglarn zaman ierisinde dzeleceine inanmaktadr. Kamu grevlileri eliyle yaplan hatalarn, kiilerin yaknlarnn lmne sebep olsa ve etnisite temelinde ayrmclk olarak alglansa bile, etnisite temelinde bir dmanla dnmedii ve Trklere kar nefret olgusunu beslemedii grlmektedir. Krtlerin ok byk bir ksmnn krgnlklarnn Trklere deil devlete ve blgede grevli, hata yapan baz kamu grevlilerine ynelik olduu ve halklar dzeyinde bir nefrete dnmedii grlmektedir. Bamszlk ve Federasyon Talepleri Daha nce ayrlk dnen Krtler, Trkiye topraklar iinde bamsz olmadan da zgr olarak yaayabileceklerine inanlarn dile getirmektedir. Bu anlamda zihinsel bir dn ve dnmn olduu grlmektedir. Bamsz Krt Devleti talebi oran ana dili Krte olanlarda % 9,9, Zazaca olanlarda % 7,8, iki dil grubu beraber dnldnde ise % 9,7dir. Federasyon talebi Krt ve Zazalar beraber dnldnde %5dir.15

14 15

BLGESAM, 2009, a.g.e., s. 247-250, Ek-E s. 21-22. Akyrek, a.g.e.

10

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

Hem bamszlk hem de federasyon talebi bir arada dnldnde, bamszlk ve/veya federasyonu zm olarak grenlerin toplam oran %14,7dir. Ortaya kan bu resme gre; blgede baz sorunlar ve bu sorunlara ynelik radikal ve ayrlk talepler olsa da, Krtlerin ve Zazalarn % 85inin bamsz bir devlet veya federasyon talebi eklinde ortaya kan ve lke btnln tehdit eden bir talebinin olmad grlmektedir. Bugn iin blge insannda, Trkiye Cumhuriyeti iinde lkenin bir paras olarak, kendi kltrel deerlerini de koruyarak yaama noktasnda genel bir mutabakatn olduunu sylemek mmkndr. nsanlar, mevcut sorunlarn da bu yap ierisinde zamanla zleceine inanmaktadr. Krtlerin tamamna yakn ve pek ok Trk, verilecek kltrel haklarn ileride bamszla gidecek bir zemini hazrlamasnn sz konusu olmadn, bu haklarn tam aksine kaynamay artracan vurgulamakla birlikte; baz Trkler, bu haklarn ayrmcl krkleyecei, bu tr isteklerin arkasnn gelmeyecei ve benzer taleplerin ileride farkl gruplar tarafndan da gndeme getirilecei konularnda endieler tamaktadr. PKK/calan ve BDPye Bak Blgedeki Krt kkenliler arasnda PKK/calana gven dzeyi %20lerin altnda kalmaktadr. Sempati dzeyi biraz daha yksek olmakla birlikte, PKK/calana gven baz alt gruplarda ve blgesel olarak ykselebilmektedir. Blgede calana sempati dzeyi calana gvenden daha yksek dzeyde seyretmesine ramen, pek ok Krt kkenli vatanda, calann Krt halknn temsilcisi olarak lanse edilmesi ve Krt Milliyetilii ile PKK/calann zdeletirilmesi ynndeki aba ve sylemlere tepki gstermektedir. Bugn itibariyle, Krtlere Trkiyede verilen veya verilmesi tartlan tm haklarn PKK ile kazanld, Devletin bu haklar vermek zorunda kald ve bu sebeple, PKK/calann hali hazrda Krtlerin bir sigortas olduu ynndeki propagandalar, bu yndeki kanaat ve sylemler, halk arasnda belirli bir kesimde Krt milliyetilii ile PKK/calann zdeletirilmesinin nedenlerinden birisi durumundadr. Terr ve gerginlikten bkan insanlardan bir ksm blgede BDPyi bir zm arac olarak grmektedir. nsanlara gre; BDPnin Krt kimlii ile Krtlerin haklarn savunaca ve sorunlarn zecei iddiasyla ortaya kmas, partinin blgede iktidar partisi ile birlikte zm iin iki byk aktrden birisi olmasn salamtr. Son yerel seimlerde DTP (BDP) taraftarlarnn, pek ok sandkta bask yarattklar, il ve ilelerde her seim sand blgesinde toplanan parti taraftarlarnn halkn zgr iradesini 11

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

etkileyecek szl ve fiili mdahalelerde bulunduklar, sandk grevlilerinin oy kullanmnda usulszlk yaptklar veya farkl gerekelerle bu usulszlklere gz yumduklar, pek ok seim blgesinde dile getirilen ikyetler arasnda yer almaktadr. Seim ncesinde ve sonrasnda BDP ve PKK sempatizanlar tarafndan yaplan propagandalarla, DTP (BDP)ye oy vermeyenlerin, hainlik gibi pek ok olumsuz sfatla damgalanmas, blgede dile getirilen psikolojik bask ve propaganda yntemlerinden birisi olarak dikkati ekmektedir. Tedbir alnmad takdirde 2011 seimlerinde de benzer durumlar yaanabilecek ve halkn zgr iradesi sanda tam olarak yansmayabilecektir. Krt siyaseti de bar mzakere muhataplar karma potansiyeline sahiptir; fakat etnik rgtlk byle bir potansiyelin nn kesmeye alt lde bar srecine yaklamak zorlaacaktr.16 Bugn itibariyle, BDPye alternatif ve etkin yeni bir siyasi oluumun canlanmasnn da PKK faktr nedeniyle kolay olmad grlmektedir. Krtler ve Zazalarn Ortak Deer ve Sembollere Bak17 stiklal Mar ve Trk Bayra gibi ortak deer ve sembollerin kabul ile Trkiye topraklarnda Trklerle beraber yaama noktasnda; Krt kkenli, Zaza ve Arap kkenli vatandalar arasnda toplamda %80lerin ve hatta baz boyutlarda %90larn zerinde bir isteklilik ve mutabakatn olduu grlmektedir. Ayrca insanlarn ok yksek bir yzdesinin ortak deerler ve sembollerle bir probleminin olmad da sylenebilir. Ortak deer ve sembollerin kabul ile Trkiye topraklarnda Trklerle beraber yaama konularnda terrn fazla yaanmad illerde (Adyaman-Elaz-Erzurum-G.Antep-K.MaraMalatya-.Urfa) %85 ve zerinde kan isteklilik ve olumlu bak, terrn yaand illerde ve blge dnda g ile oluan mahallelerde yine yksek olmakla birlikte greceli olarak daha dk deerlerdedir. Ortak deer ve sembollere bak; tm sorularda yksek olarak bulgulanan Araplar arasnda yaanlan blgeye gre farkllamazken, Zazalarda bu farkllama terrn yaand ve yaanmad il ayrmnda ok daha dk dzeyde kalmaktadr. Ortak deer ve semboller noktasnda blgeler aras asl farkllama, Krt kkenli kiilerde gzlenmektedir. G ile oluan mahalleler ile terrn yaand illerde bu deerlere dnk alglar, terrn yaanmad il grubuna gre nemli derecede daha olumsuzdur. Ayrca, g ile oluan
16
17

Kmeolu, a.g.e. Bu alt balktaki bulgu ve tespitler Salih AKYREK tarafndan hazrlanan Krtler ve Zazalar Ne Dnyor? Ortak Deer ve Sembollere Bak adl BLGESAM raporunun sonu blmnden aktarlarak dzenlenmitir. Rapor, www.bilgesam.org adresinde yaymlanmtr.

