Ak Katsays

Bir kanaln toplama havzasna den yalarn tamam kanallara intikal etmez. Bir ksm buharlar, bir ksm yzey boluklarnda tutulur, bir ksm da zemine szar. Geriye kalan ksm da kanallara intikal eder. Kanala intikal eden bu ksm ak katsaylar yardmyla bulunur.

 Ak katsays, belirli bir havza iin kanaln maksimum debisiyle birim zamanda blgeye den maksimum ya miktar arasndaki orandr. C ile gsterilir. C = Qmaks/Rmaks
Qmaks: Kanala intikal eden maks. debi Rmaks: Blgeye birim zamanda den maks. ya miktardr.

Ak katsays, 0 ila 1 arasnda deien boyutsuz bir say olup, bykl u faktrlere baldr: Yzey kaplama cinsi Toprak cinsi ve zemin zellii Bitki rts Yzey eimi Yamurun sresi Yamurun iddeti Blgenin iklimi Hava scakl ve rutubet

 Bir blgede deiik zelliklerde alanlarn bulunmas halinde, ortalama bir ak katsays, Cort = bantsndan hesaplanr. Ai: Farkl zellie sahip alanlar Ci: Bu alanlara ait her blgenin ak katsays

 eitli iskan blgelerinin ak katsaylar ve kanala su veren blgelerdeki kaplamann cinsine gre ak katsaylar tablolar halinde verilecek olursa:

Kaplama cinsine gre ak katsaylar

Kaplama Cinsi Metal kapl atlar Kiremit Deiik rtl dz atlar Asfalt yzeyler ve szdrmaz kaplamalar Ta kaplamalar Stabilize yol Park ve yeil sahalar Aal saha ve ormanlar Ak katsays 0,70-0,95 0,85-0,90 0,50-0,80 0,85-0,90 0,50-0,70 0,15-0,30 0,05-0,25 0,01-0,20

skan durumuna gre ak katsaylar

Yap alanlarnn %si ok youn 50 Youn 40 Orta youn 30 Seyrek 20 Bahelievler 10 blgesi 70-90 skan edilmeyen sahalar Nfus younluu (N/ha) 400-800 250-350 150-200 100-120 60-90 Ak katsays (C) 0,60-0,85 0,5 -0,65 0,40-0,55 0,25-0,45 0,20-0,30 0,70-0,95 0,05-0,25

Zaman katsays ve toplanma sresi

Yamursuyu kanallarnn hesabnda 2 tip sre sz konusu dur. Hesaba esas alnacak yamurlarn sresi Ya sularnn, hesab yaplacak kesite gelmesi iin gerekli sre

 Genel olarak yamurlarn iddetleri sreleriyle ters orantldr. Sre uzadka iddet azalr. Yamur iddetinin zamanla deiimi, zaman katsays olarak tanmlanr.

 Bir yamurun sresi, iddeti ve tekerrr bilinirse, sresi ve tekerrr farkl olan yamurlarn iddetleri, zaman katsays yardmyla; x/x = iy/y veya ix = (x/y).iy bantsndan hesaplanabilir. = 24/(T+9). (1/n0,35) n: tekerrr, T: zaman (dk)

x: hesaplanmas istenen x sreli yamurun iddeti y: y sreli yamurun iddeti x: x sreli yamurun zaman katsays y: y sreli yamurun zaman katsays Zaman katsaysnn deerleri, her blgeye ait belirli sreye haiz yamurlarn rasat neticelerinden elde edilebilir.

 lkemizde her meteoroloji istasyonunda sre, iddet, tekerrr erileri verilmektedir. Ya sularnn hesap edilecek kesite gelmesi iin geen sreye toplanma sresi ad verilir ve 2 ksmdan meydana gelir. 1- Giri sresi 2- Ak sresi

Giri Sresi
Toplama blgesi ierisinde kanal giriine en uzak noktaya den yamurun kanala girmesi iin geen sredir. Giri sresi, blgenin eimine yzey przllne ve toplama alannn byklne baldr.

Giri Sresi
atlardan gelen sular, dorudan kanallara verildii iin giri sresi 10 dkdan daha kktr. Olduka dz ve yamur suyu azlklarnn byk aralklarla yerletii caddelerde bu deer, 1015-20 dk ya kadar kabilir.

Ak Sresi
Ya suyunun, hesaplanan bir kesit iin, en uzaktaki kanaldan sz konusu kanala gelmesi iin geen sredir. Bu sre, her bir kanaln boyunu kanaldaki su hzna blmek suretiyle bulunur.

Yamur suyu Kanallarnn Debisi

Yamur suyu kanallarna gelen debi, Q=A.r.c bantsndan hesaplanr. (Q:debi L/sn, A:alan ha, r: hesap yamuru verimi L/sn.ha, c:ak katsays) Kanallara gelen debinin hesabnda hesap yamurunun sresi nemli rol oynar.

 Kanallara giren suyun miktar, yan balangcndan itibaren sfrdan balayarak artar. Bu art btn toplama alannn sular, incelenen kesite gelinceye kadar devam eder ve bir maksimuma ular.

 Yamur devam ettii srece, sz konusu kesitten maksimum debi gemeye devam eder. Yamur durduktan sonra kesitten geen debi, zamanla azalarak sfr olur. Bu durum, yamur sresinin toplanma sresinden byk olmas halinde meydana gelir.

 Yamur sresinin toplanma sresinden daha ksa olmas halinde toplama havzasnn uzaktaki noktalarnn sular, sz konusu kesite gelmeden ya kesilecei iin gecikme olay oluur. Dolaysyla kesitten geen en byk debi, hesap yamuru esas alnarak hesaplanan deerden kk olur.

Genel bir kural olarak, Toplanma sresi hesap yamuru sresine eit veya ondan kkse (TtTy), debi hesabnda hesap yamuru esas alnr. ayet toplanma sresi yamur sresinden daha bykse (Tt>Ty), debi hesabnda sresi toplanma sresine eit bir yamurun verimi esas alnr.

Kanaldaki akn zamanla deiimi Hesab yaplan kesitten nce birden fazla kanal mevcutsa, toplanma sresi byk olan kanaln sresine sz konusu kanaldaki ak sresi ilave edilerek hesap yaplr.

 Baz hallerde,hesaplanacak kanaldan nce birleen kanallarn debileri birbirine yakn deerlerde olabilir. Bu durumda, bu iki kanaln toplanma srelerinin arlkl ortalamas alnr. Bulunan deere sz konusu kanaldaki ak sresi eklenir.

 Yamur suyu kanallar, en ksa yoldan civardaki yzey suyuna veya dere yatana sular verecek ekilde geirilir. Btn sokaklara yamur suyu kanal denmesine gerek yoktur. Ancak 80 ila 100 m den daha uzun caddelere kanal denir ve kanallar cadde balangcndan deil, 50 ila 60 m ilerden balatlr.