Professional Documents
Culture Documents
chuyên đề Phương pháp tọa độ trong không gian
chuyên đề Phương pháp tọa độ trong không gian
T TON - TIN
CHUYN
Mc lc
1 Vect trong khng gian 1.1 Tm t c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2 Cc vect ng phng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 To ca vect v im 2.1 To ca vect . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2 To ca im . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Tch v hng v tch c hng ca 3.1 Tch v hng . . . . . . . . . . . . 3.1.1 Biu thc to . . . . . . 3.1.2 ng dng . . . . . . . . . . 3.2 Tch c hng . . . . . . . . . . . . 3.2.1 nh ngha . . . . . . . . . 3.2.2 Tnh cht . . . . . . . . . . 3.2.3 ng dng . . . . . . . . . . 4 Phng trnh tng qut 5 Phng trnh tham s 6 V tr tng i ca hai mt phng 7 Chm mt phng 8 Khong cch 9 Phng trnh tng qut 10 Phng trnh tham s v phng trnh chnh tc hai vect . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 4 4 5 6 6 6 7 7 7 7 7 7 8 9 9 11 11 12 14 14
11 V tr tng i ca hai ng thng 16 11.1 Gc gia hai ng thng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 11.2 Hai ng thng ng phng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 11.3 Hai ng thng cho nhau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 12 V tr tng i ca ng thng v mt phng 13 Khong cch 13.1 Khong cch t mt im n mt ng thng . 13.1.1 Cch xc nh khong cch t A n d . . 13.1.2 Cng thc . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.2 Khong cch gia hai ng thng . . . . . . . . 13.2.1 Cch xc nh khong cch gia hai ng 13.2.2 Cng thc . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . thng cho nhau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 22 22 23 23 23 23 23
14 Mt s vn v im, 14.1 Hnh chiu vung gc 14.2 Hnh chiu vung gc 14.3 Hnh chiu vung gc
ng thng v mt phng trong khng ca ng thng trn mt phng . . . . . . . ca im trn mt phng . . . . . . . . . . . ca im trn ng thng . . . . . . . . . .
gian . . . . . . . . . . . .
25 25 25 27
Khi nim vect v cc php ton vect trong khng gian c nh ngha hon ton ging nh trong mt phng. V vy, cc php ton vect trong khng gian cng c cc tnh cht nh trong mt phng.
1.1
Tm t c
Cho n im A1 , A2 , . . . , An v n s a1 , a2 , . . . , an sao cho a = a1 + a2 + + an = 0. Khi tn ti duy nht im G sao cho a1 GA1 + a2 GA2 + + an GAn = 0 . (*) Tht vy, ly mt im O c nh ta c () a1 (OA1 OG) + a2 (OA2 OG) + + an (OAn OG) = 0 (a1 + a2 + + an )OG = a1 OA1 + a2 OA2 + + an OAn 1 OG = (a1 OA1 + a2 OA2 + + an OAn ). a im G c gi l tm t c ca h im A1 , A2 , . . . , An gn vi h s a1 , a2 , . . . , an . c bit, khi a1 = a2 = = an = 1, tn ti duy nht im G sao cho GA1 + GA2 + + GAn = 0 v G c gi l trng tm ca h im A1 , A2 , . . . , An . V d 1. Trong mt t din, ba on thng ni cc trung im ca ba cp cnh i din ng quy ti trung im ca mi on. im ng quy c gi l trng tm ca t din. a) Chng minh rng G l trng tm ca t din ABCD khi v ch khi GA + GB + GC + GD = 0 . b) Cho t din ABCD v mt s dng k. Tm qu tch cc im M tho mn |MA + MB + MC + MD| = k.
1.2
Cc vect ng phng
nh ngha. Ba vect c gi l ng phng nu ba ng thng cha chng cng song song vi mt mt phng. nh l 1. Cho ba vect , b v , trong v b khng cng phng. Ta c ba a c a vect , b , ng phng khi v ch khi tn ti k v l sao cho = k + l b . a c c a nh l 2. Nu ba vect , b v khng ng phng th vi mi vect , tn ti duy a c v = k + l b + m . nht b ba s k, l, m sao cho v a c , v khng ng phng th H qu. Nu ba vect a b c k + l b + m = 0 k = l = m = 0. a c Trng THPT Chuyn Vnh Phc 4
Ch . i) A, B, C thng hng AB v AC cng phng k : AB = k AC. B nm gia A v C k [0; 1] : AB = k AC. ii) A, B, C, D ng phng AB, AC, AD ng phng. V d 2. Cho gc tam din Oxyz. Xt cc ng phn gic trong v phn gic ngoi ca ba gc xOy, yOz, zOx. Chng minh rng a) Ba ng phn gic ngoi nm trn mt mt phng; b) Hai ng phn gic trong v mt ng phn gic ngoi nm trn mt mt phng. V d 3. Cho hnh lp phng ABCD.A B C D . Hai im M v N ln lt nm trn hai cnh B C v CD sao cho B M = CN. Chng minh rng a) AC A B; b) AM BN. Bi tp Bi 1. Tm qu tch cc im M trong khng gian sao cho vi k1 , k2 , . . . , kn v k l nhng s cho trc. Bi 2. Cho hai vect AB = v CD = . Gi C v D l hnh chiu ca C v D trn u v AB. Vect v = C D c gi l hnh hciu ca vect trn ng thng AB. Chng v . = . v . minh rng u v u Bi 3. Cho M v N ln lt l trung im cc cnh AB v CD ca t din ABCD. Ly P trn BC sao cho BP = kP C (k cho trc). Tm Q trn cnh AD sao cho M, N, P, Q ng phng. Bi 4. Cho hnh chp SABC c SA = a, SB = b, SC = c, ASB = , BSC = , CSA = v G l trng tm ca ABC. Tnh SG. Bi 5. Cho hnh lp phng ABCD.A B C D . Gi M, N, P ln lt l trung im ca cc cnh AB, B C , DD . a) Chng minh rng A C (MNP ); b) Tm cosin ca gc to bi hai ng thng MP v AC . Bi 6. Cho I l trung im ca ng cao AH ca t din u ABCD, K l hnh chiu ca I trn AD v G l trng tm ca ABC. Chng minh rng G, I v K thng hng. k1 MA2 + k2 MA2 + + kn MA2 = k 1 2 n
