NOSTRATK DL TEORS ERSNDE ALTAY DLLER Ekrem ARIKOLU ZET Nostratik dil teorisi, isim babaln Holger Pedersenin

yapt ve lli Svit tarafndan gelitirilen; Afro-Asyatik, Kartvel, Elam-Dravit, Hint-Avrupa, UralYukagir, Eskimo-Aleut, Altay, Kore ve Japon dillerinin ayn kkene dayandn savunan bir teoridir. Bu teoriye gre, gnmzdeki pek ok dil ailesi M 14-10 bin yllarnda ayn kkene dayanyordu. 8 bin yl nce Altay dil grubu ana gruptan ayrld. Fakat gnmzde pek ok leksik unsur tarih balarn tespit edilmesine yardmc olmaktadr. Altay dilleri veya dil grubunun dier dil aileleriyle olan balar, rnek kelimelerle gsterilmektedir. Bu balantlar daha ok leksik unsurlarla snrl tutulmutur. Anahtar Kelimeler: Nostratik dil teorisi, Altay dil grubu, dil teorisi, dnya dil gruplar. ALTAY LANGUAGES IN NOSTRATIK LANGUAGES THEORY ABSTRACT Nostratic language of the theory of names Holger Pedersen his paternity, lli Svti theory developed by the Afro-Asiatic, Kartvel, Elam-Dravid, Indo-European, UralYukagir, Eskimo-Aleut, Altai, Korea, the Japanese language group of the common historical roots a defense theory.
Do. Dr., Gazi niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, ada Trk Leheleri ve Edebiyatlar Blm retim yesi. arikoglu@gazi.edu.tr

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/8 Fall 2009

178

Ekrem ARIKOLU

According to the theory of our day with each other within the same family or language group are not considered languages, at an earlier date (14 -10 thousands BC) was based on the same origin. 8 thousand years ago, was separated from the main group of the Altaic language group. But today, many elements of restructuring through leksic history helps to establish ties. Altaic languages or language groups, with the above-mentioned links between the evaluation of the studies, examples are given in words. These links have been limited to elements leksical notice. Key Words: Nostratik language theory, Altaic language group, Language theory, World language groups. Giri Dnya dillerinin birbiriyle kken akrabal konusundaki grlerin uzun bir gemii vardr. Bu konudaki ilk ciddi kuramc olarak Avrupa ve Hint dilleri arasndaki yaknl 1786 ylnda kefeden Sir William Jones kabul edilir. Nostratik terimini ilk kullanan Holger Pedersendir. Pedersen, bu terimi, 1903 ylnda yazd Trkische Lautgesetze adl makalesinde Hint-Avrupa ile balantl diller iin kulland. Terim, Latince nostrates (bizim lkenin insanlar) kelimesinden geliyordu. (Ercilasun, 2004: 27). Illi-Svitn fikirlerinden geni lde faydaland talyan bilim adam A. Trombetti, yirminci yzyln bandan itibaren yaymlad ciddi almalarla Hint-Avrupa dilleriyle dier dil aileleri arasndaki akrabal ortaya koydu (Trombetti 1905, 1908, 1923). Nostratik dil teorisisni gelitiren bilim adam Illi-Svittr. Svitn almalar lmnden sonra yaymlanr. Bizim bu yaz ierisinde almalarn geni lde ele alacamz kii ise Rus Nostratik okulu temsilcilerinden Sergey Starostindir. lkemizde Nostratik dil ailesinden ilk bahseden kii Ahmet B. Ercilasundur. Ercilasun nce Trk Dili Tarihi kitab ile (Ercilasun 2004: 27-32), daha sonra yazd iki makaleyle (Ercilasun 2007a, Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/8 Fall 2009

Nostratik Dil Teorisi erisinde...

