R-22 ALTERNATF SOUTUCU AKIKANLARIN DEERLENDRLMES Kadir sa

zet

R22 (HCFC-22), endstriyel soutma, iklimlendirme ve s pompas sistemlerinde yllardan beri yaygn olarak kullanlmaktadr. CFC-11 ve CFC-12 ile karlatrldnda HCFC22nin ozon tabakasna daha az zarar vermesi ve soutucu akkan zelliklerinin iyi

olmasndan dolay, tesislerin CFC dnm ilemleri yavalamtr. Fakat, ozon tabakasnn de devre d kalacaktr. Bundan dolay, HCFC-22 kullanan mevcut soutma sistemlerinin

korunmasna ynelik uluslararas kurallarn uygulanmasyla, tm HCFClerle birlikte HCFC-22 farkl soutucu akkanlara dnm konusunda almalarn yaplmas gndeme gelmitir.

Bu almada, R-22 alternatifi soutucu akkanlar olan 407C ve 410Ann zellikleri ve bunlarn dnm iin gerekli bilgiler verilmektedir. Abstract

R22 (HCFC-22) has been used in various refrigeration, industrial cooling, airconditioning, and heat pump applications for years. The low ozone depletion potential of HCFC-22 and its excellent refrigerant properties, compared with CFC-11 and CFC-12 have helped facilitate the transition away from CFCs. However, as international policies continue to strengthen regulations towards the protection of the ozone layer and other HCFCs together with HCFC-22 will be phased out. Finally, there has been considerable discussion about various alternative refrigerants for retrofitting existing R-22 equipment. The refrigerant properties and retrofitting information to 407C and 410A, alternative for R-22, were included in the present study.

1. 407C ve 410ANN ZELLKLER

soutucu akkandr. Performans karakteristii R-22 ye benzemektedir. 410A ise ozon tabakasna zarar vermeyen iki HFC nin karm olup, R-22 ye nazaran daha yksek alma basnlar ve soutma kapasitesine sahiptir. Tablo 1de sz konusu akkanlarn karm oranlar verilmektedir.
Tablo 1 R407C ve R410A nn karm oranlar. HFC-32 R-407C (% arlk) 23 HFC-125 25 HFC-134a 52

407C, hidroflorokarbonun (HFC) karmndan oluan ve ozonu tahrip etmeyen bir

e .

d r

k c in

im l

c . a

m o

R-410A (% arlk)

50

50

R-407C, [-7 ila 10

C] buharlama scakl aralnda R-22 ile benzer zellikler

gstermektedir. Yeni cihazlarda ve R-22 ile alan mevcut klima cihazlarnda dnm iklimlendirme uygulamalarnn yerini almas iin dnlmtr. Orta ve dk scaklk yksek alma basnlar nedeniyle, R-22 iin tasarlanm kompresrlerde

amacyla gelitirilen bir soutucu akkandr. R-410A ise, genel olarak R-22 kullanlan uygulamalarnda da kullanlmas mmkn grlmektedir. R-22 ye nazaran dikkate deer

kullanmak uygun olmamaktadr[1]. Youma scakl 43.3 C, buharlama scakl 7.2 C, ar soutma scakl 2.8 C ve ar kzdrma scakl 8.3 C iin Tablo 2de R-22, R-407C ve R-410A nn teorik evrim performanslar grlmektedir.
Tablo 2 R-22, R-407C ve R-410A nn teorik evrim performanslar. HCFC-22 Soutma Kapasitesi (HCFC-22= 1.0) Performans Katsays Kompresr Sktrma Oran Kompresr Basma Scakl, C Kompresr Basma Basnc, kPa (mutlak) Scaklk Dalgalanmas (Glide), C

Glide: Soutucu akkann faz deiimi esnasnda buharlama ve younlama scaklklarnda deiiklikler meydana gelmesi.

