Cã NG Êi D N Tham Gia (Pra) : PH NG PH P NH Gi N NG TH N

Bé N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRiÓN N¤NG TH¤N
CôC KHUYÕN N¤NG Vµ KHUYÕN L¢M

dù ¸N T¡NG C−êNG KH¶ N¡NG T− VÊN CÊP bé (MRDP)
PH−¬NG PH¸P §¸NH GI¸ N¤NG TH¤N

Cã NG−êI D¢N THAM GIA (PRA)
tRoNg Ho¹T §éNG kHUYÕN N«Ng kHuYÕN L¢M
NHµ XUÊT B¶N N«NG NGHiÖp

Hµ NéI - 1998
Ban biªn tËp:
Lª H−ng Quèc (Tr−ëng ban)
§ç V¨n NhuËn
Chu ThÞ H¶o
Ph¹m §øc TuÊn
NguyÔn V¨n Nghiªm
Tham gia biªn so¹n:

Bïi §×nh To¸i
NguyÔn B¸ Ng·i
NguyÔn H÷u Hång
NguyÔn ViÕt Khoa
Phan Thanh Ngä
Lª thÞ HiÖp
H¸n V¨n Kho¸t
¶nh:
Bïi §×nh To¸i
Bardolf Paul
NguyÔn B¸ Ng·i
2
Môc lôc
LêI GIíI THIÖU ....................................................................................................................6
Ch−¬ng I - KHUYÕN N¤NG KHUYÕN L¢M Vµ VAI TRß CñA ng−êi D¢N.....7
1. Vai trß cña khuyÕn n«ng khuyÕn l©m trong ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ..7
1.1. T¹i sao cÇn ph¶i khuyÕn n«ng khuyÕn l©m .................................................................7
1.2. Quan hÖ khuyÕn n«ng khuyÕn l©m víÝ n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n nh− thÕ
nµo? .....................................................................................................................................7
1.3. Sù quan t©m cña §¶ng vµ ChÝnh phñ ®èi víi c«ng t¸c khuyÕn n«ng khuyÕn l©m.......9
2. ThÕ nµo lµ khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cã sù tham gia cña ng−êi d©n ..........................9
2.1. Çc çch tiÕp cËn chñ yÕu trong khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ........................................9
2.2. HÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cã ng−êi d©n tham gia ......................................12
2.3. N«ng d©n tham gia nh− thÕ nµo trong çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ......13
Ch−¬ng 2 - PH−¬NG PH¸P §¸NH GI¸ N¤NG TH¤N Cã NG−êi D¢N THAM
GIA (PRA) ..............................................................................................................................17
1. Kh¸i niÖm vÒ PRA ...........................................................................................................17

1.1. PRA lµ g×? .................................................................................................................17
1.2. Khi nµo cÇn thùc hiÖn PRA? .....................................................................................17
1.3. PRA cã thÓ ®−îc ¸p dông vµo lÜnh vùc nµo? .............................................................18
1.4. PRA cã nh÷ng −u ®iÓm nµo?.....................................................................................18
2. Tãm t¾t lÞch sö ph¸t triÓn PRA vµ thùc tÕ ¸p dông ë ViÖt Nam ...............................18
2.1. Tãm t¾t lÞch sö ph¸t triÓn PRA trªn thÕ giíi..............................................................18
2.2. Thùc tÕ ¸p dông PRA ë ViÖt Nam.............................................................................19
3. Bé c«ng cô cña PRA, mét sè nguyªn t¾c vµ kü thuËt c¬ b¶n khi sö dông c«ng cô
cña PRA ...............................................................................................................................20
3.1. Bé c«ng cô cña PRA lµ g×?........................................................................................20
3.2. Mét sè chØ dÉn khi sö dông c«ng cô PRA .................................................................20
3.3. Mét sè kü thuËt c¬ b¶n khi sö dông c«ng cô PRA ....................................................21
3
4. Giíi thiÖu vµ h−íng dÉn sö dông mèt sè c«ng cô chñ yÕu cña PRA trong ho¹t ®éng
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ...................................................................................................27
C«ng cô 1: L−îc sö th«n, b¶n............................................................................................27
C«ng cô 2: X©y dùng sa bµn cña th«n, b¶n .......................................................................29
C«ng cô 3: VÏ s¬ ®å th«n, b¶n ..........................................................................................30
C«ng cô 4: X©y dùng biÓu ®å h−íng thêi gian..................................................................32
C«ng cô 5: §iÒu tra theo tuyÕn vµ x©y dùng s¬ ®å mÆt c¾t ...............................................37
C«ng cô 6: Ph©n tÝch lÞch mïa vô......................................................................................40
C«ng cô 7: Ph©n lo¹i hé gia ®×nh (HG§) ..........................................................................42
C«ng cô 8: Ph©n tÝch kinh tÕ hé gia ®×nh...........................................................................50
C«ng cô 9: Ph©n lo¹i, xÕp h¹ng cho ®iÓm .........................................................................55
C«ng cô 10: Ph©n tÝch tæ chøc vµ x©y dùng s¬ ®å quan hÖ cña çc tæ chøc (s¬ ®å VENN)
víi céng ®ång th«n b¶n .....................................................................................................59
5. Ph©n tÝch, tæng hîp kÕt qu¶ PRA vµ viÕt b¸o ço.......................................................64
5.1. KÕt qu¶ PRA..............................................................................................................64
5.2. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ tæng hîp kÕt qu¶ PRA .....................................................66
5.3. ViÕt b¸o ço kÕt qu¶ PRA .........................................................................................67
Ch−¬ng 3 - Sö DôNG PRA TRONG HO¹T §éNG KHUYÕN N¤NG Vµ KHUYÕN

L¢M ........................................................................................................................................72
A. Quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp cã ng−êi d©n tham gia .................72
1. Sù tham gia trong quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp ...............................72
2. Çc h×nh thøc cña sù tham gia......................................................................................72
3. Nh÷ng yÕu tè cÇn biÕt tr−íc khi tiÕn hµnh çc biÖn ph¸p kü thuËt nh»m l«i cuèn sù
tham gia .............................................................................................................................73
4. Mét vµi ®Ò xuÊt nh»m n©ng cao sù cïng tham gia cña ng−êi d©n................................73
5. Nh÷ng c«ng cô PRA cÇn ®−îc sö dông trong ho¹t ®éng QHSD§ Vµ G§LN .............74
6. Çc b−íc c«ng viÖc chÝnh trong qu¸ tr×nh qui ho¹ch sö dông ®Êt víi sù tham gia vµ
mét sè biÖn ph¸p nh»m t¨ng c−êng sù tham gia cña ng−êi d©n ........................................79
7. Mét sè l−u ý khi tiÕn hµnh QHSD§ vµ G§LN cã sù tham gia ....................................82
B. X©y dùng kÕ ho¹ch ho¹t ®éng khuyÕn n«ng & khuyÕn l©m th«n, b¶n cã ng−êi d©n
tham gia (PVEP) ................................................................................................................83
1. Môc ®Ých, yªu cÇu ........................................................................................................83
4
2. Çc b−íc tiÕn hµnh trong qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m th«n b¶n
b»ng ph−¬ng ph¸p PRA.....................................................................................................83
C. Nghiªn cøu øng dông cã sù tham gia cña ng−êi d©n .................................................94
I. Mét sè vÊn ®Ò tån t¹i trong quan hÖ gi÷a nghiªn cøu øng dông vµ s¶n xuÊt ................94
II. Sö dông PRA trong nghiªn cøu øng dông n«ng l©m nghiÖp........................................95
D. Sö dông PRA trong viÖc ®¸nh gi¸ nhu cÇu tÝn dông vµ x©y dùng kh¶ n¨ng sö dông
vèn cã hiÖu qu¶ ë céng ®ång th«n b¶n............................................................................101
§Æt vÊn ®Ò........................................................................................................................101
Sö dông PRA ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ nhu cÇu tÝn dông ë th«n b¶n .................................102
E. Sö dông PRA trong ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc cho ng−êi n«ng d©n..........110
1. Nh÷ng ®iÓm cÇn l−u ý trong ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n ...........110
2. X¸c ®Þnh nhu cÇu ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc cña n«ng d©n ............................111
3. X¸c ®Þnh néi dung ®µo t¹o vµ x©y dùng ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o ...................................113
4. Ph−¬ng ph¸p ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n ...................................114
Ch−¬ng 4 - MéT Sè Kü N¡NG CÇN Cã TRONG QU¸ TR×NH TIÕN HµNH PRA
Vµ TRONG LËP KÕ HO¹CH KHUYÕN N¤NG KHUYÕN L¢M..............................119
1. Mét sè kü n¨ng trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh PRA .......................................................119

1.1. Kü n¨ng trong giao tiÕp ...........................................................................................119
1.2. Kü n¨ng trong qu¸ tr×nh thu thËp vµ xö lý th«ng tin ...............................................120
1.3. KiÓm tra th«ng tin ...................................................................................................122
1.4. Kü n¨ng tæ chøc cuéc häp nhãm .............................................................................122
2. Mét sè kü n¨ng trong lËp kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng khuyÕn l©m th«n b¶n ...............123
2.1. Çc kü n¨ng .............................................................................................................123
2.2. H−íng dÉn x©y dùng kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng khuyÕn l©m th«n b¶n........................127
5
LêI GIíI THIÖU
Tõ khi NghÞ ®Þnh 13 / CP cña ChÝnh phñ qui ®Þnh vÒ c«ng t¸c khuyÕn n«ng ®−îc ban hµnh,
çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ngµy cµng gãp phÇn vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn n«ng
nghiÖp vµ n«ng th«n ë n−íc ta. C«ng t¸c khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ngµy cµng ®−îc chó ý
hoµn thiÖn c¶ vÒ néi dung vµ ph−¬ng ph¸p. Mét ph−¬ng ph¸p khuyÕn n«ng ®ang ®−îc thö
nghiÖm vµ øng dông ë mét sè ®Þa ph−¬ng lµ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã ng−êi d©n
tham gia (PRA). Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam-Thôy §iÓn thuéc Bé
N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n ®· sö dông ph−¬ng ph¸p PRA trong çc ho¹t ®éng lËp
kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n, ho¹t ®éng phæ cËp vµ nghiªn cøu øng dông, ho¹t ®éng tÝn dông
n«ng th«n, ho¹t ®éng giao ®Êt,... tõ nh÷ng n¨m 1993 ®Õn nay vµ ®· thu ®−îc mét sè kÕt qu¶
nhÊt ®Þnh. Nh÷ng kinh nghiÖm cã ®−îc tõ çc ho¹t ®éng phæ cËp cña Ch−¬ng tr×nh cÇn ®−îc
phè biÕn réng r·i ®Ó çc ®Þa ph−¬ng vµ ®¬n vÞ kh¸c häc tËp.
Côc khuyÕn n«ng vµ khuyÕn l©m ®· phèi hîp víi Dù ¸n t¨ng c−êng kh¶ n¨ng t− vÊn cÊp Bé
cho xuÊt b¶n cuèn s¸ch "Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã ng−êi d©n tham gia (PRA) trong
ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m" nh»m giíi thiÖu víi çc Trung t©m khuyÕn n«ng, çc
®¬n vÞ vµ ç nh©n lµm khuyÕn n«ng khuyÕn l©m vÒ mét sè øng dông cña ph−¬ng ph¸p PRA
trong ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m. Cuèn s¸ch nµy ®−îc nhiÒu çn bé hiÖn tr−êng cã
kinh nghiÖm cña Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam-Thuþ §iÓn vµ çc
chuyªn gia cña Côc khuyÕn n«ng vµ khuyÕn l©m tham gia biªn so¹n vµ biªn tËp. Tuy nhiªn
cuèn s¸ch kh«ng ph¶i lµ mét cÈm nang b¾t buéc thùc hiÖn çc b−íc c«ng viÖc mét çch cøng
nh¾c mµ chØ nªu çc kinh nghiÖm ®· cã ®−îc thùc hiÖn ë vïng dù ¸n 5 tØnh miÒn nói phÝa B¾c.
Khi øng dông cÇn vËn dông linh ho¹t phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi cô thÓ ë tõng ®Þa
ph−¬ng.
Côc khuyÕn n«ng vµ khuyÕn l©m xin giíi thiÖu cuèn s¸ch cïng b¹n ®äc c¶ n−íc vµ mong r»ng
®©y lµ mét tµi liÖu gióp ®−îc cho nh÷ng ng−êi ®ang ho¹t ®éng trong lÜnh vùc khuyÕn n«ng
khuyÕn l©m mét ph−¬ng ph¸p ho¹t ®éng míi. Cuèn s¸ch ®−îc xuÊt b¶n lÇn ®Çu kh«ng thÓ
tr¸nh ®−îc nh÷ng thiÕu sãt, mong b¹n ®äc gãp ý kiÕn söa ch÷a ®Ó lÇn xuÊt b¶n sau hoµn thiÖn
h¬n. Mäi ý kiÕn ®ãng gãp xin göi trùc tiÕp vÒ Côc khuyÕn n«ng vµ khuyÕn l©m cña Bé N«ng
nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, sè 2 Ngäc Hµ - Hµ Néi.
Côc tr−ëng Côc khuyÕn n«ng vµ khuyÕn l©m

PTS. Lª H−ng Quèc
6
Ch−¬ng I
KHUYÕN N¤NG KHUYÕN L¢M Vµ
VAI TRß CñA ng−êi D¢N
1. Vai trß cña khuyÕn n«ng khuyÕn l©m trong ph¸t triÓn n«ng
nghiÖp vµ n«ng th«n
1.1. T¹i sao cÇn ph¶i khuyÕn n«ng khuyÕn l©m

KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng
l©m nghiÖp nh»m môc ®Ých x· héi ho¸ nÒn s¶n xuÊt n«ng l©m. V× vËy mäi quèc gia ®Òu cã
çc ch−¬ng tr×nh, ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m. KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m thùc chÊt lµ
mäi cè g¾ng cña ChÝnh phñ, céng ®ång, n«ng d©n trong viÖc khuyÕn khÝch, më réng ph¸t
triÓn n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vµ ng− nghiÖp.
ë n−íc ta, 80% d©n sè sèng ë çc vïng n«ng th«n víi 70% lao ®éng x· héi ®Ó s¶n xuÊt ra
nh÷ng n«ng s¶n thiÕt yÕu cung cÊp cho toµn bé x· héi nh− l−¬ng thùc, thùc phÈm, nguyªn liÖu
cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ dÞch vô... chiÕm 37% gi¸ trÞ s¶n phÈm x· héi. Vai trß cña n«ng
th«n vµ n«ng nghiÖp rÊt to lín trong qu¸ tr×nh x©y dùng l¹i ®Êt n−íc. Nh−ng ë nhiÒu vïng
n«ng th«n, møc sèng vµ tr×nh ®é d©n trÝ cßn rÊt thÊp, c¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm, tr×nh ®é s¶n xuÊt
cßn l¹c hËu. §©y lµ nh÷ng th¸ch thøc lín trong ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. KhuyÕn
n«ng khuyÕn l©m ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng con ®−êng ®Ó gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng th¸ch
thøc ®ã.
N«ng d©n lu«n g¾n liÒn víi n«ng nghiÖp, lµ bé phËn cèt lâi cña n«ng th«n vµ còng lµ chñ thÓ
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n. Nh−ng trong mèi quan hÖ víi bªn ngoµi céng ®ång nh−
çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, çc çn bé chuyªn m«n, çc çn bé ph¸t triÓn n«ng th«n, çn
bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m... hä bÞ nh÷ng hµng rµo vÒ kiÕn thøc, phong tôc, giíi tÝnh, ng«n
ng÷, thÓ chÕ chÝnh s¸ch... ng¨n çch. KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m lµ b¾c nhÞp cÇu v−ît qua çc
hµng rµo ng¨n çch ®ã ®Ó n«ng d©n vµ nh÷ng ng−êi bªn ngoµi céng ®ång cã c¬ héi häc hái,
chuyÓn giao kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm ®Ó cïng ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi
n«ng th«n. KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m cßn t¹o ra c¬ héi cho n«ng d©n trong céng ®ång cïng
chia xÎ, häc hái kinh nghiÖm, truyÒn b¸ kiÕn thøc vµ gióp ®ì hç trî lÉn nhau vµ ph¸t triÓn
céng ®ång cña hä.
C«ng t¸c khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ngµy cµng trë nªn kh«ng thÓ thiÕu ®−îc ë mçi ®Þa ph−¬ng,
mçi lµng b¶n vµ ®èi víi tõng hé n«ng d©n. V× vËy khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cÇn ph¶i ®−îc
t¨ng c−êng cñng cè vµ ph¸t triÓn.
1.2. Quan hÖ khuyÕn n«ng khuyÕn l©m víÝ n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n
nh− thÕ nµo?
Çc s¬ ®å sau m« t¶ vÞ trÝ vµ mèi quan hÖ gi÷a khuyÕn n«ng khuyÕn l©m víi çc lÜnh vùc ph¸t
triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n.
7
S¬ ®å 1.1. KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m nh− lµ nhÞp cÇu nèi gi÷a
n«ng d©n víi nh÷ng ng−êi bªn ngoµi céng ®ång
S¬ ®å 1.2. KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m nh− lµ m¾t xÝch trong d©y chuyÒn cña
hÖ thèng ph¸t triÓn n«ng th«n
(S¬ ®å 1 vµ 2: M« pháng theo Chanoch Jacobsen, 1996)
Nh− vËy gi÷a khuyÕn n«ng khuyÕn l©m víi ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n cã mèi quan
hÖ chÆt chÏ. Trong mèi quan hÖ nµy khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ®−îc coi nh− lµ ph−¬ng ph¸p
tiÕp cËn ph¸t triÓn n«ng th«n vµ còng lµ mét c«ng cô, ph−¬ng tiÖn h÷u hiÖu ®Ó ph¸t triÓn n«ng
8
nghiÖp. §Ó khuyÕn n«ng khuyÕn l©m thùc sù trë thµnh cÇu nèi v÷ng ch¾c, mét c«ng cô ph¸t
triÓn vµ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn th× çc ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã ng−êi d©n tham gia
còng gi÷ mét vai trß hÕt søc quan träng trong khuyÕn n«ng khuyÕn l©m.
1.3. Sù quan t©m cña §¶ng vµ ChÝnh phñ ®èi víi c«ng t¸c khuyÕn n«ng khuyÕn
l©m
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y §¶ng vµ Nhµ n−íc ®Æc biÖt chó träng ®Õn c«ng t¸c khuyÕn n«ng
khuyÕn l©m, ®· ph¶n ¸nh râ vai trß vµ tÇm quan träng cña khuyÕn n«ng khuyÕn l©m trong
ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n.
Ngµy 2/3/1993 ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 13/CP vÒ "Quy ®Þnh c«ng t¸c khuyÕn n«ng"
vµ Th«ng t− liªn bé 03/LBTT ra ngµy 2/8/1993, trong ®ã quy ®Þnh râ vÒ viÖc x©y dùng hÖ
thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m tõ trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng, khuyÕn khÝch thµnh lËp çc tæ
chøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m tù nguyÖn, quy ®Þnh râ nguån ng©n s¸ch nhµ n−íc cho ho¹t
®éng, khuyÕn khÝch çc nguån vèn hç trî vµ quy ®Þnh râ chÕ ®é chÝnh s¸ch ®èi víi ng−êi lµm
c«ng t¸c khuyÕn n«ng khuyÕn l©m.
N¨m 1995 thµnh lËp Côc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m thuéc bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng
th«n cã nhiÖm vô qu¶n lý nhµ n−íc vÒ trång trät (trõ trång rõng), ch¨n nu«i vµ chØ ®¹o thùc
hiÖn c«ng t¸c khuyÕn n«ng khuyÕn l©m trªn toµn quèc. §Õn nay tÊt c¶ çc tØnh thµnh trong c¶
n−íc ®· thµnh lËp çc Trung t©m khuyÕn n«ng khuyÕn l©m vµ h¬n 70% sè huyÖn trong c¶
n−íc thµnh lËp Tr¹m khuyÕn n«ng khuyÕn l©m. Çc tæ chøc khuyÕn l©m cÊp c¬ së (x·, th«n,
b¶n) ®−îc khuyÕn khÝch thµnh lËp ë nhiÒu n¬i víi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Tæng sè çn bé
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m chuyªn tr¸ch tõ cÊp trung −¬ng ®Õn huyÖn gÇn 3000 ng−êi. NhiÒu
h×nh thøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ®ang ®−îc thö nghiÖm ë nhiÒu n¬i do çc tæ chøc quèc tÕ,
phi chÝnh phñ thùc hiÖn. Çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ®· vµ ®ang ®em l¹i nhiÒu
kÕt qu¶.
Th¸ng 11 n¨m 1997, héi th¶o quèc gia vÒ khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ®−îc Bé N«ng nghiÖp vµ
Ph¸t triÓn n«ng th«n tæ chøc víi sù phèi hîp trî gióp cña Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n
miÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn nh»m tæng kÕt hÖ thèng tæ chøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m,
ph−¬ng ph¸p vµ néi dung cña ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m vµ ®Ò xuÊt chÝnh s¸ch cho
ph¸t triÓn khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ë n−íc ta.
Nh×n chung khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ®· gÆt h¸i ®−îc nhiÒu thµnh c«ng song còng ®ang gÆp
nhiÒu th¸ch thøc míi ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò lý luËn, ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn vµ
thùc tiÔn.
2. ThÕ nµo lµ khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cã sù tham gia cña ng−êi
d©n
2.1. Çc çch tiÕp cËn chñ yÕu trong khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
Ng−êi ta th−êng cho r»ng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m lµ hÖ thèng ®µo t¹o kh«ng chÝnh quy
nh»m cung cÊp nh÷ng th«ng tin h÷u Ých vµ thùc tiÔn phôc vô cho s¶n xuÊt cña n«ng d©n vµ gia
®×nh hä. B»ng nh÷ng ph−¬ng ph¸p vµ kü thuËt thÝch hîp cho phÐp n«ng d©n thu thËp ®−îc
kiÕn thøc, kü n¨ng vµ th¸i ®é ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých víi nh÷ng ®iÒu kiÖn s½n cã. Nh− vËy tiÕp
cËn khuyÕn n«ng vµ khuyÕn l©m thùc chÊt lµ xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a n«ng d©n vµ nh÷ng
ng−êi bªn ngoµi céng ®ång nh−: çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, çc nhµ nghiªn cøu, çc nhµ
9
chuyªn m«n, nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c ph¸t triÓn n«ng th«n, khuyÕn n«ng khuyÕn l©m viªn...
Cho ®Õn nay cã mét sè çch tiÕp cËn nh− sau:
• Çch tiÕp cËn theo m« h×nh "chuyÓn giao"

Tr−íc ®©y çch tiÕp cËn theo m« h×nh "chuyÓn giao" rÊt phæ biÕn. Ng−êi ta th−êng thÊy çc
kh¸i niÖm nh−: chuyÓn giao kiÕn thøc, chuyÓn giao c«ng nghÖ hay kü thuËt... cho n«ng d©n.
§©y lµ mét h×nh thøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m mang nhiÒu yÕu tè mét chiÒu, cã nhiÒu nh−îc
®iÓm ngay ®èi víi nhËn thøc cña çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m vµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m. S¬ ®å (1.3) chØ ra mèi quan hÖ thÓ hiÖn çch tiÕp cËn theo m« h×nh
"chuyÓn giao" chøng tá tÝnh mét chiÒu trong khuyÕn n«ng khuyÕn l©m.
S¬ ®å 1.3. TiÕp cËn theo m« h×nh "chuyÓn giao"
TiÕp cËn theo m« h×nh nµy th−êng béc lé nh÷ng h¹n chÕ c¬ b¶n nh− ¸p ®Æt kh«ng dùa vµo nhu
cÇu n«ng d©n, çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m coi qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y cho n«ng d©n h¬n lµ
cïng häc hái vµ chia xÎ.
• Çch tiÕp cËn theo m« h×nh tr×nh diÔn

§©y lµ çch tiÕp cËn theo h−íng lÊy n«ng d©n lµm trung t©m ®−îc ph¸t triÓn vµo cuèi nh÷ng
n¨m 70 nh»m l«i cuèn n«ng d©n vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kü thuËt míi ngay trªn ®ång ruéng
cña hä.
S¬ ®å sau m« t¶ mèi quan hÖ gi÷a nghiªn cøu, thö nghiÖm vµ khuyÕn n«ng theo ph−¬ng ph¸p
tiÕp cËn lÊy n«ng d©n lµm trung t©m.
10
S¬ ®å 1.4. Çch tiÕp cËn theo m« h×nh tr×nh diÔn
Theo çch tiÕp cËn nµy, vai trß cña ng−êi d©n ®−îc chó träng tõ viÖc x¸c ®Þnh nhu cÇu, thùc
hiÖn, chÊp nhËn vµ phæ cËp. Qu¸ tr×nh nµy cho phÐp vÞ trÝ cña n«ng d©n ngµy cµng cao trong
qu¸ tr×nh khuyÕn n«ng khuyÕn l©m.
• Çch tiÕp cËn theo khuyÕn n«ng khuyÕn l©m lan réng
§©y lµ çch tiÕp cËn dùa trªn çch tiÕp cËn: Tõ n«ng d©n ®Õn n«ng d©n, b¾t ®Çu ®−îc ¸p dông
tõ n¨m 1984. Tõ n¨m 1995 Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c l©m nghiÖp ViÖt Nam - Thôy §iÓn ®· thö
nghiÖm vµ ¸p dông khuyÕn n«ng khuyÕn l©m lan réng ë mét sè tØnh miÒn nói phÝa B¾c dùa
trªn h×nh thøc khuyÕn l©m tõ ng−êi d©n. Ph−¬ng ph¸p nµy ®ang gãp phÇn kh¾c phôc nh÷ng
tån t¹i chÝnh hiÖn nay cña hÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m nhµ n−íc lµ ch−a cã kh¶ n¨ng
víi tíi ®−îc tÊt c¶ çc th«n b¶n.
KhuyÕn n«ng lan réng dùa vµo viÖc huy ®éng n«ng d©n vµ çc tæ chøc ®Þa ph−¬ng tham gia
vµo viÖc më réng c«ng t¸c khuyÕn ço vµ dÞch vô hç trî s¶n xuÊt n«ng nghiÖp th«ng qua
m¹ng l−íi ho¹t ®éng ë ®Þa ph−¬ng. S¬ ®å (1.5) m« t¶ khuyÕn n«ng khuyÕn l©m lan réng ®−îc
Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn ®ang ¸p dông.
11
S¬ ®å 1.5. TiÕp cËn theo khuyÕn n«ng khuyÕn l©m lan réng
Theo çch tiÕp cËn nµy, vai trß cña ng−êi d©n, céng ®ång lµ trung t©m trong çc ho¹t ®éng
phæ cËp, më réng, ®Æc biÖt lµ kh¶ n¨ng tù qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
khuyÕn l©m cña ng−êi d©n vµ céng ®ång.
H×nh thøc tiÕp cËn nµy ®ßi hái ph¶i t¨ng c−êng ®µo t¹o cho n«ng d©n, h×nh thµnh çc tæ chøc
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m th«n b¶n nh−: nhãm qu¶n lý, nhãm së thÝch. Trong giai ®o¹n ®Çu
yªu cÇu ph¶i lùa chän çc th«n ®iÓm, ph¸t ®éng qu¸ tr×nh lan réng tõ th«n nµy sang th«n kh¸c
vµ lu«n tæng kÕt vµ bæ sung kinh nghiÖm.
2.2. HÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cã ng−êi d©n tham gia
HiÖn nay ®ang tån t¹i hai hÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m lµ:
- HÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m theo cÊu tróc chiÒu däc
§©y lµ hÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m chÝnh thøc cña nhµ n−íc theo quan hÖ thø bËc tõ
trung −¬ng (Côc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m), tØnh (Trung t©m khuyÕn n«ng khuyÕn l©m), tíi
huyÖn (Tr¹m khuyÕn n«ng khuyÕn l©m). Mét sè n¬i ®ang h×nh thµnh tæ chøc khuyÕn n«ng
khuyÕn l©m chÝnh thøc x· hoÆc côm x·...
- HÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m quan hÖ chiÒu ngang

§©y lµ hÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m kh«ng chÝnh thøc. HÖ thèng nµy dùa trªn c¬ së cña
sù hiÓu biÕt vÒ th«ng tin, trao ®æi kinh nghiÖm vµ hç trî lÉn nhau gi÷a n«ng d©n víi nhau,
gi÷a gia ®×nh víi nhau, tõ th«n nµy ®Õn th«n kh¸c víi sù hç trî cña çc c¬ quan, tæ chøc bªn
ngoµi céng ®ång.
ë mét sè n¬i trong vïng cña Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói, hÖ thèng nµy ®−îc
t¨ng c−êng cñng cè vµ ®· h×nh thµnh tæ chøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m th«n b¶n (Xem s¬ ®å
1.6).
12
Hai hÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cÇn ph¶i ®−îc liªn kÕt víi nhau nh»m h−íng tíi çc hé
n«ng d©n vµ céng ®ång cña hä th«ng qua chÝnh sù tham gia cña n«ng d©n.
S¬ ®å 1.6. Tæ chøc khuyÕn n«ng th«n b¶n trong Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn
n«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn
(Theo héi th¶o quèc gia vÒ khuyÕn n«ng khuyÕn l©m, th¸ng 11 n¨m 1997)
2.3. N«ng d©n tham gia nh− thÕ nµo trong çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn
l©m
Çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cÊp th«n b¶n rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, gåm nhiÒu
ho¹t ®éng kh¸c nhau: tõ x¸c ®Þnh nhu cÇu, lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn, gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ vµ më
réng phæ biÕn. N«ng d©n võa lµ ®èi t−îng cña çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m, hä lµ
ng−êi h−ëng lîi cña çc ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng vµ còng lµ ng−êi tham gia vµo qu¸ tr×nh
thùc hiÖn khuyÕn n«ng khuyÕn l©m theo h×nh thøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m lan réng.
Sù tham gia cña çc n«ng d©n vµo çc ch−¬ng tr×nh hay ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
®−îc hiÓu nh− lµ mét qu¸ tr×nh cïng h−ëng øng ®Ó tiÕp nhËn çc dÞch vô khuyÕn n«ng tõ bªn
ngoµi, thùc hiÖn vµ phæ biÕn cho çc n«ng d©n kh¸c trong céng ®ång vµ ngoµi céng ®ång.
13
Kinh nghiÖm ë nhiÒu n¬i, ®Æc biÖt lµ ë mét sè tØnh MiÒn nói phÝa B¾c, n¬i thùc hiÖn Ch−¬ng
tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói cho thÊy çc h×nh thøc tham gia cña n«ng d©n trong çc
ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng khuyÕn l©m g¾n víi ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn th«n b¶n theo chu kú
nh− sau:
a. §¸nh gi¸ n«ng th«n cã ng−êi d©n tham gia (PRA vßng 1) ®Ó t×m ra nh÷ng khã kh¨n, gi¶i
ph¸p chung cña th«n b¶n tõ ®ã x¸c ®inh nhu cÇu khuyÕn n«ng khuyÕn l©m vµ x©y dùng kÕ
ho¹ch hµnh ®éng chung cña th«n, trong ®ã cã khuyÕn n«ng khuyÕn l©m.
b. X©y dùng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n, trong ®ã cã çc kÕ ho¹ch vÒ khuyÕn n«ng khuyÕn
l©m nh− lµ mét néi dung vµ còng lµ ph−¬ng ph¸p ®Ó n«ng d©n thùc hiÖn kÕ ho¹ch.
c. Thµnh lËp çc tæ chøc tù nguyÖn cña th«n b¶n, trong ®ã mçi tæ chøc ®Òu cã chøc n¨ng
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m.
d. TiÕp nhËn çc ho¹t ®éng ®µo t¹o tõ bªn ngoµi, ®Æc biÖt lµ ®µo t¹o vÒ qu¶n lý.
e. TiÕp nhËn vµ thùc hiÖn çc dÞch vô khuyÕn n«ng khuyÕn l©m trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn çc
kÕ ho¹ch cña th«n b¶n.
f. TiÕn hµnh gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ chu kú ho¹t ho¹t ®éng b»ng ph−¬ng ph¸p PRA ( PRA
vßng 2)
g. §iÒu chØnh vµ x©y dùng kÕ ho¹ch cho chu kú 2
S¬ ®å sau m« t¶ sù tham gia cña n«ng d©n th«ng qua PRA trong khuyÕn n«ng khuyÕn l©m tõ
ng−êi d©n cña Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam-Thôy §iÓn (s¬ ®å 1.7).
14
S¬ ®å 1. 7. Thùc hiÖn ph−¬ng thøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m tõ ng−êi d©n
(Theo Bïi §×nh To¸i, 1997)
Ghi chó : KHSB : KÕ ho¹ch s¬ bé. KHCT: KÕ ho¹ch chÝnh thøc. PRA1 ..., PRA4: §¸nh gi¸
n«ng th«n cã ng−êi d©n tham gia vßng 1..., vßng 4.
N«ng d©n tham gia vµo çc tæ chøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m th«n b¶n theo çc h×nh thøc chñ
yÕu sau:
* Çc c©u l¹c bé cña n«ng d©n. §©y lµ h×nh thøc tæ chøc rÊt phæ biÕn ë çc tØnh MiÒn nam.
Çc c©u l¹c bé ho¹t ®éng vµ tån t¹i dùa vµo çc thµnh viªn tù nguyÖn, huy ®éng vèn ho¹t
®éng tõ çc thµnh viªn vµ lùa chän ®¹i diÖn ®Ó tham gia tËp huÊn vµ lµ ng−êi liªn l¹c cho c©u
l¹c bé gi÷a çc thµnh viªn víi nhau vµ gi÷a c©u l¹c bé víi çc tæ chøc khuyÕn n«ng khuyÕn
l©m nhµ n−íc... ë mét sè ®Þa ph−¬ng ®· thµnh lËp mét sè c©u l¹c bé sau:
• C©u l¹c bé thuéc héi n«ng d©n.
• C©u l¹c bé do chÝnh n«ng d©n lËp ra.
15
• C©u l¹c bé thµnh lËp víi sù hç trî cña khuyÕn n«ng khuyÕn l©m nhµ n−íc.
* Nhãm n«ng d©n cïng së thÝch. §©y lµ h×nh thøc tæ chøc rÊt phæ biÕn ë çc tØnh MiÒn b¾c
®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së cïng chung mét quan t©m hay ®iÒu kiÖn kh¶ n¨ng cña çc n«ng
d©n trong th«n b¶n, nh− çc nhãm së thÝch sau:
• Nhãm sá thÝch vÒ trång rõng vµ qu¶n lý b¶o vÖ rõng.
• Nhãm së thÝch vÒ c©y ¨n qu¶.
• Nhãm së thÝch vÒ ch¨n nu«i.
• Nhãm qu¶n lý tÝn dông th«n b¶n.
• Nhãm sö dông n−íc.
• Nhãm s¶n xuÊt theo cïng ngµnh nghÒ.
• Nhãm s¶n xuÊt theo dßng hä hay côm d©n c−...
Mçi nhãm së thÝch th−êng chän ra mét nhãm tr−ëng lµm nhiÖm vô liªn l¹c gi÷a çc thµnh
viªn cña nhãm vµ çc çn bé, tæ chøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m bªn ngoµi.
16
Ch−¬ng 2
PH−¬NG PH¸P §¸NH GI¸ N¤NG TH¤N
Cã NG−êi D¢N THAM GIA (PRA)
1. Kh¸i niÖm vÒ PRA
1.1. PRA lµ g×?

PRA lµ ch÷ viÕt t¾t cña ba tõ tiÕng Anh: Participatory Rural Appraisal, nghÜa lµ ph−¬ng ph¸p
®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ng−êi d©n.
PRA bao gåm mét lo¹t çch tiÕp cËn vµ ph−¬ng ph¸p khuyÕn khÝch, l«i cuèn ng−êi d©n n«ng
th«n cïng tham gia chia sÎ, th¶o luËn vµ ph©n tÝch kiÕn thøc cña hä vÒ ®êi sèng vµ ®iÒu kiÖn
n«ng th«n ®Ó hä lËp kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn.
PRA gióp cho çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m:
- Häc hái tõ ng−êi d©n, cïng ng−êi d©n vµ b»ng ng−êi d©n.
- Lµ ng−êi thóc ®Èy ®Ó gióp ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng tù ph©n tÝch, lËp kÕ ho¹ch vµ thùc
hiÖn.
PRA cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau:
• Ph−¬ng ph¸p luËn PRA ®−îc x©y dùng dùa trªn kiÕn thøc vµ n¨ng lùc vèn cã cña n«ng
d©n vÒ x¸c ®Þnh vÊn ®Ò, ra quyÕt ®Þnh, huy ®éng nguån lùc, tæ chøc thùc hiÖn... ®Ó cïng
ph¸t triÓn céng ®ång.
• PRA sö dông çc kü thuËt thu hót sù tham gia cña ng−êi d©n vµ kü n¨ng thóc ®Èy vµ t¹o
®iÒu kiÖn cña çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m.
• PRA t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng tham gia tù nguyÖn, s¸ng t¹o vµo mäi qu¸
tr×nh x¸c ®Þnh vÊn ®Ò, x¸c ®Þnh môc tiªu, ra quyÕt ®Þnh, thùc hiÖn, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸.
• Çc ho¹t ®éng cña PRA chñ yÕu tËp trung vµo ph¸t triÓn céng ®ång mét çch bÒn v÷ng
th«ng qua sù nç lùc cña chÝnh céng ®ång.
• PRA lu«n ®Ò cao th¸i ®é häc hái, chia sÎ, trao ®æi vµ thóc ®Èy cña çn bé khuyÕn n«ng
khuyÕn l©m.
1.2. Khi nµo cÇn thùc hiÖn PRA?

PRA cÇn ®−îc thùc hiÖn khi:
• Ng−êi d©n cÇn cã çc gi¶i ph¸p thùc tiÔn, cïng tham gia ®Ó ph¸t triÓn céng ®ång cña hä.
• CÇn x¸c ®Þnh l¹i çc nhiÖm vô vµ néi dung ho¹t ®éng cña c«ng t¸c khuyÕn n«ng khuyÕn
l©m.
• CÇn cã çc chñ ®Ò, ®Ò tµi nghiªn cøu ph¸t triÓn cã sù tham gia cña ng−êi d©n.
• CÇn cã çc biÖn ph¸p ®Ó kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n sÏ x¶y ra hoÆc kÕ ho¹ch cña çc
ho¹t ®éng tiÕp theo.
17
Tãm l¹i: PRA cÇn dïng cho nhiÒu lÜnh vùc cã cïng ®iÓm xuÊt ph¸t tõ ng−êi d©n lÊy d©n lµm
gèc, lÊy céng ®ång th«n b¶n lµm c¬ së.
1.3. PRA cã thÓ ®−îc ¸p dông vµo lÜnh vùc nµo?

PRA cã thÓ ¸p dông cho tÊt c¶ çc lÜnh vùc liªn quan ®Õn ph¸t triÓn n«ng th«n nh−: trång trät,
l©m nghiÖp, ch¨n nu«i, thó y, y tÕ, gi¸o dôc, giíi, an toµn l−¬ng thùc, tÝn dông, kÕ ho¹ch ho¸
gia ®×nh...
1.4. PRA cã nh÷ng −u ®iÓm nµo?

- PRA lµm thay ®æi th¸i ®é vµ ph−¬ng ph¸p luËn vÒ ®¸nh gi¸ vµ ph¸t triÓn n«ng th«n
tr−íc ®©y.
- PRA t¹o ra qu¸ tr×nh cïng häc hái cña c¶ hai phÝa: çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m vµ
ng−êi d©n.
- PRA cho phÐp mçi nhãm ng−êi sèng trong lµng b¶n tù ®Ò ra çc gi¶i ph¸p phï hîp víi
chÝnh hä ®Ó cã thÓ thùc hiÖn vµ ®¹t ®−îc lîi Ých.
- Th«ng qua PRA, mçi thµnh viªn trong lµng b¶n nhËn thÊy tiÕng nãi cña m×nh ®−îc
l¾ng nghe vµ ghi nhËn ®Ó cïng thóc ®Èy sù ®ãng gãp chung.
- Th«ng qua PRA c¶ ng−êi d©n vµ çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ®Òu ®−îc thö th¸ch
®Ó cïng ph¸t triÓn th«n b¶n.
- Nh÷ng ng−êi nghÌo, Ýt ®−îc häc hµnh hoÆc nh÷ng nhãm ng−êi "thÊp kÐm" trong th«n,
b¶n ®−îc thu hót mét çch tÝch cùc tham gia vµo lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn, gi¸m s¸t vµ
®¸nh gi¸, t¹o ra sù c«ng b»ng d©n chñ trong viÖc tham gia ph¸t triÓn n«ng th«n.
2. Tãm t¾t lÞch sö ph¸t triÓn PRA vµ thùc tÕ ¸p dông ë viÖt nam
2.1. Tãm t¾t lÞch sö ph¸t triÓn PRA trªn thÕ giíi
Vµo gi÷a thËp kû 80, ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n (RRA) ®−îc sö dông réng r·i
vµo çc ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n. Nh−ng ph−¬ng ph¸p nµy ®· béc lé mét sè h¹n chÕ
c¬ b¶n lµ:
- Çn bé ph¸t triÓn n«ng th«n thu thËp th«ng tin tõ ng−êi d©n th«ng qua mét lo¹t çc bµi
tËp vµ pháng vÊn. Çc sè liÖu thu ®−îc hä tù xö lý, l−u gi÷, kh«ng chia xÎ cïng víi
ng−êi d©n.
- Çn bé ph¸t triÓn n«ng th«n dïng kÕt qu¶ RRA cho môc ®Ých lËp kÕ ho¹ch th«n, b¶n
theo kiÓu can thiÖp tõ bªn ngoµi b»ng çc dù ¸n hay ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu. Ng−êi ta
nhËn thÊy cÇn ph¶i thay ®æi th¸i ®é vµ çch øng xö trong çch tiÕp cËn h−íng tíi ng−êi
d©n trong RRA sang qu¸ tr×nh häc hái tõ ng−êi d©n ®Ó thu thËp th«ng tin vµ cïng ng−êi
d©n ph©n tÝch vµ lËp kÕ ho¹ch.
Tõ nhËn thøc trªn, vµo cuèi thËp kû 80, Gordon Conway, Robert Chambers vµ nhiÒu ng−êi
kh¸c ®· x©y dùng ph−¬ng ph¸p PRA tõ çc ph−¬ng ph¸p RRA nh−: RRA th¨m dß, RRA chñ
®Ò, RRA gi¸m s¸t, RRA cïng tham gia. RRA cïng tham gia lµ nhÞp cÇu nèi gi÷a RRA sang
PRA vµ lÇn ®Çu tiªn ¸p dông ë Kenya vµ Ê n §é vµo n¨m 1988.
18
Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 90 lµ cuéc bïng næ sö dông PRA ë Ê n §é vµ çc n−íc kh¸c ë ch©u ¸,
ch©u Phi vµo çc dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n. TiÕp sau ®ã lµ sù tiÕp nhËn PRA cña çc tæ chøc
quèc tÕ vµ phi chÝnh phñ cña çc ch−¬ng tr×nh, dù ¸n t¹i çc n−íc ph¸t triÓn.
§Õn nay ®· cã 2 héi th¶o quèc tÕ vÒ PRA ®−îc tæ chøc t¹i Ê n §é, hµng n¨m nhiÒu héi th¶o vÒ
PRA ë møc ®é quèc gia vµ khu vùc ®−îc tæ chøc, h¬n 30 quèc gia sö dông PRA vµo ph¸t
triÓn çc lÜnh vùc: qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn, n«ng nghiÖp, çc ch−¬ng tr×nh x· héi vµ
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, y tÕ vµ an toµn l−¬ng thùc... PRA vÉn ®ang tiÕp tôc ph¸t triÓn vµ ®−îc sö
dông réng r·i.
2.2. Thùc tÕ ¸p dông PRA ë ViÖt Nam

PRA ®−îc coi lµ c«ng cô lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cã sù tham gia cña ng−êi d©n lÇn ®Çu tiªn
®−îc ¸p dông trong Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c l©m nghiÖp ViÖt Nam - Thôy §iÓn (HTLNVN-T§)
do SIDA tµi trî vµo cuèi n¨m 1991. §©y lµ ch−¬ng tr×nh sö dông PRA mét çch hÖ thèng,
trªn mét ®Þa bµn réng trong thêi gian dµi.
Trong giai ®o¹n 1991-1994, Ch−¬ng tr×nh HTLNVN-T§ ®· sö dông PRA cho lËp kÕ ho¹ch
ph¸t triÓn ë 70 th«n, b¶n cña 5 tØnh: VÜnh Phó, Tuyªn Quang, Yªn B¸i, Lao Cai vµ Hµ Giang.
Tõ cuèi n¨m 1994 ®Õn nay, Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói cña 5 tØnh phÝa B¾c
do SIDA tµi trî tiÕp tôc sö dông PRA cho lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ çc dù
¸n cÊp th«n, b¶n cho gÇn 200 céng ®ång. Ph−¬ng ph¸p PRA ngµy cµng ®−îc hoµn thiÖn ®Ó
phï hîp víi ®iÒu kiÖn n«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam.
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, PRA ®−îc çc ch−¬ng tr×nh cña chÝnh phñ, çc tæ chøc quèc tÕ, çc tæ
chøc phi chÝnh phñ n−íc ngoµi ¸p dông trong çc ch−¬ng tr×nh, dù ¸n liªn quan ®Õn ph¸t triÓn
n«ng th«n ë ViÖt Nam vµ ®· mang l¹i nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh trong viÖc khai th¸c vµ
ph¸t huy çc nguån lùc cña céng ®ång vµo ph¸t triÓn kinh tÕ v¨n hãa x· héi n«ng th«n miÒn
nói, b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn... nh−: dù ¸n "LËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m
nghiÖp cã sù tham gia cña ng−êi d©n" t¹i Qu¶ng Ninh, Thõa thiªn HuÕ (FAO/020/Italy), dù
¸n "Qu¶n lý ®Çu nguån cã sù tham gia cña ng−êi d©n t¹i Hoµnh Bå - Qu¶ng Ninh"
(FAO/Belgium), Ch−¬ng tr×nh PAM 5322 t¹i 5 tØnh miÒn nói phÝa B¾c, dù ¸n ph¸t triÓn c¬ së
h¹ tÇng n«ng th«n quy m« nhá t¹i tØnh Qu¶ng Nam vµ thµnh phè §µ N½ng (UNCDF-Liªn Hîp
Quèc), dù ¸n Ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi S«ng §µ (GTZ-CHLB §øc)... vµ çc dù ¸n cña
çc tæ chøc phi chÝnh phñ nh−: Çc tæ chøc OXFAM, Helvetas, IFAD, CIDSE...
Thùc tÕ ¸p dông PRA ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua nh− sau:
- PRA ®−îc sö dông nh− lµ mét ph−¬ng ph¸p chñ yÕu cña çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn
l©m ®Ó t×m kiÕm vµ hiÓu biÕt ®iÒu kiÖn th«n, b¶n tr−íc khi hä thùc hiÖn çc ho¹t ®éng
hç trî. Çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cïng n«ng d©n häc sö dông PRA vµ hä sÏ cã
®−îc sù hiÓu biÕt cao h¬n sau mçi lÇn nh− vËy.
- Cuèi mçi ®ît PRA, mét b¶n kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n, b¶n ®−îc x©y dùng dùa trªn ®iÒu
kiÖn thùc tÕ vµ mong muèn cña céng ®ång. §iÒu nµy t¹o cho ng−êi d©n c¶m nhËn s©u
s¾c vÒ nghÜa vô vµ lîi Ých cña hä trong thùc hiÖn.
- PRA ®−îc sö dông cho ph©n tÝch chñ ®Ò cña tõng lÜnh vùc cô thÓ nh−: trång trät, ch¨n
nu«i, l©m nghiÖp, tÝn dông, thÞ tr−êng... PRA cßn ®−îc sö dông nh− lµ çc yÕu tè gi¸n
tiÕp lµm thay ®æi çch suy nghÜ cña mçi ç nh©n hay tæ chøc céng ®ång nh− ph¶i lµm
g× vµ lµm thÕ nµo cho th«n, b¶n.
- PRA ®−îc sö dông cho gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ hµng n¨m ®Ó chØ ra ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu
cña ho¹t ®éng t¹i th«n, b¶n, tõ ®ã ®iÒu chØnh vµ lËp çc ho¹t ®éng chi tiÕt trong n¨m
sau.
19
- PRA ®−îc sö dông nh− mét qu¸ tr×nh häc hái cña ng−êi d©n th«n, b¶n. Qu¸ tr×nh nµy
t¹o ra kh¶ n¨ng tù qu¶n lý, ®iÒu hµnh vµ thùc hiÖn b»ng chÝnh n¨ng lùc cña céng ®ång.
Tuy nhiªn, PRA còng cã mét sè khã kh¨n khi tæ chøc thùc hiÖn nh− sau:
- Thêi gian thùc hiÖn PRA t−¬ng ®èi dµi kÓ tõ khi chuÈn bÞ, thùc hiÖn d−íi th«n, b¶n ®Õn
khi tæng hîp vµ viÕt b¸o ço.
- Khi thùc hiÖn PRA t¹i th«n, b¶n ®ßi hái nhiÒu n«ng d©n tham gia cã thÓ lµm ¶nh h−ëng
®Õn s¶n xuÊt nÕu PRA ®−îc tæ chøc vµo ®óng mïa vô gieo trång hay thu ho¹ch.
- Tæ çn bé PRA gåm nhiÒu ng−êi cho nªn gÆp khã kh¨n trong viÖc tæ chøc thùc hiÖn
PRA d−íi th«n, b¶n.
- Thêi tiÕt, mïa vô, nh÷ng sù kiÖn kinh tÕ x· héi, phong tôc tËp qu¸n trong th«n, b¶n
lu«n lµ nh÷ng trë ng¹i khi thùc hiÖn PRA t¹i th«n, b¶n.
3. Bé c«ng cô cña PRA, mét sè nguyªn t¾c vµ kü thuËt c¬ b¶n khi

sö dông c«ng cô cña PRA
3.1. Bé c«ng cô cña PRA lµ g×?