179

2007b) Trk bilim dnyasn Nostratik ve Avrasyatik dil ailelerinden haberdar etti. Nostratik Dil Teorisi erisinde Altay Dilleri Vladislav M. Illi-Svit, lmnden sonra yaymlanan ciltlik Opt Sravneniya Nostratieskih Yazkov (Illi-Svit 1971, 1976, 1984) adl eserinde Sami-Hami, Kartvel, Hint-Avrupa, Ural, Dravit ve Altay dillerinde ortak olduunu dnd 378 kelimeyi inceler. 378 kelime ierisinde Hint-Avrupa 250, Altay 247, HamiSami diller 243, Ural 214, Dravit 184, Kartvel 146 kelimeyle temsil edilir. Illi-Svitn eserinde Altay dilleriyle; Hint-Avrupa dilleri arasnda 153, Hami-Sami dilleri arasnda 148, Ural dilleri arasnda 143, Dravit dilleri arasnda 127, Kartvel dilleri arasnda 92 kelimenin ortak olduu grlr. Illi-Svitn almasnda sadece kelimeler deil ortak olduu dnlen ekler de verilmektedir. Eserde alt dil ailesinde de ortak olan kelimeler vardr ve bu kelimelerin Altay dillerinin de ierisinde bulunduu dillerin evrensel kelimeleri olduu sylenebilir. Bu kelimelerden ve eklerden bazlar unlardr: bura (bur-), calu (al), da (-da), i (iaret zamiri veya 3. teklik ahs zamiri), klu (kelin), ks- (kes-), kr- (ker-), kapan- (kapa-), lipa (yapu-), -l (l sfat yapm eki kz-l), -ma (-ma fiilden isim yapm eki), mi (mi soru eki), -n (min, sin), tapha (tap- = tep-). Aharon Dolgopolsky The Nostratic Macrofamily and Linguistic Palaentology adl eserinde 124 kelimeyi inceler (Dolgopolsky 1998). 124 kelime ierisinde Hami-Sami dilleri 110, Hint-Avrupa dilleri 77, Altay dilleri 67, Ural dilleri 64, Kartvel dilleri 47, Dravit dilleri 46 kelimeyle temsil edilir. Dolgoploskynin almasnda Altay dilleri; Hami-Sami ve Hint-Avrupa dillerinden sonra en ok kelimeyle temsil edilen aile olarak grlr. Dolgopolskynin Nostratik kelimeleri ierisindeki baz Trke kelimeler unlardr: kragu, bal, arpa, kat-, tolu, elik (bir tr geyik), kei, buga, kelin, apa (baba), al (hile). A. Bomhard ve John C. Kerns The Nostratic Macrofamily A Study in Distant Linguistic Relationship (Bomhard- Kerns, 1994) adl eserinde 601 kelimeyi nostratik kkler olarak inceler. Bu eserdeki kelimelerin durumu Trke kelimeler asndan Ahmet B. Ercilasun tarafndan geni bir ekilde deerlendirildiinden biz burada ayrntlara girmiyoruz (Ercilasun 2007a).