1.1. Kompresr Yalar

Genelde R-22 ve mineral yalar, normal iklimlendirme ve orta ile yksek scaklk uygulamalarnda, geni bir alma aralnda sorunsuz karabilmektedirler. Karabilirlik, yan kompresre dnn kolaylatran bir etkendir. R-407C ve R-410A, polyolester (POE) yalar ile karabilmesine ramen mineral yalar ile sorun yaanmaktadr. Mevcut soutma sistemlerinin dntrlmesi esnasnda sistemdeki kalnt mineral yalar, HFC soutucu akkanlarla POE yalarn karmnda problemlere rastlanmaktadr. Bu akkanlarla uyumlu yalar konusunda kompresr imalatlarnn aratrmalar devam etmektedir. 1.2. Tutuma Scakl

e .

d r

k c in
1.00 6.43 2.66 77.3 0 1662

im l
1.00 6.27 2.83 75.1 4.9 1763

R-407C

c . a
1.45 6.07 2.62 74.6 2612 0

m o
R-410A

R-410A

R-407C ve R-410A karmnda yer alan HFC-32 yanc zellie sahiptirler. Bununla beraber, bu akkanlar atmosfer basncnda 100 tutumazlar. Ancak, yksek basn ve C ye kadar olan hava scaklklarnda yksek younluktaki hava ile scaklktaki

kartklarnda, bir tututurucu kaynan varl ile patlayc olmaktadrlar. Oksijence zengin baka amala basnlandrlm ortamda hava ile beraber bulunmamaldrlar [1].

ortamlarda da ayn tehlike sz konusu olduundan R-407C ve R-410A, kaak testi veya

1.3. 407-C ve HCFC-22 Soutucu Akkanlarn Performans Karakteristiklerinin Karlatrlmas HCFC-22 soutucu akkana gre tasarlanm,

nitelerde, R-407C akkannn kullanlmas halinde sistemin performans zellikleri Tablo 3de verilmektedir. Ad geen zelliklerin belirlenmesinde, Amerikan Enerji Bakanlnin (DOE) standart test artlar kullanlm olup, niteler zerinde herhangi bir deiiklik yaplmam ve R-407C iin optimize (cihaz zerinde yeni dzenlemeler yaplmamtr) edilmemitir.
Tablo 3 klimlendirme cihaznda R-22 ye bal olarak R-407Cnin performans

Performans Aral: Soutmada

Bal Kapasite, % Basma Scaklndaki Deime, C Basma Basncndaki Deime bar kPa psi

Bal Enerji Verimlilik Oran (EER), %

mevcut R-22li sistemlerde de kullanlabileceini gstermektedir. Basma basncndaki ykselme nedeniyle, bu hattaki basn kontrol elemanlarnn yeniden ayarnn gerekip gerekmedii konusunda cihaz reticisine bavuru yaplmas nerilmektedir. phesiz en iyi sonu, iklimlendirme cihazlarnn R-407C soutucu akkan iin optimize edilmesi ile elde edilecektir [2].

Bu almalar, HCFC-22nin alternatifi R-407Cnin yalnzca yeni cihazlarda deil,

e .

d r

-2 /+3 -7/-3

-8.3/-4.4

k c in
bar kPa psi

im l

stma-soutma

c . a

m o
alan

amal

Performans Aral: Istmada

Bal Kapasite, % Bal Enerji Verimlilik Oran (EER), % Basma Scaklndaki Deime, C Basma Basncndaki Deime

-7/+6 -6/-3 -10/0 +0.62/+2.34 +62/+234 +9/+34

+1.03/+2.76 +103/+276 +15/+40

1.3.1. R-410A ve HCFC-22 Soutucu Akkanlarn Performans Karakteristiklerinin Karlatrlmas Tablo 4, HCFC-22 soutucu akkana gre tasarlanm bir sistemde, R-410A akkannn kullanlmas halinde sistemin performans zelliklerini vermektedir. Kompresr kmaktadr.

deiimi ve genleme valfindeki ayarlamayla 410Ann alma verileri HCFC-22ye yakn

Tablo 4 klimlendirme cihaznda R-22 ye bal olarak R-410Anin performans

Performans Aral: Soutmada

Performans Aral: Istmada

Bal Enerji Verimlilik Oran (EER), % Basma Scaklndaki Deime, C Basma Basncndaki Deime bar kPa psi

-2/+2 -5/-6

Bal Enerji Verimlilik Oran (EER), % Basma Scaklndaki Deime, C Basma Basncndaki Deime

+9.032/+10.34 bar +9032/+1034 +131/+150 psi

1.3.2. R-407C Soutucu Akkanl Sistemdeki Performansa Etkisi

Kaak sonras arjn, sistem performans zerine etkisi olduka dktr. Eer alan bir cihazda karmn sz konusu olduu (serpantin veya genleme valfinden sonra) iki fazl blgeden bir kaak olursa, hem gaz hem de sv fazndaki akkan sistemden szacaktr. Sistemde geri kalan akkann bileimi esas olarak ayn kalacaktr. Eksik miktar tamamlamak iin yeniden R-407C arj edildiinde cihazn performans deimeyecektir.

w
etkisi

akkann bileimi deiecektir. Kalan akkan, yksek buharlama scaklna sahip HFC134a bakmndan zengin olacak ve dk buharlama scaklna sahip HFC-32 ve HFC-125 asndan fakir kalacaktr. Bileimdeki bu deiimin R-407C performansna etkisi Tablo 5 de verilmektedir.

