LME VE MUAYENE

Metroloji Muayene Prensipleri Geleneksel lme Aletleri ve Mastarlar Yzeylerin llmesi leri lme ve Muayene Teknikleri

lmenin Tanm
Kabul edilmi veya sabit bir sistem kullanarak, bilinmeyen bir bykl bilinen bir standartla karlatrma prosedr lme, bir parann uzunluunu belirlemek iin basit bir lineer cetvel kullanmak da olabilir Veya bir ekme testi srasnda, kuvvete kar yer deitirmenin gelimi bir lmn de gerektirebilir lme, belirli doruluk ve kesinlik snrlar iinde, ilgilenilen bykln saysal bir deerini salar

Muayenenin Tanm
Bir para veya rnn, bir boyutu gibi bir karakteristiinin, tasarm artnamesine uygun olup olmadn muayene etme prosedr ou muayene prosedr, lmeye dayanrken, bazlar karlatrma yntemlerini kullanr Karlatrma basite, para karakteristiinin, tasarm artnamesine uygun olup olmadn belirler Karlatrma, genellikle lmeden daha hzldr ancak ilgilenilen karakteristiin gerek deeri hakknda ok fazla bilgi salamaz
3

Metroloji
lmbilim olarak tanmlanr Alt temel byklkle ilgilidir: Uzunluk Ktle Zaman Elektrik akm Scaklk Ik yaynm

Metroloji - devam
Bu temel byklklerden, dier fiziksel byklkler elde edilir; rn.: Alan Hacim Hz ve ivme Kuvvet Elektrik gerilimi Is enerjisi

malat Metrolojisi
malat metrolojisinde temel ilgi konusu, bir para veya rnde kendisini pek ok farkl ekilde ortaya karan uzunluk byklnn lmdr Uzunluk ve genilik Derinlik ap Doruluk, yasslk ve yuvarlaklk, vs. Yzey przll

Doruluk ve Kesinlik
Doruluk llen deerin ilgilenilen bykln gerek deeriyle uyuma derecesi Bir lm prosedr, sistematik hatalarn olmamas halinde dorudur Sistematik hatalar, bir lmden dierine tutarl olan, doru deerden pozitif veya negatif sapmalardr Kesinlik lme ilemindeki tekrar edebilirlik derecesi yi kesinliin anlam, lme prosedrndeki tesafdi hatalarn en aza indirilmesidir
7
Geni uyumazlk lmlerin dalm lmlerin ortalamas Kk uyumazlk

Gerek deer

Gerek deer

ekil 44.1 - lmde doruluk ile kesinliin deiimi: (a) Yksek doruluk ancak dk kesinlik; (b) Dk doruluk ancak yksek kesinlik; ve (c) Yksek doruluk ve yksek kesinlik

Dnyadaki ki Geerli Birim Sistemi

Dnyada iki birim sistemi geerli hale gelmitir: 1. U.S. Allm sistem (U.S.C.S.) 2. SI (Systeme Internationale d'Unitesin ksaltmas) - metrik sistem

Muayene Trleri
Muayene, bir rnn, bileenlerinin, alt gruplarnn veya balang malzemesinin tasarm artnameleriyle uyumlu olup olmadn saptamak iin lme ve karlatrma (mastarlama) teknikleridir Muayene iki tre ayrlr: 1. Deikenlerle muayene ilgilenilen rn veya parann boyutlar, uygun lme aparatlaryla llr 2. Nitelikleriyle muayene paralar, tolerans limitleri iinde olup olmadklarnn saptanmas iin karlatrlr (mastarlanr)
10

Manuel Muayene
Muayene prosedrleri genellikle elle (manuel) gerekletirilir skc ve monotondur, bu durumda kesinlik ve doruluk ihtiyac yksektir Tek bir parada bile nemli boyutlarn lm saatler srebilir Manuel muayenenin zaman ve maliyeti nedeniyle, her parann muayenesine olan ihtiyac azaltmak iin genellikle istatistiksel rnekleme prosedrleri kullanlr
11

rnekleme (Numune Alma) Muayenesi

rnekleme (numune alma) muayenesi kullanldnda, numune para says, retilen para miktaryla kyaslandnda genellikle kktr Numune boyutu, retim miktarnn % 1i olabilir Mevcut paralarn tm llmediinden, rnekleme prosedrnde hatal paralarn fark edilmeme riski mevcuttur Risk, daha byk numune miktar ile azaltlabilir Ancak % 100den daha az olduundan, rnekleme ynteminin kullanmnn fiyatna gre iyi kalite tolere edilmelidir
12

% 100 Muayene
Teorik olarak, 100 iyi kaliteye ulamann tek yolu % 100 muayene etmektir Bylece tm hatalar ortaya karlr ve sadece iyi kalite paralar geer