C«ng cô PRA lµ çch lµm hay kü n¨ng sö dông çc ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau nh»m thu hót
ng−êi d©n vµo qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸, ph©n tÝch vµ lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn céng ®ång. Cho ®Õn
nay cã kho¶ng gÇn 20 c«ng cô kh¸c nhau th−êng ®−îc cïng sö dông khi thùc hiÖn PRA gäi lµ
bé c«ng cô cña PRA. Mçi c«ng cô PRA th−êng bao gåm 1 hay nhiÒu ph−¬ng ph¸p kh¸c
nhau, VÝ dô: c«ng cô ®iÒu tra tuyÕn hay ®i l¸t c¾t lµ sù kÕt hîp nhiÒu ph−¬ng ph¸p trong cïng
thêi gian vµ ®Þa ®iÓm nh− kh¶o s¸t hiÖn tr−êng, pháng vÊn, th¶o luËn nhãm... §©y chÝnh lµ
®Æc ®iÓm cña c«ng cô PRA ®ßi hái ng−êi sö dông ph¶i cã kinh nghiÖm, kü n¨ng sö dông c«ng
cô PRA.
Cã thÓ ph©n chia çc c«ng cô PRA nh− sau:
- Çc c«ng cô ph©n tÝch vÒ kh«ng gian: x©y dùng sa bµn, vÏ s¬ ®å th«n, b¶n, ®iÒu tra
tuyÕn (®i l¸t c¾t), ...
- Çc c«ng cô ph©n tÝch theo thêi gian: lËp çc biÓu ®å h−íng thêi gian (biÓu ®å trßn,
biÓu ®å cét, biÓu ®å d¹ng ®å thÞ...), lËp b¶ng l−îc sö th«n, b¶n...
- Çc c«ng cô ph©n tÝch c¬ cÊu: lËp çc b¶ng biÓu, biÓu ®å c¬ cÊu....
- Çc c«ng cô ph©n tÝch ¶nh h−ëng vµ quan hÖ: lËp biÓu ®å h×nh c©y, biÓu ®å quan hÖ,
x©y dùng lÞch mïa vô, s¬ ®å VENN, s¬ ®å c¬ héi...
- Çc c«ng cô ph©n tÝch quyÕt ®inh: th¶o luËn nhãm, häp d©n,...
3.2. Mét sè chØ dÉn khi sö dông c«ng cô PRA

Çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m sö ®ông c«ng cô PRA ®Ó cïng ng−êi d©n häc hái, chia xÎ
kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm. Vai trß cña çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m khi sö dông c«ng cô
PRA lµ thùc hiÖn chøc n¨ng thóc ®Èy vµ t¹o ®iÒu kiÖn n¨ng lùc cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng
trong thu thËp th«ng tin, ph©n tÝch, lËp kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn. V× vËy çn bé khuyÕn n«ng
khuyÕn l©m cÇn hiÓu râ vµ thÊm nhuÇn nh÷ng nguyªn t¾c sau ®©y khi sö dông çc c«ng cô
PRA:
20
- Häc hái trùc tiÕp tõ ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng vÒ kiÕn thøc, kinh nghiÖm ®iÒu kiÖn sèng vµ
s¶n xuÊt cña chÝnh hä.
- Häc hái nhanh vµ tÝch cùc b»ng sù kh¸m ph¸, sö dông mÒm dÎo çc ph−¬ng ph¸p, t¹o
c¬ héi, t¹o quan hÖ vµ kiÓm tra chÐo.
- Lo¹i bá çc thµnh kiÕn b»ng sù l¾ng nghe chø kh«ng gi¶ng d¹y, b»ng sù th¨m dß thay
thÕ cho sù bá qua, quan t©m ®Õn ng−êi nghÌo vµ phô n÷ vµ häc hái tõ hä nh÷ng quan
t©m vµ −u tiªn.
- Sö dông tèi −u çc ph−¬ng ph¸p vµ c«ng cô, tøc lµ ph¶i c©n nh¾c gi÷a sè l−îng, sù hîp
lý, sù chÝnh x¸c vµ thêi gian.
- Sö dông phÐp kiÓm tra chÐo th«ng tin.
- Lu«n t×m kiÕm mäi mÆt tõ phÝa ng−êi d©n, nghÜa lµ t×m tßi vµ häc hái tõ nh÷ng ®iÓm
kh«ng hîp lý, nh÷ng ng−êi kh«ng ñng hé, nh÷ng ng−êi ®øng ngoµi cuéc ë mäi t×nh
huèng.
- H·y ®Ó cho d©n tù lµm, nghÜa lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng tù ®iÒu tra,
ph©n tÝch, tr×nh bµy vµ häc hái tõ ®ã hä tù ®−a ra kÕt qu¶ vµ lµ chñ së h÷u cña çc kÕt
qu¶ ®ã.
- H·y tù phª b×nh, nghÜa lµ çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m th«n tù kiÓm tra m×nh vµ tù
phª b×nh vÒ th¸i ®é, phong çch vµ çch øng xö khi cïng lµm viÖc víi ng−êi d©n ®Þa
ph−¬ng.
- H·y chÞu tr¸ch nhiÖm ç nh©n, nghÜa lµ mçi çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ph¶i tù
chÞu tr¸ch nhiÖm víi chÝnh c«ng viÖc m×nh lµm, kh«ng ®æ lçi cho ng−êi kh¸c
- Cïng chia xÎ, nghÜa lµ t¹o ra c¬ héi cïng lµm viÖc, cïng chung sèng, chia xÎ suy nghÜ,
t×nh c¶m, t©m t− gi÷a ng−êi d©n víi nhau, gi÷a ng−êi d©n víi çn bé khuyÕn n«ng
khuyÕn l©m.
- Sö dông çc c«ng cô PRA mét çch mÒn dÎo, linh ho¹t vµ s¸ng t¹o, nghÜa lµ kh«ng lùa
chän vµ sö dông çc c«ng cô mét çch m¸y mãc cho mäi n¬i mäi lóc, bëi v× çc
ph−¬ng ph¸p vµ c«ng cô PRA kh«ng ph¶i lµ c«ng thøc bÊt di bÊt dÞch. ChÝnh v× vËy
çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ph¶i häc hái ®Ó cã kinh nghiÖm khi sö dông çc c«ng
cô PRA vµo c«ng viÖc cña m×nh cã hiÖu qu¶.
3.3. Mét sè kü thuËt c¬ b¶n khi sö dông c«ng cô PRA

3.3.l. Thu thËp tµi liÖu cã s½n
Tµi liÖu cã s½n bao gåm hÖ thèng th«ng tin, d÷ liÖu c¬ b¶n cña ®Þa ph−¬ng, çc kÕt qu¶ nghiªn
cøu, ho¹t ®éng cña dù ¸n t¹i ®Þa ph−¬ng. Tµi liÖu cã s½n lµ c¬ së d÷ liÖu ban ®Çu cho çc ho¹t
®éng PRA vµ lµ nguån th«ng tin ®Þnh h−íng vµ kiÓm tra chÐo.
- Çc nguån cung cÊp tµi liÖu:
• Çc c¬ quan chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng (x·, huyÖn).
• Çc c¬ quan chuyªn m«n liªn quan cÊp huyÖn.
• Çc tæ chøc, dù ¸n, ch−¬ng tr×nh ®· cã çc ho¹t ®éng t¹i ®Þa ph−¬ng (th«n, b¶n, x·)
• Çc tµi liÖu xuÊt b¶n liªn quan ®Õn ®Þa ph−¬ng.
- Ph−¬ng ph¸p thu thËp tµi liÖu:
21
• LiÖt kª çc sè liÖu th«ng tin cÇn thiÕt cã thÓ thu thËp, hÖ thèng hãa theo néi dung hay
®Þa ®iÓm thu thËp vµ dù kiÕn ®Þa ®iÓm c¬ quan cung cÊp th«ng tin.
• Liªn hÖ víi çc c¬ quan cung cÊp th«ng tin.
• TiÕn hµnh thu thËp b»ng ghi chÐp, sao chôp.
• KiÓm tra tÝnh thùc tiÔn cña th«ng tin th«ng qua quan s¸t trùc tiÕp vµ kiÓm tra chÐo.
3.3.2. T¹o lËp mèi quan hÖ

Çc ho¹t ®éng PRA ®Òu th«ng qua qu¸ tr×nh giao tiÕp. V× vËy viÖc t¹o lËp mèi quan hÖ víi
ng−êi d©n lµ cÇn thiÕt vµ ®−îc xem nh− lµ sù trao ®æi t−¬ng quan b×nh ®¼ng gi÷a çn bé
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m víi ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng vµ cã sù th«ng hiÓu nhau. Do vËy t¹o lËp
mèi quan hÖ ®Ó ®¹t ®−îc sù tin t−ëng, sù liªn kÕt, hoµ hîp vµ cïng chung mét sè ®iÓm t−¬ng
®ång. §Ó t¹o lËp mèi quan hÖ cÇn cã çc kü n¨ng giao tiÕp nh−: chó ý, quan s¸t, l¾ng nghe,
ph¶n ¶nh, trao ®æi vµ thu thËp th«ng tin. Sau ®©y lµ mét sè kü n¨ng c¬ b¶n trong t¹o lËp mèi
quan hÖ khi thùc hiÖn PRA:
- GÆp l·nh ®¹o th«n vµ çc nhµ chøc tr¸ch ®Þa ph−¬ng khi b¾t ®Çu c«ng viÖc t¹i ®Þa
ph−¬ng ®Ó gi¶i to¶ mäi nghi ngê.
- H·y b¾t ®Çu c«ng viÖc víi nh÷ng ng−êi d©n cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn nhanh vµ Ýt mÆc c¶m
víi ng−êi ngoµi céng ®ång.
- Gi¶i thÝch thËt râ cho mäi ng−êi d©n lý do ®oµn PRA ®Õn th«n, b¶n vµ c«ng viÖc mµ
®oµn sÏ cïng lµm víi d©n.
- H·y tù chØ ra sù ch©n thµnh cña m×nh ®èi víi th«n, b¶n.
- Lùa chän thêi gian vµ ®Þa ®iÓm mµ ng−êi d©n lµm viÖc thuËn tiÖn.
3.3.3. Lµm viÖc víi nhãm së thÝch

Nhãm së thÝch bao gåm mét sè n«ng d©n cã cïng nguyÖn väng ®−îc lµm viÖc hay hîp t¸c vÒ
mét ho¹t ®éng hay lÜnh vùc nµo ®ã nh−: lµm v−ên, trång c©y ¨n qu¶, ch¨n nu«i, trång c©y...
Nhãm së thÝch cßn cã thÓ ®−îc x©y dùng trªn sù tù nguyÖn dùa trªn tuæi t¸c, giíi tÝnh, nhãm
d©n téc, sù giÇu nghÌo, t«n gi¸o...
Môc ®Ých cña lµm viÖc víi çc nhãm së thÝch lµ ®Ó thu thËp th«ng tin vµ cã ®−îc sù thÊu hiÓu
cÇn thiÕt vÒ nhu cÇu së thÝch vµ nh÷ng vÊn ®Ò cña hä.
Khi lµm viÖc víi çc nhãm së thÝch çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cÇn:
- ChuÈn bÞ b¶ng danh s¸ch vÒ çc nhãm së thÝch cã thÓ thµnh lËp.
- Ghi râ çc tªn nhãm së thÝch, tªn vµ ®Þa chØ cña çc ç nh©n ®Ó liªn hÖ.
- TËp trung vµo qu¸ tr×nh t¹o mèi quan hÖ víi çc nhãm së thÝch.
- S¾p ®Æt çc thµnh viªn cña çc nhãm së thÝch vµo viÖc thùc hiÖn çc c«ng cô RRA.
- Thu hót hä vµo viÖc kiÓm tra tÝnh thùc tiÔn cña th«ng tin ®· ®−îc thu thËp th«ng qua
quan s¸t trùc tiÕp vµ kiÓm tra chÐo.
22
3.3.4. Sö dông ph−¬ng ph¸p pháng vÊn linh ho¹t
Pháng vÊn linh ho¹t lµ mét ph−¬ng ph¸p ®−îc sö dông trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn çc c«ng cô
PRA. Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc sö dông víi ç nh©n n«ng d©n, víi çc th«ng tin viªn chÝnh tõ
th«n, b¶n, víi çc nhãm së thÝch hay víi çc nhãm n«ng d©n kh¸c... Kü n¨ng cña pháng vÊn
linh ho¹t lµ ®Æt ng−êi d©n vµo qu¸ tr×nh ®µm tho¹i th«ng qua mét lo¹t çc c©u hái më vµ thÝch
hîp gi÷a çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m víi ng−êi d©n. Trong pháng vÊn linh ho¹t çn bé
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ph¶i sö dông thµnh th¹o 7 d¹ng c©u hái : ai, çi g×, ë ®©u, khi nµo,
t¹i sao, nh− thÕ nµo vµ bao nhiªu?
§Ó thùc hiÖn pháng vÊn linh ho¹t çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cÇn:
- ChuÈn bÞ danh môc chñ ®Ò ®Ó pháng vÊn vµ ghi râ tõng chñ ®Ò vµo sæ theo dâi c«ng
viÖc hiÖn tr−êng
- Lùa chän ç nh©n, th«ng tin viªn chÝnh, nhãm së thÝch hay çc nhãm n«ng d©n ®Ó
pháng vÊn. Ph¶i ®¶m b¶o r»ng nh÷ng ng−êi nµy cã kh¶ n¨ng cung cÊp th«ng tin s©u
réng vµ cã quan ®iÓm râ rµng.
- Lùa chän thêi gian vµ ®Þa ®iÓm ®Ó cuéc pháng vÊn Ýt bÞ ¶nh h−ëng v× nh÷ng lý do ngo¹i
c¶nh.
- Sö dông danh môc chñ ®Ò vµ danh s¸ch kiÓm tra, nh−ng cho phÐp mÒm dÎo trong ®µm
tho¹i tõ ®ã cã thÓ kh¸m ph¸ ra nh÷ng vÊn ®Ò míi hay nh÷ng ý t−ëng míi ®−îc xuÊt
hiÖn.
- Hái nh÷ng c©u hái thÝch hîp víi tõng ç nh©n hay nhãm ®ang ®−îc pháng vÊn.
- Sö dông c©u hái më ®Ó ®¹t ®−îc gi¶i thÝch vµ quan ®iÓm cña n«ng d©n h¬n lµ c©u hái:
cã hoÆc kh«ng ?
- Ghi chÐp chi tiÕt çc cuéc pháng vÊn lªn sæ theo dâi c«ng viÖc hiÖn tr−êng.
- H·y ®iÒu chØnh danh môc vµ c©u hái ®Ó næi lªn nh÷ng vÊn ®Ò míi.
- KiÓm tra tÝnh thùc tiÔn cña th«ng tin th«ng qua quan s¸t trùc tiÕp vµ kiÓm tra chÐo.
23
1. Häp d©n ®Ó tr×nh bµy víi d©n vÒ môc ®Ých vµ th¶o luËn kÕ ho¹ch tiÕn hµnh PRA t¹i th«n
b¶n
2. Nhãm çn bé PRA ®µo t¹o chuyÓn giao c«ng cô PRA cho nhãm ®¹i diÖn cña ng−êi d©n
tham gia vµo ®ît PRA ë th«n, b¶n
24
3. Ng−êi d©n tham gia ®¾p sa bµn ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®Êt ®ai c©y trång
4. Sa bµn mét th«n ®−îc ng−êi d©n tham gia x©y dùng cã ®Çy ®ñ çc ®Æc ®iÓm cña hiÖn tr¹ng
sö dông ®Êt ®ai vµ çc ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t¹i th«n, b¶n
25
3.3.5. Häp d©n
Häp d©n thÓ hiÖn sù tham gia ®ãng gãp ®Çy ®ñ nhÊt cña ng−êi d©n trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn
çc ®ît ®¸nh gi¸ PRA (xem ¶nh 1). Trong PRA nhiÒu cuéc häp d©n ®−îc tæ chøc nh»m:
- KiÓm tra l¹i th«ng tin vµ bæ sung th«ng tin.
- Bæ sung vµ thèng nhÊt çc gi¶i ph¸p cho th«n b¶n.
- Thèng nhÊt ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng vµ cam kÕt thùc hiÖn.
Trong mét ®ît PRA ph¶i tæ chøc nhiÒu cuéc häp d©n. Cã thÓ tæ chøc çc cuéc häp sau:
- Häp d©n lÇn 1:

Cuéc häp nµy th−êng ®−îc tæ chøc vµo tèi ngµy thø nhÊt cña ®ît PRA d−íi th«n b¶n nh»m
môc ®Ých:
• Giíi thiÖu chung vÒ ®ît ®¸nh gi¸ t¹i th«n, b¶n: Lý do, môc ®Ých, kÕ ho¹ch lµm viÖc
ph−¬ng ph¸p vµ kªu gäi sù tham gia.
• Tr×nh bµy vµ th¶o luËn kÕt qu¶ lµm viÖc cña ngµy 1.
• Th«ng b¸o kÕ ho¹ch lµm viÖc ngµy 2.
- Häp d©n lÇn 2: (cã thÓ bao gåm 2 ®Õn 3 cuéc häp)
Cuéc häp nµy th−êng ®−îc tæ chøc vµo tèi ngµy thø 2 hoÆc ngµy thø 3 cña ®ît PRA nh»m
môc ®Ých:
• Tr×nh bµy vµ th¶o luËn kÕt qu¶ lµm viÖc hµng ngµy.
• Thèng nhÊt ®Þnh h−íng cho kÕ ho¹ch hµnh ®éng.
- Häp d©n lÇn 3:

Cuéc häp ®−îc tæ chøc vµo ngµy cuèi cña ®ît PRA nh»m môc ®Ých.
• Tr×nh bµy dù th¶o kÕt qu¶ PRA.
• §ãng gãp bæ, sung vµ th¶o luËn.
• Thèng nhÊt kÕ ho¹ch hµnh ®éng.
§Ó tæ chøc cuéc häp d©n thµnh c«ng cÇn thùc hiÖn çc b−íc sau:
- ChuÈn bÞ:
• X¸c ®Þnh môc tiªu cuéc häp d©n.
• ChuÈn bÞ néi dung: Çc kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ cÇn viÕt lªn giÊy khæ to, ch÷ to râ rµng ®Ó mäi
ng−êi cã thÓ ®äc.
• ChuÈn bÞ ®Þa ®iÓm, vµ ¸nh s¸ng.
• Th«ng b¸o râ vÒ thêi gian häp cho mäi ng−êi.
26
- TiÕn hµnh cuéc häp
• Giíi thiÖu, nªu môc ®Ých cuéc häp, giíi h¹n néi dung th¶o luËn.
• §¹i diÖn céng t¸c viªn th«n tr×nh bµy vµ ®iÒu hµnh th¶o luËn theo tõng néi dung
• T¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi d©n th¶o luËn, ®ãng gãp, bæ sung ý kiÕn.
• Tæng hîp çc ý kiÕn, thèng nhÊt çc kÕt luËn vµ chèt l¹i çc vÊn ®Ò tr−íc d©n.
• KÕt thóc cuéc häp.
Cuéc häp d©n lÇn 1 vµ 2 kh«ng kÐo dµi qu¸ 2 giê.
Cuéc häp d©n th«ng qua kÕ ho¹ch hµnh ®éng cã thÓ kÐo dµi 2-3 giê.
4. Giíi thiÖu vµ h−íng dÉn sö dông mét sè c«ng cô chñ yÕu cña
PRA trong ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
Môc 3 ®· giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ bé c«ng cô cña PRA.
Sau ®©y lµ nh÷ng c«ng cô chñ yÕu ®−îc sö dông trong çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn
l©m:
- L−îc sö th«n, b¶n
- X©y dùng sa bµn cña th«n, b¶n
- VÏ s¬ ®å th«n, b¶n
- X©y dùng biÓu ®å h−íng thêi gian
- §iÒu tra theo tuyÕn vµ x©y dùng s¬ ®å mÆt c¾t cña th«n, b¶n
- Ph©n tÝch lÞch mïa vô
- Ph©n lo¹i hé gia ®×nh
- Pháng vÊn hé gia ®×nh
- Ph©n lo¹i xÕp h¹ng cho ®iÓm
- Ph©n tÝch tæ chøc vµ x©y dùng s¬ ®å VENN
C«ng cô 1: L−îc sö th«n, b¶n

(1) Môc ®Ých vµ ý nghÜa
L−îc sö th«n, b¶n lµ 1 c«ng cô ®−îc dïng chñ yÕu trong PRA. §©y lµ mét trong nh÷ng c«ng
cô ®Ó t×m hiÓu chung vÒ th«n, b¶n. Th«ng qua c«ng cô nµy, ng−êi d©n tù nh×n nhËn nh÷ng sù
kiÖn x¶y ra trong qu¸ khø vµ ¶nh h−ëng cña nã ®Õn ®êi sèng, t×nh h×nh s¶n xuÊt, sö dông çc
nguån nh©n tµi vËt lùc..., tõ ®ã cã thÓ ®Ò ra ®−îc nh÷ng gi¶i ph¸p trong t−¬ng lai phï hîp víi
®Þa ph−¬ng m×nh (cßn gäi lµ c«ng cô "ph¸ b¨ng" hoÆc "lµm quen" gi÷a ng−êi trong céng ®ång
vµ ng−êi ngoµi céng ®ång).
27
(2) Néi dung
Ng−êi d©n ®−îc çn bé PRA h−íng dÉn tù liÖt kª çc sù kiÖn ®· tõng x¶y ra ë th«n, b¶n theo
cét thêi gian. Hä tù trao ®æi, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ çc sù kiÖn ®ã cuèi cïng ®−a ra mét b¶ng
l−îc sö th«n, b¶n.
B¶ng 2.1. VÝ dô vÒ l−îc sö b¶n TÆc TÌ, x· NËm Lµnh,

huyÖn V¨n ChÊn, tØnh Yªn B¸i
N¨m Nh÷ng sù kiÖn ¶nh h−ëng ®Õn t×nh h×nh s¶n xuÊt cña b¶n
1900-1905 Mét vµi hé tõ Giµng Ng©u chuyÓn ®Õn TÆc TÌ sinh sèng lËp thµnh b¶n
TÆc TÌ.
1920 B¶n cã 8-9 hé sinh sèng. Rõng nguyªn sinh cßn nhiÒu, cã nhiÒu loµi c©y
gç quý hiÕm nh− l¸t hoa, lim, giæi, vµng t©m, sÕn, t¸u..., ®éng vËt cßn
nhiÒu nh− khØ, hæ, b¸o, h−¬u, nai, v−în, sãc, chån...
1949-1950 B¶n cã 14-15 hé. GiÆc Ph¸p chiÕm, dån d©n ë tËp trung, b¾t nhiÒu ng−êi
®i phu, ®i lÝnh. B¶n bÞ ®èt ph¸. Rõng vÉn cßn nhiÒu.
1960 DÞch chuét rõng g©y mÊt mïa, d©n bÞ ®ãi trÇm träng, xuÊt hiÖn nhiÒu
bÖnh tËt.
1966 Thµnh lËp HTX, b¾t ®Çu khai ph¸ ruéng n−íc vµ ®i vµo lµm ¨n tËp thÓ
1969-1970 BÖnh sèt rÐt lµm chÕt nhiÒu ng−êi
1971 Tæ chøc phong trµo diÖt giÆc dèt. Gi¸o viªn vÒ tËn b¶n d¹y häc ®Ó xãa
mï ch÷
1972-1981 Nh©n d©n h¹ s¬n, ®Þnh canh ®Þnh c− ë vïng ®Êt thÊp. B¶n míi cã 19 hé.
Rõng b¾t ®Çu bÞ nh©n d©n ë çc b¶n kh¸c chÆt ph¸ m¹nh ®Ó lµm n−¬ng
rÉy
1980 DÞch sëi lµm chÕt 20 trÎ em trong b¶n
1983-1994 Trång quÕ. HTX qu¶n lý rõng quÕ nh−ng kh«ng thµnh c«ng, bÞ tµn ph¸.
Nh©n d©n vÉn ph¸ rõng lµm n−¬ng rÉy.
1990 ®Õn nay Rõng ®−îc khoanh nu«i b¶o vÖ. Çc hé gia ®×nh nhËn kho¸n tr«ng coi.
Rõng giang ®−îc b¶o vÖ tèt. Nh©n d©n b¾t ®Çu trång c©y ¨n qu¶ vµ quÕ.
(3) Ph−¬ng ph¸p vµ thêi gian tiÕn hµnh

X©y dùng biÓu ®å l−îc sö th«n, b¶n do mét nhãm n«ng d©n thùc hiÖn d−íi sù h−íng dÉn cña
çn bé PRA (xem ¶nh 2). Qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng cô nµy bao gåm çc b−íc sau:
- Thµnh lËp nhãm n«ng d©n Ýt nhÊt 5-7 ng−êi ®Ó thùc hiÖn c«ng cô. Hä ph¶i lµ nh÷ng
ng−êi sèng l©u n¨m ë th«n b¶n, cã hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ ®Þa ph−¬ng m×nh
28
- §Þa ®iÓm thùc hiÖn nªn chän t¹i mét n¬i ®i l¹i thuËn lîi, nhiÒu ng−êi cã kh¶ n¨ng tham
gia.
- Çc vËt liÖu nh−: phÊn viÕt, giÊy khæ lín, bót viÕt vµ çc vËt liÖu kh¸c cÇn ®−îc chuÈn
bÞ ®Çy ®ñ.
- Çn bé PRA gi¶i thÝch thËt râ môc ®Ých, ý nghÜa vµ çc b−íc tiÕn hµnh thùc hiÖn c«ng
cô nh− sau:
• Çn bé PRA h−íng dÉn khung m« t¶ lÞch sö th«n, b¶n trªn mÆt ®Êt vµ ®Ò nghÞ hä
thùc hiÖn c«ng viÖc.
• N«ng d©n tù tiÕn hµnh liÖt kª tõng sù kiÖn, trao ®æi, th¶o luËn, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸
®Ó ®−a ra nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n, ¶nh h−ëng vµ nguyªn nh©n cña tõng sù kiÖn
chÝnh.
• Çn bé PRA cã thÓ tiÕn hµnh pháng vÊn hoÆc yªu cÇu n«ng d©n lµm râ h¬n nh÷ng
®iÓm cÇn thiÕt vµ ghi chÐp.
• KÕt qu¶ cña c«ng cô nµy ®−îc sao chÐp vµo giÊy khæ lín.
C«ng cô nµy th−êng ®−îc thùc hiÖn ngµy thø nhÊt, ngay sau khi ®oµn PRA xuèng th«n, b¶n
vµ th−êng kÐo dµi tõ 1,5 ®Õn 2 giê.
(4) Vai trß cña çn bé PRA

Nhãm c«ng t¸c PRA gåm 2-3 ng−êi ®−îc ph©n c«ng nhiÖm vô cô thÓ víi vai trß chÝnh lµ
h−íng dÉn n«ng d©n çch lµm, thóc ®Èy vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng d©n tù ®¸nh gi¸ vµ ghi chÐp
®Çy ®ñ nh÷ng ý kiÕn th¶o luËn cña n«ng d©n sau ®ã hÖ thèng ho¸ l¹i.
C«ng cô 2: X©y dùng sa bµn cña th«n, b¶n
(1) Môc ®Ých, ý nghÜa

Sa bµn lµ h×nh ¶nh kh«ng gian thu nhá cña th«n, b¶n ®−îc ng−êi d©n trong th«n, b¶n x©y dùng
b»ng nh÷ng vËt liÖu s½n cã nh− ®Êt çt, cµnh l¸... ®Ó mäi ng−êi trong th«n cã thÓ nh×n nhËn
quª h−¬ng m×nh mét çch tæng qu¸t, cïng ®¸nh gi¸, ph©n tÝch vµ lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn. Sa
bµn lµ mét c«ng cô PRA cho phÐp ph©n tÝch mét çch trùc quan vµ th−êng ®−îc sö dông trong
quy ho¹ch vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt th«n, b¶n.
(2) Néi dung

N«ng d©n ®−îc çn bé PRA h−íng dÉn tù x©y dùng sa bµn, réng 4-5 m2 m« t¶ ®Çy ®ñ hiÖn
tr¹ng cña th«n, b¶n nh−: ®åi nói, rõng, ruéng, suèi, ®−êng x¸ cÇu cèng, khu d©n c−... ®Ó
ng−êi d©n cïng th¶o luËn çc khã kh¨n, gi¶i ph¸p vµ lËp kÕ ho¹ch ho¹t ®éng cho tõng khu vùc
cña th«n, b¶n.
29
X©y dùng sa bµn do mét nhãm n«ng d©n thùc hiÖn d−íi sù h−íng dÉn cña çn bé PRA (xem
¶nh 3). Qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng cô nµy bao gåm çc b−íc sau:
- Thµnh lËp nhãm n«ng d©n c¶ nam vµ n÷ Ýt nhÊt tõ 5-7 ng−êi
- §Þa ®iÓm thùc hiÖn nªn chän t¹i mét n¬i réng r·i ®i l¹i thuËn lîi ®Ó cã nhiÒu ng−êi cã
kh¶ n¨ng tham gia vµ b¶o qu¶n sa bµn khái bÞ m−a n¾ng hay sóc vËt ph¸ ho¹i.
- Çc vËt liÖu nh−: ®Êt, bïn, c©y con, cµnh l¸, bét mÇu, phÊn viÕt, giÊy khæ lín, bót viÕt
vµ çc vËt liÖu kh¸c cÇn ®−îc chuÈn bÞ ®Çy ®ñ.
- Çn bé PRA gi¶i thÝch thËt râ môc ®Ých, ý nghÜa vµ çc b−íc tiÕn hµnh thùc hiÖn:
• §Ò nghÞ n«ng d©n ph¸c häa b»ng phÊn nh÷ng vÞ trÝ chÝnh dÔ nhËn biÕt cña th«n nh−
çc qu¶ ®åi, s«ng suèi, ®−êng ®i... lªn mÆt ®Êt hoÆc mÆt ph¼ng sÏ ®¾p sa bµn.
• T¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy ng−êi d©n sö dông çc vËt liÖu ®Ó ®¾p sa bµn, dïng çc vËt
liÖu thÓ hiÖn çc ®Æc ®iÓm chÝnh cña tõng lo¹i ®Êt, kiÓu canh t¸c hay s«ng suèi, c¬
së h¹ tÇng cña th«n...
• TiÕn hµnh th¶o luËn: khã kh¨n, c¬ héi vµ gi¶i ph¸p chung cho tõng khu vùc trªn sa
bµn vµ cho c¶ th«n, b¶n.
X©y dùng sa bµn ®−îc thùc hiÖn vµo ngµy ®Çu tiªn khi ®oµn PRA xuèng th«n, b¶n (xem ¶nh
4) vµ thêi gian cÇn thiÕt tõ 3-4 giê.
(4) Vai trß cña çn hé PRA

Nhãm c«ng t¸c PRA tõ 2 - 3 ng−êi cã nhiÖm vô chÝnh lµ gi¶i thÝch râ môc ®Ých yªu cÇu cña
x©y dùng sa bµn, çch tiÕn hµnh vµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh, th¶o luËn cña n«ng d©n, ghi chÐp
nh÷ng ý kiÕn th¶o luËn... Trong tr−êng hîp cÇn thiÕt çn bé PRA cã thÓ lµm mÉu.
C«ng cô 3: VÏ s¬ ®å th«n, b¶n

VÏ s¬ ®å th«n, b¶n lµ mét c«ng cô quan träng cña PRA nh»m ®¸nh gi¸, ph©n tÝch t×nh h×nh
chung cña th«n, b¶n, ®Æc biÖt lµ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt ®ai, vËt nu«i, c©y trång... ®Ó ®−a ra
®−îc nh÷ng khã kh¨n gi¶i ph¸p trong tõng lÜnh vùc cña th«n, b¶n tõ ®ã phôc vô cho viÖc x©y
dùng kÕ ho¹ch th«n, b¶n trong t−¬ng lai nhÊt lµ trong qu¸ tr×nh lËp quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ
giao ®Êt l©m nghiÖp cã sù tham gia cña ng−êi d©n, lµ tµi liÖu quan träng lµm c¬ së th¶o luËn
trong héi nghÞ toµn th«n.
(2) Néi dung

Ng−êi d©n ®−îc çn bé PRA h−íng dÉn ®Ó tù ph¸c ho¹ hiÖn tr¹ng th«n, b¶n. S¬ ®å nµy m« t¶
®Çy ®ñ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt ®ai, vËt nu«i c©y trång, ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt vµ kinh tÕ x·
héi cña th«n, b¶n ®Ó hä cïng nhau th¶o luËn, ph©n tÝch nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n ®Ó cã thÓ ®Ò
ra çc gi¶i ph¸p cña th«n, b¶n trong t−¬ng lai (xem h×nh 2.1).
30
H×nh 2.1. VÝ dô vÒ s¬ ®å b¶n Giµng Cµi, x· NËm Lµnh,
huyÖn V¨n ChÊn, tØnh Yªn B¸i
31
(3) Ph−¬ng ph¸p vµ thêi gian tiÕn hµnh: VÏ s¬ ®å th«n, b¶n do mét nhãm n«ng d©n thùc
hiÖn d−íi sù h−íng dÉn, thóc ®Èy cña çn bé PRA.
Qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng cô nµy bao gåm çc b−íc sau:
- Thµnh lËp nhãm n«ng d©n c¶ nam vµ n÷ Ýt nhÊt tõ 5-7 ng−êi
- §Þa ®iÓm thùc hiÖn nªn chän t¹i mét n¬i cao trong th«n, b¶n dÔ quan s¸t toµn th«n,
b¶n, ®i l¹i thuËn lîi ®Ó cã nhiÒu ng−êi cã kh¶ n¨ng tham gia.
bÞ ®Çy ®ñ.
- Çn bé PRA gi¶i thÝch thËt râ môc ®Ých, ý nghÜa vµ çc b−íc tiÕn hµnh thùc hiÖn nh−
sau:
• §Ò nghÞ n«ng d©n ph¸c häa s¬ ®å lªn mÆt ®Êt
• T¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy ng−êi d©n trao ®æi, th¶o luËn, tranh luËn trong qu¸ tr×nh vÏ
s¬ ®å
• ChuyÓn s¬ ®å ®· ®−îc ph¸c ho¹ trªn mÆt ®Êt vµo giÊy khæ lín.
• TiÕn hµnh th¶o luËn: khã kh¨n, c¬ héi vµ gi¶i ph¸p chung cho c¶ th«n, b¶n.
S¬ ®å th«n, b¶n th−êng ®−îc vÏ vµo ngµy ®Çu tiªn khi ®oµn PRA xuèng th«n, b¶n vµ thêi gian
cÇn thiÕt ®Ó vÏ tõ 2-3 giê (ngoµi quan s¸t hiÖn tr−êng, sa bµn lµ c¬ së quan träng ®Ó vÏ s¬ ®å
th«n b¶n).

Nhãm c«ng t¸c PRA bao gåm 2 - 3 ng−êi cã nhiÖm vô chÝnh lµ gi¶i thÝch râ môc ®Ých yªu cÇu
cña vÏ s¬ ®å, çch tiÕn hµnh vµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh vÏ, th¶o luËn cña n«ng d©n, nghi chÐp
nh÷ng ý kiÕn th¶o luËn... Trong tr−êng hîp cÇn thiÕt çn bé PRA cã thÓ lµm mÉu. NÕu n«ng
d©n gÆp khã kh¨n khi chuyÓn s¬ ®å ®· vÏ vµo giÊy khæ lín, çn bé PRA cã thÓ gióp hä.
C«ng cô 4: X©y dùng biÓu ®å h−íng thêi gian

X©y dùng çc biÓu ®å h−íng thêi gian lµ mét c«ng cô chñ yÕu dïng trong PRA nh»m môc
®Ých ph©n tÝch t×nh h×nh, sù kiÖn, hiÖn t−îng cña th«n, b¶n theo thêi gian. Th«ng qua sù ph©n
tÝch nµy cho thÊy sù biÕn ®éng cña çc thµnh phÇn trong çc ho¹t ®éng trång trät, ch¨n nu«i,
l©m nghiÖp... theo thêi gian vµ nh÷ng ¶nh h−ëng cña çc sù kiÖn, hiÖn t−îng trong th«n, b¶n
®èi víi çc ho¹t ®éng ®ã. KÕt qu¶ cña x©y dùng çc biÓu ®å h−íng thêi gian lµm c¬ së cho
viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu, ®Þnh h−íng kÕ ho¹ch th«n, b¶n, vµ cßn lµ tµi liÖu cho viÖc gi¸m s¸t,
®¸nh gi¸ sau nµy.
32
(2) Néi dung
Çc lo¹i biÓu ®æ cã thÓ sö dông: biÓu ®å trßn, biÓu ®å cét, ®−êng biÓu diÔn kiÓu ®æ thÞ...
Th«ng th−êng çc biÓu ®å ®−îc m« t¶ nh− sau: øng víi mçi mèc thêi gian m« t¶ néi dung cña
sù kiÖn, hiÖn t−îng hay sè l−îng, chÊt l−îng vµ nguyªn nh©n còng nh− çc ¶nh h−ëng (xem
h×nh 2.2).
H×nh 2.2. VÝ dô vÒ biÓu ®å thêi gian m« t¶ sù biÕn ®éng diÖn tÝch

rõng tù nhiªn cña th«n 1 QuyÕt TiÕn, x· §Þch Qu¶,
huyÖn Thanh S¬n, tØnh VÜnh Phó
Néi dung m« t¶ th−ëng ®−îc ng−êi d©n quyÕt ®Þnh nh−:

- Sù biÕn ®éng t×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai, vËt nu«i, c©y trång.
- Sù thay ®æi vÒ sè hé gia ®×nh hay nh©n khÈu.
- Sù thay ®æi vÒ n¨ng suÊt c©y trång hay thu nhËp.
- Sù thay ®æi vÒ çc lo¹i bÖnh dÞch...
Mçi néi dung m« t¶ cÇn ®−îc n«ng d©n th¶o luËn kü vµ ®−a ra ®−îc: khã kh¨n, nguyªn nh©n
vµ gi¶i ph¸p.

§©y còng lµ mét c«ng cô PRA ®−îc tæ chøc thùc hiÖn vµo ngµy ®Çu khi nhãm c«ng t¸c PRA
xuèng th«n. Thêi gian thùc hiÖn c«ng cô nµy th−êng kÐo dµi 3 giê.
Qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng cô nµy gåm nh÷ng b−íc chñ yÕu sau:
33
- Thµnh lËp çc nhãm n«ng d©n thùc hiÖn c«ng cô. Mçi nhãm n«ng d©n Ýt nhÊt 5-7
ng−êi c¶ nam vµ n÷ ®−îc huy ®éng vµo x©y dùng çc biÓu ®å h−íng thêi gian. Hä lµ
nh÷ng ng−êi sèng l©u n¨m ë th«n, b¶n, hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ t×nh h×nh ®êi sèng, x· héi
vµ s¶n xuÊt.
kh¶ n¨ng tham gia.
bÞ ®Çy ®ñ. Huy ®éng n«ng d©n thu l−îm çc vËt liÖu cã s½n nh− çc viªn sái, ®¸, h¹t
c©y, çc que nhá... ®Ó phôc vô cho ®¸nh gi¸.
sau:
• T¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng d©n th¶o luËn lùa chän néi dung ®¸nh gi¸.
• T¹o ®iÒu kiÖn (cã thÓ gîi ý, gi¶i thÝch nÕu cÇn) cho n«ng d©n th¶o luËn lùa chän
lo¹i biÓu ®å ®Ó m« t¶.
• Çn bé PRA h−íng dÉn n«ng d©n sö dông lo¹i biÓu ®å ®· chän (cã thÓ lµm mÉu
nÕu cÇn thiÕt)
• N«ng d©n tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ m« t¶ tõng néi dung lªn trªn nÒn ®Êt b»ng vËt liÖu cã
s½n vµ th¶o luËn, tranh luËn.
• Çn bé PRA t¹o ®iÒu kiÖn, thóc ®Èy n«ng d©n th¶o luËn, pháng vÊn, ghi chÐp nh÷ng
ý kiÕn cña n«ng d©n.
• Yªu cÇu n«ng d©n ®−a ra nh÷ng khã kh¨n vµ gi¶i ph¸p cho tõng néi dung ®¸nh gi¸.
• Yªu cÇu n«ng d©n chèt l¹i nh−ng vÊn ®Ò chÝnh vµ chuyÓn çc biÓu ®å lªn giÊy khæ
lín.
• Yªu cÇu nhãm n«ng d©n chän ng−êi chuÈn bÞ tr×nh bµy kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ tr−íc cuéc
häp toµn th«n, b¶n.