To ca vect v im
Trong khng gian, cho ba trc x Ox, y Oy, z Oz i mt vung gc vi nhau v i , j , k l cc vect n v tng ng trn mi trc. H ba trc nh vy c gi l h to Descartes ( - cc) vung gc Oxyz hay h to Oxyz. im O c gi l gc to ; cc trc Ox, Oy, Oz ln lt c gi l trc honh, trc tung v trc cao; cc mt phng Oxy, Oyz, Ozx i mt vung gc c gi l cc mt phng to . Trng THPT Chuyn Vnh Phc 5
Vi mi vect , tn ti duy nht b ba s (x; y; z) sao cho = x i + y j + z k . B ba v v s (x; y; z) c gi l to ca , k hiu l (x; y; z) hay = (x; y; z). v v v (x ; y ; z ) v (x ; y ; z ). Ta c: Cho hai vect a 1 1 1 b 2 2 2 b = (x1 x2 ; y1 y2 ; z1 z2 ); a k = (kx1 ; ky1 ; kz1 ), k R. a Ch . = b x1 = x2 , y1 = y2 , z1 = z2 . a 0 = (0; 0; 0). v b cng phng k : x1 = kx2 , y1 = ky2 , z1 = kz2 a x y z x y z 1 1 = 1 1 = 1 1 = 0. x2 y2 z2 x2 y2 z2
2.2
To ca im
Vi mt im M trong h to Oxyz, to ca vect OM cng c gi l to ca im M. Nh vy, nu OM = x i + y j + z k hay OM = (x; y; z) th b ba s (x; y; z) c gi l to ca im M, k hiu l M(x; y; z) hay M = (x; y; z). Cho A = (xA ; yA ; zA ) v B = (xB ; yB ; zB ). Ta c: AB = (xB xA ; yB yA ; zB zA ); xM = xA kxB , 1k yA kyB MA = k MB yM = , 1k zM = zA kzB 1k
(k = 1).
Cho hai vect = (x1 ; y1 ; z1 ) v b = (x2 ; y2; z2 ). a Trng THPT Chuyn Vnh Phc 6
Tch v hng
Biu thc to =x x +y y +z z . a b 1 2 1 2 1 2
3.1.2
2 2 x2 + y1 + z1 . 1 x1 x2 + y1 y2 + z1 z2 ,) = a . b = cos( a b . 2 2 2 2 x2 + y1 + z1 x2 + y2 + z2 | | . b a 1 2 H qu. b . b = 0 x1 x2 + y1 y2 + z1 z2 = 0. a a
ng dng | | = 2 = a a
Nu A = (xA ; yA ; zA ) v B = (xB ; yB ; zB ) th AB = AB = (xB xA )2 + (yB yA )2 + (zB zA )2 . V d 4. Cho hnh lp phng ABCD.A B C D cnh a. Cc im P v Q c xc nh bi AP = AD v C Q = C D. a) Chng minh ng thng P Q i qua trung im ca BB . b) Tnh di on P Q.
3.2
3.2.1
Tch c hng
nh ngha
Tch c hng (hay tch vect) ca hai vect = (x1 ; y1; z1 ) v b = (x2 ; y2 ; z2 ) l vect a [ , b ] = b = a a y1 z1 z1 x1 x1 y1 ; ; y2 z2 z2 x2 x2 y2
Hnh bnh hnh ABCD c din tch SABCD = [AB, AD] . Tam gic ABC c din tch SABC = 1 [AB, AC] . 2 Ba vect , b v ng phng [ , b ]. = 0. a c a c
V d 5. Cho ba im A(1; 3; 2), B(5; 3; 7) v C(1; 0; 1). a) Chng minh A, B v C l ba nh ca mt tam gic. b) Tnh din tch v di ng cao k t A ca ABC. Bi tp Bi 7. Cho hnh chp SABC vi y ABC l mt tam gic vung C, BC = a, AC = b, SA = h v SA (ABC). Gi M v N l trung im ca cc cnh AC v SB. a) Tnh di on MN. b) Tm h thc gia a, b v h MN vung gc vi AC v SB. Bi 8. Cho ba im A(0; 4; 1), B(5; 10; 3) v C(1; 2; 3). a) Chng minh A, B v C l ba nh ca mt tam gic.
b) Xc nh im D t gic ABCD l mt hnh bnh hnh. c) Tnh chu vi v din tch ABC. d) Tnh di ng cao, ng trung tuyn v ng phn gic trong k t A ca ABC. Bi 9. Cho hnh hp ABCD.A B C D A (2; 1; 2). a) Tnh th tch hnh hp cho. vi A(1; 1; 2), B(1; 0; 1), D(1; 1; 0) v
b) Tnh di ng cao AH ca hnh hp . Bi 10. Cho bn im A(1; 0; 0), B(0; 1; 0), C(0; 0; 1) v D(2; 1; 1). a) Chng minh A, B, C v D l bn nh ca mt t din. b) Tnh cc gc to bi cc cp cnh i din ca t din ABCD. c) Tnh th tch v di ng cao k t A ca t din ABCD. apter Mt phng trong khng gian Trng THPT Chuyn Vnh Phc 8
Mt phng i qua im M(x0 ; y0 ; z0 ) nhn (A; B; C) = 0 lm vect php tuyn c n phng trnh l A(x x0 ) + B(y y0 ) + C(z z0 ) = 0. Mt phng trong khng gian Oxyz c phng trnh tng qut l Ax + By + Cz + D = 0 (A2 + B 2 + C 2 = 0). Mt phng ny nhn (A; B; C) lm vect php tuyn. n Mt mt phng ct cc trc to Ox, Oy, Oz ln lt ti A(a; 0; 0), B(0; b; 0), C(0; 0; c) vi abc = 0 khi v ch khi n c phng trnh theo on chn l x y z + + = 1. a b c V d 1. Cho im M trong gc tam din vung Oxyz. Xc nh mt phng qua M ct gc tam din theo mt t din c th tch nh nht. Hng dn. Ta coi gc tam din vung Oxyz l mt h to Descartes vung gc. Gi s M c to M(x0 ; y0 ; z0 ). Xt mt phng qua M ct Ox, Oy, Oz ln lt ti A, B, C vi OA = a, OB = b, OC = c...
