Qendra Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar (MCMS)

praktikat QYTETARE
nr.12

aksion

marrje pjes

Praktikat qytetare

angazhimi qytetar Inkuadrimi i qytetarve n shoqrin civile n Maqedoni

1

vull

bojko

cion eti

neta

rotest p
iter tu

fe

buk js

Praktikat qytetare
Civikus Indeksi i shoqris civile Rrfime t rastit pr shoqrin civile

nr.12

Qendra Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar (MCMS)

3

Biblioteka Shoqria civile Praktikat qytetare Botues Qendra Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar (MCMS) Pr botuesit Sasho Klekovski, drejtor i par ekzekutiv i MCMS Aleksandar Krzhallovski, drejtor ekzekutiv i MCMS Redaktor Daniella Stojanova Gonce Jakovleska Prkthimi Ermira Kullar Prgatitja Koma ISBN 978-608-4617-40-2 Adres Makedonski centar za megunarodna sorabotka (MCMS) ul. Nikola Parapunov bb, Post. fah 55 1060 Skopje e-mail: mcms@mcms.org.mk www.graganskisvet.org.mk

Mendimet q jan shprehur ktu i takojn autorit dhe nuk do to thot se i reflekton qndrimet e Qendrs Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar. MCMS T gjitha t drejtat jan ruajtur, riprodhimi, kopjimi, transmetimi ose prkthimi i cilsdo qoft pjes nga ky publikim mund t bhet vetm nn kushtet q vijojn: me leje paraprake t botuesit, pr shkak t citimit n analiz dhe nn kushte t cekura n vazhdim. T drejtat e autorit t ktij publikimi jan mbrojtur, por publikimi mund t riprodhohet n cilndo qoft mnyr dhe pa pages pr qllime edukative. Pr kopjimin n kushte tjera, pr prdorim n publikime tjera ose pr prkthim ose adaptim, duhet t sigurohet leje paraprake nga botuesi.
4

PRMBAJTJA prmbajtja
7

Parathnie Hyrje Pjesmarrja e qytetarve n aktivitete jopartiake politike Prdorimi i mediumeve sociale nga ana e organizatave qytetare n Republikn e Maqedonis Mobilizimi qytetar n rrjetet sociale: analiz e mediumeve sociale dhe Sheshi liria Vullnetarizmi n Maqedoni Vullnetart n organizatat sociale dhe humanitare Shnime pr autort

11

25

51

68

82

98

parathnie
Lexues t nderuar, Kaluan pothuaj tet vite nga botimi i par i Praktikave qytetare. Ideja e ktij botimi periodik ishte hulumtimi pas kuptimit ton, t vendit t shoqris civile, pas koncepteve dhe praktikave vendore mbi t cilat kemi pronsi dhe t cilat kshtu jan vendosur dhe rrnjosur, e me kt edhe t suksesshme, jo vetm pr shoqrin civile, por edhe n prgjithsi. Nprmjet njmbdhjet botimeve kaluam npr shum tema bartse, me rndsi thelbsore pr shoqrin civile, si jan: arsimi qytetar, transparenca dhe prgjegjsia, lobimi dhe avokimi, vullnetarizmi, mobilizimi i resurseve etj. Shum pun ndryshuan n ndrkoh. Shoqria civile zhvillohej. Disa do t thon se shum merrej me veten, por kto procese jan t pashmangshme gjat pjekuris. Duhej t marrim vesh se kush jemi, si jemi, cilat jan vlerat tona, sa jan kapacitetet tona. Jo vetm si na duket, por prmes metodologjis s kontrolluar ta shohim veten. Civikus Indeksi i shoqris civile na ndihmoi rreth ksaj. Hulumtimi i par, i prfunduar n vitin 2006, na dha vshtrimin e par gjithprfshirs t shoqris civile. Ky, hulumtim i dyt, q MCMS, bashk me organizatat qytetare, e kreu n fillim t ktij viti sht n linj t prpjekjes son t planifikojm dhe t veprojm n baz t informatave dhe fakteve t kontrolluara. Praktikat e reja qytetare na doln si rezultat i Civikus Indeksi i shoqris civile. Ato jan rezultat i prpjekjes pr vshtrim m t thell t shoqris civile. Ky botim i 12-t i Praktikave qytetare i sht kushtuar angazhimit qytetar. Gjithsej tet autor hulumtuan pes tema lidhur me angazhimin qytetar. N faqet e ktij botimi do t mund t lexoni pr pjesmarrjen e qytetarve n aktivitete jopartiake politike prmes shembujve aktual, si jan protestat kundr ndryshimit t emrit kushtetues, protestat dhe peticionet rreth projektit Shkupi 2014. Mediumet sociale jan lnd e interesimit n kto dy rrfime. Si prdoren nga ana e organizatave qytetare, far mesazhe drgohen prmes tyre, a ekziston bashkpunim? Mobilizimi i qytetarve prmes rrjeteve sociale prpunohen prmes shembujve t iniciativs qytetare Sheshi Liria. Dy rrfimet e fundit kan t bjn me vullnetarizmin: Cila sht gjendja e tanishme e zhvillimit t vullnetarizmit, veanrisht pas miratimit t Ligjit pr vullnetarizm: Cili sht profili i prgjithshm i personave t cilt vullnetarizojn n organizatat sociale dhe humanitare? Cilat jan motivet kryesore q i nxitin njerzit t angazhohen n aktivitetet vullnetare? Para juve sht ofert e shklqyeshme e teksteve. Besojm se do t knaqeni, duke i lexuar dhe jo vetm kjo, besojm se do tju ndihmojn n aktivitetet e tanishme dhe planifikimin e aktiviteteve tuaja t ardhshme. Lexim i kndshm, Gonce Jakovleska
7

hyrje
Qendra Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar (MCMS) rregullisht e hulumton shoqrin civile dhe kontekstin n t cilin vepron. Deri tani MCMS realizoi m shum hulumtime d.m.th. analiza, anketa, studime t rastit pr shtje t caktuara nga fusha me interesim pr shoqrin civile si: besimi dhe vlerat tjera shoqrore, prgjegjsia shoqrore e qytetarve, rrjetzimi, rregullorja ligjore, pjesmarrja e organizatave qytetare n krijimin e politikave etj.

Civikus indeksi i shoqris Civile

N kuadr t ktij hulumtimi me prpjekje pr avokim t bazuar n fakte, MCMS n vitin 2004 pr her t par filloi ta realizoj edhe Civikus Indeksi i shoqris civile (ISHC), projekt hulumtues-aksionar ndrkombtar, i cili e vlerson gjendjen e shoqris civile n dhjetra shtete n bot. N nivel ndrkombtar ISHC sht koordinuar nga Civikus Aleanca botrore pr pjesmarrje qytetare. Metodologjia e ISHC prfshin anketa t popullats, anketa me organizata qytetare, intervista, rrfime t rastit, analiz t literaturs, fokusgrupe etj. Prgjegjs pr zbatimin e projektit n MCMS sht Ekipi hulumtues nacional (EHN). MCMS pr her t par e zbatoi ISHC n periudhn 2004-2006 dhe e botoi raportin Pas 15 vjet tranzicion Nga stabilizimi deri te pjesmarrja qytetare1.

proCesi i zgjedhjes s rrfimeve t rastit

N periudhn 2009-2011 MCMS pr her t dyt e zbatoi ISHC. Ksaj radhe MCMS ta prsris prpjekjen e suksesshme nga viti 2008, kur u mbshtet prgatitja dhe botimi i 10 temave t magjistraturs2 dhe ta prsris botimin e Praktikave qytetare3, gjithashtu mundsoi prgatitjen e rrfimeve t rastit pr nevojat e ISHC ta bjn hulumtues t ri t shoqris civile. N nntor t vitit 2010 shpalli konkurs pr prgatitjen e rrfimeve t rastit pr shoqrin civile n pes dimensionet e tij (t definuar me ISHC): Angazhimi qytetar; Niveli i organizimit; Praktikimi i vlerave; Perceptimi i ndikimit; dhe Rrethina e jashtme. IEN zgjidhi 16 paraqitje pr rrfime t rastit, t cilat do t botohen n tre botime t Praktikave qytetare.

1 2 3

Raporti n form elektronike mund t gjendet n ueb faqen e MCMS: Punimet n form elektronike mund t gjenden n ueb faqen e MCMS: N periudhn 2003-2005 u botuan 11 numra t Praktikave qytetare. T njjtat n form elektronike mund t gjenden n ueb faqen e MCMS:

metodologjia
Rrfimet e rastit paraqesin analiz t thell dhe sistemore t shtjeve konkrete me rndsi pr shoqrin civile. Autort e rrfimeve prdorn m shum metoda hulumtuese: anketa, intervista, analiza t literaturs etj. Autort kishin qasje n udhzimin e hollsishm pr prgatitjen e rrfimeve, t prgatitur nga Civikus dhe IEN.

indeks ekipi naCional

Autort punuan n bashkpunim me IEN, antar t cilit krahas udhzimeve, bn ehde redaktimin e teksteve. IEN e prbjn: Sasho Klekovski, Daniella Stojanova, Gonce Jakovleska dhe Emina Nuredinoska.

termet dhe definiCionet

N opinionin maqedonas dhe n rreth eksperte nuk ekziston t kuptuarit e ndrsjell t konceptit (definicionit) t shoqris civile. Pr rrfimet sht prdorur definicioni nga Civikus Indeksi i shoqris civile n Maqedoni (MCMS, 2009): Shoqria civile sht pjes e hapsirs shoqrore jasht familjes, shtetit dhe tregut, q sht krijuar nga ana e aksioneve individuale dhe kolektive, organizatave dhe institucioneve pr shkak t arritjes s interesave t prbashkta. Sipas ktij definicioni n shoqrin civile jan prfshir shoqatat dhe fondacionet, odat ekonomike, organizatat e pundhnsve, sindikatat, partit politike dhe bashksit fetare. Angazhimi qytetar sht shkalla e angazhimit shoqror dhe politik t qytetarve dhe i prfshin aktivitetet formale dhe joformale t individve me qllim q ti avancojn interesat e prbashkta n nivele t ndryshme, nga rekreacioni deri te interesat shoqrore dhe politike. Angazhimi shoqror ka t bj me aktivitetet e qytetarve q prfshijn shkmbim n kuadr t sfers publike q t avancohen interesat e prbashkta nga natyra sociale ose rekreative4. Angazhimi politik ka t bj me aktivitetet prmes t cilave qytetart prpiqen ti avancojn interesat e prbashkta nga natyra politike dhe shpesh varen nga konteksti n vend5. Pjesmarrja dhe angazhimi qytetar jan nj ndr komponentt kryesor gjat definimit t shoqris civile nga ana e Civikus Indeksi i shoqris civile (ISHC).

10

4 5

P.sh. pjesmarrja n kuzhinat popullore, udhheqja e klubeve sportive ose qendrave kulturore. P.sh. pjesmarrja n demonstrata ose bojkote, shkrimi i peticioneve, letra deri te gazeta.

Tema:

trendt e pjesmarrjes s qytetarve n shoqrin Civile

Dejan mishevski

pjesmarrja e qytetarve n aktivitete jopartiake politike

rezyme prfundimtare
Prgjegjsia shoqrore e qytetarve n kuptimin e ngusht sht prgjegjsia shoqrore ose pjesmarrja qytetare. Ky nuk sht obligim ligjor, por etnik ose obligim i bazuar n bindje. Gjat ksaj e njjta matet prmes aktiviteteve jopartiake politike, aktiviteteve vullnetare n bashksi, pjesmarrja n organizata qytetare, pajtueshmria dhe arsyetimi i masave pr ruajtjen e mjedisit jetsor dhe kontributeve bamirse. Pjesmarrja n kuadr t shoqris civile ka m shum aspekte dhe e prfshin edhe angazhimin shoqror dhe politik. Angazhimi shoqror ose pjesmarrja ka t bj me ato aktivitete t qytetarve q e prfshijn shkmbimin n kuadr t sfers publike q t avancohen interesat e prbashkta, kryesisht t natyrs sociale ose rekreative (p.sh. pjesmarrja n kuzhinat popullore, udhheqja e klubit sportiv ose qendrave kulturore). Angazhimi ose pjesmarrja politike ka t bj me ato aktivitete prmes s cilave qytetart prpiqen ti avancojn interesat e prbashkta nga nj natyr e caktuar politike dhe shpesh varen nga konteksti n vend (Klekovski S. etj., 2011). Faktori prcaktues pr kto aktivitete sht se ato jan t orientuara drejt imponimit t ndikimit mbi politikat dhe/ose miratimin e ndryshimeve sociale n makro nivel. N kt rrfim, theksi i pjesmarrjes s qytetarve n aktivitetet jopartiake politike, t cilat kan t bjn me aktivitetet, si t shkruarit e letrs deri te gazetat, nnshkrimi i peticioneve ose pjesmarrja n protesta, t cilat nuk jan organizuar nga partit politike. Rrfimi jep shembuj konkret aktual, si jan protestat kundr ndryshimit t emrit kushtetues, protestat dhe peticionet rreth projektit Shkupi 2014, pastaj prqendrohet n heshtjen studentore n shtet ose trendin e dobt t pjesmarrjes s studentve/t rinjve n kt lloj t aktivitetit qytetar, si dhe t prezencs s qytetarve n mediume rreth shkrimit t letra deri te redaksit.
11

Nga analiza e shembujve dhe numrave konkret nga hulumtimi u konstatua se gradualisht ekziston rritje e iniciativave jopartiake politike dhe pjesmarrja e qytetarve n ato, por jo n mas t mjaftueshme. Prmenden edhe nj pjes e shkaqeve t mundshme pr gjendjen e ktill. Ktu theksohen hulumtimet pr besimin n institucionet, para s gjithash n sektorin civil, si parakusht i rndsishm pr pjesmarrjen e qytetarve n aksionet jopartiake politike. Rekomandimi kryesor sht se sektori civil n vend duhet t punoj n bindjen e qytetarve se sht i liruar nga shtrngesat partiake dhe se mund t imponohet si lojtar i rndsishm n krijimin e politikave shtetrore. Kjo mund t arrihet vetm me mbshtetje t madhe nga qytetart nga iniciativat e shumta, t cilat sipas shembullit n rrfim nuk mungojn, por u mungon masiviteti q t ken efekt mbi bartsit e vendimeve. Gjat prpunimit t rrfimit jan shfrytzuar t dhna sekondare: raporte t sektorit civil n vend, raporte dhe t dhna nga agjencit pr hulumtim t opinionit publik, raporte pr vlersimin e prparimit t Maqedonis q i prgatit Komisioni Evropian dhe ngjashm. Q t arrihet deri te fotografia e qytetarve n vend, jan br edhe intervista me prfaqsues t shoqatave t qytetarve dhe mediumeve.

hyrje
Pjesmarrja e qytetarve n kuadr t shoqris civile sht me rndsi t madhe pr shoqrin demokratike, gjegjsisht pr shkalln e zhvillimit t demokracis n nj shoqri. Prmes llojit t ktill t aktivitetit qytetar kontribuohet pr prmirsimin e kualitetit n prgjithsi t shoqris ose m ngusht t shtetit. Pjesmarrja e prfshin aspektin m t gjer, angazhimin shoqror (pjesmarrja n kuzhinat popullore, udhheqja e klubeve sportive ose qendrave kulturore) dhe at m t ngusht, angazhimin politik, gjegjsisht pjesmarrja n politika t ndryshme (pjesmarrja n demonstrata ose bojkot, nnshkrimi i peticioneve, letr gazetave) (Klekovski S. etj., 2011). Ky rrfim ka pr qllim ta prezantoj variablin e lvizjes s masivitetit n pjesmarrjen e qytetarve n aktivitete jopartiake politike n 20 vitet e kaluara t pavarsis s Republiks s Maqedonis. Duke i pasur parasysh t dhnat nga hulumtimi, si edhe bisedat me pjesmarrsit e drejtprdrejt n sektorin civil, mund t vrtetohet tendenca se n Maqedoni ka rritje t aksionit jopartiak politik, por edhe se akoma nj pjes e qytetarve t cilt marrin pjes aktive n aktivitetet e tilla t shoqris civile sht e vogl. N kontekst t ksaj teze sht edhe anketa e MCMS nga viti 2009, sipas s cils m shum se gjysma e qytetarve n Maqedoni (51,9%) mendojn se shteti sht m prgjegjs pr zgjidhjen e nevojave shoqrore. Rezultatet tregojn pritje t mdha nga shteti, me pritje
12

m t ulta nga vet qytetart pothuaj munges e pritjeve nga sektori afarist. Prej ktu

sht nxjerr prfundimi q sht n dobi t kulturs etatiste, si mbetje nga socializmi shtetror, gjegjsisht mbshtetje e vogl publike e rregullimit t Maqedonis si sistem kushtetues liberalo demokratik (Klekovski S. etj., 2009). Do t thot pritjet e qytetarve kryesisht jan jasht sektorit civil, n vend q ato t mbeten m aktive dhe t kontribuojn pr prmirsimin e politikave q jan trend n demokracit e zhvilluara ose t njohura si demokraci perndimore. Megjithat hulumtimi tregoi se edhe rritet vetdija pr prgjegjsin e vet qytetare dhe pr pjesmarrje (participimi), edhe pse ende dominojn pritjet nga shteti. Ende ka hendek t madh mes qndrimeve pr prgjegjsin dhe pjesmarrjen reale n aktivitetet jopartiake politike (68,2% dhe 25,3%), inkuadrimin n organizatat qytetare (59,6% dhe 26,1%) dhe inkuadrimi n aktivitetin vullnetar n bashksi (57,1% dhe 27,4%). Afrim i madh (pothuaj barazim) ekziston vetm te fryma publike (92,1% dhe 90,8%), gjegjsisht krahas rritjes s rritur t ndjenjs s prgjegjsis pr respektimin e ligjeve (fryma publike), ka prmirsim t rritur edhe n plotsimin konkret t nj pjese t obligimeve (prej 74,2% n 90,8%). Gjithsesi edhe t dy treguesit jan n nivel t deklaratave, t cilat n realitet me siguri jan shum m t ulta, por n hulumtimin e MCMS, nuk jan kontrolluar.

pjesmarrja e qytetarve n aktivitete jopartiake politike

Pas pavarsis s Republiks s Maqedonis n vitin 1991, n vazhdimsi vrehet rritje e aksionit jopartiak politik, por gjithashtu vrehet se gjat viteve t fundit edhe pse numri i iniciativave rritet, masoviteti i qytetarve sht m i vogl n pjesmarrjen n aksione t ktilla t shoqris civile. Ky rrfim prmes shembujve konkret duhet ta vrtetoj kt tez, por edh ti prek shkaqe pr humbjen e vullnetit t qytetarve prmes ksaj forme t aksionit qytetar. Sipas hulumtimit Civikus Indeksi i shoqris civile (MCMS, 2006), pjesmarrja e individit n opinion sht disa her m e madhe se sot n krahasim me periudhn para vitit 1991 (n kuadr t sistemit t mparshm). Ekzemplari nga hulumtimi tregoi se 7,6% t anketuarve kan shkruar vetm letr deri te gazetat (1,9% para 1991), 52% kan nnshkruar peticion (n krahasim me 8,6% para 1991) dhe 44,6% kan marr pjes nj her ose m shum her n protesta/demonstrata (n krahasim me 14,2% para 1991). N 15 vitet e kaluara dukshm sht rritur numri i protestave prej t cilave pjesa m e madhe ka t bj me krkesat sociale (falimentime, privatizime t kontestuar, rritja e rrogave dhe pensioneve, blerja e prodhimeve bujqsore). N vitin 2004 u realizua edhe referendumi pr Ligjin pr organizim territorial t Maqedonis, q u iniciua me mbshtetje t qytetarve. Pas fillimit t hovshm t demokracis n Maqedonin e pavarur, vazhdoi t rritet
13

numri i iniciativave nga sektori civil, por n vitet e fundit shum mungon masivizimi n aksionet e tyre. Si nj nga shkaqet kryesore ceket besimi i ult i opinionit n institucionet n prgjithsi, e veanrisht n shoqrin civile. Pr qytetart, organizatat qytetare jan jopartiake, por t keqprdorura nga partit (Klekovski, S., 2006). Pjes n kt ka edhe prqendrimi i madh i organizatave qytetare n kryeqytet dhe n rajonet urbane, ndrsa munges n rajonet rurale, ku vetdija dhe mbshtetja pr aksione t tilla sht m e vogl. Edhe anketa e fundit e MCMS nga viti 2009, tregon rritje t pjesmarrjes n aktivitetet jopartiake politike (protesta, demonstrata, peticione, bojkot etj.) t qytetarve. Pjesmarrja n protesta (demonstrata, mitingje) kan paraqitur 40,4% t qytetarve, ndrsa rreth nj e treta (31,7%) t qytetarve kan nnshkruar peticione n pes vitet e fundit. Por, ka edhe potencial relativisht t madh (rreth 30%) pr aktivizm t rritur t qytetarve (ata t cilt nuk kan marr pjes deri m tani, por q do ta kishin br kt). Potenciali pr pjesmarrje t rritur t qytetarve sht relativisht i madh (24,3% dhe 34,3%), derisa rreth nj e treta e popullats aspak nuk do t kishte marr pjes n protesta dhe peticione. N kategorit e reja, bojkoti dhe ditari i qytetarit, pjesmarrja e qytetarve sht e vogl (16,7% gjegjsisht 12,3%), ndrsa potenciali pr pjesmarrje sht identike (28,4%) pr t dy kategorit. Edhe krahas numrave pozitiv dhe numrit t rritur t aktiviteteve, shembujt m posht n kt rrfim tregojn se n praktik mungon masoviteti n aksionet jopartiake politike, q ishte m i shprehur drejtprdrejt pas pavarsis s shtetit. Gjat disa viteve t fundit, n prgjithsi, bhet fjal pr aksione t organizuara sindikale ose protesta t puntorve t paknaqur, t falimentuarve, bujqve, t cilt n periudha t caktuara e ngren zrin e tyre. Interesimi pr aktivitetin n aksione jopartiake politike m shum humbet pr shtje t prgjithshme, t cilat i prekin t gjith qytetart.

protesta kundr ndryshimit t emrit kushtetues

Shembull pr zvoglimin e pjesmarrjes n aksione jopartiake politike (protesta) sht ndoshta shtja m e rndsishme pr momentin pr prparimin e shtetit kontestimi i emrit shtetror nga fqinji jugor Greqia. Ky kontest n vitin 2008 n Samitin e NATO-s n Bukuresht rezultoi me bllokad t Maqedonis pr hyrje n Aleancn Veri-atlantike. Revolti i qytetarve ishte dhe sht i madh (sipas disa anketave), por kjo nuk shkaktoi reagime adekuate t mendimit q mbisundon te njerzit. Anketat tregojn se shumica e maqedonasve jan kundr ndryshimit t emrit shtetror pr shkak t antarsimit n BE dhe NATO. Ruajtja e emrit sht m e rndsishme se sa hyrja e Maqedonis n Bashkimin Evropian pr 66,5% t qytetarve t anketuar n anketn
14

e porositur nga Sekretariati pr shtje evropiane. Vetm pr 26,2% t 1.100 qytetarve t

anketuar sht m e rndsishme hyrja n BE. Rezultate t ngjashme tregoi edhe hulumtimi m i ri i MCMS, ku kundr do ndryshimi t emrit jan deklaruar 60,2% t anketuarve. Kongresi Botror Maqedonas (KBM) sht nj nga lufttart m t mdhenj t deklaruar n luftn pr ruajtjen e emrit, por n protestat e tyre t fundit mbeti mbshtetja masive, q ishte karakteristik n fillim t pavarsis s shtetit. KBM u formua n vitin 1990 si organizat joqeveritare ndrkombtare q duhej ta mbshtet shtjen maqedonase. Organizatat, mes tjerash, e formoi Lvizjen e rezistencs kundr ndryshimit t emrit kushtetues Maqedoni, q inicioi aktivitete t shumta nga aktivizimi i problemit n vitet 90 deri m sot. Bllokadat e para t vendkalimeve kufitare ndaj Greqis n Dojran, Bogorodic dhe Mexhtli i organizoi m 16 prill, 19 maj dhe 21 qershor 1990, si edhe t ashtuquajturin Protest mbar maqedonase n sheshin Maqedoni n Shkup m 12 korrik, vitin e njjt. Kjo, sipas tyre, ishin protestat m t mdha, m spontane, jopartiake dhe mbar popullore kur dhjetra mij qytetar e ngritn shtjen maqedonase para bots dhe e animuan pozitn dhe t drejtat e Maqedonis n Greqi. N prag t Samitit t NATO-s, ku Maqedonia priste ftes pr hyrje n Aleancn, KBM m 2 prill 2008 prsri organizoi Marsh t heshtjes nga Qeveria deri te Kuvendi me qllim t animimit t bots pr padrejtsin e paralajmruar greke mbi popullin maqedonas. Edhe pas bllokads s Bukureshtit, KBM para Delegacionit t Bashkimit Evropian n Shkup organizoi katr protesta m 20 nntor, 27 nntor, 6 dhjetor dhe 7 dhjetor 2009 kundr ndryshimit t emrit shtetror t Maqedonis. N t gjitha kto protesta mbshtetja m shum ishte simbolike, nga disa qindra qytetar. Nga KBM thon se etablimi i demokracis parlamentare dhe partizimi i shoqris, pjesmarrja e qytetarve n protesta, me prjashtime, kryesisht sht arsyetuar me qndrimin e liderve partiak. Sipas tyre, sht e dukshme serviliteti i shoqatave t qytetarve ndaj partive politike dhe manipulimi i caktuar partiak me sektorin civil. Megjithat, bashkbiseduesit tan nga KBM mendojn se me aksionet e ktilla simbolike animohet opinioni i vendit, nxiten institucionet e pushtetit n respektimin e vullnetit t shprehur t lir t popullit dhe qytetarve dhe alarmohet bashksia ndrkombtare n mbrojtjen e t drejtave dhe lirive dhe pozits s popullit maqedonas.

projekti shkupi 2014

Projekti Shkupi 2014 sht nj nga temat q shkaktoi m s shumti vmendje n opinion gjat dy viteve t kaluara. Kontroversja e projektit pr rregullimin e qendrs s Shkupit nuk u paraqit vetm pr shkak t vllimit dhe mjeteve t nevojshme q do nndahen pr realizimin e tij, por edhe pr shkak t mungess s debateve publike dhe eksperte pr zgjidhjet e parapara arkitektonike. Edhe pse anketat treguan se mbi gjysma nga qytetart
15

jan kundr pjess m t madhe t ndrtimeve t parapara me projektin, mbeti reagimi masovik. Iniciativat e pakta nga sektori civil ishin simbolike dhe shpejt u shuan. Sipas ankets s gazets ditore Dnevnik, projektin Shkupi 22014 e mbshtesin 39% nga t anketuarit, ndrsa kundr jan deklaruar 58% (agjencia Rejting, mars 2010). Disponim pozitiv prej mbi 50% ka vetm pr tre godina Teatri popullor (61%), ndrtesa e filarmonis (55%) dhe ndrtesa e Gjykats kushtetuese (52%). Ekziston edhe ndarje e madhe n qndrimet e maqedonasve dhe shqiptarve etnik lidhur me projektin. Rezultatet tregojn se 49% t maqedonasve etnik trsisht ose kryesisht nuk e mbshtetin kt projekt, derisa prqindja e shqiptarve etnik t cilt jan prgjigjur se nuk e mbshtetin sht pothuaj dyfish m e madhe dhe sht 86%, prej t cilve 82% jan deklaruar se aspak nuk e mbshtesin. Prpjekjet pr pjesmarrje t qytetarve dhe nj pjes e madhe e opinionit t ekspertve n zgjidhjet nga projekti prmes debateve u vonuan, ndrsa me kundr aksione u margjnalizuan edhe disa prpjekje pr protesta ose peticione, t cilat nuk fituan mbshtetje nga qytetart adekuate pr disponimin e prgjithshm t anketave ose nga qndrimet e opinionit t ekspertve. Organizimi i dobt dhe mbshtetja nga qytetart, przierja e partive politike dhe fushata e fuqishme e pushtetit i margjinalizoi prpjekjet e ktilla t disa organizatave joqeveritare si Sheshi Maqedonia, Zgjidhu si dhe grupi joformal i studentve Arki-brigada e par.

