LIDHJA KIMIKE DHE STRUKTURA E MOLEKULS

TEORIA ELEKTRONIKE E VALENCS Dim se me lidhjen reciproke t atomeve t elementit t njjt formohen molekulat e atij elementi, ndrsa me lidhjen e atomeve t elementeve t ndryshm formohen komponimet kimike me prbrje kimike t caktuar dhe t prhershme. Me fjal tjera, atomet e elementeve n mes vete lidhen n numr saktsisht t caktuar. Kjo veti e atomeve t ndonj elementi q t lidhet me numr t caktuar t atomeve t ndonj elementi tjetr quhet valenc e tij ( lat. Valentia = aftsi ose kapacitet). Elementin, atomet e t cilit rndom nuk mund t lidhen me m tepr se nj atom t cilit do element tjetr e quajm monovalent, pra valenca e tij sht nj. Element i till sht hidrogjeni i cili formon komponime HCl, H2O, NH3, CH4, por asnjher nuk formon komponime t tipit HX2, HX3 etj. ( te HN3 atomi i H nuk sht i lidhur pr tre atome t N, por pr nj atom N). Ather, valencn e elementeve tjer mund ta definojm si numr t atomeve t elementit monovalent me t cilt lidhet nj atom i elementit prkats. Nga ndrtimi i ujit (H2O), shohim se nj atom i oksigjenit lidhet me dy atome t H monovalent, prandaj O sht divalent. Ngjajshm me kt, azoti n amoniak (NH3) sht trivalent, karboni n metan (CH4) sht tetravalent. Prandaj, themi se oksigjeni, azoti dhe karboni jan polivalent. Pr arsye se oksigjeni lidhet me shumicn e elementeve n lloje t ndryshme t oksideve, nga ndrtimi i atyre oksideve mund t gjendet leht valenca e elementit prkats. Pr shembull, natriumi formon oksid me formul Na2O, prandaj natriumi sht monovalent; kalciumi formon oksid CaO, pra sht divalent; alumini formon oksid Al2O3, prandaj sht trivalent; fosfori formon dy okside me formul m t thjesht P2O3 dhe P2O5, prandaj sht trivalent dhe pentavalent etj. Sipas ksaj, elementi i njjt mundet me qen n komponime t ndryshme me valenca t ndryshme ose multivalent, pra elementi i njjt mund t ket m shum valenca. Shkaqet pr lidhjen reciproke t atomeve t elementeve t veant, pra edhe esencn e valencs, prkatsisht lidhjes kimike, e sqaron teoria elektronike e valencs. Qysh n vitin 1811 BERZELIUSI e kishte zhvilluar teorin dualistike t lidhjes kimike duke studiuar dukurin e elektrolizs s tretsirave t kriprave dhe shkrirjeve t 1

