Digitized by the Internet Arciiive

in 2011 witii funding from

University of Toronto

Iittp://www.arcliive.org/details/operaomni07duns
 R. P. F. JOANISIS

DUNS SCOTI^
DOCTORIS SUBTILIS, ORDINIS MINORUM,

QUilSTIONES SUBTILISSBLE SUPER LIBROS METAPIIYSICORUM

ARISTOTELIS

CUM ANNOTATIONIBUS F. MAURITII DE PORTU

ET SCHOLIIS R. P. F. HUGONIS CAYELLI, EJUSDEM ORDINIS.

R. P. F. LUGiE WADDINGI CENSURA

Nullus circa istud opus scrupulus occurrit, omnes Scoti esse fatentur. Circa tempus
duntaxat aut scriplionis ordinem dubium inde exoriri potest, quod in Commentariis
Oxoniensibus in Magistrum Sententiarum, opus hoc, et vicissim in isto opere Commenta-
rios citet Oxonienses. In 4. dist. II. quwst. 3. §. Secundum lioc ad primam ralionem,
citat se in lib. 9. Metaphys. et quod ibi ait ad ultimam formam, si simul tempore cum
:

aliis formis introducittcr, non esse traclat. lib. 9. quwst. 14. numero 9. ubi
mutationem^
ad veram inutationem docet requiri, quod privalio duratione praec dat formarn. Deinde
lib. 5. Metaphys. quses'. 7. numero 15. citat Distinctionem XIII. libri secundi Sententia^

rum, et numero 17. Distinctionem XVII. libri primi. At saepe occurrit, ut notat Mauri-
tius hoc loco, Scotum citare in aliis operibus, quod communiter in talibus libris, vel
libroruyn distinctionibus, sive capitulis, 7ion a se, sed ab aliis tractatur ; idque ex ipso
modo citationis cotligi potest, enim utitur verbis dicitur, tracLatur, ponltur, non se
his
dixisse, tractasse, posuisse, out expomisse referty alque ita eo toco ait, ponitur Distinct.
XIII. secundi, lumen esse speciem iucis. Itaque ante Commentarios Oxonienses, qwdes-
tiones has eumscripsisse opinor, sed posl alteram eliccubrationem in Meiaphysicse textum^
in comperto est; quippe illam frequenter in hoc opere citat, ul videre ticet ex libro 7.
quxst. ad primum, el quaest. 7. numero 3. et quaest. 19. ad primum, et lib. 8. quaest. 4.
1.

§. Ideo aliter. Opus est doctissimum et luculentissimum, sed incomptetum; hucu.^ique enim

circumferebantur quaestiones in novem dumtaxat tibros priores; de reliquis, quse in hac

impressione adduntur, meum judicium ad easdem praeflgam.
Tom. VII. 1
 PROLOGUi

i
gi.ESTIONES SLIIT1L1SS1M.E SUPER LlBRi
ARISTOTELIS.

PROLOGUS,
1. Omncs homines natura scire dcside- vel colorem participant, non au-
rani. In prineipio Mctaphysicse, tem alias qualitates sensibiles,
quam pvce manibus liabemus, pr?e- tangibiles, scilicet et audibiles, et
mittit rhilosophus hanc proposi- hujusmodi. Est igitur virtus pro-
tionem, dignitatem et nobilitatem bationis Aristotelis in hoc Si :

hujus scientia» continentem, sicut magis naturaliter diligimus sen-

patebit ex processu. Ad quod vi- sus magis cognoscitivos, non
dendum : Primo propositio in se propter utilitatem vitae tantum,
Et secundo ad con-
est declaranda. sed propter cognitionem ergo ;

clusionem intentam est applican- scire magis naturaliter desidera-

da. mus, quia haeccognitio estnobilior
Declaratur autem propositio ista cognitione sensitiva, et cognitio
dupliciter in genere, videlicet a nostra sensitiva finaliter ad hanc
posteriori et a priori. A posteriori ordinatur.
declarat eam Pliilosophus in litte- Declaratur secundo propositio 2.

ra per signum quoddam, dicens : prseassumpta a quibusdam a prio-

Sifjnum autem est sensuum dileciio, prre- ri sive acausa tripliciter. Primo
ter enim utilitatent, propter seipsos dili- sic : Omne imperfectum naturali-
(funtur, quasi dicat, sensus natura- ter appetit suam perfectionem,
liter diliguntur; non solum inquan- sicut haberi potest ex 1. Physic.
tum utiles ad vitse sustentationem, cap. ulf. text. c. 81. Anima autem
sed inquantum cognoscitivi. Quod hominis de se imperfecta est se-
probat in littera per hoc, quod ille cundum intellectivam potentiam,

I maxime diligitur naturali-

sensus
Uade visus ter, qui maxime est cognoscitivus,
cum sit
nihil
velut tabula nuda, in qua
depictum est secundum Phi-
9stperfec-
''
jT
videlicet visus, quem dicit maxime
aliis
losophum 3. de Anima, text. com.
jnsibiis?
cognoscitivum, propterduo prop- : 14. ergo naturaliter desiderat sci- unmn-
ter cognitionis certitudinem, et re, quod est periectio ejus secun- suam appe
cognitorum multitudinem. Certi- dum Jianc potentiam. Secundo^^lionej^^^^"
tudo provenit ex immaterialitate, declaratur Unum-
eadeni sic :

quanto enim virtus cognoscitiva quodque naturaliter appetit suam

est immaterialior, tanto est in
cognoscendo certior. Plura etiam
objecta per hunc sensum cognos-
cuntur, quia omnia corpora tam
superiora quam inferiora, lucem
propriam operationem, ut grave
moveri deorsum; propria autem
operatio hominis est intelligere,
quia per hoc ab aliis distinguitur,
ergo, etc. Tertio sic : Unumquod-
 PROLOGUS
que nafcuraliter appetit conjun^l concludant hanc propositionem es-
suo principio lionio aufc^n con-
; se veraui, fcan([iiaui disfcincfcre pro-
jungifcur substanfciis separ«nfcis \)cv bafciones, scquifcur (|uod iu hae una
infcelligere, sicufc probafc Philoso- l)roposifcione accipiafcurdesiderium
phus 10. Efchic. c. 10. quia in specu- aequivoce, quando dicitur Unum- :

lafcione verifcatis
lamur substantiis separatis,
hoc concludit beatituclinem nos-
tram consistere; ergo homo nafcu-
raliter appetifc scire.
Sed non videtur quod istae tres
probationes eo modo quo valent,
multum distinguantur ab invicem,
maxime assimi- quodque appetit, efcc. Ifcem tertia [)i'o-
et in bationon videturdilferrea secunda,
quia homo non est natus conjungi
suo principio nisi per operatio-
nem, nec videtur esse aiia ratio
desiderandi operationem et talem
conjuncfcionem.
Ex his igifcur fcribus probationi- ,,
'*..

quia sicufc esfc duplex acfcus, pri- bus pofcest colligi una talis . Uniiui- raVi.mes'

mus efc secundus, ufc patefc 2. de quodque naturaliter appefcifc suamD.ThonKe

lilc inter
Anima, text. c. 2. et 5. ita est du- perfectionem tam primam quam auasosten-
plex pertectio, prima et secunda. secundam; primam tanquam suaml.nyJ.ft.Ji;!;
Prima quidem est forma vel habi- propriam formam; secundam tau- ^'""''^''''"^-
tus, secunda est operatio et unum- ; quam suam propriam operatio-
quodque nafcuraliter appetit utram- nem, pcr quam etiam conjuugitur
que perfecfcionem, cum operatio suo principio; ergo homo uatura-
sit flnis habitus. Haec ergo propo- lifcer appefcifc scientiam, quao esfc

sifcio Unumquodque nataraliler appelit

'
perfecfcio prima, efc infcelligere,
suam perfeclionem, concludifc propo- quoe est perfectio secunda, per
sifcum tam de scientia, de qua quam conjungitur suo principio.
processit prima ratio, quam de Efc eodem desiderio vel saltem uni-

intelligere, de quo processit secun- voce dicto, sicut exponetur postea,

da nec videtur esse aliqua neces-
; appetitur scienfcia immediafce et
sitas secundse, quare operatio na- intelligere mediante scientia; quod
turaliter appetatur, nisi quia est quidem desiderium correspondet
perfectio. Prceterea sicut potentia potentiae essentiali, quia non lia-
dicitur aequivoce de potenfcia essen- bens formam est in potenfcia es-
tiali qua) est ad formam, et acci- sentiali ad acfcum prinium et se-
dentali quse est ad operationem, cundum. Eodem etiam desiderio
ufc patet 2. de Anima; text. c. 55. essentiali potest appefci immediate
videtur essc ?equivoce deside-
ifca operatio, ut flnis efc forma propfcer
rium illud quod est ad formam, et finem, quando neufcrum habetur, vel
illudquod esfc ad operafcioncm con- saltem desiderio univoce dicto. For- Ouomodo
, , . . color et. lux
sequentem formam quia in primo eadem
.

; te enim non est volitio entis una visione

non pofcest habere desiderans ex se ad tinem, et finis, ut ufcrumque est

desiderafcum sine actione alicujus illud quod appefcifcur, sed tantum-
exfcrinseci agentis, in secundo au- modo ut finis quo aliud appe-
esfc,

tem potest amofco impedimento; si titur, sicut color et lux non unica
igifcur prima probatio et secunda visione videntur ufc objecta, sed ut
 ;

PROLOrJUS

iiniim est quo, alteriim quotL AUo cet ad osfccndendum dignitatem et piicit<^

autem desiderio efc a^quivoce dicto nobilifcatem liujus scientice sic : Si

appetitur scientia immediate, et omnes liomines natura scire desi- ,

intelligere immediate, loquendo de derant ; ergo maxime scientiam

desiderio accidentali. Primum cor- maxime desiderabunt. Ita arguit
respondet potentia? essentiali, se- Philosophus primo hujus cap. 2. et
cundum accidentali. Primum po- ibidem subdit, qune sit maxime
test desiderium ad formam,
dici scientia, illa scilicet quse est cir-
secundum desiderium consequens ca maxime scibilia. Maxime autem
formam. De objectionibus quibus- dicunfcur scibilia dupliciter; vel
dam contra hanc propositionem quia primo omnium sciuntur sine
videbitur in quaestionibus, tanfcum quibus non possunt alia sciri vel ;

sufticiat de declaratione propositio- quia sunt certissima cognoscibi-

nis. lia. Utroque autem mo,do ista
scientia considerat maxime scibi-
SGHOLIUM L
lia ; igitur haec est maxime scien-
Dignitatem Metaphysicse probat, quia ejus tia, efc per consequens maxime
objecta sunt prima et certissima. Quoad pri- desiderabilis. Probatio minoris,
mam partem, id intellige de primitate co- quantum ad ufcramque partem.
gnitionis actualis distinctie; hac enim cogni- Quoad primam partem sic Maxi- nioracommu- :

tione, quo aliqua sunt superiora, eo sunt . . .

sunt

prius cognita. Acquiritur enim cognitio dis-

me scibilia pinmo modo sunt com-prius nota.
tincta per definitionem, qua3 inquiritur per
munissima, ut est ens inquantum
divisionem, incipiendo ab ente usque ad ens, efc quaecumque sequuntur ens
conceptum definiti. Ens ergo, circa quod inquantum ens; dicifc enim Avicen-
priecipue versatur Metaphysica, est omnium na 1. Mefcaphys. cap. 5. a, quod en^
primum cognitum hac via. Verum cognitione
et res imprimuntur in anima prima im-
confusa, id est, qua res concipitur,ut expri-
pressione, qux non acquiritur ex aliis
mitur per nomen, non ut exprimitur per
et

definitionem, objecta Metaphysica sunt ulti- notioribus sc. Efc infra b, quce priora
ma, quia primum cognituin hac via, est ulti- sunt ad imaginandum pcr seipsa, sunt ea
ma species, et ideo ex Avicenna i. Met. c. 3. quce communia sunt omnihus, sicut rcs el
Metaphysica est ultima scientia in ordine ma-
ens etnnum;e\j ideo non pofcest
doctrinse, de quo vide Doctorem 1. dist. 3.
nifestari aliquod horum per pro-
q. 2. §. ad 2. qua^st. n. -^2. 24. Quoad secun-
dam partem etiam patet, quia principia Me- bationem, quae non sit circularis
taphysicce, ut, Quodlihet est, vel non est, et h?ec autem communissima perfci-
simiiia sunt magis certa, quam aliarum nent ad considerationem Metaphy-
scientiarum principia, magis enim repugnat
sicoe secundum Philosophum in 4.
eis subesse falsum, de quo vide Scot. 1. d. 3.
hujus in principio : Est enim scientia
q. 4. art. 2. ubi agit de veritatibus sinceris
quce speculatur ens inquantum ens, et quce
contraHenricum.Tresrationes,quas docet n.3.
unam tantum Thomie hic,
valere, sunt D. huic insunt secundum se, etc. Cujus
contra quas agunt Anton. Trombeta lib. 1. veritas vel necessitas potest sic
j

qusest. 2. et Antonius Andreas, qusest. 2. ad 3. ostendi : Ex quo communissima

principale.
primo intelliguntur, ufc probatum
5. Nunc autem propositio ipsa est est per Avicennam; sequitur quod
gcibiedu- ad propositum applicanda, videli- alia specialiora non possunt co-
 PROLOGUS
gnosci, nisi commiinia prius illa littcra. Sic i^ntnr patet qualiter
cognoscantiir, et non potest isto- h?oc scientia est circa maxime
riim commimium cognitio tradi in scibilia, ex quo sequitur quod sit
aliqua scientia particulari ;
quia maxime scientin, et ita maxime
qua ratione in una, eadem et in appetenda, sicut prius deductum
alia, cum ens et unum dicantur est.
sequaliter de omnibus, 10. hujus
cap. 3. b. text. com. 7. et 8. et ita SCnOLlUM IL

idem multoties inutiliter repete-

Explicat optime quataor gencra causarum 7.
retur; igitur necesse est esse ali- caus»
Metaphysicae,
^ '
et rationes adducit suadentes 'J!?'^^
quam scientiam universalem, quae ad
'

unamquamque earum portinere rationem

Metapliysi-
cm.
per se COnsideret illa transcenden- objecti, de quodeterminate in sequentibus.
tia, et lianc scientiam vocamus

^/Jt^piyfitMetaphysicam, quse dicitur a w?e^«, Ex prsedictis possunt elici tres

ces.
quod est trans, et physis, scientia, causae hujus scientiae, finalis scili-

quasi transcendens scientia, quia cet, formalis et materialis. De

est de transcendentibus. causa efficiente instrumentali non
EXTRA. Sedistaprobationonvidetiiref(icax,quia cst niagna cura, dummodo scien-
ensperpriusdiciturdesubstantiaexl.hu- tia sit bene tradita, dicitur autem
jus, et unum similiter si est transcendens. fuisse Aristotelis. Efficiens autem
Si autem unum esl tantum in genere Quan- principale Deus est,de quo habetur
titatis, ut dicetur infra in quaestione qua- | hujus cap. 3. Scientiam istam solns
dayn super quartum^nonsic aequaliter dici-
Deusmaxime habet, etsi non solus ha-
tur de omnibus. De iutellectu propositionis
divinum non natum invide-
beat, quia est
hujus require in quarto, in duhitationibus.
re,quia invidia non stat cum sum-
Responsio, si ens sequaliter dicatur de om-
mabonitate, propter quam bonita-
nibus tu7ic est probatio evidens. Sed si non
aequaliter, sed primo de uno aliquo igi- ;
tem voluit Deus istam scientiam,
tur in ista scientia de illo primo tractabi- sicut alias perfectiones communi-
tur, et de his quae sunt entis secundum se et care homini : Omne cnim verum a Omne ve-
rum a
non in alia scientia, sedde aliquo posterio- quocumque dicitur, a Spiritu sancto di- spirim
sanclo.
riy et ita ut prius, una erit scientia univer- citur, sicut in glossa ad Corinth.
salis, non quia subjectum est universalein super illud : Nsmo potest dicere, Do-
prxdicando, quia sic non differret a Logi- minus .fesus, nisi in Spiritu sanclo. Et
ca, sed secundum ordinem perfectionis.
^yyg^ 33^ qq. q. 1. Omne vcrum est a
Secunda pars minoris probatur prima veritate verum. Et Damasc.
6.
sic Certissima cognoscibilia sunt
: c. 91. Si ab his qui foris sunt scilicct ex-

principia et causae, et tanto se- tra Ecclcsiam, ulile quid fructificxu^c po-
cundum quanto priora,
se certiora terimus, non objiciendum est, purum et

ex illis enim dependet tota certitu- naturale aurum coaccrvantes, contamina-

do posteriorum; hsec autem scien- tum autem refutantes assumamus sermo-
tia considerat hujusmodi principia nes oplimos ; Deos autcm derisibilcs et
et causas, sicut probat Philoso- fabulas alienas canibus projiciamus,
phus 1. hujus cap. 2. per hoc quod plurimam enim cx ipsis adversus ipsos
ipsa est sapientia, ut patet ibi in forlitudinem habere poterimus.
 6 PIIOLOGUS

,,.?•, De caiisa lliiali sciendum uuod Aristotelc tradita ;

qu^re si in to-
taphysie;e tinis hiijus scientise nroprius, est to libro invenias unam demons-
iluplex. / , , , .

operatio secundum habitum istum, trationem Metaphysicam propter ,

specuKatio scilicet essentiarumre- quid, quia propter impotentiam in-

rum et prsecipne altissimarum
, tellectus nostri ex sensibilibus et
causarum et substantiarum sepa- minus notis secundum se, deveni-
ratarum, in quarum speculatione mus in immateria-
cognitionem
' posuit Aristoteles felicitatem 10. lium, qu?e secundum se notiora
Ethic. cap. 10. Finis autem extrin- sunt et tanquam principia cognos-
secus sunt principia, causa et sub- cendi, alia in Metaphysica essent
quibusconjungi-
stantioe separatae, accipienda.
tur intellectus noster, mediante Qua^^ritur quae causa sit subjec- lo.

Afetaphvsi- habitu liujus scieutiap. Non autem tum in scientia? Quod effectiva vi-
aiianim^^ ordinatur liaec scientia ad aliquam detur, quia in eodem genere cau- .

"^Tum^* aliam tanquam ad tinem, sed aliap sae est aliquid respectu potentise,
ad ipsam; unde non est utilis ad et respectu habitus ejus. Exem-
aliam, secundum Philosophum in plnm, ut bonum est finis respectu
littera, prout utile proprie dicitur voluntatis et charitatis, quia habi-
ordinatum ad flnem, sed estquali- tus non variat rationem objecti
bet scientia utili dignior et nobi- potentise, sed dat modum operan-
lior. tanquam finis. di ; sed objectum intelligibile vide-
^. De causa formali notandum, tur causa efficiens respectu intel-
quod causa formalis hujus scien- lectivse potentiae, cum sit passiva.
tiae est modus procedendi, qui hic Quod autem sit finis respectu scien- Quod sub-

sicut in aliis libris triplex est, di- tiae,' videtur, quia objectum volun- Mftapifysi-
""^^
visivus, definitivus et collectivus. tatis est finis; ergo et scientiae.
Proprium autem hujus scientiae Probatio consequentiae, quod est
est, dividere et definire per cssen- finis finis, est finis ordinati ad fi-

coUigere seu
tialia simpliciter, et nem, actus voluntatis est finis ac-
demonstrare per cnusas essentia- tus intellectus. Item cognitio sub-
les simpliciter priores et notiores, jecti principaliter intenditur, alio-
et maxime per causas altissimas. quin esset scientia particuLaris.
EXi RA. Conlra, dicUur infra quod omnis scientia rtem, a fine denominatur unum-
definit ct demonstrat per essentialia, vel quodque, et a subjecto scientia ;

priora. Responsio^ concedo, sed jyroprium ergo, etc. Quod autem subjectum
est hujus scientiae demonstrare per causas habeat rationem causae formalis
universalissima^, et passiones universalissi- respectu scienticP, videtur, quia
mas, et per essentialia cujuslibet, non in- subjectum tribuit speciem, unita-
quantum hujus, scd inquantu^n subslantia, tenret ordinem, etdignitatem, lia^c
vel accidens, etc. hoc tamen est dubium,
autem conveniunt forma^. Quod au-
quare dc hoc in octavo, in dubitationibus.
tem habeat rationem materise
Hoc modo est Metaphysica se- communiter dicitur, sed est difie-.
cundum se scibilis, non tamen sic rentia, quia subjectum praecognos-
eam scimus, nec sic invenitur ab citurconfuseet distinctequseritur;
 ,

PKULUGUS 7

materia nullo modo pracognosci- maria pncceptoris sui dicta accurate cli-

tur in actu, sicut materia ct sub- gendo, ac in ordinem resolutum lideliter

jectum in materialibus. Similiter diri^endo. Ego tanien nui^er cuni in id

a subjecto liabet scientia unitatem opus Scoti incidissem iegrc ferens rem
et (listinctionem et ordinem, et , tam prieclaram optimamque are litteraria

necessitatem, non autem a materia. exulare e situ, tenebris^jue in apertum lu-

De causa materiali notandum, cemque vendicavi, idque Petro Banjcio
quod non ioqnimur de materia Patavino Pricsuli dicatum esse volui Iluic
scienticB ex qua, cum accidentia ta- adjunximus opusculum ejusdem Scoti de
lem materiam non habeant secun- Primo principio, et Theoremata. Done
dum Philosophum in 8. hujns, ca- Jesu, cum quanto laboL-e ! tum ob exeni- x
j9^7c 5. textu comment. 13. et li. nec plaria vetera, mendosa, rara, tum (piod
de materia in qua Illa est enim : sensa ipsa brevia sunt et occuUa, et (pii-

anima, et hoc secundum potentiam bus, nisi totus adsis, facilUme ballucine-
ejus intellectivam. Sed loquimur ris. Neque id arroganter a me factum ^oot. et
i' i. • • i. • .
• • • 1- • .
Maufitius
ae materia circa quain est scientia, existunes vebm, movit enim nos, et Doc- .outfTra-i

quae quibusdam subjec-

dicitur a toris Scoti conterranei mei singularis be- "uiim-nT.

tum scientise, vel magis proprie nevolentia, et ejus doctrina^, cujus lacte
objectum, sicut et illud circa quod ab incunabulis sum nutritus, amor non
est virtus, dicitur objectum virtu- mediocris. Adde quod ex hacreet religio-

tis proprie, non subjectum. De is- ni nostrcT. plurimum decus accedere intel-

to autem objecto hujus scientia^, ligebam, et Scoti sectatoribus maximam

ostensumest prius, quodhsec scien- utilitatem.Etsi enim (juod Aristoteles ob-

tia est circa transcendentia, osten- scuriuspressiusque scripserit,Themistius

sum enim quod est circa altis-
est Alexander, Simplicius,et ut de nostris di-
simas causas. Quod autem isto- cam, Albertus ille cognomento Magnus,
rum debeat poni proprium ejus ac alii plerique additis, aut immutatis

objectum varise sunt opiniones verbis clarius, fusiusque tractarunt, quis

ideo de hoc inquirendum. tamen Peripateticorum his rivulis sitim

sibi exhaustam putet , nisi latices ex ipso
Epistola prooemialis Mauritii. Aristotelico fonte degustaverit? Utcumque
n, ... n
Mauritius Hiberniciis Orchnts
jjj
Tif
Mtnoriim,
.
1' Antonius Andreas, ut in Dialecticis, ita
. .

A s ' rr 1 , rr, 1 ' hic et obscuriora, et difficiliora ^prtetermi-

Anlonio Irombetce 1 lieologorum maxi-
m t
mo ejusdem Ordinis, cum ohservantia,
^--
o ^, Accedit ad hoc quod verba ipsa Scotica
balutem. / ,
^

habent nescio (luiel latentis energijc, quo

11. Etsi antea Honoratissime Pater, Quaes- fit, ut qui se bujus viri discipuhim appel-

tiones Metaphysicas Joannis Scoti, qufe lari cupit, is ejus scripta legat, necesse -^
tot annis, nescio ne temporis injuria an sit. Quia autem muUa in hujuscemodi
hominum negligentia, sive etiam earum- qusestionibus pertractantur adeo ardua,

dem difficultate quasi abject» in occulto difficiUaque et fere supra vires humanse
latitabant, Antonius Andreas ejus discipu- facultatis inventa, textusque ipse varie

lus, ut erat magni ingenii, exquisitceque correctus erat, nunc additione, nunc de-

doctrinee, acute sciteque castigavit pri- tractione ut moris est antiquis scriptoribus
 8 PROLOGUS

id in margine annotanlibus, non modica qiiis defensor acrior? quis casligalor po-
perplexitate anxius eram. A'erum quia litior? Ea igitur, quap ego (ut ingenue fa-

tam excellentis ingenii hominem nihil tear) per ingenii siderationem imbecillita-

frustra, vel cogitasse, vel scripsisse ar- temque inchoavi, non ut tibi ahquo mo-
bitrabar, omnia suis locis apposui, muUa do pnieirem, sed magis ut te ad majora
additione, aut extractione signare volui, concitarem, tu absolves atque consum-
plura etiam omisi, ab ahis tamen apposi- mabis. Interea tamen accipe has mei la-

la, qu8e omnia infra huic opusculo ingessi, boris primitias, quae tuo munilcne pr^esidio

ne quid a tam excogitato elaboratoque cavillatores calumniatoresque tanii facient

opere detractum esse videatur. Loca vero, quanti Indus elephas culicem . Munuscu-
seu auctoritates Aristotelis, Averrois, alio- lum id quidem perexiguum est, sed quod
rumque sapientum, confuse olim morean- tibi plures devinciet, cum tuis auspiciis

tiquo adducta, propter curiosos hujus se opus egregium consecutos animadver-

temporis Scholasticos (utinam ila doctos) terint. Yale. Ex Utino, Kalendis Septem-
in margine quibusdam litteris annotavi- bribus.

mus, laboriosa ea quidem, et ut videtur

protervientis industriae. IN PROLOGUM ANNOTATIONES.
13. Ad majorem tamen operis elucidatio-

nem, compendium quod sequitur ad fi-

Quoniam ut inquit Philosophus 6. Topic.
nem earumdem qusestionum apposui, quas
c. 2. Omne obscurum quod inusilatum,QX 5.
castigationes Scoticae Metaphysices placuit 14.
Topic. Quod multipUciter dicitur
c. 3.
inscribere ; in quo quidem opusculo et
obscurum facit quod dictum est; quare
mendas omnes, et consentanea inter se
cum Quaestionum Metaphysicarum Doctoris
dicta, ut hic, ita alibi ; et responsiones
Subtilis dePrimo principio tractatum,atque
quorumdam dubiorum more suo alibi
f*> ^ Theoremata ipsius impressoriee artis peri-
queerendas, atque argutias seu instantias
ti summi Dei providentia, et mei ingenioli
(ut aiunt) ab adversariis notandas, eva-
cuandasque opiniones quoque ei opinan-
lucubratiuncula adsingulorum manus sint

tes non expressos, quantum mihi per li-

porrecturi, quce hactenus rarissima erant

brorum inopiam, datum est ; et denique in quibus ardua, et ut ita dicam, senticosa

ubicumque, vel additio, vel extractio si- plurima, et inaccessa minus provectis prae-

gnari solet, ea diligentia, qua potuimus, rupta, ac multipliciter interpretanda inse-

annotavimus. Cum autem huic nostrae lu- runtur, pro communi Scholasticorum uti-
cubratiunculse patronum inquirerem, qui litate, pauca quae sequuntur, addere de-
et litteris et auctoritate plurimum valeret,
crevi. Qucne epitomata castigationum, seu
tu te mihi, Honoratissime Pater, in pri-
correctorium, aut certe elucidarium quod-
misobtulisti, qui et dignitateamplissimus,
dam legentibus erunt, ubi et litter» cor-
et doctrina eruditissimus, et esses, et di-
rectionem et sententias principales, et
cereris. Sed ut in te multa prretermittam,

1 quis in Scoticis disciplinis, in quibus Pa-

tavii tot

las,
annis publice doces, atque decer-
sive id Philosophitc sit, seu Tlieolo-
ubi desunt responsiones, quas

^^^^^^^' ^^ op»niones varias diversorum, ut

P^tero suis in locis, discurrendo per mo-

plerumque

giae, tibi conferri potest?quis judex in dum tabulae annotabo. Aliquando etiam
his rebus sincerior? quis censor gravior ? concordantias necessarias, et instantias
 PROLOGUS
atque remissiones, et defendendi mudum physicfe tradidit, qua3 qui attingere pon
adjungam. valent, respuunt.

15. Sed antequam ad litteram Doctoris ac- Secundo notandum, quod modum do^tri- 16.

\7indVfn" cedam, queedam generalia documenta pro- n(e Aristoteliscommuniter imitatur, etbre-

uphysi^a^"
babilitcr proponam, quorum primum est vitate et obscuritate, et ubi non est locus

tale, videlicet quod Qu^DStiones Metaphy- propri;e determinationis alicujus veritatis,

sicae, et expositionem in ipsam prius famose loquendo antiquos semper prrcpo-
quam in sententias scriptum Doctor Sub- nendo ; et inde est quod ea ex quibus
tilis edidit, quamvis oppositum censuerint sequi videntur contradictiones plurima} in
plurimi Scotista3, et probabilia plura pro dictis ejus minime implicant, ut in locis

eis sint, quod videri potest ex 31. dist. 3. suis tangam

q. unica, art. 2. part. 2. et H. d. 4. q. Tertio, pra^mittendum quod non haben-
Priusscri- 3. art. 2. part. 2. ubi remittit dicta ad q. tur communiter qua3stiones ejus in Meta-
psit ScOtUS „ r\ iLw 1
Mptaphysi-b. ct 9. Metaph. et si ahcubi in qua^stio-
-i-L-' physicahbus nisi ad 9. hb. inclusive, et
cam quam -i
nibus
at»i,-
31etaphysica3
• •*
inveniantur
••
remissio- Avicennam
Theoio- lioc vel quia imitatus est ; vel
^*^"^'
nes ad Sententias, in locis suis tangam, imo quia ea qua) sequuntur, 9. hbrum sunt
ut credo, in sa3Culo adhuc doctor artium, jam fere habita in 5. et in ahis pra3ter 12.

aut junior hoc scripsit. Unde problematice qui Theologus est. Quare in Sententiis de
Ssepius est
probleraa-
ticusinMe-Iis
in ahquibus
et minime
locis incedit

arrogantis,
"^
...
more
majoribus et au-
bonee indo- materia 12.
tuenti, in
lib.

aliquibus
disputavit,
i
ut patet
i'
in-

tamen originalibus
taphysica . . .
,
.

Docior. tiquis morem gerens, juxta doctrinam antiquis habentur qucestiones super
Philosophi 2. Coeli et Mundi, t. c. 2. et omnes 12.
licet fundamenta proprioe via3 tetigerit Nunc ad litteram accedo, praemittitur Licet quae-
dam in lioc
pluiibus in locis, et stabiliverit, non ta- communiter qusestionibus prologus, vel opere vi-
deantur
men ita plerumque asseruit, et in unam priefatio, vel introductio littera3, vel mo- contradic-
toria, non
partemse penitus determinavit, sicut post- re antiquorum lectio, sicut varie in se-
sunt talia,
modum fecit Religiosuset provectior effec- quentibus Doctor ipsum nominat, ubi de- et quare.

tus, dum Sententias legit. Ex quo corolla- claratur prima propositio textus, et tota

rie sequi videtur, quod stabilis doctrina illa littera patet clare in expositione sua,
hujus viri maxime super Sententias habe- quam communiter attribuimus Antonio
tur, unde plurimi sequaces alia omnia An !rea3 in principio.
parvifaciunt. Nihilominus, quia principia Advertendum ergo primo cum dicit in-
scholastica, utpote Logicalia, et Metaphy- fra : Declaralur secundo a quibusdam a
sicalia atque Natuialia, qua3 miro ingenio priori, quod illa est probatio Theologiai

edidit junior, junioribus sensu antiqua, in expositione sua hic.

licet voce teediosa, absque quibus nemo Quod infra ibidem tangit in applicatio-

recte speculatur, in locis suis copiosius ne propositionis de cognitione universa-

habentur,pr9emittenda et prsevidenda sunt, lissimorum, declarabis sicut habet 3. dist.

et si ad utramque partem interdum dispu- primi de primo cognito, et q. 10. primi

tavit nobilitati animi, etexcellenti ingenio hujus.
attribuendum est, quod tamen in uno loco Ibidem posset dubitari ex dictis Avicen- Q. 2.
problematice, in alio asserlive invenies, na3 quoe notat, quod scilicet ens, res et

ut infra sa^pe patebit. Supra humanum unum sunt communissima, et quod nul-
fere ingenium principia Logicae et Meta- lum horum potest manifestari nisi pro-
 10 PROLOGUS
batione circulari, cum tamen tounn sit A^//6ve/>yVc///m, etc. quod climittit insolutum,
passio entis, passio vero per subjectum sed aro^uit pro omni causa, notabis pro
manifestetur, et de quo vide infra in 4. resolutione ea qmo babet in prolog. q. 3.
hujusq. 2. q. I. primi bujus. solvendo argumenta principalia, et q. de
17. Ibidem parum post, notatur unum cx- praxi, et q. 13. quod, et q. 7. et 9. 3.

tra ab illo loco, sal ista probnlio, usque dist. primi; verius enim dicitur causa ef-
ibi, sccunda pars minoris, ctc. littera ficiens et finalis quam formalis et mate-
tamon bona et notanda, ut alibi sirpe ac- rialis, sed cognilio ejus est potius finis

cidit in addilionibus etextra, quare omnia propinquus formaliter saltem, quam ip-

inseruimus. sum. Motiva pro causa formali faciliter

Intentio Doctoris in hoc prologo est red- solvuntur, aliud est dare speciem unita-
dere auditores attentos, nobilitatem et ut:- tum et ordinem, et aliud formaliter esse
litatem bujus scientiie manifestando, et tales ; distingue etiam de dare intrinsece
dociles quatuor ejus causas explicando, et et formaliter, et extrinsece et virtualiter,

secundum boc duo facit in'hac parte 2. potest enim appellari forma exemplaris
ibi : ^.r prcvdictis, etc. saltem. Motiva pro causa materiali sol-

Ibidem infra in particula de caiisa for- vuntur ex distinctione materiaB, quam

mali ibi : Contra dicitur infra, etc. usque tangit. Similiter de causa finali pondera
ibi, l>oc modo Melaphysica, etc. ponitur omnia verba Doctoris et sententias pra3-
extra, sed notanda littera, ut patet. claras ubique in littera.

Ibi infra in dubio 1. Quceritur quce causa

 .

ou^srio I. 11

LIBER PIIIMUS
Primus iste liber est lotus prooemialis, in qico c. 1. el2. agititr de dignitate hujus scim-
tim ingenerali et speciali ; in reliqiiis sequentibus capitibus (ractatiir de opinionibus va-
riisPhilosophorum de rerum principiis. Doclor dispulat decem quivstiones proocmiales,
circa primam partem libri, non tractans illas opiniones de principiis rcrum.

nec morali, nec doctrinali, et sic

de aliis; igitur inquiriturcjus esse
QU^STTO I.
in ista scientia. Secundo probatur
Utrum subjectum Metapliysicoe sit ens in- eadem pars minoris sic In secun- :

cjiiantwn ens, sicut ens posuit Avicen- do hujus, t. c. 5. et 0. probnt Aris-

na ? vel Deus, et Intelligentice, sicut toteles statum esse in causis effi-
posuit Commentator Averrocs ? cientibus; probat igitur primnm
causam efficientem esse, illa est
Arist. 4. Met. iext. 1. Gommentat. ibid. ct. lib. 3. Deus.
commeni. 14. et tib. 12. cumm. 1. Avicenna 1.
Met. cap. 1. Alhert. Magn. 4. Mct. cap. 2. et
Probatio secunda3 partis mino-
3. D. Thom. Soncinas ibid. q. 10.
ibid. lect. 1.
ris, dupliciter tum, quiaDeus non
;

^gid 1. Met. q. 5. Aiitonius Andreas ibid. q. l.

art, 3. Flandria ibicl. q. 1. art. 1. et scquent. habet quid, secundum Avicennam
Fonseca 4. Met. cap. i. q, 9. sect. 1. Suar. disp.
8. Metaph. c. illo, opus est ut repe-
1. Met. sect. 4. Hurlad. ibid. disp. i. sect. 3. et
4. Meurisse 1. Mei. g. 4. Aversa q. 2. Philos. tamus : Primus non Jiabet genus nec
seci. 5. et seqq.
quidditatem, nec definitionem, qui est

Quodneutrum probo,de subjecto altissimus et gloriosus. Tum, quia si

scientise oportet notum esse si est, haberet quidditatem, illa non esset
secundum Philosophum 1. Poster. praecognita in hac scientia, quia
text com. 2. «,et infra c. illo : Dif-
secundum Philosophum 2. hujus
ficile autem est nosse, t. c 2i. sed in c. 1. text. com. 1 Sicut ocidus nycli- •

ista scientia, nec de Deo est notum, coracis se Jiabet ad lumen dici, sic ani-

si est, vel quid est, nec de ente quid mce nostrce intellectus ad ca qucc sunt

est ; ergo, etc. Minor habet tres omnium manifestissima

partes. Probatio primge duplici- Tum^ quia Commentator dicit l. Meta- kxtra,
y
ter. PrLmo sicut prol^at eam Avi- physicx c. 18. a. definitio signat res ter-

cenna 1. Meiapk. c 1. b. quia Dcum minatas in de/lnito, nikU in Deo est termi-

esse, non est per so notum, cum nalum, quia omnino infinitum est.

concludatur ex efFectibus, 8. PJiysic. Probatio tertia) partis minoris,

et 12. MetapJi. nec est desperatum dupliciter. Tum, quia ens est sequi-
eognosci, quia signa habemus de vocuin, sicut dicit Porphyrius,
eo ; et etiam si sit desperatum, cap. de Specie : Si quis omnia entia
tunc non prsecognoscitur, nec in- Et de hoc
vocct, ccquivoce nuncupcdnt.

quiritur ejus esse in alia scientia, amplius infra, quando qusereturde

 ;

\2 LIB. 1. METAPll.

imivocatione entis 4. Inijiis. Tnm, toteles 4. hiijns in principio, ubi

qiiia si sit nnivociim, est commu- videtur manifeste ex intentione cli-
nissimnm, nec habens genns, nec cere quod aliqua scientia specula-
difierentiam, per consequens nec tur ens inquantum ens, et illa non
defmitionem; detinitio enim indicat est aliqua particularis. Et Avicen-
quid. Item ad principale,
^
omne na 1. 1 Met. c. 11. dicit : Primmn
subjectum habet passiones de ipso subjectum luijus scientiw est ens inquan-
demonstrabiles secundum Philoso- tum ens.

phum 1. Poster. ubi supra, nec Ad oppositum ]3ro_Deo est Com-

Deus, nec ens sunt hujusmodi; er- mentator Phys. com. ult. di-
1.

go, etc. Probatio primae partis cens : Qui dicit quod prima Philosopliia
minoris tum, quia passio est ex-
;
nitilur probare entia separabilia esse,

tra essentiam subjecti, nihil est in peccat ; genus enim entiuni separatorum
Deo quod non sit ejus essentia esse, non declaralur nisi in naturali
tum quia Avicenna 8. Metaph. ubi scientia. Hcec enim entia sunt subjecta
prius : Primus non habet qualitatem, primce Philosophice, et impossibile estali-
nec quantitatem, etc. et non potest quam scientiam probare suum subjecfum
fieri demonstratio de Probatio
eo. esse, ipsum esse, aut{
sed concedit o
secundfe partis minoris tum, ; quia est manifestum per se, autK .^
quia ut prius, passio differt es- quia est demonstratum in alia
sentialiter a subjecto, ens est de scientia. Unde peccavit Avicenna
essentia cujuslibet; tum, quia pas- qui dicit Philosophum primum
sio denominative de
prsedicatur demonstrare primum principium)
subjecto, et subjectum de passione, esse.
non nisi per accidens ens prsedi- ;

SGHOLIUM L
catur in quid de quolibet, octavo
hujus, text. com. ultim. AUatis optimis argumentis suadentibus nec
•^. Item ad principale, subjectum ens, nec Deum e^^se objectum Metaphysices,
cujuslibet scientiae habet propria aUisque oppositum probantibus, ponit sen-
tentiam Averrois, tenentis Deum et substan-
principia et partes secundum Phi-
tias separatas esse ejus objectum, quam va-
losophum. l.Poster.t. c. 43. c. illo :

riis rationibus probat, et respondet rationibus

Certior aiitem cst scientia, nec Deus, in contrarium adductis n. 1. et 2. Nota quod
nec ens est hujusmodi ergo, ; etc. ait hic ad secundum principale, proprietatem
Prima pars minoris patet, cum re distingui a subjecto in creatis ; apud ip-
sum etiam in Theologia non esse certum,
Deus sit primus et simplicissi-
quia q. 3. prol. ad 2. pro. q. 1. et i. d. 3.q. 4.
mus. Probatio secundae partis, cognoscibilibus, n. idem
§. 1)3 secunclis 9.
quia si ens inquantum ens, habe- ait quod hic, sed 2. d. 16. §. Quia via,
ret principia; igitur quodlibet ens n. 17. et i. d. 13. q. 1. a. 3. n. 35. et ex-
haberet principia, sicut arguit pressius 1. d. 3. q. 5. ad 2. pro opin. n. 13
oppositum tenet, et favet 3. d. 17. sol. arg.
Philosophus 1. Priorum, c. de Re-
et 4. d. 49. q . 10. ubi et alias passim docet,
duplicatione, t. c. 35. Si justitia esset
inclinationes rerum non distingui ab ipsis,
honum in eo quod bonum, jiisfitia esset
qmc tamen videntur esse proprietates et
;

omne bonum. hanc partem tenet communis Scotistarum.

Ad oppositum pro enrte est Aris- Unde loca illa ex q. 3. prol. et d. 3. primi.
 OU^STIO I. 13

explicari possunt de proprietate large sump- Anima, t. c. 38. Scientice sccanlur ut

ta, pro accidente communi, quia secundo res, hoc est, sicut subjecta consi-
loco mentio est de tali herba, quod sit secun-
derata in scientiis. Item ibidem
du.n suam speciem calida; et primo loco
loquitur de passionibus correspondentibus in 0. t. c. 2. vocat hanc scientiam
attributis, et tales in nobis sunt accidentia Theologiam, et probat dupliciter.
communia, ut bonitas, justitia, etc. Verum Primo, quia si alicubi divinum
diflicile est sic locum hunc interpretari,
existit, in talinatura existit, hoc
quia agitur de passione vere scibili, si tamen
est, in immobiliet separabili, quam
quis ita glosset, non agi de passione
dicet
scibili stricte; agitur secundo loco citato de
dixit istam scientiam considerare.
herba secundum speciem calida, et tamen Secundo probat sic, quia honora-
calor non est passio ejus stricte sumpta. bilissimam scientiam oportet esse
Quod subjungit, in divinis proprietates ra- circa honorabilissimum genus;
tione distingui a subjecto, et in creatis reali-
hsec est honorabilissima, ut pro-
ter, intellige, ratione Ibrmali a parte rei,
ne distinctionem formalem in divinis neget, batum est in primo, et genus sub-
quam admittit 1. d. 2. q. 7. num. 43. et d. 8. stantiarum separatarum est ho-
q. 4. et passim. Dum autem adinittit realem norabilissimum; ergo, etc.
distinctionem in creatis inter proprietates EXTRA.
Primo de Generatione, cap 1. de his
et subjectum, intellige de proprietatibus
quantum decet, vel convenit dicitur; de
large sumptis, ut dictum est.
immobili Principio quidem alterius esty

4. Ad quaestionein istam patet quod et primx philosophix dividere opus, etc.

Prima sen
len ia. sunt opiniones una Commentato- : confirmatur positio
Pr^-Bterea 5.

ris dicentis, quod substantise se- Commentatoris^ratione, primo sic:

paratae, scilicet Deus et Intelli- Substantise separatae non sunt no-
gentise sunt hic subjectum, quod bis omnino ignotoe, cum de ipsis
confirmatur. Primo auctoritatibus multa signa habeamus; igitur co-
Aristotelis hic in prooemio, ubi gnitio earum traditur in aliqua
probat quod sapientia est specula- scientia, non naturali vel Mathe-
tiva circa principia prima et pri- matica: igitur in ista, cum sint
mas causas ex descriptione sapien- tantummodo tres partes scientise
tise, et infra c. 3. t. c. 2. et 3. Ikec speculativae ex 6. hujus, t. c. 1.

scientia maxime diviiia est^ quia est di- Item, scientia considerans aliqua
vinornm; et infra in 6. hujus c. 1. multa attributa ad aliquid unum
distinguit Aristoteles tres partes primum, maxime considerat illud
scientise speculativae, dicens Physi- primum, tanquam proprium sub-
cam esse circa inseparabilia et jectum, ad quod alia attribuuntur,
mobilia; Mathematicam circa im- ut dicit Philosophus, 4. hujus, c. 1.
mobilia et inseparabilia; primam t. c. 2. Ubique vero proprie est scientia,

vero Philosophiam circa separabi- ex quo alia dependent, et propter quod

lia et immobilia, cujusmodi sunt dicuntur, sed priina causa est iUud
substantise separatae. Si igitur hsec ad quod omnia entia attribuuntur;
distinctio scientiarum speculativa- igitur de primo maxime proprie
rum conveniens, videtur quod
sit est ista scientia, ut de subjecto.
sit circa propria subjecta ipsarum, Secundum istam opinionem res- «.

quia secundum Philosophum 3. de pondetur ad rationes in contra-

 14 LIB. 1. METAPII.

^ rium. AiL^nmam, patet qiiod mi- tionein, quia Deum esse, qusesitum
nor estlMsa, qiioad utXiLimxue par- est in scientia naturali, non in ista.
tem,^\le Deo enim naturaliter et Ad secundam, demonstra-
quia illa

secundum se notum si est. Et ad tio secundi hujus procedit ex me-

probationem in contrarium, dici- dio naturali, videlicet ex ratione
]^^J^'^^'®tur"quod Deum esse desperatum moventis et moti, non autem ex
iump*;rs6?(.0(TQosci non est, nec quaesitum in medio MetapliysicorjTertio modo
alia scientia, secundum
nec in ista responderi potesT^ad istas duas
se, quamvis quoad nos liat notum probationes, quod bene potest ali-
ex eHectibus, sicut procedit ratio; qua scientia demonstrare suum
potest enim aliquod secundum se subjectum esse; et hoc a posterio-
notius, tieri nobis notum ex aliis ri, sicut Elenchorum de-
in lib.

notioribus nobis. Per hoc ad secun- monstratur syllogismum sophis-

dam probationem patet, illa enim ticum esse per simile. Et similiter
demonstratio in "l. hujus, non pro- Priscianus lib. 1. Constructionum,
cedit nisi abefFectu, sive ille effec- ostendit orationem constructam
tus sit medium naturale, sive Me- esse per similem modum habendi
taphysicum. Aliter ad secundam sylh^barum ad dictiones, et dictio-
probationem dicitur, quod in :2. num ad orationes , tamen nuUa
hujus non ostenditur esse de Deo, scientiademonstrat suum subjec-
sed ostenditur status de causis tum esse, demonstratione propter scientiade-

efficientibus, quamvis haec duo

et riuid et a priori.(lsta tertiarespon- suumVub-
convertantur, tamen unum potest sio concordat cum prima, decharatiefet"quo"
esseprcecognitum inscientia, aliud enim secundam partem ejus. Simi- g^t^^^J
autem ostensum; sic detinitio et liter nou videtur facere nisi ad pj^^^- ^^- ^-

passio subjecti convertuntur, et secundam probationem. Unde cum oum. 20.

tamen unum est medium demons- requiratur praecognitio subjecti

trandi aliud.'jAliter videtur Com- ante totam scientiam, quam prae-
mentator respondere com. ult. 1. cognitionem nulla responsio ponit
Physicorum, quod Deum esse non nisi prima, sola illa est sufdciens
ostenditur nisi in scientianaturali; ad utramque probationem. Com-
et si ad hoc ostendendum fiat ali- mentator enim tantum fugit, si
qua ratio in ista scientia, hoc non ponit Deum esse tantum nobis
est, nisi assumendo aliqua ex os- praecognitum ex aliquo medio na-
tensis in scientia naturali, sicut turali; si autem ponit Deum esse
per expositionem ejus patet 2. hu- simpliciter prsecognitum ex tali
jus, cfjin. G. ubi exponit demons- medio, et hio praesupponitur in-
trationem Aristotelis de statu in quantum sit cognitum; igitur
causis efticientibus, ubi dicit De- : scientia naturalis simpliciter erit
claraUun est in naturalihus, quod omne prior ista, quia notissimo hic, est
motum hahet totam ra-
motorent, et aliquid ibi simpliciter notius.^
tionem pertractat de movente et (B)Ad aliam partem minoris, de s.

nioto. ^f^^^^ ^^^ <iici potest,- quod licet non

7. Per hoc patet ad primam proba- habeat quid, quod exprimitur per
 gU^.STl() I.
15

definitionem, qnia talc quid est li- probationem, qiiod non oportet
mitatiim, cnm omnis dilfcrentia scmper proprietatem csse aliiid
dcfiniens aliquam opposi-
liabeat essentialiter ab illo ciijus cst, licet
tam (omne autem habens opposi- hoc sempcr sit in crcaturis, ubi
An Deus tum Gst limitatum) tamen sicut proptcr imperfectionem, linbcns Anpropiie-

veueiini-' Deus habct essentiam illimitatam, non cst quidquid habct, unde est in^^iaulr^a
tionem ?
^^^habct quid ilHmitatum. Primo eo compositio actus cum i^otcntia.
•^"^•'^''^ •

modo potest exponi auctoritas In Deo autem omnes perfectiones

Avicenna3 pra?allegata, cum dicit, existentes illimitatse, sunt idipsum
ncc quidditatem, etc. ct subdit, non quod esscntia ejus ])roptcr sum-
hahet defniitionem, hoc loqucndo
et mam simplicitatcm, tamen qucTli-
de definitione propric dicta, qua^ bct rationc diffcrt ab cssentia, et
est ex genere ct diffcrentia, quse talis differentia sufficit ibi inter
a Deo removentur superius in eod. proprietates et subjcctum, sicut
cap. per hoc patct ad primam in creaturis differentia realis. Ad
probationem. Ad sccundam proba- auctoritntem Avicennse no/i est de
tionem, sicut prius de si est secun- Deo demonstratio, i^otesi ex\)om, ([wm
dum primom responsioncm, esse non per causam priorem, vel sic,
Dei est naturaliter prsecognitum per definitionem ejus qua3 sit me-
in ista scientia secundum se, licet dium, quia non habct definitionem.
non quoad nos, ii a de qnid est; po- <j}\(l tertiam rationem principa- subjecium

tcst tamen utrumque a posteriori lem Ad majorem dicendum quodnec^ano"

:

in hac scientia manifcstari, sicut non oportet quodlibct subjectuni dpiapnm^^^^

dicit tcrtia responsio. Illa autem habere principia priora se^ scd '^'
propositio sccundi hujus sicutocu- : principia proprictatum per quse
Dehoci. ^^'^ nyctieoracis etc. concludit de
, suse proprietates sibi inlia^reant;
ad^2^*?o
^otitia quidditatis quoad nos, non si de ipso sit demonstratio propter
i.^^quffist.
simpliciter. Utrum tamen illa si- quid, de Dco autem soiummodo cst
*
militudo debet intelligi quoad im- demonstratio quia; et ideo loeo
I
possibilitatem; sicut quidam expo- talium principiorum sumuntur
nunt, aut quoad difticultatem, sicut effcctus pro medio, per quos con-
dicitCommentator, dicetur in loco cludimus perfectionem Dei de Deo
suo; unde sicut ipse exponit eam, tanquam per medium notius nobis.
non est multum hic contra opinio- Quod autem dicit Philosophus lo.

nem ejus. subjectum habere principia et par-

^' ^ Ad secundam rationcm princi- tes, veriim cst ut in pluribus, non

paleni dicitur, quod Dcus habct tamen est dc necessitate subjecti

multas proprietates, ut esse apped- Posset enim fortc de uni-
scicntiae.
bile, esse immobile, esse perpetwnn, et tatc csse dcmonstratio Mathema-
primum movens et hujusmodi; hsec tica, quanquam sit primum in ge-
autem modo con-
])osterius aliquo ne"e suo et indivisibile, et ita in
cipiuntur secundum se, quam cs- illo genere, nec habens principia, An subjec

sentia Dei absolute, quia dicunt nec partes. Aliter dicendum, quod*''paries?''
respectum ad extra. Ad primam subjectum scientiae debet habere
 16 LIB. I. METAPII.

principia, intelligendiim est de Poster. t. c. 21. ergo Me-

30. et 42.
prinoipiis complexis, cujusmodi taphysica, qua> est proprie sapien-
sunt pramissre demonstrationis. tia secundum Philosophum hic in
De omni enim subjecto scientiae, prooemio, est scientia propler quid;
potest aliquid pr?edicari in propo- de Deo autem non est scientia prop-
sitione alicjua, qu?e potest sumi ter quid, ut de primo subjecto, et
pro prcTmissa in demonstratione nulla scientia considerat Deum ut
de subjecto tali; et de tali princi- causam, cum nihil causet necessa-
pio primo oportet praecognosci rio secundum veritatem, quidquid
quia est, hoc est, quia verum est, 1. sit de Aristotele; igitur neutro
Poster. a. t. cap. 2. et infra text. modo consideratur Deus in aiiqua
C. 22. C. illoXon esl ex alio genere,
' scientia,nec ut effectus, nec ut
enumerat subjectum et passionem, principium complexum; certum
et pro principiis dicit alterum ante est igitur nullo modo, ut concedit
dignitates. Et idem A^ult c. 1. Difti- responsio ad tertiam rationem; et
cile. d. t. c. 25. omnis scientia de- hoc probatur, certum enim est
monstrativa circa tria est, scilicet quod nihil de Deo scitur per cau-
genus subjectum, et quae commu- sam priorem ipso. Si autem causa
nes dicuntur dignitates et ter- , accipiatur pro medio, respectu ali-
tium passiones; talia autem prin- cujus concludendi de Deo, aut illud
cipia possunt habere effectus illius concludendum, est proprietas ab-
subjecti, de quo est demonstratio soluta Dei, ut sapientia, potentia,
pro terminis suis. Sufficit enim ad seternitas, immutabilitas et hujus-
tale principium, quod statim co- modi; aut dicens respectum ad
gnoscatur cognitis terminis, et tale extra, ut appetibile, primum mo-
principium potest esse aliquod ad vens, prima causa et hujusmodi.
demonstrandum aliquid de Deo. sive sic, sive sic, oportet illud de-
monstrabile de Deo esse idem
SGHOLIUM II.
essentialifcer ei, eo quod nihil aliud
Refutat subtilissime sententiam Averrois, est verum de ipso; sed illud quod
probans nec Deum, nec Intelligentias esse est idem essentialiter Deo, non
subjectum hujus scientise, quod etiam docet habet aliquid aliud a se prius na-
prol. ad secundum q. 1. lateral. n. 20..
q. 3.
turaliter ipso; causa autem est
respondet ad argumenta pro illa sententia
aliud a causato et prius naturali-
adducta n. 4. et 5. Explicat n. 14. sub qua
ter ipso, igitur nihil quod est in
ratione agitur de Deo et Intelligentiis in
Metaphysica, et n. 17. ac seqq. illam divisio-
Deo potest de ipso aliquo modo per
nem scientise speculativae in naturalem et
causam ostendi, nec per causam
MetaphysicamdequaPhilosophusG. hujus t. 3. quae sit causa in essendo, nec in
habet pulcherrimam et variam doctrinam. inhserendo, quia neutro modo po-
test esse aliud ab ipso, et prius
11. Gontra istam positionem-secun- naturaliter. Si autem aliquid tale
dumPhilosophum 1. hujusin prooe- per effectum demonstratur de Deo,
mio, sapientia est certissima scien- non demonstratio propter quid,
est
tia; certior autem est scientia sed quia, ex primo Posteriorum,
propier quid quam scientia quia, 1. text. c. 30.
 OU^STIO I.
17

12.
\n Deus
Sed ista ratio non movot : si iu Physica traotatur de natura,
Dtest sciri enim prins naturnliter et aliiil po- quamvis nec (^omm^Mita to!*, nec
j)riori.
test esse medium sciendi i)osterius Avicenna pona t naturam esse sub-
naturaliter (,^t alind, lioc, non (^st jectum illius scientiae, sed aliquid
in({uantum aliud, quia lioc accidit, cujus natura est principium. Simi- Srientia

sed inquantum lioc sicut est aliud, luer in lib. de Anima

tractatur de de oi.jp<>to

ita prius est naturaliter, et prius definitione animae, et passionibus, ^'j^irspot.

notum secundum se, et illud pos- et partil)us ejus,quamvis su1)J(h> ^*
^'f
^''^-

terius; sed ita est invenire in pro-
prietatibus, vel attributis divinis,
igitur, etc. CResponsiO;
proprietas Dei est prior alia ratio-
ne. Contra, haec difFerentia ratio-
nis, non sufdcit ad rationem cau-
sae, nec ad prioritatem, nec ad
modum demonstrationis. Prima
duo patent ex dictis tertium
propter petitionem, quia idem
respectu sui diversimode conside-
ratum potest esse prius
rius ratione. Item contra Com-
mentatorem, Deo et Intelligentiis
non videtur esse aliquid commune
univocum, quia tunc illud in eis
distingueretur difFerentiis, et ita
Deus posset definiri igitur non ; jiia el
tum illius ponatur coi^pus anima-
tum, cujus anima est principium.
qnod una Similiter in Logica tractatur de
multis quae sunt principia syllo-
gismi, quamvis syllogismus pona-
tur ibi subjectum principale; et in
lib.Perihermenias tractatur de
Nomine et verbo et oratione, quse
; sunt principia Enuntiationis, quae
ponitur subjectum illius libri; ita
Consimiliter in proposito
in aliis.
et poste- circa causas altissimas, est consi-
deratio istius scientise, tanquam
circa principia subjecti, non au-
tem tanquam subjectum
circa
principale; unde habetur in prin-
cipio 6. hujus, text. com. \. princi-
caustc <iuceruntur entium inr/uan-

potest una scientia esse de Deo, et tum entia.Philosophus in \.

Et
de Intelligentiis, ut de subjecto, hujus ostendit hanc scientiam esse
quia una scientia est unius gene- circa ens, ex hoc quod est circa
ris, Posteriorum cap. 1. text.
1. primas causas, quia primae causse
c. 43. Certior, etc. Item aliud sub- sunt causae secundum se effectus
jectum ponendum est in Metaphy- primi, quod est ens inquantum
sica, ostendetur etiam per
sicut ens. (Contra istud : Intelligentise
Commentatorem, quando tangetur nihil producunt nisi per motum;
Avicennae opinio non igitur Deus,
; igitur non habent rationem causa^,
quia non possunt esse duo prima nisi moventis propriedictae; igitur
subjecta ejusdem scientise. non debent considerari ut causse,
13. Ad illa igitur, quse videntur nisi solum in scientia naturali.
facere Commentatore, sol-
pro Item, tantum per causam neces-
venda, notandum quod scientia sariam in causando scitur aliquid
non solum dicitur esse circa ali- de effectu ; Deus nullius effectus
quid, tanquam subjectumcirca est talis causa, sed tantum volun-
principaliter consideratum, sed taria et libere agens. Primum (j^ /z/-)

etiam circa causas subjecti, sicut argumentum potest concedi. Item,

Tom. Vn. 2
 IS LIR. 1. METAPII.

secundum argumentum accipit fal- divinas, quia de Deo non tanquam

sum secundum intentionem Phi- de subjecto, sed tanquam de causa
losophi, qui posuit Deum esse subjecti; ita quod de Tntelligentiis
agens ex necessitate naturne, ut est tanquam de principalibus par-
dicit Rabbi Moyses. Contra hoc, tibus subjecti, et non causis, (juia
in hoc primo inlenus dicitur Si : non causant nisi movendo de Deo ;

Deus est invidus, 7'eliqui omnes ab ipso autem tanquam de causa, et non
enini infortunati ; sed hoc non sequi- de parte subjecti, quia in nullo
tur nisi bonum reliquorum sit ab univocatur cum aliis.
ipso voluntarie agente, si enim
necessario agit, quantumcumque Conlra, si nihil Deus causat, secundum 15.

invideat aget. rationem Aristolelis nisi movendo, igitur EXTRA.

non considerabitur hic de Deo, ut de causa.
14. Aliud est notandum, quod sub-
Resp07isio, Deus est causa substantiarum
stanticB immateriales et immobi-
separatarum, non per motum, et omnium
les, non pertinent ad consideratio-
aliorum, non tantum inquantum mobilia
nem alicujus scientiae particula-
vel quanta, sei mquantum entia, sed non
ris ; non naturalis, quia non sunt sine motu, secundum Aristotelem Intelli-
mobilia; nec Mathematicse, quia gentia nutlius est inquantum
causa nisi
non sunt quanta. Sed eorum con- mobile. Xotandum tamen quod in q. 8.
sideratio pertinet ad aliquam su- infra, qui diceret partem afftrmativam
periorem scientiani; cujus consi- illius quaestionis quod tantum ad Melaphy-

deratio abstrahit a motu et a sicum pertinet considerare quidditaes re-

quanto unde in; ista scientia rum, etiam in parliculari, deberet dicere
considerantur non tantum tan- quod non tantum hic consideratur Deus ut

quam subjecti causse, sed tanquam causa, sed Angelus Sol omnia
et ignis, et
Quomodo
agentia, si sint causa alicujus secundum
^"s^paTaue principalcs partes subjecti, quae
entitatem ; quod quid^m oportet ponerCy
lur/n^hac' ^^^^ sccundum esse abstracta illa
scieDtia
quia aliter nihil causant, ul arguitur in
?
abstractione, quse propria est huic
illa quasslione de cognitione, sic arguo de
etiam abstractio se-
scientia3, quae
creatione. Responsio, quod Deus in quolibet
cundum rationem competit aliis causat entitatem quodlibet aliud agens
consideratis in hac scientia. Con- talitatem entitatiSf dehoc alibi. Si teneatur Q. 2. et5
sideratur enim quidquid hic con- in quaestione illa 8. pars negativa, tunc hujus et 1
d. 2. q. 2
sideratur,non inquantum quan- nulla causa particularis entitatis est hic

tum, nec inquantum mobile; et ita consideranda, sicut nec hoc ens secundum
quodlibet consideratum abstrahi- quod hoc ens, sed sicut tantum comideratur
tur secundum considerationem, et hic ens inquantum ens ia communi, tantum
illud consideratur pro causa subjecti, quod
a quanto et a motu, et per conse-
est causa entis in communi, iltud est tan-
quens prsecipue considerantur hic
tum Deus. Hoc teneas nisi forte ponas lutel-
illa quae secundum esse abstrahun-
ligentias non tantum inquantum entia, sed
tur ab utrisque, hujusmodi sunt
inquantum Intelligentias hic considerari, ut
substantise separatae. Secundum prasdictum est ibi.
hoc patet ad auctoritates Philo- Aliud est notandum, et est : si enim de 6.

sophi dicitur enim hsec scientia

; Intelligentiis, inquantum Intelligentiae, est

esse circa altissimas causas et aliqua scientia possibilis, et non ista, nec
 ;

OU^STIO 19

naturalis^ nec Mathematica ul patet, insiif- ratione, non de secunda specie, et lunc hxc
ficiens errjo est divisio Philosophi in 6. est ab Inlelligenlia vt prima specie sub-
hujics, t. c. 2. et 3. scientiaB speculativim in stantia.', non ut de causa.
tria membra ; etquod Iilelli-
ita videiur

genlix inquant^tm hujusniodi, ad conside- ''{) Ad aiictoritatem primam sexti *8.

rationem Metaphysica? pertineant. Sed con-
linjus, t. c. :\. dicitur quod secun-
tra, ens secundum se ita absirahit ab imma-
dum 1'hilosoplium primo Poster.
teriatibus, sicut a materialibus ; ergo ista
C. 1. Ccrtior aulcm csf scientia aJtcra ab
scientia, qux per se est de ente inquantum
ens, non magis est de istis secundum pro-
altcra, quorumcuwque principia neque ex
eisdem, nec ex alteris sunt. Distin-
An imma- priam ralionem quam de itiis. Conflrma
lerinliaper
tur, quia omnis conclusio propria hujus guuntur ei-go scientisn non solum
linenl ail
hancscien- scientix es' prxmissa, ita ad eoncludendum penes diversa subjecta, sed etiam quoh.oIo
liam siciit
alia ? de immateria'ibus sicut de malerialibus ; penes diversa principia; et forte ^rV.":!-"?"
ergo ipsa subalternat sibi aequaliter utram- h<Tc distinctio per principia, est ^'^*

que scientiam, nec valet illa ratio, qux prior et essentialior, quanquam
ponitur prius ibi. Aliud est notandum^ quia per subjecta aliqunndo flat distinc-
ista scientia sicut considerat aliqua, in-
tio, sicut auctoritas illa tertio de
quantum abstracta a materia, ita etiam
Anima probat. Sic igitur potest
inquanlum abstracta ab immaterialitate
trium scien-
intelligi distinctio illa
ergo considerabit itla^ quse in existendo
habent hanc abstractionem ab immMeriali-
tiarum speculativarum, sexto hu-
tate, non sequitur. jus, quod licet duarum, scilicet
17. Confirmatur, quia subslantia, quam tu naturalis et Mathematicae ponan-
ponis subjectum,dmditur inmaterialem et tur ibi subjecta distinguentia, vel
in imniaterialeyn, sicut in species opposi- forte principia, tamen hujus scien-
tas; autem de genere sequaliter
scientia tiae ponuntur ibi principia non sub-
videtur esse de duabus speciebus proximis. jecta, per quse ab aliis distinguitur.
Conceditur secundum iilud quod tenes ad Aliter notest dici Quod scientia
•8. quasst. quod non plus est hoec scientia de
ista considerat omnia illa, quse et
Inteliigentia inquaniuni Intelligentia quam
alise scientise particulares, licet
de igne inquantum ignis, nec ut de causa,
sub ratione communiori et magis
nec ut de subjecto, quia secundum te de
neutro ; secundum oppositum, q. 8.
sicut
abstracta; aliqua tamen conside-
de uiroque est utroque modo, si utrumque rat, quse- in aliis non consideran-

causat aliquid inquanium ens. Sed quomo- tur, quibus convonit tanta abstrac-
do tunc salvas divisiones in 6. de triplici tio in essendo, quanta non conve-
scientia speculaiiva"! Iteni quomodo esl cir- nit consideratis in aliis scientiis;
ca altissimas causas, si tantum esi circa qX quando distinguitur ha>c
ideo
Deum ut circa causam? Responsio, Deus scientia ab aliis, convenienter hoc
dicitur causa propter multiplicem rationem fit per illa considerabilia, in qui-
causalitatis in ipso. Ad Philosophum paiet
bus non convenit cum aliis scien-
responsio inferius de divisione scientiarum
tiis, sed in quibus distinguitur.
speculativarum ; tenet eyiim de itlis, qux a
Unde hsec scientia est circa sepa-
nobisper raiionem naturalem possunt trahi,
rabilia et immobilia, non tanquam
non de oinnibus possibilibus ex parte natu-
Evasio, dequod scieniia circa sub)ecta, sed tanquam circa
T^ scibUium.
genere esl de prima specie sub propria prmcipales partes subjecti, qua3
 , ;

20 LIB. I. METAPU.

non participant rationem subjocti tio, contirmatur sic

et Quando :

alicujns alterius scientia?. aliqua attribuuntur ad alia, ut ad

19. Respondetur alU£i!_tertio mojlo, prius et posterius simpliciter, pri-
quod Iktc scientia est circa immo- ma consideratio est de illis, ut
bilia et separabilia, hoc est. circa attribuuntur ad simplicitcr pri-
qu^vcumque sit, circa illa est con- mum, accidenria autem omnia im-
siderata sub istis rationibus, ab- mediate attribuuntur ad substan-
(Juoiuotlo stractione scilicet a motu, et a tiam, ad Deuni ut ad [u-ius,
sed
luec scien-
tinest circa materia naturali (\\\ve est princi- quia et substantia ipsa attribuitur
imniobilia.
pium generationis et corruptio- ad Deum; ergo simpliciter prima
nis sicut Mathematica dicitur
; consideratio de entibus est de illis,
esse circa immobilia, non qnia ut attribuuntur ad Deuni, et non Quomodo.
, , coiiside-
.
-p,^
quanta in essendo sint omnino im- ut ad substantiam; crgo Deus estranturen-
1 • tia ut attri-
. •
L
simpliciter primum subjectum. buuniur ad
. 1
mobilia, sed quia scientia Mathe-
^^'^^"^
matica considerat illa sub ratione Responsio, simpliciter prima con-
priori abstrahendo sciliceta motu. sideratio est de entibus, inquan-
Qiiare luec; i
scienlia di-
Ad alias auctoritates sexti patet tum attributa ad Deum; non ut
citiir Thso- quod hcTc scientia potest dici TJieo- subjectum, quia non potest habere
lo^ia ?

logia, non autem a subjecto, sed conditiones subjecti scientia^ prop-

a causa, sicut naturalis scientia ter qukl, sed ut ad causam. Alitor

dicitur a natura, qu?e non est su;)- arguitur Simplictter primum, :

jectum illius scientice,
pium si]bjectijAd primamcratio-
r'
nenivpatet quod substantiae sepa-
ratae hic considerantur et qualiter,
sed princi- cui omnia attribuuntur, est Deus
igitur illud est subjectum primae
scientia^. Responsio sequeretur,
si haberet alias conditiones subjec-

quia non ut causae, sed tanquam ti scientiae; sed quid sit illud pri-
principales partes subjecti, qua3 mum ad quod omnia alia attri-
sic sunt abstractae in essendo, si- buuntur, quod sit hic ponendum'
cut omnia hic considerata abstra- subjectum principale, dicetur in
huntur secundum consideratio- sequentibus, et Philosophus in 4.
Viiie >olu-
tioneuif{.3.
nem. Ad aliam rationem, ad text. c. :2. ubi allegatum est, con-
prol. ad 2. majorem dici potest, quod scien- cludit statim : Ergo si hic est subslan-
num, 20.
tia qu£e est de multis attributis tia, suhslantkirum oportel principia el

ad unum primum maxime est de causas Jiahere Philosoplium. Unde pri-

illo primo, ut de subjecto, si istud mum illud ponit substantiam non
primum lialiet conditiones requi- Deum, et idem liabetur in principio
sitas ad subjectum in tali scientia, septimi.
puta si scientia sit pro;jier qukl, et
SGHOLIUM III.
tale primum habeat aliquod de-
monstrabile dc eo per causam, ita Secunda seiitentia est Avicenn;e, ens ut

non est in proposito, cum li?ec sit

ens es^e subjectuni Metaptiysicie, quam
tenat Doctor resolutive infra I. 6. q. 1. ct
scientia propier qukl, et de Deo nihil
ult. et q. 3. prol. ad tertium quaestionis pri-
per causam demonstrari possit. ma3 probat eam hic urgentissimis locis
;

20. Sed adhuc videtur stare illa ra- Aristotelis et duabus rationibuji. Prima^quoJ
 OryESTIO I. 21

oportet aliqnam scientiam esse cle commu- omnibns nn tnralibllS, rpiod prillHl ni
nissimo. S.cunda, si liiec scientia essot do
snl)J0ctinn ojns ost nliqnod COHI-
aliquo subjecto, quo dari posset aliud supe- '
.,
'

i-i
. , . , ^
rius, tuiic ipsa non esset prima nec suprema,
-^
mnno oninibns nntnralibns, et non
l .

sedinferiorad illam, qucee.ssetdeillosupe- <^l|q'^0(1 primnm, ndijnod omnia

riori communiori subjecto, num. 23. ibi
et :
nlia nttidbnnntnr, siont patot \)cv
Ad aliam ratioaem. Videtur velle quod ens Avicennam primo MetapbysiccO,
priedicetur in quid de passionibus, sed sta-
c. ^. ot primo riiysicsB sna^ c. 1.
tim post, ab hoc recedit. Tenet enim 1. d. 3.
et per Commentatorom. i. Imjns,
q. 3. num. 67. non pra^dicari in quid dc suis
passionibus, neque de ultimis dillerentiis, de
commento primo, (^t s^^cnndnm
quo postea 1. i. q. i. alios loqnontos de snbjccto. 1*ri-

mnm ii.ntnr snbjectnm jnnm.^c

21. Alia ost opinio AviconncO, 1. Alot. sciontiaoost commnnissimnm, «nlio-

X). 1. qnod primnm snbjectnm bnjns ([ninnon vidotnr valere consorpien-

scienticT. est ens inqnantnii ons. tia Aristotolis.
IIoc videtnr Pbilosopbns pro1)are Item dicit Commontntor in

Senten- in priiuo \. Imjns, t. c. 1. Kst scicn- proot:'mio tertii bnjns, sifhjectain

iia
lia quwdam, etc. nbi secnndnmCom- xUriusqiie scicntia; cst cns simplicilcr

mentatorem intendit stabilire snb- hujus, scilicet scientic^B dispntativse.

jectnm istins artis, ad quod innni- Item, cad lioc videtnr esse ^atiov,
tnr ibi taiis ratio, qnia Motapby- tnm qnia oportot aliqnam esse
sica considercit primas cnnscns, ut scientinm per se considernntem
probntnm ost in i)rimo Imjns ; idoo commnnissimn, sino qnibns non
debet considorare effectnm secnn- possnnt particnlnria co^niosci ;

dnm primarnm cansarnm. Pri-

se tvm} q^ii^'^ pass'ones bic conside-
nicT, antem cansa^ snnt cansc^e so- ratm, pntannnm et mnlta, poton-
cnndnm se entinm inqnnntnm en- tia et actns, et similin, non vidon-
tia ergo ens inqnantnm ens con-
; tnr esse alicnjns detcrminati pri-
sidoratnr bic nt snbjoctnm. Item mo, sed cnjnslibot inqnnntnm ons;
sexto bnjns, t. c. )J. postqnnm dis- illnd antom videtnr primo osse
tinxit tros pnrtes scientise s[)(^cn- snbjectnm et proprinm, cnjns pri-
Intivcno movot dn.bitntionem, ntrnm mo snnt pnssiones (fnno, por se con-
prima Pbilosoplna sit nniversalis, sidernntnr in scientin. Itcmi si ista

nnt circa nliijnod j^^enns dotermi- scientia ossot d(^ nli(ino gonero
natnm, et vidotnr solvere qnod est determinato, (piod qnidom irenns
nniversalis, et in iine solutionis baberet alind snporins ad ipsnm,
dicit, t. c. i. Hc ente viquantum ens, timc alia esset scientia suporior
/lujKs erit utique speculari. Iteui ibi- ot prior ista consequens est fnl-
;

dom t. c. :]. (licit, si )ion esset sub- snm ex sexto iiujns, t. c. 2. ot :i.
stantia altera prwter natura consistentcs, Probatio consequontiae, qnin iilnd
tunc P/njsica erit prima scientia, qnia superius bnberot nliqunm pnssio-
Pbysica omnibns
ossot tnnc do nem demonstrabilem, do ipso in
ontibns, sicut nunc est de omnibns alia scientia ergo endem passio ;

naturalibns, qnia tnnc omnia entia essot domonstrcabilis do subjocto

essent ncnturaiia; sednnnc estitade illins scientine, nccipiondo pi'0 me-
 ;

22 L!B. 1. METaPH.

dio, id oujiis primo est, et ita rationem generaliter pr^edicatur

illa scientia de subjecto commu- de quolibet in quid, et est de es-
demonstraret aliquid, tan-
niori, sentia cujuslibet. Per hoc patet ad
quam conclusionem, quod accipe- aliam rationem, quia ens pr?edica-
retur hic pro principio, et ita illa tur in quid de quolibet accepto, ut
scientia esset prior et superior quid est, non tamen accepto secun-
ista. dum quamcumque rationem, se-
t3. Secundum opinionem Avicennoe cundum quam est passio entis.
ad argumenta responderi potest. Ad tertiam rationem dicendum, 24.

Ad primum quod minor est falsa. quod cum dicitur principia entis
Ad probationem cum arguitur de inquantum ens, non intelligitur ly
requivocatione entis, videtur ne- inquantum reduplicative, ita quod
gnndum secundum Avicennam 1. denotet causam, sed speciflcative,
'•ita^n""!?" Metaphysicae c. 5. ut prius allega- ut sit sensus, entis inquantum ens,
tum est in lectione ibi, nunc propo- id est, entis secundum suam enti-
sitio ad propositum est appUcanda etc. tatem, sicut dicimus, hoc videtur
2. Et ad auctoritatem Porphyrii
(/. inquantum album, hoc est secunduin
et consimiles pro alia parte res- suam albedinem consequentia au-Consequen
,

pondebitur in 4. quando quaeretur tem non valet, ab mquantum ad quaauim

^^' de sequivocatione entis; et ad universale, quando tenetur^saie^^non
nisi
aliam probationem, cum dicitur reduplicative, de hoc amplius in
'''^*^'

quod ens non habet (piid, quia est principio 6. Entia enim non solum
transcendens/Responsio, hoc con- sunt causata secundum aliqua pos-
cluderet sequaliter de omni genera- teriora ipsa entitate, sed etiam
lissimo, quia nullum generalissi- secundum suam entitatem , ita
mum habetquidditatem proprie qiiod in causatis, entitas est pri-
dictam, tamen quodlibet habet mum causatum, per hoc tenet
Generaiis- quid ; tum quia habct essentiam ratio in principio quarti, t. c. 1.

hTben? tum quia non praedicaretur

alias Quoniam autem principia, etc. sicut
^"''^ *
de aliquo in quid. Unde probatio exponitur ibi extra?Vel universa-
ista est insufficiens, quod scilicet liter tenet, quia hic consideratur
si non habet definitionem proprie causa entis in communi, scilicet
dictam, non habet quid, non sequi- Deus, cujus primus cfiectus est vide sco-

tur, nisi de quidditate speciei, cu- esse.^^Et nota quod primae causae '^iexium!'

jus proprie est definitio. sciendi sunt primae propositiones

En» habet Ad aliam rationem respondeo, immediatae.^^Alio modo prinicT cau-
pa::Siones.
quod ens inquantum ens potest ha- sae non tantum sciendi, sed essen-
bere passionem aliquam, quse est di, dicuntur media in demonstra-
extra essentiam ejus inquantum tione, quse demonstrant passionem
est ens; sicut esse unum vel mul- in esse, cognosci de subjecto.
et
Alio modo dicuntur causae primae Prim»,
ta, actus vel potentia, est extra
essentiam cnjuslibet, inquantum essendi, non tamen forte proprie tipiices.

est ens, sive quid in se; tamen ens sciendi aliquid de subjecto, quia
acceptum secundum quamcumque non sunt medium in demonstra-
 QU^STIO I. 23

tione, sed principia intelligendi cnndnm esse qnam secnndnm opc-

snbjectnm, qnia pertinent ad (pdd rationem. Aliter dicitnr ad lioc,
snbjecti; ita qnod intelligendo illnd cnm dicitnr en/is inquantum ens, snnt
^/?n"(/, istcC cansae intellignntnr sicnt princijjift, non intelligitnr nisi de
intrinsecao illi qnidditati, nt mate- ente creato, et si conclndatnr, crf/o

ria vel forma; yel extrinsecas et cnjusHbet entis talis sunt principia,
illse intelliguntnr prins snbjecto, nihil mali accidit de tali ente.
sed non intellignntnr intra qniddi-
''^»^^'"" '^-
tatem snbjecti.
25. ILtc SCientia est circa primas Argult subtilissimo contra solutionem da-
cansas primis (fnobns modis, qnia tam in favorem Avicennae asserentls ens osse
illi dno modi non dilTernnt, nisi objectum Metaphysic», num 2:^. probans non
._ ^ i . . • esse univocum ad decem Genera; et ^u
contra
a
)enes totnm et partem, proposi-
.

,
,.
,
^ ,
'.
\ .
^ sohitionem ad secundum, quod non liabet
tionem et termmnm, et de COm- passiones; quia tunc ens non imbiberetur in
mnnissimisfinntpropositionespri- eis, vei passio foret sui ipsius passio si in-
mre, et COmmnnissima snnt prima cluderet ens, ([uia passio superiorls est in-

Anens ha- media demonstratione. Isto mo-

in ferioris. Addit rationes urgentes contra
bet princi- iUam sententiam, suadens substantiam e<se
pia ? do, entis inqnantnm ens sunt prin-
primum objectum, sed disputative procedit,
cipia, tenendo inquantum rednpli-
quia ens liabere passiones, de quibus non
cative, etiam licet ens sit nnivo- dicitur inquid, liabet l. d. 3. q. 3. num. G. 7.

cnm ad onmia. Aliis duobus modis et ens esse univocum Deo et creatis habet

non est ista scientia circa primas ibidem, et alias passim, de quo in lib. 4.

q. 1.
causas entis, inquantum ens, si

inquantum tenetur reduplicative, Contra responsionemad primum ?^>-

quia non omnis entis snnt cans?e argumentum, snpponatur ((uod

tales extrinsec<nn, ut patet nec in-
; ens non possit hal)ere conceptum
trinsecae, quia non simplicinm, communem ad decem (lenera,
sed sic oportet inquantnm teneri propter auctoritates Pliilosophi,
specificative. Ubi notandum quod et rationes qua:^ tanguntur in prin-
quatuor causse, inquantnm quaeli- cipio hujus i. text. c. \'A. tunccum
bet in suo genere dat esse circum- unius scientire sit ununi sul)jec-
scribendo rationem motus et muta- tum ex 1. Posteriorum, et proba-
tionis, pertinent ad Metaphysi- tur sic Secundnm unum liabitnm
:

cum; materia et forma, inquantum convenit operari uno actu unus ;

snnt part(.^s essentirr; efliciens, in- antem actus intelligendi non po-
Qualuor quantum dat sse circumscribendo
( testessenisi circa unum objectum,
causfe con-
sideranlur
motum, licet enim non ageret nisi '
(non enim potest esse unus actus Arg. ens
nf>n esse
a Metaphy- movendo, tamcn r.atio dantis esse, intelligendi circa omnia attributa univocum
sico, et
quoniodo ? prior est ratione moventis; tinis ad unum, quia tunc unum intelli-

autem, inquantum res secundum gere esset omnium entium, cum

sui entitatem ad illud ordinantur, omnia attribuantur ad unum iiri-
licet non possint illud attingere, mum) seqnitur ergo oportet po-
nisiper motnm vel operationem, nere aliquod unnm ens, cui alia
prior tamen est ratio ordinis se- attribuantur proprium subjectum,
 ;

24 UU. 1. METAPII.

ex oiijiis unitate sit scientia una. Contra istam responsionem du-

contra rosponsionem ad
Itein pliciter Primo videtur concedere
;

secunduni Si ens secundum to-

: propositum, scilicet quod ens, se-
tam communitatem suam ad de- cunduni totam communitatem sui,
cem Genera aliquam pro- liaberet non sit subjectum, quia non habet
prietatem, puta A, sequuntur duo sic passionem, licet quodlibet par-
inconvenientia; unum quod ens ticuLare ens consideratum secun-
secundum totam communitatem dum quidditatem suam, habeat ali-
suamsitextra essentiam illius A, quam passionem. Secundo, quia
sicut subjectum extra essentiam sequitur idem esse passionem sui,
ipsius passionis, cadat in de- cum vel circulariter idem esse passio-
linitione tanquam additum, ex 7. nem et subjectum, quorum utrum-
hujus, t. c. 4. 15. et 19. et ita ens que est impossibile. Probatio con-
secundum totam communitatem sequentise, cum omnia entia sint
suam non pr^edicaretur in quid de finita,accipiantur gratia exempli,
quolibet. Aliud inconveniens, scili- tria, A B C, secundum responsio-
cet quod A esset passio sui ipsius, nem, quodlibet illorum habet pas-
si ens aliquo modo prsedicareturin sionem, ergo B passio A, et C
sit
Arg. ens quid dc A; quidquid enim est passio passio B, si C habet aliquam pas-
non habere . . , • n •

passiones. superioris ct mierioris, licet non sionem, aut igitur seipsum, et hoc
primo, et per consequens A esset est unum inconveniens; aut A vel
demonstrabile propter quid de seip- B, et ita est circulus, et ita est
so per ens tanquam per medium, aliud inconveniens.
quia passio, quae est primo supe- Respondeo ad haec Sit A unitas, :

i*ioris est demonstrabilis propier B actualitas, neutrum sequitur in-

quid, de quolibet inferiori per illud conveniens. Unitas enim est ali-
superius tanquam per medium; quod ens in actu denominativa
ergo A, esset simpliciter notius de prsedicatione. Similiter actualitas
ente quam de seipso, et esset pro- est aliquod unum denominativa
prie quaestio propter quid, A est pr^dicatione; nec est hic circulus,
A, quia esset terminabilis per de- quia unitas in universali denomi-
monstrationem proptcr quid, quod natur ab actualitate aliqua, et ita
est contra Pliilosophum7. hujus, c. actualitas in comnluni non deno-
ult. t. c. 59. Yidetur ergo quod ens minatur ab unitate in communi,
secundum totam communitatem sed actualitas in communi ab ali-
suam ad decem Genera non sit qua unitate. Contra, si unitas in
alicujus scientiso subjectum.
communi denominatur ab aliqua
27. Si dicatur ad hoc quod ens in
actualitate, sicut a passione; ergo
communi secundum quod ens, di-
ot qU(Tlibct unitas, licet non ])ri-
citur habere in communi aliquam
passionem, quia quodlibet ens in- mo, ({uia passio communioi-is est
quantum ens, hab.et aliquam pas- passio cujuslibet inferioris, licet paggjo

sionem extra essentiam suam non primo, et actualitas

t .
'
in com- ^?'"'"';'V°"
ns, est la-
aliud enim est in quolibet cntitas muni denominatur ab aliqua uni- ferioris,

ejus, aliud unitas vel actualitas. tate, sicut a passione, secundum

 QU^STIO I. 25

responsionem ; ei'go aliqua eadcMU esse coutra intentiou(un Pliiloso- Substan-

nnitas respectii actnalitatis est phisupra, quando ar<^uebatur pro sui.jerhim
snbjectum et passio. opinione Avicenna^ illud nutem :
^''^•c^'j'^''
28. Pi'opter istas rationes, videtur quod lial)et omnes alias couditio-
concludendum quod ens secundum nes non est nisi substantia; sul)-
totuin ambitum suum, prout dici- stantia ergo ponenda est liic pro-
tur de decem Generibus, non sit prium subjectum.
hic subjectum; tum quia nullam Tstud confirmatur p(M* Pliiloso- 29.

unitatem habet majorem quam ha- phum in 4. hujus t. c. ^. ubi post-

beant decem Prsedicamenta, cum quain distinxit ens, et qualiter ista
non habeat conceptum communem scientia considerat omnia entia,
ad illa, licet accidentia attribuan- quia una scientia est omnium dic-
tur nd substantiam; tum quia se- torum ad unum, subdit : ubiijue

cuudum omncm communitatem vero primi proprie cst scienda cx quo

suam non potest habere aliquam alia pendcnt^ et propter qjiod dicuntur,

proprietatem, ut probatum est et concludit ex hoc; crf/o si hwc esl

dupliciter, propter diversitatem substantia substantiarum, oportct princi-

essentialem passionis a subjecto, pia et causas habere Philosophum. Jtem
et quia idem esset passio sui, vel in principio septimi, t. c. 4. et
circulus foret in passionibus et t. c. 5. postquam probavit substan-
su])jectis, quod est contra Philoso- tiain esse p rimu m en tiu m cogn i tio-
phum 1. Poster. c. de statu prin- ne.definitioneettemporcconcludit:
cipiorum, t. c. 35. Ampllus sl hic Quapropter nobis maximc ct primum et
noii esl Jiujus qualitas, cl illud hujus, solum, ut cst diccrc de sic entc, scilicet

ubi sequitur de qualitate, nullum dc substantia speculandum est. l^eneau-

aliorum, scilicet subjectorum, nisi tem dicit solum, ut cst diccre, ([uia
sccundum accidens prccdicabilur . Ex his non solum considerat ista scientia
sequitur quod oportet ponere ali- de sul)stantia, quamvis illud so-
quod unum, quod ])assiones pro- luiii sit principale subjectum, sed
prias ipso de-
[)otest Iiabere, de considerat etiam de omnibus aliis
monstrabiles propicr quid, esse sub- inquantum attributa sunt ad sub-
Jectum istius scienti«T, quia hsec stantiam. Item in 1. ca[). ^.

scientia una, et scientia proptcr text. com. \. dicit Philosoplius

quid, Oportet etiam illud unum qnod tot partes sunt philosophise,
esse primum omnia
ens, a 1 ([uod ([iiot substantioo, innuens per hoc
aiia attribuantur, alioquin non quod secundum distinctionem sub-
consideraret ista scientia de om- stantias ut principalis subjecti
nibus entibus. Probatio consequen- distinguitur scientia hsec.
tire, omnis enim scientia conside- Omnes igitur auctoritates, quae 30.

rans inulta per se, non ut passio- adductae quod ha^c

nes vel ut causas, vel est de coin-
muni ad illa ut de subjecto, vel de
primo ad ([uod attribuuntur alia;
consequens autem probatum
sunt prius,
scientia est de ente inquantum
ens, concedenda^ sunt hoc modo,
quia scientia quse est de ])riino ali-
est quo, tanquam de proprio subjecto,
26 LIB. I. METAPH.

considerat etiam do attributis ad scientia?, quia non videtur, quod aliqua pas-
sio possit de ea demonstrari. Sed respondet
priiimm, non tanquam de princi-
non osso subjectum eo rigore, quo ponitur i.
pali snbjecto, sicnt exempliticat
Poster. text. 5. et explicat qua^ unitas requi-
riiilosopluis i. hujus text. com- ritur in objecto scientii\3 continentis multos
ment. :2. de Sano. Unde in princi- habitus; pulchras habet difficultates nihil
pio quarti, ubi principaliter pra^tigit resolvens.
j

subjectum secundum Commentato- Sed contra praedicta instatur^ si 31^ I

rem, postquam dixit hanc scien- enim substantia ponatur subjec- '

tiam esse de omnibus entibus, sub- tum in Metaphysica, de qua pas-

dit exponendose, quid sit proprium siones Metaphysicales demons-
subjectum, quia primum ex quo alia trantur, dic ubi ostenditur aliqua
pendent, ut prius allegatum est. passio de substantia ? dices quod
rson solum autem substantia est in principio septimi, text. com-
primum, sed etiam passiones hic ment. 4. ubi ostenditur quod sub-
consideratae communes primo ei stantia est primum ens tripliciter.
insunt, et per naturam ejus attri- Contra, cujusgenerisestistapas- Arguitur
buuntur aliis posterioribus. Alia sio, quae demonstratur de substan- uam^noa
etiam a substantia non solum hic tia Non quantitatis; quia quan- jedum Me-
"^

considerantur tanquam passiones titas non inest omni substantise ;

*^p^^^'^^^^-

demonstrabiles de substantia, sed nec alicujus generis posterioris,

etiam inquantum qusedam entia in quia illa omnia prsesupponunt
se habentia passiones; unde et quantitatem. Respondeo, quod lia3c

passiones eorum de ipsis in hac passio, scilicet primum omnium

scientia possunt demonstrari. Non entium, est relatio; et relatio non
est enim inconveniens passionem praesupponit quantitatem, quia
alicujus subjecti prioris, posse es- substantia si non est prima, nisi
se subjectum alicnjus passionis ut est sub quantitate; ergo sub-
posterioris, sicut apparet in pas- stantia non est prior quantitate,
sionibus alias accidentibus ordina- sicut homo albus, non est prior
tis duplici enim ratione consideran-
; albedine. ^

tur accidentia in ista scientia, un- Contra, in quinto hujus text.

de omnes rationes ad utramque pa r-
tem adductae concludunt unam
ritatem prim?e, quia h^ec scientia
est de omnibus entibus. AHjtp vero
quod non de omnibus entibus is-
tis tanquam de uno, nec de aliquo
communi omnibiis istis, sed de
aliquo primo ad (luod alia attri-
buuntur.
com. 20. ponuntur tres modi rela-
ve- tionum tantum, qui prresuppo-
nunt quantitatem. Item, per quod
medium fiet demonstratio demons-
trans passionem de substantia in
communi ? Non per definitionem,
quiaeam non habet, ettamenponi-
tur quod potissima demonstratio
est per definitionem ergo haec non ;

est certissima scientia. Item per

SCHOLIUM v.
definitionem ut medium nihil vide-

DLsputat ingeniosissime contra sententiam tur demonstratum de substantia,

poDentem subslantiam esse objectum hujus in qua enim lignra hoc fieret.
 OU^STIO I.

32. Ad hoc potest dici, quod de sub- positiones scilicet iuimediatrp. Ita causa?, sed

\"i!fpr(r'Jecto scientiae proprie dictfe forte enim immediate inest defmitio nu-moMt^L
''''® '*'^^^^
sunt multa vera,quap. accipiunturde meri numero, sicut Anpreli Angelo; "^^» "^^^'^-
libris Posteriorum. Illud enim est unde in quinto cap. de per se, text.
subjectum conclusionis demons- comment. ^3. hominis mnltcu sunt cau-
trationis, qua concluditur passio sw, sed quarc homo
homonulla.Tuucest

ejus de ipso. Sed accipiendo scien- concedo quod posteriora sunt cau-
tiam prout est una aggre-
aliter, sata secundum se, et quodlil^et sui
gatio tradita ex cognitione mul- simplex tamen compositiones ali-
;

lubjeclum torum cognoscibilium, simplicium quae de eis^ non habcnt alias com-
scientise
[nuTtoru^i
et complexorum, principiorum et positiones priores causas verita-
coonosci-
conclusionum, sicut Geometria tis, per quas possint demonstrari,
quomodo
unum ?
dicitur uua scientia sic subjectum
;
•'
alioquin esset tantum unum prin-
scienticC dicitur unum commune cipium proprium in una scientia,
ad omnia ista subjecta scientiae in quo dednitio subjccti de ipso
proprie dictae, vel unum primum praedicaretur.
ad quod omnia alia attribuuntur. Contra, principium ali-
per
Pone enim unam scientiam dc- quod de quantitate, demonstran-
monstrantem defigura omnes pas- tur passiones quantitatis, sicut
siones ejus in communi; aliam per principium de substantia
quse demonstrat omnes passiones passiones substantia?; igitur si
specierum figurse de ipsis, hsec vi- principia sunt seque prima, quia
detur subalterna primae, nec in nullum est causa alterius, et con-
hac aliqua passio ostenditur.de clusiones erunt seque primo scibi-
figura in communi, et tamen hu- les, et ita neque primo scientia hic
jus subjectum videtur esse figura erit de substantia et quantitate.
iu?e8i. 3. m communi, quia illud solum est Item numquid aliqua vcritas com-
commune ad omnia considerata plexa incausata, est causa verita-
in scientia illa. Si hsec distinctio tis complex?e causatse, sicut in-
est tunc Deus potest poni
bona, complexa incomplexae, cum inil-
hic subjectum sicut in Theologia, la sit Deus ? Ad primum, quod
licet nulla passio sit dc ipso de- principia non sunt a?quc prima,
monstrabilis, quia omnia conside- licet nuUum alterius veritatis sit
rata hic reducuntur ad ipsum, ut causa, sicut patet d(^ unitate et
ad simpliciter primum. Sed sive puncto ; non etiam ambo aHjue se-
Deus, sive substantia, ponatur hic cundum se nota, quia principia
subjectum, numquid de aliis pos- sunt notiora, quac habent tcrmi-
terioribus hic consideratis, sunt nos notiores, et termini unius suut
aliqua principia simpliciter ? Vi- notiores naturaliter terminis alte-
detur quod non, quia omnia pos- etiam una est verior alia,
rius, ita
teriora quoad quodlibet quod unde immediatorum est ordo in
Articuli
inest eis, liabent causam. veritate, licet non causalitas. Sic fidei noa
S3. Responsio, de posterioribus ve- etiam est de articulis fidei, quo- «q"^ p''^

Hominis mi.
inimuit^ re sunt principia complexa, pro- rum non omnes sunt seque primi,
 28 LIB. 1. METAPH.
quia non snnt do Deo immedinte, scientia pi^ohat snnm snhjectnm
ettnmen omnes simplieiter snnt esse. Secnndo, Avicenna dicit tan-
prineipa Theoloi^i^o, et similiter tnni riiilosophiani primam posse
indemonstrabilin. secnndnm, Ad jirohare Denm esse, non natnra-
veritas complexa cansatnr a Deo, lem. Tertio, Averroes ponit e con-
qnia termini cansantnr a Deo, qni tra, qnod tantnm in scientia natn-
snnt cansa veritatis complexcT, rali hoc declaratnr, non in Philo-
sed non, qnia Bens est Dens, ideo sophia prima. Qnarto, Avicenna
homo est homo. lioet a Deo sit ponit Denm non esse snhjectnm in
homo. Metapliysica. Qninto, ponit Aver-
roes genns entinm separatorn.m
SCHOLIUM VI.
ihi esse snhjectnm.

Tenendo cum Averroe Deum esse subjec- Contra primnm istornm argni-
tuni Metapliysica», ostendit primo ipsuni- tnrsic Scientia cjuia, demonstrat
:

met Averroem male dixisse, nuUam scien- snnm snhjectnm esse, qnia per ef-
tiam probare suum subjectum esse. Secun-
fectnm demonstratnr aliqnid de
do, eontra Avicennani, lioc ostendit in scien-
Avfrroem ostendit
tia naturali. Tertio, contra
cansa sic ex hoc enim qnod effec-
;

in Metaphysica. Quarto, contra Avicenuam tns non potest esse sine tali con-
argnit Deum esse subjectum Metaphysicas, ditione in cansa, effectns non po-
ex Philosopho, supra, num. 16. et ex ratione test esse sine cansacansae; ergo
adducta pro sententia Averrois nuni. ^. etex
cansa est. Patet etiam qnod pri-
contirmatione illius rationis posita ad res-
ponsiouem ejus n. 20. et addiicit novani ra-
mnm qnod conclnditnr de cansa
tionem contra ipsum, quod Deus non consi- pereffectnm, est esse sed scientia ;

deratur in hac scientia ut ens, quia non e<t r/uia, snpponit conceptnm aliqnem

principium cognoscendi ens, scientia quia. apnd intellectnm de snhjecto, et

Addit rationes proAv icenna adductas num.
11. suadentes Metaphysicam esse [jropler quid
non valero, quia Deus propter qfiid,
de illo conceptn, argnit primo'
qnod sit, secnndo qnod alia sihi
seiri

nequit. Item rationes de passione et princi-

insn.nt.

piis, solutasesse, ut habet num. 26. et seqq. Contra secnndnm et tertinm si- .
35.
Scientiana
Quinto, rejicit Averroem ponentem" omnes mnl Omnis proprietas considera-
: turaiis prc
• •1-1 + batDeum
sub^tantias separatas objectum hujus scien- de qnam impossihilc est
ta efliectn, esse, et
tife, alioquin ponenda esset una scientia de . , . . ••II- • i.

con-
etiam Me-
sihi messe, nisi talis cansa sit, taphysica.
omnibus substantiis eorporeis.
clndit cansam esse r/uia; sed tam
34. Tenendo qnodDens sit Iiic snhjec- proprietas considerata in scientia
tnm, aliter est ponendnm qnam po- nntnrali, qnam in ista de effectn,
nit Averroes. Circa qnod dno snnt non })otest sihi incsse, nisi primnm
facienda. Primo enim ostendetnr niovens sit, et nisi ])rimnm ens
qnoinodo i»eccnvit Averroes ct sit; ei'go ntraijne scientia potest
Avicenna in o})inionihns snis. Sc- prohare ipsnni esse. Tamen ista

cnndo dicetnr modns, qno Dens imnicdiatins, qnia generales pro-

potest poni snbjectnm in Metnphy- prietates entis creati, secnndnm
sica. Circa primnm sciendnm, qnod qnod considerantnr hic, magis dn-
Avicenna et Averroes hahent hanc cnnt in cognitionem positivam
propositionem communem, nulla perfectionnm primi entis,i)erexcel-
 QU.^STIU I
•20

lentiam,quamspecialesconditiones est subjectum in scientia, cnjns

consi(lerata3 in aliis scientiis, qnia cognitio principaliter ({n.-ci-ilnr
istse magis cognitionem
cluGiint in qnantnm i\(\ [iropri('tates et per-
privativam, vel aliquam positi- lectiones ejns, et etiam (|nnnliim
vam minus excellentem miniis ; nd (^sse in s(*i(nitin </uia; crgo elc.

enim excellens videtnr primitns Kn: liac rntionc iintct qno*] Dcns
modi tantum, quam essc^ piMmnm non considerntnr hic nt priiici-
ens simpliciter,,und(^ ut(M'(|n(* ne- pinm snlqecti siccmim ; iioii ('onsi-
g\itur quoad tertium, sed mngis deratnr nli((ni(l in nli^inn sciinitin,
Averroes. IIoc etiam probntur nisisit i^rincipinm sciendi snhjei;-
specialiter contra ipsnm, (fuia tnm in illa cnjns est noineii. nt
tunc illa qiune est simplicit(U' con- dictio respectu i)ro[)ositionis,etna-
clusio in Physica, esset liic simpli- tnra respectu entis natnrnlis; un-
citer prima propositio omnino in- de glossa nd dicta Aristotelis
demonstrabilis, et ita Pliysica esset de 6. MetaphysiccX3 addncta pro
prior ista. Sidicas, hic non denions- opinione Averrois parnm vnlet.
tv[{tuv propler quid, nihil ad b, nec Rationes etiam pro Avicenna 37.
Metaphysi-
in Physica igitur a^qualiter, ne-
; principales, de cjuia est et rjuid ca nostra
scientia
gatur hoc posse demonstrari ibi, esi, nihil valent, cum Metaphysica quia.

sicut hic. necessario sit scientia quia de Deo,

3,5. Contra qnartum est ratio fnn- secundum omnes, quia Deus non
n"i(kra! ^^^^^ supcr auctoritcT tcm Philoso- est aliter a nobis cognoscibilis.
r iiiquan-
lu ens m .pj^-
i
^^ Melanlujsicce,
^ •'
text.
'
comment. 2. Rationes vei*o de passione et j^rin-
acscien- cipiiS;, bene solutre snnt pidns, in
tia ?
^t 3. ct ultiuia ratio addita pro 1

opinione Averrois cum confirma- sustinendo opinionem Commenta-

tione illius rationis posita in res- toris. Ratio vero prima facta j^ro
ponsione ad eam. Avicenna contra Commentatorem
Item, contra ipsum arguitur superiuS; non valet. Licet enim
sic Avicenna concedit quod Meta-
: Metaphysica considerata a parte
physica estde Deo, et qnod consi- scibilium, hoc est, si sic sciretur
derat de ipso, et quod est de ente sicut scibilia nata snnt sciri, esset
inquantum ens; sed Aletaphysicus scientia ;)ro/>/e/* 7/(u/ ; tamen Meta-
non intendit considerare de Deo physica; ut est a nobis scibilis,est
propter considerationem entis in- necessario scientia (/uin de Deo,
quantum ens, quia Deus non est ut patebit. Primam depingit Philo-
principium cognoscendi ens in soi)lius, vix secundam tradit. Ad Objectum
priinariuni
scienlm quia. Similiter tunc seque- illud etiarn qnod nrgnit Ilenricus an prinio
scitum
retur quod nltimus ilnis istins in Summa, 11). quaest. 1. (piod sub- ?

scientise, non esset specnlari cau- jectum primo

in scientiadebet esse
sas altissimas et primas, nec in scitum, sub cujus ^ratione omnia
actu sapienti?e principali esset alia sciuntur, sicut objectum res-
felicitas naturalis; ergo Metaphy- pectu potenticie; Deus autem non
sica principaliter considerat de cognoscitnr hic nisi ex effectibus,
ente proptcr primum ens. Sed illud quia nec exejus cognitionecognos-
 ;

:^o IJB. I. METAPll,

cuntur alia. Responsio, quod lioc communi Deo et Intelligentiis.

est veruni de primo scito, primitn- Conflrmatur, quia in nullo specia-
te principalitatis t^t intentionis, li magis univocantur Deus et sub-

non executionis, patet de Nomine stanticT separatse, quam Deus et

et Verbo, primo Perihermenias. substantitne corporese
ergo si prop- ;

Item, potest sic argui : Notitia tor aliquam unitatem sit totum
scientiae et habitus scibilis virtua- illud genusentium ponendum unum
liter includitur in notitia subjecti subjectum, pari ratione genus
et
primi et formalis ilUus habitus, substantiarum corporearum. Et
quia in ejus notitiam omnia poste- confirmatur quia scientia com-
,

riora reducuntur secundum eo- munis non est magis de una specie
rum cognitionem si ergo ens, et ; quam de alia. Si vero di.atur quod
non Deus, ponitur subjectum in sit una scientia de illis separatis,

Metapliysica, sequiturquodnotitia propter unitatem attributionis

specialis, quse habetur in Metaphy- igitur primum erit per se subjec-
sica. virtualiter includatur in no- tum; igiturnon magis in speciali
titia entis.Sed impossibile est co- de Intelligentiis quam de corpora-
gnitionem perfectiorem includi libus, nisiforte quia sunt nobiliora
virtualiter in cognitione imperfec- immediatius attribuuntur
entia, et
tiori; ergo cognitio entis perfec- ad primum; aut nisi dicatur quod
tior est, quamcognitio circaDeum de cognoscibilibus de ipsis in spe-
et substantias separatas. Cum igi- ciali, non est a nobis specialis

tur in cognitione Dei et substan- scientia tradenda, et magis ideo

tiarum separatarum ponatur feli- congrueret illud modicum quod de
citas naturalis, utpatet 10. Ethic. eis est loquendum, dicere in scien-

cap. 10. sequitur quod felicitas tia de primo tamen quantum est
;

consistit in cognitione entis in- ex natura scibilis, ita esset diver-

quantumens, quod est falsum, cum sa scientiaa Metaphysica, sicut de
illa sit imperfectissima. substantia corporea. Et secundum
Sic igitur patet improbatio quar- hoc divisio Philosophi de specula-
ti, et quomodo positio contraria tivis scientiis sexto hujus text.
sustineretur, de quo magis patebit com. 2. tenet de traditis, et a no-
inferius, et quomodo ad illa pro. bis rationabiliter tradendis, non
quarto respondetur. de omnibus ex parte naturae scibi-
^' . Sed contra positionem
^
contra- lium igitur Intelligentiae non sunt
;

Negat uni- .. i
•

vocatio- riam sunt dubia aha a prsedictiS; hic subjectum, nec pars, sed hic
nem, sed • r. •
. . 4.

secundum quse inferius tanguntur post res- sunt considerandae propter propin-
communem .
r^ xi
.

opinionem, ponsiouem ad quaestionem. Contra quitatem ad primam,cum hocquod

nonahter.
qyintam, supcrius argutum est de de eis modicam possumus habere
univocatione, quomodo Deo et In- notitiam naturalem. Ad omnes Cur Deus
non videturesse aliquid
telligentiis auctoritates Philosophi proquinto '^^^^^"^'
mse

commune univocum secundum dicendum, quod Deum vocat pri- causae.

communem opinionem; ergo non mas causas multas, propter mul-

potest esse una scientia de aliquo tas perfectiones causalitatis, quia
 ;

OU/ESTIO I,
31

Angeli secnndnm ipsnm niliil can- esse primo modo in

snl)jectnm
sant, nisi movcndo. Ad rationcs scientia qi(if(. Snpj)osito enim ([iiid
pro illo, patet ex dictis snpra res- dicitnr \)i^v nomcn, si tnle est cnnsa
ponsio. talis effectns,exeircctn potestcon-
clndi tale et esse ex: esse, et hoc
SGHOLiuM vn.
ex hoc, tam qnantnm ad essentia-
Ponit modum defendendi Deum esso sub- lia qnam qnantnm ad [)i'opriet<n-
jectum conclusionis scientificse propter quid tes, et hoc demonstrntione (pda
et qiUa, ac etiam scienti;c Metaphysicaosump-
sed nihil sic de ipso potest concln-
tcB pro aggregatione multorum habituum,
di etfcctn, nisi illnd sit sine ([uo
principiorum et conclusionum. Primam par-
tem suadet ratione allata supra num. 9. et 110^ potest essc talis eirectns
aiia ratione aliata numero 12. Secundam Potcst etiam CSSC snbjectuni 4(3.
Qiiomodo
partem explicat optime, declarans projjter scicntise S_ecnndo^ modo dicta% vcl Deus est
quid et quia, Mctaphy^icam esse de Deo et ob)eotum
qygetantnm aggregat conclnsiones Metapliysi-
eiapMv:
de omn bus aliis, ut attribuuntur ad illum. -r, cx
ae Deo propter (ftid, vel qfdn osten-
.
i , , ?

