SERAMK VE SERMETLERN LENMES

Geleneksel Seramiklerin lenmesi Yeni Seramiklerin lenmesi Sermetlerin lenmesi rn Tasarm Klavuzlar

Seramiklerin Trleri ve lenmeleri

Seramik malzemeler kategoriye ayrlr: 1. Geleneksel seramikler parack ileme 2. Yeni seramikler parack ileme 3. Camlar katlama ilemleri Camlara uygulanan katlatrma ilemleri burada ele alnmamtr Geleneksel ve yeni seramiklerin ve baz kompozit malzemelerin zel ilenmeleri bu sunuda ele alnmtr

Seramik Para lenmesine Genel Bak

Geleneksel seramikler, doada bulunan minerallerden yaplr rnler mlek, porselen, tula ve imentodan oluur Yeni seramikler, hammaddelerden yapay olarak retilir rnler kesici takmlar, yapay kemikler, nkleer yaktlar ve elektronik devrelerin altlklarndan oluur Tm bu trlerin balang malzemesi tozdur
3

Seramik Para lenmesine Genel Bak devam

Geleneksel seramikler halinde, tozlar genellikle geici olarak birbirine balanmak ve ekillendirmeye uygun bir durum kazandrmak iin su ile kartrlr Yeni seramikler halinde, ekillendirme srasnda balayc olarak suyun dndaki maddeler kullanlr ekillendirmeden sonra, slak paralar, tpk toz metalurjisinde olduu gibi piirilir (sinterlenir) : Malzemeyi sert bir kat ktle haline balayan bir kat hal reaksiyonunu oluturmak iin

Geleneksel Seramikler iin Hammaddenin Hazrlanmas

(1) Tozlarn hazrlanmas (2) Islak kilin ekillendirilmesi (3) Kurutma (4) Piirme

Gevek tozlar

Kil ve su

Kurutulmu kil

Piirilmi kil

Hava gzenekleri Hava Su

ekil 17.1 - Geleneksel seramik ilemede yaygn admlar: (1) hammaddelerin hazrlanmas, (2) ekillendirme, (3) kurutma, ve (4) piirme (a) ksm, ilem srasnda parann durumunu gsterirken (b) ksm tozun durumunu gstermektedir.
5

Geleneksel seramikler iin ekillendirme ilemleri, balang malzemesinin plastik haldeki bir pasta olmasn gerektirir Bu pasta, suyla kark ince seramik tozlarndan oluur Ham seramik malzemesi doada genellikle kaya ktleleri olarak bulunur ve toza dntrme ilemi, seramik ilemedeki hazrlk aamasnn amacdr

Ufalama
Seramik ilemede parack boyutunun kltlmesi, darbe, sktrma ve andrma gibi deiik formlardaki mekanik enerjinin kullanm ile yaplr Ufalama teknikleri en ok imento, metalsel cevherler ve gevrek metaller gibi krlgan malzemeler zerinde etkilidir Ufalama ileminin iki genel tr: 1. Krma 2. Talamadr.

Krma
Madenden karlan byk ktlelerin sonraki ilave kltme ilemleri iin daha kk boyutlara getirilmesi Birka aama gerekebilir (rn., birincil krma, ikincil krma), her bir aamadaki kltme oran 3 ile 6 arasndadr Minerallerin krma ilemi rijit yzeyler arasnda sktrma veya rijit tespit edilmi hareketle, yzeyler arasnda darbe ile gerekletirilir

eneli Krc
Byk ene, ktleleri sert ve rijit bir yzeyde ufalamak zere ileri geri hareket eder
Hareketli ene Sabit ene Eksantrik

Jiratr (Gyratory) Krc

Bilya ve yuva balants st muhafaza

Jiratr krma blgesi Konik krma halkas

ekil 17.2 Krma ilemleri: (a) eneli krc

Eksantrik ift kollu mekanizma

ekil 17.2 Krma ilemleri: (b) Jiratr krc

9

Tahrik mili

10

Merdaneli Krc
Seramik ktleler dnen merdaneler arasnda sktrlr
Girdi

ekili Krc
Girdi

Diler Merdaneler

ekil 17.2 ekil 17.2 - Krma ilemleri: (c) merdaneli krc Krma ilemleri: (d) ekili krc
11 12

tme
Ufalama konusunda tme kelimesi, kk paralar krdktan sonra ince toz haline getirme ilemi iin kullanlmaktadr Bilye ve merdane gibi sert paralarla andrma, darbe ve sktrma eklinde uygulanr tme rnekleri: Bilyeli deirmen Merdaneli deirmen Darbeyle tme