tyre. Pasi q gjat elektrolizs metali lirohet n katod, ndrsa jometali (oksigjeni dhe klori) n anod, Berzeliusi prfundoi se n krip gjendet baza me ngarkes pozitive (e cila n katod e neutralizon ngarkesn dhe liron metalin), dhe acidi me ngarkes negative ( i cili n anod e neutralizon ngarkesn dhe liron jometalin). Kto jan t lidhur pr shkak t ngarkesave elektrike t kundrta. Mirpo, kah vitet e pesdhjeta t shek. 19. kjo teori u la n hares sepse nuk mund t zbatohej te komponimet e karbonit, por edhe te lidhjet e atomeve t njjt n molekul (p.sh. O2). Pas zbulimit t elektronit kah fundi i shekullit 19. pastaj me paraqitjen e teoris kuantike t Borit m 1913 jan vendosur bazat e t ashtuquajturs teoria elektronike e valencs, t ciln pavarsisht nga njri tjetri m 1916 e prpunuan kimisti amerikan G. N. LEWIS dhe fizikani gjerman W. KOSSEL, ndrsa pastaj m 1919 e zgjeroi kimisti amerikan L. LANGMUIR. Sipas ksaj teorie, lidhja n mes atomeve, me kt edhe valenca, sht e shkaktuar nga struktura elektronike e atomit. Duke zbatuar teorin e mekaniks kuantike n lidhjet mes atomeve (W. HEITLER dhe F. LONDON, 1927), teoria elektronike e valencs prfundimisht sht zhvilluar n teorin moderne t sotme. Pr zhvillimin e saj kan kontribuar shum kimistt e njohur amerikan L. PAULING dhe J. C. SLATER. Aplikimin e metods bashkkohore t orbitaleve molekulare e kan zhvilluar (kah viti 1932) F. HUND, R. MULLIKEN, E. HCKEL dhe J. LENNARDS-JONES. Kur dy ose m tepr atome lidhen ndrmjet vete, ata kt e bjn prmes elektroneve t shtresave t jashtme. Normalisht, elektronet pr valencn e atomit i jep shtresa elektronike e paplotsuar ose prkohsisht e plotsuar. Pr kt arsye valencn e atomeve t elementeve e me kt edhe vetit kimike t tyre i prcakton konfiguracioni elektronik i dy shtresave elektronike t jashtme, prkatsisht orbitaleve t tyre. Sipas ksaj, elektronet e atomit ndahen n dy lloje: elektrone valente, t cilt shrbejn pr lidhjen e atomit dhe elektrone t brendshme q nuk marrin pjes n lidhjen kimike, t cilt e rruajn konfiguracionin e vet n t gjitha komponimet e elementit prkats. Atomet n mes vete lidhen sepse t lidhur formojn sistem m stabil nga aspekti energjetik. Q t formohet sistem energjetik m stabil, atomet kalojn n konfiguracione elektronike t tilla t cilat mundsojn t ulet energjia e sistemit, ashtu q: a) atomet t kalojn n jone me ngarkes pozitive dhe negative, t cilt me trheqje reciproke (duke liruar energjin potenciale) formojn lidhje jonike n rrjetn 2

kristalore jonike ( duke liruar energjin e rrjets kristalore). Sistemi jonik mund t stabilizohet edhe me solvatim n tretsir (duke liruar energjin e solvatimit). b) atomet t lidhen me lidhje kovalente duke formuar ift elektronik t prbashkt me kmbim t elektroneve ( duke liruar energjin e kmbimit). Sipas ksaj, atomet mund t lidhen me bashkveprim t ndrsjellt t elektroneve valente t tyre. Pasi q lidhjen kovalente e karakterizon formimi i iftit t prbashkt elektronik me kmbim t elektroneve, sht e mundur q elektronet me rastin e kmbimit t gjenden m shum n sfern e njrit nga atomet, edhe at atij q ka afinitet m t madh pr elektrone. N rastin kufitar, kur afiniteti pr elektrone i njrit atom sht shum i madh, ather ifti elektronik ndodhet gati plotsisht n sfern e atij atomi, prandaj ai fiton ngarkes negative, ndrsa atomi tjetr ngarkes pozitive. Kjo prsri karakterizon lidhjen jonike. Pra, nuk ekziston ndonj kufi i mpreht ndrmjet lidhjes kovalente dhe jonike, por ekziston nj kalim i vazhdueshm (kontinual). Me fjal tjera, lidhja n mes atomeve sht edhe me natyr kovalente edhe jonike. Nse dominon kontributi i lidhjes jonike, flasim pr lidhjen jonike me karakter t pjesrishm kovalent. N rastin e kundrt flasim pr lidhjen kovalente me karakter t pjesrishm jonik. E gjith kjo na tregon se lidhja mes atomeve n t vrtet n esenc sht e njjt, pra interaksion mes elektroneve. Mirpo, pasi q interaksioni i till mes elektroneve valente manifestohet me veti t ndryshme t substancave, ather flasim pr dy lloje t lidhjeve kimike, prandaj edhe si t tilla do ti shqyrtojm m detalisht. Cila nga lidhjet kimike do t formohet n mes atomeve t lidhur, varet nga konfiguracioni elektronik i atomeve t lir, prkatsisht nga gjendja energjetike e elektroneve valente t tyre t cilt ndikojn n energjin e jonizimit gjegjsisht n afinitetin elektronik t atomit. Prandaj do t shqyrtojm se cilt konfiguracione elektronike t atomit jan t prshtatshm pr formim t lidhjes jonike, prkatsisht lidhjes kovalente.

