T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

AIRMA TESSATLARI
522EE0080

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. ZL TESSATI ..................................................................................................................... 3 1.1. Zil Tesisat Kablolar .................................................................................................... 3 1.1.1. Standart letken Kesitleri ....................................................................................... 3 1.1.2. Kablo Sembolleri ve zellikleri ............................................................................ 3 1.2. Zil ve Kap Otomatii Tesisat Kablosu ekme ........................................................... 5 1.2.1. ekme lem Sras ................................................................................................ 5 1.2.2. Kablo ekmede Dikkat Edilecek Hususlar ........................................................... 5 1.3. Elektrik Tesisleri Ynetmelii .................................................................................. 6 1.4. Bayndrlk Bakanl Genel Teknik artnamesi .......................................................... 6 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 7 LME VE DEERLENDRME ...................................................................................... 8 RENME FAALYET-2 ..................................................................................................... 9 2. ZL UYGULAMA DEVRELER ........................................................................................ 9 2.1. Zil Trafosu .................................................................................................................... 9 2.1.1. Yaps ..................................................................................................................... 9 2.1.2. alma Prensibi .................................................................................................. 10 2.1.3. Transformatr Seiminde Dikkat Edilecek Hususlar .......................................... 11 2.1.4. Montaj ve Balantlarnn Yaplmas................................................................... 11 2.2. Ziller............................................................................................................................ 11 2.2.1. Tanm .................................................................................................................. 11 2.2.2. eitleri ................................................................................................................ 12 2.2.3. Yaplar ................................................................................................................ 12 2.2.4. Zil Montaj ve Balantlarnn Yaplmas ............................................................. 14 2.3. Kap Otomatii............................................................................................................ 15 2.3.1. eitleri ................................................................................................................ 15 2.3.2. Yaps ................................................................................................................... 15 2.3.3. Kap Otomatii Montaj ve Balantlarnn Yaplmas ......................................... 17 2.4. Butonlar....................................................................................................................... 17 2.4.1. eitleri ................................................................................................................ 17 2.4.2. Buton Montaj ve Balantlarnn Yaplmas ........................................................ 19 2.5. Zil Tesisat Uygulama Devreleri .................................................................................. 19 2.5.1. Bir Kat ki Daireli Zil Tesisat ............................................................................. 19 2.5.2. ki Kat ki Daireli Zil Tesisat ............................................................................. 21 2.5.3. ki Kat Drt Daireli Aadan armal Zil ve Kap Otomatii Tesisat ........... 22 2.5.4. Drt Kat Sekiz Daireli Aadan armal Zil ve Kap Otomatii Tesisat ...... 23 2.5.5. Elektrik Tesisleri Ynetmelii......................................................................... 24 2.5.6. Bayndrlk Bakanl Genel Teknik artnamesi ................................................. 24 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 25 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 27 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 28 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 30 KAYNAKA ......................................................................................................................... 32 i

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 522EE0080 Elektrik Elektronik Teknolojisi Elektrik Tesisat ve Pano Montrl arma Tesisatlar arma tesisatlarnda kullanlan malzemelerinin yaplar, eitleri, retim standartlar ve tesisat ekiminin anlatld renme materyalidir. 40/32 Bu modln n koulu yoktur. arma tesisleri montaj ve balantlarn yapmak Genel Ama Uygun ortam salandnda, TS, Tesisler Ynetmelii ve Bayndrlk Bakanl Teknik artnamesine uygun olarak arma tesisatlar deyebileceksiniz. Amalar 1. Zil ve kap otomatii tesisat kablolarn deyebileceksiniz. 2. Zil ve kap otomatii tesisat eleman montaj ve balantlarn yapabileceksiniz. Ortam: Atlye ortam, takmhane, takm antas ve el aletleri panosu gibi el ve g aletlerinin bulunduu ortamlar Donanm: El ve g aletlerinin bulunduu ortamlardaki kontrol ve vida skma aletleri, lm cihazlar, basit kesici ve ekillendirici aletler, i gvenlii ile ilgili ekipmanlar, anahtar takmlar, dier faydal el ve g aralar donanmlar Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Bu modlde adndan da anlalaca gibi arma tesisatlar anlatlacaktr. rnein zil, numaratr ve refkontak tesisleri arma tesisatlarndandr. Bu tesisler gnlk hayatmzda evlerde, apartmanlarda, okullarda ve i yerlerinde geni lde kullanlmaktadr. Bu tesislerin gnlk hayatmza getirdii kolaylklar herkes tarafndan bilinmektedir. Bir dnn apartmann 10. katnda oturuyorsunuz, zil ve kap otomatiiniz yok, eve geldiinizde anahtarnz yok sesinizi nasl duyuracaksnz ya da size gelen misafire kapy amak iin on kat aa m ineceksiniz? Bu modlde arma tesisatlarnn yapmn, arma tesisatlarnda kullanlan iletkenleri ve elemanlar reneceksiniz. rendiiniz bu bilgilerden faydalanarak arma tesisatlarnda kullanmanz gereken elemanlar rahatlkla seebileceksiniz, ayrca basit arma devreleri kurarak el becerinizi gelitireceksiniz. Bu modlde anlatlan numaratr ve refkontak tesisatlar gnmzde ok fazla kullanlmamaktadr. Mevcut tesislerin bakm ve onarmn yapabilmeniz iin numaratr ve refkontak ile ilgili bilgiler verilmitir. Deerli renciler; arma tesisatlarnda kullanacanz elektrik malzemelerini i gvenlii ve ynetmeliklere uygun olarak semelisiniz. Biliyorsunuz ki elektrikle aka olmaz, nasl altn bilmediiniz elemanlar altrmaynz. nce nasl altn reniniz, sonra devrelerde kullannz. Ltfen elektrikle alrken ok dikkat ediniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

AMA
Uygun ortam salandnda TS, Tesisler Ynetmelii ve Bayndrlk Bakanl Teknik artnamesine uygun olarak zil ve kap otomatii tesisat kablolarn deyebileceksiniz.

