ki Dillilik (Bilingualism)

Burak INAR*

Ankara, 25.03.2010
*Hacettepe niversitesi Alman Dili ve Edebiyat Blm Yksek Lisans rencisi

K DLLLK ki Dillilik Nedir? ki dillilik, bir insann eitli koullar altnda iki dili birden renerek yetimesi ya da eitim ile ikinci bir dili ana dili kadar iyi ya da ona yakn bir dzeyde bilmesi ve konuabilmesi durumudur. Eitimin dnda oluan dier eitli koullar altnda bireyin g vb. yollarla farkl bir lkede bym olmas, farkl ana dili olan ebeveynlere sahip olmas gibi koullar sralayabiliriz. UNESCOnun (United Nations Educational Scientific and Cultural Organization) raporuna gre 2000 ylnda dnyadaki 35 ya alt insanlarn te birinin gmenlie dayal bir gemii bulunmaktadr. Ayn raporda Avrupa Birlii yesi lkelere g eden milletlerin byk ounluunu Trklerin ve Kuzey Afrikalarn oluturduu ve genellikle de Fransa, Almanya ve ngiltereye yerletirdikleri belirtilmektedir.1 ki dillilik olgusunun, siyasi ve sosyolojik etmenler dolaysyla bireysel iki dillilik ve toplumsal iki dillilik olarak iki parada ele alnmas gerekmektedir. ki dillilik kavramnn yaygnlna dikkat ekmek iin Dr. Songl Rolffs dnyada 195 lkenin bulunmasna karn konuulan 6000 zerinde dilin olduuna deinmektedir.2 Buradan yola karak en bata yaptmz iki dillilik kavramnn tanmnda da deinildii gibi g vb. gibi koullar nedeniyle, bir manada o lkede yaayabilmesi iin o lkenin dilini renmek zorunda olmas nedeniyle bireyin kendi anadilinden baka bir dil daha renerek bymesi, toplumsal iki dillilie iaret etmektedir. Fakat bireyin eitim andan itibaren ana diline ek olarak baka bir dili renmesi ve bu ikinci dili neredeyse ana dili kadar iyi derecede zmsemesi durumunda da bireysel iki dillilik olumaktadr. ki dillilii dilbilimsel adan ele aldmzda spanyol dilbilimci ve yazar Juan de Valdes ile Cristobal Suarez de Figueroann iki dillilii zaman, yeti, denge, geliim ve mekn olarak snflandrdklarn grrz. Onlar bu be snflandrmaya bir altncsn, koula bal ve seime bal iki dillilii eklemilerdir.3 Bu snflandrmay maddeler halinde aklayacak olursak:

Bijeljac-Babid, Ranka, Languages and Immigration: Bilingualism is an Asset,The Unesco Courier, Ekim 2009, http://unesdoc.unesco.org/images/0015/001583/158378e.pdf, S.18, Eriim: 20.03.2011.
2

Rollfs, Songl, Yine ki Dillilik zerine, Die Gaste, Say: 5, Ocak, ubat 2009, http://www.diegaste.de/gaste/ diegaste-sayi506.html. Eriim 19.03.2011.
3

Baker, Colin. Foundations of Bilingual Education and Bilingualism, Clevedon, Multilingual Matters Ltd, 2001, S. 3.

1- Ya Ya, dilin renilmeye balad zaman ifade etmektedir. Bireyin ikinci dili doumuyla ezamanl olarak m yoksa doumdan sonra, bir eitim vb. yollarla m renmeye baladyla alakaldr. Bir bireyin doumuyla beraber iki dili renebilmesi iin ebeveynlerinin ocuklarnn doumundan itibaren onunla ana dilinin yannda ikinci dili ile de konumalar gerekmektedir. Almanyada byyp yetien Trk ocuklarnn ortak sorunu da evde yalnzca Trkenin konuulmas, Almancann ise ocuk ancak kre ya da okula baladnda renilmesidir. 2- Yeti ki dilli birey her iki dili de biliyorken, birini dierinden daha iyi konuabiliyor olabilir. Ya da birey her iki dili de dzgn bir ekilde konuabilirken, bir dildeki yetisi dierine gre snrl olabilir. Bu durumlarn da dnda, birey bir dili okumak ve yazmak, dierini ise konumak iin kullanyor olabilir. 3- Denge Bireyin iki dilinden her birini bilme seviyesi olarak aklayabileceimiz bu durum zamanla baz deiikliklere urayabilir. rnein zamanla ikinci dil ana dilin yerini alabilir ve ana dili bilme seviyesi gerileyebilir ki bu da drdnc madde olan Geliimin konusudur. Simetrik dediimiz her iki dili de ana dili gibi bilme seviyesine ulamak dilbilimci evrelerce neredeyse imknsz olarak ifade edilmektedir. ki dilin dengede (balanced) olduu bir dier seviye ise her iki dili bilme derecesinin eit olmasdr. Fakat baz konularda bir dilin dierine gre daha baskn olduunda ise seviye ise asimetrik seviyedir. zellikle Almanyada yaayan Trklerin karlat bir durum ise dilbilimde Code-switching olarak ifade edilen her iki dilin birbirine kartrlarak konuulmasdr. 4- Geliim Bireyin dillerini kullanm yerleri, artlar vb. sebeplerle bir dil dierine nazaran daha stn gelebilir, dierine gre daha fazla geliebilir. Bu durumda diller arasndaki denge kaybolacaktr.

