ANALZLER

Y. Do. Dr. Mehmet S. lkay

06 -07 2006
KAYSER

Eitim Program
Etd

Metot Etd lm lm lmnn amalar lmnn temel aamalar lm teknikleri

Eitim Program
Zaman Etd
Zaman etd nedir? Zaman etd aralar Zaman etdnn aamalar

Zaman etd yaplacak iin seimi iyi seme ve bilgilendirme Bilgilerin toplanmas ve kaydedilmesi in yapl ynteminin denetlenmesi in elerine ayrlmas elerin kararlatrlmas lme saysnn (rnek byklnn) belirlenmesi Her bir enin zamannn llmesi Tempo takdiri: inin gerek alma hznn etd yapan kii tarafndan nceden tespit edilen standart hz kavramna gre deerlendirilmesi Standart zamann belirlenmesi

 Etd

etd gelime imkan salayabilmek

amacyla, belirli bir olay ya da etkinlii ekonomiklik ve etkenlik ynnden etkileyen tm kaynaklar ve etmenleri sistematik olarak aratrmaya ynelik ve insan almasn geni kapsamda inceleyen bir teknik olup zellikle metot etd ve i lm teknikleri iin kullanlan genel bir terimdir(BSI, Glossary, 1969).

Metot Etd
Metot gelitirme, daha kolay ve etken
yntemlerin gelitirilmesi, uygulanmas ve maliyetlerin drlmesi amac ile, bir iin yaplmas esnasndaki mevcut ve nerilen yollarn sistematik olarak kaydedilmesi ve eletirilerek incelenmesidir (BSI Glossary, 1969 Metot gelitirme, bir iin birim bana daha az maliyetle, daha ksa zamanda ve daha kolay yaplabilmesini salamak amac ile, btn faaliyetlerin sistematik olarak incelenmesi ve gelitirilmesidir.

Metot Gelitirmenin Konular

Prosesler ve yntemlerin dzeltilmesi Fabrikann ve i yeri dzeninin

dzeltilmesi gcnde ar yorgunluun azaltlmas Malzeme, makine ve igc kaynaklarnn daha verimli kullanlmas Daha iyi alma koullarnn gelitirilmesi

Metot Gelitirme almalarnda Yaplacak ler

zerinde metot gelitirme almas yaplacak iin seilmesi in zelliklerini belirleyen bilgilerin toplanmas in ayrntlarnn incelenmesi ve aksak noktalarn belirlenmesi Daha iyi metodun veya alternatif metotlarn gelitirilmesi ve en uygun metodun seilmesi Seilen yeni metodun uygulanmas Uygulama sonularnn takip ve kontrol edilmesi ve gerekli dzeltmelerin yaplmas

 lm

lm i analizlerinin ikinci aamasn oluturur. lmnn ana amac, iin yapl sresini tespit ederek ynetim kademelerinin daha etkin almalarn salamaktr. lm, nitelikli bir iinin belli bir ii belli bir alma hzyla yapmas iin gereken zaman tespit etmek amacyla gelitirilmi tekniklerin uygulanmasdr ( Etd, 1991, s. 199).

 lm
lm, bir ilemin (veya ilemi oluturan elemanlardan birinin) belirli alma artlar altnda ve belirli yntemlerle, yeteri kadar eitim alm ve gerekli bilgi ve yetenee sahip bir ii tarafndan, bir i gn boyunca ar yorgunluk yaratmayacak bir alma hz ile yaplmas iin harcanan zamann tespiti amac ile uygulanan tekniklerdir.

 lmnn Amalar

Sistemdeki planlama ve programlama faaliyetlerine bilgi salamak Tevikli cret sisteminin kurulmasna katk salamak Standart maliyetlerin tespitine yardmc olmak Etken olmayan srenin aratrlmas, azaltlmas ve yok edilmesini salamak Maliyetlerde azalma salamak Adil i yk dalmn salamak Etkin bir kalite kontrol sisteminin kurulmasn tevik etmek Iskarta orann drmek Performans lmlerine imkan salamak