ARATIRMA
arma tesisat kablolarn deiik firmalarn kataloglarndan aratrnz. arma tesisatnda kullanacanz elemanlar aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam ve arma tesisat elemanlarnn satld maazalar gezmeniz gerekmektedir. evrenizdeki elektrikilere bavurarak arma tesisat yapm ile ilgili bilgiler alnz.

1. ZL TESSATI
1.1. Zil Tesisat Kablolar
1.1.1. Standart letken Kesitleri
Elektrik tesislerinde kullanlan iletkenler standart kesitlerde imal edilmektedir. Bu kesitler yledir: 0,5-0,75-1-1,5-2,5-4-6-10-16-25-35-50-70-95-120-150-185-240-300-400500 mm2 Piyasada zil, kap otomatii, refkontak ve numaratr gibi zayf akm tesisatlarnda kullanlan kablolara zil kablosu veya zil teli denir. Genellikle bakr iletkenin zeri kalaylanm olup eitli renklerde yaltkan ile kaplanmasndan meydana gelmitir. Kesitleri 0,50 mm2 ve 0,75 mm2dir. 100 metrelik toplar hlinde satlmaktadr. Apartman zil tesisatnda kablolar, sva altndaki borularn iinden deiik renkli olarak ekilir. Tesisatn balantsnda kolaylk olmas bakmndan renkli kablolar tercih edilir. Bylece devre takibi kolaylam olur.

1.1.2. Kablo Sembolleri ve zellikleri

H05V-U : 0,50 mm2 1,0 mm2 300 / 500 V PVC izoleli, klfsz, tek damarl esnek iletkenli kablolar; kuru yerler de, boru ierisinde, sva alt ve st tesislerde, sva alt ve sva stnde boru iinde, kroeler zerinde, kumanda panosu, mutfak cihazlar ile elektromekanik, elektrik ve elektronik montaj uygulamalarnda tesisat kablosu olarak

kullanlr. Bu kablolar 2 x 0,50 -3 x 0,50- 5 x 0,50-10 x 0,50 mm2lik kesitlerde imal edilir. Aadaki resimlerde arma tesisatlarnda kullanlan eitli zil kablolar grlmektedir. Kablo says kullanlacak yere gre seilmektedir.

Resim 1.1: eitli zil kablolar

Yass kablolar 2 x 0,5- 2 x 0,75- 2 x 1,5 mm2 kesitlerinde retilir. Beyaz veya effaf renkli PVC d klf kapal ve kuru yerlerde, sabit tesislerde, datm tablolarnda, sva alt ve sva stnde boru iinde, kroeler zerinde, datm tablolarndaki irtibatlarda kullanlr.

Resim 1.2: Yass kablolar

Resim 1.2de ve Resim 1.3te H03VH-H ince ok telli, bakr iletkenli PROTODUR yaltkanl, yass fleksibl kablolar grlmektedir.

Resim 1.3: Yass fleksibl kablolar

1.2. Zil ve Kap Otomatii Tesisat Kablosu ekme

1.2.1. ekme lem Sras
Kablo ekmeye balamadan nce kullanacamz iletken, susta (klavuz) ve el aletleri hazr olmaldr. Susta kablo ekilecek borudan gnderilir. Sustann ucu kar taraftan knca bir miktar ekilir. ekilecek olan kablo sustann balant ucuna balanr. Kablonun ekim srasnda balant yerinden kopmamas iin balant ok iyi yaplmaldr. Kablo ekim ilemi genellikle iki kiiyle yaplr. Balant yapldktan sonra kablonun olduu taraftan bir kii kabloyu iterken dier taraftaki kii sustay eker. Kablonun ucu dier taraftan knca balant yaplacak kadar kablo braklr ve kablo kesilir. Kablonun kesilmesiyle kablo ekme ilemi tamamlanm olur ve kablo balant ilemine geilir.