Bilyeli Deirmen
tlecek yn ile kartrlan sert bilyeler, byk bir silindirik kap iinde dndrlr; kap dnerken cidarlar karmay salar ve daha sonra da tme eylemi iin yerekimi etkisiyle aaya dklr
Kap

Yn

Bilyeler

Dnen merdaneler

ekil 17.3 - Seramik tozlarn retiminde mekanik yntemler: (a) bilyeli deirmen

13

14

Merdaneli Deirmen
Yn, yatay ve dz bir tme tablas zerinde, merdanelerle tabla yzeyi arasnda sktrlr
tme merdaneleri

Darbeli tme
Besleme

Kap Hava Dnen tabla Tahrik mili

ekil 17.3 Seramik tozlarn retiminde mekanik yntemler: (b) merdaneli deirmen

ekil 17.3 Seramik tozlarn retiminde mekanik yntemler: (c) darbeli tme

15

16

ekillendirme iin Seramik Pastann Katklar

1. Kil (nemli alminyum silikat) su ile kartrldndaki ideal ekillendirme karakteristikleri nedeniyle genellikle temel katk 2. Su ekillendirmeye uygun plastisitesiyle kil-su karm oluturur 3. Almina ve silikat gibi, plastik olmayan ham malzemeler kurutma ve piirme srasnda bzlmeyi snrlarlar; ayrca ekillendirme srasnda karmn plastisitesini de azaltrlar 4. Piirme srasnda eriyen (vitrifiye) ve sinterlemeyi destekleyen dekapan, ve katklarn uygun karmn salayan slatma katklar gibi dier katk maddeleri
17

ekillendirme lemleri
Slip dkm Kil-su karm bir amur halindedir Plastik ekillendirme yntemleri Kil plastiktir Yar-kuru presleme Kil nemli ancak dk plastisiteye sahiptir Kuru presleme Kil esas olarak kurudur (% 5ten daha az sulu) ve plastisitesi yoktur
18

Kuru presleme

Slip Dkm
Slip denilen, seramik tozlarnn su iindeki aslts, kalp yzeyinde sk bir kil tabakas oluturmak zere, karmn iindeki suyun al tarafndan emildii, gzenekli bir al kalp iine dklr Slip bileimi % 25 ila % 40 su ierir ki temel uygulama ekli: Aktma dkm yar kat bir tabaka olutuktan ve bylece ii bo bir rn meydana geldikten sonra kalp, iindeki fazla slip aktlmak zere ters evrilir Kat dkm kat rnleri retmek amacyla, tm gvdenin sk hale gelmesi iin yeterli sre tannr

Gerekli basn

Yar-kuru presleme

Plastik ekillendirme Slip dkm

Su ierii (%)

ekil 17.4 - Kili ekillendirmek iin gerekli su ierii ve basnca kyasla, geleneksel seramiklerin ekillendirilmesinde kullanlan ekillendirme yntemlerinin drt kategorisi
19

20

Plastik ekillendirmeye Genel Bak

Slip Al kalp

ekil 17.5 - Bir slip dkm ekli olarak aktma dkmde ilem sras: (1) slip kalp boluu iine dklr, (2) sk bir tabaka oluturmak zere, su, al kalp tarafndan emilir, (3) fazla slip dar dklr ve (4) para kalptan karlr ve budanr
21

Balang karm, % 15 ila % 25 sulu, plastik bir yapda olmaldr El ve mekanize yntem trleri El yntemleri, daha kolay ekillendirme kabiliyeti nedeniyle, kille daha ok su kullanr Daha ok su, kuruma srasnda daha byk bzlme demektir Mekanize yntemler, balang kilinin daha kat olmas iin genellikle daha az su kullanr

22

Plastik ekillendirme Yntemleri

Elle modelleme (manuel yntem) Svama (mekanize yntem) Plastik sktrma (mekanize yntem) Ekstrzyon (mekanize yntem)

Elle Modelleme
Seramik rnn, plastik kilin istenen ekle getirilmesiyle oluturulmas Elle modelleme para geometrisinin blmlerini belirlemek iin sadece bir kalp veya form kullanlr Bir mlek diski zerine elle atma, el iilii yntemlerinin dier bir eklidir mleki diski = bir motorla veya ayak pedalyla tahrik edilen, dikey bir pim zerinde dnen yuvarlak bir tabla Dairesel enkesitli rnler, bazen i ekli vermek iin bir kalbn da kullanld, kilin disk zerine atlmas ve ekillendirilmesiyle oluturulur
23 24