12

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

mahalleler ile terrn yaand illerdeki kiilerin aratrlan konulardaki tutum ve eilimlerinin nemli derecede benzemesi vurgulanmaya deerdir. Ortak deer ve sembollere bak ile Trkiye topraklarnda Trklerle beraber yaama konularna etnik kken ve mezhep deikenleri temelinde bakldnda, bu konularda en olumsuz tavrn Krt Aleviler ve Zaza Alevilerde olduu grlmektedir. Ancak bu konularda, terrn fazla yaanmad illerdeki Krt Alevilerin eilimlerinin %80lerin zerinde, Trk Alevilerin eilimlerinin ise %90larn zerinde olumlu olmas; kiilerdeki olumsuz bakn, sadece etnik kken ve mezhep temelinde aklanamayacan, yaanlan blgeye ait artlar yannda gemiten gelen travmatik etkilerin de alglarn olumasnda nemli bir parametre olduunu gstermektedir. Trklerle Krtlerin ortak bir gelecei vardr grne ait deerlerin, Krt Alevilerde ve Zaza Alevilerde ortak deer ve sembollere gre ok daha olumlu (%75ler dzeyinde) olmas, beraber yaama konusunda, en olumsuz gruplardaki isteklilii ortaya koyan olduka nemli ve dikkat ekici bir bulgudur. Bu bulgu birlikte yaamay kolaylatracak kurallarn uygulanmasnn gerekliliine iaret ettii gibi Alevi almnn geni katlm ve destek salanarak srdrlmesinin de nemini ortaya koymaktadr. Krtler ve Trkler Arasndaki likiler ve Alg Farkllamas Dou ve Gneydou Anadolu illerinde olduu kadar bat illerinde de Krt kkenli vatandalar arasnda inanlar, partiler ve politikalar st bir Krt kimlii duyarllnn temel bir maduriyet ve ayrmclk algs ile birlikte gelitii ve bu duyarlln zamanla siyasi bir sylem ve tutuma dnt grlmektedir. BDPnin yrtt etnisite ve kimlik temelli siyasetle bu duyarll kendi lehine evirmeye alt ve bunda da ksmen baarl olduu gzlenmektedir. Bu durum, son yllarda artan etnik duyarllkla birlikte, Krt Sorunundan Krtle doru bir evrilmeyi de beraberinde getirmitir. Yaplan almalar, dou ve gneydou illerinde yaayan Trklerin Krt kkenlilerle ilgili ve onlarla beraber yaama konusunda bir ayrma ve olumsuzluk yaamadn gstermektedir. Bu eilimler Krt kkenliler iin de geerlidir. Ancak bat illerinde yaayan Trklerin Krt Kkenlilerle ilgili grlerinin byk oranda olumsuz olduu grlmektedir. Bu olumsuz alglarn ve baz nyarglarn sebeplerini analiz etmek ve tartmak elbette nemlidir ve bu konuda yeni almalarn da yaplmas gerekmektedir. Bu noktada tartlmas gereken; Krt kkenlilerle ilgili Trklerdeki olumsuz alglarn, DTK ve BDP tarafndan ortaya konulan taleplerle ve kullanlan tehdit ieren dil ve slup ile daha da keskinlemesi ve bu konuda nemli bir krlmann yaanma ihtimalidir. Toplumsal alglarda yaanacak byle bir krlma, beraber yaanan pek ok bat ilinde ilikileri provokasyona ve atmaya ak hale 13

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

getirebilecek ve zm araylarn sabote edebilecektir. Dolaysyla, son dnemde krlma yaratan bildiri ve sylemler ile ortaya konulan baz u talepler toplumsal bara ve zme hizmet etmemektedir. DTK ve BDP tarafndan yaymlanan bildiriler ve bu kapsamdaki sylemlerde "birlikte yaama iradesi" nin alt izilse de; bayrak, dil ve dier semboller noktasndaki taleplerin, farkllklarn kabulnden ok kutuplamaya hizmet etmesi kanlmazdr. Bu taleplerin, tartma zemininden fiili uygulamalara dntrlmesi ise niyetler ve hukukilik temelinde yeni endieleri dourmaktadr. Krtenin kamusal alana tanmas, bizzat BDP tarafndan yrtlen gerginlik politikalarnn ve rgt temelli tehditlerin de etkisiyle, yakn gelecekte blgede baz illerde dil temelinde yeni kutuplamalarn yolunu da aabilecektir. Pek ok kiinin benzetmesi ile Trkiyede bir Krt Sorunu kadar, bu sorunun zm nnde, kin ve dmanlklar besleyen alglara dayal bir Trk Sorunu da tanmlanabilir. Bu noktada, Krtler iin retilecek zmler, gerekli hassasiyetler gsterilmedii ve iyi anlatlmad takdirde daha st dzeyde toplumsal gerginlikler ve atma riskini de tamaktadr. Krtlerin gemite kimliklerinin ve dillerinin tannmas ve kabul noktasnda sorunlar yaadklar ve bir ksmnn yaanan bu sreci asimilasyon olarak adlandrd bir gerektir. Ancak bugn itibariyle kimlik konusundaki talep ve duyarllklar st dzeyde olmakla birlikte; iddialarn aksine, Krtlerin asimilasyon endiesi yaadn sylemek mmkn deildir. Bu noktada Trkler hangi endieleri yaamaktadr? Bu konunun da ortaya konulmas gerekmektedir. Batda yaayan Trklerin, youn g ile batya yerleen Krtlerle beraber yaama noktasnda endie ve nyarglarnn olduu sylenebilir. Ayn balamda; Trkler, feodal yap ve iddet ieren rntlerinin g eden kiilerle batya tanmasndan ve terrden de endie duymaktadr. PKKllar kapsayacak bir af konusunda da Trkler ve Krt kkenliler arasnda belirli noktalarda benzemeler gzlenmektedir. Trkler, dada sua bulam terristleri de kapsayan genel bir affn dnlecek son ey olduuna inanmaktadr. Genel bir af konusunda pek ok Krt kkenli vatanda da endielerini dile getirmekte ve sua bulam olanlarn mutlaka cezasn ekmesi gerektiini savunmaktadr. Bu insanlar, su ileyenlerin dadan inmesi ve af kapsamnda serbest kalmas durumunda, bedel demi insanlar olarak toplum ierisinde tehdit ile de olsa bir ayrcalk talebini her zaman gndeme getireceini vurgulamaktadr. Bunun yannda, Krt milliyetisi olarak kendisini tanmlayan baz kiiler ise, dadakilerin sulu veya terrist olarak adlandrlmas ve bu konudaki yasal dzenlemelere af adnn verilmesine dahi tepki gstermektedir. Af konusunda Trkler ve Krtlerde milliyeti 14

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

kesimlerin bir uzla noktasndan uzak grler ortaya koyduklar ve keskin olduklar da dikkati ekmektedir. BLGESAM ve dier pek ok kii ve kurulu tarafndan yaplan alan almalar ve bu konulardaki tespitler birletirildiinde, Trkiyede Trklerin ve Krt kkenli vatandalarn, (%10u gemeyen daha radikal kitle dnda), zerklik ve temel haklar balamndaki dnceleri, farkllama ve benzeme noktasnda u ekilde zetlenebilir:
Krt kkenli vatandalar Krt kimliinin tannmas ynnde son yllardaki olumlu gelimeler memnuniyetle karlanmakta, gemite bu konuda yaplan hatalarn devlet tarafndan ifade edilmesi uzla ve beraber yaama iin yeterli grlmektedir. Kimliklerinin tannmas ve resmi dil ve renim dili olan Trke yannda, Krtenin renilmesine resmi mfredat ierinde semeli ders olarak yer verilmesi istenmektedir. Krtenin renim dili olmasnn Krtlere hibir ekonomik ve sosyal katk salamayacana inanlmakta, tercih edilebilir ve uygulanabilir bir neri olarak da grlmemektedir. Krtlere daha fazla kltrel hak verilmesi gerektiine ve bu haklarn Trkiyenin birliine zarar vermek bir yana Krtlerin aidiyet duygularn daha da artracana inanlmaktadr. Bamsz devlet gibi bir amalarnn olmad ifade edilmektedir. Federasyon ve bamszlk taleplerinin Krtleri daha totaliter ve refah anlamnda daha geri bir konuma iteceine inanlmakta ve destek verilmemektedir. Batda yaayan Trkler Krt kimliinin tannmas ynnde son yllardaki olumlu gelimeler memnuniyetle karlanmakta, Krt kimliinin anayasal erevede tannmasnn yanl ve olumsuz sonular douracana inanlmaktadr.

Krtlerin grleri ile rten bir mutabakat var.

Krtenin renim dili olarak uygulanmasnn, kutuplamay derinletireceine ve lkeyi blnmeye gtreceine inanlmakta ve uygulanabilir bir neri olarak da grlmemektedir. Krtlere daha fazla kltrel hak verilmesinin Trkiyenin birliine zarar verecei ve bu tip taleplerin arkasnn gelmeyecei ynnde pheler bulunmaktadr Krtlerin nihai amacnn bamsz devlet kurmak olduuna inananlar bulunmaktadr. Krtlerin nfus art hzlarna da vurgu yaplarak, gelecekte tm Trkiyede ve Trk siyasetinde hkim aktr olma veya bamsz Krdistana daha kuvvetli gitme gibi bir gizli niyetten phe duyulmaktadr.