Cp ( , ) c gi l cp vect ch phng ca mt phng nu chng khng cng u v phng v cc ng thng cha chng song song hoc nm trn . Mt phng i qua im M(x0 ; y0 ; z0 ) nhn (a1 ; b1 ; c1 ) v (a2 ; b2 ; c2 ) lm cp vect u v ch phng c phng trnh tham s l x = x0 + a1 t1 + a2 t2 , (t1 , t2 R). y = y0 + b1 t1 + b2 t2 , z = z0 + c1 t1 + c2 t2 Khi nhn = [ , ] = n u v phng trnh tng qut l a b c a b1 c1 (x x0 ) + 1 1 (y y0 ) + 1 1 (z z0 ) = 0. a2 b2 c2 a2 b2 c2 Ch . Phng trnh mt phng hon ton c xc nh nu bit: (i) M(x0 ; y0 ; z0 ) v vect php tuyn (A; B; C). n : A(x x0 ) + B(y y0 ) + C(z z0 ) = 0. Trng THPT Chuyn Vnh Phc 9 b1 c1 c1 a1 a1 b1 ; ; b2 c2 c2 a2 a2 b2
(iii) A(x1 ; y1 ; z1 ), B(x2 ; y2 ; z2 ) v (a; b; c) . Khi i qua A(x1 ; y1; z1 ) v nhn u (a; b; c), AB(x x ; y y ; z z ) lm cp vect ch phng. u 2 1 2 1 2 1 (iv) A(x1 ; y1 ; z1 ), B(x2 ; y2 ; z2 ), C(x3 ; y3; z3 ) . Khi i qua A(x1 ; y1 ; z1 ) v nhn AB, AC lm cp vect ch phng.
Chuyn phng trnh tng qut ca mt phng sang phng trnh tham s
Gi s mt phng c phng trnh tng qut l Ax + By + Cz + D = 0 (A2 + B 2 + C 2 = 0). Cch 1: Xc nh ba im A, B, C ri s dng ch (iv). Cch 2: t x = f (t1 ), y = g(t2) ri t phng trnh tng qut ca rt ra z = h(t1 , t2 ) (Chn 2 to v chn cch t mt cch thch hp).
Chuyn phng trnh tham s ca mt phng sang phng trnh tng qut
Gi s mt phng c phng trnh tham s l x = x0 + a1 t1 + a2 t2 , y = y0 + b1 t1 + b2 t2 , z = z0 + c1 t1 + c2 t2 (t1 , t2 R).
Cch 1: Kh cc tham s t1 v t2 t cc phng trnh trn. Cch 2: Mt phng i qua im M(x0 ; y0 ; z0 ) v c cp vect ch phng (a1 ; b1 ; c1 ), (a2 ; b2 ; c2 ) nn c vect php tuyn = [ , ] = u v n u v b1 c1 c1 a1 a1 b1 , v do c phng trnh tng qut l ; ; b2 c2 c2 a2 a2 b2 a b c a b1 c1 (x x0 ) + 1 1 (y y0 ) + 1 1 (z z0 ) = 0. a2 b2 c2 a2 b2 c2
b) Vit phng trnh mt phng qua A, vung gc vi v vung gc vi mt phng (Oyz). c) Vit phng trnh mt phng qua A v song song vi . Trng THPT Chuyn Vnh Phc 10
Cho hai mt phng 2 : A2 x + B2 y + C2 z + D2 = 0 vi cc vect php tuyn tng ng l 1 (A1 ; B1 ; C1 ), 2 (A2 ; B2 ; C2 ). Khi ta c: n n Gc gia hai mt phng 1 v 2 c tnh theo cng thc |1 2 | n n cos(1 , 2 ) = | cos(1 , 2 )| = = n n ||| |n1 n2 = k , n1 n2 D1 = kD2 = k , n1 n2 D1 = kD2
2 2 A2 + B1 + C1 1
|A1 A2 + B1 B2 + C1 C2 |
2 2 A2 + B2 + C2 2
A1 B1 C1 D1 = = = . A2 B2 C2 D2 A1 B1 C1 D1 = = = . A2 B2 C2 D2
1 2
V d 3. Cho hai mt phng c phng trnh 3x my + 2z + m 6 = 0 v (5m + 1)x 2y + (m + 3)z 10 = 0. Tm m hai mt phng : a) Song song vi nhau; b) Trng nhau; c) Ct nhau; d) Vung gc vi nhau.
1 2 1 2 1 2 = 0 A1 A2 + B1 B2 + C1 C2 = 0. n n n n
Chm mt phng
Cho hai mt phng 1 v 2 ct nhau theo giao tuyn d. Tp hp cc mt phng i qua ng thng d c gi l chm mt phng xc nh bi 1 v 2 hay chm mt phng xc nh bi ng thng d. Nu 1 v 2 ln lt c phng trnh 1 : A1 x + B1 y + C1 z + D1 = 0, 2 : A2 x + B2 y + C2 z + D2 = 0 th mi mt phng ca chm xc nh bi 1 v 2 u c phng trnh dng m(A1 x + B1 y + C1 z + D1 ) + n(A2 x + B2 y + C2 z + D2 ) = 0 (m2 + n2 = 0). Trng THPT Chuyn Vnh Phc 11
m(A1 x + B1 y + C1 z + D1 ) + (A2 x + B2 y + C2 z + D2 ) = 0. Nu 2 th c th vit phng trnh ca di dng (A1 x + B1 y + C1 z + D1 ) + n(A2 x + B2 y + C2 z + D2 ) = 0. V d 4. Cho hai mt phng 1 : x + 5y + z 1 = 0 v 2 : 2x y + 3z + 2 = 0. a) Chng minh rng 1 ct 2 theo giao tuyn d. b) Vit phng trnh mt phng i qua M(3; 1; 2) v d. c) Vit phng trnh mt phng i qua d v song song vi mt phng x6y+2z+15 = 0. d) Vit phng trnh mt phng i qua d v vung gc vi mt phng (Oxy).
