Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 1

Jabatan Pertanian Malaysia

Aras 7-17, Lot 4G-2, Wisma Tani, Presint 4 Pusat Pentadbiran Kerajaan Persekutuan 62632 Putrajaya. No. Tel: 03-8870 3000 No. Faks: 03-8888 6022 Laman Web: http://www.doa.gov.my

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 3

NO.BK 14/07.06/10R Cetakan Pertama 2006 Hakcipta Jabatan Pertanian, Kementerian Pertanian Dan Industri Asas Tani Malaysia 2006

Hakcipta terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluar ulang mana-mana bahagian, artikel, ilustrasi dan isi kandungan buku ini dalam apa juga bentuk dan dengan apa cara pun sama ada secara elektronik, fotokopi, mekanik, rakaman atau cara lain sebelum mendapat izin bertulis daripada Urusetia Manual Tanaman, Jabatan Pertanian.

Manuskrip terbitan ini, konsep persembahan, suntingan dan rekaletak disediakan oleh Urusetia Manual Tanaman, Jabatan Pertanian.

Perpustakaan Negara Malaysia

Data Pengkatalogan dalam-Penerbitan

Manual tanaman belimbing = Averrhoa carambola. ISBN 983-047-104-7 1. Carambola--Planting--Handbooks, manuals, etc. I. Malaysia. Jabatan Pertanian. 634.6

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 5

MANUAL TANAMAN BELIMBING

Petunjuk Ke Arah Pengurusan Tanaman Belimbing Yang Bermatlamatkan Kepada Peningkatan Hasil, Kualiti Yang Tinggi dan Keuntungan.

Jabatan Pertanian Malaysia 2006

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 6

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

KANDUNGAN
1. Pengenalan .............................. 1-7

PENGENALAN
1. Belimbing (Averrhoa carambola L.) yang tergolong di dalam famili Oxalidaceae boleh ditanam dengan jayanya di kawasan-kawasan tropika. Ia juga dikenali sebagai belimbing manis atau belimbing segi dan dipercayai berasal dari gugusan pulau-pulau Asia Tenggara, iaitu Indonesia, Malaysia, Kepulauan Borneo, Thailand, Kemboja dan Filipina. 2. Penanaman belimbing secara besar-besaran di Malaysia bermula dari tahun 1980'an di Selangor (Serdang, Petaling, Ulu Langat dan Sepang), Perak (Larut Matang dan Manjung), Pahang (Triang, Temerloh, Raub dan Bentong), Negeri Sembilan (Jelebu dan Seremban) dan Johor (Muar, Batu Pahat dan Pontian). Di antara klon-klon yang popular ialah B 2, B 10 dan B 17. 3. Buah belimbing kaya dengan vitamin A dan C. Buah yang masak enak dimakan segar. Selain daripada itu buah belimbing boleh diproses untuk dijadikan jem, jelly (lengkung), jeruk acar dan dijadikan minuman. 4. Pokok belimbing boleh ditanam di tanah mineral dan juga tanah berpasir atau bekas lombong. Program pembajaan bagi tanaman ini bergantung kepada jenis tanah. Pokok belimbing mula berbunga pada bulan ke 13 dan hasil pertama dituai pada bulan ke 15. Hasil mencapai tahap yang stabil pada tahun yang kesembilan (200 kg sepokok setahun). Pokok ini produktif sehingga berumur 15-20 tahun. Anggaran hasil belimbing mengikut tahun penanaman adalah seperti di Jadual 1. Jadual 1: Anggaran Hasil Belimbing Pada Tahun yang Kedua Hingga ke-20 Selepas Penanaman. Tahun 2 3 4 5 6 7 8 9-20
Sumber: MARDI - Panduan Pengeluaran Belimbing
i 1