15

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

Tm Trkiye topraklarnda kimliklerini ve dillerini gizlemeden ve ayrmcla uramadan zgrce yaama talebi dile getirilmektedir.

Trkiye tarihinde ve bu gnk medeniyet dzeyinde iki toplumun ortak katklar olmasna ramen Krtlerin bu ortaklktan dlandna inanlmaktadr. Devletle PKK arasna sktklarna ve devlet tarafndan tam olarak temsil edilmediklerine inanmakta ve ne PKK ne de BDP tarafndan temsil edilmek istememektedirler. lkenin ortak deer ve sembollerini kabul aidiyet noktasnda olduka olumlu alglara sahiptirler. Trklerle beraber yaama ve ortak aile ba kurma konusunda st dzeyde olumlu bir bak var. Krt kimliini aklayan kiilere, devlet kademelerinde grev alma ve ykselme konusunda ayrmclk yapld nemli derecede taraftar bulmaktadr. Krtlerin gemite asimile edilmek istendii iddia edilmektedir.

Krtlerin gemite devlet ve Trkler tarafndan smrld iddia edilmektedir.

nsanlar devletin blgeye atanan yneticilerine hep yksek deer atfedip onlara yknrken, kucaklanmak bir yana hak etmedikleri bir ayrmcla, aalama-ya ve adaletsizlie maruz kaldklarna inanmaktadrlar.

G eden Krtlerle birlikte, iddet ieren tre ve geleneklerin batdaki yerleim yerlerine tanacana, bu insanlarn mafyalama ve baskc tavrlarla kltrel dokuyu bozacana inanlmaktadr. Trkiye tarihinde ve bugnk medeniyet dzeyinde Krtlerin katks konusunda, milli eitim mfredatnn da etkisiyle nemli pheler bulunmakta, bu insanlar ynetilmesi problemli bir halk kitlesi olarak grlmektedir. BDPnin Krtleri temsil etmedii ifade edilmekle birlikte; oran azmsanmayacak bir kesimde her douluyu Krt ve her Krt PKKl grme gibi bir eilim de gzlenmektedir. lkenin ortak deer ve sembollerini kabul noktasnda Krt radikal kesimlerle toplumun ayn veya yakn bir olumsuz izgide olduuna inanlmaktadr. Krtlerle beraber yaama ve ortak aile ba kurma konusundaki isteklilik Krtlerdekinden daha dktr ve zellikle bat illerinde bu konudaki olumsuzluk artmaktadr. Kimlik temelli bir ayrmclk yaplmad, Krtlerin bu konudaki problemlerinin eitim ve liyakat temelindeki eksikliklerinden kaynak-land dnlmektedir. Gemite, Krtlere kar devletin baz yanl strateji ve politikalarnn olduu kabul edilmektedir. Krtlerin bu lkeye gemite hibir katma deer kazandrmad, blge insannn rettiinin ve vergilerinin kat be kat fazlasnn blgeye aktarld ve Krtlerin temelde feodal yap ve Krt aktrlerce smrld iddia edilmektedir. Krtlerin gemite ayrmcla ve aalanmaya urad kabul edilmekte, ancak bunun temel nedeninin, bu halkn dk eitim/ kltr dzeyi ve bunun da etkili olduu yaam tarz ve trelerinden kaynaklandna inanlmaktadr.

16

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

DEMOKRATK AILIM SREC

lkede birlik ve beraberliin glendirilmesi, temel hak ve zgrlkler alannda beklentileri de karlayacak ekilde admlar atlmas ve yllardr sregelen terrn sonlandrlmas amacyla Temmuz 2009 tarihinde Demokratik Alm ad altnda bir sre balatlmtr. Trkiye dikey ve yatay stratejilerin oluturduu iki farkl bask biiminden olduka fazla etkilenmitir. Otoriter milliyetiliin antitezi olmak isteyen Krt hareketi, iddete dayal bir stratejiye dntke, blge toplumu iki otoriteryenliin st ste bindii srelerden muzdarip olmutur. Bir baka deyile, toplum diyalog kart stratejilerden olumsuz etkilenmitir.18 Bu nedenle, Demokratik Alm srecini, eletiri hakk sakl tutulmak kaydyla, diyalog kaplarn aabilecek temelde ve planda doru bir strateji olarak tanmlamak gerekmektedir. Trkiyenin bir demokratikleme probleminin olduu ve bu konuda alnacak tedbirlerin etnisite temeline dayanmamas gerektii ncelikle vurgulanmaldr. Problemin srecin balangcnda, ok doru olmamakla birlikte, bir Krt Sorunu olarak en st makamlarca ifade edilmesi, pek ok Krt kkenli vatanda arasnda kimliin ve sorunun tannmas ve ifadesi anlamnda memnuniyet yaratt da grlmtr. Trkiyede 2000li yllarda kltrel kimliklerin tannmas ve demokratikleme balamnda yaplan iyiletirmeler ile Demokratik Alm Sreci kapsamndaki dzenlemeler u ekilde zetlenebilir:
i. kenceye sfr tolerans politikas erevesinde yaplan yasal deiikliklerle, ikence ve

kt muamelenin tanmnn geniletilmesi, verilen cezalar artrlarak bu cezalarn tecili ve paraya evrilme imknnn kaldrlmas.
ii. 5253 sayl Dernekler Kanunu kapsamnda dernek kurma hakkna getirilen kstlamalar

kaldrlarak, Avrupa nsan Haklar Szlemesine uygun olarak rgtlenme zgrlnn daha st dzeye karlmas.
iii. Toplant ve gsteri yry dzenleme hakknn kullanmnn daha demokratik temele

dayandrlmas amacyla 2911 sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununda gerekli deiikliklerin yaplmas.

18

Kmeolu, a.g.e.

17

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

iv. Anayasa Mahkemesinin siyasi partileri kapatabilmesi iin bete ounluk artnn

getirilmesi.
v. Ak ve effaf ynetim anlaynn gerei olarak 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanununun

karlmas.
vi. Tartma konusu olan Devlet Gvenlik Mahkemelerinin kaldrlmas. vii. nsan haklar ihlalleriyle mcadele iin 'drtl mekanizma' ad altnda hazrlk almalar

devam eden kurumsal ve yasal dzenlemelerin balatlmas (Trkiye nsan Haklar Kurumu, Ayrmclkla Mcadele ve Eitlik Kurulu, Kolluk Gzetim Komisyonu ve kenceye Kar BM Szlemesi'nin htiyari Protokolnn Onaylanmasna Dair Kanun Tasars).
viii. 5233 sayl Terr ve Terrle Mcadeleden Doan Zararlarn Karlanmas Hakkndaki

Kanunun 2004 tarihinde yrrle konmas ve uygulanmas.

ix. Sosyal Restorasyon ve Kardelik Projesi olarak da adlandrlan 26,7 Milyar TLlik Blgesel

Kalknma Eylem Plannn aklanmas.

x. KYDES, BELDES, SODES, Kye Dn ve Rehabilitasyon Projesi gibi eitim, salk, sosyo-

ekonomik ve kltrel alanlardaki projelerin hayata geirilmesi.

xi. Terrle mcadeleyi aksatmayacak ekilde, vatandan gnlk yaamnn normallemesini

salamaya dnk admlarn atlmas (Yol kontrollerinin azaltlmas ve yayla yasaklarnn asgari seviyeye indirilmesi gibi).
xii. Cezaevlerinde tutuklu ve hkmllerin yaknlaryla ana dillerinde grmesine imkn

salayan ynetmeliin yrrle girmesi.

xiii. Trke bilmemeleri nedeniyle kamu kurum ve kurulularndaki i ve ilemlerini takipte

zorluk yaayan vatandalara yardmc olmak zere Valiliklerce idari tedbirlerin alnmas.
xiv. Farkl dil ve lehelerin renilmesi iin zel kurslar alabilmesi imkn salanmas. xv. TRT ein yayn hayatna balamas (2009). xvi. Radyo Televizyon st Kurulunun zel televizyon ve radyo kurulularnn da farkl dil ve

lehelerde yirmi drt saat yayn yapmasna imkn veren ynetmeliin karlmas.