39. His sic pertractatis, videndnm sas; et talis scicntia si (ina esset,
umri2. 'est de principali proposito, quo- esset una, maxime in illo genere,
modo Deus potest esse sub-
scilicet unitatesnbjecti ; vel qnse aggregat
jectnm Metaphysicse? Etdicendnm mnltas conclnsiones et [)rinci|)ia
quod snpposita distinctione scien- de Deo et de aliis attributis ad ij)-

tise,pront dicitnr habitns conclu- sum, nt ad primnm, inqnantnm ad

sionis, et pront dicitnr aggregatio ipsum attribuuntur et talis esset ;

mnltorumhabitunm,tamprincipio- una ex unitate subjecti, non sicnt

rum quam conclusionum, aliquam prior, sed quia ad rationem sub-
tamen convenientiam habentinm, jecti alia attribuuntnr, cnm consi-
de qua distinctione patet, qnsestio- deratio illa de aliquo, sit simplici-
ne 1. sexti, quod Deus potest esse ter prima, qnae considerat
ipsum
subjectum hujns scientise, pxLmP sub prima ratione sub qua est
modo propfer qaid, tam secundnm considerabile. Et ens causatnm
responsionem ad secundam ratio- (licet sit univocum sub ratione
nem principalem, secundnm opi- primi entis) considerari potest in-
leumpossenionem Commentatoris, quam se- quantum attribuitur, et ita prima
misciea-cnndum illam additionem superius consideratio d(^ omnibus entibns e-

lionisl'^' positam ad impedicndam rationem rittalisinquantumattribunntnr ad

qW^^^et pi^imam
factam contra opinionem primum ens, non ad substantiam;
^"'^- Commentatoris. Quoniam sicut igitnr si Metaphysica est [)rima
ibidictumest vSi prins naturaliter
: scientia,erit scientiadeomnibus se- Metaplivai-
de Ueo
'ad alind potest essc medium scien- cnndum hanc rationcm; autigitnr c:epropter
f-' di posterins naturaliter et alind, considerantnr ibi inquantum attri- quid et
quia.
hoc non est inqnantum aliud, qnia buta, quia ex notitia Dei ibi co-
hoc inquantum hoc, ut
accidit, sed gnoscuntur; aut qnia ex eorum
ibi patet et ideo non cogit illa ra-
;
notitia Deus cognoscitur. Pi-imo
tio prima facta contra opinionem modo esset ista de Deo, et esset
Commentatoris. Similiter potest SQieniiR propter quid. Secnndo modO;
 ,

32 LIB. I. METAPH
qula. Primo modo, nata^ essent is- ter potest esse in scientia quia ag- propter
^^^
tce res cognosci, et hvoc scientia gregata; quod enim in alia scien-
esset prima de eis, qnia est de eis tia posset probari Deum esse quia,
inquantum attribiiiintnr ad sim- et non inconveniens
in tali, esset
pliciter [»rimum, non sic quod ibi cum talis consideret elTertus ita
non cognoscerentur res omnes se- immediatos ejus, sicut aliqua alia ;

cundum propriam essentiam, (ali- quare etiam scientia quia non pro-
ter enim non cognoscerentur) sed bat propfcr quid, subjectum esse, et
cognitio essentia^ eorum liabere- quid est, cum lioc posset probare
tur inquantum attribuuntur ad ip- per principia subjecti si habet ,

Deus quo
modo Meta-
sum Deum. Talem Metapbysicam principia.
phvsicus ? babet "Deus, sed non est sibi scien-
SGHOLIUM VIII.
tia, quia non est ex notitia sui dis-
cursive de aliis acquisita; quam- Movet aliquot dubia contra senteiitia u po-
vis enim sciat alia esse per ipsum, nentem Deum objectum Metaphysicte, quam
non tamen scit ea, quia scit se, non improbat. Primum estquod videtur con-
sideratio aliorum in se esse prior considera-
quod requiritur ad scire. Talem
tione eorum, ut attribuuntur ad primum ens,
Metapliysicam potuerant forteAn- respondet considerari iu se prius priori-
et
geli babuisse si fuissent multo tate originis, non intentionis. Secundum du-
tempore viatores, et exnotitia na- bium, secundum quam rationem in primo
Angeli an turali Dei potuissent discurrendo ente consideratur ipsum a Metaphysica ? et
possint e^se respondet quod secundum rationem primita-
Metaphysi- aliorum notitiam acquirere.
ci, ex noti- tis unitivse continentife excellentis, et secun-
tia Dei ?
Secundo modo tantum potest
dum istam, alia attribuuntur ad ipsum. Ter-
41. bomo nunc Metapbysicam habere, tium dubium, quare hsec scientia non ordi-
(quidquid sit de notitia naturali natur ad primum ens ut ad finem, ita ut sit
beati, vel in statu innocentirej quia materiam ? respon-
circa ens ut sic, ut circa

nunc omnis nostra cognitio oritur det materiam circa quam esse finem scien-
tiae. Ad quartum dubium docet Metaphysi-
ex sensu, tantum igitur sic potuit
cam nostram non esse de Deo propfer quid,
tradi a Philosopbo. Potest igitur et rationem assignat.
prima scientia possibilis homini,
per rationem naturalem acquiri, Sed circa hanc positionem sunt ^2.

et poni scientia quia, et de Deo aliquae dubitationes. Prima est

ut de subjecto primo, et de omni circa hoc quod ponitur Deum esse
ente ut de materia inquantum at- subjectum Metaphysica, et quod
in
tribuitur ad primum ens, quse nec considerentur cntia ut attribuun-
supponat Deum esse, nec ab ejus tur ad Deum, quoniam considera-
notitia incipiat ad cognoscendum tioentium inquantum entia, vide-
alia, licet utrumque oporteret si tur esse prior quam inquantum
esset scientia propier quid. Sicut attribuuntur ad primum ens igi- ;

enim in scientia quia, proprie dic- turaliqua esset Metaphysica prior,

ta, non prsesupponiturdesubjecto, quse consideraret entia inquantum
Scientia nisi tantum quid dicitur per no- entia, quam iHa qu?e ponitur de
quia non
supponit men, et concluditur tam esse quam Deo ut de Antecedens
subjecto. Auens
objectnra
'^
prms consi-
•sse, sed quid est, ut praedictum est. Simili- probatur ; tum quia absolutum est deratur ut
 OU/ESTIO 1
33

Ds,
t
quamantc rcspectuin; tiun (niia
attribui-
Lu-adpri-sa cst cognoscibUis antc
'- IIpi\Tnus- Ad tcrtiam probationemdiccndum,
conclii- (liKxl iUa scientia (»ssct pa rs Mc-
;num ens.
sionem, ct antc rationem conclu- taphysicse, sicut si ti*ad(M'ctur co-
sionis, ct ex csse entinm, inqnan- gnitio (!(' matcria ct (orma, (^t rc*-

tum entia, tanquam cx primo ri'- linqiicrctur complcxa tractatio de

fectu, concluditur cssc de Deo; cntc natiirali, esset Physica impcr-
tum quia ex quo entia, inqunn- fecta; v(^l dc nomine ct (\r \'criKj,
tum cntia vidcntur cognoscil)i-
;
et nihil de Eniintiation(% rclin^iue-
lia absquc illa attributione, cum rctur cnimconsideratio ; j)rincipa-
sint absoluta, et respectus non Us considcral)iUs; non cnim csset
est de csscntia absoluti ;
qu^ simpliciter alia scientia, quia illa
erg"o cssct illa scientia, quse con- quae est dc primo, hnbct de illis
sideraret entia inquantum cntia tractare inquantum cntia, unde
sine tali attributione ? videtur ibi considcrantur in attributione,
enim quod sit ponenda alia Meta- ibi in se, tamen in se conside-
scd
physica. Item, ita attribuuntur rantur proptcr primum.
omniaentia inspecialiad primum, Adsecundam rationcmdicendum,
sicut in universali, sub ratione en- quod conditioncs principales con-
tis ergo
; illa scientia una crit de cludendse dc ente primo, se(|uiin-
omnibus, et in universali et in tiirex proprietatil)us entis, inquan-
particulari. Confirmatur quia , tum cns speciales enim conditio-
;

Deus, qui habet Mctaphysicam nes entis non concUidunt [^rimo

propterquid, ita pcresscntiam suam aUquid de ipso, idco tantum consi-
cognoscit omnia in particulari, derat de entc in communi,
sicut inuniversali. Itcm tertiosic: Contra, qusecumque insunt enti,
entia non attribuuntur ad primum inquantum cns, insunt Deo igitur ;

ens, nisi in triplici genere causao, pcr illa non concUiditur aUquid de
et hoc non necesse est secundum Dco. Ad tertium Ucct non sit ne-
veritatcm; sicut igitur non posset cessaria causa respectu esse aUo-
esse Mctapliysica de eis, inquan- rum, tamen est necessaria causa
rtsup. in tum attribuuntur primo modo, ita quod proprietates aliorum insunt
prol.
ncc secundo modo. ipsis qiua cnim ipseest actus pu-
;

43. Ad primam rationem islius rus, ct idco cns dividitur pcr ac-
dubii, dicendum cst quod illa tum et potcntiam.
consideratio, qua considerantur Contra, (luomodo conditiones
entia in se, prior est priorita- cntis inteUiguntur, cum non sint
li
te originis, sicut probant durc scns il)ilcs? ,Ttcm sccunda diihitatio,
probationes, scd non prioritate quae est iUa ratio in primo ente
intcntionis ; et primum su])jcj- secundum quam consideratur, ut
tum ponitur , cujus cognitio per sc subjcctum in Mctaj^hysica.
principaliter intenditur, ad vcl Ad lioc diccndum, quod non est 44.

quod, ut ad primum principium, ra.tio naturaliter cognoscihiUs ;

tota aggregatio multarum conclu- tum quia h<Tc ratio cst accidenta-
sionum principaliter ordinatur. Us, ita quod natura ejus in se non
Tom. vn. 3
 ;

j4 ^J-.1B. 1. METAPll.

eonsiderabitiir. siciit nee corpus sed talis non primitas

est hrec
snbmotn; tnm iinia illa pertinent formalis, quia ista probatur, ut
ad modum scientife, et ratio sub- videtur, per alia prius ostensa ex
jecti pra^supponitur modo scien- eftectibus.
tise tum. quia illa ratiocommunis
; Item, tertia dubitatio est, quare^ 45.

est omnibussubjectis scientiarum ; Metaphysica non potest ordinari

tum, quia iUa ratio nihil ponit in principaliter ad cognitionem pri-
natura ejus, sed tantum forte circa mi entis, ut ad finem, et tamen
cognoscentem respectum ad ip- esse circa ens inquantum ens, ut
sum. Nec etiam ratio ista primi circa materiam, cum materia et
moventis, nt sit de aliqua ratione, finis non coincidant? Respondeo,
ad quam pervenit naturalis, quia quodhoc ideo est, quiamateria cir-
quamvis in eodem concurrant pri- ca quam principaliter agit scien-
mitas movendi et essendi, tamen tia, est finis ejus, quantum ad
ex rationeipsorum, nonincluditur cognitionem perfectam ejus prae-
contradictio, quod non necessario supposito quod dicitur, sive quan-
eidem inessent, et itanunquam tum ad aliquem conceptum. ^,

Naturalis ostendit primum ens Item quarta

^
dubitatio est, cum QuareMe-
taphvsica
esse, nisi per accidens, ita quod scientia de ente, inquantum ens,sit nonordina.

non ostendit aliquod ens esse pri- propter qind,quare scientia de Deo utadiu
mum, sed aliquod movens esse est tantum quia, ex quo Metaphy-
primum; sic nec aliquod ens esse sica est propter quid? Quare etiam
ultimum, sed aliquod ultimum de Deo non est scientia propter
Physicus motum. Si vero nihil causaret ^^^/c/:^ nam habita prima proprieta-
dit"ens^p"ri- pJ^iiT^ini^ Gus, nisi pcr mutationem te ejus de ipso, possunt aliae, ut
^^' quod fortenonest verum,secundum yidetnr, propter quid, ostendi ? Res-
Pliilosophum, adhuc efficiens in- pondeo, quod tota ilha scientia
quantum efficiens, dicit totum uni- propter quid, quae est de ente, in-
versale respectu moventis, ut quo quantum ens, ordinatur ad quia, de
aliquid est ; finis etiam est, non Deo. Metaphysica vero, ut est
tantum motns, sed entitatis. Unde nobis possibilis nunc, non est
forte non poneretur subjectum se- principaliter scientia, propter quid
cundum rationem hujus duplicis de Deo ; semper enim prima pro-
primitatis, sed secundum rationem prietas habetur quia, et licet ex
primitatis unitivse continentiae ex- ista demonstretur secunda propter
primitas aliqua
cellentis, quae est quid, tamen secunda non cognosci-
formalis, et secundum istam ra- tur simpliciter proptcr quid, quia
tionem alia attribuuntur verissi- ejus cognitio dependet ex cognitio-
me ad ipsum. ne quia, primae passionis. Aliter
Contra, secundum iilam ratio- potest quod passio prius con-
dici, Quare
nem liabet poni subjectum, quae clusa (//^m, de Deo semper est pos- ^^Deo^est^

primo concipitur,secundum et terior et remotior ab ejus essen- ^quiaT

quam demonstratur primo esse de tia, quia propinquior effectui, ex

ipso, et omnes alise proprietates (juo concluditnr, Ua quod semper

 OU.^STIO I. 35

in passionihns \)V occiVdn v ^iuia; cu- do ipso ct do aliis specicbns tradi-

jns signnm est, qnia Trinitas, qn;c tnr scientia principaliter, propter
illi cssentia3 singnlarissima3 incst, cognitioncm nnins speciei, sed tan-
cxnnllo cfFcctn conclnditnr. tnni tnnc qnando a^inc primo dc
omnibns propter cognitioncm dc
SGHOLIUNr IX.
gcnerc lial)cndam, qnantnm ipsnm
Ad (i.iibiuni (fuiiitiini ait, idoo ens, eslo sit
est cognoscibilc.
univocam, iiegari posso, quod sit objcctum Itcm sexta dnbitntio cst, (ino- 47.

Mctapiiysic.e, quia ojus cogiiitio non inten- niam nihil dc qnidditatc Dei parti-
ditur principaliter, nec dicitur ;e(j[ualiter de con-
cnlarins ipso cnte a nobis liic
omnibus. IIic nota qiiod Doctor niiiil asserit
cipitnr, imo qirocnmqne ])articn-
de univocatione entis. Ad dubium sextum
disputat, quomodo esse et primitatem esse,
larisatio est pcr modnm descrip-
demonstrat Metaphysicus de Deo et osten- ;
tionis, nt animal risibile, sic cnm
dit ejusdom scientife esse, demonstrare pas- dicimns cns primnm igitnr si Me- ;

sionem communom simplicem de siibjecto, tapliysica sit dc conceptn, qncm de

etalteram partem passionis disjunctffi, cujiis-
Dco apprehcndimns, nt dc primo
modi eU respectu entis, primum vel non
ente, cnjns conccptnsest nt animal
primum, Gerte, qu;je in hac quiiestione tradit
Dojtor, vidontur humanum ingenium supc- risibilc, seqnitnr qnod sit de ente
raro; et quamvis firmiter non resolval cui per accidens. Itcm, demonstratio
sentenli^e inhaerendum sit, colligitur secun- q^a dcmonstratnr primnm dc cn-
dum ipsum, probabilem esse sententiam
^^^ natnralitcr pr^esupponit COn-
quod Deus
Averrois,'^ sit hujus scientiaB objec- -l^
x-
qnod .^^^
,^,i
•

,. . 1, .. ceptnm primi
,

^
•

cntis, ita
,
non
tum, pi'o qua, urgentissima adducit argu- ^
. .
/ ,

menta, eamque ultimo loco ponit. Tenet sit simplicitcr ratlO rQ SC falsa ;
SCd
tamen q. 3. prolog. et clarius ibi in Report. hoc nCCCSSe CSt prsesnpponcre de
ens esso ejus objectum, et his, qua3 in Theo- snbjccto, qnia alias animal inani-
logia habet, magis standum est ;
quia tamen matnmposset poni snbjectnm, hoc
rem hanc ex professo in Theoiogia non trac-
enim non tantnm prsesupponitnr
tat, sentontiam hic positam juxta ipsius men-
tem licet tenere, et quia probabilissima
ipsi esse cxistcntise, sed ipsi esse
est.
Unde qnod dicitnr
quidditativo.
46^ y Item dnbitatio qninta est : Si ens qnodper Metaphysicam ostenditnr
>are ens
•imsi
;^est
sit
nnins rationis Deo ct aliis, Denm esse, si intelligitur de ac-
livocum
5Sit esse
quarc non potcst
^ i
poni
1
ens primnm jr tnali existentia, non est demons-
bjectum snbjectnm, snb qno continentnr tratio, ncc praMnissa cst necessa-
cie? omnia cognita, tam primnm qnam ria; si autem intcUigatnr de csse
alia? Respondeo, datoqnod sit nni- quidditativo,verum est, ct sic prse-
vocnm, adhnc principale snbjec- missa non cst snmpta dc cxistcntia
tnm est hic Dens, qnia non tradi- creaturse, sed de aliqna proprieta-
tnr scientia propter cognitionem te qnidditative inhaerente, ex qna
de cntc in sc habendam; tunc enim seqnitnr primnm inesse enti, vel
a^qnaliter intenderct cognitioncm summnm, vel perrectissimnm, vel
onininm snb ipso, qnia proptcr optimum, ex hoc scqnitnr ratio-
ct
cognitionem ejns totam, sicut in ncm illam cui imponitur hoc no-
aliis scicntiis, nnnqnam principale nicn Dcns non essc rationcm in se
subjcctum ponetnr genns, qnando falsam, et ita alicujus quidditatis
 ;

3G uv^. I. MErArii,

cireiuiilociitivam, et ita Deiiiu ha- Dicetur quud prima^ proprire pas-

bere entitatem quidditative. Sed siones entis, sunt indemonstrabi-
demonstratio conchidens primnm les. et propositiones immediata?.

de ente, cum sit particularis, non Sed quomodocumque sit de hoc, si

potest esse per naturam entis; igi- de ente primo ostendatur aliqua
tur demonstratio passionis trans- passio specialis, puta unum, vel
cendentis de ente, prior est ista, sapiens, si non ponitur transcen-
sicut universalis particulari, sicut dens, videbitur exire Metaphysi-
medium medio, sicut omnis do- cam, quia praesupponit cognitio-
monstratio de numero in commu- nem quidditatum specialiiim, qua-
ni. qua probatur
erit ante illam rum hcTc sunt. Undeejusdem scien- Ejusdei
scieiilice
numerus aliquis esse primus igi- ; tiae est demonstrare passionem demdnsLi
re passi
tur Metapliysica transcendens est communem et simplicem, conver- nem simi
cem con
tota prior scientia divina, et ita tibilemcum subjecto, etpassionem munem,
alteran
essent quatuor scientiae speculati- disjunctam convertibilem cumsub- parten
passionis
vae, una transcendens, et alise tres jecto, ct alteram partem illius disjunc-
t£e.
speciales. passionis disjunctae de subjecto, de-
48.
Contra, ejusdem est demonstra- monstratione particulari ideo ip- ,

re conclusionem universalem et sius Metaphysici est demonstrare

particularem de eodem subjecto. passiones entis, ut unum etc. de
Hoc conceditur, sed quod medium ente, si possunt demonstrari de
hujus demonstrationis, omnis pas- eo, et primum vel secundum de
sio disjuncta inest communi primo ente, et esse primum de ente. De-
et omni, sed non pj^secise ut com- monstrare vero aliquid de Deo, ut
mune, sed ut in pluribus, sic ens Deus, et de aliis substantiis sepa-
primum vel secundum, quia entia ratis considerare secundum se, ad
sunt ordinata; igitur aliquod ens aliam scientiam [)articularem per-
est primum. Sed si vis habere pas- tinet, quantum est ex parte sci-
sionem disjunctam, da medium bilium.
probandum omne ens esse pri- Contra, finis cognitionis Meta- 49.

mum vel secundum, negabitur. Si physicae est cognitio entis in

enim negetur ordo, per quid pro- summo, et primo ente;
hoc est in
babitur ordo, nisi per speciales ergo ad Metaphysicum pertinet de
quidditates? et ita non per ens primo ente considerare. Item, feli-
ordo enim i^rsesupponit multitudi- citas est in actu cognoscendi Meta-
nem, per quid probatur ninltitudo physicali et sapientiali, ex 10. Et-
de entibus? Aliter vero datur me- liic, cap. 10. et est in cognitione
dium sic, hoc non negatur omue : primi entis; ergo, etc. Ideo vitando
ens est primum, vel non primum, quatuor esse scientias speculati-
ultra hoc ens, ut lapis^non est pri- vas, et hanc ponendo de Deo,
mum; ergo est non primum, scd omnia naturaliter cognoscibilia de
omne non ens primum praesuppo- ipso sunt transcendentia ; linis hu-
nit ens primum, sed unde lioc"^ hoc jus est perfecta cognitio entiS; qu?e
enim ex primitato dcbet probari. est cognitio primi. Sed primo oc-
 QU^STIO I. 37

Ensut ciirrens notissimiim intelloctui, est idem est primum movens et pri-
primo
si?
'ccurrit iu' ens in commimi, et ex ipso proba- mum ens? Metaphysicus in 4. Me-
tapli. text. c. f). et 12. si idem homo
tellectui.
tiir primitas et alia, in quibiis est
consnmmatio. Notandnm vero, pro et homo albus.

demonstrafcione demonstrante pas-

sionem disjunctam de sul)jecto ali- ANNOTATIONES
quo, quod si disjunganfcur correla-
tiva aliqua, ut causa et causatum, Seqnitur quicstio prima primi Hbri, in 50.

prius et posteriuS; ex prsemissa quse qua venatur subjectum Metaphysicfc, cu-

dicit unum illorum inesse alicui, jus resohitio est fere problematica. Tres

sequitur alterum illorum inesse enim opiniones proponit probabiles :

alii, non de existentia, sed de es- una est AvicenncT. Alia Averrois, ut et
Si UMuni se quidditativo. Notandum etiam, ibi patet in httera. Tertia est moclernior
Drrelati-
i^um inest quodNaturalis demonstrat aliquod quam sequuntur plures Latinorum, et Al-
ni et alie-
jiii alleri. movens esse primum, et ex illa bertistfc, et Thomistce quod scihcet sub-
iNaturalis
soientia 1'atione ostensa in se vera, movens stantia est subjectum hic. Primam com-
nagis per
accidens
primum ostenditur immobile, in- muniter sequuntur Scotistse, ut infra in
de Deo
uani Me-
corruptibile etc. igitur Metaphysi- sexto, qusest. 1. se determinat Doctor et
iphysica ca et naturalis scientia sunt de eo- queest. finah expresse, hcet salvari et

dem per accidens ; sed de I)eo est glossari possent ahee duse. Secundara du-

naturalis magis per accidens, quia phciter sustentat, uno modo ad mentem
summa descriptio,ad quam perve- Averrois. Aho modo speciahter imaginan-
nit de ipso, quasi remotior est a do, et subtihter, hcet in primam opinio-
quidditate Dei, quam summa Meta- nem uhimo videtur incidere. Tenebis ta-
physici. Sicut illa scientia est per men primam opinionem, ut in Prolog.
accidensdehomine, quaeestdeipso, qusest. 3. se determinat, et praefert Avi-
inquantum complexionatus ut me- cennse opinionem contra Averroem ex-
dicina, respectu illius, quseesset de presse. Resolute tamen posset distingui

ipso inquantum homo, tamen con- de subjecto, ut praedicationis dicatur ens

clusiones eaedem de eodem realiter, principahter, vel continentise virtuahs
quod est primum ens, possunt seu attributionis e^enerahs substantia,

Eadeni probari per medium Metapliysi- principalissimae vero considerationis, et

conchisio
ledio Phy- cum et Physicum, sicut terra i^o- uhimatce attributionis, dicens vel genus
co et Me-
taphysico tunda per medium naturale et Ma- entium separatorum ; verius tamen dici-
)robatur.
thematicum; et illa conclusio di- tur Deus, quam genus tale, ut imponitur

cendaest Metaphysicaet naturalis, x\verroi dixisse. Potest exemplum adduci

vel simpliciter talis, qualis est de subjecto triphci Logicae. Primum est

medium immediatiuS; sive magis ens rationis. Secundum syhogismus. Ter-

per se, respectu ejus, sicut terra tium demonstratio, sive syhogismus de-
rotunda simpliciter est naturalis, monstrativus. Muhum tamen refert ad
quia medium propter quid simplici- veritatem dictorum, resolutio difficuhatis
ter est uaturale, medium autem nodosfc, de consideratione videhcet Me-
Mathematicum non est simpliciter taphysici, an scihcet in universah, an
propter quid. Sed quis probabit quod certe in particulari speculatur, ut tangit
 38 LIH. 1. MElAril.

iiotanter iii liitera Doclor. .Miilla \\ic lan- vel de proprietatibus, ct non proprio 4.
gat leclor euriosus, ipu anipla et copiosa modi ; vel quod capit realiter, et essentia-

et universalis disputatio ; si eniin tantuni liter extensive, et simililer distinctionem

in universali consideraret Metaphysicus rationis in divinis ; vel (juod est sermo
ens, essel ponendum subjectum onuii mo- comparativus, eo (piod dantur gradus in
do dicto, ut patet inducenli, secus si in identitate reali, eo (piod alia ex infinitate
particulari. alterius ; vel utriusque extremi identifica-

Tribus rationibus ante oppositum arguit tur, aUa ex convenientia in tertio, qualis

contra duas [^rimas opiniones in (juarum communiter est in creaturis, 8. dist primi.

secunda ponilur parviun Exlfd ibi : Ta- Consequenter ibi inq)Ugnando o[)inio-

mcn qnia Commentalor, usque ibi : J^ro- nem Averrois in ali<iuibus originalibus
balio lcrtice parlis, ctc. littera tamen ponitur tota prima ratio, usque ibi : Iteni

bona ad propositum. contra Commentator, esse extra vel addi-

51. Consequenter parum post principium tio, in aliquibus vero solum illa littera,

solutionis (juasi fortitudo opinionis Aver- sed ista ratio non movet, etc. usque ibi :

rois ponitur in aIi(|uibusoriginalibus quod- Rcsponsio quod una proprietas, etc.

dam parvum Extra ibi : Primo de Gene- Ibidem parum post in primo notabili,

ratione, usqueibi : Prceterea confirmatur, num. 13. assignatur unum parvum £'^/?'«,

etc. quod sic incipit : Contra hoc in hocprimo

Quod ibi tangit solvendo rationes prin- inferius dicitur, etc. usque ibi : Aliud
cipales, ut sunt contra Averroem de lib. est notandum, etc. et est bonum argu-
Elenchor. et lib. I. Constructionum Pris- mentum contra Philosophumdenecessitate
ciani, vide c. 1 . primi Elenchor. ubi ponit actionis divina) ad extra. Posset tamen
hoc pro conclusione scilicet quod syllogis- solvi a defendentibus ipsum, maxime si

mus Elenchus est, et probat ratione qua- loquatur dc necessitate immutabilitatis,

druplici, et exemplo multiplici, in minori non coactionis, vel recurrendo ad causas

vero volumine Prisciani, lib. 1. in prin- secundas ; et vide solvendo primum du-
cipo, habetur illud aliud ; et licet quidam bium post quartam positionem, in hac
conetur illud hic evadere ex .Egidio et quoest. ad tertium.
aliis, videat tamen discietus moderator Infra ibi : Contra, si Deus nihil causat, 53.

ubique replicas et evacuet. etc. usque ibi : Ad auctoritatem primam

52. Quod ibidem consequenter habet sol- G. hujus, etc. assignatur Extra ab aliqui-
vendo secundum principale, dc distinc- bus, ct quod ibi sequitur in quadam res-

tione proprietatum a subjectis in creaturis, ponsionc, de hoc alibi. Quccre infi'a, in

aliter quam in divinis, et sa^pius in hac hac qusest. et "2. et o. hujus. ct in Theo-
(|UcCstione tangit, dubium vidctur, quia rematibus, et de primo princii)i(^, et in \.

videtur controversia in doctrina ejus. dist. 2. et 4. ct alibi saq^c dc causis cs-

Nani communiter tenent Scotista^ identi- scntialitcr ordinatis, et in eadcm additione
tatcm rcalem [)assionis et subjecti, hic pondera ad queni kxjuitur, cum dicil,

videtur dicere oppositum, maximc in tencs ct ponis, ct applica responsioncs ad

creaturis. IIoc idem habet in prolog. (j. 3. sua loca ordinatc, qu.T ibi confusc habcn-
solvendo argumenta principalia ; et sicut tur.

ibi salvatur controversia communiter, ita Quod tangit infcrius, num. 20. Ad
(licit hic cvadi ; vel (juod Io(|uitur famose ;
aliam rationem, ad majoreni ctiam, ubi
 OU.I^STIO I 39

videtur velle, qiioJ Deus non liabet con- est vera Theologia, licet non dicatur pro-
ditiones requisitas ad suhjectum scientijio, prie scientia, ut locpiitur Phih)Sophus l.

videtur contradicere liis qu;e liabet in Posteriorum de scientia, ut inquit Doclor,

prolog. qudost. de subjecto Theologifo, eo (piod non per discursum, qui quahter

dic sicut ibi copiose habetur : quomodo requiratur, vide ibidem. Videtur nihilomi-

Theologia est scientia, et quomodo non, nus expresse tenere in prologo, et maxime
et qualis scienlia. Videtur etiam ](m\u\ liic in Hoportationibus, q. 3. quod Deus non
de scientia viatoris naturahter acquisita ot est subjectum Metaphysicfie, qua3 faciliter

speculativa, qurcre infra in sexto libro. concordabis ex his qua) notavi a principio,
Nota val'!c illud, ([uod liabet in solven- et discurrcndo dc Mctaphysica scientia, et

do argumenta principaha sustinendo Avi- subjecto, et sic de aUis, ut ahius leclor

cennjc n. :23. ibi : Ad aliam rationeni, et notabit.

ibi : A^er Aoc yj«/r?/, ubi videtur velle quod Adverte ad sex dubitationes qute se-
ens prciedicatur in quid de suis passioni- quuntur in fine solutionis, et ad solutiones

bus, et consimiliter forte posset dici de earum, et ad quasdam replicas quas non
modis intrinsecis, et differentiis ultimis solvit, quie tamen satis patent; et infert

sumptis ut qnid, hcet non ut modus, quod ex omnibus ultimate intentionem Doctoris
videtur esse contra ipsum 3. quaost. 2. et et conclusionem qua^stionis principalem.
8. dist. qusest. 3. primi Sententiarum. In aliquibus originahbus habentur hiec
Tamen sententia est ista et necessaria, verba in margine in hac quoostione, scih-
quam exponit subtihter, qua>re infra q.l. cet : Nota de ordinc generum noveni acci-

4. hbri. dentium inter se, specialitcr relationis ad

54. Ibidem parum post in solutione 3. prin- alia. Item, de medio demonstrationis po-
cipalis ibi : Vcl aliter tenet, et usque ibi :
tissimae. Item, de distinctione scientiee.
Contra responsioneni ad primum argu- Item juxta hoc quomodo Deus potest poni
mentum, etc. assignatur Extra ab ahqui- subjectum Theologia3, tam enim ratio fa-

bus. ciens fidem conclusionis ex praemissa cre-

Consequenter ibidem infra : Sed contra dita, quam demonstratio, concludit aliquid
prccdicta instatur, vel secundum alios de subjecto per medium aliud ab extremo.
ibi : Tenendo quod Dcus sit suhjectum, Item 5. quomodo est ordo principiorum
etc. usque ad finem qujcst. \)v>mi\\v Extra immediatorum. Declarare terminos qures-
in aliquibus originalibus, materia tamen tionum, et insistere circa singula dicta

singularis ^st, ideo totam lege. Argumen- Doctoris in littei'a, et dividere in particu-
ta facta contra opinionem Avicenncio quam las determinationes quaestionis, et depen-
tenent communiter ScotistcC faciliter sol- dentiam et ordinem qua^stionis investiga-
vuntur. re, et caitera, qua3 incumbunt lectori, ad
Infra assignando quartum modum di- praosens non intendo, sed alias, si otium
cendi in quaest. ibi : Ilis sic pertractatis, et legendi munus occurrant ; solum enim
etc. adverte bene ad totum digressum, gratia necessariae correctionis, et elucida-

et specialiter ibi, ubi dicit, n. 40. Talem tionis operis hic pauca notare curavi.
Metaphysicam hahet Dcus, etc. cum tamen
3. q. prolog. habeat Deum nullam scien- Omnes liomines natiira sciredesi-
derant, signum autem est sen- %Zl'',
tiam habere m^a^ter Theolo-iam
naneie piaotei iiieoiogiam •
hoc
noc ta-
ta
,
suum dilectio, prater enim utili-
men non obstat, quia Metaphysica talis, tatem proptei^ seipsos diligun-
 ; ,

40 LIB. I. METAPll.

tiir, ct maximo alioriim, (jui est unum in genei\\ sicut materia ad

per ipsos ociilos. Non enim so- (jnml (jniil est, sub ratione formse,
ium a^^amus, sed et
ut nihil
agere debentes, ipsum videre sic intellectus ad scire, sicut ignis
prnp omnibus, ut dicam, aliis, ad sursum esse, non tamen ad hoc
eli*Timus. Causa autem est, quia sursum. Ad op])ositum est Pliilo-
hic maxime sensuum cognosce-
re nos lacit, et muUas rerum
sophus in littera per signum.
diderentias demonstrat. Contra probationem Philosophi, 2.

quod non maxime diligamus sen-

sum visus, quia sensum
probo,
QU/ESTIO II.
illum magis diligimus, cujus oppo-

Utrum hcec sit vera : Onines homines

sitummagis odimus, quia 2. Prior.
natura scire desiderant ?
text. c. 21. c. illo Quomodo aulem :

converlanlur extremitates, in ultima

Arisloleles hic cap. 1. Cicero ^. el b. de finibus. regula dicitur : Magis cligendo magis
All)ert. hic c. 4. et 5. D. Thom. ibid. lcct. 1.
Flandria q. 2. aj^t. 1. Foiiseca c. 1. q. i. et 2.
fugiendum opponitur ; sed magis odi-
Suar. disp. 1. vcl sect. 6. Murtad. ibid.
Avers. q. 1. Philos. sect. 8.
sect. 9.
mus oppositum tactus quam oppo-
situm visus, quia oppositum tactus
1.
Quodnon, probatur, quia si sic, destruit animal, non oppositum
9. Trin.
3. a.
ergo naturaliter scirent se scire visus; ergo, etc. Item, contra illud visusan
1 , . . „ . . profectior
consequentia patet, quia nihil desi- quod dicit; visum maxime facere auditu.

deraturnisi cognitum. Item, sisic, scii^e, quia Philosophus in libro de

ergo amoto impedimento omnes Sensu et Sensato, cap. 1. ad finem,

scirent consequentia patet de
; dicit quod caeci nati habentes audi-
igne, quia naturaliter inclinatur
sursum, statim ascendit sursum,
si sitextra locum, amoto impedi-
mento. Item, si sic, igitur omnes
habent scientiam, vel saltem ha-
bens non desiderat, quia deside-
rium est respectu nonhabiti. Item,
aliqui desiderant ignorare, quia
aliqua est ignorantia affectata.
Item, sunt rationes Gandensis in
summa Nihil appetitur nisi sub
: concludere quod naturaliter desi-
rationeboni; igitur appetitus non
naturaliter inclinatur ad verum.
Item, voluntas distinguitur contra
naturam. Item, natura determina-
tur ad unum ; igitur vult
unum scire.
Dicendum ad primum istorum,
scire est commodum
Ad secundum, verum est de volun-
tum, sunt magis sapientes quam
surdi nati habentes visum; igitur
si sensus magis diligitur, quia
est magis cognoscitivus, secundum
quod cognitio ordinatur ad scien-
tiam, sequitur quod auditus sit
magis diligendus. Si vero non lo-
quitur de cognitione simpliciter,
tunc videtur quod non est ad
propositum, quia ex hoc deberet
deramus sermone
scire. Item in
Paschae Leo Papa praefert tactum
Thomse visui, quoad certitudinem
cognitionis. Responsio, non quoad
tantum per se, et proprium objectum
utriusque, sed forte quoad corpus
illud Christi experiendum. Item,
intellectus. contra hoc quod dicit visum plures
differentias demonstrare tactus ;

tate, ut libera est. Ad tertium, ad enim plures demonstrat, quia tac-

 QLJ/ESTIO II, 41

tiis est (Innriim contrariotatnm, modo sciendi, ex 2. Metaph. text. com. 14.

el 15. et ante hoc impos^ibile sit illa sci-

visus iinius. Itom, Pliilosophus 2.
bilia scire, de quibus determinabitur. et
(lo Gonoratione, primfo qualitates
an necessarium''} et ante hoc an contiagit
sunt por so tanglbiles postorins ;

nns alif/uid scire, et an 07nniaf et quomo-

autom non invenitur sino priori; possit sciri aliquid nos
do ? et anle hoc^ a)i
igitur ubicumqno invonitur quali-
scire. vel posse aliquid scire ? Xam si non ^n possi-
mus scire
tas visibilis, et qualitas tangibilis, pnssit illud sriri, frustra quceritur, an con- nos scire
et non converso igitur pluros
e ;
iingit nos scire ? quia quvestw ista non est ^1^.^ g^^,

(lirtbrentias domonstrat nobis tac- scilHlis, conlra 2. Poster. et anteiUud gcne-

^ y^*{®o^^^V
1. d. J. q.4.
tus ([uam visus. ralius, an possumus scire, id est, certam
et infallibilem cognitionem habere de acti-
SCHOLIUM I.
bus nostris, an de nostro
et de quibust
Resolvit, hoininoin nataraliter dcb;iderare csse1 an devivere? an de vigilare? an de
scientiani, et probaLum est supra in proiogo, simplici intclligere ? an de scire ? an de
qiiod sequitiir, (sc-ciuiduni Mauritium est credere 1 an de dubitare et opinari ? et de
additio; continot nos liaberc infaUibilem cseleris actibus intellectus? an de velle et
cognitioneni de actibus nostris, quod bene nollel an de
et caeteris ipsius voluntaiis'^
tractat Doctor I. Le
d. 3. q. §. lerliis corjnos-
sentire et phantasiari, rtc. ? an de actibus
cibiiibus num. 10. Vide ipsum qusest. 3. pro-
motivse et veqetativds, etc. ?
log. num. 13. et 1. d. 8. qusest. ult. num. 24.

quibus locis docet esse per se notum, seu

Quod nm communiter de omnibus vide- 4.

verum immediatum, quod liabeamus istos

tur, quia contingentes sunt ; igitur non est

actus, quia etsi possit esse illusio in medio, certitudo de eis, quod insunt. ftem quidquid

vel organo, semper notum est operanti se ponatur, per quid crimus certi de prx-eis,

habere actum. Unde rationes, quas hic addu- ter vivere? simile iaest nobis, quando non
cit Doctor in contrarium, facile solvi possunt. insunt, sicut in somnio. ftem, a quo cognos-
Ad primam patet de contingenti, esse certi- cuntur ? non ah intellectu, quia singularia
tudinem non ex terminorum, sed ex
vi
sant, ncc a sensu, ut patet de multis. Item,
eorum et unionis intuitione. Ad secundam,
qu imodo cognoscerentur? aut per essen-
constat nobis in vigilia nos habuisse actus
tiam, conlra lioc quxre in ciuxstionibus de
in somno, et quod iUi actus sunt faisi qui
;
inteUcctu, aut per specicm ? quomodo ve-
enim somniat se aliquidobtenturum vigilans
non prosequitur
nicnt spccics multorum ad inteUectum, quo-
illud, quia judicat notitiam
somnii ralsam. Ad tertium ab intellectu. Ad ruin nunquam fucrit specics in sensu? Si
quartum si cognoscatur intuitive, pcr suas dicas, cognoscuntur pcr expcrientiam, aut
entitates fit, si abstractive per species, de igitur, ut prius, per cssentiam aut pcr
quo 1. d. 3. qutestion. 6. et 7. et 2. d. 3. q. 10. specicm. Ilcm, si certum esset actus incssc,
et 11. de quibus locis et aliis intelligit, dum pari ralione ct qiiales csscnt: et ita semper
hic ait, contra hoc qiioere in qucesiionibiis cle
esset cer;um, quae intellcctio et qux sensa-
inlellectu. Ad quintum conceditur illatum, Contra dc vi-
tio esset vera, et ((ux falsa.
si potentia non est separata. Vide eum 1. d.
de
vere Aug. 15. dc Trin. cap. 12. viijiia-
3. (luiest. i, ad 3. pro Ilenr. num. li.
re. Arisl. 4. /lujus t. c. 26- Sunt aulem qui-

3. Rospondeo ad quaestionem, veri- (lani qui dubitant, etc. irrationabiles sunt

tas prima? propositionis patet ox lales dubitationes, ut utrum nunc dornii-

dictis in introductione. mus vel vigilaums, quasrunt enim ralionem
principii denujnstrationis. Contra, Pctrus
Notandum circa ordinem invesligandi vigilans cxisiimabat se visum vidcrc. I)c
veritatem circa scibilia, quod anteqiiam crcdcr'i Aug. 13. de Trin. cap. 1. c' 2.
quxratur de scHjilibus, oportet quxrere de Dc dubitationc 15. de Trin. cap. 12. Vi-
 ; ;

42 UB. I. METXPll,
deiur quod opnrH ponero certitudiuon de fectibilibns perfectione differen-
multis istorum, et hoc siruf de per s- no- te a sna essentiaex hoc igitnr
;

tis primis tndemonstra/jili/jus: sunt enini

et
procednnt probationes hujns pro-
aliqux propositiones ontirtf/entes primiv in
positionis snperins positcie in pro-
genere suo, sicut necessariie in suo, et lioc
videlur Aristoteles vel'e 4
logo,tamen omnes illre rationes
hujus ut allega-
tum es'y u'ji comparat hoc principiis dc-
Thoma^ ibi posit^B videntnr osten-
monstraHonis. dere qnod istnd desiderium sit ip-
sins intentio. * Contra, Henricns
AUnteiiec.
SGHOLIUM II. in snmma qn^estione 24. ad ter- ^"^-

tinm argnmentnm, idem actns

Kesolvit loeiuii illu:n Philo-^oplii o;;i;ic'5Au-
inteUigoiuluni
specie et ejnsdem objecti specie,
mincs nalnralilcr, etc. etiani

de (.lesiderio s^u appetitii iiaturali, non de Yidetnr esse ejnsdem potentiae de-
elicito, quia (fuodlihet naturaliter appotit siderinm, prsecedens cognitionem,
suam perrectionem, ut explicuit in prolog. et sennens est actns idem specie et
num. \. Nte autem appetitus seu desiderium, ejnsdem objecti, qnia bonietc. Item
non est aliquid re distinctum a desiderante,
21. in solntione, movens superins
utdocet ipse 3. dist. 17. nuni. 3. et i. dist. il).

unde ad qnod respicit finem nniversalem, et ejns

quiest. 10. et alias passim, id,

ait respDudendo ad primum argumenLum est movere et inclinare moventia

Henrici, si a ipefi/ns r/raviscsl relatin, vel po- inferiora in snos actus et flnes
teniin^ crcafioc stitde, dicendum est esse in igitur voluntas inclinat alias po-
re ipsam rem appetentem,veIrelatioijem fun-
tentias ad snos fines, sed lioc non
damentalem, ut habet primoloco citato, qua
idem est. Quod \cVo h ,c relatio non distin-
potest nisi appetat illos. Item 15.

guatur realiter a re, patet, quia s;^pius non deTrin. 7. cap. volnntas vnlt sibi
liahet torminum existentem, et ita in termi- et aliis, sicnt intellectns intelligit
nis hahet Dojtor 3. distinct. 18. in fine, neque sibi et aliis. Ad hoc responsio est
separari potest ah appetente, ut hic habet ad de velle elicito, quod estunins par-
tertium, manet enim habito desiderato, alio-
tisjmaginis, non de velle naturali,
quin appeteret sui corrup'ionem.
de qno loqnimnr.
5. Adsolntionem tamen luijiis nnaps- Contra Gandavensis, naturale e.
Natiira . .

desiderinm consequitnr omnem na-

,
agit prop- tionis, notnndiim qiiod 2. Physioor.
text. comment. ()2. i^robatnr natn- tnram ordinatam ad finem alinm
ram agere propter finem, aliter a se, et perfectibilem perfectione
ibi non acciderent error, nec frns- alia a se ; igitnr per aliqnid com-
tra; igitnr intendit finem, igitnr mnne omnibns, illnd non potest
appetit, et tamen non cognoscit poni voluntas; igitur, etc. Item
igitnr est aliqiiisappetitns sine co- intellectus si esset sine voluntate,
gnitione, et cnm perfectio sit ali- esset perfectibilis, et ad talem fi-

qno modo finis perfectibilis, !2. nem ordinatns. Item. anima natu-
Phvsic. text. comment. 23. qnia est raliter desiderat nniri corpori, ut
finis motns, ideo ponitnr deside- videtnr, illnd desiderium inest im-
rinm natnrale perfectibilis ad mediate essentiae animne, quia sic
perfectionem est ifjitnr deside-
; immediate nnitnr. Istse rationes
rinm natnrale in omnibns ordi- concednntnr, qnia non omne desi-
natis ad flnem alinm a se, et per- derium in homine est tantnm vo-
 or^.STio 43

iintatis; ct tamen volnntas prinio tnr finis niovontis inferioris, est

appetit natnraliter snam pern^c- linis snixM-ioris indigens, non per-
tioneni; et ex conseqnenti omninm nos snmns linis crea-
liciens, sicnt

inferiornm, sine qnibns sna per- tnrarnm; ad talem antem iinem

fectio haberi non pot(^st. Unde ho- natnrale desiderinm non est, sed
mo i^riino natnraliter vnit se intel- tantnm ad finein periicientem.

lectn, et voinntate ex conseqnenti.

SGHOLIUM III.

Appetilus Ideo respondendnm est ad ratio-

naturalis
non est ac-
nes Henrici de Gandavo. Ad pri- In solutione ad priinuin dofinit delectatio-
do quaagit ^.Alifer jjolesL dici
tus.
mnm argMimentnm, minor est fai-
iioni,

iiuin. 8. et §. UUcriiis
3. d. 15.

de trislilia. Vide scho-

sa, qno(i est actns. Item, non est
liuin nostruni ad ulrtiniquo locuni, ubi quje-
nisiboni commodi, non nt potentia dam de doieciaLione ejusquecausisannotavi,
oiljecti, qnia non est potentia, sed de quo fusius egi in commenlario ad qujxjst.

ut aiiqnid est sni finis naturaiis; II. Scoti de anima, Annot. 4. Ad secundum
clarius respondetur, actum soqui amoto im-
si igitur est appetitus gravis, num-
pedimento, quando inclinatum habet in se
quid gravitas ; numqnid reiatio,
principium edectivum completum, ut in
qu?e est potentia, vei aiia reiatio? exemplo de igne, tale non somper est in Iio-
circa hoc stnde. Ad secundnm ar- mine, saltem respectu omnium scibilium.
gn mentnm, ad majoriun, non incii- Vel aliter, actus seqaitur desiderium cessan-

nat ista contra natnram, igiturse- te impedimento, quando desiderans est in

potentia accidentali ad illum, secus, si est in
cnndnm natnram; ergo in eis est
essentiali, utraque solutio in re eadem est
inciinatio naturaiis ad ilind, ad
cum solutione Doctoris. De duplici liac po-
quod a superiori movente incii- tentja vide Scot. 2. dislinct. 2. qiuest. 10.

nantur, et ita ipsa appetunt et non num. 3. Adquartum, dum ait voluntateui non
illnd movens. Ulterius, cum dici- posse velle ignorantiam, nisi ratione alicu-

tur Jioc non potest, etc. faisnm est,

:
jus adjuncti convenientis, supponit bonum
esse objectum voluntatis, quodetiam tenet 3.
qnia tnnc Dens naturaiiter appete-
dist. 33. num. G. et 4 d. 49. q. 20. §. sed est
ret perfectionem creaturarnm, vei
Ivc nmim, numero (S. et 2. distinct. 23. q.
si non ipse, quia non movet nisi un. §. Ad qiuest. num. 4. mansit tamen alii.s

volnntarie, tnnc Soi naluraiiter locis dubius an posset velle malum subratio-
appeteret perfectionem particuia- ne mali, quod tenent Nominales, de quo dixi
disput. 2. de Anim. sect. 3. et disput. 3.
ris agentis, quod videtur faisnm,
sect. 12.
qnia tunc" si ilind agens non conse-
i\gcns su-
lerius non
qncretnr iiiam, Sol viderctur iin- Ad primum argumcntum princi-
niovot in- perfectior; sic enim non consecn- paie in' contrarium dicendum, quod
erius nisi
oiitbrmi- tio desidcrati dcsiderio eiicito, si- conseqnentia tencrct, si iiind desi-
er ad ejus
naturani. ve in se, sive in aiio; eo modo qno dcrium sciendi, esset ipsiusvolnn-
dcsidcratnr, contristat desideran- tatis actus ciicitns, inodo non est;
t(un, ita vidctnr qnod non consecn- sed illud desideriuin sciendi est
tio naturalitcj' dcsiderati in se, vcl qna^dam inciinationaturaiis ipsins
in aliO; ponat aliqnam imperfec- inteilectns ad sciendum, cujus est
tionem in desiderante. Soi antem etiamnaturaliterdelectari in scien-
non est imperfectus, si aliquod in- tia, cum habetur, sicut quaeiibet
fcrius non conse^iuatur tincm; igi- potentia habet naturaiem inciina-
 44 LIB. I. METAPH.

tionem ad simm porfoctionem, et virtnosnm, quia est secnndum in-

(lelectatur in ipsa cum liabotur. clinationem virtutis; sod illo non
Deside- Hoc tamon qnod prnedicilur do (h^- (^st propriissimus modns desiderii
rium soien-
iii, natui-a- lectatione dubium est, licet illud naturalis volnntatis.
dicat Avicenna 8. Metapliysic. cap. Ad secnndum argnmontum, illr.d 8.
, .Deside-
", .

uU. Scias quod delecfalio cnjuslihet rir- vorum ost do dosiderio consequen- rium est
, ,

tatis plena est acquisitio sua' perfectionis. to rormam ot poriectionom pri- non^habui.
Iteni, dclectatio perticit operatio- mam, non autem de dosiderio prse-
nem nt accidens inseparabile ; iiii- cedonto formam. Kt nota de sequi-

tSuitio
turejnsdem subjecti est. Respon- vocatione potontia^, et desiderii
sio, omnis delectatio est virtutis suporius in loctione. Ad tertium,
appetitivap, passio ex placenti ])er- est dicondum quod propositio in-
Ai. percep- copta. Oontra, quomodo tunc cor- tolligitur do omni homine secun-
Quomodo 1'upta violenter delectabitur/ Kes- dum so consideratO; sicut anima
vilJieXr pondetnr, non delectabitur secun- de so somper nuda ab omni ost
delectalur ? i
x i j. i i

vide3. duni voluntatem, sed secundum cognitiono, ot sic consequens ost

d.io.u.Kj.
ppQppi^qi^^ potentiam appetitivam vorum, quia non omnes homines
consequentem actum; omni enim sciunt socundnm se considerari.
potentiae apprehensivse correspon- ^^1 aliter, quod dosiderium est
det propria appetitiva elicitiva ac- respoctu habiti, ne generetur fas-
tus appetendi, non solnm appeti- tidium, sicut dicit glossa Petri
tus naturalis, nec illius est delec- prima c. 1. In rpiem desiderant Angeli
tari enim non delectatnr
, lapis prospicere ; illa glossa loquitnr de
deorsum. Unde delectatio tantum dosidorio, quodostactus elicitus a
videtur esse ejus, cujus est deside- voluntate, et illud forte non manet
rium elicitum; nnde non tantum cum desiderato, nono de Trin. ult.
est dubium illud de delectatione, Appeliius inhiantis an fit amor tenentis,

sed etiam impertinens ad proposi- sicut imperfectum fit perfectum

Deside- tum dc naturali desiderio. Et cum idem manons in substantia; an
"Xejus!^' «"^ccipitur, nihil desideratur nisi quod dosidorium corrumpitur,
'^^[^•[j^^^jj^" cognitum, verum est de desiderio quiaest sicut actualis motio, qu?e
luntate et Yoluntatis clicito ab ipsa, non au- ^
coi^rumpitur advoniente tormino,
lapide.
Naturaii- tom dc desidorio, quod est solum dubium ost? Sed desiderium natu-
ter araat,id ... . . .

rale non corrumpitur, habito ipso

est, appeti- inclmatio naturalis tale enim vel- ;

tu innato.
scot. 1.
,

\() naturalo unius rationis, est m

. , .
i • • , •
volito, quia tunc ipsum ossot prin-

voluntato ot in lapide, nec onim vo- cipium a})potondi suam corruptio-

§.'sed?stne
nom, sicut arguitur de privatione
^''^'^^^
num. luntas damnati aliquem actum
})i'imo Phjsic. t. c. 81. Unde idem
amoris elicit in Doum, quem natu-
omnino videtnr desiderium natu-
raliter amat, noc voluntas parvnli
rah3 ot dilectio naturalis, quod ex
circa boatitudiuom; tamon aliquod hoc patot, quia Philosophus probat
volle elicitum a voluntato praesup- priuiam propositionem per dilec-
posita cognitione potest dici natu- tionom naturalom sonsuum, quos
rale, quia est secundum inclinatio- non appetimus tantum non habitos,
nem naturcO, sicut vollo dicitur sed habitos amamus.
 OU^STIO II 45

Aa qiiarLiiin (Ucondum qiiod tinani conservant pietatem) hospes, hiiororem,

Appetitus ,

lionio natnra- pro nica uMUlicationi^, nola\ i. Ad (luartum,

^ mnatus^^ stant siniiil (luod
tactum osse duarum contrarietatum, huniidi
''nun7u^" IJtor dosiderat sciro , ot tannni
et sicci, calidi et frigidi, docet ({uiest. 1. de
^^"^49 actnaliter et voluntario volit con- Anima. Ubi etiam tcnet duos dari tactus, dici
^- ^^- trarium In nobis enim volnn-
: tamon unum sensum, de quo quaidam ibi no-
tas ex libertate potost contra tavi.

inclinationem natnralem moveri,

nunqnam tamen per se vult non Ad illud contra signum Aristote- y.

scire, sed per accidens, qnia ali- lis, dicondum quod iallit pcr instan-

quid aliud vult magis actu elicito, tiam, qiiia molius est ])ene vivere
ut pigritiam vol ut romorsumcons- quain vivorc^ tamen magis odimus
cienticT., qnamscirealiquid adquod oppositum vivere quam opposi-
est inclinatio naturalis. tum bone vivere, quia oppositum
vivere destruit et vivere, et bene
SGHOLIUM IV.
vivere. Unde Philosophus 7. Toi)i-

argumenta contrarationem Aristote-

Solvit
corum cap. 2. glossat illain propo-
lis, probat omnes natiiralitei* desiderare sci- sitionem sic : cum allerum infert
Nisi
re, suadentia quod non nia<,ns diligimus vi- alterum, et vult quod illa regula
sum, qnam alios sensus, pulclira docetaUquid non teneat quando magis eligen-
esse melius, quod tamen minus necessarium
dum includit minus eligendum, si-
est, ulbene vivere quam vivere, et sic visus

Vide eum de Ani-

cut in oxemplo proposito bene
est prtestantiortact I. q. 6.

ma, ubi probat visum caeteris sensibus per- vivere includit vivere. Similiter ot
fectiorem, de quo ibi dixi in Comment. An- in proposito, sensus visus includit
not. 2. ubi etiam ojtendi visum ad acq liren- sensum oppositum tac-
tactus, et
dam scienliam cteterissensibus esse aptiorem,
tus destruit tactum et visum. Adv isus ma-
quia universalitate objecti, immaterialitate, ^"^
aliud dicendum, quod visus magis ^^•/''^'^
e quam
distantia, celeritate et lacilitate excedit cae-
teros, quod tenet hic Doctor ad secundiun, de facit ad cognitionom per so, sive^'"^®"^'sus.
qiio optime, et fuse agit in expositione text. ad scientiam, quse ost por inven-
Prol. ubi prieiert visum aliis ob cognitionis tionem, sicut vult Philosophus ibi.
cerlitudinem, et cognitoriun miiUitudinem, Ad Philosophum dicondum, quod
et solvit rationes in contrarium. Vide Anton.
sicut ipse vult, auditus per acci-
Andream hic q. 3. qu^ est de hac re tantuni,
et Ant. Trombetam q. i. dc eadem. Ad ter-
dens solum magis facit ad cogni-
tium, optime explicat quomodo auditus per tionem, sive ad sciontiam, quse est
accidens supposita institutione vocuni ad si- per doctrinam in hoc, quod vox
gnificandum, sit magis aptus ad disciplinam audibilis, qua^.movot auditum, est
capiendam. Nota ejus exemplum de silentio
signiticativa conceptuum, ot hoc
Monachorum, quod tempore Scoti mclius
accidit voci secundum quod movot
quam hodie ob^ervabatiu'. Scio tamen in qui-
busdam Monasteriis bene disciplinatis, ut in auditum, ot est immutativa audi-
plurimum certis locis, Monachos signis tan- tus. Si enim esedem voces forma- ^uditus
tnm visibilibus suos coinmunicare conceptus, rentur qua^< inodo, et non essent p^'' ^^^^-
^
dens magis
idque vidi in celeberrimo Sanctissimoque
signa institutaconceptibus, auditio .a^isden-
Glaravallensi Monasterio ob^^ervari; quod tiam quam
earuin nihil juvaret ad discipli- visus.
inter alia, antiqua MonastiCcO disciplin^je

exempla, com in hoc Sanctorum habitaculo nain;sietiam signa visibilia essent

(ubi Bernardus, cum nostro Malachia, pris- imposita ad significandum concep-
 46 LIB. 1. METAPll.

tus oiiinos, siciit do inuUis halient sed prinitne sunt respectu suscepti-
Monaclii, visus tunc pcr illuni nio- bilis earum susceptivi, cujusmodi
(lunicuntcrret ad scientiani, j)er sunt liic inferiora, imo simi)liciter
quem nunc contert anditus. Sed male allegatur auctoritas illa ad
Noiade si- voces sunt siiiiia promptissima, hoc. Dicit enim ibi quod quaM'it
leDtioMo- •,,,".,,.
nachorum. ct Imgua data
proptei* illud vuletur principia corporis sensil)ilis, et
esse hominibus, secundo de Anima, illud est tangibile; ideo sol?s con-
text. com. 88. Sic patet (inomodo trarietates secundum tactum fa-
auditus per accidens Tacit ad scien- ciunt species corporis, puta corpo-
tiam, quia sunm objectum ex ins- ris sensibilis, de quo ibi intendit.
titutione lactum est signum con- Sequitur post : Qumnvis visus prior
ceptus, per quam institutionem, laclK, (juaproptcr el subjeclum prius, id
nihil sil^i accrescit. Unde per ac- est objectum, sed non est objectum
cidens auditus facit magis scire, visus, corporis tangibilis passio
visus antem per se et directe, me- secundum quodtangibile, sed secun-
diante Inmine naturali ipsius intel- dum aliud, et si contingat natura
lectus. prius, scilicet secundum aliquam
^ /^-
Tactus est
. Ad aliud, '
riuod
i
veVum est qnod
>
naturam communem corpori ge-
(luarum
coutrane-
tactus cst duarum conirarietatum, nerabili, de quo ibi intendit, et
tatum. et visus unius, et ex hoc forte corpori cojlesti, cujus est natura
Scot. q. 1. .
^ . .

deAnima. sequitur quod tactus non sit sim- perspicui forte. Ad nliud quod fuit
nnus sensus, tamen ex hoc
pliciter tertium in ordine de Leone Papa,
non scquitur, quod tactus plures responsum est superius.
ditferentias rerum demonstret,
quia objectum ipsius visus, scilicet
ANNOTATIONES MAURITII.
lux et color in plnribus corporibus
reperiuntur, quam omnes qualita- Sequitur qutesiio secunda de naturali
tes tangibiles, si essent mille. Et appetitu omnium hominum, imo om-
quia cognoscimus substantias per nium intellectualium naturarum, respectu
accidentia sua, et objectum visus scire. Ubi adverte primo, quod Doctor hic
in pluribus corporibus reperitur, incidentaliter post oppositum disputavit

quam objectum tactus, vel alicujus illam diflicultatem, quam in qucostionibus

alterius sensus particulai-is, ideo xVnionii Andre(c inter qunesliones cnume-

visus plures res demonstrat et ma- rant, licet ipse pro dubio litterali eam
gis facit ad scientiam, et ideo ma- liabet in expositione littercC, utrum videh-
gis diligitur. cet visus magis facit scire, et adducit

Ad ultimum dici potest, quod quinque rationes, et eas solvit in fme

veritatem, quando illud
illud liabet qufcstionis.

prius est de essentia posterioris, In principio solutionis ibi : Notandum II.

sicut animal de essentia hominis, circa ordinem, usque ibi : Ad solutionem

sicnon est in proposito, qualitates tamcn hujus qw.vst. etc. totum ponitur
enim primoe non sunt de essentia esse Extra vel additio; et aliqui habent

lucis. Similiter illa3 qualitates tan- eam infra ad finem i. (pia\st. scd est sin-

gibiles non sunt simpliciter primae, gularis passus, quare legatur hic.
 QU.ESTIO 111.
47

Objeclioncs (|iias ibi iiulucit, quod iiori nlia vcro (lisci})linal)ili()i'a uon
communiter de omnihus, etc. faciliter sol- potentibus memorari.
vuntur. Prima ex his qujc habet, qujcst. 3.
et 4. prolog. et (jurest. 4. 3. dist. primi.
QU^.STIO ITI.
et 45. dist. 4. et alibi soepe, nam contin-
gentia certo cognoscuntur et iiifallibiliter.
Ulrum prudrntia sif i)} hrutis?
Simililer secunda patet. Ad tertiam dic,

quod ab intellectu etiam intuitive secun-

Arisl. Iiic vap. 1. ct lih. 1. de liist. atiint. c. 5. et
dum aliquos ; et videtur intentio hujus. lib. 0. cap. G. ct scquenl. Alliert. Iiic cap. 6.
I). Thoin. lect. 1. Flandr. (/u.r.st. 31. artic. 4.
Ad quartam, potest concedi primum, si et f). I'V)nseca cap. 1. Suar. disput. 1. Metapii.
sect. 6.
intuitive, vel per speciem sui, vel alterius

si abstractive. Quod ibi dicit : Qmere sci-

(]uo(l non, tum quia [)i*u(lentia
licet hi qucestionilms de intelleclu, vide
est recta ratio agibilium, sexto
ubi supra, et 3. dist. et 9. ejusdem, et in
Ethic. cap. G. sed bruta non iinl)ent
quccstionibus Collationum, et in queest.
rationem; tum quia prudentia in-
lib. de Anima; sed se remittit ad alios,
cludit providenticnm de tuturis ex
maxime qui negant cognitionem per es-
memoria proeteritorum, quod non
senliam. Ad quintam potest concedi quod
l)oLest esse sine collatione pr^ete-
infertur, remoto impedimento. Quod ob-
riti c^d futurum, conferre autem
jicit de Pctro, fuit e\ insolitd Angeli
est ipsius rationis; tum quia niliil
visione attonitus, ut jPaulus in raptu ; vel
cognoscunt nisi per sensus, sensns
dic aliter, recurrendo ad causas naturales,
non est per se nisi sensibilium pro-
vehementis passionis, etc.
priorum et communium; nocivum
Infra solvendo primam rationem Ilen-
autem et utile circa quse est pru-
rici, ibi : Circa Itoc stacle\ potest dici ad
dentia, nec sunt sensibilia propria,
illud dubium, ut patet ex sequentibus liic,
nec communia; ergo etc.
et alibi scepe in doctrina bujus, quod ap-
Oppositum vult Philosophus in
petitus naturalis gravis, vel alterius, nihil
littera.
aliud est quam tendentia, qutc non est

aliud a natura ipsa, quce si sit relatio, est SCHOLIUM III.

tantum fundamentalis.
Prudentiam metaphorico, noii proprit' esse
Quod infra tangit, exponendo illud Au-
in br itis. Optimvi explicat qnaliter m .Ita
gustini 9. Tiiii. desiderium inhiantiSy et
faciant eo Ibre modo, ({110 lioiiiinoo, non ta-
licet utraque expositio sit |)robabilis, pri- men propterca Iiabere prudentiam \ el pro-
ma tamen magis placet, sed vide curiose videntiam, quia car^nt delib^rauone, neque
cognoscant tutura qua talia. {[\ finc tangit an
in 3. dist. 26. et alibi.
habeant memoriam necne, jubcns qiuerere
Intentio Doctoris in hac qunestione est,
responsionem, quain invenies apud eum i.
quod desiderio naturali, licet non anima- distinct. num. 7.
i5. quiest. 3. §. Jii.jcla hoc,
li vel intellectivo, omnes homines scire et seq. Problematiciis est an ddtur memoria

desiderant: sensitiva ex diversis acLibus brutorum cujus-

modi sunt providentia, vindicaiio, beneficia-

*!<textu
Ex sensibiis cnutom qviibusdain qui- tio, nidificatio, ac disciplinatio; snadetur ea
prolog. (iem ipsorum memoria non fit, liabere memoriam, sed h?ecomnia salvat ibi
quibusdcnm vero Et propfer fit. Doctor, nagando ab eis omncm memoriam.
hoc alia quidem prudentia SUnt, Vide eum in expositione textus, qui priepo-

48
iiitiir huic qu:\^stioni, ubi habet ex^iuiaita
circa rem haiie. De quo Anton.
qua^stione 4.
Respondeo (jiiod ])riulentia
in brutis metaplioriee, et lioc
respectu illorum quae prosequun-
tur vel fuijriunt ex naturali instinc-
tu, sicut agnus sequitur matrem et
fugit lupum, et liirundo facit ni-
dum, et formica colligit grana
contra liyemem; tum quia ista
non tiunt ex memoria, formica
enim generata in aestate numquid
meminit hyemis? et tamen grana,
colligit; memoria autem est pars
prudentice brutorum, hic in littera
tum quia talia quae fiunt ex natu-
rali instinctu consequuntur totam
speciem necessario, et circa illa
non contingit sic et aliter agere;
prudentia autem sicut in nobis, est
habitus consiliativus, non de fine,
sed de his quae sunt ad finem,
circa necessaria, sedcontingentia
ita etiam in illis est circa illa qu^e
possunt sic aliter facere, puta quod
congreget vel reponat, hoc in loco
vel illO; et ex hoc cumulo vel illo,
ex memoria loci, ubi primum gra-
num reposuit, et cumuli unde pri-
mum sustulit, et quod aranea ma-
gis facit telam in loco ubi major
est copia muscarum, vel hirundo
nidum ubi difiicilior est accessus.
Ad argumenta, ad primum patet
quod illa est deflnitio prudentise
proprie dictae. Ad aliud in littera,
experimenti parum participant; et
sicut aliquo modo habent experi-
mentum, ita et coUationem
quam, licet non illam quse appro-
priatur rationi quse est per discur-
sum a noto ad ignotum.
Ad tertium, per cognitionem
;
LIB. I. METAPH,
sensitivam interiorem aliquid co-
Androas
gnosci, ([uod non cognoscitur ])cv
sensum exteriorem, licet fortespe-
est cies illius sit in sensu exteriori,
non sicut poniturdecognitionesubstan-
tia> per intellectum, quam nullus
sensus cognoscit, licet secundum
quosdam, substantia multiplicei.
speciem suam cum specie acciden-
tis. Quodautem sensus noncognos-
cat per illam speciem, quae est in
ipso, hoc est defectum
propter
virtutis cognoscitiv£e, non speciei
reprnesentantis, sicut medium non
videt colorem, licet ibi sit species
; coloris.
Contra responsionem ad secun- 3.
dum argumentum Bruta multa :
faciunt ex cognitione eodem modo
quo fierent ab homine cognoscente
per discursum rationis ergo vi- ;
dentur habere similem cognitio-
non nem. Antecedens patet, sicut homo
sjdlogizans argueret Per brevio-
:
rem viam pervenitur ad intentum,
haec est brevior; ergo etc. et ex Brutaqua
tali discursu breviorem eligeret chmtsicu
ad aliquid obtinendum. Similiter ^tamenex
videtur canis eligere prosequendo "^t^one'''
leporem, et sic de aliis. Ad hoc
dicitur quod licet similiter agant
quaedam, sicut homo ageret ex de-
liberatione, non tamen oportet
quod similemcognitionemhabeant,
nam illud quod elicitur ex delibe-
ratione, posset etiam idem non
eligi ex deliberatione, sed ex solo
appetitu sensitivo; et similiter,
fieret utraque actio exterior, sed
ali- non similiter foret uterque domi-
nus suae actionis. Contra hoc, ergo
a simili possunt Innitaagere, quasi
haberent prudentiam, sive colla-
tionem prseteriti ad futurum, licet
 QU.ESTIO iir. 49

nullam habeant; providit cnim Rcspondeo, qnod difForme ost per-

formica contiva hyemem, quasi co- tinct ad scnsnm, pnta cx hoc cu-
gnosceret hyemem fnturam, cum mnlo colligci'c i^rana, ct hic repo-
tamcn hoc non videatur cognos- nerc, sed quod unirorme cst cx
ccre, cum non habcat esse in se, instinctu natnr^e est, pnta simpli-
sed tantum in sna causa, vel neces- citer coUigere quasi providcndo,
saria, si est necessarium, vcl cou- unde sensus administrat instinctui
tingenti, si est contingens; non naturali. Sed ex hoc videtur sequi
videtur ergo quod fiiturum ei cui quod minus sit prudentia quoad
estfuturum, possit esse cognitum difforme, quam quoad uniforme,
necessario, vel probabiliter con- qnia in apprchensione sensitiva
jccturando, nisi ex causa; cognitio nullus ponit prndentiam, quod au-
autem effectus per causam est per tern difforme ibi est, pertinct ad
colLationcm proprie dictam, quoe sensum prsecise.
negata estabrutis; crgo pruden- Aliter videtur salvari Aristotelis
tia illo modo, quo est in illis, non intentio, quia ipse ibi nihil ioqui-
videtur esse providentia futuro- tur de providentia fnturorum, sed
rum ex memoria prseteritorum. tantum de memoria, ct ex hoc
rata ca- Rcspondco quod illud potest conce- concludit, et propter hoc alia pnulentia
nt provi
dentia. di, cnm in omni actione sna agan- sunt, quasi ille non sit gradus alius
tnr et non agant, et ideo cum ultra memoriam.
nullius actionis sint domini pro- Notandum est etiam, qnod hic
prie, nihil agnnt providendo sibi non distinguit inter pliantasiam
respectu fntnrorum cx mcmoria et mcmoriam, ncc inter sensum et
prseteriti, sed videtur quod simili- sestimativam, quia omne animal
ter agnnt ex natura. ([uasi sic sicut habet sensum; ita et aliquam
mota agerent. sestimationem et tamcn ;omnis
4.
Contra, quomodo ergo ponit potentia apprehensiva habet pro-
ruta noa apadus cognitionis in priam appctitivam; ergo omne
/^PJgj^Q|-g|gg
rurum,
d e.K cog-

nitione
brutis? Respondeo
^
quod sccnndnm
vcritatem omnia brnta carent
animal habet dnplicem appetitum,
unum sensitivcP,
111alium sestimati-
imquasi providcntia fntnrornm per cogni- vse. Sed ubi istae virtnt(*s sunt sine
"sevident
futura. tionem. Sed qnsedam tantum prse- aliis retcntivis, ncc est appeti-
i])i

sentia cognoscunt, et nullum ins- tio, nec apprehensio convenientis

tinctum habent ad faciendum illa, sensibilis, ncc convenientis natn-

quse utilia sunt in fntnrnm; qurc- r9P, ncc sensilulis, quod pertinet

dam cum cognitione pr^Bsentinm, ad cTstimativnm, nisi tantuin in

instinctnm hal)ent ad operandum, prcesentia scnsihilis. Proseqnens
quasi futura providercnt, tamcn an.tcni tnntum aliquid pra?sens,
necessario agunt non ex pi^^ecogni- nullus potesL dici prudens proprie»
tione, nec libere, unde tantum si- ncc similitndinarie quod antem ;

militndinaric prudentia snnt. S(h1 habct phantasiam retentivam spe-

tunc qn.seres for-LC, quarc talia cici scnsihilis, ct memoriam reten-
non conscqunntnr totam spccicm? tivam spccici conv(^nicntis cBstima-
Tom. vn.
 ;

r>0 LIB. I. META.PH.

ti, si actu phantasietur

in absentia non formica grana. Iteni
colligit
de sensibili, actu etiam cestimabit quaiT fugit delphinus contra tem-
inquoac- (]e convenienti. Et licet appetitus pestates, dato quod illas prius non
tus bruti
»miiiiium>
.

pliantasi:^ non impeUat, quia tortc

iii-/«L -LATi
senserit? Item, tunc quandocum-
^'^'^ '''^''**'
pliantasiatum non est sensui de- que cessabunt vehementiora sensi-
lectabile, tamen si est conveniens bilia, extra impellet pliantasia et

naturae appetitus restimativ^e im- cTstimativa, et semper idem faciet

pellct ; et tunc ex tali memoria et quodlibet animal. Item, numquid
cTstimatione, et appetitu, prose- cognoscit prceteritum sub ratione
quendo absens, non delectabile sen- aut tantum praesentis,
praeteriti,

Brutis sui, sed conveniens natur<ne, est sicut est phantasi?e cognoscere?

"^^irafio!' ^"^^tns bruti simillimus actui pru- quciere responsionem alibi.

dentiae in nobis, quia quantum ad

executionem similis; si enim non
VNXOT VTIOXES MAURITII
prosequeremur ex prudentia, sed
post apprehensionem alicujus con- Sequitur tertia qucestio de prudentia
venientis, per longam deliberatio- brutoruai, iu qua ponit conclusionem, cu-
nem determinaremus illud esse jus prima pars est affirmaiiva, et secunda
conveniens et quia tale proseque-
; negativa contra Tliomam hic in prologo
remur, non quia delectabile, nihil Meta[)h. in opposit.
videtur eis deesse, nisi ista delibe- Ihi inh-a, solvendo tertium principale,
ratio, sed propter hoc non est in tangit opinionem Henrici, et ahorum plu-

eis dissimilitudo in prosequendo. rium de cognitionesubsiantijie, et suffoca-

Si bruta ^icut cnim dicitur supra, multa tione quadam sensus interioris, et loqui-

^^'^ia^pro'"
^^^^ non dcliberando agimus, simi- tur famose ut patet, quia aiiter inferius
tunc eis Uter quasi delibcraremus
non ulilia, ^
summa ; determinat se,
'
resolvendo intentionem
videntur siuiilitudo cst, si iUud conveniens Philosophi.
providere.
est conveniens eis, non pro tunc Iq fine qu^estionis, ubi dicit ; Qucere
utendo, quando quaeruntur, sed pro responsionem alibi, illud potest qua^ri

futuro, tunc videntur providere apud Aristotelem in hb. de Animahbus,

sed nunquam lioc faciunt propter et Ahjert. Magnum, et Avic. et alios Meta-
cognitionem futuri, sed propter physicos. Sed breviier ad primum dica-
cognitionem nunc prsesentem in tur, quod non concurrit in hyeme appe-
sestimativa de aliquo prsesenti, vel tiius sensitivus cum ccstimativo, quia noQ
prseterito. delectat tempus, e: alia impedimenta oc-
Q^ Sed contra lioc objicitur sic : caiiuni, i[istinctu etiam aliter agente,
Quare magis occurrit eis unum aliter operatur. Ad aliud recurrendum ad
phantasma movens quam aliud? idem ct ad virtutem c(xlestem, qua re-
Quare u- Respondco, quod fortius fuit im- guntur plurimum bruta. Ad tertium,
num plian- . •
.
•

tasnia po- prcssum, primooccurrit cessanti- posset concedi quod infertur, idem saltem

bruium'' bus motibus sensibilium exterio- secundum genus. Ad ultimum et quodam-

fihud"? rum. Item arguitur, quare non modo ad prrccedentia, quasre 45. d. 4. et

nunc, sicut alias movetur-phanta- in Iil)ro de Memoria et reminisceniia, et

sia et sestimativa ? in hveme enim nota valde subtilem determinationem Doc-
 QU^STIO IV. &1

toris, ad finem solutionis hujiis quicstio- insunt Itomini a natura; ergo non
gcncratur ex experimentis. ^"'^^'^-
nis, quia sapit. ^ ^
Pro- ,
terrogalus
batio anteccdentis cs', quia
^
Plato -i
i^Jaione
de princi-
Hominibus aiitem scientia et ars quresivit abuno pucro dirccte prin- piisoeome-
per ex:perimentum evcnit. Expe- trit.c roctQ

ricntia quidem^cnim artcm fccit, cipia Gcomctrica, qui nunquam di- respondit.

ut Polus rectc diccns, scd incx- dicit ca, qui rectcinterrogatus de

pericntia casum. principiis et conclusionibus Oeo-
metricis recte i^espondit ad omnia.
Sed tunc arguitur Nullus recte
QU^.STIO
:

IV.
interrogatus rectc rcspondet ad ea
Ulrum cx experimtiis generetur ars ? quse ignorat, scd ille puer rccte
interrogatus rccte respondit ad
Arist. hic cap. 1. et l. Post. cap. 14. el 18. D. Thom.
hic lect. Albert. ibid. cap, 7. et 8. Flandr. q.
1.
ea, ct tamcn nunquam didicit ; er-
4. arl. 5. Fons. cap. 1. q. 5. sect. 2. el seq. go, etc.
Suar. d. \. sect. 6. Vide Scot. q. 1. Poster.
Item, non videtur ex littera, 2.

1, Quod non, secundum Philoso- (luod ex uno experimento ars ge-

phum in littera habere quidem in
; nei^etur, sicut nec ex una memoria
multis expcrimenti
singularibus
est, haberc quod in omnibus, artis
est, ex multis non possunt con-
cludi omnia, sed e contra ergo,
etc. Item, in littcra habetur quod
experti sciunt quid solum, artifices
vero propter quid, sed ex cognitione
quia, non concluditur propfer quid.
Item, si ars fit ex multis experi-
mentis, qusero, quam circumstan-
tiam causae dicit \y ex, non caus?e
formalis, nec linalis, constat; crgo
vel materialis, vel eftlcicntis
primo modo, quia matcria est pars
rei, et immanet rci fact?e; cognitio
experimentalis est singularium,
quae non est pars cognitionis uni-
versalis, quse habetur per artcm;
experimentum; ergo necessario ex
multis. Sed multa expcrimcnta
sunt muUae cognitiones ejusdem
; speciei, multa singularium in ea-
dem specie, quae cum sint accidcn-
tia ejusdem speciei, non possunt
simul esse in eadem potentia expe-
rimentativa scilicet cogitativa, vel
alia. quaecumque sit; ergo nun-
quam ex experimentis, cum non
possint esse plura simul, genera-
turars; ergo, etc. Item,Augustinus
; non 83. q. q. 9. ex sensibilibus non est ex-
pelcwJa sineera veritas ; quod primo
probat, quia omnc sensibile cst
continue mutabile, scd de talibus
non cst ccrta apprchensio sensi-
tiva et si sic, nunquam ex talibus
;

nec secundo modo, quia tunc, aut habetur cxperimcntum, et per con-
sicut ex cfticiente univoco, et tunc sequens nec ars. Item, arguit ibi-

effectus et causa essent cjusdem dcm i2. cum oinnia sensibilia sen-
specici, quod falsumest; aut sicut tiantur per sensus, non potest
ex efticiente sequivoco, et tunc eftl- sensus percipere, an patiatur ab
ciens esset nobilius cffectu, quod objccto vcro, vcl tnntum a specie /

falsum est, quia ars cst nobilior scd a potcntia nuUa apprchensiva,
expcrimcnto. Itcin, secundum opi- cst expectanda ccrta veritas, qua)
nionem Platonis, ars ct scientia non potcst discernerc intcr objcc-
 ,

^2 LIB. I. METAPU.

tniii verum ergo ex coii-

et rnlsiiiii; (ioctrinam, vel per inventionem; *
Sdentia
acqmritur
nitione experimentnli sensitiva, et si per doctrinam, adhuc liabuit perinven-
- . . . tionem vel
nuniiunm haln^hir certa cognitio ah aiio prius sciente. Est autem uoctrinam.
^
universalis, cujusmodi est ars. de istis duohus modis addiscendi, ^dT^"
Oppositum vult Philosophus in sicut de sanatione ; quandoque
littera, et m ^. Poster. ult. c ubi enim natura est ita potens, quod
ponit eumdem modum generandi sine adjutorio extrinseco inducit
artem, sicut liic. sanitatem; quandoque indiget ad-
jutorio extrinseco, sed adhuc illud
SGHOLIUM i.
extrinsecum non est nisi instru-
dictum liuju^ ntter?e
Priniuni Scientia :
mentum, et natura principaliter
acquiritur nunc per inventionem, nunc per est sanans ita in quibusdam na- ;

exemplo s^nationis declara-

(liscipUnau), et turale lumen intellectus est ita
tur utrunique. Secundum dictum Ad cog- potens. quod ex
:

quod
se surticiat
nitionem simpUcem inteUectus, necessaria
applicet priucipia ad omnes, et
est cognitio ^ensus, quia nihil est in intel-
lectu, quod non iuit in sensu, i. Post. 33. de
tunc dicitur scientia acquiri per :

quo vide Doct. 1. d. 3. q. 6. n. 19. et q. 3. n. inventionem. Quandoque non po-

24. et 4. d. 45. c. I. ad 3. pro opin. Tertium :
test, et tunc juvatur quibusdam
Potest intellectus virtute propria, sine cog- signis sensibilibus propositis sibi
nitioiie sensus, componere et dividere, tam
a docente, per quae docens expri-
quoad principia, quam qucad conclusiones,
mit applicationem quam apud se
modo prsehabeat cognitionem simplicem,
id est terminorum quoad principia,
species habuit, et addiscens concipit, et
et notitiam medii quoad conclusiones; re- in virtute luminis proprii conclu-
quiritur tamen simultanea cognitio phan- sioni consentit, quam deductam
tasiae, quia nihil intelligimus in aniversali,
esse videt ex principiis sibi prius
quod non phantasiemur in particulari, ut
experientia constat, et tenet Doctor i. d.
notis. De generatione ergo per in-

3. q. 0. ad 3. pro opin. Henr. n. ilJ. ex ventionem determinat hic Philo-

Phil. 3. de Anim. text. 2. et 31J. Quar- sophus.
tum dict m : Juvat cognitio experimentalis
Sed hoc non est venim, scilicet qaod Videtur.
sensus, ut ciiius quis assentiatur principio, ^°'
tanltim de ista determinetvr hlc, quia ad- ^ ^
V. g. liuic,ro/^i^/^ csl 7)iOjits sua parle, quan-
discens non potest addiscere nisi cognoscal
do videntur toLum, ot partes tamen si sen-
;

sus erraret in apprehensione terminoruin, ut

ad quid instituta sunt signa qiiae proponit

judicando quod est remotius, esiie minus eo, docens, et nisi illa signata aliqualiter con-

quod propinquius est, cum e contra sit, non cipiat ; igitiir tam quan nm ad apprehen-
ideo intellectus falleretur iii suo judicio, Si>d sionem slmplicem est sibi necessaria cog-
corrigeret sensum de quo Doctor I. d. 3. q. nitio sensitiva, qiiam quantum ad cognitio-
4. §. lies^ ondeo aut circa, n. II. vide Ant. nem principiorum per modum occasionis,
Andream hic q. .5. qui lusius ita explicat. quam etiam quantum ad cognitionem con-
clusionis, quia vera est nisi enim eam ;

3. Ad (|U£estionem dicendum, quod

noverit per experientiam, tanfum crederet
dupliciter generetur scientia sci- docenti asserenti eam, nec sciet eam quia
licet per inventionem, et per doc- nec propLer quid, donec demonstretur;
trinam scilicet illa quae per in- et talis files sufficit ai demonstratio7iem
ventionem prior est nullus enim ; addiscendam ab alio plus quam ad per se
docet, nisi qui didicit, vel per inueniendam, quia non inveniretur per se
 QU^STrO IV. 53

forte, nisi prxsupposita certa cognjtione nitiones in sonsii commnni

quia, ciua habita quoeretur causa iaue- phantasia.
nienda per viam divisiouis. Kt nlterins, (|uia illud (|uod (^\is-

tit in virtute pliantastica, ut i1)i

4. Ubi sciendnm, qiiod iirima ope- existit, (^st imi)roi)ortionatum, ut

' '
Experien-
liaquoino-
ratio intellectus, nt liabetur :\. do mov(\at mtellectum possilnlem, se- do tacit ad

Anima t. c. ^l. est apprehensio cundum quosdnm, ideo attidbuitiii^.Synosceu-

sim[)licinm, quam consequitnr ei aliqua Torma ab intellectu a.gen-
compositio ut actus secundus, et te, virtute cujus i^otest movere
argnmentatio ut tertius actus. intellectnm possibilem. Tlle igitnr,
Simplicia autem si sunt sensibilia, sic conceptis simplicibus, potest
dubium est, qnia forte secnn-
lioc virtnte propria, ipsa componere,
dum Avicennam, sexto scilicet na- veldividere; conceptus autem tales
tnralinm, part. 1. et secnndum complexi, si sint prin- primornm
An cogni- Augustinum si quis viveret, et cipiorum, cognoscuntur esse veri
lio fcensus
prsecedat nihil unquam sensisset, et esset in lumine naturali intellectus, quia
scientiam.
Statu perfectse ^etatis, COgnosceret principia cor/no.scim>(s inr/uanfum Irrmi-
se vivere et esse ergo hic saltem ; nos cor/noscimus, ex primo Posterio-
certum est, quod cognitionem in- rum, t. c. G. etiam cognosci pos-
tellectivam non praecedit sensiti- sunt, qu.ia veri sunt ex frequenti
va, ut origo,etiamsi aliunde posset cognitione sensitiva, memorativa
oriri, non posset intelligi in uni- et experimentali, per quascognos-
versali, nisi prins sentiretur in sin- cimus terminos talis principii, in
gulari quod probat Philosophus
; suis singularibus in re esse con-
primo Posteriorum, t. c. 33. quia junctos, sicut sensu frequenter
deficiente sensu, dehcit scientia de vidithanc totalitatem, et hanc
sensibilibus illius sensus, quam maioritatem conjungi. Sic ergo
impossibile est accii^ere. Si autem patet qualiter cognitio experi-
illa simplicia non sunt sensibilia, mentalis valet ad cognoscendnm
puta substantise et intentiones illud, principium artis
quod est
secnndae et hujnsmodi, tunc alia et scientia^de quo habetur secun-
concipinntur ab intellectu, primo do Posteriorum, text. c. ult. quia
actn intellectus, non sine appre- et propter cognitionem simpli-
hensione sensibilium, ex quibus cium, quae cognitione sensitiva
cognoscuntur vel per discursum, apprehenduntnr, et propter cogni-
vel quaedam illorum, eo quod mul- tionem veritatis in compositione,
tiplicant species suas cum specie- sicut dictum est.

bus sensibilium, secundum diver- Quoad primum non est cognitio ^^^^
'\'_
appre-
sas opiniones igitur nullo actu
; exDerimentalis, sive frequens ac- j^em
•
lieubionem ^
,

intellectus cognoscitur aliquid a ceptio sensibilium, necessaria; sednouestne-

'
. •! -1 •
i.
cessaria
nobis, nisi pr?ecesserit cognitio aliqua apprehensio sensibilis est experien-

sensibilium in sensu, liac autem ita necessaria, ffuod sine illa im-
cognitione pra^existente generan- possibile est, vel simplex quod est
tnr consequenter posteriores cog- terminus principii, vel composi-
 54 LIB. I. METAPH.

tiim ipsuiii ab intelloctii coiicipi, vcra, id cst, ex freqiienti accep-

et ideni etiam tTque venim est de tione sensilnlium, et considerat
conclusione, sicut de principio. illud cui assentit non esse per se
Quoad secunduni juvat coiiuitio notuni, woc primum principium,
ex[)erimentalis, ut citius assentia- cognoscit illud esse verum lialiens
tur principio aftirmativo, si per causam, et sic excitatur ad inqui-
sensum cognoscatur conjunctio rendum ^^ro/^/er ^?;u/ illius veri. Un-
extremorum in singulo, negativo de experti conclusione, quia est,

si disjunctio, sed non est necessa- videntur se liabere circa illam, si-
ria nec ipsa, nec aliqua apprehen- cut admirantes nescientes adhuc
enim nunquam
sio sensitiva. Licet causam ejus quod cognoscunt, qnia
per aliquem sensum videatur hcTC verum est, et ex hoc incipiunt phi-
aftirmatio vel negatio, nec eorum losophari, causam et inquirere.
separatio in re, si tamen ex sensi- Admiratio tamen minus est quam Admiratio
, .,., 1 Ti n > i' • • t • • 1 •
niiiius est
bilibus apprehenditur aitirmatio cognitio experimentalis,quia admi- quamexpe-

vel negatio, et intellectus compo- ratio potest esse ex unico actu

nat hanc propositionem : De omni sentiendi, cum adhuc non habeatur
est affirmatio, vel negatio vera, assen- pro certo, quia ita semper est^
titur Et etiam ubi sensus per-
isti.

cipit conjunctionem singularium sgholium ii.

terminorum in re, adliuc certius t^ ,•

Explicat
, •
«. u;„
pulchernme quomodo ex multis
, i i

adh^retur principio COmplexo per experientiis generatur ars, seu cognitio uni-
naturale lumen intellectus, quam versalis factlva, et quomodo induct-o, et an

propter aliquam apprehensionem h?ec generat scientiam veram. Vide ipsum

sensUS. Si enim in apprehensione in positione textus hujus quciestionis et seq.

sensus esset error, et intellectus "^' ''''^ ^^' '^''''' '' ^^^^^ '^''''^'': '' ^'
t d. 3. q. 4. §. De secundis cognoscibilibuSf
Intellectus
accipiens judicarct scnsu m crrare
•

hoc, et m
.
t

i^^^, 9,

noTuiamT tamcn a sensu errante acciperet

^f„"g^ ^gp.
notitiam simplicium, et illa com- Ad primum argumentum princi- 6.

^^udkaTe"^^ P^^^^^^
ex sua virtutc, adhuc in- pale potest dici secundum Philo-
potest.
OCOt
• 1 •
tellectus circa illud principium sophumS. Topic. cap. 6. quod in-
d. 4. non erraret, quantum ad verita- ducenti in multis singularibus
tem compositionis. Quoad con- oportet universalem concedere,
clusiones, cognitio sensitiva est vel ferre instantiam, alioquin pro-
necessaria propter apprehen- tervit respondens : Expertus habet
sionem simplicium, sicut prius cognitionem in multis, et in nullo
dictum est, sed non est necessaria fertur instantia ; igitur potest ac-
quoadveritatemcompositionis. Sed cipere, quia ita est de omnibus.
quoad veritatem compositionis, Contra, quamvis dialectice conclu-
interdum juvat cognitio experi- datur respondenti secundumartem
mentalis, ex frequenti memoria nunc dictam, tamen scientia non
gcnita, et lioc tantummodo, quia generatur per hoc licet ita etiam ;

conclusio vera est, et cum intel- sit in multis, non est necesse ita
lectus assentiat conclusioni, quia esse in omnibus, quamvis nesciat
 QU^STIO IV. b)

quis ferre instantiani; et qiiamdiu hoc est petere, qiiia illius notitia
non est necesse esse ita in onmi" accipitur a sini.nilaribus. Item,
bus, non est firma ndliaesio, qnod ar<:ruitur confirmando
secundum
sit ita in omnibus. Ad lioc dicen- ar^ijj-iimentum principale Si cnim :

inductio dum, (juod argumentum i^robat quia in multis sin2;'ulnribns visum

ron trenerat , •t • •
. i

scientiam. vcru ui, quod experimentalis cognL- est lioc consequi illud, ideo argui-
tio quantumcumque frequens, non tur ita esse in omnibus, quasicau-
infert necessario ita esse in omni- saliter;hoc non tenet, nisi quia
bus, sed tantum probabiliter ; et nntura communis est per se causa
ex hoc sequitur quod non sit suf- illius in communi, sed illud est
ficiens causa ad generondam artem dubium magis, vel seque cum con-
vel scientiam,quodconcedi potest, ciusione.
sed tantum coadjuvans et occasio.
SGHOLIUM III.
Per hocetiamdicitur ad secundum,
quod ex experimento non sequitur Poiiit tres falsas opiniones do sciontia3
notitia scientitlca proptcr (piid, sed generatione. Prima ait niillam esse veram,
qnia,ex experimento cognosccnte, sod apparentem tantum, quam tenuit Ana-
quia est, datur occasio sic inqui- xagoras et Homerus ex Arist. 4. Met. text. 22.
ubi vide expositionem Doctoris. Gontra hanc
rendi causam, et sic inveniendi
optime disputat. 1. d. 3. q. 4. a §. Primse
propter quid, et per consequens sic num. 4. Secunda est Avicennre de influxu

esse in omnibus singularibus. Un- specierum, de qua hic non tractat. Tertia est
de expertus per singularia arguit Platonis, scientiam non acquiri, sed esse
nobis innatam. Hanc refutat ex
per simile, quod sicut est de uno sin- Aristotele,
Augustino, et rationibus claris.
gulari et de pluribus, sicut est in
multis singularibus, sic est in om- Ad completiorem ergo et am-^.^-
Opiniones
?:ip«rius nibus. Quod autem simile sit de pliorem solutionem istius qu?ps- aniiquo-
[iiomodo
singuia- uno smgulari et de aliis, idem ac- tionis, sciendum est primo quod
t"univer- cipitur, quod subjectum compara- modum ponendi Aristotelis de ge-
^^^^' ^^^ pr^edicatum, non secundum neratione scientiae in nobis per ex-
isionem ?

accidens; nec secundum illud in perimentum et inventionem ne-

quo difFert ab alio singulari, sed gant tres opiniones. Quarum una
per se et secundum naturam sui est de veritate apparentium, proj)-
communis. ter mutabilitatem sensibilium et
7. Contra, quomodo per experien- deceptionem sensuum, qua3 fuit
tiam sciam quod praedicatum inest opinio antiquorum, dicentium np-
multis singularibus per naturam parentia omnia esse vera, de quo-
sui communis, cum contingat du- rum opinione habetur 4. liujus, t.
bitare de aliquo singulari non vi- c. 21. probabilitas opinionis tangi-
so, quod ipsum non consequitur tur G. et 7. argumento principali,
ppsedicatum. Item, supponere quod quse sunt Augustini. Secunda est
singulare per naturam sui com- opinio Avicenn?e de influxu specie-
munis in qua assimilatur alii sin- rumab Intelligentia, qnam ponit 9.
gulari, sit tale, hoc est supponere Metaphysicse sua?, quam improba-
quod commune sit tale per se, sed re non est prsesentis negotii. Ter-
 , ;

56 LIB. 1. METAPII.

tia ost opiiiio Plntonis ponontis Itcm, contra Platoncm arguit

scicntiam innatam, enjus
nobis Augustinus 1. de Trin. c. ult. ubi
una ratio ponitnr snperius in ar- multum loquitur de ista materia
gucndo ad ([UcTstioncm, et cst ra- sic ; si pucr idco recte respondet
tio quarta ad ([UcTstioncm. Alia dc conclusione, quia prius scivit i

ratio innuitur 1. Posterioruni, t. crgo prius interrogaretur de ea,

si ^ad^a^i.qSa

com 4. (luse talis cst : Nullus quoe- antequam de principio, vel de con- ^o^Xn"atf i
rens ifz^notum, inyenict nisi a ca- clusione remota a principio, recte adaiianon

su, quia si invcncrit, ncscict quod rcspondcret, quod falsum est, nun-
illud qucTsivcrit ; cr;^'o omnis dis- quam enim recte responderet nisi
cens qusercns aliquid, prius scivit oi'dinate interrogatus, ubi princi-
illud. Confirmatur, quia non vidc- pia statim videret et conncxionem
tur quod naturasit minus sollicita ordinate propositorum, et sic de-
de liominc, quam de brutis, imo monstrative docetur. Item, quare
Text per Philosophum Mundi, !2. Coeli ct interrogatus de sensibilibus vcl de
etsequen- pcrfectiora superiorapcrfcctionem aliis, non demonstrative se haben-
^
tibus. . .

suam acquirunt paucioribus, ut tibus, non recte respondebit. Item,

10.
orbis superior, 'quam inferiores ;
natura vide-
tertio contra Platonem,
sed sensus in brutis statim acqui- tur primo secundum originem in-
rit suam perfectionem unico actu, tendere perfectionem potentiarum
ergo multo magis intellectus in inferiorumquamsuperiorum, patet
hominibus. de intellectu et voluntate ergo si- ;

9.
Contra opinionem Platonis ar-
guit Aristoteles 2. Posteriorum c.
ult. sic Inconveniens cst cogni-
: ria conjunctio animse ad corpus,
tiones certissimas demonstrantem
latere, sed antequam addiscamus,
non percipimus eas in nobis; er-
go non insunt. Confirmatur major,
quia habitus intellectualis etiam
debilissimus, non est in nobis,
quando certi sumus
nobisinest, nec latet, omnis enim
militer cst dc sensu respectu intel-
lectus,aliternon videtur necessa-
nec sensus nobis necessarii. Sed
hoc non movet, quia possent esse
necessarii propter perfectionem
compositi, licet per ipsos scientia
non acquireretur, sicut potentia
augmentativa est necessaria in per-
de illo quod fecto quanto. Item quarto arguitur
sic contra Platonem Est aliquod :

opinans, dubitans, et credens cer- sciens quod est sua scientia, ali-
tusest se opinari, dubitare et cre- quod sciens quod non est sua
dere. Unde Augustin. 13. de Trinit. scientia. sed sua scientia est sibi
C. 1. et 3. fidem unusquisque in se videt^ innata ergo rationabile et possi-
;

etc. vide ibi qu8e habentur. bile est ponere tertium gradum,
Additio. Contra, ergo omnis sciens scH se scire,
aliquod scilicet sciensquod nec est
cujus oppositiim dicilur in responsione ad
secundum principale. Probatitr ctiam, quia sua scientia, nec scientiam habet
Aposloli sciverunt viam, quia Christus di- sibi innatam, sed scientiam quae-
xit, viam scdis, et tamen nescierunt se scire
rat. Item; nunquam est pohenda piuraiitas
quia ticnc Thomas mentitus fuisset, dicens, 1 1 •
L L•
M 1^1 ' sine neces-
pluralitas sme nccessitate 1. Phy-
1.

siiate toi-
nescimus quo vadis : Augustinus super 1.
Joannis. sicorum, text. c 50. c!e flnitate prin-
^^'"'^^-
 ,

OMSTIO IV 57

cipioriim, ct dc Anima ,']. tcxt. c. 00. ])ropter sensum, imo ccrfius qunm
natura non abnndat in supcrfluis, possct p(M* s(msuin, dato quod a
nec dcficit in ncccssariis, scd ni- scnsu accepisset agnitionem veri-
hil apparens in hominc concludit tatis illarum propositionum, alins

necessario scicntiam sibi cssc in- propositiones facit, ct immediatas

natam crgo non est hoc j)oncndum.
; (]c minus universnlibus, sed non
statim notns, nec scitas essc im-
SCHOLIUM IV.
mediatas, quia termini non cognos-
niteUectam posse accipere notitiam a seii- cuntur. Tnquii^endo Ycro quid in-
su crrante, et formare indc propositiones
tclligitur pcr tcrminos, regulatur
certas, tam mediatas quam immediatas,
intellectus dividcndo ct amovendo
V. g. si Cteco in .-omno imprimerentur spe-
cies colorum, acciperet intelloctus ejus ap-
unum, rl per
nttribuendo aliud
prehensionem simplicium a pliantasia er- communcs conceptiones; cognito .inteiieciis
.,,.., tenxjinisco- .

rante, quia utente phantasiiate pro re, tamen quid dicitur per nomen, cognosci- gnoscitur
eodem modo po-tea formaret certas notitias, tur si propositio cst immcdiata, tio^^ert^Tm-
sicut et is, qui acciperet notitiam .simplicium "^^^'^^^-
et statiin ci propter se adhserctur.
a ^ensu non errante, de quo optime tractat
Doctor 1. d. 13. q. i. §. Res^Mndeo, aut circa, Cognoscitur etiam de mediata ex
nura. ii. hinc infert cognitionem intellectus cognitione tcrminorum, quod ipsa
esse certiorem sensitiva, quia sensus non sit mediata, qua cognito intellec-
rellectit, nec proprie judicat, dequo dixi in tus sua propria viiHute potest om-
comment. ad qusest. 9. Scoti de Anima annot.
nes propositiones immediatas de
ad 3. quod ait Aristoteles 2.
arg. nec obstat,
An. sensum non posse decipi, quia in-
c. 7.
terminis illius conclusionis, vel al-
telligitur secundum se, et circa proprium terius ordinare simul omnino, mo-
sensibile, exclusis impedimentis, ut habet do quo possunt ordinari; et si in-
hic Doctor, num. 15. de quo in comment. venia t alias immediatas de terminis
quffist. 10. ejus de An. con. 5. ubi de hoc
illisquas cognovit esse immedia-
plura.
tas ex cognitione terminorum an-
11.
A sensu
Item, quaj'e diversi contraria opi- tecedere ad illam mediatam, statim
rranle po-
jst intel-
nantur,etnonomnes omnia sciunt? virtute luminis sui assentit con-
jctus aici- Secundo directe adclariorem intel- nexioni, <juia syllogismus perfec-
pei'e sim-
plicia, lcctum qusestionis, est consideran- tus est, qui nullo eget, etc. 1. Pos-
3jot. 1.
3. q. 4. dum, quod a sensu siveerrantis, sive ter. t. c. 1. et conclusionem co-
non, potest intellectus apprehende- gnoscet, sic ultra ad alias ; igitur
re simplicia, et statim universa- cum, quocumque errore posito in
lissima, quia ad quamcumque ap- sensu, possint simplicia apprehen-
prehensionem sensitivam impri- di, sicut et modo, et propositiones

muntur intellectui ens et res, sim- formari et deveniri ad hoc quscQ mnescon*
ci"sion«s
plicibus apprehensis a sensu vero, immediata, ct qure mcdiata, et natui-aliter
^

vel falso, propositiones fiunt yir- mediatai-um illatio ex immediatisscibiies co-

gnosci
tiite propria iutellectus primo de cognosci, sequitur quodomnes con- possent, et
. .
sensibus
universalioribus, postea de aliis. clusionesnaturaiiter nobiscognos- omnibus
.
1 . , • errantibus
Dc universalissimis vero, factis
I ,

cibiles per demonstrationem co- scot. i.