5- Mekn Dillerin renildii yer, kurum olarak aklayabileceimiz mekn olgusu dilin bir kurumsal bir destekle, yani eitim desteiyle mi yoksa kurumsal bir destek olmadan, aile ve sosyal evre koullar altnda m renildii ile ilgilidir. 6- Dolayl ve Seime Bal ki Dillilik: Valdes ile Figueroa yukardaki be maddeye bir altncsn, koula bal iki dillilii ve seime bal iki dillilii eklemilerdir.
4

Seime bal dillilik genelde bireyin kendi seimi ile ilgili

iken, koula bal iki dillilik bireyin seim ans olmamas ile alakaldr. Buna gre; a) Koula Bal ki Dillilik: Bu durum g vb. koullar sebebiyle bireyin hayatta kalmak, gndelik ilerini yrtebilmek iin ikinci dili renmesi ile olumaktadr. Sonu olarak, ikinci dil birinci dilin yerine gemesi tehlikesi altndadr, nk ilk dilleri eitim, siyasi, isel gereksinimlerini karlayamamakta, yerletikleri evredeki sosyal iletiimi salayamamaktadr. b) Seime Bal ki Dillilik: Seime bal iki dillilik daha nce de deindiimiz zere bireyin kendi seimi ile ikinci bir dilin edinmesi neticesinde olumaktadr. zellikle bir lkede konuulan ounluk dile sahip bireyin kendi seimi ile ikinci bir dili okul, dil retim kurumlar vb. vastasyla renmesidir (rnein Trkiyede Trke ana dili olan bireyin ngilizce, Almanca ya da Franszca vs. renmesi). ki Dilli Bireylerin Karlatklar Sorunlar ve Kazanmlar G vb. nedenlerle anadillerinin konuulduu lkeden baka bir lkede yaayan bireylerin sorunlar zellikle sosyolojik ve psikolojik olmaktadr. rnein Almanyada doup yetien ikinci nesil gmen Trklerinin byk ksmnn anaokuluna gnderilmediinden Almanca ile ilkretime baladklarnda karlamalar, zaten iyi derecede bilmedikleri anadilleri Trkenin zerine youn bir ekilde Almanca ile megul olmaya balamalar nedeniyle daha anadilleri gelimeden Almancann onun zerinde dominant olmas anadildeki kavram geliimini ciddi biimde yavalatmaktadr. Bu nedenle birey Trkesini okul harici zamanlarda ve tek bana gelitirmek zorunda braklmaktadr. 5

Baker, Colin. Foundations of Bilingual Education and Bilingualism, Clevedon, Multilingual Matters Ltd, 2001, S. 3.
5

Turan, Kadir, Almanyada Trk Olmak, Istanbul, Smer Kitabevi Yaynlar, 1992, S. 149-150.