Eer cihaz almyorsa, cihazdan buhar faznda akkan szacak ve geri kalan

e .

d r

k c in
kPa

im l

c . a

m o
+1/+4 -8

+7.308/+9.032 +730.8/+903.2 +106/+131

Kaak ve Yeniden Akkan arjnn

Tablo 5 Akkann %50 sinin buhar faznda kamasndan sonra R-407C akkan arjnn performansa

Yeniden arj Says 0 1 2 3 4

Bal COP,% 100 97.8 97.1 99.1 98.8

Bal Kapasite,% 100 95.9 94.7 95.2 95.1

Kompresr Basma Scaklk, C 81.3 79.7 80.6 79.9 79.4 Basn, kPa 2142 2103 2080 2029 2044

Bu tablodaki veriler, buhar fazndaki akkann, arlk olarak %50si katktan sonra sisteme deiikliklerini ifade etmektedir. Burada nemli nokta gze arpmaktadr:

tamamlama amacyla birden fazla kere verilen R-407C sonras gzlenen performans

1. Buhar faznda kaak sonras, R-407C karmnn yanc eleman olan HFC-32nin younluu azalmaktadr. 2. Basn ve scaklktaki deiimler uygun snrlar iinde kalmaktadr. d %5, verim kayb ise %2-3 olmaktadr.

3. Toplam arjn %50sinin kat kabul edildii drdnc arj sonras bile, kapasite

1.3.3 R-410A Soutucu Akkanl Sistemdeki Kaak ve Yeniden Akkan arjnn Performansa Etkisi

Kaak sonras R-410 soutucu akkannn ayrma eilimi, R-407C soutucu akkana gre daha azdr. Kaaklar sonucu arjn %50 sinin kaybolmasndan dolay sisteme eklenen R-410A sonras deiimler Tablo 6da grlmektedir. Grld gibi sz konusu eklemenin performans zerine etkisi ihmal edilebilir dzeydedir.
Tablo 6 Akkann %50 sinin buhar faznda kamasndan sonra R-410A akkan arjnn performansa etkisi

Yeniden arj Says 0 1 2 3 4

e .
100 100 100 100 100

d r

k c in
Bal Kapasite,% 100 100 99 99 99

im l

c . a

m o

Bal COP,%

Kompresr Basma Scaklk, C 88 88 88 88 88 Basn, kPa 2814 2810 2808 2807 2807

2. Yeni Bir Alternatif: R-417A

2001 ylnda ICOR International irketi R-22 yerine, dorudan kullanlabilecek NU-22 ticari markas altnda ve Rhodia irketi ise Isceon 59 ticari markas ile R-417A soutucu akkan piyasaya srmlerdir. 2. klimlendirme Uygulamalarnda Performans Karlatrmas

ICOR, NU-22nin mineral, alkalibenzen veya POE yalar ile kullanlabileceini ifade etmektedir. 1999 ylnda DuPont firmasnn desteiyle Colorado gerekletirilen test sonucunda elde edilen veriler, Tablo 7de zet olarak verilmektedir[3]. iletim koullarnda 3 Ton/R lik bir klima cihaz kullanlmtr.
Tablo 7 Test sonular

R-22 ve R-417A mineral yalar, R-407C ise POE ya ile denenmitir. Test odasnda, tipik

Soutma Kapasitesi (R-22ye bal) COP (R-22ye bal) Basma Scakl, C Basma Basnc, kPa Sktrma Oran

Bu testlerin sonucunda R-407C nin R-22 ye nazaran %5 daha fazla, R-417A nn ise %19 daha dk soutma kapasitelerine sahip olduu grlmektedir. R-22 soutucu akkana gre R-407C nin COPsi %2, R-417A nn ise %12 daha az olmaktadr[3]. 3. Dnm leminin Genel zellikleri

teknikleri ve eitimli personel tarafndan aadaki basamaklar takip edilerek yaplmaldr

w
[4].