Sheshi Liria
Protesta e par e organizats qytetare Sheshi Maqedonia kundr Projektit Shkupi 2014 u organizua m 28 mars 2009, ku morn pjes rreth 500 njerz. N t njjtn koh, dhe n vendin e njjt, u organizuan kundr protesta gjat s cils pati prleshje dhe dhun mbi demonstruesit. Pikrisht skenaret e ktilla me dhunn dhe etiketimin partiak, sipas njerzve t par t Sheshit liria, jan shkaku kryesor q n protest nuk kan dalur m shum njerz. N protestn e ardhshme q e organizuan m 11 prill 2009 si prgjigje ndaj dhuns nga tubimi i par pati pjesmarrje m t madhe (disa mijra njerz), por larg nga masa kritike q t arrihet efekti i dshiruar. Sipas organizatorve nga Sheshi Liria, nj nga shkaqet pr pjesmarrjen e dobt n protesta sht besimi se prapa do iniciative qndron parti politike. Mendojn se partit n pushtet, n munges t argumenteve kundr iniciativave jopartiake qytetare, rregullisht i shnojn t njjtat si partiake, gjegjsisht opozitare. Partit opozitare, prsri, n munges t ideve dhe iniciativave personale i bashkngjiten edhe ato jopartiake dhe prpiqen n kt mnyr t grumbullojn pik te votuesit dhe ta mobilizojn antarsimin personal. N kt kontekst shkonin edhe akuzat e ndrsjella t dy partive m t mdha n shtet.
16

Nga VMRO-DPMNE n pushtet publikisht doln me qndrimin se Sheshi Liria sht

projekt i LSDMN opozitare dhe organizat huazi-joqeveritare. Nga LSDM prsri doln me reagim se kundr protestuesit jan organizuar nga pushteti me dhun q ti pengojn qytetart q ta thon mendimin e vet dhe paknaqsin nga projekti i pushtetit. Nga Sheshi Liria u prpoqn edhe me disa iniciativa t tjera ta ngren vmendjen rreth projektit Shkupi 2014. Peticioni i par on line kundr ndrtimit t kishs ortodokse n shesh u iniciua n fund t janarit 2008, q e nnshkruan 2.683 persona. Grumbullimi i dyt i nnshkrimeve u organizuan n kuadr t iniciativave pr ngritjen e referendumit lokal n komunn Qendr. Pr nj jav u grumbulluan rreth 1.000 nnshkrime, por komuna nuk i pranoi kto nnshkrime sepse nuk ishin grumbulluar n njsin rajonale t Ministris s Drejtsis. Bashkbiseduesit tan nga Sheshi Liria vlersojn se te qytetart n vend ekziston besimi se n rrethana t ktilla politike nuk sht e mundur t arrihen ndryshime me protestimin dhe artikulimin jopartiak t qndrimeve politike.

Arki-brigada e par
Si nj nga organizatort e protestave kundr nj pjese t godinave nga projekti Shkupi 2014 ishin edhe nj grup i studentve nga Fakulteti arkitektonik t quajtur Arki-brigada e par. Ata definohen si grup joformal prej 30 studentve t Fakultetit arkitektonik dhe arkitekt t rinj, i formuar n mars 2009, me qllim q ta shprehin qndrimin pr ngjarjet arkitektonike dhe urbanistike n kryeqytet. Inspirimi kryesor i ktyre studentve pr formimin e grupit ka qen, sipas tyre, gabimet arkitektonike q tashm jan br Shkup, si mbikalimi Vllajko, muri kinez, Shtpia prkujtimore e Nn Terezs, ndrtesat e banimit t ashtuquajtura torta, si dhe konkurset jo transparente deh ndryshimet e Planit detajor urbanistik (PDU) pr Ringun e vogl, vendosja e pullave t ndrtimit n vende t pavolitshme, pa u hapur debate publike profesioniste. Aksioni i tyre i par ishte pikrisht n protestn e 28 marsit 2009 kundr parcels jo logjikisht t vendosur t parapar pr ndrtimin e kishs. N kt ngjarje u inkuadruan me rreth 200 njerz, pjesa m e madhe student t Fakultetit arkitektonik, t cilt gjithashtu u ballafaquan me kundr protest dhe prleshje fizike t dy grupeve. Edhe kto ishin nj grumbull t etiketimeve, edhe partiake edhe fetare... Dhe sipas tyre, masiviteti n protestat n shtet mbetn pr shkak t presioneve, n form t kundr protestave, jo angazhimit t policis n mbrojtjen e protestuesve, frika te qytetart nga humbja e vendeve t puns...

17

heshtja studentore
Rinia akademike si nj nga forcat lvizse n demokracit m t mdha n bot, duket sikur e humb at rol n shoqrin maqedonase. Nse n fillim t viteve t nntdhjeta, studentt patn disa aksione masovike (p.sh. protesta kundr vendosjes s katedrs pr gjuh shqipe n Universitetin Sh. Qirili dhe Metodi), koh t gjat sundon nj lloj heshtje te studentt n vend. N munges t aksionit te Parlamenti studentor (protesta e vetme q e organizuan ishte pr mbshtetje t studentve dhe t drejtave t tyre dhe krkesat, u paraqitn disa shoqata m t vogla t studentve t cilt prpiqen ta ngren zrin studentor.

Indeksi studentor
Mes organizatave qytetare, orientimi i t cilave sht mbrojtja e t drejtave studentore sht Indeksi studentor, q funksionon nga viti 2009. Pr kt qllim ata organizuan tre protesta pr nj vit, por pjesmarrja e tubimeve t qeta ishte simbolike. M 21 maj 2009 ngritn protest pr prmirsimin e standardit t prgjithshm studentor, m 20 tetor protesta pr arsim pa pages dhe kundr heqjes s vauerve pr kompjuter dhe m 21 maj 2010 protest pr arsim pa pages dhe pr vendosjen e sistemit t ri t organizimit studentor (me an t plenumit q bazohet n demokraci t drejtprdrejt). M masiv ishte protesta e dyt, n tetor 2009 (700-800 njerz), ndrsa pjesmarrja ishte m e dobt n protestn e fundit m 21 maj 2010 ku vetm disa qindra student doln tu japin mbshtetje. Nga Indeksi studentor thon se ekzistojn m shum shkaqe pr jo aktivitetin e studentve n aksionet jopartiake politike. Mendojn se ekziston frik, m s shumti mes studentve nga brendia, edhe pse pikrisht ata ballafaqohen me kushtet m t kqija (p.sh., konviktet studentore), por edhe m s shumti t heshtur nga an e pushtetit dhe partive. Nga ana tjetr, vlersojn se studentt nuk jan t informuar sa duhet pr t drejtat e tyre, e as si ti mbrojn t njjtat. Si element i rndsishm pr heshtjen e studentve e theksojn edhe mosbesimin dhe apatin q mbisundon n shtet. Bashkbiseduesit tan vlersojn se qytetart akoma jetojn sipas maksims hesht dhe duro. Vlersimi i bashkbiseduesve nga Indeksi studentor sht se partizimi ekstrem q ka hyr n do qeliz t shoqris n mnyr plotsuese i komplikon punt dhe i instrumentalizon njerzit.

pjesmarrja qytetare prmes mediumeve

T shkruarit e letrave deri te mediumet sht nj nga mundsit pr pjesmarrje t qytetarve n aksionet jopartiake politike. Praktika n Maqedoni tregon se kjo form e
18

shprehjes s qndrimeve, ideve dhe reagimeve sht e prfaqsuar n pothuaj t gjitha mediat, para s gjithash ato t shkruara. Megjithat, prvoja tregon se ky aktivitet nuk sht masovik dhe m shum bazohet n fjalosjet partiake, se sa n traditn e qytetarve t reagojn pr tema t caktuara q i prekin. N gazetn e par ditore n shtet Nova Makedonija (tani n pronsi provate) do dit n dy faqet n gazet t titulluara si komente dhe debate, gjysma e faqes sht pr letra prej qytetarve, hapsir q rritet kur gazeta del n m shum faqe se sa n 32 faqe t rregullta. do dit n redaksi arrijn nj deri pes letra nga qytetart. Numri i letrave rritet n mnyr drastike n periudha t caktuara, gjegjsisht para dhe pas disa ngjarjeve, si pr shembull zgjedhjet. Numri i letrave rritet edhe kur ka konflikte t caktuara ose diskutime t ashpra n opinion mes partive politike. Nga ekipi i redaksis n Nova Makedonija thon se prmbajtja e letrave q arrijn n redaksi kryesisht kan t bjn me tema politike, e shum shpesh qytetart n letrat prqendrohen n temat e prditshme q i tangojn n jet, si shtjet e komunales, infrastrukturs... Prve forms klasike t letrs, n gazet hapsir ka edhe pr mendimet e qytetarve nga profile t ndryshme, si muzikant, avokat, psikolog... Edhe n gazetn e par private n shtet, Dnevnik, e themeluar n vitin 1996, ekziston faqe e hapur ku do dit publikohen nga disa letra nga qytetart. Numri mesatar i lerave t arritura n dit sht prej dy deri n pes letra. Perceptimi i redaksis sht se pjesa m e madhe prej tyre jan letra t partizuara, shum shpesh t shkruara nga shtabet partiake. Pr kt flet fjalori, fonti i shkrimit, fjalosjet politike, e letra t tilla shpesh nnshkruhen vetm me emr dhe mbiemr, pa t dhna tjera t qytetarve t nnshkruar. Sipas ksaj, edhe prshtypja e prgjithshme te redaktort sht se te lexuesit nuk ka tradit pr shpalljen e mendimeve personale, temave, projekteve, prve n raste t rralla kur bhet fjal pr ndonj problem personal, pr t ciln jan t prekur. Gjat viteve t fundit forma m t shpeshta t reagimit t qytetarve jan prmes online botimeve t gazetave, t cilat mundsojn komente pr do tekst t botuar.

Kontesti gjyqsor pr mbshtetje t televizionit A1

Aksioni m i madh medial pr mobilizimin e qytetarve, ndodhi n fillim t vitit, ndrsa u ngrit nga ana e t punsuarve n televizionin A1. Gazetart vet ngritn iniciativ pr mbshtetjen e mediumit, pas rastit gjyqsor t ngritur kundr pronarit dhe drejtuesit t tij. T punsuarit n televizion krkuan mbshtetje nga qytetart pas bllokimit t llogaris s tyre me vendim gjyqi, pr shkak t gjoja kriminalitetit ku jan involvuar drejtort e deritanishm dhe pronari i televizionit. Sipas t dhnave t tyre, pr tre jav ata arritn t grumbullojn 231.745 nnshkrime nga qytetart nga vendi, 50.000 mbshtets t rrjetit social Fejsbuk dhe 3.608 thirrje telefonike pr mbshtetje (t dhna nga 08.02.2011).
19

Edhe n kt rast jan przier partit. Vlersohet se bhet fjal pr goditje ndaj demokracis, ndrsa i gjith rasti gjyqsor pr gjoja kriminalitetin sht me qllim t mbylljes s televizionit A1, opozita e braktisi Kuvendin republikan. Nga pushteti reaguan se nuk bhet fjal pr aksion kundr mediumit, por pr punn kriminele t firmave t caktuara, mes t cilave edhe televizionit A1, q nuk duhet t ndrlidhet me lirin e mediumeve. Bashkimi Evropian shprehu brengosje pr przierjen politike n kto hetime gjyqsore, me ka krcnohet liria e mediumeve n vend.

pjesmarrja dhe besimi n sektorin Civil

Ndryshimi dhe pjesmarrja relativisht e dobt n aksionet jopartiake politike n vend ka t bj edhe me interesimin e dobt t prgjithshm pr aktivitetin vullnetar n bashksit, q sht i vogl, ndrsa nuk ekziston vazhdimsi n aktivitetet vullnetare. Hulumtimi Prgjegjsia shoqrore e qytetarve (MCMS, 2009), tregoi se qytetart nuk kan shprehi dhe vetdije t ndrtuara q t bjn dika m shum (jasht familjes dhe personalisht pr veten) pr bashksin dhe bashkqytetart. Inkuadrimi i qytetarve n organizatat qytetare sht i vogl (24% jan antar) dhe nuk ka ndryshime t mdha lidhur ne hulumtimet e mparshme. Antarsimi edhe n format tjera t shoqrimit n shoqrin civile (kishat dhe bashksit fetare dhe sindikatat) sht e ngjashme, derisa antarsimi n partit politike sht mjaft e lart 41,6%. Partit politike mobilizojn m shum qytetar n krahasim me format tjera t shoqrimit. N do pes qytetar, dy jan antar t ndonj partie politike, edhe pse vetm nj sht aktiv. M shum qytetar punojn vullnetarisht n parti politike n krahasim me organizatat qytetare, kishat dhe bashksit fetare. Pak nga ata t cilt kan vendosur t kontribuojn me pun vullnetare jan t motivuar kryesisht nga shkaqe altruiste (Klekovski S. etj. 2009). Gjendja e ktill n mas t madhe sht rezultat i besimit t dobt q e kan qytetart n institucionet n shtet. Kjo ndryshon nga institucioni n institucion, por kryesisht sht i dobt te t gjiths sektort (Klekovski S. etj. 2008). Qytetart kan besim t lart n t ngjashmit besim n familje (97,8%) dhe besim t prgjithshm t ult (23,1%) dhe besim n institucionet. Qytetart kan besim m t madh n kishat dhe bashksit fetare (65,6%), derisa ka ndarje n besimin drejt organizatave qytetare. Pakic e vogl e qytetarve kan besim n sindikatat (20,1%) dhe n odat ekonomike (23,3%). Hulumtimi tregoi se besimi i prgjithshm n organizatat qytetare sht 41,7%. Megjithat, sipas 81,8% t qytetarve, organizatat qytetare jan keqprdorur nga partit politike dhe prapa tyre fshihen partit politike, edhe pse sipas analizs s MCMS-s pakic e vogl (25%) kjo mund t ilustrohet me shembuj t organizatave qytetare prapa t cilave

20

fshihet parti politike. Kjo, sipas prfundimit mund t flas pr stereotip pr lidhshmrin mes partive politike dhe organizatave qytetare, q nuk sht mbshtetur me argumente konkrete, edhe pse nj prfundim i till mund t nxirret nga hulumtimi i ktij rrfimi.

21

Prfundime dhe rekomandime

Edhe krahas pjesmarrjes s pamjaftueshme n aktivitetet qytetare, mund t prfundohet se ky aktivitet qytetar ka trend t rritjes. Do t thot pjesmarrja e qytetarve n aksionet jopartiake politike nga pavarsia e Republiks s Maqedonis sht n rritje. Kt e tregojn hulumtimet e shumta dhe anketat. Por rritja dhe pjesmarrja e rritur kryesisht sht ad hok, do t thot n rrethana t caktuara, ngjarje (kontesti maqedonasogrek pr emrin, projekti Shkupi 2014, periudha e proceseve zgjedhore dhe tjera). Bile edhe n rrethana t tilla mbetet prapa masiviteti, q do t ishte e lidhur me disponimin e qytetarve e shprehur n anketat. Me zhvillimin e sektorit civil rritet edhe vetdija e qytetarve pr rolin e tyre n shoqri si individ t pavarur, jasht nga institucionet e shtetit. Megjithat, mbetjet nga sistemi i kaluar, keqprdorimi i t drejtave demokratike nga lidershipi i ri politik, akoma e ngecin prparimin e aktiviteteve t lira qytetare, t cilat jan t garantuara me m shum ligje dhe me Kushtetutn e RM. Kjo sht nj nga frenuesit e demokratizimit t shoqris, q sht deklarative (qndrim i shumics s madhe t qytetarve n anketat dhe t shumic s madhe t subjekteve politike n programet) dhe realisht (me statutin kandidat pr antarsim n Bashkimin Evropian) prpiqet drejt afrimit n vlerat dhe standardet evropiane. Qllimi i inkuadrimit t Maqedonis n BE duhet t jet forc e fuqishme lvizse pr zhvillimin e mtejshm t shoqris civile. Prej ktu, rekomandimi i par sht q organizatat qytetare t jen barts t vlerave t reja, si sht demokracia participative, inkuadrimi, barazia, transparenca dhe dhnia e llogaris. Q kjo t jet ashtu, nevojitet rritje e pjesmarrjes s qytetarve n sektorin civil. Kjo n mas t madhe mund t ndihmoj n shtyrjen e vlerave t vjetra t sundimit autoritativ, prjashtimit, korrupsionit. Nga ana tjetr, kjo ec vshtir pr shkak t faktit se realisht partit politike jan at q disponojn

22

me resurse t mdha (antarsi, financa, logjistik, institucione etj.) pr ka iniciativat jopartiake t pavarura vshtir mund t vijn n shprehje. Rritja e iniciativave pr aksion jopartiak politik, si nj nga elementet m t rndsishme n rrfimin real t zhvillimit t sektorit civil, jep optimizm, por ndryshon n pjesmarrjen reale t qytetarve n aktivitetet e ktilla e relativizon vlersimin pozitiv. Do t thot, rekomandimi i dyt sht t punohet vazhdimisht n zbulimin e dobsive t shoqris civile (sepse kjo nuk mund ta imponoj mendimin e vet pr ngjarje t rndsishme), si dhe t shkaqeve pse te qytetart nuk ka vullnet t madh pr pjesmarrje n aktivitete jopartiake. Hulumtimet konkrete n kt rrfim zbulojn nj pjes t dobsive t shoqris civile n vend, por nuk i zbulojn deri n fund shkaqet pr humbjen a ambicieve te prqindje e mir e qytetarve pr pjesmarrje n aktivitete jopartiake politike.

23

Komisioni Evropian (2010) Raport i Komisionit Evropian pr prparimin e Republiks s Maqedonis. Bruksel, Komisioni Evropian. Klekovski S. etj. (2006) Civikus Indeksi i shoqris civile n Maqedoni. Shkup, Qendra Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar (MCMS). Klekovski S., Krzhallovski A., Sazdovska S., Jakovleska G. (2006) Besimi, prgjegjsia pr shtje shoqrore dhe bamirsia n Maqedoni. Shkup, Qendra Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar (MCMS). Klekovski S., Krzhallovski A., Sazdovska S., Jakovleska G. (2008) Besimi n shoqrin civile. Shkup, Qendra Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar (MCMS). Klekovski S., Krzhallovski A., Sazdovska S., Jakovleska G., Koliq M., Stojanova D. (2009) Prgjegjsia shoqrore e qytetarve. Shkup, Qendra Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar (MCMS).

Bibliografia

24

Tema:

mediumet soCiale si form e angazhimit dhe shoqrimit qytetar

Darko buldioski Boris ristovski

prdorimi i mediumeve sociale nga ana e organizatave qytetare n republikn e maqedonis

rezyme prfundimtare
Raporti prmban t dhna sumare nga hulumtimi i kryer pr ta caktuar shkalln e prdorimit t mediumeve sociale si vegl pr rritjen e dukshmris nprmjet internetit nga ana e organizatave qytetare n Maqedoni. Fokusi sht n tre veglat m t prdorura n nivel global, por edhe n nivel lokal: Twitter, Facebook i YouTube. Pr nevojat e ktij hulumtimi u prdorn masa kuantitative me qasje deduktive. Plotsisht n kt raport ka edhe nj fjalor n t cilin sqarohen termet t nevojshme pr paraqitje adekuate dhe analiz t rezultateve. N fund ka konkluzione konkrete pr do vegl ne veanti dhe po ashtu ka bibliografi pr ta prkrahur hulumtimin dhe pr informim plotsues. Prej gjithsej rreth 10.000 organizatave t regjistruara qytetare n Maqedoni, vetm 67 ne ueb faqet e veta kan shpallur publikisht prdorimin e mediumeve sociale. M konkretisht, nga gjithsej 666 ueb faqe aktive t regjistruara me domainin 0rg.mk, vetm 10% jan aktive n mediumet sociale. Normalisht, shrbimi t cilin m shpesh e prdorin OQ-t sht Facebook-u (84% e atyre t cilt prdorin), pastaj sht shrbimi pr mikroblogim
25

twitter (33% ) dhe Youtube (30%) N baz t rezultateve t fituara, mund t prfundohet se OQ-t n twitter m shum dshirojn t drgojn mesazhe n nj drejtim, se sa t ken komunikim t dyanshm. Gjithashtu nuk kan prani kualitative dhe t vazhdueshme n twitter dhe nuk jan shum t avancuar n prdorimin e twitter-it. Sa i prket prdorimit t Faceb00k-ut pakic e vogl e prdorin Faceb00k-un si medium social pr distribucionin e prmbajtjeve dhe lidhje me adhuruesit e tyre. Gjithashtu pakic e vogl prdorin vegla pr shprndarjen e prmbajtjeve nga ueb faqet am n Facebook llogarit. T dhnat tregojn edhe at se ekziston bashkveprim me adhuruesit n Facebook llogarit e organizatave qytetare. Prdorimi i YouTube nga ana e organizatave qytetare sht shum i vogl. Prdoruesit e YouTube tregojn interes pr videoklipet e organizatave qytetare.

hyrje
Jetojm n koh kur ndarja e online dhe bots reale apo ofline ka gjithnj e m pak kuptim. Gjenerata e re e ashtu quajtur Google gjenerat ka koh q funksionon n nj bot t vetme. T tjerve nuk u ngel asgj tjetr, prve se t ballafaqohen me realitetin dhe t pranojn se interneti sht pjes e prditshmris s do kujt. Ai ndikon, n mnyr t drejtprdrejt apo indirekte te t gjith ne prandaj edhe duhet ti kushtohet vmendje adekuate dhe kur bhet fjal pr prdorimin e tij n promovimin dhe komunikimin e qllimeve dhe aktiviteteve t organizatave qytetare. Statistika e fundit hulumtuese tregojn se n Maqedoni do e dyta amvisri ka internet, kurse 80% nga to prdorin lidhje t shpejt interneti. Ky numr i prkrahur me numrin e shfrytzuesve t fenomenit bashkkohor social, Facebook, qart tregon potencialin i cili fshihet pas internet kanaleve t reja pr komunikim. Fillimi i mileniumit t ri shnoi edhe fillimin e fazs s re t zhvillimit t internetit. Rrjetit botror gjithnj e m shum filluan ti japin form shfrytzuesit e tij final. Kjo donte t thot fillimin e dhnies fund t rolit dominues t qendrave vendossh t cilt vite t shumta sundonin me informatat. Shfrytzuesit marrin pjes n ndrtimin dhe prmirsimin e veglave me t cilat mundet m leht, m shpejt dhe m lir vet t krijojn prmbajte. Filluan t krijojn mediume t veta dhe nj nga nj ta shprehin qndrimin e vet, n mnyr aktive t veprojn n ndryshimin e shoqris s vet. Maqedonin nuk e tejkaloi vala e re e zhvillimit t aplikacioneve dhe shrbimeve t cilt dominojn n rrjetin m t madh global. Gjer i njohur si 2.0, interneti m i ri bazohet n principe t cilt deri tani nuk kan qen karakteristik e asnj mediumi: rrjetzim, bashksi e shfrytzuesve, krijues t prmbajtjes, bashkpunim, qllim t prbashkt, kapital
26

shoqror, komunikim i dyanshm, shprndarje. T gjitha kto karakteristika kye vetm

tregojn se mediumet e reja n fakt nuk paraqesin vetm edhe nj kanal pr komunikim mes drguesve masiv t informatave, por ofruan numr t madh t kanaleve t ndryshme me t cilt mund t komunikohet nj ndaj nj, nj ndaj shum, shum ndaj nj dhe shum ndaj shum, q realisht don t thot n t gjitha drejtimet. Mu pr shkak t mundsive komplekse t cilat i mundson interneti si vegl komunikative pr realizimin e qllimeve q kan t bjn me ekzistimin e sektorit qytetar, duhet q n fillim t kuptohet se ky komunikim ka karakteristikat e veta. Duhet theksuar dhe para s gjithash t kuptohet se komunikimi n internet nuk kontrollohet, sht i drejtprdrejt, i individualizuar, adaptuar, shumkahsh, nuk sht sistematikisht i organizuar, sht n dispozicion t do kujt dhe do her lidhn njerz (me interesa dhe aktivitete t ngjashme). Numri i veglave t cilat mundet t prdoren nga ana e organizatave qytetare sht shum i madh. Nj pjes e tyre u prgjigjen nevojave nj pjes jo. Numri m i madh i veglave jan falas, por kjo nuk don t thot se nuk ka nevoj pr prdorimin e tyre t investohet koh dhe dije. Lista e veglave sht e gjat dhe zgjatet nga dita n dit. Megjithat, ja nj list e cila prafrsisht i kategorizon shrbimet e ndryshme t cilat e kan shenjn 2.0: Shrbime pr rrjetzim social (Social Networking), bllogje (Blogs), shrbime pr mikroblogim (Microblogging), online video shrbime (Video Sharing), online foto shrbime (Photo Sharing), Wiki faqe, forume dhe shrbime pr biseda (Forums, Chats), online lojra dhe rrjete (Online gaming, Virtual Realities), online shenjzime (Social Bookmarking), podkaste (Podcasts) Qllimi i ktij hulumtimi sht t matet shkalla e prdorimit t rrjeteve sociale si vegl pr rritjen e dukshmris nprmjet internetit nga ana e organizatave qytetare n Maqedoni dhe t caktohet popullariteti dhe niveli i prfshirjes n prdorimin e t njjtave vegla. Raporti nga ky hulumtim jep t dhna pr at se kush, sa dhe n ar mnyre prdoren mediumet sociale nga ana e organizatave qytetare n Maqedoni. Pr nevojat e ktij hulumtimi ne u fokusuam n tre veglat (shrbimet) q prdoren m shpesh globalisht por edhe n Maqedoni: Twitter (shrbim pr mikroblogim), Facebook (shrbime pr rrjetzim social) dhe YouTube (shrbim pr shprndarjen e video incizimeve).

27

metodologjia dhe qasja

Pr nevojat e ktij hulumtimi u prdorn metoda kuantitative me qasje deduktive. Popullatn e prgjithshme e prbjn t gjitha organizatat qytetare t regjistruara n Maqedoni, kurse si mostr do t merren t gjitha organizatat qytetare t cilat kan regjistruar domen org.mk, n t njjtin kan vendosur ueb faqe ku qart shihet prdorimi i mediumeve sociale. Atyre u sht b analiz m e thell e mnyrs dhe praktiks s prdorimit t mediumeve sociale. Si instrument i mbledhjes s t dhnave do t prdoret analiza e prmbajtjes (n kt rast internet faqe). Analiza e shkrimeve arkivore sht b nprmjet mbledhjes joreaktive t dhnave (Nonreactive data collection). Llogarit e mediumeve sociale jan analizuar n periudhn 10-16 janar t vitit 2001. N kt dokument jan paraqitur rezultatet nga analiza e br dhe konkluzionet e dala nga kjo analiz. Rezultatet jan prezantuar grafikisht nprmjet grafikeve dhe tabelave, jan prdorur edhe numra absolut dhe prqindje.

tuiter (twitter)
Hyrje
Twitter sht shrbim pr mikroblogim, gjegjsisht shpallje t posteve deri 140 karaktere. Mesazhet mundet t shpallen drejtprdrejt nga ueb-krkuesi, klienti pr shkmbimin e mesazheve t shkurta, SMS, e-post apo nprmjet ndonj desktop apo aplikacionit pr celular. Fillimisht i dedikuar pr komunikim m t leht dhe m t shpejt, Twitter u tregua si shrbim mjaft i dobishm, prandaj u pranua nga shum internet shfrytzues por edhe nga shum emra nga mediat, yje nga Holivudi, kompani dhe organizata. Twitter-i zbatoi praktik t re t lidhjes si model n botn e internet shrbimeve pr rrjetzim social. N fakt, n twitter lidhshmria sht asinkrone. Kjo don t thot se nj shfrytzues mundet ti ndjek shpalljet e shfrytzuesit tjetr duke mos u dashur konfirmimi i ndrsjell. N kt mnyr intensifikohet komunikimi dha hapen shum mundsi, para s gjithash pr shkak t transparencs dhe dinamizmit n komunikim. Shrbimi ofron edhe opsione pr bllokimin e shpalljeve, por n nivel botror numr i vogl i shfrytzuesve e aktivizojn kt mundsi. N analizn ton nuk hasm n asnj llogari me shpallje t mbyllura. N Maqedoni numri i prgjithshm i shfrytzuesve aktiv t Twitter-it e tejkalon shifrn prej 1.000, por sipas aktiviteteve t cilt mundet t ndiqen n agregatorin lokal/drejtoria 140.mk, bhet fjal pr bashksi jashtzakonisht aktive dhe kritike t ashtuquajturve shfrytzues t hershm t teknologjive t reja. Megjithat vrehet edhe suksesi i kompanive t caktuara dhe organizatave qytetare t cila nprmjet ktij shrbimi arrijn t
28

komunikojn me publikun e vet.