2. Penyediaan Kawasan Dan Penyediaan Bahan Tanaman .............................

3. Penanaman .................................. 12

4. Penjagaan Peringkat Vegetatif .............................. 14

5. Penjagaan Peringkat Reproduktif ............................. 22

Lampiran 1 : Program Pembajaan Tanaman Belimbing ........................ 30

Lampiran 2 : Bentuk Pokok Belimbing ............................ 32

Lampiran 3 : Kawalan Serangga Perosak Belimbing ..................... 34

Lampiran 4 : Senarai Racun Serangga Untuk Kawalan Perosak Serangga . 36

Hasil (tan/ha setahun) 16.6 27.7 41.5 49.5 49.8 55.3 60.9 66.4

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 8

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

Jadual 2: Pengelasan Gred dan Saiz. Gred Ketentuan Kelonggaran (Maximum) 5% 5% 5% 5% 10% 5% 5% 5% 10% 10% 5%

7.

Kandungan bahan pepejal larut (Brix) > 8 Seragam indeks warna Kesegaran Kerosakan Kecacatan (cacat rupa, cacat bentuk, kotor) Saiz yang seragam (berat > 200 g) Seragam indeks warna Kesegaran Kerosakan Kecacatan (cacat rupa, cacat bentuk, kotor) Saiz yang seragam (berat 120-200 g) Buah yang tidak memenuhi ciri-ciri gred di atas

Di Malaysia, sebanyak 17 klon telah didaftarkan oleh Jabatan Pertanian. Hanya 3 klon iaitu B 2, B 10 dan B 17 yang banyak ditanam. Klon B 2 (MAHA 66) seberat 150-200 g sebiji , sepanjang 8-12 cm dan bergaris pusat 8 cm. Isi buah berwarna putih kehijauan, manis, berair dan bertekstur halus. Seginya yang lembut menyebabkan buahnya cepat rosak. Klon ini banyak ditanam sebagai pemberi debunga untuk meninggikan peratus pembentukan buah klon lain.

8.

Buah klon B 10 besar, 200-300 g sebiji. Sepanjang 12-14 cm dan 8 cm garis pusat. Apabila masak, buahnya kuning keemasan, manis, mengandungi air yang banyak dan tekstur yang halus serta beraroma. Kandungan pepejal larut (TSS) purata ialah 8-10%. Klon ini mempunyai ciri yang baik untuk pasaran antarabangsa.

9.

Luar gred
Sumber: FAMA

B 17 (Belimbing Madu) ialah klon yang terbaru yang didaftarkan pada tahun 1988. Buahnya berbentuk silinder, berwarna merah keemasan, berserabut, berair tetapi rangup dan pejal serta beraroma sederhana. TSS buah ialah 1218%.

5. Pemeriksaan serangga dan penyakit dibuat setiap bulan pada daun, buah, batang dan akar untuk mengesan kejadian serangan. Jika ada serangan yang serius, kawalan perlu dibuat mengikut syor-syor kawalan.

10. Klon B 11 (Chan Yong 1) sangat kurang ditanam. Pokoknya yang kecil sangat sesuai untuk pengendalian buah dan sebagai pemberi debunga untuk klon yang terpilih seperti B 10 dan B 17. Buahnya kuning kemerahan, berserabut dan berbentuk silinder dengan segi yang tebal.

6. Spesifikasi piawaian dan gred belimbing (B 10) adalah seperti berikut:- Agak bebas daripada kerosakan disebabkan kecederaan mekanikal dan penyakit, kotoran, kecacatan dan sesuai untuk dimakan oleh manusia. Telah capai peringkat kematangan yang mencukupi (indeks 2 - indeks 5). Penjelasan gred dan saiz adalah seperti Jadual 2 di atas.

11. Biasanya, pokok yang dibiakkan secara tampang akan mula mengeluarkan bunga beberapa bulan selepas ditanam. Walau bagaimanapun, bunga pada pokok yang berumur kurang daripada setahun perlulah dibuang supaya pertumbuhan tampang pada peringkat awal tidak terganggu. Pokok mula digalakkan untuk mengeluarkan hasil pada tahun yang kedua.