Nhãm c«ng t¸c PRA gåm 2-3 ng−êi ®−îc ph©n c«ng gi¶i thÝch, h−íng dÉn, t¹o ®iÒu kiÖn, thóc
®Èy, pháng vÊn vµ ghi chÐp. §©y lµ mét c«ng cô yªu cÇu çn bé PRA ph¶i cã nhiÒu kü n¨ng
vµ kinh nghiÖm h−íng dÉn n«ng d©n ®Ó ®¶m b¶o çc th«ng tin c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng.
34
5. Nhãm c«ng t¸c PRA thùc hiÖn c«ng cô ®iÒu tra ''L¸t c¾t", ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng sö dông
®Êt ®ai vµ ph−¬ng thøc canh t¸c cña céng ®ång
6. Nhãm c«ng t¸c PRA th¶o luËn víi ng−êi d©n trªn v−ên hé nhµ hä (sö dông c«ng cô l¸t c¾t)
35
6. Nhãm c«ng t¸c PRA th¶o luËn víi hé gia ®×nh vÒ thùc tr¹ng vµ biÖn ph¸p kinh doanh
v−ên rõng
8. Nhãm c«ng t¸c PRA th¶o luËn víi ng−êi d©n trªn m« h×nh canh t¸c ®Êt dèc cña hé gia
®×nh
36
C«ng cô 5: §iÒu tra theo tuyÕn vµ x©y dùng s¬ ®å mÆt c¾t

§iÒu tra theo tuyÕn hay ®i l¸t c¾t lµ c«ng cô quan träng cña PRA dïng ®Ó ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng
sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn cña th«n, b¶n.
X©y dùng çc tuyÕn ®i l¸t c¾t sÏ cung cÊp h×nh ¶nh s©u s¾c vÒ tiÒm n¨ng ®Êt ®ai vµ céng ®ång
d©n c− sÏ sö dông nh− thÕ nµo trong kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n, b¶n.
§©y lµ kü thuËt ®iÒu tra nh»m ®¸nh gi¸ chi tiÕt t¹i tõng khu vùc vÒ ®Êt ®ai, c©y trång, vËt nu«i
vµ tiÒm n¨ng néi bé céng ®ång tõ ®ã lËp kÕ ho¹ch cho çc ho¹t ®éng trong t−¬ng lai (xem ¶nh
5).
(2) Néi dung

- §i l¸t c¾t lµ c«ng cô kh¶o s¸t hiÖn tr−êng ë tõng khu vùc ®Æc tr−ng cña th«n, b¶n ®−îc
sö dông çc kü thuËt pháng vÊn, th¶o luËn, quan s¸t trùc tiÕp vµ ®iÒu tra.
- X©y dùng s¬ ®å mÆt c¾t hiÖn t¹i cña th«n, b¶n: th«ng tin tõ çc tuyÕn l¸t c¾t ®−îc tËp
hîp l¹i ®Ó lªn s¬ ®å mÆt c¾t. S¬ ®å mÆt c¾t bao gåm 2 phÇn chÝnh:
• M« t¶ hiÖn tr¹ng bÒ mÆt theo ®é cao trong ®ã m« t¶ çc h×nh ¶nh chung vÒ çc
ph−¬ng thøc canh t¸c, sö dông ®Êt vµ vËt nu«i c©y trång.
• PhÇn d−íi m« t¶ trong çc « vu«ng øng víi tõng khu vùc nh−: ®iÒu kiÖn tù nhiªn,
çc ph−¬ng thøc canh t¸c, vËt nu«i c©y trång, tæ chøc s¶n xuÊt, khã kh¨n vµ gi¶i
ph¸p (xem h×nh 2.3).
- X©y dùng s¬ ®å mÆt c¾t trong t−¬ng lai: ®©y lµ s¬ ®å mÆt c¾t thÓ hiÖn mong muèn còng
nh− nh÷ng gi¶i ph¸p cña th«n, b¶n trong thêi gian tíi.
(3) Thêi gian vµ ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh

§i l¾t c¾t ®−îc thùc hiÖn sau khi thùc hiÖn çc c«ng cô ®¾p sa bµn vµ vÏ s¬ ®å. Th«ng th−êng,
tæ chøc 2-3 tuyÕn ®i l¸t c¾t ®Ó cã thÓ ®Õn tÊt c¶ çc khu vùc chñ yÕu cña th«n, b¶n. Thêi gian
thùc hiÖn cho c«ng cô nµy th−êng kÐo dµi tõ 3 giê. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®i l¸t c¾t vµ x©y dùng
s¬ ®å mÆt c¾t gåm çc b−íc chñ yÕu sau:
- Th¶o luËn trªn sa bµn hoÆc trªn s¬ ®å ®Ó x¸c ®Þnh çc h−íng ®i l¸t c¾t
- Thµnh lËp çc nhãm ®i l¸t c¾t: mçi tuyÕn ®i l¸t c¾t thµnh lËp mét nhãm gåm: mét sè
n«ng d©n (5-7 ng−êi) c¶ nam, n÷ vµ çc çn bé PRA cã chuyªn m«n kh¸c nhau (3-4
ng−êi): n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ch¨n nu«i...
- ChuÈn bÞ c«ng cô: b¶n ®å, ®Þa bµn, dông cô quan s¸t, ®o ®Õm, giÊy bót.
- Çn bé PRA gi¶i thÝch thËt râ môc ®Ých ®i l¸t c¾t, yªu cÇu n«ng d©n dÉn ®−êng vµ s½n
sµng th¶o luËn.
37
TiÕn hµnh ®i l¾t c¾t
Th«ng th−êng ®i tõ vïng thÊp ®Õn vïng cao. §Õn mçi vïng ®Æc tr−ng cho c¶ khu vùc dõng l¹i
th¶o luËn. Çn bé PRA ph¸c ho¹ nhanh ®Þa h×nh vµ ®Æc ®iÓm cña vïng ®ã. T¹o ®iÒu kiÖn cho
n«ng d©n th¶o luËn víi nhau hoÆc tiÕn hµnh pháng vÊn.
Trong tr−êng hîp cÇn thiÕt çn bé PRA cïng víi n«ng d©n kh¶o s¸t kü, ®o ®Õm hoÆc lÊy mÉu
vËt. Nªn tËp trung trao ®æi vµ pháng vÊn vµo çc néi dung sau:
- §Æc ®iÓm tù nhiªn: ®Êt ®ai, nguån n−íc, lÞch sö sö dông ®Êt ®ai...
- Çc loµi c©y trång vËt nu«i chÝnh vµ kü thuËt canh t¸c, n¨ng suÊt...
- T×nh h×nh tæ chøc qu¶n lý.
- Nh÷ng khã kh¨n ®ang gÆp ph¶i
- Nh÷ng ®Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p.
VÏ s¬ ®å mÆt c¾t hiÖn t¹i cña th«n, b¶n

Sau khi ®i l¸t c¾t, kÕt qu¶ cña çc nhãm ®−îc cñng cè l¹i, thèng nhÊt vµ ®−a ra ®−îc mét s¬
®å mÆt c¾t ®Æc tr−ng cho th«n, b¶n (h×nh 2.3).
X©y dùng s¬ ®å mÆt c¾t t−¬ng lai

Tõ nh÷ng khã kh¨n vµ gi¶i ph¸p ®−îc t×m ra trong qu¸ tr×nh ®i l¸t c¾t vµ vÏ s¬ ®å mÆt c¾t hiÖn
t¹i, çn bé PRA t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi d©n th¶o luËn nh÷ng dù kiÕn ho¹t ®éng trong t−¬ng
lai vµ m« t¶ lªn s¬ ®å mÆt c¾t trong t−¬ng lai.
Th«ng th−êng s¬ ®å mÆt c¾t t−¬ng lai thÓ hiÖn thay ®æi c¬ cÊu c©y trång vËt nu«i çc ph−¬ng
thøc canh t¸c sÏ ®−îc thùc hiÖn trong t−¬ng lai. N«ng d©n còng cÇn ph¶i chØ ra nh÷ng søc Ðp
vµ c¬ héi néi t¹i cho viÖc hiÖn thùc ho¸ dù ®Þnh cña hä.

Nhãm c«ng t¸c PRA cã chuyªn m«n kh¸c nhau cã nhiÖm vô gi¶i thÝch thËt râ cho n«ng d©n
vÒ môc ®Ých, ý nghÜa vµ ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh.
KÕt hîp sö dông nhiÒu kü thuËt PRA nh− pháng vÊn linh ho¹t, quan s¸t, l¾ng nghe tÝch cùc,
ghi chÐp vµ tæng hîp... ®Ó thóc ®Èy ng−êi d©n th¶o luËn, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vµ ®Ò ra ®−îc
nh÷ng gi¶i ph¸p trong t−¬ng lai.
38
H×nh 2.3 : VÝ dô vÒ s¬ ®å mÆt c¾t cña th«n NËm Ty, x· NËm Ty, huyÖn Hoµng Su Ph×
39
C«ng cô 6: Ph©n tÝch lÞch mïa vô

LËp biÓu ®å mïa vô hay ph©n tÝch lÞch mïa vô lµ c«ng cô quan träng cho viÖc ®¸nh gi¸ tiÒm
n¨ng vµ kinh nghiÖm canh t¸c cña th«n, b¶n ®Ó lËp kÕ ho¹ch çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña th«n,
b¶n trong t−¬ng lai. C«ng cô nµy cho phÐp x¸c ®Þnh mïa vô gieo trång theo tõng n¬i vµ cã
quan hÖ chÆt chÏ víi çc ®iÒu kiÖn thêi tiÕt khÝ hËu ë n¬i ®ã. C«ng cô nµy cßn lµ c¬ së ®Ó x¸c
®Þnh møc ®é sö dông lao ®éng vµ huy ®éng çc nguån lùc cña th«n, b¶n trong mèi quan hÖ
víi thêi gian, thêi tiÕt trong n¨m cho çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt.
(2) Néi dung

LÞch mïa vô ®−îc chÝnh n«ng d©n sèng trong th«n, b¶n ph©n tÝch, th«ng qua ®ã ng−êi d©n
x©y dùng ®−îc biÓu ®å lÞch mïa vô cho çc lÜnh vùc kh¸c nhau nh−:
- LÞch mïa vô ®èi víi trång trät,
- LÞch mïa vô ®èi víi ch¨n nu«i,
- LÞch mïa vô ®èi víi çc ho¹t ®éng l©m nghiÖp,
- LÞch mïa vô ®èi víi çc ho¹t ®éng x©y dùng c¬ së h¹ tÇng,
- LÞch mïa vô ®èi víi çc ho¹t ®éng tÝn dông...
Cã thÓ tæ chøc çc nhãm c¶ nam vµ n÷ hoÆc nhãm nam, nhãm n÷ ®Ó xem xÐt sù quan t©m cña
mçi nhãm ®èi víi çc yÕu tè trong quan hÖ víi thêi tiÕt, khÝ hËu trong n¨m. BiÓu ®å lÞch mïa
vô lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph©n tÝch lÞch mïa vô. BiÓu ®å nµy cho thÊy mét bøc tranh chung
nh−ng kh¸ chi tiÕt cña çc yÕu tè trong th«n, b¶n trong mèi quan hÖ víi thêi tiÕt, ®ång thêi
kh¶ n¨ng huy ®éng çc nguån lùc cña céng ®ång. Tõ ®ã cã thÓ lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cho
th«n, b¶n.
BiÓu ®å lÞch mïa vô gåm trôc thêi gian ®−îc m« t¶ 12 th¸ng trong n¨m theo ©m lÞch (h×nh
2.4).
H×nh 2.4. VÝ dô vÒ biÓu ®å lÞch mïa vô cña th«n QuyÕt tiÕn, x· §Þch Qu¶
huyÖn Thanh S¬n, tØnh VÜnh Phó
- PhÇn trªn trôc thêi gian ®−îc n«ng d©n m« t¶ çc nh©n tè chñ yÕu cña thêi tiÕt, khÝ hËu:
nh− l−îng m−a, ®é nãng theo çc th¸ng hoÆc m« t¶ çc sù kiÖn thêi tiÕt nh−: giã, b·o,
lôt. B»ng ph−¬ng ph¸p so s¸nh gi÷a çc th¸ng n«ng d©n dÔ dµng thèng nhÊt ®¸nh gi¸
çc yÕu tè khÝ hËu, thêi tiÕt.
- PhÇn d−íi trôc thêi gian ®−îc n«ng d©n m« t¶ çc nh©n tè mµ hä quan t©m nh−: lÞch
gieo trång cña çc loµi cËy chÝnh, çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt l©m nghiÖp, lÞch sö dông lao
®éng, lÞch thu nhËp vµ chi tiªu, lÞch s©u bÖnh, bÖnh tËt...
Ng−êi n«ng d©n ph©n tÝch tõng nh©n tè vµ theo kinh nghiÖm nhiÒu ®êi hä dÔ dµng ®−a ra lÞch
mïa vô thùc tÕ t¹i th«n, b¶n m×nh.
Tõ nh÷ng ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ trªn hä tù rót ra nh÷ng khã kh¨n ®ang gÆp ph¶i vµ ®Ò ra çc
biÖn ph¸p gi¶i quyÕt (xem h×nh 2.4).

C«ng cô ph©n tÝch lÞch mïa vô th−êng ®−îc thùc hiÖn vµo ngµy thø 2 t¹i th«n trong ®ît PRA.
Thêi gian cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn c«ng cô nµy th−êng kÐo dµi tõ 2,5 ®Õn 3 giê. Qu¸ tr×nh ph©n
tÝch lÞch mïa vô bao gåm çc b−íc sau:
- Thµnh lËp nhãm n«ng d©n tiÕn hµnh ph©n tÝch lÞch mïa vô. Tuú theo môc ®Ých cã thÓ
thµnh lËp mét nhãm hçn hîp c¶ nam vµ n÷ hoÆc 1 nhãm nam, 1 nhãm n÷. Mçi nhãm
gåm 5-7 n«ng d©n cã kinh nghiÖm trong s¶n xuÊt.
41
kh¶ n¨ng tham gia.
bÞ ®Çy ®ñ. Huy ®éng n«ng d©n thu l−îm çc vËt liÖu cã s½n nh− çc viªn sái, ®¸, h¹t
c©y, çc que nhá... ®Ó phôc vô cho ®¸nh gi¸.
sau:
• Çn bé PRA m« t¶ vµ gi¶i thÝch trªn nÒn khung cña biÓu ®å lÞch mïa vô (nÕu cÇn
thiÕt çn bé PRA vÏ gióp)
• Çn bé PRA ®Æt c©u hái më vÒ nh©n tè thêi tiÕt, khÝ hËu trong th«n, b¶n.
• H−íng dÉn hoÆc lµm mÉu viÖc x¸c ®Þnh çc nh©n tè thêi tiÕt theo th¸ng, çch sö
dông çc vËt liÖu ®¬n gi¶n b»ng ph−¬ng ph¸p so s¸nh.
• T¹o ®iÒu kiÖn n«ng d©n tù x¸c ®Þnh çc nh©n tè vµ tranh luËn, çn bé PRA l¾ng
nghe ghi chÐp.
• §Ò nghÞ n«ng d©n ph©n tÝch çc ho¹t ®éng theo mïa vô trong n¨m. Çn bé PRA cã
thÓ lµm mÉu çch ph©n tÝch vµ x¸c ®Þnh thêi gian thùc hiÖn çc ho¹t ®éng.
• Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch lu«n ®Æt c©u hái v× sao vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng d©n suy
nghÜ liªn hÖ víi çc ho¹t ®éng kh¸c. Çn bé PRA ph¶i ghi chÐp tÊt c¶ ý kiÕn tranh
luËn cña n«ng d©n.
• Çn bé PRA ®Ò nghÞ vµ t¹o ®iÒu kiÖn n«ng d©n nªu lªn nh÷ng khã kh¨n vµ çch
kh¾c phôc
• Tæng hîp kÕt qu¶ ph©n tÝch vµ vÏ biÓu ®å lÞch mïa vô lªn giÊy khæ to.
C«ng cô 7: Ph©n lo¹i hé gia ®×nh (HG§)

Ph©n lo¹i hé gia ®×nh lµ mét c«ng cô PRA ®−îc sö dông nh»m ®¸nh gi¸ t×nh h×nh kinh tÕ
HG§. KÕt qu¶ ph©n lo¹i HG§ nh»m môc ®Ých:
- Lµm c¬ së cho viÖc hç trî gióp ®ì cña çc ch−¬ng tr×nh, dù ¸n cho tõng ®èi t−îng hé
gia ®×nh.
- Phôc vô cho viÖc gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ vµ ¶nh h−ëng cña çc ch−¬ng tr×nh, dù ¸n trong
nh÷ng n¨m tiÕp theo.
- X©y dùng b¶n ®å x· héi, tõ ®ã lùa chän hé ®Ó ®iÒu tra, pháng vÊn kinh tÕ hé.
(2) C¬ së cña ph©n lo¹i HG§

GiÇu nghÌo lµ mét kh¸i niÖm t−¬ng ®èi vµ rÊt kh¸c nhau ë tõng céng ®ång, th«n, b¶n. Lµm
thÕ nµo ®Ó ng−êi d©n ®¸nh gi¸, ph©n lo¹i, tõ ®ã lµm c¬ së cho dù ¸n hç trî, gióp ®ì phï hîp
42
víi tõng lo¹i hé. C«ng cô ph©n lo¹i hé rÊt ®¬n gi¶n v× nã kh«ng ¸p ®Æt vÒ çc tiªu chuÈn mµ
dùa trªn sù hiÓu biÕt, quan s¸t thùc tÕ gi÷a ng−êi nä víi ng−êi kia trong céng ®ång. Ng−êi
d©n cã thÓ dïng phiÕu ®Ó ph©n lo¹i dùa theo tiªn chuÈn (c¨n cø) mµ hä ®¹t ra.
(3) Néi dung cña ph©n lo¹i HG§

- Dïng çc tê phiÕu ®· ®−îc ghi tªn cña çc chñ hé trong th«n, b¶n ®Ó mét sè n«ng d©n
ph©n lo¹i theo çc nhãm b»ng ph−¬ng ph¸p so s¸nh.
- X©y dùng b¶ng tiªu chuÈn (c¨n cø) ph©n lo¹i.

C«ng cô ph©n lo¹i HG§ ®−îc thùc hiÖn vµo ngµy thø 2 hoÆc thø 3 cña ®ît PRA t¹i th«n, b¶n.
Ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i HG§ gåm çc b−íc tiÕn hµnh sau:
- Thµnh lËp nhãm çn bé PRA thùc hiÖn c«ng cô ph©n lo¹i HG§ gäi lµ nhãm pháng vÊn
ph©n lo¹i HG§.
- Cã thÓ thµnh lËp 2-3 nhãm, mçi nhãm gåm 2-3 çn bé PRA vµ mét céng t¸c viªn hay
th«ng tin viªn chÝnh cña th«n, b¶n. Nhãm nµy ph©n c«ng 1 çn bé pháng vÊn, 1 çn bé
ghi chÐp vµ th«ng tin viªn lµm nhiÖm vô dÉn ®−êng, liªn hÖ víi çc HG§.
- Mçi nhãm chuÈn bÞ 1 bé phiÕu, trªn mçi phiÕu ®−îc ®¸nh sè thø tù vµ ghi tªn çc chñ
hé cã trong th«n, b¶n (xem ¶nh 13).
- ChuÈn bÞ b¶n danh s¸ch çc chñ hé theo sè thø tù ghi trªn phiÕu
- Lùa chän 6-10 HG§ trong th«n ®Ó tiÕn hµnh pháng vÊn.
CÇn chó ý mét sè ®iÓm sau:

• Pháng vÊn riªng biÖt tõng ng−êi mét
• §iÒu kiÖn c¬ b¶n lµ nh÷ng ng−êi ®−îc pháng vÊn ph¶i biÕt râ tÊt c¶ çc
HG§ trong th«n, b¶n.
• NÕu sè l−îng HG§ qu¸ lín hoÆc n»m çch xa nhau vµ kh«ng biÕt râ nhau
th× ph¶i ph©n lo¹i HG§ ë ph¹m vi xãm hay côm d©n c−.
• Nh÷ng ng−êi ®−îc pháng vÊn bao gåm c¶ nam vµ n÷.
- Céng t¸c viªn dÉn nhãm PRA ®Õn gia ®×nh ng−êi ®−îc pháng vÊn.
- Chµo hái, giíi thiÖu vµ lµm quen, nãi râ môc ®Ých ®Õn gia ®×nh vµ ®Ò nghÞ cña nhãm.
H−íng dÉn chñ hé çch ph©n lo¹i (lµm mÉu nÕu cÇn thiÕt)
43
CÇn chó ý mét sè ®iÓm sau:
• Dïng ph−¬ng ph¸p so s¸nh çc l¸ phiÕu ®· ghi tªn çc chñ hé ®Ó xÕp ra çc
nhãm kh¸c nhau, nÕu çc HG§ cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ nh− nhau (theo çch
hiÓu cña n«ng d©n) th× xÕp vµo mét nhãm, nÕu kh¸c nhau th× xÕp vµo çc
nhãm kh¸c. Sè l−îng çc nhãm kh«ng qui ®Þnh.
• Trong lóc n«ng d©n ph©n lo¹i çn bé PRA kh«ng gîi ý, chØ cã thÓ gi¶i thÝch
çch ph©n lo¹i nÕu cÇn thiÕt.
• Sau khi n«ng d©n ph©n lo¹i xong, çn bé PRA thÊy nhãm phiÕu nµo cã sè
l−îng > 40% tæng l−îng phiÕu th× tiÕp tôc ®Ò nghÞ hä c©n nh¾c ph©n nhãm
phiÕu ®ã ra lµm 2, ®Ó ®¶m b¶o kh«ng cã nhãm phiÕu nµo cã sè l−îng phiÕu ≥
40%.
• Kh«ng nªn dïng çc tõ giÇu nghÌo cho çc nhãm phiÕu mµ chØ dïng nhãm
hé I, II, III ...
- Sau khi ph©n lo¹i xong, çn bé PRA ®Ò nghÞ gi¶i thÝch tiªu chuÈn (c¨n cø) ph©n lo¹i.
Nªn dïng c©u hái t¹i sao.
- Çn bé PRA ghi kÕt qu¶ ph©n lo¹i vµo b¶n danh s¸ch vµ tiªu chuÈn (c¨n cø) ph©n lo¹i.
- Nãi lêi c¶m ¬n vµ chµo tõ biÖt.
- Tæng hîp tiªu chuÈn (c¨n cø) ph©n lo¹i chung cña th«n, b¶n
- Çc nhãm pháng vÊn ph©n lo¹i HG§ tiÕn hµnh tæng hîp vµ tÝnh to¸n kÕt qu¶
44
B¶ng 2.2. VÝ dô vÒ b¶ng tæng hîp tiªu chuÈn (nh÷ng c¨n cø) ph©n lo¹i HG§
th«n TÆc TÌ, x· NËm Lµnh, huyÖn V¨n ChÊn, tØnh Yªn B¸i
Nhãm hé I Nhãm hé II Nhãm hé III Nhãm hé IV
Hµng n¨m thõa l−¬ng L−¬ng thùc thõa 1 ThiÕu ¨n tõ 3-4 th¸ng Cã n¨m thiÕu ¨n 5-6
thùc th¸ng th¸ng
Tr©u cã 2-5 con, cã Tr©u 1-2 con, nu«i Mét sè HG§ cã tr©u Kh«ng cã tr©u, cã
lîn n¸i ( 2 con) lîn n¸i vµ lîn n¸i lîn, nu«i ç
Cã 3-4 lao ®éng, ®Êt 2-3 lao ®éng, diÖn 2 lao ®éng, diÖn tÝch 1-2 lao ®éng
®ai réng, cã rõng tÝch trång quÕ Ýt quÕ Ýt
quÕ, n−¬ng réng
Cã nhiÒu kinh Cã kinh nghiÖm ch¨n Kh«ng cã kinh Kh«ng biÕt lµm ¨n,
nghiÖm trång trät, nu«i nghiÖm lµm ¨n nhiÒu ch−a thùc sù chÞu khã
ch¨n nu«i, biÕt tÝnh
to¸n.
Nhµ cöa ch¾c ch¾n, Nhµ cöa ch¾c ch¾n, Nhµ cöa t¹m æn, ch−a Nhµ ë t¹m, thiÕu ®å
tiÖn nghi ®Çy ®ñ, cã m¸y ph¸t ®iÖn, cã nhiÒu tiÖn nghi cã dïng sinh ho¹t, thiÕu
nhiÒu nhµ cã tiÒn göi tiÖn nghi kh¸ ®Çy ®ñ, gi¸ trÞ, thiÕu c«ng cô c«ng cô s¶n xuÊt
tiÕt kiÖm, m¸y ph¸t mét sè cã m¸y v« s¶n xuÊt
®iÖn, m¸y v« tuyÕn tuyÕn
45
B¶ng 2.3. VÝ dô vÒ kÕt qu¶ ph©n lo¹i HG§ B¶n P¸c Bã
Nguyªn B×nh th¸ng 1 n¨m 1996
Stt Hä vµ tªn chñ hé Ng−êi ph©n lo¹i §iÓm Nhãm

trung
A B C D E F b×nh
(IX)
1 Hoµng V¨n Thanh 100 100 100 67 100 100 95 I
2 N«ng D−¬ng B¶n 75 50 50 34 75 75 59 III
3 La V¨n Tóc 75 50 50 34 50 50 51 III
4 Hoµng V¨n Thuý 100 100 100 67 100 100 95 I
5 N«ng D−¬ng Phong 75 50 50 34 75 50 55 III
6 Hoµng V¨n Hoµ 100 75 100 100 100 75 91 I
7 La V¨n ThiÕt 25 25 50 34 50 25 34 IV
8 Hoµng V¨n LØ 100 100 100 100 100 100 100 I
(Xmax)
9 Hoµng V¨n TÝn 25 50 50 34 25 25 34 IV
10 Hoµng V¨n TuÊn 75 75 75 100 75 50 75 II
11 Hoµng V¨n Th¾ng 75 75 75 100 25 25 62 III
12 Hoµng V¨n C«ng 50 75 100 100 50 75 75 II
13 Hoµng V¨n §å 75 75 75 100 75 50 75 II
14 Hoµng V¨n Tiªn 100 75 100 67 75 50 77 II
15 Hoµng V¨n Cµu 100 100 100 100 100 100 100 I
16 Hoµng V¨n C−¬ng 50 75 75 100 75 50 70 II
17 Hoµng V¨n Hµ 50 50 75 100 25 75 62 III
18 Hoµng V¨n H¶i 100 75 100 100 50 50 79 II
19 La V¨n Tó 75 75 75 100 50 50 70 II
20 Hoµng V¨n L−îng 50 50 50 34 50 50 47 III
21 Phïng V¨n QuÈy 25 25 25 34 50 25 30 IV
22 Hoµng V¨n Dòng 25 25 25 67 50 25 36 IV
23 Lý Thuû Tßng 25 25 50 67 25 25 36 IV
24 Lý Mïi Phan 25 25 25 34 25 25 26 IV
(Xmin)
25 Hoµng V¨n Häc 25 25 50 67 50 25 40 IV
46
Stt Hä vµ tªn chñ hé Ng−êi ph©n lo¹i §iÓm Nhãm
trung
A B C D E F b×nh
(IX)
26 Hoµng V¨n Hîi 25 50 50 67 25 25 40 IV
27 Hoµng V¨n Hiªn 25 25 25 67 25 25 32 IV
28 Lý V¨n Thim 50 50 75 67 50 75 61 III
29 Hoµng V¨n Hoan 25 25 25 67 25 25 32 IV
Nhãm 4 4 4 3 4 4
B¶ng 2.4. Ph−¬ng ph¸p quy ®iÓm

(Tæng sè ®iÓm lµ 100 viÖc tÝnh ®iÓm cho mçi HG§ theo b¶ng sau:)
Sè §iÓm chªnh lÖch I II III IV V VI VII

nhãm gi÷a çc nhãm
3 100:3=33 100 67 33
4 100 : 4 = 25 100 75 50 25
5 100 : 5 = 20 100 80 60 40 20
6 100 : 6 = 17 100 83 66 50 34 17
7 ................ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........
TÝnh ®iÓm xÕp lo¹i

- Chó ý ®Õn sè nhãm ®−îc ph©n: theo vÝ dô trªn, 6 ng−êi tham gia ph©n lo¹i th× cã 5
ng−êi ph©n 4 nhãm, 1 ng−êi ph©n 3 nhãm. VËy cã thÓ cho r»ng ®Þa ph−¬ng cã 4 nhãm
HG§ kh¸c nhau.
- TÝnh ®iÓm chªnh lÖch b×nh qu©n gi÷a çc nhãm: (Xmax - Xmin) : Sènhãm HG§
Theo vÝ dô trªn ®iÓm chªnh lÖch gi÷a çc nhãm lµ: (100 - 26) : 4 = 18
- TÝnh kho¶ng ®iÓm cña çc nhãm.
Nhãm I: nh÷ng HG§ cã sè ®iÓm tõ : 82 ÷ 100
Nhãm II: nh÷ng HG§ cã sè ®iÓm tõ : 63 ÷ 81
Nhãm III: nh÷ng HG§ cã sè ®iÓm tõ : 44 ÷ 62
Nhãm IV: nh÷ng HG§ cã sè ®iÓm tõ : 26 ÷ 43
47
9. Nhãm c«ng t¸c PRA ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®Êt ®Ó lËp kÕ ho¹ch sö dông cho trång rõng
10. Nhãm c«ng t¸c PRA ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng rõng trång
48
11. B»ng c«ng cô cho ®iÓm ®Ó ®¸nh gi¸ vµ x¸c ®Þnh, lùa chän c©y ¨n qu¶ cã gi¸ trÞ cho céng
®ång
12. Dïng c«ng cô cho ®iÓm ®Ó ®¸nh gi¸ vµ x¸c ®Þnh çc loµi c©y trång l©m nghiÖp cho céng
®ång
49
C«ng cô 8: Ph©n tÝch kinh tÕ hé gia ®×nh
(1) Môc ®Ých

Lµ mét c«ng cô PRA nh»m ph©n tÝch kinh tÕ HG§ trong th«n, b¶n, ph©n tÝch çc tiÒm n¨ng
cña çc HG§ theo çc nhãm hé kh¸c nhau ®Ó lµm c¬ së cho viÖc hç trî, gióp ®ì cña dù ¸n
còng nh− thu hót sù ®ãng gãp vµo çc ho¹t ®éng cña dù ¸n phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña
tõng HG§.
(2) Néi dung cña pháng vÊn HG§

• Pháng vÊn t×nh h×nh chung cña HG§.
• Pháng vÊn ®Ó x¸c ®Þnh çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt chñ yÕu vµ vÏ s¬ ®å çc ho¹t ®éng s¶n
xuÊt HG§ (h×nh 2.5).
• Ph©n tÝch kinh tÕ HG§ (xem b¶ng 2.6)
• KiÓm tra kÕt qu¶ ph©n lo¹i hé vµ chØ tiªu ph©n lo¹i hé.
H×nh 2.5. VÝ dô vÒ s¬ ®å pháng vÊn HG§
Chñ HG§: Hoµng Phóc Qu¶ng Nhãm hé III Ng−êi pháng vÊn:
D©n téc :..............................Tuæi.................... ..............................
Th«n TÆc TÌ, x· NËm Lµnh, huyÖn V¨n chÊn, ..............................
TØnh Yªn B¸i Thêi gian pháng vÊn:
Th«ng tin c¬ b¶n cña HG§:
8 khÈu, 3 lao ®éng
S¬ ®å pháng vÊn HG§
(vÏ b»ng tay theo mÉu)
50
B¶ng 2.6. VÝ dô vÒ b¶ng ph©n tÝch kinh tÕ HG§
Hä vµ tªn chñ hé: Hoµng Phóc Qu¶ng Th«ng tin c¬ b¶n cña gia ®×nh:
Nhãm hé : III Sè nh©n khÈu : 8 ( 5 nam, 3 n÷)
Th«n : TÆc TÌ Sè lao ®éng : 3
X·: NËm Lµnh
HuyÖn: V¨n ChÊn, tØnh Yªn B¸
Nguån thu Thu b»ng Chi C©n ®èi Gi¶i ph¸p
HiÖn vËt TiÒn (®) HiÖn vËt TiÒn (®)
I. L−¬ng thùc
- Lóa ruéng 1 vô 240 kg ThiÕu Khai th¸c l©m

s¶n b¸n lÊy
- Lóa n−¬ng 600 kg 1200kg tiÒn mua
l−¬ng thùc
- S¾n 500 kg ¡n + ch¨n
nu«i
II. Nguån thu kh¸c
- 1 Lîn n¸i §ang nu«i CÇn ®Çu t− §ñ, nh−ng Mét sè n¨m
b»ng tiÒn ®Ó mét sè cã thu tõ ch¨n
- 2 con gµ §ang nu«i mua thøc ¨n n¨m thiÕu nu«i ®Ó cho
vµ tËn dông sinh ho¹t
- 300 gèc quÕ Míi trång thøc ¨n thõa
- 8 c©y mËn Míi trång
- 8 c©y nh·n Míi trång
III. NghÒ phô
- §ãng cµy bõa ®Ó 25 x Cho chi Kh«ng ®ñ

b¸n ( Bq. 25 25.000 = tiªu sinh
çi/n¨m) 625.000® ho¹t
hµng
- Khai th¸c l©m s¶n Khã thèng n¨m
kª
51
C«ng cô pháng vÊn HG§ ®−îc thùc hiÖn sau khi tiÕn hµnh pháng vÊn ph©n lo¹i HGD vµ x©y
dùng b¶n ®å x· héi (nÕu cã, xem ¶nh 14).
Th«ng th−êng pháng vÊn HG§ ®−îc thùc hiÖn vµo ngµy thø 3 cña ®ît thùc hiÖn PRA vµ thùc
hiÖn theo çc b−íc sau:
- Thµnh lËp çc nhãm pháng vÊn HG§:

Cã thÓ thµnh lËp 2-3 nhãm, mçi nhãm cã Ýt nhÊt 2 çn bé PRA vµ 1 céng t¸c viªn chÝnh cña
th«n, b¶n (xem ¶nh 15). Nhãm nµy ph©n c«ng râ nhiÖm vô: 1 çn bé PRA lµm nhiÖm vô
pháng vÊn vµ h−íng dÉn; 1 çn bé PRA ghi chÐp, tæng hîp; céng t¸c viªn th«n, b¶n lµm
nhiÖm vô liªn hÖ víi çc HG§ vµ dÉn ®−êng.
- C«ng viÖc chuÈn bÞ

• Çc nhãm rµ so¸t l¹i néi dung pháng vÊn HG§, chuÈn bÞ çc mÉu hay danh môc kiÓm
tra, chuÈn bÞ vËt dông ®Ó vÏ...
• Lùa chän tõ 15% ®Õn 20% HG§ cña mçi nhãm hé ®Ó pháng vÊn. Nh÷ng HG§ ®−îc lùa
chän pháng vÊn ®−îc x¸c ®Þnh trªn b¶n ®å x· héi (nÕu cã) sao cho ph©n bè ®Òu trong
toµn th«n vµ c¬ cÊu ngµnh nghÒ.
- Çc b−íc tiÕn hµnh pháng vÊn t¹i HG§

• Tæng hîp t×nh h×nh kinh tÕ HG§ theo nhãm hé. Chµo hái, giíi thiÖu vµ t¹o mèi quan
hÖ.
• Nãi râ môc ®Ých cña cuéc viÕng th¨m gia ®×nh.
• Vµo ®Ò cuéc pháng vÊn thËt tù nhiªn, ®¶m b¶o ng−êi d©n kh«ng c¶m thÊy bÞ thÈm vÊn.
• Th¶o luËn çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña gia ®×nh: vÏ s¬ ®å ho¹t ®éng s¶n xuÊt hiÖn t¹i,
th¶o luËn kü tõng ho¹t ®éng s¶n xuÊt, ®−a ra khã kh¨n, gi¶i ph¸p hiÖn nay, vÏ s¬ ®å vµ
th¶o luËn çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong n¨m tíi, nh÷ng khã kh¨n vµ çch kh¾c phôc.
• Th¶o luËn vÒ t×nh h×nh kinh tÕ HG§: ®Ò nghÞ gia ®×nh tù ph©n tÝch kinh tÕ theo b¶ng 2.6.
- Tæng hîp t×nh h×nh kinh tÕ hé:

Sau khi çc nhãm pháng vÊn HG§ mçi nhãm hé cÇn ®−îc tæng hîp theo çc néi dung sau:
• Nh÷ng nÐt tæng qu¸t t×nh h×nh gia ®×nh: nh©n khÈu, lao ®éng, nghÒ nghiÖp, tr×nh ®é vµ
kinh nghiÖm s¶n xuÊt, søc kháe, vÞ trÝ cña HG§...
• Nh÷ng nÐt chñ yÕu trong tæ chøc s¶n xuÊt: çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt chñ yÕu, quÜ ®Êt canh
t¸c vµ c¬ cÊu, tæ chøc lao ®éng, nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n vµ ®Ò nghÞ, h−íng ph¸t triÓn
s¶n xuÊt trong t−¬ng lai.
• Nh÷ng nÐt chñ yÕu tõ ph©n tÝch kinh tÕ HG§: §Çu t−, thu nhËp, chi tiªu, nh÷ng khã
kh¨n vµ ®Ò xuÊt.
Ph©n tÝch kinh tÕ hé gia ®×nh (xem ¶nh 16) cÇn tËp trung vµo hai lÜnh vùc chñ yÕu sau:
1) An toµn l−¬ng thùc (c©n ®èi l−¬ng thùc trong hé gia ®×nh),
2) Thu nhËp tiÒn m¹t ( c©n ®èi thu chi trong hé gia ®×nh ).
52
13. Dïng phiÕu ®Ó ng−êi d©n ph©n lo¹i hé gia ®×nh, mét c«ng cô cña PRA
14. S¬ ®å x· héi th«n Th¾ng Lîi, x· NËm DÞch, Hoµng Su Ph×
53
15. Nhãm c«ng t¸c PRA thùc hiÖn c«ng cô pháng vÊn ®Ó t×m hiÓu kinh tÕ hé gia ®×nh, chñ
yÕu lµ vÒ c©n ®èi l−¬ng thùc vµ c©n ®èi tiÒn mÆt
16. Mét vÝ dô vÒ ph©n tÝch kinh tÕ hé gia ®×nh
54
C«ng cô 9: Ph©n lo¹i, xÕp h¹ng cho ®iÓm
(1) Môc ®Ých cña ph©n lo¹i, xÕp h¹ng vµ cho ®iÓm
Ph©n lo¹i, xÕp h¹ng vµ cho ®iÓm lµ mét c«ng cô cña PRA ®Ó ng−êi d©n ®¸nh gi¸ x¸c ®Þnh
møc ®é cÇn thiÕt, −a thÝch vµ −u tiªn trong qu¶n lý tµi nguyªn c©y con vËt nu«i hay çc ho¹t
®éng kh¸c cã liªn quan.
B»ng kÕt qu¶ ph©n lo¹i, xÕp h¹ng vµ cho ®iÓm ng−êi d©n cã thÓ lµm c¨n cø ®Ó x©y dùng ®−îc
çc ho¹t ®éng phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph−¬ng vµ mong muèn cña hä.
(2) Mét sè nguyªn t¾c cña c«ng cô ph©n lo¹i, xÕp h¹ng vµ cho ®iÓm
- §¶m b¶o tÝnh thùc tÕ cña ®Þa ph−¬ng vµ sù hiÓu biÕt cña céng ®ång.
- NhiÒu ®èi t−îng tham gia: ç nh©n, nhãm së thÝch, nhãm nam giíi, nhãm n÷ giíi.
- Sö dông tæng hîp çc kü thuËt cã sù tham gia cña ng−êi d©n: Pháng vÊn b¸n ®Þnh
h−íng, biÓu ®å hay trùc quan, th¶o luËn nhãm...
(3) Çc ®èi t−îng ph©n lo¹i, xÕp h¹ng vµ cho ®iÓm
- C©y l©m nghiÖp (xem ¶nh 12)
- C©y ¨n qu¶ (xem ¶nh 11)
- C©y n«ng nghiÖp
- C©y c«ng nghiÖp
- VËt nu«i
- Sö dông l©m s¶n
- Ho¹t ®éng tÝn dông...
(4) Ph−¬ng ph¸p chñ yÕu trong ph©n lo¹i, xÕp h¹ng vµ cho ®iÓm
Sö dông ph−¬ng ph¸p « vu«ng la tinh hay gäi lµ ph−¬ng ph¸p ma trËn.
ThiÕt lËp mét b¶ng « vu«ng gåm:
- Çc « vu«ng trªn cïng hµng ngang cña b¶ng ®Ó liÖt kª çc ®èi t−îng ®Ó ph©n lo¹i ®¸nh
gi¸ cho ®iÓm.
- Çc « vu«ng bªn tr¸i hµng däc cña b¶ng ®Ó liÖt kª çc tiªu chuÈn ph©n lo¹i ®¸nh gi¸
(trõ « ®Çu tiªn gãc tr¸i)
- Çc « n»m giao gi÷a çc « liÖt kª ®èi t−îng vµ « liÖt kª tiªu chuÈn dïng ®Ó ®¸nh gi¸
cho ®iÓm.
- Çc « vu«ng cuèi cïng hµng ngang dïng ®Ó ®¸nh gi¸ lùa chän çc chØ tiªu kh¸c, vÝ dô:
lùa chän −u tiªn (xem b¶ng 2.7).
55
Ph−¬ng ph¸p nµy cho phÐp n«ng d©n cïng bµn luËn, trao ®æi, tranh luËn nh÷ng lý do v× sao
mµ hä quyÕt ®Þnh ph©n lo¹i, cho ®iÓm cho tõng ®èi t−îng (Ph©n lo¹i , ®¸nh gi¸, cho ®iÓm çi
g× / tiªu chuÈn nµo ®−îc ®−a vµo ®Ó lµm c¨n cø ®¸nh gi¸...).
56
B¶ng 2.7. VÝ dô vÒ ph©n lo¹i xÕp h¹ng vµ cho ®iÓm c©y ¨n qu¶ cña
th«n QuyÕt TiÕn, x· §Þch Qu¶, huyÖn Thanh S¬n, tØnh VÜnh Phó
ChØ tiªu ®¸nh gi¸ Loµi c©y
V¶i Nh·n Chanh Cam Quýt B−ëi Hång Na dai

h¹t
Gi¸ trÞ kinh tÕ cao 9 10 5 8 8 5 9 7
DÔ trång 10 10 10 7 7 10 6 7
Nguån gièng s½n cã, 2 5 10 5 3 8 2 4

dÔ trång
Ýt bÞ s©u bÖnh 10 10 5 6 7 9 10 10
Vèn ®Çu t− Ýt 3 3 10 5 5 8 5 8
DÔ tiªu thô 10 10 5 8 8 6 8 7
XuÊt khÈu tèt 8 10 0 0 0 0 0 0
Gi¶ sö ®−îc trång 30 30 10 10 10 0 0 10

100 c©y
ThuËn lîi §Êt ®ai nhiÒu, v−ên réng, nhiÒu lao ®éng, ®iÒu kiÖn t−íi tiªu tèt
Khã kh¨n Nh÷ng hé nghÌo thiÕu vèn vµ c©y gièng tèt. S©u bÖnh nhiÒu (chñ yÕu lµ
s©u ®ôc th©n), thiÕu hiÓu biÕt vÒ s©u bÖnh vµ çch phßng trõ
H−íng gi¶i quyÕt Quy ho¹ch l¹i v−ên, trång çc c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao : V¶i thiÒu, Nh·n
lång H−ng Yªn, na dai, cam ®−êng, quýt...
Nh÷ng thuËn lîi Trong th«n ®· cã mét sè gièng c©y nh− b−ëi, cam, nh·n chanh. Trong x·
cã mét sè m« h×nh v−ên tèt.
57
H−íng dÉn c¬ b¶n (vÝ dô: ph©n lo¹i, xÕp h¹ng vµ cho ®iÓm c©y ¨n qu¶)
- §Ò nghÞ n«ng d©n liÖt kª çc loµi c©y ¨n qu¶ chñ yÕu hiÖn cã trong
th«n, b¶n cña m×nh (cã thÓ viÕt tªn, ký hiÖu, tèt nhÊt lµ lÊy l¸ c©y ®ã
®Ó vµo « cña c©y ®ã)
- Th¶o luËn nhanh víi n«ng d©n vÒ tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ dùa vµo nhËn
thøc cña hä (kh«ng nªn gîi ý)
- ViÕt tõng tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ ë « bªn tr¸i hµng däc: nªn viÕt theo
chiÒu thuËn VD: dÔ trång, dÔ mua c©y gièng, b¸n nhiÒu tiÒn, dÔ b¸n...
(viÕt tiªu chuÈn nµo, ®¸nh gi¸ cho ®iÓm tiªu chuÈn ®ã)
- Gi¶i thÝch cho n«ng d©n çch cho ®iÓm: so s¸nh gi÷a çc c©y víi nhau
hä th¶o luËn vµ c©n nh¾c ®Ó cho ®iÓm b»ng: h¹t ng«, viªn sái, hay viÕt
b»ng sè. Tèt nhÊt cho 10 ®iÓm, kÐm nhÊt cho 0 ®iÓm
- Çn bé h−íng dÉn sÏ pháng vÊn, sö dông c©u hái v× sao, n«ng d©n tr¶
lêi, çn bé ghi chÐp
- H−íng dÉn n«ng d©n 1 tr−êng hîp gi¶ ®Þnh: NÕu b¸c chØ ®−îc phÐp
trång 100 c©y th× b¸c chän nh÷ng c©y nµo vµ mçi c©y lµ bao nhiªu?
- §Ò nghÞ n«ng d©n cho xÕp lo¹i −u tiªn tõng loµi c©y chÝnh.
Ghi chó: §iÓm n«ng d©n cho tõng loµi c©y ®−îc coi lµ 1 c«ng cô ®Ó khuyÕn
khÝch ng−êi d©n tranh luËn vµ gi¶i thÝch c©u hái v× sao. Cho nªn cÇn t¹o ®iÒu
kiÖn ®Ó n«ng d©n ph©n tÝch, lý gi¶i râ rµng.
(5) Thêi gian vµ çc b−íc tiÕn hµnh

C«ng cô ph©n lo¹i, xÕp h¹ng vµ cho ®iÓm th−êng ®−îc thùc hiÖn vµo ngµy thø 2 vµ thø 3 trong
®ît PRA, sau khi thùc hiÖn çc c«ng cô kh¸c nh− ®i l¸t c¾t, ph©n tÝch mïa vô... C«ng cô nµy
®−îc tæ chøc thùc hiÖn theo çc b−íc sau:
- Thµnh lËp nhãm: tuú theo môc ®Ých cña PRA mµ cã thÓ thµnh lËp çc nhãm n«ng d©n
kh¸c nhau nh− : nhãm nam, nhãm n÷, nhãm hçn hîp. Çc nhãm nµy thùc hiÖn t¸ch
biÖt nhau d−íi sù h−íng dÉn cña çn bé PRA.
Mçi nhãm n«ng d©n gåm: 5-7 ng−êi, hä lµ nh÷ng ng−êi hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ t×nh h×nh
th«n, b¶n.
Mçi nhãm cã Ýt nhÊt 2 çn bé vµ 1 céng t¸c viªn th«n, b¶n ®−îc ph©n c«ng: 1 h−íng
dÉn thùc hiÖn c«ng cô, pháng vÊn vµ 1 ghi chÐp, céng t¸c viªn th«n gióp liªn hÖ, tæ
chøc vµ cã thÓ huy ®éng vµo lµm mÉu.
- C«ng t¸c chuÈn bÞ:

• Huy ®éng n«ng d©n vµ chuÈn bÞ çc vËt dông, mÉu vËt cÇn thiÕt.
• Chän ®Þa ®iÓm thÝch hîp.
• ChuÈn bÞ phÊn viÕt, giÊy viÕt, bót...
58
- Thùc hiÖn ph©n lo¹i, xÕp h¹ng, cho ®iÓm
• TriÖu tËp n«ng d©n ®Õn ®Þa ®iÓm.
• Chµo hái, giíi thiÖu, lµm quen.
• Nªu râ môc ®Ých cña cuéc gÆp mÆt.
• Th¶o luËn víi n«ng d©n vÒ çc ®èi t−îng cÇn ®¸nh gi¸ ph©n lo¹i.
• H−íng dÉn n«ng d©n çch ®¸nh gi¸ (çn bé PRA cã thÓ vÏ mÉu b¶ng « vu«ng lªn s©n
hay nÒn ®Êt)
• T¹o ®iÒu kiÖn n«ng d©n ®¸nh gi¸ vµ th¶o luËn.
• H−íng dÉn n«ng d©n ph©n tÝch nh÷ng khã kh¨n vµ gi¶i ph¸p.
• Sao chôp kÕt qu¶ lªn giÊy khæ to hoÆc giÊy khæ A4 vµ tæng hîp ý kiÕn th¶o luËn cña
n«ng d©n.
• ChuyÓn sang ®¸nh gi¸ ®èi t−îng kh¸c hoÆc kÕt thóc buæi ®¸nh gi¸
• Nªn tiÕn hµnh c«ng cô nµy trªn sµn nhµ hoÆc trªn s©n nhµ....b»ng çc vËt liÖu ®¬n gi¶n
s½n cã nh− phÊn, than, sái, h¹t, cµnh l¸ cña c©y, h×nh vÏ cña çc con vËt ....
C«ng cô 10: Ph©n tÝch tæ chøc vµ x©y dùng s¬ ®å quan hÖ cña çc
tæ chøc (s¬ ®å VENN) víi céng ®ång th«n b¶n
(1) Môc ®Ých

C«ng cô ph©n tÝch tæ chøc vµ x©y dùng s¬ ®å quan hÖ cña çc tæ chøc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi,
®Þnh h−íng cho viÖc th¶o luËn cña ng−êi d©n nãi lªn tÇm quan träng kh¸c nhau vµ ¶nh h−ëng
cña çc tæ chøc ®Þa ph−¬ng hiÖn t¹i ®èi víi çc ho¹t ®éng cña th«n, b¶n.
Th«ng qua ®ã, cã thÓ ph¸t hiÖn nh÷ng thay ®æi cÇn thiÕt trong ho¹t ®éng cña çc tæ chøc ®Ó
®ãng gãp nhiÒu h¬n, cã hiÖu qu¶ h¬n cho sù ph¸t triÓn cña ®Þa ph−¬ng, ®Æc biÖt lµ yªu cÇu cña
ng−êi d©n ®èi víi ho¹t ®éng cña çc tæ chøc ®Ó t¹o c¬ héi hç trî, gióp ®ì hä ph¸t triÓn
(2) Néi dung