 Analiz
Sipas hulumtimit t QMBN-s (http://www.mcms.org.mk/mk/za-nasata-rabota/ istrazuvana-i-publikacii/991-analiza-na-tercijarni-org-mk-domeni.html), ekzistojn gjithsej 666 org.mk ueb faqe aktive (deri m 01.12.2010), nga t cilat 67 (10,1%) prdorin mediume sociale. Nga kto 67, Twitter prdorin 22 (32,8%) ueb faqe. Nga ato 3(13,6%) jan llogari t partive politike, 2(9.1%) jan organizata ndrkombtare me seli jasht Maqedonis, 1 (4,5%) sht llogari personale kurse jo e organizats, ndrsa 16 t tjerat (72,7%) jan kanale t organizatave qytetare. N kt hulumtim jan analizuar po kto 16 llogari n Twitter t cilat paraqesin 2,4% nga numri i prgjithshm i org.mk ueb faqeve aktive (666).

33%
Kan llogari t Tuiter Twitter
Nuk kan llogari Twittert Tuiter

67%

, () Ky hulumtim nuk ndrhyn n analizn e llogarive t cilat ndiqen apo i ndjekin 140. / organizatat, por si e dhn plotsuese e dobishme mundet t 52 . ceket numri i llogarive lokale n Twitter t cilat n kuadr t twitter , 7, 6 %. n twitter gjat 683, drejtoris lokale/agregatorit 140.mk , , Ky regjistrimit kan zgjedhur se shpallin prmbajtje q kan t bjn me shoqrin civile. sht 52 antar nga gjithsej t regjistruara 683, apo n prqindje ajo sht 7,6%. numr.
Nj pjes nga kto shfrytzues, sigurisht jan edhe llogarit e vet organizatave t cilat jan 8% objekt i analizs n kt hulumtim.

1 Grafiku 1 Twitter-it ana e organizatave t Prdorimi inga cilat prdorin mediume sociale

92% 2 140.

29

e (@fmet a). 359 ,

 , () 140. / . 52 683, , 7, 6 %. , , .
8%

Shoqria civile T tjert

92% 2 2 Llogari jan kategorin Shoqri civile Grafiku lokale n Twitter t cilat paraqitur n 140. n 140.mk

1. / mos e marr parasysh dhn vlerat minimale dhe maksimale pr kto dy parametra duke
. . llogarin me zero follower/following. 10 359 139,7 2.235

e Llogari e cila ndiqet nga m shum(@fmet a). Twitter-it sht359 , shfrytzues t llogaria e Fondacionit Metamorfozis (@fmeta). T njjtn e ndjekin 359 shfrytzues, ndrsa llogaria e cila ndjek (@ ACTMacedoni shfrytzues sht ajo e Asociacionit pr taktika kreative (@ACTMacedonia) m shum a) 568 . 140 ( 139, 7) . e cila ndjek 568 shfrytzues. Organizatat qytetare t Maqedonis me llogarit e veta , , 128 ( 127, 8) . zyrtare n Twitter mesatarisht ndjekin 140 (139,7) shfrytzues tjer. Ndrsa llogarit . e tyre mesatarisht ndiqen nga 128 (127,8) shfrytzues. nuk ndjek Ekziston twitter llogari e cila , shfrytzues follo wer/foll ow ng. N tabeln m posht jan i asnj dhe t ciln nuk e ndjek asnj shfrytzues.

3 568 127,8 2.045 Tabela 1. Vlerat maksimale dhe minimale pr t prcjellur/prcjells n llogarit e tuiterit

t OQ min. T prcjell nga prcjellin 10 3 maks.

20

mesatarja 139,7 127,8

gjithsej 2.235 2.045

359 568

Grupimi i numrit t llogarive sipas numrit t llogarive t cilat i ndjekin dha nga t cilat ndiqen nuk sjell shum variacione. Shtat (44%) nga llogarit ndiqen prej 100 deri 200 shfrytzues. Prfaqsimi m i vogl sht i atyre llogarive t cilat ndiqen nga m shum se 200 shfrytzues, gjegjsisht t tilla jan 4 (25%).

30

 . ( 44 %) 100 200 200 . . ( 44 %) 100 200 , 4 (25 %). . 200 , 4 (25 %).
25%
25%

31%
31%

0-100 100-200 0-100 200+ 100-200

200+

44%
44%

, 100 shfrytzues t se 100 Twitter-it. . 100 , .

19% 19% 25% 25% 56% 56%

Grafiku 3 Nga sa shfrytzues ndiqen llogarit n Twitter 3 3 Para s gjithash pr shkak se nj numr i konsiderueshm i organizatave qytetare t cilat nuk kan llogari aktive, dominon numri i organizatave qytetare t cilat ndjekin m pak

0-100 0-100 100-200 100-200 200+ 200+

26 2009 ., 13 m e vjetr sht 26 , Llogari . 26 mars t vitit 2009, ndrsa e fundit sht krijuar 2010 krijuar m 2009 ., 13m 13 vitit 2010. Shikuar sipas semestrave, pothuaj sht i llogarive 2010 .2009 2010 .numri i prill t , njjt jan 2009 par t 2010 . q krijuar 2010 . pjesn e Vrehet se n pjesn e gjat vitit 2009 dhe n vitit 2010. 2010 . krijuar Twitter nga ndonj organizat qytetare dyt t vitit 2010 nuk sht . asnj llogari n . nuk n 009 ., Maqedoni. Por gjithashtuedhe para vitit 2009 sht krijuar asnj . 2006 llogari edhe pse 2009 ., shrbimi funksionon nga mesi vitit 2006. Mosha mesatare llogarive . i e 2006n Twitter e OQ-ve 14 . lokale sht 14 muaj. 14 .
6,3% 6,3% 31,3% 31,3% 31,3% 31,3%
2009 2009 2009 2009 2010 2010
31

4 () 4 4 Sa shfrytzues i ndjekin llogarit n Twitter Grafiku ()

 4 ()

26 2009 ., 13 2010 . , 2009 2010 . 2010 . . 2009 ., 2006 . 14 .

6,3% 31,3% 31,3%
Gjysma e par e 2009 2009

2009 Gjysma e dyt e 2009 2010 Gjysma e par e 2010 2010 Gjysma e dyt e 2010

31,3% 5

Grafiku 5 Viti i e OQ-ve lokale krijimit t llogarive n Twitter nga ana ( 160 mundsi pr plotsimin e disa t dhnave themelore (prshkrim n Twitter-i ofron ) . 160 karaktere dhe lokacioni) pr pronarin e llogaris. Analiza e llogarive t organizatave qytetare t Maqedonis tregoi se gjysma e gjith llogarive (8) i kan plotsuar kto t dhna. Edhe pse plotsimi i ktyre dy llojeve t dhnave sht i pavarur megjithat shfrytzuesit t cilt i kan plotsuar t dhnat i kan plotsuar t dyja pr dallim nga pjesa tjetr e cila nuk ka ( 8) plotsuar asnj t dhn. . , , .
21

50%

50%

Kan info dhe lokacion dhe lokacion Nuk kan info

6 Grafiku 6 Sa nga llogarit n Twitter kan dhn informata dhe lokacionin

. Ekzistojn numr i madh i mnyrave pr t shpall prmbajtje n Twitter. Duke filluar , , , nga ueb faqja e tyre, aplikacione t shtojca t wpr celular pavarura, ,pr krkues, aplikacionett erfeed. ( Pages) dhe n mnyr automatike nprmjet disa shrbimeve, si pr shembull twtterfeed. n facebook u . mundsohet q n mnyr automatike t Pronarve t facebook faqeve
7 shpallin prmbajtje drejtprdrejt n twitter nprmjet facebook-ut. 7 6 5 4 3 2 1 0 web 4 2 1 1 1 8

32

facebook

twitterfeed tweetdeck

chromed bird

echofon

. , , , , t w erfeed. tt ( Pages) .
8 7 6 5 4 3 2 1 0 7

4 2 1 1 1

web

facebook

twitterfeed tweetdeck

chromed bird

echofon

7 - Grafiku 7 Interfejsi m shpesh i prdorur pr shpalljen e prmbajtjeve

n Maqedoni llogarit e veta m shum i azhurnojn nprmjet Organizatat qytetare . Tw er. com 43 % ( 7) itt faqes am. Twitter.com e prdorin 43 (7) si platform primare pr shpalljen e . % 25 % ( 4) prmbajtjeve. N vendin e dyt me 25 % (4) . 25 % ( me ueb 12, 5% sht lidhja automatike e llogaris 4) faqen zyrtare n (2) Facebook. Nse 25 % (4) u shfrytzuesve t cilt shpallin ktyre shtohen edhe 12,5% (2) t t w tt erfeed, i t automatizuara nprmjet twitterfeed, mundet t konstatohet se 37,5 % e llogarive 37, 5 % . twit-e
azhurnohen n mnyr t automatizuar.

38%

Manuale (10)

62%
22

(6) E automatizuar

8 n llogarit n Twitter Grafiku 8 Mnyra e shpalljes s prmbajtjeve 16 llogarit e analizuara n Twitter kan publikuar twite. Numri687 . 16 gjithsej 1.687 1. mesatar i Numri maksimal sht 326twite, por ka edhe qshpallur twitteve sht 105,4. 105, 4. 326 , llogari kan 3, 5 . vetm 3, gjegjsisht 5 twit-e. 2.
. 3

Tabela 2. Numri i tviteve t publikuara

326 105,4

1.687

maks. mesatarja min. gjithsej . , 3 , 3 326 105,4 1.687 17. 5, 4 .

33

3.
. 0 . 17 5,4 86

38%

(10) (6)

62%

Popullariteti i llogarive duket 8 edhe nga numri i listave n t cilat ato jan t kyura. Nga llogarit e 16 llogaria 1. 687 . analizuara, 3 nuk jan t kyura n asnj list, kurse e Fondacionit n 5,4 lista. 2.
. 3 . 326 105,4

kyur n 17. Mesatarja pr t gjitha, Metamorfozis sht e 105, 4. 326 llogarit e analizuara sht kyje 3, 5 .
Tabela 3. Inkuadrimi i tuiter llogarive n lista
1.687

maks. min. mesatarja gjithsej . , 3 , 0 17 5,4 86 17. 5, 4 .

3. Prdorimi i rregullt i ktij shrbimi dhe intensifikimi i komunikimit nnkupton edhe
. 0

rritjen e numrit t llogarive t cilat e ndjekin llogarin zyrtare t organizats qytetare. Pr kt qllim e krahasuam numrin e llogarive t cilat i ndjekin llogarit e organizatave
17 5,4 86

qytetare para 3 muajve edhe sot. Nga t dhnat nxirret prfundimi se rritja mesatare gjat 3 muajve fundit sht 10.1%. N t thot se 16 llogarit t cilat t numraabsolut, kjo don . gjithsej kan rritje prej 261 llogari t i analizuam cilat ndiqen. Rritje m t madhe shnon 3 . prej Asociacioni pr taktika kreative (@ACTMacedonia) me rritje 35,3 % dhe Fondacioni 3 10, 1%. , Metamorfozis (@fmeta) me rritje 33,5 %. N numra 261 16- absolut, Fondacioni Metamorfozis (@ fmeta) shnon rritje m t madhe 90 llogarive t cilat kan prej filluar ta ndjekin n . reja t (@ ACTMacedoni a) 35, 3 % (@fmet a) 3 muajt e fundit. 33, 5 %. , (@fmeta) 90 3 .
2250 2235

2000

1974

1750
tetor dhjetor

9 -
Grafiku 9 Rritje pr tre muaj t numrit t llogarive t reja t cilat i ndjekin organizatat rndsishme n prdorimin e ktij shrbimi pr rrjetzim social. Analiza e llogarive t OQ-ve tregoi se mesatarisht minimum 2,6% e shpalljeve t tyre (twiteve) komunikojn me
34

Bashkveprimi, gjegjsisht komunikimi direkt sht nj nga karakteristikat m t 23

nj apo m shum llogari tjera. Llogaria e Fondacionit PCM (@biznisinkubator) shnon

 , . 2, 6 % () m t madhe t twitteve . Duhet prqindje me komunikim direkt - 19,4 %. t ceket se 9 llogari (@bi zni si nkubat or) - 19, 4 %. nuk kan asnj shpallje me komunikim direkt ndaj tjetr llogarie n twitter. 9 , . .
2, 6 % () . (@bi zni si nkubat or) - 19, 4 %. 9 . kan drejtim t 44% drejtprdrejt
56%
nuk ka drejtim t drejtprdrejt

44% 56%

10 Grafiku 10 Sa nga twitter llogarit n mnyr t drejtprdrejt u drejtohen shfrytzuesve q i ndjekin

Edhe nj indikator% sht rishpallja e twitteve nga shfrytzues tjer. pr bashkveprim . . 7, 1 10 Numr maksimal t retuiteve ka Shoqata (@konekt _skopj e) - 66, 7 Mesatarisht 7,1% e twitteve t OQ-ve jan retwitte. %, 3 kjo llogari ka gjithsej t shpallur Kontekt (@konekt_skopje) - 66,7 %, por duhet theksuar se . (@Advocacy_m k) vetm 3 7, 1 . tuite dhe nuk mundet t merret si relevante. Organizata e dyt n kt pjes t , 29, 6%% . .
lists sht Qendra pr prfaqsim (@Advocacy_mk) e nga i (@konekt _skopj e) - 66, 7 %, te cila numri i prgjithshm 29,6% jan retuite. 3 . tuiteve, (@Advocacy_m k) , 29, 6% . 31%

31%

69%

kan rishpallur tuite

nuk kan rishpallur tuite

69%

11 -
11 -

(Facebook)llogarit rishpallin tuite te shfrytzuesit tjer Grafiku 11 Sa nga Twitter

(Facebook) . , . , . - , , . , . - , - .
. - .
24

35

fejsbuku (faCebook)
Hyrje
Facebook sht shrbimi m i madh global pr rrjetzim social. Paraqet shrbim i cili i lidh njerzit dhe ofron mundsi pr shpalljen e fotografive dhe video materialeve, ndarjen e linqeve, krijimin e ngjarjeve dhe shum aktivitete tjera. Prmbajtja mundet t shpallet nprmjet vet internetit, nprmjet versionit t tij n celular dhe aplikacioneve t specializuara n desktop dhe telefona celular. Kohve t fundit Facebook u b uebdestinacioni m i vizituar n nivel botror. Lidhja e shfrytzuesve bhet n mnyr sinkrone domethn nevojitet konfirmim nga t dy shfrytzuesit pr tu vendos lidhja. Shrbimi ka filluar t ofrohet n vitin 2004. N fillim rrjeti ishte i mbyllur vetm pr student, por m von e filloi dominimin e vet botror dhe sot ka rreth 600.000 milion shfrytzues. Facebook-u ofron kanale t veanta pr komunikim pr organizata, kompani, muzikant, etj. Mu pr shkak t numrit t shfrytzuesve dhe numrit t madh t opsioneve, ai sht interesant dhe shfrytzohet nga ana e organizatave dhe kompanive n bot. N Maqedoni, gjithashtu Facebook-u sht ueb destinacioni m i vizituar. Rreth 2/3 e internet shfrytzuesve n Maqedoni e shfrytzojn kt shrbim, q don t thot rreth 750.000 shfrytzues. Faqet m t popullarizuara pr brende dhe kompani e tejkalojn numrin prej 90.000 adhuruesve, kurse vet shrbimi shpesh her sht objekt i diskutimeve n mediumet tradicionale.

Analiz
Sipas hulumtimit t QMBN-s (http://www.mcms.org.mk/mk/za-nasata-rabota/ ekzistojn istrazuvana-i-publikacii/991-analiza-na-tercijarni-org-mk-domeni.html),

gjithsej 666 org.mk ueb faqe aktive (deri m 01.12.2010), nga t cilt 67 (10,1 %) prdorin mediume sociale. Nga kto 67 organizata, aktivitet n Facebook kan 56 (83,6 %) ueb faqe. Nga ato, 5 (8,9 %) jan llogari t partive politike, 3 (5,4 %) jan llogari t organizatave ndrkombtare me seli jasht Maqedonis, ndrsa 48 (85,7 %) jan llogari t organizatave qytetare. N kt hulumtim jan analizuar kto 48 Facebook llogari t cilat paraqesin 7,2 % nga numri i prgjithshm i org.mk ueb faqeve aktive (666).

36

 ( , ., 2011), 666 . org.m k - ( 1.12.2010 ), 67 ( 10, 1 %) ( , ., 2011), 666 . ), 67 ( 56 ( 83, . org.m k - ( 1.12.201067, 10, 1 %) 6 %) . , 5 ( . 67, 5, 4 %) 8,9 %) , 3 ( 56 ( 83, 6 %) , . , 5 ( 8,9 %) , 3 ( 5, 4 %) 48 ( 85, 7 %) . , 48 - 7, 2 % . or g.m k 48 ( 85, 7 %) . - (666). 48 - 7, 2 % . or g.m k - (666).
16%

16%
kan Facebook llogari Facebook nuk kan Facebook t Facebookllogari Facebook

t Facebook

84%

84% 12 Grafiku 12 Sa nga organizatat q prdorin mediume sociale kan Facebook llogari Jan Facebook-ut ( page), ( gr oup) 12 (group) dhe profil vrejtur tre lloje t prdorimit t -faqe (page), grup (profile). M shum jan krijuar Facebook - 27 ( 56, 25), 11 ( pr ofile). faqe 27 (56,25), pastaj grupe 11 (22,9 %) dhe

profile 10 (20,8 10 Nj 8 %). jan t ( gr oup) (22, 9 %) %). ( 20, grup dhe tpage), , m pak tre profile tipit ( mbyllur, gjegjsisht pr ofile). antar t 27 ( 56, 25), e tyre. . t jesh - (duhet patjetr apo mik pr t mundur shihen prmbajtjet 11 (22, 9 %) 10 ( 20, 8 %). , .
21%

21%
23% 56%

(page) (group)

(page) (profile) Faqe (page) (group) Grup (group) (profile) Profil (profile)

23%

56%

13 -

13 -

25 Grafiku 13 far lloji t Facebook llogaris kan t regjistruar

Ekzistojn disa mnyra t tregohet prdorimi i Facebook-ut n ueb faqet am t 25 organizatave. Vrehen tre mnyra t ndryshme: vixhet (widget) , buton (button) dhe tekst (text). M shpesh prdoret butoni, n 36 (75 %) ueb faqe.

37

 . : ( w dget) , ( butt on) (t ext). , 36 ( 75 %) i - .

. : ( w dget) , ( butt on) (t ext).5% , 36 ( 75 %) i 20% - .
5%
20%

vixhet buton tekst

75%
75%

14 shfrytzues t Facebook ofron mundsi q do prdor butonin Like nprmjet 14 -

Grafiku 14 N ar mnyre theksohet prdorimi i mediumeve sociale n ueb faqet am

prdorin kt pr shprndarje t leht. Li ke e opsion Li ke . . . .

automatikisht shprndahet prmbajtja n Facebook. sht br analiz sa nga organizatat -

27%

27%

prdorin buton pr ndarje

nuk prdorin buton pr ndarje

73%

73%
15 - Grafiku 15 N sa prej ueb faqeve ka buton pr shprndarjen e prmbajtjes n Facebook

15 Facebook ka rrjet t shfrytzuesve t cilat kan treguar interes n Secila llogari n i- L ke, Join Becom e a fri end. prmbajtjet nprmjet shtypjes s butonit . Join apo Become a friend. Pr Like, do

llogari mundet kontrollohet 19. 1. 020 ,t shfrytzues t till 5. Mesatarisht llogarit e analizuara sa ka. 002, 46 1.020 shfrytzues, m shfrytzues janBecom e - - L ke, 47. 938 . a fri end. 19. Jan i kan nga shum Join 5.002, kurse m pak , . . 47.938 shfrytzues. Nj llogari n analizuar 46 facebook llogari t cilat gjithsej kan 4. - 1. 020 , mbyllur, prandaj 5. 002, kt t 19. Facebook sht e tipit t ajo nuk sht prfshi n dhn. . . 46 - 47. 938 . - 19 5.002 1.020 47.938 , .
. . 39 (89 %) - . 19
38

4. - -
.
5.002 1.020 47.938

- . 39 (89 %) - . 26

Tabela 4. Numri i shfrytzuesve t facebook llogarive t analizuara min. 19 maks. 5.002 mesatarja 1.020 gjithsej 47.938

N do Facebook llogari ekziston opsioni q pronari t fut informata bazike pr organizatn. Analiza tregoi se 39 (89 %) nga Facebook llogarit prmbajn informata t tilla.

11%
11%
kan info t ndara

nuk kan info t ndara

89%
89%

16 - Grafiku 16 N sa nga Facebook llogarit ka informata t prgjithshme pr organizatn - 16 informatave pr organizatn, ekziston opsioni t ceken edhe kontakt informatat. Pos ,

Dominojn ata t cilat ndar kontakt kan b . kan , informata, gjegjsisht at e 27 (61 %) - , e llogarive. 27 (61 %) - , . . 27 (61 %) .

39% 39% 61% 61%

kan info

kontakte nuk kan info kontakte

17 - - - - - 17 - 17 N sa facebook llogari ekzistojn kontakt informata pr organizatn Grafiku w ( all) - , ,

N murr (wall) n facebook, adhuruesit munden t ndajn prmbajtje, fotografi, video

(. . , , w all) - incizime dhe informata tjera. Llogarit jan analizuar se a ekziston te ato bashkveprim me . . 32 ( 73 %) . 32 ( 73 %) .

39

27%

89% 16 -

, adhuruesit dhe sht fituar e dhna se . te 32 (73 %) nga ato adhuruesit ngjisin - , prmbajtje. 27 (61 %) .

39% 61%

ekziston interaksion nuk ekziston interaksion

17 - - A ekziston bashkveprim me - - adhuruesit n facebook llogarit Grafiku 18 Nuk ka kufizim pr at se n ciln gjuh mundet t futen prmbajtje n facebook ( w all) - , , llogarit. Analiza tregoi se gjuha m shpesh e prdorur sht maqedonishtja 34 (77 %) . . dhe shpallja e kombinuar n maqedonisht dhe anglisht (14 %). 32 ( 73 %) 6

14%

2% 2%5%
an mk

27%

mk an

mk al

73%

mk en al

77%

Grafiku - N ar gjuh jan prmbajtjet t cilat shprndahen n Facebook 18 - 19 - - , N do facebook llogari . ngjarje ka fotografi, t paralajmrohen mundsi t shprndahen dhe t zhvillohen diskutime prdorimi i ktyre si sht -.. ngjashm n forume. analizuar 34 pr bashkveprim. Rezultatet tregojn se kto nga kto ( 6 %), %).prdoret vegla 50 (14 veglave (77 %) 37 ( 84 %), 22 m shum 15 (34 %). ajo pr shprndarje e fotografive 37 (84 %), pastaj pr paralajmrimin e ngjarjeve 22 100% 84% (50 %), ndrsa m pak prdoret ajo pr diskutime n tem t caktuara 15 (34 %).
80% 60% 40%
40

19 - -

27
50% 34%

20% 0%

20 - - ,

 19 - -

- , . . 37 ( 84 %), 22 ( 50 %), 15 (34 %).

100% 80% 60% 40% 20% 0%
ngjarje fotografi diskutime

84%

50% 34%

20 - nga- , Grafiku 20 Sa Facebook llogarit prdoren pr paralajmrimin e ngjarjeve, vendosjen e fotografive dhe diskutimeve

-, ( ) Nga facebook llogarit e analizuara, dhjet grupe t hapura (nj . jan sht e mbyllur) dhe t njjtat menaxhohen , i cili ka , nga minimum nj administrator. N kt rast grupi 37 . 10 -, dy, kurse ajoshum me m (3, 7) administrator numr m t vogl t administratorve numron . numron shtat. Gjithsej 37 administrator menaxhojn me 10 facebook grupe, mesatarisht
5. - katr (3,7) administrator pr grup.
. 2 .

3,7 Tabela 5.7Numri i administratorve t37 facebook-grupeve

min. 2 (You Tube)

maks. 7

mesatarja 3,7

gjithsej 37

. , you tube ( ) . , 15 Hyrje .

YouTube sht shrbimi botror m i madh dhe m i popullarizuar pr shpalljen e video
28

materialeve. Prmbajtjen e ktij shrbimi n mas t madhe e krijojn vet shfrytzuesit, por n t njjtin ka edhe prmbajtje nga shtpi produksioni profesionale (komerciale) dhe kompani. Shrbimi sht falas dhe lejon shpalljen e video klipeve jo m t gjata se 15 minuta. Video materiale m t gjata mundet t shpallin vetm shfrytzues me leje t posame. Shrbimi sht krijuar n vitin 2005 dhe pastaj u ble nga Google. Pas dominimit global t Facebook-ut, ky shrbim ishte krkuesi m i madh n internet pas vet Google-it. Sot n nivel botror ky shrbim sht platforma m shpesh e prdorun pr promovimin e video materialeve. N kuadr t aktiviteteve t veta, rregullisht e prdorin edhe numr i madh i organizatave qytetare, parti politike dhe kompani.
41

 2005 , . (G oogl e). , , . tret n bot sipas numrit t Sipas t dhnave t Alexa, YouTube sht ueb faqja e Maqedoni. faqe n nj minut . N kt ueb shpallen m shum se 24 vizitave, por edhe n , , or . video materiale. (A exa), l Analiz , , . Sipas hulumtimit . t QMBN-s (http://www.mcms.org.mk/mk/za-nasata-rabota/ 24 666 org.mk ueb faqe aktive (deri m 01.12.2010), nga t cilat 67 (10,1%) prdorin mediume ( , ., 2011), 666 sociale. Nga ( 1.12.2010 .), 67 ( 10, %) ueb faqe. Nga ato . org.m k - kto 67 organizata, YouTube kanale kan 20 (29,91 %) tre (15 %) jan kanale t partive politike, tre- 20 (organizatave ndrkombtare me . 67, (15 %) jan kanale t 29, 9 %) - . , (15 %) seli jasht Maqedonis, ndrsa katrmbdhjet(t tjerat (70 %) jan kanale t organizatave , 15 %) N kt hulumtim jan analizuar po ktoYouTube kanale q paraqesin ( 70 lokale qytetare. , 14 %) numri i prgjithshm i org.mk ueb faqeve 2,1 % nga . aktive (666). 14 - 2, 1 % . or g.m k - (666).
istrazuvana-i-publikacii/991-analiza-na-tercijarni-org-mk-domeni.html), ekzistojn gjithsej

30%
kan YouTube kanal YouTube nuk kan YouTube kanal YouTube

70%

21 - organizatave t cilat prdorin mediume sociale Grafiku 21 Prdorimi i YouTube nga ane e Gjithsej n 14 kanale jan futur 238 video klipe. Mesatarisht n kanale ka nga 17 video

14 238 me m shum video numron 46 klipe, tre kanale kan nga nj video, kanali . (19,3 % numri 17 , , i prgjithshm i videove). 46 (19, 3 % ).
6. -
. . 17

Tabela 6. Numri i videove t vendosura t youTube kanaleve t analizuara min. 1

46 maks. 238 mesatarja

gjithsej

1 46 17 , 238 . , .Pr t gjitha videot ekziston e dhna sa, par. Nga kanal jan n kanale 23. 789 her jan do 37 . nxjerr t dhna pr numrin e shikimeve t videos e cila sht par m shum her. Vlera , (subscri be) maksimale sht 23.789 shikime, ndrsa vlera minimale sht 37 shikime. 42 . ( 71%) - (subscri ber), (29%) .

do shfrytzues ka profilin e vet n YouTube, mundet t parapaguhet (regjistrohet) n ndonj kanal dhe automatikisht mer informat pr do video t re q paraqitet n at kanal. N dhjet (71%) YouTube kanale ka t paktn nj t regjistruar, ndrsa n katr (29%) kanale nuk ka asnj.

29% 29%
kan parapagues
nuk kan parapagues

71%

71%

22 - 17 , Nga ( Subscri bers). t analizuarit, kanali i3 m shum t 17 3, cili ka parapaguar (Subscribers). Mesatarisht , . ka nga kanal. 3,3 t parapaguar pr3 , ( Subscri bers). . 3, Ngjashm si . tjera , edhe te mediumet sociale edhe n YouTube , ekziston mundsia e ( Fri ends). ( me 3 %) ,lidhen, bhen miq (Friends). Dy 14, shfrytzues tjer. Kur dy shfrytzues do t rrjetzimit . , .

