KVSS, 2011 - Puitling

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 29

1

KHAWVEL SUNDAY SCHOOL NI November 6, 2011

PUITLING SUNDAY SCHOOL


Thupui Pi Puii (Gwyneth Parul Roberts) leh Pi Zosaphluii (Katherine Ellen Williams)

Ziaktute Upa Dr. L. Ringluaia & C. Lalneihkimi

SYNOD LITERATURE & PUBLICATION BOARD www.mizoramsynod.org

Published by Synod Literature & Publication Board for The Mizo Sunday School Union

Chhut khatna 2011 Copies - 4500 (All rights reserved)

Printed at Synod Press Aizawl - 796 001 Mizoram


www.mizoramsynod.org

A chhunga thu awmte


Chhuahtu Board Thuhma Thuhmahruai Programme 4 5 6

|HEN KHATNA PI PUII (GWYNETH PARUL ROBERTS)


1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. A hun hmasa lam Mizoramah Doctor hna Nurse zirna lam Damdawi In leh thawktute enkawlna lam Kohhran lamah A mi mal nun A hun hnuhnung lam Pi Puii snna inkhawm 7 8 8 9 10 11 12 12 15

|HEN HNIHNA PI ZOSAPHLUII (KATHERINE ELLEN WILLIAMS)


1. 2. 3. 4. 5. A pian leh murna Rawng a bawl \an dan Mizorama rawng a bawl \an dan A mizia An chhungkaw chanchin leh a hun hnuhnung lam 19 20 21 26 27

www.mizoramsynod.org

4 CHHUAHTU BOARD THUHMA Khawvl Sunday School N hi Dr. Bailey-a, Tabernacle Presbyterian Church, Philadelphia (USA)-a Kohhran Upa rawt chhuah a ni a. Kum 1907-a World Sunday School Association Convention, Rome-a neih \umah leh, kum 1910-a Washington-a Convention neih \uma an sawi hona bawhzuiin kum 1910 a\ang khan neih \an a ni a. Mizoram Presbyterian Kohhranin Khawvl Sunday School N a hman \an chu kum 1944 khan a ni. Hemi kum a\ang hian tun thlengin Khawvl Sunday School N pualin thawhlawm pawh lk khawm zl a ni a. Tin, kum 1945 a\angin November Pathianni hmasa ber hi Khawvl Sunday School N-ah hman a ni ta zl a ni. Kum 2000 a\ang khn Puitling lam leh Naupang lam zir tur a hranga buatsaih a lo ni ta a; Puitling leh Naupang lam pawh an inkhawm hrang ta a ni. Kuminah hian chawhma lamah Pi Puii (Dr. Gwyneth Parul Roberts) chanchin, Upa Dr. L. Ringluaia ziak leh chawhnu lamah Pi Zosaphluii (Katherine Ellen Williams) chanchin, Pi C. Lalneihkimi ziak te kan zir dawn a ni. Kumin 2011-a Khawvl Sunday School N puitling lam zir tur ziaktute hi a ziak wm takte an ni a. Kohhranho tan malsawmna a nih ngei theih nan taima takin i zir \heuh ang u.

(REV. THANGZAUVA) Editor Synod Literature & Publication Board

www.mizoramsynod.org

5 THUHMAHRUAI Kumin hian Khawvel Sunday School Nia Puitling lam zir turin MSSU Committee chuan Pi Puii (Dr. Gwyneth Parul Roberts) leh Pi Zosaphluii (Katherine Ellen Williams)-te chanchin a thlang a. Chawhma lamah Pi Puii chanchin Upa Dr. L. Ringluaia, Leitan South ziak kan zir ang a, chawhnu lamah Pi Zosaphluii chanchin, Pi C. Lalneihkimi, Zarkawt ziak zir a ni thung ang. Thupui ziak tura ruatten a hun takah a rawn ziak zo thei a, a lawmawm hle a ni. Pi Puii hi Welsh Missionary Doctor niin \hahnemngai takin Mizoramah rawng a bawl a, damlo tam tak a enkawl dam a, a hun lai khan Mizoram khaw tin deuhthawah a enkawl dam an awm deuh zel a ni an ti. Amah avangin Presbyterian Hospital pawhin nasa takin hma a sawn phah a ni. Pi Zosaphluii hi erawh chu Mizorama Missionary lo chhuak hmasa Pu Zosaphluia (Rev. D.E. Jones) nupui a ni a, a pasal rawngbawlna avanga Mizorama lo chhuak ve ni mah se, Mizote a hmangaih a, Mizo hmeichhiate hmasawnna turin kawng hrang hrangin a thawk a ni. Kan missionary-te hi kan ngaihluin kan chhuang tak zet a, an rawngbawlna kha Kohhranhoten kan hre reng dawn a ni. Kohhranhoten hetiang missionary kan neih avang hian Pathian hnenah lawmthu sawi ila, anmahnia zir tur awm apiang chu i zir chhuak zel ang u. Kum 2011 Khawvel Sunday School Ni thupui zirtu zawng zawng tan malsawmna a nih ngei ka beisei.

(REV. ZOSANGLIANA COLNEY) Executive Secretary, i/c MSSU, etc.


www.mizoramsynod.org

6 KHAWVEL SUNDAY SCHOOL NI NOVEMBER 6, 2011 PUITLING SUNDAY SCHOOL PROGRAMME Chawhma Inkhawm Hruaitu |antu chhiar tur Hla sak ho : Superintendent : Johana 3:14-17; Matthaia 20:29-34 : KHB No. 139 Chhandamtu hmangaihna mak leh Thilpek lak khawm leh hlan Zaipawl : Thupui sawi : Pi Puii (Dr. Gwyneth Parul Roberts) chanchin Hla sak ho : KHB No. 346 Aw Pathian, Nangman Chanchin |ha min pe Banna : Hruaitu Chawhnu Inkhawm Hruaitu |antu chhiar tur Hla sak ho Zaipawl Thupui sawi Hla sak ho Banna : Asst. Superintendent : Matthaia 28:16-20; II Korinth 8:7-9 : KHB No. 360 Krista, Kohhran tn kan ding : : Pi Hluii (Katherine Ellen Williams) chanchin : KHB No. 146 A hmangaihna fakin i zai ang : Hruaitu