LIDHJA JONIKE Pr tu formuar lidhja jonike ndrmjet atomeve, njri prej atomeve patjetr duhet t kaloj n jon me ngarkes pozitive duke humbur numr t caktuar t elektroneve, ndrsa atomi tjetr patjetr ti pranoj kto elektrone dhe t kaloj n jon me ngarkes negative. sht e qart se sa m e vogl q sht energjia e shpenzuar pr lirimin e elektronit nga atomi, aq m leht atomi do tia jep elektronin atomit tjetr, me fjal tjera sa m e vogl q sht energjia e jonizimit Ei e cila definohet me procesin: A A+ + eA+ A2+ + eetj. gjegjsisht: A A2+ + 2e( Ei,1 + Ei,2) ( Ei,1) (Ei,2)

Anasjelltas, atomi i cili e pranon elektronin do ta bj kt aq m leht sa m i madh t jet afiniteti elektronik (E,a) i tij. A + e- AA- + e- A2etj. gjegjsisht: A + 2e- A2( Ea,1 + Ea,2) ( Ea,1) (Ea,2)

Pasi q energji m t vogl t jonizimit kan elementet q gjenden n ann e majt t sistemit periodik (grupi IA dhe IIA), ndrsa afinitet elektronik m t madh kan atomet e elementeve q gjenden n ann e djatht t sistemit periodik ( grupi VII B), pikrisht kto atome leht formojn jone pozitive prkatsisht negative. Natyrisht q numri i elektroneve t lshuar dhe t pranuar varet para s gjithash nga numri i elektroneve valente n shtresn valente t atomeve t cilt lidhen mes vete. Pr kt arsye numri i elektroneve t lshuar nuk mund t jet m i madh se numri i 4

elektroneve valente. Gjithashtu edhe numri i elektroneve q atomi mund ti pranoj sht i kufizuar me orbitalet e paplotsuara n shtresn valente. N prgjithsi mund t themi se numri i elektroneve valente t cilt marrin pjes n lidhjen kimike varet nga gjendja energjetike e elektroneve. Gjendja energjetike e elektroneve prsri sht e prcaktuar pr nivelin kuantik t dhn me ngarkesn efektive t brthams atomike; sa m e madhe q sht ajo, elektroni ka energji m t vogl, prandaj sht m inert pr t formuar lidhje kimike. Pr shembull, t marrim atomin e natriumit (Ei,1 = 5,14 eV) dhe atomin e klorit (Ea = - 3,61 eV). Konfiguracionet elektronike t tyre jan: Na( 1s2 2s2 2p6 3s1), Cl(1s2 2s2 2p6 3s2 3p5).

Sipas ksaj, atomi i natriumit mund ta jep nj elektron (duke i sjell energjin e jonizimit) nga orbitalja 3s e shtress valente dhe t kaloj n jon t natriumit me ngarkes pozitive: Na ( 1s2 2s2 2p6 3s1) Na+ ( 1s2 2s2 2p6) + e-. Kt elektron mund ta pranoj (duke liruar energji) atomi i klorit n orbitalen 3p t paplotsuar t shtress valente dhe t kaloj n jon t klorit me ngarkes negative: Cl (1s2 2s2 2p6 3s2 3p5) + e- Cl- (1s2 2s2 2p6 3s2 3p6). Pr shkak t ngarkesave t kundrta jonet Na+ dhe Cl- mbahen bashk, gjegj. lidhen me lidhje jonike, q mund ta tregojm me formuln: Na+Cl-. Atomi i cili jep elektronin e quajm elektron-donor(lat. donare = me dhn), ndrsa atomi q pranon elektronin e quajm elektron-akceptor (lat. aceptare = me pranu). T marrim si shembull tjetr atomin e magnezit konfiguracioni elektronik i t cilit sht: 5