 lmnn Yararlar

programnn gerekletirilebilmesi ve mevcut kapasitenin kullanlabilmesi iin retimin planlanmas ve programlanmasnda kullanlacak bilgiyi salamak Verilecek tekliflerdeki sat fiyatlarnn ve teslim tarihlerinin tahmininde kullanlacak bilgiyi salamak Tevikli cret sistemlerinde temel olarak kullanlabilecek makine kullanm ve ii performans standartlarn belirlemek ilik maliyetinin denetiminde ve standart maliyetleri tespit etmede kullanlabilecek bilgiyi salamak

 lmnn Temel Aamalar

Ett edilecek iin SELMES in yapld koullarla ilgili btn verilerin, uygulanan yntemin ve iin elerinin KAYDEDLMES En etkin yntemin kullanldna ve verimli olmayan veya gereksiz elerin verimli elerden ayrldna emin olmak iin, kaydedilen verilerin sistematik bir biimde eletirilerek NCELENMES Her eye ait zamann en uygun i lm teknii kullanlarak LLMES Dinlenme, kiisel ihtiyalar ve tesadfi durumlar kapsayacak paylar da dikkate alarak standart zamann BULUNMASI Belirlenen ynteme ait zaman standartlarn tespit ederek, i yap ynteminin ak ve seik olarak TANIMLANMASI

 lm Teknikleri

rneklemesi Belli bir etkinliin olu zamann istatistiki rnekleme ve rasgele gzlemler yolu ile tespit etme yntemidir Zaman Etd Belirli koullar altnda yaplan belli bir iin elerinin zamann ve derecesini kaydederek ve bu yolla toplanan verileri zmleyerek, o iin tanmlanan bir alma hznda yaplabilmesi iin gereken zaman tespit etmekte kullanlan bir i lme tekniidir nceden tespit edilmi zaman standartlar Temel beden hareketleri iin hesaplanm zamanlardan yararlanarak belli bir performans dzeyinde yaplan bir iin zamannn tespitinde kullanlan bir lme tekniidir Standart veriler

Zaman etd aralar

Kronometre Ett tablas Zaman etd formlar

Zaman etdnn aamalar

Ett edilecek iin seimi Zaman etd uygulanmasnda ilk adm, ett edilecek iin seilmesidir. etd uzman ok nadir olarak bir blme girip bir ii rasgele seebilir. Genellikle, herhangi bir iin dikkat ekmesinin bir nedeni vardr.

Ett edilecek iin seimi

Ett edilecek ii seme nedenleri:
nceden yaplmayan yeni bir itir Yntemde bir deiiklik yaplmtr ve yeni bir zaman standardnn belirlenmesi gerekmektedir Bir ii ya da ii temsilcisinden ileme ayrlan sre ile ilgili bir ikayet gelmitir Belli bir ilem, sonraki ilemleri engelleyen bir darboaz oluturmaktadr Tevik edici cret sistemine gemek iin standart zamanlarn tespit edilmesi gerekmektedir retimin dk olmas ya da makine ve gerelerin uzun sre bo kalmas nedeniyle kaynak kullanma durumunu aratrmak ki deiik yntemin etkinliini aratrmak Herhangi bir iin maliyetinin gereinden ok olmas

Ett edilecek iin seiminde dikkat edilmesi gereken hususlar

Eer bir srecin i kapsam, mevcut koullar altnda

uygulanmas mmkn olan en dk dzeye indirilmemi ve standartlatrlmamsa bu ilem srekli olmayacaktr En iyi yntemin gelitirilmesi, tanmlanp standart hale getirilmesine kadar sre ya da grevin yrtlmesi srasnda yaplan i miktar ayn olmayacaktr Bu durumda llen sre ve buna gre belirlenen standart zaman yanl kararlar verilmesine neden olacaktr ortalama nitelikte iiler tarafndan standart bir yntemle yaplabilecek bir hale getirildikten sonra llmelidir

iyi seme ve bilgilendirme

i seilirken ustaba ve ii
temsilcilerinden en uygun birini nermeleri istenebilir Seilecek ii iini iyi bilen, alma hz ortalama ya da ortalamann biraz zerinde olan ve ett edilmeye uygun bir kii olmaldr