(Thawhlawm hi Bial Treasurer kaltlangin Synod-ah theh luh tur a ni)


www.mizoramsynod.org

Pi Puii (Dr. Gwyneth Parul Roberts) (1910 2007)

A hun hmasa lam Pi Puii hi Welsh mi a ni a, Durtlang Hospital-a Sap doctor pathum lo thawk tawhte zinga thawk rei ber a ni. Kum 23 zet (19381961) Mizoramah a awm a ni. Pi Puii khan Sap rama Hospital an enkawl dan dung zuiin Durtlang Hospital hi hun rei tak a kaihruai a. Hospital \ha tak a nih phah a. Vawiin thleng hian chu kalphung chu thawktuten eng emaw chen chu an la zui zel a ni. Pi Puii pa Rev. F.W. Roberts kha Sylhet-ah Bengali-ho zingah kum 40 lai Missionary-in a awm a. Chutih lai chuan tuna Bangladesh hi British India ram vek a la ni a. Durtlangah Pi Puii a thawh lai khan chawlh hmangin an fanu hnenah an lo zin fo a ni. Damdawi in chhak tlang chhpa tuikhuah lian pawh khi Pi Puii pa siam a ni a, tuikhuah hmingah chuan Jerusalem an phuah nghe nghe a ni. Pi Puii hi November ni 1, 1910-ah Sylhet-ah a piang a. A hminga PARUL tih pawh hi Bengali hming a put tel a ni. Sikul kai rual a nihin North Wales-ah a chhngte hnenah lehkha zirin a awm a, B.Sc. a pass hnuah Cardiff khawpuia National School of Medicine a\angin kum 1933 khan MBBCH (M.B.B.S. nen hian thuhmun a ni) a pass a. Experience nei tura Sap ram hospital hrang hrangah a thawh hnuin 1938 khan Mizoramah Welsh Presbyterian Kohhran Missionary ni turin a lo chhuak ta a ni. Mizorama a lo chhuah hma hian ram lum natna zirin London School of Tropical Medicine-ah hun rei vak lo Training a nei hmasa bawk.
www.mizoramsynod.org

8 Mizoramah Pi Puii lo chhuah hun lai hi chuan Durtlang Hospital hming chu Welsh Mission Hospital, Durtlang tih a ni a. Welsh Mission ta leh an enkawl a ni. Thawktu hlawhte pawh Mission pek vek a ni. Kum 1958-ah Mizo Synod kuta hlan a nih a\ang khan Presbyterian Church Synod Hospital tiin hming thar sak a ni a. Tunah phei chuan Presbyterian Hospital tih chauh a ni ta. Pi Puii chu December ni 3, 1938-ah Durtlang a lo thleng a. Pu Dka kha kum hnih hma lamah Sap ram lamah a lo haw daih tawh si a. Sap doctor thar an han nei leh ta chu Kohhranho an lawm hle mai. December ni 8, 1938 zanah Durtlang Biak Inah urhsun takin an lo lawm a. Upa Vantluangan inkhawm a kaihruai a. Durtlang lal fapa, Pu Ch. Nguran Isaia 40:1-11 a chhiar a, zirtirtu Liana a \awng\ai a. Pu Mena (Rev. E.L. Mendus) leh Pastor Saiaithanga leh Dr. Thanglura ten thu an sawi. Doctor hna Pi Puii kha doctor \ha tak leh thiam tak a ni a. Inzai (Surgery) lamah a tuiin a thiam hle a, awrpuar a zai hnem hle. A hun lai khan Mizo zingah awrpuar an tam hle a. Tunah chuan mi tin deuhthawin Iodine chi kan ei hnu hi chuan awrpuar hmuh tur an awm ta meuh lo a ni. Damlo a ngaihsak em em \hin a, na zual deuh an awm chng phei chuan zanah ka muhil thei lo tiin vawi hnih vawi thumte a tlawh \hin. A hun lai hian damlo khum 100 vel a awm a, amah chauh doctor niin kum 20 chhng a enkawl a ni. Electric ng a la awm lo va. Inzaina pindanah petromax khawnvar leh torch light te hman a ni \hin. Chhun lamah hmun hrang hrang a\anga lo kal damlote inentirna (out door)-ah a \hut a ngai a, ward chhngah damlote vil reng a \ul a, zai ngai tam tak an awm bawk a. Zing a\anga zan mut hun thlengin a hun a hmang khat tlat a ni ber mai.
www.mizoramsynod.org

9 Mobile clinic-te neia thingtlang lama zin chhuak vak hman a ni ve lo. Kohhran inkhawmpui erawh a ngai pawimawh hle a, chumi pah chuan khua a tlawh apiangah damlo inentirna a siam \hin. Inkhawmpuia tel ve ngei a duhna chhan pakhat chu mipuite hnena damdawi in chanchin sawi a remchan m \hin vang a ni. A hun laiin Mizoramah TB vei enkawlna hmun an la indaih lo hle a, hospital ram hmar lama Theological School hlui chu TB ward atan hun eng emaw chen a hmang a. Kum 1956-ah cement concretein TB ward thar in chhawng a sa. Tin, Mizoram Kohhran Hmeichhe Inkhawmpui pawhin Durtlang Hospital-a X-ray leina atan kum hnih chhng 1956 leh 1957-ah project an siam a. Sum tuakin Durtlang leh Dawrpui leh Mission Venga mi \hahnemngai \henkhatte inthurualin Krismas zaipawl an din bawk a, tangka eng emaw zat an hmu chhuak a. Sap ram lam a\anga \anpuina pawisa nen X-ray khawl an lei thei ta a ni. Hemi hma zawng hi chuan TB vei damlote chu an dam chian leh chian loh fiah turin Silcharah an kal vang vang \hin. TB ward chhak tlangah tuikhuah lian tak a siam bawk. Nurse zirna lam Nurse zirna lam a ngai pawimawh hle a; chuvangin, kum 1928-a Nursing School lo din \an tawh chu a tichangtlung hle a. Syllabus-te pawh Sap ram kalphung anga duan vek a ni a. Mizo \awngin zirlaibu an siamsak \hin. Zirlaite hnenah lecture a pe taima hle. Chhun lamah a pek hman loh pawhin zan lamah a pe \hin. Zirlaite pawhin exam an ti\ha hle \hin a, honours hmu tam tak an awm \hin. Assam ram pum puia pakhatna dinhmun hauh an awm fo bawk. Pi Puii hun laiin he Nursing School hi Indian Nursing Council chuan kum 1944 khan Recognition a pe nghe nghe a ni. Pi Puii leh kan missionary dang pahnih Pi Hruaii (Miss Gwladys Mary Evans) leh Pi Muani (Miss
www.mizoramsynod.org