Svama
mleki diski yntemine benzer ekildedir, ancak elle atmann yerini mekanize teknikler almtr
Kil amuru Al kalp Yarasa ekli verici Yarasa Svama takm

Plastik Presleme
Bir plastik al amurunun, metal halkalar iine yerletirilmi alt ve st kalp arasnda sktrld ekillendirme ilemi Kalplar, al gibi gzenekli malzemeden yaplmtr; bylece kalp yarlarnn arkasndan vakum uygulandnda, kildeki nem uzaklatrlr Daha sonra, parann kalba yapmasn nlemek iin pozitif basn uygulanarak kalp kesitleri alr stnlkleri: Svamaya gre retim hz daha yksektir ve sadece radyal simetrik paralarla snrl deildir

ekil 17.6 - Svamada ilem sras: (1) slak kil amuru, dbkey bir kalp zerine yerletirilir; (2) yarasa ekli verme; ve (3) bir svama takm son rn eklini verir
25

26

Ekstrzyon
niform enkesitli uzun rnler elde etmek ve daha sonra istenen boyda kesilmek zere, kilin bir kalp boluundan gemek zere sktrlmas Ekipman, kilin kartrlmasna yardmc olmak ve kalp boluundan karmak zere itmek iin vida tipi bir hareket kullanr rnler: ii bo tulalar, ekillendirilmi kiremitler, aktma borular, tpler, ve izolatrler Svama ve plastik presleme gibi dier seramik ileme yntemleri iin balang kil amuru oluturmak iin de kullanlmaktadr

Yar-Kuru Presleme
Kilin dk plastisitesini yenmek ve bir kalp boluu iine zorlamak zere yksek basn kullanr

Balang tozlar

apak

27

ekil 17.7 - Yar-kuru presleme: (1) nemli tozun kalp boluuna doldurulmas, (2) sktrma, ve (3) kalp yarlarnn almas ve karma

28

Kuru Presleme
lem sras yar-kuru preslemeye benzer temel fark, balang karmnn su ieriinin tipik olarak % 5in altnda olmas Kuru kil ok andrc olduundan, kalplarn sertletirilmi takm eliinden veya semente karbrden yaplmas gerekir Kuruma bzlmesi olumaz; bu sayede kuruma sresi ortadan kaldrlr ve son rnde iyi bir boyutsal doruluk elde edilir Tipik rnler: banyo fayans, elektrik izolatrleri, refrakter tula ve dier basit geometriler
29

Kil Hacmi ve Su erii

Su, geleneksel seramiklerin ekillendirilmesi ilemlerinin ounda nemli bir rol oynar Bu aamadan sonra, grevi biter ve frnlanmadan nce kil parasndan uzaklatrlmas gerekir Su, parann hacmini byttnden ve uzaklatrldnda hacim kldnden, kurutma srasnda bzlme nemli bir problemdir

30

Islak kilin hacmi

Kurutma
Kurutma ilemi iki aamada gerekletirilir: 1.Aama su, i ksmdan kapiler etkiyle yzeye karken ve yzeyden evredeki havaya buharlarken kurutma hz yksek ve sabittir Bu durum, bzlme srasnda meydana gelir ve distorsiyon ve atlama riski tar 2.Aama seramik taneleri temas ettiklerinde nem ierii azalmtr Hi veya ok az ilave bzlme oluur

Karmn hacmi

Hava

Su

ekil 17.8 - Su ieriinin fonksiyonu olarak kilin hacmi Burada gsterilen iliki tipiktir; farkl kil bileimleri ile deiir

Kat kil

Suyun hacmi

31

32

Karm hacmi

Hacim (bzlme)

Geleneksel Seramiklerin Frnlanmas

Kurumann ilerleyii

1.Aama kuruma 2.Aama kuruma Nem ierii (su hacmi)

Seramik malzemeyi sinterleyen sl ilem uygulamas Ocak denilen bir frnn iinde yaplr Seramik taneler arasnda balar oluur ve bu, gzenekliliin azalmasn ve younlamay destekler Bu nedenle, kuruma srasnda oluana ek olarak ok kristalli malzemelerde ilave bzlme oluur Geleneksel seramiklerin frnlanmasnda, kristaller arasnda balayc olarak etkiyen cams bir faz oluur

ekil 17.9 - Bir seramik cismin kuruma srasndaki tipik kuruma hz erisi ve bununla ilgili hacimsel klmesi (kuruma bzlmesi) Kurumann ikinci aamasndaki kuruma hz, burada dz bir izgi olarak gsterilmitir; fonksiyon bazen ibkey bazen de dbkeydir
33 34