^*^'^'
communibus conccptionibus, sta- gnosci possent, etiamsi omnes ^*'

tim intellectus illis assentit, non sensus errarent, vel aliquis sic, ot
 5S LIB. I. METAPll.

aliquis non. Oonftrmatur illud, percipit immntabilitatem objecti,

quia si somnium essent civco
per licet illud quod immutabile est,
nato impressa* omnes species co- sentiat non enim percipit nisi tan-
;

lorum, quamvis acciperet appre- tum objectum ut disponitnr tnnc,

hensionem intellectualem de colo- qnando sentit, et ita non est ipso
rihus a sensu errante, quia a phan- certior de immutabili qnod sit im-
tasiautente phantasmate pro re, mutabile, quam si continue muta-
tamen omnes propositiones posset retur. Hoc consonat primae ratio-
ipse formare de coloribus, quas ni Augustini ad qucestionem posi-
alius, immediatas, et
mediatas et ta:^, non quod sensibile semper
per immediatas ad mediatas deve- mutetnr, sed perinde est respectn
nire; et in nullius simpliciter de- sensns, ac si continne mutaretur.
monstrabilis notitia, deticeret, sed Sed contra hoc argnitnr sic :
13.

tantum incognitione propositionis Primo. qnia nnllns intellectus ju-

alicujus, qu?e non esset sibi de- dicat de actn sensus nisi per noti-
monstrative possibilis probari, sed tiam aliqnam acceptam a sensu,
tantum cognoscibilis ex frequen- forte veriori, et tnnc jndicat sen-
tia sensus, et conclusiones depen- snm nnnc non errare, sed si in
dentes ex tali propositione igno- omni actn sensns erraret, intellec-
raret. tns non haberet per quid judica-
12. Secundum ista videtur conce- ret sensnm nnnc errare. Respon-
dendum quod in nobis cognitio in- deo ad hoc, qnodintellectns jndicat
tellectiva sit certior simpliciter de actn sensns per notitiam ab
quam sensitiva, quod probatur; actn sensus acceptam occasionali-
tum quia de omni sensitiva potest ter, qnoad apprehensionem
vel
intellectus judicare, qualis ipsa simplicinm, non qnoad composi-
Co^nitio est; tum quia certitudo nunqnam tionem principiornm et conclusio-
^"certicr^ est in appre^iendendo verum, nisi nnm. Item ai^gnitnr sic Sensns :

sens^itiva.
^^^^^ sciat veritatem a pprehensam, semper est verus respectu proprii
vel sciat illud esse verum quod ap- objecti, licet non aliornm; actns
prehendit nam si opinando np-
; antem reflexus qni ponitnr in in-
prehendam prinium principiuni, tellectn non est verus, nisi a veri-
licet illud quod verum est, necessa- tate primi actus;
ergo propter
rio apprehendam, tamen non snm illnm actnm reflexnm, non estdan-
certus ; solus autem intellectus da major certitudo in intellectu.
judicando se apprehen-
i-eflectitur Item, qnare non potest Sensus
dere verum, et hoc concordat se- commnnis sic judicare de sensu
SeBsusuon(3unl?e rationi Au^rustini, superins inferiori? Respondeo qnod non
dis'ernit ^"

verum a positse ad qusestionem quod per tantnm propter actum reflexum

sensum non discernitur verum a
falso, non quin vernm apprehen-
dat, sed non potest jndicare illnd
esse verum, discernendo ipsum a
falso; tum quia sensus nunquam
danda est major certitudo intellec-
tni qnam sensni, sed propter com-
positionem et divisionem, qufe vel
nota est per se intellectui, vel ex
per se notis infertur, in quarum
 ;

QU^STIO IV. 59

nentra dopondet cognitio intcllec- sed circa alias conclusiones, qua- Quandoin-
tsllfiCtUS S6"
tus a sensu nisi occasionaliter ;
rum alinni notitiam non babet nisi quens sen-

per iioc pat(^t adaliud. Tteni8. IMiy-
sicorum, t. c. t2(). et 27. pnruui
ante illud, movenlnun, etc.
vocare sensum digniorem ratione,
et quod sufiiciens est fides contra
illos, contra quos ibi arguit, quia
a sensu errante. Sed adliuc circa tem,errat?
tales, licet aliquis sensus erret,
videtur tamen non oportet intellectum se-
qui, sed oppositum tenere si judi-
cet hunc sensum errare.
Sed quomodo judicabit, quis sen- 15.

videmus aliqua nunc quiescere, sus est verus, et quis errat^^ Res-
nunc moveri. Item, si secundum ponsio, Gandensis in Summa dicit,
Augustinum intellectus discernit quod omnis sensus est verus, cui
verum a falso, et percipit immu- non contradicit alius sensus ve-
tabilitatem sui cogniti, quaero per rior; vel ipsemet alias melius Quomodo
discenitur
quid ; aut pernotitiam acceptam a dispositus; vel notitia aliqua in- q|,^'
s aen.sus

sensu, et stat primum argumen- ab alio sensu gcofi^

tellectualis accepta
tum supra, quod omnis talis est
si veriorii vel eodem alias melius ^-^- ^/ *•
n. 11«
falsa, intellectus male judicabit; disposito. Sed quomodo judicatur
aut per notitiam aliquam innatam quis sensus est bene dispositus ?
non acquisitom per sensum, talis Responsio, per se notum videtur
non ponitur. quodnatura, ex quo est causa per
14. Ad primum horum dicendum, se et non libera, ut in pluribus
opnaan-Q"o<^^ diguius rationc est intellec- recte agit, et error sicontingat, in
m"ositio-^^^' ^"^ aliquid est per se notum, minori parte accidet quod ergo
;

ne. non sensus. Ad aliud dicendum sensus ut in pluribus dicit, hoc est
quod certitudo proprie, non est ni- verum.
si circa compositionem et divisio- Contra, unum non oportet plu- Reiieit
Uenricum.
nem, quse ad intellectum tantum ralitate judicare, quia tunc si tan-
Prima operatio
proprie pertinet. tum omnes alii
essent tres sani, et
intellectus semper vera est, licet infirmi, judicium sanorum refu-
sequens sensum errantem ita ; tandum esset. Item, semper visus
enim concipitur albedo, si visus errat de quantitate Solis et Lunse,
>prehfn- apprehendit illud esse album,quod fractione baculi
'
sequens
et aqua,
m in
etc. '

isumer-est uigrum, sicut si albedo conci- Item, per illam rationem superius
ntem ve-
ra. peretur a sensu vere vidente al- positam de simplici apprehensione
bum, quia suflicit quod species ve- intellec^us, videtur ostendi quod
re reprsesentativa albi, veniat ad sensus semper sit verus, cum ejus
intellectum, ad lioc ut simplici ap- apprehensio sit simplex, et illius
prehensione album vere apprehen- cujus liabet speciem undecumque
datur. In compositione autem et genitam. Hoc etiam conflrmatur,
divisione, sicut dictum est supra, quia sensibile agit secundum quod
errat intellectus sequenssensum est in actu, et sensus cognoscit se-
errantem, sed non circa prima cundum quod movetur a sensibili
principia, nec circa conclusiones, ergo semper vere cognoscit. Ad
quas ex primis principiis deduxit, primum non pluralitate sensuum
 . ;

60 LIP>. I. METAPII.

siinnl, sed plurnlitatc scnsatioiium rnm cst dc cognitionc scnsitiva,

hoc cst, qnia scnsns IVcqncntins qna cognoscitnr conjunctio termi-
ita scntiL Ucni. lirpc cst alia roiini- noinim cxtra. Scd ista cognitio est
tio acccpta a scnsn certiori, qnani occasio cognitionis principii, non
sit scnsns intirmi, i^cr qiiam jndi- cansa ; nnde indnctio est liic non
catnr sensnm intirmnm crivare. Ad simpliciter, qnia universalis forte
Visus non scciindum i)cr idcm, qnia sensns
errat circa
estprimaet immediata, singularis
propriuiu dicit distans minns apparcrc, ct tantnm per se ct mcdiata, ncc for-
sensibile.
ratio natnralis dicit, quia rcmotius tc prohatio dicitnr, scd manndnc-
agens, dcbilius agit, cum sit tinita:^ tio, quia quandocumqne iste intel-
virtutis. Ad tcrtinm conccdatur ligit principinm, magis adhaerct
conclnsio de sensibili proprio, ta- illi quam singulari indncenti.
men circa sensibile commnne et
SCHOLIUM v.
per accidens, vel in componcndo
ha^c illis, decipitnr sensns. Oceasione confirmationis secundi argu-
16. Itcm contra praedicta arguitur, menti posita^ num. 9. tota sequens disputatio
Conclusio
per sylJo- dicit Aristoteles 1. Posteriornm, t. de scientia, atffue de dependentia cognitionis
gisniuiii, inteUectus a sensu, vel ejus experimenlo,
principium C. l. Omnia cofjiioscunlur per s}/Ilogis-
cognoscitur inserta est, et nunc secundo respondet ad
per induc-
nvnn, vel per inducliomm ; conclusiones
primum modo expli-
principale, et licet in
tionem
per syllorjismum, principia per inductio- candi solutio videatur diversa, re tamen ipsa
nem, sed hoc tn negas, qnia princi- coincidit cum prima solutione. Qaod habet

pia notiora Snnt secnndnm tc sin- ^^^Uidem dato quod, num. 18. probant ista
argumenta tria E F G, per has litteras vult
gularibus inducentibns. Potestres-
significari tres instantias positas num 17.
ponderiadintellectnmejnsibi,qnod
contra responsionem ad dubium quomodo
sensus est necessarins propter no- ex eiTectu sensibili devenitnrin cognitionem
titiam terminornm. Unde univer- causa3. Solebat Doctor, ut hic advertit Mau-
salia non cognoscuntnr sine induc- ritius, argumenta et solutiones in margine
per litteras notare et computare. Explicat
tione, id cst, sine cognitione alicn-
optime ad secundum etsi non ita clare, qua-
jus singularis, quod non cognosci-
tuor gradus cognitionis et tres ignorantise.
tnr sine sensn in sensibilibns Ad lertium, iicet videatur supponere intellec-
ergo in illis si deest sensus deest tum agentem etpossibilem realiter distingui,
scientia. Non
oportet antem acci- tenendum est oppositum ex ipso 2. d. 16. et
Quodlib. 15. a. 1. de quo dixi comment. ad q.
pere inductionem ibi pro specie ar-
13. de An. concl. 4. Girca ea quse ibidem ait
gnmenti, saltem si sit argumcn-
de causalitate phantasmatis in intellectu vel
tnm; veritas prsemiss^ ruDn co-
e contra, vide comment. ad q. 17. de An. ubi
ernoscitnr a sensn. sed tantum a n. 5. contra Gajet. ostendo nihil causari

extremum COmpositionis accipitur ab intellectu in phantasia, neque e coutra

a sensn; intcllectus antem accipit Probabilius etiam esse ostendi phantasma

non efficere Phj^sice speciem intelligibilem,
idem, et facit compositionem ct
neque ad eam sic concurrere.
adhseret, ct indc argnit indnctive.
Contra; saltem prius temporc in- Ad primum argumentum princi-
tellectus adha?ret singulari propo- pale dicendum, quod ex multis sin- 17.

sitioni, anteqnam principio proba- gulainbus cum hac propositione,

to per indnctionem. Dic quod ve- natura agit, ut in pluribus, nisi impe-
 gU.ESTlO IV. Gl

diatur, sequitnr univei'salis ; U', si oL miilta alia; sed hoc non valct,
non causa impedibilis, sequitur
sit (liiia sola causa sine qna iioii, iiuii-

simpliciLer quod in omnibus. Ad (luaui pouit effectuui.

secundum dicitur, (|uod ex cogni-
Si dicas, quia Vyc^t prius naturaliter ip- 18.
tioue experimentali non sequitur Additio.
so D, unde hoc protjabitur^t Responsio, quia
cognitio laciens scire propler (piid,
B es' subsianlia, et D est accidens ; vel qiiia
sed experto quia, ita est de princi- B cst absolutum, D aulem non inest, nisi in
pio ; sufiicit, quia illud non cognos- romparatione ad allud ; vel quia B est
citur propter (jaid, et statim cognita actusprimus, D secundus, ut aliqua ope-
conclusione COgnitione cpiia est, ex- ratio ; vel quia B, ed propinquius alicui
perto datur occasio inquirendicau- fertio simpliciter primo. Qudere ad hoc con-
sam, et sic inveniendi proptcr quid, siderationes omnes tertii Topicorum, quse
sunt de comparatione magis minus.
x"effectu
^^ i-^^' consequens de omni, quoad et

ensibiii ni\necedens argumentum. Gontra, Item, dato quod in isto videas

ognosci- *

rcausa? quomodo ox efibctu sensibili deve- quod ad B sequitur D, non ad C,

nitur ad notitiam causso? Respon- nescis ita esse in omnibus, nec po-
sio, dividendo sic, in A sunt B C D, tes scire, sed tantum credere per
si vis scire quod est causa D B an argumentum a simili. Nunquam
C separa hic, ubi invenies B, sive ergo potest sciri aliquid esse ne
C. Si ibi D consequitur B et non C; cessarium, et per se causam alte-
ergo in A, B fuit causa D sic etiam ;
rius, et ita nihil sciretur. Dicitur
contingit causam cognoscere, si quod bene invenirelur per viam di-
plura essent conjuncta. Contra, visionis illud quod est causa neces-
volout B C D, ubique sint conjunc- saria effectus, sed non potest de-
ta, tunc non valet hcec via, Item monstrari ipsum esse causam,
pone quod ubi est B, ibi est D, et sicut probant ista argumenta ter-
non ubi est C ex hoc sequitur ne-
;
tia E F G, et ita aliquid scitur,
gativa, quod in A, C, non fuit cau- quia per causam cognoscitur, sed
sa D, sed non sequitur aftirmativa non scitur a me aliquid sciri a me,
quod B fuit causa D, propter fal- sed tantum hoc credo; non tamen
laciam consequentis. Habet enim est opinio quod hic sit causa hu-
antecedens aliam causam veritatis jus, sedestintellectus, quiasemper
duplicem, vel triplicem ; unam illud implicabitur in prsemissa de-
quod D sit causa ipsius B; aliam monstrationis etiam potissima^.
quod F B,et I^ sint duo eflfectus Unde quia per nihil potest probari
necessarii ejusdem causse, ita quod de causa immediata, quod sit cau-
neutra sit causa alterius, sicut se sahujus eifectus, ideo prsedicando
habet lucere et calere in igne. Ter- hunc effectum de hac causa, est
tiam quod B, etiamsi non sit prius propositio immediata in quarto
tempore ipso D, adhuc potestdici modo per se,ut calor calefacit, si
quod non est causa proprie, sed tamen per se potest inveniri sine
tantum est sine qua non, ut priva- necessario, sicut in causis non
tio in materia respcctu mutatio- necessariis naturalibus, scilicet
nis, intellectio respectu volitionis, qu£e sunt in pluribus. Item, adhoc
 ;

62 UB. I. METAPH.

possunt iinluci rationcs positae in ter quid, sciunt enim ita esse; et
4. hujus de veritate apparentium; per viamdivisionis quod prop-
scit
et hoc quoad apprehensionem sim- ter aliud nihil ita est, nisi propter
plicium, quoad probationeset nr- hoc; sciet ergo propter hoc ita
gumenta, quoduni dicitur demons- esse. Tertius vero applicando prin-
tratio, alii vero sophisma, vel pec- cipium sciet propiev quid^ ergo se-
care in materia. cundus est dispositus ad sciendum
19. Ad istam igitur rationem secun- propter quid dispositione propin-
Quatu^r
trradus dam principalem dicendum, quod qua, sed tertius propinquiori. Se-
\\ ires inexpertus demonstratione carens, cundus enim quasi immediate de-
ignorantioe ^c^j^j-^^j^^
crederct de conclusione monstrabit causam per effectum
quia est ; expertus vero demonstra- quem novit, et ex hoc ultra co-
tione carens, sciens quia esi ; certi- gnoscct effectum per causam sed ;

tudinaliter sine demonstratione tertius jam immediate per causam

cognosceret, quia videt, et cer- notam cognoscet effectum, nec
tus est naturam, ut in pluribus, tamen cognitio principii est causa
uniformiter agere et ordinate cognitionis conclusionis, sed dis-
principium vero intellectus sine positio conclusionis.
applicatione ad conclusionem, sciet Ad instantias respondeo, licet
^ ^^- ,

virtute, demonstrationem vero ha- procedant de causa reali, quam invenietu

. . mediumd
bens sciet propier quid. Ante istos diiiicile est probare quae cujus sit, monstrati
onis.
quatuor gradus cognoscendi con- tamen de principio sciendi. Divi-
clusionem, sunt ignorantia nesra- dendo enim multa prsedicata dicta
tionis, quando nec termini appre- de subjecto propositionis mediatae
henduntur; et ignorantia disposi- probandae, invenietur unum quod
tionis, quando scilicet oppositum mediat inter ipsum et praedicatum
'-/^ creditur; etmea ignorantia, quan- de ipso probandum, quod unum,
do neutro modo de conclusione an mediate, an immediate insit
opinatur, terminis tamen appre- subjecto, patebit ex ratione termi-
hensis, et propositione formata. norum, et similiter si prsedicatum
Cum primo autem quatuor dicto- sibi immediate insit, vel non.

rum graduum, ponatur opinio, Ad tertiam rationem principa-

quia assimilatur antequam
illi lem dicendum, quod \y ex potest
Gradusad- forte cst dubitatio ergo octo, vel
; notare causani efficientem ins-
ibi

^^^yarii*!^ novom sunt gradus in addiscendo. trumentalem, nec talem, qualis

Primus autem dictorum quatuor est notitia principiorum respectu
quantumcumque inquirat per viam conclusionis, sed minorem occa-
divisionis, aut per hoc, et hic, etc. sionalem. Principalis autem causa
in fine non sciet, sed tantum cre- efficiens in omni acquisitione scien-
det, nisi forte dividendo veniat ad tise tam hic, quam etiam conclu-
propositiones immediatas commu- sionum ex principiis, est ipse in-
nes, ex quibus illud quod credit tellectus virtute luminis natura-
deducat. Secundus vero per viam lis; propositio vero allcgata de

divisionis sciet conclusionem prop- efficiente, vera est de causa prin-

 QU^STIO IV. G3

cipaliori secnridnm Commcntato- movondo intellectum possibilem

rem 11. Sed dices, si in-
linjns. prcTter illam, qnnni liahet ixm' Ibi'-
tellectns sit principalis cansa in mam sibi impressam, illam antem
acqnisitione scienti?o, ant ergo ]ia1)ot in virtnte principalis agen-
intellectns agens, ant possibilis? tis.

Respondeo, qnod in demonstratio- Ad secnndnm istoi*nm trinm 21,

ne, intellectns possibilis est prin- dicitnr, qnod nltimns terminns

cipalis cansa, qnia in ipso est actionis intellectns agentis est
babitns principiornm et concln- nniversalitas, non antem terminns
niateiiec-sionnm.
us agens
sitcausa si
.

experimentnm
•,•,•,
Sed qnid bic? Respondeo
m sit parte sen-
proximns, qnem prodncit in nban-
.

tasmaLe, nt mediante illo indncat

DUtt^.^Vei sitiva, tnnc intellectns agens ab- ultimnm terminum, imo prodnc-
ossibihs.
g|.j.^}^i|- incomplexa, et intellectns tnm in pbantasmate est aliqnod
possibilis componit iUa, et adhae- lumen; imo simpliciter intellectus
ret illi complexioni per se, si est agens non causat nniversalitatem
principinm, vel ex cognitione sen- secundnm te, qnia primnm objec-
sitiva, quavidit extrema conjnngi tnm possibilis est singulare, sed
in singulari ssepe. Contra, igitur postea ex cognitione singularis,
notitia conjunctionis extremorum conferendo per convenientiam et
cansatur in intellectu possibili differentiam, abstrahit nniversale,
immediate a s^nsn, qnod est con- ita quod abstrahere est cognitiva
trapraedictasuperins. actio, qualis non est aliqua actio
Item, quod dicitur intellectum intellectus agentis. Ad tertinm
agentem abstrabere incomplex-a, istorum est dicendum, qnod omne
quaero si per talem abstractionem habens actionem, non in virtnte
aliqnid causat in phantasmate, ut alterius, in illa est principale
illnd instrumentaliter moveat in- agens ergo repngnare videtur
;

tellectum possibilem ;
et si sic, quod instrumentaliter agens in-
cum instrumentum non moveat qnantnm instrnmentum, habeat
nisimotum, prins natnraliter mo- aliqnam actionem propriam, non
vetur phantasma ab agente, quam in virtnte principalis agentis,
ipsum phantasma moveat possibi- unde debile videtnr fnndamentnm
lem. In illo priori aliqua forma Thoma3 de creatione. De hac autem
imprimitnr phantasmati ab intel- opinione, si forma aliqna phan-
lectu agente, illa non est nisi tasmati imprimatur ab intellectu
universalitas, qnia terminus actio- agente, et ad qnid ponitur intellec-
nis agentis est universalitas, si tus agens, pertractare proprinm
autem nihil causat in phantas- non est hic, sed in 3. de Anima.
mate, suum abstrahere non erit
aliqua actio vera. sgholium vi.

Item, si phantasma moveat in-

11 •! -1 .
In solutione sequentium argumentorum,
.,
. . ,
"^
tellectum possibilem
^
per mstru- .. ^^
habes
, ,. , ,
^
selectam cloctrinam. Ad quartum opti-
mentum, illnd mstrnmentnm nnl- me quomodo docens inducit disci-
expiicat
lamhabebit operationempropriam pulum ad assentiendum proponendis, et ad
 .

64 LJH. MRIAPH.
coneipieuduni ea, quio pioponunUir, si non de similibus, quia nec illorum spe-
habet disciprlu- propfias eorum specie.s.
cies ; ergo a nu\jori quomodo
AJ ciuinlum v:de In co.pore quiestionis
sciam? llosponsio. si similc illiusAn dojens
num. 4. et 5. Ad sexiura bene explicat scien- . , . , . causat spe-
tiam immutabilem acquiri posse de objeclo viderim, vel excedens, vel remis-ciem in in-
. ,
n ,
telleclu dis- , •
1 1

mutabili. quia lioj non movei. tx^^i^^ muca- suiii; poiesc tamen dicere illud de cipuii, si
bile, std qua naiura ; ei similiter species et quo miiii loquitur est huic simile,bereamT
anima. et si mutari po>sint ab esse ad non vel sic, vel sic se habere, ut for-
esse, generant scientiam immutabilem, id

est, non convertibilem in errorem. de quo

mem mihi aliquam phantasiam
vide eum num. 13. et q. 3. illius per compositionem, sicut
l. d. 3. q. 4. a. 3. a

prol. q. 3. lateral. explicat primo loco fuse a montis aurei. Alioquin si ex cogni-
5. §. Ad qua^stiouem quoinodo juxta mentem tis nullo modo possum ejus simili-
Augustini dicimur intelligere sinceras veri- tudinem mihi causare, nunquam
tates in regulis jeternis, etiam-i eas nostris
addiscam, nisi habitum vocalem,
viribus cognoscamus, quidquid dicat Henri-
cus, contra quem ibi late disputat circa id
sicut cnecus natus de coloribus
quod hic dicit, num. 2i. virtutem superio- potest habere.
rem sensitiva. nempe intelleccum judicare Ad quintum principale dictuin
de bona, et n^ala dispositione sensus. Vide est superius in sohitione quaestio-
eum 1. d. 3. q. art. 2. num. 11. ubi explicat
nis, num. 4. el 5. quomodo una
quomodo intellectus corrigit sensus exter-
nolitia sensitiva surdcit ad noti-
num. li. ubi ait intellectum
nos, et art. 3.
cognoscere quomodo phantasia est male dis- tiam principii. Si ultra intellectus
posita, quomodo sensus decipitur, vel non. abstrahat et componit ad notitiam
Quod hic tangit in fine. dixi fu.>ius Comment. conclusionis, magis valent plures '^Jadt^co-
ad q. 10. de An. c'rca rationem ejusadoppo- ^."oscere
memoriae, et plura
^ experimenta,
i '
quia, et m-
situm a num. 7.
ut facientes co<:jnoscere quia, qui^ere
*-" '
et
propter
^ 22.
Quomolo
xd (raartiiiii principale "^
dicen- inquirere propter qaid. De multis quidM. 7.

docens du- cUim, quod Plato docuit puerum. autem accidentibus speciei ejusdem
cit audien- ,,.,., .
o l
in eodem subjecto, habetur in qua-
. i
tesad as- jsihil enim potest docens lacere
quo ad assensum praebenduin com- dam qu?estione luijus libri.
plexis, nisi debito ordine pro pone- Ad sexiuin principale, quod est
23.
re illa principia nota discipulo, et de 83. Quaestionum, scilicet quod
alia sequentia ex ipsis in illo ordi- de sensibilibus, et mutabilibus non
ne quo sequuntur, et ille sic pro- poLest esse veritas certa. Aristo-
positis, propria virtute intellectus teles contra hoc arguit 4. hiijus
acquiescit, quia syllogismus per- c. 5. t. c. 62. et seqq. quia motus
fectus nullius eget. Sed quomodo sensibilium est per se sensibilis;
docenscausat speciem in intellectu igitur aliqua veritas potest haberi
discipuli: alicujus sensibilis, quod per sensum de sensibilibus conti-
nunquam discipulus sensit ? Hic nue motis, hsec scilicet quod con-
species est necessaria. non tantum tinue moventur. Similiter non
ad scientiam: sed etiam ad creden- seinper continue moventur secun-
dum magistrO; puta aliquis docet dum omnia. enim non continueMuLabiie,
Sol
me de colere Indico, vel alio con- movetur secundum substantiam. immu'.abjii
simili ;
quomodo credam sibi, cum neque secundum lucem, secundum 5. sco:. 1.

'^"*'
nullam apprehensionem habeant quam est sensibilis; ergo secun-
"^' '"'
 QU.ESTIO IV. 65

dum aliquid sensibiliter cognosci- percipiam quomodo se liabet pro

bile est permanens, licet feratur tunc.
Contra, probaretur quod co- 24.
continue, multa auteni sunt ibidem sic

adhoc. Item, secunda ratio Augus- gnitio intuitiva intidlectus in pa-

tini videtur quserere, quare magis tria, non percipit immutabilitatem
sanis credendum est quam inlir- objecti, quia non est per demons-

mis et furiosis, vigilantibus quam trationem, nec scit videndo quod

dormientibus? Unde ad rationes sic est, nisi pro tunc quando videt.

illas, ut sunt rationcs, dicendum

Responsio, intellectus non videt
quod nec sensibilia omnia conti- immutabilitatem Dei, quia semper
nue moventur secundum omnia. continuatur actus visionis tunc ;

nec ita imprimuntur species, ut etiam in primo instanti non vide-

ab ipsis phantasmatibus non pos- reteam, sed ipsa immutabilitas est
sit discerni, quando objectum est unum visum intuitive, sicut et bo-

prsesens, et quando non, prsecipue nitas. quoad primam proba-

IIoc

de sensu particulari, qui non te- tionem Augustini, non sit de intel-
net speciem in absentia sensibi- quoniam in Iioc
lectu, sed de sensu,

lis. Sed ad auctoritatem Augus- non possum intelligere rem secun-

tini salvandam, dici potest, quod
dum quod semper immutabilis est,
et ejus immutabilitatem. Quoad
sincera veritas non cognoscitur
a sensu, ita quod sensus percipiat
secundam probationem Augustini
immutabilitatem veritatis quam dicendum, quod forte sensus non
apprehendit, nec objectum inquan- reflectitur supra speciem, et ideo

tum immobile; sensus enim non non discernit utrum tantum specie
percipit nisi prsesens, et dum est informetur, vel utrum objectum
prsesens, et ideo non cognoscit sit prsesens specialiter de phanta-

ex se aliquid se habere, nisi dum sia. Similiter etiam de sensu exte-

pr^sens est, et non semper prse- riori, quia secundum aliquos ex
sens est sensui corporali, nam de vehementi imaginatione, potest
isto sensu exponit se Augusti- species imprimi imaginati in sen-

nus Re^tract. 1. c. 25. ideo non sum, sed est alia virtus superior
semper judicat
ipsa sensitiva, qua3
percipitur hoc ita semper esse.
^le bona et de mala dispositione
sus non
Posito etiam quod semper conti-
cipilini-
-r. ,^^o r^\^'n^ AA nhiP<-- sensus. Ad rationes dicendum est
(ililatem i.

nuaretur visio mea ciica •

oDjec- ,
, -
. . ^ •

)jecti (
secundum Aristotelem ibi, quod i

sicut m primo mstanti, non

. . . • •
+.^v.+^ >.^r.
tum,
^^^ , i •/• i
bene concludunt quod non sit mi-
i
'
.,. A , . •

T^prcinio immutabilitatem
peioipiu iiiiiii-iu A, quia i
.

possibile esse aliquam veritatem

pro tunc non percipio A, nisi quo- ^-^^^^^^^„1 de sensibilibus, quod im-
modo A se habet pro tunc, quia pQ^^i^^p [\\[^ contra quos arguit,
non percipio nisi ipsum, ut tunc ^^^ illam veritatem sinceram
cst prsesens ; ita etiam in tota ^gg^^ g^yg ejus sinceritatem, sive concordat

visione quantumcumquc continua- inimutabilitatem, a falso dis-^^^"ri- et

ta, nunquam percipiam

immuta- tinctam, non percipit sensus, sicut
^^^^^'''

bilitatem A, sed pro omni nunc dicit Augustinus, unde sibi non
Tom. VII.
 ,

C6 LIB. I. METAPH.
Asensunon obviat Aristoteles. Aliter expoiii- illud, cujus
informatur, specie
est sincera
veriuis, tiir sic : A sensii non est ex})ec- licet non ab objecto extra. Dico
expoaitur. .
• ,

tanda sincera Yeritas, tanqiiam a igitur ad propositum,quoad sensus Sensus

•11 i-L • decipiti
causa principali etiectiva sed ta- nunquam iUuditur, mquantum ,

men a cognitione sensitiva, iit

;

•.•,n
vit
,
intellectui, quoad simplicium
, .
i-.
ser- utdesei
intellecl

ab occasione acqiiiritur sinceritas apprehensionem nec quoad prin- ;

veritatis et immutabilitatis, quia cipiorum piumorum veritatem, sed

omnis nostra cognitio ortumhabet
a sensu, licet non totam vel tota-
lem causalitatem. Tamen dicitur
quod Philosophus loquebatur se-
cundum cognitionem naturalem eo
Quomodo niodo quo expertus est Augusti-
conclusionum quamdiu illa^ ex pri-
mis principiis non inferuntur.
ANNOTATIONES.
; Sequilur quarta qucestio de generatione ^^-

aiiqmd in
regulis ie-
j^^g yero dc quadaui cognitione
~ i
arlis ex experimentis. Ubi adverte, quod
ternis? superioruui in divinis vel regulis
1. d. 3. ^ " multum varie in originahbus habetur ht-
<!• ^- seternis, in quibus solum perfecte tera hujus qu^cstionis et admixta mukis
videtur verum, quia ill^o sunt re- additionibus et Exlra. Inter argumenta
guLne judicandi de omni vero, per- enim principaha solent poni quicdam ra-

fecto judicio, et ad illas non })er- tiones pro opinione Platonis, qua3 sic

tin^it cosnitio nostra sensitiva. incipiunt : Item aliud avgumentum ejus, 1.

25. Notandum autem propter dicta, Poster. etc. usque ibi : Item non videlur
sZ^errlu quod potest quis dubitare si sensus ex littera, et quia inh^a in corpore qua3S-
sanus et non impeditus per indis- tionis habentur, ideo superilua esse cen-
positionem organi, possit impedi- sentur in pede, quare ipsa penitus omitte,
ri vel illudi per informationem Infra in principio solutionis ibi : Sed
speciei sine praesentia objecti, si- hoc non est verum, usque ibi, ubi scien-

cut si informaretur ab objecto dum, etc. ponitur esse additio, et aha

pra3sente, sive illa species insit parum post ibi, Jioc dubium est, etc. us-
organo ab aliquo illuminante im- que ibi : Non possunt intelligi nisi, etc.
mediate, sive a phantasia forti; omnia tamen notanda sunt.

saltem nunquam videtur sic illudi, Inh^a post solutionem secunJam princi-

quoniam sicut movetur immediate pahs ibi : Quod autem simile sit de uno,
scilicetper speciei informationem, etc. usque ibi : Contra, quomodo ex ejfec-
sic sentit. Quandoque tamen errat tu^ etc. in quarta columna sequenti,
circa hoc, a quo illa spccies cau- totum ponitur additio et Extra, omnia
satur, et in quo fit, dum forte tamen lege. Voluerunt etiam ahqui litte-

albedo vel aliquod alterum subtile ram plerumque iham hinc inde transmu-
interpositum visui et corpori ni- tandam esse in qua^stione ad varia loca,

gro videtur, et creditur illud cor- sed satis bene ordinatur.

pus esse album; quandoque autem Communiter ibi inh^a : Contra ergo
organum est indispositum perqua- scicns scit se scire, etc. usque ibi : Contra
litatem intrinsecam impedientem Platonem, etc. ponitur Extra; ad motivum
operari, ut lingua febricitantis et in se facihter respondetur de cognitione
oculus irati, adhuc autem sentit viai,et ignorantia ejusdem diversimode in j
 QIJ^STIO V. 67

Apostolis, quod etiam iiifertur in princi- positum, et singularis doctrina, ideo, etc.

pio, potest concedi. Infra ad finem qua^stionis ibi : Nolan-

Illa etiam littera infra i!)i : Ad pri)in(ni dum autciii, etc. usque in finem dicitur
argumenlum principalc, etc. usque ibi : esse Exlra.
Conlra, quomodo ex cffcctu sensibili, Determinatio Doctoris in hac qusestione
etc. videtur omnino superflua sed posset satis clara est, sed pro majori fortitudine
addi ly alilcr. Incidentaliter enim post et declaratione eorum, quce tangit hic,

solutionem secundam principaHs, prius qufere eam in 3. dist. primi, q. 4. et 3.

introduxit totam illam disputationem su- dist. ^. q. finali. et 9. dist. ejusdem et 14.

per quam notavi, addilio vel Extra prius. d. 3. et 4o. 4. et collige plura singularia

27. Adverte infra ibi : Dicitur quod hene exprocessuquoestionishujus ubiqueutilia.

inveniretur, etc. et sequitur sicut pro-
Ad agere qnidein igitiir experien- Ex textu
bant ista argumenta tria inaliquibus libris p''^^^°^-
tia nihil ab arte difibrre videtur,
sequitur ibi EF G, quod consuetudo hujus sed et expertos inaf^is proticere
Doctoris erat notare argumenta in margi- videmiis sine experientia ratio-
nibus, et solutiones ahquando per hujus- nem habentibus.
modi litteras, vel saltem computare, maxi-
me in hac Metaphysica et Theorematibus,
QU^STIO V.
unde insurgit maxima intricatio litterse,

et obscuritas; quia scriptorum negligentia Utrum expertus non hahens artem certius
et longitudine temporis, omissum est sic operetur quani artifex inexpertus?
assignare, diligens ergo lector advertat ad
Arist. hic cap. 1. D. Thom. ibid. lect. 1. Flandr.
singula.
q. 5. art. 1. et 3. Fonseca cap. 1.
Infra etiam super illa littera : Ad istam
ergo rationem secundam, etc. usque ibi : Videtur quod non, G. Ethic. cap. 5. i.

Ad tertiam rationem principalem, etc. et 6. Sicut prudentia est hahitus cogno-

ponitur Extra in aliquibus, sed est sin- scitivus circa agihilia, ita ars circa facti-

gularis solutio et subtihs; et secundus hilia, sed nuUus certius agit circa
modus dicendi ad argumentum secundum agibilia quam
prudens; ergo nec
principale superius propter instantias om- circa factibilia quam artifex. Item,
nes vitandas, igitur legatur; mulia nam- agens per cognitionem quanto cer-
que hic assignanda duxi Extra et addi- tius cognoscit, tanto certius opera-
tiones, quce tamen in originali impresso tur; sed artifex certius cognoscit,
omisi assignare. quia cognoscitper causam ei prop-
Consequenterparumpost ibi:>Sec/c/2ce5, ter quid, expertus autem soluin
etc. usque ibi : Ad quarlum principale, quia; Ad hoc dicitur,
ergo, etc.
etc. ponitur Extra. Et ad objectionem quod argumentum procederet, si
primam trium, quas ibi inducit, quam non artifex certius coofnosceret singu-
solvit facihter, dic ex preecedentibus quod lare, circa quod est operatio per
illud quod infertiir non est inconveniens se quam
expertus, sed non est ita ;

sane exponendo. sed artifex certius cognoscit uni-

Deinde \h\u\kd. : Scd quomodo docens, versale quam expertus, expertus
etc. usque ibi : Ad quintum principale, autem certius singulare, circa quod
etc. assignatur Extra, satis tamen ad pro- est operatio per se, et ideo certius
 GS LIB. I. METAPll.

operatur expertiis qiiam artife::. scire potest dici speculativumrespectu pri-

Contra, tiinc videtiir qiiod artilex mi modi, et sic intelligatur responsio ad

non cognoscit particulare per se, primum argumentum prsecedens. Ad secun-
dum istorum, scire praclicum primo modo,
quod est contra aliquos; vel si sic,
cst pe>' se circa singulare, sed secundo modo
argumentum procederet, quiatunc potest esse circa universale; falsum est
cognoscit particulare propfcr cjuiil, igitur quod nihil per se intelligitur nisi
sicut universale, quod non facit universale. Vel dic quoi scire practice pri-

expertus, et per consequens, tunc mo modo, nunquam acquirtur nisi per

certius cognoscit operabile, et sic experientiam unde est ejusdem potentiae,
cujusest cogn'tio experimentalis, putaforte
idem quo 1 prius.
cogitativas potentiae; sed scire practicum
i:XTRA ftom, qui perfectius scit quidditatem ali-
secundo modo, est in intellectu extendente
cujus, perffctius scit illud, sed artifex scit
cugnitionem ad universale operabile.
quid es' sanitas, perfectius quam exper-
Oppositum vult Philosophus in
2. tus; ergo scit perfectius sanare. Prohatio
littera.
minoris, quod qiiid esL sanationis, est uni-
versale, et per se etiam respicit objecftim SGHOLIUiM I.

universalcy tale marjis scitur ab artifice,

Responsio, vera est major d^ scire specula- Expertum sine arte certius operari artifice

tive; et minor similiter iiiexperto, quia liic universale, iUe singula-

in conclusione,
quando scire construitur cum re considerat. Quod vero singulare sitper se
infinitivo
cognoscibile tenet Scot. 2. d. 3. q. 6. ad se-
ex communi modo
significanfe operationem,
cundum, et q. 8. ad2. etq. li. ad 2. et tradit
loquendi, non potest sumi nisi pro scire
ex proiesso 7. hujus q. 15. et q. 22. de Anima,
practico, ideo non sequitur. Si autem
ubi vide nostrum Gommentarium. Quod ait
conclusio intelligatur de scire speculative
in fine habitum in membris ponendum esse,
sumpto, concedatur. Contra istud, artifex docet 3. d. 33. ad3. idque tenent Occham,
inquantum talis non cognoscit sp-culative, Gabr. Major, Palac. Henric. quos ibi citavi
sed practice, quia ars est habitus cognosci- in scholio, num. 17. vide Anton. Andream
tivus practicus; ergominor vera est de hic q. 6.

cognitione practica, et major vera est de

utraqucy c^uacumque enim notitia cognosci- Responsio, planum est quod ex- 3.
tur perfeclius c^uid est aliquid, eadem pertus certius operatur artifice
cognoscilur illud perfectius; ergo conclusio inexperto, quia cognitio experi-
eritverade practica. Item, scientiapractica mentalis est per se singularis, circa
si est habilus intellectus, objectum per
et
quod est operatio per se; cognitio
se intellectus est universale; ergo scientia
autem artis est universalis per se,
practica magis est circa per se objectum
et si est singularis, lioc est ex con-
universale quam singulare ; et sequitur
sequenti et peraccidens; quia igi-
propositum quod perfectiorem scientiam
practicam habet, c^ui cognoscit per se uni-
tur expertus certius cognoscit
versale. operabile quam artifex, ideo cer~
Adprimum, scire practicum tius operatur, et hoc est quod dicit
es^ duplex,
scilicet scire operari, et scire ordinatum Philosophus in littera Si igitur sine :

Practicnm
tlupliciter ad operari. Primwm est proprie practicum. experimcnto rationem quis habeat et uni-
sumitur,
Scot. 1.
Secundum communiter practicum,
dicitur versalc quidem cognoscat, in hoc singulare
d. ^9. et
q. 4. prol.
et sic secundo modo omnis artifex scit ignoret, muUoties quidem curatione p)ecca-
n. 44. practice, non primo modo. Secundo modo, bit.

j
 . ;

OU^STIO V. 69

Ad argumenta : Ad primum di- contingit essc pcrfecte expertum,

cendum, quod in aliquo est simili- nisi pcr se cognoscat singulare,
rudentia tudo, scilicct ouodsicut prudcntia
^ qnia cognitio experimentalis est
3n ei^tsine
•xperien- cst habitus
cognoscitivus circa
*" per sc ipsins singularis. Ergo arti-
a, ars sic. .1 ., • . « .1 .,
agiDilia, sic ars circa lactibilia; (^t
fex cx hoc qnod cst artifcx, non
est in aliquo dssimilitudo, scilicct
oportct quod cognoscat opcrabile,
quod ipsa prudentia non generatur
sicut expertus cx lioc quod cst
in anima nisi cx actibus nostris,
expcrtus, ct ita salvatur intentio
ideo nullus cst prudens quin fuei'it
Philosophi.
expcrtus; ars autcm gencratur
Contra, si arlifex applicando artem ad KXTIIA.
per experimentum ct pci' doctri-
diversa singularia, ui per se intelligibilia,
nam sine experimento, ct sic potest
po'est (le iUis habere dnas intellectiones per
ali({uis habere artem, qui non cst
se, et ex multis actibus generatur habitiis
expcrtus, ct sic minus ccrtc opc-
ergo potest per se de illis habere duas ar-
rari quam expertus, cum minus
tes, quod videt?ir impossibile. IIoc autem
certe cognoscat operabile per se.
tangit si singulare possit per se intelligi, et
Ad aliud sicut prius.
ad argumenta qux ad hoc et ad contra-
Ad argumcntum in contrarium,
primo ostenditur ex intentione Plii- rium illius scripta sunt in 7. in q. utrum
singulare per se intelligatur.
losophi oppositum, scilicet quod
singulare potest per se intelligi, Tamen ex hoc non sequitur quin Arlifex ex-
perlus per-
quia si certius agit, qui phis pcr se possibile sit artificem ita per se et lectus co-
gnoscit sin-
cognoscit singulare; ergo agcns, perfecte cognoscere singulare, si-
gulare, (jua
tantuui
ut Dcus ct Angclus, quod certissi- cut expertum, si applicet cogni- expertus.

inguiare me agit, certissime cognoscit per tionem universalem, quam habet

i^iuei^h^i. se singulare et maxime;
'^^•.j^/g. aliquod agens certissime, quod
'if;n%. tantum habet cognitionem intel-
lectivam, quia non habet aliam;
ergo tale per sc cognoscit singula-
re. Tunc ad formam rationis
quod artifex ex lioc solo cst
tur,
perfectus, quia habct pcrfcctum
habitum in universali; potcst au-
tcm habere perfectum habitum in
universalinon applicando adsingu-
lare, quia secundum Philosophum,
itur uni-Pi'"inio Priorum text. com. 20. con-
jnoi
'^"!ato' venit scire in universali, ignorare
njjulari.
autem in particulari; ergo possi-
bile est artificem esse perfcctum
artificem, et tamen per sc non
cognoscere singulare circa quod
est operatio ; expertum autem non
scd est ad singulare. Est ergo comparatio
Philosophi intelligenda de istis
habitibus prsecise comparatis ad
illa, quorum sunt principiacognos-
cendi ex se, non autem de his, quae
dici- possunt cognosci ab habentibus
istos habitus, per applicationem
istorum habituum ad alia. Aliter
dicitur, quod in singulari, circa
quod est operatio per se, sunt mul-
ta praeternaturam illiuscommunis
individuatam, quae m.ulta diversifi-
cant actionem. Aliter enim oportet
agere circa hunc infirmum in hoc
loco et hoc tempore, quam circa
illum infirmum eadem intirmitate
in specie, in alio loco et in alio
tempore; ista enim annexa cognos-
cet expertus ex multiplicata cogni-
 70 LIB. 1. METAPU.

tione singiilariiim ot in se, et hilVa ponitur quoddam Extra, quod sic

quantum ad annexa. Hic autem incipit : Contra si artifex, etc. usque il>i

annexa non oportet artiricem ex inchisive, singulare per se intelligatur, et

hoc solo cognoscere quod est arti- sequitur immediate in ahquibus, tamen
fex, quia licet de per se singulari ex hoc, etc. in ahquibus vero ahter dici-

possit cognoscere propfcr (pdd si tur sccundum quod diversimode in origi-

applicet, nontamen de annexis per nah!»us locatur. Sententia Doctoris in hac

liabitum artis; ideo expertus cer- quipstione clara est, httera diversimode
tius singulare cognoscit inquan- ordinatur in diversis hbris, sed satis bene

tum operabile, quia inquantum est hic habetur.

annexum illis accidentibus, qu86 Uherior curiosa investigatio in duabus

Daturha- variaut actionem. Quidquid sit de his qu?estionibus quaeratur apud antiquos

membrk coguitio^^ie artis et experimenti, ex- Pbilosopbos et Medicos, sed minime dese-

frequenter agere, habet ratur veritas Scotica ubique.

^'^scot?3.* p^i'tus ex

^•^•*^^- habitum in potentia motiva, qua

Actus autem et generationes
exercet operationem; vel forte in onmes circa singulare sunt.
membro quo agit, ut citharista
exercitatus in manu, talem non
habet artifex inexpertus, multum QU/ESTIO VL
illa facit ad expedite agendum.
Utrum omnes generationes et actus sint
circa singularia ?
ANNOTATIONES.
Arist. hic cap. 1. D. Thom. ibid. lcc.t. i. Flandi*.
Sequitur quinta qufestio de comparatio- q. 5. art, 2. Fons. cap. 1. q. 5. sect. 1. 2. et 3.
Hurtad. d. 8. Phijs. sect. 3. subsect. 3.
ne artificis inexperti ad expertum non
artificem in operando, in cujus principio Quod non, actus intelligendi est
post secundum principale, et repHcam proprius actus scientise et artis, et
ejus in ahquibus originahbus, in ahquibus tamen nonest circa singulare, sed
vero ad finem ejus, ponitur unum Extra circa universale dum intelligitur.
vel vacat, quod sic incipit : Quocl singu- Item si sic ergo singulare est per
;

larc per se intelligitur patet, etc. usque se subjectum motus et generatio-

ibi inclusive : Tanto perfectius cognoscam nis, et talium passionum, et sic
universale, sed quia totum habetur infra solum per se insunt singulari; er-
in 7. hb. q. 14. hcet ahquahter variatio go ill?e non possunt per se esse
hinc inde in httera, ideo bic omittatur, passiones demonstrabiles de aliquo
sed non minus valeret hic quam ibi, quia subjectoin scientia, cum singulare
qusestione 15. sequens ibidem satis est ad non sit per se subjectum alicujus
propositum. artis sive scientiae, quia secundum
Tertium etiam argumentum principale Porpliyrium c. de Specie, singularia
ibi: Item qui perfeclius scit quiclditateni, rclinquenda sunt ah arte. Item, sicut
etc. qufe sequuntur usque il)i : Opposifum ex unitate per se objecti, vel diver-
vult Philosophus, etc. ponitur Extra ab sitate, est unitas vel diversitas ac-
aliquibus, veladditio, httera tamen bona, tus, ita ex unitate vel diversitate
ideo legatur. actus, est unitas vel diversitas
 QU^STIO VI. 71

potentiae, tunc singiilare sit

si Dicendum quod propositio ost 2.

per se objectum actus ergo alius ; vera de actibus transeuntibus in

est actus circa hoc singulare et extrinsecum, et hoc de illis secun-
illud, et per consequens alia po- dum quod existunt extrain rebus,
tentia, et sic alia est potentia, non de illis secundumquod conside-
qua videtur hoc album et illud r«nntur a ratione.
album, sicutaliuset alius est actus. Duodicuntur glossando pro-in Qiionio^lo
actiis siint
Item, Socrates per se sanatur, So- positionem. Probatio primi, quia circa sin-
y:ulare ?

crates per seest homo ergo homo ; cum actio transiens in extrinsecum
per se sanatur sed homo non est
; sit per se singularis, et existat in

per se singulare, ergo non omnes aliquo sicut in subjecto, oportet

actus sunt circn singularc per so. quod illud in quo existit, sit per se
Item si sic, aut circa hoc singula- singulare; singulare enim non
re tantum, aut cir*ca singulareabs- existit in subjecto universali. Non
tractum ab hoc et ab illo. Si pri- sic deactu manente inagente, quia
mumdetur; ergo non circ n aliud. non est in objecto circa quod est,
Si secundr.m detur; ergo circa et ideo talis actus singularis est,
universale, quia singulare abstrac quia est in singulari subjecto, sicut
tum ab hoc et ab illo, est univer- patet de intelligere, licet objectum
sale. circa quod est, sit per se univer-
Ad oppositum est Philosophus. sale. Sed haec probatio non valet
SGHOLIUM I.
si sit omnis actio in agente, ut in
subjecto.
Actus transeuntes versari circa singularia, Per hoc patet ad nrgumentum
immanentes autem posse versari circa natu-
primum, quod propositio non in-
ras communes seu universales negative.
telligitur de actibus manentibus
Tangit an actio sit in agente, et affirmative
resolvit 4. d. 13. q. 1. n. 14. et q. 7. de An. in agente, cujusmodi est intellige-
ubi id fusiiis explicui. Ad tertium qiiomodo re. Ad secundum dico, quod qnod-
unitas potentise vel actiis sumitur ex objec- libet moveri in natura, est in ali-
to. Vide ipsum 4. de. 14. q. 2. num. 6. et 1.
quo particulari, tamen ex hoc mo-
d. 3. q. 3. ad 1. pro opin. et 2. d. 16. ad. 2. et

d. 24. quses!:. 1. ad 1. Dicendum quod tan-

veri et illo potest abstrahi unum
tum extrinsece seu causaliter, et quan- commune moveri , et illud potest
doque tantam, non semper ut si sunt di- esse passio demonstrabiUs per se
versi generis, ut sensibile respectu sen- ^^ p^-j^^ ^^ ^l^^^^ subjecto COm-
sus et intelligibile cum hoc respectu
intellectus, de quo Doctor d. 9. 3. ad 1. de
muni in aliqua scientia, cujusmodi
quo late egi disp. 1. de An. sect. ult. Ad- est subjectum Philosophise natu-
verte quod Doctor hic num. 6. negatexpresse ralis.
universale a parte rei, quod etiam habet 2.
mul- EXTUA.
Quod probalur sic, quia quod inest
d. 3. q. 1. et 6. do quo etiam fuse agit 9. hu-
tis univoce, et nulli eorum per allerum,
jus q. 13. et 18. unde mirum
etalias pas.sim; Quodcim-
oportetquod primo insit uni communi illis^ quri inest
est, quomodo multi tribuant ei, quod posue- multis, per
per cujus naturam insit illis multis. Con-
rit universale a parte rei, hic disserit sine aliquod

resolutione, an intellectus agens, an veio tra, tunc non magis est actus alicujus sin- comiiiunj
ine&t.
possibilis, universale fabricet, de quo lib. 7. gularis, quam quodcumcfae accidens reale,
q. 18. ut albedo ;
quodlibet enim tate ut existit
 72 LIR. I. METAPll.

in re^ sfngiilare est, et alicujus sfngiilariS' jectum sensus, secundum qnod est
3.
Ad tertiinn dicendiim est, qnod objectum sensus, prsecedit actum
non ex qnacninqne diversitate vel sensus ergo secundnm istam ra-
;

nnitate objecti, vel aetns, seqnitur tionem, praecedit actnm intellec-

diversitas vel nnitas potentisC; sed tus, et quidqnid est prius priore,
ex iinitate vel diversitate secnn- est prius posteriore objectnm au- ;

dnm genns. Qnodconfirmatnr, qnia tem est sensus, secundnm quod

sicnt potentia receptiva materiao nnitatem habet generis ex respon-
respcctn formarnm est eadem res- sione, qna) nnitas est unitas uni-
pectu omnium formarnm ejnsdem versalis.
generis, sic et potentia cognitiva Tertium inconveniens est, qnod 4.

respectn objectorum. Probatio potentiae cognitivse sit aliquod per

prinic^ie partissimilitndinis, qniain- se objectum,secundum aliquam ra-
ter omnes formas ejnsdem generis tionem, secundum quam impossi-
est transmutatio ex 10. hujus, text. bile est illam potentiam cognosce-
com. 12. transmntatio non est in- re illud objectum per se. Probatio
ter formas, nisi qnia habent idem consequentise, sensns nihil
qnia
susceptivum per se. Conflrmatur cognoscit nisi sentiendo scntire ;

etiam per Philosophum 2. Poster. vero est solius singularis per se,
in fine, dicentem quod sensiis csi uni- sicut dicit responsio, et Aristote-
versalis ut hominis, non Callice homi- Anima, text. com. 60. Con-
les 2. de
nis, sentire vero singularis. tra primam confirmationem istius
Contra istud, ex hoc sequuntur positionis, licetidem sit subjectum
tria inconvenientia. Primum, qnod omnium potentiarum, quse sunt ad
aliquid secundum rationem uni- formas ejusdem generis, sicut pro-
versalis, esset per se objectum bat ratio (alioquin non esset trans-
sensus. Probatio conseqnentiae-, mutatio per se inter illas) tamen
objectum secundum unitatem gc- non oporLet eamdem esse poten-
neris, est per se universale. Pro- tiam respectu omnium illarumfor-
batio falsitatis consequentis, quia marum, imo oppositum videturse-
tunc non distingueretur sensus et cundumPhilosophum. 3.Phys.text.
intellectuspenes objecta secundum com. 10. dicentem Si posse sanari et
:

rationes formales, sic quod pro- posse cegrolare essent idem, sanitas et

prium esset intellectui esse circa cegritudo essent idem. Ex quo mani-
universale, quod est contra Philo- festum est, quod potentise distin-
sophum 2. de Anima, t. com. 60. guuntur secundum distinctionem
Secundumest, quod universalitas actuum, non solum genere, sed
prsecederet omnem operationem specie, quia sanitas et segritudo
intellectns, quod est contra Com- snnt ejusdem generis, ita quod in-

mentatorem 1. de Anima, com. 8. ter illa per se transmutatio est.

dicentem : Intellcctus est qni facit uni- Contra secnndam confirmaticnem
versalitatem in rchus. Probatio con- de 2. Poster. in lib. 1. c. 1. de Som-
seqnentise, quia sentire in nobis no et Vigilia habetur : Cujus est ac-

prsecedit omne intelligere, et ob- tus ejus cst potentia ; ergo, etc. Item,
 OU^STIO VI 73

seqiiitiii'. qiiorl non sit i lem objec- quia scilicet per ipsam non salva-
tiim potentice et actns, et ita non tnr difflcnltas de objecto sensus.
distinguuntnr potentiae per actus, Contradictum in solutione ista, 6.

sicut actus per objecta, quod est arguitur sic : Si illud unum est
contra Philosophum 2. de Anima, aptum natum pra^dicari de pluri-
text. c. 33. bus; ergo est actu universale. Res-
5. Ad primnm istorum duorum, ex- ponsio, verum est aptitudine re-
ponitur propositio Philosophi de mota, sed aptum aptitudine pro-
])otentia, (luae. est ordo ad actum, pinqna ex consideratione intel-
flt

sicnt potentia et actus sunt difFe- lectns, et hoc est quod dicit defl- Universale
non esse a
rentise entis quia illo modo idem
;
nitio de multis, etc. Contra, il- parle rei.
8cot. 2.
subjective vel objective, est in po- lud objectum unum realiter, aut d. .3. q. 1.
et 6.
tentia ad aliquid, ct postea in ac- est singuhare; aut universale, (non
tu secundum illud, non de potentia videtur possibile ponere medium,
cognitiva. Exemplum de potentia a nuUo enim Philosopho ponitur
operativa non valet, cujus est po- medium) sed non universale
tentia operativa, ejus est agere per te; ergo singulare, et tunc
ut subjecti, si actio sit in passo. sicut prius, respectu diversorum
ex Phys. text. com. 18. Dico igi-
3. singularium diversae potenticT. Ad
tur aliter ad argumentum, quod istud argumentum nota, quod Avi-
nnitas objecti sensus, non est ali- cenna non negat in hac auctoritate
qua unitas universalis in actu, sed unitatem simpliciter de quiddita-
Objeetum aliquid unum ; alia unitate priore, te, sed negat unitatem numeralem
sensus
iinum mi- scilicet reali, a qua movetur intel- ad quam, et multitudinem sibi op-
nori unita-
te quam nu- lectus, ad causandum aliquid com- positam, qnidditas est indifl^erens,
merica.
Scot. 2. mune abstractum ab hoc singula- et ita ex se ad neutrum determina-
cl.3.q.l.6.
ri et ejusdem speciei magis
illo tur. Similiter nec ad universale.

quamdiversarum, aliteruniversa- nec ad singulare, et ita ut in se

leessetflctiosolum. Circumscripto consideratur, sineutroque illorum
enim intellectu, illud album magis est objectum sensus; omne enim

convenit cum alio, quam cum ali- ens de mundo, sive quidditas, sive
quo alterius generis. Unde dico, quidquid sit, eo modo quo ens et
quod illud unum reale pra^cedens unum.
actum intellectus, est unum in UiiUate sibi propria, sic enimse hahet EXTRA.
multis, non tamen de multis, sed unitas quidditatis ad quidditatem, sicut

flt unum de multis per intellcc- tinitas suppositi ad suppositum^ et ita na-
tura, ut suh unitate sihi propria potest
tum, et tunc est universale, prius
poni ohjectum, sed illa est realis, non imi-
non, qniaex 1. Poster. t. c. 25. am-
versalis; vel siponitur quidditas intellectua-
ba3 conditiones requiruntur ad uni-
lis sine illa icnitate, quae ctiam est passio
versale.
ejus, potest poni quoi ipsa sic etiam. est oh-
De ista unitace si (lebet poni, vcl jectum, non secwilum rationem unitatis
non, quaere m 7. quaesoione de Uni- superadditae sibi, sicut 7iec secundum ratio-
versali, sed hic arguitur contra nem actus vel potentiae, sed absolute, ra-
ipsam, quantumest adpropositum, tione qua talis quidditas est.
 74 LIB. I METAPH.
7. Secundnm Avieonnain 5. Metapli. tam, causat in eo universale, ita
c. 1. (litfuse, nec humanitas, nec quod universale non est per se ob-
alia quidditas est actu,nec poten- jectum intellectus, sed consequitur
tia, nec unum, nec multum, nec etiam actionem primam intellectus
iiniversale, nec sin^aulare, sic dico possibilis, ita quod quidditas se-
de isto objecto sensus. Contra, se- cundum se, sicut est objectum sen-
quitur tunc quodidem et secundum sus, secundum proecedentem res-
eamdem rationem, per se iit objec- ponsionem, ita etiam et intellec-
tum sensus et intellectus, quia se- tus.
cundum illam rationem, qua est Contra, quidditati seciindum se concep- extra.
tx convenit dici de multis igitur esl actu
quidditas, tantum est per se iotel- ;

universale. ftem, si non, quid facit intellec-

li^ibile, et per te, per se sensibile.
tus possihilis consideram circa illam, ul
Item, sensus erit per se cognosci-
fial actu universale, solum enim comparat
tivusquidditatis et non singularis, ad hoc vel ad illud, de quibus est prius
quodvidetur contralitteram infra, prxdicabilis, et ita universalis? Item, p?r

quae dicitquod sensibus suntcogni- quamcumque intellectionem quam 7iovam

tiones singularium maxime pro- speciem hahebit intellectus, et unde illa ?

priae. Quomodo? non quia solisen- Et tunc dicerent quod non est
sus sunt illorum per te, nec quia inconveniens, quod intellectus per
illorum solorum per se. Respondes, se cognoscat singulare , sicut

quod non sine singularitate. omnem rem quam cognoscit sen-

EXTRA. albo, cognoscit sen-
Aliter d>'cendum quod se7isus per se est sus visus in
singularis, compositi ex natura et diffe- sus communis, sed non solum
rentia indioiduali, tamen materia est ratio sic. Similiter intellectus possibilis
formalis cognoscendi. Contra,ratio forma- cognoscit illam quidditatem sicut
lismagis cojnoscitur, propter quod unum- sensus, sed non solum sic, sed ut
quodque enim, etc. lib. 1. PosLer. l. c. 5. universale. Sed tunc ad
actu sit
Item, tunc non erraret sensus distinguendo
argumentum quod fit, quod poten-
hoc ab illo. Ad primum, consequentia te-
tia3 distinguuntur per objecta, dico
net de intellectu, qui nalus est cognoscere
quod potentipp ordinatae distin-
ita rationem, sicut illud cujus est, non de
sensu propositio vero Posteriorum intelli-
guuntur secundum illud quod est
;

communius, sed potentise dispa-

gitur da ly propter, effective. Ad secundum,
non errat circa rationem formalem, sive ratse per objecta disparata. Ad
circa hoc, quantum ad illam. aliud dicitur, non esse inconve-
Ad primum quod si actu
dicitur, niens quod infertur, et probatur
universale esset per se objectum sic; omnis potentia cognoscens
intellectus possibilis, et causare- objectum secundum aliquam ra-
tur universale per se ab intellectu tionem, magisvidetur illam ratio-
agente, tunc non sequeretur incon- ncm cognoscere. Tunc arguitur,
veniens. Aliter dicitur, quod intel- sensns [)er to cognoscit non quid-
lectus as^ens non causat universa- ditatem, sed sub A, aliquo scilicet
le, sed intellectus possibilis consi- accidente; tunc qujiero ntrum pcr
(lerans illam quidditatem illimita- se cognoscit A, et tunc per se co-
 ;

QU^STIO VI. 75

gnoscit quidditatem; si enim sub turam, et actus universalis circa

alio,tunc in infinitum, vel stabis,
tanien sensus tantum sentit illud
quod est color, intellectus cogno-
scit quidditatem deflniendo et at-
tribuendo deflnitionem definito,
dicendo, hoc est tale quid, et sic
videtur cognoscere quidditatem,
non tantum quid.
SGHOLIUM
Explicat hic iUud
:
objectum universale abstractum a
sing-ularibus. Et pro tanto potest
salvari illud 2. Poster. supra alle-
gatum, scnsHs est iiniversalis, senlire
vero singularis, quia quilibet unus
actus sentiendi est circa unum
singularc tantum, multi autem
actus circa multa, et omnes illi
actus sunt ab eadem potentia,
n.
ex quo concluditur quod nullum
unum singulare est primum objec-
Sensiis est imwersalis,
aliquid unum in

sentire singularis, et quomodo actus sensus

tum potenti?o, sed

est circa singulare, non ut circa primum multis singularibus, quod est quo-
objectum. Ad id quod (lUccrit, an singuiari- dammodo universale, sicut prius
tas sit per se sensibilis, respondet negative expositum est. Licet autem quod-
2. d. 3. q. 1. vide eum infra 1. 7. q. li. et 15,
ijbet sentire sit tantum circa sin-
Sicut enim est conditio, non ratio agendi, ut
^^^^^^^ ^^^^ ^^^^^ ^^^ circa primum
liabet ipsQ 1. d. 3. q. 6. ad primum princi- , . , -, .
-n .

sed Circa lllud linum

pale,

(luo
nuin.
terminandi.
15.

sonsu objectum sensus

Ua
E:iplicat
^
cst conditio,
in line
sit
non ratio
duplici
^
singulare, et
via,
'. ol^jectiun,
QUOd existlt in singulan. Allter
non idem objectum potentiae et
.
.x-L Quomodo
sensus est
circa sin-
^*^^'''*^'
quo universale ? Et respondet ad tria incon- actus, sed non est circa illud
venientia, adducta contra responsioaem ad
^^^^^^ ^.^- ^ singularitate, sicut
^^^
tertium principale supra, num. 3. Vide de , .,,-... ,-, .

his Anton. Andrea.i hic q. 7. et Anton.

color non videtur nisim quantitatc
Trombetam, q. 7. qui clarius ista tractant. ^ multis tamen actibus potcst abs-
trahi unum commune, et illius ob-
Ad quartum principale, dico jectum ponetur aliquoduniversale,
quod consequentia non valet, quia sicut dictum est in responsione ad
non est simile, quia necessaria secundum argumentum principalc.
conclusio non potest sequi nisi ex Contra, si sensus non sentit objec-
necessariis, nisi falsum sequeretur tum sine singularitate, quomodo
ex vcro, et antecedens non potest se habet singularitas ad objectum,
esse verum sine consequente, nec ut ad colorem? Numquid est per
separantur nisi quantum ad cau- se sensibile, licet non proprium, si-
salitatem, et ista causalitas est in cut quantitas? numquid singulari-
propositionibus per se veris; un !e tas est tantum per se intelligibile?
in propositionibus per se est acci- stude. Notandum vero circa prse-
dens,quianon valet,licetduo conve- dicta,quod tertia ratio principalis
niant in una causa; ergo una est non habet difticultatem specialem
causa alterius. Ad aliud, liic actus ad hanc qusestionem, solviturenim
circa hoc singuiare, actus singula- sicut primum argumentum prin-
ris in communi circa singulare in cipale de actu immanente.
communi, secundum natii-
et actvis Sed circa istam litteram Philo- An ,
^9-
singii-
ram circa objectum sccundum na- sophi inferius in isto 1. libro :./lm- laresit ob-
 '6 LIB. I. METAPH.
jectum uuum, etc.
sensus I
plifis
'
autem soisuum, ner/ue duobns ita ababstrahitu unum uni-
est bona dubitatio, ,ntriiin ol>jec- versale, quod est singulare, sicut n^
tuiu per se sensus sit aliquid sub a duobus coloribus unus color. Ad
ratione singMilnris? Videtur quod hnnc dubitationem respondeo, quod
sic, quia ibidem dicitur quod sin- utraquc via concedit, quod singu-
gnlorum cognitiones sensibus ma- lare non est per se objectum po-
xime propricT sunt. Et t2. de Ani- tentice, et primum; sed prior via
ma, text. com. (>(). dicitur singu- dicit quod aliquid secundum uni-
lare dum sentitur, ^. etiam Poster. tatem generis, est objectum po- Resoiutio
text. com. nltimi : Sentire est singuJa- tentiae. Secunda vero via vitans ti^r^q^i
ris, et ejus est actns, cujns est unitatem universalis, esse pro-
potentia ergo sensiis est ipsius
; priuni objectum sensus, ponit sibi
singulnris qnomodo etiam aliter
;
correspondere unitatem realem
ponetur diiFerentia sensns ad intel- fundamentalem unitatis generis,
lectum? Sed contrarium arguitur inquantum est objectum, non ta-
per tertium argumentum princi- men quod illam unitatem ponat
pale de diversitate potentiarum, et objeotum, sed naturam, cui sine
per confirmationem primam res- consideratione intellectus convenit
ponsionis primae ad tertium prin- talis unitas. Secundum hoc igitur
cipale, de diversitate potentiarum; confirmationes ambse primae viae
et per confirmationem primam positsp ad confirmationem respon-
responsionis primse ad tertium sionis tertii argumenti, sunt pro supran.3.
principale, per simile de potentia secunda via. Principium enim po-
reali, quia unitas potentise recep- tentiale materiale non dicitur
tivae materiae accipitur per se res- primo esse idem formarum talis
pectu unitatis formarum ejusdem generis ut genus est aliqua inten-
generis, inter quas est transmuta- tio secunda, causata ab intellectu,
tio ; igitur unitas potentise sensi- sedtantummodo formarum haben-
tivae similiter judicabitur respectu tium unam naturam tali unitate
unitatis objecti secundum genus. reali, quae sit fundamentum unita-

Hoc etiam probatur per secundarn tis generis, quando intellectus ge^gug ^gt
confirmationem de 2. Poster. Item, illam naturam considerat. Illud v'"™^^^"
lis, exponi-

singularitas est unius rationis in etiam de secunda confirmatione t"^'-

colore et sono; ergo non est for- de 2. Poster. glossatur quod sen-
malis ratio objecti, quia per illam sus est universalis, id est, unius
distinguuntur Item, non
potenticT.. unitate reali fundamentali unitatis
haec singularitas est ratio formalis universalis.
objecti sensus, quia tunc aliud Tria inconvenientia adducta con-
singulare non sentiretur; singu- tra responsionem ad tertium prin-
laritas vero in communi videtur cipale, sunt contra primam viam,
universale, quia huic singularitati et non contra istam secundam.
in hoc colore, qua^ non est res Argumentum etiam contra pri-
secundae intentionis, est aliquid mam confirmationem quod acci-
simile in alio colore ; ergo ab istis pitur ex 3. Physic. text. com.
 QU^STiO VI. 77

10. quod potenti?e contrariae sunt Ponit secunda via pri-

evgo illa
diversse, ut posse sanari et posse mum objectum sensus colorem vcl
a^grotare, sophisticum est quia ;
lucem, illud quod ipsum est simi- ;

illa prima confirmatio debet in- liter et ipsius actus non sine sin-
telligi non de respectu possibili, gularitate. Anautem potentiae sine
sicut intelligitur dictum illud Phi- singularitate, dubium est. Respon-
losophi de Physic. sed de prin-
3. sio, sicut de quantitate, imo sine
cipio possibili, in quo est respectus quantitate est motivum, licet non
ad formam, quia nec potentia co- possit actu agere.
gnoscitiva est tantum respectus.
Ad illud argumentum superius ANiNOTATlONES.
factum contra secundam confirma-
tionem responsionis ad tertium SequitLir qiuncstio sexta de objecto ac- 13.

principale, dicendum est quod illud tuuin et operationum. Uhi nota istam
Philosophi de Somno et Vigilia: instantiam Doctoris parum post princi-

Cujas est potentia ejiis est actus, intel- pium solutionis, cum dicit : Sed hcec

ligitur subjective, ita quod cujus probatio non valet, etc. et solve sicut

subjective est potentia, ejus sub- bene respondet Antonius Andreas hic.

Cuius est JG^tive est actus. Probat enim ex Sed videtur Extra, ut patet in muhis
potentiaet
actns,expo-
m^ propositionc,
i r Quod
^ sicut actio
'
originalibus.
^
nitur sentiendi est compositi, ita et po- Parum post ibi : Contra tunc non rna-
tentia etnon animse tantum ta- ;
gis, etc. usque ibi : Ad tertiwn dicendum,
menveraest etiam propositio ejus- etc. est Extra, sed potest solvi faciliter

dem,quod ejusdemobjective est po- quod infertur concedendo, sed speciaHs

tentia et actus,sicut probatur per difficuUas erat de actione.

argumentum aliud quod sequitur Infra assignatur quoddam parvum Ex-

illud, quia aliter non esset idem tra ibi : De ista nnitate etc. usque ibi :

objectum potentise et actus. Contra illud, etc. et parum post assigna-

12. Hic etiam patet per tertium in- tur ahud ibi : Unitate sihi propria, etc.

conveniens supra adductum con- usque ibi : Secundum Avicennam, etc.

tra responsionem ad tertium prin- tamen httera bona et dependens satis.

cipale, quia aliter aliquid esset Gonsequenter infra ibi : /^e^/^out/eo ^?(oc/

objectum potentiae cognitiv9e se- non sine, etc. uscjue ibi : Ad primum
cundum aliquam rationem, secun- dicitur quod si actu universale, etc.

dum quam impossibile est objec- ponitur esse Extra, sed satis bene ad
tum illud ab illa potentia cognosci. propositum et utile, non tamen est bona
Unde sicut negat illa secunda via dependentia htterse, ut patet. Et parum
de potentia quod per se, et sit post ibi : Contra quidditati secundum se,

primo circa singulare, ita neget de etc. usque ibi : Et tunc dicerent, etc.

actu. Unde glossantur, ista secunda ponitur Extra.

via, omnia in contrarium, ut cum Adverte quahter debet solvi iha objectio
dicitur quod sentire est singularis, infra ibi : Coatra si sensus non sentit

et consimilia de singularitate, per objectum, etc. ubi dicit in fme, stude, et

sine quo non, sicut de quantitate. queere infra in 7. q. 14. et 15. et 3. dist.
 :

78 LIB. I. METAPII.

prinii. q. 0. et iii Theorematibiis, propo- ca>, Item, sicut Theo-

ergo, etc.
sitione 3. est enini conditio agentis, non logia supernaturalis est ad perfi-
ratio agendi, singularitas ipsa. Similiter ciendum nos in esse supernaturali,
non est ralio terminandi actum, sed con- sic ista in esse naturali; sed illa
ditio terminantis, etiam respectu intellec- ponitur practica propter amorem
tus viatoris pro nunc. Vide infra ad fi- charitatis, ei*go, otc. Item, com-
nem hujus q. ubi satis expresse patet munis est speculativis et practicis;
solutio. ergo nec est speculativa, nec prac-
Ad finem qua^stionis ibi : Scd circa tica. In contrarium arguit Philo-
hanc littcram^ etc. us^iue ad fiuem, est sophus hic, et in 6. iiujus, textu
motivum octavoD qua^stionis quam format commentat. 1. et 2.
Antonius Andreas hic, et nota singularis-

sime qualiter paucis multa perstringit sub- SGHOLIUM I.

tilissime. Unde patet clare ejus intentio in

Primum dictum hujus litterge : Praocis est
toto processu quoestionis. Ibi vero dum omnis operalio, qiice non est speciUaiio, de
facit mentionem de duabus viis in qu<es- quo q. 4. prol. iiumero 3. ubi nota, cjuod actus
tione, adverte quod sunt dua3 respon- intellectus quandoque est praxis, ut hlc habet
Doctor, et observavi, q. 4. prolog. num. 3.
siones ad tertium principale, in quibus
in scholio. Secundum : Subest voluntati, et
replicando se dilatavit. Prima ibi : Ad ideo operatio naturalis vel uniformis non
tertium dicendum. Secunda ibi : Dico est praxis, ita q. 4. prol. n. 45. Tertium :

igitur aliter, etc. Operatio cogmtiva inl3llcciiva et sensitiva,

item appetitiva, sensitiva et intellectualis,

Ex teit. Oportet enimhanc primorum prin- atque etiam moliva sunt praxes ; vegeiativa
prologi. cipiorum et causarum esse spe- non, quia non subest voluntatis imperio, et
culativam. Summum etenim bo- ideo non omnes operationes prsefatie sunt
num, et quod cujus gratia, una praxes, sed tantum quatenus subsunt impe-
causarum est. Quare vero non rio voluntatis, unde sensitiva operatio tan-
activa, palam ex primum pliilo-
tum cxuoad applicationem practica est. Quar-
sophantibus.
tum : Operatio voluntalis in qua contingit
errare, praxis est, sicut de aliis. Quintiim :

Virtutes morales non sunt principaliier in

QU.ESTIO VII. appetitu^ sed potius in voluntate, de quo f use 3.

d. 33. contra 1). Thomam. Sextum : Scientia

Utrum Metaphysica sit practica ? practica respicit operaiionem, vel rperabile
qua tale, de quo qusest. 4. prolog. Septimum
Arisl. cap. 2. lib. 2. cap. 1. et lib. 3. D.
IiLC Non pelit hr.ec ordinari ad nobilius, secl tan-
Thom. hic lect. 2. Fons. kic cap. 2. et lib. 2. tum quod sit directiva praxis seu operationis
cap. 1. Suar. disp. 1. Met. sect. 5. Hurt. disp.
1. sect. 9. Meurisse 1. Met. q. 3. Avers. q. 1.
liberrje, de quo etiam ibi. Octavum dubium,
Philos. sect. 5. Vide Scot. q. 3. Protogi. a7i ex amore naturali generetur habitus,
quia ex una parte nulla est difficultas vel

1.
Quod sic videtur, quia est utboni necessitas, ex alia videtur sufhcere libertas.

fiamus est enim ad felicitatem im-

;
Vide Doct. 3. d. 33. num 17. ubi an virtutes
morales possint poni in Angelis, ut dubium
mediate, quse est summum bonum
relinquit, et idem liabet 2. d. 3. q. 10. ad
nostrum, ergo. etc. Item 1. hujus
secundum, pro Henric. num. 18.
habetur, quod hsec ordinat alias,
ex sexta conditione sapientiae; sed Ad solutionem hujus quaestionis
ordinare est actus scientise practi- et sequentis, primo oportet videre
 QU^STIO VII 70

quid sit praxis, a qua dicitur scien- sicam; quaedamautem ut inaliadiri-

tia practica, secundo qualiter
et gat ut Logica; omnes tamen illse
se debet scientia habere ad illam suntspeculativa?, quianon ordinan-
praxim, ut ab illa dicatur practica. tur nisi ad speculationem. Operatio
^raxir?*
^^ primo est sciendum, quod pra- vero cognitiva sensitivaaliquomo-
xis est omnis operatiO; quae non do subest imperionostro, puta sic Cognitio
sensitiva
est per essentiam speculatio, alio- vel sic imaginari, sic vel sic dispo- qnouiodo
practica ?
quin divisio scientiae in speculati- nere oculum ad videndum. Et si
vam et praticam esset insuffi- scientia de hoc daretur, practica
ciens; quselibet enim operatio esset docens quomodo esset sic
essentialiter distinguitur a specu- operandum; pro quanto autem
latione quantum ad illud, quod non subest nostro imperio, quando
est speculationem esse finem ulti- organo disposito sensibile prsesens
mum, non alterius gratia;
vel necessario sentitur nullo impedien-
oportet tamen quod illa operatio te, non est scientia practica de
non sit mere determinata a natu- hoc. Operatio vero appetitiva vo-
ra, sed quod contingat in ea errare luntatis circa linem ultimum na-
et recte agere. Quod patet ex se- turalem, unica est et uniformis
cundo iPxanifestando, scientia enim scilicet complacentia qusedamsim-
practica se habet ad praxim, ut plex in illa ergo non indigemus
;

directiva in ipsa, non est autem scientia directiva, quia ut prius

opus directione ubi nuUa est dif- dictum est, non est opus directio-
Quaj ope- formitas. Operationes autem quse ne ubi nuUa accidit difformitas.
rationes
subsunt subsunt imperio nostro, sunt ope- Circa veroentiaadfinem inactuna-
noTtro^ rationes cognoscitivse tam intel- turali convenit errare, et circa illa
lectus quam sensus, operationes sunt virtutes et scientia moralis
etiam appetitivse tam intellecti- practica. In actu vero supernatu-
vse quam sensitivae, operationes rali voluntatis tam circa finem,
etiam motiva^, operationes vege- quam circa illa quse sunt ad finem Girca entia
ad imem
tativse non, unde de eis non est convenit errare et recte agere, sunt virtu-
lesmorales,
scientia practica. quia ibi non recte agitur sine mul- et scientia ,

2. Si instes per hoc quod Metaphy- tis circumstantiis actus; ergo ibi inoralis.

sica videtur esse de illis, respon- requiritur directio in utroque; et

deo, quod est de actibus nostris scientiaibi directiva est Theologia
respicientibus illam, quomodo sci- supernaturalis, ergo illa secun-
licet taliaopposita sic ipsam dis- dum illam viam ponenda est prac-
ponerent. Operatio autem cogni- tica.
tiva intellectiva est quadruplex; Operatio vero appetitus sensiti- 3.
Operatio
quaedam ad nihil ordinatur, ut vi potest esse recta et non recta ; motiva alia
immanens,
Cognitio cognitio conclusionls ultimse; quse- unde circa directionem, etiam in alia tran-

*^'piex!' dam ad aliad ut causa ejus, ut co- illa est moralis, pro quanto virtu- siens.

gnitio principii ad conclusionem ; tes morales sunt ibi, licet forte

qusedam ad aliud ut ad finem, ut non ita principaliter sicut in vo-
scientia minus nobilis ad Metaphy- luntate. Operatio autem motiva
80 LIB. I. METAPII.

qua^dainest simpliciter immanens, tas, hoc sufticit ad rationem

et
ut saltare, equitarc; quaedam au- practiCcT; unde ex parte objecti,
tem transiens, niliil tamen relin- nonvidetur esse ratio, quare ista
quens, utcantarein primo gradu, etiam non est practica. Nec valet
et citharizare in secundo qua^dam ;
ponere ideo Metaphysicam esse
aliquid relinquens, hsec propriis- speculativam secundum Aristote-
sime vocatur factio. Hsec igitur lem, quia ponit sapientiam esse
scientia, cum sit de primo ente, nobilissimum habitum ex 6. Ethic.
nullo modo est practica, nisi quia cap. 8. et per consequens non ordi-
ordinatur ad actum naturalem vo- natum ad alium, nec ad aliquid,
luntatis circa illud ens sed eam
; nisi ad proprium actum, et ita
ad illud ordinari, non facit eam non ad praxim, sed ad speculatio-
practicam, cum non ordinetur ad nem tantum.
illum ut directiva, cum ille actus autem ratio quamvis sit
Ilaec ^-
Non est de
sit naturalis, rectus et uniformis. apparens non vaiet, constat enimrationeejus
... . ordinari ad •! .

Quodetiam probatur aliter: NuUa

.
1 T
quod omnis scientia sit nobilior nobihus.
,

scientia est practica, nisi conside- actibus potentise motivse tran-

ret operationem, vel operabile in- seuntibus in extrinseca, et tamen
quantum operabile, haec neutrum respectu talium actuum ponitur
facit. Non secundum, quia primum scientia practica; unde patet quod
ens sub ratione qua tale, non est ordo sicut ad finem, vel sicut ad
operabile; contra, sic Theologia nobilius, non est de ratione practi-
supernaturalis non esset practica. cae; sed quod directiva sit inaliquo
Ideo respondeo, operabile vel cir- actu, licet minus nobili quam sit
ca quod est operatio, esse amabile, considerare, imo nullam ponit .

est esse circa quod est operatio, Aristoteles practicam, nisi direc-
sicut esse sanabile, hoc sufticit ad tivam in actu minus nobilis poten-
practicam. Contra, ratio amabilis tiae quam sit intellectus, nisi for-
ex quo dicit aliquam relationem te moraiem si virtutes sint in
secundum rationem in Deo, non voluntate. Item, in alio peccat
prima ratio in ipso,
potest esse ratio, constat quod Aristoteles
secundum quam omnia ad ipsum ponit appetitum intellectivum in
attribuuntur ergo nec sic consi-
; nobis 6. Ethic. capite 2. et3. et 1.
deratur hic. Responsio, idem ar- Rhetor. 12. si autem illa potentia
gumentum potest fieri de Theolo- sitnobilior, actusejus eritnobilior
gia, non enim potest poni hic sub- actu intellectus, et ita actus in-
jectum sub rationenobiliori quam tellectus ordinabitur ad illum,
ibi. Ideo respondeo, quod sub ra- et illa est praxis, ut prsehabi-
tione boni potest tam hic quam
ibi considerari; quse est ratio ab-
tnm est,
batio de sapientia, licet
...Nec enim
ergo, etc. valet pro-
.

vere
Dehoc
Scot. 4.
d. 49. q. 4.

soluta, super quam fundatur ratio sit nobilissimus habitus, tamen .

amabilis, sicut medicus considerat actus voluntatis naturalis, et ita

corpus inquantum calidum et fri- non ab habitu, potest esse nobilior
gidum, in quo fundatur sanabili- actu inteliectus ab habitu, si vo-
 QU^STIO VII. 81

luntas sit nobilior intcllcctu ; non vam non distingui objcclo, intellige, mate-
riaU vel rumoto, quia in q. 4. prolog. §. Ali-
enim lioc aufert nobilitatem ab ac-
ler dlcitar, n. 10. tenet practicam dici ab
tu, quodfiat a potentia sine habi- objecto. Vide eum ibi, de scientia practica
tu medio, prsecipue si est naturalis satis fuse disputautem, sed qua^stio magis
et uniformis. Exemplum, visio est molesta est quam utilis, ut notavi ibi ult.

nobilior actus quamactus scribendi, schol. Vide Anton. Andream hic q. 11. et
expositionem Doctoris in textum hujus
qui est ab habitu in manu, quiavi-
quaestionis.
sus est nobilior potentia motiva et ;

tamen hoc esset, dato quod habi- Ad primum argumentum quses-

53.

tus scribendi esset nobilior omni tionis dicendum, quod hic est ut
habitu, quia in potentiavisiva nul- boniflamus speculando. Ad secun-
lus est habitus. Contra, quare ex dum dicendum, quod hic ordinat
amore naturali, id est, ex puris alias, ut flnis ordinat entia ad
naturalibus, et tamen libei'o fre- finem, non ut scientia directi-
quenter elicitO; non potest in vo- va. Ad
tertium dicendum, quod
luntate generari habitus amoris non est simile, non propter se-
naturalis, sicut in intellectu ex in- cundas rationes improbatas, sed
tellectionibus naturalibus, indeter- propter illani de naturalitate amo-
minatior enim est voluntas quam ris, circa quam non est difformitas.
intellectus, saltem respectu prin- Illatamxcn ratio est debilis, sicut
cipiorum, quorum tamen sunt lia- patet per argumentum de amore
bitus. Responsio, quod si habitus naturali supra. Libertas enim est
generetur, hoc est ex fecunditate respectu actns ex puris naturali-
actus, non autem propter necessi- Inis, ut eliciatur cum circumstantiis

tatem actus, ita quod inter po- debitis, vel sine, scilicet super om-
tentiam et habitum actus niediet; nia, velpropter aliud, licet istae
non autem habitus inter poten- circumstantiaenon ponantamorem
tiam et actum exnecessitate. Aris- in esse supernaturali. Similiter
toteles autem non poneret forte unde probatur illud de directione,
habitum, nisi ut requiratur prop- Philosophus n. 2. hujus dicit, text.
teractum causandum. c. 3. finis pracliccBnon dicit di-
estopus,
rigere in opere. Ad quartum di-
SGHOLIUM II.
cendum, quod modus tractandi est
Girca solutionem ad tertium dirficile est unus, et unus quantumcum-
linis
ostendere, quare haec scientianon sit practica, que subjectum sit commune. Ad
sicut Tlieologia, quia (at liic dicit in fine)
argumentum de objecto scientiae
Deus quatenus bonus, et seciinduni quam-
cumque aliam rationem absolutam, potest dicendum quod non est
practicse,
esse objectum scientia3 practicie. Dicendum objectum ejus opus nostrum, sed
tamen hanc esse speculativam, quia, ut ait directivum per ipsam, nec objec-
Aristoteles hic in pro(emio,omnibus neccssa- tum ejus est operabile sed quseli- ;

rjis existentibu^, inventa est, non autcm

bet conditio absoluta potest esse
ut operemur operationes nobls necessarias,
ratio objecti scienti?e practicse,
et sic ejus flnis est purum scire ; Theologia
autem inventa est, ut juxta eam operemur. secundum quam conditionem po-
Quod hic ait in fine, practicam et speculati- test operatio nostra, quse non est
Tom. VII. 6
 ;

82 LIB. I. METAPH.

speculatio, esse circa illud ; volitio primoe qua3Stioni,iUud enim argumentum

aiitem potest esse circa objectum, est in qua3Stione iha ibi : Alii dicunt quod
secundum illam absolutam ratio- nulla voluntas, et sequitur, quod proba-

nem ejus, sicut et intellectus. !Sic tur, quia objectum speculativoi, etc. unde
patet quomodo Deus inquantum manifestum est, vel quod iha responsio
Deus, vel inquantum bonus, vel deberet poni ad finem sequentis, vel quod

secundum aliam rationem absolu- iha deberet pr£Bcedere istam, ad hoc facit

tam, potest esse objectum scientiso ordo textus Philosophi super quem mo-
practica?; ergo scientia practica ventur, ut patet ;
quia tamen commu-
et speculativa non distinguuntur niter ordo qutcstionis est tahs, non mu-

penes objectum, quia nullum est tavimus ipsum.

intelligibile, circa quod non possit Ad finem hujus quaestionis nota sohitio-
esse secundum rationem absolu- nem dubii, quod dimittit insolutum, quia
tam ejus,ita operatio voluntatis si- erat Theologicum, ideo dicit de hoc ahbi.
cut operatio intellectus.Richardus Qutcre in prologo q. de praxi, ubi de
1. q. 4. vult quod magis distingua- scientia Dei est problema satis intricatum

tur a iine quam a materia, et hoc si autem non ponatur practica, hoc ideo
loquendo de fine essentiali, quem est, quia potentia practicans non est re-
scientia ex se respicit, non acci- gulabihs ahunde, sed uniformis, et non
dentali, quem sciens sibi prsefigit, potest cadere error in ejus operationem.
quod probatur, quia de quantum- Igitur idem judicium est de ipsa sicut de
cumque operabili potest esse voluntate naturah, de qua loquitur Doctor

scientia speculativa. Sed hic res- inhttera.

tat dubium de scientia Dei, quare Sententia Doctoris clara est hic, sed
non est practica, et de hoc alibi videatur profundius in prologo ubi supra.

patet.
Maxime vero principalis scientia- ^^ ^^^^ *
rum, et magis principalite rsub- proi.
serviente est, quse cognoscit
ANNOTATIONES.
cujus causasunt agenda singula.
Sequitur septima queestio de fine Me-
taphysicse, in qua communiter non as-
QU^STIO VIII.
signatur correctio, hcet in ahquibus illa

Contra, qiiare ex amore Uti^um speculativa sit nobilior practica ?

httera infra ibi :

naturali, etc. usque ibi : Ad primiim Arist. hic cap. 2. eti. Post. cap. 7. text. 23. D.
Thom. 1. Met. Anl. Andr. ibid. q. 12.
lect. 2.
argumentum, etc. ponatur iE^^^ra,. littera
Fland. g. 6. art, 1. Fons. cap. 2. Suar. disp. 1.
tamen bona et singularis. sect. 5. Hurt. disp. 1. sect. 9. Vide Scot. q. 4.
Prot, cit.
6. Adverte tamen quod hsec quaestio in

ahquibus sequitur qucestionem sequentem Quod practica nobilior, quia finis

de comparatione speculativa^ et practicee., ejus est bonum esse, finis specula-
et ex httera Doctoris, patet quod sic de- tiv9B verum scire, sed primum est
beret ordinari ibiad finem qua^stionis. Ad melius secundo. Item, scientia
argumentum de objecto scientiae practicse civilis quse est practica, ordinat
etc. ubi ahqui libri habent : Ad argumen- speculationem, ut patet in Ethic.
tum, et ahi ad argumenta, et subditur sed ordinans est melius.
 QU/ESTIO VIII, 83

Dicitur qiiod praxis dicitur com- est si sit gratia actuum inferiorum suis, et
sic posuit Philosophus practicam, quia res-
muniter ad scientiam factivam et
pectu actunm externorum vel appetitus, ex
ad effectivam, quse est operatio.
priedicto errore Philosophus posuit felicita-
quod nuda voluntas
Aiii dicunt tem in speculatione 10. Ethic. cap. 10. vel a
non dicitur praxis, etiam dicunt speculatione non excludit actus voluntatis,
quod speculativa est nobilior, et et innuit doctor ex August. q. 4. prolog. §.

Quinta via, num. 26. Vide Anton. Andream

probatur sic ab objecto, quia
de hac materia hic q. 12. et expositionem
objectum speculativse, quod est
Doctoris in textum hujus quaestionis.
quidditas rei, est nobilius objecto
practicse, quod est opus nostrum, Ad primum quod scientia
dico
quidditates rerum intellectorum ista, est ut boni simus non simpli-
sunt nobiliores. citer, sed secundum virtutes, id
Alii dicerent ad hoc, quod Deus
est moderati in parte sensitiva, si
sub ratione operabilis, id est ama- ponitur quod sit subjectum virtu-
bilis, est meiius seipso cognosci- tis, et illudnon est bonum simpli-
bili. Aliter probatur a flne, quia citer, quia secundum Philosophum
finis practicse estusus gratia, spe- ordinatur ad majus bonum nos-
culativce gratia speculandi verum, trum, scilicet ut speculemur sub-
sed secundus nobilior est primo, stantias separatas, et quietemur
10. enim est
Ethic. cap. 10. illud in speculatione earum; illa autem
nobilius, per quod convenimus speculatio est summum bonum
cum nobilissimis sed hoc est per
;
nostrum, quia est felicitas, se-
intellectionem veritatis, qua con- cundum Philosophum 10. Ethic.
venimus cum Diis, non enim fa- cap. 10. Ad aliud civilis ordinat
ciunt sicut nos, nec aliqua agunt quis audiat istam, non istam unde ;

communia nobiscum. Ad argumen- aliud est ordinare usum alicujus,

ta in contrarium. et quis debet intelligere et exer-
cere, aliud est ordinare ipsam
SGHOLIUM I.
scientiam in se. Unde exercitium
Resolutio Doctoris, nobiliorem esse specu- ordinat civilis, et ordinans est me-
lativam quam practicam, tautum sit
si h<'ec lius, verum est in aliquo sensu.
circa actus appetitus; ubi innuit hanc esse
nobiliorem si ponamus voluntatem subjec-
tum virtutum moralium, quod tenet ipse 3. ANNOTATIONES.
d. 33. §. Ad qusest. n. 12. de quo quidquid
sit, Theologia quffi practica est, nobilior est
Sequilur octava qusestio de comparatione
omni speculativa, et Philosophus ideo posuit
speculativee et practicse, in qua nihil oc-
speculativam nobilissimam, quia negavit
currit notandum, nisi quotare opiniones
volantatem circa finem habere praxim, sed
motionem naturalem, ut docet Scot. qu^est. 4. varias quas recitat, qusere in prologo in
num. 24. in quo erravit, et ideo dis-
prolog. materia de praxi omnia apud istum, et
cordandum est ab eo. Ita habet Doctor ibi- antiquos doctores, et in Iioc prologo.
dem ad 4. num. 42. ubi explicat scientiam, Vide Albertum, et alios expositores anti-
quse est gratia actus nobilioris suo actu, ex
quos, hlc, et Queestionistas.
hoc nobiliorem esse, qua ratione sensitiva
hominis nobilior est sensitiva bruti ; secus
V J^ 84 LIH. ;. METAPll.

Extexiu Primum itaque existimnmiis sa-

Proiogi. pi(MUem oinnia maximo scire, iit SGITOLIUM I.

contini^it, aecipinins enim non

sini^ulaiTm scientiam eoiaim lia- Sentontia tenens ad Motapliysicam spectare
bentem. co<?noscere quamlibet quidditatem, non ta-
men accidentia quidditatis, et ponitur fun-
damentuni utriusque partis, quod clarius
QU/ESTTO IX. videre potes apud Anton. Andream hic q. 0.

fuse contra hanc disputat, et solvit argu-

rinim nd MctapJujsicam spcclat cognos-
menta pro ea adducta n. 2.

ccrc omncs r/uhhlffafcs?

Respondetur communiter quod
Arist. hic cap. 2.('t 1. Postcr. cap. 23. Averr. et Metaphysico pertinet cognoscere
D. Thoin. shper eadcm luca, ci liic super lioe-
tium clcTrinit. in qu.rst. de divisione scientia-
(luamlibet quidditatem, secundum
rum, art. 4. ad. 6. Aver. 2. Phys, comm. 22. quod quidditas, et secundum quod
et 'k. Met. comment. 9. ^Egid. t. Met. (j. 22.
Mirandul. lih. 13. dc eversione singul. certam. ha.>c, non tamen secundum omnem
sect. 6. et 7. Antoiiius Andr. hic q. 9. l'ons.
ihid. cap. 2. q. [. sect. 1. et seq. Suar. disp. 1.
rationem cujuscumque accidentis
sect. 2. Meurisse 1. Met. q. 5. huic quidditati.
Primum sij ostenditur, hsec 2.
Qnocl sic, in sexto text.c. 1. nulla quidditas est prior cognitione, de-
alia scientia facit considerationem linitione, tempore et motu, et
de ipso (luod quid cst: si eri^o quid- quantitate; ergo potest consi-
ditates sunt notse, et in nulla alia
derari absque illis, sed non in
scientia, sequitur quod in ista.
scientia naturali, quia considerat
Item, cognitio in universali tan-
mobilia, nec Mathematica, quia
tum, est imperfecta, quia confusa
considerat quanta ergo illud con-
;

et indistincta; ergo si sapiens co- sideratur a Metaphysica. Item, si

gnosceret tantum in universali, h>jec quidditas non per se conside-
esset imperfecte sciens, et alii per- ratur a Metaphysico, tunj ab ali-
fecte, quod est contra Aristotelem quo alio, et tunc sequitur quod
in hoc primo. Item, simile videtur illa scientia esset subalternaLa Me-
de habitibus ordinatis et potentiis, taphysicae, quia considerat de par-
sed ita est in potentiis, quod po- ticulari quidditate, et Metapfiysica
tentia superior potest omnem de quidditate in communi. Simili-
illam rationem
comprehendere, ter sequitur quod per se inferius
quam inferior ergo similiter ha- ;
et superius ad eamdem scientiam
bitus superior cognoscet omnia,
non pertineant, cujus oppositum
qua) cognoscuntur in habitibus
videtur in aliis, idem enim consi-
inferioribus ; sed inferiores habi- derat numerum et binarium, etc.
tus cognoscunt in particulari, Uetn prhna cognitione de aliquo cognos-
EXTR
ergo et superiores.
Contra, in pri- citur illud quod primo sibiinest, quia illud
mo dicitur quod sapiens est co- est omnino primo ostensibile ; alia omnia
gnoscens omnia, ut contingit, et denionstrabilia per illud, sicut passiones,
exponitur quod non oportet in vel eliam ostetisibilia, sicut prdedicata es-
singulari, sed universali. Item, si sentialia alia, sed quod primo inest unicui-
sic, tunc alisB scienticB superfluunt. que, est quidddas sua propria, quae expri"
 QUiESTIO IX. 85

iiiiiur per defuiitionem propriam ; ergo ad Seciindum (leclaratiir sic : Tlaec 3.

Metaphijsicum, cujus est prima cognilio de qiiidditas prior est accidentibiis, et

aliquo, pertinet illud considerare de illo.
accidentia per se respectii ejus,
Major patet, quia cognitio ostensibilis per
priora accidentibns per accidens ;

aliud de A non est prima de A. P»^obatio mi-

licet ergo secundiim quod hoec
novis, licet ens sit primiim quod inest homi-
quidditas, et quantum ad per se
ni, non tamen primo inest homini; tum quia
accidentia ejus, pertineat ad Me-
ostensibile est, licet non demonstrabile per
definitionem hominis, sed hominem esse ani-
taphysicam ; inquantum tamen
mal rationaleper mhil ostensibile est. Unde mobilis, vel liujusmodi, hoc est
hoc qu3erere nihil est quierere, ex 7. Metaph. formaliter intellecta sub aliquo
text. C07n. 69. cujus non est alia causa, ut accidente per accidens, pertinet nd
homo est homo, 5. Met. cap. de per se^ scientiam aliam, quia sic est pos-
text. com. 23. tum, quia si A convenit D terior seipsa intellecta sine illis.
primo, nulli alii convenit, quod non est B ;
Per hoc ad primum : Sapiens
igitur si ens primo convciiiret homini, nulli
cognoscit omnia, non secundum
alii conveniret per se. Unde sicut in secundo
omnem rationem cognoscibilita-
modo per se tantum unum inest uni, sic in
tis, sed secundum omnem ratio-
primo modo, quod non potest esse nisi pro-
prium quid. Contra illam rationem ergo ;
nem quidditatis cognoscit, non
hoc llomo est homo, esset prius princi-
:
tantum in universali, sed etiam in
pium quam hoc Ens est ens, quia prima
:
particulari. Ad aliud, aliae scien-

ostendit secundam, non e coatra. princi- tia3 considerant quidditates secun-

pium habet ostendere conclusiones. Tamen dum accidentia sibi. Contra posi-
hic dicitur quod primum principium com- tionem sequitur quod aliae scientiae
plexum includitur in omnibus conceptibus non considerant nec quidditatem,
complexis, sicut primum incomplexum in nec hanc in se, sed tantum secun-
omnibus incomplexis, ideo ostenditur per dum accidentia sibi cum ergo ;

quodlibet, non autem demonstratur. Aliter

quidditas cum accidentibus, sit ens
dicitur, quod de conceptibus communibus
per accidens, sequitur quod omnes
flunt propositiones universales, el sic
alise scientiae a Metaphysica, es-
superior distributus includit inferio-
rem, iion e contra. Ad hanc igitur ratio-
sent de ente per accidens, sed de
nem dicendum, quod prima co- illonon est scientia 0. hujus, text.
gnitio vel est universalis, vel partimlaris, com. 4. Et probatio, quia necesse
Prima universalis cognoscit illud quod pri- est prsecognoscere de subjecto quid
mo inest sibi in universali ;prima vero par- est; ens per accidens non habet
ticularis, quod primo sibi inest in particu- quid, quia omne talc vel est genus.
lari. Metaphysfca non prima scieniia
est
vel in genere, sed ens per accidens
particularis de homine, sive de homine in non est in genere, quia distingui-
particulari, sedprima unirersalis de ip^o,
tur contra omnia decem Genera in
inquantum ens, vel subslaniia ; et sic co-
libro C). text. com. i.
gnoscit quod primo sibi inest in universali,
Ilic respondetur quod corpus mohile pxtra
licet
ut ens est ens. Contra,saliem cognilio par-
sii em per ctccidens, non tamen corpus sc-
ticularis dehomine ostendd hanc, ens est
citidum riiiod mobile, quia iina ratio for-
ens. Ad hocresponsum est prius.
malis facit unum cognoscibile et unius
scientise. Aliier dicitur, quod Philosophus
 86 LIB. METAPII.

in 6. negat scientiam de ente per accidenSy mobile, et mobile inquantum mo-

quod non habct causam determinatam^ qnod bile, quia mobilitas est ratio co-
est in paucioribus, non sic hic. Contra, una gnoscendi formalis in naturali, et
cognitio est unius cognoscibilis, scd non similiter in Metaphysica. Tertio
magis unum est corpus secundum quod sic arguitur Si non consideratur
:

mobile quam corpus mobile; aut enim in Physica mobile inquantum mo-
pr.vcise intelligo corpus, aut pr.vcise mobi- bile, et mobile inquantum mobile
le intelligenio corpus secundum quod mo- consideratur in alia scientia; ergo
bile, aut utrumque et tertium erit propo- eadem ratio erit formalis in dua-
situm. bus scientiis.
4. Item Philosophiis dicit in Elen- Dicitur quod non est ejusdem 5.

chis quod hic est accidens : Cognos- scientise considerare mobile in-
cis Coriscum, et ille est v€7iiens, ergo quantum tale, et corpus inquan-
ergo simiil
cognoscis venientem, stant tum mobilC; quia dicunt quod non
qnod cognoscis venientiam, qu?e est simile, quia ratio mobilitatis
est in Corisco, et accidens, et ta- accidit corpori, et per se inest
men ignoras subjectum ejus. Sic mobili. Sed illud non valet, licet An eadem
ex parte ista simul stant, quod
, 1 . , • . n ratio forma- •
1 •

bene dicat ista responsio quod illa iis in di-

Physicus cognoscit mobile illud
accidens, et tamen ignorat corpus.
Dicitur quod ista cui accidunt, non
cognoscuntur per accidens,
nisi
tamen ilte rationes cognoscendi,
quibus cognoscuntur illa alia, per
se cognoscuntur. Contra, si mobi-
litatem qua cognoscitur corpus
per se cognoscit, aut tunc co-
gnoscit inquantum
mobilitatem.
quid, tunc propositum, si non in-
quantum quid ergo non per se,
; considerata ab una et ab alia.
et tunc per accidens,
qusero de illo accidente, et sic de
omnibus aliis in inflnitum.
Naturalis cognoscit per se corpus
secundum quod mobile aut ergo
illa eadem scientia cognoscit mo-
bile secundum quod mobile, et tunc
cognoscit inquantum quid si vero
cognoscit mobile inquantum quid,
tunc sequitur quod idem subeadem
ratione formali cognitum, consi-
ratio habet diversas comparatio- sdentiis
nes ad cognita sub ea, tamen non^°"tl?rT"
vitat quin eadem ratio formalis in
duabus scientiis consideretur per
se. Eadem enim ratio, non variata
qiise accidit uni, est eadem essen-
tialiter alii, ettunc reduco argu-
mentum, sicut prius. Similiter ex
quo diversae scientiae habent diver-
sas rationes formales, non potest
esse una ratio formalis per se
et tunc Item, ad unitatem scientise requi-
ritur unitas rationis formalis, sal-
Item, tem primse, non tantum in se, sed
ut comparatur ad materialia, quo-
; rum est ratio scilicet quod non
diversimode comparetur ad illa
secundum se et per accidens, licet
; diversimode forte secundum diver-tem sdenl
sos modos per se. Unde ad eumdem rjfJXtas
pertinet considerare risibile in- ^^'^^^
quantum risibile, et homincm in-

deratur per se a diversis scientiis, quantum risibile, quia eadem ratio

quia eadem ratio cognitionis est, formalis utrinque, et eodem se-
qua cognoscitur corpus inquantum cundum per se utrique compara-
 . .

QUyESTIO IX. 87

tur, licet non eodem modo per se, homo, tamenviter omnes ratmies /'orm a- De univo-

tunc siciit arguitnr inferius ibi, les.ratio entis est prima et una ; contra^^^^^lucetm^'^
^' ^'
/mc (?o?icec/w/?i, nihil videtur remane- oequivocatio entis. Aliter respondeo, quod^^^'^'
re cognoscendum aliis scientiis. ratio hominis non est simpUciter alia a ra-
6. Responsio, licet nullum accidens Hone entis, quia ipsuyn includit.
per accidens dicatur de ente, quia Adargumentum opinionis dico, Non omnis
ens ponitur in definitione cujusli- quod quidditas quselibet
^ non est
^
^"'^^^''^s
prior est
bet, non in sua communitate, sed prior omni quantitate, sed tantum <^"'"' »^c'-
. , , - uente.
ut includitur in aliquo inferiori» quidditas substantia^, sed quanti-
sicut flgura in defmitione Iiabere tatis non. Arguitur contra sic :

tresjdeo soli non omni, et ille mo- Quidditasignis est prior omni mo-
dus pertinet ad per se, tamen li- tu ergo, ut sic, non consideratur
;

neae est aliquod accidens per acci- nec a Naturali,nec a Metaphysico.

dens, ut visualitas, quse tamen non Dico, quod mobilitas non est ratio
tantum entis, sed etiam alicujus formalis subjecti quod considera-
subjecti inferioris, ut coloris vel turin scientia naturali. Cujus pro- Mobiiitas
lucis, est per se; ergoMeta- licet batio, estquia subjectum secundum fo^^^g^f^^^^
physicus consideret ens, colorem, rationem subiecti prius est natu- subjecti *^ ^
riiysica!.
lucem inquantum visibilia sive vi- raliter passione, tunc passio non
sualia, non tamen lineam inquan- est ratio formalis considerandi ip-
tum visualis, et dehoc est perspec- sum, ex quo est posterius, mobi-
tiva. Contra, hsec positio videtur litas autem est passio naturalis in
vocalis tum quia arguitur ut
; naturali scientia.
prius, ita videtur cognoscere li- Dico ergo, quod quidditns ignis 7.

neam esse visualem, sicut lineam cum illo quod appropriat, quidquid
inquantum visibilis tum quia si ; sit illud, ut sit proprium subjec-
de linea inquantum visualis est tum motus, consideratur in scien-
scientia, demonstrabitur
aliquid tia naturali; illud autem, quod
de linea per aliquod medium non appropriat ipsum, ut sit subjec-
sumptum de materiali; ergo ex tum motus, non est motus, quia
formali; ergo oportet cognoscere prius naturaliter habet rationem
formale secundum se, quantum ad illam, quam subjectum motus.
sit

medium quod sibi secundum se Contra, Pliilosophus dicit quod

inest. Similiter de infinitis esset considerat mobilia inquantum mo-
quselibet scientia sua ratio for-
si bilia; dico, quod hoc dicit, quia
malis possit accidentaliter accidere non habet notam istam rationem
infinitis, quia una ratio utroque quam habet, ut est subjectum mo-
modo. tus, sed virtus motu tanquam ma- Physicus
, .
consideraf
Notandum vero, quod ad illud superius gis noto. Vel dico, quod considerat mobiiia ut
1 -1 • . 1 • talia, expo-
dictum, scilicet quod ad unitatem scientise mobilia mquantum ,

mobilia,
1

se- mtur.

requiritur unitas rationis formalis, addi- cundum quod inquantum, ibi dicit
tur ^di\iQm\iv\mdd, quia aliter positio sibi convertibilitatem passionis cum
contradiceret ;
quia alia est ratio formalis subjecto, etc. Ad aliud dico, quod
entis inquantum ens, et hominis inquantum necesse est ipsos concedere subal-
 ; ;

88 LIB. I. MET\PH.

ternationem. Probatio, conditio ni^i accidentia per accidens, quce nulli per
una subalternatne scientia^ est, sc insunt ; si tamen aliqua sunt talia, ma.
quod subjectuni suum sit sub sub- xime cum ponat ad secundum modum per
se pcrfinere quatuor modos Proprii secun-
jecto subalternantis; nlia est (luod
dum Porphyrium. Saltem nullum est acci-
scit (]ii'a, ubi superior ^cit propicr
dens per accidens respectu entis, ut conce-
qiiiil, et a superiori accipit sua
dunt, quia deflnit quodlibet inferius ; igi-
p!"incipia, adprobnndnm conclu- tur ens cognosceretur hic sub ratione cujusli-
Comiitio- siones. Aliquando autem subjec- bet accideniis omnino ; et ita, ut dicunt, non
nes scien- '.

ti»subai-tum addit super subjectum dine- caret passionibus, ut consideratur a Meta-

Scot. q. 3. rentinm essentialem, sicut bina- physico, verum utique erit, sed nutla pas-
Fat^n.*'^/.' i'i^i^ super numerum, aliquando sio remanet consideranda aliis, imo nec ut

accidentalem, sicutsonus numero videtur, aliquod accidens per accidens ; er-

sed nunc est ita, quod in omnibus go Metaphysica est omnis scientia.

scientiis discnrrenti patet, quod demonstrat primam

Sola hfec
subalternata tantum addit supra passionem de omnibus quidditati- ^-

alterius subjectum, accidentalem bus, quia prima passio inest quid-

differentiam ; ita est communiter ditati su9e- per se, et immediate sine
in omnibus scientiis, quod magis aliquo accidente, quia nisi sic,
subalternatae addunt differentiam tunc non esset prima, sed alise Aiiassden-
accidentalem quam essentialem. scientise considerant subjecta subtemariMe-
Unde omnis subalternata duabus accidentalibus rationibus ergo ^^
^^'^^'
;

subalternatur, secundumduo, quse non considerant per se primas

inejus subjecto includuntur, ut pa- passiones. Scd semper considerans
tet de Musica respectu Naturalis
posteriores praesupponit primam
et Arithmeticceergo sic hic cum
;
esse; ergo nuUa scientia conside-
secundum eos subjectum aliarum rans, demonstrat primam passio-
addunt accidentales rationes, et nem inesse, sed prsesupponit ip-
per meam positionem addit essen- sam demonstrari in alia; sed con-
tiale aliquid, puta hanc quiddita-
clusio demonstratur prima
ubi
tem super quidditatem, magis se- passio, est principium in inferiori
*

quitar subalternatio per illos scientia, ubi demonstratur poste-

quam per me. Item, si sola hoec rior, sed hsec est conditio scientise
consideret quidditates tunc. subalternantis et subalternatse
Hoc conccdunt sine argumento, quia ut ergo omnes scientise alise subal-
EXTRA. patel stcpra, cui per se inest aliqua passio,
ternatae sunt Metaphysica^. Sed
illud sub ratione ejus considerabitur a secundum positionem meam, si
MetaphysicOy qui considerat passioneni oni-
hccc quidditas esset per se subjec-
nem in se A inquantum A ; ergo ct qiiodli-
tum naturalis, cum habeat per se
bet inquantum per se A, sequitur quod propriam, istam posset dcmons-
nulla omnino sit passio, nec prima^ nec
trare.
posterior, quge alictd subjecto pcr se in-
est, quin Metaphysicus cognoscat illui SGHOLIUM II.

subjectum sub ratione illius passionis ; igi- Ex discursu disputationis iu hac qua^stio-
tur non restant aliqua cognoscenda aliis, ne, et argamentorum solutione, satis patet,
 ;

QU^STIO IX. 89

ot si Doctor directe non rfsolvat, eiini velle qiiantum est COgnoscibile quam
Metaphysicam non agero de quidditatibus no j^fipnln »»o
rerum in specie, sed in universali, hoc est,in
ratione entis, juxta loca ejus citata q. 1.
^^^^ aliud, lion est siniile (le po-
schol. 3. et suadetur ex auctoritate, et ratio- t(^ntiis et liabitibus, (jnia OX quo
ne ad oppositum n. et habet Doctor ex-
1.
s^perior potentia habet majorem
presse in expositione textus, circa quem mo- • . , ,
•
i i •
*
. •

taest qu^stio. Vide Anton. Andream hic q. 0.

^^n^tutem, et Sl habet speciCS plui-l-

mum, potest illa j)lura cog^nos-

9.
Ad primum principale scilicet cere; sed habitus non est ratio
textum Aristotelisdico, (luod so- cognoscendi, nisi reprcT.sentando
lum intelligit quod nuUa alia scien- ^^^^ ^^^^ potentia non tantum lia-
tia consideret ens, sive quid in , -4.1. 1 x
maiorem virtutem,
. .
i
. . . , . ' ,. / ,. bet sed potest
communi nisi hic. Ad almd dicen- . ' ,.
recipere alias species.
dum, quod Aristoteles 1. Posterio- EXTRA.
Per potentiam est poteits, et per siiperio-
rum, t. c. 39. ubi comparat demons- ra est circa communius objectum, et quodli-
trationem nniversalem particula- bel sub ipso est potens , sed per habitum est

ri, dicit in epilogo quod demons- determinatus ad objectumy non oportet si

tratio universalis magis facit sit dele7'minatus ad superius et ad inferius

idem est susceptivum coloris, et hujus co-
scire, quam pnrticularis. Hoc non
loris cujuslibety non tamen si color infor-
est ad propositum.
mat, et quilibet color informat.
JXTRA. Conclusio enim supra, licet improhetur
Quod autem habitu universali, 10,
de veritate propositionis primee opinionis,
^^^^ cognoscantur qu^ sunt habi-
non tamen de cognitione particularis, ut
^^^ inferioris, probatur, quia con- conUngH
prsecise accipitur contra cognitionem uni-
tingit scire in universali, et igno- „n7versaii
versalis.
rare in particulari; etnonin
hoc non con- parliculari.
*
Ideo aliter dicitur quod licet me-
tingei^et si liabitus universalis
lius est cognoscere in particuLari, esset reprsesentativusillorum par-
prout particulare includit univer- ticularium. Ad aliud pro contraria
sale quam in universali tantum, opinione, quod ejusdem est consi-
tamen ubi particulare non inclu- derare genuset speciem, dico quod
dit universale, non est melius. est falsa, licet in aliquibus est ea-
Sicut habetur a Dionysio, quod esse est dem scientia, hoc est, quia habent
IXTRA.
nobiiissima perfectio Dei, quod verum est eamdem rationem ; sed liic et ali-
praecise sumpium, tamen ut aiia includunt bi, non est eadem ratio, non
ubi
ipsam, et aliquid ultra, nobiliora sunt. est hoc verum. Vel dico simplici-
Alia responsio, licet aliqua co- ter, quod sunt diversa^ scientise,
gnitio particularis sit perfectior non tamen disparata), sed ordina-
in se prsecise sumpta,tamen cogni- tae. Vel dici potest, quod scientia

tio universalis de proposito de haberet

binario, si binarius
co-
multas passiones, traderetur par-
gnoscibili, secundum est certior
tim in Arithmetica, et partim in
proportionem, quamcognitio par-
alia.
ticularis de suo cognoscibili, quia
plus universale cognoscitur, in-
 90 LIB. I. METAPIl.

tilis indaainis vel speculativi

^ officium
ANNOTATIONES. ,
"^

censetur.
Seciuitur nona qUiTStio de niodo et In principio solutionis ibi : Ilem prima 12.