10 May Bounds)-te hi Nursing School changtlung taka siamtute an ni. He Nursing School hi, Nurse \ha tak ni tura zirna a nih rualin, a tluka a ngaih pawimawh chu, Nu \ha tak leh khawsak fel tak ni tura zirna School a ni tel. School danga an tih ve lem loh - hmun phiah fai te, bangrel leh tukverh nawh faite leh damlo zun leh ek tihfai thlengin nurse-ten an khawih a ni. Damdawi In leh thawktute enkawlna lam Dr. R.K. Nghakliana khan, Hospital-ah hian Pi Puii hriatpui leh remtih loh chuan eng mah an ti ngai lo, a ti. Engkim a hriatpui vek tihna a ni a. Chu chuan Pi Puii kha Administrator \ha tak a ni tih a tilang nghal mai wm e. A taima em em a, a theihna sang berin hna a thawk \hin. A hun laiin thawktu kal tlai leh a hun hmaa bang leh zelthel an awm ngai lo. A taihmak leh a duhtui avangin a vin pawh a vin a, thawktu zawng zawngin hlauh enin an en. |ha taka hna a kal hian a lawm em em \hin. Thawktuten hna an thawh \hat nan leh an inpumkhat nan a huhova intihhlimna hunte a siam a. Chutiang hunah chuan ang khat vekin chanvo an nei a, an hlim hle \hin. Damdawi Ina thawktute hmakhua a thlir thui hle a, Synod hnuaia an luh ve hma pawh khan, Provident Fund a lo ruahmansak tawh a ni. Nu lian tak, chak tak leh huaisen tak a ni a, zan laiah te pawh tiang kengin Damdawi in compound a fang kual fo \hin. Hetih hun lai hian tlangval hawklak leh zu rui deuhte an awm \hin a. Chungho chu hauvin a m darh \hin. |um khat pawh mi pakhat chemt kengin ward chhngah a lo lt a, damlo mu laite chu a rawn vit ta mai a. Pi Puii chuan hlau miah lovin chu pa chu a lo man bet a, a chakzia leh huaisenzia an sawi nasa hle. Hotu fel tak, Durtlang pa Pu Lalchungnungan a rawn puih hnuah chuan doctor hna lamah a hun a hmang tam thei lehzual a.
www.mizoramsynod.org

11 Kum 1957 July-ah doctor thiam tak leh Pathian mi tak Dr. R.K. Nghaklianan a rawn zawm ve leh hnu phei chuan nasa takin hospital a \hang a ni. Kohhran lamah Kohhran rawngbawlna leh inkhawm a ngai pawimawh hle a. Petromax khawnvar khaiin nurse-ho zawng zawng nen Durtlang biak inah an inkhawm \hin. A hun lai hian kohhran inkhawm a la chhangchhe deuh \hin a. Biak in tual leh tlar hnung lamah bengchheng siam an awm fo \hin. Biak in inkhawm zahawm tak leh p taka vawn a tum tlat \hin a, amah ngei pawhin a vil \hin. Tlar hnung lamah a \hu fo \hin a, petromax khawnvar pawh tlar hnung lamah a khaitir \hin. Ringtu puitling leh rilru puitling ni tur chuan naupan lai a\anga kaihhruaina dik leh zirtirna dik pek a pawimawhzia a sawi uar hle \hin a. Chuvang chu a ni ngei ang, naupang Sunday School a ngaih pawimawh em em \hin. Zirtirtute pawh a bangla-ah training a neihpui fo va. Pathianni chawhnu naupang inkhawmah Bible milem hmangin zirtirna a pe fo bawk. Krismas, Good Friday leh Naupang inkhawmpuiah drama-te a chanpui a. Naupang chawhnu inkhawm a ho peih hle a ni. Zirtirtute leh Kohhran Upate an inpumkhat lehzual nan a bangla-ah inpawlhona buatsaihin chaw eiah a sawm khawm fo \hin. Naupang leh \halaite nun kawng dik kawhhmuh a ngai pawimawh khawp mai. Krismas thawhlawm a thawh ve ziah a. Hnah phah leh thlangraa ruai\heh nuam a ti hle. Kohhran Zaipawl a ngaihlu em em a, nurse-hote hruaiin amah ngei pawh a tel ve \hin. A bangla-ah zaipawlin hla an zir zing hle a, amah chu zaithiam tak a ni lem lo. Biak inah sermon a sawi ve \hin.
www.mizoramsynod.org

12 A mi mal nun Pathian \ih, \awng\ai ngaina em em a ni. Bible chang a ngainat ber chu Johana 3:16 hi a ni a, inkhawm \hulh a duh ngai lo. Mi inren tak a ni a, sahbawn themte pawh paih mai lovin a khawl khawm a, a hlawm khawm a, a hmang leh \hin. Thla tirah hian a hlawh a\angin budget a siam a, chumia tel lo thilah chuan pawisa a hmang ngai meuh lo. Mi rethei leh chanhaite a khawngaih hle a, a theih ang angin a \anpui \hin. Mi taima leh mi duhtui a ni a, la phiar leh lace phiar a thiam em em bawk. A hun awl hlekah chuan la a phiar deuh reng mai \hin. Pathian hmangaihna Krista Isuaa lo lang chu a hmu fiah em em a. Chu chuan missionary ni turin a tir a ni. Hospital compound-a thing leh mau leh nungchate a humhalh tlat a, a tichereu zawngin tu mah an che ngam ngai lo. Naupang sava veh pawh a khap tlat \hin. Thing kungah sava bu leh sava chaw pekna turte a siamtir bawk. Khawngaihna ngah tak a ni a, rethei leh chanhai zawkte a ensan ngai lo. Thawktuho leh nurse zirlaite tan an hotu a nih laiin, kawng leh lamah chuan an nu a ni bawk. Hum sual dai palh leh rahbi tleu deuhte pawh a ensan phal lo va, nu chan changin a bangla a\anga pasal neihtirte pawh a nei hial. A hun hnuhnung lam Kum 23 zet (19381961) Durtlang Hospital-ah rim takin hna a thawk a, hospital leh Nursing School a tiphuisui tak zet a ni. A hun lai kha chuan Mizoram pumah a hming hre lo tu mah an awm lo hial ang tih tur a ni. Khaw tin deuh thawah a enkawl tawh hnu damlo pakhat tal chu an awm hial wm e. Sap ram lamah a pa, tar tawh tak chu thih ngamin a damlo tih an rawn hrilh a. Kum 1961 khan a pa
www.mizoramsynod.org