1. R-22 ile alan sisteme ait alma verileri toplanr. 2. Mineral ya da alkali benzen esasl ya kompresrden boaltlp, tavsiye edilen polyolester (POE) ya ile doldurulur. Sistemi R-22 ile 48-72 saat altrp artk ya ierii belirlenmelidir. Gerekiyorsa birden fazla ya deiimi gerekletirilir.

R-22 ile alan bir sistemin R-407C ye dnm ilemi; uygun cihaz, servis

e .

d r

k c in

im l
R-22 1 1 94 76 2139 3.53

R-407C

c . a
76

niversitesinde

m o

R-417A

1.05 0.98 2415 3.65

0.81 0.88 2119 4.08

3. R-22 sistemden boaltlr. 4. Filtre/kurutucu R-407C POE ikilisiyle uyumlu bir yenisiyle deitirilir. 5. Sisteme R-407C arj edilir.

6. Sistem iletmeye alnp, arj miktar ve kontrol elemanlarnn ayarlar yaplr. Sistemlerin ounda, kompresr yann ve filtre/kurutucunun deiimi ile termostatik genleme valfli cihazlarda ar kzgnlk (superheat) ayar, dnm esnasnda yaplmas gerekmektedir. Garanti kapsamndaki sistemlerde ise dnme balamadan nce cihaz ya da kompresr imalatsna danmakta yarar vardr. Baz durumlarda, bu tr dnm ilemleri garanti kapsamnda deerlendirilmeyebilir. 3.1. Dnm in Gerekli Ekipman a. Emniyet elemanlar (koruyucu gzlk ve gzlk) b. Manifold seti c. Boru scaklklarn lmek iin termoeleman ift d. Vakum pompas e. Kaak detektr f. Geri kazanm nitesi g. Eski kompresr ya iin kap h. Yeni cins kompresr ya i. j. Yeni soutucu akkan Yeni filtre/kurutucu

k. Sisteme arj edilen soutucu akkan ve ya belirten etiket. 3.2. Geri Dnm lemi Basamaklar

Aada, R-22 kullanan bir sistemin R-407C ye dnm ilemindeki admlar belirtilmitir. 3.2.1. R-22 li Sistemin alma Verilerinin Toplanmas

nemlidir. Yeterli miktarda soutucu akkan arj edilmi sistemin deiik noktalarndaki (buharlatrc, youturucu, kompresr emi ve basma hatlar, genleme valfi, vb.) basn ile scaklklarn bilinmesi, R-407C ile alacak sistemin iletim artlarnn iyiletirilmesinde olduka ie yarayacaktr. 3.2.2. Mevcut Yan Boaltlp Yenisinin Doldurulmas

R-22 ile alan sistemin iletme verilerinin (basn, scaklk, vb.) kaydedilmesi

e .

d r

k c in

im l

c . a

m o

Sistemde bulunan mineral ya boaltlmaldr. Bunun iin, ya drenaj hatt olmayan kk hermetik kompresrlerin yerinden sklmesi gerekebilir. Bu durumda ya emi hattndan boaltlabilir. Kk sistemlerin ounda yan %90-95i bu yolla boaltlabilir. Byk sistemlerde yan nemli ksmn boaltmak iin farkl noktalardan drenaj gerekebilir. Ya ayrcnn bulunduu sistemlerde buradaki ya da boaltlmaldr. Uzaklatrlan ya miktar llmeli ve sisteme ilikin zellik tablolarndan elde edilebilecek toplam ya miktar ile karlatrlmaldr. R-407C ile polyolester ya kullanlmas tavsiye edilmektedir.

R-22 ile mineral yan karabilirlik oranna yakn bir deer elde edebilmek iin, sistemdeki artk ya miktarnn toplam miktarn arlk olarak %5 inden daha az olmas deiimi yaplarak sistem bir anlamda ykanabilir. Bunu yapmak iin: Mevcut ya sistemden boaltlr.

gereklidir. Daha byk sistemlerde, mineral ya artn azaltmak iin iki veya daha fazla ya

Mevcut ya ile ayn viskoziteye sahip polyolester ya seilir. Mevcut R-22 li sistem 48-72 saat sreyle altrlr.

Uzaklatrlan yaa eit miktarda polyolester ya doldurulur.