1.2.2. Kablo ekmede Dikkat Edilecek Hususlar

Kablo ekmeye balamadan nce dikkat edilmesi gereken en nemli nokta eer sva alt tesisat yaplyorsa borularn eksiksiz olarak denmi olmasdr. Kablolar sva kuruduktan sonra ekilmelidir. Kablo ekme ilemi iki kiiyle yaplmaldr. Bir kii sustay ekerken dier kii hem sustay gnderir hem de kablolarn boru aznda skmamasna ve zedelenmemesine dikkat eder. Kablolar top hlindedir. Kablo ekme iini kolaylatrmak ve hzlandrmak iin kablo topunun iyi almas gereklidir. Aksi hlde kablo dolaabilir veya kugz olabilir. Bu da zaman kaybna yol aar. Kablo ekmede kullanacamz en nemli eleman susta (klavuz) dr. Susta, kablo ekilecek borudan gnderilir, borunun dier ucundan kan susta, arka ucuna kablo balama pay kalana kadar ekilir. Sustann arka ucuna o borudan gitmesi gereken saydaki kablo balanr. Kablo ekmeye balamadan nce gidecek kablo saysn belirlemeniz gerekir, eer bir kabloyu unutursanz btn kablolar geri ekmez zorunda kalrsnz. 5

Zil, kap otomatii, numaratr ve refkontak tesisatna ait tm kablolar ayn borudan gnderilir. Aydnlatma tesisat kablolaryla kartrmamaya dikkat ediniz. Eer binadaki kat says fazla ise arma tesisat iin birden fazla boru kullanlmaldr. Kablo sustann arkasna balanrken dikkat edilmelidir. Balamada kablonun ucunun almas gerekiyorsa iletken ksma zarar vermeden soyma ilemi yaplmaldr. Kablo balama ilemi yapldktan sonra kablonun almamas iin balantnn yapld yer izole bant ile sarlabilir. Eer ayn borudan birden fazla kablo gidecekse kablonun daha rahat ekilebilmesi iin kablonun u ksmna ya veya sabun srlebilir. arma tesisat kablolar ince olduu iin ekilirken dikkatli olunmaldr, kopabilir. Kablo ekim ii iki kiiyle yaplmaldr. Bir taraftan susta ekilirken dier taraftan kablo itilmelidir.

1.3. Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Madde 58/a.5.iv. Kk gerilimli devrelerin iletkenleri teki devrelerden ayr ekilmelidir.

1.4. Bayndrlk Bakanl Genel Teknik artnamesi

Tesisat, PVC boru ierisinde plastik izoleli, en az 0,75 mm2lik iletkenlerle sva altna yaplacaktr. letken balantlar uygun nitelikteki klemensler ile yaplacaktr.

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Zil ve kap otomatii tesisat kablolarn deyiniz.

lem Basamaklar

neriler
Kablo kesitleri ince olduu iin kartrmamaya dikkat ediniz. Her bir daire iin ayr bir renk semeye zen gsteriniz. Sustay doru borudan gnderiniz. Kabloyu sustaya balamak iin aarken iletkene zarar vermeyiniz. Kabloyu gnderen kii kablonun karmamas ve kugz olmamas iin dikkatli olmaldr. Kabloyu koparmamak iin sustay kuvvetli ekmeyiniz. Kabloyu buattan karrken balama payn yeterli ekilde braknz.

arma tesislerinde kullanlan uygun kesitde ve renkte kabloyu seiniz. Tesisatta kullanlan borunun iinden klavuz teli yoksa sustay gnderiniz. Kabloyu sustaya balaynz. Kabloyu uygun bir ekilde ekiniz. Buatlardan ve borulardan kablolar karnz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1- Projeyi okuyabildiniz mi? 2- Kabloyu uygun kesit ve renkte seebildiniz mi? 3- Borunun iinde klavuz teli yoksa sustay borudan gnderebildiniz mi? 4- Kabloyu sustaya balayabildiniz mi? 5- Buatlardan ve borulardan kablolar karabildiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. ( ) Kablo ekmek iin kullanlan ara sustadr. ( ) Zayf akm tesislerinde Y tipi kablo kullanlr. ( ) Tesisat Ynetmeliine gre kap otomatii tesisatnda 0,75mm2lik kablo kullanlr. ( ) Zayf akm tesisleri genellikle sva alt yaplr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda uygun atlye ortamnda zil, kap otomatii tesisat eleman montaj ve balantlarn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Montaj ve balantsn yapacanz elemanlar tanmalsnz. evrenizdeki elektrikilerden zil ve kap otomatii devrelerinin montaj ve balantlar ile ilgili bilgiler alnz. Kazanm olduunuz bilgi ve deneyimleri arkada grubunuzla paylanz.

2. ZL UYGULAMA DEVRELER
2.1. Zil Trafosu
2.1.1. Yaps
Transformatr, sarglarndan birine uygulanan alternatif gerilimi elektromanyetik indksiyon yolu ile dier sarglarnda ayn frekansta fakat deiik gerilime dntren ve hareketli paras olmayan elektrik makinesidir. Kk gl transformatrlere zil transformatr denilmekte ve 220/3-5-8 volt, 220/4-8-12 volt ve 220/24 voltluk standart gerilimlerde retilmektedir. Gleri ise 10-20-50 watt olarak deimektedir. Zayf akm trafosu, demir nve ve sarglar olmak zere iki blmden meydana gelmitir. Demir nve, 0,35 -0,5 mm kalnlndaki birer yzeyleri yaltlm ince silisli saclarn paketlenmesi ile yaplmtr. Sarglar primer ve sekonder sarg olmak zere iki adettir. Alaltc trafolarda birbiriyle elektriki balants olmayan bu iki sargdan ince kesitli iletkenle ok sipirli olarak sarlan birinci sargya primer sarg, kaln kesitli iletkenle az sipirli olarak sarlan ikinci sargya ise sekonder sarg denir. Zil, kap otomatii, refkontak ve numaratr kap otomatii zayf akm trafo kna balanr.(4-8-12 volt)