13 damlo tlawh turin Sap ramah a haw thla a. Hun rei vak lovah a pa Rev. F.W. Roberts chuan a thihsan ta mai a. A nu tar tawh tak chu a enkawl zui a \ul ta a, Mizoramah a lo kir leh thei ta lo a ni. Prestatyn khuaa anmahni inah a nu chu a thih thlengin a enkawl zui a ni. Prestatyn khua hi khaw nuam tak a ni a, Pi Puii in pawh hi lian lo mah sela a nuam hle a ni. Anmahni tlawhtu Mizote min lawm thei \hin hle a, Mizote tan nu nih a tling hle mai. Wales lama a haw leh hnuah pawh part time-in doctor hna (anaesthetist) a thawk chhunzawm ta zel a, kum 20 dawn lai chu hospital hrang hrangah a la thawk zui a ni. Kohhran rawngbawlna lamah a inhmang nasa hle. A bik takin kohhran hmeichheho zingah a \angkai zual. Durtlang Damdawi Ina damlote leh Nursing School tan tangka leh thilpek chi hrang hrang an rawn thawn fo \hin. |halaite nun kawng dik kawhhmuh leh chumi lama hruai chu a rilruah a lian hle reng a, kohhran mawhphurhnaah a ngai. Zu ngawlvei leh drugs ngawlveite zingah rawng an bawl a, hetiang thilin an nun a tihchhhiat vek tawh, rethei leh in leh lo nei tawh lote pawh an \anpui a, Housing Association-te dinin chenna tur in an ngaihtuahsak \hin. Chu pawlah chuan Pi Puii chu Founder President a ni nghe nghe. Mi dangte tana a inpekna hi mipui vantlangin an ngaisang em em a, chu chu sawrkar pawhin a hai bik lo. British sawrkar chawimawina sang tak M.B.E. (Member of the order of the British Empire) chu kum 1997 khan England Lalnuin Pi Puii hnenah hian a hlan a ni. Sap rama a haw hnuin Mizoramah \um hnih a lo zin leh a, kum 1988-a Durtlang Hospital Diamond Jubillee-ah a lo tel ve a. Kum 1994 Mizoram Gospel Centenary lawmnaah a lo zin leh bawk a ni. Hemi \uma Mission Veng K.|.P. hruaitu \henkhatte nen an inkawmnaa a thusawi \henkhatte:
www.mizoramsynod.org

14 1) 2) A Bible chang duh ber : Johana 3:16.

A hla duh ber : I lal\huthleng leh lallukhum i rawn kalsan tih leh Aw Pathian nangman Chanchin |ha min pe. Hriat nuam a tih ber : Nursing School hlawhtlinna. A \hian kawm ngeih berte : Pu Lalchungnunga (RIP), Sister Thanghmingliani (RIP) (Dr. Lalremthanga nu), Pi Kaivungi (RIP) leh Pi Hruaii (RIP). Thuchah (Kohhran tan) : Ram chhng leh ram pwn lama Chanchin |ha hril in ngaih pawimawh hi kohhran hlimna a ni a. Chanchin |ha hril uar deuh deuh tur leh Lal Isuaa Pathian hmangaihna lo lang hi hre fiah zel turin ka duh che u. Thuchah (\halaite tan) : In \halaipuite hnenah leh naupang lo \hanglian zelte hnenah Chanchin |ha hi hril zel rawh u. Mizoram a hmuh dan : Mizote hian Chanchin |ha thilpek danglam bik in nei a, kawm in nuam a, in hlim thei bawk. Hei hi hmanah leh tunah a la ngai reng a ni. Mizote min hmuh dan : Hmanlai aiin tunah mi zawng zawng in thau vek tawh. Hei hi hriselna lam a sawina a ni a. Zunthlum, Lung n, Thisen sng leh Cancer a hlauhawm ta, ei leh in, zk leh hmuam lamah chin tawk neiin fimkhur hle rawh u, a tihna a ni.

3) 4)

5)

6)

7)

8)

A lo upain a lo chak lo tial tial a, mahni pawh insaseng hlei thei a ni ta lo va, chhngte hnaivai tak, in lama enkawltu
www.mizoramsynod.org

15 tur a neih loh avangin tar chak lote enkawlna in Care Home-ah dah a ni ve ta a ni. Home-a a awm hnu pawh hian Mizo eng emaw zatin an tlawh a, Mizo \hiante hmel a hmuhin a lawm hle \hin. Hun eng emaw chen Care Home-a a awm hnuin natna dang dang leh thawhahin a tlakbuak leh a, Prestatyn Hospital-ah enkawl a ni ta a. January ni 29, 2007 chawhnu dar 2:30 (Mizorama zan dar riat vel) khan a rawng a bawl \hin a Lalpa hnena chawl hahdam tawh turin he khawvel hi a lo chhuahsan ta a ni. Pi Puii snna Inkhawm A lawina \hin Durtlang Kohhran Biak Inah February ni 3, 2007 Inrinni chawhma dar 11:00-ah Pi Puii snna inkhawm neih a ni a, biak in khat tlatin amah ngainatu leh ngaihlutute hmun hrang hrang a\angin an kal khawm a, snna inkhawm hi Synod Moderator Rev. Vanlalchhungan a kaihruai a, Synod Secretary-in Pi Puii chanchin a sawi bawk. Durtlang Kohhran Zaipawl leh Synod Choir-ten mawi takin hla an sa a, hetah hian Mizoram Gospel Centenary lawmna kum 1994-a chibai bukna thu a sawi leh, a Bible chang duh ber Johana 3:16 thu Sap \awng, Welsh \awng leh Mizo \awnga a chhiar ngaihthlak a ni leh ta a. A lunglenthlak tak zet a ni. Sap ramah pawh a thih a\anga ni riatna February ni 6, 2007-ah vuina inkhawm neih a ni a, zing dar 10:00-ah Colwyn Bay Crematorium Chapel-ah a taksa nen a thlahna hun hnuhnung rei lo te hman a ni a. A lawina \hin kohhranah pawh hemi ni vek chhun dar 12:00-ah Pi Puii nun leh rawngbawlna avanga lawmthu sawina inkhawm an nei zui nghal a. Mizote aiawhin Rev. H. Sangkhuman Mizoten Pi Puii inpekna kan la theihnghilh lovin, a
www.mizoramsynod.org