Nitelikli ii
Elindeki ii belirlenmi gvenlik, nitelik ve
nicelik standartlarna uygun olarak yerine getirebilmek iin gerekli bilgi, beceri, yetenek, zeka ve eitime sahip olan kimsedir.

inin bilgilendirilmesi
inin seimi yapldktan sonra ustaba
ve ii temsilcisi ile birlikte iiyle grlmelidir Etdn amac ve kendisinden neyin beklendii iiye aka anlatlmaldr iden her zamanki hznda almas ve dinlenmelerini yapmas istenmelidir

 etd uzmannn gzlem srasndaki yeri

Uzman gzlem iin iinin yapt her eyi zellikle

ellerini onun dikkatini datmakszn grebilecei bir yer semelidir Uzman ne tam iinin karsnda durmal ne de iiye baucunda birisinin dikildiini hissettirecek kadar yakn durmaldr Uzmann doru duruu, ett edilen ie gre deiebilir. Ancak genellikle nerilen duru, iinin biraz arkasnda, yan tarafnda ve ona 2 metre uzaklkta olandr

Zaman etdnn aamalar

1. le, iiyle ve iin yaplmasn etkileyen evre 2.
koullaryla ilgili mevcut bilgilerin toplanp kaydedilmesi Yntemin tam bir tanmnn kaydedilmesi ve iin elerine ayrlmas En etkin yntemin kullanlmas ve hareketlerin yaplmas salamak iin elerin ayrntl olarak incelenmesi Bir zamanlama aracyla lmenin yaplmas ve iin her esini yapabilmek iin iinin harcad zamann kaydedilmesi

3. 4.

Zaman etdnn aamalar 2

5. Ayn anda gzlemcinin kendi standart alma 6. 7. 8.
hz kavramna gre iinin almas srasndaki hznn derecelendirilmesi Gzlenen zamanlarn Temel Zamanlara dntrlmesi in temel sresine ek olarak ayrlacak paylarn tespit edilmesi in standart zamannn belirlenmesi

Bilgilerin toplanmas ve kaydedilmesi

Aadaki bilgiler etde balamadan nce Zaman

Etd Formunun st ksmna kaydedilmelidir Ett ile ilgili bilgiler Bu bilgiler gerektiinde etdn bulunmasn ve dierlerinden ayrt edilmesini salar
Ett numaras Sayfa numaras/Sayfa says etd uzmannn ad Ett tarihi Etd onaylayan kii

Bilgilerin toplanmas ve kaydedilmesi 2

rn ya da parayla ilgili bilgiler
rn ya da parann ad Teknik resim numaras Para numaras Malzeme Kalite zellikleri

Bilgilerin toplanmas ve kaydedilmesi 3

Sre, yntem ve makine ile ilgili bilgiler
in yapld blm in tanm Metot etd ya da standart uygulama form numaras (varsa) Makine (Ad, tipi, kapasitesi, retici firma vb.) Kullanlan ara gere ve lm aralar yeri yerletirme dzeni ve i ak (gerekirse ayr bir kada izilir) Makine ya da srecin retim miktarn etkileyen makine hz, beslenmesi ve dier bilgiler

Bilgilerin toplanmas ve kaydedilmesi 4

i ile ilgili bilgiler
Etdn sresi
inin ad ve soyad Fabrika numaras Etdn balama zaman Etdn biti zaman Geen sre Is, nem, klandrma, i yeri dzeni vb.

alma koullar

Yntemin denetlenmesi
Etde balamadan nce ii tarafndan kullanlan

yntem denetlenmelidir Eer ett bir zaman standardnn belirlenmesi amacyla yaplyorsa, metot etdnn daha nceden yaplm olmas ve standart uygulama formunun hazrlanm olmas gerekir Bu aamada yaplmas gereken, yaplan ile standart uygulama formu zerindeki iin karlatrlmasdr

in elerine ayrlmas
etd uzman i ve iiye ait btn bilgileri
kaydettikten ve uygulanan yntemin doruluundan ya da mevcut artlarda en iyisi olduundan emin olduktan sonra ii elerine ayrabilir e, bir iin gzlemini lmn, zmlemesini kolaylatrmak iin seilmi o ie ait bamsz bir i parasdr , bir iin yaplabilmesi ya da bir birim retimin yaplabilmesi iin gerekli eler dizisidir

in elerine ayrlmas niin gereklidir?