ekil 2.1:Transformatrn prensip emas

Resim 2.1: Transformatr

2.1.2. alma Prensibi

Transformatr prensip emasnda primer sargya alternatif gerilim uygulandnda bobinden alternatif akm geer. Bu akm, demir nve zerinde zamana gre yn ve iddeti deien bir manyetik alan meydana getirir. Devresini sekonder sargnn bulunduu ayak zerinden tamamlayan deiken manyetik alan kuvvet izgileri, sekonder sarg iletkenlerini keserek bir emk (elektro motor kuvvet) endkler. Bu ekilde aralarnda hibir elektriki ba olmad hlde, primer sargya uygulanan alternatif gerilimin etkisi ile sekonder sargdan ayn frekansl, dk gerilim elde edilir. Transformatrn, sekonder sargsndan dk

10

deerli alternatif gerilim uygularsak bu defa dier sargsnda ayn frekansl yksek gerilim alrz. Fakat fazla akm ekilemez.

2.1.3. Transformatr Seiminde Dikkat Edilecek Hususlar

arma tesisatnda kullanlacak transformatr seilirken aadaki hususlara dikkat edilir: Giri ve k gerilimleri Kullanlaca kat saysna gre transformatrn gc Monte edilecei panoya gre rayl veya vida balantl Bulunduu ortamn scaklndan etkilenmesine gre ak veya kapal tip

2.1.4. Montaj ve Balantlarnn Yaplmas

2.1.4.1. lem Sras Transformatrn montaj raya yaplacaksa uygun ray seilir. Transformatr montaj vidayla yaplacaksa dier montaj ve balantlar etkilemeyecek ekilde planetenin uygun bir yerine yaplr. Transformatrn montaj deliklerinin byklne gre uygun vidalar seilerek transformatr montaj yaplr. lk nce transformatr primer balants yaplr. Primer balants yaplrken genellikle 1,5 mmlik kablolar kullanlr. Daha sonra sekonderden k kablolar balants yaplr. Sekonder k iin zil teli kullanlr.

2.1.4.2. Dikkat Edilecek Hususlar Transformatr balants yaplrken dikkat edilmesi gereken en nemli nokta primer ve sekonder balantlardr. Dk gerilim aldmz sekonder sargya hibir zaman 220V uygulamamalyz. Aksi takdirde primer sarglarda endklenecek olan gerilim canllar ldrecek seviyelere kadar kar. Transformatr iletken balants yaplrken iletkenlerin ular klemensin dna kmayacak ekilde yaplr. Transformatrn klemensinin vidalar uygun ekilde sklmaldr. ok fazla sklrsa kablolar ezilerek kopabilir. Az sklrsa kablolar klemensten kabilir, kablolar, gevek olmalar nedeniyle ark yapabilir. Transformatr klemensine ok fazla kablo girii ve k yaplmamaldr. Transformatr giri ve k balantlar yaplrken farkl renkteki kablolar kullanlrsa balantlar kartrlmam olur. Eer ok katl binalarn arma tesisat yaplyorsa katlara ait renkler bir yere not alnarak yaplrsa balantlar kartrlmaz.

2.2. Ziller
2.2.1. Tanm
Elektrikli haberlemenin arma ve bildirim devrelerinde genellikle zil kullanlr. Ziller yap bakmndan mekanik ve elektronik olarak ikiye ayrlr. Mekanik zilde 11

elektromknatsn ekip brakt tokmak ana vurarak ses karr. Elektronik zillerde ise zilden kmas istenen sese gre elektronik devre ve hoparlr bulunur.

2.2.2. eitleri
Mekanik zil Elektronik zil Radyo frekansl fili zil

2.2.3. Yaplar
2.2.3.1. Mekanik Zil Bobin, nve, palet, tokmak, an gibi elemanlarn birlemesinden olumu devre elemandr. Zilin bobin ularna 4-8-12 voltluk gerilim uygulandnda bobin etrafnda bir manyetik alan oluarak nveyi mknatslar. Mknatslanan demir nve, paleti eker ve tokmak ana vurur. Palet ekildii anda Resim 2.2'de grlen zilin konta aldndan bobinin enerjisi kesilir. Bu durumda demir nve mknatsln kaybederek paleti brakr. Palet normal konumuna dndnde ise kontak tekrar kapanarak bobine yeniden akm verir. Bobine kesik kesik uygulanan akm anda ses oluturur.

Resim 2.2: Mekanik zil

12

ekil 2.2: Mekanik zilin almas

2.2.3.1. Elektronik Devreli Zil Diren, kondansatr, transistr, entegre, hoparlr gibi elemanlar kullanlarak yaplan gerelere elektronik devreli zil denir. Melodili zillerin, kanarya sesi, ding dong, bim bam, mzik, insan sesi gibi sinyaller reten modelleri vardr. ok yaygn olarak kullanlan kanarya sesli ziller snml osilatr devresinden meydana gelmitir. Resim 2.3'te kanarya sesli zil grlmektedir.

