4

จุดศูนย์ถ่วง
Center of Gravity : CG

จุดศูนย์ถ่วง (center of gravity) เป็นจุดที่บอกตำำแหน่งของนำำำหนักลัพธ์ของระบบของอนุภำค

หรือ ระบบของวัตถุ
จุดศูนย์ถ่วง คือ จุดที่เหมือนตำำแหน่งที่รวมของนำำำหนักของวัตถุทัำงก้อน

หำกสังเกตวัตถุต่ำง ๆ ที่เป็นของแข็งและมีรูปทรง กำรวำงวัตถุบนพืำนระนำบจะมีลักษณะสมดุลได้

ขึำนอยู่กับตำำแหน่งและแนวของ จุดศูนย์ถ่วง

ตุ๊กตำล้มลุกมีตำำแหน่งจุดศูนย์ถ่วงที่ตำ่ำ กำรโยกตุ๊กตำ
จึงไม่ล้มและจะกลับมำตัำงตำมเดิม ควำมสูงจุดศูนย์ถ่วงจำก
พืำน ยิ่งตำ่ำมำก ยิ่งมีควำมมั่นคงมำก

วัตถุในรูป A วำงอยู่ในลักษณะสมดุล เพรำะแนวของ CG ที่ตัำงดิ่งลงสู่พืำนโลก อยู่ในกรอบฐำน

ถ้ำโยกวัตถุรูป A ให้อยู่ในตำำแหน่ง B มีแนวของจุดศูนย์ถ่วง CG ยังอยูใ่ นฐำน วัตถุจะกลับมำตำำแหน่ง
เดิมตำมรูป A ถ้ำโยกวัตถุรูป A ให้อยู่ในตำำแหน่ง C มีแนวจุดศูนย์ถ่วง CG เลยออกจำกฐำนวัตถุ
จะล้ม
 5

ในโมบำยที่จัดวำงในแนวระนำบได้ เพรำะ ตำำแหน่งของ CG รวม

ของวัตถุทัำงหมดอยู่ในตำำแหน่งของเส้นเชือกในแนวดิ่ง

กำรผูกเชือกกับวัตถุและปล่อยวัตถุห้อยลง แนวของ CG ของวัตถุจะอยู่สมดุลได้ ในแนวระดับตรง

กับเชือกในแนวดิ่ง

สรุปได้ว่า วัตถุรูปร่ำงใดก็ตำม ถ้ำแขวนแล้ววัตถุหยุดนิ่ง สมดุลของวัตถุนัำนจะเกิดขึำนได้ต้องให้

แนว CG อยูใ่ นแนวเดียวกับเชือก

วัตถุทุกชนิดจะมีนำำหนักซึ่งเกิดจำกแรงโน้มถ่วงของโลกที่กระทำำต่อวัตถุนัำน แรงโน้มถ่วงของโลกจะ
เหนี่ยวนำำวัตถุทุกชนิดลงสู่จุดศูนย์กลำงของโลกในทุกตำำแหน่งของวัตถุ และวัตถุทุกชนิดก็จะมีศูนย์กลำง
ของนำำำหนักของวัตถุอยู่ทัำงนัำน โดยเฉพำะวัตถุที่เป็นของแข็ง เรำเรียกตำำแหน่งศูนย์กลำงของนำำำหนักของ
วัตถุดังกล่ำวว่ำ " จุดศูนย์กลำงของควำมถ่วง " หรือ " จุดศูนย์ถ่วง " วัตถุใด ๆ ที่ จุดศูนย์ของควำมถ่วงยัง
ไม่ตกนอกฐำนวัตถุนัำนจะไม่ล้ม แม้จะเอียงอย่ำงไรก็ตำม เช่น หอเอนเมืองปิชำ ประเทศอิตำลี เป็นต้น
แต่หำกอัตรำกำรเอียงมำกขึำนอีกเล็กน้อย จนจุดศูนย์ถ่วงตกนอกฐำน หอเอนเมืองปิชำนีำจะล้มทะลำยลง
ทันที