1. Verimli iin verimli olmayan iten ayrlmasn salamak 2. Tam bir alma devresi temel alnarak tespit edilen

3. 4.

alma hznn daha doru bir ekilde tespit edilmesini salamak. nk, ii btn alma devresi sresince ayn hzda almayabilir Deiik tipteki elerin tanmlanmasn ve ayrt edilmesini salayarak, her e tipine gre bir uygulama gelitirmek Fazla yorgunlua neden olan elerin ayrlmasn ve yorgunluk paylarnn daha doru olarak tanmlanmasn salamak

in elerine ayrlmas niin gereklidir?

5. Yntemin denetlenmesini kolaylatrmak ve 6. 7.
bylece sonradan eklenen ya da karlan elerin kolayca ortaya karlmasn salamak Ayrntl bir i belirlemesinin yaplmasn salamak Sk sk tekrarlanan elerin zaman deerlerinin karlmasn ve verilerin toplanmasn salamak

e tipleri
Yinelenen (tekrarlanan) e iin her alma devresinde oluan bir edir Ara sra oluan e Her alma devresinde dzenli ya da dzensiz aralklarla ortaya kan ya da ortaya kmayabilen bir edir Duraan (deimez) e Ne zaman yaplrsa yaplsn temel zaman deimeyen edir Deiken e Temel rnn ya da srecin zelliine gre deien bir edir El ile yaplan e i tarafndan yaplan bir edir Makine ile yaplan e Enerji ile alan bir makine tarafndan yaplan bir edir Yabanc e Ett srasnda gzlenen fakat iin gerekli bir paras olmayan e

elerin kararlatrlmas
elerin kararlatrlmasnda dikkat edilmesi gereken baz kurallar elerin balang ve bitileri kolayca belirlenebilmelidir eler gzlemci tarafndan zaman iyi bir biimde tespit edilebilecek kadar ksa olmaldr eler imkanlar lsnde iin doal olarak birlemi paralar arasndan ilemi aka ayrt edebilecek ekilde seilmelidir Elle alma sresi, makine alma sresinden ayrlmaldr. Duraan eler deiken elerden ayrlmaldr Her alma devresinde grlmeyen elerin (rnein, ara sra oluan ve yabanc eler) her alma devresinde ortaya kan elerden ayrlmas gerekir eler bir ok alma devresinde denetlenmeli, zamanlamaya balamadan nce yazlmaldr

rnek byklnn belirlenmesi

Belli bir gvenlik dzeyi ve hata payna gre her bir e iin yaplmas gereken okuma says ya da rnek byklnn tespit edilmesi rnek bykln belirlemek iin istatistiksel yntem kullanlr Bu yntemde nce birka n gzlem yaplr. Sonra 95.45 gven dzeyi ve %5 hata pay ile aadaki forml kullanlarak rnek bykl belirlenir

Her bir enin zamannn llmesi

eler seilip, kaydedildikten sonra zamanlamaya balanabilir. Kronometre ile zamanlamann iki temel yntemi vardr: Srekli (birikimli) zamanlama Ett sresince kronometre srekli altrlr. Her enin sonunda kronometreden okunan zaman verisi kaydedilir. Ett tamamlandktan sonra her eye ait zaman yaplan ardarda karma ilemleri ile elde edilir. Bu yntemin amac iin gzlendii sredeki btn zamanlarn kaydedilmesini salamaktr Geriye dnl zamanlama Her enin bitiminde kronometre sfrlanr ve hemen tekrar balatlr. Bylece her eye ait zaman dorudan elde edilir.

Her bir enin zamannn llmesi

Etdn gnn hangi saatinde yapld kaydedilmelidir. rnein tekrarlanan bir ite iinin bir ii yapma sresi sabah saatlerinde, yorgun olduu leden sonraya gre daha ksa olabilir. etd uzman tercihen saatin tam saatleri gsterdii anda kronometresini altrmaya balamal ve bu zaman ett formu zerindeki balang saati blmne kaydetmelidir. ILOnun zaman etdnn retiminde ve uygulamasnda elde ettii deneyimler genelde srekli zamanlamann kullanlmas gerekliliini ortaya koymutur.