Resim 2.3: Elektronik zil

ekil 2.3: Entegreli melodili zil

13

2.2.3.2. Radyo Frekansl Fili Zil Radyo frekans ile alan bu zil kablosuz olarak retilmektedir. Zil ile buton arasnda kablo balants yoktur. Zilin i yapsnda bir elektronik devre vardr. Zil evin ierisinde istediiniz bir prize takabilirsiniz. Zilin zerinde iitme engelliler iin krmz renkte flar vardr.

Resim 2.4: Radyo frekansl zil

2.2.4. Zil Montaj ve Balantlarnn Yaplmas

2.2.4.1. lem Sras Zilin monte edilecei yeri belirleyiniz. Zili ve zilin monte edilecei yeri kontrol ederek zilin montajnn nasl yaplacana karar veriniz. Zili kat tablosunun iine veya dna asabilir ya da vidayla tutturabilirsiniz. Zilin montajndan sonra sra zilin elektriki balantsna gelir. Zilin ierisinden kan iki adet kablonun ularn iletkene zarar vermeden soyunuz. Bu ilemden sonra daha nce zil iin ekilmi olan kablolarn ularn anz. Kablolarn ularn atktan sonra dz ek yntemiyle kablolar balaynz. Kablolar baladktan sonra iletken ksmlarn yaltkanln salaynz.

2.2.4.2. Dikkat Edilecek Hususlar Zilin montajn yapmak iin zili skerken dikkatli olunuz. Zilin montajn yaparken vidalar ok fazla skmamaya zen gsteriniz, zili krabilir. Zayf akm kablolar ince olduu iin ularn aarken iletkenlere zarar vermemeye zen gsteriniz. Kablo balantlarn yaparken kablolar fazla skmamaya zen gsteriniz, kablolar krlabilir.

14

Kablolarn balantsn yaptktan sonra izole bant ile yaltm yaparken ak yer kalmamasna zen gsteriniz.

2.3. Kap Otomatii

2.3.1. eitleri
Elektromekanik zincirli kap otomatii Zincirsiz akll kap otomatii

Apartman veya dier binalarn ana giri (cmle kap) kaplarnn, s kayb ve gvenlik asndan kapal tutulmas gerekir. Bu amala kap, genelde hidrolik bir kol dzenei ile srekli kapal tutulur. Dardan gelen kiiye kapnn otomatik olarak almasn salayan elektrikli elemana kap otomatii denir. Kap otomatii zerinde gergi zincirleri vardr, bu gergi zinciri ayarlanarak iyi bir alma salanmaktadr. Yeni yaplan kap otomatiklerinde bu zincir dzenei kaldrlmtr, kap otomatiine enerji geldiinde direk kap almaktadr.

2.3.2. Yaps
Kap otomatii ok katl konutlarda ana giri kapsn otomatik olarak amada kullanlan aratr. Yap olarak bobin, nve, palet, yay, kurma kolu gibi paralarn birleiminden oluur. Kap otomatiinin bobinine AC 8-12 Volt uygulandnda bu eleman elektromknats hline gelerek paleti eker. Paletin hareket etmesi trnak dzeneini altrarak sert yayl ama dzeneiyle kapy aar.

ekil 2.4: Kap otomatiinin i yaps

15

Resim 2.5: Mekanik ama butonlu kap otomatii

Resim 2.6: Zincirsiz akll kap otomatii

alma voltaj: 12V-24V AC Kap otomatii zerinde bulunan krmz buton ile tek dokunula kap kilidini aabilirsiniz. zel gergi aparat ile sa ve sol kap, keli ve dz duvarlara kolaylkla monte edilebilir. alma voltaj: 12V-15V AC fonksiyon: Kap otomatii, kap kilidi ve kap topuzu Zincir gerektirmez. Ama butonuna basldnda kap kilidini aar, bir sre sonra kilidi kendiliinden kapatr. Kilidin, zincir, dil vs. ile kurulmasna gerek yoktur. Aktif olduunu belirten ikaz vardr. Tutma topuzu ile kapy ve kilidi rahata aabilirsiniz. Apartman kapnz davetsiz misafirlere her zaman kapaldr.

Resim 2.7: Zincirli kap otomatii

16

2.3.3. Kap Otomatii Montaj ve Balantlarnn Yaplmas

ekil 2.5: Kap otomatiinin montaj

2.3.3.1. lem Sras Kap otomatiinin kapan tornavida ile sknz. Kap otomatiini elinizle kapnn zerinde tutarak duvara balayacanz gerdirme zincirinin uzunluuna gre kap otomatiinin delikleri iin l alnz. Uygun matkap ucunu seerek kap zerine aldnz iaretleri deliniz. Uygun sac vidalar kullanarak kap otomatiinin montajn yapnz. Gerdirme zincirini takacanz sac parasnn montajn duvara yapnz. Zinciri ekerek bir tarafn duvadaki sac parasna dier tarafn kilide taknz. Zincirleri kontrol ederek ok gergin veya ok gevek ise zincir ayarlarn tekrar yapnz. Kap otomatii iin daha nce ekmi olduunuz kablonun ularn uygun ekilde anz. Kap otomatiinin zerindeki klemensin vidalarn geveterek ularn atnz kablolar klemense yerletiriniz ve vidalar sknz. Kap otomatiinin kapan kapatnz. Katlardaki herhangi bir kap otomatii butonuna basarak kap otomatiinin alp almadn kontrol ediniz.