Bu admlar iki veya daha fazla kere tekrar edilir. Son ilemde R-22, R-407C ile deitirilir. 3.2.3. R-22nin Boaltlmas

R-22 sistemden boaltlmal ve en az 34-67 kPa vakum kapasitesine sahip bir geri kazanm nitesinde toplanmaldr. Eer mevcut R-22 li sistem iin doru arj miktar bilinmiyorsa, boaltlan akkan tartlmal ve balang olarak bu miktarda R-407C arj edilmelidir.

3.2.4. Kompresrn Yerine Taklmas Eer ikinci admda kompresr yerinden skldyse, bu aamada yerine monte edilir.

e .

d r

k c in

im l

c . a

m o

3.2.5. Filtre/Kurutucunun Deitirilmesi

Nem

tutucu

madde

reten

UOP

irketinin

XH-6

tip

kurutucular

R-22

iin

kullanlmaktadr. Bununla beraber, XH-9 da R-407C iin uygun grlmektedir. Her iki nem tutucu madde de HFC-32 yi absorbe etmektedir. Buna karlk XH-11, HFC-32yi serbest brakarak R-407C ye dnm ileminde uygun bir alternatif oluturmaktadr. 3.2.6. Sistemin Tekrar Montesi ve Vakum lemi

Havann ve dier youmayan gazlarn sistemden atlmas iin sistemin en az 0.14 kPa (0.0014 bar) a kadar vakum edilmesi gerekir. 3.2.7. Sistemin R-407C ile arj

Genel olarak R-22 den daha az R-407C arj etmek gerekecektir. Optimum arj miktar; iletim artlarna, buharlatrc ve youturucu kapasitesine, sv deposu boyutlarna (eer varsa) ve borularn uzunluuna bal olarak deiecektir. Birok sistem iin, optimum arj miktar orijinal R-22 miktarnn %90-95i kadardr.

ncelikle, orijinal R-22 miktarnn %80i kadar R-407C verilmesi tavsiye edilmektedir. Bu arj, kompresr almyorken sistemin yksek basn tarafndan yaplmaldr. Geriye kalan arj, sistem ve silindir basnlar dengelendikten sonra kompresr alyorken emi tarafndan yaplarak tamamlanmaldr. Kompresrn emiine kesinlikle sv soutucu akkan girmemelidir.

3.2.8. Sistemi letmeye Alma ve arj Tamamlama Sistemi altrp rejime girmesi beklenmelidir. Eer arj miktar dkse, olmas gereken seviyeye ulaana kadar R-407C ilave edilmelidir. R-407Cnin basn-scaklk tablosuna bakarak emi basnc ve buharlatrc scaklklarn R-22 ile karlatrlabilir. R407C, R-22ye gre daha yksek basma basnlarna ve daha dk basma scaklklarna sahiptir. Basma basncndaki ortalama art 103-276 kPa civarnda iken basma scaklndaki yaklak azalma miktar ise 0-10 C civarndadr. Gelecekteki servis ilemleri iin, dnm ilemi tamamlandktan sonra sistemdeki akkan ve ya cinsini belirten bir etiket yaptrmakta yarar vardr. 4. Sonu

e .

d r

k c in

im l

c . a

m o

CFC ve HCFC trndeki soutucu akkanlarn devre d kalmasyla, mevcut soutma sistemlerinin deitirilmesi ya da yeni soutucu akkanlara dntrlmesi gndeme gelmitir. Bu almada, alternatif soutucu akkanlarn genel zellikleri ve dnm ilemleri hakknda bilgi verilmitir. Mevcut R-22 soutucu akkanla alan nitenin, alternatif soutucu akkanlara dnm ncesinde ncelikleri belirlemek amacyla, aada verildii gibi bir kontrol listesinin hazrlanmas nerilmektedir. 1. Soutma kapasitesi 2. Enerji verimlilii 3. Kompresr alma sresi 4. Alternatif akkann gemi uygulama kaytlar 5. retici garantisi 6. reticinin servis tavsiyeleri 7. Akkann bulunabilirlii Kaynaklar 1. DuPont, R-407C and

DuPont R-410A Properties, Uses, Storage and Handling,

Technical Information Sheet, 2002.

2. DuPont, Properties and Performance of Suva 407C and 410A in Air Conditioners and Heat Pumps, Technical Information Sheet, ART-14, 2003. 3. DuPont, Performance Tests Comparison: R-404A, R-407C, R417A Refrigerant Alternatives to R-22, Industry Update Document, Ekim 2002. 4. DuPont, Retrofit Guidelines for Suva 407C, Technical Information Sheet, ART-34, Austos 2001.

e .

d r

k c in

im l

c . a

m o