22 - Grafiku 22 Sa nga youtube kanalet kan t parapaguar

( Fri ends). (14,3 %) profile kan nga nj mik, ndrsa t tjert kan asnj mik. ( 14, 3 %) nuk , . 14%
14%
86%
kan miq nuk kan miq

86% 23 - -

, - ( Channel). 6. 433 . Grafiku 23 Sa nga 943kanalet kan t paktn nj mik 21 ( 0,3 %). 23 - - %), YouTube ( 14, 7 460 . , - ( Channel).
do shfrytzues nse ngjet t paktn nj video fiton YouTube kanalin e vet (Channel).

6. 6. 433 e analizuar kan gjithsej 6.433 . Katrmbdhjet kanalet shikime t kanalit. Kanali i cili . . 14, 7 %), 21 ( 0,3 %). 943 ( ka m shum shikime numron 943 (14,7 %), kurse ai me m pak shikime 21 (0,3 %). 460 . 459,5 21 943 6.433
Mesatarisht ka nga 460 shikime pr kanal.

( 238) 6. 71. 113 . 299 . 45. 487 ( 64 %), . . 39 (0, 05 %).

21 943 459,5 6.433 7.

43

( 238) 71. 113 . . 299 45. 487 ( 64 %), . .

Tabela 6. Numri i shikimeve t YouTube kanaleve t analizuara min. 21 maks. 943 mesatarja 459,5 gjithsej 6.433

Numri i prgjithshm i videove (238) sht par gjithsej 71.113 her. Mesatarisht videot jan par nga 299 her. M shum shikime t nj video jan 45.487 (64 %), ndrsa m pak jan 39 (0,05 %). Tabela 7. Numri i shikimeve t videove t analizuara n YouTube kanaleve min. 39 maks. 45.487 mesatarja 298,8 gjithsej 71.113

Nse ndahet videoja m e par nga do kanal, fitohen 14 video me gjithsej 31.212 shikime, q paraqet 43,9 % nga numri i prgjithshm i t gjith shikimeve t gjitha videove (71.113).

44

44% 56%

video m t shikuara
t tjera

44%

56%

5 2010 . 2008 (35,7 %) profile. ( 14, 3 %) , 2009 (50 %) , 14% 2010 (35, 7 %) .
36%

1 2008 , Profili m i vjetr sht 5 2010 . 2008 i fundit regjistruar m 1 prill t vitit 2008, ndrsa kanali i 24 tetor t vitit 2010. N vitin 2008 jan regjistruar dy (14,3 %) profile, regjistruar sht 3 %) ( 14,m 5 , 2009 (50 %) , regjistruar shtat (50 profile, 2008 , (35, 7 %) . 2010 2009 jan %) 1 kurse n vitin 2010jan regjistruar pes n vitin

24 Grafiku 24 Raporti mes videos m t par dhe videove tjera n nj kanal

14%

2008 (2)

36%
50%
2008 (2)

50% 25

25 Grafiku 25 Viti i regjistrimit t kanaleve t analizuara

45

PRFUNDIME
Twitter
OQ-t n twitter m tepr duan t drgojn mesazhe n nj drejtim se sa t ken komunikim t dyanshm. Raporti mesatar i llogarive nga t cilat ndiqen dhe t cilat i ndjekin OQ-t lokale sht n kuadr t twitter aktivitetit mesatar. Distribucioni sht m i balancuar te numri i llogarive t cilat i ndjekin llogarit e OQ-ve. Pr dallim nga ato, numri i OQ-ve t cilat ndjekin nn 100 llogari tjera sht dukshm m i madh se ato me 100, 200 dhe mbi 200. Kjo tregon n aktivitetin e dobt dhe mungesn e dshirs t dgjohet publiku dhe t bhen pjes e bashksis. N kt konkluzion tregon edhe prqindja e tuiteve nprmjet t cilve ato i drejtohen n mnyr t drejtprdrejt apo indirekte ndonj llogarie tjetr. OQ-t nuk jan shum t avancuara n prdorimin e Twitter.com. Numri i llogarive t cilat m shpesh azhurohen nga Twitter.com dhe t cilat automatikisht plotsohen nga burime tjera (gjithsej 80,5 %) tregon se vet llogarive u kushtohet pak rndsi. N fakt, shfrytzuesit e avancuar m shpesh prdorin aplikacione speciale pr menaxhimin me llogari dhe rrall shpallin prmbajtje automatike (posarisht jo drejtprdrejt nga Facebook) sepse forma e komunikimit dhe vet formatimi i prmbajtjes dallojn. OQ-t nuk mbajn prani kualitative dhe t vazhdueshme n Twitter. Mosha mesatare e twitter llogarive t OQ-ve sht 14 muaj. do OQ mesatarisht ka shpallur 104,5 tuite, q don t thot se gjat nj muaji shpallin dika m tepr se 7 tuite. Me kt numr sht shum rnd, thuaj se e pamundshme t pritet prani kualitative dhe e vazhdueshme n twitter. Kuptohet, pr numrin e vogl t shpalljeve kontribuojn edhe llogarit t cilat thuaj se edhe nuk jan aktive, por megjithat edhe te ato m aktivet numri mesatar i tuiteve n nivel mujor nuk sht dukshm i madh. Kjo edhe nj her tregon n mungesn e prkushtimit serioz apo motivimit t OQ-ve. Por, nga ana tjetr ndoshta OQ-t nuk kan aktivitete dhe tema t mjaftueshme, por edhe grup qllimor me t cilin munden t rrjetzohen n tuitosfern lokale.

Facebook
Shumic e vogl e prdorin Facebook-un si medium social pr shprndarjen e prmbajtjeve dhe lidhjen me adhuruesit e tyre.
46

Vetm 7,2 % (48) nga org.mk ueb faqet aktive (666) prdorin facebook. Nga ana tjetr

nga 67 org.mk ueb faqe t cilat kan shfaqur se prdorin mediume sociale, me 85 % t larta Facebook-u paraqet mediumin social m t prdorur. Nuk duhet t lehet pas dore fakti se n kt moment n Facebook ka rreth 750.000 shfrytzues nga Maqedonia, me ka Facebook-u sht nj vend i shklqyer pr lidhje dhe rrjetzim me publikun potencial lokal t organizatave qytetare. Shumic e vogl shfrytzojn vegla pr ndarjen e prmbajtjeve nga ueb faqet am n llogarit n Facebook. 73% (32) t organizatave nuk u kan mundsuar shfrytzuesve (nprmjet veglave si sht Butoni Like) t ndajn prmbajtje drejtprdrejt nga ueb faqja am n profilet e veta n Facebook, gjegjsisht informata distribuohen vetm nprmjet administratorve / kreatorve t facebook llogarive. Mnyra m e shpesht 75 % (36) pr shfaqjen e prdorimit t Facebook-ut sht nprmjet butonit, gjegjsisht fotografis e cila t drgon n facebook llogarin e organizats. Ekziston bashkveprim me adhuruesit n Facebook llogarit e organizatave qytetare. T gjitha organizatat qytetare (t analizuara) shpallin prmbajte (m shpesh n gjuhn maqedonase 95 %) n form t risive n llogarin e vet, 89 % e organizatave kan ndar informata t prgjithshme, kurse 61 % kan ndar edhe kontakt informata. Te shumica e madhe 73 % (32) ekziston bashkveprimi me shfrytzuesit, gjegjsisht edhe ato jan t kyur n ndarjen e informatave dhe marrin pjes duke gjeneruar prmbajtje n murrin e facebook llogarive.

You Tube
Prdorimi i YouTube nga ana e organizatave qytetare sht shum i vogl. Bhet fjal pr ueb faqen e tret m t vizituar globalisht dhe n Maqedoni, e megjithat prdorimi i tij sht shum i vogl vetm 2,1 % (14) e organizatave qytetare t cilat kan org.mk ueb faqe aktive kan youtube kanal. Mesatarisht futen nga 17 video klipe ka paraqet prdorim relativisht t vogl duke pasur parasysh at se mesatarisht YouTube kanalet ekzistojn rreth 2 vite. Shfrytzuesit n YouTube tregojn interes pr video klipet e organizatave qytetare. 71% (10) e YouTube kanaleve kan parapagues t cilt kan vendosur ti ndjekin t gjitha videot e reja t futura nga kreatort e kanaleve. N kt mnyr bhet rrjetzimi me adhuruesit dhe informimi i tyre i vazhdueshm nprmjet video incizimeve. Gjithashtu nuk ekziston video e cila nuk ka asnj shikim (minimum 37 shikime), kurse ekzistojn edhe video me mbi 23.000 shikime.
47

FjalorI
Twittwr ` ` ` ` ` ` Ndjekin (Following) jan llogari shpalljet e t cilve i ndjek nj twitter shfrytzue Ndiqen nga (Followers) llogari q ndjekin nj twitter shfrytzues. Tuit (Tweet) shpallje e shkurt jo m e gjat se 140 karaktere. I drejtohet (Reply) Tuit i cili me shenjn @emri_i_shfrytzuesit i drejtohet n mnyr t drejtprdrejt nj tjetr llogarie n Twitter. Rishpallje (ReTweet - RT) Shpallje e prsritshme e nj tuiti tani m t shaplur nga nj llogari tjetr dhe e prmban shenjn RT @ emri_i_shfrytzuesit. Lista (List) Grupe t twitter llogarive (m shpesh tematike) t cilat mundet ti krijon do shfrytzues pr vete. T njjtat mundet t jen publikisht t qasshme dhe t mbyllura. Facebook ` Faqe (Page), grup (Group) apo profil (Profile) jan lloje t llogarive t shfrytzuesve t cilat mundet ti regjistron nj organizat. T njjtat kan edhe karakteristika t ngjashme, por megjithat prdorimi i ktyre veglave sht pr qllime t ndryshme. Kto llogari kan opsione t ndryshme pr privatsin, gjegjsisht prmbajtjet mundet t jen publike apo private. ` ` ` Vixhet (Widget) lloj shtojce (kod) i cili futet n ueb faqet am nprmjet plasohen prmbajtje dhe informata nga facebook llogaria. Buton (Button) N ueb faqet am vendoset buton i cili paraqet fotografi t ciln duke e klikuar shfrytzuesin e on drejt facebook llogaris. Butoni Like (Like) Opsioni i Facebook llogarive pr dhnien e informats kthyese pr prmbajtjet t cilat shpallen nga organizatat. Duke e shtypur butonin Like

48

bhesh adhurues i facebook llogaris. ` Adhurues (Fan) Adhuruesit jan facebook shfrytzues t cilt me dshirn e vet kan zgjedhur t bhen pjes e nj llogarie t caktuar t ndonj organizate. T njjtat automatikisht i marrin prmbajtjet e reja. ` Murr (Wall) do facebook llogari ka murr n t cilin shpallen prmbajtje t ndryshme. Ktu, adhuruesit munden ti komentojn prmbajtjet ekzistuese apo t vendosin t reja. Pjesa m e madhe e bashkveprimit me adhuruesit bhet ktu te murri. You Tube ` YouTube kanal pr do shfrytzues t regjistruar i cili ka t vendosur t paktn nj video n rrjet gjenerohet ueb faqe n kuadr t YouTube ku tregohen t gjitha video materialet e shfrytzuesit. ` YouTube parapagues (subscriber) sht shfrytzues i regjistruar i cili sht parapaguar (subscribe) n ndonj YouTube kanal duke marr kshtu paralajmrim pr do video t re. ` Mik (friend) sht shfrytzues i regjistruar me t cilin shfrytzues tjetr i regjistruar sht lidhur n rrjet.

49

Ristovski B. (2011) Analiza e nndomeneve terciare n nndomenin sekondar org.mk [internet]. Shkup, Qendra Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar (MCMS). Adresa: <http://www.mcms.org.mk/mk/za-nasata-rabota/istrazuvana-i-publikacii/991-analiza-natercijarni-org-mk-domeni.html/> [E vizituar n: shkurt 2011]. MARNET (2011) Regjistrator i Maqedonis i internet-nndomeneve - MARNet [internet]. Shkup, MARNet. Adresa: <http://dns.marnet.net.mk/> [E vizituar n: shkurt 2011].

Bibliografia

50

Marko troshanovski Misha popoviq

.

mobilizimi qytetar n rrjetet soCiale: analiz e mediumeve soCiale dhe sheshi liria
rezyme
Mediumet e reja sociale dhe kapacitetet e tyre komunikatave sigurojn realizimin e leht t supozimeve kye pr bashkim t suksesshm qytetar: infraksioni, prfshirja dhe zhvillimi i diskursit prfaqsues (advocacy). Nprmjet studimit t rastit q ka t bj me iniciativn qytetare Sheshi Liri ky studim tenton t hulumton se si kolektivet joformale i shfrytzojn mediat sociale pr komunikim dhe mobilizim dhe cilat jan karakteristikat e prmbajtjes e cila komunikohet nprmjet ktyre kanaleve. Studimi tregon se prdorimi i mediave sociale n kt iniciativ joformale qytetare n mas t madhe sht spontane dhe jo-strategjike, me ad-hok zgjidhje komunikuese. Kjo iniciativ nuk komunikon n mnyr t planifikuar me palt e prekura dhe prkrahsit potencial. Kjo qasje e zvoglon prfshirjen e aktiviteteve mobilizuese (bashkveprim dhe prfshirje) dhe prmbajtjet prfaqsuese.

hyrje
Mediumet e reja sociale n mas t madhe i tejkalojn pengesat e shumta t natyrs organizative komunikuese me t cilat ballafaqohen aksionet joformale qytetare. Kjo situat krijon nj baz t frytshme pr rritjen e llojeve t ndryshme t angazhimeve qytetare. Teknologjit komunikuese me qasje t leht t cilat ndrtohen mbi rrjetet sociale sigurojn realizim t leht t supozimeve kye pr bashkim t suksesshm qytetar: bashkveprimi dhe kyja dhe zhvillimi i diskursit prfaqsues. Nprmjet studimit t rastit q ka t
51

bj me iniciativn/lvizjen e quajtur Sheshi Liri (m posht n tekst SHL) tentojm ti hulumtojm po kto shtje a) si kolektivet joformale i shfrytzojn mediat sociale pr komunikim dhe mobilizim dhe b) cilat jan specifikat e prmbajtjes e cila komunikohet nprmjet ktyre kanaleve. Studimi i ktij rasti sht tentim pr tu kontekstualizuar problemi i decentralizimit t hapsirs mediale nga bota e mediave klasike drejt bots s mediave t reja t bazuara n rrjetet sociale. Sipas teoris s kapitalit social t Putnamit rrjetet e pasura dhe t dendura t bashkimit shoqror horizontal e lehtsojn krijimin e kushteve pr besim t ndrsjell, toleranc dhe bashkpunim aktiv me ka sigurohet material social pr demokraci aktive. Pos asociacioneve horizontale mes njerzve, kapitali social prfshin edhe sjellje, norma dhe vlera t cilat i ndajn antart e nj asociacioni t cilat jan t domosdoshme pr kultur qytetare aktive t angazhuar politikisht. N fillim t ksaj dekade te bashksia shkencore ekzistonte brengosja se deprtimi dhe ekspansioni i mediave t reja sociale n komunikimin mes njerzve do t sjell deri te ajo q kapitali social dukshm t varfrohet (Wellman 1999). Pesimistt i prfaqsonin qndrimet se mediat e reja sociale si ndrmjetsues n komunikim e dobsojn sfern private: njerzit largohen nga njri tjetri dhe i zvoglojn kontaktet personale; format e reja t bashkveprimit social nprmjet ndrmjetsimit kompjuterik t komunikimit e shkatrrojn bashksin dhe i zvoglojn takimet publike. Kjo e dobson vetdijen qytetare dhe dshirn pr bashksi dhe negativisht ndikon mbi kontributin ndaj t mirs publike dhe dedikimin ndaj punve publike. N shoqrin amerikane kjo rnie u vrejt q n vitet e 60-ta t shekullit t kaluar nga ana e Robert Putnam, kurse vet ai dhe bashkmendimtart e tij dukshm nuk e ndruan qndrimin edhe gjysm shekulli pas (Putnam 1996, 2000). N kt kontekst ekzistonte nj pesimizm i madh rreth s ardhmes t kulturs participative politike dhe aktivizmit qytetar n shoqrit moderne demokratike. Ata t cilt mendojn se angazhimi qytetar sht n rnie, ishin t brengosur se iniciativat e reja jan unike, n koh t kufizuara, shum spontane, nj-tematike dhe t drejtuara kah brenda. Pr kt shkak ata nuk kan kapacitet t zhvillojn tradita demokratike dhe aksion koherent n afat t gjat. Megjithat, hulumtimet e reja e bn problematike vlefshmrin e qasjes dhe instrumenteve me t cilat tradicionalisht matej kapitali social dhe angazhimi qytetar. U vrtetua se tendencat e lartprmendura negative nuk nnkuptojn patjetr edhe izolim social dhe apati qytetare. N fakt, kritika e kapitalit social (e dal nga mediat e reja) njanshm fokusohet vetm n format tradicionale t pjesmarrjes politike. Kjo tendenc i linte ansh metodat e reja dhe stilet e pjesmarrjes qytetare dhe angazhimit (Bennett 1998; Eliasoph 1998; Gundelach 1984). Hulumtimet treguan se gjeneratat m t reja preferojn pjesmarrje n rrjete m t lirshme, m pak hierarkike, rrjete joformale dhe
52

aktivitete t ndryshme t prkohshme mobilizuese si stil t jets. Pjesmarrja n grupet

lokale joformale, konsumerrizmi politik dhe kyja n rrjete t prfaqsimit dhe mbrojtjes s vlerave t caktuara, firmosja e peticioneve online, drgimi i posts elektronike, etj. (Wuthnow 1998; Norris 2002). Mediat e reja sociale jan shum m t drejtprdrejta dhe m prfshirse prkundr mos-fleksibilitetit t mediave tradicionale e kufizuar nga standardet e gazetaris profesionale dhe strukturs hierarkike pronsore. Mediat sociale paraqesin zgjidhje teknologjike t cilt i prdorin rrjetet sociale pr krijimin e prmbajtjes. N kt aspekt autorsia dhe redaktimi i prmbajtjeve t ktyre mediave sht e madhe madje edhe vendimtare mas e bashksive (rrjeteve) t cilat ekzistojn apo shfaqen n ato internet vende. N nj hapsir t till t re, filtrimi i informatave dhe krijimi i narrativeve relativisht koherente pr ngjarje, aktivitete, njerz apo organizata u sht ln bashksive t njerzve n vend t redaksive t pakta. Kjo mundson rol m t drejtprdrejt t vet pjesmarrsve n krijimin e prmbajtjeve pr ata vet apo pr aktivitetet e tyre. Mirpo, n t njjtn koh, kjo mundsi sht e hapur edhe pr t tjert. N kt mnyr kto shrbime bhen platforma komunikuese t vet shfrytzuesve plot me prmbajtje e cila vendoset si shtres mbi vet rrjetin social. N kt ambient komunikues shfaqet pyetja si sht i mundur nj aksion qytetar joformal n Maqedoni? Sa mundet t jet ai i suksesshm jasht strukturs standarde organizative hierarkike dhe si vetorganizohet, mobilizohen resurse, inicimin e diskursit t argumentuar dhe arrin ndikim n shoqri?

Metodologjia

Ky tregim i rastit bazohet n dy qasje metodologjike: analiz kualitative e intervistave me qytetar t cilt n mnyra t ndryshme jan t kyur n aktivitetet e SHM-s, analiz strukturore dhe prmbajtjesore t rrjeteve sociale q kan t bjn me SHM-n. Gjat seleksionimit t intervistuarve kihej parasysh t zgjidhen persona t cilt kan pasur funksione t caktuara si pr shembull: e kan iniciuar lvizjen, kan sjell vendime; e kan drejtuar komunikimin drejt grupeve t ndryshme qllimore; kan qen prgjegjs pr prodhimin e prmbajtjeve; kan zhvilluar kanale t reja t komunikimit, etj. Intervistat u realizuan n baz t pyetsorit me pyetje t hapura, por plotsisht u prfshin edhe pyetje dhe prgjigje t cilt doln gjat vet intervistave. Analiza strukturale merrej me hulumtimin e prdorimit t kapaciteteve komunikuese t mediumeve sociale, kurse analiza e prmbajtjes merrej me hulumtimin e vet mesazheve dhe krijimit t identiteteve dhe hierarkive. Gjat ksaj udhhiqemi nga teoria se kto identitete dhe hierarki t ngjarjeve, organizatave dhe ngjashm nuk jan t dhn por prpilohen nprmjet lojrave gjuhsore t cilat varen nga konteksti shoqror (Torfing, 2005).
53

mobilizimi qytetar n rrjetet soCiale sheshi liria

Konteksti i rastit
Vitet e kaluara n shoqrin civile n Maqedoni, iniciativa t ndryshme qytetare arritn t artikulohen nprmjet debateve publike si n mediumet tradicionale ashtu edhe n ato t rejat. Nj shembull i till ishte aksioni kolektiv apo iniciativa e cila filloi n periudhn mars/prill t vitit 2009. Reaksioni qytetar shprehi mospajtim me vizione t caktuara politike, vendime dhe hapa t qeveris aktuale. Aktivitetet e Sheshit Liri u fokusuan n tema shoqrore rreth t cilave polarizimi i qndrimeve n opinionin m t gjer arritn nivel t lart. Fillimet e lvizjes mundet t gjenden n aktivitetet t cilt e kundrshtuan fushatn anti-aborti, nprmjet ndrtimit t objekteve fetare n qendrn e qytetit deri te projekti Shkupi 2014.6 Dy rastet e fundit n mas t madhe ishin n fokusin e ktij aksioni qytetar. N fakt, pr shkak t qllimit t Qeveris q n sheshin qendror t qytetit t bn rikonstruksionin e objektit fetar i cili sht rrnuar n trmetin e vitit 1963, nj grup i caktuar qytetarsh e kundrshtoi me qndrimin se ajo sht projekt i cili nuk sht i qndrueshm dhe kontradiktor n baz t disa kritereve (ekonomike, politike, multi-etnike, laike, etj). N periudhn n vijim aktivitetet u zgjeruan edhe n kontekstet t reja dhe argumente si jan diskriminimi seksual, t drejtat e puntorve dhe ngjashm. Format dhe aktivitetet t cilat u ndrmorn u iniciuan, organizuan dhe u koordinuan nga ana e disa shoqatave si jan SHL, Arhi Brigada e Par (m tutje n tekst ABP), etj. Aktivitetet e tyre fituan vmendje t dukshme mediatike, arritn ti kyin partit politike dhe institucionet ndrkombtare si edhe t arrin mobilizim qytetar. Duke filluar nga kjo, at q kt fenomen e bri interesant pr vmendje hulumtuese ishte futja e freskis, autentiks n zhvillimin e aktivizmit qytetar dhe kulturs participative politike n Republikn e Maqedonis. Aktivitete e prmendura n mas t madhe u iniciuan, prkrahn dhe u artikuluan nprmjet mediumeve t reja sociale si Facebook-u, Twitter-i, Youtube si edhe bllogosfera. Kjo vendosje shoqrore hapi nj sr shtjesh t cilat merren me marrdhniet mes komunikimit kompjuterik dhe aktivizmit shoqror. Prandaj, ky studim do t fokusohet n at se cilat qllime dhe efekte komunikuese u arritn nprmjet mediave sociale n kt iniciativ qytetare joformale; a ishte prdorimi i ktyre mediumeve rezultat i strategjis t zhvilluar komunikuese apo domosdoshmrish u imponua si rezultat i kulturs moderne komunikuese; si u shfrytzuan mediumet sociale pr mobilizimin e prkrahsve dhe aktivistve; ar diskursi publik doli nga ky lloj komunikimi, gjegjsisht sa ai plotsoi disa standarde t caktuara informative, edukative apo polemizuese.
54 6 Konkluzioni pr fillimin e lvizjes sht nxjerr nga dshmit e intervistave me pjesmarrsit.

 Studim i rastit
Ma paraqitjen rapide t teknologjive t reja komunikuese n komunikimin shoqror hulumtimi i formave t ndryshme t aksionit kolektiv u transferua n fushn e virtuales ku njerzit n mnyr aktive u organizuan, mobilizuan, koordinuan dhe diskutuan pr shtje t interesit publik. (Wellman, 1999, 2001; Fischer, 2001; Lin, 2001). Mediumet e reja arritn q n mnyr t drejtprdrejt t deprtojn dhe horizontalisht t komunikojn me klasa t ndryshme shoqrore. Me at q leht dhe shpejt (resurset koh dhe para) krijojn rrjete t komunikimit, mediumet sociale kan potencial ta zgjerojn prfshirjen e informats dhe ta zmadhojn pjesmarrjen n aktivitetet qytetare n grupe t reja socio-demografike n baza t ndryshme. Implikimet e ktij ndryshimi i paracaktojn format tradicionale t aktivizmit qytetar dhe i zgjerojn kufijt e tij. Prandaj, mediumet sociale shum her deri tani u treguan si vegla efikase pr demokratizimin e shteteve autoritare, por edhe t shteteve t cilat akoma nuk i kan konsoliduar institucionet demokratike apo aktivizmi qytetar i t cilve sht n lindje t siprme (Courville and Piper, 2004; Jansen 2010). Disa karakteristika kryesore t s ashtuquajturs rrjeti 2.0 nga i cili varen mediumet sociale, sipas babait t ktij termi Tim ORajli jan inteligjenca kolektive e rrjetit, natyra e tij bashkpunuese dhe prvoja e pasur shfrytzuese (prdorimi i m shum kanaleve komunikuese njkohsisht). Po kto krijojn potencial pr mediumet e reja sociale si vegl pr aktivizm qytetar. N fakt, mediumet sociale si inteligjenc kolektive i korrin informatat q krijohen n procesin e shkmbimit t lir n internet. Pr tu korr dituria aplikative nevojitet t plotsohen disa parakushte si jan mjedisi i decentralizuar, pluralizmi i garantuar dhe pavarsia, si edhe agregimi i cili kto dituri individuale do ti mbledh n dituri kolektive (TimO`Reilly, 2005).E dyta, rrjeti si platform e hapur dhe e veant pr komunikim nprmjet standardeve t hapura mundson bashkpunim, gjegjsisht aksion t prbashkt n t cilin m shum individ apo organizata bashkpunojn pr realizimin e qllimeve t prbashkta. Ktu bjn pjes edhe sajtet me prmbajtje t krijuara nga vet shfrytzuesit (user generated content) si jan Wikipedia, YouTube dhe rrjetet sociale si sht Facebook-u. Mundsia q njkohsish t kombinohen kanale t ndryshme komunikuese dhe prmbajtjet e tyre mundson formimin dhe zbatimin e strategjive efikase komunikuese, t domosdoshme pr aktivizm t suksesshm. Pjesmarrsit munden t iniciojn profile n t cilt do t shpallen dhe ndahen informata, t vendosin prmbajtje t ndryshme multi-mediale t cilat mundet t komentohen, t formojn grupe qllimore t shfrytzuesve dhe t prpilojn lista pr kontakte, modelojn diskutime n forume dhe ngjashm. Akoma m shum, koncepti i rrjetit n koh realemundson emetimin e prmbajtjeve t cilat ndodhin momentalisht, si pr shembull transmetimin e ngjarjeve drejtprdrejt apo informimin pr t njjtat (pr shembull nprmjet Twitter-it) me ka mundsohet gazetaria qytetare e cila i anashkalon filtrat e mediumeve tradicionale.
55

T gjitha kto karakteristika t mediumeve sociale e lehtsojn aktivizmin qytetar n aspektet e tij komunikuese, organizative dhe mobilizuese. Aktivistt e SHL duke i shfrytzuar kto karakteristika t mediumeve sociale prfshin diapazon t gjer t aktiviteteve. U iniciua peticion onlajn7, n rrjetin social Facebook u organizua grupi i organizats8 , u formua profil n YouTube9. Nprmjet ktyre kanaleve u organizuan ngjarje - argtime pr mbledhjen e mjeteve financiare, protesta t cilat prmbanin aktivitete t ndryshme (Procesioni Sheshi Liri, Marshi i kockave). Gjithashtu u prezantuan prmbajtje multimediale (video, fotografi), linqe nga prmbajtje tjera relevante dhe argumente n prkrahje t aktiviteteve, u prpiluan edhe broshura dhe kartolina. Iniciativat u prkrahn edhe me aktivitete n teren pr mbledhjen e ankesave pr debat publik me rastin e ndryshimit t Planit t detajuar urbanistik si edhe nnshkrime pr organizimin e referendumit pr ndrtimin e kishs n shesh. Megjithat, deri von, aktivitetet e SHL nuk kishin buletin zyrtar si sht ueb faqja apo bllogu. Kjo sht nj gjendje interesante n t ciln pjesmarrsit, gjykuar sipas intervistave, edhe pse e kan njohur fuqin e mediumeve sociale ata nuk kan ndrtuar infrastruktur nprmjet do t kanalizohej komunikimi nga nj pik qendrore. Kshtu, bllogu zyrtar i Sheshit Liri filloi t prpilohet von pas mbarimit t pjess m t madhe t aktiviteteve t cilat e shnuan punn e kolektivit. Nga ky aspekt, deri n momentin e shkrimit t ktij teksti, ky buletin sht dshmi pr aktivitetet e kaluara e jo pjesmarrs aktiv n strategjin informative t kolektivit pr aktivitetet e ardhshme eventuale. Duke e pasur parasysh shumanshmrin e ktij fenomeni ky studim do t fokusohet n aspektet n vijim t ksaj iniciative qytetare: Prdorimin e kanaleve komunikuese t mediumeve sociale pr organizimin e aktiviteteve, mobilizimin e prkrahsve dhe promovimin e prmbajtjeve (argumente, diskutime) pr prkrahje t iniciativave. Procesi i organizimit sht kolektivisht i pandar, gjegjsisht social. Po ashtu, numr i madh i studimeve q thirren n masat individuale pr qndrime t ndryshme tregojn se prdorimi i internetit mundet t prodhon kapital sociale (Mossberger et al., 2008, Shah, Kwak and Holbert, 2001). Kjo nnkupton koordinim n aktivitetet mes individve dhe nga kjo rrjedh se thelbi i tij sht n dy lloje t prvojs individuale psikologjike: bashkveprim dhe prfshirje (Flanaginetal., 2006). Nga aspekti i bashkveprimit mundemi t dallojm bashkveprim personal dhe jo-personal. I pari ekziston kur mes aktorve t komunikimit
7 8 http://www.facebook.com/group.php?gid=89017711971&v=wall [28.01.2011] Facebook grupi quhet Plostad Sloboda dhe mundet t vizitohet n: http://www.facebook.com/#!/group. php?gid=89017711971 [28.01.2011] 9 Kt termin e kemi huazuar nga heteroglossia koncept i zhvilluar nga teoricieni Mikail Bahtin. Teoria e tij merret me hulumtimin e romanit si tekst i cili prmban gjuh dhe lidhje t ndryshme t cilt n shkrimet e romanit dalin n siprfaqe si zra t pavarur. Mendojm se gjat leximit t komunikimit n mediumet sociale si tekst, sht shum e rndsishme ti kushtohet vmendje ekzistimit apo mosekzistimit t stileve dhe zrave t ndryshme gjat komunikimit.