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 10

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

12. Buah yang banyak mudah didapati tetapi buah yang besar dan berbentuk baik serta tidak diserang oleh serangga perosak sukar diperolehi. Saiz buah boleh ditingkatkan dengan menjarangkan dan membalut buah.

Prestasi Ketinggian, Saiz Kanopi dan Ukurlilit Batang Tanaman Belimbing

Sumber: Pusat Pembangunan Komoditi, Jabatan Pertanian

13. Sebanyak 300-400 biji buah perlu dibuang bagi setiap 1,000 buah yang terbentuk. Buah klon B 10 boleh dipetik setelah 42-45 hari dibalut.

14. Biasanya, musim puncak hasil ialah bulan April dan Disember. Di Malaysia, hasil untuk pulangan keuntungan ialah 200 biji/pokok.

15. Belimbing mempunyai kadar pembentukan buah yang rendah (2.79-2.98%) kerana tanaman ini memerlukan pendebungaan dari dua jenis benang sari yang berbeza. Oleh itu, sistem campuran klon perlu diamalkan bagi meninggikan hasil.

16. Sistem yang sering diamalkan adalah mencantumkan klon B 2 atau B 11 pada satu dahan pokok B 10 atau B 17. Teknik ini akan membanyakkan peluang untuk pendebungaan silang.

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 12

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

Prestasi Ketinggian, Saiz Kanopi dan Ukurlilit Batang Tanaman Belimbing

Sumber: Pusat Pembangunan Komoditi, Jabatan Pertanian

Prestasi Ketinggian, Saiz Kanopi dan Ukurlilit Batang Tanaman Belimbing

Sumber: Pusat Pembangunan Komoditi, Jabatan Pertanian

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 14

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

PENYEDIAAN KAWASAN DAN PENYEDIAAN BAHAN TANAMAN

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 16

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

PENYEDIAAN KAWASAN DAN PENYEDIAAN BAHAN TANAMAN

(sambungan)

10

11

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 18

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

PENANAMAN

12

13

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 20

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

PENJAGAAN PERINGKAT VEGETATIF

14

15

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 22

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

PENJAGAAN PERINGKAT VEGETATIF

(sambungan)

16

17

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 24

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

PENJAGAAN PERINGKAT VEGETATIF

(sambungan)

18

19

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 26

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

PENJAGAAN PERINGKAT VEGETATIF

(sambungan)

20

21

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 28

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

PENJAGAAN PERINGKAT REPRODUKTIF

22

23

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 30

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

PENJAGAAN PERINGKAT REPRODUKTIF

(sambungan)

Ikut syor pada label

24

25

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:15 AM

Page 32

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

PENJAGAAN PERINGKAT REPRODUKTIF

(sambungan)

26

27

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:16 AM

Page 34

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

PENJAGAAN PERINGKAT REPRODUKTIF

(sambungan)

28

29

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:16 AM

Page 36

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

PROGRAM PEMBAJAAN TANAMAN BELIMBING

LAMPIRAN 1

30

31

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:16 AM

Page 38

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

BENTUK POKOK BELIMBING

LAMPIRAN 2

Bentuk terbuka tengah

Batang utama di pangkas pada peringkat awal pertumbuhan iaitu pada paras 1 meter dari tanah. Di antara 3-4 dahan sisi dibiarkan membesar dari batang utama tadi.

Bentuk dahan pandu terubahsuai

Rimbunan pokok dibentuk dengan mencantas dahan-dahan kecil sisi sahaja. Dahan-dahan yang dikekal, bersaiz besar dan dibiar meningkat ketinggian dan selepas 3 atau 5 tahun baru dibentuk. Pemangkasan semula dahan utama perlu dilakukan lagi. Bentuk dahan pandu terubahsuai kerapkali digemari kerana pembungkusan dan pemetikan buah senang dilakukan.
33

32

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:16 AM

Page 40

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

KAWALAN SERANGGA PEROSAK BELIMBING

LAMPIRAN 3

Racun Perosak yang sesuai

Mengikut syor pada label

Sembur racun perosak yang sesuai 2-5 minit selepas lalat buah berkumpul.