18

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

xvii. Kullanlan farkl dil ve lehelerle ilgili niversitelerde akademik birimler ve blmlerin

oluturulmas ve bu konudaki gelimelerin devam etmesi. Bu kapsamda: Mardin Artuklu niversitesi kapsamnda Trkiyede Yaayan Diller Enstits kurulmutur (Krte-Arapa ve Sryanice dillerinde lisansst eitim verilmektedir). Diyarbakr Dicle niversitesi bnyesinde, Yaayan Diller Merkezi kurulmas niversite senatosunca kabul edilmitir (YKn onay beklenmektedir). Merkez kapsamnda rencilere Krte, Ermenice, Zazaca, Sryanice ve Arapa dillerinin semeli ders olarak okutulmas, bu dillerde rencilere ve halka ynelik kurslar almas planlanmaktadr. Merkezin asgari saydaki akademik personelin ( kii) tamamlanmasn mteakip blme dntrlmesi planlanmaktadr.19 Mu Alparslan niversitesi'nde 4 yllk Krt Dili ve Edebiyat Blmnn almas karar YK tarafndan 23 Aralk 2010 tarihinde onaylanmtr.20 Bingl niversitesinde Zazaca Enstitsnn almas karar YK tarafndan 23 Aralk 2010 tarihinde onaylanmtr.21 Yukarda sralanan pek ok olumlu admla birlikte, Alm srecinde ve Almn ynetilmesi noktasnda eksiklikler ve olumsuzluklar da yaanmtr. Alm kapsamnda, bir grup rgt yesinin Habur Snr Kapsndan giriinde ve mteakiben, toplumsal gerginlie de neden olan olumsuzluklar yaanmtr. Yaanan bu olaylara Trkler kadar Krtlerin de tepki gsterdii grlmtr. Bu srete kamuoyuna yansd kadaryla devlet tarafndan yaplan hatalar da en az karlama kadar tepki ekmitir. Karlama ve dnen PKKllarn mteakip tavr ve faaliyetlerine bakldnda, sreteki tm olaylarn genel olarak PKKnn merulatrlmasna hizmet ettii ve olumsuz propagandaya dnt ifade edilebilir. Dadan inilerin DTP (BDP) ve PKK tarafndan bir zafer lenine dntrlme abalar, kazanlan dier pek ok hak gibi, alm srecine de PKKnn mcadelesi ile gelindii ynndeki rgt propagandasyla youn bir ekilde desteklenmitir. Bu kapsamda yaananlar, rgtn zlmesi ynndeki olumsuz alglar telafi etmeye dnk, DTP (BDP) ve PKKnn g vurgusu ve tabana mesaj olarak alglanmaktadr. Bu olaylar, douda mcadele

19 20

Dicle niversitesinde Yaayan Diller Merkezi, Hrriyet, 18 Ocak 2011. Krt Dili ve Edebiyat Blm Geliyor, Hrriyet Kamps, 08 Ocak 2011.; Mua Krt Dili ve Edebiyat, Bingle de Zazaca Enstits, Star, 03 Ocak 2011. 21 Krt Dili ve Edebiyat Blm Geliyor, Hrriyet Kamps, 08 Ocak 2011.; Mua Krt Dili ve Edebiyat, Bingle de Zazaca Enstits, Star, 03 Ocak 2011.

19

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

veren gvenlik glerini demoralize ederken, PKKya psikolojik stnlk salam, rgte ve dadaki kadrolara sempatiyi artrmtr. Dadan inilerle birlikte, muhtemel genel bir af uygulamasnn sylemlere yerlemesi doal olarak ehit ailelerinin bu konudaki tepkilerini ve hassasiyetlerini artrm ve sreci bir anlamda provoke etmitir. Bu durum, alm destekleyen kesimler iin de ciddi bir olumsuzluk dourmutur. Dier taraftan almn temel amalarndan birisinin PKKnn tasfiyesi olarak ortaya konulmas; rgtn kendisini savunmasna ve srecin aktr olmak ve mcadelesini merulatrmak iin yeni argmanlar gelitirmesine neden olmutur. BDP (DTP)lilerin de, srecin kendilerini tasfiyeye ynelik sonular da dourabileceine inanmalar, uygulamada hemen hemen pek ok noktada psikolojik diren noktalar olumasna ve bu balamda olumsuz sylemler retilmesine neden olmutur. Daha nce fiilen balatlmasna ramen, 2009 ylnda resmi syleme dklen Demokratik Alm srecinde, Krt dili konusunda insanlarn duyarllna cevap verecek ve onlar etnik ve ayrlk siyaset sylemlerine mahkm etmeyecek admlarn atlmasnda gecikildii deerlendirilmektedir. Hkmetin Krtenin eitim dili olmas konusundaki, hakl gerekelere dayal olumsuz tavrnn Krtenin semeli ders olarak mfredata dhil edilmesi konusunda da sergilenmesi; niversitelerde Krt dili ile ilgili blm ve birimlerin almasnn birka niversite ile snrl kalmas ve gecikmesi ve bu uygulamalarn kamuoyuna duyurulmasnda yaanan eksiklikler, konunun belirli evrelerce istismar edilmesine ve toplumsal gerginlik konusu yaplmasna zemin hazrlamtr. Sonu olarak, Demokratik Alm sreci; doru bir strateji olarak ortaya konulmas, diyalog srecini balatmas ve yukarda aktarlan pek ok alanda getirdii yeni dzenlemeler dnce temelinde olumlu olmakla birlikte; akland dnemde ieriinin kamuoyuna doru ve zamannda anlatlamamas, zm uzun dnemli olduu halde ksa dnemli bir beklenti yaratlmas, muhalefetle mutabakat ierisinde yrtlememi olmas, siyasi anlamda risk tamayan fiili ve uzun zamana yaylm zmlere daha fazla odaklanlmas nedenleriyle istenilen ve beklenen baary tam olarak salayamamtr. Srecin balangcnda devletin elinde olan inisiyatif daha ok PKK ve BDP eksenine kaymtr. Sonuta Alm Sreci, Krtlerdeki beklentileri ykseltirken, hem Krt kkenliler hem de Trkler iindeki radikal kitleyi bytm ve keskinletirmitir.

20

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

DEMOKRATK ZERKLK TALEPLER

Demokratik Toplum Kongresi (DTK) ve BDP tarafndan hazrlanan ve daha ncesine dayanmakla birlikte, 2010 yl sonunda gndeme oturan bildirilerle Demokratik zerklik kavram tartlmaya balanmtr. Bildiriler kapsamnda ortaya konulan hususlar ve talep edilen haklar tartlabilir ve tartlmaldr. Her bir bireyin ve rgtl her oluumun kafasndakini ve gnlndekini ortaya koymasnda fayda olduu deerlendirilmektedir. Ayrca, iddete dnmedii srece ayrlk fikirler demokrasilerde ifade edilebilmelidir. Ancak gr ve taleplerin bir tehdit gibi ortaya konmas veya sylemlere o ekilde yansmas, uzlamac deil atmac bir atmosferi dourmaktadr. Bu atmosfer, iki toplum kesiminde de farkl duyarllklar olan insanlar dorudan bir diren noktas haline dntrmektedir. DTK tarafndan gndeme getirilen taslak, tek kii tarafndan kaleme alnm ve kongre ncesinde zerinde tartlmad anlalan, Kongre srecindeki pek ok eletiriye ramen zerinde dzenleme yaplmayan, kendi iinde tutarszlklar barndran, ifade bozukluklar da tayan ve taslaktan daha geride bir prematre metin zellikleri gstermektedir. Taslakta; Demokratik Krdistan adyla bir zerk blge, ayr meclis, ayr bayrak ve sembol taleplerinin anayasal erevede tannmasnn talep edilmesi ve bu tannmann AB tarafndan da onaylanmasnn dikte edilmesi, kullanlan dil ve slup ile birlikte bir meydan okuma ekline dnmektedir. Bu noktada ortaya konulan talepler, gemite PKK tarafndan dile getirilen hedeflerle paralellik gstermektedir. Gemite calan tarafndan, farkl ve bir dieri ile elien siyasi zm alternatifleri farkl adlarla (Demokratik Cumhuriyet, Demokratik Konfederalizm, Demokratik Sosyalizm, Demokratik Ekolojik Toplum Biimi gibi) gndeme tanmtr. Daha nce de telaffuz edilen ve son olarak yine bir calan projesi olarak ortaya konulan, ancak zerinden iki hafta gemeden kendisi tarafndan eletirilen Demokratik zerklik tasla ve bu taslakta ortaya konulmasna ramen daha sonra yanl anlald iddia edilen resmi dil ve semboller konusundaki sylemler; fikirler ve talepler konusunda calan eksenli ve hi de zgr olmayan, mulklklar ve tutarszlklar iinde barndran bir Krt hareketini gzler nne sermektedir. Kongre srecinde taslak zerinde yaplan ve basna yansyan tartmalar ise, hem bu tespiti dorulamakta hem de Krtler ierisinde bir tartma zemini yaratmas noktasnda nemli bir gelime olarak deerlendirilmektedir. Gelinen noktada tm Krtler tarafndan grlmesi gereken ey; ierii ve srece katks tartlabilir olmakla birlikte, DTK tarafndan tartmaya alan Demokratik zerklik taslann calann ve dolaysyla PKKnn siyasi talebi olmas ve ortaya konulmaya allan modelin, demokratik haklardan bahsederken, Krtlere sahip olduklarndan daha az 21