2.3.3.2. Dikkat Edilecek Hususlar Kablolar kap otomatiinin klemensine balarken vidalar fazla skmaynz, kablolar kopabilir. Kap otomatiinin montajn kapnn zerine dz olarak yapmaya dikkat ediniz. Kapya ve duvara deleceiniz deliklerin byk olmamasna dikkat ediniz.

2.4. Butonlar
Buton, arma ve bildirim tesisatlarnda devreyi ap kapama grevi yapar. Parmamzla dmesine basld srece aktif olan, hareket veya temas kesildii anda normal konumuna dnen anahtarlara ani temasl butonlar da denir.

2.4.1. eitleri
Kullanlacak tesisat trlerine gre buton eitleri: Sva alt butonlar 17

Normal buton Ikl buton

Sva st butonlar Yuvarlak buton Etiketli buton Ikl buton

Blok butonlar

Zil, kap otomatii, numaratr gibi zayf akm tesisatlarnda ve merdiven otomatii gibi aydnlatma tesisatlarnda butonlar kullanlmaktadr. Tesis iinde bu butonlarn grevlerini ayrt etmek iin butonlarn zerinde kullanld tesis ile ilgili semboller bulunmaktadr. rnein; zil iin zil an, kap otomatii iin kap anahtar, merdiven otomatii iin buton zerinde lamba sembol vardr. Son yllarda butoniyerler sesli ve grntl haberlemeye olanak salamaktadr.

Resim 2.8: Sva st buton eitleri

Resim 2.9: Blok butonlar

18

2.4.2. Buton Montaj ve Balantlarnn Yaplmas

2.4.2.1. lem Sras Butonu tanmak ve montaj eklini belirlemek amacyla butonu inceleyiniz. Butonu inceledikten sonra butonu paralarna ayrnz. Butonu monte edeceiniz yeri belirledikten sonra butonun alt kaidesini planeteye vidayla tutturunuz. Katlardan gelen kablolarn ularn uygun biimde aarak kablolar butonlarn vidalarna balaynz. Butonlarn st kapaklarn kapatarak ilemi tamamlaynz.

2.4.2.2. Dikkat Edilecek Hususlar Butonu paralarna ayrrken sktnz paralarn yerlerine dikkat ediniz ve sktnz paralar kaybolmamas iin uygun bir yerde saklaynz. Butonun delik llerini alrken dz olmasna dikkat ediniz. Buton kolay krlabilen ve eilebilen malzemelerden yapld iin butonun vidalarn fazla skmaynz. Kablolar vidalara balarken vida skma ynnde balaynz. Kablo ularn ok fazla amaynz ve vidalara kablonun alm ksmnn tamamn sarnz. Buton balantlarn yaparken katlardan gelen kablolar kartrmamak iin dikkatli olunuz.

2.5. Zil Tesisat Uygulama Devreleri

2.5.1. Bir Kat ki Daireli Zil Tesisat
UYGULAMA ADI Bir Kat ki Daireli Zil Tesisat UYGULAMA NUMARASI 1

ekil 2.6: Bir kat iki daireli zil tesisat ak emas

19

lem Basamaklar Devre emasna gre trafo, zil ve butonlarn yerlerini belirleyiniz. Tesisatn yapm ekline gre borular planete zerine deyiniz. Elemanlarn yerlerine gre iletkenleri ekiniz. Buat ierisinde tekniine uygun olarak ekleri yapnz ve ek yerlerini yaltnz. Trafo, zil ve butonu planete zerindeki yerlerine aa vidas ile monte ediniz. letkenlerin ularna uygun ekilde balantlar yapnz.

Devreyi kontrol ederek retmeninizin denetiminde devreyi altrnz. neriler Trafonun vidalarn fazla skmaynz, trafonun balant yerlerini krabilirsiniz. Trafo klemensinin dnda plak kablo brakmaynz ve klemens vidalarn fazla skmaynz. Trafonun giri ve k balantlarnn doru olduundan emin olunuz. Buton balantlarnda iletkenleri vida skma ynnde balaynz. letkenleri balarken katlardan gelen iletkenleri kartrmaynz. Butonlarn dz grnmesine dikkat ediniz. Zil balantsn yaptktan sonra balant yerlerini izole bant ile yaltnz. DEERLENDRME TOPLAM Rakam retmen Tarih:.../.../ mza Yaz

rencinin Ad: Soyad: Snf / Nu.: Okul:

20

2.5.2. ki Kat ki Daireli Zil Tesisat

UYGULAMA ADI ki Kat ki Daireli Zil Tesisat UYGULAMA NUMARASI 2

ekil 2.7: ki kat iki daireli zil tesisat ak ve kapal emas

lem Basamaklar Devre emasna gre trafo, zil ve butonlarn yerlerini belirleyiniz. Tesisatn yapm ekline gre borular planete zerine deyiniz. Elemanlarn yerlerine gre iletkenleri ekiniz. Buat ierisinde tekniine uygun olarak ekleri yapnz ve ek yerlerini yaltnz. Trafo, zil ve butonu planete zerindeki yerlerine aa vidas ile monte ediniz. letkenlerin ularna uygun ekilde balantlar yapnz. Devreyi kontrol ederek retmeninizin denetiminde devreyi altrnz. neriler Trafonun vidalarn fazla skmaynz, trafonun balant yerlerini krabilirsiniz. Trafo klemensinin dnda plak kablo brakmaynz ve klemens vidalarn fazla skmaynz. Trafonun giri ve k balantlarnn doru olduundan emin olunuz. Buton balantlarnda iletkenleri vida skma ynnde balaynz. letkenleri balarken katlardan gelen iletkenleri kartrmaynz. Butonlarn dz grnmesine dikkat ediniz. Zil balantsn yaptktan sonra balant yerlerini izole bant ile yaltnz. rencinin Ad: Soyad: Snf / Nu.: Okul: DEERLENDRME TOPLAM Rakam retmen Tarih:.../.../ 21 mza Yaz