Mg (1s2 2s2 2p6 3s2). Pasi q n orbitalen 3s t shtress valente gjenden dy elektrone, atomi i magnezit mund tia jep elektron-akceptorit kto dy elektrone (energjia e shpenzuar pr jonizimin e ktyre dy elektroneve sht: Ei,1 + Ei,2 = 7,65 eV + 15,04 eV = 22,69 eV). Nga kjo formohet joni i magnezit me ngarkes pozitive t dyfisht: Mg ( 1s2 2s2 2p6 3s2) Mg2+ ( 1s2 2s2 2p6) + 2e-. Pr shembull, nse si atom elektron-akceptor sht atomi i klorit, ndrsa ai mund t pranoj vetm nj elektron nevojiten dy atome t klorit q ti pranojn kto dy elektrone t atomit t magnezit. Formimin e lidhjes jonike ndrmjet jonit t magnezit dhe dy joneve klorure mund ta tregojm n kt mnyr: Mg2+Cl2-. Shohim se numri i ngarkesave t jonit cakton valencn e tij, t ciln n kt rast e quajm valenc jonike ose elektrovalenc. Pra, n shembujt e prmendur natriumi sht njvalent pozitiv, magnezi dyvalent pozitiv, ndrsa klori sht njvalent negativ. Nga shembujt shihet qart se jonet e formuara Na+, Mg2+ dhe Cl- kan konfiguracion t atomit t gazit fisnik prkats: Jonet Na+ dhe Mg2+ kan konfiguracion elektronik t neonit, Ne (1s2 2s2 2p6), ndrsa joni Cl- ka konfiguracion elektronik t argonit, Ar (1s2 2s2 2p6 3s2 3p6). Pr arsye se kto jan konfiguracione elektronike stabile t oktetit, G. N. LEWIS prfundoi se atomet duke u lidhur ndrmjet vete tentojn t arrijn strukturn elektronike t oktetit dhe n kt mnyr t fitojn stabilitet m t madh. Kjo sht baz e teoris klasike t tij pr valencn e oktetit. Mirpo edhe nga shqyrtimet e gjertanishme shohim se nj prfundim i till sht vetm iluzor, sepse pr formimin e jonit me ngarkes pozitive patjetr nevojitet q sistemit ti sillet energjia e nevojshme e jonizimit, e cila sht m e madhe se sa energjia q lirohet te formimi i jonit me ngarkes negative. Pra, lidhja jonike, prkatsisht stabilizimi i sistemit nuk sht shkaktuar nga struktura stabile e oktetit, por nga energjia e rrjets kristalore. Me fjal tjera, konfiguracioni elektronik stabil i oktetit sikurse edhe konfiguracionet elektronike stabile tjera jan pasoj e jo shkak i lidhjes kimike.

Simbolet e Lewisit shfrytzohen edhe n ditt e sotme pr shkak t karakterit ilustrues q kan n paraqitjet kualitative gjat formimit t lidhjes kimike, por jo n kuptimin e domethnies t teoris valencore t Lewisit pr oktetin. Kshtu n shembujt e shqyrtuar mund t tregojm formimin e jonit Na+, Mg2+ dhe Cl-, si dhe formimin e lidhjes jonike n kt mnyr:
Na
+

Cl
+

[Na] [ Cl ]

Cl

Mg

Cl

[ Cl ] [Mg]2+ [ Cl ]

Energjia e jonizimit (e cila duhet ta sjell atomin, prkatsisht jonin q ta lshoj elektronin) pr elektronin e dyt t magnezit sht shum m e madhe (Ei,2 = 15,04 eV) se sa ajo pr elektronin e par (Ei,1 = 5,14 eV). Shkaku sht se elektroni i dyt (dhe donjri me rradh) largohet nga joni pozitiv e jo nga atomi neutral. Natyrisht q energjia e jonizimit pr elektronin e tret valent (Ei,3) do t jet edhe m e madhe. Pr shembull, energjia e prgjithshme e jonizimit ( Ei ) pr elektronet valente t tre elementeve t par n periodn e dyt sht si vijon: Li+ Ei/eV 5,4 Be2+ 27,5 B3+ 71,4