**• mensura considerationis Metaphysicalis, cognitione de aliquo, etc. usque ibi : Se-
qute et sequens decima ordine textus in cundum declaratiir, eic. dissigudiiur Extra,
quo fundantur, deberent prpDcedere duas sed littera satis bona est, ideo, etc.
priTccdentes, sed Doctor parum curavit Infra etiam ibi : Hic respondetur, etc.

de ordine, dummodo vcritas appareret, usquc ibi : Itcm Philosophns dicit, etc.

licet forte curiose inquirendo posset ordo ponitur Extra, et infra ibi : Item ad iinita-

ejus sustineri, de quo non modo. tem scientice, etc. usque ibi : Ad argu-
Sententia Doctoris in hac qucestione li- mentum opinionis, etc. assignatur Extra.
cet videatur clara, tenendo partem negati- Et infra ibi : IIoc concedunt, etc. usque
vam, ut communis schola, ex dictis ihi : Solahic demonstrat, etc. diciiuv Ex-
tamen ejus alibi, sequaces ipsius varie tra, vel additio. Et infra solvendo secun-
sentiunt, eo quod verba ejus in diversis dum principale ibi : Conclusio emm, etc.

locis diversimode interpretantur, ut pa- usque ibi : Ideo aliter dicitur, etc. poni-
tet in prologo, q. 1. et 3. et 2, d. tur etiam Extra. Et parum post ibi :

primi. q. 2. et 3. secundi q. 1. et alibi Sicut hahetur a Diomjsio, etc. usque

sa:'pe. Si tamen subtiliter consideretur ihi : Alia responsio, eic. esi Extraaecuu-
distinguendo de Metaphysica in se et in dum aliquos. Et ultimo infra ibi : Pcr
nobis, universali et particulari, et quod potentiam est potens, etc. usque ibi :

refert dicere considerare in universali et Quod aulem, hahitu universali, etc. assi-

universale, et in particulari et particula- gnatur Extra. QucB omnia licet voce

re, et e contra; et ponderetur secundum tsediosa, non tamen infrucluosa, ideo ru-
suppositum supra in principio, quod prae- minentur. Posset fieri vis in illo exemplo
misi in hoc negotio, faciliter omnia con- quod tangitur de Dionysio, quomodo vim
cordabuntur. Verba tamen Doctoris supra esse sumptam cum aliis perfectionibus
q. 1. multum movent ad partem affirma- divinis, sitnobilius se ipso prsecise accep-

tivam in hac quaestione, et processus to, cum infinitum non possit excedi, sed
Aristotelis descendendo in particulari ad videatur iste i. et 5. q. Quodlibeti, et 8.
decem Genera, et species eorum, et pra^- dist. primi, et alibi ssepe ad hsec.
ferendo substantiam accidenti in conside- Quserantur hic Albertus, et Paulus Ve-
ratione Metaphysicee, et multa alia. Qui netus, et Joan. Buridanus, et Alex. de
ergo vellet tenere affirmativam hic posset Alex. quem proesupponit plerumque in

dicere juxta illud secundum lotabilesupra hac Metaphysica, et Frater Adam, et Ni-

exponendo Doctorem, vel quod loqiiitur colaus Boneti, et alii plures pro opinioni-
non (le universalitate prsedicationis, vel bus, quas recitat Doctor ; vide Franciscum
communitatis, sed prc^cisionis, vel abs- de Mayronis in prologo Gonflatus, q. 14.

tractionis, qure verba possunt ponderari, l!l quod videtur velle Gommentator de
quia placent. Non curo impedii^e chartam, substantiis separatis quod considerantur
recitando varias opiniones diversorum et in particillari hic, secus autem de mate-
Greecorum, etLatinorum, ut multi Sophis- rialibus, nullum colorem videtur habere,
ttc moderni faciunt, quia hoc potius vacui loquendo de intellectu viatoris, et de co-
recitatoris, vel historiographi quam sub- gnitione quidditativa, ut patet discutienti.
 .

OUiESTIO X. 91

Ex textu Fere autem ct (lifllcilliiiia sunt sale aliquam perfectionem. Item,

prologi
hoininibiis ad cognoscendum, secundum Avicennam 1. Met. c. 5.
quae maxime sunt universalia.
Nam a sensibus sunt remotissi-
communissima prima impressione
ma, etc. imprimuntur ergo prius cognos- ;

cuntur, et sic de aliis secundum

ordinem. Item si non, tunc scientia
QU/ESTIO X. de eis esset minus certa, hoc est

Ulrum universaliora sint nobis notiora?

contra unam rationem sapientis,
contra Philosophum in littera. Si-
Arist. }iic cap. 2. ct lib. 5. cap. 11. et 1. Poster. militercompositiorasuntnobisma-
cap. 2. text. 5. et 1. Physic. cap. 5. Avic. 1.
Met. cap. 5. Philoponus el Themistius, 1. Physic. gisnotaquamsimplicia, sicut patet
D. Thom. hic lect. 2. Cajet. de ente et esse, q. 1.
inl. Physicorum, t. c. 4. quod to-
Fons. hiccap. 2. q. i.sect. 1. et seq. Suar. disp.
1. Met. scct. 5. Hurtad. disp. 1. Met. secl. 9. tum quod est compositumest nobis
Vide Scot. 1. dist. 3. q. 2.
notius quam
Sedminusuni-partes.
Quod non, primo Physicorum, versale componitur ex magis uni-
t. c. 2. innata est nobis via proce- versali ; ergo item 6. Topic.
, et^.
dere ex notioribus nobis; et in- cap. 4. definitum est nobis minus
tendit ibi, ut patet per litteram, notum quam deflnientia, sed deh-
quod universaliora sunt nobis ma- nientia sunt magis universalia
gis nota, singularia minus nota. quam definitum. Item, definitio
Itein, confusa et indistincta sunt est per simpliciter priora^ ut ha-
nobis magis nota ibidem, t. c. 3. et betur, 6. Topic. sed talia sunt
ibidem similiter, t. c. 4. totum est minus nota nobis ergo ; priora
magis notum nobis quam partes, sunt nobis minus nota.
universale est totum. Item, illa ci-
SGHOLIUM I.
tius occurrunt intellectui, quorum
singulariacitius occurrunt sensui ; Primum dictum, Universalius in causan-
sed singularia magis universalium do, est nobis minus notum quia perfeclins, et

citius sentiuntur; ergo et illa uni- a sensibus remotius. Secundum, Singulare

est notius notitia sensus quam iiniversale,
versaliora prius intelliguntur.
quia hoc noii cognoscitur a sensu, nisi per
Probatio minoris per Avicennam Adverte
accidens quatenus inest singalari.
et in 1. Physicorum, t. c. 5. pueri tamensensumnon cognoscere singularitatem,
primo appellant omnes viros pa- ut dictum est q. G. Tertium, Si leneatur sin-
tres, etc. Similiter Physicorum,1. gulare esse per se intelligibile, est notius icni-

versali, de hoc nihil asserit hic, sed fuse ita

t. c. 2. non sunt eadem magis nota
tenet q. 22. de An. qaod ibi in comment. late
nobis et simpliciter sed minus ;

explicai. Quartum, Singulare magis univer-

universalia sunt notiora naturae, salis, notius nobis singulari minus universa-
ergo nobis minus nota. Quod sint lis^ ut c im a longe video animal, prius scio

simpliciter minus universalia na- esse corpus quam animal, ot animal qaam
turse magis nota, probatio, quia equum vel asinum ; sed hoc est ratione in-
debitse distantise, ut explicat Doctor 1. d. 3.
unumquodque magis cognoscitur
q. 2. n. 27. Quintam, Inter universalia, ma-
per naturam quod est magis per-
gis unioersale est notius cognitione distincta,
fectum, et magis ens, minus uni- vel ut definiens, quia cognitio distincta ha-
versaleaddit super mngis univer- bctur per dofinitionem, qu» requiritur por
 ;

d3 LIB. T. METAPII.

divisionem incipieiulo ab ento, do qiio Doc- gnifione prima in nobis, h?ec est
tor jam citatus §. Gontra dico n. 25. Sextum, sensitiva. Si autem non compare-
M(igis universale, ut indistinctum confuse
tur quantum ad cognitionem in ge-
continens plum, cst niagis notum nobis, lioc
tenenduin juxta Doctoris men-
nere, sed ad unam, tunc quantum
dictum non est

tom ; tum, quia hac qua^stione nihil resolvit ad sensitivam, singulare est magis
tum otiam, quia l. d. 3. q. 2. §. Ad secuudam, notum autem quantum
nobis. Si
quiest. n. 21. et de Anim. q. 16. et 22. tenet
ad intellectivam, tunc secundum
speciem ultimam esse primum cognitum co-
illos qui ponunt singulare non in-
gnitione confusa ; tum tertio, quia in exposi-
tione toxtu^ hujus qua)stionis docet univer>a-
per accidens^posterius
telligi) nisi

liora esSv? nobis cognitu difficiliora. Adde intelligeretur, quia per accidens
etiamsi assertivo lioc dictum hic teneret, posterius est per se, ut dicit Pliilo-
standum adhuc iis, qua) in Theologia habet sophus 2. Physic. t. c.66. Si autem
ratione assignata in nostra praefatione.
alia opinio sit vera, quod per se
Dicitiir qiiod est iinivers«nle per intelligitur,tunc esset qu^estio, et
2.
prcTdicotionem, et illud definitur in potest dici quod singulare magis,
Perihermenias, t. c.f). etl. Poster. quia conclusio non cognoscitur nisi
^liupbT.^^ t. c. 25. quod est unum in multis et per principia, qua3 sunt magis no-
de multis. Aliud est universale per ta secundum Philosophum 1. Pos-
causalitatem, cujus virtus se ex- teriorum, t. c. 5. et secundum enni
tendit ad plures effectus , sicut principia accipiuntur per inductio-
causa prima, quse esttamen singu- neni, inductio autem ex singul«"!in-
laris, nec praedicatur de pluribus bus.
singularibus. Secundo modo intel- comparatur magis uni-
Si autein 3.
Singulara
ligendo magis universale causali- versale ad minus universale, ut magis uni-
tate, est minus nobis notum quam quando utrumque est simpliciter versalis
nctius no-
minus universale causalitate, quia universale, aut ambo comparan- bis.

magis universale est perfectius, et tur ad intellectum, aut singularia

perfectiora sunt minus sensibilia, eorum comparantur ad invicem.
sicut patet de Tntelligentiis et a Si secundo modo, nobis notius est
materia separatis, sed causse uni- singulare magis universalis, quain
versaliores sunt minus sensibiles; singulare minus universalis. Si
ergo nobis minus notae. De uni- universale utrumque comparare-
versali per pra^dicationcm , aut tur ad intellectum, tunc vel est
comparntur ad singulare simplici- loquendum de superiori, ut est
ter, aut universale magis ad uni- quiddam indistinctum confuse con-
Prius co-
versale minus, sicut genus ad spe- tinens plura, isto modomagis
est gnoscitur
ciem. De primo universali, primo noluni nobis, et hoc probant tres clefinituni
conluse-
distinguendum est de cognitione, prinuT rationes. Si autem accipi- quam de
finienlia.
pr-out communis cst«ad cognitioncm tur magis universale, ut sic dis-
sensitivam et intellectivam, quae tinctum quoddam dehniens, tunc
dicitur cognitio in genere et tunc ; dednitum est magis notum, cogni-
singulare simpliciter est notius no- tione tamen indistincta, quia prius
bis quam universale, quia illud est cognoscitur definitum indistincte
notius nobis, quod est notius co- quam definiens. Ad omnes auctori-
 QUi^STiO X. 93

tates. PrimrT. tres probant quod Contra, illud(|Uod dicitur magis 4.

magis universale comparatum ad universale causalitate est minus

minus universale, et secundum co- notum no])is, quod sit falsum. Pro-
gnitionem intellectivam, inquan- batio ^. hujus, t. c. 1. dicitur, m
tum indistincte magis universale foribns <ni}s delinquU? ubi ex inten-
continet minus, est magis notum tione hal)etur qiiod i^rincipia scien- ^^^^q;;'^^^^^^

nobis, magis ergo uhiversalia sunt tia^ priora, sunt nol)is facillime no- JStel^non
prius nota. Ad duo sequentia di- ta ; ergo causse universalissima> ^^?"" "^'^'^
minus no-
cendum, quod probant quod singu- sunt nobis nota:^ magis. Probatio t""™-

laria magis universalis, singulari- consequenticB, quia principia uni-

bus mmus universalis citius co- versalissima dicunt propier quid,
gnoscuntur, et hoc secundum co- respectu conclusionum plurima-
gnitionem sensitivam, et similiter rum, sed quod dicit propicr
illud
universalia eorum corresponden- quld, dicit causam; ergo universa-

tia citius cognoscuntur et intelli- lissimum principium causam uni-

guntur. Ad aliud communissima pri- versalissimam; sed causa univer-
nia impressione, etc. concludit quod salissima est causa plurium effec-
magis universale est magis notum, tuum,eo enim quod est universalis-
inquantum indistincte continet simum principium, se ad plura in
minus universale; igitur, etc virtute extendit, etc.
Ad argumentum in oppositum, Contra aliud, si sina^ulare sim-
intelligendum est decausis univcr- pliciter magis notum; evs:o
est t> '
Pi-opin-
quiustali,
T. T .

salibus per causahtatem. Ad aliud

,
1 1 1

qnod cst propmquius illi singulari magistaie.

de simplicitate, procedit quod uni- est nobis notius, secundum illud

versalius secundum quod definiens. tertii Topic. cap. 4. quod esi propi^i-

Aliter negari propositio,

potest quius siinpliciter tali, 7nagis est tale, sed
quia materia est simplicior quam lioc est universale minus; ergo est
compositum, et tamen non perfec- magis notum nobis, cujus opposi-
tior; unde aliqua composita sunt tum probatui', etc. Contra aliud,
perfectiora simplicibus ,alia non. verum est quod cognitio sensitiva
Ad aliud, intelligitur ut definiens, aliquo modo prsecedit intellecti-
similiter illud de G. Topic ([uod vam, tanquam causa sine qua non,
definientia sunt nobis notiora, ve- sed hoc estin generationescientia:?,
rum est, inquantum definientia. non tamen in perfectione, quia in-
tellectus est virtus perfectior, tunc
SGHOLIUM u.
sic, virtus perfectior intensius, et
Objicit tripliciter coiitra tria dicta in pra3-
ceclenti littera, et soLvit satis clare. Vide sat
magis cognoscit, quam imper-
ad longum de materia hujus qusest. in q. IG. fectior, intellectus est perfectior;
Scoti de An. et in ejus commentario, et in ergo, etc. Hoc etiam dicit Philoso-
q. 22. ubi varia dubia circa primum cogni- phus in prooemio liujus quod arti-
tum resolvuntur. Vide etiam Anton. Andream fex certiuscognoscit, quiacausam,
hic q. 10. qui clarius nonnihil, qu?e Doctor
expertus non; sensus ergo cum
in substantia habot, tractat, et Anton. Trom-
qui satis prolixe rem prosequi- WQ^Qii propter quid, ergo minus per-
betam q. 10.

tur. fecte cognoscit.

 ;

94 LIB. I. METAPII.

5. Ad primum, principia illa non aquila Solem, secundum propor- n^m cogni.
i« ••1-1-x.' .. , tionis.
Iiabent cansas universales pro ter- tionem visibilitatis utriusque, sed
minis, sed liabent terminos com- aquila perfectius, sic hic. Nota in
munissimos secnndum prcedicatio- littera Unumquodque tunc est perfec-
:

nem. 'runc ad formam, sicut uni- tum, quando potest generare sihi simile.
versalis habet universale
passio Contra, tunc Deus alium Deum, si I

subjectum, sic universalior nni- dicas quod non est factibilis. Con- e.

versalius tunc secnndum hoc uni-

; tra, Angelus est factibilis, ettamen
versale pra:^dicabile magis dicit non quod fallit quan-
potest. Dico, i

propier quid, quam minus, non ta- do aliquid ita perfectum est, quod quod^^gS
men sic quod dicat causam essendi requirit causam sequivocam, et hoc sfbT^imne,
minus, etc. sic hic de principiis est propter perfectionem, et simi-^''^''"'^"'"',
demonstrationis. Ad aliud dico, literadhuc in-unLvocis deflcit, quan-
quod regula illa sumitur a 3. To- do ibi non es t potentia activa. Lapis
pic. in eligendis, et dico quod in- enimdurusnonpotestsibigenerare
telligenda est si sit propinquius similem, quia tantum habet poten-
illi quod talis est, singulare
in eo tiam passivam ad resistendum
antem est magis notumnobis, quia durum enim est quod resistit im-
Intellectus
est sensibile. Illud ergo quod est pellenti, sed^non habet principium
certius co-
gnoscit propinquius in sensibilitate singu- agendi qualitatis activae. Tunc ad
quam sen-
sus. lari, illud est nobis magis notum, propositum, licet sequatur quando
sed in hoc magis universale pro- potest perfectum, tamen fallacia
pinquius est quam minus. Notan- est : perfectum est,Nota,
ergo potest.
dum tamen, quod non loquor quod quod inlittera dicitur, singularium
aliquod universale sit sensibile cognitio est maxime propria sen-
proprie, prout tamen habent esse sui; hoc dicit, quia tantum est
in suppositis, unum est magis sensus, et non dicitur propter in- singuia-

sensibile quam aliud. Ad aliud, tensionem actus, quia intellectus gnTtSquo-

verum est quod intellectus per- potest inilla perfectius, et in alia. sen-
'f^a^'^'''
fectius et verius cognoscit, sive Ad unum argumentum"dimissum, sus ?

certius quam sensus ; tamen cum quod ista scientia esset minus cer-
hoc stat quod sensibilia sunt prio- ta, dico, concludit uniformiter,
si

ra nobis nota et facilius, quia fa- non concludit quod sit incerta in
cilius est cognoscere quse du-
illa se, sed sicut universalissima sunt
cunt in cognitionem aliorum. difficillima, eo modo et scientia
Contra, videtur quod non potest de illis est difficillima; sed illse
dici notius, quia notius sonat im- causse primse sunt difficiles nobis,
perfectionem. Ad hoc
quod dico, sic et scientia.Contra, hic dicitur
est notius secundum proportionem quod hsec scientia est per causam,
Notius se-
cundum
cognoscentis ad cognoscibile, non dicit enim quod principia et causse
proportio-
nem cogno-
autem secundum perfectionem co- quseruntur nobis; ergo non sunt
scentis ad
ognoscjbi-
gnitionis in se. Exemplum, oculus notse, etc. Verum est quod non sunt
^le, et se- infirmus secundum proportionem nota nobis qusesita, tamen in se
cundum
proportio- cognoscit magis candelam, quam sunt nota, etc.
 OUiESTlO X. 95

repugnare his quLu dicit in priiuo luco

ANNOTATIONES. proeallegato . Ad quod dices, sicut ibi,

solvendo objectiones, dicitad argumentum

Sequitur qusestio decimaet ultima hujus factum ex experimento Avicenna^ etc.

primi, in qua disputatur etiam problema vel considera aUius, quia satis dubium, ct

satis difficile, de comparatione magis et difficile.

minus universalium, in prioritate et diffi- Adverte, quod duo notanda incidentali-

cultate cognoscendi, sed Doctoris sententia ter ibi : Ad fincm qucestionis inducta pos-
satis clara est, et videatur altius 3. dist. i. sent assignari Exlra, sed est doctrina
q. 2. et aHqualiter inferius in 1. singularis, ideo legantur, etc.

Opiniones, quas tangit ibi de cognitione Opiniones extremse in hac materia sunt
singularis, patebunt infra, in 7. q. 14. Theologorum, etaHorum plurium antiquo-
et 15. rum, asserentium magis universale primo
Non sunt correctiones in Httera notabi- cognosci, et NominaHum, dicentium sin-

les. Sed adverte ad iUud, quod dicit com- gulare esse tale. Scotus videtur medium
parando inter se singulariamagis et minus tenere, sed ut a principio notavi, multum
universaHs, quod singulare, videHcet ma- in his quaBStionibus imitatur antiquos et

gis, prius inteHigitur, et quia videtur problematice incedit.

96 L)B. II, METAPH.

L I J5 E R SEC U N D U S.
Ilic Lihcr ctiam nd pvoinmirnn speclare videtHV, ul colligilur ex Arisl. lib. 3.
/^./7. "1. uhi rcfcrcns se ud hic dicia\ in iis, inquit, qnae prooemii loco dicta
siint; acjit de difficultate veritatis indagandce, et quis modus in hoc tencndiis, et
quo principio utendum. Doctor sex qucestiones utilissimas circa ista disputat, in
quibus multa fiahet scitu diynissima, Theolngis ct Philosophis summe necessaria.,
)naxima subtilitate tractata.

qucedam tahida rasa vel nucla, in qiia

Quare sic se videtur habere, ut secundum se,
mhtl clepingttur; ergo se tabuL
proverbialiter dicimus in fori- :
et per naturam suam non habet
^^^^'

Dus quis delinquit? text. com. 1.

aliquam cognitionem.
SGHOLIUM I.

QU^STIO I.
Prima principia modo moveant sensus ad
terminorum apprehensionem, sunt naturali-
Utrum prima principia sint natnrali-
ter nota, ita ut circa ea errari non possit, de
ter nota.
quo vide Doctorem 1. d. 3. q. 4. a. 2. num.8.

Gommental. ibid. comment.

Adde judicium seu compositionem de his
Arist. hic cap. 1. i.
D. Thom. Met. lect. 1. Flaiidr. l Met.q. 12.
2. esse certam, licet apprehensionem termino-
art. 2. et 4. Met. q. 6. art. 3. Fons. 2. Met, rum acciperet intellectus a sensibus erranti-
cap. 1. Suar. disp. 1. Met. sect. 4. liurt. disp. 3.
Met. sect. 3. Meurisse 2. Met. cap. i. q. 2. Vide
bus, utibi habet Doctor, de quo supral. 1. q. 4.
Scotum 1. dist. 3. q. 4. et dist. 39.
Dicendum quod non habet ali- 2.

Quod sic, Commentator 1. Me- quam cognitionem naturalem, se-

taph. com. 1. super. illud
ignorat locum jcinuce in domo, dicit
prima principia sunt nobis natu-
raliter cognita in quolibet genere
entiurn. Item, sunt cognita a nobis
non per inventionem, nec per doc-
trinam; ergo naturaliter, quia non
sunt plures modi cognoscendi.
Probatio assumpti; quia omne co-
gnitum per doctrinam, vel per
inventionem, cognoscitur peraliud
prius notum, 1. Posteriorum, t.
c. 1. sed primis principiis nihil est
prius.
Ad oppositum Philosophus
Anima, t. c. 14. Anima dc se
: Nullus cunduin naturam suam, neque
quod simplicium, neque complexorum,
quia omnis nostra cognitio ortu-m
habet ex sensu. Primo enim move-
tur sensus ab aliquo simplici, non
complexo, et a sensu moto, move-
tur intellectus, et intelligit simpli-
cia, quod est primus actus intel-
lectus; deindepostapprehensionem
simplicium, sequitur alius actus,
qui est componere simplicia ad
invicem; post illam autem compo-
sitionem, habet intellectus ex lu-
mine naturali, quod assentiat illi
3. de veritati complexorum, si illud com-
cst siciit plexum sit principium primum.
 QU^STIO 1. 97

Ad Commentatorem dicendiim, j^rimorum; talibus enim potest

quod pro tanto dicuntur nobis na- unus homo assentire magis quam
turaliter nota sive cognita, quia alius, inquantum assentire talibus
prsescita compositione simplicium subost imperio voluntatis, visa
terminorum, statimex lumine na- connexione istornm ad prima prin-
turali, intellectus acquiescit vel cipia.
adhaeret illi veritati; tamen cogni-
tio terminorum acquiritur ex sen-
SGHOLIUM II.

iabilus sibilibus, et iste intellectus dicitur Ponit oclo duhia satis acuta, circa mate-
)rincipio-
um quid habitus principiorum, quoadhseret riam hujus qusestionis, ad quoe respondet
est Mauritius in sua annotatione breviter, et
?
primis principiis. Ad aliud, cogni-
docte. Vide q. 3. ubi, et in nostris
tio principiorum quantum ad sim- I. 6. notis
fereomnia hiccfusius explicantur. Videetiam
plicia acquiritur ex sensibilibus.
„^ ,.,, , .,, ,
expositionem Doctoris adtextum hujus qu^s-
hji ad lilud quod assumitur quod tionis pr^fixum.

Gognitio non acquiritur per inventionem,

jrincipio-
rum ex
necper doctrinam, dicendum quod Hic ponuntur multa dubia. Pri-
iensibili-
illa dividunt acquisitionem scien- mum, si ille assensus sit alius ac-
bus.
tise, qu?e est per prius notum, non tus intellectus quani apprehensio?
intellectus, qui est habitus princi- Avicenna enim in principio Logicse
pioruin. Contra responsionem ad suae videtur sumere pro eodem
primum Si homoexlumine natu-
:
assensum et scirc. Secundum, si ille

raliassentit veritatiprincipiorum, assensus ab intellectu agente

sit

tunc omnes homines ^qualiter elicitive, qui ponitur lumen intel-

assentirent, quia quod consequitur lectuale? Tertium, si adhsesionis

hominem, vel intellectum nostrum, conclusionis formale principium,
secundum naturam suam, illud sit idem quod adhaesionis principii?

sequaliter reperitur in omnibus Quartum, utrum habitus principii,

habentibus intellectum, quod est qui dicitur intellectus, sit princi-
Prima contra Commentatoi^em super 3. pium per se apprehensionis vel
rincipia a
emine ne- Physic. in princip. ubi dicit, quod
adhsesionis? Quintum, quomodo
gantur.
aliqui propterconsuetudinemnega- adheTsio est naturalis et non ap-
verunt prima principia, et exem- prehensio, cum adhaesio prsesup-
pliiicat de Christianis, qui negant ponat apprehensionem? Sextum,
illudprincipium de nihilo nihil fu. an componere ditferat ab apprehen-
Ad hoc dicendum, quod ratio illa sione complexi, et an simul sit, et
procedit de principiis simpliciter an simul cum ipso sit apprehensio
primis, cujusmodi s\mt Impossibile : simplicium, ut circa principium
cst idem simul e?se et non css^^ et omne sinuil sint quinque actus, scilicet
totxim est majus sua partc, Qih\\]w^\\\o- dua? apprehensiones simplicium,
di, circa qUc-Bimpossibile esterrare compositio, apprehensioeomplexi,
secun(him Philosophum in i. Iiujus, et adhsesio? qurere alibi hsec. Sep-
t. com. 8. non autem proccdit de timu.in, si intellectus est assentire
principiis, quse possunt esse con- et dissentire, quare non delectari
clusiones respectu principiorum et tristari? Octavum, quare sim-
Tom. VII. 7
98 LIB. 11. METAPll.

pliciiim est t«nntniu apprehensio, ut 3. dist. primi, q. T. et 15. q. Quodli-

et non assentitnr eis, nec dissenti- beti, et alibi SiDpe; sed magis placet ad
tnr? Kx lioc Ibrte patet qnomodo mentem Aristotelis, et secundum verita-

est verum in compositione et divi- tem, illa [)ars qudo ponit omnem elicitio-

sione, et non in simplicibus. nem esse intellectus possibilis.

Ad tertium posset dici quod sic, licet

ANi\0Tx\T10XES. respectu unius ut principii principaliter,

et respectu alterius ut conclusionis secun-
Circa primam qiircstionem 2. lib. de dario ; veritas enim, seu evidentia prin-
naturalitate cognitioais primorum princi- cipii et conclusionis, ut 8. dist. primi, q.

piorum, et oritur e\ t. com. 1. adverte iinali, habet iste, non differunt, nisi sicut

primo, quod j^rincipia prima complexa pars et totum. Sed qui poneret habitus
sunt in multiplici differentia, ut habetur 1. pi'incipiorum et conclusionum, esse prin-
Poster. t. c. G. et in libello Boetii de Heb- cipia formalia talia, aliter haberet respon-

domadibus ad Joannem Diaconum, et alibi dere. Sed tunc dubium esset de principio

sa3pe; hic enim videtur loqui de simplici- formali primcc adluesionis hujus et illiuS;

ter primis vel maxime notis, saltem ex nam priusquam generatur talis habitus,
terminis apprehensis. fit assensus et adIi£fisio. Si etiam ponatur
Et non cadit aliqua correctio in quiestio- tale principium lumen naturale intellectus,
nem. Xam sententia Doctoris est clara, patet quid dicendum.

tenendo partem negativam, licet caute Ad quartum, posset dici quod non, ma-
exponendo posset affirmativa teneri ex xime apprehensionis, nec etiam adha^sio-
dictis ejus et aliorum ;
qufcrantur Alber- nis, saltem primic; sed an apprehensionis
tus, Joannes Jandunus, et alii antiqui, et vel adhffisionis conclusionis dispositive
moderni hic. Vide hunc 3. dist. primi, vel formaliter, considera.

qufcst. 4. et q. 1. et 3. prologi, et 45. Ad quintum potest dici, quod non in-

dist. 4. q. 3. et 14. d. 3. et alibi sa^pe, convenit posterius esse naturale, et prius

ut propositum allius elucescat. liberum, seu violentum. Exemplum primi
Ad finem (|ua3Stionis movet octo dubia de igne naturaliter comburente, cujus
et non solvit, et totum posset assignari approximatio ad lignum necessario pra3-
Extra^ sed quid sunt notanda subtilia et supposita, est mere libera. Exemplum
singularissima, legantur. Et breviter pro secundi de gravi posito violenter sursum,
nunc ad singula respondetur, salvo sem- naturaliter tamen moto deorsum. Sed licet

per meliori judicio. Ad primum, potest hoc sit probabiliter dictum, posset tamen

concedi pars affirmativa, ut patet ex doc- dici quod utrumque est naturale, licet va-

irina Aristotelis 4. Metaphysiccc, ct iiujus rio modo, ut patet speculanti.

hic, et supra q. 4. 3. dist. prirni, ubi Ad sextum potest concedi, quod sunt
prius ;
prior enim est appreliensio termi- diversi actus ilH quinque, de quibus loqui-

norum (juam assensus. Ad illud dictum tur, licet Nominales aliter sentiant. Sed
Avicenna' potest dici, quod loquitur de an sint simul, bona difficultas est, et satis

scii^e improprie. probabiliter dicitur quod sic, maxime

Ad secundum potest dici^ quod est in- loquendo de principiO; secus de aliis com-
tellectus possibilis talis assensus, licet iste plexis; sed videtur communis sententia

videatur dubius ubique in hoc problemate, hujus Doctoris, quod non possunt esse
 ;

QU^STIO 11. 99

plures actus perfecli iu intellectu simul. vel si incomplexen, non tamen ut talis.

Posset concedi forte quod hoc verum est De quo vide infra in G. (i.
8. ubi fere

de actibus ejusdem rationis, licet etiam omnia ista dubia possunt solvi in mirabili

de illis sit difficultas. Brevitcr posset dici, quem facit ultra ingenium, di-
digressu,
quod hoc maxime verum est de actibus camne AngeHcum ? saltem certe huma-
objectorum disparatorum, quorum unum num : vide ibi.

non includitur in aho, nec intellectus

unius dependet ex intellectu alterius

Forsan aiitem ot di(YiciiUnto dno-
biis modis existente non in reliiis,
modo intellectus complexi hic dependet sed in nobis est ejus cansa.
ex incomplexi notitia, et conckisionis ex Text. com. 1.
pniimissa, et simiHter de assensu, etc.
Sed aha via posset sustincri probabiUter,
cum omne nostrum intclhgere sit cum QU/ESTTO TI.

continuo et tempore, ut habet Philoso-

Utrum difficultas intelUgendi sit ex parte
phus in de Memoria et Reminiscentia ;

intellectus vel rerum cognoseibilium?

nullum igitur inconveniens si ponantur
hujusmodi actus, ordine quodam tempo- Arist. 2. Met. c. 1. et lib. 4. cap. 5. Albert. 2. Met
hcet propter
c. 2. Alens. ilndem cap.
te.rtu 6. D. Thom.
1.
ris, forte imperceptibihs,
lect. 1. Ant. Andr. q.
Flandria qincst. i.
2.
connexionem eorum. Et quod ibi addit art. 3. Fonsec. rap. 1. r/. 1. sect. 2. Suar. disp,
0. Met. scct. 3. Hurtad. disp. 7. Met. sect. 2.
Doctor, qucere alibi lioc, etc. vide q. Meurisse 2. Met. 3. q. 7.
CoUationum, sed non semper ad sua, sed
ad ahos se remittit. Vide curiose ad hfcc Quod ex parte rerum, probatio :

Gerardum Odonis, super T . Ethic. lectione Res sinit cognoscibiles inquantum

11. q. 1. qua3re etiam super Ub. de Anima sunt in actu, et certae in se et
quamplures, ut expedit. determinatse, ex 9. hujus, cap. ult.
Ad septimum potest dici quod delectotio text. com. 21. et seq. sed multae
et dolor, gaudium et tristitia sunt passio- simt res de se potentiales, ut ma-
nes appetitus sensitivi et intellectivi, ut teria ; incertse, ut motus et tem-
habet videri 10. Ethic. et in 3. dist. 15. pus indoterminat^, nt infinitum
; ;

pra3supponunt tamen actionem cognitiva), crgo difiicultas intelligendi tales

unde6. Ethic. cap. 3. Quod est in mente i^os, ost ex parte rerum, non ex
affirmatio et negatio, hoc in appetitu est parte intellectus nostri. Confir-
prosecutio et fuga ; verius enim dicitur matur ista ratio per Commenta-
voluntas consentire vel prosequi quam torem 1. Metaph. socundum trans-
assentire, hcet Doctor iste in 1. dist. 1. lationem suam, com. 1. qui dicit
qua3st. 3. ponatduphcem assensum in- quod difflcultas intelligendi formas
teUectus, et dupHcem voluntatis et ; se- materialos, est ex parto ipsarum
cundum iHa verba posset dici hic, quod formariim, non ex parte nostra.
assensus et delectatio sunt in eodem, puta Item, quando materia est summe
in voluntate, hcet non in inteUectu, nisi disposita ad susceptionem formae,
identice. non est difficultas ox parte mate-
Ad octavum facilis est solutio, quia as- ricT recipiendi formam, sicut patet
sensus est veritatis complex^e solum, quue do lumine in medio ;
quia enim
habet esse in compositione et divisione, medium est summe dispositum,
100 LIB. 11, METAPIl.

quantiiiii est {\c so, idoo diriicuUas

non est ex parte n\edii recipicuidi
Ibrmani, sed intellectus est de se QU.ESTIO III.

suniuu^ dispositus ad cognoscen-

Utrum suhstantioi immateriales jjossint
duui i'es, quia ibi non est nisi sola
intcllicji a nobis secundum snas quid-
pi'ivatio cognitionis; non enim est
ditates pro hoc statn ?
ilu ali(iuod contrariuni cognitioni
rcMMim, quia si sic, in parte intel- Arisl. hic cap. 1. cl Hb. 9. co.p. {"l. et lib. 12.
lectiva posset esse alteratio, quod cci)). 7. et lib. 3. cle Anima
Averroes cap. 7..

ibidem. D. Thoui. 1. p. q. 12. art, 12. et quxst.

negat Pliilosophus 7. Pliysicor. t. 88. art. 2. Cajet. et Ferrar. in iisdcm lucis.
Gapreol. 1. disi. 2. qiur.st. 1. Fonseca 2. Met.
c. ^O. Item, diliicuUas non est ex cop. \. q. 2. sect. 1. et sex sequent. Suar. disp.
parte intellectus cognoscendi, vel 30. Met. sect. 12. Vide Scotum in \. dist. 3.
q. 1.
intelliiiendi exceUentia inteUialbi-
lia, sicutex parte sensus sentiendi Quod sic, quia dicit Commenta-
excellentia sensibiUa, quia inteUec- tor hic coinment. 1. hoc sciUcet
tus non corrumpiturex exceUenti exemplum Aristotelis, non de-
intelUgibiU, sed habiUtatur ad in- monstrat res abstractas intellige-
telUgendum, quia non est virtus re nobis impossibUe, sicut
esse
organica ex 3. de Anima, text. inspicere Solem est impossibile
com. 7. 67. et 08. 2. de Anima. text. vespertilioni, quia si ita esset,
com. V3,]. sensus vero corrumpi- odiose egisset natura, quia fecis-
tur ex exceUentia sensibiUs, quia set quod in se naturaliter est in-
est virtus organica ergo, etc. Ad ; tellectum, non intellectum ab alio,
oppositum est Philosophus in 2. sicut si fecisset Solem non com-
hujus, cap. 1. text. comment. 1. prehensum ab aliquo visu. Item,
non est in rebus diUicuUatis cau- intellectusnoster nihil intelUgit
sa, sed in nobis : Sicut nycticoracum nisi sub ratione imm.aterialis 4.
oculi acl lumen diei, etc. sic animce de Anima, text. c. 4. et 11. ergo
nostrce intellectus acl ea quce sunt inani- maxime intelliget simpliciter im-
festissima naturce. materialia, quia ubi est ratio for-
malis objecti, illud est apprehen-
SGIIOLIUM.
sibile a potentia. Probatio antece-

Resolvitur liais quiestio in qiuestioiie so- dentis, quia non oportet ponere
queiiii iiuiii. 20. et argunienta hic posita actionem intellectus agentis, nisi
ibi solvuntur a num. 21. ad hoc, ut objectum materiale fiat
aliquomodo immateriale, ut ap-
Sicut enim nycticoracum ocuU ad tnm natum sit movere intellectum
Uicein dJei sese habent, sic et possibilem. Commentator,Item,
animre nostra) inteUectus ad ea
3. de Anima, comment. 30. et 35.
quae sunt omnium naturae ma-
nifestissima. t. c. 1. recitat opinionem Avempacae ad
hoc talem Intellectus potest abs-
:

trahere formale a materiali, et sic

quidditatem materialis substantiae
a singularibus. Si autem in quiddi-
 '

OU.T^STIO III. 101

tate sic rcmanet

abstracta, ali- eaintelligibilta, talia siiut phantasiabiUa.^i-l-v^'^^-
ad 1. prm-
quod materiale, adhuc potest in- Hespondco, quod major est fa/sa de poten- dp.eiadi.
, ' ^ t • _ A^ , L
•
•-„ ^^° opin.
Pi'0 ^^^
quiG tantum unius, passiva
tellectiis nbstraliere lormale a ma tia activa, est

contrariorum, ut patet 12. hujus commen-

teriali, et sic semper; ergo tandem
(0 19. Aliter respondetur quod intelligibi-
deveniet ad qiiidditatem simplici-
lia fiunt pcr intcllectum agentem in-
ter immaterinlem, et hanc cognos-
quantum in ipso, ut lumine, possunt suas
cet, qnia hanc ahstraxit a sin-
species imprimcre possibili; sic inteUigcn-
gulnribns ; ergo, etc. Item, mnl- tiiD fiunt intclUgibiles, quia possibilis nihil
ta demonstrantnr a Philosophis reciperet nisi in lumine sibi connaturali,
de snbstnntiis separatis, pnta in quod est intellectu^ agens. Sed iUud non
12. hnjns, t c. 30. :U). :}9. 51. 18. de salvat inteUectum agentcm habere actio-

Deo, qnod sempiternnm, qnod

sit nem circa substantias separatas sive in-

movet sicnt nppetibile non motnm, telligentias, sed circa inteUectum possibi-

qnod est vitn, qnod semper actn lem qui species earum non potest recipere

intelligit, ({nod seipsnm intelligit

nisi in taU lumine. AUter respondetur quod
intelleclus possibiUs in actu, non dicitur
tanqiiam primnm objectnm, etc.
ampUus passivus, et iit factus in actu circa
ibi et alibi, et ibi de numero Intel-
effertuin quaerit cognitionem istorum. Item
ligentiarum juxta numerum or-
arguitur quod si sic, homo tunc naturaUter
bium, qnos movent; de snbjecto an- possct attingere ad beatitudinem. Responsio
tem demonstrationis oportet prae- ad hoc patct ex soUilione quse habetur
cognoscere quid est, ex 1. Poster. infra, quia bcatitudo habet visionem quse
text. comment. 2. ergo quiddita- est intellectio, ut intuitiva, non quaecumque.
tes omnium istorum cognoverunt Contra hoc, ejusdem potentise cirra idem
Philosophi. Oppositum videtur in ofjjectum non eH una ac'io; ergo
nisi co-

littera, text. c. 1. sicut oculus vesper- gnitio 7iostra nunc non differt ab illa vi-

tiUonis ad lucem SoUs vel diei, ita

sione specie, ct nunc quamvis minus beati
simus, tamen beati, quia ctiarn unus bea-
animce nostrce inteUcctus acl ea quce sunt
tusminus clare Deum videbit aUo. Proba-
manifestissima in natura, hujnsmodi
tur prima propositio, quia sive actio habeat
sunt substantiae separatae, sed pri-
speciem ab agente, sivc ab objccto, si
mum est impossibile; ergo et se-
utrumque est idcm, et actio eril eadem in
cundum. specie. Confirmatur ex 8. Metaphysicse t.

Item, dc inteltigibilitate Dei, vel non^ c. 11. et 12. Responsio, rjuod illa visio
require post in qusestionc de cognitione differt spccie ab hac cognitione, et cognitio
infmiti, q. uU. liujus. Item, plus distat fidci differt specie ab utraque istarum.
CoKmtioin-
inteHigibilc increatum ab intellectu creato, primam J^propositionem
Tunc ad ^ ^ dicendum, ' tuitiva et
quam intelUgilnle creatum a senm, sed tale quod vera est quando utrumque est ideni abstrio-
tiva specie
intelUgibile non potest apprehendi a sen- non tan'um sufjjecto, sed secundum quod diiferunt.

su ; ergo multo minus intcUigibile increa- agi', et secundum quod est objectum, et

tum ab intellectu. Responsio, verum est in eodem modo se habentia, invicem erit una
esse, non in cognoscibiUtate, nec in pro- actio specie. Kxemplum, aqua infrigidat
portione objccti. Itcm, potcntia passiva non ethumectai; Sol constringit Uttiim et non
se extendit nisi ad ea, ad quse sc axtcndit gtacicm ; ig.iis Ugnum prope positum com-
activa ejusdem generis ; igitur ncc intcl- burit et non remotum, sed tantum cale-
lcctus possibiUs ad aUqua, nisi ad ca ad facit. tn cognitivis ctiam csl variatio prop-
quse se extendit inteUectus agens., ut faciat ter organum omnino indispositum , ut
 ;;
; ; :

io-> LIB. II. METAPII.

fehricilantis linQua ; aliqualiter indisposi- formamus idolum in quo illud ins-

tumy ut oculus senis ; bene dispositum, id picimus, et ;]. de Anima, text. ^- ^^«^ni-
^
ma.
oculus hominis juvenis ; optime, iit oculus comment. oO. dicitur : Phantasma ad text.
com. 153
aquiliv propter mediion, aliter videt ocu-
;
infcUcctum, sicul scnsibilia ad sensum.
,, .• lus jwr acron et aquam: aliler Sol videtur
Variis mo- ' -' '
Secunda habet duas
propositio
dis lit va- manc et meridie propfer medium vaporo-
r atio ac- , , i •, •
i • partes. Prima patet, cum phantas-
\\x\\\\\
\\\^o-Sum ; propfer lumen, ahter in lumine
tentiis co-
candelse,» aliter in lumine Solis vel radio,'
ma sit motus factus a sensu se-
iinoscitiYis,
^
ox parie proptcr rationem cognoscendi, aliter per cundum actum, 2. de Anima text. An eirect
ducit in K
oriiani, me-
aiiriuminis, speciem proprium rectam, vel reflexam c. IGO. substanticT autem separatse liiiam

*?noscend?! ^^^ autem visio et illa habent diversa non sunt sensibiles ergo, etc. Se- ; causse i

lumina et diversa reprsesentativa objecti. cunda pars probatur dupliciter;

tum quia effectus qui non adae-
SGHOLIUM L
quat potentiam causse non ducit
Substantias separatas iioii posse a iiobis in cognitionem quidditatis causse ;

pro nuiic secundum suas quidditates intelli- substantife cognos-

separatse si
gi, probat dupliciter, primo, (xuia nihil nunc cuntur per illa quse faciunt phan-
intelligimus, nisi per phantasmata, et illse
tasmata in nobiS; tantum cognos-
substanti» non faciunt phantasmata, neque
ex causis eorum possunt distincte cognosci
cuntur per hujusmodi eftectus,
ergo. Secundo adducit ad hoc fundamentum quia scilicet non sunt adsequantes
D. Thom. 1. p. q. 12. a. 2. et q. 84. a. 7. asse- causam; ergo, etc. Prima propo-
rentis quidditatem rei materialis esse objec- sitio patet; quia quidditas talis
tum inteliectus nostri, quod refutat 1. dist.
causae excedit talem
effectum
3. q. 3. n. 3. et Quodlib. 14. a. 1. et fuse q.
tum quia finiti ad infinitum nulla
19. 20. et 21. de An. ubi nonnulla circa hoc
adduxi. est proportio, ergo nec alicujus
sensibilis ad quidditatem Dei. Si
Responcletiir ad qiisestionem, ergo quidditas Dei qui est prima
Nihilintel-
^^^^^j
hgimusnisi'1--- anima conjimcta corpori causa eriiciens non possit cognosci
^rasma^ta.'
^^" potctst intolligere quidditates l)er elfectum, multo magis nec
substantiarum separatarum prop- alicujus substantise separatae quid-
ter duo. Primum est, quia sic ditas, cum quselibet alia causa mi-
conjuncta nihil intelligit nisi per nuscauset quam prima secundum
abstractionem a phantasmatibus propositionem primam de causis.
substanticB autem separatcie non Secundum principale,
^
pro
^
ista ^
Sententi
faciunt phantasma, nec ex his positione ponitur, quod quidditas d. Tho
mce quai
qua3 faciunt phantasma possunt substantiae materialis est pro- reiicit

1. de Ani- cognosci; ergo, etc. Probatio pri- prium objectum intellectus nostria, 3^^.
ma.
Text. mse propositionis dupliciter; tum possibilis ; ergo nihil poterit pcr "• ^-
com. QQ.
quia Iseso organo virtutis phan- se intelligi a nobis, quod nec est
tastica3 impeditur intcllectus ab talis quidditas, nec cognoscibile
addiscendo incognita, et a specu- per talem quidditatem. Primum
lando cognita, hoc non videtur, manifestum est de quidditate sub-
nisi quia indiget phantasmatibus stantiarum materialium. Secun-
in utraquc opei^atione; tum quia dum probatur ut prius, per non
dum volumus aliquid intelligere, adsequationemet improportionem.
 ,

OUi^STK) IIT. lo;

Primnm liic «nssiimptiim ostendi- veritatis, et condudit in fine capi-

tiir, quia ohjoctnm proportionatur tuli, ({uod sapiens erit utique Ibli-

virtuti ciijns est ; intellectus au- cissimus, et secundum ipsum in (>.

tem est virtus existens iu materin, ejusdem cap. 8. sapientia est circa
tamen non operatnr mecliante or- altissimas causas; ergo in specu-
gano; ergo objectum ejus erit latione altissimarum causarum
aliquid existens in materia, non maxime consistit felicitas liomi-
tamencognoscitur inquantumexis- nis. Ad felicitatem autem, cum sit

tens in materia, talis est quiddi- finis proprius hominis, non est
tas substantire matei^ialis abstrac- impossibile homini attingere, quia
ta per intellectum agentem. 2. hujus t. com. 8. dicitur quod
Confirmatur hoc, quia nisi esset nullus conabilur ad terminum non ftiln-
objectum intellectus possibilis, non rus venire, et natura dedit sibi ne-
videtur necessarium ponere actio- cessaria ad at tingendum hunc finein
nem intellectus agentis, circa ob- sicut probari habet ex commen-
jectum intellectus possibilis. Item to 50. 2. C(3eli et Mundi, de stellis.
non videtur quibusdam quod aliud Ad istas duas respondetur, quod 7.

possit convenientius poni objec- hominem scire scien-

possibile est
tum. tiam maxime scibilem pro.prima
ratione, et speculari altissimas
SCHOLIUM II.
causas pro secunda; non tamen in
Ponuntur quinque argumenta contra con- hac vita, sicut omnes desiderant
clusionem positam, suadentia substantias se- beatitudinem secundum Augusti-
paratas secundum siias quidditates pro nunc
num 13. de Trin. c. »]. ad riuam non
po<se a nobis intelligi.
possunt in liac vita pertingere.
Contra ista, primo contra posi- Contra, illa felicitas de qua lo- An Philo-
sophus 10-
tionem in se per quinque rationes. quitur Philosophus in 10. Ethic. suit felici-
iatem in
Prima Omnes komines na-
talis est :
cap. 10. haberi potest in hac vita, speculalio-
ne pro hoc
tura scire desideranl. 1. Met. ergo dicit enim : Quare erit utique felicAtas statu ?

maximam scientiam maxime desi- spcculatio cjucedajn, opus autem erit, ct

derabunt. Ita arguitur in eodem prosperitate exteriori, et oporlef corpus

primo : Maxima scientia est circa sanum esse, et cibum, etreliquumfamida-
maxime scibilia, qune sunt cau fum e.visterc, otc. Certum est hsec non
sve prima^ et prima principia, quia haberi nisi in vita ista. Item, non
per haec alia sciuntur, non e con- est certum ex intentione Philoso-
verso, ibidem in primo ergo ; p]ri quod posuerit aliquam aliam
scientia primarum causarum ma- vitam, quia in diversis locis, 2. de
xime naturaliter desiderabitur ab Anima. t. c. 21. et 12. liujus, t. c. 17.
homine; desiderium naturale non videtur loqui dubitative. Sed cer-
est ad impossibile 1. Metaph. com- tum est secundum ipsum felicita-
ment. 1. tunc enim esset frustra ; tem esse finem hominis, et per
ergo, etc. Idem 10. Ethic. cap. 10. consequens possibiiem attingi;
probat Philosophus, quod felicitas ergo haec debet poni in aliquo
hominis consistit in speculationc statu, quem certum est ipsum
 101 LIB. 11. METAPU.

ccrtitiuliiialitiM^ posuisso. Item, Pliilosophi est vera, et nullum

potentia improportionabilis alicui agens per intellectum intendit age-
objecto non potest, i)or aliqnem re propter flnem, quem non co-
liabitnm sibiadvenirntem, cognos- gnoscit; ergo omne agens pcr in-
Potenlia cereperse ilhul objectnm; ei'go tellectum cognoscit non solum
impropo r-
tionabilis, si potentia intellectiva animae con- proximum flnem, sed omnes flnes
per habi-
tum non jnnct.T, sit improportionabilis; er- essentialiter ordinatos, et ita ulti-
potest lieri
proportio- go qnidditati substantiao separatre, mum. ergo non possit illum
Si
nabilis.
per nullum liabitum quem recipiet, cognoscere, non erit agens per in-
cum eadem manebit separata, po- tellectum, quod est inconveniens
terit lieri proportionabilis ergo ; Philosopho. rtem, quarto sic, in 2.
intellectus separatus non cognoscet hujns, text. comment. 13. arguit
substantias illas separatas. Proba- sic : Si causae essent infinitT, nihil
tio majoris, omnis babitus recepti- esset cognoscere, et consimilem
bilis in aliqua potentia, vel respi- consequentiam facit 1. Physico-
cit pro objecto proprio, objectum rum text. com. 35. contra Anaxago-
illius potenticT, si sufflcit ad eli- ram. Htc consequentia non valet,
ciendum omnes actus illius poten- nisi ad cognitionem cujuscumque
tiao in ratione proximi principii oporteret cognoscere omnes cau-
formalis elicitivi, aut aliquod par- sas ejus ergo si non contingat in-
;

ticulare contentum sub objecto telligere primam causam, quse est

potentise, sicut patet de diversis maxime causa cujuslibet effectus,
habitibus potentice intellectivse, nullum effectum contingeret co-
sed nuUus habitus respiciens pro gnoscere.
objecto aliquid improportionabile Item quinto sic, veritas aut est
potentisS; poterit recipi in tali conformitas rei ad propriam men-
potentia. suram, aut non est sine illa; ergo
8. Item, si intellectus separatus si contingat cognoscere veritatem

cognosceret aliquod objectum per alicujus rei naturalis, possibile

se, quod modo non potest cognos- erit intelligere conformitatem il-
cere, ut quidditatem talium sub- lius rei ad propriam mensuram.
stantiarum ergo non erit eadem
; Ista mensura est idea in mente
potentia, quia ejusdem potentiae divina, conformitatem autem ad
est idem objectum., 2. de Anima, lianc ideam non convenit intelli-
text. c. 33. Item, contra positio- gere, nisi hac intellecta, cum re-
nemtertiam sic, Philosophus in 2. Latio non intelligatur absque ter-

hujus text. c. 8. arguit sic : Si mino; ergo si aliqua veritas est a

fines essent infiniti nullum esset age^is nobis intelligibilis, per consequens
per intellectum. consequen-ILtc et idea. Confirmatur per Augusti-

tia non valet, nisi agens per in- num 83. QuTstionum, q. 46. Non est
tellectum intenderet non solum rerisimile, aut millos sapientes fuisse antc

proximum finem, sed omnes fmes Platonem, aut rcs quas Plato ideas voca-
essentialiter ordinatos. Si haec vit non intellexisse, si quidem in eis

propositio «umpta in argumento tanta vis constiltiitur, ut nisi illis intel-

 QU^STIO III. 105

lectis sapiens cssc non pussil secundiun tatoids prins alU\uata, non impossibilc
prioreni posilioncm. nobis, etc. sicnl impossibilc csl vcspcrti-
lioni vidcrc Solem, sed non estimpos-
SCHOLIUM III.
sibile ei qnantnm est ex parte So-
Re-spondet Doctor prinio argumentis prin- lis, sed (jnantnm est ex parte sui;
cipalibiis, et post quinque argumentis ad- (M'go ex alia parte non est im-
ductis contra positionem quoe iucipiunt
possibile nobis ex parte nostra,
num. 7. unica solutione. Sed replicat varie,
alioqnin simpliciter impossibile
et subtiiissime contra solutiones datas,dispu-

tando et nihil resolvendo.

liinc et inde. Item est adhnc ialla-
cia consequentis sicut prius, non
Rcspondetiir ad ariiuiiienta facta enim sequitur, non snnt intelligi-
in contrarium principalia, et ad biles, quantnm est ex parte sui a
ista qninqne ad primnm principa- nobis; ergo non sunt intelligibiles
le dicitnr, quod in argumento ab aliqno. Respondetnr de frustra,
Commentatoris est dnplex delec- ({uod finis earnm est, nt quantum
tus. Primo est fallacia consequen- est ex parte sui, sint cognoscibi-
tis, non eniin sequitnr, si natnra ad concludendum frus-
les a nobis,
non fecisset eas intellectas a tra oportet liabere quod ad hunc
nobis ergo non ab aliquo, sed
; linem non possint attingere ; ergo
destruitnr antecedens. Est etiam oportet Commentatorem inferre
alius defectus, frustra enim dici- quod natura fecisset eas frustra
tur quod ad finem ordinatur, et quaesnnt intelligibiles, quantumest
ad ipsum non potest att'ngere, ex se nobis, tamen quod non possi-
sicut liabetnr ^. Physic. cap. de biles intelligi, quantnm est ex se a
casn et Fortuna. text. com.-OS. nobis sed hoc est inferre con-
;

sed substantiae separatae secundnm tradictorium de contradictorio

intelligibilitatem snam, non ordi- quod non potest tieri, nisi contra-
nantnr ad intellectionem nostram, dictio includatnr in praemissis.
nt ad finem ergo non snnt frns-
; Ad secundum argnmentum prin- 10

tra inteiligibiles, licet a nobis non cipale respondetur, quod non intel-
possint intelligi. Exemplum, Sol ligitur aliquid a nobis, nisi sub
non est frustra visibilis, si non ratione immaterialis, hoc est con-
possit videri a yespertilione. Hic siderati non ut in materia, quod
dicitur quod intentio Commenta- tamen existit in materia, sicut
toris non est, quod substantiae dicit positio de objecto intellectus
istae non sint nobis cognoscibiles nostri.Adtertium secnndumunum
quantum est ex parte earum, et modum, abstractio non est ab ali-
hoc probat ratio sua, quia tunc quo intellecto in actu, sed tantnm
natura fecisset eas intelligibiles, al) aliqnoexistentein virtute phan-
quantum est ex parte earum, et tastica.
tamen nobis non intelligibiles, Abstrac-
Contra, saltem intellectus resol- tuni ejus-
qn.antum est ex parte sui; ergo vit causata in incausata, compo- dem ratio-
nis cum us
frustra. sitiora in simpliciora, ut maniies- a qmbus
Contra hoc est littera Commen- tum est de defmito et partibus tur.
 : ;

106 TJB. II. METAPH.

dotinitionis ; sicergo abstraliit im- mus intelligere quid est res; sed
materiale a materiali per resolii- ubicumque imi)onimus "nomen ad
tionem si clebeat dici abstractio. significandum, ibi possumus intel-
Respondetnr ideo aliter, quod ligererationem quam significat
qiiantnmcnmque abstrahitur illud nomen; nullus enim significat per
quod est immateriale in quidditate Yocem quod nonintelligit, substan-
substantino sensibilis, a materiali tiisautemseparatis imponimus no-
abstractum semper est ejusdem mina proprie signihcativa ipsa-
speciei cum singularibus a quibus rum; ergo, etc. Ultimum assump-
abstraliitur, etper consequens tum patet, quia de nullo sunt vera
nunquam devenitur ad quiddita- illa, quse. de Deo affirmamus, nisi

tem substantia^ immaterialis, sed deilla substantia separata cui hoc

tantum ad quidditatem substanti?e, nomen imponitur.
12.
qune est in materia, non tamen Contra primam responsionem
considerata^ nt est in materia. Ad sic 2. Poster. cap. 6. text. c. 8. se-
quartum quod non demonstramus cundum expositores antiquos : Ite-

aliqua de substantiis separatis, rum autem speculandum, ubi tractat

nisi qnia per effectus, et
scilicet Philosophus de cognitione; quid est
in tali demonstratione non opor- et si est, dicit quod quando cognos-
tet subjectum esse prsecognitum citur, quia est Ye\ si esf per se, tunc
quid est, sed tantum in demonstra- cognoscitur quid est. Quando au-
ilOXie propter quid. tem si est, cognoscitur per acci-
11. Ad alias quinque rationes con- dens, necesse est nullo modo se
Xihil de-
monslratur tra positionem, respondetur, quod habere ad quid est, quia neque quia
de subatan-
tiis separa- vel concludunt quod cognoscimus est, scimus, quasi dicat secundum
tis nisi
quia. de substantiis separatis, quia cognitionem per accidens, nec co-
sunt, vel inquantum sunt causoe gnoscimus quid est, nec quia est, ct
istorum inferiorum, non autem subdit paulo post Quorumcumque :

propter quid, cum effectus deficiens quia est hahemus, quid est facite est

non per ip.sum cognos-

sufflciat, nt Jiabere, quare quemmlmodum liahemus

catur quid est caus?e. Vel aliter quia est; sic hahemus et ad quid est

respondetur, quod nos cognosci- ergo cum de substantiis separatis

mus de eis quid non sunt, quia sci- cognoscamus non tamen per
si est,

licet non sunt aliqua istorum accidens, quia hoc non est cognos-
inferiorum propter hoc quod co- cere quia est; sequitur, quod de ip-
gnoscimus ipsas esse excellentes sis possumus cognoscere quid est,
causas respectu horum. maxime deDeo ubi utrumque idem
Contra istas responsiones simul est, quid est scilicet et quia est. Item
Primo sic secundum Philosophum ultim. cap. 9. Metaphysicse, vult
i. hujus, text. com 28. ratio quam quod circa incomposita non est
signiflcat nomenest definitio,defini- decipi, sed aut tota attingentur, et
tioexprimit quid est esse rei ergo ; est scientia ; autnihil de illis attin-

ubicumque intelligimus rationem, gitur, et est ignorantia, non de- ^',^'^,y^'^;

quam significat nomen, ibi possu- ceptio. Item esse inest immediate^^t^^^^P^-
 QU/ESTIO \\l. 107

quidditati ; corum ergo ciun co- speciem propriam in phantasia,

gnoscimus esso incssc quidditati scilicct incorporeum, ut anima se
ipsarum sccundum ipsos, ct non ipsam et potentias anima?, et se-
contingat intclligcri^ compositio- cundas intentioncs. Probatio pri-
ncm nisi cognitis cxtremis, quia mi, secundum Boctium de hebdom.
secundum Philosoplium. 1. Pc- I^cr se noliun est sapienlihus incorporea
rihcrmenias, cap. de vcrbo Essc :
non esse in loco, non auleni omnibus,
sifjnificcU qiiamdam composilionem qiiain quia t^rmini non snnt noti omnibus.
sine compositis crgo
non csl inlcllitjere ; Probatio sccundi, Pliilosophus 2.

sequitur de necessitate quod co- deAnima tcxt. com. G. definit ani-

gnoscimus (juidditates ipsarum. mam, quod non esset nisi cognos-
13. Item, omni propositione negati- Qxm^o quid est ipsius.
va, prior est affirmativa, 2. Pc- Ad quod posset quod non dici
rihermenias, c. dc ult. t. IG. ILiec dcfinitur proprie, sed per subjec-
enim Bonum non est malum, Q^iyev^, tum. Contra, aliquid ponitur in
quia licec affirmativa prior cst dcfinitione ejus scilicet quod est
vera, scilicet Bomun, est honum. Et actus, ct hujusmodi, quae non ca-
Philosophus i. hujus 1. cap. quod dunt sub scnsu, ncc faciunt spe-
mQ,\\)\[ \ Amplius si coniradictione no- cicm in virtutc phantastica. De
tior ulique erit dictio quam opposita ne- potcntiis patet quod intclicctus
(jatio ; ergo si cognoscatur de An- possibiiis cognoscit se sicut aiia.
gclo quid non cst; oportet prse- Ad hoc quod vcrum est,
dicitui*,

cognoscere quid contra est. Item, quia per speciem aiiorum, non per
primum fundamentum de'phantas- quidditatem. Contra, quomodo in-
mate, tunc non csset inteiiectus tciiigitur intciiectus agens, qui
superior potentia phantastica, quia non recipit spccicm, ncc cst in
haberent idcm oi)jcctum primum, actu per aiiquam speciem rcccp-
et cTquaiia continens. Item, aut tam? Itcm, responsio dicit falsum,
inteiiigit opinioquod nihii inteiii- quia cognoscere intciiectum pos-
gimus, nisi cujus cognitionem ac- sibiicm pcr spccicm iapidis quae
cipimus a phantasmatibus, et tunc accidit sibi, non est cognoscere
stat quoii de substantiis separatis eum, cum iiia nunquam possit
possumus cognoscere quid sunt, directe reprsesentare aliquid, nisi
sicut postea probatui^ aut intelii- iapidis cujus est, sicut cognoscere
git quod nihii inteiiig'mus, nisi Coriscum inquantum veniens so-
cujus species sccundum se prius ium, cum vcnicntia accidat sibi,

fuerit in phantasia, ct tunc contra sequitur quod non cognosco ipsum

hoc scquitur, (juod nihii pcr se simpiiciter. Item de habitibus pa-
esset intciligibiie, nisi pcr sc sen- tet quod per intciiectum, qui est
sibiie,quia nihii aiiud facit pro- habitus principiorum, quo potest
priam speciem in phantasia, quod homo adhserere primis principiis,
est contra eos. etiam potest scire se adhserere.
14.
Item, muitas quidditates rerum Item per scientiam scit se cognos-
inteiligit anima, quse non faciunt cere concJusioncm per causas.
 ,

lOS LIB, MEIWPll.

Ttein patet do nctilins, quia notior

'
est dilectio, qi(am ille qiii diligit SGHOLIUM IV.

secimdnm Aui^nstiuiiin. Uem re-

Reriitat opinionem D. Thom. tenentis quid-
tlexio super actum intellectus
llt
ditatom rei materiaUs esse objectum intellec-
non imaginabilem. tus. De quo fuse agit Schol. L citatis.
^'^'^^ Au(justi)ius ftil \chri(liu))i dc cv/c)'-
Fvi^R
)iit(it(\ ct simililcr supo' Goi. 4. cap. 13. De secunda propositione pro
^
tlc i)itcllcctii)nc soiarii, qucere in tahulis^ opinione quod quidditas substan-
ct dc hcatiludine cjua^re 13. de Trinitate ti?R materialis est per se objectum,

3. ct dc A)ii)na qucc dehet sc seccr)iere a ])atet quod hoc est falsum, si ob-
p/iantas)natihus, ut se i)itellir/at 10. Tri)i. jectum sit illud primum, sub ratio-
20. Responsio, dehet se secer)iere i)i ratio- ne cujus omnia intelliguntur, quia
nc i)itcUccti, ut no)i credat se phantas)na. probatum est multa alia per se
Similiter i)i ratio)ie pri)icipii i)itellige)idi, intelligi a nobis, et secundum quid-
primo rjuod scilicet phantas))ia )io)i est ditatem suam, quorum nuUum est
principiu))i intellirjoidi prinio ani))iam, quidditas substantiso materialis.
quia tunc a)ii))ia csset co)'pus, serl no)i Siautem accipitur primum pro eo Acciientia

dehct se sccerncre a ]jhantas)nate i)i ra- quod primo tempore intelligitur, ^i7gunuu\
tione principii intelligendi ex co)iseque)i- patet quod hoc est falsum ; sed illa
ti, ct actu rcftcxo, xnide ihidem dicit de prins intelliguntur, quse prius sen-
p/iantas)natc, hoc sc putat esse, si)ie quo tinntur, cujusmodi sunt acciden-
se no)i potest cogitare. /sto etirun modo tia. Item si quidditas substantise
respondetur uhirpte ad Augusti)ium de materialis esset per se primum
secernoido et ahstra/iendo a p/iantasmate objectum intellectus nostri, prop-
sicut etittDi de i)itellec'io)ie soiarii et ter proportionem objecti ad yir-
nnitale, rjuce non intelligwUur si)ie p/irni- tutem,cum intellectus Angeli, se-
tasmaiihus co)'po)nnn ; ta))ien intellectus cundum ipsos, non sit virtus in
secernit quod p/iantasmata non swit per corpore; sequitur quod Angelus Quiddita-
se illorum, iinde illa negative intelligit, non cognosceret quidditatem sub- teHahs noi

sic de ceter)iitate. Si))iiliter quando dicit stantise materialis, quae est in ma- ^tummtei-
quod i)nagines cotyorum swit crntsa clc- teria. Item, tunc non cognosceret ^^^^^^-

ceptionis et o^roris, etc. intelligoidum intellectus noster quidditatem ro-

est si eredatur spirituale, i)itelligenrlu))i sae,rosa non existente, cum talis
esse primo rejorcesentatum jjcr ista, vel quidditas non sit tunc in materia.
idem iliis. Contra /loc videtur manifes- Item Avicenna 1. Metaph. c. 5. e)is
tare 25. scilicet se no)i cogitare per i))ia-
et res et /mjusmodi su)it qure jv^ima ini-

ginahile figmentum, sed quredrnn inleriore prcssio)ic imp)'i)nu)itur i)i rniima, qu9e
vera prcesentia; non eiiim illi quidrjuam tamen non sunt quidditates mate-
est seipsam rejwriesentans. riales. Item 7. hujus t. c. 4. probat
Item de intentionibus secundis Philosophiis quod substantia est
est hoc certum quod certissime prius cognitione, hoc non intelli-
deflniuntur. gitur de primitate executionis, sed
dignitatis, quia scilicet est per-
fectissimum cognoscibile secun-
 QU^STIO III. 109

dlim ipsiim ergO substantia

ibi ;
cognosceremus. HIc tenet non dari speclem

est maxime proprium Objectum. Vi'ovn^m subslantiu3 pronunc, quod etiam

T , ^ -1 t- •
1 docet 1. d. 3. q. 3. num.O. et d. 22. q. 1. num.
autem
,
1
Loquitur
^
ibi de substantia
I-

„ . , . .

prolog. num. 11. et q. 17.de Anim.

, , ,

2. et q. i

m communi, prout est unum de-

.
.

in Comment. i,um U.remhaMc ru<ius Iracia-

CCm Generiim, prout patet ex in- vi. Secundo quia elVectus ducit in cogiiitio-
"'^'» «»"'«> *=' magisin cognilionem prima^.
tcntione ejus in 7. in principio.
Po^ilissex cognilionibu.sconvenienlibu.ssen-
17. Item aliquando dicit Thomas
lontra D. . , . ,
S'.ii, docet primo intellectuni non po.sso intel-
Thomam. veruni essc proprium objectum ligere Deum i:>ro nunc intuitive; secundo
.on est ojj- intellectus, eo quod sic se habet neque abstractive, cognitione propria, quia
jcium in-
telleclus, ^j intellectum, sicut bonum ad nu!la cognitio numeratarum, quae sen-
sex
lec vitibile
visus.
voluntatem. Item, quandoqne po- sui conveniunt, ad iioc se extendit, neque
habet intellectus nisi alias sex, his propor-
nitur universale esse objectum,
tionatas et similes. Littera satis obscura
sicut in 2. de Anima,
com. 60. text.
est.
siiKjulare clum sentitur, umversale dum
intetliijitur. RespondeO; licet univer- A(l qucsestionem dicendum, quod 18.

sale sit propria passio objecti in- potest cognosci a nobis,- quia 9.

tellectus, non tamen est objectum, hujus cap. ult. text. com. ult. igno-
sicut nec visibile visus, sed color. rantia de non est in nobis, ut
illis,

Sed ad hoc aliter potest dici, quod csecitas, sed in non habentibus
nec est ejus propria passio, sed intellectum, quia si nihil cogno-
omnes auctoritates intelliguntur, scitur, nisi cnjus est species in-
quia in hoc excedit intellectus sen- telligibilis accepta per sensus,
sum, ideo in hoc est differentia. nunquam substantia materialis
Ad illud ergo de proportione inter cognosceretur, quia per sensum
objectum et potentiam, dicendum non est alia notitia ante conse-
quod non requiritur proportio in crationem Hosti^e et post. Item si
essentia, nec in modo essendi, sed effectus ducit in cognitionem cau-
nec in naturartunc oculus corpo- sae, quia causa; ergo magis causae

ralis corruptibilis quomodo vide- magis. Probatur, quia magis de-

ret Solem incorruptibilem ? et pendet ab illa, cum magis sit efii-
quare stella, vel Luna non co- ciens quam mediata, quia Deus
gnoscit Solem? et quomodo Ange- posset facere illud sine mediata
lus cognoscit quidditatem corpo- causa, nec potest esse sine effi-

Qu?e pro- ream? et quomodo intellectus nos- ciente remoto, cum non possit
portio
requiritui' ter quidditatem non existentem? fieri sine illo.

lentiairet ^cd roquiritur proportio motivi et Contra, igitur species lapidis Quomodo
GX GllGctU.

^^scot"^!* mobilis. Si autem corpus potest magis reprsesentat Deum quam cognosci-
' tur causa.
lapidem. Respondeo argumentum
1 1 -n> 1 ,

d. 3. q. 9.
j^QygPQ intellectum, multo inagis
incorporeum. procedit de cognitione discursiva,
qu£e habetur per hoc tantum, quia
1 SGHOLIUM V.
esteffectus; si autem est effectus,
Gognosci Deum aliquo modo a nobis probat
tunc species jam est principium
primo, quia cognosceremus, nisi
si nihil
comiitionis intuitivse, non discur-
quod species accepta per ^ensus repriesen- -, rn ^

taret, neque ipsam sub^antiam materialem

Siva3. Item, quando argUlt ab ettec-
 110 LIB. |[. METAPfl.

tu ad caiisain, in iiuo stat; non in ut patet supra per illam conse-

etfectu, illud est prcPcisa causa, quenliam : Si nihil cognoscitur, etc.
qua immediate intelligitur conclu- Tertia cognitio et quarta qua^idem
sio demonstrationis. sunt hic, est privationum pro-
19.
Cognitio Notandum, quod sensu est una in priarum rerum intellectarum per
sensus, alia „ •
t • • • j.
•

cognitio intuitiva, primo propria;

i.

intuitiva species habituum, removendo, quo-

'^^^^ primo et per se propria [)er niodo cognoscuntur intellectuali-
t^acii^at"

speciem, sed non intuitiva, utrique ter privationes rerum sensibilium.

correspondet sua cognitio pei' ac- Quinta cognitio est forte rcrum Quomodo
cognoscun-
cidens, scilicet per privationem separatarum vel sul)stantiarum, tur.pma-
tioives. ,
cognoscibilis per se. Exemplum de
,

qua> cognoscuntur per hoc, quod

T

primo, visus videt colorem. Dc multa apprehensa simul conci-

secundo, phantasia imaginatur piuntur, quae nusquam alibi omnia
colorem. De tertio, visus videt inveniuntur; sed propter hoc, nul-
tenebram. De quarto, phantasia La essentia specifica alicujus co-
phantasia imagiuatur tenebram. Quinta co- gnoscitur, nisi in universali, et
componit •
l •
i ± • •
•

montem gnitio phantasiao propria, est ])er forte accidentali, vel per se supe-
aureura. • • •
i
•

compositionem
i

specierum diver- riori. Sed essentise propriae se ha-

sorum seusibilium, ut imaginando bent in hac cognitione quasi sen-
montem aureum. Sexta cognitio sibilia per ac.idens in cognitione
est cognitio per accidens alicujus, sensitiva^ ubi est sextus g?adus.
nt hominis per figuram et colo- Ad argumentum in oppositum, 20.

rem, etc. sicui ocuhis, etc respondeo, simili-

inteiiectio ^^ intellectu notitia visionis vel tudo quoad impossibilitatemintelli-
^'a'im-os-' intuitiva, quse est prima cognitio, gitur de notitia visionis, quia illa
sibiiism yjr^
j^Qj^ gg{- j^^ possibilis, quia nulla non pertinet ad sensum, et forte
potentia reservans speciem, vel noctua posset imaginari Solem, si
formale principium cognoscendi Deus daret sibi speciem. Aliter sicut ocu-
.... 1 • ,
^^^ noctuse
in absentia objecti; potest sic co- posset dici, quod sicut oculus ad etc expo-

gnoscere, quia illa ideni hnbet lumen Solis, qui necessitate secun-
principium re prsesente et non dum totam suam virtutem agit,
prsesente, et cognitio ista intuitiva ita intellectus ad cognoscendum
est tantum de re prsesente, et sub illa, secundum totam rationem
ratione prsesentis; unde si visus cognoscibilitatis, aliter non tenet
posset habere speciem in absentia similitudo. Aliter dicitur, quod in-
objccti, nunquam illa species esset telligitur de potentia recipiendi •
*

principium intuitive cognoscendi. propriam speciem objecti, per

Item, ut videtur, nunquam cogni- quam flt secunda notitia, et tunc
tione intuitiva cognoscitur immu- impossibile utrinque, ibi absolute,
tabilitas alicujus, quaere 1. lib. hic secundum statum recipiendi
qusest. ad 6. Secunda cognitio
4. tantum species a sensibilibus. Ali-
est accidentium sensibilium solum, ter intelligitur de quinto gradu
quia illa sola faciunt speciem in notitiae intellectus quantum ad
intellectu, non autem substantise difficultatem, non quantum ad im-
 QU^STIO III. 111

possibilitatom seciindiim Common- tentiae habet pro objecto, ol>jectum

tatorem. primum potentise primi habitus,
ut Metaphysicse objectum pri-
SGHOLIUM VI.
mum, est ens inquantum ens 4.
Solvit argumeiita posita iium. 4. quateuus Metaph. text. comment. 1. Item,
probare videnturnuliamnos habere posse no- nihil aliud est commune omni per
titiam de sub^tantiis separalis, otper solutio- se intelligibili nisi*ens, nisi forte
nes videtur 1'averesententiie ponenti species
alia convertibilia enti, ante qu«T
proprias substantiarum pro iiunc de quo
quiest. 27.de Anim. videri potest, cum nostro
omnia, naturaliter prius est ens
Commontario. Ad probandam hanc partem, inielligibile, ut subjectum ante
adducit locum Gommentatoris citatum q. uU. ])assiones Con-
sive proprietates. contrauni-
I. 1. probantem ens qua tale, esse sabjectam tra,tunc ens habet unum concep- "''^''entis?"'
intellectus, etconsequenteromne ens po.^seab
tum, quia potentia potest habere
eo intelligi, occasione cujus disputat de entis
univocatione de qua I. 4. qu?cst. 1. agendum
aliquem actum unum, circa pro-
erit. Mauritius in sua Annotatione solvit ali- prium objectum. Iteni, tunc non
quot argumenta hic posita contra eam. Vide esset formaliter alia i\atio objecti
Antou. Andream hic q. 3. qui doctrinam intellectus et voluntatis, quia ratio
Doctoris clarius explicat, nihil in substantia
objecti voluntatis est aliqua ratio
de suo addens.
entis; ergo per se intelligibilis.
21. Ad argumenta primae opinio- Item, tunc omnia essent actu in-
nis, patet quomodo intelliguntiir telligibilia, quaecumque sunt actu
omnia per abstractionem a phan- entia, et tunc superflueret intel-
tasmatibus, quia nec in tertiam, lectus agens. Item, tuncsingularia
nec in quartam, nec in quintam, essent perseintelligibilia, similiter
nec in sextam cognitionem veni- corporalia, quod est contra Au-
ret intellectus, nisisecunda esset gustinum 13. super Gen. cap. 28.
vel prima; tamen multa nunquam 29. Agens est nohilius patiente. Item,
intelligit primo modo, nec secundo tuuc intellectus posset naturali
modo, et ita non abstracta a phan- virtute in cognitionem omnium
tasmatibus, sed per abstracta, quse entium,, et cogitationis cordis, et
cognoscit aliis,modis sequentibus. futurorum contingentium etc. 22.

Ad illud de Isesione organi respon- Ad primum, evasio color est;

-"
.' sio : Non est causa sequalitas ob- primum objectum visus, tamen cir-
jectorum utriusque potentise, sed ca colorem in se nuUum actum
causa est ordo naturalis, sicut non potest visus habere, sed semper
- intelligimus in somnis, propter circa singulare.
qiiod, Ad illud de idolo
etc. for- Contra hoc est, quod visus non
mato, bene verum est, quod inde cognoscitivus universalis res- ;

incipit cognitio, sed ultra progre- pondeo, sic nec intellectus unico
'
\ ditur ad non habentia idola, res- actu est alicujus sequivoci cognos-
puens idola. Ad illud Avicennse citivus secundum logicum, licet
Metaph. 5. quod ens et res faciiint analogi secundum Metaphysicum,
primam impressionem in anima, quod sed tantum primi inter illa analo-
yidetur, quia primus habitus po- gata. .
11-2 LIB. 11. METAPll.

Oontra, illiul est substantia; er- entis infiniti ; omnes autem istos efl'ormamus
per concept iin entis, additis pi'oprietatibus
go illud lacit propriani speciem,
positivis, vel privativis, alias nobis notis via
quia alioquin non certissime co-
sensuum. Vide ipsum ctiam de hoc quc"est.
gnosceretur, quod est contra illud 1. prolog. ot Quodiib. 14. Duas instantias hic

quod pr^edictum est. Similiter al- positas solvit Mauritius. Ad primam ex Scoto
bedo non intelligeretur inquantum 2. d. 3. ciua3st. 8. ad primum, et alias pas-
sim, anima nostra in patria non dependebit
albedo, sed inquclntum est substan-
a sensu. Ad secundam, ut dubium relinquit
ticB. Similiter primum objectum 1. d. 3. qua3st. 2. numero 18. an species infe-
ponendum esset primum, ad quod rioris gradus vel minus univorsalis, reprse-
omnia alia attribuuntur, alioquin sentat gradus superiores, de quo plura vi-
nnde est nnitas potentijp, ibi con- deri possunt in Gomment. q. 17. Scoti de
An. et q. 22.
cede, si ens non est univocum.
Respondeo, propria species sub- Ad pleniorem igitur solutionem 23.

stantioe est in sensu, ut deferente, istius dicendum,

qucTstionis est
non ut percipiente, vel subjecti- quod quatuor sunt gradus in co-
ve, non objective. Ad primum ali- gnitione sensitiva. Primus est in-

ter dicitur, quod ens est unius tuitivae cognitionis qua3 est de re
rationis, ut tangitur in illa qu;ps- non tantum per speciem,
prsesente,
tione 4. luijus, alioquin non esset nec tantum sub ratione cognosci-
certum quod aliquid est ens, et du- bilis, sed in propria natura. Se-
bium si substantia, vel accidens. cundus gradus est rei cognitse per
Ad secundum, idem est objectum speciem propriam ex se genitam.
intellectus et voluntatis, qucere in Tertius gradus est per speciem 4. Grauu.

6. qusest. 3. et in 9. q. 5. Aliter ista aliam factam a virtute cognitiva, sensitivj».

ratio intelligitur, sednon est ratio et lioc ex speciebus, aliquorum

intelligibilis, nec sub qua aliquid propriis impressis sibi. Omnes istse
per se intelligitur. Ad quartum, cognitiones sunt per se, verbi gra-
prima conclusio conceditur. Au- tia, de primo gradu, visus videt
gustinus exponitur in tabulis. colorem de secundo, phantasia
;

imaginatur colorem visum; de

SGHOLIUM VIL tertio, phantasia imaginatur mon-

Resolutio, de substantia separata (idem est

tem aureum, vel ex nigro debili,
demateriali) no^ non habero pro nunc noti- quod videt imaginatur nigerri-
tiam intuitivam, necxue abstractivam per mum. In istis cognitionibus est
speciem propriam ab ipsa genitam, neque aliquo modo
universale et particu-
per speciem factam ab intellectu, quomodo lare, sicut patet 1. Physicse Avi-
phantasiafacit montis aurei, sed tantum con-
ceptum entis; cui addimus accidentia posi-
ccnnT, et cognitio in universali est
tiva et p:'ivativa, cxuae ex sensibus cognosci- adhuc cognitio per se maxime in
intellectu. Ultrahos gradus cogni- Cogniuo-
mus, ex quibus conceptui entis conjunctis, ^ nem intui.
facimus descriptionem, c[urje nulli alii con- tionis, pcr accidens,
est cognitio livam ess^
. . in iutellec
venit, c|uod optime explicat, vide ipsum ,

ct hoc vel oppositi per remotio-

1.
tu. Siot. 2
dist. 3. ci. 2. §. 3. Dico, n. 10. 17. ubi docet ^-
'

nem, sive subjecti per accidens, • '

nullum nos habere conceptum proprium de

Deo in particulari, tamen multos habere secundum alias qusostiones. De
de eo conceptus, quorum perfectissimus est primo gradu, scilicet intuitivse co-
 QUi^STIO III.
113

gnitionis, an sit in intellectu in via haberemiis partiiim illins concep-

dubium cst, videtur tamen quod tus compositi, nec ista3 tres intel-
sic, quia quidquid perfectionis lcctionos in particulari sunt de
simpliciter est in inferiori ponen- aliquo, nisi ab accidentibus. Quar-
dum, videtur ponendum in supe- to modo intelligitur quodlibet con-
riori,etperfectionis simpliciterest cipiendo ens in communi, quod
in cognitione sensitiva, quod co- est lioc ens, id est, singulare ens.
gnoscit aliquidinquantumprsGsens Sed ultra conceptum entis nihil
est per essentiam ergo hujusmodi ; specialius intelligitur de qualitate
cognitio videtur hic competere in- alicujus substantise, non solum se-
tellectui. paratse, sed nec materialis. Qua
Sed contra, nuUa potentia retcn- enim ratione substantia materialis
tiva speciei in absentia objecti, subjecta accidentibus posset mul-
cognoscit remcognitioneintuitiva, tiplicare speciem propriam sui
inquantum prsesens est per essen- cum speciebus accidentium; pari Quomodo
tiam suam, sed intellectus retinet ratione et substantia immaterialis mtiTut
speciem si ponatnr; ergo, etc. Pro- cum speciebus suarum actionum, ^^*"^^^°^ '^

batio majoris, quia species, qua non enim minus dependet actio ab
Gognoscit talis potcntia, uniformi- agente, quam accidens a subjecto,
24. ter se habet ad ipsam re prsesente Sed ipsi enti conjungimus acciden-
secundum essentiam, et non prse- tia positiva, vel privativa, quae
sente; ergo, etc. cognoscimus ex sensu, et facimus
Sed hoc argumentum probaret ex ente et multis talibus, unam
Deum non videri in patria per spe- descriptionem, quse tota nunquam
ciem, quae possit conservari in invenitur, nisi in talispecie, etcon-
absentia objecti, quia tunc non es- ceptus talis descriptionis est per-
neque esse posset. Si ve-
set visio, fectior conceptus, quem habemus
ro teneatur quod intellectus hic de tali specie simpliciter. Verbi
posset cognoscere intuitive, potest gratia, ex esse in aliquo localiter,
dici quod omnem actum distinc- concipimus essein alio, sicut acci-
tum sensus concomitatur aliquis dens in subjecto, et ejus oppositum
actus intellectus, circa idem ob- ulterius pcr accidens, per non esse
jectum; et ista intellectio est vi- in subjecto, componimus; non ens
substan- sio, scd saltcm secundum primum in subjecio est substantia. Nihil tamen
lonTa^-^g^i^adumcognitionis, nuUa substan- aliud concipimus nisi ens, ultra
nTiio^in.
^i^ separata hic a nobis cognosci- dimensiones sentimus ens non in
uitiva.
i^^^. ^QQ secundo modo, quia opor- subjecto, natumreciperedimensio-
teret quod species immediate illa nes; et est conceptuscorporis, non
originaretur ab illo objecto, quod natum recipere, substantia incor-
non flt nullam enim speciem reci-
; porea, ita quod in omnibus istis si
pimusnisi velper sensus, velquam qu^ritur, quid est illud quod est
intellectus facit ex receptis. Tertio aptum natum, vel cui convenit non
etiam modo non cognoscitur, quia esse in subjecto? dicimus quod est
oporteret quod proprias species unum ens, quod est aliquid, quod
Tom. VII. 8
 II i LIB. METAPII.

est ros, non habemns specialiorom non sunt de aliquo nisi de acciden-
eonceptum de quidditate ejus. 8ed tibus, arguitur, quia secundum
sic ultra amovendo omnia corpo- hoc videtur sequi quod nunquam
ri])us propria, et ex intellectione naturaliter intelligeremus aliquam
et volitione nostra, quas experti substantiam, nec etiam in patria ;

sumus cum imi^erre. tione, abstra- nunc enim est intellectus capax,
hendo intellectionem et volitionem sicut tunc, quia est eadem poten-
iu communi, et intelliii'endo amo- tia, nunc etiani est ipsa similiter
tionem illius imperfectionis, attri- potens gignere speciem, si tunc
buendo illis positive, habemus poterit. Item, quomodo tunc intel-
unam descriptionem ex privativis ligetur ens, numquid per speciem
et positivis, ubi nihil estde quiddi- propriam? stude.
tate descripti, nisi ens, alia om-
nia sunt proprietates essentiae SGHOLIUM VIIL

talis.
Resolvit quoad qusesLionem secundamdifii-
DesiibUan-
^^^ igitur patot, quomodo nulla cultatem cognosceDdi substantiam tam ma-
*'^t3"^""^
substantia intelli"itur
o per se, nisi i
terialem quam immaterialem esse ex parte
per se in-
t-.4ii-itur i^ universalissimo conceptu, scili- intellectus non ex parte rerum,
nostri, et
ens. . .
unde proveniat ex natura an ex peccato.
cet entis; per accidens autem m-
Vide ipsum2. dist. 3. qusest. 8. ad i. solvit
telligitur in particulari, intelli-
argumenta illius quaestionis.
gendo scilicet pi^oprietatem, vel
multas proprietates illi soli conve- Ad aliam qusestionem responde- 26.

nientes. Deus tamen aliquo modo
perfectius intelligitur, ut videtur,
onmi Sed contra
alia substantia.
prsedicta arguitur, quod substan-
tia a nobis pcr se intelligitur, quia
ita definimus substantias, sicut ac-
cidentia per genera et differentias
proi^rias. Item, quomodo
gimus accidentia universalia cum
tantum singularia sentiamus ?
Ad primum horum dicendum
quod de substantiis habemus ha-
bitum vocalem, sicut ca^cus natus
sjllogizat de coloribus, quia nec
ipsa genera intelligimus, nisi ens.
Ad secundum dicendum, quod abs-
tractio universalis a particulari
fit virtute intellectus, et ideo acci-
dentia universalia intelligere pos-
sumus. Item, contra illud dictum
superius, quo dicebatur quod ilhoe
tres intellectiones in particulari
tur, quod Commentator vult quod
ex parte intellectus nostri est dif-
iicultas cognoscendi substantias
separatas, non ex parte earum. In
intellectiono substantise materialis
est ex parte rei, quia unumquod-
que cognoscitur, vel est cognos-
intelli- ci])ile secundum quod est in ac-
tu ; illa ergo, quse non sunt sim-
pliciter in habent ex se
actu,
difficultatcm ut cognoscantur. Con-
tra, si sic; ergo erit comparan-
do istas res ad quemcumque in-
tellectum; consequens est falsum
respectu intellectus divini. Proba-
tio consequentia3, da oppositum
hujus, scilicet quod difiicultas co-
gnoscendi eas ex parte rei, non
respectu cujuslibet intellectus, sed
respectu alicujus scilicet nostri;
tunc cum istse substantise sint ea3-
dem 'ad quemcumque intellcctum
 QU.TISTIO HI 115

comparentiii', seqnitnr qnod non tns formale in cognoscendo.

est
est difflcnltas ex parte ipsarnm, Ad alind qnod i'atio probat qnod
sed ex parte intellectns nostri ciii non sit dinicnUas, qnia debilitatnr
comparantnr. Ttem non est difTi- ita in cognoscendo propter orga-
cnltas ex parte rei, in illo qnod nnm, sed qnia virtns debilis est in
immediate conseqnitnr rem secnn- cognoscendo, sensns antem potest
dnm qnod res est sed cognoscibi-
; haliere ntrumqne impedimentum.
litas statim conseqnitnr ens secnn-
dnm qnod ens, qnia per idem est ANNOTATIONES
ens, et cognoscibile, ex 2. hnjns, t. ad qucestiones 2. et 3.
cap. 4.

ficultas Concedo igitur qnod in materia- Sequiturqu.ncstio secunda tie causa dif- 27.
noscen-
est ex libns, etimmaterialibns difflcnltas ficultatis cognoscendi intellectus creati,
pis, non
t
rebus. cognoscendi est ex parte intellec- text. c. 2. post cujus argumenta ad par-
tus nostri; materialia antem non tes movet tria de cognitione substantia-
snnt a^que in actn, sicut immate- ''um separatarum ab intellectu viatoris, t.

rialia, non ita perfecte co-

ideo c- '^- quam prius solvit quam secundam,
gnoscuntnr, tamen cognitio quse q^^d saepe accidit in doctrina hujus, ubi
potest haberi de illis seqne facili- solutio unius quaestionis dependet ex alia,

terhabetur, sicut de immateriali- vel quando una est generalior quam alia.

bus, quia ita faciliter movet mate- Ubi adverte, quod quamvis communiter
rialeintellectumsecundumcognos- ponaturin principio WVius ^. q. Juxta hoc,
cibilitatem suam, sicut immateria- etc. bene tamen absolute poneretur, Quce-
le; non tamen seqne intense movet, ritiir, etc. In principio vero tertife con-
sicut parvus ceque faciliter
ignis grue ponitur : juxta hoc quceritiir, etc.

calefacit secundum proportionem Ubi primo advertequod post argumen-

major ignis se-
caloris sui, sicut tum primum in oppositum illius tertire

cundum proportionem caloris sui. qusestionis assignatur quoddam Extra,

Ad rationem quod nnumquodque qnod sic incipit: //em de intelliffihUitatc
cognoscitur secundum quod in ac- ^e/, etc.etduratusqueibi: /?c5/)o?if/e/?/ra(/

tu, vel inquantnm ens dico quod

;
qncest. etc. sed littera bona est per totum.
quia sunt imperfectiora in entita- Opinionesantiquorum in hac qutTstione
te, non habent ita perfectam
ideo qua^rantur apud Aver. 3. de anima. Com.
cognitionem, tamen cognitio eis 36. et opinio quam tangit Doctor in princ.

proportionata ita faciliter est de est maxime Thom^T^ in 3. p. q. 11. et 1.

eis ex parte earum, sicntde imma- part. q. 12. et 85. et 2. 2. q. 18. et in

terialibusex parteearum. Adaliam Com. lib. decausis, et alibi ssepe.

rationem dicendum quod minor est Sententia Doctoris in q. clara est; sed

falsa. Ad probationem dicendum vide ad hoc eum 3. dist. i. (j. 1. et 3. et

quod non est indispositio propter l. et 3. etq.prolog. et in Quodlibeto, q.

contrarium, sicut oculus noctuse 14. et alihi sa^pe.

non habet contrarium luminis so- Inha ibi : Item 9. Mctaph. c. ult. etc.

lis, sed propter debilitatem virtu- usque ibi : Itcm cssc immediate, etc. po-
tis suse in cognoscendo, et ita vir- nitur Extra m aliquibus.
 110 LIB. 11. METAPll.

Item iiifra ihi : ItcniAiu/. ad Xchridiiim, etc. usque illuc : Alitcr dicitur quodin-

etc.usque ibi: //('/>/(/(' ititriilionihus sccun- teUigitur, etc. assignatur ab aliquibus

dis, etassiguatur Extra. Extra.

langit allegando Tho- Adverte consequenter ad ea quoo dicit
Quia iuferius ibi

nonhabeatur communiter in ori- inlVa in replicis, et solutionibus earum,

niani,licet

cum dicit Itcni aliquando solvendo argumenta prima3 opinionis in

ginalibus, :

dicit Thomas, etc. qusere 1. parte q. 16. qua^stione ubi tangit de univocatione et

G. Metaph. et in q. de veritate, a.^quivocalione entis, et ejus analogia.nam

et

eti.contra Gentiles. Est etiam opinio omnia problematice interpretanda sunt.

il^:gidii Quodlib. 4. q. 10. qua^re in Ilen- Inf''a vero in quarta, veritas rei apparebit,
•
et similiter quod ibi dicit de specie sub-

28. Ibidemparumpostassignaturabaliqui- stantia^, eodem modo intelligendum est.

Responsio uni- Undenegantesunivocationem entis habent

bus pro Extra illa littcra :

concedere substantiam per propriam spe-

vcrsalc etc. usque illuc : Ad iUud crgo
ci^^"^ intelligiut patethic alibi apud istum
de proportione qu^e tamen satis singula-
efficaciter.
riset bona est, quare legatur.
29.
Consequenter infra ubi ad mentem pro- Alias replicas quas ibi non solvit, sol-

priam solvit quaestionem, applicandogra- ve sic: Ad tertium videlicet, negando con-

dus coGfnitionis sensitiviT. ad intellectivam, sequentiam. Et si inferatur, est actu ens ;

dicens quod prima qufe est intuitiva non ergo actu intelligibile; adhuc negatur con-

est possibilis in via intellectus etc. .Idverte,

sequentia, quia nedum ens, sed modos
prop- ejus vel passiones, modificant alii modi
quod caute istud intelligendum est,

ea quce habet in 3. dist. prim. q. 4.

ejusdem.Vel aliter quod est multiplex,
ter
prim. et 14. Quod- est actu intelligibile, referendo actum ad
et 45. dist. 4. et 3. dist.

in hac parum post. Sed entitatem, vel ad intelligibilit.atem.Vel ter-

libeti, et infra q.

in attingen- tio et nielius, concedilur consequentia et

loquendo de potentia naturali
separatis, de quibus consequens, absolute loquendo, licet non
do, et de substantiis
quoad nos, sicut exponitur communiter
nunc est sermo, verum cst quod dicit. Si
illud unumquodque sicut se liahet adesse
universalius loquatur exponatur
;

autem
universalis videtur sim- etc. Divisio enim intelligibilis per actum
castc, quia illa

rcscrvans et putentiam est tantum audienda, secun-

plicitcr falsa : JVuUa potcniia
expone ergo de intellectu dum modum nostrfc cognitionis. Unde
specieni, etc.
concausata materia prima est ita proportionaliter actu
viatoris, vel ubi species est
littera Notan- intelligibile,sicut intelligentia, ut patet 3.
ubicumque, sed tota illa :

Ad d. 2. q. fin. Quodinfertur de singularibus

duni quod insensu etc. usque illuc :

et corporalibus, totum verum est.Ad auc-

argumentum in opposifum, ete. videtur
torem patet 3. dist.primi. q. 7. quiddicen-
Extra, quia infra ibi : Ad plcniorcm
habetur tota, dum.Quod ultimo infertur^ forte concedi
iqitur solutionem etc.

Doctoris, quare posset ex na tura potenliaB pra^ter contin-

et melius ad mentem
nisi quod primo
gen tia, de quibus est specialis difficultas,
hcTC littera estsuperflua,
secundo quatuor, et primum ens, quod noncadit sub objecto
ponuntur sex gradus et

si placet
motivo proturaliter attingibili.
utraque salvetur
Infra solvendo argumentum post oppo- Infra ibi : Ad pleniorem igitur solutio-

ibi Aliter possct dici nem etc, Notasingularissimeillum proces-

situm principale :
 ;

QU^STIO IV. V. 117

sum et maxime dc cognilione substanlia}, nec generatio incipit ex 2. de Ge-

quia nullibi ita benc, sicut hic tleclaratur neratione, t. c. 56. et infVa ; ergo
fere. infmitne generationes fumt et ,

Ad duas instantias ad finem solutionis, quaelibet generatio habet propriam

30. quas non solvit, ubi dicit5//rr/e, licct diran-
causam proximam, et
efficientem
tur additioab aliquibus, bona^ lamcn sunt, finem et materiam in liis quse
idco lcganturet solvuntur siciAdprimum generantur per propagationem
ncgatur quod infertur; est cnim nunc ergo omnes causa) sunt infinita3.
impcdimentum quod non erit in patria,
Ttem, quando inter aliqua extre-
nec pro statu natura^ institutaj fuit,nec ex ma est distantia infinita, possibi-
natura potentifc, ut 3. dist. primi. et 3.
le est ibi esse infinita media, sed
2.et 14. q. quodlibeti. et l.q. prologi
dist.
inter primum efiiciens, et inter
et alibi soepe habet. Concedo enim capa- quodcumque aliud efficiens, et sic
citatem passivam, scd nego attingentiam ^^ ^^.-^ ^^^^^^^^ formali et fmnli,
et activam causahtatem pro statu isto, res-
est infinita distantia. Probatio ma-
pectu speciei substanti<e sustincndo opini-
joris, quanto aliqua magis distant,
onem hujus. Et iicet substantiasit causa-
tanto plura possunt esse media in-
tiva speciei partialiter nunc,non tamen re-
ter ipsa ergo si in infinitum; infi-
;

liqua causa concurrit necessario requisita,

nita possunt esse media. Item, de
ut in locis prt^eallegatis habet.
materia utor prior majore. Mi-
Ad aliud tangetur infra qucBst. 14. et
nor: Ens in infmitumdistat a nihi-
IS.l.potest enim utrumquedari probabili-
lo; ergo inter nihil et ens, possunt
ter, vel quod per speciem propriam, vcl
esse infinit<?e entitates potentiales,
quod per speciem infcrioris sensibilis pri-
Gujusmodi est materia. In oppo-
mo vide 3, d.l. q.G.ubi videtur sustinere
;
situm est Philosophus in littera,
primum membrum, licet arguitive, quid-
et probat de omni genere causa-
quid tenebis, dic consequenter.
rum, quod sit status.
Et manifestum est, quod res ha- [SGHOLIUM UNIGUM.
bent principium» et quod causa^ Tex^
rerum entium non sunt infinit?R. Resolutio habetur q. 6. a n. 9. et argumen- com. 5.
(exf. com. 5. ta hic posita ibi solvuntur a n. 12.

QUJ^.STIO IV. QUJ^.STIO V.

Utrum sil statiis in genere causarum?

Utrum sit procedere in infinitum in ef-

fectihus ?
Arist. hictcxt. 5. et lib. 8.
Physicorum. Avicen. 8.
Metaph. cap. 1. Albert. 2. Melaph. cap. 5. el Arist. 3. cap. 8. et 8. Phi/sic. cap 2. D. Thom.
seqq. D. Thom. 1. Met. lert. 3. Durand. 1. disl. 1. 4G. art. 2. et q. 10. arf. 3. et ^l. Suar.
/1. q.
2. q. 2. P1andria2. Met. q, 3 art. i.et seq. Fon- disput. 29. Metaph. sect. 1. et Tom. 2. in 1.
sec. ihid. cap. 2.q. 1. sect. i.etseq. Suar. di.sp.
]). dispuf. 177. Vasq. ibidcm disp. 26. Gonimb.
29. Met.sect.i. Hurt. disp. 18. Phtjsic<v scct. 1. 3. Phijsic. cap. 8. qu.rst. 2. a. 1. et 8. Physic.
Vide Scholium, q. 6. hujus, ct in 1. dist.2. q. 2. c. 2. qUcTsl.l. Rubius3. Physic. tract. 2. q. 3.
Hurtad. disput. 13. Physic. sect. 2. et disp. 18.
sect. 1.
Quod non, 8. Physic. text. com.
1. et infra, motus nunquam ince- Quod sic videtur, omnis differen-
pit, etmaxime circularis,.et si lioc, tia alicujus generis habet differen-
 ;

118 LIB. II. MEPAPH.

tiaiii oppositam condividcntem se- peraliam;ergoaliaspecies,quae est

cum illud genus, sed linitum in ac- in potentia habet in se infinitas uni-
tu est ditlerentia quantitatis; ergo tates, sed omnium specierum, quse
habet intinitnm pro dilicrentia sibi possibiles sunt, idese earum sunt
opposita, et inlinitum in actu non ; in Deo actu ergo habet actu ideam
;

in potentia, quia differentiae oppo- alicujus speciei, vel numeri haben-

sitce non compatiuntur idem se, sed tis unitates infinitas ; sed omnis
est finitum actu, et infmitum in species, cujus ideam habet Deus in
potentia; ergo habet pro opposito actu, est factibilis a Deo in suo
infinitum in actu. Item 6. Topic. singulari; ergoaliqua species infi-
cap. 19. Aristoteles increpat defini- nitas habens unitates, erit factibi-
tionem lineae rectoe, cnjus medium lis extra Deum. Contra, 3. Phys.
superadditur finibus, qnia infinita, text. com. 41. dicit Philosophus de
neque finem, neque medium habet numeris, quod omnis numerus est nu-
recta autem est linea, scilicet infl- mcrabilis, sedomne numerabile est
nita, ei'go non repugnat linese pertransibile, et omne pertransi-
rectae infinitas. Item, 3. Physic. bile est finitum, ergo, etc.
text. comm. 69. quantam magnitu-
SGHOLIUM.
dinem contingit esse in potentia,
tantam contingit esse in actu ; sed Haec queestio fere eadem est cum prsece-
in potentia contingit esse infinitam, deiiti, sed ad majorem explicationem seor-

quia 2. de Anima, text. c. 41. ignis sim ponitur, et resolvitur qusestione sequen-
ti a num. 9. et argumenta solvuntur
crescit in infinitum appositis com- ibi,
n. 17.
bustibilibus. Item, continuum est
divisibile in semper divisibilia 6. Intelligere vero non est non sta-
Physicor. t. c. 3. sed numerus se- tuentem, to/. com. 2. Sed si infi-

quitur divisionem continui ex 3. nitse essent pluralitate species

causarum, non esset ita cognos-
Phys. t. c. 68. ergo numerus est cere, lext. com. 13.
infinitus. Dicitur quod hic est in
potentia, sicut divisio. Contrahoc,
primo de Coelo et Mundo, quod QU.ESTIO VI.
impossibile est factum esse, impossibile
Utrum infinitiim possit cognosci a nobis ?
est fieri; ergo si impossibile est con-
1. Prior.
Te\t, com.
tinuum esse divisum in infinitum, Arist. Iiic c. 2. et i. Physic. c. 4. D. Thom. 2. Met.
20. et 6. erfifo impossibile est dividi in infi- lect. 4. et 1. p. q. 86. a. "2. D. Bonaveiit. in 3.
"^ ^
Physic. T. T disi. 14. Durand. 4. clist. 49. q. 3. Marsil. 2.
Text. comnitum
62. et 2.
m. .

potentia. Item quod dici-

1
•

q. 10. arl. 2. Ant. Andr. 2. Metaph. q. utt.

deoener,
^
tuT dc
^
numcro quod 1
est
+
m
•

poten- + ^'onseca
Scotum in
il)id.
1.
c. 2. q.
dist. 3. q. 2.
2. sect. 1. et seq.
et in 3. dist,
Vide
14.

u!eiT' tia infinitus quod actu, probatio ;

q.2.

