MPLUSLU ARKA MIG/MAG KAYNAI

M G/MAG Kayna olduka yeni olmasna ramen bu konuda birok gelimeler ortaya kmaktadr. Kaynak olaynn kendisi ise ok karmaktr. Elektrik Enerjisi arkta sya dnr ve bu s ana malzemeye transfer olurken ayn anda da elektrodu ergitir. Koruyucu gaz ise sadece kaynak banyosunu ve transfer olan elektrot malzemesini havann etkilerinden korur, ayrca arkn karakteristiine de etkir. Etki, ncelikle ark gerilimi, malzeme geii, nfuziyet ve s girdisinin kontrol zerindedir. Kaynak akm akm memba ile salanr. Tel srme aparat ve dier ayar cihazlar arasndaki ilikiye gre kaynan yaplmas iin gerekli parametreler ayarlanr.

BALANGITA NASILDI?
Eski makaleleri okuyacak olursak tablolarda alminyum iin 1,6-3,2 mm; bakr iin 1,6-3,2 mm; paslanmaz elikler iin 1,6-2,4 mm ve karbonlu elikler iin 1,2 mm apl elektrodlar grmek mmkndr. Daha kk apl elek-trodlar o tarihlerde henz bilinmemekteydi. Bunun nedenini ise o zamanki kaynak makinelerinde aramak gerekir. Her yerde, rtl elektrodla ark kaynandan bilinen den tip karakteristik erili ve ayarlanabilir tel srme niteleri ile balantl akm membalar kullanlmaktayd, ekil 1. Den karakteristik erisi dolaysyla ilem ayar hz da dk srme hzl byk apl elektrotlarn kullanlmasn zorunlu klacak ekilde dktr. ekil 1. 6 mm.den az kalnlkl elik malzemelerin tam mekanize MAG kayna ise mahfuz tutulmaktadr. Koruyucu gaz olarak %1-5 oksijen katkl argonca zengin karmlar kullanlmaktadr.

ekil 1. eitli kaynak akm retelerinin statik karakteristik erileri

Daha ucuz baka koruyucu gazlarn aranmas aratrmaclarn hzla karbondioksidi bulmaya yneltmitir. Bununla ilgili olarak 1953'den itibaren

KAYNAK B L M , Oerlikon Yayn, V.Stenke, 1988, Say 2

KAYNAK B L M , Oerlikon Yayn, V.Stenke, 1988, Say 2

Fakat mevcut cihazlara bal olarak byk problemler ortaya kmtr. Sramalar nlemek iin dalmal ark tekniiyle almak gerekmekteydi. Ksa devreli ark blgesinde mevcut akm membalarnn ksa devre akmlar uygun bir sre iinde i parasyla elektrot arasndaki metal kprsn eritmek iin yetmemektedir. Daha az eimli karakteristii haiz bir akm membayla ksa devre akmn ykseltmek ve bylece ksa devre annda damlann kopmasn salamak fikri daha akla yatkndr. Sabit gerilimliakm membalar ekil 1, bu dnceden domutur ve MAG kaynana byk bir ilerleme balamtr. Ksa arkla kaynan ve bylece yntemin ince salarda uygulanmas mmkn olmutur. Sabit gerilimli akm membalarnn bir ilave etkisi daha vardr ki bu da i ayarlamadr, ekil 2. Akm memba, arktaki deiikliklere ayarlanabilir tel srme sistemine gre ok daha abuk tepki vermektedir. Bundan dolay sabit tel srme hzl, daha basit ve ucuz tel srme sistemleri sratle piyasaya kmtr. nce paralar kaynatma talebi elikler iin 0,6 mm; alminyum malzemeler iin 0,8 mm'lik kk apl tellere yneltmitir; fakat pratikte tel srmede byk problemler ortaya kmtr. Tel srme niteleri,fle konstrksiyonlar veya ekme-srme sistemleri tatmin edici zmler getirmemitir.

DARBELER - KAYNAIN YEN B R T P M ?