- LiÖt kª çc tæ chøc mµ ng−êi d©n quan t©m, x¸c ®Þnh chøc n¨ng nhiÖm vô cña tõng tæ
chøc, ®¸nh gi¸ tÇm quan träng vµ sù ¶nh h−ëng cña çc tæ chøc ®ã ®èi víi th«n, b¶n
(xem b¶ng 2.8)
- X©y dùng s¬ ®å quan hÖ cña çc tæ chøc cßn gäi lµ s¬ ®å VENN ®Ó m« t¶ tÇm quan
träng vµ ¶nh h−ëng cña çc tæ chøc ®èi víi th«n, b¶n (Xem h×nh 2.6)
59
(3) Ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn c«ng cô
Thµnh lËp nhãm: mét nhãm n«ng d©n 5-7 ng−êi bao gåm nhiÒu thµnh phÇn: ®¹i diÖn n«ng
d©n vµ çc tæ chøc ®oµn thÓ cña th«n, b¶n, mét nhãm çn bé PRA Ýt nhÊt 2 ng−êi h−íng dÉn
n«ng d©n thùc hiÖn c«ng cô vµ 1 céng t¸c viªn th«n, b¶n.
ChuÈn bÞ: §Þa ®iÓm thùc hiÖn, çc vËt t−, vËt dông s½n sµng, b¸o d©n tham gia...
Thêi gian vµ çch tiÕn hµnh: C«ng cô ph©n tÝch tæ chøc vµ x©y dùng s¬ ®å VENN ®−îc thùc
hiÖn vµo ngµy thø 3 cña ®ît PRA. C«ng cô nµy ®−îc thùc hiÖn theo çc b−íc:
• Chµo hái, giíi thiÖuvµ lµm quen.
• Nªu râ môc ®Ých cña cuéc gÆp mÆt vµ ®Ò nghÞ gióp ®ì.
• Çn bé h−íng dÉn n«ng d©n thùc hiÖn c«ng cô b−íc 1:
LiÖt kª çc tæ chøc, x¸c ®Þnh chøc n¨ng nhiÖm vô, tÇm quan träng vµ møc ®é ¶nh h−ëng hiÖn
nay cña çc tæ chøc
60
B¶ng 2.8. VÝ dô vÒ ®¸nh gi¸ vµ ph©n tÝch çc tæ chøc liªn quan ®Õn
th«n QuyÕt TiÕn, x· §Þch Qu¶, huyÖn Thanh S¬n, tØnh VÜnh Phó
STT Tªn çc tæ chøc Chøc n¨ng, nhiÖm vô TÇm quan T¸c dông
träng hiÖn t¹i ®èi
víi th«n
1 Tæ phæ cËp th«n Trùc tiÕp h−íng dÉn phæ cËp cho céng ®ång, chØ RÊt quan träng §· hç trî kü
®¹o thùc hiÖn çc chØ tiªu kÕ ho¹ch ®Þnh h−íng ph¸t ®èi víi çc hé thuËt vµ vèn
triÓn cña th«n. Thay mÆt céng ®ång quan hÖ víi tæ gia ®×nh cho çc hé gia
chøc cã quan hÖ víi th«n ®Ó thùc hiÖn. ®×nh
2 Héi n«ng d©n, phô Lµ çc tæ chøc gÇn gòi víi céng ®ång trùc tiÕp thùc Gi÷ vai trß Cã mét sè ho¹t
n÷ vµ ®oµn thanh hiÖn çc chØ ®¹o vÒ s¶n xuÊt vµ phong trµo s¶n xuÊt, quan träng ®éng vÒ chØ
niªn vµ chi bé th«n KHKT, c«ng t¸c b¶o vÖ céng ®ång. Lµ ng−êi t¹o ®¹o vµ tÝn
nªn thµnh c«ng cña kÕ ho¹ch ph¸t triÓn s¶n xuÊt - dông
kinh tÕ - x· héi cña céng ®ång.
3 UBND vµ H§ND Trùc tiÕp theo dâi, gi¸m s¸t, ®«n ®èc tæ PC thùc Cã vai trß träng Cã t¸c dông
x· hiÖn çc kÕ ho¹ch cña céng ®«ng trong K.H cña ®Þa l·nh ®¹o vµ chØ ®éng viªn
ph−¬ng. Trùc tiÕp tham gia qu¶n lý, ph©n phèi cÊp ®¹o s¶n xuÊt nh©n d©n
giÊy quyÒn sö dông ®Êt cho n«ng d©n ®¶m b¶o t− tham gia
çch ph¸p nh©n cho tæ PC quan hÖ víi çc tæ chøc
kinh tÕ - x· héi kh¸c.
4 H¹t kiÓm l©m vµ Lµ tæ chøc chØ ®¹o trùc tiÕp vµ gióp ®ì céng ®ång Cã tÇm quan KÕt hîp víi dù
khuyÕn n«ng huyÖn çc kiÕn thøc KH-KT, vÒ SX, ch¨n nu«i c©y gièng träng trong ¸n tØnh gióp
vµ çc ®Çu t− kh¸c nh− b¶o vÖ thùc vËt, c«ng t¸c thó c«ng t¸c b¶o vÖ nh©n d©n
y. Trùc tiÕp qu¶n lý chØ ®¹o tæ PC vÒ chuyªn m«n, rõng
cïng PCV phæ cËp cho n«ng d©n
5 Dù ¸n LNTT tØnh vµ Lµ c¬ quan qu¶n lý dù ¸n, trùc tiÕp gióp ®ì céng Cã vai trß trong Më líp huÊn
së n«ng l©m ®ång tham gia ®¸nh gi¸ n«ng th«n vµ ®Çu t− cho h−íng dÉn kü luyÖn, h−íng
n«ng d©n ®Ó phæ cËp, thùc hiÖn ®−îc çc ®Þnh thuËt vµ hç trî dÉn kü thuËt
h−íng ph¸t triÓn cña th«n ®Õn n¨m 2000 vèn vµ hç trî vèn
tÝn dông
6 Y tÕ gi¸o dôc Lµ tæ chøc gióp ®ì céng ®ång ch¨m lo søc kháe vµ

häc tËp cña con em
7 Ng©n hµng nhµ Lµ c¬ quan gióp d©n vay vèn ®Ó SX RÊt quan träng Cho vay vèn
n−íc nh−ng Ýt
8 D©n qu©n vµ héi Lµ tæ chøc liªn quan tíi céng ®ång, gióp ®ì céng
cùu chiÕn binh ®ång vÒ c«ng t¸c kÕ ho¹ch b¶o vÖ s¶n xuÊt.
61
H−íng dÉn c¬ b¶n
- Çn bé PRA vÏ lªn mÆt ®Êt hoÆc sµn vµ gi¶i thÝch khung ®¸nh gi¸ bao gåm çc
cét: Tªn çc tæ chøc, chøc n¨ng, nhiÖm vô, tÇm quan träng, møc ®é ¶nh h−ëng
- Çc çn bé PRA ®Ò nghÞ n«ng d©n liÖt kª çc tæ chøc hiÖn ®ang cã trong ®Þa
ph−¬ng. Sau khi liÖt kª ®Ò nghÞ n«ng d©n kh¼ng ®Þnh vµ l−îc bá bít çc tæ
chøc Ýt cã quan hÖ ®Õn môc tiªu ®¸nh gi¸
- §Ò nghÞ n«ng d©n th¶o luËn chøc n¨ng cña tõng tæ chøc theo çch hiÓu cña hä
vµ ghi vµo cét
- §Ò nghÞ n«ng d©n ®¸nh gi¸ tÇm quan träng cña tõng tæ chøc theo çch so s¸nh
gi÷a çc tæ chøc víi nhau: cã thÓ dïng ®iÓm hoÆc dïng çc tiªu chuÈn kh¸c
nh−: rÊt quan träng, quan träng, Ýt quan träng vµ kh«ng quan träng. Mçi mét
tæ chøc ®Ò nghÞ n«ng d©n cho biÕt lý do v× sao?
- §Ò nghÞ n«ng d©n ®¸nh gi¸ møc ®é ¶nh h−ëng thùc tÕ nh− çch ®¸nh gi¸ tÇm
quan träng, nh−ng yªu cÇu gi¶i thÝch vµ cho biÕt thËt râ: tæ chøc ®ã ®· lµm
®−îc g× cho th«n, b¶n.
Ghi chó: cÇn ph©n biÖt râ 3 tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ theo sù hiÓu biÕt cña ng−êi d©n:
• Chøc n¨ng nhiÖm vô: Lµm g× theo sù hiÓu biÕt cña ng−êi d©n
• TÇm quan träng: Cã cÇn thiÕt hay kh«ng theo thùc tÕ mµ hä c¶m nhËn
• ¶nh h−ëng: §· lµm ®−îc g×, theo thùc tÕ mµ ng−êi d©n thÊy
Çn bé h−íng dÉn n«ng d©n thùc hiÖn b−íc 2: X©y dùng s¬ ®å VENN.
S¬ ®å VENN m« t¶ b¶n th©n mçi tæ chøc vµ mçi quan hÖ gi÷a tæ chøc ®ã ®èi víi th«n, b¶n
hoÆc mét lÜnh vùc nµo ®ã trong th«n, b¶n. X©y dùng s¬ ®å VENN bao gåm 2 néi dung:
• X¸c ®Þnh lÜnh vùc quan t©m: ph¸t triÓn chung cña th«n, b¶n, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp,
ch¨n nu«i, thuû lîi...
• ThÓ hiÖn tÇm quan träng: Mçi tæ chøc ®−îc biÓu hiÖn mét vßng trßn, ®é to nhá kh¸c
nhau thÓ hiÖn tÇm quan träng kh¸c nhau.
• VÞ trÝ cña çc vßng trßn thÓ hiÖn t¸c ®éng, ¶nh h−ëng cña çc tæ chøc ®ã, cµng gÇn hoÆc
cµng chång lªn nhau nhiÒu, nghÜa lµ ¶nh h−ëng hay t¸c ®éng cµng nhiÒu
62
H×nh 2.6: S¬ ®å VENN
H−íng dÉn c¬ b¶n:

- §Ò nghÞ n«ng d©n dïng kÐo c¾t çc giÊy mÇu kh¸c nhau thµnh çc vßng trßn
to nhá kh¸c nhau. Dïng ph−¬ng ph¸p so s¸nh ®Ó x¸c ®Þnh vµ ghi tªn çc tæ
chøc vµo çc vßng trßn to hay nhá. Tæ chøc nµo cµng quan träng th× ®−îc ghi
tªn vµo vßng trßn cµng to (céng ®ång th«n b¶n lµ vßng trßn to nhÊt ).
- §Ò nghÞ n«ng d©n s¾p xÕp vÞ trÝ çc vßng trßn. Tæ chøc nµo ®·, vµ ®ang cã
¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn th«n, b¶n th× xÕp gÇn hoÆc chång lªn vßng trßn thÓ hiÖn
lÜnh vùc quan t©m (xem ¶nh 17).
- Çn bé PRA lu«n ®Æt c©u hái t¹i sao?
63
5. Ph©n tÝch, tæng hîp kÕt qu¶ PRA vµ viÕt b¸o ço
5.1. KÕt qu¶ PRA

KÕt qu¶ PRA bao gåm 2 phÇn chñ yÕu sau:
(1) KÕt qu¶ thùc hiÖn çc c«ng cô PRA

Mçi c«ng cô PRA ®−îc thùc hiÖn ®Òu ®−a ra kÕt qu¶ cô thÓ. Çc kÕt qu¶ nµy ®−îc thÓ hiÖn
b»ng çc b¶n ®å ph¸c ho¹, s¬ ®å, biÓu ®å, h×nh vÏ, nh÷ng kÕt qu¶ th¶o luËn cña nhãm n«ng
d©n... (xem çc b¶ng 2.1 ®Õn 2.8) vµ biªn b¶n do çn bé PRA ghi trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn
c«ng cô PRA.
Çc kÕt qu¶ nµy m« t¶ trªn giÊy khæ lín ®−îc th«ng qua trong çc cuéc häp toµn th«n, sau ®ã
sao chÐp lªn khæ giÊy nhá (khæ giÊy A4). §©y lµ kÕt qu¶ thùc tÕ ®ßi hái çn bé PRA ph¶i
ph¶n ¸nh trung thùc khi m« t¶, vÏ hoÆc sao chôp.
(2) KÕt qu¶ ph©n tÝch tæng hîp

Ph©n tÝch, tæng hîp kÕt qu¶ PRA ®−îc tæ chøc sau khi thùc hiÖn xong çc c«ng cô PRA. §©y
lµ b−íc tiÕn hµnh quan träng ®Ó dù th¶o kÕt qu¶ PRA sau ®ã ®−îc tr×nh bµy vµ th«ng qua
trong cuéc häp d©n toµn th«n ®Ó ®−a ra kÕt qu¶ PRA cuèi cïng.
Th«ng th−êng kÕt qu¶ nµy bao gåm mét sè néi dung sau:
- Tæng hîp çc khã kh¨n gi¶i ph¸p vµ dù kiÕn çc ho¹t ®éng cña tõng lÜnh vùc s¶n xuÊt
cña th«n, b¶n (b¶ng 2.9).
- Tæng hîp çc khã kh¨n, gi¶i ph¸p cña tõng nhãm hé gia ®×nh
- KÕ ho¹ch hµnh ®éng cña th«n, b¶n (xem b¶ng 2.10).
64
B¶ng 2.9. VÝ dô vÒ khung tæng hîp çc khã kh¨n, gi¶i ph¸p
vµ dù kiÕn ho¹t ®éng
LÜnh vùc Khã kh¨n Gi¶i ph¸p Dù kiÕn ho¹t ®éng
Trång trät:
Ch¨n nu«i:
L©m nghiÖp:
C©y ¨n qu¶:
Thuû lîi..
TÝn dông:
...............
B¶ng 2.10. VÝ dô vÒ khung m« t¶ kÕ ho¹ch hµnh ®éng cña th«n, b¶n
Ch−¬ng Çc ho¹t KÕt qu¶ sÏ Ng−êi thùc Cam kÕt cña Thêi gian
tr×nh ®éng cô thÓ ®¹t ®−îc hiÖn nh©n d©n thùc hiÖn
- HuÊn luyÖn,
®µo t¹o
- KhuyÕn
n«ng, khuyÕn
l©m
- Thö nghiÖm
gièng míi
- Trång trät
- Ch¨n nu«i
- Trång vµ
b¶o vÖ rõng
- C¶i t¹o hÖ
thèng thuû
lîi
- TÝn dông
...............
65
Cã thÓ tæng hîp, ph©n tÝch theo møc ®é kh¸c nhau tuú thuéc vµo môc ®Ých cô thÓ cña ®ît
PRA hay yªu cÇu cña çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m sau nµy.
5.2. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ tæng hîp kÕt qu¶ PRA
(1) Thµnh lËp tæ ph©n tÝch tæng hîp

Tæ ph©n tÝch tæng hîp bao gåm: Çc th«ng tin viªn chÝnh, çc céng t¸c viªn cña th«n, b¶n, ®¹i
diÖn çc tæ chøc quÇn chóng trong th«n, nh÷ng n«ng d©n chñ chèt vµ çn bé PRA. Vai trß
cña çn bé PRA lµ h−íng dÉn, thóc ®Èy, t¹o ®iÒu kiÖn (xem ¶nh 18).
(2) ChuÈn bÞ
- Chän ®Þa ®iÓm nh− héi tr−êng, tr−êng häc ®ñ ®Ó tr×nh bµy çc kÕt qu¶ thùc hiÖn çc
c«ng cô PRA.
- HÖ thèng kÕt qu¶ thùc hiÖn çc c«ng cô PRA ®−îc treo tr×nh tù cña bé c«ng cô.
- Çc vËt t−, dông cô phôc vô viÕt, vÏ ph¶i s½n sµng.
- Ph©n c«ng çc çn bé PRA chÞu tr¸ch nhiÖm h−íng dÉn, ®iÒu hµnh, thóc ®Èy th¶o luËn
vµ ghi chÐp
(3) Çc b−íc tiÕn hµnh

B−íc 1: Giíi thiÖu, tr×nh bµy vµ liÖt kª çc lÜnh vùc quan t©m
• Çn bé PRA tr×nh bµy râ môc ®Ých vµ ph−íng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp kÕt qu¶ PRA
• Gi¶i thÝch râ tõng mÉu ph©n tÝch, tæng hîp nh− b¶ng 2.8 vµ 2.10.
• Çn bé PRA hoÆc mêi mét n«ng d©n tr×nh bµy tãm t¾t çc kÕt qu¶ thùc hiÖn çc c«ng cô
PRA theo çc biÓu mÉu.
• Çn bé PRA tr×nh bµy nh÷ng ý chÝnh trong çc biªn b¶n ghi khi thùc hiÖn çc c«ng cô
vµ çc cuéc häp d©n.
• §Ò nghÞ n«ng d©n th¶o luËn vµ liÖt kª çc lÜnh vùc chÝnh th«n, b¶n ®ang quan t©m ®·
®−îc ®Ò cËp trong khi thùc hiÖn çc c«ng cô PRA.
B−íc 2: Th¶o luËn nhãm (ph©n tÝch, tæng hîp çc khã kh¨n, gi¶i ph¸p theo tõng lÜnh vùc vµ
dù kiÕn çc ho¹t ®éng).
• Çn bé PRA h−íng dÉn vµ t¹o ®iÒu kiÖn th¶o luËn tõng lÜnh vùc theo mÉu ë b¶ng (2.9).
• Ph©n tÝch, tæng hîp çc khã kh¨n vµ gi¶i ph¸p chñ yÕu c¨n cø vµo kÕt qu¶ cña çc c«ng
cô PRA sö dông çc kü n¨ng kÝch thÝch håi t−ëng, pháng vÊn b¸n ®Þnh h−íng.
• Çn bé PRA sö dông kü thuËt n·o c«ng ®Ó kÝch thÝch ph¸t sinh ý t−ëng cña n«ng d©n
trong viÖc ®Ò ra çc ho¹t ®éng cô thÓ.
B−íc 3: Th¶o luËn nhãm (dù kiÕn kÕ ho¹ch hµnh ®éng cña th«n).
• KÕ ho¹ch hµnh ®éng cña th«n ®−îc x©y dùng dùa trªn çc ho¹t ®éng ®· v¹ch ra bao
gåm: çc ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng, kÕt qu¶ mong ®îi, ng−êi thùc hiÖn, cam kÕt ®ãng gãp
cña nh©n d©n vµ thêi gian thùc hiÖn (xem b¶ng 2.10).
66
• Çn bé PRA h−íng dÉn n«ng d©n tæng hîp vµ liÖt kª çc ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng c¨n cø
vµo çc ho¹t ®éng ®· ®Ò ra (xem ¶nh 19).
VÝ dô çc ch−¬ng tr×nh nh−:
- HuÊn luyÖn vµ ®µo t¹o
- KhuyÕn n«ng - khuyÕn l©m.
- Trång trät.
- Ch¨n nu«i, thó y.
- L©m nghiÖp.
- C©y ¨n qu¶.
- Thuû lîi hay c¬ së h¹ tÇng.
- TÝn dông.
- Tæ chøc céng ®ång...
• Çn bé PRA t¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng d©n th¶o luËn vµ ®Ò xuÊt cho tõng ch−¬ng tr×nh
(xem ¶nh 20).
• Çn bé PRA tæng hîp dù th¶o kÕ ho¹ch hµnh ®éng cña th«n.
5.3. ViÕt b¸o ço kÕt qu¶ PRA
(1) Môc ®Ých

B¸o ço kÕt qu¶ PRA lµ tËp tµi liÖu ®−îc göi lªn c¬ quan cã thÈm quyÒn, çc ch−¬ng tr×nh, dù
¸n quan t©m ®Ó lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng dù ¸n cho th«n, b¶n (®èi víi çc PRA th¨m dß)
hoÆc göi lªn v¨n phßng dù ¸n ®ang thùc thi çc ho¹t ®éng t¹i th«n, b¶n (®èi víi çc PRA chñ
®Ò, PRA gi¸m s¸t hµng n¨m) ®Ó lµm c¬ së cho viÖc ®¸nh gi¸, ®iÒu chØnh vµ lËp kÕ ho¹ch hµnh
®éng cña dù ¸n trong n¨m sau.
(2) TËp b¸o ço kÕt qu¶ PRA

TËp b¸o ço kÕt qu¶ PRA bao gåm 2 phÇn chÝnh.
- PhÇn I: B¸o ço tæng hîp qu¸ tr×nh PRA .
- PhÇn II: PhÇn phô lôc gåm çc tµi liÖu.
• KÕt qu¶ thùc hiÖn çc c«ng cô PRA (b¶n viÕt tay)
• KÕt qu¶ ph©n tÝch tæng hîp PRA (xem môc 5.1) KÕt qu¶ ph©n tÝch kh¶ thi kÕ ho¹ch
hµnh ®éng cña th«n, b¶n
• Çc tµi liÖu liªn quan kh¸c.
(3) Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p viÕt b¸o ço

Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p viÕt b¸o ço phÇn II ®· ®−îc ®Ò cËp ë môc 5.1 vµ 5.2 vµ ch−¬ng 3.
ë ®©y chØ ®Ò cËp ®Õn néi dung vµ ph−¬ng ph¸p viÕt b¸o ço phÇn I.
PhÇn I lµ phÇn b¸o ço do çn bé PRA tæng hîp vµ viÕt. §©y lµ mét b¸o ço tæng hîp qu¸
tr×nh PRA nªn ph¶i thÓ hiÖn râ ®Çy ®ñ néi dung cña tiÕn tr×nh PRA, nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gl¸
vµ kiÕn nghÞ. PhÇn b¸o ço nµy bao gåm çc néi dung chñ yÕu sau:
67
1) Lêi giíi thiÖu
Néi dung nµy cÇn nªu râ:
• Lý do vµ xuÊt xø cña viÖc h×nh thµnh PRA t¹i th«n, b¶n.
• Môc tiªu ®· ®Æt ra cho PRA.
• Môc ®Ých cña b¸o ço.
• KÕt cÊu cña b¸o ço.
2) Ph−¬ng ph¸p vµ tiÕn tr×nh PRA
Néi dung nµy cÇn nªu râ:
• Nh÷ng ho¹t ®éng tr−íc khi tiÕn hµnh PRA t¹i th«n, b¶n: h×nh thµnh ý ®å, kh¶o s¸t ban
®Çu, x¸c ®Þnh môc tiªu PRA, x¸c ®Þnh ph−¬ng ph¸p (c«ng cô), lËp kÕ ho¹ch thùc hiÖn
PRA, nh©n sù, chuÈn bÞ vµ nèi ghÐp.
• TiÕn tr×nh PRA t¹i th«n, b¶n: çc ho¹t ®éng PRA hµng ngµy t¹i th«n, b¶n vµ ph−¬ng
ph¸p, nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n.
• NhËn xÐt vÒ ph−¬ng ph¸p vµ tiÕn tr×nh PRA.
3) §¸nh gi¸ kÕt qu¶ PRA
Néi dung nµy cÇn nªn râ:
• Ph©n tÝch vµ b×nh luËn çc kÕt qu¶ ë phÇn phô lôc.
• Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ b×nh luËn dùa vµo viÖc so s¸nh gi÷a môc tiªu ®· ®Æt ra cho ®ît
PRA vµ kÕt qu¶ thu ®−îc cña PRA. Yªu cÇu lµ chØ ra ®−îc nh÷ng môc tiªu ®¹t ®−îc,
nh÷ng môc tiªu ch−a ®¹t ®−îc vµ kho¶ng trèng cña nã. Sö dông kü thuËt ®èi chiÕu, so
s¸nh ®Ó ph©n tÝch.
• Ph©n tÝch ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu vµ c¬ héi cña kÕt qu¶ PRA
4) Çc kiÕn nghÞ
Néi dung nµy cÇn chØ râ nh÷ng kiÕn nghÞ vÒ çc mÆt:
• Sö dông çc kÕt qu¶ PRA
• CÇn ph©n biÖt râ kÕ ho¹ch ho¹t ®éng cña th«n ®−îc ®−a ra b»ng ph−¬ng ph¸p PRA víi
kÕ ho¹ch cña dù ¸n. KÕ ho¹ch hç trî cña dù ¸n ph¶i dùa trªn kÕ ho¹ch th«n, b¶n nh−ng
kh«ng ph¶i tÊt c¶ çc kÕ ho¹ch ®ã ®−îc dù ¸n hç trî. V× vËy çc kÕt qu¶ PRA ph¶i do
chÝnh n«ng d©n sö dông lµm c¬ së thùc hiÖn çc ho¹t ®éng vµ gi¸m s¸t theo dâi. Trong
kiÕn nghÞ nµy cÇn nªu râ tr¸ch nhiÖm cña ng−êi d©n trong th«n, b¶n, çc tæ chøc ®−îc
h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh PRA, tr¸ch nhiÖm cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, cña çc tæ
chøc cÊp trªn vµ dù ¸n.
• Nh÷ng ®Þnh h−íng hç trî cho th«n, b¶n.
• Dù ¸n hç trî cho ph¸t triÓn th«n, b¶n ph¶i ®−îc ®Þnh h−íng vµ x¸c ®Þnh −u tiªn. Çc hç
trî ph¶i x¸c ®Þnh nh− lµ nh÷ng xóc t¸c, ngßi næ hay ®éng lùc ban ®Çu..., tr¸nh bao cÊp.
V× vËy nh÷ng kiÕn nghÞ vÒ hç trî cho th«n, b¶n ph¶i thÓ hiÖn râ vµ x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm
vµ cam kÕt víi n«ng d©n. Th«ng th−êng çc hç trî cña bªn ngoµi bao gåm nhiÒu nguån
kh¸c nhau nh− cña dù ¸n, chÝnh phñ hay çc tæ chøc kh¸c... Nh÷ng hç trî nµy ph¶i cã
kÕ ho¹ch vµ kh«ng ®−îc chång chÐo. KÕ ho¹ch hç trî nªn lËp theo kiÓu "gèi ®Çu" nghÜa
lµ chØ khi cã ®−îc hiÖu qu¶ cña çc hç trî tr−íc míi tiÕp tôc cho çc hç trî tiÕp theo.
§iÒu nµy ph¶i ghi trong cam kÕt.
68
• Çc ho¹t ®éng tiÕp theo.
• Trong kiÕn nghÞ ph¶i ghi râ nh÷ng ho¹t ®éng tiÕp theo vµ th«ng b¸o cho n«ng d©n tr¸nh
viÖc mong chê vµ g©y nghi ngê cña n«ng d©n ®èi víi dù ¸n. Nh÷ng ho¹t ®éng tiÕp theo
v¹ch ra c¨n cø vµo t×nh h×nh cô thÓ nh−ng ph¶i x¸c ®Þnh râ thêi gian vµ c«ng viÖc chñ
yÕu.
5) KÕt luËn
69
17. Nhãm c«ng t¸c PRA thùc hiÖn c«ng cô ®¸nh gi¸ çc tæ chøc vµ x©y dùng mèi quan hÖ
gi÷a céng ®ång vµ çc tæ chøc nh»m ®Ó thùc hiÖn tèt kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n, b¶n
18. Nhãm c«ng t¸c PRA thùc hiÖn viÖc tæng hîp tµi liÖu qu¸ tr×nh thùc hiÖn PRA ®Ó chuÈn bÞ
cho lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n, b¶n
70
19. Nhãm c«ng t¸c PRA, cïng ng−êi d©n lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n, b¶n
20. Häp d©n th«ng qua kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n, b¶n
71
Ch−¬ng 3
Sö DôNG PRA TRONG HO¹T §éNG
KHUYÕN N¤NG Vµ KHUYÕN L¢M
A. Quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp

cã ng−êi d©n tham gia
1. Sù tham gia trong quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m
nghiÖp (QHSD§ vµ G§LN)
Quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp (QHSD§ vµ G§LN) lµ mét tËp hîp çc biÖn
ph¸p kü thuËt, nh−ng ph¶i tu©n thñ theo luËt ph¸p vµ çc chÝnh s¸ch, quy ®Þnh cña Nhµ n−íc,
nh»m sö dông bÒn v÷ng vµ ngµy cµng cã hiÖu qu¶ ®Êt l©m nghiÖp ®−îc giao. Kinh nghiÖm
nhiÒu n¨m qua cho thÊy ë n¬i nµo cã sù tham gia thËt sù cña ng−êi d©n vµo qu¸ tr×nh QHSD§
vµ G§LN th× ë ®ã cã kÕt qu¶ tèt vµ ng−îc l¹i.
VËy thùc chÊt sù tham gia nµy lµ g×?
Sù tham gia trong QHSD§ vµ G§LN cã nghÜa lµ sù tham gia cña çc tæ chøc Nhµ n−íc cã
liªn quan nh−: §Þa chÝnh, N«ng l©m nghiÖp, çc cÊp chÝnh quyÒn... nh−ng nh÷ng ng−êi nhËn
®Êt sÏ ph¶i ®−îc tiÕp cËn víi çc th«ng tin, sè liÖu ®¸nh gi¸ vµ ®Ò xuÊt ®Ó hiÓu cÆn kÏ vÒ néi
dung vµ çc vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ®Êt ®ai, tµi nguyªn rõng... Çc th«ng tin nµy cÇn ph¶i
®−îc chuyÓn dÞch sang ng«n ng÷ ®Þa ph−¬ng cho dÔ hiÓu. §©y lµ qu¸ tr×nh mµ tÊt c¶ çc
thµnh viªn h−ëng lîi ®Òu tham gia tÝch cùc vµo çc ho¹t ®éng QHSD§ vµ G§LN. Sù tham
gia nµy kh«ng ph¶i lµ lóc nµo ng−êi d©n còng ph¶i cã mÆt trong tÊt c¶ çc ho¹t ®éng QHSD§-
G§LN mµ lµ ®¶m b¶o r»ng mäi ho¹t ®éng ®Òu cã sù tham gia tèi ®a cña ng−êi d©n. Sù tham
gia ph¶i ®−îc b¾t ®Çu tõ khi tiÕn hµnh lËp kÕ ho¹ch ®Ó thùc hiÖn QHSD§ cho ®Õn tõng b−íc
c«ng viÖc cô thÓ khi tiÕn hµnh giao ®Êt. Sau khi cã ®−îc sù tham gia tèi ®a cña nh÷ng ®èi
t−îng h−ëng lîi, viÖc ®Ò xuÊt cña çc c¬ quan chøc n¨ng vÒ sö dông ®Êt cho tõng khu vùc nªn
®−îc coi lµ çc ®Ò xuÊt ngá lµm c¬ së cho çc cuéc th¶o luËn vµ gãp ý kiÕn cña nh÷ng ng−êi
h−ëng øng, ®Æc biÖt lµ nhãm ®èi t−îng h−ëng lîi trùc tiÕp. §Ó cho c«ng viÖc nµy cã hiÖu qu¶
nhÊt, nªn sö dông nh÷ng ng−êi nßng cèt cña lµng b¶n (cã thÓ gäi lµ "Th«ng tin viªn" lµm
h−íng dÉn viªn) cho çc cuéc th¶o luËn, hä cã thÓ ®−a ra çc vÊn ®Ò vÒ sö dông ®Êt phï hîp
cña lµng b¶n cã thÓ ®−îc tÊt c¶ mäi ng−êi tham gia vµ chÊp nhËn.
Trong khu«n khæ phÇn øng dông nµy chóng t«i chØ giíi thiÖu nh÷ng øng dông cña PRA trong
QHSD§ vµ G§LN, ®ång thêi nªu lªn mét sè biÖn ph¸p nh»m thu hót sù tham gia cña ng−êi
d©n nhÊt lµ ®ång bµo miÒn nói, phô n÷ vµo qu¸ tr×nh nµy.
2. Çc h×nh thøc cña sù tham gia

Sù cïng tham gia cã thÓ lµ trùc tiÕp khi ç nh©n ng−êi d©n trùc tiÕp tr×nh bµy çc quan ®iÓm
cña hä. Sù cïng tham gia cã thÓ lµ b¸n trùc tiÕp khi ng−êi d©n tr×nh bµy ý kiÕn cña hä th«ng
qua mét ng−êi ®¹i diÖn mµ ng−êi ®ã cã mèi quan hÖ trùc tiÕp, th−êng xuyªn vµ tin t−ëng. Sù
cïng tham gia lµ gi¸n tiÕp khi ng−êi d©n tr×nh bµy th«ng qua nh÷ng ng−êi bªn ngoµi mµ ng−êi
d©n Ýt khi cã quan hÖ trùc tiÕp. Sù cïng tham gia cã thÓ lµ trùc tiÕp, b¸n trùc tiÕp, hoÆc gi¸n
72
tiÕp cña çc ç nh©n lµ thµnh viªn cña céng ®ång vµo qu¸ tr×nh QHSD§ vµ G§LN, mµ trong
®ã ng−êi d©n tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng nh»m:
1) §¸nh gi¸ çc nhu cÇu vµ nguån lùc cña hä, thõa nhËn çc c¬ héi cña QHSD§ vµ G§LN
2) Gãp phÇn vµo qu¸ tr×nh quy ho¹ch vµ ®−a ra quyÕt ®Þnh trong tõng giai ®o¹n cña qu¸
tr×nh.
3) §Çu t− vµ cung cÊp çc nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn ®Êt l©m nghiÖp hä ®−îc giao.
4) Thu lîi tõ m¶nh ®Êt ®· ®−îc giao cho hä.
5) Céng t¸c cã hiÖu qu¶ h¬n víi çc ®¹i diÖn chÝnh quyÒn ë cÊp x· vµ cÊp huyÖn.
Khi bµn ®Õn sù tham gia cña ng−êi d©n vµo c«ng viÖc nµy, nhiÒu ng−êi cho r»ng ®©y lµ mét
c«ng viÖc ®¬n gi¶n v× nã chØ th«ng qua çc cuéc häp mµ nhiÒu khi rÊt h×nh thøc. Song trªn
thùc tÕ, sù thµnh c«ng cña nã phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ph−¬ng ph¸p vµ kh¶ n¨ng h−íng dÉn
còng nh− sù kiªn tr× cña nh÷ng ng−êi h−íng dÉn th¶o luËn cïng víi viÖc vËn dông thµnh th¹o
çc c«ng cô vµ kü thuËt cña PRA ®Ó l«i cuèn ®−îc sù høng thó t×nh nguyÖn tham gia cña çc
n«ng hé trong th¶o luËn vµ thùc hiÖn çc b−íc trong QHSD§ vµ G§LN.
C«ng viÖc nµy tèn nhiÒu thêi gian vµ nÕu kh«ng cÈn thËn th× rÊt dÔ dÉn tíi çc cuéc th¶o luËn
kh«ng cã ®−îc kÕt luËn nµo hoÆc chØ ®i ®Õn mét kÕt luËn tho¶ hiÖp mµ kh«ng thÓ thùc hiÖn
®−îc.
3. Nh÷ng yÕu tè cÇn biÕt tr−íc khi tiÕn hµnh çc biÖn ph¸p kü
thuËt nh»m l«i cuèn sù tham gia
§Ó thu ®−îc sù tham gia hiÖu qu¶ tõ phÝa ng−êi d©n, cÇn l−u ý mét sè yÕu tè sau:
• HiÖn nay n«ng d©n ®Þa ph−¬ng ®ang tham gia vµo çc ho¹t ®éng ph¸t triÓn nh− thÕ nµo?
• HiÖn hä ®ang cã çc ®iÒu kiÖn, khuyÕn khÝch vµ h×nh thøc tham gia g×?
• Mçi ng−êi d©n cã c¬ héi nh− nhau ®Ó cïng tham gia hay kh«ng? NÕu kh«ng th× t¹i sao?
• Dù kiÕn ng−êi d©n sÏ tham gia trùc tiÕp hay th«ng qua çc ®¹i diÖn?
• Ai cã thÓ ®−îc chÊp nhËn lµm ®¹i diÖn vµ t¹i sao?
• ViÖc gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ sù tham gia sÏ lµm nh− thÕ nµo, ai lµm?
Khi n¾m ®−îc çc yÕu tè nªu trªn ta sÏ lùa chän çch tham gia cho phï hîp víi tõng ®èi
t−îng nh»m ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cã thÓ tham gia cña tõng ®èi t−îng vµ ph¸t huy cã hiÖu
qu¶ nhÊt cña tõng ®èi t−îng ®ã.
4. Mét vµi ®Ò xuÊt nh»m n©ng cao sù cïng tham gia cña ng−êi d©n
Çc ®Ò xuÊt sau ®©y sÏ gióp cho sù cïng tham gia cã hiÖu qu¶ h¬n:
• Ngay tõ khi b¾t ®Çu qu¸ tr×nh cÇn x¸c ®Þnh ®Çy ®ñ mäi nh©n tè sÏ tham gia, bao gåm
mäi thµnh phÇn d©n c− kh¸c nhau vµ c¶ çc tæ chøc tham gia vµo qu¶n lý hoÆc sö dông
®Êt l©m nghiÖp ë huyÖn, x· vµ th«n, b¶n.
• Tr−íc hÕt, gi¶i thÝch thËt râ rµng nh÷ng lîi Ých ®èi víi ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng nÕu hä
tham gia vµo qu¸ tr×nh QHSD§ vµ G§LN, gi¶i thÝch chÝnh x¸c viÖc hä sÏ ®−îc h−ëng
73
lîi tõ ®Êt l©m nghiÖp ®−îc giao nh− thÕ nµo, çi g× sÏ lµ lîi Ých cña hä, khi nµo hä thu
®−îc nh÷ng nguån lîi ®ã vµ thu lîi trong bao l©u.
• Gi¶i thÝch thËt râ rµng nh÷ng nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm cña nh÷ng hé gia ®×nh tham gia
vµo qu¸ tr×nh nµy.
• Çc vÊn ®Ò ®Æt ra cÇn cô thÓ ho¸ vµ râ rµng ë møc cao nhÊt trong kh¶ n¨ng cho phÐp,
nªn sö dông ng«n ng÷ ®Þa ph−¬ng vµ trao ®æi tãm t¾t nh÷ng th«ng tin cho phï hîp víi
tõng ®èi t−îng.
• Tho¶ thuËn víi n«ng d©n vÒ chÕ ®é chia sÎ hoa lîi.
• L¾ng nghe hÕt mäi ý kiÕn cña ng−êi d©n.
• §−a ra nh÷ng ®Ò xuÊt më, nghÜa lµ çc ®Ò xuÊt lµ ®Ó ®−a tíi th¶o luËn chø kh«ng chØ ®¬n
thuÇn lµ cÇn th«ng qua vµ phª chuÈn.
• §−a ra çc c©u hái ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu vµ cô thÓ.
Ngoµi ra cßn cã rÊt nhiÒu ph−¬ng ph¸p nh»m t¨ng c−êng sù tham gia cña ng−êi d©n, nh÷ng
gîi ý trªn ®©y chØ lµ mét vµi vÝ dô, h·y cè g¾ng t×m thªm nh÷ng çch kh¸c...
5. Nh÷ng c«ng cô PRA cÇn ®−îc sö dông trong ho¹t ®éng QHSD§
Vµ G§LN
5.1. §¾p sa bµn vµ vÏ s¬ ®å khu vùc

§¾p sa bµn vµ vÏ s¬ ®å khu vùc nh»m thu hót nhiÒu ng−êi d©n vµo viÖc x¸c ®Þnh hiÖn tr¹ng sö
dông ®Êt vµ quy ho¹ch cho viÖc giao ®Êt. Ngoµi ra cßn cã chøc n¨ng cung cÊp th«ng tin cßn
thiÕu vÒ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ ý kiÕn cña ng−êi d©n trong khi quy ho¹ch sö dông ®Êt sÏ
®−îc giao.
5.2. §i theo tuyÕn, l¸t c¾t

§i theo tuyÕn c¾t ngang ®Þa h×nh th«n b¶n hoÆc mét phÇn th«n b¶n lµ c«ng cô ®−îc sö dông
theo çch rÊt gÇn víi sö dông b¶n ®å, nh−ng thùc tÕ h¬n vµ ng−êi d©n dÔ tham gia h¬n, v× nã
dÔ hiÓu vµ gÇn víi mçi ng−êi d©n. §i theo tuyÕn còng rÊt gÇn víi mäi ng−êi d©n, cã thÓ ¸p
dông nh»m biÕt ®−îc tÝnh ®a d¹ng cña ®Þa h×nh vµ xem chóng ®−îc vµ sÏ sö dông nh− thÕ nµo
cho hîp lý nhÊt. (xem c«ng cô 5, ch−¬ng 2).
5.3. Lµm s¬ ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt

Lµm b¶n ®å vµ ®i theo tuyÕn cã sù tham gia cña ng−êi d©n lµ nh÷ng c«ng cô PRA cã thÓ sö
dông ®Ó lµm râ quyÒn sö dông ®Êt vµ nh÷ng tån t¹i vÒ ranh giíi gi÷a çc th«n b¶n vµ çc hé
gia ®×nh, thËm chÝ gi÷a x· hoÆc hé gia ®×nh víi çc tæ chøc Nhµ n−íc nh− N«ng, L©m tr−êng,
®¬n vÞ qu©n ®éi... Cã thÓ sö dông çc c«ng cô nµy ®Ó thu thËp çc th«ng tin chi tiÕt vÒ hiÖn
tr¹ng sö dông ®Êt, th¶m thùc vËt, tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng ®ang ®−îc sö dông. Cã thÓ vÏ
çc b¶n ®å cña th«n b¶n vµ b¶n ®å cña tõng hé cô thÓ, khi tiÕn hµnh vÏ çc b¶n ®å cã sù tham
gia cña ng−êi d©n cã thÓ th¶o luËn ®Ó n¾m b¾t çc th«ng tin h÷u Ých vÒ lÞch sö th«n b¶n còng
nh− lÞch sö rõng vµ ®Êt rõng (xem ¶nh 21. HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ tµi nguyªn rõng b¶n
§ång §×nh, x· Phong Dô, huyÖn Tiªn Yªn, Qu¶ng Ninh).
5.4. Lµm s¬ ®å dù kiÕn sö dông ®Êt

Trªn c¬ së hiÓu biÕt vµ sö dông çc c«ng cô PRA, çc th«ng tin tèi cÇn thiÕt vÒ ®Êt ®ai sau
®©y sÏ gióp cho viÖc quy ho¹ch sö dông ®Êt ®¹t kÕt qu¶ tèt:
74
§Êt: Bao nhiªu diÖn tÝch ®Êt ®ang ®−îc sö dông, h×nh thøc sö dông?
Mét m¶nh hay nhiÒu m¶nh?
"Së h÷u" thuª hay çc h×nh thøc tho¶ thuËn kh¸c?
§Êt ®−îc sö dông ®Ó lµm g×?
§−êng ®Õn m¶nh ®Êt?
Lo¹i ®Êt g×?
Çch nhµ bao xa?
Nhu cÇu ®Êt ®ai: Hä cã ®ñ ®Êt kh«ng (theo nhãm ph©n lo¹i)?
Hä ®· ®−îc giao ®Êt hay ch−a? ®Êt n«ng nghiÖp hay l©m nghiÖp? Tû lÖ?
Hä cã hµi lßng kh«ng? NÕu kh«ng th× t¹i sao?
Hä cã mong muèn nhËn thªm ®Êt hay kh«ng? T¹i sao?
Lo¹i ®Êt nµo? ë ®©u?
DiÖn tÝch bao nhiªu?
Theo nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo?
Nh÷ng khã kh¨n ®Æc biÖt liªn quan ®Õn sö dông ®Êt?
N¨ng lùc qu¶n lý b¶o vÖ ®Êt vµ rõng?
Ph©n chia ranh giíi vµ tranh chÊp quyÒn sö dông ®Êt
Gi÷a çc hé gia ®×nh.
Gi÷a hé gia ®×nh vµ l©m tr−êng, n«ng tr−êng hay çc tæ chøc kh¸c.
Gi÷a çc nhãm, tæ, ®éi s¶n xuÊt, th«n b¶n hoÆc x·.
Çc quyÒn sö dông ®Êt liªn quan tíi tranh chÊp?
75
hIÖN TR¹NG Sö DôNG §ÊT Vµ TµI NGUY£N RõNG
b¶n §ång §×nh, x· Phong Dô, huyÖn Tiªn Yªn, tØnh Qu¶ng Ninh
21. HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ tµi nguyªn rõng b¶n §ång §×nh, x· Phong Dô, huyÖn Tiªn
Yªn, tØnh Qu¶ng Ninh
76
s¥ §å Quy Ho¹CH sö DôNg §Êt
b¶n §ång §×nh, x· Phong Dô, huyÖn Tiªn Yªn, tØnh Qu¶ng Ninh
22: S¬ ®å quy ho¹ch sö dông ®Êt b¶n §ång §×nh, x· Phong Dô, huyÖn Tiªn Yªn, tØnh Qu¶ng
Ninh
77
Rõng vµ tµi nguyªn rõng:
- §¸nh gi¸ viÖc sö dông rõng vµ çc tµi nguyªn cña çc bé phËn d©n c−.
• X¸c ®Þnh çc lo¹i rõng, diÖn tÝch rõng cô thÓ mµ nÕu giao cho d©n th× cã thÓ ®−îc qu¶n
lý vµ b¶o vÖ tèt h¬n.
• T×m hiÓu çc nhu cÇu còng nh− çch sö dông tµi nguyªn rõng cña çc hé gia ®×nh: Tiªu
dïng trong gia ®×nh hay ®Ó b¸n.
• X¸c ®Þnh sù phô thuéc kinh tÕ cña hé gia ®×nh vµo s¶n phÈm gç, kÓ c¶ gç nhiªn liÖu
(cñi) vµ çc l©m s¶n ngoµi gç.
- Çc s¶n phÈm gç, theo lo¹i. Cñi, çc l©m s¶n kh¸c ngoµi gç (thùc phÈm, c©y thuèc, song,
m©y...), Çc loµi ®−îc −a chuéng, çc loµi ®· sö dông.
• Ai khai th¸c, ai sö dông, ai b¸n?
• Hä khai th¸c çc s¶n phÈm ®ã ë ®©u?
• Theo çc ®iÒu kiÖn g× (lÖ phÝ hoÆc çc h×nh thøc kh¸c)? Khi nµo?
• LÞch sö th¶m rõng vµ sö dông çc tµi nguyªn rõng.
- T×m hiÓu xem th¶m rõng cã thay ®æi g× tõ khi th«n b¶n thµnh lËp? Cô thÓ lµ nh÷ng thay ®æi
nµo?
• Cã nh÷ng lo¹i c©y nµo tr−íc ®©y cã mµ hiÖn kh«ng cßn n÷a? Cô thÓ lo¹i nµo? T¹i sao
chóng biÕn mÊt.
- HÖ thèng canh t¸c cña céng ®ång? M« t¶?
- Ng−êi giÇu vµ ng−êi nghÌo cã qu¶n lý, sö dông ®Êt gièng nhau hay kh«ng? Hä cã cïng
chung mét ®iÒu kiÖn tiÕp cËn ®Êt hay kh«ng? V¨n b¶n?
• Cè g¾ng t×m nh÷ng th«ng tin chi tiÕt vÒ çch sö dông ®Êt ®åi lµm n«ng nghiÖp hoÆc ch¨n
nu«i, kÓ c¶ lµm n−¬ng rÉy du canh vµ çc ho¹t ®éng n«ng - l©m kÕt hîp trong céng
®ång.
• Qu¸ tr×nh ®−a ra quyÕt ®Þnh vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt, qu¶n lý ®Êt? Ai lµ ng−êi quyÕt
®Þnh, çc quyÕt ®Þnh ®−îc ®−a ra nh− thÕ nµo?
• HiÖn trong céng ®ång (x·, th«n, b¶n) cã tån t¹i tranh chÊp vÒ sö dông ®Êt hoÆc ®Êt l©m
nghiÖp hay kh«ng?
• Mèi quan hÖ víi l©m tr−êng nh− thÕ nµo (nÕu ë ®ã cã l©m tr−êng)? ý kiÕn cña l·nh ®¹o
vµ c«ng nh©n cña l©m tr−êng? Hîp ®ång phô ®Ó b¶o vÖ vµ trång rõng? Tµi liÖu cò, hiÖn
t¹i vµ t×nh tr¹ng mong muèn trong t−¬ng lai (xem ¶nh 22. Quy ho¹ch sö dông ®Êt b¶n
§ång §×nh, x· Phong Dô, huyÖn Tiªn Yªn, tØnh Qu¶ng Ninh).
5.5. Pháng vÊn linh ho¹t
5.6. Ph−¬ng ph¸p tæ chøc mét cuéc häp lµng b¶n
5.7. Mét sè c«ng cô kh¸c