ถ้าแนวแรงของนำำาหนักจากจุดศูนย์ถ่วงเคลื่อนทีพ้นฐานล่างของวัตถุ วัตถุนัำนก็จะล้มได้
 6
ในระบบมวล ( หนึ่งมวลหรือมำกกว่ำ ) ใด ๆ หรือวัตถุชิำนหนึ่ง ถ้ำอยู่ภำยใต้สนำมโน้มถ่วงเดียวกัน
สำมำรถพิจำรณำได้ว่ำ ทุกมวลที่ประกอบเป็นระบบนัำนจะถูกมวลของโลกดึงดูดด้วยแรงโน้มถ่วง และผล
รวมของแรงนัำนจำกมวลทุกก้อน จะมีขนำดเท่ำกับแรงหนึ่งแรง ซึ่งมีค่ำเท่ำกับผลรวมมวลทัำงระบบคูณกับ
ค่ำควำมเร่งเนื่องจำกควำมโน้มถ่วงของโลก (g มีค่ำประมำณ 9.81 m/s2) ซึ่งแรงดังกล่ำวนัำนเสมือนกระทำำ
ทีจ่ ุดหนึ่งของระบบ เรียกจุดนันำ ว่ำ ศูนย์กลำงโน้มถ่วง ( Center of Gravity ; CG) โดยศูนย์กลำงมวลและ
ศูนย์กลำงโน้มถ่วงของระบบหนึ่ง จะอยู่ที่เดียวกัน หำกระบบนัำนอยู่ภำยใต้สนำมโน้มถ่วงที่มีค่ำเท่ำกัน ทัำง
ระบบ
ในภำวะปกติทวี่ ัตถุสมดุล ( หยุดนิ่ง ) ซึ่งเรียกว่ำ สมดุลสถิตย์ จะมีแนวของจุดศูนย์กลำงโน้มถ่วง
ผ่ำนฐำน แต่ในทำงกลับกันถ้ำเมื่อใด CG ของวัตถุนัำนอยู่ภำยนอกฐำนจะทำำให้วัตถุล้มได้
 7

จุดศูนย์ถ่วงของร่างกาย

จุดศูนย์ถ่วง ( Center of gravity ) เป็นจุดทีน่ ำำหนักของร่ำงกำยสมดุลในทุกทิศทำง หรือเป็นจุดที่

ผลรวมของแรงบิด ( torques ) ของส่วนต่ำง ๆ ของร่ำงกำยมีค่ำเท่ำกับศูนย์ ไม่ได้หมำยถึง นำำำหนักด้ำน
ตรงข้ำมของจุดศูนย์ถ่วงต้องเท่ำกัน แต่หมำยถึง แรงบิด ( torques ) ทีเ่ กิดจำกนำำำหนักทัำง 2 ข้ำงของ
จุดศูนย์ถ่วงมีค่ำเท่ำกัน เช่น กระดำนหกที่มีเด็กกับผูใ้ หญ่นั่งคนละด้ำน ผู้ใหญ่ที่มีนำำหนักมำกกว่ำต้องเข้ำ
มำอยูใ่ กล้จุดหมุนกระดำนหกจึงจะสมดุลได้ เมื่อกระดำนหกอยู่นิ่งขนำนกับพืำนได้ จุดหมุนตรงกลำง คือ
จุดศูนย์ถ่วงของกระดำนหก ซึ่งผลรวมของแรงบิดจำกนำำำหนักทัำง 2 ข้ำงเท่ำกัน แต่นำำหนักแต่ละข้ำงไม่
เท่ำกัน ข้ำงที่เป็นผู้ใหญ่มีนำำหนักมำกกว่ำ
จุดศูนย์ถ่วงในร่ำงกำยคนเรำขณะยืนปกติแขนห้อยข้ำงลำำตัว จะอยู่กลำงลำำตัวหน้ำกระดูกสันหลัง
เหนือก้นกบ ( Sacrum ) อันที่ 2
ผู้ชำยจุดศูนย์ถ่วงจะอยู่ที่ควำมสูง 57 % ของควำมสูงของร่ำงกำยวัดจำกพืำนขึำนมำ ผูห้ ญิงจะมี
จุดศูนย์ถ่วงตำ่ำกว่ำผู้ชำย เนื่องจำกสะโพกของผู้หญิงจะใหญ่กว่ำ อยู่ที่ควำมสูง 55 %
ในเด็กจุดศูนย์ถ่วงจะสูงกว่ำผู้ใหญ่ เนื่องจำกกำรเจริญเติบโตยังไม่สมส่วน มีศีรษะ หน้ำอก ใหญ่
กว่ำช่วงล่ำง
จุดศูนย์ถ่วงของร่ำงกำยจะเปลี่ยนไป เมื่อตำำแหน่งของร่ำงกำยเปลี่ยนแปลง เช่น ยกแขนขึำนเหนือ
ศีรษะ จุดศูนย์ถ่วงจะสูงขึำน ยกแขนไปทำงซ้ำยจุดศูนย์ถ่วงจะเคลื่อนไปทำงซ้ำย ยกแขนไปทำงด้ำนหน้ำ
จุดศูนย์ถ่วงจะเคลื่อนไปทำงด้ำนหน้ำด้วย

