Vidyapati Sabdavali

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 20

िव ापित शब्दावली- गजेन् ठाकु र http://www.videha.co.

in/

मृगमद = कस्तूरी

वासर = िदन

रै न = राित

िलधुर = र

पुर नटी = नागर नटी

अवतरु = अवतिरत होऊ

कनक भूधर = सुमरु


े पवर्त

चिन् का चय = चिन् काक समूह

िनपाितिन = नाश करएबाली

भ भयापनोदन = भ क भए दूर करएबाली

दुिरत हािरिण = िवपि क भार हरण करएबाली

दुगम
र् ािर = भयङ्कर श ु

िवमदर् = िवन

गािहनी = िवचरण करएबाली

सायक = वाण

सुकर = सुन्दर
िपिसत = काँच मौस

पारणा = तृि

रभसे = आनिन्दत करएबाली

कृ शानु = अि

चुम्ब्यमान = चुम्बन करै त अिछ

पिरच्युित = न करै त अिछ

आड़ = लाल

भािग = व

गोए = नुका कए

सुधाए = अमृत

कु शेशय = शतप कमल

अधबोली = असंपण
ू र् वाक्य

खनेखन = क्षणे-क्षण

उिचक = चिकत भावेँ

आरित = पीड़ा

अनािन = अज्ञानी

दन्द = झगड़ा

हेरैत = देखत

मनिसज = कामदेव
गौरव = गुरुता

खीन = क्षीण

अओके = दोसराक

लहु = लघु

परगास = काश

सुरत िवहार = काम- ीड़ा

नवरङ्ग = संतोला

सन्तापिल = क देनाइ

बाङ्क = व

पसाह = साधन

भीित = भयसँ

ितष = ती ण

िसझल = िस भेल

कोिर = बैर फल

ससन = वायु

धिन = नाियका

अम्बर = व

रे ह = रे खा

रङ्ग = आनन्द
अलका = लेप

मिस = िसयाही

समरा = श्यामल

कचोरा = कटोरा

पहू = भू

ससधर = चन् मा

मनोभव = कामदेव

सउदािमनी = िव त

किरिन = हिस्तनी

वयन = मुख

पिरमल = सुगिन्ध

तनरुिच = शरीरक गोराइ

अरुझायल = ओझरा गेल

िबलास-कानन = मद-वन

िनिवल = घनगर

िविह = िविध

िनञ = िनज

िव म
ु दले = मौसरीक पातमे

ितहुअन = ि भुवन
मल्ल = पहलबान

हाटक = सोना

थम्भ = स्तम्भ

िचकु र-िनकर = के शपाश

िवचिरत = िनअम िवरु

कवरी = के शपाश

चामिर = चँवर गाय

सम्भिस = सम्भाषण

न जािस = निह कएल जाऽ सकै छ

हुतासे = अि

मो = हम

पीहिल = झाँिप देलक

पीिहत = आच्छािदत

कु हुिक = मायािवनी

जुड़ायब = शीतल करब

दहइ = जड़ायब

अवनत = नीचाँ झुकल

बारल = िनवारण कएल

धाओल = दौिग पड़ल


पसािहम = साधन

फु लग = रोमांच

बलाअ = वलय

पेखिल = देखल

बेढ़िल = िलपटल

थीर = िस्थर

पुछिस = पुछैत छह

परस = स्पशर्

झुरए = ाकु ल होइत अिछ

अम्बुद = मेघ

धन्दा = संदह

पुतिल = मूित

इन्दु = चन् मा

मिह = पृथ्वी

माझ = मध्य

िखन = क्षीण

मधु = पुष्प रस

उपेिख = उपेक्षा करके

तरुअर = तरुवर
लेख = उल्लेख

पिरहिर = छोड़कर

तोिरए = तोहर

पािछिल = पाछाँक

सिन = सदृश

अछिलहुँ = हम छलहुँ

छाजत = शोिभत होएत

घोिसनी – ग्वािलन

बथु = वस्तु

अरतल = अनुर

रव = हल्ला

रािह = राधा

तािपिन = ज्वाला

बयने = वाणी

धरिन = पृथ्वी

इिथ = एकर

जोितअ = ज्योितष

मुरछइ = मूच्छार्
आइित = अधीनता

महते = महावतसँ

नव = झुकैत अिछ

एहो = ई

बटमारी = रस्तामे लुटनाइ

तुलाएल = बढ़ाओल

पसार = दोकान

पढ़ क = बोहनी

कुं गयाँ = गमार (कु गामक)