^Text^.^' concessum est quod infinitus in

com. 12.
potentia, sed qualibet specie data, Quod sic, Deus est infinitus, et
potest addi unitas, et causatur no- possumus eum cognoscere, ut su-
va species; ergo species numero- pra habitum est ergo, ct Item, ;
•.

rum sunt infinitae in potentia, sed cognitio est per omnes causas; er-
quselibet species additunitatem su- go per primam, quae est infinita.
 OU^STIO V!. 19

Item, infinitiim definimns, et p«is- consequontor, ut videtur, infinitas animas ;

sed non est certum quid de immortalitato

siones de eo «nssi</nnmiis, et impo-
animse senserit, do quo Doct. i. d. 43. p. 2.
nimiis nonum ad significandiim
§. f)e 2. proposilio7ie, n. 13. Secundum dictum
illiid ; erg^o ipsiim intcdlii^iimiis.
non posse dari iufinitum secundum multitu-
Item, species omnas qnornmciim- dincm, in lioc vidotur pro])lomaticu.<, ([uia
qne generum sunt intelligibiles a solvit 1'ationes Aristotolis pro utraqiio parte,

nobis, qiiia deiinibiles ; sed species nec invenio quod alibi ab-olute noget omni-
potentise Doi po>se producere infinitum,
numerornm et figurarnmsnnt infi-
imo videturid ei concedoro 3. Phys. q. 20.
qnia nltra qnamcnmqne spe-
nitse,
et favet 2. d. 1. ([. 3 ad ult. pro Honrico, ubi
ciem datam, contingit accipere admittit ut vidotur infinitatem, si croatura
aliam in infinitnm, et ita infinitn, rorot al) jeterno, et posso osse ab jeterno, se-

qnae verae snnt species, licet non cundum ipsum ibi tonendum videtur. Neque
ob-!tat ([uo;l 3. dist. 13. qune>t. 4. dicat gra-
existant, sicnt species roscP- est
tiam Christi fuisse summam, etnon positive
species vera, rosa non existentc;
infinitam, quia ibidem inniiit id non esso
ergo possnnt cognosci. Item i. certum, §. Quantum al secundum, in cow-
Physicor. cap. de ^'ficno, t. c. 70. mendando Christum (inquit) malo excerlere

si dno corpora simnl snnt et infi- quam dfficen', vel quia locutus esfc secund im

nita ; ei:go si dnae species intelli- communem sententiam, ut s?epius facit, ex

professo non disputans an infinitum prodiici
gnntur simnl, et infinitse, et qua^-
possit. Tum tertio, quia ibi agit de infinito
libet est principium cognoscendi. secundum virtutem, de quo est major diffi-
Contra, Philosophus 2. hujns caUas, tandem 3. d. 14. quccst. 3. §. Srd hoc
text. comm. 35. dicit, si formales modo, ut problematico ponit animam Ghristi

causce essent infinitce, nihil contin- habere infinitas specio^ singularium possi-
bilium. Undo hanc partem tenont Nomina-
geret scire, et idem clicit 1. Phys.
les, et ex Scotistis Mayron. 1. distinct. 43. et
t. c. contra yVnaxagoram de
35.
Bas^ol. ibi qusestion. unic. vide Conimb. 3.
principiis infinitis, tunc nihil esset Physic. cap. H. qusest. 2. qui utramque su'^^-
cognoscihile. Item, Commentator tinent probabilitor.

hic comment. H. si quis imagina- 2.

tus fuerit lineam infinitam, non Hic est notandum in genernli, infiiniuni
.,,.., ... ,
*

trii)li iter

intelliget eam. Contra, quod potest quid dicitur per hoc nomen, tn/hu- .Huniiiir.

virtus inferior, potestet superior; fum. Potest enim infinitum accij^i

quidquid igitur potest quis imagi- tripliciter, negative, privative et

nari, potest intelligere. contrarie. Primum Phys. patet 3.

t. c. 34. punctus est intinitus nega-

SGHOLIUM I. tive, sicut sonus invisibilis priva-

tive, quia privat finem in apto nato
Explicat quomodo infinitum tripliciter su-

mitur, ponitque ejus definitionem ex Philo- finiri, vocabulum hoc sonafc;

et
sopho.Primum dictum Non potest dari nu-
: contrarie, qnod patet perP)Oetium
merus infinitus negative vel privative, quia snper Pra^dicamenta, cnp. de Qua-
tantum unitas est negative infinita, et nullus litate, ubi Philosophus dicit, quod
numerus aptus est terminari, qui non tor-
incst Qnalitati haherc conlrarium, sicut
minatur actu. Secundum Non est dabilis:

jnstitia contrarialnr injustifice. Inj u S t u s

numerus infinitus contrarie. Dubitat circa
hoc de mente Philosophi, quia posuit mun- conti^arie dicitur, quia habet coii-
dum ab jeterno. et gonerationes i^ternas, et trarium liabi^,nm ex actibus gene-
 120 LIB. II. METAPH.

p«ntum; sic infinitum negat tinita- sectator. respondetur, quod

Sed
tem 011 m })ositione contrarii, sicnt homo non luit ab seterno, licet
fmitnm extensnm sine terminis, et mundus fuerit. Contra hoc argui-
sic loqnitnr Philosophiis contra tur 2. IMiys. text. com. 24. nos
Parmenidem et "Melissnm, 1. Phys. sumus quodammodo omnium,
finis
t. c. 15. et infra. IIIikI infinitnm ut quid alia per infinitum tempus
contrarie dictnm, dnpliciter potest sine fme ad quem sunt? Similiter
siimi, vel qnod sit in actn existens Augustinus de Qusestionibus Vete-
sine terminis, vel qiiod sit tale ris Testamenti, videtur illud im-
in potentia, quod delinit Philoso- probare, qusest. 33. Ut quid annua
infinitum phus 3. Phjsic. tcxt. com. G3. Inf}- fcecunditas sine honiine, etc.
"^ ^^'
nilinn est cujiis quantilatem accipientibus Contra, tunc infinita numeralia
seniper cst aliquid extra accipere, ita possunt componi et facere ma-
quod quantumcumquc accipiatur; gnitudinem infinitam. Responsio,
semper est aliquid extra, si esset nunquam magnitudo esset major
tantum negative, vel privative non toto, ex cujus divisione resultavit
semper esset aliquid extra accipe- ille numerus, quod totum fuit fini-

re. Infinitum istis duobus modis tiim.

nPoimis, 2. principali, et 3. semper
est in quantitate molis, vel virtu-
tis; quantitas omnis proprie, vel
metaphorice magnitudo, vel
est
multitudo proprie, vel metaphori-
ce; ergo omnis infinitas talis est in
magnitudine, vel multitudine pro-
priavel metaphorica.
3. De multitudine sive
videndum est, quod infinitum ne-
gative non invenitur in numeris,
sed in principio numeri; nec priva-
tive,quia nulla multitudo est, quse
est apta nata terminari, et non
terminatur. Infinitum contrarie in
potentia est in numeris, quia nu-
merus sequitur divisionem conti-
nui. Infinitum etiam in actu est
difficile vitare videtnr enim se-
; tet 3. Physic.
De multitudine transumptive dic-
ta, quse est in speciebus essentia-
liter ordinatis in omni genere,
simile est de duobus modis quoad
infinitum, scilicet negative et pri-
vative; sed quoad infinitum contra-
rie in potentia, est dissimilO; quia
talisnon potest esse in diversitate
numero, specierum, ita quod Deus possit
facere in infinitum speciem nobi-
liorem quacumquefacta, quia tunc
esset aliquis gradus possibilis in-
tensivo infinitus in perfectione, et
tunc esset creatura possibilis sim-
pliciter infinita in essentia, et tunc
illa similiter esset Deus. Quod
multitudo in genere Quantitatis,
non possit esse actu infinita, pa-
t. omnis nume-
c. 41.

cundum Philosophum quod infini- riis est numerabilis; ergo pertran-

tum contrarie in actu est, sicut
patet de animabus hominum, posi-
ta generatione perpetua. Similiter
per illud argumentum ultimum
prius ad illam partem, et hoc con-
cedit Avicenna, et Algazel ^jus
sibilis; ergo, etc. Item impossibile
est omne continuum esse divisum
actu in infinitum, quia aut in divi-
sibilia, aut in indivisibilia; si sc-
cundo modo, tunc componitur ex
indivisibilibus, cum resolvatur in
 QUiESTlO VI. 121

illa; si primo modo, potest iiltra ratur ab eo, unde concessis prre-
dividi, et ita non est divisiim in missis, consequentia non valet.
inftnitiim ; sed numcrus caiisatur Contra, cjuot fuerunt liomines
ex divisione continui, evgo nume- tot suut animae; ergo si homines
rus non potest esse actu infinitus. inliniti, et anim?e. Dicendum, quod
Item 5. hujus cap. de Quantitate, successiva infmita si essent simul.
t. c. 18. multitudo si sit finita, nu- non essent infinita, vel si essent
merus est; ergo omnis numerus tot homines simul, quot fuerunt
est muUitudo flnita. ItemlO. hujus, successive,non essent infiniti actu,
t. c. 2. et 4. numenis est ntultiiudo quia infiniti fuerunt in accipiendo
mensurata uno, sed contra rationem et in potentia; ideo nunquam se-
infiniti est mensurari a finito, sicut quitur ex illis, si essent simul,
probatur 6. quod
Pliys. t. c. 19. infinitas actualis, quia alterius ra-
infinitum non potest mensurari a tionis sunt infinitas actualis et
finito; ergo nullus numerus potest potentialis, i'eo ex infinitate po- Ex infini-

esse finitus. tentiali nunquam potest concludi tate poten-

liali non
Ad rationes oppositum sup-in infinitas actualis. Ad aliud, quod recte con-
ckuHtur
ponendo, quod argumenta jam fac- licet esset aliqua species numeri actualis.

ta concludant. Ad illud de anima- intellecta a Deo, habens infinitas

bus, dicendum quod non asserit non posset fieri extra se-
unitates,
alicubi formam aliquam,nec etiam cundum Philosophum quia nihil
intcllectivam manere post separa- facit nisi mediante causa inferiori,
tionem. Unde in 12. 1. cap. text- quae non potest talem effectum
com. 17. de hoc videtur loqui-du- producere. Aliter posita hypothesi,
bitative. Adhocaliter respondetur» dicendum quod posset fieri extra,
quod si omnes animse humanre, sicut sibi potest competere esse,
qufe fuerunt posita generatione scilicet quod unitas post unitatem
perpetua a parte ante, sive si om- in infinitum, nunquam tamen si-
nes partes in potentia in magni- mul, sed successive solum; sicut
tudine essent, quod non essent Deus simul habet ideam totius
infinitse actu, conjungendo infinita- temporis, quod tamen non est si-
tem cum actu. Unde forte posset mul factibile extra, sed tantum
concedi quod actu essent inflnitse pars post partem. Contra respon-
in potentia, quia in potentia acci- sionem istam : Si numerus potest
piendo unam animam post aliam, aliquando erunt istse uni-
fieri sic,
quia aliter non competebat eis tates simul extra Deum, et tunc
infinitas; sed non essent infinitse numerusaliquando actus infinitus ;

actu, quianon sunt tot quin plures si non, ergo iste numerus nun-
possint esse, infinita in actu tot quam erit factus extra, quia nu-
sunt quod non possunt plura com- merus non est extra, nisi conti-
possibilia esse. Unde est ibi falla- neat simul omnes unitates inte-
cia compositionis et divisionis, eo grantes ipsum, non sic tempus
quod ly infmiias conjungatur cum respectu partium.
\y acta, et tunc est falsa;vel sepa- Sustinendo quod Deus posset fa- 5.
 12-2 LIB. II. METAPII.

Sustinei cero luiiiuMMi lu hahoutem iutiuitas sumuiam, et idem est de specie sumuia, quod
dari posse
nuinerum nnitatos ; tuuc ad ratioues Philo- sentiuut Duraud. 1. dist. 4L qu?est. 2. Gajet.
inrinitum 2. 2. q. 2L art. 7. Ilenric. Aurool. Palud. Ga-
soplii lu coutrariuui, cuui dicit,
nu>, quos ibi eitavi Schol. 1. sod ut notavi
Omnts iuinicrus cst nunierabids , etc. Schol. p.'iecodenti, nihil firmiter in hoc resol-
Dicendum qiiod eadcui ratio posset vit, et oppositum est satis probabile etcom-
tieri de numero iutiuito iu poten- mune. (|uod tenent D. Thom. i. p. quiTest. 25.

tia omnis numerus iu poteutia art. 6. et alii, quo^ citat, et sequitur Suar.
;

in Metaph. d. 30. sect. 17. n. 19. et seqq.

est numerabilis iu poteutia, et
Secundum : Infmilum negative non estin ali-
omne numerabile iu potentia. est quo divisibili, bene tamen privotive, ut si aufer-
pertransibile in potentia, et omne retur punct is terminans quem docet posse
pertransibile in poteutia est ii- auferri. Terliiim : Corpus infinitum non potc.^t

nitum in poteutia; ergo numerus esse aciu, secundum Philos. an vero de poten-
tia ab>oluta idem videtur res-
fieri possit,
infmitus iu potentia est finitus iu
pondendum multitudinis. Ex-
ac de infinito
potentia. Dicendum ideo quod est
plicat optime Philosophi locum Quanlum :

ratio probabilis solum, secundum contingit essc in polentia tantum contingit esse

quod dicit in littera, rationabiliier in aclu, de quo fuse agit 3. d. 13. q. 4. n.

autem, quem modum loquendi habet 2. et. 2. d. 2. q. 9. n. 21. Quartum dictum :

Non potest dari magniiudo perfectionis infinita

quando facit tantum probabiles
Infinitum , .
i i l neodtive, neque privative, (tamen circa secun-
fieriex fi- rationes, unde altera praemissa
dam particulam videtur idem de hac, et de
ties sump- iiG~anda cst. Ad aliud quod sic cau- magnitudine molis) neque contrarie actu, vcl
*^'
satur, sed non solum sic causatur, po/entia,%ecundum Philosophum
quia potest unum novum conti-
nuum fieri, et numerus;
crescit De muititudiue essentiaii, sciii- 6.

ideo aliter potest numerus causari, cet specifica eorum quse habent
^^y^-^
quam ex divisione continui, ideo ordinem essentiaiem, patet quod J^- lext. com * ^

ibi non est infinitas negative, nec^3.et5.Met

fallacia consequentis. Adaliud quod " text. com

est fallacia consequentis, quia se- urivative. Intinitum contrarie nou ^i- et3i.
, .^ . .
L j.
et 10. Met
quitur, si multitudo finita est, potest ibi esse, quia tunc esset Text. com.

numerus est, sed destruendo ante- iiiud infinitum iutensive in perfec-

cedens, non quod

valet. Ad aliud, tione, et esset Deus; nec est infini-

nullum inflnitum potest mensurari tas iu secundum Phiio-

potentia
finito finities sumpto, bene tamen sophum,tum quia universum est
finito infinities sumpto, nunc non perfectum. I^]t secundum I^hiioso-
est de ratione numeri quod men- phum perfectum est, cui non potest
suretur uno finities sumpto, quia fieri additio, tum quia non ponit

secundum ipsum, numerus in po- aiiquid posse lieri, cujus potentia

tentia est infinitus, qui non potest passiva non praecessit in materia
mensurariuno finities sumpto, sed et potentia activa in aiiqua causa
necessario uno iufinities sumpto. efnciente citra primam, quia non
ponit Deum aiiquid posse facere,
SGHOLIUM IL
nisiper causam mediam, sicut re-
peritur a Commentatore super
Primum dictum : An in speciebus rerum da-
favet ariirmativse parti iilud 7. hujus, t. c. 30. 31. manifeslum
lur uliima pussihilis ?

3. dist. 13. q. 4. ubi tenet dari gratiam ergo ex dicfis rjuomodo omne quod fit,
 QU^STIO VI. 123

fit ex conveniente, in fiii. comm. nl)! t(^llii4'i linea intorminnta, ^. Inijiis,

diGituv, impossibile est lU agens priminn t. c. 11. non convenit intelligere linram
transniutet materiani, nisi mediante cor- non statuentem. Item, 1. Poster. text.
jwre aliquo non ti'ansmut.abHi, scilicet insnnt per se primoinodo,
c. 9. illa

corporibus coelestibus, et ideo quae insunt ratione quidditativa, ut

impossibile est, ut Intelligentia) triangulo inest linea et lineso })unc-
separatse dent aliquam formam tus; substantia enim eorum ex his
formarum mixtarum in materia. cst, sed tale non potest separari a
Illud concludit de generalibus, quse re, manente re, quia tnnc esset
producuntur per transmutationem linea et non linea. Item in princi-
materiae, sed non de Intelligentiis, pio Gcometrise, Definitione 2. linea

in quibus ponerentur gradus in estJongitudo, cujus extremitates sunt duo Quid e»t

infinitum plureS; si in aliquibns puncta. Item, 3. Pliys. t. c. 40. de

ponerentur. ratione corporis est terminari su-
Secundum veritatem circa lioc pcrficie, et superficiei linea, et
sunt opiniones una quod Deus
; lineae puncto. Ad rationem primam
potest facere speciem ultra si)o- istarum, quod de ratione continui
ciem in infinitum in potentia, quia est terminus; dicendnm quod eo
quselibet factibilis in inllnitum dis- modo quo ponitur in doflnitiono,
tat a Deo; ergo si perfectior intel- eo modo est de essentia ejns, scili-
ligatur,adhuc stat limes creatur^. cet in ratione terminantis, non
Alia opinio tacta est supra cnm quod linea sit punctus,sed qnod est
una ratione ad hoc: Infinitnm ne- terminata punctis. Per hoc patet
gative non est in aliquo divisibili, ad alia, quia omnia procedunt non
sed in puncto. de continuo absolute, sed ut ost
^*
Quod infinitum privative potest terminatum.
esse in aliquo divisibili secundum De infinito contrarie, sciendum ^-

aliquos, probatur, quia terminus
non est de essentia divisibilis, sicut
punctus non est de essentia lineae,
et amoto illo quod est extra essen-
tiam rei, manet res. Si autem aufo-
ratur punctus ultimus terminans,
aut manet linea non terminata
apta nata terminari, aut non si
sic, tunc infinitnm privative orit
quod actn non potest esse in ma-
gnitndine, sicut vult Philosophus 3.
Physicorum, text. comment. 37. et
infra. et 1. de Coelo. text. com-
ment. 35. et infra, nbi arguit de
corpore gravi et levi, etcirculari
per rationes multas, quia de ratio-
; ne corporis est terminari superfi-
cie, ot sic de aliis magnitudinibus,

in linea divisibili; si non, tnnc sedutrum possit esse infinitum in

aliquis punctus est immediatus potentia? Dicendum secundumPhi-
puncto ablato, ot sic dno puncta losophum quod non, quia Pliilo-
contigua in linoa, et sic linea com- sophus 3. Physicorum; text. com-
ponerotnr ox pnnctis. Item; idem ment. 69. quantam magnitudinem con-
argumentum potest fiori do tom- tingit csse in potentia, tantam contingit
pore, si anferatnr instans tcrnii- essc in actu.

nans. Contra, quia non potest in- Ista propositio declaratur dnpli-
 101 LIR. II. METAPH.

citer.Primo, qiiia potentin inngni- fiat unum continuum, sicut nec in

. , ,.,. tndinis ad anu'men uni ost notentia numeris.

magniiudo ad fomiani et totum, potentia ad Tdeo, aliter declaratur, quia Phi-
inliiiita m . . . .

poentia? (livisionem est potentia ad mate- losoplius ,1. Phys. t. c. 59. et alibi

riam, et ad imperfectionem et ad dicit qnod appositio non est inflni-

partes ; sed formae est terminare, ta, nisi divisione contraria exis-
materia^est esse infmitnm, et non tente intinita, quia non potest
terminare, ideo potest esse linea magnitudo crescere, nisi addendo
tanta in actn, qnanta est in ex alia magnitudine divisa, sicut si
potentia, sed non potest esse tam magnitudo pedalis dividatur, et ad-
parva in actn, sicnt in potentia. datur alii magnitudini pedali, nun-
Contra, tnnc nnmerns crescens quam excedet magnitudinem bipe-
vadit ad formam, qnia ad speciem dalem, nec aliier intelligit Philoso-
nnmeri, et nnmerus divisns ad nni- phus.
tatem et materiam; ergo qnantus De magnitndine perfectionis, ubi
est nnmerns in potentia, tantns idem est majus quod melius, in tali {"ij^e^per.
poterit esse in actn, quod est con- non est infinitas negative, Q^ii<'^ „on*e°stin-
"^-
tra Pliilosophum qni concedit hoc gradus est divisibi-
forte quilibet ~ ^"'l^^
i gativa, nec
de magnitndine, non de numero, lis,nec infinitnm privative potest pnvativa. i

Quantum declaratur propositio,

Alitcr esse ibi, qnia ibi non est aliquis
teni/Man- quamvis potentia qnae est ad unam gradus possibilis terminari, quin
ls"e m^ac- formam, posset reduci ad actum, terminetur; inflnitas contrarie in
tu, exponi-
potentia tamen ad plni-a, sicut est potentia an sit ibi, est dubium,
potentia divisionisin magnitudine, infinitasenim talis secundum Phi-
non poti^st reduci ad actum, quia losophum nullibi est nisi in nume-
non est potentia una, nec adunum. ro, et ibi solnm in potentia, actu
De numeris dividendo est potentia tamen non est in efFectibus sed in
ad nnum, augendo ad plnra de ; Deo solo.
magnitudine e contra. Contra, si-
SGHOLIUM m.
cut magnitudo angumentata est
una magnitudo, et ideo potest esse Resolutiol. qiisest. quse est 4. in ordiiie,
poiiendain e^se, primam causam, et impossi-
tanta in actu, quanta est in poten-
bilem esse infinitatem in causisessentialiter
tia, sic numerus auctus est unus
ordinatiS; de quo late agit 1. d. 2. q. 2. §.
numerus. quod semper est
Si dicas Priinus articulus, n. 11. etde primo princ. c.l.

alia species numeri per additio-

nem unitatis, eodem modo magni- Per ha^c ad primam qusestionem, 9.
pesoiutio
quod infinitas transumptiva
^ est in
tudo cubitalis augmentata, si ultra i 1. qua'st.

causis, quia in primo

^ ^
efficiente ;
i- quar-
augetur, devenitur ad magnitudi- lae (la-

causse etiam accidentaliter ordi- i^i pi^imam

nem tricubitalem, et sic ascenden- n '.

natse possunt esse mnnitse m mnl-
. ' ,
causam, et
uitimam.
do erit variatio speciei, sicut in titndme snccessive, non simul; m d. 2. q 1.
numeris. Item, nec ratio prohibet causis secundum speciem, sive es- '
*

quantitatem contiguam esse infi- sentialiter ordinatis, nec simul,

nitam, cum ex illis contiguis non nec snccessive, qnia omnis causa
 QUiESTIO VI. 125

inquantum causa, vel in hoc quod minori omnes causas esse medias;
causa non est ultima, quia ultima ergo supponit primumet ultimum,
nihil producit omnis causa agens
; alioquin ponit medium sine extre-
in virtute alterius, non est prima. mis. Item, assumit quod omnes
Sed si omnes essent inflnitae, qusB- causse mediae haberent causam^ii^^Jausa^"
libet ageret in virtute alterius; aliam, dico quod non, sed quselibet J^aus^a^pJio.

ergo nulla prima, nec ultimo, sed est causata ab alia, sed non valet, ''^'

omnes medise; sed omnes caus?e quaelibet est causata ab alia; ergo
medise acceptse habent causalita- omnes sunt causatse ab alia, sed
tem ab aliqua una causa, ha^c non est flgura dictionis, commutatur
est aliqua, vel una istarum media- enim singulare in [)lurale.
rum, quia tunc idem esset causa Aliter formatur ratio ex littera
siiiipsius; ergo erit alia prima, ad solutionem qu^stionis quod cau-
qiiae erit caiisa omniuni, alioquin salitas mediatarum, sitabunacau-
universitas causarum mediarum sa, quia cujuslibet causae medise
non erit causata. causalitas, est ab alia priore es-
Contra, responsio incluclit repu- sentialiter. NuUa est causa prior
gnantiam, quia simile est de cau- essentialiter, nisi sit aliqua prima Prius,

sis accidentaliter ordinatis et de essentialiter, quia prius est quodlLTpropTn-

aliis, quia accipiendo omnes partes est principio propinquius ergo ^"^^^^* ;

generantes, si sint inflniti, ergo nulla potest habere causalitatem,

omnes sunt medii, et si sunt medii; nisi prima, a qua omnes
sit alia

causalitas omnium ab aliqua

erit habent causalitatem suam.
una causa, ista non est aliqua ista- Contra istam rationem, in tem-
rum, quia si sic idem esset causa pore et motu sunt prius et poste-
suiipsius, et arguitur ibi sicut in rius, et tamen non est ibi primum
causis per se ordinatis. Item, Com- simpliciter. Ad illud respondet
mentator 2. Met. com. 5. exponit Philosophus Metaphys. cap. de
5.

sic, per rectitudinem forte intendit Priori et Posteriori, t. c. 16. quod

ea quse sunt unius speciei, ut homo non est ibi prius, neque posterius
est ab homine sed istse sunt
; nisi signetur a nobis; alibi est pri-
Ad
causae accidentaliter ordinatse, et mum simpliciter, quia iste secun-
arg-.
posita
n. 9.
tamen ponit quod causse sic ordi- dus modus arguendi, potest aliquo
natae in eadem specie sint finitse, modo salvare priorem mo(him ar-
et post dicit quod causa^ accidenta- guendi, qui est Commentatoris,
liter ordinatse sunt infinitse, et sic ideo ad argumenta quae sunt con-
videtur quod dicat contradictoria. tra illum primum modum, dicen-
10. Item si esset processus in causis dum.
accidentaliter ordinatis, esset nu- Ad primum quod illa consequen- 11.

merus iniinitus," et species nume- tia valet, si omnes causae sunt me-
rorum sunt essentialiter ordina- dise, quod omnium causalitas est
tee ergo in talibus est intinitas.
; ab aliquo uno, si causae sunt es-
Item, probatio quod ratio petit, sentialiter ordinatse; in acciden-
quia assumit in antecedente in taliter ordinatis, non valet conse- ordu
 m LIB. 11. METAPIl.

entiaiispe-
tit oninia
qncntia
*
ivsuonsio ])atet ex
; vel ' ^
terialibus non est verinn, sed tan-
sintabuno. secundo uiodo, ordo eniui esseu- tum tot sunt causre materiales,
tialis reijuirit,quod omnium cau- quot sunt Pra^-dicamenta simul
t
salitas sit ab nno primo. Ad aliud existentia, successive enim gene- |

de expositione secunda Commenta- ratorum est eadem materia. Con- 1

toris, quod non est ad intentionem tra, 7. Metapb. t. c. 28. (jenerans
Philosopbi, duas ponit; unam, cum generat aliud propler materiam ; ergo Qenerans
forte

quod
infinitas,
....
primam non
^

tertium, (luod non sequitur, nisi

m
numeris potentia est
non in
m
actu,
apiirobes.
^
^

ut dictum
Ad in diversis
materia.
.
generatis erit diversa
Responsio, generans et
generatum sunt simul, unde in
ipsis est alia materia, ut probat
.
je^erat
aliud prop-
termate-
riam, expo-
niiur scot.

"ad.2."*
est. Ad sumi-
aliud, in antecedente objectio, sed non in generato et
tnr quod causne omnes erunt me- corrupto. Ad aliud verum est de
diae per abnegationem primitatis distantia proprie dicta, secundum
et tinitatis nnde non accipit quod
; aliquam dimensionem in genere
essent inlinitji^ cansne meiliae posi- quantitatis; non de distantia per-
tive, ita quod esset aliqua prima fectionis, sicut patet de contrariis
simpliciter, et aliqua nltima, in quae maxime tamen distant, et
quarum comparatione dicantur sunt aliqua contraria, quse non
medise, sed negative per abnega- habent medinm. Vel posset con-
tionem prim?e simpliciter et ulti- cedi, quod si essent infinita agen-
mse. Ad ultimum quod forma tia, non attingerent perfectionem
arguendi non valet, universitas extremi, nec pUis probat ratio ; ubi
non est causata, ergo aliqua non enim infinita distantia quotcumque
est causata sed tenet gratia ma-
;
dentur media, nullum potest attin-
teri?e, quia si totalitas non sit ab gere alterum extremum. Contra,
una causa prima, non esset aliqua ergo potest aliud esse et aliud
una prima omnium, necesset inter medium, usque in inflnitum. Item,
illas aliqua prioressentialiteralia, Philosophus 1. Physic. t. c. 15.
ei sic nuUa esset causa alterius. contra Melissum dicit quodfinitum
et infinitum in actu quantitati con-
SGHOLIUM IV. . *

gruunt.
Solvit argumenta quartae quaestionis post Pro ampliori SOlutione istius 13.

solutionem sec iindi, ostendit optime via os- qurestionis primo est notaudum,
tensiva, et ad impossibile, repugnore infini- ^^^^^^. ^^^^-^
^^^^^^ ^^^^^^ ^^^ ^^^
tatom in causis per se ordinatis, non autem .
i. ,.

in per accidens ordinatis, et ponit harum ^^' ^^ ^^ ^^"^^^ P^^^ ^^ ordmatlS.

Causse- per se sunt, quse per pro-
differentiam tripiicem, de quo 1. d. 2. q. 2. j^^^^ ^^^.
priam naturam, non per aliquod «as per se
num 11
.... et
et peracci-
accidens sibi, causant, ita quod ibidensordi-
^

1 L • natas, tri-
• 1

Ad primum argumentum, quod

, f

12. est comparatio unius ad unum. piex diffe-

'^quast.** secundum intentionem Philosophi CausjB per se ordinatse dicuntur

causc^Baccidentaliter ordinatse sunt respectu alicujus effectus causati
infinitse successive, posita genera- ab ambabus, et est illarum triplex
tione perpetua ; sed de causis ma- difFerentia, ad causas accidentali-
 ;

QUiESTlO VI. 127

ter ordinatas. Prima est, qiiod poi' causatoriim aliquod primum esse
se ordinatarum sccunda inq\ian- causatuni er<i'o omniuni causa-
tum causat dependot a primacau- rum medinrum, necesse est ali-
sa, per accidens non, qiiantum ad quod primum esse causam sed si ;

rationem causandi, licet quantum causse sint infinitcT, onmes sunt

ad aliquid aliud. Alin differentia omnium necesse
medi?B, ergo est
est, quod alia ratio causalitatis, aliquam unam esse causam pri-
est in per sc ordinatis, eadem in nirnm. Hucusque deductio osten-
per accidens ordinatis, seqnitur siva propositi ex hypothesi.
ha3C ex prima et juxta hanc dici- ; Sequitur deductio ad impossibile
tur quod caus^e per se ordinatse ex eadem hypothesi, concludendo
sunt diversT speciei, per accidens oppositum consequentis, et inde
ejusdem, sed non oportet quia di- oppositum antecedentis, hoc mo-
versus modus habendi Ibrmam do : si sunt infinitse nuUa est pri-
fe"omnes ojusdem specioi, sicut ignis habet ma, quare nulla causa media, erit

ur^simuT.
ealorem et alia, sufficit forte ad et ita nulla causa, ita quod sumit
ordinem per se causarum. Tertia mediuni in minori negative per
difierentia sequitur ex secunda sci- abnegationem primi et ultimi in ;

licet quod causse per se ordinatae prima propositione accipit media,

omnes necessario requiruntur si- quorum primum est et ultimum,
mul ad efiectum causandum, alio- si sic acciperet in minori ipsa
quin aliqua ratio propria causali- esset falsa; si omittat in minori
tatis deesset effectui, in per acci- determinationem medii, videtur
dens una sufficit. Ex hoc sequilur arguere ex quatuor terminis,prop-
ad propositum, quod si esset infi- ter hoc arguatur ut hic habetur,
nitas causarum per se ordinata- scilicet quod eorum illud medio-
rum, necessario esset in actu,
illa rum sit antecedens. Ad majorem
et simul; infinitas causarum per quia sicut iam probabatur, et pro-
/ Omnium
batum est, m omnibus ordmatisest causarum
• • ,.'• •-, .
1 L 1 .

accidens si est, non oportet quod

. . ,

sit nisi successive, quia nunquam verum quod ipse accipit in antece- rum est
^'^'"'^'
oportet simul multas causas esse dente. Notandum, quod ipse inten- "^^
tales ad productionem effectus. dit infinitatem causarum sic ordi-
Ex hoc apparet quare in causis natarum excludere quodammodo;
14.
per accidens ordinatis, ad hoc ut ex ordine enim sequitur primitas,
sic causent, non repugnat infini- sicut ipse accipit in antecedente
tas, licet forte aliunde repugnet majoris, quod ii)se deciarat, et
causis vero per se ordinatis, ex minorem adjungit, et conclusio-
hoc quod sic causant repugnat, nem ex sequentem tacet. Sed
eis
quod ostenditur hic dupliciLer, sed ex infinitate sequitur nullum esse
primus modus est secundum Aris- primum, et ita ex ordine nullam
totelem in iittera, t. com. 6. et esse causam, et hoc infert sed ;

infra sic : Onmium causarum me- tota vis rationis est in hoc, quod
diatarum habentium primum et sicut ubi sunt media, id est, causae
ultimum, necesse est esse omnium causatae (sic enim loquitur) haben-
 128 L!B. II. METAPH.

tia primiim et iiltimiim, ibi pri- citer perfectionis ergo non est
;

mnm est causa omniiim media- impossibilis in toto imiverso sedcausaper-

;

rnm, ita universaliter omninm si non est, impossibilis est, quia e^t iade!
p®""^^"^'
mediainim, id est, causarum cau- quidquid non est, et est possibile,
satarum oportet unum primum est causabile,ergo si est; possibile
esse causam. ^'el. ut brevius dica- est. Item causa infmitae perfectio-
tur,minus curandode littera Aris- nis in causando, est omnino inde-
totelis tota vis ejus est in ista pendensin causando, et itaprima ;

\iVoi^os\iioi\e : Omniiim causanim ccm- sed si sunt infinitae essentialiter

salantm, cuNt unnm primnm,
cst aliquod ordinatse, aliqua est infinitse per-
qnoe negaretur ponendo infinita- fectionis in causando; ergo est in-
tem; semper enim cujuslibet esset dependens et prima in causando.
causa aliqua, sed non omnium cau- Probatio minoris, semper causa
satarum. superior in per se ordinatis, est
15.
Probatur autem propositio sic : majoris perfectionis in causando;
Causare est simpliciter perfectio- ergo in inflnitum superior in per
nis omni causae causatae hoc im-
; se ordinatis estin infinitum majo-
Gausare perfccte iuost, quia inquantum ris perfectionis in causando, sed
citerper- causat dcpendet ab alia ; igitur ex hypothesi, aliqua m mnnitum
fectionis. .,,
istud erit
••• i-
m aliquo,
•
i-
sme aliqua <. l •
-l
•

est superior ista; sic ig.itnr poni-

- •

imperfectione (quidquid enim est tur infinita et primum^

simpliciter perfectionis, si in ali- Notandum, quod quaelibet per se g.
If^^^
quo est imperfecte, est a perfecto causa ordinatur per se ad suum ef- acciditesse
^ ^
. ^ ^
causatum,
secundum illud) sed illud in quo fectnm,quiaper secausa est per se ejus causa
. . ,
non est per
est causare sme aliqua imperiec- prius,per sepriusestperse ordma- se orcinata
^"^^^"^
tione,non causatur, quia tunc de- tum ;sed si inquantum
accidit tali ^

penderet; igitur est primum. Con- causa, quod sit causatum (esset e-
firmatur etiam illud, per illud in- nimcausasiesset incausatum)tunc
ferius : Priiis principio propinquius, causa ejus non ordinatur per se ad
sic perfeclius perfectissimo propinquius, ipsuminquantumcausa, et itacausa
aliqua illarum causarum' causata- ejuset ipsum, nonerunt causse per
rum esset prior et perfectior alia; se ordinatse, quia non inquantum
ergo aliqua prima. Sed nec prior causae, licet sint causa et efFectus
propositio, nec ista confirmatio per se sic ordinata. Si autem causa-
accipitur a littera Aristotelis, sed tum abaliquo vel non, inquantum
aliunde ad probandam propositio- tamen causatum, per se dependet
nem, cui tota sua ratio innititur. ab aliacausa, puta quia est instru-
Aliter are^uitur pro eadem pro- mentum, et dependet a principali,
Nullaper- ^ !•.
,•
Rationabile
.
est suppo-
x ,• x i-
tunc dicuntur causse per se ordma-
fectioim- positioue :

SSverso! nere nullum gradum cogitabilem tse, quia in causando ordinantur, et

simpliciter perfectionis esse im- faciunt omnes unam causam suffi-

possibilem universo perfecte cau- ,
cientem. Ex hoc apparet prima dif-
sare sine dependentia, et sine cau- ferentia; similiter secunda, quia si

sari, est gradus cogitabilis simpli- eadem ratio causalitatis esset in

 QU^STIO VI. 129

eis, sive in niimero nt in divinis, ita quod prioritas et posterioritas

sive in specie ut in crentiiris, et per se determin«nnt causalitatem,

causarent eumclem effectum; es- non sic de causaeteffectu. Ad aliud
sent per accidens ordinatoc, vel dictum est supra, num. 8.
non ordinat?o per se, sed essent
SGHOLIUM V.
una causa, quia ordo est prioris
et posterioris; ergo ordo in cau- Solvit argumenta 5. qu£est. varias addu-
sando est priorum, patot etiam cens et resolvens replicas. Circa solutionem

tertia. ad tertium tangitur an detur maximum et

minimum in naturalibus, de quo Doct. 2. d.
Alia differentia in causis per se
2.q.9. n. 31.et circa eamdem solutionem,tan-
ordinatis ;
prior tenet ordinem gitur molesta replica, quodcontinuum pos-
suum, respectu totius speciei pos- sibile est dividi in omnia in quse divisibile
terioris, saltem respectu to-
vel est, de quo ibi Doctor, num 21. longam ha-

tius modi talis habendi formam. bet disputationem. Breviter dic, dividi pos-
se in omnia, in qua^ divisibile est, non uni-
Juxta secundam differentiam per
ca, sed infinitis syncategorematicedivisioni-
accidens tantum habet ordinem
bus, quse nunquam liabent ultimam, et sic
respectu individui ab eo producti, in nunquam cont'nuum erit actu divisum in
quo conjunguntur du?p rationes omnia in qu^e divisibile est. In fine hujus
causse et causati ab per acci-
illo litter^e ante solutionem terti^e quiestionis po-
nit duas replicas, quas non solvit. Prinia
dens. Item in causis per accidens
ordoperse quserit quomodo pars est immediata puncto,
ordiuatis, uua potest
^
in aliquid, in ^
respicit et responsio, quod estimmediata, quia inter
naturas, quod alia non potest, quia non po- eam secundum se totam et punctum nihil
per acci*
dens indi- tost seproducero quod alia potest, mediat, non quod secundum se totam sit
sed potest in similem in per se, cum eo, quia hoc modo punctum est imme-
nam ordo per se respicit naturas, diatum parti, de quo vide eum 2. d. 2. q. 9.
§. Aliter respondeo num. 35. Ad secundam,
ordo per accidens individua. Con-
etsi non
divisio sit generatio, illa posita ge-
tra, nullius inquantum causa, est
nerantur puncta et indivisibilia, quibus dis-
causaaliqua, quia tunc cujuslibet; tincta individua constituuntur ; habet Doctor
ergo omnis causa est tantum cau- hoc argumentum 2. d. 2. q. 9 . g/Ad secundam
sae per accidens scilicet inquantum
, probationem, num. 27. et non solvit illud.

per accidens conjunguntur ratio

causse et causati. Item, igitur in Ad primum principale argumen- 17.

ordine per accidens, principium .

tum, quod infinitum non repugnat
formale quo est causa, non est na- quantitati in genere, repugnat ta-
tura, sed principium individuale. nien cuilibet speciei quantitatis.
Item, ordo causarum per se est Contra istud, licet hsec regula non
ordo causantium per se, actus valeat Quidquid repugnat antece-
:

sunt singularium. Adprimum,cau- denti, repugnatconsequenti, tamen Negativa

sse ordinatse dicuntur, non quia quod repugnatcuilibetantecedenti, \^^
vera,
propter af-
una causa alterius sit causa, sicut '
repugnat consequenti.
^ Probatio iirmativam
*^
- veram.
probat argumentum, sed quia una hujus, omne repugnans alicui re-
non inquantum causa in communi, pugnat, quia aliud inest, sicut ne-
sed inquantum talis, est prior al- gativa est vera propter affirmati-
tera causa, inquantum talis causa, vam veram si ergo aliquid repu-;

Tora. VII. 9
 ;

130 LIB. II. METAPII.

gnat aliqiiibiis, hocest, quiaaliqiiid et si hoc, ergo

substantiam, et
inest illis nuiltis, sed niliil inest qucT est subjectuni ejus, et ita mul-
oninibus speciebns quantitatis, nisi ta, quod est contra ipsum, et hsec

quantitas, quod est genus; ergo, est intentio Aristotelis ibidem, et

etc Item, omne quod inest multis sic patet ad argumentum. Sic ad
univoce, inest eis pcr ali(|uid pri- primum dictum Commentatoris
mum in eis, cui primo inest, idco secundum Melissum, quanlum essel

dicitnr quod iinitum et inlinitum (jenus, idest, commune ad finitum

in actu, non est ditFerentia quanti- et infinitum si esset sicut Melissus
tatis, sed convertibile cum quanti- posuit. Ad illud de definitione res-

mlimt'^ tate, sed linitiim et inflnitum in po- ponsio2. Poster. t. c. 7. ante illud:
ebt.iitferea-
teutia suHt diffcrentiEe quantitatis.
^
Iteruni aulem speculandum, duplex est
tia entis.

Ad illud l. Phys. quod finitum et dcfinitio rei, et quid dicitur per no-
intinitum quantitati congruunt, men; secundaest nonentiumet im-
dicitur quod loquitui' secundum possibilium et incompossibilium,
opinionem Melissi, qui ponit fini- et talis est definitio prsedicta infi-

tumetinfinitum posse esse in actu, niti ; tale autem definitum repu-

secundum veritatem tamen inlini- gnare potest utrique definitioni,
tum non est differentia .quantitatis cum includit oppositum ejus. Ad
in actu, sed in potentia. Contra, aliud finitum in potentia dicitur,
Commentator dicit primo Phys. cujus quantitatem quantumcum-
cap. 15. quantum est gemis infiniti, pro- que accipientibus, non semper est
bat per definitionem quiainfinitum aliquid ejus accipere extra, sicut Definitio
. . • • ^ finiti.
est quantum non terminatum, sed est de ternario, sic opponitur mfi-
neutrum istorum esset verum de nito in potentia, nec sequitur ad
infinito in actu, de quo tantum est finitum in actu. Ad aliud de linea,
ibi sermo, si illud repugnaret ge- quod licet albedo esset infinita ex-
neri quantitatis. Item, finitum in tensive,esset adhuc in genere sicut
modo. Similiter si T
•!., n Albedo in-
Imea essetL mfi-
' '
c^
potentia stat cum infinito in po-
T

finua esset

tentia; ergo illa duo non sunt dif- nita, adhuc esset linea, quia non ^scot"T
^*
ferentise quantitatis. Probatio an- essct infinita intensive, et ideo li- ^;
^q'^'

tecedentis, finitum in actu stat cum nese ratio sibi competit. Contra,
\
infinito in potentia, et sequiturfi- contra rationem lineseest non ter-
nitum actu ; ei^go finitum in poten- minari, quia terminatio est essen-
tia; ergo, etc. tiale linese, ideo si esset non ter-
i^- Ad primum arginnentum contra minata non competeret sibi ratio
adversarium accipere se-
sufticit linesG, quia illa linea includeret
Quomodo cundum ipsum, quiatunc sequitur incompossibilia, scilicet termina-
quaiitum i i ^ '

est genus
aa linitum
nou inconvenicns propter
^ ^
, nisi tionem non terminationem.
et
et infini- dicta ejus secundum Melissum, si Dicendum aliter, quod definitio ^^
tum? . r. • •
L .

esset mfinitum sicut ipse posuit Line» defi-

non vituperatur, quia est linese, njiioanex-
^ ^

actu extensum sine terminis, con- quia nulla definitio vituperatur, ciuditinfi-
..... nitatem.
grueret quantitati, et ita oportet quia non competit lUi, quod non
ipsum concedere quantitatemesse potest esse sub definito sine po-
 QU^STIO VI. 131

sitione incompossibiliiim, scd potcntia, non seqiiitur infinitum

quia est linese rectae, quia rationi in actu esse. Item inlinitas in po-
recti inquantum linea, repugnat tentia est, in accipiendo non tot
infinitas, tamen rationi recti sim- quinplura; inflnitas in actu est in
pliciter non repugnat infinitas, accepto esse tot, quod non plura
licet per naturam lineae qu£e su- compossibilia, alioquin infinita in
best, repugnet nunc ibi in defi-
; actu possent excedi et essentfinita.
nitione pro recta ponitur, cujus Sed non sequitur, animae fuerunt .infmitum
medium non excedit tines, quasi non tot quin plura in accipiendo; in^potlat^^
"^'^®'*''"^-
rectitudo importct
essentialiter ergo sunt modo in actu tot, quod
finitatem. Ad aliud dicendum, quod non plura, quia omnibus istis actu
ibi est oppositum, quia omninm existentibus, posset Deus creare
mdatur natxira constantinm est determinata unam animam, et addere illis ergo ;

inamma- quantitas iu magnitudine et augmento, non fuerunt prius tot, quod non
iitudin"is, propter quod intentio Philosophi plura.

iimTtls.'' est, quod ignis non agit principa- Contra, animae qujB fuerunt
si 20.

'^2^^* ^9 liter in augmentatione quia aug- ;

infinitorum praeteritorum homi-
"• 3^- mentatio est in determinata quan- num, nunc simul sunt in actu; aut
titate, Yei ad determinatam quan- ergo actu finitfe, aut actu infinita?;
titatem de se in tali specie, ignis si infinit8e,habetur propositum; si

non agit ad determinatam quanti- finitae, ergo accipiendo unam post

tatem de se, sed ultra potest, nun- alteram, tandem esset deyenire ad
quam tamen ad infinitam quantita- ultimam, et ita non sunt infinitse
tem. Confirmatur secunda respon- in accipiendo. Idem argumentum
sio ad rationem de animabus, quia fit de futuris sic, omnia futura si

infinitas actualis includit contra- nunc simul essent, essent actu infi-
dictionem in omnibus citra Deum, nita, scd omnia simul erunt ergo ;

ex possibilibus autem et compos- actu infmita erunt, probatio pri-

sibilibus nunquam sequitur con- mae, non essent actu finita, quia
tradictio vel impossibile, sed nu- tunc aliquando omnia forent ac-
merum esse infinitum in potentia, cepta. Probatio secundae, futurum
secundum omnes; et
est possibile erit, prsedicatum includitur in sub-
animas semper manere est pos- jecto. Ad aliud quod illa proposi-
1 posse sibile etsunt compossibilia ad in- tio, quod impossibile est factum esse,

animas viccm, quia necessarium, nulli est etc. verum est de qualibet factione quoci im-
ile
jtiinem incompossibile nisi impossibili, una, non dc infinitis qua^ ^«'^^^ent esrfactu,
tum
4^!^sed sed infinitum numerum esse in po- terrninum intinitum in potentia, ^^j^^j',"''^"^"

nvf
iiJi n=
os-
tentia, est necessarium, et
' '
animam ubi semper cum uno
I
facto esse, ne- '
^'^^^
•f'''
ponitur.

Aema- ^^^^M^^r manerc est possibile ; ergo cessario stat potentia ad aliamfac- ^Srot. 2^.

cum. numerum esse infinitum in poten- tionem, nunc autem cum quocum-ad ^
prob.2.
. arg. n. 21.
tia, estcompossibilehuicpossibili, que diviso esse, necessario con-
animas semper manere; ergo ex comitatur potentia ad aliam divi-
istis, anima semper manet, et nu- sionem, quia cum quolibet diviso
merus animarum est infinitus in esse stat necessario utrumque, ita
 13^ LIB. II. METAPU.

qiiod (livisiim est totiim; ct iitnnn- ar^umenti, conceditur quod uni-

queistornm nccessario cst conti- versalis est possibilis hoc conti- ;

nuum, ct itanecessario in potentia nuum dividitur secundum quod-

addivisionem.Contra istud, quando cumque signum, divisum
vel est
quaelibet singularis alicujus uni- secundumquodlibetsingillatim, sed
versalis possibilis est, et qucX)libet nec dividitur, nec divisum est se-
cuilibet compossibilis, ipsa univer- cundum omnia simul; hoc non va-
salis est possibilis ;
possibile cst let, quia si nunc est in dividi se-
continuum esse divisum secundum cundum omne signum, est actu sub
hoc signum, et sic de singulis. Quse- tot divisionibus, ad quot fuit in po-
libet etiam singularis est alteri tentia, et ita sub intinitis, et illis
compossibilis, quia compossibile divisionibus terminatis erunt tot
est continuum simul esse divisum, divisa esse, et ita erit omnino di-
secundum qusecumque duo signa; visum.
tunfjam"ergo, ctc. Ad istud videtur Com- Ideo aliter ad formam argumen- 22.
citatum.
ijiQj^i^r^i^Qp dicere 1. de Generatione, ti, quibuslibet singularibus finitis
tractando rationem Democriti, compossibilibus ; ergo sunt etiam
quod non qu^ecumque singulares aliae quaelibet singulares finitse
sunt compossibiles, quia facta di- compossibiles, et qusecumque sin-
visione in uno signo, prohibetur gulariter signata compossibilis,
tieri in alio. Contra, aut in alio cuilibet singulari signatae ; sed ta-
mediato, quod nihil est, quia con- men cuilibet singulari est alia sin-
tinuum intercipitur aut immedia- ; gularis incompossibilis, sed non
to, sed nuUum tale est. Ii9ec determinate, nec quia illa,

21
Ideo aliter dicitur quod in eadem cum quacumque divisione,necesse
pai^tetemporisimpossibileestduas cst stare aliam partem,
qua est in
"^"•m^divi
di possit partes simul esse in fieri, ideo im- divisio, et ita aliquod signum se- vide
secundura ^
j •
Scot 2
omnia possibilc cst omncs partes simul cunaum i
quod tunc non sit divisio; d. 2.'q. 9
s'gna.
^Qpi^ Hqqi simul sit potentia ut imo cuilibet sunt infinitse incom- "'sS'®'
omnes partes hant successive. Sed possibiles, quia in quacumque par-
sicut possibile est quascumque te sunt infinitse potentiae ad dividi,
partes temporiS; ut duas vel tres in successivo semper, dum
durat
dici, simul factas esse, ita possibi- cum actu priore, necessario est
le est, non tantum omnem partem potentia ad posterius, sed tamen
dici, sed omnes factas esse, et hoc omnes potentiae terminantur, non
simul, licet non simul fuerint in etiam pars necessario
sic hic. Ibi

fieri, nec simul sint primo factae ;

determinata ante determinatam,
in divisione continui possibile est et nulla cum alia; hic nuUus ordo,
simul , secundum qusecumque si- quse divisio sitante aliam, et qua3-
gna signata, tamen, conti-
finita libet simul post quamlibet, licet
nuum dividi, et simulessedivisum, tamen et quselibet sit infinita in
sed impossibile est quod secundum potentia, quia pars in quam fuit
omnes partes propter rationem divisio, vel partes in infinitum,
supra dictam. Ad formam ergo divisibilis vel divisibiles. Salvatur
 QU^STIO VI. 133

Commcntator facta divisionc in lcctiis nostri cst quidditas mate-

nnoproliibetur tiincfieri in alio non rialis;crgo nihil cst nobis cognos-
signato, sed indetcrminato, scd non cibilc, sub ratione ejus, tale
nisi
prohibetur post divisioncm ibi non cst infinitum. Item nihil , ^
An ad
posse fieri. intelligitur a nobis unica intcl- unamintei-

Ad aliud argumentum, 1. de Ge- lectione nisi quod intelligitur pcrunarequi-

. /-. • • rilur spe-
neratione : ubicumque linea est unam spcciem, intinitum non sic
1

cies;

continua ; ergo ubicumque est intelligitur, scd multis, una post

punctus continuans consequentia ; unam; crgo nuUo modo. Proba-
non valet, sed scquitur vel punc- tio prinirT. propositionis omnes ;

tus, vel pars continuata. Contra, species intelligibiles sunt formae

si non ubique punctus, ergo aut ejusdem gcneris, et tales sunt in-
immediate juxta punctum, aut compossibiles in eodem instanti;
mediate, sed non datur primum, hujusmodi ergo plures non pos-
non quia nuUum continuum cst sunt simul pcrficere intcllcctum;
immediatum puncto dato, quia ergo, etc Item, quod infmitum
pars ejus propinquior illi puncto, non potcst faccre in intcUectu
sicut 6. Physic. probatur quod nul- unam probo omne
spcciem , :

la pars motus est prima. Contra agens agit secundum quod ens;
totam responsionem, divisio non ergo quod causat unam specicm,
est generatio; ergo non facit ali- est unum actu, et tale habet unam
quid esse actu, quod prius non fuit formam; infinitum autem non ha-
actu, licet non separatim ; ergo bet formam, quia formae est ter-
quot possunt esse actu pcr divi- minarc, infinitum non terminatur.
sionem, et scparatim, tot ante di- Item, oportet virtutem proportio-
visionem sunt actu, licct non sc- nari objccto ;
potentia est finita in
paratim, et ita infinita actu in essendo, ct per consequens in ope-
continuo, et numerus infinitus. rando ergo et objectum potentise
;

SGHOLIUM VI.
necessario crit finitum. Confirma-
tur 1. CoeU ct Mundi, t. c. G3. et
Ponitur sententia negans infinitum a nobis
cognoci posse, et quatuor rationibus suadetur, infra ; finitum non potcst movcri
in cujus favorem solvuntur argumenta prin- ab infinito, intcllcctus movetur ab
cipalia hujus sextse qusest. Refutat singulas objecto.
rationes adductas pro hac sententia, et fun- Ad rationem primam, quod Dcus ^d arc^u-
damentum earum, nempe quidditatem rei
non est cognoscibilis secundum _/""r^^..
materialis esse objectum intellectus, impro- qusest sex-
.

batum est q. 3. n. 6. et 17. vide ipsum

quod infinitus, quia cognoscitur ^^-
i. d.

3. q. 2. adS.n. 20. et.3. d. 14. q. 2. num. 6. P^^^' effcctus, SCd nullus eff^CCtus
ubi docet inftnitum cognosci posse ab intel- adscquatur ci, ncc pcr COnscqucns
lectu finito, alioquin nunquam satiaretur. rcpra^scntat CUm, SCCUndum quod
23.
Ad tcrtiam qusestionem dicitur, infinitus est. Ad aliud, quod non
quod infinitum non potest intclligi valct, quia nihil signamus, ct ta-
a nobis secundum intentionem mcn nihil non cst intclligibilc ;

Philosophi in littera, quod patct unde dcfinirc quid dicitur pcr no-
ratione. Proprium objectum intcl- mcn, possumus de aliquo quod
 13C) LIB. 11. METAPII.

potest iiUelliizi alia iinitas, sicnt nitas actii vel potentia de quo supra num. 13.

species Aiigiistinns vult qnod per speciem ot I i. Quarto, in accidentaliter ordinatis datur

unius SoHs, possnnt intelligi, vel infuiilas in poientia, et etiam secundum Philo-
an'repr^-^
sophum actu, non simul,sed in accepto esse,
^f"*^^ iniaainari (luotqnot volo Soles, et
ut in temporo, tenendo illud esse ab aeterno.
sic infinitas nnitates, et possnmns Quinto, infiniias privalive non potesi esse inma-
post comj^onere dicendo, IicTC nata gnitudine continua vel multiiudine ; loquitur
sunt facere unum. Contra alind, si secundum Philosophum, quia non repugnat
tenet conseqnentia de corporibnS; a continuo separari punctum terminans, ut
habet supra num. 7. 8. qao casu esset infini-
qnia nnnm corpns eodeni modo
tum privative. Sexto, indivisibiiia sunt infmi-
repugnat uni in uno loco, et in
ta negaiive. Septimo, ponit remissede contra-
omnibns; sed liic eadem causa, dictione quomodo intelligitur. Videtur quod
quia eadem ratio, quare si species pars negativa contradictionis cognoscitur
compatitur secum nnam, et infi- per ens, sicut privatio per suum habitum, ut
habetur 7. Metaph. text. 23. vide Doct. 2. d.
nitas. Item, in intellectn potest
1. q. 3. ad auctoritates pro Henr. n. 14.0cta-
esse eadem potestas infmita, ([nia
vo, solvitargumenta principalia conformi-
in materia sunt capacitates ad in- ter ad hanc suam resolutioncm. Nono, solvit
finitas formas reales ergo in ; in- argumenta allata num. 23. pro sententia ne-
tellectu ad infinitas intentionales. gante nos posse intelligere inflnitum.

Probatio, haec unitas est in poten-

^^*
tia ad perfectiones infinitas reales, Ad qusestionem secundum prse-

differentes a toto, quia est in po- dicta. Aliud est quaerere de ratione

tentia, ut sit pars infinitorum infinitatis in se, et aliud de eo quod

numerorum ordinatorum ; omnis subest. Sicut illud est quserere de
enim pars in toto habet perfec- ente per accidens, et aliud est quse-
tionem realem, alioquin totum rere de eo, quod subest enti per
non esset vere unum. Sic etiam accidens. Philosophus enim 6. Me-
centrum est in potentia, ut ter- taphysicse, probat t. c. 4. et 6.

minet inflnitas lineas. aliqua de ente per accidens, ex

quo sequitur quod de ente per ac-
SGHOLIUM VIII. cidens potest esse scientia, et ta-

epilogus totius (xufestionis..

men ibi probat, quod de ente per
Resolutio et

Tenet primo infinilumy sive sumatur pro ra- accidens non potest esse scientia.
tione infinitatis, sivo pro substrato, posse a Primum intelligitur de ratione
nobis inUllifji. Secundo ait quod infwilas ac- ejus in se. Secundum de eo quod Quomodo
de ente pei
tu non potest esse in magnitudine molis, quod subest, vel cui inest, sic in propo- accidens
verum est secundum Philosophum sed an . . . , . . ^ est scien-
;
sito. Si quseritur de ratione mu- ua?
de potentia absoluta esse possit, non se re-
per totam qu^stionem vide-
nitntis in se, dico quod omni modo
solvit Doctor, sed
tur esse problematicus; et ad penultiniumar- potest intelligi a nobis, quia im-
gumentum expresse dicii qnod in finilj) spccies possibile est intelligere aliquid
esse possunt simul in intelleciu, et in particula- incsse, vel non inesse alteri, nisi
ri in anima Chrisli, licet pppositum habeat:^. prius apprehenderetur intellectu
dist, 14. qusest. 2. num. 18. Per quod etiam
simplici, sed infinitum omnimodo
patet problematicum esse, quia etiam ibi po-
nit aliam sententiam, ut probabilom. Tertio,
dictum possumus intelligere alicui
quod in essenlialiler ordinalis nequit esse infi' inesse, vel non inesse. Sed quali-
 QU^STIO VI. 137

terapprelienditur?Sciendnm, qiiod tale objectum, ita quod cognos-

^,3^ non per propriam speciem, sed citurinquantum infinitus, vel se-
emlMtirr P^^' speciem sui habitus, et unica
cundum quod infinitus, et infmi- pefiniiur
^"^'"^'"°^-
iniium ?intellectione. Pro isto membro te a parte cognoscentis. Ad alias
vadunt aliquae rationes ad princi- rationes, quod deflnitur infmitum,
pale. Sed deeo quod subest utrum illaargumenta probant primum
possit intelligi, dicendum quod membrum, quod possumus co-
infinitas sic potest intelliiii inesse gnoscere rationem inftniti in se. ^ .
I i^ >-
bcio menon
alicui sine contradictione, quia Ad aliud quod de ratione infiniti iniejii^^ere
A,ergojn-
infmitas actualis in perfectione, est, vel potest esse demonstratio, teiiigo a,

sicut Deus; sed in magnitudine de tamen subjecta non potest

re
molis non potest esse inlinitas in esse demonstratio. Ad aliud non
actu sed in essentialiter ordina- sequitur, scio me non intelligere
tis, non potest esse nec actu, nec A ergo intelligo A, non valet;
;

potentia ; in accidentaliter ordina- tamen sequitur, ergo intelligo

tis potest in potentia, et secundum aliquid. Similiter non valet, scio
Philosophum in actu, non simul, me non intelligere infinitum ; ergo
sed in accepto esse, sicut infinitum intelligo infiiiitum; sed sequitur,
in tempore si fuit sine principio. ergo intelligo aliquid. Ad aliud
Intinitas privative non potest in- quod si duo corpora simul, conce-
telligi in magnitudine continua, do quod possunt esse simul in ac-
nec discreta, sine repugnantia in- tu primo etiam infinitce species,
tellectus, infinitas negative potest quantum est ex parte specierum;
ncontra-esse in iudivisibilibus. Quidquid simiiiter et ex parte intellectus,
ictoria in- .
Dossunt
jiiigi pos-ergo potest subesse rationi infini- sicut praetactum
i
fuit supra
^ deA^^jP^
initse
infir

cot. 2.d. tatis siae contradictione, potest a unitate, et illud conceditur quod
^
speciessi-
q mul esse la
id aucto-nobis intelligi sub ratione infiniti. potentia passiva potest ad infini- inteiiectu?

'^^Henr^.^^sed nou cst iutelligendum, nos non tas perfectiones, sicut centrum
"•^^- posse intelligere illud, quod inclu- potest esse terminus infinitarum
dit contradictionem, quia quomo- linearum, tamen nuUa potentia
do tunc intelligemus aliqua esse passiva est ad infinitam perfectio-
contradictoria, sed quomodo sic, nem intensive.
vel non : qusere in qusestionibus 4. Similiter potentia activa potest
hujus. esse ad infinitos effectus, sicut Sol
28.
Ad primas duas rationes dicen- ad infinitas herbas, si generatio
dum, quod concludunt verum. Un- sit semper, non tamen ad effectum

deDamascenus in sententiis c. 4. /loc infinitum; et tunc potest

^
intellectus i'oteniia
activa po-
possumus scire de Deo, quod est infmiliis infinita scire in habitu, si essent t^^^tin infi-
nitos-effec-
ci incomprehensihilis,Augustinus et qui imprimerent infinitas species tus ?

84-. qq. q. 31. nec sequitur ex hoc in nobis; sed intellectus non potest
quodDeus comprehenditur, quia infinitas naturaliter acquirere,
in tali actu, oportet esse tan- quia hoc fieret actibus suis, quos
tnm intensionem intellectionis in nec simul, nec successive potest
se, quanta potest esse circa habere inflnitos, ita quod omnes
 :

13S Lin. 11. METAPII.

transicrint, ideo nec tot specics transumptivc, intclligibile est,

habcrc, tamcn anima Christi po- qnantum cst de sc, ab intcllectu
tiiit in habitn, ex qno Dcns potnit potcntc ipsnm comprclicndere, et
imprimcrc intinitas spccics sininl. habere rationem, qna cognosca-
Ad alind argnmentnm, qnod per tur, ntrumquc est in Deo ; altc-

Chti^tnn-^P^^^^^^^^ nnitatis potest intellige- rum, scilicet habere specicm, vel

fimtas spe-
cies poluit
(inascnmqnc nnitatcs, concedo
!>(;.
^ ^
species infiniti, sic vel sic, possi-
habere. quod possct intelligcrc qncmcnm- bile cst nobis, quantum ad ani- An simu
OCOt o. intelligere
d.u.q.
contrarium
3. qiic nnmerum, in cnjns cognitio- mam et
.

speciem, scd non quoad infinita s

. '
. ... , , . , nobis po8
habet. Hcm potcst pervcnirc per replica- acquisitionem rcalem spcciei vel sibiie?

tionem nnitatis, sed nnnqnam de- specierum. Rcliquum, scilicet ha-

vcnitnr ad nnmernm infinitnm in bere actumcirca infinitumin mul-
actn, qnia non potcst infinities titudine, non est nobis possibile,
rcplicare nnitatcs. propter defectum intellectus nos-
29
Argnmenta contra aliam posi- tri, quia nec simul, nec successive
Ad argu- tioncm conccdenda pro parte snnt circa omnia, scd circa quod-
mentaposi- ^ ^
tanum.23. Ad primnm tamen dico, quod ma- cumque acqnisitio possibilis cst,
jorest falsa, quia possnm aliqua et pcr Denm in visione ejns, et de
intelligere, qucC non habent spe- infinita multitudine potuit impri-
ciem unam. Et minor est falsa, mere animae Christi spccies om-
qnia infinitnm potest cognosci per nium, qnaB Deus novit etiam possi-
unam speciem habitns. Ad illnd in bilium. Notandum, quod infinitum
oppositnm de proportione, est contrarie in magnitudine perfec-
ibi proportio pcrfcctibilis ad per- tionis a nobis est intelligibile.

p^^ff^fJl^^i^t-
fcctioncm, ct talis proportio po- Infinitum contrarie in multitudine
ad a nobis intelligi,
i..(ini-
iq^i gggg finiti ad infinitum. Adauc- potest intelligi
tum ?

toritates Philosophi, quod infinita duobus modis, vel quod multitu-

multitudinc quse intelliguntnr do infmita intelligatur tanquam
perdiversas species, non possunt unum objectum, vel quod multa
intelligi a nobis, esto quod intcUec- inflnita intelligantur propriis in-
tus haberct inflnitas apud se, quia tellectionibus suis. Sccundo modo
non posset simul elicere operatio- est ad intentionem Philosophi, et
nes infinitas, nec potest intelligere certnm est de actibusintellcctionis
unum post alind, quia non potest actu infinitis, sive simul, quia vir-inRnita m
eam pertransire vel si sic, tunc non
; tusnon ad tot actus simul nSper
sufficit
essent infinita. Undo magis videtur habendos,sivc succcssivc, ct ita lo- proprias,
^p^""'?^
'

inteiiecius ^^ intcntioncm Philosophi de in- quitur Aristoteles habitualiter ^n repu-

. .
gnat ?

quuTntdr fl^i^^ multitudinc, quod illud non
^'osre^ infi- potest intcUigi, ita quod hoc post
nita.
hoc. Infinitum enim non contingit
pertransire, sicut €tiam ncc hoc
posset intellectus infinitus, scd
finitum sive in magnitudine, sive
in multitudine proprie dicta, vel
autem mfinita mtelligi per species
proprias, non naturaliter acquisi-
tas, sed a Deo impressas forte non
est impossibile, quia ubicumqne
in- non major est repugnantia plu-
rium quam paucorum, ibi, si duo
simul, ctinfinita 4. Physic. decor- capax
 .

QU^STIO VI. 139

'^"f.^or- poribus,
^
et ubi est aliqnid
^
capax qui, quia materia altioris negotii est ut a
ealicujus .
'^

neris^etunins rorma3 alicnjus generis, et priuc. notavi ; videantur doctores super

mnium.
omniunri. Intellectus ergo cst ca- 8. et8. Phys. et calculator et alii Sophis-
pax omnium intelligibilium, nec ttP, nam materia ista multum intricata

omnes magis repugnant, quam est, vide 2. dist. 2. q. 9. plura ad pro-

du3e de aliis membris ; sicut infini- positum.

tas et incompossibilis alicui, ita Prfcmittit Doctor quamdam generalem
ipsum intelligeresub infinitate, est solutionem, sive pra^amhula et documen-

aliquid intelligeresubcontradictio- ta cominunia ad has 3. q. vel saltem ad

ne, sicut intelligere liominem ir- duas primas ab illo loco : IIic et^t notan-
rationalem. dum, etc usqueibi : Per hoc ad primam
q. ubi sententia satis clara est applican-
ANNOTATIONES
do distinctionem quam facita principio so-
adqumst. IV. V. etYi,
lutionis de infinito resoluto per conclusio-

Sequuntur 4. 5.et6.q. quaesuntdepen- nes.

30.
dentes de statu causarum et effectuum et Consequenter antequam solvat argumen-
cognoscibiHtate infiniti et possibihtate ejus, ta principalia secundse respondet ad pri-

text. c. 2.5. et 13. ideo prius moventur mam, ubi sententia Doctoris est clara.

omnes, etarguitur ad partes, quam aliqua Ibidem, ad finem solutionum princi-

earum solvatur. Ubi adverte, quod secun- palium, adverte ad duas instantias quas
da earum non habet locum determina- non solvit. Solutio prim^ie patet ex dictis

tum in textu, sed incidentaliter movetur» secundum diversas opiniones in solutione

vel quseratur ejus fundamentum in littc- generali supra; solutio secundse patet infra
^a, t. e. 6. et seqq. solvendo argumenta principalia secundse

Ibi post opposilum 3. q. Contra quod q. qua^rantur ibi, et applicentur.

31.
potest virtus iriferior, etc. usque illuc : Adverte quod tota illa littera: Pro ampli-
Ilic est notandnm in generali^ etc.vi- ori sotutione istius q.eic. usque ibi : Ad
(\eiuv esse Extra. atiud qusesitum, etc, assignatur Extra
Consequenterinfraibi:ni/??ii/ume^iam veLiddih*oabaliquibus, sed est notabilis,
in actu, est difficite vitare, etc. us- et ad mentem Doctoris vide2.d. primi, q.
que illuc: Infinitum negative, etc. poni- i. et in tractatu de primo principio, et in

tur ab aliquibus Extra, littera tamen to- Theorematibus ea quse faciunt ad solutio-
ta subtilis et bona, quare legatur nem istam totam ; ibi in aliquibus originali-
Quod ibi tangitur de infinitate anima- bus ponuntur a. b. c. denotando propositio-
rum,vide l.d. 2.q. 3. resolutionem optime, nes in illa ratione omnium causarum media-
licet bene hic solvatur, et singularissime rum, etc. sed non suntnecessaria,ideo,etc.
Et infra iterum in hac qusestione, Infra, antequam solvat argumenta prin-
Quod sequitur de processu in infinitum cipalia 2. q. omisit duas replicas sive ob-
in speciebus, vide d. 44. primi, et 13. d. jectiones, ad quas in forma non respondet
tertii; sed qu^ere alios ibi, et specialiter ad finem, videlicet additionis pra^dicta^, ad
Herveum Britonem, Quodlib. 1. q. 12. et quas potest dici faciliter. Ad primam cum
Franc. Mayron. d. 43. primi, Conflat. et arguitur : Item et in ordine per acci-
Occham, atque alios antiquosetmodernos, dens, etc. negatur quod infertur, cujus
scd Doclor hic videtur problematice lo- declaratio patet ex his quae tacta sunt su-
 140 LIB. II. METAPIl.

pra, q. 4. et G. [)rimi. Ad aliiul palet non so\w\tib\: donfra totam responsionem^

ibidem. etc. posset fieri vis in antecedente an divi-
Illa littera qiia3 sequitur : Ad aliud dic- sio sit generatio ; sed ipso concesso nega-
tuni estsupra, posset referri adreplicam tur consequentia loquendo de actu subsis-
primam illarum duarum dictarum, vel tendi, licet non cxistendi, vel inexistendi
ad ambas. Sed melius est addere, ut com- infinitus aut actualis ; negatur de simu*
muniter originalia correcta liabent : Ad subsistentibus, maxime saltem per locum
ciliud qu,vsitu)n dictuyii est, etc. et de- extrinsecum,dehocinframagis8.1ib.hujus.
bet referri ad ^. q. harum trium ; ejus so- Anautem intelligltur de partibus secun-
lutio patet ex his qucnedicta sunt supra in dum formam, et non secundum materiam
generali, de infinito, et sequuntur ad ar- et an existentia conveniat illis indifferen-
gumenta ejus principalia solutiones ibi : ter, et an una existentia actualis omnium
Ad prlmum principale, etc. partium et totius, considera.
Num. 19.
infraibidemassignaturquoddam Extra Responsiones quasdam, quas ibi impu-
ab aliquibus ab illo loco : Contra Com- gnat de divisione continui, videlicet,Roge-
me7itatordicit, etc.usque illuc: Adaliud riiBaconis, et aliorum, vide in2.ubi supra
de linea, etc. littera tamen singularis et scilicet dist. 2.q. 9.ubi quotantur.
subtilis, quare, etc. Consequenter solvendoS.q principalem,
Ibidem parum post, ibi : Dicendum ppimo ponit opinionem Thomfe ad q. 2. et
aliter, ubi sequitur quod nulla defi- ^d argumcnta principalia consequenter,
nitiOy etc. usque ibi : Sed quiaestli- q^am queere 1. parte q. 12. et 86. etin3.
nex rectce, illa verba assignantur extra part. q.lO et alibi pluries, cujus motiva in-

sed sunt optima,ut S.dist. primi. q. 2. ha- ducit et impugnat, et consequenter soluti-

l^et iste. onesejus adargumenta principalia. Deinde

IUa littera quce sequitur infra ibi: Con^ opinionem propriam ponit '\h\ : Ad qiia^stio-
32.

firmatur secunda responsio ad ratl.o- nem etc.Etlicetquidamconetursolveremo-

nemde amma6us,etc. videturadditio, sed ^iva Doctoris hic contra Thomam et alibi, si

b3ne valeret supra in solutione generali, tamen sequus moderator erit, videbiteoslit-

ubi ponitur illa responsiosocuiKla post ip- lus arasse. Confirmabis igitur et replicabis

sam ; hic vero habet locum quodammo- ubique. Etad propositum 3. d. primi, et 2.

do incidentaliter propter solutionem 4. et 14. q. Quodlibeti, et alibi ssepe hic vide-

principalis, sed si placuerit lectori legatur antur, et super 1. Physicor. communiter.

ubi supra, notabilis enim doctrina, et sin- Sententia Doctoris clara est, applicando

eularis est. secundum iiiultiplicem acceptionem infini-

Infra in illa responsione : Ad aliud qiiod tatis conclusiones responsivas, et in fine,

quod impossibile, eic. quod ubi se remittit, quidam libri habent q. 4.'
illa propositio

sequitur ibi : Quia cum in quolihet divisio hujus, quidam 8. quidam 9. sed in omni-

essestat, etc. usque ibi : Ad formam ergo buslocis poteritquodammodoreperiri, pro-

arqumenti, etc. assignatur additio vel Ex- funde tamen in 2. d. 1. q. 3. et d. 6. q. 1. et

tra, sed singularis et difficilis. Totum pro- 1. Reportationum d. 43. et in Francisco

cessum illius responsionis vide curiose 2. Mayron, in 1. Conflat. d. 3. q. 11. videbis

in solut. 2. principalis. de intelligibilitate contradictoriorum et im-

d 2 q 9
Consequenter infra immediate ante so- possibilium. Videtur in finedeterminare se

lutionem 3. q. est notabilis replica, quam de impossibilitate infiniti in actu in mul-

 QU.ESTIO VI. 141

titudine, licet per totum videaturproblema na/em, ponitur varie in originalibus in

uti supra notavi. diversis locisin solulione, in aliquibus post

Infraibi : Unde magisviclelur nd inten- illam litteram in q. 4. hujus, in aliquibus
tionem Philosophi, usque ad finem q. vel in fine, ut posuimus, sed quomodocum-
saltem usque illuc : Notandum, etc. as- que, littera est optima.
signatur Extra vel additio ab aliqiiibus, Quod ibi tangitur de intellectione ani-
prpoclara tamen doctrina est. Sed illalitte- mse Ghristi, vide 14. dist. 3. ubi plura ad
ra : Notandiim quod infinilnni contrarie, propositum convenientia, et similiter 13.

etc. usquc ibi incUmye: Ilomineniirratio- d. 3. et alibi plerumque apud istum.

 ,;

HO IJB. III. METAPII.

LIBE R T ERTI U S
Aristoteles hoc lib. c. 1. mxiUas ponit qucpslioncs, et capitibiis seqq. varias addnci
rationes dnbitandi, )U(llas tanien resolntiones ad eas ; ideo Doctor hic non hosret, sed

imicam tantnm qxuvstionem movet. Vide ipsxim optime exponentem totiiis libri textxim,

in opere expositorio Metaphi/sicce.

Impossibile autem prnodicari, aiit ergo sequitur, rationalitas est an-

species generis de propriis diffe- malitas, et tunc concretum est de
rentiis, aiit genns sine suis spe-
concreto perse primo modo. Item
ciebiis, text. com. 2.
in consequentia essentiali, prsedi-
catum est de intellectu subjecti,
QU.^.STIO UNICA. sed 5. hujus dicitur cap. de Ele-
mento, text. com. 4. quod cui inest
Utrum Genxis prcedicelur per se cle Diffe- differentia, et genus, etc. Item, si

rentia ? per accidens de differentia, et de

specie. Probatio, quia quando ali-
Arist. hic text. iO. et lih. 7. text. 43. et 4. Top. c. 2.
D. Thom. 2. Met. lect. contro Gentes c. 17.
et
quid prsedicatur de aliquo per ac-
Ant. Anflr, hic q. 2. et l.Met. q. 15 Soncin. 7.
Met. q. 37. Masius hic. sect. 2. q. 3 Rub. q. 7. cidens, prsedicatur de quolibet per
Vide Scotum 7. hiijiis q. 17. et i.post. q. 24. et
in 4. dist. ii. q. 3. accidens, quod intelligitur sub ra-
tione illius, sicut sub ratione for-
Quod sic, homo
per se est ratio- mali; sed species intelligitur sub
nalis; ergo rationale per se est differentia formaliter, ergo, etc.
homo; ergo rationale per se est
animal. Probatio primae conse- SGHOLIUM.
quentise, propositio necessaria con- Genas non prtedicari psr se de Differen-
vertitur in necessariam; ergo per tia,alioquin definiendo hominem, esset nu-

se in per se. Probatio ultimse con- gatio, vel esset bis animal. Girca solutio-
nem ad tertium de prsedicatione abstracto-
sequentiae, quia homo per se in-
rum, de abstractis, vide Scot. 1. d. 5. q. 1.
cludit animal. Item, qomo per se et ibi Leuchetum, et Tartaretum, et Anto-
est animal homo per se est ratio-
;
nium Andream hic qusest. 2. et Bargium, et
nalis, ergo, etc. Probatio conse- alios Scotistas d. d. 5. q. 1.

quentise, sicutex prsemissis neces-

sariis conclusio necessaria, sic ex Contra, si sic,tunc unum animal
per se, per se. Item 7. hujus, text. esset multa animalia, quia sigenus
2.
com. 43. quando aliquidpr^edicatur esset in intellectu differentise, et
dealiquoper seprimo modo, unum animal ponitur in definitione cum
prsedicatur de alio in abstracto differentia; tunc aut
idem animal
istse ergo sunt verse Ilximanitas est : importaretur per genus et diffe-
rationalita, Ilximanitas est animcilitas rentiam, et tunc nugatio erit, quia
 QU^STIO HNIGA. 143

cidens
pone rationem animalis pro ani- subjecta, de talibns loqnitnr, qnia ali-
quando ex
mali, tnnc animal est substantia loquitur de conclusione demons- per be.

animata sensibilis, et rationem trationis. Contra, probat ibi de-

rationalis pro rationali, et patebit monstrationem esse exper se ; ergo
nugatio. Si sit aliud animal, tunc loquiturde prsemissis primis.
homo eritduo animalia. Ad illud Ad aliud, quod prsemisscB sunt
respondet Avicenna 5. Metapliys. falsse, scilicet IJumaniias est animali-
c. 3. licet genus et differentia prse- tas, et alia similiter. Ad probatio-
dicentur de toto per se, non tamen nem, quod abstractio duplex, et
signiflcant totum per se, sed genus concretio duplex, ad subjectum
materiale, dilFerentia formale sed ; et ad suppositum. Primo modO;
utrumque signiticat parteni spe- quando aliquid denominat aliquid
ciei per modum totius, et sicut extra essentiam suam. Concre-
materiale est extra formale, sic tio ad suppositum, e^^t quan-
conceptus generis est extra ratio- do aliquid significat per modum
nem differentia^. denominantis aliquid propriae na-
Ad primum, quod prima conver- turse, sicut hsec albedo est albedo.
sio non valet, sed est fallacia con- Sic est de duplici abstractione.
sequentis, quia superius non habet Ad formam, verum est de concre-
causam quare inferius sibi inest. tis et abstractis primo modo, et

)uare In subjecto enim potest esse causa ratio est, quia in praedicatione in
dicatio
se noa
inhserentiae prsedicati, licet in prse- primo modo, est prsedicatio ratio-
iverti-
dicato non sit quare sub-
causa, ne quidditatis, si prsedicatum est
ur ?

jectum sibi inest. Ad probationem, intra quidditatem subjecti; ergo

quod consequentia nonvalet, quia praeciso quocumque adhuc est de
antecedens non potest esse veriim intellectu subjecti; sed si sit con-
necessario, nisi et consequens, quia cretum ad subjectum, subjectum
alioquin posset esse verum sine est extra. In secunda autem con- 3.
Duplex abs-
illo;tamenantecedens potest habe- cretione, prsedicatum non est idem tractio, et
concrelio.
re causam quare prsedicatum, vel subjectO; nisi quia significat per Scot. 1.

consequens sibi inest, licet non e modum totius, iste modus aufertur d. 5. q. 1.

contra alioquin universalis afhr-

;
in abstracto. Unde dico, quod hic
mativa converteretur simpliciter, non estidem prsedicatum subjecto,
quia per se prsesupponit de omni. nisi propter suppositum quod ab
Consimiliter ad secundum, non po- utroque denominatur, quia prsedi-
test ex necessariis sequi nisi ne- catum dicit formam, non supposi-
cessarium, alioquin prccmissae pos- tum. Ad aliud, quod consequens
sent esse verae sine conclusione, non semper est de intellectu sub-
sed ex per se potest sequi per acci- jecti, vel antecedentis, licet in con-
dens, cum tamen illud sit necessa- sequentia essentiali. Aliter dici-
rium. Contra 1. Poster. text. com. tur, quod Philosophus, cui
dicit
icessa-
1 sem- 15. et 35. si per accidens, non ne- inest differentia sequitur genus, et
sequi-
ex ne- cessarium. Respondetur, id verum illud est species, cui inest differen-
sario,
per ac- est de accidentibus comparatis ad tia et individuum, et de individuo
 144 LIB. III. METAPU.

et specie prcBclicatur genus per se, probat ibi demonslrationem, etc. Adquam
non tamen sequitur ditlerentiam potest dici, quod dato assumpto et il-

per se. Ad aliud, nego consequen- lato, ita quod nedum loquitur de conclu-
tiam. Ad probationem, quod ve- sione, sed etiam de priBmissis per se, non
rum est, si illud quod est ratio in- tamen sequitur quod propositio non per
telligendi facit cum per
alio unum se, sit non necessaria, imoesi consequens
accidens, non si faciat per unum cum necessarium sit in plus, ut patet 1.
se, sicut ditFerentiacumspecie,etc. Poster. loquitur ergo ibi de per accidens
proprie, cujus assignat tresmodost. com.
ANXOTATIONES.
35. non autem deper accidens transump-
Circa unicam quoestionem tertii libride tive, quod est extraneum 1. Elenchorum,
4.
prrodicatione et modo pra^dicandi gene- et alibi ssepe.

rum de differentia, text. c. 10. adverten- Quod ibi tangitur de duplici abstractio-

dum quod sententia Doctoris ibiclaraest, ne et concretione, posset habere instantias

et non occurrunt correctiones in littera. ex dictis ejus super Porphyrio. q. 1. u-

Ubi tamen scire debes, quod alise duae trum genus vere prsedicetur de specie

qusBStiuncuUe quas Antonius Andr. movet infinitatis, sed super illo loco copiose hgec

hic de immobilibus videlicet, et de in- tractavi, qusere. SimiliterS. dist. primi,

stanti sunt dubia litteralia, maxime illa q. i. et alibi patet de gradibus abstractio-

de instanti, quam habet Doctor in 2. d. 2. num, ubi idem notavi. QujBere Joannem

q. 2. incidentaliter ; aliam vero coUegit Jandunum hic, etvide Nominales et alios

hinc inde, ut patet. antiquos, et infra in 7. hujus plura ad

Infra, solvendo 2. principale, est quee- heec notanda habentur, et super 1. Poste-

dam replica, quam non solvit ibi : Contra riorum.

 QU^STIO I. 145

LIBER QUARTUS
In lioc lihro ar/it Philosop/iiis de subjecto Metaphysicce ejusque partibus, effectibus,
el principiis, cle quibiis optime tractat Doctor in expositione textus etinquatuor quws-
tionibus hic acljunctis.

Ens aiitem multis modis dicitiir, aliquid non est minus commune
sed ad unum, et ad unam ali- quam ens. Avicenna. 1. Met. c. 5.
quam naturam, et non ^equivoce, ens et aliquid sunt nomina multipliciter
etc. text. coni. 2.
dicta. Si dicas quod non est
hic contradictio, tunc nunquam
QUvESTIO I. erit contradictio, aliquis et nullus,

quia aliquis non potest habere con-

Utrum ens clicatur univoce cle omnibus ?
ceptum communiorem quam ali-

quid. Item, nuUum sequivocum po-

Arist. hic text. 2. et 1. Avicen. 1. Met. D.
c. 2. et ^.
Thom. i.p. q. 13. art. 5. etl. Cajet. de Analogia test determinari per aliquid addi-
nomin. c. 4. et 6. Ferrar.cont. Gent. c. 34. Ca-
1.
priol. in 1. dist. 2. q. 1. Soto in Prcedicam. c. 4. tum addeterminatum significatum,
q. l. Fons. 4. Met. c. 2. q. 3. pej' toliim. Suar.
disp. 2. Met. sect. 1. et seqiient. Vide Scotum m enspotest. Probatiomajoris : Omne
1. dist. 3. q. 1. et 3. et dist. 8. q. 2. et in 2. disi.
3. q. 1.
a^quivocum importat actu quodli-
bet significatum, omne determina-
Quod sic, in aequivocis non est bile est indifFerens ad hoc et illud.
contradictio, in Elenchis; ens et Probatio minoris Aliter sic dicere,
:

non ens, contradicunt. Minor pro- ensalbum, non esset major contra-
batur, Philosophus 1. Physicor. dictio quam dicere ens absolute
text. com. 26. contra Parmenidem, sine aliquo addito. Iteni; sequitur
reducit eum ad hoc inconveniens, hoc est substantia ; ergo ens. Antecedens
quod non ens sit ens.Dicitur qnod non potest esse verum sine conse-
hoc iacit ex concesso, quod omnia quente in sequivocis non est con-
;

sunt unum. Contra, ibi dicit Phi-
losophus t. c. 13. quod principium
contra eos est accipere quod ens
dicitur multipliciter
intenderent quod ens diceretur sim-
tunc peteret Philosophus
pliciter,
supponendo contra eos oppositum
dictiipsorum non probatum, scili-
cet quod ens dicitur multipliciter.
Item, quod ibi sit contradictio
simpliciter probatur hic est con-
tradictio : .4//(/^//(/ est
Tom. vn.
sequentia, quia non habent oppo-
sita.
Item, en^ pr^edicatur de omni-
; sed si ipsi bus, de quibus praMlicatur, secun-
dum unam rationem pr^edicandi,
quia in quid; ergo praedicatur se-
cundum unum intellectum abstrac-
tum. Contirmatur, quia sicut pas-
sio una realis i'equirit subjectum
unum secundum rem, ita videtur
quod passio una rationis requirat
et nihit est, sed unum subjectum [secundum ratio-
10
 ;

141) LIB. IV. METAPIl.

hoc ost, qnod sif iinnm intolli-

ntMii, non cadit demonstratio, desubjec-
gibikMinoconceptu. (^uomodocnim to sunt demonstrationes, in eo-
nna passio rationis aliquibus mul- dem, t. com. 25. Item, de subjecto
tis inerit per se, nisi insit alicui pri- oportet pra3supponere, vel prse-
mo, quod sit communc omnibus cognoscere quid est, t. com. 22.
illis, sicut ariiuitur dc [)assione a>quivocum non habet quid. Item 4.
reali? Item, actus et potcntia sunt Inijus, text. com. 8. et 1). tirmissi-
diUcrcntioe ergo potentia
cntis ; mum omnium principiorum est,
non est magis univoca quam ens quod impossibile est idem simul
sed potentia dicitur univocc, quia esse et non esse principium notis-
;

impossibile ct possibile contradi- simum habet terminos notissimos,

cnnt, et possibile scquitur ad ne- ciuia principia cognoscimus inquantum
cesse esse, sed nec consequentia terniinos cognoscimus , sed terniini
nec contradictio est in oequivocis. sequivoci non sunt notissimi.
Item, 7. Phys. text. com. 24. coni- Confirmatur, omnia principia,
paratio non est in a^quivocis, sed quse sunt communes conceptio-
secundum ens, est comparatio. nes, sunt
terminis transcen-
de
Probatio minoris, tum quia sub- dentibus omnes illi erunt ^equi-
;

stantia cst magis ens accidente, ct voci si ens est aequivocum, et ita
nnum accidens alio tum quia 2. ;
omnes communes conceptiones
liujus, tcxt. com. 4. unumquodquc esl erunt dubise.
)nar/is lale, quod csl ratio aliis al talia Contra, Porphyrius, cap. de spe- 3.

dicantur, idco pi*incipia sempiter- cie, si quis oninia entia vocet^ cequivoce^
norum maxime sunt vera, quia inquit, et non iinivoce nuncupabit.
aliis sunt causa veritatis, sed sicut Confirmatur, quia nihil unum prse-
ad esse, sic ad verum ; ergo si dicatur de omnibus propter infini-
comparantur in vcritate, compa- tatem rcrum. Respondeo, sicut
rabilia sunt in cntitate. Item, divi- sequivocatio dicitur apud realem
sum est unius rationis in dividen- Pliilosophum, magis adhuc quam
tibus; ens dividitur in alia, ergo, in genere, de cujus sequivocatione
ens intclligilur abso-
etc. Item, si dicitur 7. com. 31.
Pliysic. text.
lutum vcl comparatum, addere ens Contra, Logicus fuit. Respondeo,
cum inferiori est nugatio, vel im- dicuntur multa in Logica non Lo-
pi'oprietas scMnnonis. Item 3. hu- gice, sicut 2. hujus, text. com. 12.
jiis, cns non est genus, quia est de in omni rc mota est materia, hoc
intellectu cujuslibet; sed si esset pertinet ad Physicum, non ad Me-
?equivocum secundum unum signi- taphysicum. Item in Prsedicamen-
licatum, esset idem cum substan- tis, singulurn incomplexoruni, aut signi-
tia, et extra intellectum acciden- ficat sidjstantiam, aut quantitatcni, etc.
tis. Itcm 4. liujus, text. com. 10. sed si csset unus conceptus com-
est scientia iina, qnce spcculatur ens, et munis omnibus entibus, non esset
scientia una est circa univocum illnd dictum verum, quia incom-

subjectum, cujus probatio est 1. plexum significans illum, non si-

Poster. text. com. 1. In a^quivocis gnificarct substantiam, nec alia.
 QU^STIO I.
147

Respondco, singulum incomplcxo- phnHiun est huic concepiui hoc nomen

rum signiticnntium rcm alicujus imponere, vel Hlud e( iilem nonien niultis
Procclicnmenti, quia il)i intcndit cvjpdooce^ vel nni tdntum, est ad placi-
dividere incomplcxum in Praedi- fuw^ sed non est ad placituni quis con-
camcnta, sed non incomplcxorum cepi.us possit haberi communior isto, vel
significantium nliqnod transcen- non, imo hoc dependet ex natura rei.
dens. Item 1. Pliysic tcxt. com. i:]. Simililer ei quod non potest quis conci-
ens dicitur multipliciter, idem dicitnr pere, non est ad placilum quod illinomen
4. hnjns, tcxt. com. 2. Ad omnes imponat ; ergo non potest concipere
si

auctoritatcs dc ntultipUciter, dicen- aliquid conwiune decem rjeneralissimis,

dum quod ideo est, quia non aeqne non est ad placitum imponentis quod ali-
primo de omnibus dicitur, sed ta- quod nomen signi/fcet aliquod commune
men non aM]uivocc sccundum Logi- decem Generibus, quia illud non concipil.
cum, ita quod non sit nnus con-
ceptus. Item 4. luijus, text. com. 4. sgholium i.

existnnt in gencrc habentia statim

L A -11 f Sententia Avicennac ens esse univocum
iinivocnm
ens ct nnnm. Ad illud statim rcs-
1 1 i-

, ,.
,., -r^, ., ,. ., ,
et dicere unam conceptum communem om-
ponsio, qnodideo
I
Philosophus dicit 1 hp miu.nc
nihn^ ae
niDus, quinus A\n\u...
dicuur, .r o
quani ^
1 '
fuse pi-obat
quod ens statim est quid, quolc, auctorltatibus et rationibus, quamrnie reso-
etc. quia SUnt immediate partes lutive tenet in Theologia i. d. 3, q. 3. num.
entis, ita quod non dcscendit ens 7. et 9. 2. a num. .
et d. 8. qusest. 3. a num,
in alias partes
,'
priusquam m istas, ^\' ^^ '['
f^-
plura de hoc
'^^

dixi a num.
^"^"''' ''^'

9.
''' commentario
,.
sicut substantia prius descendit
. , ,.,
m
.

alia, quam in rationalc et in irra- In ista qu^estione videtur opinio 5.

tionale; undeillud statimnon ponit Avicennse 1. Metaph. su£e c. 2. d.
cequivocationem, hoc dicit Avicen- et c.5. a.quod cas dicitur per unam
na 1. Met. cap. 2. d. Aliter potest rationem de omnibus, de quibus
dici quod ideo ens statim est sub- dicitur, sed non [Bque primo, quia
stantia, qualitas, ctc. quia per nul- quaedam sunt quas i?enera sive r.

lum additum descendit m haec. species entis, quEedam vero ut pas- """'" ^^^-
.
ceptuin
Ad qwestionem istam de univocatione SIOIICS, etc. Ad hoc cst ratio, illa commu-
nem.
conceptus entis, dicitur quod qucestio est qu9e prima sunt ad inteUigendum,
de signiftcato nominis, cjuod est ad pla- sunt communissima, quia semper
citum, ideo non potest pcr raiionem ter- communius prius intcUigitur, et
minari, sed tantum per auctoritatem, vel non cst processus in iniinitum in
per usum, quia loquendiim est ut plures mtelllgibilibus ; crgo illud quod est
ex 2. Topic. cap. 11. Sed confra, cpices- priinum intclligibile simpliciter,
tio est, utrum possit esse untis conceptus cst communissimum simplicitcr.
communis decetn Generibus, cpiocumque Scd nullum est talc nisi cns, quia
nomine sicpiificetur, sive per ens, sive per nullum dcccin Generum, est com-
cdiucl nomoiy posse autem esse taletn con- munissimum simpliciter, quia nul-
cepttim, vel non, pofest argui ratione. Ad lum prccdicatur de alio genere ;

llltid vero quocl dicitur cpiod significattim ens crgo potcst haberc unum con-
est ad placituin, respondetur quod ad ccptum communcm. Confirmatur
 liS LIU IV. MRTAPH.

hrec ratio, primo occiirrit,

qiiod est receptiva illarum aliarum, si-

debet esse confusum respectu cu- cut de materia comparata ad for-

juslibet, vel cujuscumque secundo mam substantialem vel accidenta-
occurrentis, quando est processus lem. Item, substantia forte et Deus
a confuso ad determinatum sed ; non cognoscuntur per propriam
nullum genus est confusum res- speciem; quomodo ergo perfectius
pectu alterius generis occurrentis cognoscuntur accidente? primum
secundo, ergo, etc. Similiter sicut autem objectum perfectissime co-
accidentia per se sentiuntur, ita gnoscitur, etc. Item, aliter patet,
primo universalissimaipsorum experimur in nobis ipsis, quodpos-
possunt intelligi, sed illud quod sumus concipere ens, non conci-
est simpliciter primum est tantum piendo hoc ens in se vel in alio,
unum; ergo ilhid non potest esse quia dubitatio est quando concipi-
aliquod genus, cum contingat pri- mus ens, utrum sit ens in se vel in
mo occurrere aliud genus et non alio, sicut patet de lumine, utrum
substantiam. Item, unius potentise sit forma substantialis per se sub-
est unum primum objectum, quia sistens, vel accidentalis existens
potentia movetur ab objecto se- in alio, sicut ergo primo
forma ;

cundum formam objecti, et nisi aliquid indifferens concipimus ad

habeat unam formam non move- utrumque illorum, et utrumque
bit, et si intellectus non intelligit illorum postea invenimus ita pri-
unum, nihil intelligit; 4. hujus, mo, quod in isto salvatur primus
text. com. 10. sed primum objec- conceptus quod sit ens.
tum intellectus est ens, ut com- Notandum, qxiod ilhid argumentiim de Additio

mune omnibus. Probatio, illud est objecto intellectus, concludil quod ens per
primum objectum potentise cogni- se includitur in quocumque per se intelli-

tivse, sub cujus ratione intelligun- gibili ; quantumcumque enim alicui esset

tur omnia alia ab illa, sicut patet idem, si non per se clauderetur in ejus

de objecto visus sed nec ratio sub-

;
intcllcctu, perinde esset quantum ad ra-
stantice, nec accidentis reperitur tioncm formalem objectivam, ac si acci-

in omnibus intelligibilibus. deret sibi. Sed quando objectum potcntice

Dices quod Deus est primum ob- per se accidit alicui, illud tantum per
jectum intellectus sui, non tamen accidens est cognoscibile ; crgo, etc. Ta-

inchulitur in omnil)us, quso pos- men iste processus habet inslantiam in

sunt ab ipso intelligi. Contra, si sensibilibus communibus, quce non sunt

sufhceret quod objectum primum sensibilia pcr aecidens; tunc etiam non

potentise esset aliquod primum, tantum deberet esse unus conceptus com-
ad quod omnia alia attribuuntur, munis decem Generibus, sed etiam Gene-
sicut dicit dicta responsio; ergo ri et Di/ferentice, et Uni ctyevo, et sic

Deus esset primiim

simpliciter nugatio et processus in infinitum.

objectum intellectus, quod non vi- Notandum, quod si sermo est de re, ens 7.
^^'^^^
detur esse verum. Item, patet quod cuilibet cst idem essentialiter, si autem de
potentia receptiva alicujus formse, conceptu, intra quemlibet claudilur, ubi

ad quam aliae attribuuntur, non concipitur aliquid, ut quid in se, puta

 .

QUtESTIO I. 149

\n ens ralionalifas et xtnilas, efc. Qiiando autem tatem, non tamen formali prcedicalione
lauditur ... , ,
moclum cfenominantis^
• . •

per
^mnibus? concipnuitu)' pc)' se.

non clauditur intra per se intellectum Nota etiam, quod ilta argumenta co7i' 8.
Ens univo-
ipsorum, scd tanfum concipiuntur ut in- cludunt, quod ois sil commune ad ois cum creaio
, ,
etincreato.
formativa entis. Nugationem etprocessum creatu))i et mcreatu)n, quia co)istat cer-

in infinitum sic vito concedendo hic nu- tmn esse de Sole quod sit ois, dubitarc

. gationem, ens animal, ct hic, ens ra- aufe))i an sif Deus, et hoc boie confi)nna-
tionalitaS; et ens unitaS; nisi intelli- tur per illud 2. Met. text. com. 4.

gatur specificativa constructio sic ; ons Principia sempiternorum sunt ve-

qnod cst animal, etc. nec cst tunc rissima. Uhi videtur velle verwn esse
inutilis repetitio. Sed nunquam in defini- univocum principiis sempiternorwn et
lione fit conjunctio Generis et Di/ferentice pri)icipiatis^ cdioqui)i quid vcdet illud

in abstracto^ unde non clauditur ibi idem secundum quod aliis i)iest imivocatio ?

nus et his ; et tamen ipsa Di fferentia per idcn- Tunc dicitur quod ois, et o))inia co)ise-
[ferentia
ibstpacto titatem est essentialiter cns, ficet non for- quoitia ipsiim, inqucmtum cns, ut bommi,
on con- , , . .

ngun- mali prcedicatione, nec per se priino veruni, efc. ex se sunt indi fferentia ad
modo, sed magis per accidens, sicut hic^ Umitatum vel illimitatwn, et ultra sid)

sapientia est potentia Dei. Sed si limitato acl suhstcmticmi et accidois, et

arguas de processu in infinitum sic : Ani- ultra cu))i omnis res cujuslibet Prceclica-

mal et rationale essentialiter in entilate moiti necessario sit limitata, impossibile

conveniunt, et non sunt idem ; ergo dif- est aliquod trcmscendens formaliter esse
'

ferunt cdiquo, et illud cdio, et sic in infi- specion alicujus goims, ita quocl no)i

ferentia. "ii^t^um. Uic dico, quod sc totis convcniunt, denominat oppo.sita, sic quod ipsa su)d

erunt^^^'
^^ ^^ ^^^^^ clifferunt, quia ens non dicit species goiono)), sed o)nnino i)% nullo
partem perfectionis ipsorum, scd totam, genere sunt.
sicut individua se totis conveniunt et dif- Item 3. hujus, text. com. 10. Ens
ferunt, cjuia sp?cies dicit totum esse in- non potest esse genus, quia est de
dividuorum ; sic ergo illa responsio, quce per se in intellectu cujuslibet; sed
negat illud quocl commune unum in niul- si aliquo modo requivocediceretur,
tis distinguitur in illis aticjuo alio a sc, posset secundum unum significa-
vitat processum in infinitum ex parfe tnm esse extra intellectum alicu-
rerum. Illa autem quce ponit ens non jus. Acjipiendo enim ens, ut signi-
claucli in quolihet conceptu per se, vitat ficat substantiam, ita est extra

nugationem, tibicumque denominativiim

intellectum difFerentise, sicut sub-
stantia, et sic de quolibet alio si-
additur enti, et prcedicationem per se,
gnificato. Item, omnia numeratn
utncumque ittud suljjicitur enti, et Jianc
conveniunt in aliquo communi,
, salvaf esse ^per se secundo modo,' ens cst
um est substantia et quantitas sunt diver-
unum, et tamen quantum ad realitatem^
l^. ^J.
sa entia, quia idem et diversum
'^
''^^f'
tam ista prcedicatio est per accidens,
coiidividunt totum ens ergo sunt ;

unum est ens, qua)n ista, ens est duo entia igitur ens est unus con-
;

unum, identica est. Tunc ad istud argu- ceptus communis eis. Item, alias si ens non
essetunivo-
mentum ccmtra istam opinionem, illud non convenientius divideretur ens cumnondi-
videretur,
additum est ens. Dico quocl sic per idenli- m substantiam
T , ,
.
,

et accidens,
. ,

quam priusindao
 ; .

150 LIB. IV. METAPII.

^^eJ''
in tnis qiiniido, et in ens non qiian- ad lioc quod est dicere partem
do, quia nec aecidens posset signi- w^peciei, ita quod determinetur per
fieare aliqnid commnne novem Ge- Dillerentiam. Aliter, quod compa-
neribus magis (|uam ens decem Ge- rando adinferius potest ens habere
neribus, et ita prinia divisio entis rationem speciei specialissimae,
non esset in duo, sed in decem. sicut dicit secunda responsio post
illud, isla ratio, elc. Item arguitur si ens est
.SGHOLIUM II.
sic Tunc genera prima sunt spe-
:
gg^g^.^"™j
Adducit, soptem fortissima argu-
et solvit cies, nam omne illud quod habet in denturess
species.
menla contra univoeationem entis, quoad de-
suo per se intellectu aliquid mate-
cem Praedicanienla. ^alvaus ens non esse ge-
riale, et aliquid formale, potest
nus (sustinendo quod non sit univocum gene-
ri et dillerentise, quia non imbibitur in hac
proprie defmiri per aliqua duo ex-
formaliter, ut habet ipse 1. d. 3. q. 3. num. pressiva illius conceptus sed ;

6. 7.) neque dari nugationem in definitioni- omne primum genus hujusmo-

est
bus lege attente quia rationes suut opti-
;
di, quia habet in se conceptum en-
mse, et solutiones singulares.
tis, et aliquid formale, determi-
9. Contra, tunc ens esset genus. nans illud commune ad hoc genus;
Probatio consequenti?e, qnod pro- ergo est definibile per commune,
prie pr?edicatur de multis, pra^di- et illud formale additum. Ista ratio
catur de eis secnndnm rationem non probat quin ens sit univocum
alicnjus nniversalis de numero decem Generibus, sed tantum quod
quinque universalium sed ens per ; non sit univocum Generi et Diffe-
te est hnjusmodi; ergo prsedicatur rentise, et hoc potest concedi, licet
secnndum rationem nniversalis non primum. Aliter dici potest,
non DifFerentiae, quia non praedica- quod sicut individua duo se totis
tur in qnale nec Proprii, nec Acci-
; numero dilTerunt, et se totis sunt
dentis, quia sunt extra essentiam unum in nec est aliquid
specie,
i'lius, de quo prsedicantur ergo ; reale in altero nisi natura speciei,
ut Genus. Ad hoc responsio. Por- sic hic de generibus sub ente. Unde

phyrius ordinat librum suum ad prima propositio potest negari de

Prsedicamenta Aristotelis sicut omni uno communi, quod dicit to-
dicit in procemio loquitur ergo
;
tum illud, quod inferius vera est ;

de illis universalibus, quse aliqu.o autem tantum de alio communi,

modo inveniuntur in
dicamenti. Prseter illud potest po-
ni universale transcendens, quod
ad nullum Prsedicamentum perti-
net, et duo universalia transcen-
ordine Prfe- quod dicit partem inferioris, tunc
enim determinatur per aliquid
quod dicit aliam partem. Ens au-
tem dicit totum quod substantia,
et quod homo, quia quidquid est

dentia, unum autem dicitur in (/uid ibi, est per sc ens primo modo.

scilicet ens, etaliud dicitur ixiriuale Item arguitur

^ sic, omne unum,, jo.
. . Modi enl
in se, si distingiiitur in diversis, an inciu
, 11., -1 . dunt ens
nus, si est ^-
^a'^^'
j nuoil quantum ad divisionem distmguitur per alia addita sibi;
univocum. i i

Porphyrii, forte ens est Genus, et conceptus entis est unus de se, in
unum Proprium, sednon quantum omnjbus Generibus, quaero de ad-
 OU^STIO T.
151

dito A aut est ens, et sic ens erit conceptii qnando scili-
istiiis entis,
de intellectn ejiis scilicet A, quia cet concipitur ut denominativum,
ens prsedicat substantiam cujusli- non clauditur foiMualiter ens, non
bet entis, 4. hujus, text. coni. >]. et dicit. (}uarta responsio, nullo modo
4. ergo A, substantia est ens, et sic cnvet nugationem , quandocumque
nugatio. Si sit non ens, tunc omne nli((uidadditur enti vel aliquid ,

genus genernlissimum est formnli- alteri, quia in utroque clauditur

ter non ens, quia illud formale cst formaliter idem conceptus entis,
non ens, et omnes species formn- cavet tamen ])rocessum in iufini-
4. soiutio- liter non ens. Ad istud argumen- tum, quia non per aliquid aliud ad-
nesad ars^.
tum
, ,

sunt quatuor
,

responsiones. ditum descendit. Tertia responsio

Prima, concludit argumentum videtur probabilis, quia ex quo
quod ens non sit commune Generi conceptus entis est absolutus, nonciiddVmn-
et Differentiae. Sccunda, quod com- est inconveniens quod claudatur "inapUm''!
mune est per identitatem, sed non in aliqu.o quod concipiturtanquam
"na^l^vu,",^^'
quod formaliter claudatur in con- absolutum non autem
in se, nt ^*^^^ ^.^^^^^-

ceptu utriusque, sicut est commu- concipitur, ut denominativum al-

ne tini eibono. Tertia, quod commu- terius, sicut in albedine includitur
ne est formaliteret essentialiter formaliter color, non tamen in af-
cuicumque naturne conceptce, ut bo. Undenonest nugatio co/or a/6//,?,
est aliquid in se, non tamen con- et si jungatur isti quarta respon-
ceptse, ut denominat aliud, est for- sio, quod respectu istorum, quibus
maliter commune, sed tantnm por est formaliter commune, est tale
identitatem. Quarta, quodestcom- commune quod non descendit per
mune cuicumquequocumque modo additum , vitatur nugatio et pro-
concepto, et hoc tam formaliter cessus in infinitum, primam nota.
quam per identitatem, sed est tale Nec contra istam est aliquod ar-
commune quod descendit in infe- gumentum pro prima opinione,
rius per nihil additum, sed dicit sufficit enim quod primum intelli-
totum ilhid quod dicit inferius. gibilequoad primum argumentum,
impugnat ppji^^c^Pesponsio habct dicere quod
4. respon- ^ ^ et proprium objectum intellectus
siones ens aoquivocc dictum dicitur for- quoad secunlum, sit aliquid com-
maliter de Differentia, et tunc ar- mune formaliter cuilibet concepto
gumenta pro prima opinioneviden- absolute, et commune per identita-
tur contra hoc. Vel si dicat quod tem cuicumque quocumque modo
nihil est commune Differentiae, nec concepto; quoad tertium, quod
et
formaliter , nec per identitatem, certus sit aliquis de quocumque,
dicit quod Differentia diceret rca- quomodocumque concipiat quod ,

liter aliud ab ente secundum quam- illud per identitatem sit ens, licet
cumque significationem. Secunda nesciat in particulari quod ens,
responsio, quamvis hoc evadat, nec quomodo, an scilicet formali-
tamen quare formaliter clauditur ter claudatur in ipso, ut sic conci-
in uno ente, et non in alio? Tertia pitur, an non. Hfec etiam commu-
responsio vitat hoc, sed quare in nitas tam formalis quam identica.
 152 LIR. IV. iMETAPH.

satis proliibet eiis esse i^tenus ; suf- attribuuntur ad substantiam, in-

licitetiani oonimunitas identica ad quantum entia, sed attributo se-

lioc quod illa, quibus sit conimune cundum quod attribuitur, et ei cui
proprie numerentur, quia nume- attribuitur, non est aliquid com-
rus magis ratione essentiarum mune univocum, quia praedicatum
quam modorum concipiendi; essen- univocum pra?dicatur in quid prse- ;

Attributo
tiis autem uno modo conceptis, est dicatur ergo de eo secundum se, erei cm
ens commune formaliter. non sccundum hoc quod attribui- ^^ens^^est"^
'^"^"^""®-
11. Item, ariiuitur quod nunquam tur alteri. Respondeo, major sic
esset detluitio sine nug'atione, lioc intcUigitur, id est, secundum enti-
est inconveniens hujus toxt.(^x 7. tateni suam, quia entia secundum
comm. 43. Similiter hic esset nu- se tota,attribuuntur ad substan-
gatio, homo albus, quia ens secundum tiam, ut ad primum, sed non in-
eamdem rationem est de per se in- quantum entia,inquantum
id est,

tellectu utriusque. Hoc non yalet, ens prsedicatur de ipsis ita enim ;

An ens ia- qnia nec hic est nugatio, homo hu- in quid per se praedicatur de quali-
cluditur. ^
ia aibo ? manus nec ens quod est commune
\ tate, sicut de substantia et sic ,

decem Generibus, per seincluditur veraestilla propositio. Exemplum

in albo. Unde hic fortc esset nuga- de speciebus numerorum unde ,

tio, homo alhedo. Item arguitur 5. sunt entia per substantiam effecti-
hujus, t. non liabente comm. ve et non formaliter, et cum hoc
Dilfcrenlia sunt quce sunt diversa aliquid stat univocatio.
idem entia. Si ergo prima Genera
aliquid dictum haberent de eis SGHOLIUM III.

univoce, essent difFerentia et non ,

Videtur teiiere ens non es^e

univocum,
diversa, et tunc nuUa essent diver-
sed analogum decem Generibus. Mauritius
sa, nisi quse difFerentia, quia supe- tamen hic notat eum esse problematicum,
riora decem Generibus, non sunt std videtur lianc sententiam prseferre,
diversa neccontenta sub illis. Res- quandoquidem ultimo loco eam ponat, sed
po^deo, duse differentise oppositse ultimum argumentum pro prima sententia
ciaiidTre-
tur in om-
Avicennas positum n. 6. quod est pr?eci-
essent diversse et duo individua,
nibus an puum fundamentum^pro univocatione entis,
aiiqua es- spociei specialissimae. Item arofui-
^
sent di- * .^ et est de neutralitate conceptus ejus, cum
versa? tur sic Tunc uou ossct ncgativa
:
certitudine conceptuum inferiorum entium,
immediata, quando negatur unum non solvit, quod signum esse videtur, qaod
generalissimum ab alio, conse- secundam sententiam de analogia, qua? est
Averrois, non de quo quidquid
prsetulerit,
quens est falsum 1. Poster. text.
sit,univocationem entis ad creatum et in-
com. 31. Probatio conscquentia), creatum, etdecem Genera, tenet in Tlieologia
quia extrema essent in aliquo toto, locis citatis, in i. Scliol. et lioc secundum

quod non debet esse quando nega- ipsum tenendum est, esto liic teneret oppo-
tiva est immediata.
Respondeo, situm. Adde quod potius hic inclinat in sen-
tentiam Avicenn^e, ut patet ex ultimis verbis
non sunt in aliquo toto, quod po-
hujus qufestionis, quibus tandem, post lon-
test esse medium removendi unum
gam disputationem, tenet conceptum entis
ab alio, sicut nec duo individua. esse unum, ut priescindit a modis per se
Item arguitur sic omnia ontia :
et non persequi sunt determinativi, etnihil
 OUi^STlO. I. 153

determinabilis, ut loquitur Doctor, icl est lud concludendum. Ad aliud, (luod

ip.sius entis ut sic. Vide Ant. Andr. hic q. 1.
non nisi facta distinctione utendo
qui clarius tractat multa ex his, qum Doctor
re pro substantia, vel pro aliquo
hic tangit.
genere determinato. Et ad proba-
12.
Ad concedo quod ens
qiiaestionoiii, tionem dicendum, quod ali(|uid et
nondicatiirnnivocede omnibiis en- aliqnis, et talia syncategoremata
tibus, non tamen aequivoce; quia 9e- snnt res secundae intentionis, et
quivoce dicitur aliquid de multis, possunt esse ejusdem rationis qui-
quandoilla,dequibusdiciturnoiiha- buscumque addantur, nec estsequi-
bent attributionem ad invicem, sed vocatio ex parte eorum. Sed si sit
quando attribuuntur, tunc analo- sequivocatio, hoc erit ex parte re-
gice. Quia erg'o non linbet concep- rum determinabilium, sicutdicitur,
tum unum, ideo omnia
signiflcat nuUum '^ins^ aliquocl ens, ex ratione
essentialiter secundum propriam Vf^l LiC non, nullus homo, alirjuis homo,
rationem, et simpliciter sequivoce quia res unius rationis est in utro-
secundum Logicum; quia autem que
illa quae signiflcantur inter se es- Ad aliud, dicendum quod sequi- pote^{ ^e-
sentialiter attribuuntur, ideo ana- vocum nonpotest determinari. Ad
*
^^'''''•^7*'''
neri ue
logice secundum Metaphysicum minorem, neganda est, vel quia est ^quivoco.

realem. nugatio, ut repugnantia intellec-

Ad primum, quod minor est falsa. tuum. Sed quoad utentes potest
Ad probationem, quod utitur hy- determinatio fieri de aequivoco,
potliesi Parmenidis, quod est ens quia utuntur aequivoco pro illo si-

dici univoce. Ad illud in contra- gniflcato, ubi determinatio potest

rium, (juando aliquis arguit contra inveniri. Ad aliud, quod consequen-
alium, oportet accipere Oj)positum tia non valet, suhstantia ; ergo ens,

alicujus consequentis ad dictum nisi ens distinguatur. Quod proba-

suum si sit notius, et hoc non est tur, quia aut ens accipitur pro sub-
petere, sed probarequod ita sit ibi. stantia, et tunc non valet conse-
S'istinenti enim omnia esse unum, quentia, quia in consequentia est
consequens est dicere ens dici uni- ordo, si pro quantitate, tunc falsa
voce. Oppositum consequentis ac- illatio. Ad aliud, quod falsum est,
cipit Aristoteles quodens dicitur sed eadem ratio praedicandi inten-
materialiter. Contra, tunc utere- tionaliter potest esse omnium ge-
tur oppositis in sua ratione, acci- nerum, conceptus sub eis non
licet
pitenim oppositum consequentis sit univocus. Adaliud, quod possi-
quod ens dicitur nmllipliciter, et con- bile5. hujus, text. comment. 17.
clusio, quam infert hiC; scilicet ens uno modoest principium transmu-
esinon ens, non inconveniens,
est tandi; alio modo, et ad proposi-
nisi ensdicei^etur simpliciter ;ergo tum, est aequivocum ad res secun-
ratio ejus supponit duo opposita. dae intentionis et primse. Ad aliud,
Dicendum, quod non potest inferri quod comparatio propriedicta est
negatio ejusdem de se, nisi acci- secundum magis et minus ineadem
piantur praemissse oppositcC ad il- forma, hoc non est secundum ens ;
 154 LIB. IV. METAPII.

compara-
tio tit se-
comparatio enim socimdnm ons,
*
ma snnt primo intollecta, et decem
cundum non ost nisi socnndtim ordinom, sunt communissima, nontamenis-
eanulem • •

lormam. soonndum qnod aliqiiid nnnm do-

i i i i
ta omnia sunt primo intellecta, sed
pondot ab alio in ontitato, sicnt ac- snbstantia ad quam omnia alia re-
cidontia ad snbstantiam, idoo sub- ducnntur. Et substantia est prius,
stantia primum ons, in
dicitnr non prsedicatione ad decem Genera,
cansando accidontia. Tamon Philo- sod ])rius perfectione et causa, nec .

soplius 8. Ethicor. dicit o. I. quod ostdarealiquodcommunoaddocem,

recipinnt minus altora
magis ot quod prius intelligatur. Ad aliud, obiectum
f,\
.
•11 "^" pnedi-
spocie, sod hoc potost socundo mo-
1 1
quod major ost lalsa, sed lUud est carideomni
j.