Khong cch
Khong cch t im M(x0 ; y0 ; z0 ) n mt phng : Ax + By + Cz + D = 0 c tnh theo cng thc |Ax0 + By0 + Cz0 + D| d(M, ) = . A2 + B 2 + C 2 Khong cch gia hai mt phng song song bng khong cch t mt im bt k trn mt mt phng n mt phng cn li. T ta c khong cch gia hai mt phng 1 : Ax + By + Cz + D1 = 0 v 2 : Ax + By + Cz + D2 = 0 l d(1 , 2 ) = |D1 D2 | . A2 + B 2 + C 2
2 2 A2 + B1 + C1 1 A1 x + B1 y + C1 z + D1 2 2 A2 + B1 + C1 1
Nu 1 ct 2 th qu tch l hai mt phng vung gc vi nhau v l hai mt phn gic ca cc gc nh din to bi hai mt phng 1 v 2 . Nu 1 2 th 1 v 2 ln lt c phng trnh dng Ax + By + Cz + D1 = 0 v D1 + D2 = 0. Ax + By + Cz + D2 = 0. Khi qu tch l mt phng Ax + By + Cz + 2 V d 5. Cho hnh chp t gic u S.ABCD c cnh y bng a v ng cao k t S bng h. Tnh khong cch t S n mt phng (ABI) vi I l trung im ca cnh SC. Trng THPT Chuyn Vnh Phc 12
Hng dn. T gi thit ta c y ABCD l mt hnh vung; chn ng cao k t a 2 , OS = h. V vy, ta c th S l tm O ca y v OA = OB = OC = OD = 2 a 2 a 2 ; 0; 0), B(0; ; 0) v S(0; 0; h). Khi chn h to Oxyz sao cho O(0; 0; 0), A( 2 2 a 2 h a 2 ; 0; 0) v I( ; 0; ). Tip theo, vit phng trnh mt phng (ABI) ta s c C( 2 4 2 tnh c khong cch t S n n. Bi tp Bi 1. Cho t din ABCD vi A(5; 1; 3), B(1; 6; 2), C(5; 0; 4) v D(4; 0; 6). a) Vit phng trnh cc mt phng (ABC), (BCD), (CDA) v (DAB). b) Tnh di cc ng cao ca t din. c) Vit phng trnh mt phng i qua A v song song vi mt phng (BCD). d) Vit phng trnh mt phng i qua D v chn trn ba trc to cc on thng c di bng nhau. e) Tm tp hp cc im cch u ba nh A, B v C. f) Vit phng trnh mt phng i qua cnh AB v song song vi cnh CD. g) Vit phng trnh mt phng i qua cnh AD v vung gc vi mt phng (ABC). h) Vit phng trnh mt phng i qua E(1; 1; 1) v vung gc vi hai mt phng , . Bi 2. Xc nh cc gi tr ca a v b ba mt phng sau cng i qua mt ng thng x 7y + 3z 3 = 0, 2x + 9y z 5 = 0, Bi 3. Vit phng trnh cc mt phng a) i qua im M(1; 8; 3) v trc Ox; b) i qua trc Ox v vung gc vi mt phng 7x 4y + 8z 9 = 0; c) i qua hai im A(3; 0; 0) v B(0; 1; 0) v to vi mt phng (Oxy) mt gc bng 300 . Bi 4. Cho ba im A(a; 0; 0), B(0; b; 0) v C(0; 0; c) vi a, b, c > 0. a) Vit phng trnh mt phng (ABC). b) Xc nh to hnh chiu H ca O trn mt phng (ABC) v tnh OH. Trng THPT Chuyn Vnh Phc 13 4x ay + 5z + b = 0.
c) Gi s a, b, c thay i tho mn a2 + b2 + c2 = k 2 khng i. Hi khi no din tch ABC t gi tr ln nht? Chng minh rng khi OH cng ln nht. Bi 5. Trong khng gian vi h to Oxyz, cho tam gic u OAB cnh a nm trong mt phng (Oxy) c AB Oy v A thuc gc phn t th nht ca mt phng (Oxy). a Xt im S(0; 0; ). 3 a) Xc nh to cc im A, B v trung im E ca OA. Vit phng trnh mt phng i qua SE v song song Ox. b) Tnh khong cch t O n . T suy ra khong cch gia SE v Ox. Bi 6. Cho t din ABCD c A(2; 3; 2), B(6; 1; 2), C(1; 4; 3) v D(1; 6; 5). a) Chng minh ng thng AB thuc mt phng trung trc ca on CD. b) Tm im M trn ng thng CD sao cho chu vi MAB nh nht. Bi 7. Cho hnh hp ch nht ABCD.A B C D c A(0; 0; 0), B(a; 0; 0), D(0; a; 0) v A (0; 0; b) (a > 0, b > 0). Gi M l trung im ca cnh CC . a) Tnh th tch khi t din BDA M theo a v b. b) Xc nh t s a hai mt phng (A BD) v (MBD) vung gc vi nhau. b
Mt ng thng d trong khng gian c th xem l giao tuyn ca hai mt phng 1 v 2 no nn d c phng trnh tng qut dng d: A1 x + B1 y + C1 z + D1 = 0 (1 ), A2 x + B2 y + C2 z + D2 = 0 (2 )
vi A1 + B1 + C1 = 0, A2 + B2 + C2 = 0 v A1 : B1 : C1 = A2 : B2 : C2 . Nhn xt. Phng trnh tng qut ca mt ng thng c th c nhiu cch biu th khc nhau.