Ve yine M G/MAG kaynak makinelerinin temel ta olan akm memba bu problemin almasna yardmc olmutur. Darba (puls) yklenmi kaynak akm (Impulsark) gerekli zellikleri haizdir: * nce salarn kayna iin dk esas akm, * Yksek, ksa sreli darbe eklinde yklenmi ve tel srmede problem oluturmayan byk apl elektrodlar ergitebilen akm ular, ekil 3. Darbeli akm membalar nceleri tereddtle fakat daha sonra srekli olarak M G/MAG kaynak tekniine girmektedir. lk uygulama olanaklar, tel srme problemleri byk olduu iin hafif metallerin kaynanda bulunmutur. Ancak karmak ayar teknii, buna uygun olarak pahal cihazlar ve ayrca yetersiz teorik bilgiler bu teknolojinin yerlemesini balangta olduka engellemiti. Fakat elektronik elemanlarn gelimesi bu konuda da byk ilerlemelere yol amaktadr. Akabinde kaynak iin transistrl akm membalarnn yaplabilecei devir gelmitir. lk olarak ok karmak yntem aklar iin seyrek olarak kullanlan transistrl darbeli akm membalarnn yaplabilecei devir gelmitir. lk olarak ok karmak yntem aklar iin seyrek olarak kullanlan transistrl darbeli akm menbalar gnmzde gittike standart cihaza ynelmektedir.

KAYNAK B L M , Oerlikon Yayn, V.Stenke, 1988, Say 2

ekil 3. mpuls saysnn (frekans) s girdisine etkisi.

BU DARBELER N LEV NASILDIR?

Buradaki temel fikir, arkn devamlln salayan bir esas gerilime srekli olarak ilerleyen telin ergimesini temin edecek ksa sreli bir Yksek akm darbesi yklemektir. Ksaca burada ark enerjisinde bir blnme ortaya kmaktadr, yani bir blm enerji arkn yanmasnda/ana malzemenin ergiyip kaynamasnda ve bir blm de elektrodun ergiyerek kaynak banyosuna gemesinde/ana malzemenin ergiyip kaynamasnda kullanlmaktadr. Bundan dolay darbe yklenmi bu kaynak akm, snn ana malzemenin ergiyerek kaynatlmasna; telin ergiyerek kaynak banyosuna gemesinde kullanlan blm ise, s girdisine ve kaynak dikii oluumuna mdahale olanan da vermektedir. Bundan baka bu olanaklar vastasyla, scak atlaklarn nlenmesi, banyonun karmas, kaynak nedeniyle i parasndaki ekmeler ve henz bilinmeyen etkiler gibi yan bulgular-semptomlar da kontrol edilebilmektedir.

KAYNAK B L M , Oerlikon Yayn, V.Stenke, 1988, Say 2

KAVRAMLARA DA R
Bir sistem hakknda tartabilmek iin ortak bir dil gereklidir. Aadaki terimlerin anlamlan: IG esas akm, UG esas gerilim, tG esas sre, IP darbeli akm, UP darbeli gerilim, tP darbeli sre. Bu temel kavramlardan darbe frekans f tretilebilir:

Kaynak hz Vs (cm/dak) bilindii takdirde paraya verilen diki enerjisi E (J/cm) hesaplanabilir:

Im ampermetrede okunan ortalama kaynak akm, Um voltmetrede okunan ortalama ark gerilimidir. Her iki deer, dikdrtgen dalga formunda olduu kabul edilen akm durumuna gre aadaki gibi hesaplanabilir:

Bu deerler ikinci denkleme yerletirilirse:

ETK FAKTRLER N N NCELENMES

Ksaca etkili olan faktrler: * Darbeli akm: Elektrodun tam olarak ergimesini salayan yksek akm faz (ksa devre olmadan her darbeye bir damla) yani akm iddeti, malzemeye, koruyucu gaza ve elektrot apna bal gei noktasnn stndedir.