• Quod perci-
•

*do tiori. Ad aliud, ((uod principia

1 L L A 1 1 1

substantia. Ad probationem, quo;l pitpotentia.

i.

corporum coelostium necosso ost primum objectum non oportetex-

illa osse vorissima, sed ejusdem tendi ad omnia intelligibilia prae-
generis. Contra, si principiis ct dicatione, sicut manifestum est de
Principiaet
pnncipiata
ppii^Q^^ic^tis
* ^
cntitas univoca, et objecto sensus visus, quod primum
qr.ando omuia sunt principia ot principia-
^
objectum non prsedicatur de om-
ejusdem
generis? ta crgo, ctc. Dicendum, quod prin-
; nil)us, qufB sentiuntur a visu mn- ;

cipia et principiata consequuntur gnitudo enim non est color, sed

ens non solum in communi, sed in sufdcit quod primum objectum sit
particulari genere unde si sint
•

; ratio cognoscendi alia, quia ma-

principia et principiata ejusdem
generis, habent univocam entita-
tem, alias non. Al aliud, quod ens
non ost genus, dicendum quod
non potest esse genus non propter
hoc, quod habet conceptnm com-
munem, scd ens convertibile
substantia ost genus. Ad aliud de
subjecto univoco, dicendum quod
subjectnm est tale, sed ons non
est hoc subjectum, sed substantia,
et illud est univocum, et non so-
lum de illo hic consideratur, sed de
omnibus sibi attributis,
de subjecto. Ad aliud,
verum, quia cognitis terminis
certissima quantum ad composi-
tionem, tunc approhondondo ens
secundum unam et distinctivam
rationem, et componendo ipsum
cum alio potest esse principium
certissimum.
14. Ad primum pro opinione Avi-
cennae dicitur, quod communissi-
gnitudo non videtur, nisi quia co-
lorata, sic snbstantia respectu
aliorum generum. Ad tertium di-
co, quod convenit cognoscere de
aliquo quod ipsum existit, non
cognoscendo si in se existit; vel in
cum alio. Sed illud esse existere non est
quid, sed pr?edicatur denominative
de 00, sicut accidens, et illud po-
nitur de genere accidentis, et ejns-
dem omnibus rebus,
rationis est in
ut denominans illa; de ente autem
quod praedicatur in quid de omni-
non sicut bus, non potest unus conceptus
quod hoc est concipi, nisi in aliquo genere de-
est terminato. Contra, si convenit
concipere hoc esse, concipimus
hoc osse quid, quia non cognosci-
tur esse, nisi quia cognoscitur
liabere aliquam essentiam, et ita
aliquod quid. Aliter dicitur, quod
eadem ossentia potest concipi sub
diversis rationibus concipiendi, et
uno niodo potest conceptus esse
 QUiESTIO r. 155

certus, alio modo non ; ens enim qualiter ari^umenta Doctoris pro etcontra,

significat idem qiiod siibstantia, deheant interpretari, et concordia induci,

tamen contingit concipere eam- alias super q. 4. Antepreedicamentorum

dem essentiam siib ratione essendi hujus copiose nolavi, videantur orania
a qiio imponitur lioc nomen ois, ci ibi , fere eodem modo hic, et in iila

non concipiendo illam sub ratione qujcstione sentit, sed ha3c non debent
substantialitatis, a qua imponitur movere aliquem ad inferendum contradic-
hoc nomen suhstanlia. Contra, co- tionem in dictis hujus, ut supra notavi.
gnoscens aliquid inesse necessario In allquihus originalihus ad finem q.
alicui, cognoscit illud habere ali- ponuntur solutiones argumentorum post
quam quidditatem, et iste concep- opposiiuin q. ordinate sic. Uui vuU tene •

tus est sibi certus, seddubitat an re ens esse univocum dicere potest ad

illa quidditas sit substanticC A^el argumenta principaha facta in o[)positum

accidentis, quia alioquin quidquid per liunc modum : Ad iUud Porphyrii,

tale conciperet, sciret utrum per- si qiiis omnia entia vocel, etc. responsio
tineret ad detinitionem illius cui siciU ceqiiivocatio dicit\n\ etc. et sic hene
necessario inest, vel esset ejus valerent, hcet aliqui totum usque ad 0-
propria passio, cum de multis ta- nem dicunt Extra; m ah*quihus vero im-
libus sapientes dubitent. Undc pri- mediate adduntur singulse ad singulas.
mus conceptus videtur de ente, Ehgat lector quod vohierit.

ut opponitur ei, quod est nihil de Inter argumenta ante oppositum po-
terminabilis ultra per se, vel non nuntur duo in ah(|uihus, qute in aliis non
per se, etc. hahentur, nec solutiones ad ipsa. Primum
ihi : hem divisiun, etc. Secundum ihi :

ANNOTATIONES. Item si ens, etc. qutB tamen faciliter sol-

vuntur tenendo aham viam, et in pra^di-
Circa primam quiestionem quarti lihri^ camentis uhi supra solvuntur.
!&• deunivocatione entis, text. c. 2. qucema- hifra ihi : Ad qucestionem istamf etc.
gnae difficultatiset amhiguitatis apud an- usque ihuc : fn ista qucestioney etc. assi-
tiquos et modernos est, adveite quahter gnatur communiter addiiio, satis tamen
prohahiliter ostendit modum sustinendi, ad propositum, hona littera est ; opinio-
et univocationem secundum Avicennam, nem quam ihi tangit qua^re in antiquis
et analcgiam secundum Commentatorera hic et alihi.

et alios, seu icquivocationem Logice lo- Consequenter infra arguendo pro opi- 16.

quendo, et non determinavit se expresse nione Avicenna} ponitur queedam additio

hic propter causas, quasassignavi a prin- in aliquihus originalibas ihi : Notandum
cipio, in primo vero Sentent. d. 3. et 8. qnod illud argumentum de oljjecto intel-
se determinavit. Uua^reopiniones anti(iuo- leetus, elc. usque ihi inclusive, et sic nu-
rum et modernorum hic, utpote Kahbi gatio ct processus in infinitum, et sequi-
MoysiS; Alberti, Tliomoe, IIenrici,Noinina- tui- immediate in aliquihus originalibus :

lium, et super Sententias, et in hoc 4. et Notandura quod sisit scrmo de re,etc. us-
alibi pluries. Qualiter autem sit Logice ae- que ibi inclusive : Secl omnino in nullo
quivocum, et Metaphysice transcendenta- genere sunt, et totum assignatur e\tra.
lc; licet non prsedicetur univocum, et Ad finem (amen queestionis hujus, illud
 156 LIB. IV. METAPH.

secinuluin notcDuJum, iualiis oriiiinalibus et Averroystarum umbrosas evelles frondes.

situatur. et satis beno, ([uia ex hoc infer- Senteniia Doctoris ibi : AdcpKvstioneni,
tui- (.lelerminatio intenlionis Di^ctoris iu co)iccdo^ ctc. ex})onatur ut dixi prius, et
qua^stione. Nani lieet probabilitersustineat declaravi, ubi supra notavi satis copiose.
utrainque \iani. nuiiiis lainen Avicennm Intendit enim prtecise ostendere qualiter,
ut in siinili supia (j. l. ]uinii hujus dis- secundum imaginationem antiquorum,
puta\it, favet nainque Avicenna^ inter sustineri possit entis analogia, vel tTqui-

PhiK^sophos ul)ique, nisi sit contra fidein vocatio non quod hoc sustinere velit, ni-
et Augusiino inter Doctores Caiholicos, et si liat sermo de uni\acatione pra^dicabih
Paulo inler .Apostolos, et Joanni inter et proprie logica. Unde tertium argu-
Evangelistas, et nimirum, quia teste Boe- mentum pro Avicenna remanet insolu-
tio omnis similitudo appetenda esi. tum, in ([uo se fundat ubique de alienita-
.Infi-a il)i : Ad lioc potest dici quod Por- te et neutralitate conceptus, de quo est
phyrius, etc. usqueibi : Item etiam genera certitudo, etc. quare illam viam conse-
prinia, etc. dicitur additio, sed bona^ ubi quenter provectus insecutus est, ulterior

adverte in prima istarum trium respon- declaratio horum, quia nimis prolixa hic,

sionum, qualiter caute exponatur ens es- quicratur ubi supra, et dimittatur lectori
se universale, propter ea qu?o habet 25. subtili.

dist. 1. Reportationum, et alibi ssepe. In Quod in hac q. et supra q. 1. primi li-

2. responsione videtur fundariopinio Boe- bri tetigit de pra^dicatione entis de om-

lii,in tertiavero modusdicendiFrancisc. in nibus in quid, cum accipiuntur ut quid,
prolog. Conflat. q. II. quas omnes colo- habet videri multum profunde, quia valde
rabis, et defendes contra lo({uentes. singulare, et objectiones in contrarium
Consequenter ibi : Ad istud argumen- alibi ex dictis ejus solvi, vel aliter decla-

fum sunt quatiior responsioncs, etc. us- rando.

(|ue ibi : Item nunquam dcfinitio esset

sine nugatione, ete. ponitur totum Extra Si igitur ens et unum idem
una et
vel Additio, sed lii tera valde singularis est. natura, eo quod se ad invicem
Infra eliam ibi : Responsio major sic
consequuntur sicut principium
17. et causa, sed nonut una ratione
intelligitur, etc. usque ibi : Ad qucest. ctc.
ostensa. text. com. 3.
dicitur Extra, sed notabis quod in tota

bac disputatione contra opinionem Avi- QU.^STIO TI.

cennse, ut ostendantur argumenta non va-
lere, addidit Doctor responsiones imme- Utrum ens et unum significent eamdem
diate, vel in margine ; unde dicuntur ex- naturam ?

Ira, vel in littera formaliter, et postmodum

Arist. Mc c. 2. et 5. et lih. 5, c. Q. teoct. 11. et lih.
assignatpc sunt,utsupra.Eff]cacissim^ ta- 10. c. 1. Avicen. 3. Met. c. 2. et lib. 7. c. 1.
D. Thom. hic lect. 2. Ant. Andr. hic q. 3 Capr. in
men sunt, quare defende eas, et licet 1. cVist. 24. q. 1. art. 1. Durand. ihid. q. \. et 2.
Gabriel q. i. art 3. d}ib. 3. Grfg. q. 1. ari. 1.
.

multi conentur infringere ipsas et simi- Henr. qiiodlih. \. q.i. Fons. c. 2. q. 5. Vide Sco-
tum in 2. dist. 3. q. 2.
liter satisfacere argumentis ad oppositum,
lu tamen assume gladium solertite Scoti- Quod non, quia tnnc hoc esset
cff*, et scutum sincerpe veritatis Aristote- unum, tantum unum est ens ; conse-
Iic«', etclypeos confringes et capras dis- quens est falsum, ergo et antece-
perdes^ et garrulos dissipabis loquentes, deiis. Consequentis falsitas patet
 ,

QU^STIO U 15:

per Philosophum 1. Physic. text. hujus, text. comm. 3. ens homo, et

C.6. et infra, quiaimprobat Parme- homo et unus homo, idom signi-
nitlc*m,quiponit tantumunum esse. ficant. Probatio, quia non separan-
Consequentia patet, quia quanclo tur in generatione et corruptione.
aliquid praedicatur de aliquo con- Item, ens et unum prsGdicant es-
vertibiliter, prsedicatur de eo cum sentiam cujuslibet; ergo signifl-

dictione exclusiva. Respondetur, cant idem. Consequentiam probat

quod Parmenides concessit tantum Commentator comm. 3. hujus
unum determinatum, contra quod cap. 1.

arguit Pliilosophus. Contra, se-

SGIIOLIUM I.

quitui' Tanlum unum ; ergo tantnm

:

hoc itnum. Probatio, antecedens in- Opinio AviceniKe, ens unum dici de om-
et

fertaftirmativam exponentem con- nibiis, non tamen esse eamdem naturam, sed
distingui ut subjectum et passionem, variis
sequentis, etexponens
negativa
rationibus suadetur, et in ejus favorem argu-
antecedentis negativam conse-
,
menta ad oppositum solvuntur.
quentis. Probatio primi, tantum
unum est ens, ergo omne ens Opinio Avicennse 7. Metaphys.
est unum. Ultra; ergo hoc ens est suse, dicit quod ens et unum prae-
unum, ultra converte; ergo hoc dicantur de omnibus, tamen non
unum est ens. Probatio secundi, sunt idem secundum naturam, sed
sequitur : Nihil aliud abuno ergo
; secundum subjectum, sicut subjec-
nihil aliud ab hoc uno. Probatio, tum quia si unum esset
et passio,
quia ex universali afflrmativa se- idemessentialitercumente, sivese-
quitur singularis affirmativa sic: cundum essentiam, tunc multitudo
Omne aliud ab uno ergo omne ; essetnonens. Itemdicendo,en5?m?«??,
aliud ab hoc uno. Probatio, singu- esset nugatio. AdhocCommentator
lares primae inferunt singulares dicit,quodnonestnugatio, quianon
secundse, sequitur ergo hoc aliud significant idem eodem modo. Con-
ab uno; ergo hoc aliud ab hoc tra, genus et species significant
uno et illud, et sic de aliis; ergo eamdem naturam alio et alio mo-
prima universalis infert secun- do, et tamen dicto universali, si
dam, et tunc ut prius. Item, divi- addatur particulare, nugatio est
dens non significat eamdem natu- secundum Philosophum 6. Topi-
ram cum diviso, unum dividit ens. corum, cap.3. Item 5. Topicorum,
Probatio primi, si sic, tunc con- cap. 4. quando exprimitur definitio
dividens ex quo opponitur condi- pro nomine erit plana nugatio,
videnti esset non ens, nonet ita quse prius latuit, ut sit natura si-

diceret ens. Item, cujus omnos nnum A, et modi

gnificata per ens et
species sunt determinati generis, diversi B C, tunc est idem dicere
ipsum est determinati generis ens unum, et dicere A A, etB C, et
sed omnes species unius, idem, hoc certum est quod dicere A A,
simile, et sequale sunt in genere est nugatio ; ergo, etc.Item, quse-
relationis ; ergo, etc. ro de istis modis, aut sunt intra
In oppositum est Philosophus 4. conceptum entis et unius, aut ex-
 158 LIB. IV. METAPII.

traeonceptnm snb qno concipitur. Gnmunitateconstituitnumerum,faI-

Siextrn, non exrlndit nngntionem, snm est, nisi in contin.nis, sed unum
sicnt probatnr snper auimal homo; transcendens facit cnm alio mnlti-
si intra, tnne ant ille modns est tndinem. Contra, qnod constituat
totns conceptns, ant pars. Si pri- numernm projirie dictnm, in 10.
mo modo, tnno non sig"niticant hnjns, text. com. 20. li?ec est ratio
idem ([nod est oppositnm positi. numeri : IVumerus esf multifudo mmau-
Si secnndo modo, pone deflnitio- ratauno. Probatio, non mensuratur Numerus
nem pro nominibns, tnnc erit ali- nnmerus ?/?io, nisi sicut perpartem ^^ViX!^^
qnid idom bis dietnm; seqnitnr aliquotam; nnitas autem ubicum- mens^jata
uno.
etiam qnod ab una et enfe possit qne pars aliquota mnltitudi-
est, est

abstrahi conceptns nnns commn- nis, quia aliquoties sumpta, ipsam

nior, vel simplicior ntroqne, et reddit. Item, ubicnmqueest unitas,
illndeidt prins dictnm. Item, ter- et unitas est differentia nnmero,
tia ratio pro opinione Avicennse, vel specie, vel genere; et qnse diffe-
qnod si^^-niflcat idem alicni prsedi- rnnt genere, et specie, et numero,
catur de eo in quid, est imum denomi- et ubi differentia specie et numero,
native pra^dicatnr de ente sed di- ; sed ubi differentia numero et nu-
citur qnod unum non prsedicat-ir merus, sed omnia entia differunt
denominative, licet videatnr. specie, sicut Angelus ab homine.
Contra, si pr^edicatnr in quid, Item, Commentator. 6. Ethicor.
3.
tnnc abstractnm prsedicatnr de ab- parum ante capitulum de Eubulia.
stracto, alterins facta abstractione cap. 9. commento 80. in princ. di-
a snbjecto tantnm. Sed unitas scili- cit, quod numerus est mensura,

cet et entitas snnt abstracta a snb- sive in corporibus, ut in decem

jecto, non a snpposito, quia haec hominibus, sive in non corporibus,
est vera : Hcec unitas est unitas, tunc ut in decemanimabus. Respondeo,
hsec est vera, unitas est entitas, vel propter inclinationem ad corpus.
e converso, sed hsec est falsa, quia Contra, anima, quia haec, inclina-
indivisio est de intellectu unius, sed tur ad hoc corpns, non e converso ;

non de ratione entitatis ergo non ; similiter anima hominis inclinatur

sunt idem. Item quarta ratio Om- : ad corpus hominis, non e converso.
nis unitas est de genere Quantita- . Similitudo patet ex 5. Metaphysi-
tis; ergo nullum unum est conver- cse, text. com. 3. de causa univer-

tibile cum ente. Probatio prima^, sali ct singulari ad effectus. Item,

omnis unitas cum alia constitnit, Damascenus in Sententiis c. 54.
An omnis numerum; ergo omnis unitas est duae naturseilc uitar s i") discreta
unitas cum . • ,
•
-t-n • •
l i
aiia facit do genero Quantitatis. Dicitur qnod quantitate.
numerum. .
n ,

umim esi sequivocum ad unum quod

,

Sustinendo positionem Avicen-

est convertibile cum ente, et ad nse, respondetur ad argumenta 4.

unum quod est principium nume- principalia. Ad id quod dicit Philo-

rornm, sed tunc hsec est falsa; sophus quod ens et unum significant
omnis unitas est determinati gene- eamdem naturam; subjungit sicut
ris. Et ad illnd quod omnis nnitas principium et cansa, tunc sic est
 QU^STIO
intelligcndum, quod illud quod per
sc significatur pcr cns, illud dat
unum intclligere, non tanquam prin-
cipale significatuni, scd significat
privationcm pcrsc, et privatio non
estnisi in natura, ideo dat intelli-
gere naturam ex conscqucnti. Ad
primum, quod consequentia non
valet, homo liomo ct unus
ens,
homo sunt idem; crgo cns ct unum
sunt idcm. Probatio pcr instan-
tiam, quia 7. hujus, text. com.
dicitur, idem esl nasus simus, el nasus
cavus, nec scquitur; ergo simitas
est cavitas, quia contraliuntur in
tertio detcrminando ad unum. Di-
citurtamen quod non sic arguit,
unushomo, etenshomo, sunt idem;
ergo cns ct unum sunt idcm, scd
sic, quia non scparantur in gcne-
ratione, hoc est, quia generatio-
nementis necessario concomitatur
indivisio; tamcn unitas scilicct in-
divisio non generatur sicut cns, ita
quod unitas per se terminct ge-
ncrationem, quia unum non dicit
aliam naturam positivam quam
en^. Si diceret, forte aliqua propria
generatio terminaretur ad unita-
tem secundum principalcm opinio-
ncm. Ad aliud, quod quselibet sub-
stantia cst ens per sc primo modo,
et ouj^libet natura est unum per
^ ......
sc sccundo modo, quia mdivisio
statim sequitur quodlibct ens.
Ad argumentum Commentatoris,
aut unum pcr se,aut per accidens,
respondetur, per accidens dicitur
tot modis, quot modis per Con-
se.
cedo quod^^jer accidens quod opponi-
iuv perse priaio modo, scdnon quod
opponiturpersesecundo modo, cum
dicit; ergo pcr aliud.
5. Ista propositio Homo est unus per
:
H. 159
alhid, potest duplicitcr intelligi, ^JPT.^^t
sicut ista Uomo cst risibilis per (iliud
: ,
per aiiiui,
exponitur.
vcl pcr aliud ah utroquc extrcmo,
quod cst lalsum; passio cnim in(^st
suhjecto proptcr suhjcctum, vcl
pcr aliud ab altcro, sicut homo est
risibilis \)cr aliud a risibili, et ve-
rum est, quia per humanitatem;
unde quia homo cst homo, ideo
homo cst risibilis. lloc secundo
modo, concedo, sed tunc non sequi-
18. tur, ergo illud aliud est unum per
se; scd sequitur, ergo liomo, de
quo unum dicitur per accidens, est
homo per se, ita quod nullo modo
per accidcns; quia quaeprimomodo
per se insunt, neutro modo per
accidcns prsedicto incsse possunt,
quia ibi subjectum propter quod
pra3dicatum sibi inest a ncutro
extremo est aliud simpliciter. Ta- subjectum
mcn secundum tres gradus in pri- ,J]J|n|^g^^ji'^^]
mo modo, est .subjectum magis, aprcedica-
to trious
vcl minus aliud a prsedicato; ma- modis.
xime quando pars definitionis prse-
dicatur de definito minus quando
;
dcflnitio tota de dcfinito; minime
quando idem de se, unde ibi est
primus gradus primi modi. Nota,
benc conceditur quod quandocum-
que aliquidest A per accidens, quod
aliquid sit per se, quia A est A, ^- «^^ a,
A
ut sic veducaiuv ver accidens ad?>er dens, ergo
aliud est
.
«e, tanquam ad nccessario prgesup- Aperse,
positum, sednunquam tenct, B cst '^^'JurT'"
A per accidens; igitur per aliquid
quod est A per sc, ita quod per
accidens reducatur ad per se quod sit
causa, ct hsec a parte pr^edicati.
Potest enim tota causa inhaerentise
per accidens A, esse in subjecto.
sicut etiam cst communiter in pro- in proposi-
... ., tionibus
,
positionibus per se, quod causa per se
inhserentise per se est in subjecto h^venH^
 160 LIB IV. METAPII.

est in sub- non nonenini aniuia

in prae;licato; unitas idem sibi et subjecto quod
jecto.
est causa, quare ipsum inest homi- substat unitati. Contra istam res-
ni, quia tunc animalitas in asino ponsionem, quia Philosophus in pra^dicatio

esset causa sed humanitas est

, isto lib. 4. cap. text. comm. 14. c^uidomo-
causa quare animal inest. Potest arguendo secundo contra negantes tu? ad^^prll
tamen esse, quod inhcTrentia per primumprincipium facit hanc con- 'dumTr
accidens reducatur ad inlia>rentiam sequentinin: Si nuUum sit prsedi- ^®-

per se, vel ex parte subjecti, vel catum substantiale, sed accidentale
ex parte praedicati. Unde arguendo omne, itur in inlinitum; ergo a
ad alteram partem est fallacia con- simili hoc de uno. Ad illud dicen-
sequentis, reducitur autem ad il- dum, quod Philosophus arguit be- j

lam, ut ad causam sine qua non ne, quia si nullum prsedicatum

est vera, sed non nt ad causam esset per se primo modo, tunc nul-
necessario inferentem. Aliter enim lum secundo modo, quia omnis
Quoroodo
omne per accidens esset necessa- propositio vera secundo modo per
inhierentia rium, qniaexnecessarionon sequi- se, reducitur ad aliam veram per
per acci-
dens redu- tur necessario, nisi necessarium; se primo modo, neutro modo
et si
citur ad
per se. undecommuniter ad concludendum prsedicaretur aliquid per se omnia
inhaerentiam per accidens, si assu- praedicantur simpliciter per acci-
matur pi'opositio per se, oportet dens, et tale reducitur ad aliud, et
conjungere aliam per accidens. ita in infinitum, sic non est hic.
Contra, A est propositio per
SGHOLIUM u.
accidens. Si concedatur, accipietur
una pr^emissa per accidens, et il- favorem Averrois tenentis ens et unum
Iii

non distingui, impugnat rationes adductas

lam concludens per aliam; ergo
pro Avicenna a num. 2. Et respondet ad
est ire in intinitum in propositio-
argumenta principalia suadentia hsec inter
Datur pro-
nibus per accidens. Responsio, est se distingui.
positio per aliqua per accidens prima, quse
accidens
prima. non potest concludi; non prima Contra opinionem Avicennsecon-
7.
simpliciter, quia omni tali est alia tra primam rationem scquitur ex
per se prior, sine qua per ac- illa illa quod ens et unum non conver-
cidens non est vera, sed non per tuntur. Hochaberi potestex prima
quam. Unde 1. Poster. cap. ult.. ratione pro opinione, quia non
habetur quod contingit opinari praedicantur de eisdem, contradicit
propter qiiid et quia; unde ubicumquc sibiipsi, quia dicit 7. Metaphys.
est ordo, est aliquod primum in cap. 1. a, ens et ununi parificantnr in
illo ordine, licet toto illo ordine prcvclicatione, quia quidquid, etc. Item
sint alia priora.Detur etiam quod Boetius in lib. de Ente et Uno, omne
Id quod est unum per aliud, nnde illud quo ens sive compositum, sive simplex
aliud est
unum, non
aliud est unum, non est unum, si- est unum. Quantum ad tertiam
est uniim,
in se.
cut albedo non est alba, vel si sit rationem, improbatur quod unitas
unum, est unum per se primo mo- non significet indivisionem; priva-
do; nec sequitur, ergo standum in tio est posterior habitu, unitas
primo, non enim eodem modo est prior multitudine; ergo unitas est
 QUiESTIO IJ IGI "1

pars essentialis, ot pars prior. secl ciim pronomen demonstrati-

Quantum ad secunclam et qiiartam vum non syncatogorema, sed
sit

simul; quod unitas non sit determi- pars termini, ut habetur super
nati g^eneris, sicut ipse dicit, quia Priora, dicendum quod propositio
tunc h^c nugatio cns tinum, quia singularis convertitur in indefini-
quidquid est determinati generis, tam, tamen de lioc non ost vis. Ad
genus pr?edicatur de eo primo mo- exponentem negativam,ni]iil aliud
do, ot illud genus est ens, sive uni- ab A; ergo nihil aliud ab hoc A, ost
vocc, sive sequivoce dicatur ens; faUacia consequontis, quia sequi-
ergo addendo illud doterminatum tur amoto signiflcato, non e
et

enti, idem bis dicitur, quantum ad converso; ergo sic arguondo des-
secundam et quartam. Item, si truitur antececlens. Ad probatio-
unum sit doterminatigonoris scili- nem negandum est Omno aliud :

cet quantitatis; ergo illud genus ab A; ergo omno aliud ab hoc A,

prsedicatur de illo in abstracto, ot propter idem. Ad probationom,
de genere in abstracto ens; ergo concedo quod singulares prim?e
unitas est ontitas de primo ad ulti- universalis inforunt aliquas singu-
mum. Ttom, unum parificatur in lares socundse, omnes scilicot illas,
prcedicatione cum ento, aut est qua^ sunt alise ab A, sod non infe-
convertibile essentiale, quod non runt omnos; multa enim sunt alia
potest, si sit determinati generis ab hoc A, qua? non sunt alia ab A.
species; aut unum prsedicatur do Unde ex illis singularibus secundae,
ente per se secundo modo, tunc quse soquuntur ox singularibus
idem praedicaturde se per so secun- prim?e universalis, inferendo se-
do modo, quia iclem erit passio cundam universalem est fallacia
suiipsius. Consequentia patet, si consequentis ab insufflcienti, sicut
unum sit passio entis in communi, hic Omnis homo ciimf, ergo iste el ille
:

erit passio illius genoris in quo ost cHrrunt, otc. et ultra; crgo illud ani-

unum, quidquid est passio supe-

et mal currii et iHud, otc. et ultra; ey^go

rioris, est passio inforioris, ot sic om?ie cmn^ia/ c?/m7, est faUacia conse-
idem passio ejusdem, si rationos quontis.MnUae onim singulares se-
conckidant. cundse universaUs doflciunt, quse
g^ Ad primum oppositum, dico
in non sequuntur ex singularibus pri-
quod haec est vera Tantum unum : nice universaUs. Ad aUud, quod «fm-
est ens, sive unum accipiatur pro pliciler unum non convertitur cum

eodem signiflcato, sive in commu- ente.simpliciicr, (:[i\m,}inuni\\ov\.AiQ\i\\V'

ni. Ad aUud, quod Parmenides vo- desuooppositosciUcotmultitudine,
inum"est UUt quod tautum unum determina- tanion unum aUquo modo converti-
,''nitur^^" tum ons iUud immobile.
osset, et tnr cum enie, quia omno ons est
Ad aUud in contrarium, quod non unum simpUcitor, vol socundum
valet : Tantum unum; crgo tantuni Iwc quid. Ad aUn.d, quod iUnd quod si-
unum. Ad probationem primj^e con- gniflcatur por unum non est relatio, unumquo.
sequentiae, conceditur primus pro- sod rehatio superadditur ei, sicut ""v^^j^yf^j;"

cessus usque iUuc • hoc cns est unum simiUtudo albodini. Do hoc qu^re cumente.

Tom. VII. 11
 :

16-2 LIB. IV. METAP».

lil). 5. q. ^. vol 3. qua> movctur ca- quia incognitum est, ideo innomi-
pitulo (lc Ad ali(]ui(l. natum,velnon nominatum positi-
ve, sed privative,unde non tantum
SCHOLIUM IIL
includit positivum, quod est ens.
Solvit in favoreni Aviceiiiux> tria argumen- Ad alias duas simul, quod idem
ta contra ipsiim facta, n. 7. Sed eumdem aliis concludunt contra aliam opinionem
duobiis arguniontis inipugnat, et tandem pro de uno quod est principium nume-
eo resolvit, ftis et ununi non dici convertibi-
ri. Si ergo nnum in communi non
sumatur unum stricte, alioquin mul-
liter, si
sit determinati generis; ergo nec
titudoforet una convertuntur tamen, sumen-
;

do unum secundum quid, vel ut disjunctum unum quod est principium nuineri,
contrasuum oppositum, quomodo tinitum vel si illa valent. Ad formas, quod si
infinitum convertitur cum ente. Solvit con- non ponit aliud unum quam unum
sequenter ad lioc argumenta ad oppositum
principium numeri, non est nuga-
ex Philosopho, et duo argumenta propria
tio, quia non est alicujus generis
posita n. 10.
ut species.sed ut principium gene-
.,^-
Ad ar^ii-
Ad rationes contra opinionem * ris, nec genus includitur in intellec-
nient.posi- Aviccnnjip,dicendum quod conccdit tu illius,nec ens ut est in illo gene-
ta. 11 7
convertibilitatem non essentialem, re. Ad secundam similiter, unitas
vel essentialiter, sed quod idcm illa non recipit prsedicationem per
sunt subjecto, non secundum es- se alicujus generis. dato
Aliter,
sentiam; quiamultitudo si sic, quod sic, non tamen in abstracto,
secundum quod multitudo, non es- nec de genere. nisi in abstracto
set ens, quia multitudo secundum prsedicatur entitas. Ad aliud scilicet
quod multitudo non est una, ita tertium quod est passio cujuslibet
quod sit essentialis prsedicatio, sed speciei in illo genere, non tamen
iinum accidit multitudini; conver- suiipsius, quia non est species nec
tuntur ergo non tamen essentiali- individuum.
ter, vel secundum essentiam. Ad Contra Avicennam aliter argui-
10.
aliud Boetii, quod omne ens sim- tiir, quod si unitas est determinati
pliciter, vel secundum quid, est generis ex quo non concedit ens et
unum, et hoc Avicenna concedit. unum idem essentialiter, tunc hsec
Ad aliud, cui inest indivisio natu- est prsedicatio per se secundo modo
raliter prior est eo cui inest divi- Alhedo est una, color est unus, ex quo
sio, et illud est pars multitudinis, sequitur quod Quantitas sit poste-
tamen conceptus nominis est indi- rior omnibus aliis lYsedicamentis,
visio. Contra, illud quod est pars quia unitas est prior omnibus spe-
per se multitudinis est aliquid po- ciebus ()uantitatis, quia est princi-
sitivum, ex dictis; si idem essentia- pium Quantitatissolum. Sedunitas g. unum
liter est cum ente, tunc nmim ens est posterior omni iij^enere, quia^^^^P^f.V^»
* o '
quantitas
1

erit nugatio; si autoin aliud positi- omnis passio est posterior subjec-
*- ^ "^
videtur
posterior
vum ab illo quod dicit ens, impona- to, et unum est passio cujuslibet omnibus
generibua.
turnomen illipositivo, illudnomen generis; ergo Quantitas est poste-
non significabit privationem. Res- rior omnibus novem generibus vel
pondeo, aliud positivum est, sed Prsedicamentis. Item, substantia
 .

QU^STIO n. 163

est prior accidentibiis; ergo prior Et tunc ad argnmontnm, quod n.

quantitatc; ergo potest intelligi non sunt idem ncc simpliciter con-
sino quantitate, quia sic est una et vertibilin essentialiter unum et
possum tunc eam
sic
eamdem 1 -1
sibiipsi,
•• •
intelligere
et
. T
diversam ab
1
ens, quia dicit
t
consequuntur se sicut
.....
Philosophus quod
prmcipium
Enset
unum quo
sens^u

alia,quia ill?e relationes sunt im- et causa. Et quod dicit quod idem ^°7ur."'^'

mediate fundata*. super essentiam est dicere ens homo ci iinvs homo, di-
substantise ; sed impossibile est in- cendum, quod sunt unum subjecto,
telligere identitatem essentialem, quia idem dicitur cum dicitur homo
et diversitatem sine unitate essen- ct risihile. Ad aliud, quod cujuslibet
tiali et multitudine, ergo talis uni- substantia est una, non secundum
tas et multitudo est sine quanti- accidens, verum est, quia non per
tate. aliud tamen non ponitur primo
;

nset Dicendum ad qurestionem, quod modo per se de eo, sed secundo

'Srnon convertuntur propter ratio- modo sicut passio de subjecto. Et
'sTntu nem tactam, qu^ fuit secunda ad potest dici, quod unnm est determi- Subsiantia

primam partem qusestionis, quse nati generis, sicut dicit Avicenna per se.

etiam fuit prima pro opinione Avi- ciijus probatio est accipio nnnm in :

cennse, nisi sit unum simpliciter, genere substantia:^, quod est passio,
vel secundum quid. Hoc disjunc- illud est aliquodens, aut ens insub-
tum convertitur, sicut potentia jecto,autens nonin subjecto. Licet
vel actus cum ente, non alterum enim homo albus, et homo non albus,
per nec suntidem essentialiter
se, non contradicant, tamen circa ho-
propter nugationem, et propter minem album et non album, con-
prsedicationem in abstracto, tum tradicunt ; contradicunt
a simili
de se, tum quia ens in abstracto circa ens in subjecto, et non insub-
prsedicatur de aliquo, de quo non jecto. Si secundo modo, tunc est
ratio- unum, sicut de multitudine. Ad ra- substantia, vel ergo eadem cujus
suum. tiones pro intentione Philosophi est unitas, vel alia non alia, quia ;

est, quod ad eamdem scientiam una substantia non est passio alte-
pertinet considerare de subjecto, rius; nec eadem, quia nuUa est
et de passione disjuncta, sicut de passiosui; sed si sit ens in subjec-
ente, et de uno vel de multo, et de to, ergo cst accidens in aliquo ge-
utraque^
parte seorsum; unde ibi
^
ncre determinato. Concedo tunc Unumanaetermi-
intendit probare quod ad eamdem quod omne unum est determinati nati gene.
. . , ris.
scientiam pertinet considerare de generis scilicet Quantitatis, sicut
enie et uno. Ad hoc probandum non enim ouine aliud a Deo, dicitur
requiritur pro antecedente, quod creatum, ita quod creatio passio,
iinum sit idem essentialiter enti ; dicitur proprietas entis creati, et
nec etiam quod convertibile cum tamen creatio est unius generis, ut
eyite, sed quod ipsum disjunctum relationis, et determinata species
contra oppositumconvertatur cum in illo genere sic unum potestes-
;

.
Greatio
ente et ex hoc sequitur conclusio
, se determmati generis, et tamen pa&sio

Philosophi. convenire toti enti simpliciter, vel creau.

 .

iGi LIB. IV. METAPH.

secundiiin ([uid. Nec ejus ratio per taleni, ita applicata cssentise facit
se variatur propter diversitatem unitatem essentialem, et tamen
subjectorum quibus inest, alioquin unitas semperest passio, et in ge-
aequale et simile non essent in ge- nere Quantitatis. Nota, quomodo
nere, quia insunt rebus cujuslibet Iioc intelligitur, liabes lib. 5. q. 3.
Pra^dicamenti vel generis, unde vel ^. Ad aliquid, quia etiam
c. de
hoc nihil con dudit contra Avicen- unitas secundum gradus variatur.
nam. (Jontraistam responsionem,nul-
12. Ad rationes duas in contraiium lo alio intellecto alterius generis
Ad primam respondeo, quod omnis ab homine et asino, potest formari
passio pra^ter hoc quod est passio, h^c propositio vera Homo est homo, :

est aliquid in se similiterde Rela- et Jfomo non est asinus, affirmativa Hsec

tione potest
;

concedi, quod funda-

..•1,.,,,
propositio
non est vera, nisi ex identitate ter- homo est
. homo, an
,

mmorum
.
T-.
omne Pra^dicamentum, extremorum,
. ,

tur super sive necpriusvers

^^*"^ ""^
sed considerataut est Prsedicamen- negativa, nisi ex diversitate ; ergo
tum secundum se, prius est, quam identitas et diversitas prius intel-
secundum quod est passio; unitas liguntur. Responsio, hic est ordo,
autem secundum sc considerata, primo concipitur homo, concipitur
priorest quocumque alio acciden- asinus secundo conci pitur /lomo est
;

te; licet ergo posterior sit subjecto homo, asinus est asi^ius, et per has
inquantum passio, secundum se afiirmativas primas, vel per alte-
Unitas
an prior tctinen est prior. Vel aliter sic, ram istarum, concipitur negativa:
*^^'^.j^-^^,''^' quod ordo essentialis quantita-
est ffomo non est asinus. Hoc habetur
tis ad substantiam, et in compara- non concipiendo aliqua extrema
tionead substantiam, dicitur quan- aliorum generum, post hoc conci-
titas prior aliis accidentibus, pitur primo, hoino est mius, asinus est
quia immediatius inest substantiae, unus, et post hoc secundo, asinus est
quam aliquod aliud accidens; ordo sibiidem, et homo sibi ; tertio quia
autem aliquorum accipitur secun- unus et unus homo, et asiiius, sunt
dum id quod est in ipsis essentiale multa, consequenter diversa unde ;

sive principale, non secundum falsum est illud, veritas affirmati-

aliquid accidentale ipsis ; acciden- vse est identitas extremorum, et
tale autem comparari ad
est sibi negativse, est diversitas, imo ma-
alia genera accidentium. Ad aliud, gis e converso, ut patet ex dictis.
quod si tantum intelligas substan-
SCHOLIUM IV.
tiam, non intelliges identitatem,
^SoneL^^^ Cliversitatem. Sed si velis intel- Movet quatuordubia.Primumantznww di-
inteLi^nt Ijrrere rolationem, necessario prce- cat aliquid positivum, et respondet affirma-

intelliges aliquid prius relatione, tive, quod teiiet 2. dist. 16. n. 17. Secundum
an convertitur cum ente, et affirmat etiam-
posterius tamen substantia, scili-
non obstantibus multis, qusein discursu quses-
cetfundamentum relalionis, et da- tionis in contrarium adducta sunt, et in fine
bo tibi fundamentum, scilicet uni- resolvit juxta Avicennam, ens non dividi
tatem, quia sicut unitas applicata proprie in unum et multa, unde de multis
supposito facit unitatem supposi- non dicitur ens sed entia.
 ou^STio n. )65

13. Notandum, qiiod hsec quaestio do qnod dicatiir privative, Aristotelcs

ente et imohabet tot difticnltatcs. 10. Mctaph. t. c. 9. cap. 4. probat
Prima, an imiim dicat aliqiiid po- magis sensibilem esse miiltitiidi-
sitivnm? si sic. Secnnda, an con- nem, et Avicenna 3. Metaphysicae,
vertatur cnm ente? si sic. Tertia cap. 3. b. miiUitudo prior est ad
an illud quod convertitur cum ente imaginandum.
sit unum quod est principium nu- De secundo sic, Avicenna 3, Me- 14
Ena
meri, vel sit aliquid simpliciter taph. 2. g. nec va-
et 7. lib. c. 1. a. converti-
tur cuni
transcendens ? ()uarta an aliquam let illud contra, de divisione per iino.

aliam rem dicat ab ente? et hoc unum et multa, non enim est divi-
est commune dubium de omnibus sio proprie per opposita. Avicenna
transcendentibus vero et bono etc. 3. Metaph. c. 6. quod nullo modo

vel si unum principium numeri, in se opponuntur, sed est quasi

dicat aliam rem ab eo cujus est? diceretur, ens, aliud ens, aliud en-
et hoc pertinet ad qucTstionem de tia ; sic potest dividi unum et una,
Prsedicamentis, si dicant diversas Ita quod multa proprie non sunt
essentias. ens, sedentia, et ita quod non sit Ens non
(lividi per
Quantum ad primum, habes su- unum, sed una ipsa multitudo, sed unum et
multa
pra q. 2. ibi non in summa. Et non solum est ens in anima, sed in proprie.

confirmatur per Avicennam 3. Me- re proprie ens est et proprie una,

lum esse taph. su9e 3. c. Si quis dixerit quod
sitivum.
multitudo componitur ex rebus,
quse non sunt unitates, sicut ex
hominibus, dicemus quod hae res
non sunt unitates, sed res substan-
de Scot. tes unitatibus ; sic etiam non sunt
d. 16. §.
multitudo, sed res subjectse multi-
tudini, ergo praeter Immanitatem
unitas quse est per se pars multi-
tudinis, est aliquid positivum. Con-
firmatur, privatio nuilam periec-
tionem ponit; unitas ponit, quod
Avicenna 3. Metaph. c. 5. b. quod
opponantur, et 10. Metaph. t. c. 9.
cap. 4. Aristoteles dicitilla opponi,
ut indivisibile et divisibile, et ut
contraria, ut extenditur contrarie-
tas ad disparationem, nec talem
quse est inter diversas species, sed
quasi inter individua, quse proprie
dicitur discretio; unitas enim non
toUit multitudinem, nisi quia ponit
unitatem 3. Metaph. Avicennse c.O.
Ad tertium articulum proceditur 15.

probatur, quia in quolibet perfec- sic videturenim primo quodunum

:

tius est ipsum quam non ipsum, principium numeri non converta-
visio est
divisio enim ubique notatimperfec- tur cum ente, quia ut probatur
iperfec-
ionis.
tionem tum quia in imperfectioni-
; supra, unitas quae est principium
bus nunquam reducuntur aliqua ad numori est unitas continui. Conflr-
summum tale, sicut nec est sum- matur 3. Physic. t. c 68. Numerus
mum malum, sed omnia ima redu- causatur ex divisione contimii. Item
cuntur ad summum unum tum ; principium numeri non est unitas,
quia privatio non recipit magis et quia ab incipiturnumerare, sic
illo
minus, aliquid autem est magis enim quinque esset principium
unum alio, ut simplex composito. senarii, quia ante senarium nume-
Avicenna 3. Metaphysicse c 2. g. ratur; ergo principium est, quia
 166 LIB. IV. METAPII.

continot in :>e nunuM'iini, sed lioc Goometria, 1. hujus, et 1. Poster.

non ost nisi continnuni, quia tan- t. c. 42. Sup. n. 3.

tuni ox ojus divisione lit numoiMis, Item, argumenta prius facta in 16.

tamon triplox ost numerus, sonsi- quarta ratione pro opinione Avi-
Numerus
triplex, bilis, Matliomaticus, ot foimalis ; cenna^ contra probationes primse
8ensibilis,
Mathema- nUimus ost in non continuis, sod opinionis, sic causatur, non sequi-
ticus,
formalis. non nisi in participantibns aliquid tur, ergo tantum sic numerus est ;

idom, quia (iuodlibot mensuratur cnim, secundum ipsos, corporis

aliqno ojusdom goneris, unitas liic coelestis cum igno, quao nunquam
monsurat. Itom, Aviconna 3. Mc- fuerunt ojusdem continui partes.
taph. 5. b. numorus non cst mnlti- Rcsponsio, omnia continua in- Gontinua
quee nata
tndo, quia non continot in unitatc. quantum ex parte continui, nata sunt fieri
unum.
Contra istnd, sequitur quod sicut sunt fieri ununi; licet non sit ali-
est dare minimum in numeris, ita quando possibile, propter formas
in continuis, quia utrobique in ac- perfectissimas continuorum. Con-
tu, sed non in potentia, consequens tra secundam probationem, si uni-
est contra Aristotelem. Confirma- tas totius est principium numeri,
tur quarto, super Gen. 3. de intel- quia continet partes, quae divisse
lectione senarii, quod intellectus faciunt numerum, et cujuslibet nu-
respuit corpuscula objecta a phan- meri unitas est principium illius
tasia, quia illa sunt divisibilia, uni- est pars ergo unitas totius est
;

tates indivisibiles. Item, quidquid pars numeri causati per ejus divi-
continuitatis est in continuo, to- sionem, sed post ejus divisionem
tum manet in partibus realiter, ot sunt duse unitatcs partium divisa-
non manct unitas illa quae prius; rum, et prseter hoc, ut probatum
ergo illa continuitas non est essen- est unitas totius ; igitur est princi-
tialiter illa unitas. Probatur prima, pium, ergo binarius
et ita pars;
quia aliter divisio videretur esse erit trinarius. Responsio, nontan- Numerus
nullus per
vere generatio. Similiter nihil est tum est unitas principium, quia ab se est pari
numeri.
ibi novum, ut videtur nisi punctus illo incipit numeratio, sed quia ip-

terminans. Item, essent tres species sa est per se pars numeri, et in

unitatis, sicut sunt continuitatis potontia ad formam ejus; nuUus
longitudo, latitudo, profunditas. autem numerus separs nu-
est per
meri, ut habetur ab Avicenna 3.
Item, quomodo albedo hodie, et
Metaph. 5. cap. unde sex sunt se- Idem habe
cras alia in oodem quanto, erunt Arist. 5.
mel sex, non bis tria. Quod dicitur Metaphysi
duo? Item, unitas princii)ium nu- cse l. c. 18
de triplici numero non cogit, quia
meri verius convenit cum puncto
illa divisio potest esse penes nume-
quam continuo, quia immediate numerus est ho-
rata, quia scilicet
per situm est punctus. Itcm acci- rum, vel illorum, non penes aliam
dens non potest abstrahi a per se et aliam rationem numeriin se, si-
subjecto, quia por ipsum dofinitur ; cutidem numerus est sensibilis, et
numerus autem abstraliitur a con- Mathematicus, licet aliter et alitcr

tinuo, quia Arithmetica prior est consideratus. Nota, primum argu-

 QU.ESTIO II 167

mentum contra hanc opinionem primum in quantitate, quse prima

tangit dubium, an unitas sit omni- est respectu aliorum. Istius clis-
no non extensa, sicut nec anima. junctivne forte prima pars est ve-
rior, quia argumenta pro secunda
SCHOLIUM V.
satis solvuntur post nec unitas ;

quod convertitur cum ente, non dis-

principium numeri ponitur prius
Unum
tingui reaUter ab uno, quod est principium unitate transcendente. Si ergo illa
numeri, neque facere cum eo numerum, quia unitas transcendens potest esse
est indifferens ad limitatum et illiTmtatum. y^[ passio posteriorum generum ac-
nifine inciinat, quod unitas quaniitatis est
tantum
.,
idem de numero s;entire
rationis, et
1- 4. o
....
cidentium, quare non unitas, qua3
estprmcipium numeri, non re-
videtur,de quo sic dubius est 1. d. or
, , •
, 1
24. num.2. ^ ^

pugnante sua prioritate inter ac-

17.
Quantum ad tertium articulum,
relicta opinione hic prius impro-
bata, notandum quod ejusdem non
sunt duae unitates, Avicenna3. Me-
taph. c. 3. ergo in quocumque est
unitas, quse est principium nume-
ri, in illo non differt realiter ab
illa unitate convertibili
semper tamen conceptus
cidentia? Confirmatur, nonvidetur
contra primitatem accidentis ines-
se subjecto posteriori, non ut pri-
mo subjecto, sed ut contento sub
primo, dummodo primum subjec-
tum sit aliquid commune ad sub-
jectum simpliciter posterius, et
cum ente ; simpliciter prius.
unitatis Tenendo ergo primam partem ,18.

transcendentis generaliorest, quia disjunctivse sequitur quod in omni

ex se indifFerens est ad limita- creato unitas convertibilis cum
tumetnon limitatum; unitas au- ente, realiter non
abunitate
differt
tem determinati generis necessa- de genere Quantitatis, licet sem-
rio importat aliquid limitatum, si- per, ut dictum est, conceptus unius
cut et quodlibet quod est in genere transcendentis sit generalior; quia
quocumque,sed ubi est unitas prin- vero nihil potest essepars numeri,
cipium numeri? nisi inquantum limitatum, quia de
In quo est Responsio, aut in quolibet crea- ratione partis est possibilitas ad
unitasprin-
cipium nu- to, quia cujuslibet creati est uni- formam totius, et unum inquan-
meri ?
tas limitata, et tunc subjectum timL convertibile cum ente, non Unitas

illius unitatis, est ens creatum, dicit limitationem, ideo ex talinordiW

quod dividitur in decem Genera, inquantum tale, non fit numerus, ^^unitate*^
^'^''"^^*''^'^*
auttantum erit insubstantia, prop- nec multitudo aliquo modo una,
ter illud argumentum supra, ubi sed sola aggregatio, sicut habetur
arguitur contra Avicennam. Et in Henrico de Gandavo, de denario
tunc tantum substantia, ut est Prsedicamentorum. Unitas vero
genus generalissimum erit subjec- Quantitatis, quia per se dicit ali-
tum unitatis talis, et non aliqua quidlimitatum, ideo est persepars
quantitas, nec accidentia poste- numeri, et omnis multitudo, si nu-
riora, ne alia accidentia ponantur merus tantum estinanima, nonha-
priora quantitate unitas enim est
; bet partem realem, sedtantumuni-
simpUciter primum accidens, quia tatem ut intelligitur, et sic est li-
 166 LIB. IV. METAPII.

continet in so nunienim, sctl lioc Geometria, 1. hujus, et 1. Poster.

non est nisi continnuni, quia tan- t. c. 42. Sup. n. 3.

tum ex ejus divisione lit numerus, Item, argumenta prius facta in 16.

tnmen triplex est numerus, sensi- quarta ratione pro opinione Avi-
Numerus
triplex, bilis, Matliematicus, et formalis ; cenna^ contra probationes primae
sensibilis,
Mathema- uUimus est in non continuis, sed opinionis, sic causatur, non sequi-
ticus,
formalis. non nisi in pnrticipantibus aliquid tur,ergo tantum sic ; numerus est
idem, (luia (juodlibet mensuratur enim, secundum ipsos, corporis
aliqno ejusdem generis, unitas liic coelestis cum igne, quse nunquam
mensurat. Item, Avicenna :i. Me- fuerunt ejusdem continui partes.
tapli. 5. b. numerus non cst multi- Responsio, omnia continua in- Gontinuj
quse natj
tndo, quia non continet in unitate. quantum ex parte continui, nata sunt fieri
unum.
Contra istnd, sequitur quod sicut sunt fieri ununi; licet non sit ali-
est dare miniinum numeris, ita
in quando possibile, propter formas
in continuis, quia utrobique in ac- perfectissimas continuorum. Con-
tu, sed non in potentia, consequens tra secundam probationem, si uni-
est contra Aristotelem. Confirma- tas totius est principium numeri,
tur quarto, super Gen. 3. de intel- quia continet partes, quae divisae
lectione senarii, quod intellectus faciunt numerum, et cujuslibet nu-
respuit corpuscula objecta a plian- meri unitas est principium illius
tasia, quia illa sunt divisibilia, uni- est pars ergo unitas totius est
;

tates indivisibiles. Item, quidquid pars numeri causati per ejus divi-
continuitatis est in continuo, to- sionem, sed post ejus divisionem
tum manet in partibus realiter, et sunt duae unitates partium divisa-
non manet unitas illa quae prius; rum, et prseter hoc, ut probatum
ergo illa continuitas non est essen- est unitas totius ; igitur est princi-
tialiter illa unitas. Probatur prima, pium, ergo binarius
et ita pars;
quia aliter divisio videretur esse erit trinarius. Responsio, nontan- Numerus
nullus per
vere generatio. Similiter nihil est tum est unitas principium, quia ab se est pai
nuraeri.
ibi novum, ut videtur nisi punctus illo incipit numeratio, sed quia ip-

terminans. Item, essent tres species sa est per se pars numeri, et in

unitatis, sicut sunt continuitatis potentia ad formam ejus; nullus

longitudo, latitudo, profunditas. autem numerus separs nu-

est per
meri, ut habetur ab Avicenna 3.
Item, quomodo albedo hodie, et
Metaph. 5. cap. unde sex sunt se- Idem habf
cras alia in eodem quanto, erunt Arist. 5
mel sex, non bis tria. Quod dicitur Metapliysi
duo? Item, unitas princii^ium nu- C£e l. c. 1!
de triplici numero non cogit, quia
meri verius convenit cum puncto
illa divisio potest esse penes nume-
quam continuo, quia immediate numerus est ho-
rata, quia scilicet
per situm est punctus. Itcm acci- rum, vel illorum, non penes aliam
dens non potest abstrahi a per se et aliam rationem numeriin se, si-
peripsum definitur
subjecto, quia ; cutidem numcrus est sensibilis, et
numerus autem abstrahitur a con- Mathematicus, licet aliter et aliter

tinuo, quia Arithmetica prior est consideratus. Nota, primum argu-

 QU^STIO II 1G7

mentum contra hanc opinionem primum in quantitate, quae prima

tangit dubium, an unitas sit omni- est respectu aliorum. Istius dis-
no non extensa, sicut nec anima. junctivoe forte prima pars est ve-
rior, quia argumenta pro secunda
SGHOLIUM V.
satis solvuntur post nec unitas;

Unumquodconvertitnrcumente^nondis-
pnncipium numeri ponitur prius
tingui reauter ab uno, quod est principium unitate transcendente. Si ergo illa
numeri, neque facerecum eo numerum, quia unitas transcendens potest esse
est indifferens ad limitatum et iUimitatum. ^i passio posteriorum generum ac-
hifine inciinat, quod unitas quaniitatis est
tantum rationis,
., ^
et idem de numero sentire
1- *i o
....
cidentium, quare non unitas, qure
est principium numeri, non re-
est 1. d. or
• ,
videtur.de,
quo sic dubius 1
24. num.2. ^ ^ '

pugnante sua prioritate inter ac-

i7^
Quantum ad tertium articulum,
relicta opinione hic prius impro-
bata, notandum quod ejusdem non
sunt duse unitates, Avicenna3. Me-
taph. ergo in quocumque est
c. 3.
unitas, quse est principium nume-
ri, in illo non difFert realiter ab
illa unitate convertibili cumx ente;
semper tamen conceptus
cidentia? Confirmatur, nonvidetur
contra primitatem accidentis ines-
se subjecto posteriori, non ut pri-
mo subjecto, sed ut contento sub
primo, dummodo primum subjec-
tum sit aliquid commune ad sub-
jectum simpliciter posterius, et
simpliciter prius.
unitatis Tenendo ergo primam partem is.

transcendentis generaliorest, quia disjunctivse sequitur quod in omni

ex se indifferens est ad limita- creato unitas convertibiiis cum
tum et non limitatum; unitas au- ente, realiter non abunitate
differt
tem determinati generis nece^sa- de genere Quantitatis, licet sem-
rio importat aliquid limitatum, si- per, ut dictumest, conceptusunius
cut et quodlibet quod est in genere transcendentis sit generalior; quia
quoGumque,sed ubi est unitas prin- vero nihil potest essepars numeri,
cipium numeri? nisi inquantum limitatum, quia de
inquoest Rcsponsio, aut iu quolibet crea- ratione partis est possibilitas ad
cipium^nu- to, quia cujuslibet creati est uni- formam totius, et unum inquan-
men? |.^g
Umitata, et tunc subjectum tum convertibile cum ente, non unitas

illius unitatis, est ens creatum, dicit limitationem, ideo ex tali nordiffert
quod dividitur in decem Genera, inquantum tale, non flt numerus, ^'^unitate''
'^''''"^'*''^"*
auttantum erit insubstantia, prop- nec multitudo aliquo modo una,
ter illud argumentum supra, ubi sed sola aggregatio, sicut habetur
arguitur contra Avicennam. Et in Henrico de Gandavo, de denario
tunc tantum substantia ut est , Praedicamentorum. Unitas vero
genus generalissimum erit subjec- Quantitatis, quia per se dicit ali-
tum unitatis talis, et non aliqua quidlimitatum, ideo est persepars
quantitas, nec accidentia poste- numeri, et omnis multitudo, si nu-
riora, ne alia accidentia ponantur merus tantum estinanima, nonha-
priora quantitate ; unitas enim est bet partem realem, sedtantumuni-
simpliciter primum accidens, quia tatem ut intelligitur, et sic est li-
 16S LIB. IV, METAPH.
Omnis initatn. Uncie in re uiilla est iini-
multitudo SGHOLIUM VI.
riniionuu tas Hisi transceiidens ; omnis ei'go
est nume-
rus. niuUitiulocreatorum realiter est Sententia Avicennse, unum esse accidens,
et consequenter ab ente re distinctum, sua-
numerus, lioet nou iuquantum ex
detur, ct argumenta Averroisin contrarium
uuis unitate oouvertibili cum en-
solvuntur.
te, sed in quantum ex unis de ge-
nere Quantitatis, qu?p duse unitates Quantum autem ad quartum ar- i9.

non sunt duae realiter in creaturis, ticulum, sive de uno transcendente,

ut dictum est. Sed hrec positio sive de uno principio numeri, per

Deus et liabct ncgare Deum et creaturam

Avicennam fuit numeri denomina-
creatura an
tio, quod omnis numerus sit acci-
•
i

faciunt nu- esse duo dualitate, qua^ numerus

i i j.

merum dens. Item, sicut arguit Metaph.

^,^l multa aliqua una multi- 3. Defmitur
?
^^|.^

quod unmn nec genus, nec ^" ^*

tudine, quia omnis multitudo una c. 3.

numerus est. Sed tantum concedet differentia est, sed prsesupponit

ipsa duo esse aggregatione, non naturaliter ens in actu specifico,
quia non conveniunt in aliquo uno et est in illo non sicut pars, et

ut in ente, sed quia aliqua unitas impossibile est esse sine illo, hic sup. num.

Dei est illimitata, quod est contra videtur definitio accidentis. Item7. **

Qnomodo ratiouem partis numeri. Sed quo- Metaph. cap. 1. multitudo, inquan-
numerus
persona-
,

modo est tuuc numorus persona- tum hujusmodi, non est una. Con- 4. Met. t.

rum est in ^'

r»
ti^a, duo sunt argumenta Aristote-
• •
, i • • .^ i ^'
Respondeo, quod
i

Deo? i'ini in divinis i'

est limitatio distinctionis, et re- lis cuin confirmatione per Com-

motio imperfectionis. Per primum mentatorem. Item, illud hic supra
est hic et non aliud, per secundum de identitate. Item, omnis perfec-
est sic perfectum, et non omnino. tio simpliciter, quse est entis in-
Primum est unitatis ut est pars quantum ens, perfectiori modo est
numeri, non secundum, sic patet in perfectiori ente. Probatio, quia
quomodo solvuntur duo pr?emissa. perfectissime in primo ente hic
Item, hsec positio si non vult po- sunt simpliciter perfectionis, sub-
nere unitatem crcatorum, realitcr stantia est perfectius ens simpli-
esse accidens, habet ponere eam citer; ergo perfectiori modo una
naturaliter saltem posteriorum quam accidens; sed hoc non es-
quocumque ente cujus est, et ita sct, si accidcns esset idem unitati
non differrc genera secundum essentialiter, non substantia^,
et
essentias, cujus contrarium tene- quia tunc primuin ens non ha-
turin quintoq. 4. Respondeo, nulla bcret perfectissimc omnia, quia
unitas realis est in genere Quan- non si])i idem essentialiter. Sed
titatis, nec etiam ut pi'incipium, ha3c ratio est contra responsio-
sed tantummodo fortc unitas ut nem quse daretur ad rationem
iutelligitur, et est i^ars numeri, Commentatoris, quod statur in
quse est quantitas rationis non sccundo, non in primo. Item,
realis. omnis perfectio quse est in effec-
tu, si est illimitata, ita quod entis
inquantum ens, formaiiter est in
 QU^STIO II. 169

causa, et perfectius qiiam in efFec- ferentiam, scilicet siiper imitates

tii ; hic simt talia, et substantia sepnrabiles. Exemplum, majoris
causa accidentis, etc. Uem, ncci- potentise est posse facere res per
dens sicut secundum esse prsesup- se entes compossibiles, et aliquas
ponit subjectum ens, ita secundum nnllo modo compossibiles, quan-
unitatem prsesupponit subjectum tnm posse facereunum membrum,
unum. Item, si rcr^r??? ponatur ob- aliter non est contradictio ens fieri
jectum intellectus, et bomim vo- sine unitate, etc. sicut nec intelli-
luntatis, sequitur quod ens erit git Avicenna 5. Metaph. Quiddiias
tantum intellii^ibile per accidens esi tantum quiddifas. Ad secundum
et diligibile; hoc videtur incon- non est eadem generatio nisi sub- Substantia
veniens, quia ens primo imprimi- -stautise per se, alia non generan- tantum ge-
neratur
per
tur in anima, sccundum Avicen- tur nisi per accidens, qnia conse- se.

nam 1. Metaph. cap. 5. et esse quuntur ad substantiam genera-

maxime diligimus. Ilaec ratio vi- tam, sicut de aliis proprietatibus.
detur contra concedentes primam Ad secundum argumentum, cujus-
propositionem suppositam susti- libet substantia est una per se non
nendo opinionem Avicennse. primo modo, sed secundo, etiam
20. Ad argumenta in contrarium. secundum Aristotelem, quia ista
Quomodo
ens et u- Ad Philosoplium, quod significant sunt passiones entis, inquantum
lum signi-
icant eam-
eamdem naturam, sicut passio est ens. Ad argumentum Commenta-
Jem natu- eadem natura subjecto, vel signi- toris, standum est in secundo, non
ram ?
ficans ens per se, et unum ex con- in primo.
sequenti, sicut nomen impositum Si objiciturcontra hoc, quia 10. 21.

passioni importat subjectum. Ad hujus, t. c. 6. et 7. ens et nnum cequa-

primam rationem, non separantur liter consequuntur omnia, etc. Respon-

sicut passio et subjectum. Contra, sio ^Equalitas proportionis est

;
^qualitas
proportio-
contradictio videtur quod separen- intcr ens et unum, quia sicut ali- nis inter
ens et u-
tur, quod non esset, si essent dua3 quid consequitur ens, sic propor- num.
res, cum sint absoluta^ Item, ea- tionabiliter nnmn consequitur ip-
dem generatio videtur lapidis, en- sum; non est aequalitas in
sed
tis ct unius, etc. alioquin quan- consequendo li^ec et illa, ita quod
documque generatur subsfantia, sitsequalitas inconsecutis, require
erunt simul duse vel decem gene- expositionem ibi in 10. Contra, si
rationes, sed una non terminatur unum ex sua ratione sit accidens
per se, nisi ad unam essentiam. enti; ergo cuilibet enti erit acci-
Ad primam, forte majoris poten- dcns. Respondeo, ubicumque erit Ex ipso
Scoto.
tise est posse facere res absolntas accidens, sed non cuilibet per acci-
omnino inseparal)iles sine contra- dens est idem, scd substantiis et
dictione quam non posse; quia pri- aliis a se, sic per accidens erit,
lajoris po-
.entiie t"a-
mum est supra duas differentias, quod non idem essentialiter, sibi
ere abso-
iuta inse- alias Suilicet unitates separabiles, autem est idem essentialiter. Ad
pi^rabilia,
cjuam non
alias inseparabiles, aliter non pos- aliud de perfectione simpliciter,
tacere.
sot, nisi tantum supcr unam dif- respondeo, perfectiones simplici-
 170 LIB. IV. METAPII.

ter, qu:v ubicum-

pra^siipponuiit sitionem additam Aliud non est Qualeao

quo naturam entis per se comple- nisi contra tenentes hypothesim unitasi

tam in se, non mai^is identice de objecto. Aliter illud argumin-

insunt enti per se, quam enti in tum est contra alios, quia quan-
alio, nisi illud ens per se sit in- tumcumque sit identitas realis |
*
flnitum, tunc enim quidquid ei unitatis per entitatem nihil valet
inest maiiris identice inest, quam ad salvandum ens per se intelligi,
cuilibet primi est, quia
alii. Ilatio si verum objectum, quia tanta
sit

tales perfectiones ex ratione sui differentia est quantum ad intel-

semper sunt accidentia, sic quod lectum, ac si esset differentia rea-
ex se non habent plus identiticari lis, quia isti sunt ita diversi con-

substantiis, ([uam ut accidentia. ceptus de vero et de ente, quasi

Sed si sint alicui non accidentia, essent dua^ res in eodem. Pro illa
vel plus identificentur quam acci- opinione Avicennse sunt illa quse
dentia,hoc est propter illimita- ponuntur in 5. q. de numero Prse-
tionem substantiae, in qua sunt. dicamentorum. Contra secundam
Quamvis autem substantia creata opinionem quaere ibi. Similitcr
ponatur alia unitive continere, alia argumenta, ad quse nunc est
puta omnia sine quibus sua es- responsum, sunt aliquo modo con-
An perfec- sentia uou intelHgitur perfecta, tra partem oppositam de conti-
sitin^^lr.^ tamen ex ratione sua
illa quse nentia unitiva, quia saltem enti-
*^^
sunt extra essentiam, non conti- tas, prior est naturaliter illis per-
nebit unitive, cujusmodi sunt ista, fectionibus unitive contentis; ar-
ita quod distinctio unitive conten- guebatur ergo de illa inquantum
torum praecedentium intellectum, prior est.
similiter et consequentium nuUa
SGHOLiUM vn.
videtur.
22. Ad aliud de causa, forte verum Gontra allatam sententiam tria facit argu-
est de causa efFectiva non origi- menta et solvit, notanclo illa falso ab Aver-
roe tribui Avicenn?e,qui tantum Yoinit unum
nante, vel saltem non de subjecto,
esse acciden^ id est, extra essentiam entis,
et tunc ista accidentia efFective et sustinendo unum non distingui realiter
causantur a producente substan- abente, neque solum ratione, quod idem est,

tiam. Aliter quod major est vera ac distingai ex natura rei vel formaliter;
de perfectione simpliciter illimi- solvit quinque argumenta hoc eodem dub. 4.

allata,quatenus contrariantur huic sententiee.

tata, quae scilicet ex ratione sui
Vide Anton. Andr. hic q. 3. et Ant. Trom-
non exit genus per se entis, nec betam q. 3. qui clariusnonnihil ista tractant.
cadit in accidens, aliter non est
vera, nisi de causa simpliciter in- Contra opinionem Avicennse ar-
23.
finita. Ad aliud de subjecto, unitas guitur, quia impossibile est aliqua
non est accidens consequens esse, mutuo sibi accidere; ergo veritas
sed tantum essentiam, sicut forte non esset una, nec unitas vera, et
ipsum esse est accidens, tale acci- hoc est quserere quis sit ordo per
dens tantum quidditatem subjecti se istorum accidentium, quod pri-
prsesupponit, non aliquam dispo- mum, quod secundum, et ita se-
 ;

QU^STIO II. 171

ciindum non erit subjectiim primi de objecto intellectus simpliciter

Item, processus in infinitum, quia commune est utrique parti; simi-
istse res iu aliquo conveniunt, et liter illud de ordine istorum. Si-
non sunt omnino idem; ergo in ali- militer alia possunt aliquo modo
quo differunt, quaero ergo quo? il- adduci, eo modo quo ponitur ibidif-
lud adhuc erit alia res ab utroque, ferentia.Nota etiam, quod opinio-
et conveniet cum illis, et diilerret, nem istam de diversitate reali non
et erit dare quo etiam, sic infinitae oportet imponcre Avicennae, licet
res.Item, pluralitas nunquampo- Averroes videatur sibi imponere
nenda est sine necessitate 1. Phy- qufecumque enim dicit Avicenna 3.
sic. t. c 59. hic nulla necessitas. Metaph. suae, vel 7. de hac materia Salvat
Avicen-
Probatio, ista ex ratione sui non exponi possunt, quod accidens est nam.

sunt accidentia, quia cum secun- quidquid est extra per se intellec-
dum eamdem rationem formaliter tum quidditatis, sicut ipsemet lo-
sint in Deo, essent ibi accidentia; quitur in suo 5. qniddilas est tantum
ergo quod sint accidentia, non erit quidditas, nec universalis^ nec particula
nisi quia substantia non potest ea ris, etc. lioc est, nuUum istorum
unitive continere. Sed si alia po- actu includitur in intellectu quid-
test unitive continere, multo ma- ditatis, sed quasi prius naturaliter
gis ista, qucC omnem
entitatem prsesupponit quidditatem, sed for-
inseparabiliter sequuntur; ergo, te hoc non necessario ponit quod
etc. Item, quomodo posset Deus sint accidentia, sed unitive con-
separare ab hoc suam entitatem, tenta.
et dare sibi aliam, tunc videretur Sustineri ergo potest opinio illa

quod maneret idem et aliud. de identitate reali sic, quod sicut

Ad primum istorum, sicut opor- essentia divina infinitas perfectio-
tet secundum aliam partem dare nes continet, et omnes continet
ordinem istorum secundum natu- unitive, sic quod non sunt aliae
ram, ita quod unum immediatius res, sic essentiacreata potest ali-
inest essentise quam aliud, ita quas perfectiones unitive contine-
dabitur hic ordo, et tunc ens per re ; tamen quselibet inDeo est Resolutio
de distinc--
sedenominabitur a quolibet; pri infinita, et ideo proprie non potest tione unius
et «ntis.
mum etiam forte a posteriori, sed dici pars unius totalis perfectio-
posterius a priori,non nisi per nis nec ab aliquo potest sumi
;

accidens. Ad secundum patet res- ratio generis et differentise quae

ponsio supra, ubi responsum est semper per se importent partem
ad illud argumentum de conceptu perfectionis speciei passibilem et
entis, per quid distinguatur. Ad actualem, perfectionem
et ideo
tertium videtur necessitas quod limitatam in creatura quselibet
; Ens et
un uni
quidquid est posterius quidditate perfectio contenta limitata est, distingui
non reali-
perfecta in specie sua, accidens et limitatior essentia contincnte ter nec ab
intellectu.
receptivum acciden-
sit si illud est secundum totalitatem constituta,
tium, per hoc excluditur Deus. ideo quselibet potest dici pars per-
Nota ergo quod argumentum fectionis, non tamen realiter diffe-
 l
172 Lm. IV. METAPIl.

rens qnod sit alia natiira, sed non omnis nnitas, nisi illa sola
alia perfectio realis, alienitate, qnae est accidentis. Contra, qno-
inqnani, non cansata ab intel- modo snbstantia est pars acciden-
lectn ; nec tamen tanta qnantam tis, cnm totum non possit in ali-
*
intelligimns, cnm dicnntnr diver- qno esse, nisi pars sit in aliquo, et
Stne res, sed ditferentia reali mi- ita nisi sit accidens? Respondeo,
nori, vocetnr ditleiTntia rcalis
si numerus ratione discretioniS; quse
omnis non cansata ab intellectn. forma est eius, est accldens, nni- Unitates
an partes
Exemplnm luijns, qnale in conti- , ,

tates vero
,

non snnt per se partes per se

„ ,
. , numeri ?
nno, in qno snnt mnlta> partes, ejus, quia ipse est forma simplex,
Muititudo ista mnltitndo est realis, sic qnod sicnt alind accidens; sed unitates
m coalinuo
non est non cansata a ratione, non tamen snnt qnasi partes subjecti ejus,
rt?A 1 1 s
simpiiciter. tanta, qnantam hic intelligimns, quia subjectum ejns est aliquid
diversse res, sed minor realis, qnia continens partes, in qnibus est
mnltitndo non simpliciter diverso- nnmerns per se, non autem in ali-
rnm, sed aliqnaliter diversornm, qna nna, et hoc distingnit nume-
in nno tamen toto contentornm. rnm ab aliis accidentibns. Contra,
Sic intellige hanc difFerentiam hic, si subjectnm ejns habet partes;

nisi qnod hic per identitatem qnse- ergo est qnantum, qna quantitate?
libet perfectio contenta est ipsa non illa ergo continuitate, hoc
;

continens, licet hic ut prsecise, non negas. Ad quartnm patet, quo-

est illa nt tota. Tn continno
nnlla pars simpliciter per identi-
tatem, est ipsnm totnm; de ista
continentia nnitiva et differentia
contentornm qnsere, etc.
25.
Ad argnmenta ergo in contra-
antem modo conclndit accidentalitatem,
hoc est extra essentiam per se. Ad
quintnm, multitudo non est una
per se primo modo, sic intellige
inqnantum, sed per se secnndo
modo, est autem ens primo modo ;

rium. Ad primnm, non est nnga- ergo non idem per se intellectus
tio, quia diversis perfectionibus entis et imiits. Ad argumenta-
nomina imponuntnr, quare nnlla contra opinionem, in qusestione
in parte intellectn alterins claudi- de distinctione Prsedicamentornm,
tur. Ad secundnm, denominatio qnaere ibi responsionem.
proprie est, qnia prsesupponitnr Contra istam viam secundam, 26.

natura in se perfecta, non tamen videtnr sequi ex ipsa, qnod nihil

denominatio ab alia natura, quia
hic unitive continetnr. Ad tertinm,
dicere omnem nnmerum
tiarnm esse snbstantiam, videtnr
inconveniens, qnia illa forma nn-
meri, qna numerus est ens et
unns, non est aliqna substantia;
potest enim substantiis adesse
et abesse ipsis manentibns, ergo
omnis nnmerns est accidens, sed
potest perfici ex diversis essentiis.
Probatio, qua ratione essentia
snbstan- creata potest nnitive continere
aliqnam perfectionem, eadem ra-
tione et omnem, sine qua non po-
test essentia esse perfecta, et ita
nulla difFerentia substantiarum;
qua ratione etiam unum accidens
continet, ut unitatem nnmeralem,
eadem ratione etalia,etita qua^^libet
 ;

QUi^STlO II. 173

erit simplex non liabcns in se mul- continentia unitiva; quando etiam

tas essentias. Rcspondeo, compo- aliquod prius potest esse sine ali-
sitio concliiditur per viam separa- quo posteriori in existentia actua-
tionis. Probatio, si A transmuta- li, tunc non est continentia talis,
tur manente B,h8ec differunt essen- exemplilicat de forma elementari
tialiter. Hoc medium est de loco respectu forma3 mixti.
de materia respectu formarum, de Contra lianc additionem : Si alia
substantia respectu quantitatis. essentia potest continere
in se
Ultra, quando forte est intrans- plures perfectiones diversas for-
mutabile, adhuc non concluditur males, et quamlibet consequitur
identitas essentialis, sicut si cir- propria virtus activa et propria
1, Physic. culus semper esset in aere, sed actio, primum tunc non valet, nec
t. c. 26.

et 27.
tunc considerandum si aliquid secundum, quia semper perfectio
ejusdem rationis sit alibi, et ibi superioris potest inveniri sine hoc
sit accidens ergo liic, quia quod
; inferiori; ergo nunquam unitive
uni est accidens, illud manens continebatur. Antecedens patet,
ejusdem rationis, nulli est sub- quia in alio inferiori invenitur.
stantia. Exemplum de perspicui- Ad argumentum composi-illud de Quomodo
concluditur
tate in coelo et electro. Ultra, tione, diceretur lorte ab aliquo, compositio
1 T substaatise.
quando forte alibi nusquam inve- quod nunquam potest concludi
, , 1

nitur, ascendendum ad ejus genus, compositio substantise, nisi ex

et alicujus alterius; et conside- materia una et forma una, et
randum est de illo quod per se materia concluditur ex transmu-
7. Metaph, respicit illud genus, si est essen- tatione; sed de accidentibus est
t. G. 39.
tialisconjunctio quod non osten- aliud,quia manente uno non va-
ditur de alia specie comparata ad riato, aliud quandoque variatur,
Insepara- aliam speciem, verbi gratia, So- et quandoque e converso. Nota Numerus
bilitas non
arguit crates junior dicit, si forma cir- pro tertio argumento, ad quod ^'denr'"
dentitatem
essentia- culi nunquam esset extra mate- respondetur supra, quod nume- ^'"^p^^^-

lem.
riam auream, adhuc aurum non
esset de essentia circuli
prima via valet, nec secunda, hic
rus est accidens simplex non ha-
; ergo nec bens materiam nec formam, si-
cut nec albedo ergo est essentia-
;

Vide Scot. ergo est utendum tertia. Similiter liter discretio si illa est in rebus
2. d. 2.
q. 2.
se habet figura in genere, ad ma- tunc substantia hsec una, et sub-
contra
§.
istud. n. 3.
teriam sensibilem in genere, et stantia illa una, sunt subjectum
circulus ad hanc materiam auri, proximum nec est
discretionis ;

et quselibet alia flgura ad suam unitas pars discretionis, nec pars

materiam sed de essentia trian-
; subjecti, quia subjectum discretio-
guli non est lignum, ergo a simili, nis non prseintelligitur quantum,
nec de essentia circuli aurum, de- cum discretio sit prima quantitas,
mus quod sit proportionabilitas. quse sibi inest, sed prseintelligitur
A quibusdam additur quando ista hsec substantia una, et illa substan-
habent proprias virtutes activas tia una.
et proprias actiones, tunc non est Contra, ergo quomodo salvatur 27.
 174 LFB. IV. METAPH.
quod unitas est pars iiumeri? Res- tnm infinitus in perfectione omni,
pondeo, numerus sumitur tunc, creat omne causatum; si essentia
non pro discretionc tantum, qua^ aninicnoinquantum illimitate con-
est essentialiter numerus, liabens tinens omnes potentias, sit imme-
partem et partem, sed pro compo- diatum principium operandi si ;

sito ex illa discretione, et proximo albedo est objectum visus, sensus

susceptivo in subjecto, id est, uni- communis et intellectus, videtur
tatibus, et illud totum composi- quod sic de omnibus istis, quia
uo
imta™par's
t'Hn ^^t caro quauta
sicut et , tale continens est causa alterius
numeri? gicut Iiujus totius assignatur pars, ordinis, quam perfectio contenta
hoec caro, ita et nihiieri uni- esset causa, quia Deus c^quivoca,
tas, nam unitas formaliter non et perfectio contenta univoca.
habet rationem partis, sed per [Item, si limitatum inquantum li-
partem discretionis fundatam in mitatum multo magis illi-
potest,
ipsa tit pars, sicut patet de carne. mitatum. Item, si voluntas nullam
De continentia unitiva scien-
illa volitionem causat, nisi inquantum
dum, quod nihil unitive continens, habet in se perfectionem illius, et
mutabile est secundum illud quod inquantum habet illam, non habet
continet, quia enim hvec essentia perfectionem oppositam ergo sub ;

ideo continet istam ; ergo si non nulla ratione una, potest elicere
continet, flt non hsec. Item, licet oppositas volitiones, et ita non in-
unitive continens
non possit mu- quantum libera.
tari idem numero secundum ali- LOontra, actiones distinguuntnr 28,
quod contentum, tamen aliud |)o- per principia elicitiva. 'Item, tunc
test fieri continens aliqua illorum essentia esset immediatum princi-
contentorum, et non alia, sicut pium generationis in Deo. Item,
sensitiva, respectu intellectiv^; et potentia^ non distinguerentur per
si illud aliud possit esse ejusdem
actus. Jtem, nec per objecta. Item,
speciei cum
tunc argueretur
isto, nihil est per se alicujus causa, vel
ex diversitate illius ad istud, sicut objectum inquantum A, si amoto
si aliquid idem numero mutaretur. A, eodem modo habet rationem
Respondeo, quse sustinet posse pro- causae et objecti sed amoto per
;

bari compositionem per mutabili- intellectum alio contento in isto,

tatem in uno, alio non mutato, dummodo contineat perfectionem
non videtur sufflciens, si de magis istam, eodem modo causabit, vel
et minus in eadem forma ponatur erit objectum; ergo, etc. Respon-
identitas realis. deo,omne continens aliquam per-
De unitive continente si compa- fectionem unitive alio modo habet
returad multa ad qua3 unita fieri eam in se, quam illa haberetur ubi
semper comparantur; et qua)stio, esset sola, et praeter hoc cum illa
an ipsa inquantum sic illimitata, aliam perfectionem continet, utra-
sic comparetur, vel in quantum que differentia potest poni ejusdem
limitate continens hanc perfectio- illimitationis, si intelligatur de
nem, vcrbi gratia, si Deus inquan- prima. Respondeo ad qu^estionem,
 QU^STI,0 11. 175

quod sic probant prima dno argii- altercationis inter opinantes antiqiios et

menta, si de secimda non probant modernos, in qua Doctor etiam problema-

argnmenta contra. tice ince dit, sustinendo probabiliter viam
sponsio
Ad argiimentiim pro prima par- Avicennie,et oppositam, qua^videtur Aver-
onem. Iq (]e voluntatc, respondeo qnod rois licet diminute, qu.Tre eum in lioc 4.

qiiando contentiim respicit conten- Gomment. 8. et 10. hujus comment.8. Ad-

tum, numquid continens respicit ducit ergo priino rationes pro Avicenna
aliud continens? non oportet in et adjungit evacuationes, et aildit replicas,

causalitate, quia tunc Deus crea- et sustinendo ejusopinionemsolvit princi-

ret Deum, forte in objecto et po- palia postoppositum. Deinde arguitcontra
tentia aliter est, patet in Deo. Alio ipsum, et ustinendooppositum opinionis
modo inferius continet unitive per- ejus solvit principaliaanteoppositum.Gon-
fectiones superiorum in I^rsedica- sequenter respondet ad illa argumentg
mento ; aliter disparatorum supe- facta contraAvicennam, et additduasratio-
rius, id est, nobilius continet in se nes fortiores . Demum respondet ad qufe-
perfectionem minus nobilem. Con- situm quodammodo moderando, sed decli-
tinentia unitiva in uno extremo nando ad opinionem Avicennte, et iterum
non requirit continentiam primam resumit argumenta post oppositum, et sol-

in alio, sed communitatem, ali- vit et declarat pulchre, et illa ultima argu-
quando bene habet secundam con- menta contra Avicennam facta solvit, in

tinentiam ponendo ista esse idem quo toto processu subtiHssime utramque
re unde cognosceretur ordo eo-
; viam sustinet, sed magis Avicennse. UUe-
rum, ordo contentorum unitive co- r'us resolutionem quasst. reducit adquatuor
rdo con- gnoscitur ex operationibus. Item, dubia principaha, in quibusse dilatat.
unde ponendo eas esse res diversas, Littera tota usqueibi: Quantum ad pr i-
)gnosci-
tur. quo amoto amovetur aliud. Simi- muDi, etc. est satis bene ordinata, et cor-

liter quod adveniret cui prsesup- recta, et totahter legenda.

posito, universaliter qusecumque Opiniones plurium hic currunt, ut

competerent unitivecontentisprop- Stoicorum,Pythagorae,et PlatonisetAlberti,

ter se rationes ipsorum, si es- et Thomcc 1. p. q.ll.quas quaere ut scis.
sent res diversse, competunt eis Adverte ad illam remissionem ibi :

unitis, non enim rationes eorum Quantum ad prwmm, sit ut habes supra
pereunt. Sed propter perfectionem etc. potest referri ad ea quse prsemisit in

continentis fiunt sibi idem, sicut hac qua^stione pro Avicenna arguendo,
si in manu multa corpora ponan- et ahqui libri non habent q. 2. et bene ;

tur, et ex perfecta compressione velsi addatur, dic quod totumsequens est

manus fiant omnia unum corpus, tanquam additio q. principali, et quod ibi

nullius ratio per se perit. Sed additur, nota in summa, intelhge sic : hoc
exemplum non est omnino simile. est non summarie ex pluribus ibi dictis in

arguendo,etc. vel forte remittit sead sum-

ANNOTATIONFS
ixiM^Kjiiyii^nM^jo.
quam numero
j^.^i^^ Henrici, ad saipe

29. Sequitur q. 2. de identitate entis et u- recurrit in hac Metaphysica et ahbi : qua?-

nius, t. c. 3. quse etiam notabihs et diffi- re si volueris.
cihs, et valde subtihs, ut patet, et magnae Infra ibi : Qmd dicatur privative^ etc.
 ;

176 LIB. IV. METAPH.

usque illuc : dc secundo, etc. posset assi- tini^Tt dubitare Probatio

de eo.
gnari E.rlra, sed posito quoil sit de litte- primi, alia opposita possunt inesse
ra, faciliter solvitur ex dictis, primo dic- eidem; ergo contradictio, cum in-
tum Aristotelis, etloquiturconconiitantcM", cludatur in aliis, quod contraria
vel nonformaliter. Vel aliterquod accipit possunt, ^. Topic. cap. 10. cuicum-
multitudinem et indivisihile pro suhstra- que inest genus, et species aliqua
to, ut patet in expositione Commentatoris sive in proedicatione essentiali,
ihidem. Verum cnim est quod unitas im- sive denominativa, sed scutum,
portat privationem, vel negationem, sed cujus medietas est alba, et alia
non prrocise, nec etiam positivum, quod medietas nigra est coloratum; er-
est formaliter ens. Similiter dicatur ad go denominatur ab aliqua specie
dictum Avicenna), et qurrrantur du])la lit- coloris, qua ratione ab albedine,
teralia, 10. in a. uhi hoc optime ha- eadem et nigredine; ergo simul
betur. est album et nigrum, et ita contra-
Quod consequenter hahet inferius ihi ria de relative oppositis sic hoe :

una ipsa rnultiludo, eic. potestsolvi totum est duplum ad hoc, ergo duplum ;

sustinendo partem primam, quod loquitur oppositum consequentis non stat

Aristoteles et etiam Avicenna de uno cum antecedente, ergo a simili;
ut est passio distincta, et non unica. Uhi hoc est dimidium, ergo est dimi-
scire dehes quod per totum ad utramque dium; ergo idem est dimidium et
partem ingeniose prohahilia adducit etiam duplum. Item, aliqua consequentia
solvendo ha3c duhia. est bona in qiia oppositum conse-
quentis non infert oppositum an-
Firmissimum aiitem principium tecedentis; ergo etc. Probatio
omnium est circa
quod impossi-
c 8.
bile est mentiri. f. antecedentis, tum in uniformi de
Idem enim simul esse, et non contingenti, tum inaliis instantiis,
inesse eidem, et secundum idem lapis videt; ergo aliquid habens
impossibile, et qusecumque alia
determinaremus utiqiie sicut de- oculos videt, tamen ex opposito
terminata ad Logicas difficulta- consequentis non valet. Ad propo-
tes, hoc autem omnium firmis- situm, si oppositum consequentis
simum est principiorum. t. c. 9.
noninfert oppositum antecedentis,
potest stare in veritate cum ante-
QUJESTIO III. cedente, et cum quo stat antece-
dens et consequens, et sic conse-
Utrum hoc principium : Impossibile quens et oppositum consequentis.
est idem simul esse et non esse, Quoad secundum, scilicet quod
sit firmissimum ?
aliquid sit notius isto, probatur 4.
Arist. hic cap. 3. texf. 8. Alen.
ihid. et c. 4. et 5.
hujus, text. com. 16. notior dictio
D. Thom. 4. Met. lect. 6. Albert. ibid tract. 2.
cap. 1. Antoii. Andr. q. 4. Trombet. q. 5. Fland.
quam opposita negatio, hsec est
qucesl. 6. art. 2. el 3. Fons. c. 3. q. 1. Huar. negativa. Item in syllogismo ex
disp. 3. Met. sect. 3. Meurisse lib. 2. Met. cap. 1.
qucest. 2. oppositis conclusio debet esse no-
tior in falsitate ipsis principiis
1. Quod non, tum quia falsum; tum conclusio autem negat idem a se,
quia aliudnotius; tum quia con- in praemissis autem sumuntur op-
 QUiEStlO 111.
177

posita, ergo notiiis. Item, contin- consecjiiens non magis inconvc-

Probatio, omnis
gitcle eo (lubitare. niens quam antecedens, quia si
cognitio ortiim habet a sensu, sed opmaturcontradictoriaessesimul,
circa omnem cognitionem sensiti- multo fortius contrnria. Dicitur,
vam contingit errare; ergo circa quod est magis impossibile secun-
intellectivam. Item,contingit scire dum sensum.
in universali, et ignorare in parti- Contra, Philosophus dicit in fine
culari 2. Priorum, text. com. 20. hujus quarti, text. comment. 25.
ita quod contingit opinnri opposi- et infra, quod nuUus sensus dicit
tum in particulari, sed illud est simul esse et non esse. Item, hic
contradictorium sciri, ut omnem non arguit contra negantes pri-
mulamesse sterilem, etistamnon; mum principium, sed probat reci-
ergo contingit opinari contradic- pientil)us ipsum principium quod
toria. sit notissimum; notius autem mihi

est secundum intellectum, quod

SGHOLIUM UNIGUM.
contrariae opiniones non possunt
Illud principiiim impossibile est, etc. esse
:
simul esse in anima mea, quam
firmissimum, nec posse de eo dubitari. Vide
quod istud principium sit lirmissi-
Doctorem de iioc optime rem explicantem
in i. dist. 3. qu2est.4.art. 2. num. 8. et qatest.
mum; ergo non oportet fugere ad
1. prolog. ad 3. et 1. dist. 8. qu^est. 5. num. aliquid notius secundum sensum
24. et in 4, Met. text. 8. Vide etiam Anton. hic. Item, in cotisoquentia Com-
Andream hic q. 4. et Anton. Trombetam
mentatoris est fallacia consequen-
qusest. 5. habet pulchra logicalia insolutione
tis, quia ad contraria sequuntur
argumentorura.
contradictoria; bene autem con-
Ad oppositum Philosophus text. tingit opinari, vel scire conse-
comment. 8. propter tres conditio- quens, licet nunquam sciam, vel
nes, quod non continrjit dubitare, quod opiner antecedens, patet in multis.
non est conditionale quod necesse est
,
Unde notandum, quod non ducit ad Stat scire
sunt condi-
venire ad habentem. Istae inconveniens quodaliquis opinetur conse-
quens, et
tiones firmissimi principii. Proba- contraria opinata, sed quod con- non anle-
cedens.
tio primae secundum Commenta- trarife opiniones sunt in anima,
torem, comment. 9. hujus 4. quod cujus sunt opiniones contradicto-
non contingit dubitare, quia si sic, riorum vadit ad opinata. Ali-
posset opinari contraria inesse ter declaratur prima conditio sic :

eidem, ut quod idem calidum et Species intelligibiles se habent ad

frigidum. Probatio secundse, quod intellectum, sicut form^e materia-
non conditionalis, quia omnes propo- les ad materiam, sed formse oppo-
sitionesreducunturad illam. Item, sitoe non sunt simul inmateria;

est principium omnium dignita- ergo nec species contradictorio-

tum; ergo non potest acquiri per rum sunt simul in mente. Tamen Species
contrario-
aliud; ergo statim cognoscitur illud non valet, quia tunc non con- rum sunt
sinnil in
cognitis terminis. tingeret multa contraria
scire
potentia.
Contra ista, quod prima decla- simiil, quod falsum est, quia spe-
ratio non valet, quia petit, quia cies contrariorum sunt simul,
Tora. VII. 12
 17S LIB. IV. METAPII.

etiani in visn, alias sinml non qnod ignorantia (lispositionis, quse

jniUcaret dc oontrariis; ergo mnlto est qnidam habitus, sit in anima
fortins in intellectn snnt specics simnl cnm scientia, sic nec opinio-
contradictoriornni; ergo non snnt nes, nec enim sunt intellectiones
contradictoritT. repugnantes, sed specics. Contra ignorantia
et scientia
EXTRA. Itcin, contradictorifi infclli(junfi(r pcr istam declarationem eadem est : repugnant
3. . .
,
. . , . in eodem.
canuleni spcciem, quomodo nuK/niludo scientia contrariorum scientia ,

aclu in/init(i, infcllcclio)ic simplici, vel habitns est; ergo oppositorum

ali(juid sul) suo opposito, (piia dc Jioc idem habitus est. Item, opiniones
pnvsupponifur prius in sccundo ct ibi, contrariorum sunt contrarise, non
pcr fc, )ion po)iifur /i(d)ifus, scd specics ergo contradictoriorum sunt con-
si))tj)Iici i)itellccfio)u\ ct specics co)Ura- trarise. Antecedens patet secun-
rioru)n simuL liespondco , inteW(jitur duni Philosophum2. Periher. cap.
inteUcctio)ie app^-e/iensiva, no)i assoisiva ult. ubi dicit secundum quod oppo-

Cjiualis csf intcUecfio co))iplexi per /lahi- sita, sunt opiniones. Item, videtur
tu))i. Cont)'a, nuUwn nitelligibile shnplex petitio, qnia non magis videtur
inleUifjifur i)itelleclio)ie assertiva, quo- inconveniens, scilicet inconveniens
modo ergo cdifer )nag)iifudo, ct )nag)iifudo ad qnod deducit, et illud ex quo
infniita ab infellectu si)nplici appre/ioi- sequitnr.
dunfur? )ion valef dicere quod duabus Ad primum circa intellectum 4.

infeUectio)iibus simplicibus inteUigitiir simplicem non est assensus vel

)nagniludo ef infniifas, quia fimc nuUa dissensus, quia si assentiret, tunc
repu(j)unitia inteUigifur, scdton no)i nisi componeret vel divideret istorum ;

sub ratio)ie repugnantis. incomplexorum est eadem scientia,

Contrari» Item, argnitnr qnod non serjni- id est species, quia non ponerem
opiniones . • • • •

habitum illorum nisi speciem, non

, i

ipsnm contmgit opmari dno

non pos-
sunt fsse
smuiim
tnr,
...
contraria messe smml, opmiones
.
,
•

enim ponerem habitum, nisi ubi

"'^"^^*
contrariornm snnt repngnantes, est dissensus vel assensus; unde
opiniones contrarise sunt reales in visns non assentit, sed intuitive
anima; ergo non possnnt esse ibi fertur in objectum, unde scientia
in intellectn, ideo arguitnr contra- accipitur pro specie. Et simili-
ibi ScieLtia

rias opiniones esse in mente, lioc ter conceditnr quod omnium, scili- tranorum,
^^p^*^^^"^-
cst impossibile, licet contraria3 cet contrariorum complexorum
species simnl possint esse in men- eadem est scientia, quia scio hoc
te, non opiniones. Opinio est habi- esse verum, et aliud esse falsum,
tus quidam realis, et habens esse non idem habitus quo adhseretur
reale in anima, scientia et virtns, et assentitur huic et illi, sed quo
et tales habitus non habent esse assentitur huic et dissentitur alte-
rationis in anima, imo realiter ri. Ad aliud, concedo argumentum,
snnt ibi, et non alibi; ergo si duo unde non accipio hic contrainoi,
habitus rationales contrarii in ani- proprie, sed esse idem quod re-
ma, contraria realia essent in ani- pngnantes, et Iioc sufiicit ad opi-
ma, species autem non habentesse nionis probationem. Ad alind^
reale; unde .sicut impossibile est infertur simpliciter magis impos-
 QU^STIO III.
179

probat hoc principium

sibile, (juia ctc. dicipotest quod Philosoplnis
esse firmissimum, quia non con- non propter aliud ne^^at mixtio-
tingitdubitare; quiada oppositum, nemde necessarioetde contino-enti
tunc sequitur quod sit falsum, ma- respectu necessarii, nisi quia non
gis notum est impossibile esse i)otest inferri aliqua propositio
quod sit falsum, quam contingere doterminata de necessario, sed una
dubitare de primo principio, quia qu9o est consequens ad omnia de
miilti dubitant utrum sit firmissi- necessario, modo non valet, si con-
mum, qui tamen non credunt esse sequens sequitur ad consequens,
falsum. Sed in aliis principiis et antecedens ad antecedens. Simili-
communibusconceptionibusex hoc ter ex isto syllogismo, conversio
quod contingit clrca ea dubitare, uniformis contingenti non sequi-
non sequitur ipsa esse falsa. tur aliqua opposita determinata
scot. 1. ^d primum principale, conse- de necessario afiirmativa vel ne-

art!^2^*
quentia bona est, antccedens est
falsum. Ad probationem, regula
tenet in prsedicatione essentiali.
Sed hoc non valet, quia Philoso-
phus ponit exemplum ubi sunt de-
nominationes. Aliter, quidqukl deno-
minatur, etc.denominatur a specie
vel speciebus, et hoc simpliciter
vel secundum qidd, sic est scutum
gativa, sed una opposita pr^ecise
sequitur, quoe est consequens ad
omnes de necessario, scilicet non
contingit omne B esse A, ubi non
negat Aristoteles conclusionem
necessariam sequi, sed determina-
tam necessariam.
Ad aliud, non est formalis con- Quodse-
sequentia, nec prima, nec secunda \"ntece-'^

non simpliciter, sed secundum maV/

1 ^
consequentia,
1 quia
1
reducuntur in
' ^* i^ • 1
"^^"^® ^^
consequen-
album, etc. Ad aliud; consequenti^
^
syllogismum, sicut quodlibet
^
te etiam
en- exponitur.
,

nreia- suut bonse ct suut consequentiSB thymema.Etdebet sumi talis minor

itl^pos^-
Aristotelis in Prsedicamentis, ubi ad hoc quod sequatur formaliter,
H^ probat quod magnum ot parvum non scilicet quod Inpis habet oculos,
jUt. 2. sunt contraria, quia dicuntur de tamen de se non est manifesta,
|id*3. et ' eodem, ut mons magnus et parvus ideo non valet. Unde illa resrula in
2. ad4. m respectu ad diversa, quando ^0])hisms.tihus : Qmdquid sequitnr ex
accipitur, relativa dicuntur de eo- antecedente et consequente, sequitur ex
dem; ergo relative opposita, non antecedente per se, non valet ; ideo
valet, quia non omnia relativa dicit Boetius, subticetur proposi-
sunt opposita relative, ut iste est tio de se manifesta.
pater et filius, sed non sunt rela- Ad nliud, similiter non valet, impossi-
tive opposita, nisi ubi dicuntur de omnis homo qucm tu nescis vel .
j^^'^ *^!^

eodem, ut inter se referuntur, vol vides currit; ersro tu curris, quia ^^' "^"^
esse est
respectu ejusdem tertii, prima res- illudad quod descenditur non con- affirmativa
!• n 1-,
I

ponsio melior et si mrers alrter,

;
• ' j.'j. ii^i'i.
tmetur sub distributo. Similitei*
•
expositio.

erit fallacia, ignorantia Elenchi. secunda consequentia non valet ex

Ad aliud eo modo quo prima con- opposito, etc. Ad principale de fir-
sequentia est bona, et alia. missimo, dico quod illud princi-
5. Ad probationem de contingenti i)ium esl afiirmativum formaliter,
 .

180 LIB. IV. METAPH.

sicut hoo, 11011 impossibile est contineri sub universali; si tamen

homiuem currere, valet istam, scirein et applicarem, tunc non,
possibile (^st homiueiu currere. consequentia nonvalet;non enim
Similiter illud priuci[)ium, impos- opinor contradictoria, nisi opiner
sibile est idem simul esse et non hanc mulain esse contentam siib
esse, valet hanc, necesse est iclem, iiiuha, et hoc nonfacio perpositum,

non simul esse et non esse, unde nec sequitur dubito hanc, ergo ,

dictum uegatur, uon modus. aliqua, sed est fallacia consequen- Contingit
,
•
,
.
1
scire in
6. Ad svUoi»ismidocen-
aliud, multi tis, certum eniin suin hanc esse universaiiJ

tur ex hypothesi, quia tali modo falsam Aliqua mula non est ste-
:
\l 'larTicuH

contingit arguer(\ uon quia per rilis, sed non oportet scire quod ^^^v^^JP^

illos modos contingit aliquid pro- ha^c est fallacia ; ergo, etc. quia
bare; i^robatio istius docet ibipro- sicut antecedens yerum ad verita-
bare cx syllogismo ex falsis, ct tem consequentis, sic falsitas con- /

per illos nunquam probabitur ali- sequentis ad falsitatem anteceden-

quid. Similiter de circulari syllo- tis.

gismo, per quem non contingit pro-

bare, imo eo ipso quod est circu- ANNOTATIONES.
lare, non probat; unde dico quod SequitLir tertia qasestio text. comment.
est notius, impossibih idemsiniul esse,
9. de primo principio firmissimo simphci- ^-

el non quain negatio cjusdem

esse,
ter quoad nos i^ro evidenlissimo, verissi-
de se, unde licet negaret quod idem mo,certissimO;Sinequo nihil scire contin-
non sit ipsum, nec non ipsum, ta- git demonstrative, simihter indemonstra-
inen nunquam diccretquod idem bih atque perpetupe veritatis ; hcet ahqui
ipsummet, eb
sit quod non sit ip- ejus oppositum crediderint ex electio-
summet. ne vel sensu moti, de quibus et
scot. Ad aliud, omnis deceptio, qucT
1. ejus variis conditionibus et opinionibus
a.2.decq.tio potest ficri cxtra per sensum, non diversorum circa ipsum . Qufere in

^TaTbTficar r^^^lsiflcat primum principium, unde hoc 4. sed singularissime apud istum
"^pium!
nunquam aliquis sensus quoad haec, Vide 1. q. prolog. et 3. dist. 1. qusest. 4.
dicit quod hoc sensibile sit hoc, ct et ahbi pluries.
non sit hoc in codem instanti. Determinatio Doctoris hic satis clara
Adaliud, verum est, et est causa, est, tenendo cum Philosoplio partem af-

quia non pertractatur minor cum firmativam secundum Commentatoris de-

majori. Undo vult Philosophus clarationem, et probationem non acceptat
quod majorem solum contingit quoad primam conditionem primi principii
prius scire tempore, quain inino- in httera.
. rem et conclusionem, tamen eodein Infra ibi : Aliter declaraiur, etc. quae-

\ tcmpore scitur major ct conclusio, re sic opinanteS; vide Ilenric. et Albert.

"

'„
.J.

et minor si applicentur. Unde ad

•^''"**
*>'•' Aiex. dc Aies. et aUos antiquos de quo
forinam, quando dicit, contingit magis q. "i. 5. hb.

ignorare in particuLari et scire in Gonsequenter ibi : Item. contradictoria

universali, verum est propter hoc intelliguntur etc. usque illuc : Item vel

quod nescitur istud particulare idem arcjuitur, et ponitur a quibusdam

 OU^STIO TV. ISl

esse Extra, ubi tamen littera varle habe-

tur in originalihus, ut patet. SGHOLIUM I.