10
ng thng i qua im M(x0 ; y0 ; z0 ) v nhn (a; b; c) = 0 lm vect ch phng c u phng trnh tham s l x = x0 + at, y = y0 + bt, z = z0 + ct 14 (t R);
Chuyn phng trnh tng qut ca ng thng sang phng trnh tham s v phng trnh chnh tc Gi s ng thng d c phng trnh tng qut l A1 x + B1 y + C1 z + D1 = 0, A2 x + B2 y + C2 z + D2 = 0. Cch 1: Hai mt phng xc nh d ln lt nhn 1 (A1 ; B1 ; C1 ) v 2 (A2 ; B2 ; C2 ) n n lm vect php tuyn nn d nhn = [1 , 2 ] lm vect ch phng. Xc nh mt u n n im M d (thng thng, cho x hoc y hoc z bng 0) ta c phng trnh tham s v phng trnh chnh tc ca d. Cch 2: Xc nh hai im A, B d ta c d l ng thng i qua A v nhn AB lm vect ch phng. Cch 3 (Ch dng khi chuyn sang phng trnh tham s): t x = f (t) ri t phng trnh tng qut ca d rt ra y = g(t) v z = h(t) (Chn to v cch t mt cch thch hp). V d 1. Cho ng thng d c phng trnh 2x + 3y + 5z 1 = 0, 2x + y z 3 = 0. Vit phng trnh tham s v phng trnh chnh tc ca d.
Chuyn phng trnh tham s (phng trnh chnh tc) ca ng thng sang phng trnh tng qut
Gi s ng thng d c phng trnh tham s: x = x0 + at (1), y = y0 + bt (2), z = z0 + ct (3). hoc phng trnh chnh tc: (I)
x x0 y y0 z z0 = = . (II) a b c Khi , t (1) v (2) ca (I) hoc t ng thc th nht ca (II) suy ra A1 x+B1 y+D1 = 0. T (2) v (3) ca (I) hoc t ng thc th hai ca (II) suy ra B2 y + C2 z + D2 = 0. Ta c phng trnh tng qut ca d l A1 x + B1 y + D1 = 0, B2 y + C2 z + D2 = 0. Trng THPT Chuyn Vnh Phc 15
11.1
H qu. d1 d2 1 2 1 2 = 0 a1 a2 + b1 b2 + c1 c2 = 0. u u u u
11.2
d1 d2 d1 ct d2
Bi ton 1. Cho hai ng thng phn bit d1 v d2 ng phng. Vit phng trnh mt phng cha d1 v d2 .
Cch 2: Gi s d1 v d2 ln lt nhn 1 v vtu2 lm vect ch phng. u Nu d1 v d2 ct nhau I th l mt phng i qua I v nhn = [1 , 2 ] lm n u u vect php tuyn. Nu d1 d2 , ly M1 d1 v M2 d2 th l mt phng i qua M1 v nhn = [ , ] lm vect php tuyn. MM n u1 1 2 16
(t R).
a) Chng minh rng d1 v d2 ct nhau. Xc nh to giao im ca chng. b) Vit phng trnh mt phng cha d1 v d2 .
11.3
Bi ton 2. Cho hai ng thng d1 v d2 cho nhau. Vit phng trnh ng vung gc chung ca d1 v d2 . Gi s d1 v d2 ln lt i qua M1 , M2 v nhn 1 , 2 lm vect ch phng. u u Cch 1: Gi l ng vung gc chung ca d1 v d2 th nhn = [1 , 2 ] lm u u u vect ch phng. Gi 1 l mt phng i qua v d1 th 1 i qua M1 v nhn 1 = [ , 1 ] lm n u u vect php tuyn nn ta xc nh c phng trnh ca 1 . Gi 2 l mt phng i qua v d2 th 2 i qua M2 v nhn 2 = [ , 2 ] lm n u u vect php tuyn nn ta xc nh c phng trnh ca 2 . T ta c phng trnh , giao tuyn ca hai mt phng 1 v 2 . Ch . C th s dng "phng php chm" xc nh phng trnh cc mt phng 1 v 2 . Cch 2: Gi A1 A2 l on vung gc chung ca d1 v d2 (A1 d1 , A2 d2 ) th to ca A1 v A2 tng ng tho mn phng trnh tham s ca d1 v d2 . T ta c to ca A1 A2 (ph thuc hai tham s t1 v t2 ). Kt hp vi iu kin A1 A2 . = 0, u1 A1 A2 .u2 = 0 ta xc nh c to ca A1 v A2 .
V d 3. Chng minh d1 v d2 cho nhau v vit phng trnh ng vung gc chung ca d1 v d2 trong cc trng hp sau: x + y + z 3 = 0, 3x y + z 1 = 0; x = 1 + 2t, d2 b) d1 : y = 2 + t, z = 3 + 3t; a) d1 : d2 : 4x + y 3z 1 = 0, 2y 3z 4 = 0. (t, u R).
x = 2 + u, : y = 3 + 2u, z = 1 + 3u 17
Cho ng thng
v mt phng : Ax + By + Cz + D = 0. ng thng d i qua im M(x0 ; y0 ; z0 ) v nhn (a; b; c) lm vect ch phng, cn u mt phng nhn (A; B; C) lm vect php tuyn. Ta c: n Gc gia ng thng d v mt phng c tnh theo cng thc | | n u |Aa + Bb + Cc| sin(d, ) = | cos( , )| = = n u . ||| |n u A2 + B 2 + C 2 a2 + b2 + c2
, u n Aa + Bb + Cc = 0, M Ax0 + By0 + Cz0 + D = 0. Ch . Khong cch gia ng thng d v mt phng song song vi n bng khong cch t mt im bt k trn d n : d(d, ) = d(M, ) = , u n M |Ax0 + By0 + Cz0 + D| . A2 + B 2 + C 2
Bi ton 3. Vit phng trnh ng thng i qua A vung gc vi hai ng thng d1 v d2 cho trc.