Manuel % 100 Muayene

Ancak % 100 muayene manuel yapldnda, iki problemle karlalr: 1. Masraf birim muayene maliyeti, gruptaki her paraya uygulanr 2. % 100 manuel muayenede, her zaman insan hatalar mevcuttur Bu nedenle manuel yntemlerle % 100 kontrol, % 100 iyi kalite rn garanti etmez

13

14

Otomatik % 100 Muayene ve Dzeltme Eylemi

Otomatik % 100 muayene, aadaki dzeltme eylemlerinden birini veya her ikisini de salamak zere imalat ilemiyle btnletirilebilir: 1. Paralarn snflandrlmas kabul edilebilir ve kabul edilemez gibi, paralarn iki veya daha fazla kalite seviyelerine ayrlmas 2. Deiebilirlii azaltmak ve kaliteyi iyiletirmek iin prosesteki telafi ayarlarna izin vermek amacyla muayene datasnn devam eden imalat ilemine geri beslemesi
15

Geleneksel lme Aletleri ve Mastarlar

Hassas Mastar Bloklar Dorusal boyutlar iin lme aletleri Karlatrc aletler Sabit mastarlar Asal lmler

16

Hassas Mastar Bloklar

Dier boyutsal lm aletleri ve mastarlarn kyaslad standartlar ekil olarak genellikle kare veya dikdrtgendir lm yzeyleri, boyutsal olarak doru ve bir cmnin milyonda biri mertebesinde paralel hale getirilmi ve ayna yzeyi gibi parlatlmtr Hassas mastar bloklar, belirli standart boyutlarda veya set halinde mevcuttur. Set halinde olanlar, deiik boyutta bloklardan oluur

Dorusal Boyutlar iin lm Aletleri

ki tre ayrlr: Dereceli lm cihazlar, nesnenin lm iin karlatrlabildii bir dorusal veya asal lek zerinde bir seri iaretlere (derece olarak adlandrlan) sahiptir Derecesiz lm cihazlar bu tr lee sahip deildir ve boyutlar arasnda karlatrma yapmakta veya dereceli bir cihaz tarafndan lm iin bir boyutu transfer etmekte kullanlr

17

18

ekil 44.2 - D kaliperlerin iki boyutu (L.S. Starrett Co.nin izniyle)

ekil 44.3 - Srgl kumpas; aletin her iki yz de gsterilmitir. (L.S. Starrett Co.nin izniyle)
19 20

ekil 44.4 - Verniyer kumpas (L.S. Starrett Co.nun izniyle)

21

ekil 44.5 - D mikrometre, dijital okumal, standart bir in boyutunda (L. S. Starret Co.nin izniyle)

22

Mekanik Mastarlar: Komparatrler

Mekanik mastarlar, gzlemeye izin vermek zere sapmay mekanik olarak bytecek ekilde tasarlanmtr Bu kategorideki en yaygn cihaz, temas noktasnn dorusal hareketini, bir ibrenin dnmesine dntren ve ykselten komparatrdr bre 0,01 mm gibi kk birimlerle derecelenir Uygulamalar: doruluun, yassln, paralelliin, kareliin, yuvarlakln ve kakln lm

ekil 44.6 - Komparatr: sadaki grn ibreyi ve dereceli yz, soldaki ise cihazn arka kapann karlm halini gstermektedir (Federal Products Co., Providence, RInin izniyle)
23 24

Komparatr Temas Silindirik para Merkez

Deiik Paralar in Komparatrn Kullanm

Yzey plakas

ekil 44.7 - Kakl gstermek zere komparatrn kurulmas; para merkezi evresinde dndke, merkeze gre d yzeyin deiimleri ibre zerinde gsterilir

25

26

Elektronik Mastarlar
Dorusal bir yer deitirmeyi bir elektrik sinyaline dntrme kapasitesine sahip transdserlere dayal lme ve mastar cihazlar Elektrik sinyali daha sonra ykseltilir ve dijital bir okuma gibi uygun bir veri formatna dntrlr Elektronik mastarlarn uygulamalar, son yllarda mikroilemci teknolojisinin sayesinde byk bir gelime gstermitir Bunlar yava yava geleneksel lm ve mastar cihazlarnn ouyla yer deitirmektedir
27

GE/GEME Mastarlar
Bu ekilde adlandrlmasnn nedeni, bir mastarn limiti, iine sokulan paraya izin verirken dierinin vermemesidir GE limiti boyutu maksimum malzeme koulunda kontrol etmek zere kullanlr Bu, bir delik gibi bir i zelliin minimum boyutudur, ve bir d ap gibi bir d zellik iin ise maksimum boyuttur GEME limiti incelenen boyutun maksimum malzeme artn kontrol etmekte kullanlr
28

ereve

GEME mastar butonu GE mastar butonu

Delik Mastar
GE tapas GEME tapas

Para rs

Tutamak

ekil 44.8 - Bir parann apnn lm iin Snap mastar; GEME ve GE mastar butonlarnn ykseklik farklar abartlmtr.

ekil 44.9 - Delik mastar; GE ve GEME tapalarnn aplar arasndaki fark abartlmtr.