Ph©n lo¹i hé, b¶n ®å x· héi, ph©n nhãm, lÞch thêi vô, so s¸nh cÆp ®«i (Ma trËn) vµ çc c«ng
cô, kü thuËt PRA kh¸c ®−îc sö dông nh»m biÕt ®−îc kiÕn thøc cña nh÷ng thµnh viªn trong
78
céng ®ång vÒ çc nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn çc chiÕn l−îc s¶n xuÊt. Pháng vÊn linh ho¹t, so
s¸nh cÆp ®«i vµ s¬ ®å Venn ®−îc sö dông nh»m n¾m b¾t çc vÊn ®Ò vÒ qu¶n lý nguån.
6. Çc b−íc c«ng viÖc chÝnh trong qu¸ tr×nh qui ho¹ch sö dông
®Êt víi sù tham gia vµ mét sè biÖn ph¸p nh»m t¨ng c−êng sù
tham gia cña ng−êi d©n
Çc çn bé hiÖn tr−êng (nh÷ng ng−êi liªn quan) tham gia vµo qu¸ tr×nh quy ho¹ch sö dông ®Êt
vµ giao ®Êt l©m nghiÖp cÇn ¸p dông nh÷ng h×nh thøc, biÖn ph¸p vµ c«ng cô phï hîp ®Ó l«i
cuèn sù tham gia cña ng−êi d©n cµng nhiÒu cµng tèt vµo c«ng viÖc nµy, cô thÓ:
6.1. Tæ chøc thùc hiÖn

- X¸c ®Þnh ®èi t¸c tham gia qu¸ tr×nh qui ho¹ch sö dông ®Êt:
Gåm toµn bé çc thµnh viªn, mäi bé phËn d©n c−. Trong khi x¸c ®Þnh l−u ý sù tham gia cña
phô n÷, ng−êi d©n téc, hä cã thÓ tham gia trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp vµ hä muèn thùc sù tham
gia hay kh«ng?
- X¸c ®Þnh vai trß vµ tr¸ch nhiÖm:

Ph©n c«ng mét vµi ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc t¨ng c−êng sù tham gia cña n«ng d©n, ®ång
thêi kh¼ng ®Þnh çc vÊn ®Ò vÒ tham gia, çc c«ng viÖc nµy cÇn ph¶i ®−îc thÓ hiÖn trong nhiÖm
vô (®Ò c−¬ng c«ng t¸c).
- Tæ chøc çc tæ c«ng t¸c:

Tæ c«ng t¸c cÇn ph¶i cã sù tham gia cña çc ngµnh (N«ng l©m nghiÖp, §Þa chÝnh, chÝnh quyÒn
çc cÊp, çc tæ chøc th«ng tin ®¹i chóng... )
- LËp kÕ ho¹ch lµm viÖc chi tiÕt:

Khi lËp kÕ ho¹ch cÇn l−u ý ®¶m b¶o çc khÝa c¹nh cô thÓ vÒ sù tham gia ®èi víi tõng ho¹t
®éng, dù kiÕn h×nh thøc tham gia nµo (trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp), ai sÏ tham gia. B¶n kÕ ho¹ch
nµy cÇn ph¶i ®−îc tr×nh bµy t¹i cuéc häp th«n x·, çc ý kiÕn cña d©n cÇn ®−îc l¾ng nghe vµ
bæ sung vµo b¶n kÕ ho¹ch chÝnh thøc, ®iÒu cÇn chó ý lµ thêi gian thùc hiÖn ph¶i c¨n cø vµo
lÞch mïa vô cña d©n ®Þa ph−¬ng. Çc thµnh viªn cña tæ c«ng t¸c ph¶i n¾m ch¾c lÞch mïa vô,
thêi ®iÓm nµo lµ thÝch hîp dÔ gÆp phô n÷, nam giíi vµ gÆp ë ®©u?
- TËp huÊn vÒ QHSD§ vµ G§LN:

Tæ chøc tËp huÊn cho tæ c«ng t¸c vÒ ph−¬ng ph¸p cïng tham gia, vÒ çc c«ng cô cô thÓ cña
PRA ®Ó øng dông linh ho¹t trong qu¸ tr×nh QHSD§ vµ G§LN. Qu¸ tr×nh tËp huÊn cÇn ®−îc
chia thµnh çc líp tËp huÊn th−êng kú c¶ vÒ nghiÖp vô vµ sù cïng tham gia.
- Gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸:

Gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ çc khÝa c¹nh cô thÓ cña sù tham gia. §èi víi phô n÷ vµ d©n téc cÇn cã
çc chñ ®Ò ®¸nh gi¸ riªng vÒ sù tham gia cña hä. X¸c ®Þnh çc khÝa c¹nh tham gia tÝch cùc
nhÊt, kÐm nhÊt vµ t×m hiÓu nguyªn nh©n, t¹i sao? ®Ò xuÊt vµ thùc hiÖn biÖn ph¸p söa ch÷a?
79
6.2. Qui ho¹ch sö dông ®Êt
- X¸c ®Þnh çc th«ng sè hiÖn cã:
X¸c ®Þnh ç nh©n trong céng ®ång gåm ng−êi giµ, phô n÷ vµ çc thµnh phÇn, tæ chøc kh¸c
n¾m ®−îc çc th«ng tin c¬ b¶n ®Ó cung cÊp çc th«ng tin vÒ kinh tÕ, x· héi, çc kiÕn thøc t¹i
chç vÒ qui ho¹ch vµ sö dông ®Êt ®−îc coi lµ mét nguån tin quan träng.
- §¸nh gi¸ chÊt l−îng vµ tÝnh h÷u dông:

KiÓm tra çc b¸o ço vµ thèng kª chÝnh thøc khi häp th«n x·. TiÕn hµnh pháng vÊn linh ho¹t
çc tr−ëng b¶n, çc th«ng tin viªn ®Ó kiÓm tra ®é chÝnh x¸c cña th«ng tin ®· ®−îc thu nhËn.
Sö dông phÐp tam gi¸c ®Ó kiÓm tra vµ bæ sung çc th«ng tin cßn thiÕu.
- X¸c ®Þnh çc th«ng tin bæ sung cÇn thiÕt:

CÇn ®¶m b¶o r»ng çc th«ng tin kinh tÕ x· héi ®−îc x¸c ®Þnh, çc kinh nghiÖm truyÒn thèng
®−îc ghi chÐp lµ nh÷ng th«ng tin bæ sung cÇn thiÕt. Ngoµi th«ng tin vÒ hiÖn tr¹ng qui ho¹ch
sö dông ®Êt cÇn bæ sung th«ng tin vÒ hÖ thèng canh t¸c do chÝnh ng−êi d©n m« t¶ vµ çch sö
dông ®Êt truyÒn thèng cña hä.
- X¸c ®Þnh ng−êi vµ çch thu thËp:

Çc th«ng tin viªn ®−îc lùa chän theo nguyªn t¾c cïng tham gia tr−íc khi thu thËp th«ng tin,
gåm çc tr−ëng th«n b¶n, ®¹i diÖn n«ng d©n, phô n÷,... Qu¸ tr×nh thu thËp sÏ sö dông çc
c«ng cô PRA phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng ®Þa ph−¬ng vµ cô thÓ ho¸ çc c«ng cô
thµnh biÖn ph¸p cô thÓ vµ thêi gian sö dông çc c«ng cô ®ã.
- Thu thËp çc th«ng tin cßn thiÕu:

Çc th«ng tin cßn thiÕu sÏ ®−îc thu thËp tõ ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng, viÖc nµy sÏ gióp cho d©n
chóng ®Þa ph−¬ng tham gia nhiÒu h¬n vµo cung cÊp çc th«ng tin cßn thiÕu mµ khi thu thËp
chÝnh thøc kh«ng ®−îc ®Ò cËp ®Õn, muèn vËy çc th«ng tin nµy cÇn ®−îc tr×nh bµy ®¬n gi¶n,
dÔ hiÓu, dÔ nhí...
- Çc v¨n b¶n ph¸p luËt:

§Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña mçi ng−êi d©n trong QHSD§ vµ G§LN , çc v¨n b¶n
ph¸p luËt liªn quan cÇn ®−îc phæ biÕn kü, râ rµng, tû mØ cho mäi ng−êi d©n ®Ó hä biÕt vµ tù
gi¸c thùc hiÖn.
- B¶n ®å ®Þa h×nh:

Sö dông çc ph−¬ng ph¸p cïng tham gia ®Ó cËp nhËt vµ bæ sung chi tiÕt b¶n ®å. Mét sè c«ng
cô PRA ®−îc sö dông ®Ó x©y dùng b¶n ®å lµ: c«ng cô pháng vÊn linh ho¹t, ®i theo tuyÕn, vÏ
s¬ ®å, häp th«n b¶n...
- Ranh giíi hµnh chÝnh:

Ph©n ®Þnh ranh giíi trong çc cuéc häp víi tr−ëng th«n vµ çc th«ng tin viªn bao gåm ranh
giíi x· vµ th«n b¶n, ranh giíi víi çc N«ng-l©m tr−êng, çc tæ chøc, tËp thÓ kh¸c...
- Ph©n tÝch th«ng tin, x¸c ®Þnh çc tån t¹i vµ ®−a ra çc −u tiªn:
Th«ng qua çc cuéc häp th«n b¶n hoÆc x· ®Ó th«ng b¸o vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt, tõ ®ã thu
thËp çc th«ng tin ph¶n håi tõ ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng. Tõ çc th«ng tin ®ã sÏ tiÕn hµnh ph©n
tÝch ®Ó bæ sung vµo nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i, ®Æc biÖt lµ:
80
• VÊn ®Ò kinh tÕ, x· héi
• VÊn ®Ò an toµn l−¬ng thùc
• VÊn ®Ò liªn quan ®Õn gç vµ s¶n phÈm ngoµi gç
• VÊn ®Ò liªn quan ®Õn phô n÷ vµ ®ång bµo Ýt ng−êi
• VÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc sö dông tµi nguyªn rõng...
Tõ çc vÊn ®Ò nªu trªn chän läc çc −u tiªn ®Ó bæ sung vµo qu¸ tr×nh QHSD§ vµ G§LN.
- X¸c ®Þnh çc môc tiªu ph¸t triÓn:

So s¸nh çc môc tiªu QHSD§ víi çc môc tiªu kh¸c cña céng ®ång vµ ®¶m b¶o r»ng çc môc
tiªu nµy ph¶i phï hîp víi nhau. Çc môc tiªu nªu ra ph¶i mang tÝnh kinh tÕ, x· héi, m«i
tr−êng vµ ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng.
- Lùa chän biÖn ph¸p sö dông ®Êt mét çch tèi −u:
Cïng ng−êi d©n sÏ ®−îc giao ®Êt th¶o luËn ®Ó lùa chän biÖn ph¸p sö dông ®Êt mét çch tèi −u
nhÊt, ®ång thêi cïng víi hä th¶o luËn vµ ®−a ra nh÷ng quy ®Þnh vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña
mçi bªn vµ çc th¶o thuËn vÒ chia sÎ lîi Ých. Cuèi cïng ph¶i ®−a ra ®−îc mét sù lùa chän phï
hîp nhÊt cho c¶ hai phÝa ®Ó cïng thùc hiÖn.
- LËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt cho mçi m¶nh ®Êt ®−îc giao:
KÕ ho¹ch nµy ph¶i ®−îc lËp ngay trªn thùc ®Þa t¹i m¶nh ®Êt ®−îc giao víi sù chøng kiÕn vµ
cïng lËp kÕ ho¹ch cña hé ®−îc giao ®Êt. Hä lµ nh÷ng ng−êi cïng traä ®æi vµ ®−a ra çc quyÕt
®Þnh liªn quan ®Õn quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ thùc hiÖn çc quyÒn lîi vµ nghÜa vô sau nµy.
6.3. Giao ®Êt l©m nghiÖp

- TËp huÊn vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp:
Néi dung tËp huÊn vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp bao gåm nh÷ng chÝnh s¸ch, nh÷ng quy ®Þnh liªn
quan ®Õn giao ®Êt l©m nghiÖp, çc biÖn ph¸p nghiÖp vô vÒ giao ®Êt vµ c¶ çc c«ng cô vµ biÖn
ph¸p thu hót sù tham gia cña ng−êi d©n vµo c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m
nghiÖp.
- TiÕn hµnh giao ®Êt:

Trong qu¸ tr×nh giao ®Êt, tr−íc tiªn mäi ng−êi d©n nhÊt thiÕt ph¶i ®−îc gi¶i thÝch râ rµng vÒ
quyÒn vµ nghÜa vô cña hä, sau ®ã çn bé sÏ gi¶i thÝch vÒ néi dung vµ ý nghÜa cña ®¬n xin
nhËn ®Êt vµ gióp d©n tù gi¸c ®iÒn vµo ®¬n xin nhËn ®Êt. Thêi gian nµy ph¶i ®ñ ®Ó mäi ng−êi
hiÓu ®−îc ®Çy ®ñ ý nghÜa cña viÖc viÕt ®¬n, kh«ng nãng véi vµ kh«ng thóc Ðp d©n viÕt ®¬n ®Ó
®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng cho mäi ng−êi khi xin nhËn ®Êt.
- Xem xÐt vµ c©n nh¾c kÕ ho¹ch giao ®Êt l©m nghiÖp:

Tæ chøc çc cuéc häp th«n, x· nh»m l«i cuèn mäi ng−êi cã quan t©m ®Õn häp, trong çc cuéc
häp nµy cÇn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó mäi ng−êi ®−îc b×nh ®¼ng nªu lªn çc suy nghÜ, nguyÖn väng
cña m×nh vÒ QHSD§ vµ G§LN.
- X¸c ®Þnh vµ ®o ®¹c çc diÖn tÝch ®Êt sÏ giao:

C«ng viÖc nµy ®−îc tiÕn hµnh ngoµi hiÖn tr−êng, víi sù tham gia trùc tiÕp cña çc hé ®−îc
giao ®Êt. Çc hé ph¶i ®ãng vai trß chÝnh trong viÖc gi¶i quyÕt çc tranh chÊp vÒ ranh giíi vµ
81
tèt nhÊt lµ hä tù giµn xÕp çc tranh chÊp ®ã, çn bé chØ ®ãng vai trß ghi nhËn nh÷ng thèng
nhÊt cña çc bªn mét çch hîp lý, theo quy ho¹ch chung råi yªu cÇu çc bªn ký kÕt tho¶
thuËn.
- Dù th¶o ®¨ng ký ®Þa chÝnh:

Cïng víi çc hé dù th¶o ®¨ng ký ®Þa chÝnh, gi¶i quyÕt døt ®iÓm nh÷ng tranh chÊp tån t¹i ë
hiÖn tr−êng giao ®Êt, sau ®ã tæ chøc cuéc häp cã sù tham gia cña tÊt c¶ çc hé nhËn ®Êt ®Ó
th«ng qua kÕt qu¶ giao ®Êt vµ ®Ó mäi ng−êi ph¸t biÓu lÇn cuèi ý kiÕn cña m×nh tr−íc khi ®¨ng
ký ®Þa chÝnh.
- Tr×nh hå s¬ ®¨ng ký ®Þa chÝnh lªn UBND x·, huyÖn ®Ó xin phª duyÖt:
ViÖc ®Ö tr×nh nµy do c¬ quan chøc n¨ng thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña Ph¸p luËt, ng−êi d©n chØ
cã vai trß tham gia gi¸n tiÕp th«ng qua çc c¬ quan ®¹i diÖn cho hä.
- Hç trî n«ng d©n triÓn khai sö dông ®Êt l©m nghiÖp ®−îc giao:
Vïng giao ®Êt l©m nghiÖp chñ yÕu lµ vïng cßn nhiÒu khã kh¨n, do vËy sau khi giao ®Êt cÇn
th«ng qua c«ng t¸c khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ®Ó hç trî d©n khai th¸c sö dông ®Êt ®−îc giao
cµng nhanh cµng tèt. ViÖc hç trî nµy ph¶i th«ng qua viÖc th¶o luËn trùc tiÕp víi çc hé d©n
vµ theo yªu cÇu cña tõng ng−êi d©n, nh−ng vÉn ph¶i ®¶m b¶o tÝnh bÒn võng vµ b¶o vÖ m«i
tr−êng.
Ngoµi c«ng t¸c khuyÕn n«ng khuyÕn l©m, ho¹t ®éng tÝn dông n«ng th«n lµ mang tÝnh hç trî
bÒn v÷ng nhÊt, gióp cho ng−êi d©n hiÓu s©u s¾c h¬n nghÜa vô vµ quyÒn lîi cña hä trong viÖc
nhËn ®Êt vµ gióp hä vèn ®Çu t− cho çc m¶nh ®Êt võa ®−îc giao.
7. Mét sè l−u ý khi tiÕn hµnh QHSD§ vµ G§LN cã sù tham gia

1) Çc c«ng viÖc nªu trªn khi thùc hiÖn QHSD§ vµ G§LN kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i thùc hiÖn
theo mét tr×nh tù b¾t buéc, mµ tuú hoµn c¶nh cô thÓ ë mçi ®ia ph−¬ng cã thÓ thay ®æi
tr×nh tù çc b−íc c«ng viÖc vµ cã thÓ cïng tiÕn hµnh song song ®Ó tiÕt kiÖm thêi gian. Tuy
nhiªn vÉn ph¶i ®¶m b¶o ®Çy ®ñ çc néi dung nªu ë trªn nh»m l«i kÐo cµng nhiÒu sù tham
gia cña ng−êi d©n vµo qu¸ tr×nh cµng tèt.
2) Khi cã ng−êi d©n tham gia hä lu«n lu«n ®Êu tranh v× quyÒn lîi cña chÝnh b¶n th©n hä vµ
gia ®×nh mµ Ýt khi quan t©m ®Õn lîi Ých chung, do vËy viÖc kÕt hîp gi÷a lîi Ých çc ç nh©n
nhËn ®Êt víi lîi Ých céng ®ång, tÝnh bÒn v÷ng vµ ®¶m b¶o m«i tr−êng lµ yÕu tè mµ çn bé
giao ®Êt ph¶i biÕt kÕt hîp hµi hoµ vµ l«i kÐo ng−êi d©n vµo thùc hiÖn môc tiªu chung lµ
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo trªn quy ho¹ch bÒn v÷ng vµ b¶o vÖ m«i tr−êng.
3) QHSD§ vµ G§LN lµ c«ng viÖc võa mang tÝnh kü thuËt võa ph¶i ®¶m b¶o tÝnh ph¸p luËt,
do ®ã tuy t«n träng sù tham gia tÝch cùc cña ng−êi d©n, nh−ng tÊt c¶ çc hå s¬ liªn quan
®Òu ph¶i ®Çy ®ñ vµ ®¶m b¶o tu©n thñ theo quy ®Þnh chung cña ph¸p luËt, tuyÖt ®èi kh«ng
®−îc bá mét c«ng ®o¹n nµo hoÆc lµm thiÕu chi tiÕt nµo trong hå s¬ giao ®Êt.
4) Sau khi giao ®Êt, cÊp xong sæ ®á ch−a ph¶i c«ng viÖc ®· hÕt, mµ ph¶i tiÕp tôc theo dâi vµ
gióp ng−êi d©n th−êng xuyªn bæ sung vµ cËp nhËt çc thay ®æi vÒ QHSD§ vµ G§LN trªn
tõng m¶nh ®Êt ®−îc giao. Çc b¶n ®å, b¸o ço cÇn ®−îc l−u l¹i ë th«n b¶n, Êp ®Ó d©n tù
®iÒu chØnh vµ bæ sung khi cã sù thay ®æi, ®ång thêi tËp hîp ®Ó bæ sung vµo kÕt qu¶ theo
dâi ë x·, huyÖn mçi th¸ng, quý vµ n¨m.
82
B. X©y dùng kÕ ho¹ch ho¹t ®éng khuyÕn n«ng &
khuyÕn l©m th«n, b¶n cã ng−êi d©n tham gia (PVEP)
1. Môc ®Ých, yªu cÇu

¸p dông ph−¬ng thøc khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m tõ ng−êi d©n, mét yªu cÇu bøc thiÕt kh«ng
nh÷ng ®èi víi n«ng d©n mµ cßn bøc thiÕt cho sù nghiÖp ph¸t triÓn n«ng th«n hiÖn t¹i vµ trong
t−¬ng lai.
Ph−¬ng thøc khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m tõ ng−êi d©n ®· ®Æt ra 2 yªu cÇu c¬ b¶n:
1) Ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m ph¶i xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cña ng−êi d©n.
2) Ng−êi d©n ph¶i ®−îc tham gia vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m.
X©y dùng kÕ ho¹ch ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m th«n, b¶n cã sù tham gia cña ng−êi
d©n lµ nh»m môc ®Ých:
• Nªu ®−îc çc yªu cÇu vÒ khuyÕn n«ng vµ khuyÕn l©m cña ng−êi d©n th«n b¶n th«ng qua
qu¸ tr×nh lµm PRA.
• X¸c ®Þnh vµ thèng nhÊt ®−îc môc tiªu vµ nh÷ng ho¹t ®éng cô thÓ vÒ khuyÕn n«ng vµ
khuyÕn l©m t¹i th«n, b¶n.
• X¸c lËp ®−îc vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña ng−êi d©n, çc tæ chøc khuyÕn n«ng, khuyÕn
l©m trong viÖc thùc hiÖn ho¹t ®éng vµ hç trî ng−êi d©n trong ho¹t ®éng khuyÕn n«ng,
khuyÕn l©m t¹i th«n, b¶n.
Yªu cÇu ®Æt ra cho viÖc lËp kÕ ho¹ch lµ ng−êi d©n th«n, b¶n ph¶i ®−îc tham gia vµo qu¸ tr×nh
mét çch tù nguyÖn, b×nh ®¼ng, chñ ®éng vµ cã tr¸ch nhiÖm. Çn bé khuyÕn n«ng, khuyÕn
l©m lµ ng−êi h−íng dÉn, hç trî ®Ó qu¸ tr×nh x©y dùng kÕ ho¹ch ®¹t hiÖu qu¶ cã tÝnh thùc thi
cao.
2. Çc b−íc tiÕn hµnh trong qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch khuyÕn
n«ng, khuyÕn l©m th«n b¶n b»ng ph−¬ng ph¸p PRA
LËp kÕ ho¹ch ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m th«n b¶n cã sù tham gia cña ng−êi d©n lµ
ph−¬ng ph¸p lËp kÕ ho¹ch tõ d−íi lªn ®Ó t¹o lËp mét c¬ cÊu yªu cÇu tõ ng−êi d©n vÒ ho¹t
®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m trªn mét ®Þa bµn cô thÓ, trªn c¬ së kÕ ho¹ch ®−îc lËp, çc c¬
quan khuyÕn n«ng cÊp trªn cã c¬ së x©y dùng mét c¬ cÊu hç trî hîp lý, ®óng ®¾n vµ cô thÓ ®Ó
gióp ®ì céng ®ång, hé gia ®×nh vµ ng−êi d©n trong ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m, ph¸t
triÓn s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng vµ ph¸t triÓn n«ng th«n.
LËp kÕ ho¹ch ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m th«n b¶n lµ mét qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ®iÒu
cèt lâi lµ cã ng−êi d©n tham gia víi tr¸ch nhiÖm cao. Qu¸ tr×nh nµy th−êng ph¶i qua 3 b−íc,
çc b−íc diÔn ra tuÇn tù tr−íc sau tõ 1 ®Õn 3, PRA ®−îc sö dông nh»m ®Ó khuyÕn khÝch ng−êi
d©n tham gia mét çch thùc sù vµo çc b−íc vµ lµ ph−¬ng tiÖn giao tiÕp vµ tiÕp cËn chñ yÕu
gi÷a çn bé khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m víi ng−êi d©n vµ gi÷a ng−êi d©n víi ng−êi d©n trong
qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch.
83
B−íc 1: §−îc gäi lµ b−íc chuÈn bÞ
Tham gia vµo b−íc chuÈn bÞ th−êng bao gåm çn bé khuyÕn n«ng x·, huyÖn (cã thÓ cã sù hç
trî cña khuyÕn n«ng cÊp tØnh). Hä trùc tiÕp lµm viÖc víi çc cÊp chÝnh quyÒn c¬ së th«n, x·
vµ gÆp gì n«ng d©n trong mét sè cuéc häp th«n nhÊt ®Þnh.
C«ng viÖc ph¶i lµm trong b−íc nµy gåm:
1) Chän ®iÓm ®Ó tiÕn hµnh lËp kÕ ho¹ch

§iÓm chän ®−îc lµ cÊp céng ®ång th«n, b¶n n¬i sÏ diÔn ra çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng,
khuyÕn l©m.
T¹i sao ph¶i chän ®iÓm (chän th«n, b¶n)?

Chän ®iÓm ®Ó thùc hiÖn chiÕn l−îc ph¸t triÓn khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m: X©y dùng ®iÓm
(thµnh m« h×nh) ®Ó më réng ®iÓm ra diÖn réng (më réng theo chiÒu ngang).
S¬ ®å 3.1.
Nªn chän ®iÓm nh− thÕ nµo?

§iÓm ®−îc chän lµm kÕ ho¹ch vµ tiÕn hµnh ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m theo kÕ
ho¹ch cã vai trß rÊt quan träng.
§iÓm kh«ng nh÷ng lµ n¬i thö nghiÖm ph−¬ng thøc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m tõ
ng−êi d©n, nã cßn lµ m« h×nh ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m ®Ó më réng diÖn cho
nh÷ng ho¹t ®éng nµy trªn ®Þa bµn réng (tõ th«n ®Õn x·...)
Do vËy çn bé khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m cÇn lùa chän mét sè tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh ®Ó x¸c
®Þnh ®iÓm.
84
Mét sè tiªu chuÈn cã thÓ x¸c ®Þnh lµm c¨n cø chän th«n ®iÓm sau ®©y:
1) Th«n trong x· ®· cã quy ho¹ch sö dông ®Êt
2) Th«n ®· hoµn thµnh viÖc giao ®Êt
3) Ng−êi d©n cã nhu cÇu ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp b»ng ph−¬ng thøc khuyÕn
n«ng, khuyÕn l©m ®Ó n©ng cao ®êi sèng.
4) Çc tæ chøc chÝnh quyÒn vµ ®oµn thÓ quÇn chóng ho¹t ®éng tèt, cã çn bé cã kh¶ n¨ng vµ
nhiÖt t×nh trong qu¶n lý vµ ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m.
§Ó chän ®−îc ®iÓm cÇn t¹o ra mèi quan hÖ chÆt chÏ víi çc cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng x· vµ
huyÖn, c¨n cø vµo tiªu chuÈn hä sÏ lµ ng−êi lùa chän chñ yÕu ®Ó ®−a ra thèng nhÊt trong mét
cuéc häp gi÷a khuyÕn n«ng vµ chÝnh quyÒn.
2) ChuÈn bÞ vÒ mÆt x· héi vµ tæ chøc céng ®ång

Çc c«ng viÖc ph¶i lµm cho b−íc nµy lµ:
• Tæ chøc häp th«n (th«n ®−îc chän lµm ®iÓm) ®Ó tr×nh bÇy môc ®Ých yªu cÇu cña ph¸t
triÓn khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m, vai trß tr¸ch nhiÖm cña th«n ®iÓm.
- X¸c lËp vai trß vµ sù tham gia cña mäi ng−êi d©n trong ho¹t ®éng khuyÕn n«ng,
khuyÕn l©m
- LËp kÕ ho¹ch vµ thèng nhÊt tiÕn ®é cho viÖc tiÕn hµnh lËp kÕ ho¹ch ho¹t ®éng
khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m th«n b¶n
• Thµnh lËp nhãm c«ng t¸c PRA (lËp kÕ ho¹ch) b»ng çch chän çc thµnh viªn ®¹i diÖn
cho ng−êi d©n tham gia vµo nhãm c«ng t¸c PRA (sè ng−êi: 10 -15; ®−îc d©n tÝn nhiÖm,
nhiÒu thµnh phÇn kh¸c nhau, cã hiÓu biÕt nhiÒu vÒ th«n, b¶n m×nh. Chó ý: cã c¶ nam,
n÷, giµ, trÎ...).
• Thu thËp mét sè th«ng tin c¬ b¶n vÒ kinh tÕ - x· héi cña céng ®ång.
• Xem xÐt çc tæ chøc c¬ së cña céng ®ång ®Ó ph¸t huy vai trß cña çc tæ chøc nµy trong
qu¸ tr×nh tham gia vµo lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n.
Tãm l¹i trong b−íc nµy: CÇn ph¶i x¸c ®Þnh vai trß cña sù tham gia:
- Tham gia cña çc cÊp chÝnh quyÒn ®Ó ®¶m b¶o nhÊt trÝ vÒ quan ®iÓm "chän ®iÓm" hç trî
vÒ chuyÓn giao nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt ®Õn tËn hé n«ng d©n, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi
cho viÖc tiÕp cËn ng−êi d©n cña nhãm c«ng t¸c PRA (x©y dùng kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng,
khuyÕn l©m).
- Tham gia cña ng−êi d©n trong viÖc bÇy tá th¸i ®é vµ tr¸ch nhiÖm ®¨ng ký tham gia vµo
thùc hiÖn lËp kÕ ho¹ch ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m, tham gia lùa chän ng−êi
thay mÆt m×nh tham gia vµo nhãm c«ng t¸c PRA lËp kÕ ho¹ch ho¹t ®éng khuyÕn n«ng,
khuyÕn l©m.
B−íc 2: Thùc hiÖn qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch ho¹t ®éng khuyÕn n«ng,khuyÕn l©m t¹i
th«n b¶n
B−íc nµy lµ b−íc kÕ tiÕp b−íc chuÈn bÞ, sau khi th«n ®· ®−îc chän, ng−êi d©n ®· nhÊt trÝ
tham gia, th«n ®· chän ®−îc çc thµnh viªn ®¹i diÖn, th«n ®· thèng nhÊt kÕ ho¹ch vµ thêi gian
tiÕn hµnh lËp kÕ ho¹ch... Çch thøc tiÕn hµnh b−íc nµy t¹i th«n b¶n nh− sau:
85
1) Çn bé khuyÕn n«ng huyÖn (hoÆc tØnh) xuèng th«n tæ chøc chuyÓn giao çc kü n¨ng
thùc hiÖn PRA cho çc thµnh viªn ®¹i diÖn ®· ®−îc th«n b¶n lùa chän
• Thèng nhÊt víi hä lÇn cuèi cïng vÒ kÕ ho¹ch tiÕn hµnh b−íc 2
• X¸c ®Þnh vai trß, nhiÖm vô cña mçi thµnh viªn trong nhãm
• HuÊn luyÖn vµ chuyÓn giao çc c«ng cô PRA cho nhãm
2) Thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ th«n b¶n cã sù tham gia cña ng−êi d©n ®Ó x¸c ®Þnh thùc
tr¹ng cña th«n b¶n
• B»ng çc c«ng cô vµ kü n¨ng sö dông c«ng cô cña PRA, nhãm c«ng t¸c PRA (gåm çn
bé khuyÕn n«ng huyÖn, x· vµ ®¹i diÖn th«n, b¶n) cïng víi ng−êi d©n ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng
vÒ çc tiÒm n¨ng: ®Êt ®ai, lao ®éng, vËt nu«i, c©y trång vµ kiÕn thøc cña céng ®ång.
• B»ng çc c«ng cô vµ kü n¨ng sö dông c«ng cô cña PRA ®¸nh gi¸ vÒ thùc tr¹ng kinh tÕ -
x· héi (ph©n lo¹i kinh tÕ hé, ph©n tÝch kinh tÕ hé, çc ph−¬ng thøc ho¹t ®éng s¶n xuÊt,
sö dông ®Êt ®ai, thùc tr¹ng y tÕ, gi¸o dôc vv...).
• B»ng çc c«ng cô vµ kü n¨ng sö dông c«ng cô PRA ®¸nh gi¸ vµ tËp hîp ®−îc çc yªu
cÇu cña ng−êi d©n vµ céng ®ång vÒ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn
l©m... Nãi chung lµ nh÷ng yªu cÇu vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi th«ng qua ho¹t ®éng
khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m ®Þa ph−¬ng.
(çc c«ng cô PRA sö dông cho tõng môc ®Ých vµ néi dung ®· ®−îc giíi thiÖu ë Ch−¬ng 2 "PRA -
Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã ng−êi d©n tham gia").
Thùc tr¹ng cña th«n b¶n lµ bøc tranh toµn c¶nh m« t¶ mét çch ch©n thùc vÒ tiÒm n¨ng, kinh
tÕ, x· héi hiÖn t¹i cña céng ®ång, lµ c¬ së ®Ó x¸c ®inh ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu, thuËn lîi, khã
kh¨n ®ang tån t¹i ë céng ®ång vµ c¨n cø ®Ó t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p cho ho¹t ®éng khuyÕn
n«ng, khuyÕn l©m trong lËp kÕ ho¹ch ë b−íc sau. Thùc tr¹ng còng cã thÓ nãi lµ "chç ®øng
hiÖn t¹i" cña céng ®ång vµ tõ chç ®øng hiÖn t¹i cña m×nh, céng ®ång cã thÓ lÊy ®ã lµm c¨n cø
®Ó x¸c ®Þnh çc ho¹t ®éng ph¸t triÓn céng ®ång trong t−¬ng lai.
3) X©y dùng môc tiªu dµi h¹n vµ ng¾n h¹n cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ho¹t ®éng khuyÕn
n«ng, khuyÕn l©m th«n b¶n
Thùc tr¹ng lµ chç ®øng hiÖn t¹i, môc tiªu lµ ®Ých ph¶i ®Õn hoÆc ph¶i ®¹t ®−îc trong t−¬ng lai
(sau l n¨m hoÆc 5 n¨m).
- Môc tiªu dµi h¹n: Lµ môc tiªu x¸c ®Þnh cho mçi thêi h¹n kú kÕ ho¹ch (5 n¨m) hoÆc mét
giai ®o¹n dù ¸n (3,4 hoÆc 5 n¨m). Môc tiªu dµi h¹n lµ sù cô thÓ ho¸ mong muèn cña céng
®ång trong t−¬ng lai xa, trong ho¹t ®éng dù ¸n khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m khi ®−a vµo kÕ
ho¹ch nªn gäi lµ: KÕt qu¶ cuèi cïng cho thêi h¹n 5 n¨m hay giai ®o¹n dù ¸n. Nã lµ kÕt qu¶
cuèi cïng cña mét qu¸ tr×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch, do vËy cÇn ®−îc ng−êi d©n tham gia, x¸c
®Þnh hÕt søc cô thÓ ®Ó lµm c¨n cø phÊn ®Êu vµ còng lµm c¨n cø ®Ó ®¸nh gi¸ vµo cuèi kú kÕ
ho¹ch.
86
VÝ dô:
Th«n B cã 100 ha ®åi träc, mçi n¨m phÊn ®Êu trång ®−îc 20 ha
-----------------------------------------------------------------------------------------
KÕt qu¶ cuèi cïng sau 1 kú kÕ hoÆc (5 n¨m) cña céng ®ång cã thÓ x¸c
®Þnh cô thÓ lµ phñ xanh toµn bé ®Êt trèng ®åi träc b»ng trång rõng (TÊt
nhiªn khi ®¸nh gi¸ c¨n cø vµo môc tiªu nµy, kh«ng nh÷ng xem xÐt diÖn
tÝch trång rõng cã ®¹t kh«ng? Mµ cßn chÊt l−îng ra sao ®Ó phñ xanh ®−îc
toµn bé diÖn tÝch ®· x¸c ®Þnh)
- Môc tiªn ng¾n h¹n: Th−êng x¸c ®Þnh cho 1 n¨m kÕ ho¹ch. Môc tiªu ng¾n h¹n cho mét
n¨m kÕ ho¹ch l¹i cÇn ph¶i x¸c ®Þnh cô thÓ v× ®ã lµ kÕt qu¶ cuèi cïng cña 1 n¨m, lµ ®Ých cña
viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña céng ®ång ph¶i ®¹t tíi.
Môc tiªu ng¾n h¹n th−êng ®Æt ra cho tõng néi dung cô thÓ ®Ó dÔ phÊn ®Êu vµ ®¸nh gi¸ vµo
cuèi n¨m, nã còng sÏ lµ c¨n cø ®Ó x©y dùng çc ho¹t ®éng cho phï hîp nh»m ®¹t ®−îc môc
tiªu. Môc tiªu ng¾n h¹n lµ x¸c ®Þnh kÕt qu¶ cuèi cïng cho sù phÊn ®Êu hµng n¨m cña céng
®ång nªn th−êng dùa trªn: Môc tiªu dµi h¹n, kh¶ n¨ng vµ tiÒm lùc cña céng ®ång vµ ph¶i
®−îc ng−êi d©n tham gia ®Ò xuÊt, th¶o luËn vµ nhÊt trÝ.
VÝ dô:
KÕt qu¶ cuèi cïng cña th«n B trong n¨m 1998:
-----------------------------------------------------------------------------------------
1. Gi÷ vµ b¶o vÖ ®−îc (kh«ng cã hiÖn t−îng chÆt ph¸, ®èt...) 10 ha rõng
tù nhiªn hiÖn cã
2. Phñ xanh ®−îc 20 ha b»ng biÖn ph¸p trång rõng vµ n«ng l©m kÕt hîp
3. §−a ®−îc 50% diÖn tÝch vµo trång Ng« §«ng (Ng« lai cã n¨ng xuÊt
cao) - 20% diÖn tÝch vµo thö nghiÖm gièng lóa míi
4. 50% l−ît hé gia ®×nh ®−îc tËp huÊn kü thuËt (lóa míi, ng« míi, thó y,
nu«i ç...)
5. ........
4) X¸c ®Þnh çc gi¶i ph¸p ®Ó ®¹t ®−îc kÕt qu¶ cuèi cïng cho n¨m kÕ ho¹ch
Çc gi¶i ph¸p chÝnh lµ çc ho¹t ®éng cô thÓ cña céng ®ång sÏ lµm ®Ó phÊn ®Êu ®¹t tíi môc
tiªu hay kÕt qu¶ cuèi cïng cña n¨m kÕ ho¹ch.
87
Çc gi¶i ph¸p th«ng th−êng ®−îc nhãm c«ng t¸c PRA tËp hîp sau qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ thùc
tr¹ng vµ x¸c ®Þnh ®−îc môc tiªu b»ng ph−¬ng ph¸p PRA. Çc gi¶i ph¸p ®−îc x©y dùng cho
tõng néi dung ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m cña th«n b¶n
Çc néi dung ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m th−êng ®−îc tiÕn hµnh ë
®Þa bµn th«n, b¶n ë vïng ®åi nói lµ:
• Ph¸t triÓn l©m nghiÖp (b¶o vÖ rõng tù nhiªn, phôc håi rõng, trång rõng...)
• Ph¸t triÓn n«ng l©m trªn ®Êt dèc (trång kÕt hîp c©y c«ng nghiÖp, c©y mÇu,
c©y l©m nghiÖp...)
• Ph¸t triÓn v−ên hé (c©y ¨n qu¶, c©y mÇu, c©y thuèc...)
• N©ng cao n¨ng suÊt lóa n−íc, c©y ng«, mÇu vô 2, 3 trªn ®Êt lóa.
• Ph¸t triÓn ch¨n nu«i (lîn, tr©u, bß, gia cÇm...)
• Ph¸t triÓn nu«i ç, nu«i ®Æc s¶n (ba ba, t«m...)
Çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng kh¸c cã thÓ ®−a vµo kÕ ho¹ch
• TËp huÊn chuyÓn giao kü thuËt s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp
• Ho¹t ®éng thó y, b¶o vÖ thùc vËt...
• X©y dùng m« h×nh, thö nghiÖm, tham quan häc tËp...
• X©y dùng tæ chøc khuyÕn n«ng th«n b¶n
Th«ng qua sù tham gia cña ng−êi d©n (trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh PRA), çc néi dung ho¹t
®éng cho khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m ®· ®−îc ng−êi d©n nªu ra, th¶o luËn, nhãm c«ng t¸c sÏ
tËp hîp vµ tiÕn hµnh lµm 2 b−íc:
a) TËp hîp çc néi dung ho¹t ®éng chÝnh
b) §−a ra ®Ó ng−êi d©n th¶o luËn, x¸c ®Þnh tÇm quan träng vµ tÝnh cÊp thiÕt cña çc néi dung
(b»ng c«ng cô so s¸nh cÆp ®«i) ®Ó xÕp −u tiªn viÖc tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng,
khuyÕn l©m cña th«n b¶n.
5) X¸c ®Þnh khèi l−îng cho tõng ho¹t ®éng

Khèi l−îng lµ chØ tiªu hÕt søc cô thÓ cho tõng ho¹t ®éng, nhãm c«ng t¸c lËp kÕ ho¹ch cã thÓ
®−a ra dù kiÕn cña m×nh sau khi ®· th¶o luËn víi çn bé th«n, b¶n vµ ng−êi d©n. Dù kiÕn khèi
l−îng cho tõng néi dung ho¹t ®éng cÇn ®−îc ®−a ra th¶o luËn vµ ®−îc thèng nhÊt cao (trång
bao nhiªu ha rõng cho n¨m 1998, thö nghiÖm bao nhiªu ha gièng lóa míi, ng« míi, trªn bao
nhiªu hé gia ®×nh), x©y dùng bao nhiªu m« h×nh, bao nhiªu thö nghiÖm khuyÕn n«ng, khuyÕn
l©m...)
6) X¸c ®Þnh thêi gian cho çc ho¹t ®éng

Thêi gian tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng còng cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ vµ phï hîp víi yªu cÇu cña
ng−êi d©n vµ quan träng lµ phï hîp víi lÞch mïa vô cña ®Þa ph−¬ng. X¸c ®Þnh ®−îc thêi gian
cho çc ho¹t ®éng cô thÓ sÏ gióp nhãm khuyÕn n«ng viªn th«n b¶n lªn ®−îc kÕ ho¹ch tiÕn ®é.
Çc tæ chøc khuyÕn n«ng çc cÊp c¬ së phèi hîp trong viÖc theo dâi vµ hç trî cho céng ®ång
88
thùc hiÖn kÕ ho¹ch (hç trî chuyÓn giao kü thuËt, vËt t−, c©y con, vèn vay theo dâi, gi¸m s¸t,
®¸nh gi¸... cho kÞp thêi vô vµ ®óng víi yªu cÇu cña ng−êi d©n).
Thêi gian cÇn cho mét ho¹t ®éng nªn x¸c ®Þnh:
- Khi nµo b¾t ®Çu ?
- Khi nµo kÕt thóc?
- Khi nµo tiÕn hµnh tæng kÕt, ®¸nh gi¸?
7) X¸c ®Þnh nguån lùc vµ tr¸ch nhiÖm cho tõng ho¹t ®éng
Nguån lùc vµ tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn cho tõng ho¹t ®éng lµ mét néi dung hÕt søc quan träng
trong viÖc lËp kÕ ho¹ch hµng n¨m cho ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m ë th«n, b¶n.
Th«ng th−êng çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m trªn ®Þa bµn th«n, b¶n cã sù gãp phÇn
cña 3 nguån lùc: i) Nguån lùc tõ ng−êi d©n/ hé gia ®×nh; ii) nguån lùc tõ céng ®ång th«n b¶n;
iii) Nguån lùc tõ Nhµ n−íc /Dù ¸n. Còng trªn c¬ së nguån lùc mµ x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm cho
çc bªn trong viÖc thùc hiÖn tõng néi dung ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m t¹i th«n, b¶n.
Trong qu¸ tr×nh sö dông ph−¬ng ph¸p PRA ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch ho¹t ®éng khuyÕn n«ng,
khuyÕn l©m th«n b¶n, vÊn ®Ò x¸c ®Þnh nguån lùc vµ x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm cho 2 bªn: ng−êi
d©n vµ Nhµ n−íc cã ý nghÜa rÊt lín.
a) §©y lµ mét dÞp th¶o luËn víi ng−êi d©n ®Ó ®i ®Õn thèng nhÊt, ng−êi d©n th«n b¶n kh«ng
nh÷ng tham gia vµo qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch mµ cßn cã tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp nguån lùc vµ
thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m, ®¶m b¶o
tÝnh bÒn v÷ng cña ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m ë ®Þa ph−¬ng.
b) Ng−êi d©n x¸c ®Þnh ®−îc tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong viÖc tham gia gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò
cña riªng m×nh vµ cña céng ®ång sÏ lµ yÕu tè c¬ b¶n ®Ó x· héi ho¸, toµn d©n ho¸ ®−îc ho¹t
®éng khuyÕn n«ng ®Þa ph−¬ng.
ý nghÜa lín nh− vËy cho nªn khi x¸c ®Þnh nguån lùc vµ tr¸ch nhiÖm cÇn lµm cho ng−êi d©n
th«n, b¶n thÊy râ vai trß cña m×nh: lµ vai trß lµm chñ vµ s½n sµng ®¶m nhËn tr¸ch nhiÖm vÒ
m×nh, huy ®éng tiÒm lùc ç nh©n, hé gia ®×nh ®ãng gãp ®Ó thùc hiÖn tèt vµ cã kÕt qu¶ tõng
néi dung ho¹t ®éng, gãp phÇn c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi trong céng ®ång.
Ph−¬ng ch©m chung cña viÖc x¸c ®Þnh nguån lùc trong ph¸t triÓn n«ng th«n nãi chung vµ ho¹t
®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m nãi riªng lµ: D©n lµm, Nhµ n−íc hç trî hoÆc Nhµ n−íc vµ
nh©n d©n cïng lµm.
Trªn c¬ së chØ ®¹o cña ph−¬ng ch©m nµy, vµ trªn c¬ së cña çc chÝnh s¸ch chñ tr−¬ng cña nhµ
n−íc / dù ¸n, nhãm c«ng t¸c sÏ cïng víi d©n th¶o luËn cô thÓ nguån lùc vµ tr¸ch nhiÖm cho
tõng néi dung ho¹t ®éng, lµm râ phÇn nµo lµ nguån lùc tõ d©n, phÇn nµo lµ nguån lùc tõ d©n
lµ chñ yÕu nhµ n−íc hç trî thªm hoÆc theo chÝnh s¸ch trî gi¸; phÇn nµo nhµ n−íc hç trî lµ chñ
yÕu, d©n ®ãng gãp thªm...
89
B¶ng 3.1
VÝ dô: Mét sè chÝnh s¸ch hç trî tõ MRDP Ch−¬ng tr×nh

Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam - Thuþ §iÓn
Ho¹t ®éng/nguån lùc Nguån lùc / tr¸ch nhiÖm
D©n / céng ®ång Nhµ n−íc / Dù ¸n
Trång rõng
• H¹t gièng, tói bÇu, ph©n • Lµm v−ên −¬m, s¶n • Hç trî h¹t gièng, tói
bãn xuÊt ë hé gia ®×nh bÇu, ph©n bãn
• C©y con trång rõng • Mua c©y con tr¶ 30% • Dù ¸n s¶n xuÊt c©y
gi¸ 1 c©y con cung cÊp vµ thu l¹i
30% gi¸ 1 c©y
• Trång c©y ¨n qu¶ • Mua c©y gièng tr¶ • Nhµ n−íc s¶n xuÊt c©y
30% gi¸ 1 c©y gièng cung cÊp vµ thu
l¹i 30% gi¸ 1 c©y
• Gièng lóa ng« míi • Mua theo gi¸ dÞch vô • Trî gi¸ tuú theo mçi
lo¹i
• HuÊn luyÖn, chuyÓn • Tham gia • Tæ chøc líp häc,
giao kü thuËt h−íng dÉn vµ cung cÊp
tµi liÖu kü thuËt
8) LËp kÕ ho¹ch s¬ bé vÒ ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m / n¨m

Sau khi ®· cïng víi ng−êi d©n vµ çn bé cña céng ®ång th¶o luËn vµ x¸c ®Þnh ®−îc 7 vÊn ®Ò
®· nªu trªn, nhãm c«ng t¸c lªn kÕ ho¹ch s¬ bé vµ tr×nh bÇy tr−íc mét cuéc häp d©n toµn céng
®ång.
Môc ®Ých tr×nh bÇy kÕ ho¹ch nµy tr−íc d©n ®Ó thèng nhÊt l¹i:
a. Toµn bé çc ho¹t ®éng cÇn ph¶i lµm trong 1 n¨m ®· ®−îc d©n nªu ra vµ ®· th¶o luËn.
b. Çc gi¶i ph¸p cô thÓ ®Ó thùc hiÖn çc néi dung ho¹t ®éng
c. Thêi gian thùc hiÖn çc gi¶i ph¸p vµ cuèi cïng lµ;
d. Thèng nhÊt vÒ nguån lùc vµ tr¸ch nhiÖm cho tõng ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m ë
th«n, b¶n.
§©y lµ dÞp ®Ó cho ng−êi d©n xem xÐt l¹i mét lÇn n÷a vÒ vai trß, tr¸ch nhiÖm cña m×nh kh«ng
nh÷ng ®· tham gia vµo qu¸ tr×nh lµm kÕ ho¹ch mµ cßn ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó chØnh söa l¹i kÕ
ho¹ch mét çch hîp lý víi kh¶ n¨ng, nguån lùc cña m×nh, phÊn ®Êu thùc hiÖn nã ®Ó ®¹t ®−îc
®Õn kÕt qu¶ cuèi cïng (môc tiªu) mµ hä ®· thèng nhÊt phÊn ®Êu.
Trong lÇn häp th«n nµy, nhãm c«ng t¸c cÇn h−íng dÉn céng ®ång bÇu nhãm qu¶n lý ®Ó qu¶n
lý vµ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m theo kÕ ho¹ch ®· lËp ra.
90
B¶ng 3.2
Theo kinh nghiÖm tõ MRDP:

Nhãm qu¶n lý gåm cã 3 thµnh viªn: Nhãm tr−ëng (th−êng lµ tr−ëng th«n)
2 khuyÕn n«ng viªn th«n b¶n.
Tr¸ch nhiÖm cña nhãm:

• Qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m theo tiÕn ®é kÕ ho¹ch
ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m ®· lËp ra.
• Lµm ®Çu mèi liªn hÖ víi mäi ho¹t ®éng hç trî tõ çc cÊp tæ chøc khuyÕn n«ng Nhµ
n−íc/Dù ¸n ®Ó thùc hiÖn ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m ë th«n, b¶n.
• Tham gia çc líp tËp huÊn do çc cÊp tæ chøc khuyÕn n«ng më vµ tæ chøc chuyÓn
giao kü thuËt vÕ khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m cho ng−êi d©n.
Tiªu chuÈn lùa chän:
• Cã tinh thÇn tù nguyÖn phôc vô n«ng d©n/ céng ®ång.
• §−îc d©n tÝn nhiÖm
• Cã tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vÒ v¨n ho¸, kü thuËt canh t¸c
• Cã thêi gian tham gia çc líp tËp huÊn vµ giao tiÕp víi ng−êi d©n vµ hé gia ®×nh
91
B¶ng 3.3. MÉu kÕ ho¹ch ho¹t ®éng khuyÕn n«ng th«n, b¶n hµng n¨m
Môc tiªu dµi h¹n
KÕt qu¶ cuèi cïng n¨m 199...
Néi dung Khèi l−îng thùc Thêi gian ho¹t Nguån lùc / tr¸ch nhiÖm
ho¹t ®éng / hiÖn (ha, hé ...) ®éng
gi¶i ph¸p D©n /céng ®ång Nhµ n−íc /
Dù ¸n
HiÖn tr¹ng n¨m 199...
B−íc 3: ThÈm ®Þnh kÕ ho¹ch ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m th«n, b¶n
KÕ ho¹ch ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m th«n, b¶n sau khi ®· thèng nhÊt lÇn cuèi víi
toµn bé céng ®ång ®−îc gäi lµ kÕ ho¹ch s¬ bé vÒ ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m th«n,
b¶n. Nhãm qu¶n lý th«n, b¶n sÏ göi lªn tr¹m khuyÕn n«ng huyÖn ®Ó khuyÕn n«ng cÊp huyÖn
vµ tØnh tæ chøc thÈm ®Þnh.
Môc ®Ých cña b−íc nµy lµ tæ chøc khuyÕn n«ng cÊp huyÖn vµ cÊp tØnh xem xÐt l¹i tÝnh kh¶ thi
cña b¶n kÕ ho¹ch cña th«n, b¶n:
• VÒ khèi l−îng
• VÒ nguån lùc/ tr¸ch nhiÖm cña nhµ n−íc/ dù ¸n
• Cã thÓ bæ sung mét sè ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m tõ nhµ n−íc (nh− çc
Ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng tõ cÊp tØnh hoÆc cÊp Trung −¬ng)
Sau khi xem xÐt, cÊp huyÖn gÆp l¹i nhãm qu¶n lý th«n, b¶n vµ ng−êi d©n (cuéc häp d©n) tr×nh
bÇy kÕt qu¶ thÈm ®Þnh cña m« h×nh ®Ó th¶o luËn thèng nhÊt víi d©n lÇn cuèi tr−íc khi kÕ
ho¹ch trë thµnh kÕ ho¹ch chÝnh thøc tr×nh duyÖt.
92
Qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh sÏ ®−îc tiÕn hµnh nh− sau:
(Theo çch lµm cña Ch−¬ng tr×nh MRDP)
Thµnh viªn nhãm thÈm ®Þnh: Çn bé dù ¸n khuyÕn n«ng HuyÖn,

x·, nhãm qu¶n lý th«n, b¶n
Néi dung thÈm ®Þnh:

• C¨n cø vµo kÕ ho¹ch s¬ bé so¸t l¹i kh¶ n¨ng nhµ n−íc/ dù ¸n th«ng qua chÝnh s¸ch vµ
quy ®Þnh vÒ hç trî ®Ó ®iÒu chØnh cho phï hîp.
• Nªu râ cam kÕt cña nhµ n−íc/ dù ¸n
• §Ò xuÊt thªm çc ho¹t ®éng, chñ yÕu lµ çc ho¹t ®éng tõ bªn ngoµi ®Ó hç trî ho¹t
®éng khuyÕn n«ng - khuyÕn l©m th«n, b¶n.
• Xem xÐt l¹i çc chØ sè, chØ tiªu tÝnh to¸n cña kÕ ho¹ch.
• Xem xÐt l¹i ph©n bè thêi gian cho çc néi dung ho¹t ®éng.
• X©y dùng kÕ ho¹ch ®µo t¹o nhãm qu¶n lý & khuyÕn n«ng th«n b¶n.
Sau khi thÈm ®Þnh häp d©n ®Ó b¸o ço vµ thèng nhÊt víi d©n lÇn cuèi cïng
93
C. Nghiªn cøu øng dông cã sù tham gia cña ng−êi d©n
(Participatory Applied Research - PAR)
I. Mét sè vÊn ®Ò tån t¹i trong quan hÖ gi÷a nghiªn cøu øng dông
vµ s¶n xuÊt
Môc tiªu cña nghiªn cøu lµ ®Ó phôc vô s¶n xuÊt cña ng−êi d©n, hay nãi mét çch kh¸c lµ kÕt
qu¶ nghiªn cøu sÏ ®−îc ng−êi d©n sö dông ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt.
Tuy nhiªn hiÖn t¹i ®ang cã mét sè tån t¹i sau:
1) NhiÒu nghiªn cøu ch−a xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu s¶n xuÊt cña ng−êi d©n vµ céng ®ång n«ng
th«n.
2) Ng−êi lµm nghiªn cøu ch−a thùc sù tiÕp cËn ®−îc n«ng d©n ®Ó trao ®æi, th¶o luËn, thu
thËp çc th«ng tin vÒ yªu cÇu, vÒ kinh nghiÖm, vÒ kü thuËt truyÒn thèng, vÒ tån t¹i s¶n
xuÊt cña n«ng d©n vµ céng ®ång n«ng th«n.
3) NhiÒu nghiªn cøu vÉn mang tÝnh ¸p ®Æt, do çn bé nghiªn cøu lµm mµ kh«ng cã sù tham
gia cña ng−êi d©n tõ thiÕt kÕ, thùc hiÖn vµ ®¸nh gi¸.
Vµ nh÷ng tån t¹i ®ã ®· dÉn tíi mét sè nghiªn cøu kh«ng ®i ®Õn kÕt qu¶, hoÆc cã kÕt qu¶,
nh−ng nh÷ng kÕt qu¶ ®ã kh«ng phôc vô ®−îc s¶n xuÊt hoÆc ng−êi n«ng d©n kh«ng chÊp nhËn,
kh«ng sö dông trong s¶n xuÊt.
C¨n cø vµo tµi liÖu ®¸nh gi¸ theo ph−¬ng ph¸p PRA t¹i mét th«n miÒn nói th× t×nh tr¹ng tiÕp
nhËn kü thuËt míi cña n«ng d©n thÓ hiÖn nh− sau:
• TiÕp nhËn ®Ó øng dông trong s¶n xuÊt 5%
• TiÕp nhËn vµ øng dông sau ®ã tõ bá 10 %
• Kh«ng tiÕp nhËn 85 %
Mét sè nghiªn cøu th«ng qua x©y dùng çc m« h×nh tr×nh diÔn kÕt qu¶ do çn bé nghiªn cøu
thiÕt kÕ, x©y dùng vµ tiÕn hµnh ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng.
Khi ®¸nh gi¸ bµng ba chØ tiªu c¬ b¶n:
• Cã phï hîp víi ®Þa ph−¬ng kh«ng?
• Cã hiÖu qu¶ kh«ng?
• Cã øng dông hay më réng ®−îc kh«ng?
Mét th«n ë B¶o Th¾ng, Lµo Cai, ®· ®¸nh gi¸ 3 chØ tiªu trªn b»ng thang ®iÓm 10 nh− sau:
6/10: 7/10; vµ 2/10.
Ng−êi n«ng d©n ®· lý gi¶i sù ®¸nh gi¸ ®ã nh− sau:
⇒Lo¹i x©y dùng m« h×nh canh t¸c nh− thÕ lµ phï hîp víi ®Þa ph−¬ng nµy.
⇒M« h×nh ®ã ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ tèt vµ cã t¸c dông nhiÒu mÆt (kÕt hîp nhiÒu s¶n
phÈm, chèng ®−îc xãi mßn..)
⇒Nh−ng chóng t«i kh«ng ¸p dông ®−îc v×:
• Ng−êi thùc hiÖn m« h×nh lµ çn bé tØnh, huyÖn vµ gia ®×nh kh¸ gi¶ cã vèn ®Çu t−
cã tr×nh ®é canh t¸c cao, cã nh©n lùc.
94
• Dù ¸n, nhµ n−íc hç trî lín (c«ng x©y dùng, gièng vËt t−, vay vèn tÝn dông..)
Trªn ®©y lµ mét sè lý do ®Ó thÊy r»ng vÊn ®Ò nghiªn cøu øng dông ph¶i ®−îc ng−êi d©n tham
gia vµo mäi qu¸ tr×nh v× nh− thÕ kÕt qu¶ nghiªn cøu míi lµ cña hä, cña céng ®ång hä vµ thiÕt
thùc phôc vô hä.
II. Sö dông PRA trong nghiªn cøu øng dông n«ng l©m nghiÖp
Môc tiªu cña PRA cÇn ®¹t ®−îc lµ:
a. Huy ®éng ®−îc sù tham gia cña ng−êi d©n vµ cña céng ®ång.
b. T¹o ra c¬ héi tiÕp cËn ng−êi d©n ®Ó thu thËp ®−îc nhiÒu th«ng tin ph¶n håi.
1. PRA trong nghiªn cøu øng dông lµ g×?

PRA trong nghiªn cøu øng dông lµ mét PRA chuyªn ®Ò, xuÊt ph¸t tõ viÖc ®¸nh gi¸ cao vai trß
cña ng−êi d©n trong viÖc thµnh, b¹i cña mét nghiªn cøu øng dông, quyÕt ®Þnh t¸c dông, kh¶
n¨ng øng dông vµ kh¶ n¨ng më réng cña çc kÕt qu¶ nghiªn cøu, khi hä trùc tiÕp tham gia vµo
mäi qu¸ tr×nh, tõ viÖc nªu yªu cÇu x¸c ®Þnh −u tiªn, x¸c ®Þnh nguån lùc, x©y dùng kÕ ho¹ch
cho ®Õn viÖc thiÕt kÕ, chän n¬i, chän thêi gian tiÕn hµnh, gi¸m s¸t theo dâi, tr×nh diÔn vµ ®¸nh
gi¸ kÕt qu¶ ...
Nãi çch kh¸c, PRA trong nghiªn cøu øng dông lµ mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu øng dông cã
ng−êi d©n tham gia (Participatory Applied Research)
2. Thùc hiÖn qu¸ tr×nh PRA trong nghiªn cøu øng dông nh− thÕ nµo?
Mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu øng dông cã ng−êi d©n tham gia ®−îc tiÕn hµnh theo çc b−íc sau
®©y:
1) §¸nh gi¸ thùc tr¹ng, nhu cÇu vµ môc tiªu cña nghiªn cøu øng dông.
2) X¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu, xÕp −u tiªn cho tõng vÊn ®Ò.
3) X©y dùng kÕ ho¹ch cho nghiªn cøu øng dông
4) ThÈm ®Þnh tÝnh kh¶ thi cña kÕ ho¹ch nghiªn cøu vµ x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña c¶ hai bªn:
Nhµ n−íc / Dù ¸n vµ nh©n d©n / céng ®ång trong thùc hiÖn, qu¶n lý, theo dâi, ®¸nh gi¸
nghiªn cøu.
5) ThiÕt kÕ, thi c«ng çc ®Ò tµi nghiªn cøu
6) Theo dâi, gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ çc ®Ò tµi nghiªn cøu, tr×nh diÔn.
7) Më réng ®iÓm vµ diÖn.
TÊt c¶ çc b−íc trªn cÇn cã sù tham gia mét çch tÝch cùc cña ng−êi d©n, tÊt nhiªn lµ tuú tÝnh
chÊt tõng b−íc mµ cã nh÷ng yªu cÇu tham gia kh¸c nhau cña ng−êi d©n. Tuy nhiªn do vai trß
tham gia cña ng−êi d©n vµo nghiªn cøu øng dông lµ rÊt quan träng nªn ng−êi çn bé cÇn t×m
mäi biÖn ph¸p khuyÕn khÝch sù tham gia cña hä, t¨ng c¬ héi tiÕp cËn hä, dÇn dÇn x©y dùng
kh¶ n¨ng cho hä b»ng h−íng dÉn, tËp huÊn, chuyÓn giao kü n¨ng cho hä vµ cuèi cïng lµ
chuyÓn giao tr¸ch nhiÖm cho hä vµ cho céng ®ång; vµ vai trß cña çn bé chØ lµ ng−êi hç trî,
h−íng dÉn ng−êi d©n mµ th«i.
95
3. Thùc hiÖn çc b−íc trong qu¸ tr×nh PRA/ Nghiªn cøu øng dông - Çc c«ng cô
®−îc sö dông trong tõng b−íc
a. Ng−êi d©n tham gia vµo ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng kinh tÕ - x· héi
(PhÇn nµy ®−îc giíi thiÖu trong tµi liÖu "§¸nh gi¸ n«ng th«n cã ng−êi d©n tham gia").
Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng chung vÒ Kinh tÕ - x· héi ®Þa ph−¬ng, ®Ó phôc
vô cho nghiªn cøu øng dông cÇn h−íng dÉn ng−êi d©n lµm râ thùc tr¹ng vÒ øng dông khoa
häc kü thuËt s¶n xuÊt N«ng l©m nghiÖp
• Lµm râ nh÷ng khã kh¨n trong thùc hiÖn khoa häc kü thuËt ë ®Þa ph−¬ng
• Nªu cho ®−îc nh÷ng ph−¬ng ph¸p canh t¸c truyÒn thèng vµ çc kü thuËt ®Þa ph−¬ng (cã
tÝnh chÊt kinh nghiÖm)
C«ng cô sö dông:
1) Pháng vÊn ç nh©n, nhãm
2) Häp d©n
3) §iÒu tra, thèng kª
4) TËp hîp tµi liÖu, lªn biÓu vµ vÏ mét sè biÓu ®å ®Æc tr−ng.
b. Ng−êi d©n tham gia vµo ®¸nh gi¸ nhu cÇu vÒ nghiªn cøu øng dông vµ chuyÓn giao kü
thuËt míi
Çn bé tËp hîp cho ®−îc nh÷ng nhu cÇu mµ trong qu¸ tr×nh tham gia ®¸nh gi¸ ng−êi d©n ®·
nªu:
1) Nh÷ng nghiªn cøu nµo cÇn ®−îc tiÕn hµnh t¹i ®Þa ph−¬ng; nh÷ng m« h×nh nµo cÇn ®−îc
thiÕt lËp... Nh÷ng nghiªn cøu vµ m« h×nh ®ã nh»m ®Ó gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò g× cho s¶n
xuÊt n«ng l©m nghiÖp ®Æt ra ë ®Þa ph−¬ng.
2) Nh÷ng kü thuËt míi nµo cÇn ®−îc chuyÓn giao cho ng−êi d©n, hoÆc cho toµn céng ®ång
(®Ó n©ng cao n¨ng suÊt, n©ng cao tÝnh chèng chÞu, t¨ng vô hoÆc n©ng cao hiÖu qu¶ sö
dông ®Êt ®ai, mÆt n−íc, n©ng cao thu nhËp...)
3) Nhu cÇu tËp huÊn cho n«ng d©n vÒ kü n¨ng thiÕt lËp nh÷ng nghiªn cøu øng dông trªn
®ång ruéng, trªn ®Êt hé gia ®×nh, x©y dùng m« h×nh... nh÷ng líp tËp huÊn kü thuËt cô thÓ
vÒ c©y trång , ch¨n nu«i, nu«i ç...
Çc c«ng cô PRA ®−îc sö dông cho viÖc x¸c ®Þnh nhu cÇu:
1) Pháng vÊn b¸n chÝnh thøc ç nh©n, nhãm
2) Th¶o luËn, thu thËp th«ng tin tõ çc cuéc häp d©n
3) §iÒu tra, thèng kª, lËp biÓu, ®¸nh gi¸ b»ng cho ®iÓm.
c. Ng−êi d©n tham gia vµo x¸c ®Þnh çc vÊn ®Ò nghiªn cøu chñ yÕu vµ xÕp thø tù −u tiªn
Sau khi cã danh s¸ch çc vÊn ®Ò nghiªn cøu ®· ®−îc ng−êi d©n nªu yªu cÇu cÇn h−íng dÉn
ng−êi d©n xÕp thø tù −u tiªn cho çc vÊn ®Ò yªu cÇu nghiªn cøu chñ yÕu.
C«ng cô dïng cho xÐp thø tù −u tiªn th−êng dïng lµ:
* ph−¬ng ph¸p so s¸nh cÆp ®«i
96
D−íi ®©y lµ mét vÝ dô ®Ó tham kh¶o ®Ó h−íng dÉn ng−êi d©n thùc hiÖn:
Th«n A, sau khi thu thËp nhu cÇu ®· liÖt kª ®−îc çc vÊn ®Ò nghiªn cøu ®Ó ®−a vµo øng dông
®¹i trµ sau ®©y:
1) §−a c©y keo lai sinh tr−ëng nhanh vµo thö nghiÖm trªn ®Êt ®åi träc
2) §−a c©y ng« lai vµo vô ®«ng trªn ®Êt lóa (vô 3)
3) §−a c©y khoai t©y vµo ®Êt lóa (vô 3)
4) §−a mét sè loµi c©y thøc ¨n gia sóc vµo ®Êt ®åi.
5) Thñ nghiÖm nu«i ç ruéng
6) Trång gõng (gièng míi) d−íi t¸n rõng trång.
H×nh 3.4. KÕt qu¶ xÕp thø tù −u tiªn cña céng ®ång nh− sau:
(Theo ph−¬ng ph¸p so s¸nh cÆp ®«i)
Çc vÊn Tæng sè Thø tù

1 2 3 4 5 6
®Ò chñ yÕu ®iÓm −u tiªn
1 2 3 1 5 6 2 4
2 2 2 2 2 2 10 1
3 3 2 3 3 3 8 2
4 1 2 3 5 6 0 5
5 5 2 3 5 5 5 3
6 6 2 3 6 6 5 3
Theo kÕt qu¶ so s¸nh trªn th× thø tù −u tiªn sÏ s¾p xÕp l¹i nh− sau:
1) §−a c©y ng« lai vµo vô ®«ng trªn ®Êt lóa
2) §−a c©y khoai t©y vµo vô ®«ng trªn ®Êt lóa
3) Thö nghiÖm nu«i ç ruéng
4) Thñ nghiÖm trång gõng d−íi t¸n rõng trång
5) §−a c©y keo lai thö nghiÖm trång trªn ®åi träc
6) Thö nghiÖm trång c©y thøc ¨n gia sóc
d. X©y dùng môc tiªu cho nghiªn cøu øng dông t¹i ®Þa ph−¬ng
Môc tiªu lµ mong muèn hay lµ kÕt qu¶ cuèi cïng mµ ho¹t ®éng cÇn ph¶i ®¹t ®−îc trong mét
thêi gian nhÊt ®Þnh.
Môc tiªu cã hai lo¹i:
97
Môc tiªu dµi h¹n: Cã thÓ x¸c ®Þnh cho thêi gian 5 n¨m hoÆc l©u h¬n (cã thÓ c¨n cø vµo thêi
h¹n cña mét dù ¸n).
Môc tiªu ng¾n h¹n: Th«ng th−êng lµ cho mét n¨m (theo kÕ ho¹ch hµng n¨m), còng cã thÓ cho
mét vô (nÕu phÇn lín nh÷ng thö nghiÖm kÕt thóc sau mét vô...)
Môc tiªu còng ph¶i ®−îc ng−êi d©n th¶o luËn ®Ó cã sù nhÊt trÝ cao. V× môc tiªu lµ ®Ých ®Ó
céng ®ång chung søc chung lßng cè g¾ng phÊn ®Êu ®¹t tíi.
Mét sè céng ®ång th«n b¶n nhê x¸c ®Þnh ®−îc môc tiªu râ rµng cô thÓ, vµ víi tinh thÇn phÊn
®Êu tèt ®· ®−a ®−îc mét sè kü thuËt míi, gièng míi vµo 100% diÖn tÝch canh t¸c, t¹o ra nhiÒu
m« h×nh tèt vÒ s¶n xuÊt vµ kh¶ n¨ng nh©n réng rÊt cao.
e. X©y dùng kÕ ho¹ch ho¹t ®éng vÒ nghiªn cøu øng dông

KÕ ho¹ch ho¹t ®éng vÒ nghiªn cøu øng dông còng sÏ ®−îc ng−êi d©n vµ céng ®ång tham gia
x©y dùng.
KÕ ho¹ch ho¹.t ®éng cÇn dùa vµo 3 c¬ së:
HiÖn tr¹ng, môc tiªu vµ yªu cÇu cña ng−êi d©n/céng ®ång.
Çc ho¹t ®éng cô thÓ dùa vµo ®Ò xuÊt ®· ®−îc xÕp thø tù −u tiªn, vµ ®−îc thèng nhÊt trong
céng ®ång.
Ng−êi d©n trong céng ®ång cÇn ®−îc tham gia th¶o luËn tõng ®Ò xuÊt mét ®Ó x©y dùng kÕ
ho¹ch cô thÓ theo yªu cÇu sau:
1) VÊn ®Ò nghiªn cøu, thö nghiÖm, m« h×nh
2) Khèi l−îng (bao nhiªu thö nghiÖm, m« h×nh, sè ha, sè hé gia ®×nh tham gia...)
3) Thêi gian thùc hiÖn (thiÕt kÕ, thùc thi, kÕt thóc, ®¸nh gi¸...)
4) Nguån lùc:
• Hé gia ®×nh
• Céng ®ång th«n b¶n
• Nhµ n−íc/dù ¸n hç trî
98
B¶ng 3.5
Môc tiªu n¨m 2000
Môc tiªu n¨m 1998
KÕ ho¹ch n¨m 1998
Nguån lùc
Néi
Thêi
dung khèi Hé gia Céng Nhµ
STT gian Thùc thi KÕt thóc §¸nh gi¸
ho¹t l−îng ®×nh ®ång n−íc/
thiÕt kÕ
®éng th«n, Dù ¸n
b¶n
HiÖn tr¹ng vÒ nghiªn cøu øng dông cña céng ®ång th«n b¶n
g. ThÈm ®Þnh tÝnh kh¶ thi cña kÕ ho¹ch nghiªn cøu

ThÈm ®Þnh kÕ ho¹ch ®−îc tiÕn hµnh bëi çn bé huyÖn vµ tØnh. Tuy nhiªn cÇn cã sù tham gia
cña çn bé x·, th«n, b¶n vµ ng−êi d©n. ThÈm ®Þnh th«ng qua çc b−íc nh− sau:
1) X¸c ®Þnh l¹i lÇn cuèi vÒ çc ho¹t ®éng ®· ®Ò ra trong kÕ ho¹ch theo yªu cÇu cña ng−êi d©n
vµ céng ®ång.
2) Xem xÐt l¹i nguån lùc huy ®éng thùc hiÖn çc ho¹t ®éng, lµm râ h¬n vÒ tr¸ch nhiÖm cña
d©n, céng ®ång, nhµ n−íc/dù ¸n. §Æc biÖt lµ lµm râ phÇn hç trî cña nhµ n−íc/ dù ¸n vµ
tr¶ lêi cho d©n chÝnh s¸ch hç trî (lµm thö nghiÖm, lµm m« h×nh tr×nh diÔn... thùc hiÖn
ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng v.v...)
3) Xem xÐt thêi gian thùc hiÖn ®Ó ®iÒu chØnh cho phï hîp. Sau khi thÈm ®Þnh cÇn thiÕt ph¶i
th«ng qua héi nghÞ toµn céng ®ång. Khi ®· thèng nhÊt, kÕ ho¹ch ho¹t ®éng sÏ trë thµnh
kÕ ho¹ch chÝnh thøc ®Ó thùc hiÖn.
h. Ng−êi d©n tham gia vµo thiÕt kÕ thùc thi çc thö nghiÖm, m« h×nh
Cã thÓ ph©n thµnh bèn lo¹i thö nghiÖm, vµ vai trß cña ng−êi d©n còng kh¸c nhau.
1) Lo¹i cao nhÊt: Nã t−¬ng tù nh− thÝ nghlÖm ®−îc tiÕn hµnh bëi çn bé nghiªn cøu; lo¹i nµy
th−êng do çn bé nghiªn cøu thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn; nh÷ng c«ng viÖc ®−îc tiÕn hµnh trªn trang
tr¹i cã ng−êi n«ng d©n tham gia. (th−êng theo h×nh thøc thuª lao ®éng ®Ó thùc hiÖn) vµ cã
çn bé nghiªn cøu n«ng nghiÖp qu¶n lý.
99
2) Lo¹i thø 2: ThiÕt kÕ lµ do çn bé nghiªn cøu nh−ng ng−êi n«ng d©n thùc hiÖn. Nh÷ng
th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó thiÕt kÕ ®Òu ph¶i ®−îc ng−êi n«ng d©n cung cÊp.
3) Lo¹i thø 3: Ng−êi n«ng d©n vµ nhãm n«ng d©n lµ lùc l−îng chÝnh trong thiÕt kÕ vµ thùc thi.
Ng−êi n«ng d©n tham gia nh− mét céng sù chñ yÕu trong thiÕt kÕ vµ sÏ ®−îc h−íng dÉn trong
viÖc qu¶n lý vµ thùc hiÖn thö nghiÖm. §©y thùc sù lµ nh÷ng thö nghiÖm cã sù tham gia cña
ng−êi d©n, nh÷ng kÕt qu¶ cña çc thö nghiÖm cã thÓ lµ kh¸c nhau nh−ng râ rµng cã lîi lµ
n©ng cao ®−îc kh¶ n¨ng hiÓu biÕt cña ng−êi n«ng d©n vµ ®Æc biÖt lµ n©ng cao ®−îc tÝnh phï
hîp cña kü thuËt míi víi hÖ thèng trang tr¹i cña hä.
4) Lo¹i thø 4: Lµ nh÷ng thö nghiÖm kh«ng chÝnh t¾c cña n«ng d©n. Lµ nh÷ng thö nghiÖm
hoµn toµn cña ng−êi n«ng d©n kh«ng cã sù tham gia cña ng−êi çn bé nghiªn cøu; nã hoµn
toµn tù ph¸t. Tuy nhiªn nhiÒu khi, theo yªu cÇu cña ng−êi d©n, çn bé nghiªn cøu còng cÇn
cung cÊp cho hä nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt gióp hä thùc hiÖn tèt. Nh÷ng thö nghiÖm nµy còng
cÇn ®−îc theo dâi cña çn bé nghiªn cøu vµ th«ng qua ®ã mµ häc hái kinh nghiÖm cña n«ng
d©n.
i. Ng−êi n«ng d©n tham gia vµo tr×nh diÔn vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña nghiªn cøu
Tr×nh diÔn kÕt qu¶ lµ vai trß cña ng−êi n«ng d©n, hay nãi çch kh¸c ®©y lµ ph−¬ng ph¸p
khuyÕn n«ng tõ ng−êi d©n ®Õn ng−êi d©n.
• Ng−êi lµm thÝ nghiÖm hoÆc m« h×nh tr×nh bµy tæng hîp kÕt qu¶ cña thÝ nghiÖm hoÆc m«
h×nh cña m×nh thùc hiÖn, h−íng dÉn nh÷ng ng−êi n«ng d©n kh¸c tham quan, t×m hiÓu
trªn thùc ®Þa.
• N«ng d©n kh¸c trong céng ®ång hoÆc céng ®ång kh¸c nghe giíi thiÖu, tham quan häc
tËp, ®Æt nh÷ng c©u hái vµ b×nh luËn, ®¸nh gi¸.
• Çn bé nghiªn cøu tæng hîp ý kiÕn b×nh luËn vµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ ng−êi n«ng d©n quan
t©m vµ ®¸nh gi¸. Tuy nhiªn còng cã nh÷ng ý kiÕn cña riªng m×nh ®Ó ®ãng gãp víi ng−êi
n«ng d©n vµ khuyÕn khÝch hä trong viÖc ph¸t triÓn nh÷ng thö nghiÖm vµ m« h×nh ®Ó cã
c¬ së cho viÖc më réng vµ ph¸t triÓn ®¹i trµ.
100
D. Sö dông PRA trong viÖc ®¸nh gi¸ nhu cÇu tÝn dông vµ x©y
dùng kh¶ n¨ng sö dông vèn cã hiÖu qu¶ ë céng ®ång th«n b¶n
§Æt vÊn ®Ò
TÝn dông lµ mét néi dung quan träng trong ph¸t triÓn hÖ thèng dÞch vô tµi chÝnh n«ng th«n.
HiÖn nay tÝn dông n«ng th«n lµ nguån vèn vay cã tÝnh chÊt cøu çnh, hç trî mét çch thiÕt
thùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh vµ céng ®ång, ®Æc biÖt lµ çc céng ®ång n«ng th«n
vïng trung du vµ vïng nói.
ViÔn c¶nh vÒ dÞch vô tµi chÝnh n«ng th«n ®−îc x¸c ®Þnh lµ "Sù tiÕp cËn cña ng−êi d©n tíi
çc dÞch vô tÝn dông vµ tiÕt kiÖm bÒn v÷ng vµ cã hiÖu qu¶ ®Ó kh«ng ngõng c¶i thiÖn ®êi
sèng cña ng−êi lao ®éng nghÌo trong çc céng ®ång miÒn nói."
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng vµ ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, nhu cÇu vÒ ph¸t triÓn mét hÖ
thèng dÞch vô tµi chÝnh n«ng th«n vµ tr−íc tiªn lµ dÞch vô vÒ tÝn dông, tiÕt kiÖm n«ng th«n
ngµy cµng lín vµ ngµy cµng cÊp thiÕt. Lµm thÕ nµo ®Ó ng−êi d©n cã c¬ héi tiÕp cËn ®−îc víi
çc dÞch vô tµi chÝnh n«ng th«n hay nãi mét çch kh¸c lµm thÕ nµo ®Ó ng−êi d©n ph¶n ¸nh
®−îc nhu cÇu thËt sù cña hä vÒ vay vèn tÝn dông, vay ë ®©u vµ ®Æc biÖt lµ lµm thÕ nµo ®Ó sö
dông vèn cã hiÖu qu¶, ph¸t triÓn ®−îc s¶n xuÊt, n©ng cao ®−îc ®êi sèng cña hä? Ng−êi d©n
trong céng ®ång th«n b¶n ph¶i cã c¬ héi tiÕp cËn ®−îc víi dÞch vô tÝn dông míi, ®Ò ®¹t ®−îc
nguyÖn väng, yªu cÇu cña m×nh vÒ vay vèn. Çc dÞch vô tÝn dông tiÕp cËn ®−îc víi ng−êi d©n
míi thu thËp ®−îc th«ng tin thùc sù vÒ nhu cÇu vay vèn, vÒ ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh s¶n xuÊt,
kinh tÕ - x· héi cña n«ng d©n míi t×m ra ®−îc gi¶i ph¸p thÝch ®¸ng ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn, t¹o c¬
héi ®−a tÝn dông ®Õn tay ng−êi n«ng d©n kÞp thêi, ®óng ®èi t−îng, ®óng yªu cÇu, trªn c¬ së ®ã
cïng víi ho¹t ®éng khuyÕn n«ng trªn ®Þa bµn sÏ n©ng cao ®−îc hiÖu qu¶ sö dông vèn vay.
"Sù tiÕp cËn" hay nãi mét çch kh¸c lµ lµm thÕ nµo ®Ó ng−êi d©n th«n, b¶n tham gia vµo qu¸
tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n mµ dÞch vô tµi chÝnh n«ng th«n lµ mét néi dung quan träng.
Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®−îc nhiÒu tæ chøc, nhiÒu ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ë n−íc ta ¸p dông lµ
Ph−¬ng ph¸p §¸nh gi¸ N«ng th«n cã ng−êi d©n tham gia gäi t¾t lµ Ph−¬ng ph¸p PRA
(Ph−¬ng ph¸p nµy ®· ®−îc giíi thiÖu kü ë Ch−¬ng 2 cña quyÓn s¸ch nµy). Trong phÇn øng
dông nµy, PRA cho tÝn dông ®−îc xem nh− mét PRA chuyªn ®Ò vµ môc ®Ých cña nã lµ: t¹o ra
m«i tr−êng ®Ó cho ng−êi d©n tham gia vµo viÖc ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ nhu cÇu vÒ tÝn dông
®ång thêi x©y dùng kh¶ n¨ng sö dông vèn vay cã hiÖu qu¶ ë céng ®ång th«n b¶n.
TÝn dông vµ tiÕt kiÖm n«ng th«n cã quan hÖ hÕt søc chÆt chÏ víi ho¹t ®éng khuyÕn n«ng -
khuyÕn l©m ë ®Þa bµn th«n b¶n.
• Ho¹t ®éng KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m ë th«n b¶n xem ho¹t ®éng tÝn dông tiÕt kiÖm n«ng
th«n lµ néi dung quan träng, gãp phÇn t¹o ®Çu ra cho ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn
l©m, nãi mét çch cô thÓ, vèn vay sÏ lµ nguån hç trî thiÕt thùc ®Ó ng−êi d©n cã thÓ thùc
hiÖn ®óng vµ tèt h¬n kü thuËt s¶n xuÊt do khuyÕn n«ng khuyÕn l©m chuyÓn giao, do hä
cã ®iÒu kiÖn mua thªm gièng tèt, ph©n bãn, thuèc trõ s©u, vµ còng cã thÓ t¨ng thªm ®Çu
t− vÒ nh©n lùc cho s¶n xuÊt.
• Tr¸i l¹i, khuyÕn n«ng khuyÕn l©m sÏ lµ biÖn ph¸p thiÕt thùc (kü thuËt, hç trî vËt t− kü
thuËt...) ®Ó ng−êi d©n sö dông vèn ®óng, cã hiÖu qu¶ v× th«ng qua ho¹t ®éng cña khuyÕn
n«ng khuyÕn l©m, ng−êi d©n sÏ biÕt nªn ®Çu t− vµo çi g×, ®Çu t− ë ®©u, lóc nµo lµ thÝch
hîp vµ do ®ã ®Çu t− cña hä sÏ cã hiÖu qu¶ h¬n, tr¸nh ®−îc rÊt nhiÒu rñi ro nhê biÕt kü
thuËt s¶n xuÊt, chän gièng, chän h−íng ®Çu t− thÝch hîp...
101
Do vËy tuy tÝn dông - tiÕt kiÖm n«ng th«n ®−îc xem nh− mét ho¹t ®éng riªng biÖt cÇn ®−îc sö
dông PRA chuyªn ®Ò ®Ó x©y dùng ho¹t ®éng cô thÓ, nh−ng còng cÇn nªn hiÓu r»ng ®©y lµ mét
néi dung quan träng ®Æc biÖt vµ cã quan hÖ rÊt chÆt chÏ víi ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn
l©m, vµ do ®ã th−êng kÕt hîp néi dung nµy trong cïng thêi gian x©y dùng kÕ ho¹ch ho¹t ®éng
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ë th«n b¶n (X©y dùng kÕ ho¹ch ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
th«n b¶n ®· ®−îc giíi thiÖu trong Ch−¬ng cña cuèn s¸ch nµy).
Sö dông PRA ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ nhu cÇu tÝn dông ë th«n b¶n
1. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ho¹t ®éng tÝn dông- tiÕt kiÖm th«n b¶n
a. Môc ®Ých
ThÊy râ mét bøc tranh toµn c¶nh vÒ ho¹t ®éng tÝn dông vµ tiÕt kiÖm t¹i th«n b¶n, bao gåm:
- Çc tæ chøc ho¹t ®éng dÞch vô TÝn dông - TiÕt kiÖm
- Kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña çc tæ chøc ®ã
- Nguån vèn vµ tæ chøc ho¹t ®éng
- §¸nh gi¸ çc ph−¬ng thøc ho¹t ®éng hiÖn t¹i
- Vµ thùc tr¹ng vÒ vay vèn cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng
b. Ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh

- Häp d©n thèng nhÊt vÒ môc ®Ých, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh
- Thµnh lËp nhãm c«ng t¸c
- Nhãm c«ng t¸c chia thµnh çc nhãm nhá, mçi nhãm sÏ cïng víi ng−êi d©n trong th«n
b¶n thùc hiÖn mét sè néi dung sau.
c. Néi dung tiÕn hµnh

* §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vÒ ho¹t ®éng cña çc tæ chøc dÞch vô TÝn dông - TiÕt kiÖm ë ®Þa
ph−¬ng
1) B»ng ph−¬ng ph¸p th¶o luËn víi ng−êi d©n ®Ó cã thÓ liÖt kª toµn bé çc tæ chøc ho¹t ®éng
tÝn dông ®Þa ph−¬ng, sau ®ã x¸c ®Þnh çc chøc n¨ng vµ vai trß hiÖn t¹i vµ cuèi cïng h−íng
dÉn ng−êi d©n ®¸nh gi¸ b»ng ph−¬ng ph¸p cho ®iÓm tõ 1 ®Õn 10. KÕt qu¶ ®−îc b¶ng sau ®©y:
102
B¶ng 3.6
Tæ chøc dÞch vô Ho¹t ®éng ë X¸c ®Þnh vai trß hiÖn t¹i §¸nh gi¸
cÊp nµo theo ®iÓm
tõ 1- 10
VÝ dô:
Ng©n hµng N«ng nghiÖp HuyÖn Cho vay vèn theo yªu cÇu cña 5
ng−êi d©n ®Ó ph¸t triÓn s¶n
xuÊt
Ng©n hµng ng−êi NghÌo '' Cho n«ng d©n nghÌo vay vèn 4
Héi Phô n÷ '' NhËn dÞch vô tÝn chÊp cho phô 6
n÷ vay vèn
L©m tr−êng A '' DÞch vô vay vèn theo dù ¸n 3
327
2) B»ng ph−¬ng ph¸p th¶o luËn ®¸nh gi¸ víi ng−êi d©n, ®¸nh gi¸ vÒ vai trß, kh¶ n¨ng dÞch vô
cña çc tæ chøc vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña ng−êi d©n víi çc tæ chøc ®ã
* Ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn: Dïng s¬ ®å VENN
Th¶o luËn víi ng−êi d©n ®Ó x¸c ®Þnh:
- Tæ chøc nµo cã vai trß lín ®èi víi dÞch vô vèn vay: §−îc biÓu thÞ b»ng vßng trßn lín
nhÊt.
- Tuú theo vai trß mµ cã vßng nhá dÇn
- X¸c ®Þnh sù tiÕp cËn:
• Çc tæ chøc ®ã cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi th«n b¶n nhiÒu hoÆc Ýt?
• Ng−êi d©n ®−îc tiÕp cËn nhiÒu hoÆc Ýt
- B»ng ph−¬ng ph¸p xÕp: Kh¶ n¨ng tiÕp cËn nhiÒu th× xÕp gÇn víi céng ®ång h¬n .
KÕt qu¶ sÏ ®−îc s¬ ®å VENN sau:
103
S¬ ®å 3.2. M« t¶ s¬ ®å VENN t¹i th«n A
3) B»ng çc c«ng cô PRA, th¶o luËn víi ng−êi d©n x¸c ®Þnh çc nguån vèn, vµ çc ph−¬ng
thøc cho vay tõ çc nguån vèn cã ë ®Þa ph−¬ng.
• Nguån vèn vµ ph−¬ng thøc cho vay vèn cã ë ®Þa ph−¬ng
- B»ng c«ng cô pháng vÊn, thèng kª thùc hiÖn víi çc ç nh©n, nhãm n«ng d©n ®Ó thèng
kª çc lo¹i vèn vay, ph−¬ng thøc cho vay bao gåm møc vay, thêi h¹n vay, l·i suÊt, thêi
gian tr¶ l·i, môc ®Ých vay, thñ tôc vay...
KÕt qu¶ cña phÇn ®¸nh gi¸ nµy ®−îc biÓu hiÖn ë b¶ng d−íi ®©y:
B¶ng 3.7
STT Nguån Møc Thêi L·i Thêi §èi Môc M« t¶ thñ tôc vay (tãm
vèn vay h¹n tr¶ suÊt kú tr¶ t−îng ®Ých t¾t)
l·i vay vay
1 Tõ N.H. Kh«ng Tuú 1,2% / N«ng Ph¸t - Lµm ®¬n, kÕ ho¹ch s¶n
N«ng quy theo d©n cã triÓn s¶n xuÊt, x· duyÖt, N.H. xÐt
nghiÖp ®Þnh môc nhu cÇu xuÊt NN lµm thñ tôc, cho vay
®Ých
2 Tõ Dù ¸n Tèi ®a 2 1 n¨m 1% Hµng N«ng Ph¸t - Nhãm TÝn chÊp nhËn

MRDP triÖu th¸ng d©n triÓn s¶n xÐt, Nhãm TÝn dông -
trong xuÊt TiÕt kiÖm xÐt cã x·
th«n dù chøng nhËn, ®ãng dÊu -
¸n Gi¸m ®èc dù ¸n duyÖt
- Cho vay t¹i th«n
104
4) Ng−êi d©n ®¸nh gi¸ vÒ çc ph−¬ng thøc ho¹t ®éng cña çc nguån vèn cã t¹i ®ia ph−¬ng
Cã thÓ sö dông ph−¬ng ph¸p cho ®iÓm ®Ó ng−êi d©n ®¸nh gi¸ mét sè néi dung cña ph−¬ng
thøc ho¹t ®éng cña çc nguån vèn theo sù tiÕp cËn vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cña hä
nh−: møc vay, thêi h¹n vay, l·i suÊt, tr¶ l·i, ®èi t−îng, môc ®Ých, thñ tôc. Ph−¬ng ph¸p ®¸nh
gi¸ b»ng cho ®iÓm theo møc ®é tõ 1 ®Õn 10 (theo kh¶ n¨ng thÝch hîp víi yªu cÇu cña d©n vµ
hé gia ®×nh). KÕt qu¶ cña phÇn ®¸nh gi¸ nµy sÏ ®−îc lªn b¶ng sau:
B¶ng 3.8
T/T Nguån vèn Møc Thêi L·i Thêi Thñ tôc Sö XÕp
vay h¹n suÊt h¹n tr¶ dÔ dµng dông lo¹i
thÝch thÝch thÝch l·i vèn
hîp hîp hîp thÝch hiÖu
hîp qu¶
VÝ dô:
N.H. N«ng 8 7 5 6 3 4 4
nghiÖp
Tõ MRDP 6 6 7 8 9 9 1
... ... ... ... ... ... ... ...
T− nh©n 8 6 1 3 8 2
... ... ... ... ... ... ... ...
5) §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vÒ vay vèn theo hé giµu nghÌo vµ sö dông cho çc môc ®Ých vay
§©y lµ néi dung cuèi cïng cña phÇn ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng cña ho¹t ®éng hiÖn t¹i vÒ TÝn dông -
TiÕt kiÖm th«n b¶n. Trong phÇn nµy nhãm c«ng t¸c cÇn lµm cho ng−êi d©n thÊy râ vµ th¶o
luËn vÒ çc lo¹i hé tiÕp cËn víi vèn vay ra sao? Víi çc nguån vèn, møc ®é vay cña çc lo¹i
hé nh− thÕ nµo? §ång thêi ng−êi d©n ®· sö dông vèn vay vµo çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt nµo? Sö
dông ®Çu t− vµo néi dung ho¹t ®éng s¶n xuÊt nµo lµ cã hiÖu qu¶?
§Ó thùc hiÖn ®−îc phÇn nµy, PRA th−êng dïng c«ng cô so s¸nh cho ®iÓm tõ 1 - 10 theo møc
®é nhiÒu Ýt hoÆc hiÖu qu¶ hay kh«ng hiÖu qu¶.
KÕt qu¶ th¶o luËn víi d©n sÏ ®−îc tæng hîp thµnh b¶ng sau ®©y:
105
B¶ng 3.9
TT Nguån vèn Theo møc ®é vay cña çc hé HiÖu qu¶ sö dông theo néi dung s¶n xuÊt
Lo¹i 1 Lo¹i 2 Lo¹i 3 Lo¹i 4 ¦¬m Trång T¨ng Ch¨n Ph¸t ...
(giµu) c©y c©y ¨n n¨ng nu«i triÓn ç
(kh¸) (TB) (nghÌo)
qu¶ suÊt lóa,
l−¬ng
thùc
1 N. H. N«ng 8 7 3 1 6 8 3 4 4 ...
nghiÖp
2 Tõ Dù ¸n 2 3 5 7 2 2 8 7 6 ...
MRDP
2. §¸nh gi¸ nhu cÇu vÒ dÞch vô tÝn dông ë th«n b¶n

a. Cïng víi ng−êi d©n th¶o luËn ®Ó ®¸nh gi¸ ®−îc nhu cÇu vay vèn cho çc thêi h¹n vay
kh¸c nhau tõ çc nguån vèn
Môc ®Ých lµ lµm c¬ së cho çc tæ chøc dÞch vô ®¸p øng nhu cÇu.
* Ph−¬ng ph¸p: Dïng c«ng cô pháng vÊn vµ cho ®iÓm. KÕt qu¶ th¶o luËn víi ng−êi d©n,
nhãm c«ng t¸c ph¶i tËp hîp ®−îc b¶ng sau ®©y: Møc ®é lµ ®iÓm hoÆc %
B¶ng 3.10
Thêi h¹n vay Tõ nguån vèn