56

ekziston pritja pr takim t serishm, dshira dhe interesi t ruhet dhe prmirsohet marrdhnia inter-personale n drejtim t respektimit t identitetit t tjetrit. Ky bashkveprim ka pr qllim ti afron aktort q komunikojn n nivel identiteti (Chadwick, 2009). I dyti, bashkveprim jo-personal zhvillohet n fushn e shkmbimit t informatave pr qllimet, strategjit, interesat apo logjistikn e aktiviteteve t caktuara. E gjith ajo q sht n drejtim t realizimit t qllimeve t organizats, kurse nuk ka t bj me zhvillimin dhe mirmbajtjen e marrdhnieve t ndrsjella. Ktu tjetri ngeln i panjohur edhe pse ndan karakteristika t caktuara t prbashkta. Prdorimi i mediumeve sociale pr organizimin, mobilizimin dhe informimin e grupeve t prekura e hap shtjen pr at se cilat qllime dhe efekte komunikuese u arritn n kt rast, gjegjsisht ar niveli i bashkveprimit dhe prfshirjes u arrit. Sipas t gjith t intervistuarve, Facebook-u si platform e prgjithshme mundsoi dukshmri dhe rrjetzim fillestar t individve me mendim t njjt (t cilt paraprakisht nuk jan njohur mes veti). Kjo vetvetiu flet pr lehtsimin t cilin mediumet sociale e ofrojn n gjetjen e individve me mendime t njjta gj q paraqet pik fillestare n procesin e mobilizimit. Facebook grupi t ciln SHL e formoi ishte i karakterit t hapur dhe prbhej nga 640 antar.10 Prmbajtjet e saj nuk ishin formalisht t rregulluara, kurse plotsisht si u tha n nj nga intervistat nuk mundej t parashihet fidbeku dhe prandaj nuk u pajtuan argumentet t cilt do t prezantohen dhe strategjit pr komunikim. Modeli komunikues i bashkveprimit jo-personal nuk bazohej n lidhje strategjike me grupe t ndryshme qllimore (aktivist potencial, mediume, grupe pr trysni, fondacione apo shoqata tjera qytetare). Edhe pse procesi i sjelljes s vendimeve nuk ishte i decentralizuar dhe difuz, gjegjsisht, ekzistonin takime koordinatave mes aktivistve barts, megjithat kishte nj jo-koherenc t brendshme dhe procedura t pacaktuara t sjelljes s vendimeve t cilt u pasqyruan n efektin komunikues. N drejtim t asaj q u tha m lart, nse shihet struktura e Facebook grupit mundet t prfundohet se kapacitetet e tij komunikues nuk u prdorn plotsisht. N kt kontekst n nj nga intervistat do t potencohet se poenta nuk ishte t kontrollohet informata por e njjta t arrij deri sa ma shum njerz. Vet skema komunikuese e nyjeve informuese t raportimit pr aktivitete t ndryshme, ide dhe qllime sht mjaft e komplikuar pr shkak t pjesmarrsve t simpatizuesve dhe miqve n procesin e prcjelljes s informatave. Duke pasur parasysh se bhet fjal pr Facebook grup dhe jo pr Facebook faqe, nuk mundej t shfrytzohej mundsia q qart t filtrohen postimet e administratorve nga ato t tjerve. Gjithashtu, jo rrall modelimi mundsonte postime jo-relevante t cilt
10 Gjysm formalisht t shprehura nprmjet qndrimeve publike t personave t shquar partiak npr mediume. Kohve t fundit Qeveria e Republiks s Maqedonis edhe formalisht mer pjes n fushat t till t quajtur Zgjidh Jet. 57

defokusonin (pr shembull gar e re pr Apple Ipod Nano). Po ashtu, n strukturn e Facebook grupit mungonte pjesa informative e tipit t parashtrimit t pyetjeve, si edhe e-mail grupor. Edhe pse n grup ka mundsi pr fillim t diskutimeve, pjesa pr kt qllim ishte e zbrazt deri n momentin e shkrimit t ktij teksti. Po ktu, funksioni i prfaqsimit mundej t realizohej nprmjet organizimit t diskutimeve tematike pr aspektet e ndryshme t protests: aspektet e tij ekonomike, politike, urbanistike arhitektonale dhe ato laike. Nga ana tjetr, prhapja e informatave n Facebook dhe Twitter ndiqet me shprndarje dhe ri-tuitime primare dhe sekondare t informatave nga pjes t rrjeteve sociale me t cilat komunikonin antart e SHL. Nga ky aspekt, informatat n kto rrjete nuk i prhapin vetm personat A, B dhe C t kolektivit, por nyje mediatike n prhapjen e informatave jan edhe miqt e tyre n kto shrbime. Kontributi i mekanizmit t till komunikues sht kapitali social t cilin do nyje e shton n mesazh. Kshtu, mosbesimin t cilin pranuesi i informats mundet ta ket ndaj drguesit t panjohur t informats, apo informator indirekt si pr shembull mediumi klasik, plotsohet me lidhjet relativisht t drejtprdrejta mes miqve nga t cilt vjen informata. Duke e pasur kt parasysh, shfrytzimi i kapacitetit t mediumeve sociale ishte jo i trsishm. N intervistat me pjesmarrsit u vrtetua se ka ekzistuar mirkuptim pr nevojn e prdorimit t stileve t ndryshme gjat komunikimit n kuadr t mediumeve klasike. N kt aspekt, stili i drejtprdrejt i komunikimit n rrjetet sociale dhe stili i komunikimit n mediumet klasike prodhon zra t ndryshm.11 Prandaj, gjuha e komunikimit n Facebook shpesh her shfrytzon gjuh urbane, me kode gjuhsore t grupit m t ngusht social. Prkundr ksaj qndronin shfaqjet publike t mediumeve tradicionale ku mesazhet ishin t prkthyera n gjuh m t thjesht dhe me kuptim semantik. Kto zra t ndryshm rrjedhin nga nevoja t deprtohet deri te lloje t ndryshme t opinioneve. Megjithat, mundsia pr zra t ndryshm nuk prdoret nga vet organizata n sfern e mediumeve sociale. Edhe pse supozimet pr nj heterogjeni t till jan t kyur n vet faktin se ndrtohen mbi rrjete sociale si nyje mediale, organizata nuk i diversifikon stilet komunikuese pr t pasur efekt mbi opinionin m t gjer. Por megjithat, rrjetet sociale, jasht strategjis komunikuese t SHL, arritn t tregojn paraqitje heterogjene t ngjarjeve me ka edhe njher theksohen zrat e ndryshm t mediumeve sociale prkundr shkrimeve koherente t pranishm n raportimin e mediumeve tradicionale.

58

11 N shkrimet e t gjith t intervistuarve u theksua anti-abort fushata si periudh e bashkimit dhe galvanizimit. Bhet fjal pr fushatn Aborti sht Vrasje e OJQ Revita

Aspekti i dyt i aksionit kolektiv ka t bj me prfshirjen e cila mundet t jet institucionale dhe siprmarrse (vetiniciativ, vet-angazhim). Te e para, mundsit pr prfshirje caktohen nga kryesia e organizats dhe nuk rrjedhin nga komunikimi horizontal dhe nga iniciativa e antarve. Prfshirja siprmarrse nnkupton m tepr form rrjetore se sa burokratike, ku ndarja e roleve dhe funksioneve organizative sht fleksibile, kurse mundsin pr pjesmarrje dhe mobilizim e caktojn antart, e jo kryesia (Fulk, 2001). Nga ky aspekt, mobilizimi dhe dhnia e mundsis pr prfshirje, prmbajtja e murrit n Facebook grupin i drejtohej, ndonjher edhe n mnyr konfuze, opinionit jo t definuar dhe jo t segmentuar. Pr shembull n pjesn pr informata n grupin e organizats, ajo gabimisht kategorizohet si politike, n vend q t jet prfaqsuese. Nga ana tjetr profili i Sheshit Liri n YouTube nuk ka asnj prmbajtje nga aktivitetet dhe ngjarjet e tyre, por mund t shihen video incizime t iniciativs qytetare (korit) e quajtur Shkupjan q kndojn. N prshkrimin e grupit qndronte Grupi pr mbajtjen e kontaktit mes personave t Sheshit Liri me ka i prjashton dhe i l ansh palt e prekura edhe pse praktikisht u jep qasje t shkruajn dhe t shtojn prmbajtje. Gjithashtu, rrall her zhvillohej komunikim i dyanshm mes moderatorve dhe antarve, prkrahsve dhe personave t interesuar. Sipas prshtypjes t njrit nga t intervistuarve shum m efikas ka qen komunikimi ndr-personal sy m sy gjat aktiviteteve n teren (referendumi, protestat dhe ngjashm). Disa nga t intervistuarit ndan prshtypjen se megjithat ka ekzistuar nj prjashtim jo i planifikuar drejt qytetarve t interesuar n baz t moshs dhe prapavijs sociale. Njri nga t intervistuarit ceku se edhe zgjedhja e argumenteve (kngve) ka qen kryesisht me kng angleze nga skena alternative e cila nuk mund t kuptohet nga pjesa m e madhe e popullats. Nga aspekti i profilit socio-demografik t pjesmarrsve n organizat, sipas t intervistuarve aktivitetet i kan prkrahur persona t rinj t etnikumeve dhe religjioneve t ndryshme, t angazhuar politikisht dhe t vetdijshm, me arsimim t lart dhe standard m t lart social. Te ato organizata apo individ t cilt kan ofruar prkrahje afektive, si edhe te ato t cilt nuk merren m kt lmi ekzistonte nj mosinteresim i caktuar. Me fjal tjera, krkesat pr bashkim n baz t qllimeve abstrakte pr nj t nesrme m t mir apo entuziazm emocional qytetar, duke mos artikuluar qndrime t qarta pr nj problem konkret shoqror nuk u morn parasysh. Edhe pos ktyre momenteve, nnshkrimi i peticionit, prkrahja nga jo-antart n Facebook dhe Twitter grupin dhe interesi pr pjesmarrje aktive n lvizje ishin t dukshme. Prfshirja dukshm u zmadhua ather kur mediumet tradicionale filluan ti mbulojn aktivitetet e shoqats si rezultat i protests kontroverse kundr ndrtimit t objektit fetar n shesh t mbajtur m 28 mars 2009 kur kishte sulm fizik nga kundr-grupi i protestuesve. Ky
59

skandal e mobilizoi sektorin civil, institucionet ndrkombtare (Komisioni evropian, OSCE, Komiteti i Helsinkit), partit politike. Duke e fituar vmendjen e aktorve shoqror, aksioni i prbashkt arriti t ket ndikim mbi agjendn publike, politike dhe mediale. Megjithat ky efekt nuk ishte rezultat i komunikimit strategjik nprmjet mediumeve sociale por i skandalit t ndodhur n protest i cili ishte i vlefshm pr vmendje mediale. Dimensioni i fundit i analizs ka t bj me aspektin diskurziv t komunikimit t ndrmjetsuar nprmjet mediumeve sociale. Pasi q mediumet sociale luajn rol t rndsishm n ekipimin faktik t kolektivit, komunikimi nprmjet ktyre kanaleve paraqet pjes organike t aktiviteteve t Sheshit Liri. Analiza e prmbajtjes s komunikimit fokusohet n debatet n kuadr t mediumeve sociale. Aktivitetet e Sheshit Liri jan reaksion i tre shtjeve t larta politike: aborti, feja, kombi. Sipas VMRO-DPMNE, shtyllat n t cilat bazohet ekzistenca shoqrore e njerzve n Maqedoni jan: familja, feja dhe kombi (VMRO-DPMNE, 2007). Pr kt qllim, n periudhn e kaluar pushteti ka ndrmarr disa hapa t cilt i aktualizojn kto shtje n nj ser politikash. Rezultat i ktyre politikave prsri jan shtjet kundr abortit12, iniciativa pr ndrtimin e kishs n shesh dhe projekti Shkupi 2014 i portretizuar si projekt pr prfaqsimin e historis dhe trashgimis s kombit. Aktivistt t cilt pastaj bhen thelbi i Sheshit Liri praktikisht takohen mes veti nprmjet online aktiviteteve duke protestuar kundr anti-abort fushats.13 shtja kryesore pr mobilizim t SHL ishte ndrtimi i kishs n Sheshin Maqedoni. Si u cek m lart, kto shtje n Maqedoni kan valenc t madhe politike sepse kan t bjn me identitetin nacional. N kt drejtim, kritikat e SHL t ktyre politikave gjat implementimit t tyre e vendos kolektivin n nj debat jashtzakonisht t nxeht si n mediumet klasike ashtu edhe n ato sociale. Kshtu biseda mes dy kampeve t kundrshtuar shum shpejt fiton shum kategori si jan: patriot-tradhtar, besimtar i pafe, antik-sllav, maqedonas antimaqedonas dhe ngjashm. N vend q t ket ballafaqim t argumenteve, debati mbett n ad hominem ofendime14 dhe prplasje ku sundon gjuha e urrejtjes. Kshtu, thirrja shum e cituar pr kundr protest e Janko Ilovskit, n bllogun e tij JadiBurek15 i kategorizon pjesmarrsit
12 13 14 15 Sulm ndaj karakterit dhe personalitetit t bashkbiseduesit e jo ndaj argumentit. Prkrahje pr ndrtimin e kishs n shesh http://jadiburek.blog.com.mk/node/219489 [28.01.2011] Pr korniz m t gjer teorike shih: Mosse, 1985. http://www.facebook.com/pages/RASPEANI-SKOPJANI-antidrzavnicko-dvizene-na-ateistite-ihomoseksualcite/328877989309 28.01.2011

60

n protest si nj grup homoseksualsh dhe ateistsh. Po ashtu, n online debatin e prgjithshm me rastin e ksaj ngjarjeje analist tjer i etiketojn edhe si xhanker, prostitute sorosoide, neokomunist, tradhtar (Vasilev et al., b.d.). Kjo praktik quhet zinxhir i ekuivalencs dhe paraqet nj strategji diskurzive me t ciln gupe t caktuara definohen nprmjet identiteteve tjera t cilt shpesh nuk jan drejtprdrejt relevante me rastin n fjal (Torfing, 2005). Kshtu, kundrshtimi i ndrtimit t kishs n shesh mundet por edhe nuk sht patjetr t ket lidhje me prcaktimin fetar t individve. Por, duke e prdorur kategorin ateizm theksohet dallimi nga karakteri religjioz n baz t cilit ndrtohet identiteti nacional i Maqedonis. Njkohsisht, referenca e shpesht ndaj homoseksualve, por n form ofenduese shrben pr ta knaqur qllimin e njjt. N fakt, homoseksualt si kategori n diskursin nacionalist paraqesin destabilizim t rendit heteroseksual n t cilin bazohet identiteti nacional patriarkal (Mole, 2010; Lambevski, 1999)16. Duke pasur parasysh se sipas hulumtimeve, qndrimet tradicionale n Maqedoni akoma jan t prhapura (Klekovski, 2009), ather leht mundet t kuptohet vlera e kategoris homoseksual si armik nacional. Prdorimi i ktyre dy termeve debatin e on drejt gjuhs s urrejtjes sepse e zvendson nevojn pr argumentim me praktikn e etiketimit. Me kt, debati fillon me etiketimin e kundrshtarve duke i br m pak t vlefshm me qllim q ta zvoglon vlern e pals kundrshtuese n argument. N kt mnyr fokusi i debatit sht mbi rrezikun mbi kombin dhe identitetin n vend mbi shtjen faktike pr t ciln debatohet. N mnyr t ngjashme, kategoria shpesh e prdorur sorosoid pr tu etiketuar antart e SHL paraqet shenj semantike pr prfaqsues t interesave t huaj, shpesh interesave kundr shtetror t ushqyer me mitologjin e armikut apo tradhtarit t brendshm. N kt drejtim shfaqen grupe t ndryshme t urrejtjes, n veanti n Facebook t cilat personalisht apo kolektivisht e etiketojn SHL si organizat armike t shtetit. Nj shembull i till i Facebook grupit sht Shkupjan kngtar lvizje kundrshtetrore e ateistve dhe homoseksualve.17 Ky grup me vet titullin e tij sugjeron se homoseksualt dhe ateistt jan kundr shtetit, por n kontekst t asaj q u tha m lart, shrben pr ta treguar grupin Shkupjan Kngtar si armik shteti dhe aktivitetet e tyre si armiqsore. Ngjashm m kt, debatin binar rreth prezantimit t tjetrit e shohim edhe nprmjet termit petokolonashi n shum vende n internet, mes t cilve edhe n postin e blogerit Aleksandro me titull Kisha Shkak pr ofensivn e Kolons s Pest t Sorosit!. Konstruksioni i till pr SHL, sht ironike por sikur sht pranuar edhe nga vet antart
16 http://makedon.blog.com.mk/node/219447 28.01.2011 17 Shih: http://www.plostadsloboda.org/plostad/?p=93 28.01.2011 61

e saj. Akti i till nuk sht naiv dhe shpesh prdoret si akt i prmbysjes me qllim q t pengohet prsritja e mtutjeshme e stereotipave. Nj rast t till mundemi t shohim nga diskutimi n vijim i nxjerr nga Facebook-u:

N kt rast dy antar t SHL-s e pranojn dhe e konfirmojn kategorizimin i cili armiqsisht u sht dhn. Si shihet nga shembulli, me kt vazhdimi i diskutimit sht ndrpre. Duke e nxjerr analizn edhe jasht aktiviteteve npr mediumet sociale, mundet t vrtetohet se antart e SHL shpesh e prdorin gjuhn e kundrshtarit pr ta sjell at deri n absurd. Pr shembull, aktivitetet e SHL e shtojn grafitin e Nikolla Gruevskit n grafitt ekzistues nacionalist. Me kt shkaktojn q VMRO-DPMNE t mer pjes n largimin e grafiteve nacionaliste me qllim q ta largojn karakterin e kraterit t tyre me qndrime kontroverse politike.18 Por, kjo nuk shrben vetm pr tu ndrpre debati i ad hominem sulmeve por edhe pr prhapjen e vet agjends s vet organizats. Nga lvizje politike pr hapsir, mund t thuhet se SHL n mas t madhe merret me temat t cilat nprmjet etiketimeve iu dhn nprmjet kategorizimit t cekur m lart. N kt mnyr, ato prej nj lvizje e cila filloi me problemet e qytetit t hapur, nprmjet pranimit t fotografis s krijuar armiqsore, e zgjeruan agjendn drejt nj opozite m t gjer kundr politikave pr identitet t pushtetit.
62 18 http://makedon.blog.com.mk/node/219447 28.01.2011

Duke e analizuar pr shembull repertorin e Shkupjanve Kngtar dhe kontekstin q ata ia japin, shihen tema nga religjioni, integrimi evropian, orientimi seksual, dhuna policore, historia. N kt mnyr, mund t thuhet se agjenda e SHL-s sht paralelisht e formuar nga dy an: iniciativa dhe prcaktimet politike t antarve, por njkohsisht edhe nga mnyra pozitive apo negative q ata jan prezantuar nga ndonj pal e jashtme.

63

PRFUNDIM

Sjellja e nj konkluzioni pr mnyrat t cilat Sheshi Liri i prdorte n mediumet sociale sht shum rnd. N prgjithsi, studimi tregon se prdorimi i mediumeve sociale n kt iniciativ joformale qytetare n mas t madhe sht spontane dhe jostrategjike, me ad-hok zgjidhje komunikuese. Iniciativa nuk komunikon n mnyr t planifikuar me palt e prekura dhe prkrahsit potencial, qasje e cila e zvoglon prfshirjen e aktiviteteve mobilizuese (bashkveprim dhe kyje) dhe prmbajtjet prfaqsuese. Megjithat, procesi i komunikimit ku ngrthehen strategjia pr komunikim; natyra e teknologjive q prdoren; rrjetet sociale ku bazohet komunikimi dhe vet prmbajtja e komunikimit sht shum kompleks. Pr aspekte t ndryshme t ktij procesi, SHL sillej n mnyra t ndryshme. 1. SHL kishte qasje t ndryshme ndaj komunikimit n mediumet klasike dhe ato sociale. N kt aspekt, ata i shfrytzojn mediumet sociale duke u prezantuar si lvizje homogjene, nprmjet nj zri t organizats, por edhe si kolektiv i individve t cilt mbajn zrin e vet unik. Kshtu, rrjeti i llojllojshm i nyjeve npr rrjetet sociale tregonte se lvizja sht heterogjene. Shfrytzimi i rrjeteve sociale t ngrthyera n vet mediumet sociale plotsisht e prforconte kt fotografi sepse shum pjesmarrs tjer nga jasht u kyn n prhapjen e informatave t organizats duke e shtuar kshtu vlern e saj q e ndajn.

2.

Nga ana tjetr, kjo heterogjeni nuk u shfrytzua deri n fund. Prgjigja mund t krkohet n konstatimin se SHL nuk ka pr qllim t zgjerohet drejt organizats/ lvizjes e cila do t mundet t prfshin spektr m t gjer t grupeve shoqrore. Megjithat, duke nisur nga funksioni i aktivizmit qytetar kjo heterogjeni mundej t segmentohet edhe n gjuht e ndryshme t cilt do t komunikonin nj mesazh

64

t njjt deri te grupi m i gjer i individve me ka do t arrihej bashkveprim dhe kyje m e mir. Kjo mundej t arrihej nprmjet kanalizimit selektiv dhe kategorizimin e gjuhve t ndryshme nprmjet mediumeve sociale.

3.

Nga aspekti i prmbajtjes, mediumet sociale akoma jan fush ku pasqyrohen kultura politike dhe komunikuese e offline bots. Kjo nuk sht dika e re, kurse temat me t cilat merrej SHL domosdoshmrish trheqin gjuhn e urrejtjes. Kolektivi n mnyr t ndryshme e zgjodhi kt situat. Nga njra an antart, t paktn n emr t SHL arritn mos t futen n kurthin e asaj gjuhs s urrejtjes. Njkohsisht, prdorimi i gjuhs s ngjashme me sukses arriti t ndikon n destabilizimin e gjuhs s till. Ajo q SHL nuk arriti t zhvilloj sht diskursi alternativ apo diskursi i mediumeve sociale, t cilt nuk do t jen vetm reaktiv t pals tjetr.

65

Atton, C. (2006). Far-right media on the internet: culture, discourse and power. New Media & Society, 8(4), 573-587 Baum, M. A., & Groeling, T. (2008). New Media and the Polarization of American Political Discourse. Political Communication, 25(4), 345 - 365. Bourdieu, P. (1990). The logic of practice (Reprinted.). Stanford Calif.: Stanford Univ. Press. Chadwick, A. (2009). Routledge handbook of Internet politics. London ;New York: Routledge. Courville, S. and Piper, N. (2004) Harnessing Hope through NGO Activism. Annals of the American Academy of Political and Social Science Vol. 592, Hope, Power and Governance, pp. 3961 Dolon, R., & Todol, J. (Eds.). (2008). Analysing identities in discourse. Amsterdam ;;Philadelphia: J. Benjamins Pub. Co. Fischer, C. (2001). Bowling alone: Whats the score? Paper presented to the American Sociological Association conference, Anaheim, August. Flanagin, A. , Stohl, C. and Bimber, B., 2006-06-16Modeling the Structure of Collective ActionPaper presented at the annual meeting of the International Communication Association, Dresden International Congress Centre, Dresden, GermanyOnline<APPLICATION/PDF>. 2009-05-25fromhttp://www.allacademic.com/meta/p74617_index.html Fulk, J. (2001). Global network organizations: emergence and future prospects. Human Relations, 54(1), 9199. Gal, S., & Kligman, G. (2000). The Politics of Gender After Socialism. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. Giddens, A. (1999). Runaway World: how globalisation is reshaping our lives. London: Profile Books Jansen, F. (2010). Digital activism in the Middle East: mapping issue networks in Egypt, Iran, Syria and Tunisia.Knowledge Management for Development Journal,6(1), 37-52 Klekovski, S. (2009). Relation Towards Traditional/Secular Values. Skopje: MCMS. Retrieved from http://mcms.org.mk/en/component/content/article/634-odnosot-kon-tradicionalnitesekularnite-vrednosti.html Lambevski, S. A. (1999). Suck My Nation - Masculinity, Ethnicity and the Politics of (Homo)sex. Sexualities, 2(4), 397-419. Lillian, D. L. (2007). A thorn by any other name: sexist discourse as hate speech. Discourse Society, 18(6), 719-740.