29

30

Alarn lm
Alar, deiik aler tipleri kullanlarak llebilir. Basit bir aler, asal birimlerle derecelendirilmi bir yar dairesel kafa evresinde dnebilen bir baktan oluur A lmnde yksek hassasiyet, bir sins ubuu kullanarak yaplabilir.
Pa ra

ekil 44.10 - Verniyer skalasna sahip bir aler;

31 32

Sins ubuu ile A lm

Sins ubuu

Yzeylerin lm
ki parametre gz nne alnr: Yzey dokusu ou kez yzey przll olarak llen, yzeyin geometrisi Yzey przll Yzeyi oluturan malzeme ve yntem tarafndan belirlenen, nominal yzeyden kk, dar aralkl sapmalar Yzey btnl yzeyin hemen altndaki malzeme karakteristikleriyle ve kendisini oluturan imalat yntemlerinin neden olduu bu yzeyalt tabakada meydana gelen deiikliklerle ilgilenir

Rulo Mastar bloklar

llecek para

Sin A = H/L
ekil 44.11 - Bir sins ubuunun kullanm dzenei
33

34

Yzey Przllnn lm
Yzey przlln belirlemek iin yntem: 1. Standart test yzeyleriyle sbjektif karlatrma 2. Elektronik Komparatrler 3. Optik teknikler

Yzey Dokusunun lm iin ne Ulu Cihazlar

Trnak testine benzer ancak daha bilimsel Bu elektronik cihazlarda, koni ekilli bir elmas ine ucu, sabit ve yava bir hzda test yzeyini kateder nenin kafas yatay olarak ilerlerken, kendisi yzey sapmalarn izlemek zere dikey olarak da hareket eder Dikey hareket, yzeyin toporafyasn simgeleyen bir elektronik sinyale dntrlr

35

36

lerleme yn

leri lme ve Muayene Teknolojileri

ne kafas

nenin dikey hareketi ne

Para

ekil 44.13 - ne ulu aparatn almasn gsteren izim. ne kafas yzey boyunca yatay hareket ederken inenin kendisi yzey profilini izlemek zere dikey hareket eder. Dikey hareket ya: (1) yzeyin bir profiline, veya (2) ortalama przllk deerine dntrlr
37

Modern imalatta, manuel lme ve mastarlama tekniklerinin yerini almaktadr Temasl veya temassz alglayabilen yntemleri ierir: 1. Koordinat lm makinalar (CMM) 2. Lazerler 3. Makina gzlemi 4. Dier temassz teknikler

38

Koordinat lm Makinalar (CMM)

Bir temas probundan ve bu probu, parann zelliklerine veya yzeylerine gre boyutta konumlandran bir mekanizmadan oluan lme makinas Prob, paraya gre izafi harekete izin veren bir yapya tespit edilir Para yapya bal tabla zerine sabitlenir Probun konum koordinatlar, para geometrisi datasn elde etmek zere temas ederken hassas ekilde kaydedilebilir

ekil 44.14 - Koordinat lm makinas (Brown & Sharpe Manufacturing Co.nin izniyle)

39

40

CMM Problar
Probun ntr konumundan en kk sapmasnda iaret veren hassas elektriksel kontakl, modern dokun-tetikle" problar Temas halinde, koordinat konumlar, fazladan katedilen mesafe ve prob boyutu iin ayarlayarak CMM kontroleri tarafndan kaydedilir

CMMin stnlkleri
Yksek verimlilik - bir CMM geleneksel manuel yntemlere oranla karmak kontrol prosedrlerini ok daha ksa srede gerekletirebilir Geleneksel yntemlere gre daha yksek doruluk ve kesinlik Azaltlm insan hatas Esneklik - bir CMM ok deiik para konfigrasyonlarn muayene etmek iin kullanlabilen, genel amal bir makinadr

41

42

Lazerlerle lmler
Laser light amplification by stimulated emission of radiation un ksaltmasdr lm uygulamalarnda kullanlan lazerler, grnr aralkta k yayan dk gl gaz lazerleridir Lazer k n: Yksek derecede monokromatiktir k tek bir dalga boyuna sahiptir Yksek oranda koherandr k nlar paraleldir Bu zellikler, lme ve muayenenin pek ok uygulamasnda kullanlmasn desteklemitir