Mirpo, energjia e prgjithshme e jonizimit pr tre elektronet valente t atomit t lantanit, me fjal tjera pr kalimin e tij n jon La3+ sht gjithsej 35,8 eV. Parashtrohet pra pyetja, cili sht shkaku i formimit t jonit Mg2+ e jo i jonit Mg+ i cili ka energji t jonizimit shum m t vogl. Shkaku sht te stabiliteti m i madh i sistemit i cili prmban jonin me ngarkes m t madhe Mg2+, sepse n at rast lirohet energji m e madhe e rrjets kristalore. N kuadr t nj grupi t sistemit periodik, me rritjen e numrit atomik t elementit energjia e jonizimit zvoglohet, ndrsa n periodn e njjt rritet me rritjen e numrit atomik t elementit. Me rritjen e numrit atomik t elementit brenda nj grupi, rritet numri i shtresave elektronike e me kt edhe madhsia e atomit. Me kt rritet edhe largsia ndrmjet brthams dhe elektroneve valente n shtresat e fundit, prandaj zvoglohet forca trheqse n mes brthams dhe atyre elektroneve. Prve ksaj, pr shkak t rritjes s ngarkess s brthams, elektronet e shtresave t brendshme gjithnj e m tepr puthiten 7

pr brthame dhe e hijezojn fuqishm ngarkesn e saj. Rezultat i ksaj sht se elektronet e shtresave t jashtme jan t lidhur gjithnj e m dobt, prandaj, energjia e jonizimit zvoglohet. Mirpo, brenda nj periode me rritjen e numrit atomik rritet ngarkesa e brthams, por nuk ndrron shtresa elektronike. Elektronet t cilt vijn n kt shtres elektronike nuk mund q plotsisht ta hijezojn ngarkesn e brthams, prandaj me rritjen e numrit atomik rritet ngarkesa efektive e brthams. N prgjithsi mund t themi se elektronet me vlera t njjta t n dhe l n mes vete realativisht dobt e hijezojn ngarkesn e brthams. Pr kt arsye zvoglohet madhsia e orbitaleve, gjegj. radiusi i atomit, prandaj rritet forca trheqse ndrmjet brthams dhe elektroneve. Pasoj e ksaj sht rritja e energjis s jonizimit brenda nj periode, prkatsisht gjendjes kuantike. Ngarkesn efektive t brthams (Z*e) q vepron n elektronin e vshtruar, prkatsisht numrin e ngarkess efektive t brthams (Z*) mund ta llogaritim nga numri i ngarkess t brthams atomike (Z) nse dihet efekti i hijezimit apo konstanta e hijezimit (S) pr at elektron: Z* = Z S Nj metod t thjesht, por jo shum t sakt pr llogaritjen e konstants s hijezimit (S) gjegjsisht numrin e ngarkess efektive t brthams (Z*) e ka dhn J.C. SLATER. Ai supozon se t gjith elektronet s, p, d, ose f n mnyr t barabart i hijezojn elektronet t cilt gjenden pas tyre. Metoda sht e njohur me emrin rregullat e Slaterit: 1. Shkruhet konfiguracioni elektronik i atomit me kt rend dhe grupim t elektroneve: (1s)(2s2p)(3s3p)(3d)(4s4p)(4d)(4f)(5s5p) etj. 2. Elektronet e cilit do grup n t djatht prej grupit (nsnp) fare nuk i kontribuojn konstants s hijezimit. 3. do elektron n grup e mbron elektronin e vrojtuar t atij grupi me vlern 0,35. Prjashtim bn elektroni 1s i cili e mbron elektronin 1s me vlern 0,30. 8