Literatura e shfrytzuar

66

Lin, N. (2001). Social capital. Cambridge: Cambridge University Press. Mole, R. (2010). Sexuality and Nationality: Homophobic Discourse and the National Threat in Contemporary Latvia. Working Paper, London. Retrieved from http://www.ssees.ucl.ac.uk/ SexualityNationality.pdf Mosse, G. L. (1985). Nationalism and Sexuality. New York: Howard Fertig. Norris, P. (2001) Making Democracies Work: Social Capital and Civic Engagement in 47 Societies, Working Paper Series rwp01-036, Harvard University, John F. Kennedy School of Government OReilly, T. (2005). What is Web 2.0? Design patterns and business models for the next generation of software. Retrieved November 12, 2007, from www.oreilly.com/lpt/a/6228 Purvis, T., & Hunt, A. (1993). Discourse, Ideology, Discourse, Ideology, Discourse, Ideology... The British Journal of Sociology, 44(3), 473-499. Putnam, R. (1996). The strange disappearance of civic America. The American Prospect, 24, 3448. Putnam, R. (2000). Bowling alone. New York: Simon & Schuster. Sheleva, E. (2003). Border Cultures / Cultures at the Border. Identities: Journal for Politics, Gender and Culture, 4, 123-139. Sey, A. & Castells, M. (2004). From media politics to networked politics: The internet and the political process. In: M. Castells (ed.), The Network Society: a cross-cultural perspective. London: Edward Elgar. Torfing, J. (2005). The Linguistic Turn: Foucault, Laclau, Mouffe and Zizek. In T. Janoski, R. R. Alford, A. M. Hicks, & M. A. Schwartz (Eds.), The handbook of political sociology : states, civil societies, and globalization. New York: Cambridge. Wellman, B. (1999). The network community. In B. Wellman (ed.), Networks in the global village (pp. 1-48). Boulder, CO: Westview. Wellman, B., Quan y Haase, A., Witte, J., and Hampton, K. (2001). Does the Internet increase, decrease, or supplement social capital? Social networks, participation, and community commitment. American Behavioral Scientist, 45(3), 437-456 Yuval-Davis, N. (1997). Gender and Nation. London: Sage Publication. , ., , ., , ., & , . (..). : .
67

Tema:

vullnetarizmi n shoqrin Civile

Dr. Misho dokmanoviq Sanja gievska

vullnetarizmi n maqedoni
rezyme
Ky rrfim i rastit paraqet prpjekje q t vrtetohet gjendja e tanishme e zhvillimit t vullnetarizmit n Maqedoni, veanrisht pas miratimit t Ligjit pr vullnetarizm. Si rezultat i ksaj, hulumtimi i analizon efektet pas miratimit t Ligjit pr vullnetarizm, pikspari n pikpamje t rritjes s numrit t vullnetarve nga vendi dhe jasht, si dhe prvojat lidhur me programet vullnetare ndrkombtare. N kt drejtim, autort prqendrohen n zhvillimin e konceptit t vullnetarizmit me theks t veant t Maqedonis. M konkretisht, autort fokusohen n traditn e vullnetarizmit n vend, kornizs aktuale juridike, si dhe trendt modern pr zhvillimin e vullnetarizmit. N mnyr plotsuese, theks i veant i sht vn hulumtimit t zbatuar empirik q i prfshiu prfaqsuesit e organizatave qytetare, t rinjt, si edhe vullnetart e huaj n vend. N mnyr konsekuente me kt, rrfimi i prfshiu rezultatet dhe prfundimet nga anketat dhe intervistat me kto tri kategori. N baz t hulumtimit t zbatuar, autort n fund t rrfimit nxjerrin prfundime pr gjendjen momentale me vullnetarizmin, problemet dhe nxitjet me t cilat ballafaqohen organizatat qytetare n Maqedoni.

hyrje
Gjat dhjet viteve t kaluara n Maqedoni gradualisht filloi prsri t paraqitet interesimi pr vullnetarizmin. Duket se apatia q ekzistonte n periudhn e tranzicionit
68

gjersisht sht tejkaluar dhe se jan krijuar parakushtet e domosdoshme pr masivizimin

e vullnetarizmit n vend. Pa dyshim, mbi kt proces pati ndikim zhvillimi i prgjithshm i shoqris civile n vend, por edhe prsri procesi i zgjuar, para s gjithash i t rinjve pr vullnetarizm n bashksi. N mnyr plotsuese u miratuan edhe m shum akte dhe nn akte ligjore nga ana e organeve shtetrore t cilat mundsuan krijimin e kornizs s domosdoshme pr rregullimin e vullnetarizmit n prgjithsi, por edhe t drejtave dhe obligimeve t vullnetarve. Ky rrfim i rastit paraqet prpjekje q t vrtetohet gjendja e tanishme e zhvillimit t vullnetarizmit n vend pas miratimit t Ligjit pr vullnetarizm. Hulumtimi do ti analizoj efektet nga miratimi i Ligjit pr vullnetarizm kryesisht n pikpamje t rritjes s numrit t vullnetarve t vendit dhe t jashtm, si dhe prvojat lidhur me programet vullnetare ndrkombtare. Krahas ksaj, veanrisht vmendje do ti kushtohet sfidave aktuale pr zhvillimin e vullnetarizmit, si dhe praktikat m t mira n kt fush. Rrfimi i rastit pr vullnetarizmin n Maqedoni dhe hulumtimin e realizuar ishin kryesisht t orientuara drejt t rinjve. Kjo qasje doli nga hulumtimet aktuale t kapshme n nivel botror, t cilat flasin se faza adoleshente sht vendimtare pr fitimin e shprehive pr vullnetarizm19. Si rezultat i ksaj, pjesa kryesore e hulumtimit empirik u prqendrua n t rinjt e moshs prej 18 deri 28 vjet. N baz t hulumtimit t realizuar, u formuluan prfundime pr trendt kryesor t zhvillimit t vullnetarizmit n vend dhe rekomandimet pr prmirsimin e gjendjes s tanishme dhe afirmimit t tij.

Metodologjia
Metodologjia e prgatitjes s ktij rrfimi t rastit u bazua n shfrytzimin e burimeve primare dhe sekondare relevante pr temn e hulumtimit, si dhe kombinimi i qasjes kuantitative dhe kualitative. Faza fillestare e hulumtimit ishte e drejtuar drejt analizs s dokumenteve relevante lidhur me vullnetarizmin n vend, duke prfshir kornizn ligjore ekzistuese, doracakt, raportet statistikore, shkrimet dhe publikimet nga autor t vendit dhe t huaj. Pjesa kryesore e hulumtimit empirik prfshiu tre burime primare t dhnave: (1) intervista me barts kryesor t interesave (stejkhollder), (2) anket anonime n grup reprezentues t rinjve nga Maqedonia dhe (3) anket anonime e nj grupi reprezentues t vullnetarve t huaj n Maqedoni. T dhnat nga tre burimet primare u grumbulluan n baz t pyetsorit strukturor. Me qllim q t prfshihen specifikat e do grupi, u prgatitn tre pyetsor t veant, nga nj pr do nga tre grupet. Me intervistat u prfshin tet organizata qytetare t cilat punojn me vullnetar, gjat s cils kujdeseshim pr prfaqsimin e tyre gjeografik, madhsin dhe fushn e veprimit,
19 Marta, E., Pozzi, M. Young People and Volunteerism: A Model of Sustained Volunteerism during the Transition to Adulthood. In: Journal of Adult Development. (2008). vol. 15, Issue 1, p. 35. 69

si dhe nj shkoll t mesme si shembull i mir pr funksionimin e vullnetarizmit. Duke pasur parasysh faktin se anketat e realizuara prmes telefonit ose posts elektronike kan nivel t ult t prgjigjeve, pjesa m e madhe e intervistave jan br sy m sy, gjat s cils bashkbiseduesit e zgjedhur ishin persona udhheqs t organizatave qytetare ose persona prgjegjs pr programet vullnetare. N funksion t marrjes s rezultateve sa m t besueshme, u realizua anket anonime t nj grupi reprezentues t rinjve. Me anketn u prfshin 350 t rinj nga 27 qytete dhe vendbanime n Maqedoni t moshs prej 18 deri 25 vjet. Anketa prbhej prej 9 pyetjeve t shkurta dhe u realizua me an t posts elektronike (e prgatitur me prdorimin e servilit pr anketa), si dhe prmes distribuimit t anketave n form t shtypur. Krahas ksaj, u anketuan edhe tet vullnetar t huaj n Maqedoni, shtat nga Servisi vullnetar evropian dhe nj nga Korpusi paqsor. Anketa prmbante gjasht pyetje, prej t cilave pr katr duhej t jepej prgjigje prshkruese. Pyetsort prmes t cilave u grumbulluan burimet primare t dhnave jan dhn n shtojcn e ktij rrfimi. Bibliografia e shfrytzuar sht dhn n fund t ktij teksti.

far sht vullnetarizmi dhe Cila sht prvoja maqedonase?

N kuadr t hulumtimit u analizuan prvojat e m shum vendeve n bot lidhur me vullnetarizmin (SHBA, Australi, Kroaci, Armeni etj.). Prvojat e vendeve t analizuara jan t ndryshme. Ekzistojn shembuj ku vullnetarizmi sht me sukses i integruar si n sektorin qeveritar ashti edhe n at joqeveritar. N shum vende n bot potencialin e vullnetarizmit dhe vullnetarve e shfrytzojn si organizatat joqeveritare, ashtu edhe organet shtetrore dhe organet e pushtetit lokal. N dobi t ksaj flet edhe e dhna statistikore se 80% t personave t angazhuar n shrbimet lokale t zjarrfiksit t SHBAve kan qen vullnetar.20 Sa i prket kontributit t vullnetarve n zhvillimin e ekonomis lokale dhe nacionale, mjaft e ilustruar sht e dhna e Byros australiane pr statistik, sipas t cils kontributi i vullnetarve n ekonomin e Australis n vitin 1997 ka qen 25 miliard dollar.21 Kuptohet, ekzistojn edhe vende n t cilat ekziston shkall e ult e zhvillimit t vullnetarizmit, si edhe munges evidente e kornizs ligjore pr rregullimin e ksaj fushe. Sa i prket prcaktimit t vullnetarizmit, gjat hulumtimit u analizuan m shum definicione pr kt term. N prgjithsi sht e pranuar se vullnetarizmi paraqet dhnien vullnetare t shrbimeve kategorive t cilave u nevojitet n baz afatgjate pa kompensim n t holla. N dobi t ksaj, Qendra nacionale pr vullnetarizm e Anglis, vullnetarizmin
70 20 Young, R.D., Volunteerism: Benefits, Incidence, Organizational Models, and Participation in the Public Sector. University of South Carolina, Institute for Public Service and Policy Research, p. 3. 21 Ollis, T., Volunteers, Ideology and Practice, Towards a New Century of Volunteerism. In: Ethos P-6, 2001 Term 2, Vol. 9 Issue 2, p. 1.

e definon si aktivitet t pa paguar q prfshin kalimin e kohs n dobi t rrethins ose individve tjer ose grupeve t ndryshme nga farefisnia e afrt.22 N kt drejtim, Kan, Hendi dhe Vadsvort i caktojn katr elementet kye t vullnetarizmit, bashkrisht pr numrin m t madh t definicioneve: (1) karakteri vullnetar; (2) mungesa e kompensimit n t holla; (3) orientimi q tu ndihmohet njerzve/shfrytzuesve t panjohur; dhe (4) t organizuara n baz afatgjate ose n rrethim formal.23 Duke pasur parasysh prvojat krahasuese, kalohet n analiz t karakteristikave kryesore dhe parametrave lidhur me zhvillimin e vullnetarizmit n Maqedoni. Vullnetarizmi n vend nuk paraqet ndonj fenomen t ri. sht prezent n forma t ndryshme n periudh m t gjat kohore. Lirisht mund t konstatojm se n vend ekziston tradit e gjat e vullnetarizmit si nga karakteri formal, ashtu edhe joformal. Rrnjt e vullnetarizmit i gjejm q n kohn kur Maqedonia gjendej nn pushtimin e Perandoris Osmane. Rol t madh n nxitjen e vullnetarizmit n at periudh luajtn edhe bashksit fetare. Zhvillimi i marrdhnieve fqinjsore n bashksit m t vogla, si dhe bashkpunimi dhe solidariteti n kuadr t arshis parqet pjes nga aktivitetet t cilat mund ti llogarisim si lajmtar i vullnetarizmit. Ky trend n vend sht i pranishm edhe n periudhn mes dy luftrave botrore. Sipas Ivanova, n Arkivin Shtetror t Republiks s Maqedonis ka t dhna pr funksionimin e dy shoqatave humanitare n Shkup: Molla e Tetovs dhe Shoqata bamirse myslimane Shefket (mshir). Antart e ktyre shoqatave kan punuar vullnetarisht dhe pa kompensim n t holla, duke ofruar ndihm pr grupe t ndryshme t rrezikuara sociale.24 Kthesa n zhvillimin e vullnetarizmit n Maqedoni erdhi pas fundit t Lufts s Dyt Botrore. Ndrtimi i Maqedonis si pjes prbrse e federats socialiste jugosllave e shnoi intensifikimin e zhvillimit t aktiviteteve vullnetare. N kt periudh, veanrisht deri n vitet 80 t shekullit XX jan t njohura aksionet punuese vullnetare, si dhe aktivitetet e m shum shoqatave, si jan Kryqi i Kuq, Lidhja e skautve etj. Fillimi i tranzicionit hapi faz t re n zhvillimin e vullnetarizmit n Maqedoni. Lirisht mund t konstatojm se n vend erdhi deri te ndryshime t mdha. Perceptimi i prgjithshm i opinionit lidhur me zhvillimin e vullnetarizmit sht se: prfshirja e vullnetarve n vend sht e vogl, vetdija pr vullnetarizmin nuk sht e zhvilluar, veanrisht te popullata e re, mungojn stimulime t mdha pr trheqjen e vullnetarve, angazhimi mesatar i vullnetarve n vend n nivel vjetor sht shum i ult dhe shpesh ka t bj me aktivitete njditore. Pr kt flasin edhe t dhnat statistikore t kapshme q vijojn. Anketa e realizuar nga ana e MCMS n vitin 2006 lidhur me besimin dhe bamirsin n Maqedoni gzon
22 Association of Voluntary Service Organizations. Legal Position of Volunteers in the United Kingdom, p.3. Available at: www.ukvf.org.uk/Legal%20Status%20UK.doc 23 Cnaan, R.A., Handy, F., & Wadsworth, M. (1996). Defining Who is a Volunteer: Conceptual and Empirical Considerations. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, 25(3), p. 364383. 24 Ivanova M. Vullnetarizmi n Maqedoni: gzimi i dhurimit. N: MCMS. Praktikat qytetare, nr. 4, Shkup, fq. 10.

71

vetm 6,3% t qytetarve n vend, dhurojn n form t puns bamirse. Kjo prqindje paraqet rritje t but lidhur me vitin 2001 kur kjo ka qen vetm 2% t anketuarve.25 N t njjtn koh, Raporti pr prgjegjsin shoqrore t MCMS pr vitin 2007 flet se ekziston tendenc e zvoglimit t dukshm t aktiviteteve vullnetare n bashksi dhe t njjtat jan prgjysmuar n raport me vitin 2003.26 N vitin 2007 kjo prqindje e qytetarve n vend t cilt dhurojn n form t puns bamirse sht zvogluar n 4%. Nga ana tjetr, Raporti pr prgjegjsin shoqrore t qytetarve pr vitin 2009 flet se m pak se nj e treta e t anketuarve (27,4%) kan deklaruar se vullnetarisht jan inkuadruar n aktivitet n bashksi. N raport prfundohet se qytetart shprehin interesim t vogl pr inkuadrimin aktiv n aktivitetet vullnetare n bashksi. Gjat ksaj qytetart m shpesh vullnetarisht angazhohen deri 10 or n vjet, q tregon se aktivitetet vullnetare n numr t madh jan angazhime t njfishta/njditore, gjegjsisht mund t prfundohet se nuk ekziston vazhdimsi n aktivitetet vullnetare dhe se qytetart nuk kan shprehi dhe vetdije t ndrtuar q t bjn dika m shum (jasht familjes dhe personalisht pr vete) pr bashksin dhe pr bashkqytetart.27 Sa i prket angazhimit vullnetar n sektorin civil, imponohet prfundimi se i njjti dominon n shoqatat e qytetarve n vend. Sipas Raporti pr vet perceptimin t shoqris civile t MCMS nga viti 2010, 88,5% t organizatave t anketuara qytetare bazohen n baz vullnetare. Sipas ktij raporti, 35,7% t organizatave t anketuara kan mes 20 dhe 50 vullnetar.28 Krahas ksaj, me rndsi t madhe pr analizn e zhvillimit dhe prfshirjen e vullnetarizmit n vend sht shkalla e papunsis q sht shum e lart (32%). Shkalla e lart e papunsis sht faktor q mund t kontribuoj n trheqjen e personave t papun dhe angazhimin e tyre si vullnetar. Gjat ksaj, duhet t mbahet llogari q personat e papunsuar t mos jen lnd e keqprdorimit dhe t inkuadrohen n aktivitete t dobishme pr bashksin prmes t cilave do ti zhvillonin shkathtsit dhe prvojat t cilat do ti kishin si ndihm n krkimin e puns. N dobi t ksaj, flasin edhe t dhnat e Entit Shtetror pr Statistik, sipas t cilit prqindja e t papunve n kategorin prej 15 deri 24 vjet n erekun e tret t vitit 2010 ka qen 55%, q paraqet grup potencial pr angazhim si vullnetar. Paralelisht me kt, lirisht mund t konstatohet se ekziston interesim n rritje pr vullnetarizm t shtetasve t huaj n Maqedoni, si edhe t shtetasve maqedonas jasht vendit. N vend funksionojn m shum programe pr vullnetarizm dhe organizata vullnetare, t cilat mundsojn angazhim vullnetar, si pr personat nga vendi ashtu edhe
25 26 27 28 MCMS. (2006). Besimi dhe bamirsia n Republikn e Maqedonis. Shkup, fq. 57 - 64. MCMS. (2007). Prgjegjsia shoqrore e qytetarve. Shkup, fq. 34. MCMS. (2009). Prgjegjsia shoqrore e qytetarve. Shkup, fq. 29-30. MCMS. (2010). Vetperceptimi pr shoqrin civile Raport nga anketa organizative Civikus Indeksi i shoqris civile. Shkup, fq. 6 7.

72

pr ata t huaj, n pajtim me nenin 5 alineja 1 nga Ligji pr vullnetarizm.

Korniza juridike
N vitin 2007 Kuvendi i R. Maqedonis e miratoi Ligjin pr vullnetarizm29. Miratimi i ktij ligji paraqiste hap t par pr rregullimin e statusit t vullnetarve (t vendit dhe t huaj) n vend. Edhe pse praktika e vullnetarizmit ishte prezent edhe para miratimit t tij, i njjti mundsoi krijimin e kornizs juridike ku m konkretisht ishin rregulluar kushtet dhe mnyra e kryerjes s puns vullnetare, t drejtat dhe obligimet e vullnetarit dhe organizuesit t vullnetarizmit dhe shtje tjera t rndsishme. Sipas nenit 3 t ktij ligji, vullnetarizmi sht definuar si dhnia vullnetare e shrbimeve personale, njohurive dhe shkathtsive dhe/ose kryerja e aktiviteteve tjera n dobi t personave tjer,l organeve, organizatave dhe institucioneve tjera, pa kompensim. Si organizues t puns vullnetare jan parapar: shoqatat e qytetarve dhe fondacionet, bashksit fetare dhe grupet religjioze, institucionet publike dhe organet e pushtetit shtetror. Paralelisht me kt, duhet t theksohet se miratimi i ligjit paraqiste parakusht pr zhvillimin e interesimit pr inkuadrimin n programet ndrkombtare pr vullnetar. Ktu duhet t theksohet se shpesh her n opinion nuk bhen dallime mes puns praktike, praktikantit dhe stazhit t vullnetarit dhe vullnetarizmit. N kt drejtim, n pajtim me Ligjin pr marrdhnie pune, stazhin e praktikantit e bn personi i cili pr her t par fillon t kryej pun n mnyr adekuate me llojin dhe shkalln e arsimimit t vet profesional, pr shkak t aftsimit pr kryerjen e pavarur t puns n marrdhnien e puns30. Nga ana tjetr, kryerja e stazhit t vullnetarit sht e lidhur me veprimtarit e caktuara ku e njjta sht kusht pr dhnien e provimit profesional ose pr kryerjen e pavarur t punve, n pajtim me ligjin e veant.31 Si rezultat i ksaj, n Ligjin pr vullnetarizm bhet dallim mes vullnetarizmit dhe kryerjes s stazhit t praktikantit dhe vullnetarit, n pajtim me Ligjin pr marrdhnie pune (neni 3 alineja 3). Duke pasur parasysh nevojn nga operacionalizimi i prcaktimeve t Ligjit pr vullnetarizm, n tetor t vitit 2007 u miratuan edhe tre akte nnligjore (rregullore).32 Duke pasur parasysh numrin e vullnetarve t huaj t cilt jan t angazhuar n Maqedoni, sht e rndsishme t theksohet miratimi i Rregullores pr mnyrn, procedurn dhe evidencn pr dhnien e plqimit pr vullnetarizm t personave t huaj n Republikn e Maqedonis. N nenin 3 t ksaj rregullore jan vrtetuar m shum dokumente t nevojshme pr dhnien e plqimit t personit t huaj n vend (krkesa, marrveshja dhe programi pr vullnetarizm, deklarata se personi nuk sht dnuar pr kundrvajtje, kopje
29 30 31 32 Ligji pr vullnetarizm. (Gazeta zyrtare e RM nr. 85/2007). Ligji pr marrdhnie pune (teksti i pastruar). (Gazeta zyrtare e RM nr. 16/2010), neni 56. Ibid, neni 61. Rregullorja pr formn dhe prmbajtjen e librezs vullnetare, mnyra e lshimit t saj dhe regjistrimi i t dhnave, Rregullorja pr mnyrn, procedurn dhe evidencn pr dhnien e plqimit pr vullnetarizm t personit t huaj n Republikn e Maqedonis dhe Rregullorja pr mnyrn e udhheqjes s evidencs s puns vullnetare. (Gazeta zyrtare e RM nr. 128/07).

73

nga regjistrimi n Regjistrin qendror, gjegjsisht gjykata prkatse dhe lartsia dhe mnyra e mbulimit t shpenzimeve t rrugs dhe shpenzimeve pr qndrim). Nga ana tjetr, Rregullorja nuk parasheh korniz kohore ku organi kompetent duhet ta jep plqimin, q si pam do shohim m posht n hulumtim, paraqet sfid serioze n punn e organizuesve t puns vullnetare. M n fund, n funksion t sigurimit t kornizs afatgjate pr zhvillim t vullnetarizmit, n shtator t vitit 2010 Ministria e Puns dhe Politiks Sociale t Republiks s Maqedonis e miratoi Strategjin pr promovimin dhe zhvillimin e vullnetarizmit (2010-2015) dhe planin pr zbatim (Plani aksionar). Si qllim kryesor i Strategjis sht caktuar sigurimi i zhvillimit t vazhdueshm, promovimi dhe forcimi i angazhimit vullnetar n vend. N kt dokument jan vrtetuar subjektet pr realizimin e strategjis, ndrsa sht parapar edhe formimi i kshillit nacional pr zhvillim t vullnetarizmit si trup me kompetenc primare pr promovimin dhe zhvillimin e vullnetarizmit. Gjithashtu, strategjia dhe instrumentet dhe metodat pr rritjen e nivelit dhe vetdijes pr vullnetarizm t cilat duhet t aplikohen n pes vitet e ardhshme.33

Prfundime nga intervistat e realizuara me organizatat qytetare

Sipas prgjigjeve t prfaqsuesve t organizatave me t cilt u realizua intervista, mund t prfundohet se vullnetart paraqesin resurs shum t rndsishm. T gjith prfaqsuesit deklaruan se punojn rregullisht me vullnetar, gjat s cils numri i tyre lviz nga 5 deri 1.500 vullnetar. Gjat ksaj, funksionimi i katr nga tet organizatat e prfshira bazohet n vullnetart, gjegjsisht nuk kan asnj t punsuar. Nj pjes e organizatave kan numr m t vogl t personave me angazhim t rregullt vullnetar t cilt do dit jan t inkuadruar n punn e organizats dhe baza e t dhnave nga nj numr i madh i vullnetarve potencial t regjistruar, t cilt aktivizohen gjat organizimit t ngjarjeve me natyr t ndryshme dhe aktivitete t tjera m t mdha. I till sht shembulli me nj organizat t re rinore q vepron n fushn e mbrojtjes s mjedisit jetsor dhe zhvillimit t qndrueshm. Kjo organizat ka 28 vullnetar aktiv t cilt jan t angazhuar do dit dhe baz e t dhnave q numron mes 280 dhe 300 antar, t cilt aktivizohen gjat organizimit t projekteve dhe ngjarjeve m t mdha. Natyra e angazhimit vullnetar sht mjaft e llojllojshme, duke lvizur nga inkuadrimi n prgatitjen dhe implementimin e projekteve t ndryshme, organizimin e puntorive, mbajtjen e kurseve t gjuhs, zbatimin e aksioneve t ndryshme, puna n qendrat ditore, deri n kryerjen e punve administrative dhe detyrave m t rndomta t puns. T gjitha organizatat e intervistuara jan t nj mendimi se kontributi i vullnetarve pr organizatn sht shum i rndsishm pr zhvillimin dhe suksesin e organizats. Lidhur me interesimin pr vullnetarizm dhe motivimin e vullnetarve, n prgjithsi
74 33 Ministria e Puns dhe Politiks Sociale e Republiks s Maqedonis. (2010). Strategjia pr promovimin dhe zhvillimin e vullnetarizmit (2010-2015) dhe plani pr zbatim (Plani aksionar). Shkup.

ekziston interesim i vogl pr vullnetarizm, kryesisht me karakter afatshkurtr. Katr nga tet organizatat e intervistuara deklaruan se interesimi dhe motivimi te vullnetart n fillim sht i madh, por shpejt bie dhe pas nj kohe t shkurtr t njjtit heqin dor. Si shkaqe pr kt rnie ceken qllimet e vendosura t paqarta dhe pritjet e gabuara t vullnetarve. Nj pjes e organizatave mendojn se nj nga faktort motivues pr vullnetarizm sht shpresa pr punsim nse ka rast pr kt, derisa nj pjes e vogl kt e bjn nga shkaqe t pastra altruiste. Si shkaqe kryesore pr mosinteresimin pr vullnetarizm ceken gjendja e keqe ekonomike dhe papunsia, edhe pse si deklaroi nj lider i organizats rinore nga Manastiri, pikrisht ajo (papunsia) do t duhej t jet stimul pr vullnetarizm, m tej mosbesimi dhe perceptimi i keq pr organizatat qytetare, apatia dhe niveli i ult i vetdijes, mospasja e strategjis pr trheqjen e vullnetarve, si edhe promovimi i pamjaftueshm i vullnetarizmit. Gjithashtu, nj nga shkaqet e prmendura n intervistat sht edhe sistemi arsimor n shtet, i cili nuk i orienton t rinjt se krahas arsimit joformal, personaliteti ndrtohet edhe prmes arsimit joformal dhe se me vullnetarizmin n ndonj organizat m leht mund t msojn dhe t fitojn shkathtsi plotsuese t cilat m s miri do ta formojn personalitetin e tyre n t ardhme, si prmendi nj prfaqsues i organizats me prvoj shumvjeare me vullnetar. Mosinteresimi, gjegjsisht interesimi shum i vogl pr vullnetarizm sht prmendur si problem kryesor me t cilin ballafaqohen organizatat gjat krkimit dhe angazhimit t vullnetarve. Aspekti financiar gjithashtu sht faktor i rndsishm. Numr i madh i individve refuzojn t punojn pa kompensim dhe e llogaritin vullnetarizmin si shfrytzim t fuqis s puns pa pages, gjat s cils nuk shihen prfitimet nga vullnetarizmi. Nga ana tjetr, organizatat shpesh nuk disponojn me mjete dhe kushte pr udhheqje me vullnetarizm dhe program dhe aktivitete t qarta n t cilat do t inkuadroheshin. N kt kontekst, dy organizata i theksuan veanrisht qasjen dhe kualitetin e programit, si dhe qndrueshmrin, gjegjsisht mbajtjen e vullnetarve n afat t gjat n organizat. sht shum leht t grumbulloni numr t madh t vullnetarve, por problemi m i madh sht ta mbani at numr n interval m t gjat kohor deklaroi nj nga bashkbiseduesit. N raport me ndryshimet dhe prmirsimet e mundshme t cilat i solli Ligji pr vullnetarizm, pjesa m e madhe e organizatave t intervistuara e ndajn mendimin se miratimi i ligjit ishte e domosdoshme pr shkak t rregullimit t statusit t vullnetarit. Megjithat, shumica mendojn se asnj nga organizatat e as njerzit nuk jan sa duhet t informuar pr ekzistimin e ktij ligji dhe dispozitat e tij. Prve ksaj, shumica e organizatave t intervistuara mendojn se me miratimin e ligjit mjaft kan komplikuar procedura t caktuara dhe ankohen me ngadalsin e institucioneve t shtetit. Veanrisht ktu u theksuan problemet dhe vshtirsit me t cilat ballafaqohen organizatat n procedurat pr lshimin e pajtimit pr vullnetarizm pr personat e huaj nga ana e Ministris s Puns dhe
75

Politiks Sociale dhe rregullimin e qndrimit t tyre. Organizatat mendojn se procedura e gjat dhe e ngadalshme vepron n mnyrs jo motivuese mbi personat e interesuar pr vullnetarizm q ka rezultuar me heqje dor nga vullnetarizmi i personave t caktuar t huaj. N numr t madh t rasteve vullnetart aspak nuk e refuzojn ose e refuzojn kt pajtim para skadimit t angazhimit t tyre vullnetar, m shum muaj pasi q jan rregulluar dokumentet e dorzuara t rregulluara me Ligj. sht e rndsishme t prmendet se ajo q nuk ekziston afat ligjor ku Ministria duhet t prgjigjet sipas krkess. Nj shembull pozitiv pr funksionimin e puns vullnetare sht gjimnazi ndrkombtar NOVA n Shkup, ku nga themelimi i shkolls e deri m sot me sukses sht realizuar Programi pr pun vullnetare (Community Service). N kuadr t ktij programi, do nxns n shkoll duhet t punoj s paku 10 or n vjet pun vullnetare, gjat s cils mund t inkuadrohet n projekte ose iniciativa me karakter t ndryshm. Nj nga qllimet e Programit pr pun vullnetare sht t prmirsohet kualiteti i t msuarit te nxnsit, q t ndikohet mbi nevojat e bashksis, prmes shrbime t drejtprdrejta, si dhe t forcohen ndjenjat qytetare dhe shoqrore te nxnsit. N kt program do vjet marrin pjes rreth 230 nxns. Sipas statistiks s shkolls, m shpesh inkuadrohen n projekte pr riciklimin dhe mbrojtjen e mjedisit jetsor, organizata si jan Habitat for Humanity, Kryqi i Kuq, Megjashi, Kopshti zoologjik n Shkup dhe iniciativa Dita e drurit.34

76

34 Si mirnjohje pr punn e suksesshme, shkolla kt vit ka fituar dy mime, dhe at mimi i par Investimi n bashksi n kategorin e ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme si pjes e projektit Prgjegjsia shoqrore e ndrmarrjeve n RM n organizim t Trupit koordinues pr prgjegjsi shoqrore t ndrmarrjeve (TKPSHN), si dhe mimi pr filantropi, gjegjsisht institucioni q ka dhn kontribut t veant drejt krijimit t rrethimit pozitiv t praktikave filantropike n Maqedoni, q e jep Qendra pr zhvillim institucional (CIRA).

t rinjt dhe vullnetarizmi n maqedoni

N kuadr t hulumtimit, u anketuan gjithsej 350 persona nga 27 qytete n shtet. Rezultatet nga anketa tregojn se pothuaj t gjith t anketuarit (98%) u deklaruan se kan dgjuar pr vullnetarizmin. Prej tyre, 39,83% deklaruan se kan qen vullnetar n ndonj organizat ose institucion, derisa 61,17% asnjher nuk kan qen vullnetar. Ktu duhet t theksohet se sipas prgjigjeve dhe komenteve t marra nga t anketuarit, fitohet prshtypja se nj pjes prej tyre i ngatrrojn, gjegjsisht i barazojn termet vullnetar dhe praktikant.