Cch 2: Xc nh cc vect ch phng 1 v 2 ca d1 v d2 . ng thng cn tm u u = [ , ] lm vect ch phng. i qua A v nhn u u1 u2 Ch . Nu bi ton yu cu vit phng trnh tng qut th s dng cch 1; nu yu cu vit phng trnh tham s hoc phng trnh chnh tc th s dng cch 2. V d 5. Vit phng trnh ng thng i qua im A(0; 1; 1) v vung gc vi hai ng thng x + y z + 2 = 0, x1 = y + 2 = z. d2 : d1 : 8 2x + y z + 3 = 0; Bi ton 4. Vit phng trnh ng thng i qua A ct hai ng thng d1 v d2 cho trc.
Cch 1: Vit phng trnh cc mt phng 1 qua A vung gc vi d1 v 2 qua A cha d2 . Nu 1 2 th mi ng thng qua A khng song song vi d2 u tho mn bi ton. Nu 1 = 2 th 1 v 1 ct nhau theo giao tuyn d. Khi , nu d d2 th bi ton v nghim; nu d d2 th d chnh l ng thng cn tm. Cch 2: Vit phng trnh mt phng qua A vung gc vi d1 ri xc nh giao im B ca d2 v . Nu d2 th bi ton v nghim. Nu d2 th mi ng thng qua A khng song song vi d2 u tho mn bi ton. Nu d2 ct th ng thng cn tm i qua A v B. Cch 3: Gi s qua A c ng thng d vung gc vi d1 v ct d2 B. Khi to ca B tho mn phng trnh tham s ca d2 . Kt hp vi iu kin AB.1 = 0 u l mt vect ch phng ca d ) ta c to ca B. T suy ra phng ( u1 1 trnh ng thng d. Ch . Nu bi ton yu cu vit phng trnh tng qut th s dng cch 1; nu yu cu vit phng trnh tham s hoc phng trnh chnh tc th s dng cch 2 hoc cch 3. V d 7. Vit phng trnh ng thng i qua A(1; 1; 1) vung gc vi ng thng d1 v ct ng thng d2 bit: d1 : x + y + z 3 = 0, x y z 1 = 0; d2 : x 2y 2z + 9 = 0, x y 3z + 10 = 0.
Bi tp Bi 1. Vit phng trnh chnh tc ca ng thng: a) i qua im A(2; 3; 5) v song song vi ng thng 2x y + 3z + 1 = 0, 3x y z 2 = 0. b) i qua im B(1; 2; 3) v vung gc vi hai ng thng d1 : 4x + y + z 5 = 0, 2x + 2y z 1 = 0; d2 : x y + 4z + 10 = 0, 2x 4y z + 6 = 0.
c) i qua im C(1; 1; 2) song song vi mt phng x y z 1 = 0 v vung gc x+1 y1 z2 vi ng thng = = . 2 1 3 Trng THPT Chuyn Vnh Phc 20
(t R).
d1 : x = y =
x y = = z + 3. 2 4
i) Nm trong mt phng 2x + y + z 2 = 0, vung gc v ct ng thng y+2 x1 = = z. 2 3 j) Nm trong mt phng x y + 8z 3 = 0 v ct hai ng thng x = 2 3t, x7 y+5 z4 d1 : = = ; d2 : y = 3 + t, 2 3 5 z = 4 + 2t.
Bi 2. Cho ng thng d :
x1 y+3 z3 = = v mt phng : 2x + y 2z + 9 = 0. 1 2 1
a) Tm im I trn d sao cho khong cch t I n mt phng bng 2. b) Xc nh to giao im A ca ng thng d v mt phng . Vit phng trnh tham s ca ng thng nm trong mt phng , i qua A v vung gc vi d. Trng THPT Chuyn Vnh Phc 21
a) Chng minh rng h ng thng dm lun i qua mt im c nh. b) Chng minh rng h ng thng dm lun nm mt mt phng c nh. c) Tnh th tch khi t din gii hn bi cc mt phng to (Oxy), (Oyz), (Ozx) v mt phng . Bi 4. Cho hai im A(0; 0; 3), B(2; 0; 1) v mt phng : 3x 8y + 7z 1 = 0. a) Xc nh to giao im ca ng thng AB v mt phng . b) Tm im C trn mt phng sao cho tam gic ABC u. Bi 5. Cho t din OABC vi O(0; 0; 0), A(6; 3; 0), B(2; 9; 1) v C(0; 5; 8). a) Chng minh rng OA BC. b) Xc nh to giao im I ca ng thng OA v hnh chiu vung gc ca cnh BC trn mt phng (OAB). c) Gi P v Q ln lt l trung im ca AB v OC. Tm im M trn BC sao cho P Q v IM ct nhau. Bi 6. Cho tam gic ABC c A(1; 2; 5) v phng trnh hai trung tuyn l y6 z1 x3 = = ; 2 2 1 x4 y2 z2 = = 1 4 1
a) Vit phng trnh chnh tc cc cnh ca tam gic. b) Vit phng trnh chnh tc ca ng phn gic trong gc A Bi 7. Trong khng gian vi h to Oxyz, cho mt phng : 2x y + 2 = 0 v ng thng (2m + 1)x + (1 m)y + m 1 = 0, dm : mx + (2m + 1)z + 4m + 2 = 0. Xc nh m ng thng dm song song vi mt phng .
13
13.1
Khong cch
Khong cch t mt im n mt ng thng
Cho mt im A v ng thng d i qua M v nhn lm vect ch phng. u Trng THPT Chuyn Vnh Phc 22
Gi l mt phng i qua A v vung gc vi d th nhn lm vect php u tuyn nn ta c phng trnh ca . Xc nh to giao im H ca d v . Khi H l hnh chiu ca A trn d nn d(A, d) = AH. 13.1.2 Cng thc
|[MA, ]| u . d(A, d) = u y1 x = z + 3. V d 8. Cho im A(1; 2; 1) v ng thng d : = 3 4 a) Vit phng trnh mt phng i qua A v cha ng thng d. b) Tnh khong cch t A n ng thng d.