Kuruma hz

Srlama
Parann suya kar daha dayankl olmas ve grnmnn iyiletirilmesi iin bir seramik yzey kaplamasnn uygulanmas Srlamada genel ilem sras: 1. Parann yapsn sertletirmek iin srlamadan nce frnlayn 2. Sr uygulayn 3. Srn sertlemesi iin paray ikinci kez frnlayn

Yeni Seramiklerin lenmesi

Yeni seramiklerin imalat sras, aadaki admlar halinde zetlenebilir: 1. Balang malzemelerinin hazrlanmas 2. ekillendirme 3. Sinterleme 4. Bitirme Bu imalat sras, geleneksel seramiklerle hemen hemen ayn olmasna ramen, ayrntlar olduka farkldr

35

36

Balang Malzemelerinin Hazrlanmas

Yeni seramiklerden dayanm talepleri, geleneksel seramiklere gre ok daha byktr Bu nedenle, elde edilen seramik rnn dayanm tane boyutu ile ters orantl olduundan, balang tozlarnn boyut ve bileim olarak daha kk ve daha niform olmas gerekir Balang tozlarnn daha hassas kontrol edilmesi gerekir Toz hazrlamada mekanik ve kimyasal yntemler mevcuttur
37

Yeni Seramiklerin ekillendirilmesi

Yeni seramiklerin ekillendirme yntemlerinin ou, toz metalurjisi (T/M) ve geleneksel seramiklerden bor alnmtr T/M presleme ve sinterleme yntemleri, yeni seramiklere uyarlanmtr Ve geleneksel seramikleri ekillendirme yntemlerinden bazlar yeni seramiklerin ekillendirilmesinde kullanlmaktadr; rnein: slip dkm, ekstrzyon ve kuru presleme Burada tanmlanan yntemler, normal olarak geleneksel seramiklerin ekillendirilmesiyle ilgili olmayp, bazlar T/M ile ilgilidir
38

Scak Presleme
Yksek scaklkta yaplmas hari Kuru preslemeye benzer ekilde, rnn sinterlenmesi, presleme ile ayn anda yaplr Bu ilem, ayr bir frnlama aamasna olan ihtiyac ortadan kaldrr Daha yksek younluklar ve daha ince tane boyutlar elde edilir; ancak kalp yzeylerine kar etkiyen scak andrc paracklar nedeniyle kalp mr ksalr

zostatik Presleme
Seramik tozlarn her ynden sktrmak iin hidrostatik basn kullanr Geleneksel eeksenli sktrmada sk sk gzlenen, son rndeki niformluun bozukluu probleminden kanlr Toz metalurjisinde kullanlan ayn prosestir

39

40

Neter Yntemi
Hamur Kurutma blgesi

Toz Enjeksiyonla Kalplama (PIM)

Seramik paracklar, bir termoplastik polimer ile kartrlr ve bir kalp boluuna enjekte edilerek stlr Polimer bir tayc olarak etkir ve kalplama iin ak karakteristikleri salar Polimeri sertletiren soumadan sonra, kalp alr ve para karlr Taycnn plastikletirilmesi iin gereken scaklklarn, seramiklerin sinterlenmesinde gerekli olandan ok daha dk olmas nedeniyle, para kalplamadan sonra slaktr Plastik balayc uzaklatrlr ve kalan seramik para sinterlenir
42

Islak erit

Destek erevesi Tayc folyo Tayc folyo makaras Toplama makaras

ekil 17.10 nce seramik folyolarn imalatnda kullanlan Neter yntemi. v sembol, hareketi gstermektedir (v = hz)
41

Yeni Seramiklerin Sinterlenmesi

ekillendirme iin gerekli plastisite, normal olarak yeni seramiklerde suya dayanmadndan, ou yeni seramik rnlerde, geleneksel slak seramiklerin kurutma ileminden kanlabilir Sinterleme adm, yine de ok gereklidir Sinterlemenin ilevleri, nceki ile ayndr: 1. Tek tek tanelerin kat bir ktle haline balanmas 2. Younluun arttrlmas 3. Gzenekliliin azaltlmas veya yok edilmesi

Yeni Seramikler iin Bitirme lemleri

Yeni seramiklerden yaplan paralara, aadaki amalardan biri veya birka iin bazen bitirme ilemi uygulanr: 1. Boyutsal doruluun arttrlmas 2. Yzey grnmn iyiletirme 3. Para geometrisinde ok kk deiiklikler yapma Bitirme, genellikle andrma ilemlerini ierir Sertletirilmi seramik malzemeleri kesmek iin elmas andrclarn kullanlmas gerekir
44

43

SERMETlerin lenmesi
Pek ok metal matrisli kompozitler (MMC) ve seramik matrisli kompozitler (CMC), tek tek para imalat yntemleriyle ilenirler. En yaygn rnekleri, semente karbrler ve dier sermetlerdir.