Entegrasyon dediimiz uyum srecinin salkl ileyebilmesi iin farkl kkenli bireylerin eitim artlarnda da yaplandrmalar arttr. Almanya iin verilen rnekte olduu gibi ilkretim anda olan bireylerin iki dillerinin de orantl bir ekilde gelimesi iin semeli Trke dersler vb. zmler sunulmaldr. Bu rencilerin baarszlklarnn nedenini -eitmenlerinin yaygnca yaptklar gibidorudan onlarn kkenlerine, ailelerinin yaay biimine balamak pek ok kaynak tarafndan yanl olarak deerlendirilmektedir. Yalnz u da bir gerektir ki devletlerin eitim politikasnn yetersizlii kadar Almanyada yaayan Trk ailelerin yaay biimleri de gen bireylerin iki dilli olarak yetimelerinde byk engel tekil etmektedir. rnein ailelerin yetersiz eitim seviyesi, zellikle ilk kuak gmenlerde grlen yetersiz ikinci dil bilgisi, evde ikinci dilde konumama ve bazen kltrel deerleri koruma adna ikinci dili konumay evde tamamen yasaklama, gmen ailelerin oluturduklar Getto yaps ile sosyal olarak bireylerin kedilerini soyutlamalar gibi nedenler de bu engeller arasnda gsterilebilir. Bu faktrler ocuklarn eik dzeye erimesine, yani iki dilliliin ocuun geliiminde olumlu bir etki brakmas iin nce birinci dilde yeterli bir seviyeye ulamasna da mani olmaktadr.6 Bu durumda ikinci dil de yeteri kadar ya da hi gelime gstermeyecektir. Fakat iki dilli birey yeterli koullar salandnda ok baarl olabilmektedir. Yaplan aratrmalar iki dilliliin ocuun zihinsel ve dil geliiminde olumlu etkilerinin olduu anlalmaktadr. Bu faydalar ocuklar iin iki dilli eitim (immersiyon) uygulamalarnn ulat baar ile gzlemlenmitir. Psiko-dilbilimci Ranka Bijeljac-Babidin de The UNESCO Courier dergisinde belirttii gibi, iki dilli ocuklar renmede daha fazla hzllk ve esneklik gsteriyor ve daha iyi iletiim becerileri sergiliyorlar. 7 ki Dilin Geliimi Kontrol Edilebilir Mi? ki dilliliin geliimini olumlu ynde etkilemek iin her eyden nce ebeveynlerin ocuun ilk dilinin geliiminde ellerinden gelen her trl gayreti gstermeleri gerekiyor. lk dil gelimedike ikinci ya da nc dilleri renmekten sz edemeyiz. zellikle pek ok Trk ailenin dt yanlgya dp, kltrel miraslara sahip kmak adna evde Trke dnda bir dilin konuulmasn yasaklamalar bir faydadan ziyade zarara yol amaktadr. Almanyada yaayan, iki dilli ocuk kitaplar yazar Mustafa Cebe iki dilli bireyin geliimi iin fikrini Genelde kitaplarn, zelde iki dilli

Yldz, Cemal, Almanyada Ana Dili Olarak Trke retimi ve Alman Okullarndaki Trk ocuklarna Ynelik Eitim Uygulamalar, http://www.dobam.eu/downloads/cytuerkcev2.pdf, Eriim: 20.03.2010
7

Bijeljac-Babid, Ranka, Languages and Immigration: Bilingualism is an Asset,The Unesco Courier, Ekim 2009, http://unesdoc.unesco.org/images/0015/001583/158378e.pdf, S.18, Eriim: 20.03.2011.

kitaplarn dili iyi renmeye, doru ve zengin kullanmaya katks yadsnamaz. ocuklar, dilin inceliklerini, dilin olanaklarn kitaplarn katksyla renecektir8 szleri ile dile getirmitir. ki dilliliin salkl geliimi iin gz nnde bulundurulmas gereken artlardan dierlerini de anadilin (rnein Trkenin) birinci dil olarak ele alnmas ve tam olarak bu dilin yeterliliinin salanmas, okulda Trke dersleri ile anadilin desteklenmesi ve bylece birinci dil henz gelimeden ikinci dilin stn konuma gemesinin nlenmesi, ikinci dilin (rnein Almancann) yuvadan itibaren btn eitim sreci boyunca ikinci ve yabanc bir dil olarak yerini almas olarak sralayabiliriz.9 Kaynaka Baker, Colin. Foundations of Bilingual Education and Bilingualism, Clevedon, Multilingual Matters Ltd, 2001. Bijeljac-Babid, Ranka, Languages and Immigration: Bilingualism is an Asset,The Unesco Courier, Ekim 2009, http://unesdoc.unesco.org/images/0015/001583/158378e.pdf, Eriim: 20.03.2011. Cebe, Mustafa, ocuk Kitaplar ve ki Dillilik, Die Gaste, Say 1, Mays 2008, http://www.diegaste.de/gaste/diegaste-sayi105.html, Eriim: 19.03.2010. Rollfs, Songl, Yine ki Dillilik zerine, Die Gaste, Say: 5, Ocak, ubat 2009, http://www.diegaste.de/gaste/diegaste-sayi506.html. Eriim 19.03.2011. Turan, Kadir, Almanyada Trk Olmak, Istanbul, Smer Kitabevi Yaynlar, 1992. Yldz, Cemal, Almanyada Ana Dili Olarak Trke retimi ve Alman Okullarndaki Trk ocuklarna Ynelik Eitim Uygulamalar, http://www.dobam.eu/downloads/cytuerkcev2.pdf, Eriim: 20.03.2010.

Cebe, Mustafa, ocuk Kitaplar ve ki Dillilik, Die Gaste, Say 1, Mays 2008, http://www.diegaste.de/gaste/ diegaste-sayi105.html, Eriim: 19.03.2010.
9

Turan, Kadir, Almanyada Trk Olmak, Istanbul, Smer Kitabevi Yaynlar, 1992, S. 148.