13.2
Khong cch gia hai ng thng song song bng khong cch t mt im bt k trn mt ng thng n ng thng cn li. Xt hai ng thng cho nhau d1 v d2 ln lt i qua cc im M1 , M2 v nhn , lm vect ch phng. u1 u2 13.2.1 Cch xc nh khong cch gia hai ng thng cho nhau
Vit phng trnh mt phng i qua d2 v song song vi d1 : Dng "phng php chm" hoc s dng i qua M2 v nhn = [1 , 2 ] lm vect php tuyn. n u u Khong cch gia d1 v d2 bng khong cch gia d1 v , do bng khong cch t mt im bt k trn d1 (chng hn M1 ) n . 13.2.2 Cng thc |[1 , 2 ].M1 M2 | u u d(d1 , d2 ) = . |[1 , ]| u u2
V d 9. Cho t din ABCD vi A(2; 4; 2), B(2; 0; 2), C(5; 0; 2) v D(2; 1; 1). Tnh khong cch gia hai cnh AB v CD. Bi tp Bi 8. Cho hnh hp ch nht ABCD.A B C D c AB = AA = a v AD = 2a. a) Tnh khong cch gia AD v B C. Trng THPT Chuyn Vnh Phc 23
Bi 9. Cho h mt phng m : 2x + y + z 1 + m(x + y + z + 1) = 0. a) Chng minh rng h mt phng m lun i qua mt ng thng d c nh. b) Tm m mt phng m vung gc vi mt phng 0 . c) Tnh khong cch t gc to n ng thng d. Bi 10. Cho hai ng thng x = 5 + 2t, d1 : y = 1 t, z = 5 t;
x = 3 + 2u, d2 : y = 3 u, z =1u
(t, u R).
b) Vit phng trnh mt phng cha d1 v d2 . c) Tnh khong cch gia d1 v d2 . Bi 11. Cho hai ng thng d1 : x + 2y z + 2 = 0, x y + z 1 = 0; d2 : x 3y + z 5 = 0, 3x + y z + 3 = 0.
a) Chng minh rng d1 v d2 ct nhau. Vit phng trnh mt phng cha d1 v d2 . b) Vit phng trnh cc ng phn gic ca cc gc to bi d1 v d2 . Bi 12. Cho hai ng thng d1 : x mz m = 0, y z + 1 = 0; d2 : mx + 3y 3 = 0, x 3z 6 = 0.
a) Tm m d1 v d2 ct nhau. b) Vi m = 2, vit phng trnh mt phng cha ng thng d2 v song song vi ng thng d1 . Tnh khong cch gia d1 v d2 khi m = 2. Bi 13. Cho hai ng thng x = 2 + t, d1 : y = 1 t, z = 2t
(t R);
d2 :
x + y + 2z 5 = 0, x y + 2z + 1 = 0.
24
a) Chng minh rng d1 v d2 cho nhau. Tnh khong cch gia d1 v d2 . b) Vit phng trnh cc mt phng 1 cha d1 v 2 cha d2 sao cho 1 c) Vit phng trnh ng vung gc chung ca d1 v d2 . d) Vit phng trnh mt phng cch u d1 v d2 . Bi 14. Cho hnh chp S.ABCD c y ABCD l mt hnh thoi vi AC ct BD ti gc to O, A(2; 0; 0), B(0; 1; 0) v S(0; 0; 2 2). Gi M l trung im ca cnh SC. a) Tnh gc v khong cch gia hai ng thng SA v BM. b) ng thng SD ct mt phng (ABM) ti N. Tnh th tch khi chp S.ABMN. 2 .
14
14.1
Bi ton 6. Vit phng trnh hnh chiu vung gc ca ng thng d trn mt phng . Vit phng trnh mt phng cha d v vung gc vi bng "phng php chm". Hnh chiu vung gc ca d trn chnh l giao tuyn ca v . y+1 z1 x2 = = v mt phng : 2x+y+z8 = 0. V d 10. Cho ng thng d : 2 3 5 a) Chng minh rng d ct v khng vung gc vi . Xc nh to giao im ca d v . b) Vit phng trnh hnh chiu vung gc ca d trn .
14.2
Bi ton 7. Xc nh to hnh chiu vung gc ca im A trn mt phng . ng thng d qua A vung gc vi nhn vect php tuyn ca lm vect ch phng nn ta c phng trnh tham s ca d. Hnh chiu vung gc ca im A trn mt phng chnh l giao im H ca d v . Bi ton 8. Xc nh to im i xng ca im A qua mt phng . Xc nh to hnh chiu vung gc H ca A trn . Gi A l im i xng ca A qua th H l trung im ca AA nn xA = 2xH xA , yA = 2yH yA , zA = 2zH zA . Trng THPT Chuyn Vnh Phc 25
Bi ton 10. Cho hai im A(xA ; yA ; zA ), B(xB ; yB ; zB ) v mt phng : Ax + By + Cz + D = 0. Tm im M trn mt phng sao cho MA + MB nh nht. Trc ht, xc nh v tr tng i ca hai im A v B i vi mt phng bng cch thay to ca chng vo phng trnh ca : (A) = AxA + ByA + CzA + D, (B) = AxB + ByB + CzB + D. Nu (A).(B) < 0 th A v B khc pha i vi , tc l on [AB] ct mt phng . Khi MA + MB AB. Du bng xy ra khi v ch khi M = [AB] . Trong trng hp ny, im M cn tm l giao im ca ng thng AB v mt phng . Nu (A).(B) > 0 th A v B cng pha i vi . Xc nh im A i xng vi A qua ta c A v B khc pha i vi nn on [A B] ct mt phng . Khi MA + MB = MA + MB A B. Du bng xy ra khi v ch khi M = [A B] . Trong trng hp ny, im M cn tm l giao im ca ng thng A B v mt phng . Ch . Phng php trn cng c s dng tm im M trn mt phng sao cho |MA MB| ln nht. V d 12. Cho ba im A(2; 1; 0), B(2; 6; 3), C(4; 7; 4) v mt phng : x 3y + 2z 19 = 0. Tm im M trn mt phng sao cho: a) MA + MB nh nht. b) |MA MB| ln nht. c) MB + MC nh nht. Trng THPT Chuyn Vnh Phc 26
Bi ton 11. Xc nh to hnh chiu vung gc ca im A trn ng thng d. Gi s ng thng d nhn lm vect ch phng. u
Cch 1: Mt phng qua A vung gc vi d nhn lm vect php tuyn nn ta u c phng trnh ca . Hnh chiu vung gc ca im A trn ng thng d chnh l giao im H ca d v . Gi H l hnh chiu vung gc ca A trn d th to ca H tho mn phng trnh tham s ca d. Kt hp vi iu kin AH. = 0 ta c to ca H. u Bi ton 12. Xc nh to im i xng ca im A qua ng thng d.