16 chungah leh kan Welsh Missionary-te chunga kan lawmzia leh kan la hmangaih zuizia te a sawi a ni. Inkhawm kaihruaitu an Pastor pawhin Pi Puii rawngbawlna leh a nun hmanga Pathian hnathawh ropui tam tak, chhinchhiah tlak tak tak a sawi chhuak a. Wales ramah pawh Pi Puii an ngaihsanzia a tar lang \ha hle. Pi Puii chanchin a sawi tam tak zinga \henkhatte lo tar lang ila: 1) Pi Puii rilru put hmang ropui tak pakhat chu a tih theih sng ber leh \ha ber mi dang tana tih duh mi a ni a, chutianga ti turin mi dangte pawh a beisei \hin. A theihna chanve lek ni lovin a pum puia a hna leh mawhphurhna hlen tum tlat mi a ni. Kohhran hi chhungkua a ni tih hi Pi Puii khan a ringin a pawm tlat a. Chumi rilru pu chuan kohhrana a mawhphurhna apiang hlen chhuah a tum \hin. Kohhrana inpawlkhawmna (fellowship) hi a ngai pawimawh em em \hin. Taksa chak lo taka biak in a thlen theih tawh loh hnuah pawh a ngaihven ber \hin chu an Sunday School kal zel dan a ni. Hei hian kohhrana inpawl hona leh a rawngbawlna a dah pawimawhzia a tarlang chiang hle wm e. Prestatyn khuaa \halaite tana rawngbawlna a ngai pawimawh em em \hin a. Kohhran hian \halaiho nun kawng \ha lo zawhte kaihruai dik turin mawhphurhna lian tak a nei a ni tih hi a ring nghet tlat a. Hetiang rawngbawlna atan hian a inhmang nasa hle. Pi Puii chanchina chhinchhiah tlak dang leh chu thu mai ni lo va, thil tih hmanga Kristian a nihna lantir
www.mizoramsynod.org

2)

3)

4)

5)

17 \hin a nihna kha a ni. Mi rethei leh \anpui ngai zawkte dawm kan leh chhawmdawl nan a theihna leh chakna a hmang nasa hle a ni. Pi Puii kha nula kum 28 niin kum 1938-ah Missionary doctor ni turin Wales ram a\angin Mizoramah a lo chhuak a, kum 23 chhng kan ramah rawng a bawl a. Kum 1961-ah Wales ramah a haw leh ta a. Chumi hnuah a chite tan an ramah kum 40 zet tar chak lo tak a nih thlengin a theihna sang ber pein rawng a bawl zui leh a. Kum 97 mi niin January ni 29, 2007 khan a rawng a bawl \hin, a Lalpa hnenah a hahchawl ta a ni. A mi thianghlimte thihna chu Lalpa ngaih chuan hlu tak a ni ... Mi mal leh lehkhabu rawnte Pu Biakliana Durtlang, Asst. Nursing Superintendent (Rtd.) 2) Pi |hatintlingi, Durtlang, -do3) Upa Zakunga Durtlang 4) Pi Hmingliani, Mission Vengthlang 5) Golden Jubilee Souvenir, Presbyterian Hospital 6) Diamond Jubilee 7) Platinum 8) Durtlang Presbyterian Kohhran chanchin (1908-1998) 9) Chinbawr-Durtlang Kohhran Hmeichhia 10) Mizorama Welsh Missionary-te chanchin - Dr. J.V. Hluna 11) Wales rama Pi Puii thlahna (Thanksgiving service) Rev. Dr. K. Lallawmzuala 12) Synfo news service - Synod Office 1)

www.mizoramsynod.org

18

www.mizoramsynod.org

19

Pi Zosaphluii (Katherine Ellen Williams) (1868 1950)


Pi Zosaphluii hi Mizorama Welsh Missionary hmasa ber, Pu Zosaphluia (Rev. D.E. Jones) nupui a ni a, Pi Hluii tiin koh a ni. A pian leh murna Pi Hluii hi a hming tak chu Katherine Ellen Williams (Ka-the-rin Elen Ui-liams) a ni a, a pa chu Dr. Morgan Williams-a (Mawr-gan) a ni. Kum 1868, September ni 10-ah Wales ram hmar lam Glan Conway khuaah a piang a. Chhungkaw awm thei tak leh Kristian chhungkaw \ha tak an ni. Mahse, vanduaithlak takin kum 1877-ah, Pi Hluii kum riat mi lek a nihin a pa Dr. Morgan Williams-a chuan a thihsan ta hlauh mai a. A kum leh 1878-ah a nu chu a boral leh ta mai bawk a. Pi Hluii leh a laizawn Bessie Williams-i te chu fahrah an lo ni ta reng mai a, an baihvaiin an khawngaihthlak hle a ni. Orphan Foundation, Howells School, Denbigh (Denbik) enkawlna hnuaiah lehkha a zir ta a. A lo len deuh hnuah chuan German ramah German \awng zirin kum khat a awm a, Kent khuaah mi nau awma inhlawhin kum li lai a awm bawk a ni. A laizawnnu Bessie Williams-i chu India ramah missionary hna thawk turin a lo chhuak a, Shillong-ah a thawk a. Welsh Missionary T.J. Jones-a nen kum 1894-ah an innei a, Silchar-ah an thawk dun ta a ni. Pi Hluii pawh chhungkaw sakhaw mi tak kara pianga seilian a ni bawk a, kohhranah a inhmang hle.
www.mizoramsynod.org