Processus Doctoris hic est brevis et obs-

Inter contradictoria niillnm esse per se me-
curus,quareadvertead singula diligentcr,
dium, (lo qdo vide Doctor. i. dist. '2. (pi?ost. 2.
praesupponit bonam Logicam et Sophisti- n. 29. et 2. dist. 2. qiircst. 0. §. ad rattonem de
cam, qua}re copiose Franc. de Mayr. in contrndictoriis num,3\. sed ciim ly inquantum
prolog. Conflat et in tractat. de primo vel simili, iiabent modium 1. distinct. 5.

Princ, et alios alibi. (Xusestione 1. num. 14. circa solutionem prl-

mi principalis, habet acutissimas replicas.

Qnale veronec contrnclictionis me- Oppositum vult Philosophns 2.

diiim nihil esse contingit, sed ne-
Poster. text. comment. 5. contra-
cessarinm aut dicere, ant negare
unum de unoquoque. text. com. 27. dictio est oppositio, cujus non est
medium secundnm se. Contra defi-
nitionem, quia non est propria,
QU.ESTIO IV.
quia contingit contrariis immedie-
Utrum inter contradictoria sit meclium? tas. Dicendum, quod definitio est
mnltiplex, eo quod negatio possit
Arist. hiccap. 4. text. 17. Albert. 4. Met. tract. 2.
c. \. et seq. et tractat. 3. cap. 1. et seq. D. Thom. negare perseitatem, vel est ibiper-
ibidem lect. 7. Flaiidr. qucust. 8. art. 2. Fons.
cap. 4. Suar. disput. 3, Met, sect. 3. seitas negationis ;tunc est intellec-
tus, qnod perseitas affirmatur;
Quod sic, 2. liujus, semper enim tunc est oppositio, cujussecundum
est medium esse et non esse gene- se non est medium, ex hoc seqnitur,
ratio ; ergo, etc. Item, inter extre- cuius nnllo modo est medium. Ubi ^"»"^0 «-
''
num' oppo-
ma plus distantia, sunt pluramedia, enim nnnm oppositum inest per '
situm inest
per se, al-
ergo inter infinita distantia, infinita se, reliqunm nuUo modo potest in- terum nui-
lo modo
media contradictoria distant in
;
esse; est antem medium per acci-
.

inest.

infinitum, quia non contingit intel- dens inter contraria immediata,

ligere majorem distantiam, quia non sic hic
si sic, illa erit sub contradictione, Ad primum principale, qnod ni- 2.

omni finito contingit intelligere majus. hil ost 'medinm inter ens et non
Item, inter omnia relativa relatio ens, si accipiantnr nt contradicto-
est medium, contradictoria refe- ria. Accipiendo tamen non ens ni-
runtur ad invicem ; ergo erit rela- hil, et ens actu, est aliquid medium.
tio media. Item, ibi est medinm Contra, omnis mutatio est medium
per abnegationem, quia scntnm inter per se terminos; sed termini
cnjus medietas est alba, et medie- generationis snnt contradictorii,
tas nigra, non est album, nec non quia esse et non esse. Probatio as-
album. Item, si non esset medinm, snmptiS. Physic. t. c. 7. Generatio Generatio
a non suD-
tunc de quolibet alternm, sed hsec est anon subjecto in suJjjectum, corruptio jectoin
subjectum.
falsa Omnis homo albus,
: et haec :
e converso,ei ibidem dicit quod gene-
. .

Omnis homo non albus. ratio et corruptio sunt inter con-

tradictoria. Item 4. hujus, c. 6.

text. c. 27. arguit sic : Si medinm

inter ens et non ens ergo mutatio
;
 , ;

18? LIB. IV. METAPH.

est aliiiua modia inter generatio- mum contrarietatis ignobilius,

neni et corniptioneni oonseqnen-
; dicens non subjcctum dico privationcm,
tia non valet, nisi acciperet con- id utrumque extremum con-
est,
tradictoria j^ro terminis ^'enera- trarietatis, et non solum alterum,
tionis. Dicitur nd lioc ad minorem quod etiam im-
est perfectius, sed
qnod termininon sunt contradicto- l^erfectius, ut nudum et nigrum,
rii, sed privatio et forma. neutrum istorum est privatio sim- I
Adanctoritates intelligit per non ])liciter; \mi\e T^cvnonsubjectum, non Generatio
. , 1 1 . • , 1 . . . .
quomodo
subjectum, privationem formre. Si- intelligit aliam privationem sim-sitex noa
1 • . 1 .
subiecto
. 1 . , ?
militer ibidem exponitnrquod se- pliciter , sed contrarium dictum Duse con-
qnitnr,quod})rivative opposita sunt est. Ad aliud de ratione contradic- cVntrldi?.

contradictoria circa subjectum ap-
tnmnatum; quod mutatur. Adaliud
hic in 4. quod argn-
liujus dicitnr,
mentum est a majori, quod si me-
dinm sit inter contradictoria, mul-
to magis inter quaecumqne alia
opposita, et ita inter privationem
et formam, et ita aliqua mutatio
media, inter illam quse terminatur
ad formam, et illam quse termina-
tur ad privationem.
3^
Contra primam glossam,
tionis duo sunt, quod alterum ne- lTconu°aV
cessario insit, et quod alterum "fuiu!"®'
nihil ponit; contraria immediata
circa subjectum aptum natum ha-
bent unam conditionem, scilicet
quod alterum inest, sed secundam
non, quia utrumque est positivum
sed secunda requiritur, ut patet
infra, ad generationem et corrup-
tionem, sed utrumque est in pri-
vative oppositis. Ad tertium argu-
in lit- mentum aut loquitur de genera-
:

^°ab?tus*^
tera dicit : non subjeclum dico priva- tione, ct tunc non est forma nec
circa sub- nec sub privatione vel
jectum
tionem ;
'
er<?o
o per
r non siibieclum
j intel- privatio,
contradic- lioitprivationem. Contra secun- forma, sicut privatum vel infor-
toria. , .

dum sic posset esse generatio

: matum, et tunc est medium inter
vel corrnptio inter contraria im- illa non sunt contradicto-
; sed sic
mediata, quia illa circa subjectum ria, sed circa aptum natum, sed

sunt contradictoria. Item, respon- generatio non est subjectum na-

deo, concedit propositum si priva- tum. Aut loquitur de generato, et
tio et forma sint proprii termini natum recipere privatio-
illud est
generationis, sed privatio et habi- nem etformam; sic tunc respon-
tus circa susceptibile, sunt contra- deo, quodillud su})jectumsemper
dictoria. Si ergo inter privationem est privatum vel formatum, quia
et formam medium, inter con-
sit privatum usque ad ultimum ins-
tradictoria erit medium. Ad pri- tans, et formatum illo ultimo, et
mumdico, posset credi quod per ita nunquam habetur medium. 4.

subjectum, per quod intoUigit for- Contra, quod circa subjectum mu-
a?o^^^
mam positivam tantum intelligeret natum, puta
^
generatum vel
circa ^ Jat«''P».i'
tim est m
in

extremum contrarietatis nobilius, generabile, sit medium inter ^pri- terminoa

quo,et par-
quia extremum vilius videtui* esse vationem formam, probatur, 6. et tim in ad
quem expo-
privatio; hoc excludens exponit se rhysicor. text. comment. 7. et 87. niiur, 2.
f\ 9 n Q
intelligere per mn subjectnm, extre- probat Philosophus quod omne 'ada.*
 OU.ESTIO IV. 183

qiiod miitatur, partim est in tcr- sed ex lioc non sequitur quod sit
mino a qiio, et partim in termino in genere Substantire , nisi exce-
ad quem;evgo siibjectiimgeneratio- dendo. Unde vel littera Commen-
nis mntationis partim est snb ])ri- tatoris extor(iueri videtur, vel est
vatione, et partimsubforma. Item, neganda, nisi quia illa alteratio a
si privatio est terminus a quo ge- generatione quso est terminus, po-
nerationis ergo ipsum subjectum
; test dici esse in genere Substantise
desinit aliquando esse sub priva- aliter quam alia, cujus non est
tione, etnon in instanti sub quo terminus generatio. Item, dicen-
est sub forma ergo in alio antece-
; (him utprius, quoddictumPhiloso-
dente;non immediato, ergo me- phi habet veritatem solum in mu-
diato, et inter talia est tempus tatione divisibili. Ad illud, quod
medium in quo subjectum sub
, illud quod mutatur solum mutatio-
neutro contradictorio est. Ad pri- ne indivisibili, quando mutatur to-
mum dicendum quod propositio taliter, est sub termino ad quem ;

vera est, de mutatione divisibili contra, nihil mutatur ad habitum,

cujus est motus, non de indivisibi- primo de Generatione. text. com-
li, cujus est generatio, quia si- ment. 55. Dicendum, quandoaliquid J^^^^^|^^j-_
mul ibi ««eneratur et ^eneratum habet formam in quieto
1
esse, et visibiii
forma est
est forma nr?esupponitur mutationi, posterius
^ ^ ^
natura.
!3uo(l mo- Contra,Commentator dicit ibi, ad tale esse non est mutatio; ta-
vetur par-
tim est in quod demonstratio iUa locum ha- men quia mutatio fit ad illud quod
termino a
;uo et par- bet in quatuor generjbus, scilicet simul habetur tempore, sed poste-
tim in ad
uem, quo- in Substantia, Quantitate, Qualita- rius natura, quia nunc acquiritur,
modo ve-
um est in te et Ubi. Item, arguo in genere hoc necessarium est in mutatione
ubstantia?
Substantiap, sicut arguit ibi Philo- indivisibili. Ad aliud, quod subjec-
sophus quod omnino est sub ter- tum aliquando desinit esse sub
mino a quoxioxi mutatur, et quando privatione, in instanti, in quo pri-
est omnino in termino ad quem, tunc mo est forina. Desimt, exponitur Desinit ex-
4.X
mutatum L 1J.L
est ergo quod mutatur
;
-iT-. -L-
dupliciter; uno modo per positio-
poniturdu-
1
piiciter,_ et
, . ,
•
n quomodo
partim est sub termino a quo, et nem negationem lu-
pr?esentis, et
,

partim sub termino ad quem. Ad
primum istorum, quod Commenta-
tor dicit falsum de generatione
indivisibili, quae est terminus mo-
tus, quia si partim habet privatio-
Vivaiio
^^^"'"'^'
turi; ut nunc est. et non erit. Alio
modo per negationem praesentis,
et positionem praeteriti, ut nunc
non est et fuit. IIoc secundo modo
debet exponi in proposito non ;

nem, et partim formam, tunc non primo, quia non est dare ultimum
habet totam formam complete; nunc termini a quo generationis
ergo ad Iioc quod liabeat, oportet vel corruptionis, in quo terminus
ipsum mutari, et tunc iUa mutatio ille sit.

non est ultima. Ideo dicendum quod

SGHOLIUM n.
illapropositio habet locum in ge-
nere SubstanticT., tantum ratione Ad secundum principale, immediateoppo- 5.

motus praecedentis generationem. sita maxime distare, et sine omni medio.

 181 LIB. IV. METAPH.

Item, quod contradictoria non distent in in- ficit etiam, ot maxima potest essc.
finitiim positivo, sod tantuni perniissive.
Unde non sequitur, quod ibi sit
Vide euni i. dist. i. qu.Tst. 1. n. 12. Kxplicat
infinita distantia positive, potest
quomodo contraria dicant majorem distan-
({uam contradictoria, non au-
tainen esse ibi gratia materise ali-
tiani positive
tem permissive. Item, ({uod contradictio est cujus, si alterum extremum sit
prima oppositio communitale, non causalita- inlinitum positive, ut Deus et non
te. Ad quartum bene explicat, quomodo oni- Deus; unde contradictio minimam
nia oppositasint relativa,quoad intentionem
secundam, secus loquendo de substratis. Item
distantiam requirit, et maximam
permittit, ita quod indifferenter sal-
quod contradictio circa nullum subjectum
potest habere medium, secusde aliis opposi- vatur in omni. Contra istud, si non
tionibus. Ad quintum, concedit alterum con- in inflnitum distent, sed indetermi-
tradictoriorum dici de quolibet in incomple- nate; ergo contraria inagis for-
xis, de quo2. d. 2. q. 9. §. ad raLionem de
maliter sunt opposita quam con-
contradictoriiSy num. 3i. Adverte tamen ad
tradictoria. Probatio, quia contra-
hoc requiri, quod terminus de quo dicitur,
non distribuatur, uude ambae ha3 sunt falsae :
rietas ponit maximam et requirit,
Oninis homo est justus, Omnis homo non est et contradictio, secundum te, so-
justus. Pro completa notitia de contradicto- lum permittit et non requirit ergo;

riis, vide Philosophum in Postprsedicamentis

etc. sedhoc est falsum, quia con-
c. de Oppos. etScotum de Prjedicamentis, q.
tradictio est prima oppositio, pri-
39. et 41. infine,
mum est maxime tale.
Ad 2. Acl aliiid principale, quod pro- Ad istud, quod contraria inclu- q,
princ.
Immediata prie distantia est in genere Quan- dunt maximam distantiam, vel ^TnTari
opposita
maxime titatis, et de lioc est verum. Tamen majorem positive quam contra- '^^^^0
distaut.
de distantia translata ad alia, ut dictoria, tamen contradictoria per-distantiam
opposita, quod non valet, quia mittunt majorem distantiam, si
contraria immediata maxime dis- esset, quia pone majorem distan-
tant, et tamen nullum mediuin; tiam quam inter contraria, et de
hic enim in proposito est distantia illa dicitur contradictio. Probatio
privativa, quia alterum contradic- primi, quia impossibile est genus
Goatradic- toriorum est privatio alterius. Ad includere aliquam perfectionem,
toria non
distant forinam, quod non est verum quod quse non sit in specie, cum aliquo
infinitum,
4. d. 1.
•
sumitur in majori, nisi ubi extre- superaddito, per quod species est
q. 1.
ma distantia sunt positiva, et ibr-te species ergo cum contradictoria
;

non in omnibus talibus, et forte includantur in omni oppositione,

minor est falsa; contradictoria
distant in infinitum, quia de quoli-
bet alterum contradictorium
go quantumcumque modicum ali-
quid distat ab uno contradictorio-
rum, aliud cxtrcmum pr^edicatur
de eo ; tunc propositio glossatur,
est ibi intinita vel
tia, hoc est indeterminate,
quaecumque minima distantia
sicut superius ad illa (non loquor
de intentione contradictorii, sed de
; er- his quibus inest affirmative, vel
negative) quidquid est in intellectu
oppositionis contradictorise, erit in
qualibet alia oppositione cum aliquo
addito, et non e converso. Ad proba-
maxima distan- tionem falsitatis consequentis,
quia ([uod prinmme^i sequivocum 5. modo
suf- in Praedicamentis cap.de priori di-
 Q[T^STIO IV. 185

citiiraliqiiid priinuiiinatura etcaii- tantiani, (juia si intcUigit ratio,

salitate, et primum maxi-
tale est distaniia Infiniia, qiioad coexistendi
me tale, sed contradictio est oppo- modum, sic respectu potenti^o di-

sitio prima, non causalitate, sed vina) sunt infmita, (juia non [)otest
prima, quia communissima lioc ; Deus facere quod simul existant.
est secundo modo [)rioritatis in Item, tunc in omni o[)[)ositione
Praedicamentis, nnde includitur in esset infmita distantia, cum non
qualibet alia, non maxima.
ideo possit esse simul. Si quoad essen-
Quomodo Contra, quod est prima causalita- di gradum, tunc non est iniinita
jontradic-
tio est te, probatio, quia si non esset illa distantia quia quantumcumque
prima op-
positio ? oppositio, nulla aliaesset; et si parum distet unum ab altero, hoc
nuUaalia esset, contradictio adhuc est non hoc
esset oppositio, haec videtur con- Ad tertium principale,
^ ^
verum est ^ "^-
,
Quomodo
ditio causce,quod potest esse sine loquendo de intentionibus, ibi est omnia op-
posita sunt
causato, sed non e converso ergo ; relatio media, et sic omnia oppo- in genere
rJelationi?
videtur quod sit prima causalitate. sitasunt m genereRelationis, quia
.
T> 1 4.- • •

Dicendum per simile, ponatur oppositio quse est genus ipsorum

quod Deus faceret animal sine om- est; ibi; loquendo de rebus substra-
ni differentia specilica, sicut forte tis non est verum, sicut homo et

Primum est animal in embryone, si animal non homo non referuntur ad in-
m subsis-
non esset nuUa species esset, et
lendi con- si vicem.
sequentia,
non ideo
nulla species esset, posset animal Ad quartum principale, dicunt
Drima
perfec-
esse; ergo animal sic esset per- aliqui quod non est inconveniens,
tione. fectissimum, non valet, sed sequi- ex quo unum contradictorium
dontradic-
:oria quo- tur ex ]ioc quod animal esset inest pro una parte, et reliquum
modo
equaliter, communissimum, ita in proposito, pro alia, ideo non respectu ejus-
et inseqaa-
liter dis- Item, quod non sit maxima distan- dem, sed utrumque inest secun-
tant ?
tia positive inter contradictoria. dum quid. Contra, tunc medium
probatio, quia inter omnia contra- inter contradictoria, sicut inter
dictoria secundum ({uod talia, est contraria immediata dicendum,
aequalis distantia ; ergo si aliqua quod inter contradictoria non est
distant finite secundum quod con- medium simpliciter, quia circa
tradictoria, sequitur quod omnia nullum subjectum neutrum sim-
contradictoria, finite distent. As- pliciter potest inesse, vel utrum-
sumpta probatur, quia inter con- que secundum quid, tamen in aliis
tradictoria aliqua est mutatio potest esse simpliciter medium
naturalis, quia quilibet de se non circaaliquod subjectum, quia lapis
sedente, potest facere sedentem; non est csecus, nec videns simpli-
ergo nulla contradictoria secun- citer, nec secundum quid unum et
dum quod talia infinite distant. Ad alterum. Sed aliter potest dici,

istud, quod a^qualiter distant, quod est verum dicere, quod hoc
quantum ad coexistendi modum, scutum non est album simpliciter,
non quoad existendi gradum. Ista tamen de contrariis non valet, est
responsio non salvat infinitam dis- hoc scutum album vel nigrum ; di-
 IS6 LIB. IV, METAPH.

co quod neiitniin, (iiiia nihil dono- contradictio in incomplexis, ideo hujus4.:

minatur ab accidente nisi sinipli- neutrum prredicatur de quolibet in

citer insit, in contradictoriis ne- talibus. Contra, 5. hujus, text.
gativa est sinii^liciter vei'a, qnia com 15. alterum contradictorium
quidqnid falsiticat artirmativam, de quolibet, propositio complexa
veriticat simpliciter negativam, de nullo praedicatur. Ttem, in Prse-
secnndnm qnil falsiticat aftirmati- dicamentjs distinguit quatuor op-
vam; ergo veriticat simpliciter ])ositiones, in Perihermenias duas, c. deop.,
positione^
Nii deno- neu"ativam. Contra, si lioc scutnm
"^
quia tantum illae sunt complexo- c. 5.
minatur ab .

acci.iente sit simpliciter non album, et lioc rum, de quibus loquitur ibi; ergo
nisi insit .
, • a • •

incomplexis sunt omnes quatuor,

•

non est nigrum, et sic de aliis;

,

simpiicit«r.

ergo hoc scutum non est colora- de quibusloquitur in Prredicamen-

tum, sed hoc est falsum, ergo tis. Item, in 4. hujus, text. com.ll,

alia negativa quse praocedit^ Conse- et 13. si oppositum primi principii

quentia probatur, quia quidquid de- est verum, tunc idem homo et non
nominatur a genere, denominatur homo, et sic ultra, homo,
non erit
ab aliqua specie, ex consideratio- nec nor. homo, nam duarum dufe
ne 2. Topic. cap. 10. Dicendum, negationes ergo intelligit duo
;

quod consequentia non valet. contradictoria pr?edicari inpropo-

«• Ad probationem dicendum, quod sitionibus aftirmativis, quarum
ad destructionem cujuslibet infe- accipit negationes. Item, homo et
rioris in prc-Bdicatione denomina- non homorepugnant non contra-
tiva, non sequitur destructio supe- rie, quia insubstantianon est con-
rioris destruatur quodlibet
nisi trarietas, in Praedicamentis, cap.
inferius in se, et in conjunctione de Substantia, similiter quia non
cum alia specie opposita, sic nec homo nihil ponit, non privative,
est album, nec nigrum,ncc album, nam non homo diciturde eo, quod
nec nigrumsimul; sicconsideratio non est aptum esse homo; non
exponitur. Aliter exponitur consi- relative,ergo contradictorie. Con-
deratio sic,denominatum a genere, cedendo hsec argumenta, dico ad
oportet df nominari ab aliqua spe- rationem, quod de contradictoriis
cie; verum est aliqua illarum de- incomplexis, verum est, quod alte-
nominationum, de quibus est ibi rum dicitur de unoquoque, non
sermo, vel scilicet sic, hoc est tamen de quolibet distributo pro
album, vel hoc habet albedinem, omnibus suppositis, quia uni sup-
vel huic est albedo, duo secundi posito potest inesse unum, alii

modi sunt veri in proposito^ Vel aliud.

dicitur sic, quod hsec simpliciter
est vera : scntiim non est coloratum, ANNOTATIONES.
quia nullo colore, quia nec nigrum,
nec album, sicut si duo habeant Sequitur quarta qusestio de medio con- ^-

vineam, quod neuter habeat vi- tradictoriorum, vel de irnmediatione ipso-

neam, 6. Topic. cap. 21. rum, tcxt. com. 6. in qua nec opinionem
sius Ad aliud pnncipale, quod non est inducit nec articulos varios proponit, se(J
 QU^STIO V. 187

simpliciter cum Philosopho sentit partem tione ([uaest. 1. ubi singularissime omnia

negativam, et dilatat se in solutionibus hahet.

principalium, adducendo repliras plures Vide 2. dist. I. parte 2. q. l.in solu-

subtiles, et solutiones [^eregrinas ; et li- tioiic principalium, ('X primo Ueportatio-

cet aliqua possent assignari ihi Extra\e\ num (Ust. 28. (j. 1. et in 2. dist. 2. q.

Additiones, quia tamen dependentia op(i- 9. et alibi soepe de contradictione et ipsius

ma, et (h)ctrina singularis, totum legcn- natura, inquire etiam Sophistas antiquos

dum et correctum ponitur. Uhi collige Aniirlicos.

breviter differentiam contradictoriorum, et

Accidit itnqucct quod ramatum est
contrariorum immediatorum, et qualiter
de omnibns tali1)us orationibus,
inter contradictoria sit iuteHigeniladistan- ipsas seipsas destruere nam ;

tia infinita; et quee major oppositionum, qui omnia vera dicit orationis
suae contrariam veram lacit,
et qualiterpossunt verificari simulcontra-
text. com. 29.
dictoria de eodem, et quomodo in incom-
plexis atque complexis reperiuntur, et plu-

ra alia notanda. Adverte ihi ante solutio- QU.ESTIO V.

nem 3. [)rincipalis, ad replicam, quam Ulrum pars supponat pro toto ?
non solvit contra illam singularem solutio-
nem de coexistendi modo, etessendi gradu, Quod non, quia tunc pars si sic,

ad quam faciliter potest dici, concedendo

potest prsedicari de toto, quia

secundam partem, scilicet quod potest es-

prsedicare est commune ad suppo-

se maxima distantia positiva inter contra-

nere. Dicitur quod terminus signi-

dictoria aliqua, et non qutccumque, et hoc ficans complexum per modum in-

quoad essendi gradum. Et cum dicitur

complexi, si sit pars complexi,
quod tuncnon est distantia infinita, nego,
supponit pro illo, sicut pro alio.
si extremum positivum sitinfmitum. Un- Item, sic dico omnis propositio:

de distantia positiva contradictoriorum est vera, propositio solum sup-

si

estattendenda secundum conditionem ex- ponat pro contradictoria et non

tremi positivi, vide copiose2. dist. 1. q.
pro possunt contradictoria si-
alia,

t. et 1. dist. 4. q. 4. etcum additur quod

mul esse vera et falsa. Ad primum
illud in contrarium, quod termi-
quanlumciimque 'parum distet unum ah
alio etc. concedo; sed ex hoc non sequitur nus communis signiticans concep-
eequalis distantia positiva, imo facit pro pri- tum complexum per modum in-
mo membro solutionis, plurahic addatin-
complexi prsedicatur de toto, non
geniosus lector.
inquantum pars integralis, sed
Quod ibi tangit in solutione 3. princi-
inquantum totum universaie^
palis de oppositionequod est genus etc.
SGHOLIUM UNIGUiM.
et quod omnes oppositiones formaliter ac-
Ad hanc quaestionem nihil occurrit dicen-
ceptiB sunt in genere Relationis, loquitur
dum, quia potius est dubium litterale ad text.
famose, et satis recte, si bcne exponatur. 29. vel iO. et littera videtur corrupta; fateor
Quocre in Postprcodicamcntisc. deOpposi- ejus sensum mihi non occurrere.
is;^ LIB. ;V. METAPH.

speculaiiti posset dilatari multum, quod

ANNOTATIONES. reliuquatur arbitrio legentis ,

videantur
autem Logicalia hujus pro decisione et

Sequitui- (luiiita (pia^stio et ultinia de ulteriori declaratione ejus. Ubi autem in

suppositione partis pro toto, text. c. ^29. littera Philosophi fundetur posset esse al-

qua^ tamen est potius dubium litterale com- tercatio, sed satis ad propositum oritur, t.

putandum quam quirstio, qua3 etiam bre- c. 29. ut notavimus, licettext. c. 10. quo-

vis et clara est ut patet ; sed sophistice dammodo posset elici.

 .

QU.ESTID l 189

LIBER OUINTUS.
Tractavit Philosop/ms libro proscedenti quccdam communissima de ente, et pro-
prietatibus ejus, ac primis principiis ; anlequam aulem reruta tractationem incipiat
speculari, in hoc libro multorum nominum sicpiificata declarat^ ex quibus rernm in-
lelligenlia dependet ; uiide juvta ipsius mentem, hic liber ad rem ipsam prccambulus

est. Sed interpretes in eo agunt de rebus ipsis, nempe de decem Generibus, et aliis,

de quibus Doctor disputat tredecim quccstiones.

Quapropter et natura principium, mum, capitulo l.hujus,tex:t. co m.

et elementum, et mcns, ct volun- l.de ratione finis est essc ultimum.
tas, et substantia, et quod cujus
5. hujus cap. de perfecto, text.
causa, multorum enim et cogni-
tionis, et motus principium est com. ultimum et primumoppo-
21.
b on u m e t m a 1 u m Tcxt com. 1 . .
nuntur. Quod non causa, quia aut
Amplius ut tinis, lioc autem quod secundumquod ens aut secundum
est cujus causa, ut ambulandi
;

sanitas, et sequitur. quod non ens secundo modo non,

;

Et ad invicem causse sunt, ut labo- quia non ens nullius est causa,
rare causa est evexiae, et haec finis est causa entis, ergo nec pri-
laborandi, sed non eodem modo
;

verum hoc quidem finis, illud ve-

;

mo modo, non est causa,

quia finis
ro ut principium motus, tcxt. nisi secundum quod movet efficien-
com. 2. tem ad agendum sed quando finis
;

Et istud principium est causa fina-

est, non movetur efficiens, imo
lis,omnes enim causae non sunt
principia, nisi propter istud pri- cessat ab actione, quia habitibus
mum. Commenlo 1. versus finem. prcesentibus cessat motus, primo de
Generatione text. com. 55. Quod
non causa efficienti, quia si sic, et
QU^STIO T.
efdciens est causa finis tunc idem ;

respectu ejusdem est causa et cau-

Utrum finis sit principium, et causa, et
satum, et per consequens prius et
utrum sit causa ipsi agenti, et maxime
posterius naturaliter.
Sequitur
'

causa ?
etiam quod idem erit causa sui, '

quia quidquid est causa causae, est '

Arist. hic c. 2. et lih. 2. cap.S. et Ub. 11. c. 1. et 2.

Hhys. c. 1. x\lbert. ibid. fr.ict. 2. c. 5, D. Thom. et causa causati, et quidquid est
1. hiclect. 2. Buriilanus 2. Phys. c. 7. Albert. de 8axo-
nia q. 23. Fland. 5. Met. q. 2. a. 2. Fons. ihid. c.
prius priore, est prius posteriore;
2. q. 10. Suar. disput. 23. Met. sect. 1. et disp.
Ferrar. 1. cont. Gent. c. 34. Capriol. in 1. dist. 2.
quare si finis est causa efdcientis,
q. 1. Soto in Prcedicam, c. 4. g. 1. Fons. 4. Met.
c. 2. q. 3. per totnni. 8uar. disp. 2. Met. scct. 1.
et efdciens causa finis, et finis erit
et seq. Vide Scolum in 1. dist. 'd.q. 1. ef 3. et dist. causa finis, et eodem modo de prio-
S. q. 2. et in2. dist. 3. q. 1.
fe. Item, sequitur quod demons-
Quod non sit principium, quia tratio propter quid erit circularis,
de ratione principii est esse pri- vel potest esse, quod est falsum se-
 190 LIB. V. METAPil.

cuiuluin riiilosophuin 1. Poster. plicat bene quomodo causat finis ut est in in-
tentiono, ut amatus, et desideratus, et idem
cap. COm. 6. (jitibusdam autcm
3. text.
habet 1. dist. 8. qua)st. 5. num. 5. et in pro-
etc. (luia idem esset prius et poste-
log. quast. 4. num. 11. et 2. d. 25. q. 1.
rius respectu ejusdem. Probatur num. 24. Vide ipsum de hoc fuse 2. Physic.
consequentia, quia demonstratio q. 9. solvendo argumenta, expUcat pulcher-
proptcr tptid est per causam, et e rimas difficultates Physicas et Metaphysicas,

converso; ergo si potest tieri de- et varia axiomata.

monstratio de efiiciente, et e con- Respondeo quod sic, cujus pro- 2.

Text.
verso ergo circulus. Quod non
; batio est : omne agens per se (quodcom.Aoised
maxime causa, quia est causa ex- dico propter (?asuin et lortunam) 2. hujus

trinseca materia et forma, intrin-

; agitpropter flnem, secundum Ph i- com.'' 8. «t

secae; et intrinsecum videtur magis losophum 2. Physicor. text. com.

conferre ad esse, quam causse ex- 49. ubi dividit agens propter flnem

trinsec?e.Item si sic, tunc nobilis- in agens a natura, et in agens ab

sima causata haberent istam cau- intellectu. Unde casus concurrit in
sam quod est falsum, quia nobilis- effectum causae naturalis, sed for-
sima causata sunt immobilia, qucB tuna est in agente a proposito, se-
non habent causam finalem, unde cundum quod dicitur ibidem quod
in 3. text. com 3. dicitur in immo- natura agit propter flnem et intel-
bilibus non est flnis. Item proba- lectus similiter; hoc idem habetur
tur, quia finis est alicujus actionis, 2. de Generatione, text. com. 62. de

actio in motu, immobilia non ha- utroqueflt una ratio : Omne agens,
bent motum, haec est ratio Philo- in cujus actione potest accidere
sophi in littera. Item, si esset ma- error, agit propter flnem, sed om-
xime causa, tunc esset maxime ne agens per se est hujusmodi;
certa cognitio per eain, hoc fal« frustra dicitur esse, (ut habetur 2.
sum, quia maxime cognoscimus Phys.) illa actio, quse non potest
quando cognoscimus ipsuin quid, consequi flnem intentum. Si ergo
quod est per formam, unde ubique nullus flnis sit intentus, nullum
Philosophus circumloquitur quid agens ageret frustra necesse est ;

performam. ergo ponere flnem intentum.

EXTRA.
Text. Ad oppositum priini,Philosophus Argumentum de errore ergo si omne ;

T«t.^* in c. 5. Oppositum secundi eodein. agens possit per se errare ; omne ergo
capitulo. agens aget propter finem, tale est agens
Txt^'
com. 2,
com-
Qppositum tertii inferius eodem
^ ^
naturale quod potest errare. Aliquando
ment. i. cap. Oppositum quarti, Commen- etiam de agente per intellectum verum est

tator cap. de principio in flne. illud.

Ultra, si flnis est intentus, tunc

SCHOUUM I. flnis est causa ut agat, et princi-
pium motivum agenti, efflciens jam
Auctoritate Philosophi, et pulchra ratione factus in actu causa, vel motus a
ostendit finem esse principium et caussm,
flne,producit formam in materia,
quia ut inetntus movet efficiens ut producat
et hsec est causalitas formse infor-
formam m ateria ; unde videtur quod sit pri-
raa causa omnium. In solutione primi, ex- mare, causalitas materise est sub-
 •

QUiESTlO I.
191

stare formae ; causalitas evgo oin- desiderabile et boniim, quia si sit

nium est a fine, ergo etc. nude apprehensum, et non movet
3. Ad argumentum primum, nota ad efFectum, non est causa, nec ha-
de duplici modo causandi linis, sci- bet rationem finis.
licet prout res est in motu, non de Contra eadem argumenta qua} ^-

fine esse, qucc est operatio, quia prius, ({uia in principio motus,
ille potest esse simul in actu, cum habet linis illam potentialem enti-
illo cujus est tunc non est
finis ; et tatem secundum quod est in inten-
difficultasattendere entitatem dum tione, ut desiderabilis ergo tunc ;

existit, non prout res jam facta cessabit motus. Item, illud esse
est, sed de fine motus, quia tunc finis est minus perfectum esse finis

non est, etc. Potest ergo ad illud quam esse extra ergo cum secun- ;

dici, quod finis secundum quod ens (i^nn illud esse actuale sit causa-
in potentia est causa motus, enti- tum, secundum aliud non potest
tas potentialis debetur sibi prout essecausa. Sustinendo tamen il-
causat motum. lam viam, ad primam illarum dico,
Contra, si sic, habito tine secun- quod propositioest falsa, loquendo
dum quod finis, cessat motus, et de fine secundum quod est finis,
secundum entitatem potentia-
finis quo habito cessat motus, quia in- pj"*'» cau-
1
...
lem m principio est causa motus
•
•! • 1

compossibilia accipiuntur,
...
sare ut e«t
quia m inten-
secundum quodcausa;ergoinprin- quando actio est, finis est ratio ^'^"tis.^^'''

nesse cipio motus cossaret motus. Item, movendi secundum quod causa ;

i.Tt'no- finis secundum entitatem qua est ergo non potest haec esse vera,
hus e;us
5se ac ^^^g^^ movot officiens ad agen- quando actio est, flnis non est. Ad
luali ?
dum; ergo secundum istam entita- auctoritatem contra hoc, ubi dicit
tem est nobilius efticiente, et effi- in de Generatione, quod habitibus
ciens est causa actualis esse finis. prsesentibus in materia^ cessat
El flnis secundum esse potentiale motus, sic dico de quod ipso fine,
est causa efilcientis, et illud est no- habito in materia, cessat motus,
bilius essesecundum quod finis est sed finis in materia non liabet ra-
causa efficientis, quam secundum tionem finis, nec causae. Contra, si
quod est effectus efficientis, quia habito fine secundum quod finis,
unumquodque est nobilius secun- adhuc est actio, tunc illa actio ulte-
dum quod est causa, quam secun- rius est frustra, quia non est prop-
dum quod est effectus ; ergo finis ter istum, quia ille habetur, nec
esse potentiale, est nobilius quam propter finem extra, quia ille non
suum esse actuale. Aliter dicitur, est finis secundum te. Adhoc nega-
quod secundum quod futurus
finis tur consequentia, quia actionem
non movet efticientem, quia idem esse propter finem, est actionem
argumentum potest fieri de fine et esse propter aliquid movens agens
futurO; et de fine secundum quod ad agendum in ratione desiderabi-
est potentia, nec aliis modis ; sed lis; ergo cum actio sit propter
finissecundum quod est in inten- finem nunc praesentatum, est prop-
tione agentis, movet efticiens ut ter aliquid movens agens ad agen-
 ,

10-2 LIB. V. METAPII.

quod propter fiuoui Ad

diiiu.
ao'eutis
Dico
^

..,..,.-
^

dico ultra quod finis ille

;

est habitus; dico etuaui quod requi-

, .

Ad
tuui dcsidcrabile.
veniens, quod esset causa suiip- ritasmu-
tua m cau-
sius, dico quod qukiquidest causa cau- sis diver-
SIS
aliud incon- ^^
Daturprio-

ritur hic ail lioc ([uod sit tinis. s(v, cs( causa causaii In hac propo- Causa*cau-
:

aliudnota quod duoe propositiones sitione sunttrescaus?e, si variatur causa cau-

sunt, ([uia verius est aliquid iu cansa prima respectu mediae, et eodem ge-

causa quam in ellectu, et alia est, media respectu ultimoe erit acci- amer,"eo-
"^^-
quodest in causa, habet esse po- dens, unde in talibus sic variatis, ^,^"^

tentia. Se;l arguo, esse potentiale non est propositio vera. Sed si una Pr^or prio-

est pejus quam actuale et in seip- causa sit prima causa respectu se- teriore.

Anresha-so; dico crgo quod effectus non cundae in genere causae efficientis,
K^t VGriUS
esse in habct vcrius esse in se quam in et respectu tertise in eodem
illa

quam 'iii causa, quia divinum esse habet in genere causse, tunc bene tenet, et
"' sua causa, quod quidem esse est est propositio vera. Ad argumen-
causa, sicut hoec sanitas intenta a tum de priori per idem.
medico verius esseliabetin mente
; Ad non sequitur
illud de circulo,
medici, quam sanitas in materia, inconvenifms. Ad probationem di-
([uia habet esse simpliciter, scili- co, qnod sicut causa est sequivoca,
cet ut sic causa et forma agentis, sic demonstratio modo si est cir- ;

scilicet medici, ut agat. culus oportet quod secundnm idem

5. Ad principale, dico qnod finis est genus causse probetur. Similiter
Finis est . . . , . ,
.
i •
i
principium secnndum essem mente
,

princi- oportet quod idem genus propter

Sitimum agentis, et est nltimum secundum quid esset in utraque demonstra-
et ^^o°^o-
quod est in materia. Ad aliud dico, tione, quia si non idem genusprop-
quod secundum quod est ens prse- terquid, nonest circnlns. *

sentatum in mente, vel in intentio- Contra istas tres rationes, quod ^

ne agentis est movens enm, nt de-
siderabile.
Ad aliud,ist8e
primae in suo genere, sicut omnia
generalissima,et tamen unumPrse-
dicamentum est prins alio sic hic
nnivoce causa efficientis et
finis sit
e contra, probatio, quia finis est
quatuor causse sunt causa effectiva respectu efficientis,
sicut e contra. Probatio assumpti,
in agentibns a volnntate; voluntas
; in rationibusestefflciens causa res- ^

quselibet causa in suo genere est pectu finis, et finis simpliciter est
prior alia aliqua prioritate. Unde activum ergo movet voluntatem
;

sequivoca est prioritas, sicut seqni- active et effective ergo seqnitur ;

voca est causalitas. Tunc ad ratio-
nem,non est inconveniens de prio-
ritate et posterioritate diversimo-
de dicta, et causalitate simpliciter
sequivoce dicta,
genere causalitatis et prioritatis,
est inconvenienS; unde efficiens est
causa finis in ratione efficientis,
fiuis est causa efficientis inquan-
quod voluntas sit simpliciter pas-
siva. Probatio quia omnis poten-
tia aut est simpliciter activa aut
passiva; nonprimo modo, voluntas
tamen in eodem est potentia, quia potentia activa cst
piHncipium transmntandi aliud inquan-
tu7nnUud; voluntas non est hujus-
modi, quia tunc suum objectum
esset naturse passivse, quia trans-
 ,

QU.^STIO I. 193

mutaretur a voluntate. Dicitur prima causalitas omnium est ve- 2. phys.

quod est duplex finis, vel in in- rior. Ad probationem, quod omnis coaf 89.
tellectu, et sic movet efFective finis est actionis, dico quod non

voluntatem alius est finis extra,

;
omnis flnis est actionis, sed alicu-
et illud movet in ratione finis, sci- jus essentise absolutse potest esse.
licet in ratione boni, sed esse ex- Ad aliud dico, quod omnes causse
tra est movens secundum finem. possunt demonstrari per finem,
Contra, Philosophus in littera : ideo potissima demonstratio et
Causce non sunt sibi invicem causce in certissima est per finem. Unde
eodem genere causce, et probo sic : sicut principium est in speculabi-
Tunc idem prius et posterius se- libus, sic finis est in agibilibus;
cundum idem et univoce et simi- ;
ergo sicut principia certissima
liter idem respectu suiipsius se- cognita, sicAd aliud
fines, etc.
cundum idem, prius et posterius; sunt certissimae nobis Mathema-
et similiter quod demonstratio ticae demonstrationes, non tantum
esset circularis secundum idem, simpliciter; nam accidit in Ma-
quod accipit quod finis extra mo- thematicis, quia ibi eadem sunt
vet in ratione causae. Contra, illud simpliciter nota, et quoad nos, etc. sicutprin-
quod non est ens, non habet ratio- Ad aliud dico, quod quid rei accipi- /'PJ^^Jj^j^jf

nem causse; similiter si movet tur ab omni causa, et definitio 'v^"''

.'^^

nais in
intra in ratione finis, tunc non similiter. Aliter dico, quod aliud agibiiibus
, . - . . exponitur.
in ratione efficientis. Ad rationem est ioqui de cognitione simplici- vide scot.
*

istam nota quod Philosophus cum ter, et de cognitione secundum *ada*ii.

loquitur de fine, dicit quod movet
metaphorice. Adargumentumtunc
per hoc sit. Ad probationem, vo-
luntas est potentia passiva, nego.
Ad probationem, ad illud quod
potentia est principium
p'''^^^"'*
proportionem, de qua cognitione
dicitur in 1. lib. Dico ergo, quod
quanta certius cognoscuntur se-
cundum proportionem, quam alia
secundum proportionem cognosci-
transmutandi bilitatis suse unde cognitio per
;

dico quod potentia factiva est prin. finem est simpliciter notior, ta-
cipium transmutandi, quod pro- men cognitio de ista re est certior
prie est factio, etc. unde dicit 9. secundum cognitionem suam per
hujus, c. de potentia text. com. 16. formam, quia formaest proximior
ultimum visionis est visio, non idtimum causa quam finis. Et Philosophus
cedificationis cedificatio, sed domus extra. 1. Poster. t. C. 30. et 42. dicit quod
Si ergo actio immanens esset prin- cognitio per causam propinquam
cipium transmutandi aliud inquan- est quid, per causam remotam est
tum aliud, tunc causaret aliquid 7^*^'«/ etc. In causis inquantum cau-

aliud prseter operationem scilicet S8e sunt, non est circulus. Tgitur
opus,quodest contra Philosophum cumfinisin existentiasit causatum
ibidem. non est sic ejus causa,
efiicientis,

7. Ad quod dicit quod causse

aliud, nec secundum minus nobile esse ;

^monstTa- intrinsecse sunt magis causae, dico igitur esse cognitum, secundum

iiienfr ^i*^^^ non semper, sed illa quse est

quod solum est causa, est verum
Tom. VII. 13
 104 LIB. V. METAPII.

csse, et nobilius qiiam existentia.
Respondeo, aut movet secnndum
aliquod esse nobilius, sed non ve-
rius esse ejus, aut omnis tinis
simpliciter est aliquid existens et
amatum; desideratum vero
nis respectu alterius desiderati,
sed non simpliciter sicut creatura
jus scienticT, quia est scientia con-
siderans finales causas rerum. Et
Commentator in fine capitis de
principio, illud principium inten-
ditur ad sciendum in hac scientia,
est li- et illud est causa finalis, omnes
enim causse non sunt principia,
nisi propter illud et ^. Physicor.
;

est in Deo. d. text. com. 89. sicut principmm in

speculabilibus, sic finis in agibilibus. Si
SGHOLIUM n.
ergo loquamur de prioritate in
ExpUcat pulcherrime linem, ut est in in- causando, dico quod extrinsecse
teUectu vel intentiono, esse primam causa- prius causant, quia enim illae, ideo
runi, socl in executione, vel existentia esse et non e con-
intrinsecse causant,
ultimam. Vide ipsum q. 3. prol. q. 2. lateral.
tra; extrinsecarum autem prius
n. 22. et 2. Physic. q. 9. Ostendit causas ex-
priores e<se intrinsecis. Itom, for-
causat finis, ille enim quia movet
trinsecas
raam priorem esse materia. Tangit duos efficientem in ratione amati, ideo
alios dicendi modos, sed in fine ad hunc agens agit non e contrario. Sed
modum redit, implicite eum cseteris prae-
qu9e causalitas materise vel formse
terens.
prior? Videtur quod formae, quia
8. Ad quaestionem, distinguendum propinquior efficienti et fini; ma-
est sicut distinguit Avicenna 6. teria enim intrat hoc suppositum,
Metaph. 5. c. d. Res aliquando est quia est sub hac forma, non autem
causata in sua causalitate, ali- hsec forma constituit hoc supposi-
quando in suo esse. Primo modo tum, quia est in hac materia. Sed
causa flnalis in causalitate prsece- quantum ad esse, efficiens primum
dit causas agentes recipientes; et est, quandoque vero materia ab

lioc secundnm suum esse in anima, illo non dependet secundum esse,

quia anima adinvenit eam prius, sicut in naturalibus, sed a produ-

et postea imaginatur apud se ac- cente totum efi^ectum dependet, et
tionem, et inquisitionem recipien- per consequens de ratione efficien-
tis, et qualitatem formae. Respectu tis non transmutare mate-
est
ergo causalitatis, et respectu es- riam; quia materia tunc quantum
sendi in anima, non est aliqua ad esse, esset quasi cosevum prin-
causa prior finali; imo ipsa est cipium efficienti forma etiam
;

causa essendi caeteras causas esse ;

quantum ad esse est ab efficienti,
vero aliarum causarum in efFectu, et aliquo modo dependet a mate-

est causa essendi illarn in effectu, ria; (sed dubium est utrum ma^is
^ Forma
et multa ibidem de hoc, et in fine sic vel e contrario) finis vero non p"<^^' ^^'
,. ., . ... materia.
Finem es- capitis. Si dc unaquaquc istarum simpliciter, qui scilicet per opera-
se primam , • , . . .

causarum, causarum esset scientia, mter eas tionem, sed finis, qui est operatio,
Tl^
^^"^"^*
notior esset scientia de finali, et dcpendet secundum esse ab omni-
ipsa esset sapientia, et hsec etiam bus aliis causis verumtamen sem-
;

est nobilior reliquis partibus hu- per dependet materia ab efflciente,

 ;

QU^STIO I. 195

inquantiim materia liujus compo- jectum, non est finis simplicitcr,

siti, hoc enim est inquantum fit sed est respectu ejus liberalitas,
sub hac forma. de qua loquitur Avicenna G. Me-
Arguitur sic Finis est ejusdem
: taph. cap. 5. Tribuem alii non propler
speciei cum efficiente, et idem nu- sni reiribuiioncni, etc. et illo modo immedia-^
tusom-
mero cum forma 2. Physic. text. superiora sunt utilia inferioribus, nium.
comment 70. ergo non est ordo sicut ipse dicit 1. Metaph. cap. ^.
essentialis interItem, tinis
illa. et propter ordinationem ad hunc
secundum quod est in intentione finem simpliciter, ut est in se,
agentis non est notior ipso esse operatur et producit, ita quod illa
agentis, quia non habet nobilius operatio et productio non sunt ei
esse quam agens in quo est; ergo finis simpliciter loquendo.
secundum illud esse, non est causa Ad argumenta diceretur,
qnod
agentis. Item, flnis nihil videtur sunt contra hoc. Item, contra hoc
dare agenti, quia si agens habc- est, quod ordinatio cujuscumque

ret eamdem vim activam, et nihil ad finem videtur esse per appeti-
intenderet, eodem modo produce- tum aliquem, ille si est pure na-
ret efFectum. Item confirmatur, turalis, non potest esse
ad nisi
quid enim est in intentione ignis, commodum, et ita ultimus termi-
quando generat ignem? quis est nus ejus est ipse appetens.
ille modus essendi in? Item, Deus Item, istud inquantum est in se, 10.

sub ratione finis ultimi ponitur non est propter quod agens agit
objectum actus beatifici, hoc au- si enim illud in se destrueretur, et

tem non est inquantum movet ad maneret in intentione agentis, si-

militer agens ageret. Item, ista
agendum, ut desiderabile. Item
via non potest poni de intelligente,
causalitas finis videtur esse ter-
minare, est enim causa opposita
quipraefigit sibi finem quem vult.
Item, si intendit assimilari
principio motus 1. hujus; ergo non illi,

est de ratione finis initiare, sed

communicando suam perfectio-
nem, illa assimilatio ibi est in-
terminare, quare ergo ponitur
quantum movet.
primo causare? Alia via est, quod finis causat
Relinquendo ergo viam prsedic- inquantum terminat, et sic non
arte tam, uuo modo dicitur quod unum- oportet dare esse, nisi quod in-
ei
itiva
nci quodque essentialiter ordinatur ad tendatur ab agente, sed sic non est
0.
aliud nobilius se, tanquam ad fi- finis, sed inquantum terminat.
nem non motu, nec operatione; Contra, pone quod non attinga-
sed quasi terminum operationis, tur nonne illa actio
finis intentus,
non quidem producibilem per ip- habuit finem inquantum causa est?
sam, nec per objectum ejus, sed aliter nondiceretur frustra,prop-
cui istud assimilatur per opera- terea inquantum terminans non
tionem. Sic Deus potest poni linis videretur plures causare quam
immediatus cujuslibet, illud in- instans tempus, vel mutatio cau-
quantum in se est finis et amatus, sat motum, quia est tcrminus ma-
omne aliud, sive operatio, sive ob- gis intra.
 1% LIB. V. METAPll.

Tenendo ergo primam viam, tate, causalitate, et ordine, seu prioritate

quod est causa inquantum est in linis; et similiterdealiiscausiscomparatis

intentione agentis,notandum, quod ad ipsum, et inter se, ubi cum dicit : sed

est quasi esse objectivum, et

ibi
dulyium est utrum magis sic, vel e contra^

esse formale objectivum est esse hoc est dictu, utrum magis dependet ma-

reale; formale est illud, quo nunc teria a forma, (piam forma a materia, et

illud intentum est, et lioc esse in non solvit. Potest ibi dici probabiliter quod

intentione. Exemplum, si intelligo simpliciter loquendo magis dependei ma-

rosam existentem. teria a forma, non quod implicet ipsam

esse sine forma, nec quod non habeat suum
ANNOTATIONES proprium esse extracausamet intellectum
sicut forma, nec etiam quod causetur per
11, Circa primam quaBstionem libri quinti
formam, sed quia esse totius principalius
text. com. 1. et 2. in qua implicite supra
est a forma, quod e.^^ecommunicatur utri-
incidentaliter includuntur quatuor quaes-
que consequenter. Qutere 9. q. Quodhb.
tiones. Prima An finis sit principiuml
et in 2. dist. 4.
1. q. 6. et dist. 3. q. et
Secunda Ancausa? Tertia An causa agen-
5. et 1. et 2. q. Quodlibeti, et in simili
ti? et Quarta An maxime causa ? quae qua- in Theorematibus, et 12. d. 4. com-
q. 2.
tuor tangit in arguendo ad partes, et in
parando quantitatem ad qualitatem; sedex
decisione quiiestionis quse satis clara est,
alia parteposset ponderari prioritas naturae
ut patet tenendo affirmalivam partem.
materiyeinrationereceptivi, et an ahquod
Infra ibi : Argumentum de errore, etc.
esse communicat formse, vel e contra
usque illuc itltra si finis est intentus
:
immediate loquendo et directe, et an sit
etc. assignatur Extra, vel vacat in aliqui- (jifQcii lus imaguiari materiam esse sme
bus originaUbus. forma, quam e contra, de quo vide in 2.
Deinde solvendo argumentum principale d. 12. et ahbi plura ad hacc notabis, ut
et sequentia, nota valde processum illum 8. dist. primi q. 1. et 1. dist. tertii q.
de causalitate fmis, et repHcas et solutio-
1 . quae omnia caste masticabit subtihs
nes singulares, et qua^re in Theoremati- lector.
bus hujus. Vide etiam antiquos hic, ut
(^onsequenter infra ibi : Arguitur sic, fi-
Thom. 1. p. q. 18. et 1. 2. q. 11. et 83.
nis est ejusdem speciei, etc. usque illuc :

et Albertum hic et Jand. et Henric. de

Relinquendo ergo viam prcedictam, etc.
Gandav. et alios quam pUn^es, quia varie
possunt facihter solvi ilLno instantiae, ut
sentiunt de causalitate finis; sententia
patet discurrendo, sustinendo ea quae prae-
tamen Doctoris est satis clara et subtilis,
misit, quod reUnquetur lectori. Simihter
ideo eam sequere. aha argumenta infra solvantur, si quis
De sufficientia et ordine causarumqute-
12. voluerit tenere illum singularem modum
re ubi supra 2. Physic. copiose, et ad fi-
^-^^^^^. -^ .
^ ^^^^^^ ;j^;-„^^„^^^^^
nem hujussolutionis, ubi adverte quod ab
^^^
illo loco: In causisinquantum causce sunt, Examina diligenter totam litteram, quia

non est circulus, etc. usque ad fmem pos- satis subtilis et obscuraest, ahquaad pro-
set assignari Extra vel additio, sed tota positum invenies, 3. et 4. quoestionepro-
Httera est bona et notabihs, ideo legatur ; log. et 1. distinct. 1. et 49. distinct. 4.
inducit enim ibi viam Avicennoo de enti- quoestione 8. et 48. ejusdem qucestione
 : ;

QU^STIO ir. 197

5. et in Francisco de Marchia, et de simnl snnt et non simt.

singiilaris,
Mayronis. Contra, causa et effectus simul
sunt et non sunt, secundum illam
Amplius aut secimdum
iit agevitii'^,
rationem, secundum quam simul
pot(mtiam, ditfenmt antem in
tantum ciuod agentia quidem et ^ependent; ergo eo modo quo ma-
sinf^ularia simul sunt, et non gis dependent sunt magis simul,
sunt, et ipsa et quorum caus?p. sed causa universalis in actu, et
Text. com. 3.
effectus universalis sunt hujusmo-
di. Probatio, quia aliquid potest
QU/ESTIO II. esse causa in actu, et hsec causa,
licet non haberet hunc effectum in
Utrum causa in actu, et c/fecfMs in actu ^ctu, sicut aliquis potestesse pater
sunt simul ?
in actu, licet non respectu hujus
Arist. hic cap. 2. et in Postprcvdicam. cap. de
fllii, quia respectu alterius potest
modis prioris, D. Thom. hic lect. 2. Fland. q. 2. esse, sed nullus est pater nisi filii
art. 4. Fons. cap. 2. q. 18. 8uar. dispiit. 27. Met.
sect. 2. Hu.rt. disp. 8. Physic. sect. 8. Aversa ergo in universali magis dependet,
q. 16. Phys. sect. 1.
hoc patet, quia sic sunt primo re-
Quod inconveniens de causa
sit lativa.
in actu, probatur accipiatur effi- :
Item, in motu projectionis, projectum 2.

ciens per motum, in principio est projicitur, quando projiciens non m«He^ additio.
efficiens in actu ergo effectus ;
-.

projieiens, sicut vertens rotam, et postea

sed existente effectu, cessat mo- quiescens, non statim dimittit rotam
tus ; ergo cessat in principio. Item quiescentem. Sic in alteratione cessante
4. hujus, text. comment. mo- 25. alterante, non statim cessat alteratio. Si-
vens naturaliter est prius moto; et militer de aliquo suspenso si propellatur
si hsec ad invicem dicuntur, nihil ad imam partem, cpssante propellente,
minus, ergo movens potest esse non statim qniescit. Item, quies violenta
sine moto, sicut prius sine poste- hahet eamdem causam cum motu violento,
riori; ergo causa in actu sine effec- et tamen cessante movente agere, manct
tu in actu. Item, scitum in actu quies. Item, causatunt semper dum est,

est causa scientise in actu, sed est actu in causari, non tamen causans
scitum potest esse in actu sine sempercausat,quiapotestcorrumpi; ergo.
scientia in actu, quia referuntur Prol)atio primi per Avicennam 6. Met. 1.

ad invicem tertio modo ; non au- tum., quia esse causatur actu, inquantum
tem est ibi essentialis ordo, nec est esse, non inquantum incipit; nonenim
mutua dependentia; quia scien- incipit, nisi quod est prius non esse, scd
tia dependet a scito, et non e con- non causatur inquantum est priusnon esse
tra. Item, Deus est semper causa Quod prohatur ex eodem capit. f. quia
in actu ergo semper fuisset effec-
; accidit agenti non semper egisse ;

tus in actu. Antecedens patet, si hocenimnon contingit sihi nisi inquan-

non; ergo prius fuisset in primo tum aUquando patiens, vel saltem impe-

causans et tunc mutatus. dihile ; tum, quia ut ihi arguitur, illud

De hoc dicitur, quod causa sin- esse causati, aut sempcrdependst ah alio,

gularis in actu et effectus in actu aut non? Si non, est ex se necessarium,

 198 LIB. V. METArii.

ct i(a moKjuam incepit ; si sic, ct inquan- et calefactibile, sed ibi est mutua
tuni depcndet actu causatu)\ quia in pri- dependentia essentialis ; ergo si-

mo instanti pvoptev hoc solum causatuv, mul sunt et non sunt.

quia tunc dependet, non quia incipit, ut
SCHOLIUM I.
pvobat pvwcedens vatio ; lum, quia aucto-
vitas est ibidem, scilicet quod causatum Sententia ^gidii efTectum immediatum,

sempev quamdiu nempe fiori per motiim et ejus causam, esse

Cf/ct datove sui esse, est,
simul in actu, secus de effectu mediato, qua-
sed non eget datove sui esse quamdiu est,
le est factum esse, et sic inteUigit Philoso-
si non causatuv. Similiter cap. 3. dist. plii litteram. Secundam partem probat, quia

cu)n aliqua ex vebus pev essentiam fuit alioquin omnia necessario evenirent. Refuta-

causa esse altevius, semper erit ei tur primo quia ex hac ipsius ratione, seqai-

Opinio tur effectum iUum immediatum necessario

caiisa, qiiamdiii habet esse. Hccc evqo
Avicennse fleri. Secundo, quia ratio ejus non minus
causatum videtuv cssc ejus opinio, quod causa essen-
dum est, .
'

.
currit de eftectu sine motu, imo magis, ut
causari. tuuis non tautum tunc, cpiando pvimo de actibus voluntatis, qui sine motu fiunt.

causat, sed sempev dum causatum manet, Resolvit ergo Doctor, quando dicit Philoso-

si sit simul in actu cum causato, et fovte phus, causam in actu, et effectum in actu
esse simul, secus de causa et effectu
cpiod causatum sempev dum est actu cau-
in potentia, id inteUigendum esse de
satuv. Contva Avicennam, patev est causa
fundamentis, non de relationibus, quia hse
filii, et irjnis generans causa ignis geniti utrobique s^imul sunt; sed fundamentum rela-
et pev se, ut videtuv, tamen manet effec- tionis causae in potentia prius existit, ut

tus causa deslructa. Item, si genevcms non sedificator, quam fundamentum relationis
effectus in potentia, de quo postea L 9.
simul manet cum genito, ut ipse videtuv
vespondeve cap, 2. sed cum aliquo alio, Ad quaestionem dicitur pro pri-
quod est immediate causatum ab ipso, et mo membro, quod causa efficiens
illud est cum alio causato ab ipso, et sic per motum, est causa unius effec-
usque ad effectum, videtur esse processus tus immediate, scilicet/^m et facti
in infinituyn in causis ; sed hoc ipse con- mediate; tunc vera est propositio
C(?c/z7 cap. 2. Causas non essentiales, de causa in actu et effectu imme-
inquit, vel non propinquas, non ne- diato, scilicet ipso fieri, quia quan-
go procedere in infinitum. Contra, do causa est in actu, tunc movet,
aut sunt sibi immediatain diversis nunc, et quando movet fieri est in mobili.
et tunc duo nunc immediata; aut tempus De mediato, non oportet
effectu
cstmedium inter ipsa, et tunc causa non hoc, quiatunc omnia evenirent de
simul cum causato ; aut nullum est me- necessitate, supposito quod omnia
dium^ sed quodlibet causatum simul cum haberent causas per se quia si ;

sua causa, et tunc omnes causce infinitce aliquid eveniat tertia die, sit A, A,
erunt simid in actu, hoc argumentum si fiat, fiet A, per se causa, scilicet
facit ibi cap. 2. et respondet, vide ibi. B; sed B habet aliam causam,
De alio mcmbro dicit Philoso- quia si B causa ejus,
est in actu, et
phus quod causa in potentia, et scilicet C, et sic redeundo ad aliud,
effectus in potentianonsunt simul. quod nunc est, sit D, quid estcausa
Contra, causa in potentia et effec- ipsius C sed D fuit causa in actu,
;

tus in potentia referuntur secundo ad quam ex hypothesi necessario

modo relationis, ut calefactivum sequebatur effectum esse simul in
 QU^STIO n. 109

actu C, ct sic ex G; B, et ex B, A; videtur quod illud non sit verum,

ergo omnia necessario venirent.
Tale argumentum facit Philoso"
phus 6. hujus, cap. 2. text. com-
ment. 7. Unde ista^ dupc proposi-
scilicet quod causa particularis
et effectus immediatus sunt simul,
per idem argumentum, quod ipsi
faciunt quia ponamus quod essent
;

tiones non sunt simul Yer?e, quod multse causa^ agentes ordinata),
cujuslibet fiendi oportet dare per non per motum,tunc si causa exis-
se causam, et quod posita causa in tente necesse est imme-
in actu,
actu, necesse sit effectum poni in diatum effectum esse in actu; ergo
actu quia ex his sequiturconclusio omnia producibilia a talibus cau-
impossibilis modo praedicto, (luod sis de necessitate evenirent, hoc
omnia necessario erunt, et non autem est falsum; ita enim con-
propter primam propositionem, tingenter producit voluntas ali-
quia etiam si ipsa esset vera^ quid, non per motum, sicut ignis
adhuc conclusio non sequeretur; per motum, imo contingentius.
ergo propter secundam ergo se- ; Probatio consequentise, sicut ipsi
cunda est impossibilis. De causa in arguunt unde ratio nonvaletplus
potentia dicitur quod non oportet ibi quam liic. Ideo dicendum ad
esse cum effectu, quia est prior formam, quod ibi est fallacia «mm-
effectu. dum quid et simpliciter, concedo quod
Sed contra istos est argumen- quando causat in actu, quod neces-
tum nunc factum, ita concludit sario sequitur quod effectus est in
contra eos de /?en, quod ponunt actu ergo necessario est effectus,
;

effectum immediatum, quia illa- non sequitur, quia causa est in

rum duarum propositionum sup- actu contingenter, unde conse-
posita prima et hac quam ipsi quentia non valet effectus neces-
;

dant, quod posita causa in actu sario, necessitate consequentise,

necessario sit esse fieri in actu. est in actu, si causa sit in actu ;

Arguitur ut prius, D existente in ergo effectus necessario est, nisi

actu, necesse est C fieri, et ex C, B, poneret quod causa esset necessa-
et ex B, A fieri ergo omnia futura
; rio in actu nunquam enim ex
;

necessario fient, hoc ita est incon- necessitate conditionali sequitur

veniens, sicut quod necessario necessitas consequentis, nisi ante-
erunt, illud enim non solum est cedens necessarium, sic non
sit

inconveniens, sic quod omnia si-
mul erunt necessario, ut vadit pri-
madeductio, sedetiam quodsucces-
sive non potest vitari quin omnia
necessario erunt successive sal-
tem, nisi per hoc solum quod po-
est hic, sed fit causa in actu con-
tingenter. Sed Philosophus non sic
arguit. Sed lioc supposito, quod
posito eo quod est causa, sequitur
necessario aliud, sicut patet per
exemplum ejus ibi.

natur aliquid posse fieri, et tamen Contra, adhuc illud quod est cau-
non fore propter impedimentum. sa contingenter est, vel fuit, vel
Nec illa evasio valct, si in princi- erit ergo consequens non est ne-
;

pio fieri sit aliquid ficndi. Similiter cessarium. Responsio, si jam ali-
 200 LIB. V. METAPII.

q\iid est, ad quod neccssario sequi- rclationcm c/fcchis Inpotcnlia, qnca simxd
tnr aliud, illud nliud necesse est cst cnm rclationc causce in potcntia, fun-

fore necessitate inevitabilitatis, sic dari in aliquo cntv in actu, ita quod non
quod non potest evitari qnin erit, oportct simul aliquid cxistcre quod sit

sed non (^st sinipliciter necessa- ccdi/icator, ct aliquid cxistcrc quod sit

rium, quia potnit evitari, quia aidificahHc, quiaccdificcdnlcpotestcxistere

istud quod nunc est, potuit non in cnte in potcntia. Ncc intelligitur diffe-

esse nunc. Contra illud aliud de rcnlia fundamentorum rclationvm poten-

cansa in potentia et effectn in po- tia^ in actu, ct effectus in actu, ad funda-
tentia, videtnr quod simul sint et menta relationum causce in potcntia, ct

non sint, quia iTferuntur secundo e/feclus in potentia, inquantum sunt fun-
modo relativorum, quse mutuo damenta, quia utrwque relationes utrin-
dependent. ciue simul sunt. Jta etiam fundamcnta
Potest aliter diciad qUcBstionem, si}}nd sunt, actu etiam sunt inquantum
quod illa differentia non est de re- fundamcnta, hoc est, actu sunt sub illis

latione cansae in potentia, et effec- relationihus ; sed non simul actuexistunt,

tus in potentia, quia sic simul est sed causa et e/fectus in actu, si imiim
causa in potentia et effectus in existit, et aliud, non sic inpotentia. Nec
potentia, sicut de causa in actu et dico, si unum /undcwientum existit, cau-
effectu quia uno genere
in actu, sos scilicet in actu, quod fundamentum
relationis referuntur omnia hsec ;
effectus in actm existit, quia fundamen-
nnde in hoc non est differentia, sed timi actu existit sine relatione ; sed si est

in hoc quod veritas liujus dicti suh relatio)ie causce in actu, et actu exis-
attendenda est de fundamentis re- dt, tunc fundamentiun relationis effec-
lationum, quia relatio causse in tus i}i actu, actu existit, ut sit insumma
actu, et effectus in actu non potest differentia, non sic hinc inde inter rela-
fundari nisi in ente in actu et ;
tiones, quia ntrceque necessario simul
ideo sicut relationes simul sunt et sunt ; nec inter /undamenta relationum,
non sunt, ita et fundamentaearum, inquantum sunt fundamenta, quia et illa

sicut prius exponitur ; sed relatio- utrinque necessario simul sunt, cum sine
nes causse in potentia, et effectus illissicnon sint relationes ; nec de illis

in potentia, non requirunt funda- qnc^ fundamenta sunt sine suhstantia in

menta in actu, et ideo non oportet se consideratur, quia sic neutrohique
fundamenta earum simul esse, li- necessario simul actu, nec necessario si-

cet relationes simul sint in actu. 7nul in potentia. Sed intelligitur diffe-
Si autem est causa in actu, simul erit rentia de fundamentis actu existoitihus

ADDiTio. ^^^^^ relatio, et illa non potest fundari sub relationihus comparatis ad existen-
/^^^' ^^^^^ enle in actu
^itri
liO C3US8S
*'^ ; errjo aliquid cst ens tiam absolute, non ad existentiam sub
m ente in in actu, in quo illud fiuidatur ; et ideo si relationihus. Uoc sic exponitur, si causa
ACtUj 5jIj6
effeftu in c«W5a cst iu actu, cdiquid non solum est cst in actu, ita relatio est in actu; ergo
QCIU,
c/fectus m actu,
,

sed aliquid existit actu, necesse est cdiquid existere tn actu, in

quod est effectus in actu. Sed si relatio fundatur relatio causce in actu, ct
^^^^
causce inpotentia fiuidetur in mentc in ac-
e/fectus in actu; scd si causa in potoitia
tu, sicut iste est a^dificator, non oportet est, sicut cedificator, non oporlet aliquod
 QUyESTIO II 201

ens in ctclu esss, in quo fundctur illa modo. Ad tertium argiimentiim,

relalio in potentia, sed sufficit habere qiiod scitiim est causa scientise
fundamentum ens in potentia aliquo modo-, et dico quod scitum
in actu, et scientia in actu simul
SGHOLIUM II.
sunt et non sunt et cum dicit quod
;

Habet optimam doctrinam in solutione ar- referuntur tertio modo, nego, sed
guiiientorum.Ad quartum bone explicat scientia in actu, et non in scibile
quomodo Deus de novo potest aliquid produ- actu scitum. Ad aliud de Deo, quod sciemia in
cere sine sui mutatione, de quo vide ipsum
Deus semper fnit, non tamen causa s^llJimti.
1. d. 1. q. 2. ad primum et ad quartum. Id
^""^sunt.
quod dicitur in additione, indisciplinaii esse in actu semper. Contra, tunc fuit
quxrere novum in Deo, vel rationem quare nuno causa in potentia, et tunc mutatus,
agit, et non ante, habetur in Philosoph. 4. quia factus est de causa in poten-
Metaph. text. 9. et 1. Post. text. 6. quia non tia, causa in actu. Non valet, quia
omnium est habenda, nec inquirenda ratio,
agens voluntarium voluntate anti-
nec hic assignari potest, nisi quia voluit
Deus nunc agere, et non ante, et hujus voli-
qua non mutata potest causare ,

tionis nulla est prior ratio. Vide Doctorem quando placet sine mutatione sui,
in expositione text. com. 3. quem mota
circa sicut si ego vellem modo sedere
est ista quaestio, et Anlon. Andream hic q. 3. cras,possum sedere cras sine mu-
qui clarius nonnihil hanc qusestionem trac-
tatione voluntatis mea\ Contra,
tat, nihil fere praeterea de suo addens.
Averroes 8. Physicorum com-
ment. 4. 6. et 8. et volens nunc
6.
Ad primam rationem, quod el facere tunc, et non nunc, saltem
relationes sunt simul in actu et expectat tempus, quod non est sine
fundamenta realiter sunt in actu, mutatione. Respondeo ita facit ipse
sed dum motus est, non est causa miser Averroes, quia fuit in tem-
agens facti in actu, sed in ultimo pore,Deus in seternitateante mun-
instanti. Accipiendo tamen effec- di creationem nullum tempus ex-
tum, respectu cujus est movens pectavit, quia in instanti, quae ex-
in actu, est ille eifectus in actu, sed pectatio aeternitatis instans est.
dum movet non causa in actu,
est Noli mensurare Deum secundum
nisi fieri, sed in ultimo instanti est Averroem.
causa in actu facti, et tunc simul Et qiiod a causa non mutata procedat 7.

Jfp7t^gg3e
sunt in actu. Ad aliud de quarta novus effectns probatur, A estnoimm; Additio.

'™ hujus, dico quod movens est simul ergo habet causam, et cum nonsit ire in
™J5"
^^^' natura cum effectu, quia si sint infinitum, venietur ad causam non no-
per se relativa, relationes sunt vamaquaestimmediatenovumaUquid.
simul, tamen res subjecta mobili- Ilem, quomodo potest causa non mutata
tati est prior alia re, in qua fun- semper movere, qiiod est scmper cdium
datur relatio effectus tunc loqui- ; et cdium effectum habere, et non potest

tur de fundamentis non de relatio- aliquando movere, cum prius non move-
nibus, quia dicit ibidem quod sen- ril,cum non sit nisi novus e/fectus sem-
sibilia possunt esse, non existenti- per inprimo membro, etnovus aliquando
bus sensibus quia sensibilia et
,
in secundo. Sed quare nunc movit, etnon
sensus dicuntur relativa tertio timc ? quia voluit ; hujus non est qucerere
 .; .

202 LIB. V. METAPIL 1

cansam, quia hahita causa inDnnnafa rt poteiltia, accidit tailien lapidi, si-

snfpcicnti, rcspccta cfjcctus, non cst ul- ciit accidit Joanniri od sit pater, Nonaccidit
I . 1 . • 1 -i.
scibili quod
non tamcn accidit patri quod sit
.

tra qua^rcrc, quia tunc omniuni cssct dc- sciatur in

monstratio; crgo inilisciplinati cst (puv- pater. Unde sicnt scientia in po- ^sedbene
rere quid iiovum in Dco quasi rclatio ra- tontia essentialiter dependet a sci- pXt'quod
tionis non prccccderct creationem, scd bili, itac converso, et sicut scientia ^JJgPf t^j
quasi sequerctur, ita (juod causa inquan- in actu dependet a scito in actu, "^®"^^^^"*

tum prcvccdit causarc, innovaturin )iullo, ita e contra. Unde quod dicunt, '

sedutarjitquasicausandoactionem.manct quod accidit scibili quod sciatur,

utprius, cf naturalitcr, nec re, necratio- intelligenduin est do re subjecta
nc mutatur. Miidicunt quod omnis rela- scilicet lapide, vel ligno. Probatio
tionova estinefjcctu, ctiam illaqua causa dicti, scibile enim non est scibile,
dicitur ad efjectum. Contra, ubi est rcla- nisi quia ejus potest esse scientia,
tio ihi est fundamentum. /tem, in quo est quiasiesset scibile, etejusnonesset
relatio, illud rcferturilla relatione. Item, scientia in potentia, esset scibile
relationes sibi mvicem opposita? erunt in et non scibile ; ergo in ratione sci-
eodem. Alitcr dicitur, quod est nova de- bilis includitur scientia in poten-
nominatio antiqiice relationis. Confra, ea- tia, sicut suum per se correlativum.
dem ratione, pater meiis quando genera-
vit me, non hahuit novam relationem, ANNOTATIONES.
quia prius fnit generativus, et sic sohmi
^^^^I"^^"^ ^"^^^^^^ «^^""^^ ^^ simultate
generanshaberet novam denominationem ^.

Tencndo ergo primam illarum viarum, ^^"^^ particularis et effectus talis quoad

est dubitatio, ntrum sit prius in causa ^^^^ ^^ "^" ^^^^' ^- ^' ^- ^" ^"J"^ P^^"^^'
P^^ ^^^ * '^'''^ ''' '''^^'' projectionis, etc.
illa relalio ralionis, an in e/fectu relatio

realis ? Dicitur secundum, qnia referrihi- "^^"^^ ^|^"^ '^^ ^^^^ membro, notatur Extra
non ^'^^ additio, sed httera notabilis, ideo pon-
le reale estcausa rationis, e contra.
Exemplum de dextro in animali, et sinis-
de^^-^^ntur solutiones ad illa argumenta ;
pos-

iro incolumna. Contra, prius naturalifer ^^^ ^^'^"^ inchoan illa additio ihi :
de hoc

fuit hoc causativum quam illud causcdnle, ^^'^" causa singulans m actu, etc. etdu-
rareusqueibi .4f/^wre5/io?iemd?ci7nr, etc.
(quia enim hoc causativum, ideo illud :

^"^"^^ ^'^^^" «^^^^^ facihter si legere pla-

causahile) crgo prius hoc causans quam
illud causatum.
""^^''^ «^ *^^^ <^^«^ ^ic et alibi habes in is-
.

^^-
Confirmatur quidquid est in
,

causa pra^cedit illud quod est in \hn\^mmk^ : Ad quxsfionem dicifur,

etc. ponituropinio .T^gidiisuper2. Physic.
effectu.Responsioillorum non va-
Q"^'^^ ^^^^^ antiquos ad propo-
let,quia semper ma jor differentia ^^^' ^^ ^^^

^'^^"^' ^^ ^^^^'^^ ^" Theorematibus hujus

reducitur ad minorem. Ad tertium
notanter.
argumentum, secundum
aliter ali-
Deinde in solutione propria ad qua^stio-
quos, scibile secundum se et
es-
sentialiter refertur ad scientiam nem ab illo loco : 8* aute^n est causa in

in potentia, et scientia in potentia ^^cf^h etc. usque ibi : Ad primam ratio-

et scibile simul sunt et non sunt nem, etc. assignatur ab ahquibus Extra

nec accidit scibili quod sciatur in vel additio, scd optima est littcra et scn-
 ;

QU.ESTIO III. 203

tentiaper totum, ideo legatur, deteriiHna- q. 2. ad fin Breviter sententia Doctoris

tio Docloris ibi claia est, ut patet, et as- in lioc dubio est probabilis et famosa, sed
sertiva, et doctrinalis. an de sua intentione, videatur bene in lo-
Postea solvendo principalia, ponitur cis prcTallegatis. Posset etiam bic investi-
qua3dam additio vel Exlra, et incipit sic : gari, an respectus causativilatis in Deo,
Qxiod aiUem a catisa non mulata etc. et quam dicit arguens prcTcedere natura, etc.
durat usqueilluc: Ad tertium argiimcntnm sit realis vel rationis, et plura alia, quse
autcm, etc. est tamen littera singularis et lector attendat.
subtilis, et probabilis ad partes, quare be- Ea qua3 consequenter tangit de relatio-
ne discutiatur. jjg scibilis et scientia3 notentur, et infra c.
Uuod ibi tangit de relatione Dei ad cre- je Relatione magis patebunt, sed hsecsen-
aturam, an sit nova, an etiam realis vel tentia optima est; an tamen illa relatio mu-
rationis, etvarios modos dicendi, scilicet in ^ua, quam bicponit, sit realis vel rationis,
quo est talis relatio formaliter, an in Deo, et cujusmodi sit, considera.
vel in creatura, queere in l. d. 30. et 35.
et in 40. et 43. et in 2. ubi supra, et bre- llorum qiudem utiqiie altera cau-
viter si ille respectus sit causatus ab in- sa est essendinecessaria; horum
tellectu vel voluntatedivina, oportetquod autem nulla, sed propter hrec
alia sunt ex necessitate, text.
sit seterna, si vero a potentia vitali crea-
com. 6.
ta, est ex tempore, et est ponenda in Deo
forma ; secus de relatione reali et deno-
QU.ESTIO III.
minatione quse fit a tali : qusere Thom.
Henric. Varron. Utrum necessaria habent causam sui
lllud quod ultimo ibi tangit comparando esse.
y.
relationem rationis in causa ad realem in
effectu, videtur habere bonam difficulta- Arist. hic 5. etS. Physic. c. 1. Avicen. i.Met. e. 6.
D. Thom. hic lect. 2. Ant. Andr. ibid. q. 4.
tem in doctrina hujus, qufc illarumsit pri- Fland. q. 5.«. 2. Fons. c. 5. q. 2, Meuris^e. 2.
Met. c. 3. q. 2. Vide Scot. in 1. dist. 8. q. 5.
or, pro utraque parte queere 8. dist. primi. num. 6.

q. 4. \el 3. principali. Et posset probabi-

Quod non
Avicennse 1. Met.
liter teneri quod illa causa est prior, ut 1.
cap. 6. a. quia omne habens esse
Doctor videtur tenere, actualis saltem, quia
per causam, circumscripta causa
ab seterno per opus intellectus divini, li-
non habet esse, et tunc non neces-
cet illi aeterna^ forte correspondet alia ra-
sarium de se; ergo nullum causa-
tionis seterna in creatura in esse cognito

considerata, non realis actualis. Sed quod

tum de se necessarium Item, cau-
sa efficiens est unde principium
ibi additur de prioritate naturffi causativi
ponderari debet, ei forte ne-
motus, sed in immobilibus non est
et causabilis,
motus. Oppositum in 2. hujus t.
gari, formaliter capiendo illa, dato etiam
c. 4. necessarioriim, vel sempiter-
illo assumpto examinetur consequentia.
Confirmatio sequens debet maxime atten-
norum sunt causse.

di de absoluto quocumque in causa. etc. SGHOLIUM I.

Et illud quod additur consequenter scilicet

Si datur aliquis eilectus necessarius, ille

qnod major differentia reducitur ad mino- necessario habet ^causam,' alioquin entitas

rem, habet videri et examinariin Quodlib. ejus esset causata, et necessitas incjiusata
 204 LIB. V. METAPH.
h!c tangitiir error Philosophi, qiii posuit nonost,nonestnecessarium,nisiex s^"»» «^t
rere neces-
multa alia a Deo neeessaria, quia posuit Do-
suppositione. Dicendum, quodiliud ^arium.
uni eausare necessario ; neiiue voluit ista

neeessaria et Intelligontias, ctielos etelenier-

quodest necessarium, ex supposi-
ta carere cauea, ut fuse probat Doctor 1. d. tione necessaria, est necessarium.
8. q. o. §. Contra istam n. 6. eontra Henri- Ad aliud responsio, quod iila des-
cum, qui eontendit quoil posuerit Phiio- criptio est a posteriori ot non a
sophus ista neeessaria, el; a se, non ab ulla
notiori; non enim est simpiiciter
causa.
de rationeefficientis, quodsit prin-
Omnis ef- Dicemliim, qiiod si aliquis potest cipium motus, quiaaccidit efficien-
feclus ha
bet caus.^ni . esse effectiis necessarius, potest ti secundum quod hujusmodi, quod
necessitas ejus habere causam effl- agat per motum quia efficiens ,

cientem, sicut res ipsa habet cau- potest agere sine motu, tamen in
sam, quia oportet ponere unum a naturaiibus communiter est vera.
quo est causalitas omnium, quia Respoiisio ad qucestionem , ad hoc quod Additio
'si necessitas effectus non haberet effeclus sit necessarius, oportet causam
causam, cum sit in causato, aliquid esse nccessariam, el in essendo, et in cau-
esset in causato non causatum. sando, quia altero illorum destructo, po-
Ad Avicennam, quod intelligitur test effecliis non esse. In complexis est in-
de necessario per Sed aliquid
se. venire iitrumque, principia enim in se
dicitur necessarium per se effecti- sunt necessaria, et necessario causant con-
ve, ita quod per se excludat aliam clusiones, quia ratio necessario causantis
causam efflcientem priorem, et sic est, quod destructo effectu, ipsa destrua-
solus Dcus est per se necessarium tur, sic est de principiis respectu conclu-
in genere causse efticientis. Vel po- sionum. 2. Pliysic. 8. text. c. 89. In
2.
Xece.ssi-
riuin eirec-
test aliquid esse necessarium for- incomplexis sine entitate rerum, nulla est
tive, solus maliter et per se, et tale potest ab causa utroque modo necessaria ; nulla
DeuS; for-
inaliter alio esse, quia sicut ipsum neces- enim post primam esset, nisi prima esset,
qnceJam
alia. sarium formaliter in se effective quia nulla alia, nisi causata, ct si non
est ab alio, ita et necessitas. Tunc cH necessario causata, non necessario est,

ad formam, circumscripta causa, et ita non necessario causat. Secl prirna

non ess tnecessarium ex se, ve- 7ion est necessaria in causando^ quia ex
rum est in genere causse efficien- ralione causoi necessarice ipsa destruere-
tis, tamen formaliter, si forma tur destructo effectu, et ita ejus entilas
ejus posset stare de se, haberet ne- non esset omnino ahsoluta et independens.
cessitatem sine efficiente, sed non Arr/ueretur hic, quia lihere causat, non
potest sine primo, unde circum- valet ; nam et productio Spiritus Sancti
scriptio illius, circumscribitetiam est lihera sive lihere, et tamen necessaria.
causam intrinsecam formalem ne- Tamen aiiqui sunt effectus ne-
cessitatis ex consequenti non enim ; cessarii secundum quid, sive sub
partem habet a se, partem ab effi- conditione, sciiicet si causa est,
ciente, sed totum, tam naturam pro eo quod causa proxima ex na-
Necessa-
quam necessitatem habet ab effi- turaii coiiigantia cum effectu ne-
rium ex cientC; quo subiato totum toilitur. cessario, dum est, causat ipsum.
suppOjitio-
neneces- Coiltra,quod circumscripto aiiquo Sed nec sic est necessitas in prima
 QUi^STIO III. 205

causa, quia tunc esset necessitas tudine perfectionis in causa conse-

simpliciter, cum illa conditio sit quitur efFectus ; si ergo in aliquo
simpliciter necessaria. Quod enim effectu potestesse tanta perfectio,
necessarium est ex suppositione quod ipsa posita necessario pona-
simpliciter necessaria, est simpli- tur aliud, multo magis in prima
citer necessarium; illud supposi- causa. Quod ex hoc confirmatur,
tum in aliis causis naturalibus quia si primum non est necessa-
non est simpliciter nccessarium. rium, nec aliquid posterius in es-
Ad argumentum in oppositum, non sentialiter ordinatis; ergo si con-
omne sempiternum est necessa- nexio effectus cum prima causa,
rium, scd hic in littera, et 8. quae est essentialiter prima con-
Physico. Iquitur de complexis. nexio, nonest necessaria, nec ali-
qua alia est. Ratio adducta de Deo,
SGHOLIUM II.
improbatur, et primo quia non
Adducit argumenta suadentia in causatis
oportet illud accipere ex 2. Physi-
aliqua dari simpliciter necessaria, ut vo- corum, ubi loquitur de principio
luerunt Philosophi, qui Deum naturaliter a- et conclusione, quia aliter videtur
geve asseruerunt, et solvit clare, de quo agit esse COnclusio iu principio, quam
Contra istam conclus. et
fusius i.

d. 2. q. §.
^ 5. §.
d. 8. q.

Ostenso esse de proprietatibus. et d.

/v.
enectus
,

m
•

causa,
.

quia conclusio
, .

39. §. Tertia positio^ quibus iocis ostendit De- est qusedam pars intellectus prin-
um omnia contingenter agere, et nihii ne- cipii actu contenta in illo, licet
cessario. non distincte, sicut singulare in
universali, non sic effectus in cau-
4. Contra ista^ necessitas simplici- sa. Hsec ratio concedetur, quod
ter est conditio possibilis in -crea- ratio causae necessario non inde
turis, quianon includit contradic- accipitur. Item in causatis, quod
tionem. Quod probatur sic modus :
aliquid necessario causetur non
producendi non variat naturam attribuitur eorum imperfectioni,
producti, si Deus produceret res nec ex effectu, sed
dependentiae
ex necessitate, aliquid causatum plenitudini perfectionis ergo nec ;

csset necessarium ergo licet nunc ;

similiter hic, unde aliquo destruc-
aliter producantur, necessitas eis to, aliuddestrui sequitur, vel quasi

non repugnabit. Item, siDeuspro- a priori vel a posteriori. Primo

duceret ex necessitate naturse, modo concludit imperfectionem,
causatum esset necessarium sim- secundo modo abundantem perfec-
pliciter; ergo cum modus quo tionem, sicutdesubjectoet propria
nunc producit, sit seque nobilis, vel passionC; quse- non in se consistit,

nobilior illo, simpliciter necessa- sed in aliud fluit, prsecipue si illud

rium potest sic producere. Item, aliud destrui est possibile. Item,
in omni conditione entis; simplici- secundum hoc posset Deus produ-
ter nobilius est necessarium ens cere plures differentias entium
non necessario ergo et in cau- ;
quam nunc, quia necessarium et

sando ergo nobilissima causa

;
possibile. Contra responsionem
necessario causat. Item, ex pleni- ad argumentum primo Coeli et
 .

206 LIB. V. METAPII.

Mundi, text. c. 138. quoinodo nihil necessaria. Pro prima ratione

ex so possibile potest esse necessa- tacta, quae est Avicennse, dicitur
rium per aliud, addita hic hac quod necessarium ex se debet in-
ratione necessarium et possibile
: trinsece habere necessitatem; et
dividunt totum ens; ergo omneni itaquacumque liypothesi sive pos-
differentiam entis, divisiones enim sibili sive impossibili posita, cir-
entis inr^uantum ens, communiter ca extrinsecum non erit non ne-
non sunt subordinatae. Contra, cessarium. Ad aliud hic supra
voluntas quae est primo finis non respondeo, quse dicunt perfectio-
est necessario alicujus non neces- nem simpliciter, et hsec nondeter-
sario ordinati ad linem. minate, sed in summo dividunt
5- Ad argumenta superius contra ens. Contra, opposita convertun-
dl^cenjf^' Avicennam. Ad primum, quod mo- tur cum aliis similibus dividenti-
"dulftlimT ^^^^^
producendi non variat condi- busens. Exemplum, finitum infini-
tionem propriam producto, sed tum possibile necessarium imper-
; ;

aliqua productio concludit necessi- fectum perfectum simpliciter, etc.

tatem producti, et quia causatum,
ANNOTATIONES.
concluditur non necessitas, ideo
contradictio, causatum a Deo ne- Sequitur queestio tertia de causalitate pas-
6.
cessitate natur^e. Per hoc ad ar- siva necessariorum, t. c. 6. in qua aliqui
gumentum secundum. Ad tertium, totam illam litteram ab illo loco : Respon-
quod in omni causalitate, absoluta sio ad qiKBStionem, usque ad finem, volunt
necessitas est perfectionis, et in
esse additionem seu Extra ; aliqui partem
respectu ad prius a quo aliquid ejus, sed hoc non est necessarium ponere,
dependet, si esset necessitas non nam Uttera optima est, et cuncta recte dic-
poneret imperfectionem in abso- ta duos enim modos dicendi tangit
; in
luta; ille tamen respectus esset quyestione quorum primus est, ut ipse dis-
perfectio, si non esset contradic- putat. 8. d. primi q. finali inopere Ange-
tio in termino, ad extremum enim lico, vel principali in Reportatis, et in
cui repugnet necessitas, non po- Quodlibeto 7. quod bene potest aliquid
q.
test esse respectus necessarius. Ad esse formahter necessarium, et tamen ab
quartum, plenitudo perfectionis alio causatum, et videtur intentio Aristo-
limitatae non est simpliciter pleni- teUs et Gommentatoris ut ibidem patet, et
tudo. Ad confirmationem, quod quahterHenric. etahi antiqui circa hoc va-
licet aliqua connexio sit secundum rie sentiant, videatur ibi. Alius modus di-
quid necessaria, nulla tamen sim- cendi est distinguendo de necessario com-
pliciter est necessaria, quia qu3e- plexo, et incomplexo, et hoc vel secun-
Nuiia con-
nexio eiiec-
\{]^q\^ dopendet a prima
i a
causa, quse
i ' dum quid vel simpUciter,ut patet in littera
lusad cau- QQ^tingenter causat, qua prius
sam, neces- '^ ^^ et secundum primum modum dicendi, res-
sario sim- naturaliter non causante nihil pondet ad argumenta ante oppositum, et
pliciter ....
aliud causat; similiter communi- secundum ad argumentum in oppositum.
ter secundse causse sunt impedibi- Adducitconsequenter plures instantias con-
les, et causa impedibilis quantum- tra secundum modum dicendi, qui confor-
cumque non impediatur non est mis est AvicenucC et solvit, quse omnia
 .

QU.EST10 IV. 207

videbis in primo, et Quodlibeto, fere ubi modis istis, quod est contra Plu-
supra, et 39. ejusdem, et 30. et 2. losoplium in littera. Irrationale

7.
Infraibi : Contra, vohmtas quce estpri- enim et rationale non dividuntur
mo finis, etc. illa instantia faciliter sol\ i- Nec divisio crquivoci,
in aeqiialia.
tur, concedendo quod obintasnon sit ne- quia tunc ubicumque ponitur unum
cessario aUerius a fme, nec etiam finis vel mullum in propositione, esset
ipsius, loquendodecreatura. Vel si volue- propositio distingucnda, quod non
ris concederealiquanecessarioordinari ad est verum. Item, tunc ad unum
finem ultimum, inteUige de necessitate membrum non posset sequi aliud,
consequentijG; vel in esse objectivo consi- contra Philosophum in littera,
derata, ct non reaHs existentiie, quia sic quia unum mcmbrum divisionis
omnia contingentia et contingenter ordi- convenit omnibus membris, quia
nata. uni esse, est principium numeri
Aba repUca in fine ibi : Confra opposi- esse, cap. isto, t. c. 12. ergo omne
/a, etc. quam non solvit, solvitur in princi- unum est principiu m numeri ergo ;

pio, ubisupranotavi. Qu«3re hic Albert. et unum numero, quod est unum
aUos opinantes, et processum Averrois et membrum, commune omnibus
est
Avicennaode productione rerum. membris. Item de ratione mem-
brorum, quod dicit unum numero,
Amplius autem alia secundum
cujus materia una numero, tunc
numerum sunt unum, alia secun-
dum speciem, alia secundum nullum immateriale esset unum
genus, alia secundum analo- namero; consequens est falsum,
giam. t. com. 12. quia sicut semper unitas prior in-
fert unitatem posteriorem, ita ex
QU^STIO IV. opposito in multitudine, sed in
immaterialibus est multitudo spe-
Utinim divisio Unius in unum genere,
cie ergo unum numero. Item,
;

numero, proportione sit con-

specie, et
tunc contraria unum numero, quia
veniens ? eorum materia est una numero.
cap. Alex. ihid. D. Thoni. lect. 6.
6.
Oppositum dicit Philosophus. t.
Arist. hic
Albert. traci. 1. cap.l. et 8. Anton. Andr. q. 6. c. 12.
Fland. q. 1 a. 3. Fons. c. 6. Meurisse. lib. 2. Met.
.

c. 3. q. 2. Vide Scot. i?i Comment. ad cap. 6.

hujus SGHOLIUM I.

Quod non : aut est eadem cum Textu 8. et soqq. posuit Pliilosophus divi-
prima quam ponit, aut alia ; non sionem unius accepti realiter in quinque
eadeni; quia tunc insufticiens, quia species, continuatione, subjecto, genere,
autem ponit
prima habet quinque membra, haec specle et indivlsibiUtate; htc
divisionem ejusdem unius accepti Logice, in
tantum quatuor; non est alia, quia quatuor membra, cujus sufiicientiam optime
duo membra istius divisionis, declarat Doctor, et solvendo primum argu-
conveniunt cum duobus alterius mentum expUcat quomodo una divisio dif-

scilicet de genere et de specie. fert ab altera.

Item, aut est divisio univoci in

univocata, quod non, quia tunc Dicitur quod divisio est conve-
multum non diceretur oppositis niens, quia illa est secunduminten-
 508 LIB. V. METAPH.

tiones Logicas, et prima divisioest universale et singulare referuntur

secundum fundamenta realia, ista ad invicem, universale intentio-
secundum intentiones fundatas in nale ergo singulare intentionale,
;

rebus utrum autem imum, quod

:
quiasunt simul; naturaet res inten-
dividiturin unadivisione, et in alia tionis primse, et secundae non sunt
sit reale, velquod in una sit reale, simul. Hoc confirmatur per illud

quod in alia intentionale, tan^e-

et tertii hujus, t. c. 14. q. 3. unum
o «. .tur in nrima solutione primi ar<.ni-
.
numero dicere, aut singulare, nihil
hujusdivi-inenti. Sed semper istudest verum differt. Ad aliud de proportione,
Tiaraturr qiiod hic dicitur, et tunc assignatur dico quod proportio potest esse
sufticientia, quia intellectus intel- secundum fundamenta realia, sicut

ligens aliquid sub ratione unius, in numeris, vel intentionalia, sicut

aut intelligit sub ratione incom- in prima potest
prcedicari et subjici,

municabilis, et hoec est unitas esse sine intellectu, secunda non ;

numeralis; aut sub ratione prse- et haec est illa de qua loquitur,

dicabilis de pluribus, tunc dicitur : quia prsedicata habent hanc pro-

aut differentibus numero, tunc uni- portionem in prsedicando in quid

tas speciei aut difFerentibus spe-

;
de contentis sub ipsis.
cie, tunc unitas generis. Ultra hanc Ad primum principale argumen- 3.

unitatem non est invenire
conceptum pr^edicabilem, tamen
unum conceptum accipiendo com-
munissimum comparando alteri
communissimo, invenitur unitas
proportionisin similiter se haben-
unum tum dicitur, quod nec ista divisio,
nec prima dividat umim secundum
rationem unius, scilicet secundum
rationem indivisionis, sed secun-
dum fundamenta super quse po-
test unitas fundari ; tunc hsec divi-

do ad alia scilicet sua inferiora in prima secundum fun-

sio difFert a

prsedicando in quid de eis, sic divisio damenta diversa, quia prima sunt
estsufficiens. Contra, duo membra fundamenta realia, hsec intentio-
non sunt accepta secundum fun- nalia. Contra, res intentionis
proporiio- damenta intentionalia. Primum primse, sicut unitas quse est de
nis non est . , t •
, ^^
unum _nume- genere quantitatis non fundatur
abintei- noU; quia tunc dicitur
^^"^*''
ro cujus materia una, sed materia in re secundse intentionis quia ,

non est a consideratione intellec- omne fundatum in alio, habet mi-

tus. Quartum non, quia aliqua norem entitatem quam fundamen-
proportio esset nullo existente in- tum, et res primse intentionis habet
tellectu, nam similiter tunc se majorem entitatem quam res
haberent 8. ad 4. et 6. ad 3. ergo secundse intentionis. Concedituret
unitas proportionis non causatur respondetur aliter, quia unitas
ab intellectu. Exponitur primum divisa primo est realis, hic autem
uno modo sic dicitur ; unum nu- est unitas rationis, et fundamenta
mero, quod non prsedicatur de etiam; tunc dico quod membra duo
pluribus, et hsec est unitas singu- scilicet genere et specie hic et ibi,
lariS; et fundamentum unius
ita non conveniunt. Ad hoc nota, quod
est singulare. Quod probatur, quia omnis unitas causata ab intellectu
 ,

QU^STIO IV, 20J

unitas habet unitatem in re a qiia origi- qnia uniim numero est in materia; unum
'^^^''";'
natur, sicut tangitur in 1. hajus unum principium numerorum non ""'unum
tur ab q i et manifestius in septimo, est in materia; sic ad argiimen- p^;;^;;'"
unitate ^

inre. sicut iguis gcncrat ignem, quia tum Contra hoc quod
: dicit quod ^''^^'*i'nt.

idem specie ei nullo existente iu- unum quod est principium nume-
tellectu; et ex illa unitate in re rorum, non materia, aut
est in

movetur ad invenien-
intellectus, propositio est universalis negati-

dum unitatem intentionalem; quse va, aut particularis negativa; si

in illa unitate reali fundatur; et

primo modo falsum cst, quia ali-
hsec unitas realis est in primis quod unum unitate, qua) princi-
membris, et unitas rationis quse pium est numeri, est in materia,
fundatur in tali unitate, est in se- sicut de partibus divisis continui,

cunda divisione. Ad aliud posset quia quodlibet divisum est unum

hic dici, quod unum hic divisum
numero, et si nullum unum prin-
sequivoce dicitur ab uno prius divi- cipium numeri csset in materia;
unum erfifo nullus numerus esset in ma-
so, tamen istud in se et illud
ambo quoad
suos modos teria, si particulariter intelligit,
in se,
nonsunt sequivocedicta, sed unitas quare ponit unum convertibile

hic in suis modis et ibi in suis, dif- cum ente, uno quod est
aliud ab

ferunt secundum magis et minus. principium numeri, quia in omni-

Et cum dicitur, tunc mullum non bus immaterialibus est unum prin-
,. .

'Hsec divi-
sioau dicitur sic,imo quando unum op- cipium numeri secundum eum, et
sequivoca, . i
• •
i
in materialibus, ut immediate ante
posituni dicitur sccundum magis
,

Dmparata
l priniam ,

ct mmus .
j i
• •!
de aliquibus, tunc opposi-
x ostensum est; ergo in omnibus
jivisionem
jiunius?
i^^^j^I^qI^ modis, non tamen oportet potest esse unum principium nu-
oppositum dividi in tot inferiora,
merorum;ergo aliud superfluum.
\

sicut aliud. In quo genere est istud Item, de alio membro, aut non in imma-
ll

unum est differentia, aut oportet intelli- esWnitas

intentionale, cum aliud sit
reale? Et ego qusero in quo genere gere, quod omne unum numero "^^J^^Jcg'^^"

sunt illae intentiones, genus et spe- est in materia, sed hoc estfalsum,

cies? si sint in nullo genere, tunc qiiia in immaterialibus est aliqua

non est quaerendum de uno in quo unitas major unitate speciei, nulla

genere sit; si sint in aliquo, ibi major quam unitas numero, prout
Iiic loquitur; ergo illa est in mate-
ponetur tinum secundo divisum.
rialibus. Probatio primae illarum,
Ad tertium dicendum, quod unum
quia aliquis Angelus est ita unum
hic divisum est unum rationis, et
nonunum principium numeri, sed quod non prsedicatur depluribus;
unum principium numeri commu- ergo magis unum quam specie.

ne est omni reali, unde unum nu- SGHOLIUM U.

mero et unum principium numeri Refutat optime D. Thom. asserentem uni-

tatem numeralem sumi a materia signata di-
differunt. Primum est dividens in
mensionibus, quia immateriale est unum,
secunda divisione; secundum divi-
de quo Tuse agit 2. d. 3. ([. 5. et 6. ubi late
sum in prima. Ad aliud dicit Com- ostendit materiam noii osse principiiim indi-
mentator, quod diiferentia est, viduationis, et q. 7. ubi probat posse esse
Tom. Vii.
 i>10 Lin. V. METAPll.

plures Aiigelos solo numero dilVereiitos : vi- immaterialibus, non tamen exclu-
de ip>um in expositione textus 12. luc, et 7. dit quin sit in immaterialibus.
hiijus q. ^3. vide etiam Anton. Andr. liic
Aliter, quod singulare simpliciter
q.
'
5. sed latissimo Anton. Trombetam q.
substantiale habet rationem mate-
Z\ Argumenta pro D. Thoma3 sententia sol-

vit Doctor d. q. 6. et 7.
rialem, et substantialitas appro-

omisso Averroo,cUcit Tho- priatur simpliciter singulari, unde

^, ^ . liritiir
nou ea nias ad rationem, (luod imitas
glossa propositionem unum numcro :

princ uiiiin
est cujus materia est una nxunero, id est,
imiivuiaa- niimeralis causatur ex materia
una, secundum quod substat dimen- cujus substantialitas est singularis
scoi'2.
'^' ^•'^"
''' sionibus terminatis. Et secundum simpliciter, et tunc nihil est ad

hoc ad aliud quod contraria non materiam realem. Contra dicta in

habent materiam unam talem si- solutione priDcipali Si unitas dis- :

mul. Contra, in immaterialibiis tinguitur hic in fundamenta inten-

est unum, et tamen non est ibi

tionalia, tunc non essent plures
talis materia. Contra secundum, unitates quam fundamenta, nec e

si simultas requiritur, tunc simul- converso, hoc est falsuni. Plura

tas temporis, et tunc absoluta a
sunt fundamenta quam illa qua-
tuor, scilicet Genus, Differentia,
tempore non possunt habere illam
unitatem, et talia sunt Mathema- Proprium et Accidens. Contra
tica. Et tamen Philosophus 3. t. unum dictum ad primum argu-
c. 18. hujus. dicit quod in Mathe-
mentum, quod fundamentum illius

maticis sunt multa numero ejus- unitatis sit intentionale, probo

dem speciei. Dicitur aliter qucd quod nihil sit IUud quod est mi-
:

propositio Philosophi assignatur nus ente intentionali est omnino

de quolibet in se, non de duobus non ens sed passio fundata in ente
:

comparatis ad invicem. Contra, si rationis est minus ens; ergo nihil

hgec sit per se ratio unitatis nu- est, sic illa unitas nihil esset. Ad
meralis in aliquo eodem, ubicum- primum dicendum quod illa divisio

que invenitur ratio, et effectus; datur secundum quod unitas inten-

ergo si in duobus comparatis invc- tionalis fundatur in quocumque

nietur ratio, invenietur illa unitas. considerato ut quid, et non sunt

I^i^itur ergo ad propositum, quod prsedicabilia in quid, nisi quatuor
Unura
numero ijnitas numoralis non deflnitur per ut supra enumerantur, quia aliae
teria una, hoc qUOd dicit AristotelcS, C}(j(lS quidditates enumeratse in quale
expoiular.
maleria una numero ; probatur quo- prsedicantur; aliter sic, quod divi-
modocumque, quia ens secundie sio est secundum quod est cujus-

intentionis non deiinitur per ens cumque intellecti in se, non prout
primae intentionis, neque est cir- comparatur ad alia, ct hoc secun-
cumlocutio per convertibilia. Sed dum diversos gradus unitatis;et
exemplum est in manilestis, verbi per hoc excluditur unitas definitio-
gratia Ens secundum accidens
:
nis et differentiae ,
per primum
aggregat duo, homo dicit ens per excluditur proprium et accidens
se, nec oportet numerare omnia qua3 in se considerata sunt unum
entia. Unde manifestior est nobis specie. Ad aliud, quod sicut gradus
unitas in materialibus quam in est in rebus realibus, sic in rebus
 QU^STIO V •211

rationis; unde illa res rationis

quse sabjicitur alteri rei rationis
est magis res aliquo modo, tamen QTIyESTIO V.
ex hoc non sequitur quod aliud sit
Ulruni ens secwidum se dividatur in
nihil.
decem Genera?
ANNOTATIONES.
Arist. hic cap. 7. ef. in inte prcedicam. c. 5. D.Thoni.
Sequilur qutGstio quarta de divisione hic lect. 7. et di veritate q. 1. art. 1. Alex. 7. 5.
Met. text. 14. Soncinas, ihid. q. 13. Anton. Andr.
secunda, seu Logica nnius t. c. 12. iuqua q. 7. iixsoWw^in proedicamenns trccct. b. p.2. c. l.
Jan lun. ibid. q. i^. Feri-ai\ 3. IViy.nc.q.h.
sentenlia Doct. est salis clara et determi- Occham. quodlib. 5. q. 22. Joan. Majoi'. in Prw-
dic. q. 10. Vide Scot. ibid. q. 4. et 11.
nata,nec occurrunt correctiones,neco|)ini-
ones prjiGter eas qu^e tanguntur in littera ;

allegat enim Tliomani, et habetur super 5. Quod non, ex parte divisi, si ens
hujus in expositione hujus textus super secimdum se, cum sic non cget
quo fun latur h-ec quuestio. altero, 1. Poster. t. c. 9. tertio mo-
Pro ampliori tamen dsclaratione eorum do per se, sed accidens eget alio,
quae tangit Doctor hic, vide eum in 2. d. ergo non est ens secundum se. Di-
3. part. 1. per totum de principio indivi- citur quod ens non dividitur hic,
duationis, et similiter in qucestionibus sicut accipitur ibi scilicet pro ente
Logicahbus, et maxime super Porphyrio solitario, pro prima sub-
scilicet

pro (leclaratione Logicahum qua^ hic tan- stantia, sedaccipitur hic pro quoli-
guntur, et in Pra;dicamentis, pro iho bet quod non aggregat in se diver-
quod tangit de generahssimo intentio- sas naturas. Contra 7. hujus, text.
num. "
c. 21 non est idem quidditas albi

Et infra in hoc lib.et 1. hujus, advor- cum albo, nec musici cum musico,
teetiamad quatuor respoasiones quarti propter duplex significare; ergo
principalis, et maxime ad quartam qua3 accidentia quaecumque significant
subtihs, et Metaphysica proprie est at- aggregatum. Item, ad principale
que Logica ad propositum, et qualiter no- ex parte dividentium 5. Topic.
tanter invehitur contra Averroem et hic Cap. 15. quod per superabundan-
et ubique. tiamx dicitur, uni soli coiivenit :

Circa solutiones ultimas objectionum generalissimum esttale; ergo, etc.

ad hnem qufestionis nota signanter de Q^iod sint tantum duo, ens dividi-
gradibus in intentionibuS; et dinicullati- tur in ens per se et non per se.
bus circa hoc [iluribus, et quahter omnia Similiter dividitur in cns in alio et
universalid reducuntur ad duo prima, ut non in alio, in ens dependens et
25. distinct. prima Reportationum habet, non dependens; ergo sicut unum
et copiose notavi super quccst. Porphyr. membrum generalissimum, ita
est

qusere. et reliquum. Dicitur hic quod con-

sequentia non valet, quia unum
Secundum se vero dicuntur esse, membrum est univocum, aliud
qusecumque significant flguras
soquivocum : aequivocum potesL
prsedicationis. Quoties enim di-
citur, toties esse signidcat, lext. plura continere sub se quam uni-
com. li. vocuir. ; ideo, et^\
 ;

212 LIH. V. METAIMK

Oontra, 1. Topic. cap. l^. iiuot sitionem, hoc autem est falsum
modis dicitur uiuiiu oi^positoruui, secundum ejus intentionem, quod
tot et reliquum; erii'o si divisio sit punctus substantia; ergo aliter
sit

per opposita, si uuuui uiembruui loquitur. Item, omne genus dividi-

est comuiune ad novem et reli-
quum. Similitersi unum membrum
divisionis sit oequivocum ad gene-
ra novem; ergo nuUum acciden-
tium plus convenit cum alio quam
cum substantia; hoc est inconve-
niens cum alia dependeant a sub-
,
stantia, et substantianondependet.
Similiter divisio non esset verior
quamhic; ens aliud Quando, aliud
non Quando. Item, ad principale
de Quantitate, quod sint duo gene-
ra in omni uno genere est unum
;
])rimum, in quantitate sunt duo,
unitas et punctum. Dicitur quod
non sunt duo prima simpliciter,
sed unum et punctus reducuntur
tur primo per duas differentias
tantum in duas species primas;
quantitas in Praedicamentis habet
duas divisiones, quarum neutra
continetur sub alia, sed utraque
prima. Cujus probatio est, quia
sub continua non continetur habe-
re positionem. Nec discreta, quia
utraque tam quantitas continua,
(luam discreta potest esse sine
positione; ergo est duo genera.
De Qualitate habet quatuor spe-
cies primas. De Relatione quod
sunt duo, omne relativum refertur
ad correlativum, quod est simul
cum eo, ergo generalissimum ad
aliquod seque primum eo ergo ;

ad unitatem 5. hujus, t. c. 12. in- duo prima. De iVctione et Passione,

de, 1. de Anim. t. c. 68. t. c. 42. sunt essentialiter relationes; ergo
de UnO; omnino indivisibile non non distincta genera. Probatio,
habens positionem est unitas; omne illud est essentialiter relatio,
habens vero positionem est punc- quo aliquid formaliter refertur,
tus, et 1. Poster. quod punctus est sed actio et passio sunt hujusmodi
unitas habens positionem. Contra, . ergo, etc. Probatio, calefaciens
sicut principium ad principium, refertur ad calefactum, sed cale-
sic principiatum ad principiatum; faciens inquantum calefaciens for-
siergo punctushabenspositionem, maliter actione est calefaciens, et
reducitur ad unum, tunc quantitas calefactum tale per passionem. De
continua ad discretam, et tunc non Ubi et Quando Ubj est esse in loco,
;

snnt species unius generis, quia et Quando intemporc^esse

est esse
genus seque primo dicitur dc suis in aliquo loco, non est alterius
speciebus. Item, hsec est falsa, generis quam illud in quo est, si-
punctus es!; unitas habens posi- cut nec esse in sanitate est alterius
tionem, nec oportet allegare Phi- generis quam sanitas, quia si sic,

losophum, qui loquitur secun- tunc essent 18. genera generalissi-

dumpositionem Platonis, ponentis ma in accidentibus ergo esse in;

quantitates esse substantias rerum, Ubi, et in tempore, est ejusdem

non secundum propriam, quoniam generis cum loco et tempore. Item,
Philosophus dicit 1. Posteriorum: Positio est ordo partium in loco,
Punctus est substantia habens po- de quidditate positionis non cst
 0U/E>TIO V]. 2n
pars ;
quia [)ai's cst in ,i>'encre lle-
lationis, nec cst cssc in loco, (juia QU/Esrio vr.
tunc Positio essct Ubi; cv^^o est
essentialiter ordo, ct ordo est re- Ulrnrn Pntulicrnncn/n (lisfinfjftanfiir rca^

latio; ergo i)Ositio cst rclatio liter ?

esscntialitcr. De Habitu, liabitus

D.llioin. 11. Mft. lecl 9. Alens.
. hw
tc.vt. 14. Capriol

cst habitudo nicdia intcr rem 1. dist. 8.7. 2. Durancl. ibid. dist. 30. q. 2. Joan.
(le Gaud. 3. Phi/s. q. 5. Paul.Venet. c. 31. Met. Son-

habitam et habcntcm, s(m1 lioc cst cin. 5. Met qincst.