Ng©n hµng Ng©n hµng MRDP ... ... ...
N«ng nghiÖp Ng−êi NghÌo
Vay ng¾n h¹n 30% ... 70% (7)
Vay trung h¹n 50% ... 0
Vay dµi h¹n 20% ... 0
b. Cïng víi ng−êi d©n th¶o luËn ®Ó ®¸nh gi¸ nhu cÇu vay vèn cho çc ngµnh nghÒ s¶n
xuÊt kh¸c nhau
Ngµnh nghÒ hiÖn t¹i lµ ®a d¹ng, nhu cÇu vay vèn ®Ó ph¸t triÓn çc ngµnh nghÒ ë céng ®ång
th«n b¶n còng kh¸c nhau, th«ng qua th¶o luËn víi ng−êi d©n ®¸nh gi¸ nhu cÇu vay vèn ®Ó
ph¸t triÓn cho tõng ngµnh, nghÒ còng hÕt søc cÇn thiÕt vµ tµi liÖu thu thËp ®−îc còng rÊt quan
träng cho çc tæ chøc dÞch vô tÝn dông, nã lµ c¨n cø ®Ó ®¸p øng vèn cho çc yªu cÇu nµy cña
céng ®ång th«n b¶n, t¹o ra c¬ héi tiÕp cËn vµ ®Çu t− cho çc ngµnh nghÒ.
Ph−¬ng ph¸p: Dïng c«ng cô pháng vÊn, th¶o luËn, ®iÒu tra vµ cho ®iÓm. KÕt qu¶ còng sÏ
®ùîc nhãm c«ng t¸c tËp hîp lªn b¶ng d−íi ®©y:
106
B¶ng 3.11
Ch¨n nu«i Trång trät ChÕ biÕn Bu«n b¸n Thñ c«ng DÞch vô
Tr©u Lîn Thuû Gia C©y L−¬ng L©m ChÌ Hoa T¹p Rau §å gç Song, ... Söa Thó y,
bß s¶n cÇm ¨n thùc nghiÖp (cµ- qu¶ ho¸ qu¶ m©y ch÷a BVTV
qu¶ phª) tre
c. §¸nh gi¸ nhu cÇu vÒ chuyÓn giao kü thuËt khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
ChuyÓn giao kü thuËt khuyÕn n«ng khuyÕn l©m lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó sö dông vèn cã hiÖu
qu¶ vµ tr¸nh ®−îc nhiÒu rñi ro, b¶o toµn ®−îc vèn. Vèn vµ kü thuËt lµ hai vÊn ®Ò quan träng
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt ë céng ®ång th«n b¶n: Sau khi chuyÓn giao kü thuËt s¶n
xuÊt cÇn ®−îc hç trî vay vèn vµ nÕu ®−îc hç trî vay vèn nhÊt thiÕt ph¶i ®−îc hç trî vÒ
chuyÓn giao kü thuËt (nãi lµ chuyÓn giao kü thuËt nh−ng nªn hiÓu réng lµ ho¹t ®éng khuyÕn
n«ng khuyÕn l©m). TÊt nhiªn trong néi dung ®¸nh gi¸ nµy còng bao gåm c¶ viÖc chuyÓn giao
kiÕn thøc vÒ ho¹t ®éng tÝn dông, vÒ qu¶n lý vèn cho hé gia ®×nh vµ céng ®ång. KÕt qu¶ ®¸nh
gi¸ sÏ lµ c¬ së cho çc tæ chøc KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m th«n, x·, huyÖn, tØnh x©y dùng kÕ
ho¹ch ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m t¹i th«n b¶n.
* Ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn: Dïng c«ng cô pháng vÊn, ®iÒu tra vµ th¶o luËn, ®Ó ®¸nh gi¸ møc
®é còng cã thÓ dïng ®iÓm. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ còng sÏ ®−îc nhãm c«ng t¸c tËp hîp theo b¶ng
sau ®©y (Cho ®iÓm tõ 1 - 10):
B¶ng 3.12
Ph−¬ng ph¸p Kü thuËt

¦¬m c©y, K.T. gièng Trång vµ Ch¨n nu«i Ç vµ çc
trång c©y míi, l−¬ng kü thuËt thó y ®Æc s¶n
l©m nghiÖp thùc, thùc chiÕt ghÐp kh¸c
phÈm c©y ¨n qu¶
Tæ chøc thµnh líp
Líp häc ®Çu bê
Cung cÊp tµi liÖu
d. §¸nh gi¸ vÒ yªu cÇu tæ chøc dÞch vô tÝn dông

Tæ chøc m¹ng l−íi ho¹t ®éng dÞch vô TÝn dông - TiÕt kiÖm ë çc cÊp lµ néi dung quan träng
trong viÖc ph¸t triÓn ho¹t ®éng tÝn dông. Tæ chøc ®−îc m¹ng l−íi tèt sÏ ®¶m b¶o ®−îc 3 chøc
n¨ng c¬ b¶n:
- T¹o ra c¬ héi tiÕp cËn ®−îc víi çc nguån vèn, çc tæ chøc tÝn dông
- Qu¶n lý ®−îc ho¹t ®éng TÝn dông - TiÕt kiÖm ë th«n b¶n
- T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó b¶o toµn vèn vay vµ sö dông vèn cã hiÖu qu¶.
107
Víi néi dung nµy, nhãm c«ng t¸c cÇn tiÕp cËn vµ th¶o luËn ®−îc víi çc cÊp chÝnh quyÒn,
®oµn thÓ trong x·, th«n vµ tiÕp cËn trùc tiÕp víi ng−êi d©n (®èi t−îng vay vèn) ®Ó th¶o luËn
víi hä:
- Nªn tæ chøc m¹ng l−íi ho¹t ®éng tÝn dông nh− thÕ nµo ë ®Þa ph−¬ng, céng ®ång th«n
b¶n lµ hîp lý vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶?
- C¬ quan, tæ chøc nµo, ai tham gia vµo m¹ng l−íi ho¹t ®éng nµy?
- X¸c ®Þnh râ rµng tr¸ch nhiÖm cho tõng cÊp vµ çc thµnh viªn
D−íi ®©y lµ s¬ ®å tæ chøc m¹ng l−íi ho¹t ®éng tÝn dông c¬ së (lÊy vÝ dô tõ ho¹t ®éng TÝn
dông - TiÕt kiÖm ë céng ®ång th«n b¶n trong Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói
ViÖt Nam - Thôy §iÓn (MRDP)
S¬ ®å 3.3
Mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a tæ chøc ho¹t ®éng TÝn dông - TiÕt kiÖm th«n b¶n vµ çc tæ chøc cã
liªn quan lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ rÊt quan träng kh«ng nh÷ng ®Ó t¹o c¬ héi tiÕp cËn nguån vèn
mµ cßn ®−a vèn vay vÒ cho céng ®ång, tæ chøc ®−îc cho céng ®ång sö dông vèn vay cã hiÖu
qu¶ vµ cuèi cïng lµ b¶o toµn ®−îc vèn vay
108
S¬ ®å 3.4. LÊy vÝ dô tõ Ho¹t ®éng TÝn dông - TiÕt kiÖm cña
Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn
109
E. Sö dông PRA trong ®µo t¹o vµ
chuyÓn giao kiÕn thøc cho ng−êi n«ng d©n
1. Nh÷ng ®iÓm cÇn l−u ý trong ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc
cho n«ng d©n
Trªn m¶nh ®Êt cña m×nh, ng−êi n«ng d©n võa lµ ng−êi qu¶n lý vµ còng lµ ng−êi s¶n xuÊt
(trång trät, ch¨n nu«i...).
Lµ ng−êi qu¶n lý, ng−êi n«ng d©n ph¶i thùc hiÖn chøc n¨ng ra quyÕt ®Þnh hoÆc lùa chän çc
ph−¬ng ¸n kh¸c nhau, nghÜa lµ ng−êi n«ng d©n cÇn ph¶i cã kiÕn thøc qu¶n lý, biÕt tÝnh to¸n
hiÖu qu¶, tæ chøc s¶n xuÊt...
Lµ ng−êi trång trät, ng−êi n«ng d©n thùc hiÖn çc c«ng viÖc ®ång ¸ng, ch¨n nu«i sóc vËt ®Ó
t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cho chÝnh m×nh nªn ng−êi n«ng d©n cÇn cã çc kü n¨ng b»ng tay, c¬
b¾p, b»ng m¾t..., nghÜa lµ biÕt, hiÓu vµ sö dông thuÇn thôc çc kü thuËt trång trät vµ ch¨n
nu«i.
B¶n th©n mçi ng−êi n«ng d©n ®Òu cã kiÕn thøc vµ kü n¨ng thùc hµnh vèn cã nh−ng kiÕn thøc
vµ kü n¨ng ®ã kh«ng ®ñ ®¸p øng ®ßi hái cña kü thuËt ngµy cµng cao ®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n
phÈm cña vËt nu«i c©y trång ngµy cµng nhiÒu, cã chÊt l−îng cao. Do vËy ng−êi n«ng d©n cÇn
ph¶i ®−îc häc hái vµ ®µo t¹o.
Qu¸ tr×nh häc hái vµ ®µo t¹o ®−îc thùc hiÖn b»ng 2 con ®−êng. Thø nhÊt, häc hái b»ng qu¸
tr×nh trao ®æi kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm gi÷a nh÷ng ng−êi d©n sèng trong céng ®ång vµ thø
hai, häc tËp, ®µo t¹o kiÕn thøc vµ kü n¨ng míi víi nh÷ng ng−êi bªn ngoµi céng ®ång.
Do vËy, viÖc ®µo t¹o, chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n cÇn chó ý mÊy ®iÓm sau ®©y:
- KiÕn thøc vµ kü n¨ng vèn cã cña mçi n«ng d©n vµ cña céng ®ång.
- KiÕn thøc vµ kü n¨ng míi mµ n«ng d©n vµ céng ®ång cÇn häc hái vµ ®−îc ®µo t¹o tõ
bªn ngoµi.
- Çc kiÕn thøc vµ kü n¨ng ph¶i ®¸p øng nhu cÇu häc hái vÒ kü thuËt trång trät, ch¨n
nu«i vµ qu¶n lý.
- Con ®−êng häc hái vµ ®µo t¹o cña ng−êi n«ng d©n b»ng c¶ 2: trong céng ®ång vµ ngoµi
céng ®ång.
- Qu¸ tr×nh ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc vµ kü n¨ng míi cho n«ng d©n ph¶i xÐt ®Õn
kh¶ n¨ng tiÕp nhËn cña chÝnh hä.
- V× vËy qu¸ tr×nh ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n bao gåm çc b−íc sau:
• X¸c ®Þnh râ nhu cÇu kiÕn thøc vµ kü n¨ng cña n«ng d©n vµ céng ®ång cña hä.
• X¸c ®Þnh râ môc tiªu häc hái dùa vµo nhu cÇu trªn.
• X¸c ®Þnh néi dung cÇn ®µo t¹o vµ chuyÓn giao.
• Lùa chän çc ph−¬ng ph¸p ®µo t¹o vµ chuyÓn giao thÝch hîp.
• Ph¸t triÓn tµi liÖu ®µo t¹o vµ chuyÓn giao thÝch hîp.
• TiÕn hµnh ®µo t¹o vµ chuyÓn giao.
• Gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®µo t¹o vµ chuyÓn giao.
110
• Hoµn thiÖn vµ c¶i tiÕn qu¸ tr×nh ®µo t¹o vµ chuyÓn giao.
2. X¸c ®Þnh nhu cÇu ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc cña n«ng
d©n
2.1. Sù cÇn thiÕt ph¶i x¸c ®Þnh nhu cÇu ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc
Néi dung ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc c¨n cø vµo kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o thÓ
hiÖn trªn 3 mÆt: kiÕn thøc, kü n¨ng vµ th¸i ®é. Tuy nhiªn lo¹i kiÕn thøc kü n¨ng nµo mµ
n«ng d©n cÇn ®−îc ®µo t¹o vµ chuyÓn giao phô thuéc vµo tõng céng ®ång, tõng nhãm n«ng
d©n trong céng ®ång vµ thêi ®iÓm kh¸c nhau. V× vËy viÖc ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o vµ chuyÓn
giao kiÕn thøc cho n«ng d©n lµ hÕt søc cÇn thiÕt cho mçi ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o khuyÕn n«ng
khuyÕn l©m, hoÆc cô thÓ h¬n cho mçi kho¸ ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc.
2.2. Néi dung cña x¸c ®Þnh nhu cÇu ®µo t¹o
KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n ®−îc m« t¶ trong
lÜnh vùc sau:
B¶ng 3.13. VÝ dô vÒ khung ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o cña n«ng d©n
§èi t−îng ®µo t¹o Nhu cÇu vÒ kiÕn Nhu cÇu vÒ kü Yªu cÇu vÒ phÈm
thøc n¨ng chÊt
Çn bé qu¶n lý dù ¸n cña
th«n
Nhãm n«ng d©n cïng së
thÝch (VD. Nhãm ch¨n nu«i)
Nhãm phô n÷
Nhãm n«ng d©n cao tuæi
.....................
§èi t−îng ®µo t¹o ®−îc x¸c ®Þnh c¨n cø vµo çc nhãm n«ng d©n trong céng ®ång nh−: ph©n
theo ngµnh nghÒ: trång trät, ch¨n nu«i, l©m nghiÖp... , nhãm cã cïng së thÝch, nhãm cã cïng
mÆt b»ng vÒ kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm. Mçi ®èi t−îng ®µo t¹o x¸c ®Þnh râ nhu cÇu vÒ kiÕn
thøc, kü n¨ng vµ yªu cÇu vÒ phÈm chÊt.
2.3. ¸p dông ph−¬ng ph¸p PRA trong ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o
a. Sö dông kÕt qu¶ PRA ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu ®µo t¹o
Khi thùc hiÖn çc c«ng cô PRA, n«ng d©n lu«n nªu lªn çc khã kh¨n mµ hä gÆp ph¶i, ®ång
thêi còng ®Ò ra nh÷ng gi¶i ph¸p kh¾c phôc. Trong çc khã kh¨n vµ gi¶i ph¸p ®ã cã nh÷ng
khã kh¨n vÒ kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt, vµ nh÷ng nhu cÇu häc tËp. Nh− vËy, kÕt qu¶
111
PRA còng chØ ra nhu cÇu ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n. Tuy nhiªn, nh÷ng
nhu cÇu ®µo t¹o cña n«ng d©n thÓ hiÖn trong kÕt qu¶ PRA ch−a cô thÓ vµ chi tiÕt cho tõng ®èi
t−îng n«ng d©n. MÆc dï vËy çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m c¨n cø vµo kÕt qu¶ nµy ®Ó cã
thÓ v¹ch ra çc ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n. ViÖc x¸c ®Þnh
nhu cÇu ®µo t¹o c¨n cø b¶n dù th¶o kÕ ho¹ch hµnh ®éng cña th«n (xem môc 5.1 b¶ng 2.10).
Tõ ch−¬ng tr×nh huÊn luyÖn ®µo t¹o do n«ng d©n ®Ò xuÊt x¸c ®Þnh ®−îc çc kho¸ vµ néi dung
®µo t¹o.
b. Sö dông kü thuËt PRA ®Ó ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o

PRA chuyªn ®Ò ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o chØ thùc hiÖn khi cÇn cã çc th«ng tin chi tiÕt vÒ nhu
cÇu ®µo t¹o, ®Æc biÖt lµ x¸c ®Þnh nhãm ®èi t−îng cô thÓ cho th«n, b¶n vµ çc môc tiªu, néi
dung vµ ph−¬ng ph¸p ®µo t¹o cho phï hîp cho tõng ®èi t−îng. Qu¸ tr×nh tæ chøc PRA
chuyªn ®Ò ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o cÇn ®−îc tæ chøc linh ho¹t vµ sö dông mÒm dÎo çc c«ng
cô PRA thÝch hîp. Sau ®©y lµ mét sè ph−¬ng ph¸p vµ c«ng cô PRA th−êng ®−îc sö dông
trong ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o cho n«ng d©n:
- Häp d©n:
Häp d©n toµn th«n ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu chung vÒ ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc cña toµn
th«n, b¶n, x¸c ®Þnh −u tiªn vµ nhãm së thÝch . NÕu trong kÕt qu¶ PRA ®· thÓ hiÖn râ çc nhu
cÇu trªn th× kh«ng cÇn sö dông c«ng cô nµy.
- Th¶o luËn nhãm:
Çc nhãm ®èi t−îng ®−îc x¸c ®Þnh dùa vµo çc nhãm cïng së thÝch hay nh÷ng ng−êi cã cïng
nhu cÇu häc vÊn. Mçi nhãm ®−îc tæ chøc th¶o luËn nh»m x¸c ®Þnh chi tiÕt nhu cÇu ®µo t¹o,
néi dung vµ ph−¬ng ph¸p ®µo t¹o cña tõng nhãm. Néi dung ®µo t¹o ®−îc x¸c ®Þnh chi tiÕt
theo kiÕn thøc vµ kü n¨ng (xem b¶ng 3.14)
- Pháng vÊn ç nh©n:
Mét sè ç nh©n n«ng d©n ë mçi nhãm ®èi t−îng ®−îc lùa chän ®Ó pháng vÊn. Mçi nhãm
chän 3-5 n«ng d©n cã kinh nghiÖm s¶n xuÊt ®Ó pháng vÊn. Kü thuËt pháng vÊn linh ho¹t
®−îc sö dông nh»m khai th¸c tèi ®a ý kiÕn cña n«ng d©n vÒ kiÕn thøc, kü n¨ng, néi dung vµ
ph−¬ng ph¸p ®µo t¹o. Ngoµi çc cuéc pháng vÊn n«ng d©n còng cÇn tiÕn hµnh pháng vÊn mét
sè l·nh ®¹o th«n, x·, ®¹i diÖn çc tæ chøc quÇn chóng nh− thanh niªn, phô n÷..., çc thÇy c«
gi¸o ®ang d¹y t¹i th«n, b¶n.
2.4. Tæ chøc x¸c ®Þnh nhu cÇu ®µo t¹o

§¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o cña n«ng d©n bao gåm çc b−íc sau:
- Thµnh lËp nhãm çn bé ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o tõ 3-4 ng−êi cã chuyªn m«n kh¸c
nhau: n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ch¨n nu«i, trong ®ã cã Ýt nhÊt mét çn bé cã chuyªn
m«n hoÆc kinh nghiÖm vÒ ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc cho
n«ng d©n. TiÕn hµnh tËp huÊn ph−¬ng ph¸p cho çc thµnh viªn.
- Tæng hîp kÕt qu¶ ®¸nh gi¸.
- §Ò xuÊt çc kho¸ ®µo t¹o vµ x©y dùng ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o.
- TiÕn hµnh héi th¶o hay Seminar
112
3. X¸c ®Þnh néi dung ®µo t¹o vµ x©y dùng ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o
3.1. Néi dung ®µo t¹o

Néi dung ®µo t¹o c¨n cø vµo kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o thÓ hiÖn b»ng çc kho¸ ®µo t¹o.
KÕt qu¶ vµ kinh nghiÖm ®µo t¹o ë mét sè n¬i cho thÊy :
- Çn bé qu¶n lý dù ¸n th«n cÇn çc kho¸ sau: ®¸nh gi¸ n«ng th«n, lËp kÕ ho¹ch th«n
b¶n, ph−¬ng ph¸p khuyÕn n«ng - l©m, qu¶n lý tÝn dông th«n b¶n...
- Çc nhãm n«ng d©n cïng së thÝch cÇn çc kho¸ sau: çc chuyªn ®Ò kü thuËt cña çc
nhãm së thÝch.
- Çc ®èi t−îng lµ n«ng d©n cÇn çc khãa sau:
• Qu¶n lý trang tr¹i: thiÕt kÕ trang tr¹i, tæ chøc s¶n xuÊt HG§, h¹ch to¸n kinh tÕ trang
tr¹i.
• B¶o vÖ ®Êt vµ n−íc trong trang tr¹i: çc kü thuËt b¶o vÖ ®Êt vµ n−íc, trång cá trong
hÖ thèng b¶o vÖ ®Êt, hµng rµo xanh, sö dông th−íc ch÷ "A" ...
• N«ng l©m kÕt hîp vµ canh t¸c ®Êt dèc: çc kü thuËt canh t¸c trªn ®Êt dèc, trång xen
theo b¨ng, trång c©y theo hµng ®ång møc, trång c©y ¨n qu¶, kü thuËt lµm v−ên
VAC...
• Canh t¸c c©y hoa mµu: canh t¸c lóa n−¬ng, canh t¸c c©y cã cñ cho l−¬ng thùc, canh
t¸c c©y cã b¾p, h¹t, trång c©y thøc ¨n gia sóc, phßng trõ dÞch h¹i tæng hîp (IPM).
• T¹o c©y con: kü thuËt v−ên −¬m, kü thuËt chiÕt ghÐp...
• Kü thuËt trång c©y vµ ch¨m sãc b¶o vÖ.
• Kü thuËt ch¨n nu«i gia sóc, gia cÇm.
• Kü thuËt chÕ biÕn, b¶o qu¶n s¶n phÈm n«ng - l©m nghiÖp.
3.2. X©y dùng khung ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o

Mçi kho¸ häc ph¶i ®−îc thiÕt kÕ khung ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o vµ bµi gi¶ng hay gi¸o ¸n.
Khung ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o bao gåm çc néi dung sau:
• Tªn kho¸ häc
• Môc ®Ých cña kho¸ häc: nªu râ sau khi häc xong kho¸ häc n«ng d©n sÏ biÕt ®−îc g× vÒ
mÆt kiÕn thøc vµ lµm ®−îc g× vÒ mÆt thùc hµnh vµ kh¶ n¨ng ¸p dông vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ
®Õn ®©u.
• KÕ ho¹ch gi¶ng d¹y
• KÕ ho¹ch gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ khãa häc
113
B¶ng 3.14. VÝ dô vÒ khung ch−¬ng tr×nh gi¶ng d¹y
Chñ ®Ò Môc tiªu Néi dung chi Thêi gian Ph−¬ng ph¸p
tiÕt vµ tµi liÖu
Tªn chñ ®Ò 1: -
-
Tªn chñ ®Ò 1: -
-
.....................
3.3. X©y dùng bµi gi¶ng hay gi¸o ¸n

Bµi gi¶ng hay gi¸o ¸n lµ tËp tµi liÖu gi¶ng d¹y lu«n ®−îc ®æi míi, cËp nhËt nh÷ng kiÕn thøc vµ
kü n¨ng míi. Bµi gi¶ng ®−îc so¹n th¶o theo khung ch−¬ng tr×nh gi¶ng d¹y.
Cã thÓ mét chñ ®Ò bao gåm nhiÒu bµi gi¶ng kh¸c nhau. Mçi bµi gi¶ng bao gåm çc phÇn sau:
• Giíi thiÖu bµi gi¶ng
Lý do, môc tiªu, néi dung chÝnh sÏ thùc hiÖn, thêi gian sÏ sö dông vµ ph−¬ng ph¸p sÏ thùc
hiÖn.
• Néi dung gåm:
Lý thuyÕt: kh«ng v−ît qu¸ 25% tæng quü thêi gian vµ ®−îc viÕt çc néi dung chi tiÕt, øng víi
mçi néi dung ph¶i chØ râ ph−¬ng ph¸p vµ thêi gian chi tiÕt.
Thùc hµnh: Ýt nhÊt 75% tæng thêi gian vµ mçi bµi thùc hµnh ph¶i x©y dùng mét tÖp kü n¨ng.
§©y lµ tµi liÖu vµ ph−¬ng ph¸p h−íng dÉn thùc hµnh tiªn tiÕn nhÊt nªn mçi çn bé khuyÕn
n«ng khuyÕn l©m cÇn ph¶i tiÕp cËn.
• Tµi liÖu ph¸t tay
Tµi liÖu nµy ®ßi hái tr×nh bµy néi dung ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu, dÔ sö dông, nªn sö dông nhiÒu h×nh
vÏ tranh, ¶nh.
4. Ph−¬ng ph¸p ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n
4.1. Ph−¬ng ph¸p gi¶ng bµi

Gi¶ng bµi lµ mét ph−¬ng ph¸p huÊn luyÖn truyÒn thèng. Ph−¬ng ph¸p nµy Ýt ®−îc ¸p dông
trong ®µo t¹o vµ chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n. Tuy nhiªn, mét sè chñ ®Ò míi vÉn cã
thÓ sö dông ph−¬ng ph¸p gi¶ng bµi, nh−ng kh«ng thÓ chiÕm h¬n 25% tæng sè thêi gian cña
kho¸ tËp huÊn. §Ó n©ng cao chÊt l−îng ®µo t¹o khi sö dông ph−¬ng ph¸p gi¶ng bµi cÇn chó ý
mét sè ®iÓm:
- KÕt cÊu bµi gi¶ng gän nhÑ, ®i s©u vµo vÊn ®Ò míi.
- ChØ ¸p dông cho häc viªn lµ çn bé dù ¸n cña th«n hoÆc phæ cËp viªn cÊp th«n.
114
- Sö dông çc ph−¬ng tiÖn nghe nh×n (m¸y ®Ìn chiÕu qua ®Çu, phim ®Ìn chiÕu, video...)
®Ó thùc hiÖn gi¶ng bµi cã minh häa.
- TÝch cùc ®Æt c©u hái ®Ó t¹o th«ng tin hai chiÒu.
Ph−¬ng ph¸p nµy cã −u ®iÓm lµ tiÕt kiÖm thêi gian, thÝch hîp víi líp cã nhiÒu häc viªn, sö
dông ph−¬ng tiÖn gi¶ng d¹y hiÖn ®¹i, dÔ kiÓm tra vµ tæ chøc thùc hiÖn.
Tuy nhiªn ph−¬ng ph¸p nµy cã nhiÒu h¹n chÕ: giao tiÕp 1 chiÒu kh«ng cã ph¶n håi hoÆc t−¬ng
t¸c qua l¹i gi÷a ng−êi d¹y vµ häc, hiÖu qu¶ kÐm, kh«ng cã kü n¨ng thùc hµnh
4.2. Th¶o luËn nhãm hay lµm bµi tËp theo nhãm
Th¶o luËn nhãm cho phÐp n«ng d©n trao ®æi ý t−ëng víi nhau vµ víi çn bé khuyÕn n«ng
khuyÕn l©m. Do vËy th¶o luËn nhãm kÝch thÝch suy nghÜ cña tõng ç nh©n n«ng d©n. Th¶o
luËn nhãm cßn t¹o cho n«ng d©n mét c¶m gi¸c vÒ tr¸ch nhiÖm vµ mong muèn ®ãng gãp...
§©y lµ mét ph−¬ng ph¸p huÊn luyÖn h÷u hiÖu trong c«ng t¸c ®µo t¹o khuyÕn n«ng khuyÕn
l©m.
Sau ®©y lµ mét sè kü n¨ng vÒ huÊn luyÖn b»ng ph−¬ng ph¸p th¶o luËn nhãm:
- Thu thËp cµng nhiÒu th«ng tin cµng tèt vÒ mçi ç nh©n n«ng d©n tham gia huÊn luyÖn.
- T¹o lËp mét kh«ng khÝ tho¶i m¸i tõ khi b¾t ®Çu cuéc th¶o luËn.
- §iÒu khiÓn cho mçi n«ng d©n tù giíi thiÖu vÒ m×nh (nÕu hä ch−a biÕt nhiÒu vÒ nhau)
- Tr×nh bµy vÊn ®Ò thËt ng¾n gän vµ râ rµng.
- H−íng cuéc th¶o luËn tËp trung vµo chñ ®Ò ®· lùa chän.
- Lu«n khuyÕn khÝch mçi n«ng d©n ®−a ra quan ®iÓm cña m×nh.
- §iÒu khiÓn nhãm lµm sao trong mét thêi ®iÓm chØ cã mét ng−êi nãi.
- Lu«n ®Æt çc c©u hái më cho n«ng d©n khi vÊn ®Ò nµo cßn ch−a râ.
Sau mçi cuéc th¶o luËn ph¶i tæng hîp ph¶n håi tõ phÝa n«ng d©n vÒ lîi Ých cña líp huÊn
luyÖn, thµnh c«ng cña líp huÊn luyÖn.
4.3. HuÊn luyÖn t¹i hiÖn tr−êng

HuÊn luyÖn trªn hiÖn tr−êng lµ mét ho¹t ®éng ®µo t¹o ngay trªn ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt nh−: ®ång
ruéng, v−ên −¬m... §©y lµ ®µo t¹o kü n¨ng nªn ®ßi hái sù tham gia cña n«ng d©n trùc tiÕp
thùc hiÖn çc b−íc c«ng viÖc cô thÓ.
§Ó ®¹t kÕt qu¶ tèt, ng−êi n«ng d©n ®· ®−îc trang bÞ tr−íc hoÆc ®· hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ çc
c«ng viÖc ph¶i lµm.
Kü n¨ng huÊn luyÖn hiÖn tr−êng ®ßi hái ë çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m lµ:
- Ph¶i cã tay nghÒ thµnh thôc, hiÓu biÕt râ vÒ kh¶ n¨ng cña tõng n«ng d©n vµ hiÖn tr−êng
thùc hiÖn.
- Cã kh¶ n¨ng giao tiÕp vµ lµm mÉu tèt.
- Cã kh¶ n¨ng ph©n tÝch vµ tæng kÕt çc vÊn ®Ò thùc tiÔn
Çc b−íc tiÕn hµnh huÊn luyÖn hiÖn tr−êng:
- Chän chñ ®Ò huÊn luyÖn.
115
Mçi chñ ®Ò huÊn luyÖn bao gåm 1 b−íc c«ng viÖc riªng biÖt hoÆc 2 hoÆc 3 b−íc c«ng
viÖc kÕ tiÕp liªn tôc, vÝ dô, kü thuËt dïng th−íc ch÷ A ®Ó x¸c ®Þnh ®−êng ®ång møc lµ
mét b−íc c«ng viÖc riªng rÏ hay kü thuËt ®µo hè vµ trång c©y lµ 2 b−íc c«ng viÖc kÕ
tiÕp nhau...
- Tæ huÊn luyÖn.
Tæ huÊn luyÖn gåm mét sè n«ng d©n 5-7 ng−êi (kh«ng nªn qu¸ ®«ng) ®Ó ®¶m b¶o mçi
n«ng d©n ®Òu ph¶i thùc hµnh çc c«ng viÖc, ®−îc theo dâi vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶.
- ChuÈn bÞ hiÖn tr−êng, vËt t− vµ c«ng cô.
- TiÕn hµnh huÊn luyÖn.
• Çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m nªu râ môc ®Ých.
• Çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m giíi thiÖu çc thao t¸c vµ lµm mÉu.
• N«ng d©n tiÕn hµnh thùc hiÖn.
• Çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m gi¸m s¸t.
- §¸nh gi¸ kÕt qu¶ vµ rót kinh nghiÖm
4.4. Tr×nh diÔn kÕt qu¶

Tr×nh diÔn kÕt qu¶ lµ mét ph−¬ng ph¸p huÊn luyÖn nh»m:
- Chøng minh vµ chØ cho n«ng d©n nh÷ng kÕt qu¶ thùc tiÔn cña mét ho¹t ®éng s¶n xuÊt
nµo ®ã.
- ThuyÕt phôc n«ng d©n chÊp nhËn vµ lµm theo.
Tr×nh diÔn kÕt qu¶ bao gåm çc b−íc sau:
- X¸c ®Þnh môc tiªu.
- Lùa chän m« h×nh vµ ®Þa ®iÓm tr×nh diÔn. ¦u tiªn lùa chän çc m« h×nh tr×nh diÔn
ngay t¹i céng ®ång.
- X©y dùng kÕ ho¹ch tr×nh diÔn.
• KÕ ho¹ch phèi hîp víi n«ng d©n cã m« h×nh.
• Dù to¸n ng©n s¸ch.
• X¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm vµ thêi gian.
- H−íng dÉn tr×nh diÔn kÕt qu¶
• Tr×nh bµy tæng hîp kÕt qu¶ cña m« h×nh (cã thÓ ng−êi chñ m« h×nh tr×nh bµy)
• H−íng dÉn n«ng d©n th¨m vµ xem trªn thùc ®Þa.
• §Ò nghÞ mçi n«ng d©n ®−a ra nhËn xÐt vµ th¶o luËn.
• Tæng hîp nh÷ng vÊn ®Ò mµ n«ng d©n quan t©m vÒ m« h×nh tr×nh diÔn.
- Trao ®æi kinh nghiÖm
• Yªu cÇu mét sè n«ng d©n ®· tõng ®−îc th¨m qua, xem hay cã m« h×nh t−¬ng tù b¸o
ço cho mäi n«ng d©n cïng biÕt hä ®· xem g×, nh×n thÊy g× vµ cã nh÷ng g×
• Mäi ng−êi cïng th¶o luËn.
116
Mét cuéc tr×nh diÔn kÕt qu¶ ®¹t kÕt qu¶ tèt chØ khi n«ng d©n hiÓu, tin vµ ¸p dông nh÷ng g× mµ
hä ®· häc ®−îc
4.5. Tr×nh diÔn ph−¬ng ph¸p

Tr×nh diÔn ph−¬ng ph¸p lµ mét ph−¬ng ph¸p ®µo t¹o thùc hµnh nh»m chØ cho n«ng d©n: lµm
nh− thÕ nµo? v× vËy, tr×nh diÔn ph−¬ng ph¸p lµ ph−¬ng ph¸p huÊn luyÖn hiÖn tr−êng, n«ng d©n
ph¶i thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc, thao t¸c cô thÓ. Tr×nh diÔn ph−¬ng ph¸p bao gåm çc b−íc
sau:
- X¸c ®Þnh môc tiªu.
- LËp kÕ ho¹ch tr×nh diÔn.
- Lùa chän ®iÓm tr×nh diÔn. Ph¶i ®¶m b¶o r»ng, ®iÓm tr×nh diÔn gièng hoÆc t−¬ng tù nh−
®iÒu kiÖn cña n«ng d©n. Tèt nhÊt, nªn lùa chän ®Þa ®iÓm t¹i th«n b¶n cña hä.
- ChuÈn bÞ tµi liÖu gi¶ng d¹y vµ ph−¬ng tiÖn.
- Th«ng b¸o vÒ tr×nh diÔn.
- H−íng dÉn tr×nh diÔn.
• Gi¶i thÝch râ môc tiªu vµ tÇm quan träng cña tr×nh diÔn.
• Çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m lµm mÉu, ®¶m b¶o çc thao t¸c ®¬n gi¶n dÔ lµm
vµ cã kÕt qu¶ tèt ®Ó n«ng d©n muèn lµm.
• Mçi mét thao t¸c hay b−íc c«ng viÖc cÇn ph¶i gi¶i thÝch thËt râ t¹i sao ph¶i lµm
nh− vËy.
• Lu«n khuyÕn khÝch n«ng d©n ®Æt c©u hái, ®−a ra ý kiÕn b×nh luËn vµ ®Ò nghÞ. Lu«n
thÓ hiÖn sù nhiÖt t×nh trong thao t¸c, ®Ó n«ng d©n cã thÓ c¶m nhËn mong muèn lµm.
- Häc trong khi thùc hµnh.
• §Ó cho mçi n«ng d©n thùc hµnh.
• KhuyÕn khÝch n«ng d©n h−íng dÉn cho nhau vµ gióp nhau ®Õn khi hä lµm ®−îc.
- §¸nh gi¸ tæng kÕt vµ b×nh luËn.
4.6. Héi th¶o trªn hiÖn tr−êng

Héi th¶o trªn hiÖn tr−êng hay cßn gäi lµ héi th¶o ®Çu bê lµ mét h×nh thøc huÊn luyÖn b»ng
viÖc trao ®æi kinh nghiÖm ®Ó ®¸nh gi¸ vµ gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò ngay trªn hiÖn tr−êng. §©y lµ
h×nh thøc ®µo t¹o mang l¹i kÕt qu¶ c¶ 2 mÆt: n©ng cao kinh nghiÖm cho n«ng d©n vµ gi¶i
quyÕt çc vÊn ®Ò cô thÓ. Héi th¶o trªn hiÖn tr−êng cßn lµ qu¸ tr×nh häc hái kinh nghiÖm gi÷a
n«ng d©n víi nhau trong céng ®ång.
TiÕn hµnh héi th¶o trªn hiÖn tr−êng cÇn chó ý mét sè ®iÓm sau:
- Lùa chän hiÖn tr−êng th¶o luËn sao cho ®¹i diÖn chung c¶ th«n b¶n.
- Nh÷ng vÊn ®Ò th¶o luËn ®Æt ra tõ thùc tÕ cña ®ång ruéng mµ nhiÒu ng−êi trong céng
®ång cïng quan t©m.
- KhuyÕn khÝch n«ng d©n ®−a ra nh÷ng ®¸nh gi¸ vµ kinh nghiÖm cña m×nh.
- Ph¶i ®−a ra ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ th¶o luËn cô thÓ.
117
- Gi¸m s¸t vµ theo dâi çc ho¹t ®éng sau th¶o luËn.
4.7. §µo t¹o theo kiÓu huÊn luyÖn IPM

HuÊn luyÖn IPM lµ mét ph−¬ng ph¸p huÊn luyÖn cïng tham gia ®· vµ ®ang ¸p dông phæ biÕn
trong trång trät, ®Æc biÖt lµ trång lóa. §µo t¹o theo kiÓu huÊn luyÖn IPM cÇn ®−îc phæ biÕn
réng r·i cho huÊn luyÖn ®µo t¹o çc kü thuËt ch¨n nu«i, l©m nghiÖp vµ çc c©y trång dµi ngµy.
118
Ch−¬ng 4
MéT Sè Kü N¡NG CÇN Cã TRONG QU¸ TR×NH
TIÕN HµNH PRA Vµ TRONG LËP KÕ HO¹CH
KHUYÕN N¤NG KHUYÕN L¢M
(tham kh¶o cho çc thµnh viªn nhãm c«ng t¸c PRA )
1. Mét sè kü n¨ng trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh PRA

PRA lµ mét qu¸ tr×nh bao gåm nhiÒu ng−êi, nhiÒu chuyªn m«n, nhiÒu thµnh phÇn víi tr×nh ®é
kh¸c nhau cïng tham gia. NÕu biÕt ph¸t huy thÕ m¹nh cña nh÷ng ng−êi tham gia, h¹n chÕ
nh÷ng nh−îc ®iÓm cè h÷u cña tõng thµnh phÇn th× c«ng viÖc sÏ tiÕn hµnh thuËn lîi, thu ®−îc
kÕt qu¶ nh− mong muèn. NÕu kh«ng, chóng ta sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n trong c«ng viÖc. D−íi
®©y, chóng t«i xin nªu lªn mét sè kü n¨ng trong viÖc lµm PRA ®Ó mäi ng−êi tham kh¶o khi
tiÕn hµnh PRA.
1.1. Kü n¨ng trong giao tiÕp

Giao tiÕp lµ mét khoa häc, mét nghÖ thuËt ®Ó ®¹t ®Õn sù hµi hoµ gi÷a ng−êi nãi vµ ng−êi
nghe, vµ ng−îc l¹i. V× thÕ, ng−êi çn bé lµm PRA cÇn ph¶i l−u ý mÊy ®iÓm sau:
- Ph¶i cëi më, ch©n thµnh, l¾ng nghe ý kiÕn cña ng−êi d©n, quan t©m ®Õn nh÷ng g× mµ
ng−êi d©n quan t©m. Ph¶i nãi chËm, râ rµng.
- Ph¶i cè g¾ng nghe hÕt ý kiÕn cña ng−êi d©n, tuyÖt ®èi kh«ng nªn ng¾t lêi hä. NÕu ch−a
râ cã thÓ ®−a ra c©u gîi ý ®Ó hä tr¶ lêi, võa l¾ng nghe, võa ghi chÐp, th−êng xuyªn cã
cö chØ bµy tá sù ®ång t×nh víi ý kiÕn cña hä vµ cã lêi khen khi cÇn thiÕt
- Çch nªu vÊn ®Ò vµ ®Æt c©u hái më, dÔ hiÓu, hái víi th¸i ®é nhÑ nhµng, khiªm tèn, tuÇn
tù tõng c©u hái mét, t¹o cho ng−êi d©n cã ®iÒu kiÖn tr¶ lêi vµ tham gia mét çch chñ
®éng võa tr¶ lêi võa th¶o luËn víi chóng ta tr¸nh t×nh tr¹ng nªu c©u hái liªn tôc b¾t
ng−êi d©n tr¶ lêi. Nh− vËy th× cã kh¸c nµo mét cuéc "thÈm vÊn hä"
- CÇn chñ ®éng mêi nh÷ng ng−êi Ýt nãi, rôt rÌ ®Ó hä bµy tá ý kiÕn quan ®iÓm cña m×nh,
tr¸nh t×nh tr¹ng mét vµi ng−êi nãi hÕt phÇn cña ng−êi kh¸c.
- CÇn t¹o ra sù chó ý cña ng−êi nghe, v× sù chó ý lµ khëi ®iÓm cña viÖc quan t©m
- KhuyÕn khÝch sù quan t©m cña ng−êi nghe.
- Gîi sù ham muèn vÒ th«ng tin cña ng−êi nghe.
- ThuyÕt phôc ng−êi n«ng d©n tõ nghe, hiÓu ®Õn cã hµnh ®éng cô thÓ vµ lµm cho hä tin
ch¾c r»ng hä sÏ ®−îc tho¶ m·n tõ çc hµnh ®éng cña hä.
- CÇn chó ý ®Õn ®Æc ®iÓm d©n téc, t«n gi¸o, tÝn ng−ìng, phong tôc tËp qu¸n, tr×nh ®é v¨n
ho¸, tuæi t¸c, giíi tÝnh ®Ó cã çch giao tiÕp sao cho phï hîp.
- CÇn tr¸nh lèi giao tiÕp ¸p ®Æt, mét chiÒu.
- Çc c©u hái nªn lµ çc c©u hái gîi më, hoÆc çc t×nh huèng gi¶ thiÕt g¾n liÒn víi ®iÒu
kiÖn hoµn c¶nh cña ®Þa ph−¬ng.
119
1.2. Kü n¨ng trong qu¸ tr×nh thu thËp vµ xö lý th«ng tin
PRA lµ qu¸ tr×nh thu thËp, ®¸nh gi¸ th«ng tin cã sù tham gia cña n«ng d©n. V× thÕ, kü n¨ng
thu thËp, sö lý vµ ®¸nh gi¸ th«ng tin lµ hÕt søc quan träng ®èi víi çn bé khuyÕn n«ng.
§Ó cã thÓ thu thËp th«ng tin khi lµm PRA, cã thÓ dùa vµo çc nguån sau:
- Çc d÷ liÖu thø cÊp: Nguån nµy th−êng cã s½n ë çc Së N«ng nghiÖp vµ PTNT, Së
KHCN vµ m«i tr−êng, Côc thèng kª, çc phßng n«ng nghiÖp vµ PTNT, UBND çc x·...
Chóng ta cã thÓ liªn hÖ xin çc sè liÖu vÒ t×nh h×nh tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi, d©n téc,
diÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l−îng, sè con gia sóc, ®Þa ®iÓm ®Êt ®ai, thÞ tr−êng vµ çc b¶n
®å... Çc sè liÖu nµy rÊt cÇn cho c«ng t¸c PRA ë mét vïng nµo ®ã mµ ta nghiªn cøu.
- Çc nghiªn cøu, ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ®· lµm tr−íc ®©y: Khi tiÕn hµnh thu thËp th«ng
tin, nªn t×m hiÓu xem trªn ®Þa bµn ®· cã çc ch−¬ng tr×nh, dù ¸n hay nghiªn cøu nµo ®·
lµm tr−íc ®©y hay kh«ng, sè liÖu c«ng bè hay b¸o ço, khuyÕn ço cña chóng ra sao...
®Ó xem ta cã thÓ tËn dông ®−îc g×, tr¸nh ®iÒu g×, nh»m tiÕp kiÖm thêi gian, søc lao
®éng vµ tiÒn b¹c.
- Çc nghiªn cøu viªn vµ çn bé khuyÕn n«ng c¬ së: CÇn dùa vµo nh÷ng ng−êi nµy ®Ó
khai th¸c th«ng tin v× hä lµ nh÷ng ng−êi g¾n bã trùc tiÕp víi c¬ së, hiÓu biÕt kh¸ râ ®iÒu
kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi cña ®Þa ph−¬ng nªn hä lµ nh÷ng ng−êi cung cÊp th«ng tin
®¸ng tin cËy.
- Quan s¸t b»ng m¾t: B»ng chÝnh m¾t m×nh chóng ta cã thÓ thu thËp ®−îc çc th«ng tin
trùc gi¸c nh−: ®é dèc, th¶m thùc vËt, nguån n−íc, ph©n bè d©n c−, t×nh h×nh s¶n xuÊt...
- §o ®¹c trùc tiÕp: §Ó cã çc th«ng tin chÝnh x¸c vµ ®Þnh l−îng, chóng ta cã thÓ dïng
dông cô nh− c©n, th−íc... ®Ó c©n ®ong, ®o, ®Õm. Th«ng th−êng lµ ng−êi ta dïng
ph−¬ng ph¸p trªn khi cÇn cã çc th«ng tin vÒ diÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l−îng, sè ®Çu
con gia sóc...
- HiÖn tr¹ng canh t¸c vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña çc hÖ thèng canh t¸c hiÖn cã.
- KiÕn thøc vµ sù hiÓu biÕt cña ng−êi n«ng d©n.
- Pháng vÊn n«ng d©n vµ çn bé ®Þa ph−¬ng.
- Çc thÝ nghiÖm trªn ®ång ruéng cña n«ng d©n.
§Ó thu thËp th«ng tin, cã thÓ dùa vµo çc ph−¬ng ph¸p sau:
- Thu thËp th«ng tin kh«ng dïng phiÕu ®iÒu tra, bao gåm:
• Sö dông kÕt qu¶ cña çc thÝ nghiÖm tr−íc.
• Sö dông çc d÷ liÖu thø cÊp.
• T×m hiÓu quan s¸t trùc tiÕp.
• §o ®¹c trùc tiÕp.
- Thu thËp th«ng tin cã dïng phiÕu ®iÒu tra, bao gåm:
• Pháng vÊn nh÷ng ng−êi am hiÓu nhÊt vÒ mét chuyªn ®Ò nµo ®ã.
• Pháng vÊn b¸n chÝnh thøc tõng n«ng d©n.
• Pháng vÊn chÝnh thøc n«ng d©n víi néi dung chuyªn s©u.
• Pháng vÊn nhãm n«ng d©n.
120
Ng−êi ta còng th−êng sö dông çc ph−¬ng ph¸p sau ®©y ®Ó thu thËp vµ xö lý th«ng tin khi lµm
PRA
- Ph−¬ng ph¸p KIP (hái nh÷ng ng−êi am hiÓu sù viÖc)
Thµnh phÇn tõ 7-15 ng−êi, bao gåm: N«ng d©n, nhµ bu«n, ng©n hµng, chñ nhiÖm hîp t¸c x·,
chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, çn bé khuyÕn n«ng, thÇy c« gi¸o... Môc ®Ých lµ ®Ó t×m hiÓu t×nh
h×nh chung.
- Ph−¬ng ph¸p SWOT (viÕt t¾t cña çc tõ tiÕng Anh: m¹nh yÕu, triÓn väng vµ rñi ro)
Môc ®Ých: §Ó x¸c ®Þnh nh÷ng mÆt m¹nh, yÕu, triÓn väng vµ rñi ro cña mét ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt,
mét ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi nµo ®ã trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh cña mét lµng, x·, céng ®ång
hay mét tæ chøc, mét n«ng hé.
- Ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i ABC
Môc ®Ých ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng n«ng hé nghÌo trong sè n«ng hé trong lµng, x·, céng ®ång:
A: BiÓu thÞ cho hé giÇu
B: BiÓu thÞ cho hé trung b×nh
C: BiÓu thÞ cho hé nghÌo
Çc møc ®é giÇu, trung b×nh, nghÌo th−êng do nhãm KIP b×nh chän
- Ph−¬ng ph¸p WEB
Môc ®Ých lµ ®Ó ph©n tÝch nh÷ng khã kh¨n hiÖn t¹i trong mét céng ®ång. (Xem phÇn ph−¬ng
ph¸p x¸c ®Þnh nhu cÇu). Khi ph©n tÝch çc th«ng tin trong PRA, ng−êi ta cã thÓ ph©n tÝch
theo çc h−íng sau ®©y:
* Ph©n tÝch çc yÕu tè kh«ng gian
• B¶n ®å: B¶n ®å ®Êt, ®Þa h×nh, n−íc, b¶n ®å c©y trång, b¶n ®å x· héi
• S¬ ®å mÆt c¾t
• H×nh vÏ m« t¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña toµn bé n«ng hé víi nh÷ng mèi t−¬ng quan
qua l¹i gi÷a çc s¶n phÈm vµ phô phÈm cña mçi ho¹t ®éng s¶n xuÊt.
* Ph©n tÝch çc yÕu tè thêi gian
• LÞch bè trÝ c©y trång
• DiÔn biÕn çc yÕu tè khÝ t−îng nh− nhiÖt ®é, ®é Èm, l−îng m−a, mùc n−íc trªn
®ång vµ s«ng ngßi.
• LÞch diÔn biÕn møc ®é cung cÊp thùc phÈm, thøc ¨n gia sóc qua tõng th¸ng.
• LÞch diÔn biÕn møc ®é, nhu cÇu lao ®éng, møc ®é, nhu cÇu tiÒn mÆt qua tõng th¸ng.
• LÞch diÔn biÕn çc møc ®é s©u bÖnh h¹i qua tõng th¸ng.
* Ph©n tÝch çc yÕu tè dßng ch¶y.
• Dßng ch¶y vÒ tiÒn mÆt: Gåm dßng ch¶y vµo vµ ch¶y ra qua tõng th¸ng, qua ®ã biÕt
®−îc thêi gian nµo cÇn tiÒn, thêi gian nµo thu ®−îc nhiÒu tiÒn.
• Dßng ch¶y vÒ ®Çu t− nguyªn vËt liÖu, vËt t− cho s¶n xuÊt.
• Dßng ch¶y vÒ nhu cÇu lao ®éng qua tõng th¸ng cho tõng ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ cho
toµn bé n«ng hé.
121
1.3. KiÓm tra th«ng tin
Çc th«ng tin mµ ta thu thËp ®−îc tõ nhiÒu nguån, nhiÒu ng−êi kh¸c nhau nªn ®«i khi kh«ng
cËp nhËp, kh«ng chÝnh x¸c, kh«ng ®¹i diÖn... V× thÕ cÇn ph¶i kiÓm tra çc th«ng tin thu ®−îc
tr−íc khi sö dông nã. Cã çc çch sau ®©y ®Ó kiÓm tra çc th«ng tin thu ®−îc:
- Th¶o luËn çc th«ng tin nghi vÊn t¹i çc cuéc häp nhãm ®Ó lÊy ý kiÕn thèng nhÊt.
- §i kiÓm tra ngoµi thùc ®Þa.
- §èi chiÕu víi b¶n ®å vµ çc t− liÖu cã s½n.
- Hái çc chuyªn gia hoÆc ng−êi am hiÓu sù viÖc.
- Cã thÓ c©n, ®ong, ®o, ®Õm ®Ó kiÓm tra.
- Lo¹i bá çc th«ng tin trïng lÆp, kh«ng chÝnh x¸c.
1.4. Kü n¨ng tæ chøc cuéc häp nhãm