20 Rawng a bawl \an dan Pi Hluii chuan a laizawnnu Bessie Williams-i thawhna India rama rawng bawl ve a duh ta tlat mai a, rawn zui ve mai a tum ta a. A \hiannu Miss Mukti Das-i awmna Glasgow khuaah a inbuatsaih ta a. A \hiannu pawh hi missionary hna thawk turin a inpe ve leh ta a ni. Rawngbawl tura thlan an nih hnu hian London-ah training a nei a, Glasgow, Scotland-ah damdawi lam a zir leh bawk a. Amah hi thil thiam thei tak a ni a, French leh German \awng pawh thiam tak a ni. A \hiannu nen chuan May ni 24, 1894-ah Liverpool a\angin lawngin an lo chhuak a, Zenan Mission rawngbawlna Sylhet-ah Bengali nuho zingah rawng an bawl ta a. Zenan Mission hi hmeichhiate zinga rawngbawlna bik a ni a. Hmeichhiate tan in lamah sikul an hawng a, lehkha lam leh kut themthiam thilte an zirtir \hin. Mi pakhatin chhungkaw tam tak tak an bial a, an tlawh kual \hin. Rim takin an thawk a, harsatna tam tak an tawk a, an \hiannu pakhat phei chuan a hawsan ta nghe nghe a ni. Sylhet-ah hian Sap hmeichhe dang pahnih leh an ram mi evangelist pahnih nen an thawk ho va, sikul panga an enkawl a, zing dar 6:30 a\anga zing dar 10:00 thleng sikulah an thawk a, chhunah chuan inah damlo tam tak an lo kal khawm a, an lo enkawl \hin. Vai hmeichhia pwn chhuak lova an dahna hmunte an tlawh \hin a, tlai lamah mi dangte nen khawlaiah an inkhawm leh \hin. Rawngbawla an chhuah hlanin vawi hnih lai an in a kng a, Bible chiah an chang a, chu chu an naupang fahrah awmpuiin a lo humsak a ni. Dodaltu tam tak an nei a, chung mite hl chu a ni tih pawh an hria a; mahse, chhel takin harsatnate chu Krista avangin an tuar zel a. Thla khat
www.mizoramsynod.org

21 chhngte zan tin damlo tlawh turin zan laiah an kaitho ziah \hin. Fahrah eng emaw zat an chawm a, Mizorama a lo chhuah pawhin paliin an rawn zui a ni. Rim taka kum sawm lai a thawh hnuin kum 1902-ah Sap ramah chawlh hmangin a hawng a, Kohhranhoten a rawngbawlna chanchin an hre chk em em a, Presbytery hrang hrangah thu a sawi a, Mission Secretary pawhin a thusawi a ngai pawimawh hle a ni. Mizorama rawng a bawl \an dan Kum 1902 \hl laia Sap rama Pi Hluii haw chu kum 1903-ah a lo kir leh a. Mizorama Welsh Missionary hmasa ber Rev. D.E. Jones, Mizoten Pu Zosaphluia kan tih nen December ni 3-ah Calcutta Scottish Biak Inah an innei a, kum sawm lai rawng an bawl tawhna Sylhet chu chhuahsanin Mizorama rawngbawl turin a lo chhuak ta a ni. An nupain Silchar a\angin Sabengtung pakhat nen Mizoram panin an lo chhuak a, tlang dung kawngah mel 113 zeta hla Aizawl chu an rawn pan ta a. Ni kua lai an thang hnuah January ni 14, 1904-ah Aizawl an rawn thleng ta a ni. Mizoram an lo thlen hian Mizorama Sap hmeichhia lo kal hmasa ber a ni bawk a, Mizoten an lo lawm hle a ni. Pi Hluii hian zai a thiam a, \henrual kawm a thiam hle bawk a, Missionary hna lo thawk reng tawh a ni bawk a, awm dan leh thil tih vel dan a thiam em em a. Pi Hluii Mizorama a lo chhuah lai hian ringtu tlem an lo awm tawh a, hmeichhiate pawh an awm ve tawh a ni. Mizo hnam pum hmasawnna atan hian hmeichhiate zirtir chu a \angkai hle dawn tih hriain an nupain theihtawp an chhuah a, hma an han la \an ta a. Pi Hluii hi \awng thiam tak a ni a, Bengali \awng pawh a thiam hle a, Mizo \awng pawh a thiam thuai
www.mizoramsynod.org

22 a ni. An nupa hian rim takin an thawk dun a, Mizorama an awm chhngin Kohhran nghet takin a ding hman a ni. Pi Hluiin Mizorama a rawngbawlnate kawng hrang hrangin han sawi ila 1. Faina leh hriselna lam : Mizorama Pi Hluii te an lo luh lai hian Mizote chu kan mawl em em a, faina leh hriselna lamah kan la hniam hle a ni. Sawrkar lama hotu pakhat Major Cole-a, Superintendent chuan Mizote chu, Khawvela mi bl berte zinga mi an ni, a ti hial a ni. An bawrhsawm hle bawk a, hri pawh a lng fo \hin. Nausen thi an tam a, raicheha thi pawh tam tak an awm a ni. Pi Hluii te chuan faina leh hriselna lam zirtir a \ulzia an rawn hmu nghal a, Mizo hmeichhiate an ko khawm a, hriselna leh faina lamte an zirtir \hin. Pu Hluia leh Pu Sapthara ten \hahnemngai taka Chanchin |ha an hrilhnaah a \awiawm ve zel \hin a ni. Nu, nau pawmte chu an inah a ko khawm a, nausen enkawl dan leh bual dante a zirtir \hin. Doctor fanu a nih bakah amah pawhin damdawi lamte a zir ve tawh bawk a, Mizoten kan mamawh em em hriselna lam zirtirna kawnga bul \antu leh bul tumtu a ni ta a ni. Mizo \awng a la thiam tlem hle nain Pi Siniboni te, Roya nuten an \awiawm \hin a, an \angkai hle a ni. Mizoten damdawi lam zirna kan mamawhzia an hriatin nula fel tak Pawngi chu nau chhar lam zir turin phai lamah an tir a. Mizo zinga zir chhuak hmasa ber leh sawrkar damdawi ina thawk hmasa ber a ni. Ani hnuah hian Shillong Mission Hospital, Roberts Hospital-a nurse puitling zir turin Pi Tlawmkungi (Pu Vankhuma nupui) leh Pi Kai\huami (Pu Dahrawka nupui) te chu an tir leh a, anni pawh hian \ha takin an zir zo thei a, Durtlang Hospital leh Mission Veng Dispensary-ah te an thawk ta a ni.
www.mizoramsynod.org