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

zgrlk, rgtn ve szde bedel demi kiilerin tahakkmnde totaliter bir ynetime geii vaat etmesidir. Ayrca, Krt hareketi tarafndan ortaya konulan politikalar ve talepler, devletin kendileri tarafndan eletirilen stratejilerinin ve hatalarnn taklidi niteliini de tamaktadr. kendi rgtl dndaki sosyal rntlerin farkllklarn kabul etmeyerek, kendi eritme potasnda kendi madunlarn yaratma riskini tamaktadr. iddet kullanma metotlarn eletiren baz Krt kkenli entelektellere ynelik vahim tehditleri de ayn balamda deerlendirmek mmkndr. 22 Demokratik zerklik kapsamnda ortaya konulan model ve talepler konusunda, pek ou kamuoyunda farkl kii ve kurulularca da dile getirilen u tespitlerde bulunulabilir:
i. calan tarafndan empoze edilen, BDP tarafndan sahiplenilen ve farkl bir versiyon

olarak partinin web sayfasnda yaymlanan talepler Krt Halknn talepleri deildir. Buna ramen, bu tip u taleplerin ortaya konulmas ve tartlmas, su unsuru olarak deil demokratik bir hak olarak grlmelidir.
ii. Krt nfusun yarsna yaknnn bat illerinde yerleik bulunmasna ve Krt nfusun youn

olarak yaad pek ok dou ve gneydou ilinde Trk, Arap, Zaza ve dier etnik kkenden kiiler birlikte yaamasna ramen, ortaya konulan zerklik tanmnn blgesel ve etnik temelli dnlmesi ve adnn Demokratik zerk Krdistan olarak konmu olmas, kendi iinde elikilidir ve Trkiye Cumhuriyeti iin getirilen teki kimlik eletirisinin elikili taklidi niteliindedir. Krt kkenlilerin dier illere gre daha yksek nfus oran ile bulunduu Dou ve Gneydou illeri nasl sadece Krtlerden ibaret deilse, Trkiye Krtleri de PKK ve BDPden ibaret deildir.
iii. Demokratik zerk Krdistan Blgesi olarak adlandrlan blgenin snrlar izilmemekte,

Dou ve Gneydou Anadoluda 20 civarnda ili ereveye alan bir harita zihinlerde olmasna ramen ortaya konulmamaktadr. Ancak bu modelleri hazrlayan ve destek veren aktrler, OHAL uygulamalarnn yapld ve terrn youn olarak yaand illerde %80ler dzeyinde olan Krt nfusun, bunlara mcavir illerde ortalama %30lara dtn23 ve Krt nfusun aznlkta olduunu da gz ard etmektedirler.
iv. Taslak bildiride yer alan; Ortak vatan Trkiye ve Krdistandr. fadesi; Demokratik

zerk Krdistan kavram ve bu kavrama getirdii tanmla, Trkiye topraklarnn

22 23

Kmeolu, a.g.e. Bkz. Akyrek, a.g.e.

22

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

Krdistan snrlarn kapsamad, farkl ancak ortak yaama iradesiyle bir araya gelmi, birleme iradesi gsterdii gibi ayrlma iradesi de gsterebilecek, iki ayr lke ve toplumu tarif etmektedir.
v. nerilen zerklik ve

yerinden ynetim modeli, gemite Sovyetler Birliinde, Arnavutlukta ve bugn Libyada farkl adlarla uygulanan ve baarsz olmalar bir yana totaliter nitelikler gstermeleri nedeniyle eletirilen halk meclisleri/komiteleri uygulamalarndan hibir farkllk gstermemekle birlikte, daha iyi sonular yaratmaya aday da deildir.

vi. Federasyon ve zerklik modelleri gibi seenekler, geri toplumsal yapya baml

olacandan demokratik deerlerin gelimesine fazla frsat vermeyecektir. Bu modeller daha ok feodal yaplar glendirecek ve blgeye sermaye akna da zarar verecektir.24
vii. Trkiye snrlar iinde zerk bir blge olma talebi ile dier lkelerde yaayan Krtlerle

yeni bir oluumun hesaplarn yapmak, zerklie bir gei dnemi olarak bakldnn ve asl amacn birleik bir Krdistan hayali olduunun, ak olarak sylenmese de net bir ifadesidir.
viii. Devlete ve dier etnik kkenlilere gvensizlik ifade eden taslak metin, z Savunma

kavram altnda paramiliter bir organizasyonun yolunu amaktadr. Bu kavram meru mdafaa erevesine sdrmak da mmkn deildir. Ayrca bu paramiliter organizasyonun, rgt iinde bulunmu veya bedel demi kiiler iin zm olarak dnld deerlendirilebilir.
ix. Blgede yaayan, feodalitenin zincirlerini henz zememi ve bugne kadar kendi feodal

yaps ierisinde zulme uram ve smrlm gerekten de mazlum olan Krtleri; bireysellemeyi ve modernlemeyi tamamlam, demokrasiyi ve demokratik haklar iselletirmi bir halk olarak tanmlamayarak (zmni); dier etnik kkendeki insanlardan ve devletten gelebilecek faist, gerici ve soykrmc saldrlara kar bilinli ve duyarl olmaya aran bildiri, yanl bir kurguya dayanmakla birlikte, Trkiyeden ok daha fazla dier lkelere mesaj nitelii tamaktadr. Ayrca bu uyarnn, kendi izgisinde olmayan herkesi tekiletirmekten baka hangi anlama geldiini de dnmek gerekmektedir.
x. Trkiye iin katlml demokrasi ve demokratikleme modelleri sunan PKK eksenli Krt

Hareketinin legal ve illegal aktrlerinin kendi rgtlenmeleri iindeki totaliter ve antidemokratik yaplanmalar isel bir tutarszlk sergilemektedir.
24

Taha Akyol, Demokratik zerklik, Milliyet, 10 Austos 2010.

23

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

Trkiye Cumhuriyetini tekilikle ve dayatmaclkla sulayan BDP ve bu izgideki dier aktrlerin, Demokratik zerklik slogan erevesinde katlmc ve oulcu bir yerel ynetim iddiasn ortaya koyarken, parti ynetimi veya kendi oluumlar iinde bile bu uygulamay gerekletirememi olmas, 2009 seimlerinde sandklardaki tehdit ortam dnldnde kendi kendini rten bir sylemden teye geememektedir. Demokratik zerklik temelinde dile getirilen nerilere Trklerin tepkisi ne kadar bykse, bu nerilerin Bat illerinde ve OHAL uygulamasna mcavir illerde yaayan Krtlerde ve blgede yaayan dier etnik kkenden insanlarda yaratt endieler de o derece byktr. Bu neriler Krt halknn grleri temeline dayanmamaktadr. Bu grler, Krtler arasnda halk taban deil olsa olsa kk bir aznlkta destek bulur. Bu nerilerin, diyalog srecine katk salamakla birlikte, kullanlan slubun da etkisi ile batda yaayan ve Krtlere kar tepki besleyen Trklerdeki krlmalar ve nyarglar arttraca da muhakkaktr.