4. do elektron i nivelit (n-1) i mbron elektronet ns dhe np me vlern 0,85. 5. . do elektron i nivelit (n-2) dhe m i ult i mbron elektronet ns dhe np me vlern 1,00, pra plotsisht. 6. do elektron n grupet q shtrihen n t majt prej elektroneve nd apo nf i mbron elektronet nd apo nf me vlern 1,00. Pr shembull, pr elektronet 4s dhe 3d t atomit t zinkut me konfiguracion elektronik 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 4s2 dhe numr t ngarkess s brthams Z = 30, kemi: (1s2)( 2s2 2p6)(3s2 3p6)(3d10)(4s2) S4s = (10 1,00) + (18 0,85) + (1 0,35) = 25,65 Z*4s = 30 25,65 = 4,35 S3d = (18 1,00) + (9 0,35) = 21,15 Z*3d = 30 21,15 = 8,85. Sipas ksaj, jone me ngarkes pozitive, prkatsisht lidhje jonike formojn atomet e elementeve-s, n rradh t par atomet e metaleve alkaline, pastaj edhe metalet alkalinotoksor. Mirpo, edhe atomet e elementeve -p,-d dhe -f, formojn jone me ngarkes pozitive kur energjia e jonizimit u sht e vogl. Por, duhet theksuar se ngarkesa pozitive maksimale e kationeve t tilla sht 4+, edhe ate vetm nse jan mjaft t mdha ( atomet e elementeve n fund t sistemit periodik), si sht p.sh. joni i Th4+. Sigurisht se shumica e ktyre kationeve nuk kan konfiguracion elektronik t oktetit, por kan konfiguracion me orbitale-d t plotsuara, gjegj. konfiguracion me 18 elektrone (ns2np6nd10), p.sh.: Cu+, Zn2+, Ga3+, Ag+, Cd2+, In3+, Au+, Hg2+, Tl3+, Pb4+ etj. Atomet e elementeve n ann e djadht t sistemit periodik kan afinitet elektronik t madh. N t vrtet, elektronet rreth brthams atomike nuk e hijezojn plotsisht ngarkesn e saj dhe atomi neutral n prgjithsi ka afinitet t madh pr elektrone. Ai, natyrisht rritet, me zvoglimin e mundsis pr hijezim, gjegjsisht me 9

rritjen e ngarkess efektive t brthams, e kjo do t thot me rritjen e numrit atomik brenda periods s njjt. M tej, afiniteti elktronik rritet me zvoglimin e radiusit atomik, sepse n at rast rritet forca trheqse e brthams. Mirpo, me zvoglimin e radiusit atomik rritet forca shtytse e elektroneve t pranishm n atom me elektronin q vijon. N rradh t par, afiniteti elektronik sht aq m i madh sa m i vogl q sht atomi, sepse n at rast forca trheqse e brthams sht m e madhe, ndrsa forca shtytse e elektroneve t pranishm sht m e vogl. Pr kt arsye, tendenca e formimit t joneve me ngarkes negative te lidhja jonike, n kuadr t nj grupi zvoglohet me rritjen e numrit atomik. Pra, atomi i fluorit ka tendenc m t madhe pr formimin e jonit F- se sa q ka atomi i jodit pr formimin e jonit I-. Mirpo, afiniteti elektronik i atomit t klorit sht m i madh se sa i atomit t fluorit pr shkak t dbimit m t madh t reve elektronike n atomin e vogl t fluorit. Atomet n fund t periods s caktuar (elementet halogjene) mund t pranojn 1 elektron n orbitalen-p t shtress valente. Atomet e elementeve q vijojn n t majt n t njjtn period mund t pranojn 2, 3 dhe m shum elektrone. Por, tendenca e pranimit t elektronit t dyt sht shum m e vogl se e t parit, sepse elektroni i dyt tani m vin n jonin me ngarkes negative. Pr kt arsye joni F- formohet leht, joni O2- shum vshtir, ndrsa joni N3- shum rnd, derisa joni C4- dhe joni C4+ nuk jan t njohur. Afinitetet elektronike t atomeve sht vshtir t prcaktohen n mnyr eksperimentale. Lidhja e elektroneve sipas relacionit A + e- Amund t ndodh duke liruar energji dhe ky proces sht spontan. N kt rast ndryshimi i energjis s sistemit, prkatsisht afiniteti elektronik, Ea, sht negativ. Rast t till kemi te kto atome: Ea/eV F + e- FCl + e- ClBr + e- BrI + e - IH + e- H-3,45 -3,61 -3,36 -3,07 -0,76