Semente Karbrler
Metalsel bir balaycya gmlm karbr seramik paracklar ieren bir kompozit malzeme ailesi Ktle malzemeyi birarada tutan matrisin metalsel balayc olmas nedeniyle metal matrisli kompozitler olarak snflandrlrlar Ancak, karbr paracklar, normal olarak hacimce % 80 ila % 95 arasnda olacak ekilde, kompozit malzemenin en byk ksmn oluturur

45

46

Semente Karbrler in Bir Balayc Gerekir

Gl ve gzeneksiz bir para oluturmak iin karbr tozlarnn bir metal balayc ile sinterlenmesi gerekir Kobalt en iyi WC ile etkir, nikel ise TiC ve Cr3C2 ile daha iyidir Yaygn balayc metal oran % 4ten % 20ye kadardr Karbr tozlar ile balayc metal, homojen bir amur oluturmak zere, bir bilyeli deirmende slak halde kartrlr Daha sonra amur, sktrmaya hazrlk srasnda oksitlenmeyi nlemek iin kontroll atmosferde veya vakumda kurutulur
47

Sktrma
Kesici takm insertler gibi semente karbr paralarn yksek retim hzlarnda kullanlan en yaygn yntem, souk preslemedir Sinterleme srasndaki bzlmeyi hesaba katmak iin kalplarn biraz byk yaplmas gerekir (bzlme % 20 veya daha byk olabilir) Yksek retim iin, anmasn engellemek bakmndan kalplar WC-Co linersden yaplr Daha kk miktarlar iin, byk yass kesitler, kk paralar haline preslenip kesilir Dier yntemler: izostatik presleme ve scak presleme
48

WC-Conun Sinterlenmesi
Bir metal balayc olmadan WC (ve TiC)nin sinterlenmesi mmkndr, ancak son malzeme % 100 gerek younluktan daha kktr Bir balayc kullanlmas, yapnn teorik olarak gzeneksiz olmasn salar WC-Conun sinterlenmesi, sv faz sinterlemeyi ierir WC-Co iin yaygn sinterleme scakl, kobaltn erime scaklnn (1495C) altnda olan 1370-1425Cdir. Bylece, saf balayc metal, sinterleme scaklnda erimez

Semente karbr rnlerin tipik bileim aral

Sv Sv Sv

Scaklk C

Kobaltn yzde arl

ekil 17.11 - WC-Co faz diyagram

49 50

WC-Conun Sinterlenmesi - devam

Ancak, WC, Co iinde kat halde znr, bylece WC sl ilem srasnda yava yava znr ve erime scakl drlr; dolaysyla erime gerekleir Sv faz olutuka, katya daha da yaynarak akar ve WC paracklar slatr Sv metalin varl, ayrca ktlenin i blgelerinden gazlarn uzaklatrlmasn da salar Bu mekanizmalar, kalan WC paracklarn sk bir paket halinde yeniden dzenlenmesine neden olur; bu ise WC-Co ktlesinin nemli oranda younlamasna ve bzlmesine yol aar
51

kincil lemler
Sinterlemeden sonra semente karbr paralarn yeterli boyutsal kontrolne ulamak iin genellikle sonraki ilemler gerekir Elmas veya benzer sert andrc disklerle yaplan talama, bu amala yaplan en yaygn ikincil ilemdir Dier ikincil ilemler: Elektro erozyonla ileme Ultrasonik ilemedir

52

Tasarm Kriterleri
Seramik malzemeler, doru uygulandklarnda tasarmclarn beendii zelliklere sahiptir. Seramik malzemeler, ekmeye gre basma ynnde birka kat daha dayanma sahiptir Seramik ekillendirme yntemleri, karmak ekillerin oluturulmasna olanak tanmasna ramen, basit ekiller tercih edilir D kenar ve kelerin radysl veya pahl olmas gerekir; ayn ekilde, i keler de radysl olmaldr (Geleneksel seramikler iin) kuruma ve frnlamada ve (yeni seramikler iin) sinterlemedeki para bzlmeleri byk olabilir ve dikkate alnmaldr
53