A keni qen ndonjher vullnetar n ndonj organizat, institucion etj.? , .?

Po

Jo

N pyetjen sa sht i zhvilluar vullnetarizmi n Maqedoni, numri m i madh i t 2. , : anketuarve (73,64%) mendojn se vullnetarizmi n Maqedoni sht pak i zhvilluar, mjaft i zhvilluar derisa 9,17% mendojn se aspak nuk sht i zhvilluar. 17,19%, ,

, 20, 29 % T pyetur rreth gjatsis tyre vullnetare, 20,29% t anketuarve t cilt n s prvojs s 1 , 27,se kan qen vullnetar kan pyetjen e mparshme kan cekur 54 % 1 3 , deklaruar se kan m pak prvoj %) 1 3 . gjysma e t se nj muaj (52, 17 vullnetare, 27,54% mes dhe 3 muaj, derisa m shum se 78, 88 % anketuarve , gjat se (52,17%) kan prvoj vullnetare m 3 muaj. Nga t . anketuarit t cilt nuk kan pasur prvoj vullnetare deri m tani 78,88% u do kishin vullnetar, derisa pjesa tjetr nuk do t kishte deklaruan se t dashur t jen , jen vullnetar , dashur t ( 73, 64 %) n ndonj organizat ose institucion. 17, 19 %, 9, 17 % .

Grafiku 1. A keni qen ndonjher vullnetar n ndonj organizat, institucion etj.?

77

 , ( 73, 64 %) , 17, 19 %, 9, 17 % .
2. , :

, :

pak e zhvilluar mjaft e zhvilluar aspak nuk sht e zhvilluar

Grafiku 2. Sipas mendimit tuaj, vullnetarizmi n Maqedoni sht:

e madhe28 % 34,1% mendojn se sht informimi i 20 % pr 11, ose , pamjaftueshm pr mundsit 11,28% e 28, 98 % , vullnetarizm, . prmendin mungesn e kohs, derisa 20% mendojn se kjo 28,98 % nga t anketuarit, derisa pr tjetr kan prendur 5,64 %. Si shkaqe t tjera, m

T 34, 1 % problemi m i , pyetur cila sht pengesa ose madh gjat vullnetarizmit, pjesa m

sht 5,e kompensimit n t holla. T gjith t siprprmendurit jan prgjigjur mungesa 64 %. , s shpeshti prmenden ? 3. jo motivimi dhe mosinteresimi te t rinjt pr vullnetarizmin, t kuptuarit joadekuat t termit vullnetarizm dhe jo informimi pr beneficionet t cilat dalin nga vullnetarizmi.

, .

Cila sht pengesa ose problemi m i ? madh te vullnetarizmi?

54
mungesa e kohs mungesa e kompensimit n t holla mosinformimi pr mundsit pr vullnetarizm t gjitha t lartprmendurat t tjera

Grafiku 3. Cila sht pengesa ose problemi m i madh te vullnetarizmi? N pyetjen njohin nga rrethina m e afrt q sht/ose ka qen vullnetar, nse dike / , 73, 35 % jan deklaruar pozitivisht. . 73,35% , Nga numri i prgjithshm i t anketuarve, n pyetjen nse kan dgjuar pr programe ose organizata t 29 % pr vullnetarizm t shtetasve maqedonas , 42,cilat ofrojn mundsi , 57, 71 % jasht vendit me shpenzime t mbuluara, 42,29% jan86 % derisa 57,71% . , 46, deklaruar pozitivisht, nuk pr , Krahas ksaj, 46,86% 53, 14 % kan dgjuar programe dhe organizata t tilla. jan deklaruar se . me vullnetar t huaj n Maqedoni, derisa negativisht rreth ksaj pyetje jan jan njoftuar deklaruar 53,14% t anketuarve.

78

, . 8 , 4 4 . ,

vullnetart e huaj n maqedoni

Pr ta kuptuar m mir situatn me vullnetarizmin n Maqedoni, u realizuan edhe anketa t shkurta anonime mbi grup reprezentues t vullnetarve t huaj n Maqedoni. Me anketn u prfshin gjithsej 8 vullnetar t huaj, prej t cilve 4 punojn n organizata n Shkup dhe 4 n brendi t shtetit. Nga numri i prgjithshm i t anketuarve, shtat kan ardhur si vullnetar n Maqedoni prmes Servisit Vullnetar Evropian t programit T rinjt n aksion dhe nj prmes Korpusit paqsor. Nga vullnetart e anketuar t ardhur prmes Servisit Vullnetar Evropian, t gjith t shtat kan ardhur pr vullnetarizm n shtet n periudh mes 6 dhe 12 muajve, derisa vullnetart nga Korpusi paqsor ka ardhur n periudh m t gjat prej nj viti, duke marr parasysh se programi nnkupton minimum 2 vjet obligim pr shrbim. N pyetjen cili ka qen motivimi i tyre q t bhen vullnetar n Maqedoni, pes prej tet t anketuarve jan deklaruar se i ka trhequr projekti dhe aktivitetet e mira n t cilat sht kyur organizata ku vullnetarizojn, m tej interesimi pr Ballkanin dhe dshira q t njoftohen me vend dhe kultur t re nga ky rajon. Si prparsi kryesore t vullnetarizmit n Maqedoni, pjesa m e madhe prej t anketuarve i kan prmendur bukurit e vendit, mikpritjen e popullit lokal dhe ushqimin, si dhe pozitn e mir gjeografike, t volitshme pr udhtim npr m shum vende t Ballkanit. Si mungesa kryesore, vullnetart e huaj n Maqedoni i cekin problemet me vizn dhe procedurn e gjat pr nxjerrjen e lejes pr qndrim dhe vullnetarizm nga organet, korrupsionin, barrierat gjuhsore dhe infrastrukturn e keqe. T pyetur pr mendimin e tyre rreth motivimit t rinjve n Maqedoni q t jen vullnetar, katr t anketuar kan deklaruar se nuk shohin motivim pr vullnetarizm te t rinjt n Maqedoni. Ekziston munges e shembujve pozitiv dhe vetdije shum e dobt pr ekzistimin e programeve vullnetare, si sht Servisi Vullnetar Evropian dhe Korpusi paqsor. T tjert mendojn se pjesrisht ekziston motivim te nj grup i caktuar i t rinjve ambicioz dhe se kan njohur shum shembuj t mir t organizatave rinore vullnetare dhe individve, por ekzistojn edhe t tilla t cilat nuk i shfrytzojn mundsit ekzistuese pr vullnetarizm. Si rekomandim q mund t bhet pr trheqjen e numrit m t madh t vullnetarve, vullnetart e huaj t anketuar mendojn se sht e nevojshme informim m i madh dhe promovim i vullnetarizmit dhe programet e kapshme vullnetare, jo vetm n organizatat, por edhe n shkolla. N kt drejtim, jan t domosdoshme ndryshime n sistemin arsimor, dshmi nga ish vullnetar pr prvojat e tyre dhe mbshtetje t organizatave q punojn me vullnetar.

79

PRFUNDIME

N baz t hulumtimit t realizuar, mund t nxirren prfundime pr situatn momentale me vullnetarizmin, problemet dhe sfidat me t cilat ballafaqohen organizatat qytetare n Maqedoni. Edhe pse sht vendosur korniza ligjore pr rregullimin e vullnetarizmit, prfshirja e vullnetarve n vend sht akoma e vogl. N dobi t ksaj sht edhe vlersimi i njzshm se mungon vetdija pr natyrn dhe prparsit e vullnetarizmit. Nj pjes e rregulloreve ligjore paraqesin penges dhe rrethana t vshtira pr organizuesit e puns vullnetare, veanrisht gjat organizimit t puns vullnetare pr personat e huaj. Gjithashtu, sht evidente edhe mungesa e transparencs dhe informatave t qarta pr rregullat ligjore ndaj t cilave duhet ti prmbahen edhe vullnetart dhe organizuesit e puns vullnetare. Prve ksaj, legjislatura nuk mund t jet baz e vetme pr zhvillimin dhe avancimin e vullnetarizmit. Jan t domosdoshme programe pr informim, promovim dhe nxitjen e vullnetarizmit, si dhe inkurajimi i angazhimit afatgjat. N kt kuptim, efekt pozitiv do t kishte zhvillimi i rrjeteve nacionale dhe rajonale pr vullnetar dhe dhnia e shprblimeve vjetore shtetrore pr vullnetart m t suksesshm, me qllim q t veprohet n rritjen e motivimit t vullnetarve. Duket se faktor m i rndsishm pr zhvillimin e mtejshm t vullnetarizmit sht roli i sektorit qeveritar, si promotor dhe nxits i vullnetarizmit, i cili mund t kontribuoj prmes mbshtetjes financiare t organizatave q punojn me vullnetar. Nga ana e vet, organizatat duhet t ken program t qart pr pun me vullnetart dhe projekte konkrete dhe aktivitete n t cilat do t mund t marrin pjes aktive. N rekrutimin e vullnetarve tu mundsohet trajnim dhe trajnim i vazhdueshm gjat puns vullnetare, me qllim q t nxitet zhvillimi i shkathtsive individuale t vullnetarve.

80

Bibliografia
Association of Voluntary Service Organizations. Legal Position of Volunteers in the United Kingdom, p.3. Available at: www.ukvf.org.uk/Legal%20Status%20UK.doc Cnaan, R.A., Handy, F., & Wadsworth, M. (1996). Defining Who is a Volunteer: Conceptual and Empirical Considerations. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, 25(3), p 364383. Marta, E., Pozzi, M. Young People and Volunteerism: A Model of Sustained Volunteerism during the Transition to Adulthood. In: Journal of Adult Development. (2008). vol. 15, Issue 1, p35. Ollis, T., Volunteers, Ideology and Practice, Towards a New Century of Volunteerism. In: Ethos P-6, 2001 Term 2, Vol. 9 Issue 2, p1, Young, R.D., Volunteerism: Benefits, Incidence, Organizational Models, and Participation in the Public Sector. University of South Carolina, Institute for Public Service and Policy Research, p.3. Ligji pr vullnetarizm. (Gazeta zyrtare e RM nr. 85/2007). Ligji pr marrdhnie pune (teksti i pastruar). (Gazeta zyrtare e RM nr. 16/2010), neni 56. Ivanova M. Vullnetarizmi n Maqedoni: gzimi i dhurimit. N: MCMS. Praktikat qytetare, nr. 4, Shkup, fq. 10. Ministria e Puns dhe Politiks Sociale e Republiks s Maqedonis. (2010). Strategjia pr promovimin dhe zhvillimin e vullnetarizmit (2010-2015) dhe plani aksionar pr zbatim (Plani aksionar). Shkup. MCMS. (2006). Besimi dhe bamirsia n Republikn e Maqedonis. Shkup, fq. 57-64. MCMS. (2007). Prgjegjsia shoqrore e qytetarve. Shkup, fq. 34. MCMS. (2009). Prgjegjsia shoqrore e qytetarve. Shkup, fq. 29-30. MCMS. (2010). Vetperceptimi pr shoqrin civile Raport nga anketa organizativ Civikus Indeksi i shoqris civile. Shkup, fq. 67. Rregullorja pr formn dhe prmbajtjen e librezs vullnetare, mnyra e lshimit t saj dhe regjistrimi i t dhnave, Rregullorja pr mnyrn, procedurn dhe evidencn pr dhnien e plqimit pr vullnetarizm t personit t huaj n Republikn e Maqedonis dhe Rregullorja pr mnyrn e udhheqjes s evidencs s puns vullnetare. (Gazeta zyrtare e RM nr. 128/07).

81

Bojana jovanovska

vullnetart n organizatat soCiale dhe humanitare

rezyme prfundimtare
Me vendosjen e parimit t pluralizmit n kuadr t mbrojtjes sociale dhe puns sociale imponohet edhe nevoja e hulumtimit t karakteristikave dhe veorive t aktorve t ndryshm, t cilt paraqiten n rolin e bartsve dhe realizuesve n fushn e veprimtaris sociale. Mes mekanizmave alternative pr sigurimin e shrbimeve sociale bhen m prezent vullnetart, t cilt formalisht ose jo formalisht, angazhohen n disa nga organizatat ose institucionet t cilt kryejn veprimtari sociale dhe humanitare. Prej ktu, q t realizohet mobilizimi strategjik i vullnetarve, si dhe zhvillimi dhe avancimi i veprimtaris vullnetare, paraqitet nevoja pr njohjen e karakteristikave t profilit t vullnetarve t cilt ndrmarrin rolin e realizuesve t drejtave dhe aktiviteteve n kuadr t organizatave qytetare, t cilt merren me pun sociale dhe humanitare. Problematika q prpunohet n kt rrfim, para s gjithash prmes hulumtimit q u realizua pr kt qllim, ka pr detyr tu prgjigjet disa pyetjeve lidhur me vullnetarizmin, dhe at: Cili sht profili i prgjithshm i personave t cilt vullnetarizojn n organizata sociale dhe humanitare? Cilat jan motivet kryesore q i nxitin njerzit t angazhohen n aktivitete vullnetare?

hyrje
Vullnetarizmi ekziston me shekuj prapa. Pa dallim nse sht emruar si mephato n Bocman, minga n Ekuador, gotongroyong n Indonezi, vullnet i mir n Rusi, kwitango n Ruand, ubuntu n Amerikn Jugore ose shramadana n Azin Jugore, vullnetarizmi sht fenomen universal njerzor q paraqitet n kuadr t gjitha kulturave, nivele ekonomike, moshave, gjinive etj. (United Nations Volunteers 2005: 8).
82

Njerzit n shoqri t ndryshme kan njohuri t caktuara pr vullnetarizmin t bazuara

n doke dhe tradita lokale, por vlersimi i kontributit t vullnetarve ndryshon n mas t madhe. N shum nivele nuk ekziston t kuptuarit e prbashkt t rolit t vullnetarizmit ose vlersim i prbashkt i kontributeve t vullnetarizmit n shoqri, n prgjithsi. Bazat teorike, historike dhe praktike t puns vullnetare e kan prejardhjen nga Anglia, SHBA dhe Kanada. Por puna vullnetare ka histori shum t vjetr, pasiq me vullnetarizmin takohemi q para 500 vjetve para epoks son n Kin dhe n Greqi. Mendohet se ndihma sht e vjetr sa edhe vet civilizimi. N koht antike kjo ka qen praktik e prditshme. Kshtu n Greqin antike dhe n Rom kan ekzistuar ndrtesa t caktuara ku ndihm kan mundur t marrin t gjith personat q kan nevoj. N Kinn e vjetr kan ekzistuar strehimore pr pleq, pr fmij dhe pr t varfrit (Donevska 1999: 64). N shekullin 17 nj grup vullnetarsh kan punuar bashk pr krijimin e shoqrive bamirse pr sigurimin e ndihms t varfrve kur familjet e tyre nuk kan qen n mundsi ta sigurojn. N shekullin 18 dhe 19 prpjekjet e vullnetarve kontribuojn pr prmirsimin e transportit, shndetsis, komunikimit, siguris publike dhe arsimit. Gjithashtu vullnetart i prfaqsojn praktikat m t mira shndetsore, t drejtat e grave, t drejtat e puns etj. Vullnetarizmi sht prodhim i mjedisit t vet. far bjn vullnetart dhe cilt jan ata sht prodhim i dokeve dhe traditave, si dhe t politikave publike dhe prapavijs juridike. Kur politikat publike dhe kornizat ligjore e lehtsojn pjesmarrjen dhe i reduktojn barrierat potenciale, qytetart inkurajohen dhe inspirohen q t vullnetarizojn pr zhvillimin e mjedisit. Vullnetarizmi sht vendosur n parimet e zgjidhjes dhe vullnetit t lir, q flet pr faktin se mnyrat dhe format n t cilat do t realizohet n mas t madhe do t dallohet njra nga tjetra. Prej ktu, prpjekjet pr pranimin dhe mbshtetjen e vullnetarizmit duhet t bazohen n t kuptuarit e qart t rolit t vullnetarizmit n kontekst t traditave dhe normave t ndryshme kulturore, sociale, religjioze dhe historike. Sipas Majkll Sher (Michael E. Sherr 2008: 10-13), vullnetarizmi mund t definohet si zgjidhje q t veprohet pr njohjen e nevojs, me qndrim pr prgjegjsi sociale dhe pa kujdes pr profit financiar. Zgjidhja pr veprim duhet ti tejkaloj obligimet themelore t individit t caktuar. J. Van Till (. Van Til) e definon vullnetarizmin si do aktivitet t pa dhunshm dhe vullnetar, t drejtuar nga dhnia e ndihms t tjerve dhe q n mnyr primare nuk sht e lidhur me pranimin e kompensimit financiar (sipas Vranegllovski 2002: 70). Sipas tij, aksioni vullnetar llogaritet do aktivitet individual ose grupor, q n mnyr primare nuk sht lidhur pr imperativt biologjike, dobin ekonomike ose autoritetin e fuqis, por sht e lidhur me realizimin vullnetar t interesave t prbashkta. Vullnetarizmi sht fenomen kompleks q sht nn ndikimin e nj numri t madh t faktorve individual dhe shoqror. Paolii (Paolicchi) (Sherr 2008: 8) flet se vullnetarizmi sht konstruksion kompleks q nuk mund t definohet prmes nj karakteristike t vetme,
83

si pr shembull puna pa pages. Ai tregon se studimet e bazuara n nj karakteristik ose aktivitet e shtrembrojn natyrn e vullnetarizmit, pasi q supozojn krkim pas ligjeve universale dhe formale nga shkaqe psikologjike, konjunktive dhe emocionale, nn ndikim t faktorve t jashtm, si jan familja dhe rrjetet sociale, arsimi, statusi socio-ekonomik, religjioni ose besimi shpirtror, politika dhe shkalla deri te cila kultura e tyre e thekson rndsin nga kujdesi social dhe ndihma t tjerve. Sipas Gidron (Gidron) (Donevska 1999: 94), fuqia e aktivitetit vullnetar del nga ajo se: ` ` ` ` Vullnetart gjejn forma t ndryshme jo konvencionale t puns me rastet sociale; Vullnetart me sukses e animojn bashksin lokale dhe jan m efikas lidhur me institucionet tjera; Vullnetart punojn m me kualitet me palt; Vullnetart ndikojn mbi zhvillimin e veprimtaris sociale dhe n mnyr t drejtprdrejt mbi raportet demokratike n shoqri. Gjat viteve t fundit vrehet nj lloj revolucioni i aktiviteteve vullnetare. N t vrtet, vullnetarizmi n kuptimin klasik edhe m tej ekziston, por prjeton nj transformim t caktuar pr shkak t vetdijes s rritur t njerzve, paknaqsi nga shrbimet shtetrore dhe private, krkesa e llojeve t reja t ndihms, t cilat nuk mund t sigurohen nga ana e familjeve. Studimet pr vullnetarizmin t bra nga ana e Karmer (Cramer) (Donevska 1999: 86) flasin se shfrytzuesit e ndihms sociale ndjehen m t sigurt n kontaktet me shrbimet profesionale sociale. Ai rekomandon bashkpunim m t madh t shrbimeve vullnetare me vullnetart, pasi q vullnetart veprojn si dor e zgjatur e puntorve profesional. Shum shpesh sht i pranishm konstatimi se ekziston munges e besimit t ndrsjell mes vullnetarve dhe puntorve profesionist. Donevska (1999: 95) i klasifikon individt t cilt vullnetarizojn n sektorin joqeveritar ose qeveritar, dhe at n: ` ` ` ` ` Vullnetar n grupe pr vet ndihm; Aktivitete t institucioneve humanitare; Aktivitete t organizatave fetare-humanitare; Vullnetar n kuadr t institucioneve shtetrore; Vullnetar n organizata joqeveritare.

Legjislatura maqedonase, me Ligjin pr vullnetarizm nga viti 2007, e definon vullnetarin si person fizik q jep shrbime, shkathtsi dhe njohuri n dobi t personave tjer, organeve, organizatave dhe institucioneve tjera, n baz vullnetare dhe pa dobi tjetr financiare ose personale. Aktiviteti vullnetar ka t bj me dhnien vullnetare t shrbimeve personale, njohurive dhe shkathtsive ose kryerjen e aktiviteteve tjera n dobi t personave tjer,
84

organeve, organizatave dhe institucioneve, pa kompensim (Ligji pr vullnetarizm 2007).

Me qllim q t fitohet fotografi pr profilin e caktuar t prgjithshm t vullnetarve t cilt jan t angazhuar n kuadr t organizatave sociale dhe humanitare t shoqris civile, u realizua hulumtimi q prbhej nga anketimi i vullnetarve n organizatat qytetare. N t vrtet, anketimi u realizua n periudhn nga shtatori deri dhjetori i vitit 2010 n organizatat qytetare q merren me veprimtari sociale dhe humanitare, n nivel t qytetit t Shkupit. Pr qllimet e ktij hulumtimi u shfrytzua ekzemplari prej gjithsej 84 njsive vullnetarve nga 16 organizata qytetare, gjegjsisht: ` ` 42 vullnetar nga 8 organizata qytetare t regjistruar n Regjistrin e shoqatave nga fusha e mbrojtjes sociale pran Ministris s Puns dhe Politiks Sociale; dhe 42 vullnetar nga 8 organizata qytetare t cilat merren me veprimtari socialehumanitare. Anketimi i vullnetarve u realizua n form t shkruar dhe ishte anonime. Pyetsori anketues prbhej nga dhjet pyetje t cilat kishin t bjn me karakteristikat sociodemografike t vullnetarve, si dhe pr motivet e angazhimit n punn vullnetare.

vullnetart n organizatat soCiale dhe humanitare

Vullnetart dhe organizatat qytetare
Vullnetarizmi sht pjes kryesore e do shoqrie moderne. Duke vullnetarizuar, qytetart mund t japin kontribut t rndsishm ndaj zhvillimit shoqror dhe ekonomik t bashksis, si dhe ta zgjerojn ndikimin dhe kapacitetin e organizatave t shoqris civile. N t njjt koh, vullnetart kan mundsi ti zhvillojn edhe shkathtsit e veta personale (Haxhi-Miceva 2007). Dukuria e organizatave qytetare gjat viteve t nntdhjeta t shekullit t kaluar dhan kontributin e tyre n zhvillimin e vullnetarizmit n vend. Organizatat qytetare kryesisht organizonin aktivitete t ndryshme t cilat realizoheshin vetm prmes puns dhe angazhimit vullnetar. Megjithat, historia e vullnetarizmit t vrtet n Maqedoni mund t ndrlidhet me SOS-telefonin pr ndihm fmijve dhe t rinjve q filluan me pun n vitin 1993 dhe SOS-telefoni kundr dhuns s grave dhe fmijve t hapur n vitin 1994 (Stojkova 2004: 31). N kohn m t re trendi i vullnetarizmit n Maqedoni, qoft t bhet fjal pr sektorin qeveritar ose joqeveritar, shnon rritje t madhe, pjesrisht nn ndikimin e trendve botror, por edhe zhvillimin e perspektivave t reja t aktivitetit vullnetar. Strategjia nacionale pr t rinjt e Republiks s Maqedonis e miratuar n vitin 2006 thekson se zhvillimi dhe forcimi i shoqris civile, shoqatat vullnetare dhe shoqrore jan hap i domosdoshm pr promovimin e shoqris me prgjegjsi dhe garanci pr demokracin.
85

N Maqedoni vullnetart n num t madh jan inkuadruar n organizatat joqeveritare, kshtu q mund t thuhet se edhe vet sektori joqeveritar n mas t madhe bazohet pikrisht tek vullnetart. Sipas disa vlersimeve paraprake (Stojkovski sipas Donevska 2006: 195), sektori joqeveritar n Maqedoni ishte identifikuar si jo i njohur dhe joefikas. Shkaqet kryesore pr kt ishin mosekzistimi i praktiks s puns me vullnetar t cilt dshirojn ta ofrojn kohn e tyre t muar pr nevojat e organizatave. N t njjtn koh, aktivizimi i sektorit joqeveritar ishte shpesh i prcjell me prvoja t pamjaftueshme nga ana e aktivistve. Edhe pse gjendja gradualisht prmirsohet, megjithat akoma sht prezent se vullnetart shpesh ad-hok inkuadrohen n punt. T cilat krkojn prgatitje t veant dhe shkathtsi t caktuara (Donevska 2006: 194). Kuadri i prhershm n organizatat shpesh nuk paguhet. M s shpeshti kto jan ekipe t vogla nga entuziast ose njerz t cilt n kt mnyr shpresojn n vijn deri te nj fitim i vogl. Nga sektori joqeveritar n Maqedoni rreth 30% jan organizata t cilat kan pik t prbashkt me veprimtarin sociale. Prej ktu edhe pjesa m e madhe e vullnetarve jan t inkuadruar n aktivitete t cilat jan t lidhura me sfern sociale. N t vrtet, sipas disa hulumtimeve, 10% t qytetarve punojn vullnetarisht n organizata qytetare (MCMS 2009: 34), prej t cilave numri m i madh (13,9%) jan vullnetar n organizata sociale dhe humanitare (MCMS 20009: 32).

Vullnetart dhe veprimtaria sociale-humanitare

Puna vullnetare n kuadr t veprimtaris sociale-humanitare parqet aktivitet njerzor ku n mnyr t vazhdueshme dhe t organizuar merret pjes n kryerjen e punve t caktuara nga fusha e mbrojtjes sociale, q bazohet n motive humane, vullnetarizm dhe jo profesionalizm. Prmes promovimit t trendit t prhershm t ndryshimeve, shoqria moderne shkakton modifikim t vullnetarizmit si fenomen kompleks shoqror, n pajtim me fotografin e vazhdueshme sociale t shoqris. Sigurimi i t drejtave dhe shrbimeve sociale ngadal transferohet nga bartsit primar, gjegjsisht shteti dhe rritet n prgjegjsi t barabart mes aktorve t ndryshm. Veprimtaria sociale, para s gjithash e kuptuar si mbrojtje sociale, paraqet sistem t masave, aktiviteteve dhe politikave pr pengimin dhe tejkalimin e rreziqeve themelore sociale, n t cilat sht i ekspozuar qytetari gjat jets, pr zvoglimin e varfris dhe prjashtimit social dhe pr forcimin e kapacitetit t tij pr mbrojtje sociale (Ligji pr mbrojtje sociale 2009). Parimi i pluralizmit n dhnien e shrbimeve nga mbrojtja sociale do t thot se krahas shtetit q sht barts kryesor i mbrojtjes sociale, n mbrojtjen sociale t inkuadrohen edhe barts tjer: persona privat juridik, persona fizik dhe shoqata
86

t qytetarve, gjegjsisht sektori joqeveritar.