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/8 Fall 2009

180

Ekrem ARIKOLU

Joseph H. Greenberg, Indo-European and Its Closest Relatives (The Eurosiatic Language Family) adl eserinde Nostratikilerden farkl olarak, Avrasyatik diye adlandrd teorisinde Hami-Sami, Kartvel ve Dravit dillerine yer vermez. Buna karlk; Hint-Avrupa, Altay ve Ural dilleriyle birlikte, Kore-Japon-Aynu, uki, Eskimo-Aleut, Gilyak dillerini Avrasyatik byk ailesi iine alr. Greenbergin eserinde 437 kelime incelenir. 437 kelime ierisinde dil ailelerinin temsil oran yledir: Kore-Jap.-Aynu 346 (% 79), Altay 324 (% 74), Hint-Avrupa 226 (% 51), Ural 213 (% 49), uki 192 (% 44), Eskimo-Aleut 181 (% 41), Gilyak 158 (% 36), Etrske sadece kelime var. (Arkolu, 2007a, 111). Rus Nostratik okulunun son yllardaki en nemli temsilcisi Sergey Starostin (Arkolu, 2007b) ve arkadalar, Nostratik almalarn bilgisayar ortamnda yaymlamak zere http://starling.rinet.ru adresinde The Tower of Babil (An Etymological Database Project) adn verdikleri projeyi gelitirmilerdir. Balangta sadece Rus Nostratik okulunun zellikle S. Starostinin almalarnn yaymland site, daha sonra Amerikada bulunan Santa Fe Enstitsnn Evolution of Human Languages projesiyle birletirilmitir. Sergey Starostinin 2005 ylnda lmyle Proje Georgiy Starostin tarafndan yrtlmektedir. Bu sitede byk dil ailelerinin birbirleriyle olan kken balantlar verilmekte, kelimelerin dil ailesi ierisinde yer alan dillerdeki ekilleri ayr ayr gsterilmektedir. Bylece kk dilden aileler ierisindeki dillere uzanan bir dil aac oluturulmaktadr. S. Starostin, Nostratik ana baln verdii dil gruplarnn alt bal olarak Avrasyatik terimini kullanr. Bylece Nostratik ve Avrasyatik dil aileleri birletirilmektedir. Her sayfada 20 szcn yer ald, 104 sayfada 2077 kelime Nostratik dil ailesinde ortak olarak dnlmektedir. Sayfalarda srasyla; Nostratik ana bal altnda Avrasyatik, szcn ngilizce anlam, szcn daha uzak ailelerle balants (Borean), Hint-Avrupa, Altay, Ural, Kartvel, Dravit, Eskimo-Aleut, uki-Kamatka dil ailelerindeki en eski biimler, yorumlar (comments) ve referanslar yer alr. Grld gibi burada yedi dil ailesi Nostratik diller olarak verilmektedir. Gnmzde de devam eden Hami-Sami dillerinin Nostratik dil ailesinin bir yesi olup olmad tartmalarna Starostin bu almasnda yer vermeyerek, bu dil ailesinin Nostratiin kz deil kz kardei olduu grlerine katlm olmaktadr (Ercilasun, 2004: 28). Buna karlk Greenbergin

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/8 Fall 2009

Nostratik Dil Teorisi erisinde...