Xc nh to hnh chiu vung gc H ca A trn d. Gi A l im i xng ca A qua d th H l trung im ca AA nn xA = 2xH xA , yA = 2yH yA , zA = 2zH zA . Bi ton 13. Cho hai im A(xA ; yA ; zA ), B(xB ; yB ; zB ) v ng thng d. Tm im M trn ng thng d sao cho MA + MB nh nht.
(a + c)2 + (b + d)2 .
f (t)
(*)
Bt ng thc (*) cng c th t c bng cch xt = (kt + a; b) v = u v (kt c; d) ta c f (t) = | | + | | | + | = u v u v (a c)2 + (b + d)2 .
b kt + a = 0. Du bng xy ra khi v ch khi v cng chiu, tc l u v kt c d V d 13. Cho hai im A(1; 1; 0), B(3; 1; 4) v ng thng d: x+1 y1 z+2 = = . 1 1 2
a) Vit phng trnh hnh chiu vung gc dm ca ng thng dm trn mt phng (Oxy). b) Chng minh rng dm lun tip xc vi mt ng trn c nh trong mt phng (Oxy). Bi 16. Cho hai im A(2; 1; 1), B(0; 1; 3) v ng thng d: 3x 2y 11 = 0, y + 3z 8 = 0.
a) Vit phng trnh mt phng i qua trung im I ca AB v vung gc vi AB. Gi K l giao im ca ng thng d v mt phng . Chng minh rng d IK. b) Vit phng trnh hnh chiu vung gc ca d trn mt phng x + y z + 1 = 0. Bi 17. Cho hai ng thng d1 : y2 z6 x5 = = ; 2 1 3 d2 : x y z + 5 = 0, 3x 2y z 6 = 0.
28
a) Chng minh rng d1 v d2 cng nm trn mt mt phng. Vit phng trnh mt phng . b) Vit phng trnh chnh tc ca hnh chiu song song theo phng d1 ca d2 trn mt phng 3x 2y 2z 1 = 0. Bi 18. Cho ng thng d :
a) Xc nh to giao im A ca d v . Tnh gc gia d v . b) Vit phng trnh hnh chiu vung gc ca d trn . c) Ly B trn d sao cho AB = a cho trc. Xt t s
Bi 19. Cho ba im A(a; 0; 0), B(0; b; 0) v C(0; 0; c) (a, b, c > 0). Dng hnh hp ch nht nhn O, A, B, C lm bn nh v gi D l nh i din vi nh O ca hnh hp . a) Tnh khong cch t C n mt phng (ABD). b) Xc nh to hnh chiu vung gc ca C trn mt phng ABD. Tm h thc lin h gia a, b v c hnh chiu nm trn mt phng (Oxy). Bi 20. Cho ba im A(3; 1; 2), B(4; 9; 9), C(1; 3; 0) v mt phng : x2yz1 = 0. Tm im M trn sao cho: a) MA + MB nh nht. b) |MB MC| ln nht. c) |MB + MC| nh nht.
d1 :
a) Vit phng trnh mt phng cha d1 v song song vi d2 . b) Cho im M(2; 1; 4). Xc nh to im H trn ng thng d2 sao cho on MH c di nh nht. Bi 22. Cho mt phng : 2x y 2z + 1 = 0 v ng thng x = 1 + 2t, (t R) d : y = 2 t, z = 3t. Trng THPT Chuyn Vnh Phc 29
a) Tm cc im trn d sao cho khong cch t mi im n mt phng bng 1. b) Xc nh to im i xng ca im I(2; 1; 3) qua ng thng d.
x 3y 3z 4 = 0, x y + z = 0;
d2 :
x y + z + 5 = 0, x 2y z + 4 = 0.
d1 :
x y + z 1 = 0, x + 2y z + 2 = 0;
(t R).
a) Xc nh v tr tng i ca d1 v d2 .
b) Gi B v C ln lt l cc im i xng ca A(1; 0; 0) qua d1 v d2 . Tnh din tch tam gic ABC. Bi 25. Cho im A(2; 1; 1) v ng thng d : 2x y z + 2 = 0, x y z + 3 = 0.
a) Vit phng trnh mt phng i qua A v vung gc vi d. b) Xc nh to im i xng vi im A qua d. Bi 26. Cho hai im A(2; 3; 0), B(0; 2; 0) v ng thng d: x + y + z 2 = 0, x y + z 2 = 0.
a) Xc nh to hnh chiu vung gc ca A trn d. Tnh khong cch t A n d. b) Tm im M trn ng thng d sao cho MA + MB nh nht. Bi 27. Cho hai im A(a; 0; a), B( 4a 2a a ; ; ) v ng thng 3 3 3 x = t, d : y = t, z = a t. 30
a) Chng minh rng AB v d ng phng. b) Tnh khong cch t A n ng thng d. c) Tm im M trn d sao cho MA + MB nh nht.
31
[1] Nguyn Hi Chu, Hng dn n tp thi tt nghip trung hc ph thng, Nh XBGD, H Ni, 2009. [2] Trn Vn Ho, Hnh hc 12, Nh XBGD, H Ni, 2009.
32