Derecelendirme
Derecelendirme, standart hz kavramna gre iinin alma hznn deerlendirilmesidir. Ettler nitelikli iiler zerinde yaplmaldr. Bir ii nitelikli bir ii zerinde zamanlama her zaman mmkn olmayabilir, olsa bile insanlar makine gibi her gn her dakika ayn hzda almazlar. etd uzman gzlemledii iinin hzn deerlendirmek ve bu hzla standart hz arasnda bir iliki kurabilmek iin derecelendirme (tempo takdiri) yapar. Derecelendirme, i etd uzmannn aklnda tuttuu standart hz kavram ile iinin gzlenen alma hzn kararlatrmasdr.

Derecelendirme

Standart hz, iini benimsemi ve doru yntemi kullanan nitelikli iilerin doal bir alma ile ulaabilecekleri ortalama bir hzdr. Bu alma hz, standart derece olarak tanmlanr ve derecelendirme cetvelinde 100 olarak gsterilir. Eer uygun dinlenme salanarak standart hz srdrlrse, ii bir alma gn ya da vardiya sresince standart performansa ulaabilir.

Standart performans
Standart performans, belli bir yntemi bilmeleri ve uygulamalar, ilerine kendilerini verebilmeleri iin zendirilmi olmalar kouluyla, nitelikli iilerin ar bir aba gstermeksizin bir i gn ya da vardiya sresince doal olarak ulaabilecekleri ortalama retim (kt) dzeyidir.

Bu standart performans, dereceleme ve performans cetvellerinde 100 olarak gsterilir.

Gzlenen alma hznn standart ile karlatrlmas

Gzlenen alma hznn kuramsal standart hzla doru olarak karlatrlmas uzun denemeler ile salanabilir Derecelendirmenin doruluuna olan gven ok nemlidir. Uzman yapt derecelendirmeyi savunabilmelidir. Bu savunma salam bir ekilde yaplmazsa zaman etd almasna gven sarslabilir.

Derecelendirilen nedir?
Derecelendirmenin amac, gzlenen iinin harcad zamandan ortalama nitelikte bir ii tarafndan srdrlebilecek, planlama, kontrol, iyiletirme ve zendirme sistemlerinde temel olarak kullanlabilecek standart zaman belirlemektir. etd uzmannn ilgilendii konu, kendi kafasnda canlandrd normal hza gre, bir iinin ii yapma hzdr. in elerini yapmak iin harcanan kronometre ile llen zaman alma hzn gsteren tek eydir. Yalnz hareketlerin hzl olmas nemli deildir. Burada hesaba katlmas gereken ilemin etken hzdr.

alma hzn etkileyen etmenler

inin denetimi dndaki etmenler
Kullanlan malzemenin kalite zelliklerindeki deiiklikler Kullanlan aralarn i grme yeteneklerindeki deiiklikler yap yntem ve koullarndaki tesadfi (kk ve nlenmeyen) deimeler Is, k, nem vb. gibi evre koullarndaki deimeler

inin denetimindeki etmenler

inin becerisine bal deimeler alt kurulua kar iinin dnce ve davranlarndaki deiiklikler

inin alma hz
inin bilgi, beceri, eitim ve deneyimine ine gstermesi gereken dikkate in gerektirdii fiziksel abaya Baldr. Fiziksel aba harcamas arttka hz yavalar

Derecelendirme lekleri
lek 0-100 Standart
Tanm 0 Etkinlik yok

50 ok yava: Beceriksiz, kararsz hareketler, ii ile ilgili deildir, yar uyur haldedir
75 Dengeli, dnceli, kaygsz performans

100 Canl, dzenli performans Standart hz

125 ok hzl; ortalama bir iinin ok stnde beceri, gven ve hareketlerinde uyum gsterir

150 Son derece hzl; ok fazla aba ve dikkat gerektirir, uzun zaman srdrlmesi mmkn deildir. Son derece yetenekli birka iinin ulaabilecei st dzeyde bir performanstr

Temel zaman
Temel zaman, bir i esinin standart derecede yaplma zamandr.
Temel zaman = Gzlenen zaman x Derece/Standart Derece