Mengikut syor pada label

34

35

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:22 AM

Page 42

MANUAL TANAMAN BELIMBING

MANUAL TANAMAN BELIMBING

Senarai Racun Perosak Untuk Kawalan Serangga

LAMPIRAN 4
Diazinon Malathion Basura FW Halex Malathion (5+EC, 84EC) SK Malathion GF - 120 Fruit Fly Bait Lebaxycid 550 EC Split 50 EC Chlorpyrifor + Cypermethrin Accurate - ACE / Decor Ikut syor pada label Ikut syor pada label

Spihosad

Ikut syor pada label Ikut syor pada label Ikut syor pada label Ikut syor pada label

Cyper 50 EC Cyper - Axe, Kencis

Ikut syor pada label

Senarai Racun Kulat Untuk Kawalan Penyakit

Oxytox 84 Pipertox 84.0

Ikut syor pada label

Senarai Racun Nematicid Untuk Kawalan Nematoda

Ikut syor pada label Ikut syor pada label

Senarai Racun Rumpai Untuk Kawalan Rumpai Ladang Belimbing

Glufosinate ammonium

Ikut syor pada label

Semburan hendaklah dilakukan secara berhemah. Ikuti arahan mengguna seperti yang disyorkan serta patuhi Tempoh Dilarang Mengutip Hasil (TDMH) yang dinyatakan pada lable keluaran racun perosak tersebut.
36 37

Tanaman Belimbing06

11/28/07

11:16 AM

Page 44

MANUAL TANAMAN BELIMBING

LAMPIRAN 5
MANUAL TEKNOLOGI BAHAGIAN KEJURUTERAAN : BELIMBING
1. Infrastruktur Ladang (6 m x 6 m)
1.1 Jalan Ladang Jalan ladang 3 m lebar = 100 m/hek 1.2 Parit a) Parit Sekunder Jenis Tanah Dimensi Parit Liat (mineral) 2.0 m x 0.91 m x 1.52 m Gambut 2.44 m x 0.91 m x 1.52 m Masam 1.98 m x 0.61 m x 1.52 m Pasir 2.44 m x 0.61 m x 1.52 m b) Parit Ladang Jenis Tanah Dimensi Parit Kepadatan Parit (m/hek) Liat (mineral) 1.22 m x 0.61 m x 0.762 m 220 - 270 Gambut 1.22 m x 0.91 m x 0.91 m 164 - 180 Masam 1.06 m x 0.46 m x 0.762 m 200 - 220 Pasir 1.22 m x 0.46 m x 0.762 m 164 1.3 Kolam (Untuk Pengairan) Keperluan air untuk tanaman = 17.5 m3/sehektar/sehari = 525 m3/sehektar/sehari Saiz kolam pada 80% simpanan air = 656 m3 atau (takungan air untuk satu bulan kemarau) 16 m x 10 m x 4 m 1.4 Sistem Pengairan Pengairan renjis (mini springkler)

2. Pengurusan Pengairan
a) Siraman mengikut keperluan pokok Pokok muda 7 liter/pokok/hari Pokok separa matang 25 liter/pokok/hari Pokok matang 63 liter/pokok/hari Atau b) Siraman mengikut bacaan tensiometer seperti berikut: Jenis Tanah Mula Siram Tamat Siram Tekstur kasar (pasir) 30-40 centibar 10 centibar Tekstur sederhana (loam) 40-50 centibar 20 centibar Tekstur halus (liat) 50-60 centibar 30 centibar
38