24

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

KRT HAREKETNDE DEMOKRATKLEME SORUNU

Krtler adna konuan kiilerin ve aktrlerin devleti ve uygulamalarn eletirdikleri kadar; sempatizan olsalar da PKK ve uygulamalarn da eletirebilmeleri temel bir etik gerekliliktir. Aksi halde bu aktrler, bir belediye bakannn aykr sylemine bile tahamml edemeyen kii ve rgtlerin himaye ve kontrolnde daha ileri demokratik haklar bekleme elikisine dm olacaklardr. Ayrca bugn Krt siyasetilerin Trkiye ortamnda beenmedikleri ve gerekte yetersiz de olan demokratikleme dzeyini, PKK ve benzeri rgtlenmelerin hkim olduu siyasi modellerde yakalayamayacaklarnn da farknda olmas gerekmektedir. Bu nedenle, yaklak yars bat illerinde yaayan Krt kkenli nfus iin retilecek corafi temelli model ve zmler birilerinin etnik temelli zlem ve saplantlarnn aleti olmaktan teye geemeyecek ve tm Krtlere zarar verecektir. Bu noktada Krt kkenli siyasetilere ve aktrlere; Trkiyeye demokratik modeller nermeden nce, Krt hareketini anti demokratik ve feodal yapsndan kurtararak nce kendi iinde demokratikletirmeleri tavsiyesinde bulunmak gerekmektedir. Trkiyede ordunun roln eletiren ve silahl bir kurum olan TSKnn Krt Sorunu dhil her trl siyasi tartmann dnda kalmas gerektiine, pek ok kii ve rgt ile birlikte vurgu yapan BDP ve dier aktrlerin, illegal silahl bir rgt olan PKKnn ve calann bar srecinde yer almasn ve devlet tarafndan muhatap alnmasn talep etmesi noktasnda yaanan yaman elikinin grlmesi ve bir gerek olarak tespit edilmesi de gerekmektedir. rgtn zlmesi ve genel anlamda sorunun zm amacna dnk olarak, calann adres gsterilmesine Trkler byk tepki duymaktadr. PKK/calann zm iin adres gsterilmesinin temelinde, calann devlet nezdinde merulatrlmas, halkn gznde ise kahramanlatrlarak ve mitletirilerek Krt hareketine ivme kazandrlmasnn amaland grlmektedir. Bu ama iin alan insanlar, sorunu zmszlk temeline iterek, gerginlik ortamnda Krt hareketinin byyeceine inanmaktadr. DTKya ve gndeme getirilen taslak bildiriye kongre sonras pek ok noktada eletiri getirilmekle birlikte, benzer eletirilerin kongre srasnda katlmclarca ve zellikle Krtler tarafndan da ifade edildii grlmektedir. Dile getirilen eletirilerden bazlarn burada aktarmakta fayda var: (1) "zerklii tartmak iin mral karsnda da zerk olmak gerekir."25 (2) "Ben ne kendimin ne de ocuklarmn byle bir rejimde yaamasn istemiyorum." (3) "Yoksa bu z savunma rgtleri ile Krt toplumunu zapturapt altna
25

Aktaran; Ali Bayramolu, Diyarbakr'da ne tarttk? Ya da Trkiye blnyor mu? Yeni afak, 22 Aralk 2010.

25

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

almaya m alyorsunuz?26 Basna yansyan bu yndeki eletiriler, Krtler ve Krt siyasetiler arasnda calandan bamsz sylem ve politikalar retilebilmesi noktasnda nemlidir. Bu tr sylemler hem Trkiyenin hem de Krt siyasetilerin ve Krt aydnlarnn nn aacaktr. Kongrede taslaa dnk bizzat Krtler tarafndan dile getirilen eletiriler PKK ve calann Krt aydnlar zerindeki bask ve hegemonyasnn almas iin bir balang olabilecektir. calan tarafndan, iki hafta sonra kongreye dnk getirilen eletiriler de aslnda bu temelde bir endieyi ve manevray iermektedir. Benzer bir tavrn, kendi web sayfasnda daha makul bir bildiri yaymlayan ve taleplerin yanl anlald noktasnda aklama yapan BDPden de gelmesi anlaml ve bir anlamda olumludur. Anayasa Mahkemesinin, federasyonu savunmay fikir zgrl kapsamnda deerlendirmesi ve HAK-PARn kapatlma davasnda parti lehine karar vermesi, fikir zgrl noktasnda isabetli bir karardr ve Trkiye Cumhuriyeti iin bir tehdit ve endie sebebi de deildir. Ayrca, gemite bu yorumun tam tersi istikametteki kararlar, PKKnn varln desteklemekle birlikte, Krtlerin legal zeminde temsilciler ortaya koymasna da imkn vermemitir. Bugn pek ok kii ve oluum Krtler adna konumaktadr. Demokratik bir platformda bu kabul edilebilir bir eydir. Ancak hibir kii, parti veya oluum Krtleri temsil hakkna sahip deildir. Yarsna yakn batda yaayan Krt kkenli 13-15 milyon vatandan27 Trkiye nfusuna oran %15ler dzeyinde olmasna ramen, Krtler adna konuan aktrlerin arkasnda temsile yetecek bir halk desteinin olmad da grlmektedir. Burada devlet tarafndan yaplmas gereken, temel zgrlkler ve kltrel kimlik temelli haklarn, lke btnln ve birlikte yaamay mmkn klacak ekilde, toplumsal talepler de dikkate alnarak ve hibir aracya/aktre ihtiya duyulmakszn verilmesidir.

26 27

Aktaran; Glay Gktrk, Ama ne taslak!, Bugn, 25 Aralk 2005. Bkz. Akyrek, a.g.e; Bekir Ardr, Krtler ve Krt Sorunu KONDA yaynlar, Kasm 2008.

26

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

SONU VE POLTKA NERLER

Trkiyede etnisite, din ve mezhep aidiyetinin iktidara tayan bir siyaset enstrman olarak grlmesi; ynetici sekinlerin, kararlarnda topluluku kltrn de etkisiyle mevcut aidiyetlerinden syrlamamas ve hayat siyah-beyaz ikileminden okuyarak farkllklar zayflk ve atma nedeni olarak grme eilimi, liyakat problemi ile birletiinde, siyasetiler kadar dier devlet sekinlerinin de zm odakl davranmasn engellemektedir. Bu nedenle, Trkiyede ynetim ve karar srelerinde bulunan herkesin, farkllaan kltrel kimliklere bak temelinde bir paradigma deiimine ihtiyac olduunu sylemek gerekmektedir. Kiisel balamdan Trkiye balamna getiimizde, ncelikle siyasi partiler, STKlar ve tm toplum kesimlerinin katks ve uzlas ile daha demokratik ve zgrlk bir anayasann hazrlanarak, yeni meclis dneminde yrrle konmas bir zorunluluk haline gelmitir. Bu balamda, yeni anayasa zerinde en azndan genel ilkeler temelindeki tartmalarn da bugnden balamas ve doru zemine oturmas da gerekmektedir. Sistemler temelinde baktmzda, Trkiye'nin bir Yerel Ynetimler Reformu ihtiyac olduu grlmektedir. Merkeziyeti bir ynetim anlay yerel ynetimlerin verimlilik ve etkinliini snrlamaktadr. Bu nedenle, Trkiyenin de imzalad Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art da dikkate alnarak geni tabanl mutabakatla yeni bir yerel ynetimler yasas yaplmaldr. Sistemler temelinde mzakere srelerini etkileyen bir dier konu ise Siyasi Partiler Yasasnn, seim barajnn drlmesini salayacak ekilde deitirilmesi veya yeniden dzenlenmesi ihtiyacdr. Bu ihtiya, yeni yasama ve hatta yeni anayasa sonrasna braklm durumdadr. Bu dzenlemenin yaplmamasnn, BDPnin seimlerde yeni araylara ynelmesine ve daha fazla radikallemesine neden olabilecei sylenebilir. Mevcut dzenlemenin Ynetimde stikrar ilkesine katks tartma gtrr halde iken, Temsilde Adalet ilkesini nemli derecede zedelediini belirtmek gerekmektedir. Ayrca bu konuda bir dzenleme yaplmamasnn, dier partilerin meclis aritmetiine olumlu yansma ihtimali yksek olmakla birlikte, bu durum madur roln daha iyi oynayacak bir BDP iin daha yksek oranda oy anlamna da gelebilecektir. Alnabilecek pek ok tedbirden nce, Trklerle Krtlerin birlikte yaama noktasndaki tercihlerinin belirlenmesi ve her iki tarafta da bu konuda daha nce yaplan alma bulgularnda ortaya kan mutabakatn daha ak ekilde deklere edilmesi gerekmektedir. Bu deklarasyonu mteakip, taraflarn ayn topraklarda, birlikte daha demokratik, daha zgr yaamalarn salayacak modelin belirlenmesi ve bu modele gre reformlarn gerekletirilmesi zorunludur. Bu reformlarn, kltrel haklar ve yerinden ynetim dhil pek 27