KAYNAK B L M , Oerlikon Yayn, V.Stenke, 1988, Say 2

* Darbeli gerilim: Buna bal gerilim deerli olup eitli cihazlarda darbeli akm yksekliinin ayarlanmasnda kullanlr. * Darbe sresi: Darbeli akm ak sresi (genel olarak her darbeye bir damla ergiyecektir) * Esas akm: Ana malzeme ve elektrotta nemli bir snma olmadan arkn devamn salayan dk akm faz olup geni lde malzemeye, koruyucu gaza elektrot apna bal deildir, genellikle ksa devreli ark tekniinin en kk akm deerinin olduka altndadr. * Esas gerilim: Buna bal gerilim deeri olup olduka dktr. * Esas sre: Dk akm faznn akma sresi olup esas gerilimle birlikte s girdisi asndan en iyi ayar bykldr. Bu parametrelerin her birinin nemini hatrlayacak olursak, kaynan sonucu zerindeki etiklerinin deerlendirilmesi bir ok parametrelerdeki kadar zor deildir. Darbeli akm ykseklii, darbeli gerilim ve darbe sresi malzeme ve elektrot apna gre seilmeli ve olduka dar snrlar iinde ayarlanmaldr. Baz cihaz reticileri bu parametreleri akm membanda sabit tutacak ve sadece seme alteriyle ayarlanabilecek ekilde dzenlemilerdir; bylece ayn zamanda kaynak makinelerinin ayarlamas da kolaylamtr. Dier reticiler, ayarlama iin tavsiyelerini ayar organlarnn yannda ematik ekillerle dile getirmektedir. Esas akm ve esas zaman genellikle malzeme zelliklerinden bamszdr ve bundan dolay geni snrlar iinde seilebilir. Bylece her iki parametre sevk edilecek enerji iin ayarlanacak deerleri temsil eder. Uzun esas akm sreleri ve dk esas akm deerleri azalan s girdisi anlamndadr. Sabit darbeli akm srelerinde uzun esas akm sreleri dk darbe frekans demektir. Keza esas akm deerleri sabit tutulursa esas akm sresi ayarlanacak tek byktr. Esas akm sresindeki deiiklikler vastasyla ark frekansna dorudan etki edilir, yani ksa esas akm sreleri yksek frekansa ve bylece byk glere tekabl etmektedir. Bu arada tel srme deeri de uygun olmaldr. Pratikte, artan tel srme hzyla esas akm sresini ksaltan, frekans ve buna bal olarak gc artran Tek Dmeli Sistemler uygulamaya girmitir, ekil 4. Bu tip cihazlar ncelikle kaynak parametrelerinin serbest seimiyle genel bir enerji ayarna olanak vermezler, fakat dier taraftan operatr makineye kolaylkla kumanda edebilir. Ancak btn bu olanaklarn u an piyasada mevcut olan makinelerde kullanlabilmesi sz konusu deildir.

TR STR TEKN NDEN TRANZ STR TEKN NE

Darbeli arkla (darbeli akmlar) kaynak, tristrl akm membalarnn kullanlmasyla balamtr. Bunlardan 25, 33, 50 ve 100 Hz'lk frekanslar kabul edilmitir. Ark enerjisinin reglasyonu sadece faz kesimleri (blmleri) vastasyla mmkndr. Her puls iin zorlanan damla kopmas

KAYNAK B L M , Oerlikon Yayn, V.Stenke, 1988, Say 2

her zaman gereklemez. Kaynak srecinin ilem parametrelerinin uyarlmas zerinde reglasyonu, kullanlan elektronik yap elemanlarnn ataleti nedeniyle gerekletirilemez.

ekil 4.- Tam tranzistorlu bir darbeli akm reticinin prensibi kademesiz ayarlanabilir impuls frekans tel srme hzna baldr (darbe sresi tp, darbeli akm Ip ve esas akm IG sabittir.)

Burada tranzistor tekniine giri nemli avantajlar getirmektedir. MAG kaynann baz problemleri darbeli akm membalarnn bu yeni jenerasyonuyla kesinlikle zmlenmitir. Bunlar iin rnekler: s girdisinin reglasyonu, karm gaz altnda dk sramal kaynak iin elektrodun yklenme blgesinin genilemesi, yani gei blgesinde kaynak teknii bakmndan daha iyi kabiliyet, ince malzemeler iin tel srme ilemi bakmndan daha az probleme yol aan daha, byk apl elektrodlar; elektrodun ergiyerek transferi ile ana malzemenin ergiyerek kayna arasnda enerji tketiminin reglasyonu; garantili tutuma...

KAYNAK B L M , Oerlikon Yayn, V.Stenke, 1988, Say 2