2.5.3. ki Kat Drt Daireli Aadan armal Zil ve Kap Otomatii Tesisat
UYGULAMA ADI UYGULAMA NUMARASI 3

ekil 2.8: ki kat drt daireli aadan armal zil ve kap otomatii tesisat ak ve kapal emas

lem Basamaklar Devre emasna gre trafo, zil ve butonlarn yerlerini belirleyiniz. Tesisatn yapm ekline gre borular planete zerine deyiniz. Elemanlarn yerlerine gre iletkenleri ekiniz. Buat ierisinde tekniine uygun olarak ekleri yapnz ve ek yerlerini yaltnz. Trafo, zil ve butonu planete zerindeki yerlerine aa vidas ile monte ediniz. letkenlerin ularna uygun ekilde balantlar yapnz. Devreyi kontrol ederek retmeninizin denetiminde devreyi altrnz.

neriler Trafonun vidalarn fazla skmaynz, trafonun balant yerlerini krabilirsiniz. Trafo klemensinin dnda plak kablo brakmaynz ve klemens vidalarn fazla skmaynz. Trafonun giri ve k balantlarnn doru olduundan emin olunuz. Buton balantlarnda iletkenleri vida skma ynnde balaynz. letkenleri balarken katlardan gelen iletkenleri kartrmaynz. Butonlarn dz grnmesine dikkat ediniz. Zil balantsn yaptktan sonra balant yerlerini izole bant ile yaltnz. rencinin DEERLENDRME TOPLAM Ad: Soyad: Rakam Yaz Snf / Nu.: Okul: retmen Tarih:.../.../ mza 22

2.5.4. Drt Kat Sekiz Daireli Aadan armal Zil ve Kap Otomatii Tesisat
UYGULAMA ADI UYGULAMA NUMARASI 4

ekil 2.9: Drt kat sekiz daireli aadan armal zil ve kap otomatii tesisat

lem Basamaklar Devre emasna gre trafo, zil ve butonlarn yerlerini belirleyiniz. Tesisatn yapm ekline gre borular planete zerine deyiniz. Elemanlarn yerlerine gre iletkenleri ekiniz. Buat ierisinde tekniine uygun olarak ekleri yapnz ve ek yerlerini yaltnz. Trafo, zil ve butonu planete zerindeki yerlerine aa vidas ile monte ediniz. letkenlerin ularna uygun ekilde balantlar yapnz. Devreyi kontrol ederek retmeninizin denetiminde devreyi altrnz. neriler Trafonun vidalarn fazla skmaynz, trafonun balant yerlerini krabilirsiniz. Trafo klemensinin dnda plak kablo brakmaynz ve klemens vidalarn fazla skmaynz. Trafonun giri ve k balantlarnn doru olduundan emin olunuz. Buton balantlarnda iletkenleri vida skma ynnde balaynz. 23

 letkenleri balarken katlardan gelen iletkenleri kartrmaynz. Butonlarn dz grnmesine dikkat ediniz. Zil balantsn yaptktan sonra balant yerlerini izole bant ile yaltnz.
rencinin Ad: Soyad: Snf / Nu.: Okul: DEERLENDRME TOPLAM Rakam retmen Tarih:.../.../ mza Yaz

2.5.5. Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Madde 51/l Zil transformatrleri zerinde hibir ekilde aydnlatma yaplmamal ve bunlarn devresi ayr bir sigorta ile korunmaldr.

2.5.6. Bayndrlk Bakanl Genel Teknik artnamesi

Kap zili ve kap otomatii tesisat; Kap zili tesisat, PVC boru ierisinde, plastik izoleli, en az 0,75 mmlik iletkenlerle sva alt olarak yaplacaktr. Tesisat mstakil bir sigortaya bal 220/8 voltluk bir transformatr ile beslenecektir. Apartmanlarda, d kap zil butonlar dey veya yatay zil panelleri zerinde toplanacak, panel zerindeki butonlarda isim yazlacak blm bulunacak ve effaf muhafazal olacaktr. Paneller, d ortam artlarna dayankl malzemeden ve etan olacaktr. Kap otomatii tesisat, PVC boru ierisinde, plastik izoleli, en az 0,75 mmlik iletkenlerle sva alt olarak yaplacaktr. Tesisat, kap zilinde mevcut 220/8 voltluk tranformatrden beslenecektir. Transformatr, tesadfi dokunmaya kar korunmal olacaktr.

24

UYGULAMA FAALYET
Kap otomatii tesisat eleman montaj ve balantlarn yapnz.