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

ok bal kapsamas da kanlmazdr. Bu noktada, Demokratik Alm srecinde ve mteakiben DTK ve BDP bildirileriyle kaybedilen inisiyatifin tekrar devlet tarafna gemesi de gerekmektedir. Trkiyede Demokratik Alm Sreci dhil, zm araylarndaki temel problem noktas, tehis ve tanm noktasnda yaanan eksiklikler ve bu srece yeterli nemin atfedilmemesidir. Bu anlamda, sadece problemleri zmeye alan bir yaklamdan ziyade, problemlerin ne olduunu ortaya karan, onlar akla kavuturan bir yaklam gelitirilmesi faydal olacaktr. Sadece problem zc olmaya alan yaklamlar, her zaman iin siyasi mhendislik yapma riskini tamaktadr.28 Trkiye Cumhuriyeti yaps ierisinde, Krt kkenlilerin ve Trklerin birlikte yaama arzular yannda, Krtler adna ortaya konulan zerklik ve hatta bamszlk taleplerinin, her iki tarafn da katlaca bilimsel daha fazla alma ile aratrlmas gerekmektedir. Bu yndeki almalar, ou kimsenin veriye dayanmadan konutuu; duygusal olduu kadar dsal kontrol odakl olan toplum yapmzda, siyasi amalarla rkek davranan siyasetileri cesaretlendirecektir. Bu yndeki almalar, hem Trklerin hem de Krtlerin byk ounluunun mutabk kalaca zmlerin retilmesine imkn salayacak, etnik temelli ve kutuplatrc siyaset oluumlarnn ve abalarnn da nn kapayacaktr. Ortaya konacak ve birlikte yaamay mmkn klacak model ierisinde kltrel kimlik konusundaki haklarn ve bu haklara dnk dzenlemelerin nemli bir yer tutaca dnlmektedir. Ana dilde eitim, bugn iin gereki bir model olmaktan olduka uzaktr. Yaplan aratrmalar, ana dilde eitimin, kiiler asndan yarataca olumsuz ekonomik sonular nedeniyle, tercih edilen bir uygulama olmadn ve halk arasnda bu konudaki talebin de ok dk dzeyde olduunu gstermektedir. Ancak ana dilin renilmesine frsat verilmesi bakmndan okullarda semeli ders uygulamasnn altyap almalarn mteakip balatlmasnn ve bunun yannda btn eitimin ana dilde olmasn arzu eden kitle iin de blgede zel okullar almasna msaade edilmesinin uygun bir model oluturabilecei deerlendirilmektedir. Krtenin eitim dili olmasnda, zellikle radikal kesimlerde farkllaan grler olmakla birlikte, Trke dndaki dillerin okullarda semeli ders olarak okutulmas konusunda, hem Krtler hem de Trkler arasnda ounluun katld bir ortak gr ve mutabakat bulunmaktadr. Bu nedenle, semeli derslerin blge insannn beklentilerini daha fazla karlayaca, alm anlamnda tkanan sreci canlandraca ve blgede bu konuda yrtlen propaganda ve istismarlar da bir anlamda etkisiz klabilecei dnlmektedir.
28

Kmeolu, a.g.e.

28

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

u an drt farkl niversitede Krte ve dier dillerle ilgili olarak alan birim ve blmlerin yakn gelecekte artaca ve nitelik olarak gelierek ihtiyaca nemli lde cevap verecei ngrlebilir. Bu blmlerden mezun olacak kiilerden de faydalanlarak birka yl ierisinde Krte ve dier dillerin orta retim ve hatta ilkretim kademelerinde semeli ders altyapsn oluturmas, kltrel kimlik talepleri ve bu taleplerin karlanmas noktasnda nemli admlar olacaktr. Kltrel kimlie dnk bir dier konu olan yer adlarnn deitirilmesi, sadece blgeye zg bir uygulama olmad halde, daha ok etnisite temelinde alglanmtr. Blge insan byk oranda, alkanln da etkisiyle eski yer adlarn kullanmaya devam etmekte ve bu konuyu nemli ve ncelikli bir problem olarak alglamamaktadr. Buna ramen, oylamalar yaplarak halkn istedii eski yer adlarnn iadesinin ve bu konudaki mevcut mracaatlarn daha hzl sonulandrlmasnn kltrel haklar anlamnda nemli bir adm olaca deerlendirilmektedir. erisinde dilin de bulunduu kltrel kimlie ait deerlerin tannmamas ve bu konudaki taleplerin karlanmamas, blge insannn yaklak yarsnda var olan ayrmck algsnn olumasnda nemli bir faktr durumundadr. Ayrmclk algsnn bu noktada nemli bir problem olduu kabul edilmelidir. Ayrmclk algs konusuna bilimsel olarak yaklaarak, sorunun nedenlerinin mevcut almalardan da faydalanarak gereki olarak tespit edilmesi ve nlemlerin gecikmeden alnmas gerekmektedir. Ayrmclk algsn ok byk oranda etkileyen faktrlerden bir dieri ise, blgedeki kamu grevlilerince bugne kadar yaplan hatalardr. Bu nedene bal olarak, son dnemde olumlu gelimeler olmakla birlikte, blgedeki hizmet kalitesi ve bu hizmeti salayan kamu grevlilerinin profili ve yetkinlii konusunda yeni tedbirlerin alnmas da gerekecektir. zellikle halkla dorudan muhatap olan kamu grevlilerinin illerdeki daha st seviyedeki yneticiler kadar nemli olduu gzden uzak tutulmamaldr. Baz alt gruplarda, yksek saylabilecek ayrmclk algsnn varlna ramen; Krt, Zaza ve Arap kkenli vatandalarn ok byk bir ksmnn aidiyet ve beraber yaama konusunda bir probleminin olmad grlmektedir. Bu sebeple, pek ok platformda beraber yaama, ortak deerler ve semboller noktasnda daha ok ideolojik nedenlerle ortaya konulan istek ve taleplerin Krt toplumunun istek ve taleplerini yanstmad da ok net olarak sylenebilir. Etnik ve mezhepsel alt gruplarn; bu topraklarda retilen ortak tarih, ortak kltr ve medeniyete katklarnn ortaya konmas, toplumsal balarn ortak deerler balamnda yeniden tanmlanmas, toplumsal bara olumlu katklar yapacaktr. Demokratikleme srecinin kesintiye uratlmadan yeni almlarla devam ettirilmesi, Krt sorununa zm 29

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

araylarnn ve Alevi almnn samimi bir ekilde ve toplumsal beklentileri de karlayacak ekilde srdrlmesi nem arz etmektedir. Krtlerde olduu kadar Trklerde de ayrmay ve ayrmcl krkleyen kiiler ve davranlar olduunun kabul edilmesi gerekmektedir. Bu konuda, ayrtran zelliklerden ok birletiren hususlara odaklanlmad takdirde problemin zm ok daha zor olacaktr. Krt siyaseti tek partici, tek dorucu, tek zihniyeti ve buyurgan bir yapya kayarsa, sivil toplum dinamiklerinden gittike uzaklaacak ve kar kt otoriteryenliin kk lekli simlasyonuna dnme riskini tayacaktr Blgenin politik sekinleri salt devlete kar muhalefetten farkl aktrler aras ittifaka getikleri ve bylece deiimi isel ve yapsal bir hedef olarak ortaya koyduklar lde bara doru ilerleyecektir.29 Buradan hareketle; demokrasi ve bu temeldeki haklar, dier pek ok konu ile birlikte, silahlar brakp brakmama konusundaki tehdit ve antajla getirilmeye alld lde, zgrlkten ziyade kendi kendini sabote etmeye balayan bir srece yol aacaktr. Mmkn olabilecek srekli eylemsizlik ortamnda, arac organizasyon yaplarnn okluu ve oulluu srece dhil edilmeli ve toplum zgrlk ama iddet d bir sivil rekabete almaldr.30 Demokratiklemenin salanmas ve kltrel hak taleplerinin karlanmasn kendi varl iin tehdit sayan ve bu gelimelerin kendisinin meru bir aktr olarak kabul edilmedii bir platformda salanmasn istemeyen rgtn zlmesi, yeni ve etkili aktrler ortaya kamad srece, temel bir problem olarak kalacaktr. rgtn zlmesi noktasnda af kapsamna alnmas mmkn grlmeyen ve mcadelenin getirisi anlamnda beklenti iinde olan, ancak mcadeleden de bkan lider kadro iin alternatifler retmek, zlme srecinde kritik eiklerden birisi durumundadr. Bu noktada, rgtn da kadrosunda yer alan yabanc uyruklular da dikkate alndnda, bu lkelerle birlikte retilmeyecek zmlerin de eksik olaca sylenebilir. zellikle rgtn st dzey da kadrosunun nc bir lkeye snma ve ikametini mmkn klacak alternatiflerin ortaya konmas, PKKnn zlmesi noktasnda dier tedbirlerle birlikte dikkate alnmaldr. rgtn tasfiye srecinin uzun zaman alaca ve tasfiye edildii durumda bile baz radikal unsurlarn kalaca veya yeni oluumlar yarataca da dnlmelidir. rgtn zlme sreci ve sonrasna dnk, tartmalara younlarken, bugn ve atma sonras dnem iin sadece rgte katlm kiilerin ve blgedeki Krtlerin deil; korucularn, blgede grev yapm gvenlik gleri elemanlarnn ve ayn zamanda nyarglar ykselen
29 30

Kmeolu, a.g.e. Kmeolu, a.g.e.