คุณยืน่ แขนออก เมื่อคุณจะพยำยำมรักษำสมดุล กำรทรงตัวของคุณสำมำรถเลื่อนจุดศูนย์ถ่วง

อันเนื่องมำจำกนำำำหนักตัว เพื่อจะรักษำกำรทรงตัวได้โดยกำรยกแขนขึำนลง ซึ่งจะทำำให้จุดศูนย์ถ่วงไม่เลื่อน
พ้นฐำนล่ำงของร่ำงกำยหรือเท้ำของคุณ ซึ่งจะทำำให้คุณไม่ล้มลง คุณลองคิดดูซิว่ำทำำไมนักไต่เชือกจึงต้อง
ใช้ไม้ยำว ๆ ด้วย
 8

ตัวอย่าง

การใช้ประโยชน์จากจุดศูนย์ถ่วง
เรื่องจุดศูนย์ถ่วงมีกำรนำำมำ ใช้เพื่อเป็นของเล่นพืำนบ้ำนไทยได้หลำย ๆ อย่ำง เช่น เดินกะลำ ขำสูง
เรือใบกำบมะพร้ำว เป็นต้น

จุดศูนย์ถ่วงเกี่ยวข้องกับการประดิษฐ์ของเล่นพื้นบ้าน

จุดศูนย์ถ่วงเกี่ยวข้องกับการทรงตัวของเครื่องบินขณะบินอยู่ในอากาศ

เครื่องบินที่ลอยอยู่บนอำกำศนัำน ไม่มีอะไรรองรับเหมือนกับกำรจอดอยู่บนพืำน ดังนัำน จึงต้องถ่ำยเท

นำำำหนักในเครื่องบินให้เหมำะสม เพื่อให้เครื่องบินสำมำรถบินไปได้ในแนวขนำนกับพืำนดินหรือบินขึำนไปบน
ฟ้ำ ไม่ใช่บินแล้วหัวทิ่มดิน หำกจุด CG ไม่ถูกต้อง เช่น หัวเครื่องบินหนักกว่ำหำงเครื่องบิน เวลำบิน
หัวเครื่องบินจะตำ่ำกว่ำหำง ทำำให้มุมปะทะปีกลดลงเรื่อย ๆ แรงยกจึงลดลงเรื่อย ๆ ทำำให้เครื่องบินหัวปักพืำน
อย่ำงรวดเร็ว หรือหำกหัวเครื่องบินเบำกว่ำหำง หัวจะสูงกว่ำหำง มุมปะทะปีกจะเพิ่มขึำนเรื่อย ๆ จนกระทั่ง
อำกำศด้ำนบนปีกกับด้ำนล่ำงปีกแยกออกจำกกัน ปีกจะสูญเสียแรงยกทันที เครื่องบินจะหล่นจำกอำกำศ
 9

จุดศูนย์ถ่วงเกี่ยวข้องกับการออกแบบโครงสร้างของแท็งก์นำ้า

ในกำรออกแบบโครงสร้ำงที่ใช้ในกำรรองรับ tank นำำำ เรำจะต้องทรำบนำำำหนักของ tank นำำำหนักของ

นำำำที่บรรจุอยู่ใน tank และตำำแหน่งที่นำำหนักลัพธ์ ซึ่งเป็นตัวแทนของนำำำหนักของ tank และนำำำหนักของนำำำ
กระทำำต่อโครงสร้ำง จุดที่นำำหนักลัพธ์ดังกล่ำวกระทำำ เรียกว่ำ จุดศูนย์ถ่วง