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA ADI UYGULAMA NUMARASI

ekil 2.10: Drt buton ile kap otomatii tesisat ak kapal emas

lem Basamaklar Devre emasna gre trafo, kap otomatii ve butonlarn yerlerini belirleyiniz. Tesisatn yapm ekline gre borular planete zerine deyiniz. Elemanlarn yerlerine gre iletkenleri ekiniz. Buat ierisinde tekniine uygun olarak ekleri yapnz ve ek yerlerini yaltnz. Trafo, kap otomatii ve butonu planete zerindeki yerlerine aa vidas ile monte ediniz. letkenlerin ularna uygun ekilde balantlar yapnz. Devreyi kontrol ederek retmeninizin denetiminde devreyi altrnz. neriler Trafonun vidalarn fazla skmaynz, trafonun balant yerlerini krabilirsiniz. Trafo klemensinin dnda plak kablo brakmaynz ve klemens vidalarn fazla skmaynz. Trafonun giri ve k balantlarnn doru olduundan emin olunuz. Buton balantlarnda iletkenleri vida skma ynnde balaynz. letkenleri balarken katlardan gelen iletkenleri kartrmaynz. Butonlarn dz grnmesine dikkat ediniz. Kap otomatii balantsn yaptktan sonra balant yerlerini izole bant ile yaltnz.
DEERLENDRME TOPLAM Rakam retmen Tarih:.../.../ mza Yaz

rencinin Ad: Soyad: Snf / Nu.: Okul:

25

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1- Projeyi okuyabildiniz mi? 2- Trafoyu yerine tutturabildiniz mi? 3- Trafoya iletkenleri balayabildiniz mi? 4- Zilleri yerine tutturabildiniz mi? 5- Kap otomatiini yerine tutturabildiniz mi? 6- letkenleri butonlara balayabildiniz mi? 7- Butonlar yerine tutturabildiniz mi? 8- Zil ve kap otomatiine iletkenleri balayabildiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

26

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. ( ( ( ( ( ( ( ) Zil transformatr ile akm ayar yaplr. ) Zili altrmak iin 12 volt kullanabiliriz. ) an elektronik zilin en nemli elemandr. ) Kap otomatiine AC 220 volt uygulanr. ) Buton, arma ve bildirim tesisatlarnda devreyi ap kapama grevi yapar. ) Butonlar zerinde bulunan semboller butonun grevini belirtmek iin kullanlr. ) Kap otomatiinin grevi enerjiyi kesmektir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

27

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

UYGULAMA ADI UYGULAMA NUMARASI

Kapal emas verilen devrenin ak emasn izerek uygulamasn yapnz. Kapal Devreye gre uygulamada kullanlacak iletken kesitini yaznz.

ekil 2.11: ki kat drt daireli aadan armal zil ve kap otomatii tesisat kapal emas

lem Basamaklar Devre emasna gre trafo, zil ve butonlarn yerlerini belirleyiniz. Tesisatn yapm ekline gre borular planete zerine deyiniz. Elemanlarn yerlerine gre iletkenleri ekiniz. Buat ierisinde tekniine uygun olarak ekleri yapnz ve ek yerlerini yaltnz. Trafo, zil ve butonu planete zerindeki yerlerine aa vidas ile monte ediniz. letkenlerin ularna uygun ekilde balantlar yapnz. Devreyi kontrol ederek retmeninizin denetiminde devreyi altrnz. neriler

Trafonun vidalarn fazla skmaynz, trafonun balant yerlerini krabilirsiniz. Trafo klemensinin dnda plak kablo brakmaynz ve klemens vidalarn fazla skmaynz. Trafonun giri ve k balantlarnn doru olduundan emin olunuz. Buton balantlarnda iletkenleri vida skma ynnde balaynz. letkenleri balarken katlardan gelen iletkenleri kartrmaynz. 28

 Butonlarn dz grnmesine dikkat ediniz. Zil balantsn yaptktan sonra balant yerlerini izole bant ile yaltnz.
rencinin Ad: Soyad: Snf / Nu: Okul: DEERLENDRME TOPLAM Rakam retmen Tarih:.../.../ mza Yaz

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

29

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 Doru Yanl Doru Doru

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 Yanl Doru Yanl Yanl Doru Doru Yanl

30

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

0,75NV iletken kullanlr.

31

KAYNAKA KAYNAKA
ACIELMA Faruk, Mehmet USTA, Elektrik Atlye ve Labaratuvar ve lem Yapraklar 9.Snf, M.E.B. stanbul, 2004. ALACACI Mahmut, Atlye 1, zkan Matbaaclk, Ankara, 2004. GRKEM Abdullah, Atlye 1, zkan Matbaaclk, Ankara, 2000. NACAR Mahmut, Atlye 1, Halim Ofset, Kahramanmara, 2000. ZDEMR Ali, Atlye 1, Kozan Ofset, Ankara, 2000. TRBEN Necmettin, Cemalettin SUNGUROLU, Ahmet ERKU, Hseyin ALAVURT, Temel ENER, Elektrik Blm Bilgi Yapraklar Snf 1, M.E.B, stanbul, 1988. Legrand 2003-2004 Katalou. Elektrik Tesisleri Ynetmelii. Bayndrlk Bakanl Genel Teknik artnamesi.

32