Tarayc Lazer Sistemleri

Bir nesneden sprerek geen bir n retmek zere dnen bir aynadan yanstlan bir lazer n kullanr Nesnenin uzak ucundaki bir k alglaycs (fotodetektr), taramas srasnda obje tarafndan kesintiye uratld ksa sre hari lazer nn alglar Bu zaman periyodu, byk dorulukla ok ksa srede llebilir Bir mikroilemci sistemi, lazer nnn yolundaki nesnenin boyutuyla ilgili olan kesintiye urama sresini ler ve bu deeri dorusal bir boyuta dntrr
43 44

Paralelletirici mercek D apndaki para Odaklayc mercek Dnen ayna Ik detektr

Lazer

Lazer n

Pozisyona duyarl fotodetektr Lazer n

Lazer Gerilim

Ik noktas

Para
Zaman

ekil 44.15 - Silindirik paralarn aplarn lmekte kullanlan tarayc lazer sistemi; lazer nnn kesintiye urama sresi, D apyla orantldr
45

ekil 44.16 - Parann D boyutunun lm iin lazer nyla gen oluturmann prensibi; bu ekilde, parann, bilinen iki noktadan uzakl llebilir D = H R H L cot A
46

Makinayla Gzleme
Baz faydal uygulamalar iin grnt verisinin bilgisayar tarafndan gzlenmesi, ilenmesi ve yorumlanmas 2-D sistemler, sahneyi bir dzlem olarak grr rnekler: dzlemsel bir yzeydeki zellikler iin boyutsal lmleme ve mastarlama, bileenlerin varln kantlama ve kontrol etme 3-D grnt sistemleri, snr veya ekillerin varln gerektirir Mevcut uygulamalarn byk ounluu 2-Ddir.

Grnt alglama ve saysallatrma

Grnt ileme ve analizi

Yorumlama

Kamera Ik kayna

Kararlar ve eylemler

Paralar

Hareketli konveyr

ekil 44.17 - Makinayla gzleme sisteminin almas

47 48

Grnt Alma ve Saysallatrma 1.Adm

Grnty daha sonraki ileme iin depolamak zere bir saysallatrma sistemine bal bir video kameradan oluur Nesne zerine odaklanm kamera araclyla, grnt alann ayrk resim elemanlarnn (pikseller) matrisine blerek bir grnt elde edilir. Her bir pikselin, sahnenin bir ksmnn k younluuyla doru orantl bir deer olduu varsaylr

Grnt Alma ve Saysallatrma - devam

Bir ikili grnt sisteminde, k younluu iki deerden birine indirilir Siyah veya beyaz = 0 veya 1 Her piksel deerleri seti, bir bilgisayar belleine depolanan bir ereve (frame)dir. Bir erevedeki piksel deerlerini okuma, Avrupa sisteminde 25 Hz, U.S. Sisteminde 30 Hzde gerekletirilir

49

50

111111111111 111111111111 111111111111 111111100011 111111011011 111110011011 111100000011 111000000011 111010000011 111100000011 111111111111 111111111111

ekil 44.18 - Grnt alma ve saysallatrma: (a)ekran, aydnlk bir zemine kar koyu renkli bir paradan oluur; (b) Ekran zerine yklenmi 12 x 12lik bir piksel matrisi
51

ekil 44.18deki grnt iin, bir ikili grnt sistemindeki piksel deerleri
52

Grnt leme ve Analiz 2.Adm

Her bir erevedeki veri, bir ekran iinde analiz edilmelidir (1/30 veya 1/25 s) Grnt verisini analiz etme teknikleri: 1. Kenar tespiti bir nesnenin snrlarnn yerleimlerini saptama Snrlardaki bitiik pikseller arasnda k younluundaki kontrast tanmlayarak yaplr 2. zellik karsama bir grntnn, alan, uzunluk, ap, evre ve a oran gibi zellik deerlerinin saptanmas

Yorumlama 3.Adm
Nesnenin tanmlanmasyla ilgilidir Grntdeki nesnenin, nceden tanmlanm modellerle veya standart deerlerle kyaslanarak tanmlanmas karsanm zelliklerle yaplr Yaygn bir teknik, bir grntnn bir ya da birka zelliinin, bilgisayar belleine depolanm bir modelin (ablonun) buna kar gelen zellikleriyle karlatrld ablon uydurmadr.

53

54

Makinayla Gzlem Uygulamalar

1. 2. 3. 4. Muayene Para tanmlama Grsel klavuz ve muayene Gvenliin grntlenmesi

Makinayla Gzleme Muayenesi

En nemli kategori tm endstriyel makinayla gzleme uygulamalarnn yaklak % 90n kapsar En yaygn uygulamalar, yksek maliyetli programlama ve yerletirmenin pek ok nite tarafndan yapld seri retimdedir Tipik amalar: Boyutsal lm ve mastarlama spatlama ilevleri Hatalarn ve sreksizliklerin tanmlanmas

55

56