30

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

Orta ve Bat Anadoludaki Trklerin de rehabilitasyona ihtiyac olduu gerei gz nnde bulundurulmaldr. Sonu olarak; toplumsal kesimler ve siyasi aktrler arasnda, gemite yaplan hatalardan ders alarak ve gvenlik ikileminden syrlarak, gvene dayal yeni bir uzlama dilinin ve eit vatandala dayal diyalog srecinin glendirilerek devam ettirilmesi en temel ve gerekli adm olarak ortaya kmaktadr. Bir arada ve gven iinde yaamay olanakl klacak demokratik mzakere srelerini yaratmak, sadece kltrel kimlik taleplerine yant vermeyi mmkn klmayacak, kimlik temelli iddet ve sava engellemek iin ok nemli bir manevra alan da yaratacaktr.31

31

Keyman, a.g.e.

31

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

BLGESAM YAYINLARI

Kitaplar
in Yeni Sperg Olabilecek mi? G, Enerji ve Gvenlik Boyutlar (Ed.) Do. Dr. Atilla SANDIKLI Deien Dnyada Trkiye'nin Stratejisi Do. Dr. Atilla SANDIKLI Trkiye'nin Bugn ve Yarn E. Bakan-Bykeli lter TRKMEN Trkiye Cumhuriyeti'nin Ortadou Politikas E. Bakan-Bykeli lter TRKMEN Trkiyenin Vizyonu: Temel Sorunlar ve zm nerileri (Ed.) Do. Dr. Atilla SANDIKLI leri Teknolojiler altay ve Sergisi (T 2010) Bildiri Kitab Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK IV. Ulusal Hidrojen Enerjisi Kongresi ve Sergisi Bildiri Kitab Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK Selected Articles of Hydrogen Phenomena Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK

32

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

Raporlar
Rapor 1: Kresel Gelimeler ve Uluslararas Sistemin zellikleri Prof. Dr. Ali KARAOSMANOLU Rapor 2: Deien Gvenlik Anlaylar ve Trkiyenin Gvenlik Stratejisi Do. Dr. Atilla SANDIKLI Rapor 3: Avrupa Birlii ve Trkiye E. Bykeli zdem SANBERK Rapor 4: Yakn Dnem Trk-Amerikan likileri Prof. Dr. Ersin ONULDURAN Rapor 5: Trk-Rus likileri Sorunlar-Frsatlar Prof. Dr. lter TURAN Rapor 6: Irak'n Kuzeyindeki Gelimelerin Trkiye'ye Etkileri E. Bykeli Snmez KKSAL Rapor 7: Kreselleen Dnyada Trkiye ve Demokratikleme Prof. Dr. Fuat KEYMAN Rapor 8: Trkiye'de Bamszlk ve Milliyetilik Anlay Do. Dr. Ayegl AYDINGN Rapor 9: Laiklik Trkiye'deki Uygulamalar Avrupa ile Kyaslamalar Politika nerileri Prof. Dr. Hakan YILMAZ Rapor 10: Yargnn yiletirilmesi/Dzeltilmesi Prof. Dr. Sami SELUK Rapor 11: Yeni Anayasa Trkiyenin Bitmeyen Senfonisi Prof. Dr. Zht ARSLAN Rapor 12: Trkiye'nin 2013 Yl Teknik Vizyonu Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK

33

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

Rapor 13: Trkiye-Ortadou likileri E. Bykeli Gner ZTEK Rapor 14: Balkanlarda Siyasi stikrar ve Gelecei Prof. Dr. Hasret OMAK-Do. Dr. rfan Kaya LGER Rapor 15: Uluslararas Politikalar Ekseninde Kafkasya Yrd. Do. Dr. Fatih ZBAY Rapor 16: Afrika Vizyon Belgesi Hasan ZTRK Rapor 17: Terr ve Terrle Mcadele M. Sadi BLG Rapor 18: Kresel Isnma ve Trkiye'ye Etkileri Do. Dr. rfan Kaya LGER Rapor 19: Gneydou Sorununun Sosyolojik Analizi M. Sadi BLG Dr. Salih AKYREK Do. Dr. Mazhar BALI Mstecep DLBER Onur OKYAR Rapor 20: Krt Sorununun zm in Demokratikleme, Siyasi ve Sosyal Dayanma Alm E. Bykeli zdem SANBERK Rapor 21: Trk D Politikasnn Blgesellemesi E. Bykeli zdem SANBERK Rapor 22: Alevi Alm, Trkiyede Demokrasinin Derinlemesi Do. Dr. Bekir GNAY-Gkhan TRK Rapor 23: Cumhuriyet, acl Demokrasi ve Trkiyenin Dnm Prof. Dr. Sami SELUK Rapor 24: Zorunlu Askerlik ve Profesyonel Ordu Dr. Salih AKYREK

34

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

Rapor 25: Trkiye-Ermenistan likileri Bilge Adamlar Kurulu Raporu Yrd. Do. Dr. Fatih ZBAY Rapor 26: Krtler ve Zazalar Ne Dnyor? Ortak Deer ve Sembollere Bak Dr. Salih AKYREK Rapor 27: Jeopolitik ve Trkiye: Riskler ve Frsatlar Do. Dr. Atilla SANDIKLI Rapor 28: Msrda Trkiye ve Trk Algs M. Sadi BLG-Dr. Salih AKYREK Rapor 29: ABDnin Iraktan ekilmesi ve Trkiyeye Etkileri Do Dr. Cenap AKMAK-Fadime Gzde OLAK Rapor 30: Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar Bilge Adamlar Kurulu Raporu Dr. Salih AKYREK Demokratikleme ve Sosyal Dayanma Alm Bilge Adamlar Kurulu Raporu leri Teknolojiler altay ve Sergisi (T 2010) Sonu Raporu BLGESAM

Dergiler
Bilge Strateji Dergisi Cilt 1, Say 1, Gz 2009 Bilge Strateji Dergisi Cilt 1, Say 2, Bahar 2010 Bilge Strateji Dergisi Cilt 1, Say 3, Gz 2010 Bilge Strateji Dergisi Cilt 2, Say 4, Bahar 2011

Syleiler
Bilge Sylei-1: Trkiye - Azerbaycan likileri Do. Dr. Atilla SANDIKLI ile Sylei Elif KUTSAL

35

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

Bilge Sylei-2: Nabucco Projesi Arzu Yorkan ile Sylei Elif KUTSAL-Eren OKUR Bilge Sylei-3: Nkleer ran E. Bakan-Bykeli lter TRKMEN ile Sylei Elif KUTSAL Bilge Sylei-4: Avrupa Birlii Dr. Can BAYDAROL ile Sylei Eren OKUR Bilge Sylei-5: Anayasa Deiiklii Do. Dr. Atilla SANDIKLI ile Sylei Merve Nur SRMEL Bilge Sylei-6: Son Dnem Trkiye-srail likileri E. Bykeli zdem SANBERK ile Sylei Merve Nur SRMEL Bilge Sylei-7: BM Yaptrmlar ve ran Do. Dr. Abbas KARAAALI ile Sylei Sina KISACIK Bilge Sylei-8: Fze Savunma Sistemleri ve Trkiye Do. Dr. Atilla SANDIKLI ile Sylei Eren OKUR

36

Demokratik Alm ve Toplumsal Alglar

37