10

Nse reaksioni i lidhjes s elektronit prcillet me lidhje t energjis, procesi nuk sht spontan dhe afiniteti elektronik sht pozitiv, p.sh. Ea/eV O + e- O O- + e- O2O + 2e- O2S + e- SS- + e- S2S + 2e- S2-1,47 +8,1 +6,6 -2,07 +6,1 +4,0

Nga kjo sht e kuptueshme ajo q u tha pr tendencn e formimit t joneve negative me ngarkes m t lart. Por, edhe jonet negative t tilla me ngarkes m t lart (pr shembull O2- dhe S2-) mund t stabilizohen n rrjetn kristalore jonike (duke liruar energjin e rrjets kristalore) ose me solvatim n tretsir (duke liruar energjin e solvatimit). Pra, mund t themi se lidhja jonike formohet n mes atomeve t metaleve tipike me atomet e jometaleve tipike. Pr kt arsye komponime jonike tipike jan komponimet e elementeve alkaline me elementet halogjene, prkatsisht halogjenuret alkaline. Komponimet jonike tipike ndryshe quhen edhe kripra tipike. Tham se atomet lidhen mes vete pr arsye se lidhja jonike u mundsonte atomeve t lidhur t ken gjendje energjetike m t ult. Te shembulli i formimit t iftit jonik Na+Cl- nga atomet Na dhe Cl, do t tregojm se ifti jonik Na+Cl- me t vrtet ka prmbajtje t energjis m t vogl (gjendje energjetike m t ult) se sa atomet Na + Cl. T marrim se reagojn natriumi n gjendje t gazt me klorin n gjendje t gazt dhe gjat ksaj formohet ifti jonikNa+Cl- poashtu n gjendje t gazt sipas barazimit kimik: Na(g) + Cl(g) Na+Cl-(g). (1)

Gjat rrjedhs s ktij procesi kimik vin deri te ndryshimi i energjis E. Nse sistemi i formuarNa+Cl-(g) ka energji m t vogl se sistemi fillestar Na+(g) + Cl-(g), ndryshimi i energjis E sht negativ dhe procesi i prmendur (1) zhvillohet vetvetiu nga e majta n t djatht, prkatsisht kah gjendja energjetike m e ult. Duke e ditur energjin e 11

jonizimit t atomit t Na(g) dhe afinitetin elektronik t atomit t klorit Cl(g), si dhe nga ndryshimi i energjis potenciale t iftit jonik t formuar Na+Cl-(g), mund ta llogaritim ndryshimin e energjis s reaksionit (1). Pr shkputjen e elektronit nga atomi Na(g) duhet t shpenzohet energjia e jonizimit Ei = +5,14 eV, pra: Na(g) Na+(g) + eE1 = +5,14 eV (2)

Gjat lidhjes s elektronit n atomin e Cl(g) lirohet e energjia q sht e barabart me afinitetin elektronik t klorit dhe sht Ea = -3,61 eV, pra: Cl(g) + e- Cl-(g) E2 = -3,61 eV (3)

Nse jonet e formuara Na+(g) dhe Cl-(g) nuk do t lidheshin n ift jonik Na+Cl-(g), ndryshimi i energjis s joneve t formuara Na+(g) dhe Cl-(g) nga atomet Na(g) dhe Cl(g) do t ishte e barabart me shumn e barazimeve (2) dhe (3): Na(g) Na+(g) + eCl(g) + e- Cl-(g) __________________________ Na(g) + Cl(g) Na+(g) + Cl-(g) E1 = +5,14 eV E2 = -3,61 eV ______________ E3 = +1,53 eV (4)