23 Pi Hluii hian hmeichhe lam natna bik hi a enkawl thiam em em a, he lama insawiselna neiten an pan \hin a, mi tam tak a enkawl dam niin an sawi. 2. Lehkha zirna lam : Pi Hluii kum 1904-a a lo chhuah hian Hmeichhe sikul (P.C. Girls School) a enkawl nghal a, Headmistress hmasa ber a ni. Hmeichhe sikul kan neih hi a lo hlu hle mai a, tun thleng hian sikul \ha leh entawn tlak a la ni ta zel a ni. Sikul naupangte chu hla leh zai a uarpui a, Pathian lama an rinna kawngah a tinghetin rawngbawlna pawimawh tak a ni reng a ni. Pi Hluii hi zirtir thiam (Trained Teacher) leh zirna ngaisang mi a ni a. Mizo hmeichhiate hmasawn nan nasa takin a thawk \hin. Pi Hluiin kum 10 lai sikul a enkawl hnuah Pu Sandy-a nupui Pi Margaret Hughes (Mar-ga-ret Haks) chu kum 1914-ah a lo chhuak ve leh a, Pi Hluii nen sikul an enkawl dun ta a. Kum 1916-a Pi Hluii Wales rama a chawlh hlanin Pi Sandy hian sikul enkawl hna a lo thawk a ni. Kum 1922ah Pi Hluii hi Wales ram a\angin a lo haw leh a, Sap nula fel tak a rual hian a rawn hruai a, a hming chu Kitty Lewisi a ni a, Mizoten Zomawii kan ti. Lehkhathiam tak a ni a, ani leh Pi Sandy te hian kum 1923 a\angin sikul an enkawl zui ta a, Pi Hluii chuan sikul lam chu a chawlhsan ta a ni. 3. Kut themthiamna lam zirtirna : Pi Hluii hi thiam nei ngah tak a ni a, puan\hui leh laphiar a thiam em em a, Mizorama puan \hui khawl nei hmasa ber a ni. Mizo hmeichhiate chu puan\hui leh laphiarte a zirtir \hin a, nuho chuan an pasalte leh fate mamawh an phuhru thei hial a ni. Nuhote chuan an thil thiamte chu an chhawr \angkai em em a ni. 4. Hmeichhe tirhkoh hna : Pi Hluii hnathawh hlawhtling
www.mizoramsynod.org

24 tak mai chu Hmeichhe Tirhkoh (Bible Women) chher hna a ni. Mizoramah kohhran a lo ding \an a, dodalna karah Baptisma chang an pung zel a. Chung Baptisma chang tharte zingah chuan hmeichhiate pawh an lo tel ve a. Hmalakna tur a tam si a, Pi Hluii te chuan hmeichhia an \angkai ve theihzia an hmuhin hmeichhe tirhkoh hna hi an siam ta a ni. Chung hmeichhe tirhkoh chher te, zirtir leh an zir zawha an thawhna tur ngaihtuahte chu committee chuan Pi Hluii kutah a dah mai \hin. A tirah chuan hmeichhe tirhkohte hi ziak leh chhiar la thiam lo te, zirtir chawp ngaite pawh an ni a, a \hen chu nau pawm chunga zirte an ni a, tleirawl deuh pasal la nei lote pawh an awm. Hun a lo kal zel a, mi an lo changkang hret hret a, ziak leh chhiar thiam sain an lo lt ta zel a ni. Kum 1922-ah evangelist class an siam a, Bible Women leh Evagelist zirlaite chu Pastor Chhuahkhama te, Pastor Liangkhaia te, Pu Ch. Pasena ten an zirtir \hin. An zir zawh hian Pastor thachhangdawltu \angkai tak takte an ni. Mizorama Bible Women te rawngbawl chhng hi kum 49 vel a ni a, kum 1914 vela tih \an niin a lang. 5. Kohhran Hmeichhe din : Pi Hluii hi kum 1904-ah Zoramah a lo chhuak a. Mizorama kohhran hmeichhe bul \antu a ni. Sylhet lama a lo thawhnaah pawh hmeichhiate zinga \hahnemngai taka rawng a bawl \hin angin Zoramah pawh hmeichhiate a rawn vei nghal a. Nuhote chu kawng tinrenga kaihhruai leh zirtir ngai an ni tih a hmu a, a ko khawm \hin a. Faina thu te, kut themthiam thil te, in chhng enkawl dan leh fanau enkawl dante a zirtir bakah Pathian thute a zirtir a. Zirtawpni apiangin Mission Veng Biak In, Biak Inpui an tih \hinah hmeichhiate chu a inkhawmpui \hin. A tirah mi tlem t an inkhawm \hin a, tirhkoh hna (Bible Women) zirlaite pawh an tel ve \hin a; tichuan,
www.mizoramsynod.org

25 tirhkoh hna bial hrang hranga an va thawhnaah hmeichhe inkhawm an neihpui ve ta zel a, hmun hrang hrangah hmeichhe inkhawm a lo ding ta a ni. Kum 1906-a Khasi rama Mairang Assembly-a kal tur mi 10 thlan zingah hmeichhia 3 Pawngi, Thangkungi leh Siniboni te an tel ve a. Kum 1906-a harhna a lo thlen a\ang khan Zoramah Kristian an pung nasa em em a, Kohhran hmeichhe inkhawm nei pawh an pung ve ta zel a ni. Mizoram Kohhranah tualchhunga hmeichhe inkhawm a lo din zel takah chuan bial tam zawk huap inkhawmpui neih duhnate a lo awm ta a, Pastor Bial Inkhawmpui an lo neih \hin bakah Bial tam zawk inkhawmpui neih duhnate a lo piang ta zel a ni. Pi Hluiin hmeichhe inkhawm a lo neihpui kum hi Kohhran Hmeichhe bul \annaah pawm a ni a, Centenary hial lawm a ni tawh bawk. Pi Hluii hna thawh avang hian Mizoram hmeichhiaten rawngbawlna lamah hma an la nasa hle a ni. 6. Buhfai\ham : Mizorama Kohhran Hmeichhiate rawngbawlna sawi apianga lo langsar ber zel chu Buhfai\ham hi a ni. Kohhran Hmeichhe dinna apiangah buhfai\ham rawngbawlna hi kalpui a ni ve zel a ni. Kum 1910 velah Mission Vengah Biak In sak zai an rel \an a. Biak In sak nana sum tuak nan Pi Hluii leh Pi Siniboni te kaihhruainain buhfai an \ham \an a, biak in sak zawh hnuah chuan Tirhkoh hmeichhiate (Bible Women) chawm nan an hmang zui ta a ni. Bible Women te hian buhfai\ham pawimawhnate sawiin a \ham dante an inzirtir \hin a, anni rawngbawlna avang hian buhfai\ham rawngbawlna hian hma a sawn nasa a. Bible Women te kan neih tak loh hnuah buhfaitham a\anga sum lak luhte chu Pathian ram sumah chhun luh vek a ni ta a ni. Buhfai\ham rawngbawlna hi a hlu hle mai. Kum 2010-a buhfai\ham a\anga sum hmuh chu Rs. 7,55,28,608 a ni hial tawh a ni.