181

Avrasyatik diller iine almad Kartvel ve Dravit dillerini Nostratik diller ierisine almaktadr. Sitede yer alan 2077 kelimeden 10u sadece 1 dil ailesinde yer alr. 775 kelime iki dil ailesinde, 625 kelime 3 dil ailesinde, 415 kelime 4 dil ailesinde, 195 kelime be dil ailesinde, 45 kelime 6 dil ailesinde, 12 kelime yedi dil ailesinde ortaktr. Burada en ilgi ekici sonu iki dil ailesiyle temsil edilen 775 kelimeden 137sinin sadece Altay ve Dravit dilleriyle temsil edilmesidir ki bu ok yksek bir rakamdr. Starostinin almasnda btn dil ailelerinde ortak olan kelimelerden bazlar unlardr: yal (ya), burue (toz-), ne (ne soru zamiri), tu (i) (2. ahs zamiri), to (iaret zamiri), tuki (tken-), talo (omuz). 2077 szck ierisinde Altay 1664 (%80), Hint-Avrupa dilleri 1259 (%60), Ural 1207 (%58), Dravit 1104 (%53), Kartvel 770 (%34), Eskimo-Aleut 232 (%11), uki-Kamatka 173 (%8) szckle temsil edilir. Grld gibi Starostinin Nostratik Etimolojiler almasnda en yksek oranda Altay dilleri temsil edilmektedir. Bunda Starostinin esas itibariyle in-Tibet ve Kafkas dilleri uzman olmasna ramen, Altay Dillerinin Etimolojik Szlnn yazarlarndan biri olmasnn etkisi olsa gerek (Starostin, Dbo, Mudrak 2003). Bu almada Altay dilleriyle dier dil ailelerinin balants ise yledir: Hint-Avrupa dillerinin 1259 kelimesinin 957si Altay dilleriyle ortaktr ve bu % 76lk bir orana tekabl eder. Ural dillerinin 1207 kelimesinin 950si Altay dilleriyle ortaktr ve bu % 78lik bir ortakla karlk gelmektedir. Kartvel dillerinin 770 szcnden 571i Altay dilleriyle ortaktr ve bu % 74lk bir ortakla karlk gelmektedir ve dil aileleri arasnda en dk orana tekabl etmektedir. Dravit dillerinin 1104 kelimesinden 888i Altay dilleriyle ortaktr ve bu % 80lik bir ortakl gsterir. Eskimo-Aleut dillerinin 234 kelimesinden 219u Altay dilleriyle ortaktr ve bu % 94lk bir rtmeyi gsterir. uki-Kamatka dillerinin 173 kelimesinden 146s Altay dilleriyle ortaktr ve bu % 84lk bir ortakl gsterir. Burada Eskimo-Aleut ve uki-Kamatka dillerinin az sayda kelimeyle temsil edildiini vurgulamak gerekir. Buna ramen EskimoAleut ve uki-Kamatka dillerinin en yksek ortakl gstermesi ilgi ekicidir. Yakn orantda kelime saysyla temsil edilen daha byk dil ailelerinden Altay dilleriyle en yksek orantda ortaklk gsteren dil ailesi Dravittir. Bunun sonucu olarak S.Starostin, yapt dil aacnda Dravit dillerini, Altay dillerine Ural dillerinden daha yakn olarak gstermektedir. Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/8 Fall 2009

182

Ekrem ARIKOLU

Sonu 1. lkemizde Ahmet Bican Ercilasunun yazdklaryla haberdar olduumuz Nostratik dil teorisiyle ilgili almalar, modern anlamda dnyada 1960l yllardan itibaren zellikle Illi-Svitn grleriyle balamtr ve gnmzde de youn bir ekilde devam etmektedir. 2. Nostratik dil teorisi ierisinde Altay dil ailesinin durumu, snflamay yapan bilim adamlarnn uzmanlk alanlarna gre deikenlik gstermektedir. Sergey Starostinin yapt almada Nostratik dil ailesi ierisinde Altayca en yksek temsil oranna sahiptir. 3. Altay dil ailesinin Ural dil ailesiyle balants uzun zamandr aratrlmaktadr. Hatta baz bilim adamlar iki dil grubunu Ural-Altay eklinde bir aile olarak dnmektedir. (Nostratikiler Ural ve Altay dil ailelerini ayr ayr alrlar.) Nostratik almalar, Altay dillerinin Hint-Avrupa ve Dravit dilleriyle tarih balarnn da aratrlmas gerektiini aka ortaya koymaktadr. 4. Daha ok Atatrk zamannda yaplan Hint-Avrupa dilleri ve Trke arasndaki balantlar aratrma almalar, btn dnya dillerinin Trkeden trediini ne sren teori sebebiyle kmaza girmitir. Ama Trkenin de ierisinde bulunduu Altay dillerinin; Hint-Avrupa, Ural, Dravit dilleri bata olmak zere pek ok dil ailesiyle ortaklklar Nostratik dil teorisi almalaryla ak bir ekilde ortaya konulmaktadr. Nostratikiler bu benzerlikleri ortak bir kk dilden gelmeyle aklamaktadr. Ama bu dil gnmzde konuulan herhangi bir dil deildir; hepsinin ortak atasdr. 5. Nostratikilerin yapt dillerin ortak kkenden geldii yolundaki almalar, genetik almalaryla desteklenmektedir. Genetik biliminin daha da gelimesi, dillerin kken balantlar konusundaki almalara katk salayacaktr. 6. Burada bahsedilen yeniden kurma almalar, ayrmalar M 14.000-3.000 yllar arasnda olmu kabul etmektedir. almalar daha ok leksik unsurlar zerinden yaplmaktadr. Fakat szck tabanlarnn anlam ve ekilce ayn kkene dayanyor olmasna (dzenli ses deimeleri gz nnde bulundurularak) dikkat edilmektedir.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/8 Fall 2009

Nostratik Dil Teorisi erisinde...