Shoqatat e qytetarve paraqesin shoqat ku qytetart lirisht mund t shoqrohen pr shkak t realizimit dhe mbrojtjes s t drejtave dhe interesave ekonomike, sociale, kulturore, shkencore, profesionale, arsimore, humanitare, rekreative e tjera (Ligji pr shoqata t qytetarve dhe fondacioneve 2010). Ato mund t kryejn pun t caktuara nga mbrojtja sociale t rregulluara me Ligjin pr mbrojtje sociale, nse jan regjistruar pr realizimin e qllimeve dhe detyrave nga fusha e mbrojtjes sociale (Ligji pr mbrojtje sociale 2009), derisa organizatat humanitare dhe fetare jan n form t shoqrimit dhe organizimit vullnetar pr shkak t promovimit t veprimtarive humanitare dhe arritjes s prparimit social me pun vullnetare (Fjalor i termeve nga mbrojtja sociale 2000). Kto organizata me pajtim t paraprak nga Ministria e Puns dhe Politiks Sociale mund t japin shrbime t caktuara personave t cilt gjenden n rrezik social dhe atyre q u nevojitet ndihm (Ligji pr mbrojtje sociale 2009). N kuadr t Ligji pr mbrojtje sociale, n vendin ku flitet pr dhnien e beneficioneve sociale pr shkak t mbrojtjes sociale t kategorive t caktuara t personave (p.sh. t varfrit, pleqt, persona me nevoja t veanta etj.) theksohet edhe puna vullnetare si mjet i programit pr ballafaqimin me problemet sociale. Ktu puna vullnetare shihet si pun e cila sht e kryer me angazhim personal dhe pa kompensim. Hulumtimi pr filantropin n Maqedoni t zbatuar nga ana e Qendrs pr Zhvillim Institucional tregon se rreth 1/3 e t anketuarve kan shprehur dshir t jen vullnetar. Hulumtimi si fusha prioritare pr vullnetarizm i cekn: ndihma humanitare (27%), fmijt dhe t rinjt (25%), arsimi dhe shkenca (16%), mbrojtja sociale dhe zhvillimi 913%), prmirsimi i mjedisit jetsor (11%), sporti dhe rekreacioni (10%), shndetsia (10%), kultura (9%), zhvillimi i bashksis lokale (8%), religjioni (7%) etj. N Maqedoni, sipas hulumtimeve t Qendrs Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar (MCMS 2009: 28), 27,4% t popullats sht e inkuadruar n aktivitete vullnetare n bashksi. N krahasim me t dhnat statistikore, t marra nga hulumtimet e realizuara t MCMS, pjesmarrja e qytetarve n aktivitete vullnetare n Maqedoni shnon rritje t lart. Sipas t dhnave t mparshme, n vitin 2001 vetm 2% t popullats kan deklaruar se kan qen t inkuadruar n aktivitete vullnetare, derisa n vitin 2006 ky numr shnon rritje modeste n 6,2% (MCMS 2006: 63).

87

 , (( 2009: 28), 27, 27, 4 2009: 28), 4 % % . , . , , , . , 2001 2 . , 2001 2 % % , , 2006 6, 26, 2(( 2006: 63).63). 2006 % % 2006:

. 1. (=84) . 1. (=84) Karakteristikat socio-demografike e vullnetarve

Profili i vullnetarve n organizatat sociale dhe humanitare

33% 33% 67% 67%

meshkuj femra

mashkullore me 33%.. . 2. (=84) . 2. (=84)

4% 2% 4% 2% 6% 8% 6% 8% 39% 39%

1 vullnetarve sipas kriterit t 11 N grafikun sht prezantuar prfaqsimi i gjinis. Nga t . . me prfaqsimin gjinor, gjegjsisht dhnat mund t shihet se ekziston dallim i madh lidhur , 67 %, 67 %, , mbisundimi i vullnetarve nga gjinia femrore me 67%, prkundr vullnetarve t gjinis 33 %. %. 33

Grafiku nr. 1. Prfaqsimi i vullnetarve sipas gjinis (=84)

41% 41%

deri 17 vjet 17 17 18-25 18-25 vjet 18-25 26-35 26-35 vjet 26-35 36-45 36-45 vjet 36-45 46-55 46-55 vjet 46-55 56-65 56-65 vjet 56-65 65 vjet mbi 65 65

. 2 , . 2 , N grafikun prezantuar prfaqsimi vullnetarve sipas moshs, gjat ksaj sht . nr. 2 . i
t kategorizuar n disa grupe moshe. Analiza e moshs s vullnetarve tregonte pothuaj
62

Grafiku nr. 2. Prfaqsimi i vullnetarve sipas moshs (=84)

prfaqsim t njllojt t vullnetarve nga dy grupet e moshs, dhe at persona t moshs

62 prej 26 deri 35 vjet me 41% dhe personat e moshs prej 18 deri 25 vjet me 39%. Ekziston

prfaqsim i ult i vullnetarve nga grupet m t moshuara prej 56 deri 65 vjet, derisa dika m t prfaqsuar jan vullnetart t moshs prej 46 deri 55 vjet me 8%. Numri m i vogl sht i vullnetarve t moshs nn 17 vjet me 2% prfaqsim, derisa aspak nuk jan evidentuar vullnetart e moshs mbi 65 vjet.

88

 , 26 35 18 , 41 % 25 39 %. , 6% 26 35 41 % 18 25 39 %. 36 , 6% 65 45 4 % 56 , 46 55 56 8 36 45 4 % 65%. 17 46 55 8 %. , 2 % , 17 2 % , 65 . 65 . (=84) . 3.
1% . 3. (=84) 3% 1% 3% 1% 12% 4% 4% 14% 14% 63% 63% 12% 1% 1% 1% 1% 1%
Maqedonas/Maqedonase / Shqiptar/Shqiptare / / Turk/Turke / / Rom/Rome / / Serb/Serbe / / Boshnjak/Boshnjake / / Vlleh/Vllahe / / Slloven/Sllovene / / Kroat/Kroate / /

nacionalitetit maqedonas m e 63%, prkundr prfaqsuesve t grupeve jo Vullnetart e 63 %, m t63 %, . 14 menjher shumic n Maqedoni. Shqiptart etnik jan prfaqsuar me 14%, ndrsa %, 12 . . % 14 %, pas tyre me 12% prfaqsim jan personat nga nacionaliteti rom. % . (=84) 12 . 4.
. 4. (=84) 2%
23% 23% 75% 75% 2% / / I pamartuar/e pamartuar / / I martuar/ e martuar / / I ndar/ e ndar /
Vejan/ e vej /

Grafiku nr. 3. Prfaqsimi i vullnetarve sipas prkatsis nacionale (=84)

. 5. (=84) me personat t cilt jan n martes (me 23%).

, vullnetarve sipas statusit bashkshortor (=84) Grafiku nr. , 4. Prfaqsimi i ( 75 %), ( me gjendjen t personave 75 %), t Lidhur23 %). bashkshortore (t cilt vullnetarizojn, mund . 5. (=84)74%), n raport ( 23 %). vrehet mbisundimi i dukshm i personave t cilt nuk jan n martes (me

63 63

89

36%
I punsuar/e -

64%

36% 64%

I papunsuar/e -

punsuar

- Pensionist/ pensioniste - - -

papunsuar

Grafiku nr. 5. Prfaqsimi i vullnetarve sipas statusit t puns (=84) Prfaqsimi i vullnetarve t prezantuar prmes statusit t tyre t puns flet %, , 64se personat 36 %. jan edhe dukshm m t prfaqsuar, me 64% lidhur e papunsuar t cilt vullnetarizojn / . . 6. me 36%. Asnj nga vullnetart nuk (=84) sht pensionist/e. me vullnetart e punsuar , 64 %, 36 %. / .

. 6. (=84) 7%
27% 7% 63% shkollim Pa pakompletuar Shkollim fillor i fillor Shkollim Shkollim i mesm 3% , , lart Shkoll e

27% 3%

63%

Shkoll lart, fakultet, , 63 %. e, akademi , 27 % . 7 %, 3 %. , , 63 %. arsimimit (=84) . ( Prfaqsimi i vullnetarve sipas shkalls s Grafiku nr. 6. ) , 7 i 27n% . me %, . 7. aktivitete vullnetare ka nga (=84)36 Inkuadrim m madh vullnetart me arsim t lart, 3 %. , prfaqsim t( Pastaj pasojn , mesm me prfaqsim lart prej 63%./ ) vullnetart me arsim t .
8% 8% prej . 7. me magjistratur (=84)36 27%. Vullnetart jan 7%, derisa vullnetart me shkollim t lart jan 5% 15% t prfaqsuar me 3%. Gjat ksaj, nuk jan regjistruar vullnetart me arsimim fillor (t 12% prfunduar ose t paprfunduar) ose pa arsimim, asnj vullnetar nuk ka doktoratur. 8% 8% 8% 5% 8% 8% 8% 15%
90

12% 15%

15% 21%

21%

- -

, 59 % . , 15 % , . , , 59 % . , 15 % 36 ,

, 63 %. 27 % . 7 %, 3 %. , ( ) , .
. 7. (=84)36
8% 8% 15%
Mjeksi Shkencat shoqrore Pun sociale Shkencat juridike Shkencat ekonomike Shkencat humaniste Shkencat teknike

5% 12% 8% 8%

21% 15%

- Natyror-matematikor Shkollim gjimnazi

Grafiku nr. 7. Prfaqsimi i vullnetarve sipas fushs s arsimimit (=84) , 59 % vullnetarve kan arsimim nga% shoqrore, M shum se gjysma e . , 15 fusha e shkencave vullnetarve. N t vrtet, 15%vullnetarve kan cekur se gjegjsisht gjithsej 59% t , t . ,
35

kan arsimim nga fusha e shkencave shoqrore, ndaj t cilave ndrlidhen edhe fusha tjera t arsimimit q kategorizohen nn kt fush t gjer.

36

ktu, m me numr jan vullnetart t cilt kan , Prej shkollim nga fusha e puns sociale, 21 % me 21% nga numri i prgjithshm i vullnetarve t anketuar. Pastaj t cilt jan prfaqsuar . 64 , 15 % vijojn vullnetart me shkollim nga fusha e shkencave juridike, me 15% dhe nga fusha , 8 % . 8 % e ekonomis, me 8% . 12 % prfaqsim mes vullnetarve. Me nga 8% jan vullnetart q kan shkollim nga fusha e shkencave humaniste dhe nga 5% - . , mjeksia. Me nga 12% prfaqsim jan 8 % shkollim nga .shkencat natyrore-matematikore. vullnetart me shkencat teknike, me 5% nga
. 8. 8% t vullnetarve kan shkollim t mesm t prgjithshm. (=84)
15% Nn mesatar Mesatar 85%
Mbi mesatar

. 9. (=84) ekonomik (85%), ndrsa nj pjes e vogl nga familje me status nn mesatar ekonomik
(15%). Asnj nga vullnetart nuk e ka prejardhjen nga familje me status mbi mesatar ekonomik.
9% 10% 7%

Grafiku Prfaqsimi i vullnetarve sipas statusit ekonomik t familjes nga e cila e nr. 8. (85 %), (=84) kan prejardhjen ( 15 %). m e madhe kan prejardhjen nga familje me status mesatar Pjesa e vullnetarve .

91

35 Disa nga vullnetart e anketuar nuk e kan cekur fushn e arsimimit

74%

 . 8. (=84)
15% 85%

(85 %), ( 15 %). .

. 9. (=84)
10% 7%

9%

Fshat Qytet Qytet i vogl 74% Lagje qyteti Tjetr

, ( 74 %) . (=84) , 10 % , Nga vullnetart e anketuar, pjesa m e 7 % nga qytetet m 9 % madhe (74%) e kan prejardhjen . t mdha. Nga vullnetart tjer, me 10% jan vullnetart q e kan prejardhjen nga lagjet
qytetare, me 9% vullnetart q e kan prejardhjen nga qytet i vogl dhe me 7% ata q e kan prejardhjen nga fshati. Motivet pr vullnetarizm (1999). cekur n pajtim me motivet m t shpeshta pr vullnetarizm, q i cekin Vidanoviq dhe Milosavleviq (1999).

Grafiku nr. 9. Prfaqsimi i vullnetarve sipas mjedisit nga i cili e kan prejardhjen

37 . 10. vullnetare ishin N kt hulumtim motivet e ndryshme pr pjesmarrje n aktivitetet (=84)

37

65

92

 s lir Plotsimi i kohs 1% 25% 9%

Mirnjohje shoqrore dhe respekt

1% 10%

t njjtve ose miqve Tu ndihmohet zhvillimin T jepet kontribut pr e bashksis/ shoqris / aftsimit Obligim n procesin e profesional (praktik e obligueshme) ( ) Vazhdim i aktivitetit profesional
Motive religjioze

16% 8% 1%

23%

3%

3%

nga statusi social Pjes dhe obligim

Mundsi punsim pr

Fitimi i prvojs praktike

Tjetr: t ardhura plotsuese :

Grafiku 36 nr. 10. Prfaqsimi i vullnetarve sipas motiveve pr vullnetarizm (=84) ( 25 %) Motivet m t shpeshta pr profesionin me vullnetart paraqesin mundsi q t ( 22 %). fitojn prvoj praktike ( 16 dhe mundsia prmes vullnetarizmit pr (25%) %). t jepet kontribut bashksis dhe (10 %), zhvillimin e , shoqris (22%). Mes shkaqeve m t shpeshta numrohet (9 punsim (16%). N mnyr t dukshme n numr m t edhe mundsia pr%) (8 %). vogl paraqiten kohs s lir (9%) dhe vazhdimi i aktivitetit profesional (8%). , . . , . 35- ( 82 %) . , , . . , , . , , . 36 Disa nga vullnetart kan rrethuar m shum se nj prgjigje , , , . . . , shkaqet pr vullnetarizm, si jan tu ndihmohet farefisit ose miqve (10%), prmbushja e

93

PRFUNDIME
Profili i prgjithshm i vullnetarve
Duke pasur parasysh se rezultatet nga hulumtimi treguan prfaqsim t dukshm t vullnetarve femra n raport me meshkujt, mund t konstatohet ekzistimi i t ashtuquajturs stereotipizim gjinor u vullnetarizmit n veprimtarin sociale, q njkohsisht prputhet me stereotipizimin gjinor t veprimtaris profesionale sociale. Pjesa m e madhe e vullnetarve jan personat deri n moshn 35 vjee (82%) q jep t kuptohet pr ekzistimin e vetdijes s zhvilluar pr vullnetarizm mes t rinjve. N kt mnyr, me inkuadrimin e personave n aktivitetet vullnetare q nga mosha e hershme, mund t krijohen baza solide pr krijimin e kulturs s vullnetarizmit dhe promovimin e vullnetarizmit. Vullnetart m t moshuar nuk i prkushtojn koh aktiviteteve vullnetare. Bhet fjal pr kategori t personave t cilt m shpesh jan n raport t prhershm pune, kan obligime n amvisri, ndaj fmijve dhe familjes etj. Por, ajo q ndoshta sht e rndsishme sht se ato nuk disponojn me shum koh t lir, e shum shpesh kohn e lir e shfrytzojn pr pun vullnetare. Kur bhet fjal pr prkatsin nacionale, m shums e gjysma e vullnetarve jan persona t nacionalitetit maqedonas, e menjher pas tyre jan vullnetart nga nacionaliteti shqiptar dhe rom, q n t vrtet edhe dukshm korrespondon edhe me prfaqsimin procentual t pjestarve t bashksive rome n vend. Vullnetart kryesisht jan persona t cilt pr momentin e realizimit t vullnetarizmit jan n martes. Vullnetart jan persona t papunsuar. Prej ktu, nuk befason q motivet kryesore pr vullnetarizm jan lidhur me nevojat personale dhe qllimet e vullnetarve, gjegjsisht mundsia pr punsim, si dhe fitimi i prvojs praktike q do tia kishte lehtsuar rrugn deri te punsimi i mtejshm. Me kt hulumtim nuk u evidentuan pensionistt mes vullnetarve. Kjo flet se mosekzistimi i vetdijes pr inkuadrimin n punn vullnetare dhe mundsia q t jepet kontribut pr persona t tjer dhe pr bashksin, te personat q nuk jan t angazhuar n pun dhe kan n diskonim m shum koh t lir, e n t njjtn koh supozohet se e kan t rregulluar edhe shtjen e ekzistencs materiale. Vullnetart relativisht jan persona t arsimuar. Kjo flet pr ekzistimin e vetdijes pr vullnetarizm mes personave me arsim t lart, q n t njjtn koh mund t kontribuojn pr promovimin e vullnetarizmit prmes statusit t vet akademik n shoqri.
94

M shum se gjysma e vullnetarve posedojn arsim nga fusha e shkencave shoqrore,

prej t cilave m t prfaqsuar jan vullnetart me arsim nga fusha e puns sociale. Statusi ekonomik i vullnetarve sht mesatar dhe nn mesatar. Asnj vullnetar nuk e ka prejardhjen nga familje me status mbi mesatar ekonomik. Ktu ballafaqohemi edhe me shtjen pr motivet e vullnetarve. Duke e theksuar momentin financiar, puna vullnetare merr rolin e siguruesi t kompensimit material ose mundsi pr prmirsimin e statusit ekonomik prmes punsimit. Pjesa m e madhe e vullnetarve e kan prejardhjen nga mjediset urbane, gjegjsisht nga qyteti. Pjesa m e vogl e vullnetarve e kan prejardhjen nga mjedisi fshatar, q ndoshta flet pr vetdijen e pamjaftueshme t zhvilluar pr inkuadrim n vullnetarizm te personat q e kan prejardhjen nga mjediset rurale.

Motivet pr angazhim n aktivitete vullnetare

Motive dominuese pr angazhimin n pun vullnetare sht fitimi i prvojs praktike, kontributi pr zhvillimin e bashksis dhe mundsia pr punsim n organizatn, ku realizohet angazhimi vullnetar. Kjo flet pr shkalln e lart t prfaqsimit t motiveve q e theksojn komponentin praktik dhe utilitar t puns vullnetare, me ka gradualisht lihet ansh altruizmi q n t vrtet sht edhe baza mbi t ciln duhet t ndrtohet edhe atributi sipas t cilit njihet vullnetarizmi. Nse i prmbledhim rezultatet e fituara pr vullnetart n organizatat socialehumanitare, do t kishim mundur t krijojm profil t vullnetarve q i prmban kto karakteristika socio-demografike: vullnetari/ja n organizatat sociale-humanitare sht femr, e moshs prej 26 deri 35 vjet, maqedonase, e pamartuar, e papunsuar, me arsim t lart nga fusha e shkencave shoqrore, q e ka prejardhjen nga mjedisi i qytetit, nga familje me status mesatar ekonomik. *** Vullnetarizmi n Maqedoni shum shpesh kuptohet si pun pa pages dhe prjetohet si, m shum ose m pak, veprimtari e padshiruar pr shkak t mosrealizimit t fitimit material. Vullnetarizmi si promotor i aktivizmit social dhe i zhvillimit t bashksis dhe shoqris akoma paraqet risi n Republikn e Maqedonis, e prandaj edhe vullnetart shum shpesh ballafaqohen me mosnjohje t veprimtaris s tyre dhe puns nga shoqria. Vullnetarizmi n Maqedoni akoma paraqet aktivitet stihike, q ngadal fiton korniza t caktuara (edhe pse m shum juridike) t funksionimit dhe organizimit. Pr vendosjen e vullnetarizmit si veprimtari t organizuar dhe zhvillim i saj i organizuar, sht e nevojshme t krijohen strategji afatgjate pr promovim dhe qndrueshmri t vullnetarizmit n shoqri dhe aplikim i qasjes s drejtprdrejt dhe shembuj kritik t vullnetarizmit n bashksi. N kt drejtim, sht e nevojshme edhe qytetart t njoftohen me rolin e vullnetarizmit n bashksi dhe kontributin q e ka, jo vetm pr avancimin e mirqenies s qytetarve, por edhe pr personalitetin e vet vullnetarit.
95

Ambroz, M. dhe Ovsenik, M. (2002) Sektori jofitimprurs n fushn e shrbimeve sociale. Zenic, Dom stampe. CIVICUS, IAVE dhe UNV. (2007) Volunteering and Social Activism: Pathways for participation in human development. http://www.worldvolunteerweb.org/fileadmin/img/wvw/latestVolpub.pdf [E marr m 10 dhjetor, 2010]. Ockenden, N. (redak.) (2007) Volunteering Works: Volunteering and Social Policy. The Institute for Volunteering Research and Volunteering England. http://www.volunteering.org.uk/NR/ rdonlyres/4D138A1D-022E-4570-9866-B8E3A4F86C20/0/Final_Volunteering_Works.pdf [E marr m 10 dhjetor, 2010]. Rochester, C. (2006) Making Sense of Volunteering: A Literature Review. Volunteering England. http://www.volunteering.org.uk/NR/rdonlyres/6EF238B5-0425-4F99-930E-E7665CAAEEC6/0/ Making_sense_of_volunteering.pdf [E marr m 10 dhjetor, 2010]. Sherr E., M. (2008) Social Work with Volunteers. Chicago, Lyceum Books. United Nations Volunteers. (2005) Developing a Volunteering Infrastructure: A Guidance Note. http://www.worldvolunteerweb.org/fileadmin/docdb/pdf/2005/DVI_01.pdf [E marr m 10 dhjetor, 2010]. Vidanoviq, I. dhe Millosavleviq, . (1999) Puna sociale dhe aktivitete vullnetare sociale. Beograd, FSHJ. Vrangellovski, L. (2002) Shoqatat qytetare n Maqedoni. Shkup, Alfa-94. Klekovski S. etj. (2009) Prgjegjsia shoqrore e qytetarve. Shkup, Qendra Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar. http://mcms.org.mk/images/docs/2009/opstestvenataodgovornost-na-gragjanite.pdf [E marr m 1 dhjetor, 2010]. Grup autorsh. (2000) Fjalor i termeve nga mbrojtja sociale. Komisioni Europian. Klekovski S. etj. (2006) Besimi, prgjegjsia pr shtjet shoqrore dhe bamirsia n Maqedoni. Shkup, Qendra Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar. http://mcms.org.mk/ images/docs/2006/doverbata-odgovornosta-za-opstevenite-prasanja-i-dobrotvorstvoto-vomakedonija-2006.pdf [E marr m 20 tetor, 2010]. Donevska, . (2006) Puna sociale n bashksin lokale. Shkup, Fakulteti Filozofik.
96

Bibliografia

Donevska, . (1999) Bazat teorike t puns sociale. Shkup, Fakulteti Filozofik.

Ligji pr vullnetarizm (Gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis, nr. 85/07, 161/08). Ligji pr shoqata qytetare dhe fondacione (Gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 52/10). Ligji pr pun sociale (Gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 79/09). Kusinikova, N. (2008) Mobilizimi i resurseve lokale prmes nxitjes s filantropis: projekt pr forcimin e shoqris civile: ciceron pr forcim institucional t organizatave qytetare. Shkup, Qendra pr Zhvillim Institucional. Strategjia nacionale pr t rinj t Republiks s Maqedonis (2006). Stojkova, . (2004) Vullnetarizmi n Republikn e Maqedonis. Praktikat qytetare: Vullnetarizmi n Maqedoni. 4. Shkup, Qendra Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar. http://www.graganskisvet.org.mk/default.asp?ItemID=E0DAE853192AC140B8199BECEB63E6E0 [E marr m 10 tetor, 2010]. Qeveria e Republiks s Maqedonis (2010) Strategjia pr promovimin dhe zhvillimin e vullnetarizmit (2010-2015) dhe Plani pr zbatim (Plani aksionar). Shkup, Qeveria e Republiks s Maqedonis.

97

Dejan Mishevski sht gazetar i diplomuar n Fakultetin Juridik, dega e gazetaris pran Universitetit Sh. Qirili dhe Metodi n Shkup. N vitin 2008/09 qndroi n SHBA, si pjes e Programit t Departamentit t shtetit pr prsosje profesionale t gazetarve dhe merr certifikat nga Universiteti n Oklahoma dhe nga VOA. Ka punuar si gazetar n disa mediume n Maqedoni. Pr momentin sht gazetar n gazetn ditore Veer. Prpara ka punuar edhe n gazetn ditore Utrinski vesnik dhe n TV Skaj net. Darko Buldioski sht nj nga themeluesit e internet marketing agjencis NewMediaMK dhe t Qendrs jofitimprurse pr media t reja. Gjasht viteve t fundit punn n mnyr intensive n fushn e mediave t reja. Filloi si blloger, ndrsa vazhdoi si trajnues dhe konsultat. Angazhimi n Glocal Conference, Komunikacii.net, PMTips, 140.mk dhe shum t tjera n mnyr t vazhdueshme zhvillohet dhe prsoset n at q e punon. Mes brendeve pr t cilat ka punuar jan edhe Seavus, KitKat, TC.mk, IDEA, Domitalia, GlobalMedia e tjera. Pas 6 vite bllokim u ftua si blloger i par zyrtar nga Maqedonia n LeWeb dhe World Blogging Forum dhe ishte antar n jurin e WebFest regjional. N t vrtet, m s shpeshti nga t gjitha prpiqet tu ndihmoj kompanive dhe organizatave n procesin e prdorimit efektiv t mediave t reja. Boris Ristovski ka lindur m 28 qershor 1983 n Shkup. Arsimin e lart e ka kryer n Institutin pr informatik t Fakultetit Natyror-Matematikor n Shkup. Nga viti 2006 punon n Qendrn Maqedonase pr Bashkpunim Ndrmkombtar si sistem dhe ueb administrator. Marko Troshanovski sht drejtor i programit t Institutit pr demokraci dhe ligjrues i teorive komunikuese n Shkolln e Lart pr gazetari dhe marrdhnie me opinionin. Ka diplomuar shkencat politike, kurse sht magjistr i komunikacioneve (tema efektet e mediumeve ndikimi i shtypit mbi mendimin kritik). sht shkolluar n Holand, SHBA dhe Maqedoni. Sfera t interesit akademik dhe profesional: mediume,
98

Shnime pr autort

komunikimi politik dhe kultura politike.

Misha Popoviq punon si hulumtues n Institutin pr demokraci (IDSCS) n Shkup. Magjistr i University College London n programin pr identitet, kultur dhe pushtet pran Shkolls pr studime sllave dhe evro-lindore. Interesat akademik dhe hulumtues i fokuson n identitetet nacionale n Evropn Juglindore dhe konstruksionin e tyre diskurziv. N punn e vet zbaton qasje politikologjike, sociologjike dhe antropologjike. Dr. Misho Dokmanoviq sht docent i Fakultetit Juridik pran Universitetit Shn Qirili dhe Metodi n Shkup. Ka prvoj dhjetvjeare n sektorin joqeveritar. Ka punuar si prfaqsues i Servisit universitar botror Austri n Maqedoni, si dhe n m shum projekte t financuara nga Komisioni Evropian (TEMPUS, FP7), USAID, Bashkpunimi Zhvillimor Austriak dhe Instituti Shoqria e Hapur. Nga viti 2008 sht kryetar i Institutit pr Hulumtime Strategjike dhe Edukim (www.isie.org.mk). Sanja Gievska sht ekonomiste e diplomuar nga fusha e e-biznesit t Fakultetit Ekonomik n Shkup dhe sht studente n studime pas diplomimit nga fusha e ekonomis monetare, financave dhe bankieris n fakultetin e njjt. sht e punsuar si koordinatore n projekt dhe koordinatore n organizatn joqeveritare Mladiinfo (www.mladiinfo.com). Bojana Jovanovska ka lindur n vitin 1985 n Shkup. Diplomoi n fakultetin Filozofik n Shkup, n Institutin pr pun sociale dhe politik sociale n vitin 2008, grupi pr pun sociale si studente m e mira e gjenerats. N vitin 2011 fiton shkalln shkencore magjistr i politiks sociale n Institutin pr pun sociale dhe politik sociale, ku edhe punon si demonstruese nga viti 2008. N t njjtn koh i ndjek studimet pas diplomimit nga studimet gjinore n Institutin pr hulumtime shoqrore dhe humaniste Euro Ballkan n Shkup. sht autore e disa punimeve nga fusha e mbrojtjes sociale, puns sociale dhe vullnetarizmit.

99

100