§Ó tæ chøc mét cuéc häp nhãm cã kÕt qu¶, cÇn chuÈn bÞ ®Çy ®ñ çc ®iÒu kiÖn vµ tu©n thñ çc
nguyªn t¾c sau ®©y:
- §Þa ®iÓm, thêi gian, chñ ®Ò cuéc häp ph¶i râ rµng vµ ®−îc th«ng b¸o tr−íc cho mäi
ng−êi.
- Néi dung cuéc häp vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn th¶o luËn cÇn ph¶i ®−îc chuÈn bÞ tr−íc ®Ó cã
chñ ®éng vÒ thêi gian vµ tr×nh tù, tr¸nh t¶n m¹n, l¹c ®Ò.
- Ph¶i ph©n c«ng ng−êi ®iÒu khiÓn, ng−êi ghi chÐp (th− ký) ®Ó ghi l¹i tÊt c¶ çc ý kiÕn
cña çc thµnh viªn. Cè g¾ng døt ®iÓm tõng vÊn ®Ò mét.
- VÊn ®Ò nªu ra cÇn ng¾n gän, dÔ hiÓu, tr¸nh trõu t−îng vµ cµng ®Þnh l−îng ho¸ ®−îc th×
cµng tèt.
- Nhãm kh«ng nªn qu¸ lín, th«ng th−êng chØ tõ 15-25 ng−êi lµ võa. Thêi gian häp chØ
nªn kÐo dµi tõ 1,5 tiÕng - 2 tiÕng lµ cïng.
- KhuyÕn khÝch mäi ng−êi trong nhãm ®Òu tham gia ph¸t biÓu ý kiÕn, tr¸nh ®Ó mét sè
ng−êi nãi hÕt phÇn ng−êi kh¸c. CÇn khÐo lÐo "mêi" nh÷ng ng−êi ngåi phÝa d−íi tham
gia ph¸t biÓu ý kiÕn.
- CÇn khÐo lÐo dung hoµ çc ý kiÕn ®èi lËp nhau vµ gi÷ hoµ khÝ trong cuéc häp.
- Sö dông çc c«ng cô hç trî ®Ó lµm cho cuéc häp thªm sinh ®éng vµ dÔ hiÓu nh−: b¶ng
®en, tranh ¶nh, sa bµn...
- Tr−íc khi chuyÓn qua vÊn ®Ò míi, cÇn tãm t¾t, nh¾c l¹i nh÷ng vÊn ®Ò ®· bµn b¹c, thèng
nhÊt.
- Ph¶i ®Æc biÖt chó ý khi trong cuéc häp cã nhiÒu ng−êi ë çc ®é tuæi kh¸c nhau, çc giíi
vµ ngµnh nghÒ kh¸c nhau ®Ó lµm sao cho mäi ng−êi c¶m th«ng vui vÎ, tho¶i m¸i.
- CÇn biÕt kÕt thóc cuéc häp ®óng lóc, ®óng giê.
122
2. Mét sè kü n¨ng trong lËp kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
th«n b¶n
Trªn c¬ së nh÷ng kinh nghiÖm ho¹t ®éng thùc tiÔn, chóng t«i xin giíi thiÖu mét sè kü n¨ng
trong qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng - khuyÕn l©m th«n b¶n. Nh÷ng kü n¨ng nµy ®−îc
tr×nh bµy qua mét sè b−íc sau:
2.1. Çc kü n¨ng: cã 6 kü n¨ng theo 6 b−íc sau
B−íc 1. X¸c ®Þnh nhu cÇu cña n«ng d©n

Cã nhiÒu çch ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu cña n«ng d©n. Cã thÓ th«ng qua ph−¬ng ph¸p pháng vÊn
trùc tiÕp n«ng d©n, hái nh÷ng ng−êi am hiÓu sù viÖc ë ®Þa ph−¬ng kÕt hîp víi çc sè liÖu ®iÒu
tra kh¸c ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu cña n«ng d©n. Song çch lµm sau ®©y lµ dÔ lµm vµ cã hiÖu qu¶
h¬n c¶ trong viÖc x¸c ®Þnh nhu cÇu cña n«ng d©n. Chóng t«i gäi ®ã lµ ph−¬ng ph¸p dïng thÎ
(phiÕu) nªu yªu cÇu. Çch lµm nh− sau:
ChuÈn bÞ kho¶ng 50 - 100 thÎ giÊy cøng cã kÝch th−íc 10 x 20cm (dïng giÊy b×a cã mµu lµ tèt
nhÊt). ChuÈn bÞ thªm kho¶ng 5 - 6 bót d¹ vµ 1 cuén b¨ng dÝnh (cã thÓ dïng ®inh gim). NÕu
cã thÓ cã 1 b¶ng ®en lµ tèt nhÊt dïng ®Ó d¸n çc thÎ lªn ®ã. NÕu kh«ng cã th× cã thÓ tËn dông
bøc t−êng hoÆc mÆt tñ ®Ó thay thÕ.
Sau ®ã, mêi mét sè n«ng d©n am hiÓu vµ trùc tiÕp tham gia vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt mµ ta cÇn
t×m hiÓu (nhãm nµy tõ 5 - 10 ng−êi). Ph¸t thÎ vµ bót cho hä vµ yªu cÇu hä viÕt çc nhu cÇu
(hoÆc çc khã kh¨n trë ng¹i mµ hä gÆp ph¶i) trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Yªu cÇu hä viÕt ch÷ to
vµ ng¾n gän. Sau ®ã, ng−êi tæ chøc sÏ tËp hîp çc thÎ ®ã l¹i vµ d¸n (hoÆc gim) çc thÎ ®ã lªn
b¶ng (hoÆc lªn t−êng) theo çc nhãm cã yªu cÇu t−¬ng tù. Khi lµm yªu cÇu çc n«ng d©n
cïng tham gia ph©n nhãm, nhÊt lµ ë nh÷ng nhu cÇu ch−a râ rµng hoÆc trung gian th× ý kiÕn
cña nh÷ng ng−êi tham gia khi ph©n nhãm sÏ gióp chóng ta x¾p xÕp chÝnh x¸c nã vµo nhãm
nhu cÇu nµo. Sau khi t¹m thêi ph©n ®−îc çc nhãm nhu cÇu trªn c¬ së ý kiÕn cña çc ç nh©n
riªng lÎ ®iÒu cÇn thiÕt lµ ph¶i lÊy ý kiÕn th¶o luËn cña c¶ nhãm xem sù x¸c ®Þnh çc nhu cÇu
®ã ®· hîp lý vµ ®Çy ®ñ ch−a, cßn thiÕu hoÆc cÇn ®iÒu chØnh nhu cÇu nµo n÷a kh«ng.
B»ng çch nµy, chóng ta cã thÓ dÔ dµng x¸c ®Þnh nhu cÇu cña ng−êi n«ng d©n vÒ bÊt cø lÜnh
vùc nµo mµ ta cÇn t×m hiÓu.
¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ ®¬n gi¶n, rÎ tiÒn, dÔ lµm (kÕt hîp ®−îc c¶ ý kiÕn ç nh©n vµ
tËp thÓ) vµ dÔ cuèn hót ng−êi d©n tham gia. §iÒu cÇn l−u ý lµ ng−êi tæ chøc cÇn ph¶i gi¶i
thÝch râ rµng vµ h−íng dÉn cô thÓ cho çc n«ng d©n tham gia.
B−íc 2. XÕp thø tù møc ®é quan träng cña çc nhu cÇu (hoÆc çc trë ng¹i)
Sau khi ®· t×m ®−îc çc nhu cÇu (hoÆc çc khã kh¨n trë ng¹i) theo ph−¬ng ph¸p nh− ®· nªu ë
trªn th× ®iÒu quan träng tiÕp theo lµ ph¶i biÕt xÕp thø tù −u tiªn theo møc ®é tÇm quan träng
cña chóng ®Ó chóng ta t×m nh÷ng nhu cÇu quan träng, cÊp thiÕt nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt tr−íc, v×
kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn cña chóng ta kh«ng cho phÐp gi¶i quyÕt ®ång thêi çc nhu cÇu cïng
mét lóc ®−îc.
§Ó xÕp thø tù møc ®é quan träng cña çc nhu cÇu võa t×m ®−îc, chóng ta cã thÓ lµm theo 2
çch sau ®©y.
Çch 1- LiÖt kª çc nhu cÇu cña n«ng d©n lªn b¶ng hoÆc trªn tê giÊy khæ lín, sau ®ã cho
n«ng d©n th¶o luËn (vÉn dïng nhãm n«ng d©n nh− ë b−íc 1). Sau ®ã yªu cÇu hä xÕp thø tù
123
−u tiªn çc nhu cÇu b»ng çch gi¬ tay biÓu quyÕt. NÕu 2 hoÆc nhiÒu nhu cÇu cã sè biÓu quyÕt
nh− nhau th× ng−êi tæ chøc sÏ bµn b¹c víi nh÷ng ng−êi n«ng d©n tham gia vµ tiÕn hµnh biÓu
quyÕt l¹i cho ®Õn khi ®¹t ®−îc mét sù nhÊt trÝ cña c¶ nhãm.
¦u ®iÓm cña çch lµm nµy lµ ®¬n gi¶n, dÔ lµm, thÓ hiÖn sù d©n chñ b×nh ®¼ng vµ tham gia
tÝch cùc cña nh÷ng ng−êi cïng tham gia.
Çch 2- ChuÈn bÞ mét sè l−îng h¹t ®Ëu (hoÆc h¹t l¹c, h¹t sái...) ®ñ cho mçi ng−êi tham gia tõ
20 - 50 h¹t/ ng−êi. Sau ®ã liÖt kª çc nhu cÇu ra tê giÊy khæ to (hoÆc dïng phÊn, than kÎ trªn
nÒn nhµ hoÆc sµn) yªu cÇu mäi ng−êi bá çc h¹t ®Ëu (l¹c hoÆc sái) vµo « cña çc nhu cÇu theo
nguyªn t¾c nhu cÇu nµo quan träng th× bá nhiÒu h¹t. Sau ®ã céng sè h¹t cña mçi « (mçi nhu
cÇu) l¹i. Nh÷ng « cã nhiÒu h¹t th× chøng tá ng−êi n«ng d©n quan t©m vµ xÕp thø tù −u tiªn
cao nhu cÇu ®ã vµ ng−îc l¹i.
Chó ý: §«i khi do nhu cÇu nhiÒu mµ ng−êi n«ng d©n cã thÓ rèi trÝ, bá nhiÒu h¹t vµo nh÷ng «
cho nh÷ng lÇn bá ®Çu tiªn nªn nh÷ng « sau l¹i hÕt h¹t ®Ó bá.
§Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy cã thÓ yªu cÇu ng−êi n«ng d©n ®iÒu chØnh b»ng çch chuyÓn mét
sè h¹t tõ « nµy sang « kh¸c nÕu hä thÊy nh− vËy lµ hîp lý vµ ®óng víi ý ®Þnh cña hä. §iÒu
nµy cã thÓ lµm víi tõng ç nh©n hay víi c¶ nhãm.
B−íc 3. T×m ra nguyªn nh©n dÉn ®Õn çc nhu cÇu mµ ng−êi d©n ®−a ra (hay nhËn ra
nguyªn nh©n cña nh÷ng trë ng¹i)
Trong mét sè tr−êng hîp cã khi cã c¶ mét chuçi nguyªn nh©n g©y ra mét vÊn ®Ò trë ng¹i hoÆc
ng−îc l¹i. Do vËy, chóng ta cÇn xem xÐt tr−êng hîp ®Çy ®ñ d÷ liÖu ®Ó x¸c ®Þnh nguyªn nh©n
vµ trë ng¹i th× míi cã thÓ ®−a ra çc gi¶i ph¸p c¶i tiÕn. Tr−êng hîp nh÷ng trë ng¹i ch−a x¸c
®Þnh râ nguyªn nh©n th× cÇn cã thªm d÷ liÖu ®Ó minh chøng cho x¸c ®¸ng. Thùc tiÔn cho thÊy
cã tíi 5 lo¹i nguyªn nh©n g©y ra vÊn ®Ò trë ng¹i cÇn xem xÐt, ®ã lµ:
- Mét vÊn ®Ò trë ng¹i do nhiÒu nguyªn nh©n.
- Mét nguyªn nh©n ®Æc biÖt g©y ra nhiÒu lo¹i trë ng¹i.
- Hai vÊn ®Ò trë ng¹i cã liªn quan víi nhau.
- Nguyªn nh©n g©y ra chØ lµ gi¶ ®Þnh.
- Nguyªn nh©n g©y ra lµ do kh«ng thùc hiÖn sù canh t¸c
Sau ®©y ta h·y thö xem xÐt tõng lo¹i nguyªn nh©n cô thÓ:
* Mét vÊn ®Ò trë ng¹i do nhiÒu nguyªn nh©n
VÝ dô: TriÖu chøng thiÕu ®¹m trªn c©y ng« do nhiÒu yÕu tè g©y ra nh− bãn Ýt ph©n ®¹m, bãn
trªn bÒ mÆt nªn bÞ m−a lín röa tr«i, ®Êt bÞ xãi mßn, hµm l−îng chÊt h÷u c¬ trong ®Êt thÊp do
th©n l¸ c©y trång kh«ng ®−îc tr¶ l¹i cho ®Êt mµ ®em sö dông lµm thøc ¨n gia sóc hoÆc lµm
chÊt ®èt.
Nh− vËy, cã thÓ nhËn ra 2 nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn c©y ng« thiÕu ®¹m lµ çch thøc bãn
ph©n (bãn kh«ng ®ñ, bãn kh«ng ®óng çch) vµ ®Êt nghÌo chÊt h÷u c¬.
* Mét nguyªn nh©n ®Æc biÖt g©y ra nhiÒu trë ng¹i
VÝ dô: Canh t¸c trªn ®Êt ®åi dèc→ xãi mßn, röa tr«i → c©y trång sinh tr−ëng kÐm, n¨ng suÊt
thÊp → thiÕu thøc ¨n cho ch¨n nu«i→ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn kÐm → ®êi sèng n«ng
d©n khã kh¨n, thu nhËp thÊp → n«ng d©n ph¸ rõng lµm n−¬ng rÉy míi → m«i tr−êng bÞ ph¸
huû...
124
Nh− vËy, xãi mßn trªn ®Êt ®åi dèc lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y ra khã kh¨n. NÕu nh− chóng ta
cã gi¶i ph¸p æn ®Þnh ®−îc ®é ph× cña ®Êt b»ng kü thuËt canh t¸c trªn ®Êt dèc hîp lý th× çc
mèi liªn hÖ tiÕp theo sÏ tõng b−íc ®−îc gi¶i quyÕt.
* Hai vÊn ®Ò trë ng¹i cã quan hÖ qua l¹i víi nhau
Trong tr−êng hîp nµy cÇn ph¶i xem xÐt nguyªn nh©n g©y nªn trë ng¹i nµy ¶nh h−ëng ®Õn vÊn
®Ò trë ng¹i kh¸c ra sao ®Ó tõ ®ã t×m ph−¬ng ¸n gi¶i quyÕt ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh.
VÝ dô: S©u bÖnh, cá d¹i kh«ng nh÷ng ¶nh h−ëng ®Õn c©y trång ngoµi ®ång ruéng cßn ¶nh
h−ëng sang c¶ giai ®o¹n thu ho¹ch, b¶o qu¶n sau nµy.
* Nguyªn nh©n x¶y ra chØ lµ mét gi¶ ®Þnh
Trong nhiÒu tr−êng hîp, nhiÒu nguyªn nh©n g©y ra khã kh¨n trë ng¹i cã vÎ nh− kh«ng ch¾c
ch¾n vµ khã cã thÓ chøng minh t¹i chç. Trong tr−êng hîp nµy, cÇn ph¶i liÖt kª nh÷ng nguyªn
nh©n cã thÓ x¶y ra, sau ®ã th«ng qua çc d÷ liÖu thu nhËp ®−îc ®Ó t×m ra cèt lâi cña nguyªn
nh©n g©y ra qua ph−¬ng ph¸p ngo¹i suy vµ lo¹i trõ dÇn.
*Nguyªn nh©n g©y ra hh«ng ¸p dông kü thuËt canh t¸c
§«i khi chóng ta gÆp ph¶i tr−êng hîp lµ n«ng d©n kh«ng ¸p dông mét kü thuËt nµo ®ã trong
canh t¸c.
VÝ dô: nguyªn nh©n lµm cho c©y trång cã çc triÖu chøng thiÕu ph©n lµ do ng−êi d©n kh«ng
sö dông ph©n bãn (trång chay) hoÆc nÕu cã bãn th× bãn Ýt vµ kh«ng c©n ®èi, kh«ng ®óng kü
thuËt, kh«ng ®óng giai ®o¹n mµ c©y cÇn.
B−íc 4. Dïng h×nh vÏ (s¬ ®å) ®Ó biÓu diÔn sù liªn hÖ gi÷a nh÷ng khã kh¨n trë ng¹i vµ
nguyªn nh©n g©y ra
§©y lµ ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n, dÔ lµm vµ dÔ nhËn ra çc mèi liªn hÖ khi nh×n vµo. Th«ng
th−êng nh÷ng nhu cÇu, khã kh¨n vµ trë ng¹i ®−îc ®Æt trong çc h×nh hép vµ nguyªn nh©n g©y
ra h−íng tíi h×nh hép ®ã.
Th«ng th−êng ng−êi ta hay dïng s¬ ®å WEB (hay cßn gäi lµ s¬ ®å m¹ng nhÖn) ®Ó biÓu diÔn
quan hÖ nh©n qu¶ nµy. §Ó cho dÔ hiÓu, chóng t«i ®−a ra mét vÝ dô sau ®©y:
125
S¬ ®å 4.1
B»ng çch nµy, chóng ta dÔ dµng t×m ra nguyªn nh©n vµ çc gi¶i ph¸p ®Ó lo¹i trõ çc nguyªn
nh©n ®ã.
B−íc 5. LiÖt kª çc gi¶i ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt çc nhu cÇu vµ nh÷ng khã kh¨n trë ng¹i
Mét khi çc nguyªn nh©n g©y ra trë ng¹i chÝnh cho viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®· ®−îc nhËn
diÖn, chóng ta cÇn liÖt kª çc gi¶i ph¸p nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trë ng¹i ®· ®−îc nhËn th«ng
qua kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· c«ng bè, çc t− liÖu s½n cã hoÆc nh÷ng th«ng tin cã liªn quan.
B−íc 6. Chän läc çc gi¶i ph¸p kü thuËt ®Ó gi¶i quyÕt çc khã kh¨n trë ng¹i
Trong hµng lo¹t çc gi¶i ph¸p mµ chóng ta liÖt kª ®Ó gi¶i quyÕt çc khã kh¨n trë ng¹i hay nhu
cÇu, kh«ng ph¶i gi¶i ph¸p nµo còng cã tÝnh kh¶ thi do nh÷ng nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch
quan. V× thÕ nhiÖm vô cña chóng ta lµ cïng víi n«ng d©n chän ra:
- Nh÷ng gi¶i ph¸p kü thuËt thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i n«ng nghiÖp míi nghiªn
cøu vµ t×nh tr¹ng canh t¸c cña n«ng d©n.
- Nh÷ng gi¶i ph¸p kü thuËt cã tÝnh hiÖu qu¶ cao vÒ kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng.
126
- Gi¶i ph¸p kü thuËt phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi vµ ®iÒu kiÖn cña hé n«ng d©n.
- Gi¶i ph¸p gi¶m hoÆc tr¸nh rñi ro cho n«ng d©n.
- Gi¶i ph¸p cã tÝnh kh¶ thi víi ®iÒu kiÖn ng©n s¸ch, khuyÕn n«ng, cung øng dÞch vô ë ®Þa
ph−¬ng.
2.2. H−íng dÉn x©y dùng kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng khuyÕn l©m th«n b¶n
Sau khi n¾m ®−îc nhu cÇu cña n«ng d©n th× ®iÒu c¬ b¶n cña çc çn bé khuyÕn n«ng, ch−¬ng
tr×nh khuyÕn n«ng, dù ¸n khuyÕn n«ng lµ ph¶i tæ chøc vµ hç trî n«ng d©n ®Ó gi¶i quyÕt çc
nhu cÇu vµ khã kh¨n mµ ng−êi n«ng d©n ®ang gÆp ph¶i. §Ó çc ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng
thùc hiÖn cã kÕt qu¶ tèt th× nhÊt thiÕt ph¶i lËp kÕ ho¹ch vµ ch−¬ng tr×nh ho¹t ®éng chu ®¸o.
Cã nh− vËy chóng ta míi cã thÓ chñ ®éng trong c«ng viÖc vµ l−êng tr−íc çc khã kh¨n sÏ gÆp
ph¶i trong khi thùc hiÖn ®Ó cã ®èi s¸ch gi¶i quyÕt kÞp thêi vµ phï hîp.
KÕ ho¹ch khuyÕn n«ng ë th«n b¶n (hay ë mét ®Þa ph−¬ng) nµo ®ã ®Òu cÇn ph¶i ®−îc héi ®ñ 4
yÕu tè sau ®©y:
1) Ph¶i cã môc tiªu râ rµng: Cã thÓ cã môc tiªu ng¾n h¹n, trung h¹n vµ dµi h¹n víi nh÷ng
môc ®Ých cÇn ®¹t ®−îc trong mét kho¶ng thêi gian vµ kh«ng gian nhÊt ®Þnh. NÕu kh«ng,
ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng cña chóng ta sÏ khã mµ thu ®−îc kÕt qu¶ nh− mong muèn.
2) Çc ph−¬ng tiÖn cÇn cã ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu nãi trªn.
3) C©n nh¾c çc nguån lùc t¹i chç vµ bªn ngoµi cÇn thiÕt ®Ó thùc thi ch−¬ng tr×nh khuyÕn
n«ng (bao gåm vËt t−, tiÒn vèn, lao ®éng, kü thuËt míi, gièng míi...)
4) KÕ ho¹ch c«ng viÖc: §ã chÝnh lµ tiÕn ®é thùc hiÖn çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng nh»m ®¹t
®−îc çc môc tiªu cña ch−¬ng tr×nh hiÖn t¹i, cã hai çch lËp kÕ ho¹ch cho çc ch−¬ng
tr×nh khuyÕn n«ng.
Çch 1: LËp kÕ ho¹ch tõ d−íi lªn

§©y lµ çch c¬ b¶n ®óng víi nguyªn lý cña ph−¬ng ph¸p khuyÕn n«ng. Theo çch nµy th×
n«ng d©n cïng víi çn bé khuyÕn n«ng x©y dùng nh÷ng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn n«ng nghiÖp trªn
c¬ së nh÷ng nhu cÇu vµ nh÷ng tiÒm n¨ng ë ®Þa ph−¬ng, sau ®ã yªu cÇu cÊp trªn hç trî thùc
hiÖn.
Çch 2: LËp kÕ ho¹ch tõ trªn xuèng

Trong tr−êng hîp nµy, khuyÕn n«ng viªn vµ n«ng d©n chØ viÖc thùc hiÖn nh÷ng kÕ ho¹ch
khuyÕn n«ng do cÊp trªn ®−a xuèng
VÝ dô: Trång bao nhiªu ha gièng míi, Sind ho¸ ®µn bß ®Þa ph−¬ng, trång míi bao nhiªu ha
rõng...
V× thÕ khi x©y dùng ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng cho th«n b¶n ph¶i kÕt hîp c¶ hai lo¹i h×nh lËp
kÕ ho¹ch nãi trªn (nÕu cã) ®Ó tËn dông çc nguån lùc vµ kÕt hîp hµi hoµ lîi Ých quèc gia víi
lîi Ých ®Þa ph−¬ng.
D−íi ®©y chóng t«i xin tr×nh bµy mét sè b−íc lËp kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng - khuyÕn l©m th«n
b¶n c¬ së øng dông kÕt qu¶ PRA.
127
B−íc 1. Ph©n tÝch t×nh h×nh thùc t¹i cña th«n b¶n
Khi tiÕn hµnh x©y dùng ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng cho bÊt kú mét th«n b¶n nµo ®ã th× t×nh
h×nh thùc tr¹ng cña ®Þa ph−¬ng ®ã cÇn ph¶i ®−îc ph¸t triÓn mét çch ®Çy ®ñ. Nh÷ng vÊn ®Ò
trong s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp ë ®ã vµ nh÷ng khã kh¨n trë ng¹i cña chóng cÇn ph¶i ®−îc t×m
hiÓu kü cµng. Nh÷ng tiÒm n¨ng vÒ thiªn nhiªn, con ng−êi vµ çc nguån lùc kh¸c ph¶i ®−îc
x¸c ®Þnh vµ c©n nh¾c
B−íc nµy bao gåm 3 ho¹t ®éng chÝnh:
- Thu th©p th«ng tin: Bao gåm çc th«ng tin thø cÊp, cã s½n, çc th«ng tin th«ng qua pháng
vÊn n«ng d©n vµ kÕt qu¶ tiÕn hµnh PRA tr−íc ®ã. Cã thÓ ph¶i thu thËp rÊt nhiÒu th«ng tin, tµi
liÖu liªn quan ®Õn çc vÊn ®Ò nh− tù nhiªn, kinh tÕ x· héi, m«i tr−êng, çc lo¹i c©y trång, vËt
nu«i, çc hÖ thèng canh t¸c chñ yÕu cña ®Þa ph−¬ng, çc lo¹i b¶n ®å mÆt c¾t. Thu thËp ®−îc
nhiÒu th«ng tin th× chóng ta cµng cã nhiÒu c¬ së ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch chÝnh x¸c.
- Ph©n tÝch th«ng tin: Çc th«ng tin, tµi liÖu thu ®−îc cÇn ph¶i ®−îc ph©n tÝch, ph©n lo¹i ®Ó sö
dông cho ®óng môc ®Ých, ®óng ®èi t−îng vµ gióp ta x¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng khã kh¨n trë ng¹i
vµ tiÒm n¨ng cña th«n b¶n ®Ó lËp kÕ ho¹ch cho s¸t víi thùc tÕ.
- X¸c ®Þnh çc vÊn ®Ò vµ nh÷ng tiÒm n¨ng: §©y lµ c¬ së quan träng bËc nhÊt ®Ó x©y dùng kÕ
ho¹ch vµ ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng cho th«n b¶n. NÕu lµm tèt c«ng t¸c nµy chóng ta cã
quyÒn hy väng vµo mét kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng ®Çy ®ñ vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn th«n b¶n.
§Ó lµm tèt b−íc ph©n tÝch t×nh h×nh, th× ngoµi viÖc thu nhËp çc th«ng tin cã s½n, ng−êi çn
bé khuyÕn n«ng cÇn ph¶i tiÕn hµnh nhiÒu cuéc kh¶o s¸t thùc ®Þa ®Ó kiÓm tra, ®iÒu chØnh çc
tµi liÖu thu ®−îc; mÆt kh¸c cÇn tæ chøc nhiÒu cuéc häp th¶o luËn víi ng−êi d©n ®Ó trùc tiÕp
thu thËp th«ng tin.
Tãm l¹i: Ph¶i kÕt hîp c¶ hai nguån th«ng tin: trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp trong kh©u ph©n tÝch t×nh
h×nh.
B−íc 2. X¸c ®Þnh çc môc tiªu

Sau khi ®· ph©n tÝch toµn diÖn t×nh h×nh thùc tr¹ng cña th«n b¶n b»ng nh÷ng c«ng cô cña
PRA, chóng ta ph¶i quyÕt ®Þnh sÏ ®¹t ®−îc nh÷ng thay ®æi g× ë ®Þa ph−¬ng b»ng çc ch−¬ng
tr×nh khuyÕn n«ng. Çc gi¶i ph¸p mµ chóng ta ®−a ra ph¶i cã nh÷ng môc tiªu râ rµng vµ thùc
tÕ. Muèn vËy cÇn tiÕn hµnh theo 3 b−íc sau:
- T×m kiÕm çc gi¶i ph¸p: CÇn ph©n biÖt çc gi¶i ph¸p kü thuËt vµ gi¶i ph¸p ®ßi hái ph¶i cã sù
thay ®æi vÒ mÆt c¬ chÕ nh−: tÝn dông, bao tiªu s¶n phÈm...
- Lùa chän gi¶i ph¸p: Çc gi¶i ph¸p ®−a ra cÇn ph¶i tho¶ m·n çc yªu cÇu sau:
• Phï hîp vµ ®−îc n«ng d©n chÊp nhËn
• B¶o ®¶m ch¾c ch¾n vÒ mÆt kü thuËt, tøc lµ ®· ®−îc kiÓm nghiÖm trong thùc tÕ hoÆc qua
nghiªn cøu cã kÕt luËn râ rµng.
• Phï hîp víi chÝnh s¸ch Quèc gia vµ çc ho¹t ®éng kh¸c t¹i ®Þa ph−¬ng.
• Ph¶i cã tÝnh kh¶ thi cao trong ®iÒu kiÖn cña ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng th«n b¶n.
• N»m trong ph¹m vi tr¸ch nhiÖm vµ n¨ng lùc cña khuyÕn n«ng viªn.
- X¸c ®Þnh nh÷ng môc tiªu: Çc môc tiªu cÇn ®¹t nªn lµ çc con sè cô thÓ tèt h¬n lµ çc kh¸i
niÖm chung chung, trõu t−îng. Môc tiªu lµ çi ®Ých ®Ó mäi ng−êi phÊn ®Êu vµ lµ tiªu chuÈn
®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶ cña ch−¬ng tr×nh.
128
B−íc 3: X¸c ®Þnh çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
Çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cÇn ph¶i ®−îc thùc hiÖn ®Ó h−íng tíi vµ ®¹t ®−îc çc môc tiªu ®·
®Ò ra. §©y lµ c¬ së ®Ó khuyÕn n«ng viªn x¸c ®Þnh xem n«ng d©n sÏ ph¶i cÇn ®Õn nh÷ng kiÕn
thøc vµ kü n¨ng g×, chuyªn gia hoÆc çn bé nghiªn cøu sÏ cung cÊp ®−îc nh÷ng th«ng tin g×;
ph¶i sö dông ph−¬ng ph¸p khuyÕn n«ng nµo; ph¶i cã nh÷ng nguån lùc hoÆc nh÷ng hç trî g×
cña c¬ quan khuyÕn n«ng hoÆc tõ nh÷ng c¬ quan kh¸c....
TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ph¶i ®−îc tËp hîp l¹i thµnh mét b¶n kÕ ho¹ch hoµn chØnh.
SAU §¢Y Lµ MéT VÝ Dô Cô THÓ

- NHU CÇU (hoÆc vÊn ®Ò khã kh¨n mµ n«ng d©n gÆp ph¶i)
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thiÕu l−¬ng thùc cho n«ng d©n trong th«n b¶n
- TIÒM N¡NG: Trong th«n b¶n, cã mét sè hé gia ®×nh do sö dông gièng ng« lai vµ bãn ph©n
chuång cho ng« ®· lµm t¨ng n¨ng suÊt lªn 1,5 - 2 lÇn so víi gièng cò vµ çch trång cò. Trong
th«n b¶n cßn cã nhiÒu ph©n chuång mµ ng−êi d©n ch−a sö dông hoÆc kh«ng biÕt sö dông.
- Çc GI¶I PH¸p:
Gi¶i ph¸p 1: Më réng diÖn tÝch trång ng« vµ bãn thªm nhiÒu ph©n ho¸ häc
Gi¶i ph¸p nµy hay nh−ng kh«ng thÓ thùc hiÖn v× thiÕu quü ®Êt trång ng«. Muèn më réng diÖn
tÝch th× ph¶i ph¸ thªm rõng. N«ng d©n nghÌo kh«ng cã tiÒn mua ph©n ho¸ häc.
Gi¶i ph¸p 2: KhuyÕn khÝch nh÷ng ng−êi kh¸ giái trång nhiÒu ng« b¸n cho çc hé thiÕu l−¬ng
thùc. Gi¶i ph¸p nµy xem ra còng kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc v× ng−êi nghÌo kh«ng cã tiÒn ®Ó
mua l−¬ng thùc.
Gi¶i ph¸p 3: KhuyÕn khÝch n«ng d©n th©m canh t¨ng n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng çc c©y l−¬ng
thùc, trong cã chó träng ®Õn c©y ng«.
Gi¶i ph¸p nµy cã thÓ thùc hiÖn ®−îc b»ng çch sö dông gièng ng« míi cã n¨ng suÊt cao vµ thÝ
nghiÖm bãn ph©n chuång cho ng«.
* Gi¶i ph¸p lùa chän: Gi¶i ph¸p 3
- Môc tiªu: t¨ng s¶n l−îng ng« lªn 30% trong n¨m ®Çu tiªn.
- Môc tiªu tr−íc m¾t:
• 50% sè hé n«ng d©n n¾m ®−îc lîi Ých cña viÖc sö dông gièng ng« míi.
• 50% sè hé n«ng d©n n¾m ®−îc lîi Ých cña viÖc sö dông ph©n chuång bãn lãt cho
ng«.
• 30% sè hé n«ng d©n ®−îc h−íng dÉn trång gièng ng« míi vµ sö dông ph©n chuång
cho n¨m ®Çu tiªn.
- KÕ ho¹ch khuyÕn n«ng cô thÓ.
• X©y dùng m« h×nh tr×nh diÔn trång gièng ng« míi cho kho¶ng 10 hé n«ng d©n.
• Tæ chøc häp d©n ®Ó giíi thiÖu lîi Ých cña viÖc trång gièng ng« míi vµ sö dông ph©n
chuång (sö dông tranh ¶nh hoÆc b¨ng video th× cµng tèt).
• Tæ chøc tr×nh diÔn ph−¬ng ph¸p trång vµ bãn ph©n chuång cho gièng ng« míi.
• Tæ chøc cho n«ng d©n th¨m quan çc hé trång gièng ng« míi trong thêi vô trång
ng«.
129
• Tæ chøc héi th¶o ®Çu bê vµo lóc thu ho¹ch ®Ó n«ng d©n thÊy râ kÕt qu¶ cña kü thuËt
míi nh»m khuyÕn khÝch çc hé kh¸c lµm theo.
- Nh÷ng hç trî cÇn thiÕt:

• Mêi chuyªn gia vÒ c©y ng« giíi thiÖu vÒ gièng ng« míi, lîi Ých cña viÖc trång ng«
míi vµo thêi vô thÝch hîp.
• Phim video giíi thiÖu vÒ gièng ng« míi vµ kü thuËt bãn ph©n chuång cho ng« ®Ó
chiÕu cho d©n xem khi tæ chøc häp d©n.
• ChuÈn bÞ çc tê b−ím h−íng dÉn kü thuËt trång gièng ng« míi vµ bãn ph©n cho
ng« ®Ó ph¸t cho n«ng d©n.
B−íc 4. Thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh

§©y lµ b−íc tiÕn hµnh çc ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng nh− ®· ®Ò ra trong kÕ ho¹ch. CÇn theo
dâi tiÕn ®é thùc hiÖn vµ vÊn ®Ò ph¸t sinh ®Ó cã nh÷ng ®iÒu chØnh cho phï hîp.
VÝ dô:
- Thêi gian biÓu thùc hiÖn cã thÓ bÞ thay ®æi do thêi tiÕt kh«ng thuËn lîi hoÆc thiÕu vËt
t−, lao ®éng...
- Cã thÓ tæ chøc thªm çc cuéc tr×nh diÔn ph−¬ng ph¸p do cã nhiÒu n«ng d©n muèn tham
gia so víi tÝnh to¸n ban ®Çu.
Tãm l¹i: ViÖc thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng nªn linh ho¹t vµ cã ®iÒu chØnh cho phï
hîp víi t×nh h×nh cô thÓ.
B−íc 5. §¸nh gi¸ ch−¬ng tr×nh

§¸nh gi¸ lµ viÖc lµm cÇn thiÕt ®Ó xem xÐt viÖc thùc hiÖn çc môc tiªu ®Ò ra cã ®¹t hay kh«ng,
t×m ra nguyªn nh©n g©y ra viÖc kh«ng thùc hiÖn ®−îc kÕ ho¹ch ®Ò ra. Trªn c¬ së ®ã sÏ gióp ta
rót kinh nghiÖm ®Ó lµm tèt h¬n cho nh÷ng ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng trong thêi gian tiÕp
theo.
Th«ng th−êng, khi ®¸nh gi¸ ng−êi ta t×m çch tr¶ lêi cho nh÷ng c©u hái sau:
- §iÒu g× ®· x¶y ra (c¶ tèt lÉn ch−a tèt) khi thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh.
- Nguyªn nh©n x¶y ra nh÷ng ®iÒu ®ã.
- Cã thÓ lµm g× ®Ó kh¾c phôc çc trë ng¹i ®ã vµ thùc hiÖn tèt h¬n trong t−¬ng lai.
130
ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n
TS. D−¬ng Quang DiÖu
Biªn tËp vµ söa b¶n in
Lª TiÕn - Cao Doanh
Tr×nh bµy b×a
§ç ThÞnh
131

Cã NG Êi D N Tham Gia (Pra) : PH NG PH P NH Gi N NG TH N

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Cã NG Êi D N Tham Gia (Pra) : PH NG PH P NH Gi N NG TH N

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cã NG Êi D N Tham Gia (Pra) : PH NG PH P NH Gi N NG TH N

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bé N¤NG NGHIÖP Vµ PH¸T TRiÓN N¤NG TH¤N

CôC KHUYÕN N¤NG Vµ KHUYÕN L¢M

PH−¬NG PH¸P §¸NH GI¸ N¤NG TH¤N

NHµ XUÊT B¶N N«NG NGHiÖp

Tham gia biªn so¹n:

LêI GIíI THIÖU ....................................................................................................................6

1. Kh¸i niÖm vÒ PRA ...........................................................................................................17

Ch−¬ng 3 - Sö DôNG PRA TRONG HO¹T §éNG KHUYÕN N¤NG Vµ KHUYÕN

1. Mét sè kü n¨ng trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh PRA .......................................................119

Côc tr−ëng Côc khuyÕn n«ng vµ khuyÕn l©m

1.1. T¹i sao cÇn ph¶i khuyÕn n«ng khuyÕn l©m

(S¬ ®å 1 vµ 2: M« pháng theo Chanoch Jacobsen, 1996)

• C¸ch tiÕp cËn theo m« h×nh "chuyÓn giao"

S¬ ®å 1.3. TiÕp cËn theo m« h×nh "chuyÓn giao"

• C¸ch tiÕp cËn theo m« h×nh tr×nh diÔn

- HÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m quan hÖ chiÒu ngang

1. Kh¸i niÖm vÒ PRA

1.1. PRA lµ g×?

1.2. Khi nµo cÇn thùc hiÖn PRA?

1.3. PRA cã thÓ ®−îc ¸p dông vµo lÜnh vùc nµo?

1.4. PRA cã nh÷ng −u ®iÓm nµo?

2.2. Thùc tÕ ¸p dông PRA ë ViÖt Nam

3. Bé c«ng cô cña PRA, mét sè nguyªn t¾c vµ kü thuËt c¬ b¶n khi

3.1. Bé c«ng cô cña PRA lµ g×?

3.2. Mét sè chØ dÉn khi sö dông c«ng cô PRA

3.3. Mét sè kü thuËt c¬ b¶n khi sö dông c«ng cô PRA

3.3.2. T¹o lËp mèi quan hÖ

3.3.3. Lµm viÖc víi nhãm së thÝch

- Häp d©n lÇn 1:

- Häp d©n lÇn 3:

C«ng cô 1: L−îc sö th«n, b¶n

B¶ng 2.1. VÝ dô vÒ l−îc sö b¶n TÆc TÌ, x· NËm Lµnh,

1969-1970 BÖnh sèt rÐt lµm chÕt nhiÒu ng−êi

1980 DÞch sëi lµm chÕt 20 trÎ em trong b¶n

(3) Ph−¬ng ph¸p vµ thêi gian tiÕn hµnh

(4) Vai trß cña c¸n bé PRA

C«ng cô 2: X©y dùng sa bµn cña th«n, b¶n

(1) Môc ®Ých, ý nghÜa

(2) Néi dung

(4) Vai trß cña c¸n hé PRA

C«ng cô 3: VÏ s¬ ®å th«n, b¶n

(1) Môc ®Ých, ý nghÜa

(2) Néi dung

(4) Vai trß cña c¸n bé PRA

C«ng cô 4: X©y dùng biÓu ®å h−íng thêi gian

(1) Môc ®Ých, ý nghÜa

H×nh 2.2. VÝ dô vÒ biÓu ®å thêi gian m« t¶ sù biÕn ®éng diÖn tÝch

Néi dung m« t¶ th−ëng ®−îc ng−êi d©n quyÕt ®Þnh nh−:

(3) Ph−¬ng ph¸p vµ thêi gian tiÕn hµnh

(4) Vai trß cña c¸n bé PRA

(1) Môc ®Ých vµ ý nghÜa

(2) Néi dung

(3) Thêi gian vµ ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh

VÏ s¬ ®å mÆt c¾t hiÖn t¹i cña th«n, b¶n

X©y dùng s¬ ®å mÆt c¾t t−¬ng lai

(4) Vai trß cña c¸n bé PRA

(1) Môc ®Ých vµ ý nghÜa

(2) Néi dung