आिज = लगा देब

आग = अङ्ग

गोए = नुका कए

इन्दुमख
ु ी = चन् मुखी

तहु = तािह परसँ

पिरहिरहह = त्यािग देब

सारी = सािरका

सेचान = बाज

भािम-भािम = मण कए

िवरडा = िवडाल
सुरते = काम- ीड़ा

कािहअ अवधािर = िव ासपूवक


र् कहैत अिछ

अन्तर नारी = नारीक हृदय

रोखए = रोष

गंजए = गंजन

रं जए = स

साह = ओऽ

तरासे = भए

परुष = किठन

सोस = शुष्क

चेतन = समथर्

आिथ = अिछ

सारी = संग

दूषिल = दुःख

िनमाल = िनमार्ल्य

अंसक
ु =व

वाँलभु = वल्लभ

नठल = न

परबोध = बोध
पांगरु = पैरक आंगरु

िखित = िक्षित

गीभ = ीवा

अनुसए = प ाताप

अनुर ब = हम सम्हािर सकब

िवरमाने = िवराम-स्थल

एहो पय = इस पर भी

जार = जलाकर

नखत = नक्ष

जुगिु तिह = तकर् सँ

दोहाए = शपथ

रङ्ग = अनुराग

गरुअ = गुरुतर

िपसुन = चुगलखोर

अरुझओहल = ओझरायल

कञोनकँ = ककर ऊपर

बािर = बचा कए

फु लधािल = फू ल धारण कए

कै तवे = छलसँ
अह = िदन

सपजत = सपरज

वथु = वस्तु

मोिन्त = मोती

धिम्मल = के शपाश

धोएल = स्थािपत कएल

अिङ्गिर = अंगीकार करब

पुिनमाँ = पूिणमा

िविभनावए = अलग कए सकै त अिछ

आनन = मुख

ितिमशिर = अंधकारक बैरी

चालक = रे क

बम = उगिल रहल

भीभ = भआवोन

ओल = अन्त

कवल = ास

सरूप = सत्य

िनिसअर = िनशाचर

भुअङ्गम = भुजङ्गम
उजोर = काश

झाप = डु बनाइ

मदुर = घन

मुिदर = मेघ

पाउस = पावस

िनसा = िनशा

िनिबल = िनिवड़

िनचोल = साड़ी

जािमक = हरी

थैरेज = स्थैयर्

थोइआ = स्थापियत्वा

रञिन = राि

िसरिह = शोभामे

अिसलाइ = म्लान भऽ गेलाइ

वालँभू = स्वामी

मुसए = चोिर करबाक लेल

छैलिर = छिलयाक

अरिथत = याचनासँ

जड़ाइअ = ठण्डा करू


िवरत रस = जकर स्वाद खतम भए गेल

अचेतन = मूखर्

कके = िकएक

लाघव = अनादर

िचिट-गुड़े = गुड़-चीटी

चुपड़िल = ब्याज

लओले लोथे = बह ा करलो उपरान्त

झाल = शुष्क

दरिन = दरािर

असेिख = अशेष

असहित = असहनशील

त = तन्

भाझिह = मध्य

खीनी = क्षीण

झपावह = ढ़कै त होए

पिररिम्भ = आिलङ्गन कए

फु जिल = खुिज गेल

घोषिस = घोषणा

नखर = नख
पाँच पाँच गुन दस गुन चौगुन आठ दुगुन = ५*५*१०*४*८*२=१६०००

नखर = नख

छाँद = शोभा

िहया = हृदय

सदय = सहाय

कानुक = कृ ष्णाक

िनरसाओल = नीरस कएल

सिखता = सािक्षत कएल

करवाल = तलवार

काँढ़ = िनकलैत अिछ

कार = कारी

उजागिर = उ र

पिरपिन्तिह = ितपक्षीकेँ