183

KAYNAKA ARIKOLU Ekrem (2007a), Greenbergin Avrasyatik Dil Teorisi ve Trke, Dil Aratrmalar S. 1, s.109-114 ARIKOLU Ekrem (2007b), Dile Ak Bir Adam: Dr. Sergey Anatolyevi Starostin, Dil Aratrmalar, S. 2, s.167-171 BOMHARD R. Allan- Kerns, C. John (1994), The Nostratic Macrofamily A Study in Distant Linguistic Relationship, Berlin - New York DOLGOPOLSKY Aharon (1998), The Nostratic Macrofamily and Linguistic Palaentology, McDonald Institute for Archaeological Research, Cambridge ERCLASUN A. Bican (2004), Balangtan Yirminci Yzyla Trk Dili Tarihi, Aka, Ankara, s. 27-32 ERCLASUN A. Bican (2007a), Trkenin En Eski Komular, Makaleler, Dil-Destan-Tarih-Edebiyat (Yayna Hazrlayan, Ekrem Arkolu), Aka, Ankara, s. 41-62 ERCLASUN A. Bican (2007b), Byk Aile Teorileri inde Trkenin Yeri, Makaleler, Dil-Destan-Tarih-Edebiyat (Yayna Hazrlayan, Ekrem Arkolu), Aka, Ankara, s. 62-69 GREENBERG Joseph H. (2002), Indo-European and ts Closest Relatives, The Eurasiatic Language Family, Volume 2 Lexicon, Stanford University Press Stanfors, California LL-SVTI V. M. (1971), Opt Sravneniya Nostratieskih Yazkov (semitohamitskiy, kartvelskiy, indoyevropeyskiy, uralskiy, dravidiskiy, altayskiy) Vvedeniye. Sravnitelny Slovar (b-k), Akademiya Nauk SSSR nstitut Slavyanovedeniya i Balkanistiki, Moskva LL-SVTI V. M. (1976), Opt Sravneniya Nostratieskih Yazkov (semitohamitskiy, kartvelskiy, indoyevropeyskiy, uralskiy, dravidiskiy, altayskiy) Vvedeniye. Sravnitelny Slovar (l-z) Ukazeteli, Akademiya Nauk SSSR nstitut Slavyanovedeniya i Balkanistiki, Moskva LL-SVTI V. M. (1984), Opt Sravneniya Nostratieskih Yazkov (semitohamitskiy, kartvelskiy, indoyevropeyskiy, uralskiy, dravidiskiy, altayskiy) Vvedeniye. Sravnitelny Slovar (r-q)(Po Kartotekam Avtora), Otvetsvenny redaktor

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/8 Fall 2009

184

Ekrem ARIKOLU

V. A. Dbo, Akademiya Nauk Slavyanovedeniya i Balkanistiki, Moskva

SSSR

nstitut

STAROSTN S; Dbo, A; Mudrak (2003), O. Etymological Dictionary of the Altaic Languages Part One (A-K), Part Two (L-Z), Part Three (Indices), Brill, Leiden-Boston TROMBETT Alfredo (1905), Lunita Dorigina del Linguaggio, Bologna TROMBETT Alfredo (1908), Saggi di Lessicologia Generale Comparate, Bologna TROMBETT Alfredo (1923), Elementi di Glottologia, Bologna

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/8 Fall 2009