Pra, shohim se procesi i formimit t joneve t lira Na+(g) dhe Cl-(g) nga atomet e Na(g) dhe Cl(g) nuk sht spontan dhe q t vij deri te ai duhet t shpenzohet energji prej +1,53 eV. Kjo do t thot se sistemi i atomeve t lir t Na(g) dhe Cl(g) sht m stabil se sa sistemi i joneve t lira Na+(g) dhe Cl-(g) edhe prkundr formimit t konfiguracionit elektronik stabil. Mirpo, jonet e formuara Na+(g) dhe Cl-(g) nuk mbeten t lira, por pr shkak t ngarkesave t kundrta lidhen n iftin jonik Na+Cl-(g). Gjat ksaj lirohet energjia potenciale q jepet me shprehjen:

12

4 0

Q1 Q2 re

ku re sht largsia n mes brthamave t joneve t lidhur dhe ka vlern 2,76 10-10 m (q sht gjetur me matje spektroskopike). Pr arsye se jonet jan me ngarkesa elementare njfishe, ather Q1 = Q2 = e =1,6 10-19 C ose1,6 10-19 A s, prandaj energjia e liruar gjat formimit t iftit jonik Na+Cl-(g) sht:

10

kg m3 s A -10 2,76 10 m

-4

-2

( 1,6

-19 2 10 As )

= - 8 ,4

10

-19

J = - 8,4

10 -19 J

1 eV 1,6 -19 10 J

)= - 5,3 eV

Me fjal tjera, gjat formimit t iftit jonik Na+Cl-(g) nga jonet e lira Na+(g) dhe Cl-(g) lirohet energji prej 5,3 eV, pra: Na+(g) + Cl-(g) Na+Cl-(g) E4 = -5,3 eV (5)

Prej ktu del ndryshimi i energjis gjat formimit t iftit jonik Na+Cl-(g) nga atomet Na(g) dhe Cl(g): Na(g) + Cl(g) Na+(g) + Cl-(g) Na+(g) + Cl-(g) Na+Cl-(g) ______________________________ Na(g) + Cl(g) Na+Cl-(g) E3 = +1,5 eV E4 = -5,3 eV ____________ E = -3,8 eV

Sipas ksaj, gjat formimit t iftit elektronikNa+Cl-(g) nga atomet Na(g) dhe Cl(g) lirohet energji prej -3,8 eV dhe ifti jonik Na+Cl-(g) nga aspekti energjetik sht m stabil se sa atomet e palidhura Na(g) dhe Cl(g). Energjia e cila lirohet gjat formimit t nj moli t kristalit nga jonet e veanta (n largsi t pafundme) n gjendje t gazt quhet energji e rrjets kristalore.

13

Vetit e prgjithshme t komponimeve jonike 1. Lidhja mes joneve para s gjithash sht e natyrs elektrike. Ekzistimi i joneve sht treguar me analiz strukturale t rrezeve rentgen, edhe at jo vetm pozita e joneve n kristalin jonik, por edhe shprndarja e dendsis elektronike(diagrami i Furie-s). Pr shembull, n kristalin e klorurit t natriumit reth jonit Na+ jan gjetur afr 9,98 elektrone, ndrsa rreth jonit t klorit Cl- afr 17,72 elektrone. 2. Pr shkak t natyrs elektrike t saj lidhja jonike nuk sht e orientuar n hapsir, por trheqja elektrike vepron rreth tr jonit, prandaj komponimet jonike kristalizojn n struktura kompakte t ngjeshura, sikurse kloruri i natriumit. 3. Pr shkak t trheqjes s fort elektrike ndrmjet joneve me ngarkesa t kundrta, kristalet jonike jan mjaft t forta me temperatur t lart t shkrirjes dhe t vlimit. 4. Komponimet jonike zakonisht jan leht t tretshme n uj. Tretsira ujore e prcjell rrymn elektrike, sepse n at gjenden jonet e lira. Edhe shkrirjet e kriprave e prcjellin rrymn elektrike, sepse me sjelljen e energjis s nxehtsis jonet lirohen nga lidhjet q ekzistojn mes tyre.

14