www.mizoramsynod.org

26 7. Naupang lam leh hla lam : Mizorama Chanchin |ha a lo luh tirh a\angin naupang lam pawhin Zosapte an bawr ve a, inkhawmnaah puitlingte zingah an tel ve \hin. Pi Hluii a lo chhuah hian naupang pual inkhawm a neihpui \hin a. Naupangte hi nakin lawka kohhran hruaitu la ni turte an ni tih hriain uluk takin, an rilru phk tawk ngaihtuahin naupang inkhawmah Pathian thu leh hlate a zirtir \hin. Amah pawhin hlate a phuah a, a letling bawk a, naupangte a zirtir \hin. A pasal Pu Hluia te, Pu Sapthara te, Khasi Evangelist Rai Bhajur te nupa nen hla hmanga rawngbawlna hi an tuipui em em a. Sap Upa leh Pu Buanga ten hla an lo siam sate belh chhahin an phuah belh a, Chanchin |ha theh darh nan a \angkai hle a ni. Kohhran \iak tirah hetianga naupangho zinga hma an han la a, thu leh hlaa \ha taka an lo kaihhruai kha Pathianin remhriatna leh finna a pek ni ngeiin a lang a, ringtute rawngbawlna hmanraw \angkai tak a ni. Pi Hluiin bul a lo \an zawng zawngte hi Zosap nupui lo kal leh zelte leh Zosap hmeichhiaten an rawn \awiawmin an rawn tuipui chho zel a, an phuisui chho zel a ni. A mi zia Pi Hluii hi mi tin ngainat a ni a, mi inngaitlawm leh \henrual kawm pawh thiam tak a ni. Sawrkar Sap mi liante leh Mizo mawl tak takte pawh ang khat rengin a en a, an ngaina \heuh mai a ni. Sawrkar lam Sapte pawh an inah hian ni tin deuhthaw an leng peih a, an inkawmngeihna azarah sikul ding tir la pachhe tak takte pawh khan sawrkar lam \anpuinate an dawng a, naupang lam intihlimna turte pawh an ngaihtuahsak \hin. Mi lainat thei tak a ni a, Sylheta a thawh lai pawhin fahrahten an bel a, Mizoramah pawh
www.mizoramsynod.org

27 chutiang tho chu a ni. Fahrahte a enkawl a, chung zingah chuan mitdel 2 an tel. Mi pangngai phk lo deuh Hrang\huami pawh a enkawl a, Thangbawihi leh Chhunkungi te chu mitdel ve ve an ni. Heng hmeichhe 3te awm nan hian bangla bul hnaiah in an saksak a, a mitdel lo berin ei rawng a bawl \hin. Mitdelte hi Pi Hluii hian dawhthei takin a enkawl a, la phiarte a zirtir a, Thangbawihi hian mawza phiarte a thiam a, mi mawzate a phiarsak \hin. Pi Chhunkungi thung chuan puan a tah ve thei tlat bawk. An thawh tur a dapsak reng a, kut awl hman hauh lovin a siam \hin. Bangla varandah-ah Pathian thu te, kut themthiam thilte an zir \hin a, Pi Hluii hnathawh hi a ropui a ni. Mi ngainatawm tak, mi tumruh leh Pathian ring tlat mi a ni a, a tuarchhel a, a taima em em bawk. An rawngbawlnaah hma lam thlir thiam tak a ni a, Pu Hluia nen pawh hian an in\awiawm tawn thiam em em a ni. An chhungkaw chanchin leh a hun hnuhnung lam Pi Hluii Leh Pu Zosaphluia te hi kum 1903, December thlaah an innei a, kum 1904-ah Mizoramah an lo chhuak a, hun eng emaw chen Mizorama rawng an bawl hnuah kum 1907-ah chawlh (Furlough) hmangin Wales ramah an haw thla a, heta an haw \um hian an fa neih chhun Alwyn-a (Al-uin-a) a piang a, Mizoramah an lo haw chho leh a, kum 1916-ah Wales ramah an haw leh a, an fapa Alwyn-a chu a nute hnena dahin kum 1922-ah Mizoramah an lo haw leh a, Pi Hluii hi a hriselna a \hat tawk loh avangin kum 1925ah Pu Hluia chu Sap ramah a hawsan ta a. Pu Hluia pawhin kum 1926 kum tawp lamah chawl hlen turin Mizoram a lo chhuahsan ve ta a ni. Pu Zosaphluia hi August 10, 1947-ah a thi a, Pi Hluii hi
www.mizoramsynod.org

28 kum 1950-ah a thi ve leh ta a ni. Pu Zosaphluia te nupain Mizote min hmangaih dan leh Mizorama an hnathawh dan hi a ropuiin an hlu em em a ni. Hetianga missionary nupa ropui Pathianin Mizoram min lo pek avangin Pathian hnenah lawmthu i sawi mawlh mawlh ang u. ... Lehkhabu rawnte 1. 2. 3. 4. 5. Hawla V : Mizoram Hmarchan Zosapte Chanchin Laltlani P.C : Kohhran Hmeichhe Chanchin (Mizoram Presbyterian Kohhran) Malsawmi : Zosap Hmeichhiate Chanchin Tlangpui Zohmingthangi : Pi Zosaphluii Chanchin (Mrs. Katherine Ellen Williams) Zomuani : Kum za chhng Kohhran Hmeichhe chanchin (19042004)

www.mizoramsynod.org

29

www.mizoramsynod.org

You might also like