पयगन्ड = ौढ़

मधुमिखका = मधुमिक्षका

उधारल = उ ार कएल

लागर = यु

पुरहर = िववाह अवसर पर मांगिलक कलश

मन्दािकनी = गङ्गाजल
के सु = कशुक

िवथुरलहु = पसािर देल

िभित = दीवािर

पौञनाल = कमलनाल

रात = लाल

ऐपन = अिरपन

हथोदक = हस्तोदक

िवधु = रस्ताक ठकान

कनए-के आ = चम्पा+के रा = कनक+कदली

जैतक
ु = दहेज

िडिठ = दृि

तुलइिलहुँ = शी तासँ

अनुबन्ध = लगओनाइ

बोल छड़ = िमथ्यावादी

मि = म न कए

िवथरओ = पसिर जाय

पाड़िर = गुलाब = पाटली

भोपित = हमरा लेल

वाउिल = पगली
िवधुन्तुद = राहु

सेरी = शरणाथ

परभृतक = कोिकल

मतेँ = मन्

िक रहिस बोिर = की हास्यमे बािज रहल छी

बालिह तोिर = अहाँक िे मकाकेँ

भर बादर = मेघसँ भरल

झिम्प = रिह-रिह जोरसँ

सघने खर = ती आऽ घन खर

डाहुिक = जोरसँ

थेघा = टेक कए

पख = पक्ष

िपआञे = ि यतम

पङ्का = लेप

तथुहु = ओिहमे सेहो

दर = अपूवर्

अपद = िबना कारणक

साती = ती वेदना

अवथाञे = अवस्था
पसाइल = पसारल

रासे = रोष

बालभु = वल्लभ

आएत = अधीन

सपूने = सम्पूणर्

िदगन्तर = दूर देशमे

अरुझाए = ओझरल

आिधन = अधीन

पलिल = भेल

खेञोब = क्षमा

जल आजुिर = जला िल

सुसरे ा = सुन्दर आ य

गोए = नुका कए

सम् म = अत कत

कराडहार = कड़ुआर (तकड़ा पकिड़ यमुना पार करब)

लहु-लहु आखरे = लघु-लघु अक्षर

तामरस = कमल

घनसार = कपूरर्

वेपथु = कम्प
मसृण = िच न

सुदित = सुन्दर दाँतबाली

सुित = िु त

जित = जतेक

घिमअ = फूँ कल जाइत अिछ

आनइित = परवशता

दीब = शपथ

बड़इ = बहुत

देव देयािसिन = झाड़-फूँ क करए बाली ी

जिटला = ककर् शा

फु किर = िचकिर

बहुिर = पु वधू

अङ्गा = िचन्ह

बेसर = नाकक आभूषण

यिन् या = वीणा बजाबए बला

यन् = वीणा

फोटा = ठीका

समत = सम्मत

मौिल = मस्तकमे
मुसरेँ = मूसल

जेमाओव = भोजन

नवइते = उतरै त

पिडचाँ = पिटआ

माड़व = मड़बा

उगारल = घेिरकए पकड़ब

आँजल = अंजन

डाढ़ल = दग्ध कएल

गौह = खोह/ गुफा

िबलुिवअ = बाँटल जाए

मउल = मुकुट

डाढ़ित = जिर जायत

श्म ु = दाढ़ी (मुह


ँ बला खए बला निह)

अधँगँ = अधार्ङ्ग

गरुअ = अिधक

अभरन = पिहरबाक व

बड़ाव = शंसा

तौ ँ = तथािप

िनसाकर = चन् मा
सिरस = सदृश

तांतल = उ

सैकत = बालू

हब = होएत

िनधुवन = संभोग

आरा = आन

कहाओिस = कहबैत छिथ

राजमराल = राजहंस

सारङ्ग = हाथी

सारङ्गवदन = गणेश

You might also like