. 13. Uerveus qitodlib. i. q.
9, Ferrar. Phijs. q. 5. Fons. 5.
3. Met.c. 7. 7. 3.
relatio. Item, habitus cst mclium s^ct. 3. ^nSiV.dist. 39. Met. sect. 2. nmn. 21. Vasq.
1. p.disp. 13S et disp. 175.
.

intci^ habentcm rcm habitam,

ct
sicut factio, mcdium inter facicn- (}uod non, (}uantitas est esscn-
tcm et rem factam : scd factio fa- tialitcr divisibilis inea quae insunt,
cit duo gencralissima per lioc etc. talc est substantia corporea,
quod cst ab hoc ct in hoc ergo ; sive essentia addita. Probatio, sub-
et ista. Oppositum dicit Philoso- jectum secundum qnod subjectum
phus in Prsedicamentis, scilicct naturaliter est prius accidente ;

sincjidum incomplexornm, aut sigiiifi- ergo substantia corporea natura-

caf, etc. Nota, est hic oppositum, liter cst prior quantitate, cum sit
quia hic omittit duo, et dicit Com- subjcctum ejus ; scd talis substan-
mentator quod propter brevita- tia non potest rccipere quantita-
tem, sed quae prolixitas fuisset di- tcm, nisi in partibus ejus, quia de
xisse duo verba, ethaec necessaria ? rationc quantitatis, est habere
IXTRA. Diihiiim est de istis Proedicamentis, partem cxtra partem, et indivisi-
quomodo quodlibet gemis est in se unum, bile non potcst reciperc divisibile ;

cum in multis non videatiir esse realitas ergo dc ratione susceptivi inquan-
una aliqua in omnihus speciehus suhstan- tum hujusmodi, cst habere partcs
tice in Angclo, in corpore, ut qualitatis ejusdcm rationis.
in quatuor speciehus, etc. Aliud duhium De Qualitatc, qualitas dicitur uno
quare non est duplex Quando, Uhi, Si- modo differentia substantine, diffe-
tus, Ifabitus activum scilicet et passivum? rentia non differt essentialiter a
Ubi etiam sunt aspectus potentiarum ani- substantia ergo, etc. Item, qualitas
;

mte? inclinationes etiam violentce clatce quartae speciei non differt esscntia-
mohilibus a moventibus? species genitce liter a quantitate ; crgo non distin-
sensibiles, velinfelligibiles? nhi est mo- guitur. Probatio, si figura distin-
tus,uhiprincipia substantia^, cumquodli- guerctur esscntialiter a corpore,
bet istorum sit aliquod ens secundum se, cum utrumque sit absolutum; ergo
quia hahens uninn quid? Quare etiam j)eus possct faccrc corpus sine
concreta 7ion sunt generasicut absfract't'^ figura, et ita non terminatum.
Item, tunc posset quantitas intelli-
SGHOLIUM UNIGUM. gi sine figuratione, quae est termi-
nus, quod est contra Philosophum
Resolvitur qucestio Jia.^c ({. seq. a nam i. et
3. Phys. text. com. 40. non potest
argumenta liic adducta ibi solvnntur ajium.
intelligi corpus, nisi tcrminatum
supcrficie, c. de Infmito ibi : Ratio-
 2U LIH. V. METAPII.

)iabili(c)\ otc. prima rationo. Simili- ost motus ; albedo est substantiae
tor 3. liiijus, t. c. 17. 1(). q. argiim. gonitive, ergo albedinis non est
2. sino his scilicot siiporficio ot motus, cum ergo non valot hic,
linoa, impossibilo ost osso corpns, noc alibi, dicitur quod sunt unius
qnia his dotinitur ot non o con- motus, utsubjecti. Et respondetur
vorso. ad argumontum quod non est a
Do Rolationo, advonit sino roali toto in quantitate, tanquam a su-
mutatione; ergo non ost ros vera periori ad inferius, sed a majori,
distincta antecedons probatur por
; videlicet si motus non est motus;
Aristotolom 5. Physic. t.c. 10. ?od niulto fortius nec actio, nec pas-
hoc non valot, quia ibi similitor sio,quia motus magis terminatur
negat motum esse in Substantia et ad motum, quam ad passionem vel
inAd aliquid manifestum est quod
;
actionem, quia motus qui est eo-
hoc non est, nisi de motu distincto rum subjectum, est magis deter-
contra mutationem, quia in sub- minatus et absolutus, quam qu^ in
stantia est mutatio, ut in tormino. 00 sunt, tunc a majori procedit
Dicitur tamen ad illam ratio- dictum Philosophi. Contra, si non
2.
nem, quod illud cui advenit non sunt essentialiter motus sunt ali-
mutatur in se, sed in habitudine ad quid aliud essentialiter, sed nihil
aliud, id est, in aliter se habendo vidotur esse in actione, nisi motus
ad aliud. Contra, omnis forma na- cum respocta ab agente, nec in pas-
turaliter prius inest subjecto suo, sione, nisi motus cum respectu in
quam subjectum sit talesecundum passo ergo sunt essentialiter res-
;

illam formam; ergo relatio prius pectus, ex quo non sunt motus per
naturaliter inest subjecto in se, te. Item, nec respondetur ad argu-

quam subjectum se habeat secun- mentum, quaero de qua determina-

dum illam in habitudine ad aliud; tione intelligitur ; si perfectionis,
ergo in illo priori aliter se habebit cum substantiam non possit
ad
in se, et sicmutatio in se. esse motus, ergo nec ad accidens
De Actione et Passione, quod non potest esse motus si determina-
;

differunt, quoniam sunt motus, et tione permanentise, tunc nihil ad

unus motus, et hoc essentialiter, propositum, quia motus est suc-
probatio 5. Phys. text. com, 10. cessivus secundum essentiam, et
Probat Aristoteles quod ad Actio- nonactio, quia potest esse in ins-
nem ut ad Passionem non est mo- tanti, et nuUus motus potest esse
tus, quia nuUius motus, estmotus, in instanti.
actio est motus; ergo. Si intelli- De Ubi Quando, Quando non
et
gatur minor genitive, sic non va- diffort essentialiter a tempore, quia
lebit argumentum; ergo oportet omne quod essentialiter estsucces-
accipere pro minore, quod actio sivum et continuum, est tempus
est motus nominative. Probatio vol motus, sed Quando est hujus-
quod argumentum non concludcrc^t modi orgo, otc. T^robatio minoris,
;

siminor acciperetur gonitive, quia omnis monsura propi*ia successi-

non sequitur, nullius substantia} vi, est successiva Quando est ;
 OU^STIO VI. 215

meDsura propria siiccessivi, in- lis iii dccem gcnera, etc. Sed rem fuse, et sub-
tilitor ti-actat II. de Pricdicamentis.
qiinntmii talo; orgo, otc. Probatio
({.

llunc nuuierum Archyta^ Tarentinus insi-

assumpti, qnando vonit? hori ;

gni< Pythagoricus primus invenisse fertur,

qnando veniet? cras. Anctor 6. ({uem Aristoteles et alii secuti sunt, sed fa-
Principiornm viilt ([uod por so dif- cilo esset ]>lui'a, vel pauciora sustinere ; non
ferentins Qiiando, snnt pra3sons, tamen quod disccdatur a communi numcro
sine necessitate.
prseteritnm et fnturnm. riOqnitnr
ibi de prc-Bsenti divisibili, patet ex Possot dici quod non oportot 4.

definitione sua ibi, cnjus pars prse- ponere docem sicut dicit Aviccnna
teriit, pars ost futura; orgo, otc. 3. Physic. l). ot 2. cap. Nos non
De Ubi, denominativum non si- cofjhnur observare illam divisionem fa-
gniflcat aliud quam abstractum in mosam, cjua dicitur quod decem sunl (ie-
Pra^dicamentis, album significat nera, guorum uniuscufusquc est certissi- Opinio
qnod ino-
solam qualitatem, etc. tunc nec ma generatitas, et
!

quia mhil
., .,
est extra tns est

Quando a tempore, nec Ubi a loco, ipsa, quia aliquid invenitur, quod suh 'mentum.
distinguuntur. Do omnibus in com- 7iullo generc potest collocari, sicut motus ;

muni sic Prsedicamonta secun-

:
qnia si comparatio motus ad subjectum
dum quod Prcedicamenta, non sunt sit proedicamentum scilicet csse motus in
res;ergo nec distinguuntur reali- subjecto, pjita genus passionis, multo for-
ter. Probatio antecedentis, sunt tius et motus erit Prcedicamentum ; vel si
universalia, et universalia non sic non ponamus comparationem qualitatis
sunt, sod sic dicuntur, quia omnis ad subjectum prcedicamentum, et non
ros est singularis. Oppositum, Phi- qualitatem. Vel si tu vclis ponere quali-
losophus, hujus 5. c. de Ento, t. tatem genus, Imbes pnnere motum genus.
c. 14. dividit ons secundum se, in
Et si ultra, ponas comparationem qucdi-
decem Genera; orgo decem Genera tatis ad subjectum ; ergo et sic de aliis
sunt decem diversa entia secun- accidentibus, et ita augcbuntur Prcedica-
dum se ; sed si tantum differrent menla multa augmentatione. ITsec Avi-
secundum modum prsedicandi, os- cenna 3. Metaph. eap. 3. Et est
Uioni^.' ^®^^ solum decem diversa rationo. contra eos qui ponunt motum por
Item Boetius, Prsedicamontisdein comparationom ad patientem,
decem vocibus decem rerum Gene- praedicamentum. Ad omnia in con-
ra significantibus. trarium, solvitur faciliter, quia
SGHOLIUM I.
Philosophus non facit Prcnedica-
menta, s.ed loquitur ibi secundum
Opinio Avicennae, non esse necessarium te- famosum modum loquondi. Simili-
nere famosum illum numerum decem ge-
tor noc in 5. dividit ens in tot Pr?e-
nerum quod posset dici motum es-
entis, et
se unum genus. Ponit tamen Doctor modum
dicamonta, sed in tot res. Tamen
sustinendi communem sententiam docem tan- Boetius dicit super Prsedicamonta,
lum esse gen?ra, quiaomnia directe, vel in- quod non potost esse undocimum
directe in his includuntur, quam etiam lia-
PrcBdicamentum quod de aliis de-
b^t 4. d. 10 q. 1. num. II. etd. 13. q. 1. num.
9. et 1. d. 8. q. :>. nuni. 18, otsi non firmiter
cem dici potost. Similiter Boetius
asserat, sed quasi conditionate d. q. 1. iium. supor Praedicamenta in commonto
9. si, (in(|uit) toiealar illa famosa dlvisio cn- dicit, quod ille libor Prsedicamon-
 ;

516 LIB. V. MET^PIL

toriim est simplicitor Aristotc^is. militor concludant rationes de dem

P^""^ «/"«•
ratio-

AHtor dicitur, quod divisio ost principiis et proprietatibus, sic nis cum
su
i?ri\?uenr/r
divuiiiur
siifticions, non (iiiod
i
divisio tantum patet, quia principium est prius piato.
lu 10.
Genera. tiat lu iUa Li(Miora, ot in illa qnnn naturaliter principiato ; sed prin-
directo sunt in <:i'enero, sod socnn- x3ipium substantia3 non potest esse
dum quod conveniunt aliis, qune non substantia, ergo illud princi-
indirectc sunt in gcnere, sicut ali- pium non potest esse alterius ge-
qui ponnnt proprietates substan- noris. Sed proprietas substantiae
tiales reducibiles ad idem genus, quaecumque est posterior substan-
et non solum principia per se sub- tia, et extra conceptum et intel-

staiticT. lectum illius ergo non simpliciter

;

Contra, quod negent divisionem, concludunt rationes de principiis

Boetius super Prsedicamenta, pri- et proprietatibus istis. Similiter
ma omnium divisio ost in substan- ad aliud Omne quod est, aut est
:

tiam et accidens, h?ec prima, ergo ens in alio, aut non in alio, aut est
immediatissima sed qui ponunt
; ens in se, aut principium entis in
mediam non sustinent divisionem se, sicnon de proprietate. Item,
Boetii, ergo non est prima. Item, quod non sit ejusdem generis, quia
eorum quae sunt, qusedam sunt in in Prsedicamentis esse in subjec-
subjecto, et qusedam non. Avicen- to, dico quod cum sit in alio, non
na2. Metaph. c. 1. dicit, qnoddivisio est in eo sicut pars in toto, et im-
sit sufliciens, sicut album et non possibilo est esse sino eo, in quo
album, sicut contradictoria sunt est; sed secundum quod esse in
album et non album circa lignum, alio, propria ratio accidentis
est
An prima posito quodlignum sit. Sed quid- convertibilis cum eo, sic competit
elt-g^^sit.
qnid est ens et non , est in directe proprietati. Item, illa pro-
'"^f^^j^^g^t"' subjecto, est substantia, vel prin- prietas non est in eodem genere,
accidens?
cipium ojus pcr so, ot nihil est nisi per immediationem ad illud
in alio, quod non sit accidons. cujus ost sed propter hoc non de-
;

Dicitur quod idem argumentum bet poni ejusdem generis, quia

potest fieri de principiis, quia passio immediate inest subjecto, et
principia non sunt substantia, nec tamen est in genere accidentis,
accidens, sed reducuntur ad sub- quia aliqua demonstratio est po-
stantiam. Similiter secundum ar- tissima, demonstratio
vol nulla
gumentum non concludit, quia esset, quia demonstratio omnis
tunc alterum esse, non in subjecto, tenet in virtutealicujus primi, pri-
et esse in subjec':^, dicitur directe ma potissima idom ergo prin-
ot ;

de materia vel de forma, quod ne- cipia sua erunt immediatissima

gas. Tunc dicitur quod divisio illa ergo passio conclusa immediate
est sufficiens entis, in substantiam inest subjecto vel da oppositum, ;

ct accidens, prout ens dicitur de et major vel minor propositio non

ente completo, vel ex parte divi- est immediatissima. Item, qufero
dentium, quod dividitur in omnia qualiter praedicatur de subjecto ?

princi- roducibiUa ad genus. Quod non si vel pcj* accidens, et tunc magis est
 . ;

OUi^STIO VI. •217

in gcncrc accidentis qiiam passio, claratur 5. hujus, tcxt. com. li.

qiiia passio pcr sc pr^edicatnr. Si Quodes dicitur ens^ totics essc significat
pcr sc primo modo, tunc cst de cum ergo genus Praedicamentum
essentia rei, qnod cst contradictio. significct alia, similitcr ct esse.

Si sccnndo modo, timc subjcctnm Contra hoc sccundum, prim.i

cadit in dcfmitionem praedicati, si- modi praedicandi non sunt nisi duo
cut additum, sed omne tale verc cst simplicitcr in rjuicJ, etin qnale. Item
accidcns. Item, divisio substantiae, non sunt nisi quatuor prsedicata,
non ut prsedicatur dc speciebus so- nec nisi quinque universalia; ergo An pene»
modum
lum, sed ut de omnibus, videtur penes modum pra?dicandi non pos- pncdicandi
,T-w T ^' L'
L •••4. dilTerunt
esse lirec in 2.de Anima, tcxt. com. suntPraedicamcntadistmgui sismt pnodica-
nienta ?

2. et 7. liujus, text. com. 7. quod clecem. Item, si esse quod signifi

substanlia, avt esl forma, aut est materia, cat prsedicationem alicujus de ali-

aut compositum ; evgo, etc. quo significat toties quot sunt es-
omni
sentialiter pr^dicata, tunc in
SGHOLIUM U.
propositioneest nugatio, quiacom- 1. periher.
"^^^-^-
Sententia ponens non distingui Pr?edica- positio se tcnet a parte praedicati,
menta essentialiter, sed per diversos prsedi- et itaidem bis. Item, esse significat
candi modos, late impugnatur quoad secun- compositionem quamdam quam
dam partem, quse tamen videtur esse Philo- sine extremis, etc. illa compositio
soplii, nempe numerum Pr^dicamentorum
causatur ab intellectu ergo esse ;

sumi ex modis prsedicandi, sed obscure

significat aliquid secundae- intentio-
procedit Doctor. Vide eum liicexponentem
text. 13. et Alensem in eiimdem text. nis, sed non diversificatur
tale
propter distinctionem rcrum pri-
6.
Ad secundam quaestionem rcs- ma3 intentionis, ncc c contra. Pro-
pondetur, quod Prsedicamcnta non batio assumpti, quia genus sccun-
Pra^dica- distinguuntu 1 csscntialiter, scd dum eamdem rationem dicitur de
menta non , -, j • •

pencs diversos modos praedicandi;

i

disiingui Snbstantia ct Quantitate et Quali-

reahter.
q^^^^j ^^y^ esscntialitcr, probatur. tatc, ctc. Similiter anima secun-
De Quantitaie, continuitas sub- dum se, non variatur propter in-

stantiae est unitas substantia:'; si tentionem generis vel speciei, quse

tunc illa unitas distinguatur a sub- sibi attribuitur ab intellectu. Itcm
stantia, tunc substantia est unum si siC; tunc hsec propositio IIo7no :

per aliud a se, quod est contra e^^ animal, signiflcaret de se quod

Philosophum4. hujus, text. com. 3. homo est animal primo modo, et

et inde, et Comment. DcRelatione, tunc esset nugatio, homo pcr se
si esset distincta a fundamento, est animal, quia illud quod expri-
tunc nulla forma absoluta esset mit per se, illnd exprimit compo-
principium immediatum alicujus sitiosecundum te.
actionis, quia omnis talis forma Concedo hsec argumenta, quod
habet respectum supcradditum, si esse quod nota compositionis.
est
sit principium agendi; ergo res- non diversificatur sicut rcs, tunc
pectus est formale ejus, inquantum seqnitur quod esse non potest prse-
elicit operationem. Secundum de- dicari secundum adjacens dicendo,
 21^ Lirj. V. METAPll

homo ost. Dicondnin, qnod cssc est vonionti, quod osso motus in snb-
seqnivocnm nd rem primno inton- jccto, sit prrpdicamontnm ot non
tionis, tnnc potost prnodic«nridicon- motns, cnjns pi^ohatio ost, qnia sic
(]o : ho)no esi, liomo ost oxis-
id (^st, liabct aliqnid rationem g^eneris,
tons. csse antom nt vivons non pr<ne- inqnantnm prsedicatnr in fjuHl;ergo
dicatnr. qnod vorins praedicatur in quid,

AdlittoramPhilosophidicendnm, cstverius genus,talia sunt abstrac-

quod illud esse, non est cssc quod ta. Itom, si diversi modi prsedi-
est compositio, sod essc donomina- candi distingnoront genora, aut
tive dictnm ab ente, ot illnd csse si- hoc sufticit, ant cum hoc rcqui-
gnitlcat idom nnicuique categorinn ritnr diversitas eorum quae prse-
cntinm, sicnt ens, qnod dividitnr in dicantnr; et si secundum detur,
illa, sicut vox in signidcationos. primum non cst primnm naturali-
()uando argnitur contra oos dc toi' distingucns, quia ipsum qnod
prie.iicamii mtontiono nniversalita tis, dicnnt prsedicatur cst prins quam modns
plid^la- quod non quilibet modus praedican- prcTdicandi ; orgo aliquiddistingnit
menta.
j- ixitcntionalis distingnit Pra^di- prius quam modi praedicandi. Si
t n n c P r axl c a m en t a n on s n'n t
^
camenta, sed modi prsedicandi,
illi n n , iv" ^n^

qui sunt modi ipsarum rerum pr?G- diversaentia socnndumsc. Simili-"d-cqni^'„^''

dictarum, quiaalium modnm prae- ter sequitur quod illa negativa non ,,p4uir do
dicandi habot Qnalitas, ct alinm crit qua ncgatur unum ^^^°^^p^'^'
prima in
Qnantitas. Contra, alius modns PrcT^dicamcntnm ab alio, quod cst
prcedicandi, cst abstracti et con- contra Philosophum 1. Postcr. c.
crcti, secundnm illum modnm se- 1. /ir/urarum autem, text. com. 31.
cundnm te. Probatio illi modi , Probatio, quia veritas nogative cst
primi cxclusi, scilicct modi inten- cx divcrsitate oxtromornm, sicut
tionales pr;pdicandi, non cansant vcritas aftirmativc ex idcntitate,
falsitatcm propositione
in scd ; ut Jinmo est homo, nbi orgo major di-
isti modi abstracti et concrcti fa- versitas, vcrior ncgatio; scd illa
ciunt falsitatcm in propositionc, verior, qua distingnitur ro, qnam
ut album ergo in omni
cst albcdo; in modo pi^aedicandi solum, haec
genere erunt duo genera generalis- talis homo non est asinus ; ergo imme-
sima. Itcm, ille diversus modus diatior quam ista : Snbsfantia non
praedicandi in diversis gencralissi- est Quantitas.
mis, cst in ipsis pcr comparatio- Nota, qnod viae snnt varise divi- 8.

nem ad substantiam, quia compa- sivse, ostendentes sufdcientiam

rando ea ad proprias species, est
praedicatio in quid. Illa ergo quse
diversimode praedicantur dc prima
substantia crnnt Prr-iedicamcnta, ct
talia sunt accidcntia in
prgedicamcntum
et sic quale crit
Prsedicamcntorum, quse videntnr
dnpliciter peccarc. Primo, quia
ostendunt oppositum propositi,
scilicet qnod divisio entis in hmc
concrcto, decem non sit prima. Sienim prius
et fiat in cns pcr se, et in non per se,

non qnalitas. Contra, Aviccnna 3. ct nltra unnm mcmbrnm snbdivi-

Physic. c. 2. ubi habet pro incon- datui% vel ambo, aut quselibct divi-
 ;

QU^STIO VI. 219

sio erit tantiim nominis a^quivoci sit intra genus divisi, est tamen
in sequivocata, quod non est pro- intra genus. Aliter in divisione ^^^^,^^1
bare clividere in duo, sed in decem specierum in individua falsum est jjjo''^'^'''^.
sub duobus nominibus sicut sub illud, hoc assimilatur tali divisio- "^^"''-

decem, quia nomina sunt ad placi-
tum, aut alicujus illorum decem
est conceptus communior et im-
mediatior enti, et ita ens non im-
mediate dividitur in decem. Exem-
plum patet, ponendo quod per di-
visiones multas subordinatas in
genere Substantiae, tandem deveni-
ni; est ergo verum in divisione
formali, lioc est , ubi diirerentise
dividentes formaliter, determinant
ipsum divisum,extra ejus intellec-
tum existentes. Ad secundum, si-
cut propositio enuntians immedia-
tum superius dc inferiori est im-
mediata, sic e contra disjunctiva, Enumiatio

tur ad decem species specialissi- tamen quod sola sint, hoc sic os- inlmecHaU
mas, istse non primo dividerent tenditur, quia non alia, removendo ^/^^'JlfJ,',^'^'

siibstantiam. Secundo quia omnes quaecumque data, ostendendo quod diata.

illae vise divisivse non probant.

, contineantur sub aliquo illorum
Oporteret enim probare quod divi- decem. Sed non probatur ex hoc
sum sic dividitur, et prsecise, sic quod nulla alia , sed est fallacia
et hoc ad propositum scilicet quod consequentis.
dividentia constituant generalissi-
SGHOLIUM III.
ma. Ideo tenendo divisionem esse
sufficientem, esset dicendum quod Sustinet divisionem entis in decem Gene-
ipsa scilicet divisio entis in decem ra esse sufficientem, et probat singillatim

genera, est prima, nec alia bimem- illa decem inter se realiter distingui, ex-
actissimas adducit ad propositum rationes
bris, vel trimembris prior est ea; ;

sed 2. d. 1. q. 5. ad seciindum problematicus

nec probari potest, quia nec quod
esse videtur, an Prsedicamenta distinguan-
dividentia sub diviso contineantur, tur realiter, vel solum formaliter, et quod
cum sit immediatio ibi; nec quod tantum formaliter, tenere videtur infral. 8.

sint diversa, quia sunt primo di- qu3est. i. num. 6.

versa, et negativa. Patet negando

unumab alio, nec quod sola sint Concedo ergo divisionem suffi-
sub diviso, quia omnis immediatio cientem et quod distinguuntur
,

dividentium, probatur per contra- realiter. Et potest probari in spe-

dictionem, cujus est primo non ciali de Quantitate. Primo quod

habere medium, qucO via hic non quantitas a corporea substantia
valet, exquoprimo est in decem. distinguitur accidens est quodad- ;

Contra, omnis divisio habet fieri estvel abest, secundum Porphy-

per duo, quia per opposita, unum rium, sed quantitas advenit et re-
uni est oppositum. Item, ens sic cedit substantiae, substantia cor-

dividi, non est primum principium porea non mutata ergo, ; etc. Pro-
ergo probari potest. Ad primum, batio minoris, manente eadem sub-

verum est dedivisione infra genus, stantia, potest quantitas rarefieri

ubi etiam sunt opposita et divisio- et condensari. Dicendum, quod si-

ne subjecti in accidentia, licet non cut quantitas mutatur, ita substan-
 5:o LIB V. METAPII,

tin, (]uia siciit ndvenit (luaiititas magis et minus, et habet

susci[)it
quantitati, ita substantia substan- contrarium, et ad ipsam est motus,
tia\ et tanta niutatio ost tunc in qu.T omnia repugnant snbstanti^T^.
substantia. quanta in quantitate. De Relatione, quod sit aliud a
Item, aliter (iieitur(|uo(l rarefactio fundamento, quia super idem fun-
et eondensatio non snnt niotus in damentum numero fundantur di-
quantitate, s(h1 in (lualitate. Item vers8B relationes opposita3 ; ergo
sola quantitas est divisibilis in neutra est idem essentialiter ter-
partes ejusdem rationis, sicut pa- tio. Assnmptum patet per albedi-
tet 5. liujus, text. com. 18. eL 1. nem, quae est similis albo et dissi-
Physic. text. comm. 15. contra milis nigro. Item, aliqna relatio in
Melissum, dicit Philosoplius qnod omnibus creaturis est, qure imme-
finitas et intinitas accidunt sub- diate fundatur in essentia ipsius
stanticT,per se autem conveniunt creatnrae, exhoc ipso quod creatu-
quantitati; ergo quantitas non est ra est ; prius produ-
sed natura
idem essentialiter cum snbstantia. citur esse creaturae; quam aliquod
Et confirmatur 3. Physic. text. accidens ejus, et tunc omnia es-
comm. 35. dicitPhilosophuscontra sentialiter et formaliter ad aliquid
eos qui posuerunt inflnitum esse dicuntur contra Philosophum 4.
substantiam, et tamen quod sit di- hujus, text. comment. 26. et 27. et
visibile, dicit quod si est divisibi- si lioc concedas, tnnc omnia appa-

le, tunc est magnitudo, vel multi-
tudo in partes ejusdem rationis;
crgo, etc. Ttem, si snbstantia
beret propriam extensionem per
essentiam, tunc extensio caloris,
non simul
differret a calore, sed
est ignis pars et caloris ergo duse
extensiones simul. contra Philoso-
phum. Dicitur forte quod extensio
caloris non est eadem cum
sicut extensio ignis cum
calor in igne, non habet extensio-.
nem formaliter, sed extenditur per
accidens ad extensionem snbstan-
ti?e. Item 5. Phys. text. com. 9. et
inde, motus per se est ad quantita-
tem, terminus per se motus est
rentia vera, quia ex lioc quod po-
nuntur omnia apparentia vera,
lia- concludit Philosophus hoc incon-
veniens, tanquam consequens ad
illud quod omnia essentialiter es-
sent ad aliquid. Si ergo tu concedis
; consequens esse verum, habes con-
ccdere antecedens esse verum, quia
consequensest impossibilius quam
calcre, antecedens, qnia ex antecedente
igne, quia deducit eos Philosophus ad majus
impossibile.
De Actione Passione, quod
et
differunt a Relatione, patet, im-
possibile est relationemessefunda-
mentum relationis, sed relationes
aliquse modi fundantur
secundi ,

nna natura absoluta, et non snb- super actionem et passionem ergo, ;

stantia corporea, quia ad substan-
tiam non cst motus, eodem 5.
text. com. 10. ergo, etc.
De Qualitate etiam plannm est
10.
quod est alia a substantia quia
etc. Major patet, quia relatio re-
fertur non per accidens, sed perse.
Minor etiam patet, quia relatio
calefacientis ad calefactum, fun-
, datur supe agere et pati; 5. hujus,
 ;

QLiESTIO Vl. 221

text. com. 20. Item,deUbi, ad illiid actionis. Quod r/viditfert a relatio-

est per se motiis, sed non ad rela- ne et loco, quiaad locum non est
tionem, ncc ad locam ergo llbi ; motus persC; ad r6/ est motus per
non est relatio, nec locus. Primum se, quia omnis motus est a con-

patet per Philosophum 5. IMiysic. trario in contrarium, vel in me-

text. comm. 9. Quod nec ad locum,
probatio, quia si motus localis
esset ad locum per se, tunc ad eum-
dom terminum niimero essent
multse mutationes numero, quia
ad eumdem locum numero, potest
aliquis movere se duobus motibus
numcro, quia locus semper idem
manet licet idem moyeatur ad
, est motus ab illo ad illnm. Et hoc
ipsum semel et iterum, sed hoc est
impossibile, ut probabitur
dium 5. Physic. text. comment. 9.
et Sed omniuni, contrario-
inde.
rum idem est susceptivum, 5. hu-
jiis, text. non habente com. et
medii cum extremis 4. linjus, c. 9.
text. c. 27. locus autem aquo et m
quem,now habentidemsusceptiviim
ergononsunt contraria; ergo non
confirmatur prima probatio, quia
infra. si mobilepostquam acquirit primo

Item, tunc via et terminus non terminum A, possit iterum moveri

sunt in eodem, quia locus non est ad eumdem terminum A, oi^ortet
in mobili, motus autem est in mo- ipsum primo recedere al) A, ex
bili. quo fuit in ipso, sicnt probatum
11. De Quando quod differt a relatio- est modo; ergo A necessario de-
ne et tempore, quia tempus est sinit esse, vel accidens migrabit
mensura, quando est, quodderelin- de subjecto in subjectum; ergo si

quitur ex comparatione mensurse iterum movetur ad eumdem ter-

ad mensuratum ergo qiuuido est
; minum numerO; A idem numero
posterius relatio etiam non est
;
multoties generabitur, et corrum-
effectus temporis ergo aliud a ;
petur contra Philosophum 5. Phy-
quando essentialiter. Item, quod sic. text. com. 36. et inde, qnia
actio et passio non sunt relationes, habet lioc pro inconvenienti.
quia si sic, et tnnc, cum quidquid De Positione quod distinguitnr a
includitur in ratione generis, in- Relatione, si positio esset ordo
cludatur in ratione speciei, seque- partium in loco, illnd esset posi-
retur qupd omnes species actionis, tum, cnjus est ille ordo seJ ordo :

includerent relationem, quod fal- est partium et non totins; ergo

sum est, quia actio manens in agen- partes essent positae; ergo partes
te non includit relationem ad ali- hominis sedei^ent et non homo.
quampassionem, quia nullam cau- Probatio assumpti, illnd est or-
sat, quia est ultimus finis potentiae dinatum ordine cnjns est ordo,
9. hujus, text. comm. 16. quod sed ordo est partium. Quod non
actio manens in agente, est vere sit Ubi probatio, ex qno homo
actio. Probatur, quia activum hu- est substantia qusedam, est prior
jusmodi actionis est vere activum. omni accidente suo ergo posset ;

Probatur, quia est vere in actu homo intelligi perfectus quantus

secundum formam elicitam illius et qualis, et non intelligi sub vir-
 522 LIB. V. METAPII.

tute derelicta a loco, et posset tum specierum, et ideo non potest

tali con-

habere ordinein partium pertinen- ceptuialius conceptus objectivus correspon-

dere correlative, et ideo simile non dicitur
teni nd u'enus ; istud era^o ^'6/ non
ad aliud simile in communi, quia ipsum est
est de essentia sua. De Habitu, commune omni simili. De hoc vide fuso Doc-
quod non sit Relatio, quia illud torem q. 25. de Priedicam. arg. 3.et 1. d. 21.
est spocies habitus,quo tbrmaliter num. 7. ubi habet relationem communem
aliquid dicitur habituatum. Sed in seuisparantise, non referri ut commune est,
qed tautum in suis inferioribus.
illoTundatur respectus ad illud
quod habetur; forma ergo de ge-
nere Ilabitus est fundamentum Ad argumentum in oppositum
12.
relationis. Quodhabitudo ipsa primse quaestionis dicendum, sicut
media non sit genus illud, quia prins dictum est. Ad illud in con-
tunc habitus esset duo generalis- trarium 7. hiTJiis, c. 10. text. com.
sima, sicut actio et passio. 20. dicit Philosophus : fn dictis vero
semndum accidens videtur diversum esse^

SGHOLIUM IV. ul homo albus, alterum et homini albo

esse, Tunc videtur quod dicta se-
Solvit argumenta q. 5. famo-
sustinando cundum accidens Yocat hominem
sam illam divisionem Genera
Entis in 10.
album et hominem musicum, et
esse sufficientein, et singulaab omnibus aliis
verum est quod homo albus signi-
distingui, de quo optime tractat q. 11. de
Praidicamentis. Habat selectam doctrinam ad
ficat plura;
album tantum
sed
intelligentiam naturae Prsedicamenlorum, unum, et similiter musicum. Ad
maxime necessariam. Quod ait ad id de qua- argumentum secundum, quod ve-
Iitate,quod non dividitur in quatuor species, rum dicatur simpliciter,
est, si
idem habet 4. d. 6. q. 10. num. 14. ubi docet
tamenaliquid potest dici per super-
non esse species, sed modos quosdam conve-
nientes diversis, vel forte ei.<dem qualitati-
abundantiam in suo genere, et
bus, etidem fusius habet q. 36. de Priiedica- sic generalissima. Aliter dicitur, Generaiis-

mentis, abi docet modos non addere nisi dif-
ferentias accidentales, ad id, cuju^ sunt, se-
cus de speciebus,quia addunt differentias es-
sentiales. Ad id quod ait, quo.l relatio ut sic,
est ratio referendi in inferioribus,
quod sicut datur una suprema seu genera-
lissima relatio, ita etiam dari generalissi-
mum relativum, quia hoc est
tum, et omni formse abstractse potest corres-
pondere suum concretum, et omni formae
constitutivse, suum constitutum, non tamen
datur aliud, seque commune, quod sit corre-
lativum hujus relativi quia licet in com-
;
muni definiatur per esse ad aliud, non ex-
ercet hoc essead aliud, nisi in inferioribus,
unde in abstracto communi non habet corre-
lativum. Adde etiam neque habere illud re-
lationem communem sequiparantise, quia
cum hujusmodi relationes sint ejusdem ra-
tionis habent eumdem communem
quod generalissimum
exponitur piiciter
dnpliciter; vel positive, quod sci-po's*itive"'ei
^^^^^^^^'
licet est maxime tale per exces-
adverte
sum respectu omnium, et est so-
lum unum scilicet Deus. Alio modo
negative per hoc quod non excedi-
illius concra- tur ab aliquo tali, sicut illud dici-
tur albissimum, quod non excedi-
tur ab aliquo albo sic generalis- ;
sima dicuntur prima genera, quia
non habent supervenientia genera.
Ad aliud, quod sequitur sustinendo
quod unum membrum sit sequivo-
cum, dicitur quod consequentia
non valet, quia em per se ei ens non
per se non sunt opposita, sed 7ion
concep- ens per s'% et est verum quod acci-
 QU.ESTIO VI.
m
pitur, quod (juot modis dicilnr unum^ nuum est materiale numeri, aut
tot et rcliquum. formale. Dico tunc, cum dicitur in inomnige-
nere est
Ad aliud, quod verum est, non omni genere est unum primum, ,

"'^nn pri-
esset verior divisio, nec plus con- non est verum de generalissimo "ponitm^"
veniunt accidentia inter se quam praedicabili, sicut patet de genera-
cum substantia, quia aequivocum lissimo Quantitatis, ubi sunt duo
est utrobique in quo conveniunt. minima aeque prima; intelligitur
Vii acci-
Aliter, concedo quod communior ergo illud de
genere Physico.
ntia ma-
is inler
•divisio sit convenientior, et quod Omnes enim formae, transmutabi-
?, quam novem Genera magis conveniant les ad invicem liabent unum pri-
;ini sii!)-

ntur con-
sniant.
iuter se, tamen hoc non in dicto mum perfectione, quod est mensu-
aliquo de se in ([uid, sed in (p.icde, ra aliarum formarum, sicut in
quia multa dicuntur de novem genere coloris albedo, in genere
Generibus denominative, quse non saporis dulcedo, et sic de aliis
dicuntur de substantia uni-
eis, et quse possunt ad invicem trans-
voce, et tamen dicuntur de illis mutari; tunc de istis intelligitur
univoce denominative solum. Sed assumptum de hujusmodi generi-
nihil univoce dicitur de eis scilicet bus, non tamen oportet illud ve-
novem accidentibusunde in (luid, rum esse de genere generalissimo
si divisio sit pcr univoca hoc est praedicabili. Ad quod verum
aliud,
solum de dictis de eis nominative. est, una est divisio prima forma-
Contra, passio univoca requirit lis,secundum quam constituuntur
subjectum univocum. Respondeo species formaliter, tamen possunt
passio entis circumlocuta perduo esse differentiae materiales, quse
contra se distincta, est primo non constituunt, et aeque prima3,
entis inquantum ens, si ens sit et una non reducitur ad aliam di- xon sunt
univocum, et illa passio com- visionem. Ad illud de Qualitate,
^ ^u^-^cv^,
^"'^"•'''^
species
munis in quolibet inferiori est quod non sunt ibi quatuor species
^ ^
^ p^'""^
, Qualitatis.
hujusmodi entis, sicut in passio- iUarum continen-
primae, sed duse
ne proprie significata, quae est tur proxime sub primis. De illo de
generis, aliquid inferius cjus est ReLatione dicitur, negando mino-
p-assio generis ut in specie; si- rem quod generalissimum non est
cut etiam sensibilitas est passio relalivum, sed relatio secundum
animalis, ita sensibilitas talis, est quam refertur aliud. Contra, quod
passio animalis, ut animal est in dictum sit falsum, tunc sequitur
homine, quando passio contrahi- quod determinatio Philosophi in
tur, habet inferius pro per se sub- Prsedicamentis et 5. hujus, non
jecto. Ad aliud de quantitate con- sit ad propositum, quia Ad aliquid

cedo quod punctus non est unitas. sunt, quorum ipsum esse est ad
Ad aliud in contrarium quod fuit aliud se habere. Si ergo genera-
13.
sic punctus non est unitas, et
: si lissimum non habet hanc ratio-
est aliquid ejus, aut est materiale nem, nec aliquid de genere primo
aut formale unitatis, et tunc quid et per se, tunc definitio secundum
quid detur, sequitur quod conti- te non valet, quia de relationibus
 !

221 L113. V. METAPll.

uou posset iutelligi, quia relatio- melius habetur per relativum,

nes uou dicuutur ad couverten- quam si secuudnm se considere-
tiam, nec simul siiut, sed relativa. tur. Ad scoimdum, quod absolu-
Similiter 5. liiijus, text. com. ^O. tum, et comparatum sunt opposita
detiuitio relationis pertinet ad re- circa susceptiva. Sed absolutio et
lativa. comparatio non sunt hujusmodi,
Item, impossibile est aliquid quia sanitas nec est sanum nec
comparari per formam formaliter segrum, quia sanitas neutrius est
absolutam; sed formse in genere
si susceptiva; similiter relatio nec
relationisuou sunt comparatae, ni- est absoluta, nec relativa, sed est
hilcomparatur pereas,et tunc sunt ratio referendi adSed ad aliud. Reiatio g«

quia oppositum
absoluta:'. foi^m^e, illud de relationibus seque primo, lirrefei^

uou est causa oppositi. Item, sicut dicitur quod Relatio Generalissi- gpJciebis

omne relativum dicitur ad relati- mum non est ratio referendi in se,
vum simul cum eo, ita relatio est sed in suis speciebus.
ratio referendi patrem ad tilium, Contra, ratio Qualitatis secun-
Generaiis- qui cst siuiul cum patrc. Si crgo dum quod est geueralissimum, est
simum ad ^ .

aiiquid, geueraUssimum lorma reieren-

sit quod secundum ipsam aliquid di-
re^iati^um (U aUquid, habct aUquod extre- citur quale ergo et simiUter haec.
;
^^"^^^^f '^^^

tio;rera-
•
mum simul natura cum eo, cujus Item, quod inest aUquibus muUis ^^\'0";.%«„
a(i aliuu

absoiutum cst aUa rclatio ratio referendi univoce, inest eis per aUqiUd com-
sita^eTrum i^^^^^^ ad aUud geueraUssimum, et mune, cui iUud primo inest 2.
abstra^ta
Qpy^t du8e relatioues seque primcB, i
hujus, text. comm. 2. sed omnibus
./
non . i.

et sic duo generaUssima relatio- relationibus inferioribus inest ra-

nis. Quoad prima duo, dico quod tio referendi; ergo per genus.
relativum noncst generaUssimum. Item 4. Topic. cap. 9. si species
^*-
Ad iUud, quod probat falsitatem sit ad aUquid, et genus; ergo si

responsionis, quod non sequitur, species est ratio referendi, et ge-

quia relatio debilissimum esse ha- nus. Concedendo hsec argumenta,
bet de se ergo notior est relatio
;
et quod generaUssimum est aUquid
in relativo, quam secundum quod ad aliud, tamen dicitur ad primum
est in se considerata, sed conve- iUorum, quod secundum Qualita-
nientior est determinatio de aU- tem dicitur aUquid quale, quod
quo per notius, si ejus cognitio ex potest quaUficare subjectum, non
hoc habcri possit. Sed probatio sicut generaUssimum , sed sicut
quod sic, quia si relativi esse est species, sic hsec. Oontra, potest
se habere ad aUud ergo esse for- ; inteUigi aUquid informari quaU-
mcC est secundum quam iUud se tate in communi, et non qualitate
liabet ad aUud, taUs est relatio; in particulari; simiUter de Rela-
et si omnia relativa dicuntur ad tione, quia commune est prius
convertentiam, tunc relationes speciali, et quod est prius, potest
sunt formae, secundum quas di- prius tunc in illo
inteUigi, et
cuntur ad convertentiam forma- priori intelligo relationem com-
liter, et ita cognitio rclationis munem leferre subjectum et tunc ;
 QU^STIO VI.
22;

qusero ad quid, non nisi ad aliud, et idem genere, tunc esset relati-
et erunt duo relativa reque
sic vum secundum relationem, et rela-
prima, et ctiam ducO relationes tio qucx est genus, esset relatio
seque primso, et sic duo generalis- rationis. Dicendum, quod major
sima ut prius, et habeo proposi- unitas requiriturin relatione iden-
tum. Conceduntur ista argumenta. titatis quam unitas generis, quia

15. Tunc ad argumentum tamen o[)ortet quod fundamentum iden- r^

principale, dico quod generalissi- titatis sit unum numero l)is accen- nie»'o ^is
^ acceptum,
mum r^ 1 ,
•

Relatio est prmcipium refe-

,
• • • ± L 1
tum, et quod relatio identitatis
, .

fundamen-

rendi aliquid ad aliud, quod non sit una numero, et duo) secundum tiTatVs!"'

referretur alia forma genere, ita rationem.

quod relatio, quse est generalissi- Adargumentum de Actione, quod
miim, est ratio referendi duorum, secundum actionem solum refer-
atVsHra- ^^^^^^ simile refertur ad simile in tur aliquid fundamentaliter, sicut
'^j^5|^^f""communi, in eadem specie una secundum albedinem. Ad probatio-
rum? relatione specie, vel est dare duas nem, dico quod prout inquantum
primas in eadem specie; una ergo dicit causam reducibilem adper se
similitudo specie est ratio refe- primo modo, est propositio falsa,
rendi duorum extremorum. Con- quia sic significatur quod calefac-
tra istud omnia quse referuntur
: tio est ipsa relatio quidditative.
secundum eamdem formam in eis, Sedvera secundum quod redu-
est
et nonsecun :um diversitatem, citur ad secundum modum per se,
referuntur secundum relationem Ad aliud, quod Ubi et Quando non
aequiparantise ;ergo relativum dic- sunt denominative dicta a loco, sed
tum a generalissimo, est relati- Ubi est denominative dictum a cir-
vum aequiparantise. dicendum, ; cumscriptione passiva, ita quodQuomodo
quod relativum aequiparantise est locatio in locante, est causa effec- ^J^.ij'"/^,^!.!;
aequivocum. Proprie enim loquen- tiva illius, et similiter intelligen- ^"^'-

do, relativum sequiparanti^e liabet dum Quando et tempore. Aliter

dc
profundamento proximo unitatem dicitur, quod non dicitur denomi-
speciei alicujus formae, in genere native a loco formaliter, sed etfec-
Qualitatis, vel Quantitatis. Alio tive solum tanquam a causa; et ubi non

modo dicitur, ubi est aliqua uni- tale denominativum potest esse nomiTaiive

tas, sive fundamento, sive

sit in alterius generis a causa, sicut liu-^(|^,[,°;a"a'^

in relatione, et hoc improprie, sive manum opus. Ad aliud, quod de ^^'"p^'"^

sit unitas. In proposito est aliqua ratione positionis non est Ubi, li-

unitas formse, quce refertur, tunc cet positio non possit esse sine
Jqui^p^a^ nnitas dico genere, et tunc incon- Ubi, sicut de Qualitate et Quanti-
quia qualitas non potest esse
piiS4u^ ^^^^^^^ est de aequiparantia primo
tate,
mitur. niodo. Contra, secundo modo sunt sine quantitate, et tamen quanti-
omnia relativa sequiparanticT, et tas non est de essentia qualitatis.
concedo. Dico tunc, quod positio est forma
Item, si relativum secundum re- positi cui consequitur ordo, et
lationem, quDe est genus, sit unum ordo est extra essentiam suam.
15
 •2-26
LIB. V. METAPll.

Positio ^^ Habitii, (Hiod habitus noii ost habet habitum, et ante, sed aequi-
dirrTah media, sed fonna, por
^^^'^^^itjulo voce, quia secundum quod est po-
^'^'-
(iiiam habitns rormaliter est habi- tcuis primo modo, habet formam
tiis, et in iUa rorma rundainr ha- secundum quam, quod secundo
bitudo (luanlam ad illud, quo ha- modo non. Similiter divisibile uno
bituatur, scilicet ad tunicam. modo dicitur, quod habet formam
secundum quam formaliter potest
SGHOLIUM V. dividi secundo modo quod non
;

habet in actu formam, sed est in

Habet exquisitam doctrinain sustinendo
l*ra3dicamenta distingui realiter. In solutio- potentia ad formam, per quam im-
ne argumentoriim q. 0. verum non dicit, mediate posset dividi, substantia
distingui reaUter tanquam res a rebus, et corporea secundo modo de se est
cuni secundum eum passim pluraHtas non
divisibilis. Contra, quod sit divisi-
sit ponenda sine nece-sitate, videtur tantum
bilis primo modo, si non habet
ponenda inter lia3c distinctio reaUs Ibrma-
li^ maximo cum in Theologia problema- quod sit ibi divisibilitas formalis,
licus circa hoc maneat, loco citato, in Scho- non possent plures partes quanti-
Volo dicere, sufticere hanc, loquen-
lio 3. tatis recipi, quia si tota quantitas
do promiscue de Prsedicamentis, esto inter in tota substantia, et partes in s?ibs3ia
quaidam ex eis sit distinctio rcalis rei a
partibus, dicitur quod substantia
re, quod eUam coHigo ex Doctore L 8. q.

i. n. 6. ubi ait idem posse esse in diversis

PraBdicamentis. Ad primum optime explica titatem extendentem

'11
nullas ipartes habet, nisi per quan-
in actu. Ali-
^^'^aXTi'
^vj^
q^an-
litate est
divisibiiis.

quomodo substantia corporea est in potenUa ter, quod substantia habet par-
divisibilis ante quantitatem, qiiod intelHge tes proprias sub quantitate extra
de divisibilitate quantitativa, quia entitative
alias. Ad argumentum, quod sub-
est actu divisibilis ante eam. Ad id de tigu-
aliquid abso-
stantia non est divisibilis formali-
ra, dubitative loquitur an sit

lutum, distinctum a quantitate, videtur se- ter antequam sit sub quantitate
cundum ipsum non esse, quia 4. d. 12. q. 4. nisi in potentia, et sub quantitate
n. 19. §. Ad qux^t. docet eam non addere actu, et secundum quod est sub-
quantitati, nisirelaUonem partium ad se jectum quantitatiS; non habet par-
invicem ; supponit tamen qualitatem, de (luo
tes dc se, nisi in potentia, sicut
vide ip.sum q. 35. de Prsedicam. ubi explicat
in quo consistit forma et figura, et quomodo nec subjectum qualitatis est quale
ad qualitatem spectanL Ad id de relatione de se, nisi in potentia. Tunc ad
quod differt a fundamento, qiiando hoc sine argumentum, sicut quantitas tota
termino illiiis esse nequit, et non aliter, Ai- recipitur in tota substantia in po-
se tractat 2. d. 1. q. 4. et 5. Ad id de AcHo-
tentia divisibili, ita partes in par-
ne, Passione et motu, quod realiter diffe-

n. 14. 15. et q. 7. de tibus substantia3, quse sunt in po-

rant, tenet 4. d. 13. q. l.

Anima, ubi in Gommentario fuse de hoc egi tentia. Tunc ad argumentum con-
a n. G. ceditur, omne quan-
divisibile est
tum, verumestde divisibili extenso
16.
Ad argumentum secundae qiises- in actu.

tionis quantitate,
de dicendum Ad primum de qualitate dicitur,
quod ibi est fallacia a^quivocatio- quod diirorentia substantiae nonest
nis sive accidentis. Exempluin, qualitas, scd ponitur unus modus
aliquis potens est videre, qnando qualitatis, quia pra^dicatur in qua-
 QU7EST10 VI. 227

le. Ad illud de flgura, si qualitas ra sequitur respectum. R.atio tota

sit et essentia absoluta alia a consistit in hoc, quod si duo abso-
quantitatc, dicendum, quod
etc. Inta conveniunt in uno respectu,
illud non sequitur quol corpus sin(' quo neutrum potest esse, si-
intelligatur inflnitum, si intclliga- cut corpus et figura; quiacorpus
tur sine figura, quia finis corporis non potest esse sine ordine par-
est superficies essentialiter, figura tium, et ordinem partium statim
fmis accidentalis; tolle ergo flgu- sequitur ligura, ita quod tam cor-
ram, adhuc terminatur corpus pus quam figura conveniunt in uno
proprio line. Similiter Avicenna 2. respectu, sic tunc Deus non potest

^Kra ^-^®*'- ^^l^- ^- Finitum etintlnitum separare unum respectum ab alio,

n e^^sset
acciduut quautitati, tamen lioc non et si non conveniant, sic notest
niuim. " ' 1

teneo, sed solutionem dictam. Si- Ad aliud de

relatione. respon-
militer, quod corpus illud, si esset detur ut prius. Ad aliud contra
sine figura, non esset infinitum hoc, sustinendo qiiod relatio sit
positive, sed privative solum, et aliud a fundamento, quod id cui
hoc non includeret contradictio- advenit relatio mutatur in se et ad
sicut si Deus tolleret ulti- aliud, non tamen mutatur ad for-
ftimo"^^^^'
mcto,
1 esset
nium punctum
*
lineae ; linea priva-
^
mam absolutam; et quod sic muta-
_
^
lita, 2. tive esset infinita, quia punctus tur scilicet ad formam absolutam,
?• cr 9
.27. 'non est immediatus puncto, nisi dicitur mutari a Philosopho, quia
^'Xra
I
diceres quod hoc non posset, nisi ad relationem non est motus, quia "i«tatio
causaret novum punctum. omnis motus est ad formam abso- »0^
, secnndum
n. Contra, semper videtur quod nrtam, et negat motum ad substan- Phiioso-
Deus . . phum.
itface- figura non posset esse sme cor- tiam, non tamen mutationem. Si-
n'sine porc, ncc coutrario. Dicitur quod niiliter licet neget motum ad rela-
^^'^^'
non omne absolutum potest fieri tionem, non tamen mutationem.
sine alio, quod est extra essentiam Aliter dicitur quod tota realitas
suam, sicut Deus non potest facere relationis, habitualiter producitur
creaturam sine omni respectn si ;
cum fundamento, non tamen ac-
ergo aliquod absolutum essentia- tnaliter dicitur aliquid relatnm,
liter dependet a respectu, Dcns nisi sit aliud extremum; et ratio
non potest facere illnd absolutum hnjns est, qnia relatio est forma
sine respectu inhaerente ei ; sic rcferens ad alind. Contra, si esse
tigura causatur ex ordine partinm relationis sit ibi, cum esse rei de
corporis, tunc glossatur proposi- genere relationis sit ad aliud se
quod Deus potest facere abso-
tio, habere, si non sit aliul extremum,
lutum sine omni alio absoluto a non est res hnjus generis.

se, vernm est de per se absoluto, De Actione et Passione, quod ^s.

quod non dependet essentialiter a distingnnntur essentialiter et in-

relatione, ad qnod dependet reli- ter se et a motu. Qnod inter se,

quum, sicut corpus non potest probatio, potentise essentialiter

esse sine respectu, sive respectus distinctoe habent actus essentiali-
pra?cedat, sive sequatnr, sicut fign- ter distinctos, 3. Physic. text-
 2-28 LIB. V. METAPH

com. Sed potontioe actionis et

10. tus propter processum in infmi-
passionis sunthujusmodi, 5. hujus, tum, sic de actione quod actionis
text. com. 17. ergo et actus, sed non est actio propter processum
actus potentia^ activa^ estactio, et in intinitum, et eodem modo de
actus [)otentia^ passiwp passio est, ])assione. Sed si ad hoc dicitur,
[\. Physic. text. com. 18. ct IV). Quod quod actio fundatur in motu, valet
actio distinguatur essentialiter a eadem responsio, quia si motus
motu, probatio ; si non, evgo actus posset esse subjectum actionis ,

activi, inquantum activum, esset ergo actio potest esse actionis,

actus entis in potentia inquantum quia ejusdem est motus, ut termi-
in potentia; ergo activum inquan- ni, et actio fundata in motu et si ;

tum activum, esset in potentia, actio potest esse actionis, ergo

^""sb^dr'" consequens est impossibile. Proba- motus potest esse motus, per lo-
diSerunt. tio, motus cst actus imperfecti, cum a simili; ergo ex opposito,
inquantum imperfectum. si ergo ; si motus non potest esse motus,

motus esset actus activi inquan- actionis non potest esse actio et ;

tum activum, tunc activum in- ulterius si hoc, nec motus potest
quantum activum, esset imperfec- esse actio, quia ad idem est motus,
tum, si antecedens esset verum. et actio fundata in motu.
Item motus est actus mobilis, et Ad Quando, quod non est
illud de 19.

actus activi est actio, sed nullum idem cum tempore. Ad probatio- Difftru
^^ ^^^

agens, inquantum tale, est mobile, nem conceditur maior, sed minor
•^
^oquai
(lo, e

licethoc aliquando accidat, sicut est falsa. Ad probationem, cum tempu

agens naturale movetur in agendo, dicitur quando dividitur prseteri-

sed ultra, quomodo sequitur, ac- tum, etc. et quod est mensura suc-
tionisnon est actio; ergo actionis cessivi, dicendum quod tempus est

non est motus? Respondeo, per causa Quando, et tempus est men-
hanc propositionem Ad idem est : sura extrinseca istorum inferio-
motus et actio, sive per hanc Ad : rum, tunc ex adjacentia temporis
quidquid est motus, ad illud est ad temporale, relinquitur forma in
actio, quia nihil tlt per motum, tempoi\ali, ot illa forma est suces-
quod non fit per actionem. Do pas- siva per accidens, quia per tem-
sione patet idem scilicct quod dis- l)us. Similiter divisio iHa contingit
tinguatur ab actione essentialiter, Quando per accidens, quia est tem-
quia sidicas (juod passio sit motus, poris per se, quia differentiae illae

tunc distinguitur essentialiter ab essentiales temporis, causant con-

actione, quia actio amotu; si non, similes differentias accidentales in
similiter sequitur quod distingui- Quando, et sunt illius per accidens
tur, ut patet supra. solum. Ad aliud, quod potest esse
Actionis
Tunc ad argumentum m contra-
•
, X
non est
1

successivum per successionem sibi

"''nitur' rium de 5. Phys. dicendum quod inhserentem, non essentialiter, et
argumentum non est per locum a propositio assumpta non est uni-
toto in quantitate, sed a simili, versaliter vera. Ad
argumen-
alia

sic si motus non potest esse mo-

:
ta, quod bene probant primum,
 . .

OU/I^.STIO VI 22)

quod passio non est esse motiis in Sc(l f/iio/l acfio non sit in agenlc, pro- 20.
subjecto, quia si esset, mnlto Ibr- halio : </i(i(f si sic, acfionis rsscf (tclio in Additio.

tiiis motiis esset proedicamentum, infinifinn, arfio,

i/tiia (ju<v est forma
sicnt prohat ratio, sed essentiali- (Kjcnfis in(/uanluni a(/cns, rsl vcra rcs, ef
ter passio est actus passivi inquan- natura dc (jcncrr actionis , errjo est vere
tum passivum. Ad alind de esse in causafa ah ali(/ua causa ; sed oninc cau-
subjecto, dicendum quod illa noti- sans prius est causafo, saltcm natura 4.
ficatio non est snfiiciens, cujus hujus, f. c. 25. clsi hcec ad invicem di-
probatio est, quia illa tota compe- cantur ; nihil minus err/o in illo priori
tit formae substantiali in materia. nafura causans formaliter causat aliqua
Contra istud, esse in subjecto non causalione, non illa (/uce esl aclio causa-
quo est,
sicut pars scilicet ejus in ta, quia illa aclio in illo priori non est,

nec ejus quod resultat ex materia sed est causanda ; errjo illius actionis cau-
et forma, est esse in subjecto, satCB est actio^ et illius alia per idem, et

sicut accidens. Sed forma licet sit sic in infinitum. Dicitur hic quod actionis
in materia, et non sit pars mate- non est aliqua acfio. Et ad argumentuni
riae, tamen pars tertii scilicet
est dicifur, quod actio illa cst aliqtio modo
compositi, non sic proprietas er- ; causata . Et cum dicitur quod alia actio- An actio

go vere accidens, de opinione de ?ic, ncfjandum cst, sed eadem, quiaeadem agente
Scot. 4.
modis prsedicandi. actio numero est
^
prius
•

et
. . .

posterius natura d. 13.

q. 1. n. 14.
d argum. Ad argumenta probantia quod seipsa; inquantum enim cst actio agcntis,
bsila n. 6.
Praedicamenta non distinguuntur est prior seipsa, inquantum est actum,
essentialiter ; de Quantitate, cum vcl causatum. Contra, accipio actionem

ubstantia
dicitnr quod continuitas substan- in illo priori natura, in quo est prior
non est ticB est unitas substantise, res- scipsa causata, sic accipiendo eam, est
una per
{uantita- pondetnr quod nnitas rei, vel vcrum quod i/mt actio cst causata; ergo
teni
qnanti continuitas rei tamen
sit cd) aliqua causa, c/uce causatione causat
ex quo secundo per illam formali- cam, ut prius, et sequitur inconvcniens
ter est unaergo de genere
; est primum. Itcm, scquitur quod iclem in
quantitatis, secundum Avicennam, eodem tempore esset el non essct, quia in
quia unum principium et metrum illo priori, in quo agens est prius, actio
numeri, est fundamentum identi- non csf acfum, quia dato quocl sic, tunc
tatis in substantia, secnndum Phi- cs^ct prius, et non prius simpliciter Si
los. cap. de Relatione, text. c. 20. ercjo ponas actioncm et actum, vel causa-
Unde continuitas non est quo sub- tum iclem, ponis idem simul esse et non
st una essentialiter, et per
ntia est esse

se primo modo, sed quo est quan- Ad aliud, cum dicitur quod gene-
ta, et una per se secundo modo. ra, secundum quod genera, non
Ad aliud de relatione nihil valet, sunt res ergo non distinguuntnr;

quia relatio fnndata snper actio- realiter, inquantum hnjusmodi, di-

Relatio
visibilis nem,nonest principinm (|no agens cendum quod si reduplicatio sit de
lon movet
"visum. agit elicitive, sed est posterior ac- intentionibus, verum est sed sic ;

tione elicita, quia relatio in visibili non loquimur, sed de his quae sub-
non movct visum. sunt intentionibus, et illa sunt res.
 230 LIB. V. METAPH.

Probatio, qiiia do essentia primae bus, ubi <.Muiniei'at prcTdicamenta, non

intontionis, non est ros secnnda). omnia dccem exprimit ; ad placitum igi-
Qnocl patot, qiiia ros })rinitT inton- tiir Auctoris taha sunt rcfercnda. Vidcan-

tionis lia^ot oonii^lotani qniddita- turca qu;c luil et iste in Aiitepricdicamen-

toni sine rationo, ros soonnda) tis (jua^stione finali et in expositionc hu-
non ; tunc idom esso liabc-
si sie, jus loci ; in sequentibus etiam in hac
ret, sine intoUectu ot cum; nnde quccstione magis cuncta apparebunt,

hcTc qnantitas esset Yorao quanti- Sequitur quoddam Extra, quod inci-
ibi

tas, sine omni intoUectu. pit sic : Duhinm est de islis prccdicamen-
tis, etc. et durat usque ibi : Juxta hoc de
ANXOTATlOiNES c/u'f5io?ie, etc.quod est principium aherius 22.
ad qmvslioncs V. et VI.
qusestionis, et in ahquil us oiiginahbus
^^- Sequnlur o. el G. q. de divisione entis ponitur, cum argumentis ante oppositum

in 10. Genera, et ipsorum Generum inter et recte, in ahquibus vero non habetur,
se distinction text. c. 14. quee notabiles communiter autem post oppositum col-

et necessaria-, atque subtiles sunt. Ubi locatur,ubi moventurquaedam dubia quee

primo adverte in argumento prius oppo- non solvit ; et quia littera notabihs est,

situm 5. q. ubi dicit : Non est liic oppo- ideo legatur, et ad primum dubium dica-

silum, etc.quod intentio Doctoris est, quod tur conformiter his qu90 notavi super
licet in Prsedicamentis habeatur expresse qua3Stiones 4. et 7. Praedicabilium hujus,

a Philosopho denarius numerus, non la- et super quecstiones in Porphyrium c. de

men, o Metaphys. ideo dicit: No7i est hic op- Genere copiose. Ad secundum vero ubi

positum^ etc. Etadducit excusationem Com- pluratanguntur difficilia; nam quoad pri-

mentatoris quam breviter impugnat. Tacita mum de Ubi duplici, et Quaiido, eic. forte

ergo dubitatio est illis verbis,quarescilicet recte ponerentur, ut 10. d. 4. q. 1. et

Philosophus omisit hic enumerare Situm 13. d. ejusdem, et in Quodlib. q. 11.

et Habitum, qua3 in Pnedicamentis col- et super scx Principia tangit, sed an tot

locavit. Unde ex Philosopho hic potius generalissima dubium est ; famose enim
habetur argumentum ad partem negati- accipiuntur pro passive talibus, et sic lo-

vam quccstionis quam ad affirmativam ;

quitur Philosophus. Refert etiam loquide

deo dicit Doctor non est lioc oppositum, respectu tali in se, et annexo actionis vel
etc. excusatio Commentatoris hcet appa- passionis respectu. Quare autem respec-
rens sit, ({uod scihcet propter brevitatem tum actionis et passionis faciunt duo ge-
omisit illa, tamen notanter impugnatur nera,et non sic hujus enumei ata potest esse

a Doctore. Posset ergo probabiliter ratio, major convenientia in voce et con-

dici, quod illa tacuit, quia prtcsupponit ceptu hic quam ibi, et plura alia ; ad hoc

jam ipsa esse expressa in Prsodica- inquirantur ubi supra et alibi, ut diligens

mentis. Sed dices quod eadem ratione ta- lector agnoscit, et in sequentibus magis,
cuisset aha. Potest dici, quod non est si et alibi explicabo, Deo duce. Et quod ad-

mile ; tum quia iUa uhima ; tum qui ditur ibi de potentiis animse, vel ut qui-

minim<'e entitatis ; tum etiam, (juia sind- dam habent rcspccfus carum,quidam alii

Ha uodammodo pr(ccedentibus habitudi- aspcctus, etpossetbene dici affcctvs ip-

nibus extrinsecus advenientibus. Unde sarum, in quo videlicet Pr<Bdicamento

ctiam in Topicis et Physicis, et in Morah habent poni ;
posset dici si loquamur de
 QU/ESTIO VI. 231

respectibus,quod sunt vel iransceudentes, opiiuonem propiMam, sustinendo parlem

vel de genere Uelationis, si intrinsecus ;
affirmativam niiiusque qu.TStionis, ubi
vel actionis et passionis, si extrinsecus cuncta ejus dicta poiiderabis.
advenientes. Si vero dicatui" <(spcclus vel Adverte, (piod in aliquibus oriij^inali-

cf/fcctus, si intelhgatur actus priuius, di- l)us assignatur f^.rlra vcl additio, illa lit-

catur quod in genere Substantijc reduc- tera : Nota quod ran'<c sunt viip (lirisi-

tive ; si actus secundus, in genere Uua- r<r, elc usque iUuc : Conc^ulo crr/o divi'
litatis, licet concomitanter vel identicc, sionem, etc. est tamen bene ad proposi-
in genere Uelationis vel Ubi, supra, vide situm, et ad mentem Doctoris, quare le-

q. 31. Quodlibeti, et 15. et l(). d. :2. et galur.

alibi Seiepe. Quod sequitur dc inclinatio- Nota, quod aliqufio rationes Doctoris ad
nibus violentis, et si dicant aliquid posi- ostendendum divisionem pra3dicamento-
tivum, aut absolutum, aut respectum rum procedunt ex communiter concessis,
transcendeutem vel limitatum, actualem et ad bominem,et specialiter illa ratio,qua
vel fundamentalem seu aptitudinalem, probat Actionem et Passionem distingui a
appliia convenienter investigando ;
potius relatione, ubi dicit quod impossibile est
enim negationem inclinationis, quam relationem esse fundamentum relationis,
positivum aliquid videntur importare. Et etc. et quod sequitur de relalionibus se-
quod ulterius tangitur de spcciebus sen- cundi modi, et fuudamento eorum ; nam
sibilibus et intelligibilibus, dicatur expe- alibi oppositum utriusque sentit, ut in

dite quod pertinent ad primam speciem primo d. 19, et in 2. d. 1. q. 5. et in 4,

Qualitatis, saltem pro substrato ;
de motu d. 6. et. H. et in Quodlibeto, q. 3. o^

vero secundum quod dupliciter accipitur 6. et in 4. d. 13. et alibi sa^pe.

sic dupliciter dicatur. De principiis subo Adverte etiam qualiter intelligit Iiic dis-

stantiae, dic quod sunt in prfcdicamento tinctionem realem vel essentialem, pro-
Substantia3 reductive, loquendo de prin- prie videlicet, an extensive, et pondera
cipiis intrinsecis, ut i!)idem c. de Sub- dicta sua in Quodlib. q. 13. et in 4. d. 12.

stantia habet iste. De concretis autem dic et auctores Formalitatum consule, et ma-
ut in Antepreedicamentis quicstione unali xime Petr. Thom.et Franciscum.
eleganter dicit, sunt enim in eodem Prcc- Assignatur ab aliquibus Extra solven- ^**

dicamento, in quo sua abstracta, quia do argumenta principalia prima3 quaesti-

eadem penitus ex natura rei. onis illa littera : Contra passio univoca,
23. Deinde respondendo ad qucestionem [)0- usque ibi ; A<1 Alvid dc Quantitate sed

nit primam opinionem Avicennfc et etiam satis subtilis et bona est. Ubi adverte ad
Thomse et All)erti, et aliorum antiquorum finem, objectionem quam non solvit, si rec-
hic et alibi,et licet non impugnet Avicen- te ponitur contra, nam faciliterevadi potest.
nam, faciliter tamen impugnari, et ex Infra solvendo argumenta principalia 2.

dictis propriis et alienis posset, sustineu- qua^stionis ibi : Ratio vel responsio tota
do famosam Aristotelis divisionem, iiullibi consistit in hoc, etc. usque ibi inclusive :

tamen probatam, licet diversi diversimo- Et si non conveniant sic potest, eic. poni-
de ponunt ejus sufncientiam ; impugnat tur E.rtra ab aliquibus.
alios modos dicendi (juoad uframque Ibidem infra assignatur, illa littera ad-
quaestionem et solvit eorum motiva, ut ditio, qucC incipit sic : Sed idtra, quoniO'
patet in littera, et cons<^quenter ponit do scquitnr quod actionis non est actio,
 2:V2 LIB. V. METAPII.

elc. usque ubi : Dc passioitc patct idcm, snpponat falsum species in or-
;

etc. sed notahilis littera. gano habet actionom realem, qiiia

Iteni ad finem qutrstionis ibi : Sed 2. de Anima, text. comment. 123.

qnod actio no)i sit in aijcntr, usque ibi •

Excclicns sensihitc (orrumpit scnsiim,
Ad aliud cum dicitur quod gcncra, etc. non nisi ergo species
per speciem ;

ponitur additio, ct legi convenienter de- est; quo est actio realis ergo vi- ;

bet ante illam sokitionem priDcedentem ibi: detur qnod species sit accidens
^4(/ itlud dc Quando, quod non est idem, reale. Item, species in medio est
elc. cum nbis argumentis et responsioni- vere visibilis; ergo res. Probatio
bus de actione,nttera notabibs estetsubti- assiimpti, si radiiis Solis transeat
lis, et communiter locatur ad finem fere pervitrum rubeum, potest species
qua^stionis. ruboris vitri videri in pariete, ubi
terminatur radius ille. Quodautem
Et quseciimque in eadem substan- iUe rubor in pariete sit species,
tia entia differentia habent. Ea- patet, quia si ponatur ibi oculus,
dem vero specie his oppositae per illam videbit ruborem in vi-
dicta. Tcxt. non hahcnte Co?mncn-
tro. Quod etiam responsio non
tum.
evadat difficultatem, probatio pa- :

ter iste potest habere multos filios

QU^STIO VII.
ergo in eodem sunt multse relatio-
Uirum possihile
nesreales. Prgbatio consequentise,
sit cdiqua accidentia
soto numero di/ferentia^esse ineodem pater dicitur, quia generat,hic in5.
suhjecto ? text. com 20. ergo si multis actibus
genuit, multis relationibus pater
Arist. tiic c. 10. D. Thom. ihidem lect. 12. efi.p.
est.
q. 35. art. 5. Capitol. in 1. dist. 7. q. 2. Cajet. s'. 2.
p. q. 53. art. 5. Anlon. And. 5. Met. q. 8. Du- Item duo lumina distincta sunt
rand.3. fZ/i-L 8. q. 3. Richard. ihid. q. 2. art. 2.
Argent. ibid. q. i. art. 2. Major. eadem dist. q. in eadem parte medii, quse sunt
unica. Herv. quodl. 3. q. 9. Vide Scotum 3. m
d. 8. q. unica. formse reales. Probatio, ponantur
du9e candelae, una hiC; et alia ibi,
l. Videtur quod sic : in eadem par- et ponatur corpus medium, fiunt
te medii, et in eodem oculo sunt umbrse si ergo amovetur corpus.
;

multae ejusdem speciei;.

species lumen utriusque candelse incedet
ergo, etc. Probatio assumpti po- : incessu directo usque ad locum,
nantur multa alba in medio, ocu- ubi corpus densum fuit, et ita duo
lus existens in quocumque puncto lumina in eadem parte; umbra
medii potest videre ea;ergo habet enim est privatio luminis primi
species eorum et distircte videt ubi natum est esse, sicut tenebra
ea; ergo habet distinctas species, privatio luminis simpliciter ergo ;

similiter imaginativa
in virtute amoto obstaculo utriusque cande-
sunt duse species ejusdem speciei. lae, himen primum est, ubi prsefuit

Dicitur, quod argumentum probat umbra. Hoc etiam de luminibus

verum de accidentibus intentiona- dicit Dionysius 1. cap. de divinis
libus, non de realibus, quia deno- Nom, exemplificans per hoc de cir-
minant. Contra, quod responsio cumincessione personarum. Item,
 QU^STIO VII. 233

agentia duo calida possunt cale- pus idem mensurans motum; sed
fcHcere unum sunt
calefactibile ; si possibile esset terminum eum-
ergo duae actiones, cujus probatio dem specie multiplicari in eodem,
est, quia alias esset principium possent duo motus essead eumdem
activum unum in duobus agentibus terminum specie, et sic duo motus
differentibus numero, quod non essent unus motus, quia Philoso-
videtur verum; ex quo ergo sunt phus dicit q\\ od molus imiis numero
duo principia activa, erunt duse csl, qui est ad einmJem terminum specie,

actiones, quia actio est actus ac- si mobile sit unum numero, et si-
tivi, inquantumactivum, 3. Physic. militertempus sit idem. Item 2.
text. comm. 18. erunt ergo
et 19. de Anima, tcxt. com. 1. et 121.
actus duo; ergo duo tcrmini in- oportet susceptivum denudari ab
ducti scilicet duo calores in eodcm eo quod recipit; ergo existens in
numero; dicitur quod duo calores actu per unam formam specie,
faciunt unum calorem compositi- non potest recipere aliam ejusdem
ve. Contra, haec pono duo agentia, speciei.
et aequaliter approximata seque extra.
Contra illud, quod supcrius diciumcst,
calida, et passum idem numero quod ruhor radii in pariete transeuntis
seque dispositum ad recipiendum per vitrum rubeum, cst species ; arguitur
utriusque caloris actionem; calo- quia tunc oculus extra locum tcrminatio-
res ergo inducti erunt seque in nis ilUus radii, cum quo multiplicatur
actu, et aeque perfecti omnino. Scd ille rubor, vidcret ruborem vitri per re-

ex duobus seque in actu, non po- flexioncm, sicut in speculo; hoc falsum
test fieri unum, quia ex quibus fit cst, quia in tali visione reftcxa supcr
unum, alterum est in potentia res- visibilc, pnncius reftcxionis et oculusy

pectu alterius aut si uterque in

; opurlct quod sint in cadem super-
actu, et fleret unum ex eis, super- fcie, Pecheam. Perspectivae part. 2.
veniret aliqua forma tertia^ qua^ q. G. et conclus. 26. Tum quia angu- optime
sit perfectio utriusque, et actua- lus incidentioe est wqualis angido refte- ^•^^p"""^'^

lior illisduobus existentibus seque xionis, ibidem part. 2. qusest. 6. lioc ciemru-
^ ^ ^
bei vitri
in actu, quod non est dare in pro- videtur idem quod prius qualicumque radio so-

posito, quia nihil produceret illud. existentc angulo. Tum, quia reftcxio pcr- trati, vi-

Item, omnis motus terminatur ad ccpiibilis tantum fu a levi terso, ibidem quo

aliquem actum si ergo sint duo

; part. 2. conclus. 2. cujusmodi non a^^a.'

motus, et duo termini in actu, sed estparies. Tum quia nulla species sim-
ex duobus in actu non fit unum. pHciter occultat proprium visibile, quia
Contra, Philosophus hic text. non est nata cssc in ita denso, nec ita
3.
non habente com. qua^cumque in lerminare visum, sicut visibile in se, hic

eadem essentia differentiam ha- omnino occultatur color parietis. Tum,

bent; sunt diversa specie. Item »5. quia in visione reffexa supcr objectum
Phys. text. com. 34. et inde, quod primum, videtur secundum suam inten-

motus est unus numero, qui est tionem, patet de Sole viso in aqua ; hic
ad eumdem terminum specie, si ciutem videtur rubor multo rc^nissior
mobile sit unum numero, et tem- Hlo, qui est in vitro, ctiam a quantacum-
 234 LIB. V. METAPII.

(jue modica (listanda, Tnm, (juia ilhtd finitne potentios in materia, quod
videfar u( proprium risihile, cujus acci- est impossibile. Probo, quia cuili-
dcnfia ridenlur, ut scnsihilia coiunuoiia ; b(^t potentiae passivse naturali,
Inc niotus ct (pdcs illius ruhoris in paric- correspondet potentia activa natu-
tc vidctu, ct non pcr )no(uni vitri in ralis, sed non snnt potentiaeactivre
se. Tutn, quia illc ruhor vitri in medio infinita^ in aliquo, quia si sic, esset
lerpte Hluminafo undifpic sp/urricc (equali- intinitum intensive; sic ergo dupli-
fcr se di/1'undit ; enjo toto mcdio alifjuo citer probnturillapropositio, quod
illumi)iafo radio Solis, ajcpialiter oppo- materia per se est in potentia ad
sifo (vquali ohstaculo ex (piacunme parfe formam, et per accidens ad hanc
ccqualiter fieret re/lexio, ef ita visio, Iioc formam. Ex hoc sequitur ergo,
falsum. lloc pafet, cpiia ad quodcwnque quod materia est per se in actu
puncfum cecpialifer distans ceque mulfi- per formam, non per hanc, nisi
plicafury quia cequalifer videlitr viso per accidens; si ergo esset in po-
reclo ; erijo ihidemposito ohstaculo cequa- tentia ad aliam formam scilicet
lifer reflecferefur. nlbedinem, cum habet albedinem
secundum se, esset in actu et in
SGHOLIUM I.

potentia ejusdem, quia

respectu
Sententia D. Thom. 1. p. q. 85. art. 1. et q.8. est in actu per se per formam,
de Verit. art. li. et alioriim repugnare plu-
et est in potentia per se ad for-
ra accidentia solo numero diilerentia esse-
ineodem subjecto ;
juxta hanc solvunturar-
mam non ad aliam, nisi per acci-
gumenta principalia, sed bene impugnantur dens. Ad primum in contrariiim
solationes, etper exquisitam doctrinam. dicitur primo sic, quod non in ea-
dem parte sunt species hujus albi
4. non
Dicitur quod est possibile.
et illius; et cum dicitur de oculo,
Probatiir, ab eodem est nnitas rei
dicitur quod sunt in diversa parte species
et entitas. Sed siibjectum est cansa ocnli. ponatur hic imiim
Contrn, aibm-um
siii accidentis et ontitatis ejiis;
albnm tnntum scilicet ovum, spe- ^^^^^^
ergoet unitatis ; rego si siibjectnm cics ejus erit in toto medio iUumi- 1^^''^^®.-
"^^''

unum, et accidens. Contirmatiir, nato, quantum durat virtus ejus;

sicut unitas specie est a forma una ponatur aliud album, species ejus
secundum speciem, sic unitns nu- erit eadem parte cum specie
in
meralis a materia una numero. c. alterius albi, aut illud aliud non
de Uno, text. comm. 12. sed subjec- videbitur ab oculo disposito, quod
tiim est materia accidentis, et sub- est contra sensum, cum, secundum
jectnm est unum numero; ergo te, non possit gignere speciem
D^°Thom siccidens. Ttcm, materia est per se suam. Nec potest dicere quod
et aUorum,
j^ potcntia ad formam, et ad hanc
duo acci- ^ gignendo speciem suamcorrumpat
dentia
eadem
formam per accidens. Probatio, speciem alterius albi, quia pono $
specie non forma ost liaec, quia recipitur quod sit debilius alio; aut ergo erit
posse ir» . , . .

eodem. lu hac matoria; ergo posterius esi simul species ejus cumspecieal-
forma quam
recipiatur. Ali-
haec terius, aut corrumperet, quod non
ter probatur, quia si esset in po-
potest, cum sit debilius, aut non
tentia ad hanc et ad illam, essent Item, virtus
videtur. phantastica
 OUvESTIO VII. 235

habet organnm, habet tnnc partcs, ejns in mcmoria, statim imnginor

ponatnr scptcm, et liabct tot spc- (b^alio all)o viso; habco ergo spe-
cies apnd se; si tiinc vidcrem in ciem illins, cnm hnc manct species
ocnlo alirjnid de novo consimile in l^rioris albi qiiia alioqnin non
,

spccic, cnm aliqno corum qiia) possem imaginari dc priori all)o,

snnt in virtntc phantastica, non nisi alias viderem illnd, ct sic ac-
posscm imaginari illnd, cnm spc- qnirerem speciem, hujns opposi-
comparationcm ad snbjcc-
cics pcr tnm manifeste experimnr.
tnm ejns non posset recipi in Ad ista dicitnr, qnod mcmoriae
phantasia, qnod videtiir absnrdiim. non est aliqna cognitio actualis,
Est cnim clarc minimam speciem albi, scdtantumhabitiialis, quia tantum
EXTRA.
qiKc potcst pcr sc perficcre organum conservat speciem in habitu; sic
phantasicc; crgo potcst dari minimum crgo conccditur tam de memoria
quod potcst perfici a specie per sc exis- scnsitiva quam de intellectiva,
tcntc, quia illa minima species non sc qnod in ipsa sunt multa3 species
hahct ad indetcrminatum perfcctibile simul in liabitu, ct mnltse cognitio-
quantumcumque modicum magnum, vel nes liabitualcs, scd non in phanta- p^jicitur

m toto organo, quia quantum organum sia, vel in intcUigentia, quia perfi- ^^''P^"^*^'

in toto pcrficit specics pcr sc existens, ciuntur a specie in actn genita ex

tantum etiam jwr se existens eaclem spc- spccie in utraquc memoria, et per
cies perficeret per sc ens, quod cst capax illam spccicm genitam habcnt co-
spcciei; ergo est darc minimum in toto, gnitioneni actualem.
quod est capax speciei distinctce, ct per Ex primo sequitur propositnm, 6.

se entis. quia illa^duse species,ut duse cogni-

Gognitio Item, quidquid dicatur despccic- tiones habituales in mcmoria sen-
est in tota
potentia
bus, quod alia est in alia parte or- sitiva de duobus singularibus ejus-
cognoscen-
te.
ganivel medii, saltemcumcognitio dem speciei, sunt accidentia ejus-
sit in potentia cognoscente tota. dcm specici, et in codcm. De alio
licet per formam qnse est in parte, mcmbro pertinet ad aliam qua3s-
non est probabile qnod illac dnae tionem, scilicet utrum multa ut
cognitiones, si simul sunt inaliqua multa simul cognoscantur, sed
potentia, qnod sint in diversis quomodo tnnc intellcctus non pos-
partibus organi vel potentise. Sed set habere multas scientias habi-
secundum Aristotelem 1. hujus, in tuales ejnsdem speciei, dc aliquo
prooemio, cx multis memoriis ge- eodem secundum speciem, sicut
neratur nnnm experimentum, illse memoria sensitiva cognitiones ha-
multse mcmorise sunt cognitiones bituales multas, et tunc Christus
ejusdem speciei, quia sunt dc sin- posset scientiam acquisitam habe-
Menaoria gularibns ejnsdem speciei secun- re cum infnsa? Respondeo, siintcl-
est de
diversis
dum Philosophum in littera. Si- lectus intelligat primo singulare,
s-peciebus
militer mcmoria cst de diversis sicut scnsus primo sentit, bene
simul
rclenti?. speciebus simul in mcmoria scnsi- sequitnr propositum, scd si primo
enim nnnc imaginor de illo
tiva; si intelligat nniversale, snfticit nna
albo prius viso, habeo specicm cognitio de una specie;non enim
 236 LIR. V. METAPII.

posset esse alia, quia non haberc^t quiafllium; ncc fnndamcntum est
aliud objectnm primnm, qnia idem iste actns, sed actus; ergo nna
nniversale esset nti'aqne notitia paternitas per se, et si snnt plures
eoi:'nitnm primo, non sic de memo- hoc accidit. Ad aliud, sicnt
filii,

ria. Oontra, tn antecedens

})onis prinsde InminibuS; quod flt nnnm
illud, scilicet si intellectns. Item, ex dnobus. Ad qnartum, sicut
eadem conclnsio potest sciri per prins.
mnlta media.
.1(7 pnmum ^^csponsio, scicnfia acqni-
RGHOLIUM II.

EXTRA. riluv pcr )ncdinm f/uod cst dcfinilio, illa

Rerutat fundamenta D. Tliomse, et alioriim
non cst sinr/ularis e.r 2. Mctaphijs. tcxt.
posita num. i. solide ostendens accideus lia-
comm. 53. snd tantum univcrsalis, ct idco bere unitatem propriam, distinctam ab uni-
tantum de universali est demonstratio ct tate et subjectum seu materiam
subjecti,

scientia. Contra, scientia est hahitus con- non tantum respicere formam ut sic, sed
formas singulares. Explicat quomodo tot sunt
clusionis demonstrationis, sumpta spccic
potentise passivse, quot form?e receptibiles,
pro medio, potcst passio concludi de et refutat responsiones datas, uum. 6. in
singulari ct demonstrativc ; ergo, etc. favorem hujus sententise.
Responsio, demonstratio est qua^ido per
causam convertihilem cum passione pro- Contra illud qnod primo dicitnr,
pria demonstratur dc aliqiio ; ergo conse- a quo habet entitatem, etc. qnsnro
quens essct dicere quod passio gencris qualiter, ant qnod? unitas subjecti
non potest demonstrari , ncc sciri de sit formaliter nnitas accidentis,
aliqua specie, scd tantum dc gcncre, sive ant materialiter, ant eff^ective. Si
dc o)nnihus specichus scientia luia ct una primo modo, tunc intelligere acci-
demonslratio)ie. Conti-a, passio generis dens unum numero, non cnm nni-
potest per gcnus tanquam ver mcdium tate snbjecti, esset contradictio,
concludi deuna specie, adhuc nihil in- et Dens non posset separare acci- Accidens,
felligendo de alia spccic ; ergo eadan erit dens a subjecto. Ttem si sic, duae non esse
iinum a
scientia diiornm, qnorum nniim est scihile albedines erunt nnum numero ; sit subjecto.

sine aJio. Consimiliter potcst argiii de Socrates nuno albus, postea ni- et
singularihus. Adhoc videtur exemplum 1. ger, et iterum albus, tunc sialbedo
Posteriorum, text. comm. 3. qnod om- sit una formaliter nnitate subjecti,
nis triangnlus, etc. quod hic q^ice in cum unitas subjecti semper ma-
semiduplo, etc. ergo ponit exonplum de neat eadem numero, erunt illae al-
principiis dononstralionis, sumoido spe- bedines nnum numero; et sic idem
cies suh genere respectu possionis generis. nnmero naturaliter frequenter ge-
Aliter dicitur, qnod duse species neratnr et corrumpitur. Item, illud Un-i ost
maleria i

per comparationem ad subjectum, patet aliter, qnia si snnt idem^ diverso-

rum nu-
sunt nna species, et duae per com- ratio tua est contra te, quiaentitas mero.

parationem ad objecta, quorum accidentis est alia ab entitate sub-

sunt effectivse. Ad secundum di- jecti formaliter; ergo alia nnitas.
cunt, quod multse relationes non Quod autem entitas accidentis sit
snnt simul; unde pater non est alia formaliter, patet, vel idem
pater, quia genuit hnnc fllium, scd erit causa suiipsius, qnia tu ponis
 ;

QUiESTIO VII. 237

siibjcctum caiisam accidentis, si formam secundum speciem, quia3.

unitas subjecti et accidentis esset Physic. cap. 1. text. com. 10. si
formaliter idem, essent idem ens posse sanari et posse segrotare
formaliter, et tunc idem causa sunt idem, ergo segritudo et sani-
suiipsius. Si effective, concedo tas idem. Similiter si posse deal-
quod ab eodem efiiciente sint di- l)are hac dealbatione, et illa sunt
versi effectus differentes solo nu- idem numero; ergo haec albedo, et
mero. Si autem materialiter, con- illa eadem numero. Dicitur, quod Totesse
. .1 , potentias
cedo, quia unaest materia diverso-
. .

non est simile, quia primse du?e

I

numero,
rum numero in eadem specie, et si potentia) sunt ad diversas formas '^formSlf'
accipis oppositum, petiscontra me. specie, ideo non sunt idem, non sic '^"ciunr
Contra confirmationem tunc , autem de Contra, tunc sequi-
aliis.
contraria essent unum numero, tur quod eadem potentia simul
quia subjectum idem. De alia ra- esset et non esset, quia pono quod
tione principali, probatio oppositi aliquod subjectum fuit aliquando
scilicet quod materia sit in poten- album, ad illam albedinem fuit po-
tia adaliquam formam singularem tentia in subjecto. Pono ultra,
primo et per se, quia motus est quod illa albedo corrumpitur, ad-
Materia actus, etc. 3. Physicorum, text. Jiuc subjectum in potentia ad
est
est in
.potentia com. G. si mobile sit tunc in poten- aliam albedinem; si pei' aliam
acltormas
t;ia primo ad albedinem, et non ad potentiam, habetur propositum
wngulares ^

aliquam singularem; ergo quod si per eamdem, cum ad illam albe-

primo producitur per motum, erit dinem quae fuit, nulla est potentia,
natura speciflca, et non natura quia non potest iterum eadem nu-
singularis, nisi per accidens, quod mero induci; ergo sequitur quod
est falsum, quia primo hujus, in eadem sit et non sit. Potentia enim
prooemio : Actus et omnes generationps ad albedinem praeteritam non est,
sunt circa singulare, nonenimhomo, etc. quia tunc idem numero redire
Ifec probatio non valet, ut vide- posset naturaliter quod corruptum
tur, quia illud circa quod est sub- est, et per te haec et illa potentia
jectum motus non est terminus. est eadem; ergo idem non
est et
8. Contra, quidquid per seinducitur est simul. ^^el sic conclude, eadem
in singulare, inquantum singulare, potentia naturalis est ad illud,
singulare est; terminus motus quod possibile est induci n aturali-
inducitur in illud, circa quod est ter, et quod impossibile est induci.

operatio inquantum circa ipsum ^'el sic, si eadem potentiaest; ergo

est per seoperatio; ergo inquan- illud quod fuit potest i^edire. Vel
tum est singulare. Item auctor argue sic, modo est in potentia ad
Cap. 1.
sex Principiorum : Natura occulic duas albedines futuras inducibiles
operaliir in his, producendo universalc diversis temporibus, et non est
cum producit singulare; ergo quod per una potentia ad istas, quia poten-
se et primo prolucitur, est singu- tia ad unam non est, quando po-
lare. Contra aliud, quod plures tentia ad aliam est, puta post
sunt potentiae numero ad eamdem decem annos, quando prima fuerit
 238 LIB. V. METAPU.
oorriipta, seciinda uon inducta videtur esse aliquodens positivum.
adliuc. potentia iu te et in
Itoni, Confirmatur etiam consequentia
me ad albuni, tantuni diilert nu- negata, quia 7. Pbysic. text.com-
mero. a (juo? si a subjecto; ergo ment. 6. arguitu]% si infinita mo-
oninis potentia in me diliert tan- biliamoverentur infinito tempore;
tum numero a quacumque in te, ergo et iinum mobile infinitum
quod (^st falsum; si a termino, se- movetur in tempore finito, sicut
quitur j)ropositum. Similiter in arguit de infinito secundum exten-
eodem subjecto sunt duo termini sionem, itabic arguitur de inflnito
numero, et cum accipitur quod secundum intensionem. Respon-
tunc essent infinitse potentiae acti- deo, hsec difflcultas de infinitate
vae, concedo, nec est inconveniens, relationis, communis est; ita enim
quia Sol volvatur circa mediuni
si probatur esse me, sicut in Sole,
in
ininfinitum, generaretin infinitum quia secundum aliquamqualitatem
omni anno novam Iierbam, si esset meam possum esse similis infinitis,
materia recipiensejiis inOuentiam. si essent infinita, etiam actu si

Contra, eadem potentia activa essent actu infinita, etiam modo

est in Sole, quse posset producere habeo realitatem omnium illarum
intinitas herbas. Conceditur de illa relationum secundum Symachum.
potentia quae est substantia vel *
De hoc ergo ad relationem conce- Alias Schi-
qualitas, quae videlicet est aliquod ditur, saltem de relationibus po- rerwod

absolutumet principium operandi, tentialibus vel habitualibus, iicet

non de potentia activa, quae est non actuaiibus secundum aliquos.
infiniue rolatio fundata in tali principio Contra responsionem ad argu-
laltiv^ percomparationem adpatiens; ilia menta, contra secundam respon- 10.

'ritnltn^^' enim numeratur ad numerationem sionem. Adprimum argumentum,

turreia-
tive.
potentise passivse, sicut relativa qusecumque formse ejusdem speciei
numerantur. Contra, tunc modo in eodemfaciunt unum; iilud unum

sunt infinitsepotentise tales in Sole tertium est intensius utroque, si

simul, ejusdem speciei omnes
et tunc du9e species sint simul in me-
quia ad formas ejusdem speciei dio et faciunt unum, causabunt
infinitas. Hoc conceditur, sicut et speciem unam intensiorem; sed
in materia ponuntur inhnita^ po- ilia talis non ducet in aibedinem

tentiae passivse ejusdem rationis. remissam, quse multiplicavit unam

Sedcum arguitur nitra quod iliud speciem, et eadem ratione, nec in
esset infinitum intensive, conse- alteram quse gignit aiiam speciem,
quentia non valet; nec enimaliquid quia iila species ex utraque com-
perfectius sunt omnes illse poten- posita, est improportionabilis utri-
tise activae, et reiationes fundatse que reprsesentabit ergo aliquam
;

super unam perfectionem absoiu- intensiorem et perfectiorem utra- Ex diiabus

speciebus
tam, quam una. Contra, si reiatio que iliarum, et sic illa^ aibedines non fieri
unam in
prima aliquam perfectionem dicit, nulio modo videbuntur ab oculo. tensiorem.

dupia perfectio est in duabus, et Item, ex quo illa species compo-

inflnita in infinitis; si non, non sita est una numero, non reprse-
 QU^STIO Vll. 239

sentabit duas albedines distincte; essent tantummodo veraB seciin-

ergo oculus non videbit illud re- (liim Geometricam consideratio-
missum distincte album, ut [)rius, nem, non secundnm perspectivam,
sed aliquod album intensius. Item, quia Perspectivus considerat li-

distincta actio non est nisi dis- neam, ut in materia naturali.

tincti entis ; si ergo species re-
SGHOLIUM III.
praesentant duo distincta, essent
distinctse. Contra responsionem Seiitentia Doctoris accideiitia intentionalia,
iiti res-
iisiones ad secundum argumentum, pater- ut specios sensibiles et intelligibilos, et qiiac-

;»t n. 0. nitas in illo patre ad hunc fllium dam realiaqua^ fiunt sine motu, ut lumina
i'elationes, posse esse plura numero in
habet majorem unitatem, quam ^^
.. ,
T . . . eodem, ita habot etiam d. 3. q. 6. §.
1. Ad
unitatem speciei, quia alias non
^
^ quiest.
^ on . o
n. 29. et S.
i u , ,
, a or
d. 8. q. I. et 4. d. 24.
a
ad
. . .

est major unuas paternitatlS secundum. Quandoautemagens reperit pas-

ipsius CUm seipsa, quam CUm pa- sam sub dispositione contrariaagendo inil-
tcrnitate quod videtur
Platonis, lud per motum, si priehabet unam formam,
inconveniens, sed major non est ^^^" inducit aliam ejusdem speciei,sed in-
tenditjam productam, utcontingit in formis
nisi unitas particularis scilicet
contrariis. De potentia Dei tamen, etiam lo-
ot filii h^ec paternitas ; ergo in illo ad
pater-
quendo de his, non repugnat plures formas
les, 3. hunc filiuin est hsec paternitas ; ejusdem specioi esse in eodem, utcoUigitur
8. q. 1
sed per hunc non refertur ad omnes ex Scoto 3. d. 8. n. 7. Ad id, quod tangit sol-
filios, quia destructo hoc filio,des- vendo argumentum de duobus calidis, de di-
versa acceptiono actionis, vidoeum 4. d. 13.
truitur hoec per
paternitas, si
q. 1. ubi fuse de actione, et ejus acceptioni-
eamdem ad alium filium referatur bus, Gt q. 7. de Anim. ubi, et in ejuscom-
illo filio existente, erit hcec pater- mentario multa exposita habes, de actione et

nitas; ergo simul erit hsec patef- passione, a n. 13. tantiim disputat nihil fere

nitas, et non erit. Contra aliud de resolvens, unde et qusejtionom per dubita-
tionem finit. Vide Anton. Androam hic q. 8.
luminibus, sicut prius de specie-
qui brevius, et clarius habet conteuta hujus
bus, non quia lumina non sunt quiestionis, de qua etiam Anton. Tromb. hic
reprsesentativa aliorum, sicut spe- quccstione ultima.
cies ; patet etiam quod est intentio
luininis quando sunt duo lumina Ad qusestionem ergo potest dici, 11.

ejusdem rationis illuminantia. Ali- quodnonest ratio impossibilitatis,

ter melius, quia si essent unum quin duo accidentia intentionalia,
subjecto, et duo secundum proces- et respectiva realia, et realia non

sum, tunc sequitur quod isti duo educta de potentia materise vel
radii erunt duo radii Geometrici, subjecti vel etiam de potentia
,

et non visibiles, quia secundum subjecti educta, non per motum

rationem linese essent ibi duo, scd ejusdem speciei, possunt esse si-
non secundum aliquam qualitatem mul sine contradictione, tamen
naturalem, quse superadditur in inconveniens est Iioc, ubi formse
linea visibili; ettunc omnes quses- inducuntur per motum, quia mo-
tiones perspectivae de intentione tus non est, nisi in mobili sit dis-
radiorum, et consimiles, quse de- positio opposita forinse inducen-
pendent ex diversitate radiorum dse, ut contraria vel media. Sed si
 1

'240 LIB. V. METAPH.

Scot. 3. agens inveniat in mobili formam pacitatem, notest recipere aliam <^ari ai
d. 8. u. l. . , n • • ' • , . . omni si-
u. 7. ejusdem speciei lornitT, non mve- ejusdem speciei, si tamen non in- miii for
nit ipsum sub dispositione opposi- ducantur per motum, sicut patet quam^n
ta, ideo non movet ipsum simpli- de formis superius enumeratis de g^^^^^^^^i ;

citer inducens aliam, sed augebit lumine non est dubium, si lumend. 3. q.
formam prreexistentem in mobili, requirat indispositionem in medio,
et hoc si forma illa prcTCxistens sit sive umbram,lumen modi- sive
imperfectior quam illaquam agens cum, tunc agens non imprimet
posset inducere si autem invcne- ; novam formam, sed intendet pree-
rit mobile sub forma {rque per- existentem.
fecta formne inducendse ab agente Ad argumentum de duobus cale- *^

ipso, non movebit ipsum omnino. facientibus per motum, quod est
auctoritatem primam de
Ad contra jam dicta, concedatur quod
quinto hujus, quod per motum non calefaciunt duabus calefactionibus,

^menT^' possunt iuduci du8e fomise cjusdem quia duabus formis^ et Commen-
posita n.3.
speciei unde omnes formae haben-
; tator 5. Physic. comment. 38. dicit
formJl^^^noiites eodem subjecto,
differentiam in si actio una et forma una, sicut
pe?moturaSi inducautur per motum, necessa- actio Solis, alia est ab actione pa-
c !?fT.= i'io difFerunt specie, tamende aliis tris in generatione, quia actio So-
sunt inesse
j^Qn inductis pcr motum non est lis est nobilior actione hominis, '
eidem. *-
,

necessarium imo possibile est ; sed non correspondent eis duse pas-
quod duse tales ejusdem speciei siones, sed una, quia unum gene-
sint in eodem subjecto, sicut duse ratum potest generari a Sole et a
species duarum albedinum, et du^ patre, multis actionibus, et tamen
q^^j^^^^
paternitates et duo lumina, et sic ibi una passio et unum srenera- actiones

de aliis non inductis per motum. tum si actio dicat respectum

;
^espondei

Similiter ad aliam de qumto hujus. agentis ad passum, et e converso, sioni.

Ad aliud de Anima, dicendum passio respectum patientis ad

quod non oportet receptibile denu- agens commultiplicatur sicut hic
dari ab omni forma ejusdem spe- supra arguitur. Si autem actio
ciei, denudari ab
sed oportet eum dicat respectum motus, vel muta-
eadem forma numero. Forte aliter tionis ad agens, ut est ab agente, A.ct 10 Sl'

et melius, quod debet denudari a et passio respectum ejusdem ad '^4"'^^^'',

formaejusdem generis, quse perfi- passum, ut est in hoc tunc non ;

dClf^^"'^^
pclSSU]

cit receptibile secundum totam ca- sunt respectus correspondentes, ^t pro r.

. ,

pacitatem ejus.
,
.
111- .

sed duo disparati fundati in eodem,

pectu UK
tus ad

EXTRA. *°^"^'
Hcec glossa accipiiur ah Anselmo cle et ad diversos terminos, quia mo-
veritat. cap. exemplum de vasc vitreo in- tus est unus, quia forma fluens est
tense colorato, per cujus medium non una, et termini agentes sunt plu-
reprcesentatur liquor intus positus, secun- res, ideo respectus ad agentes sunt
dum colorem proprium, sed per vitrum plures, sed terminus recipiens est
remisse coloratum repraesentatur unus, et quod forma fluens est
Anreci- autcm habcat unam formam
Si una, passum recipiens est
et
^retdenu!'dummodo non perflciat totam ca- unum; ergo utrumque extremum
 ;

(JU.^STIO VII. 241

ibi est imnm; ergo respectns me- fferl esse. Item, si dnre actiones, et
dius erit iinus, sic secundo modo passo respeotus ad agens, et
ille in

intellige responsionem supcrius eoodem realiter ipsis passionibus

datam. Omnia argumenta supra ergo duse passiones. Item, super
ad hoc sunt soluta, nisi secundum, actionem ct passionem fundatur
ubi respondeo quod altero illorum relatio, et ibi multiplicato uno
non agente, effectus non essct in extremo, et alio; ergo (juot actio-
altero tieri, in (iuo est, quod scili- nes, tot passiones.
cet dicit respectum ad illud agens ; Item, quid dices de formis indu-
sed non sequitur quod factum ab- cibilibus per mutationem, num(|iiid
solute non fleret, sed non illo rcs- tales dua^ possunt esse simul unius
pectu ad illud agens. speciei? Dicitur quod non, ([uia
Contra solutionem qusestionis, respectu unius speciei, est tantum
(bio agentia potentia paria, pone una privatio, qua) aufertur per
quod inveniant passum sub dispo- primam formam advenientem, et
sitione contraria, simul impri- por consequens non est terminus
munt; ergo formse inductae per a quo posset esse mutatio ad se-
motum possunt multiplicari in cundam. Contra, privatio est ca-
eodem. Respondetur sicut hic ad rentia alicujus in apto nato, alte-
ultimum, quod mobile non potest rius et alia carentia, qupd proba-
moveri simul duobus motibus ad tur etiam, quiaprivativa sunt con-
terminum ejusdem speciei, licet tradictoria circa aptum natum; er-
duae sint actiones. Contra, simul go si hoc non inest, privatio inest,
sunt duse potentise in isto passo ad et inter privationeni hujus, et hanc,
duas formas ejusdem speciei; ergo poterit esse mutatio ; similiter
simul possunt esse duo actus ejus, hujusmodi haec privatio, sicut hsec
inquantum in potentia, et ita duo potentia. Ad primum argumentum
motus. Item, causa in actu simul esi videtur concedendum, quod dua^
cwn effecfu in aciu, et non esi, ^. Vhj- formae ejusdem speciei possunt
sic. t. c. 37. et 5. hujus, t. c. 3. et simul inesse eidem, etiam inductse
hoc verum est de effectu immedia- per motum, sic quod simul indu-
to, quod est //eri; hic ergo calefa- cantur a duobus agentibus inve- Nihii asse
rit. S3(l
ciens, simul est et non est cum nientibus idem passum sub con- tantiun
dubitat.
calefieri quod causat, et ille calefa- trario; sed non possunt esse dua3
ciens cum illo, quod ille causat; successive inductse, ita (juod una
ergo si uterque causat idem cale- post alteram per motum, quia in-
tieri, idem simul est et non est,
ducta prima jam contrarium abji-
posito quod hic calefaciens cesset
citur, et ita non amplius potest
calefacere, et non cesset ille; non
esse motus ad aliquam formam
potest sic argui de agentibus ordi-
ejusdem speciei cum iUa qua3 in-
natis, quia inferius, quod simul
est, sed secundum agens si inve-
est cum fieri, non potest agere su-
periore non agente, per superius niat formam imperfectam respectu

autem sine inferiori, non potest snap, et sicaliquo modo oppositam,

Tom. VII. 16
 212 LIR. V. METAPll.

iinperreetioiuMii tollet, iiitendeiulo nuas inducerent in eamdem

iiinis

eani. materiam, quod videtur impossi-

14, Ad secunduui argumentum, de bile.
mutationibus necessario prrrexi- Pro solutione, notandum quod 15^

g"entibus motum, consimiliter di- qua^cumque forma non est induci-

cendum, sicut nunc dictum est ad bilis, nisi post aliam formam in-
primnm arii^umentum, quod duno compossibilem, tunc corruptam,
forma^ ejusdcnn speciei, tiMuninan- illa tantum potest esse unica in

tes duas mutationes simul causa- uno susceptivo. Probatio, (|uia nec
tas a duobus agentibus, possunt alia inducetur postquam illa est
simul induci, sed non una post inducta, manente, quia illam
ea
aliam, quia nec post illam pri- aliam non proocederet alia incom-
mam, potest esse motusnecessario possibilis ;
jam enim inductione
requisitus ad mutationem, quc^B de- primse est qua^libet incompossibi-
iiiumina- bcret esse ad secundam. 8ed quid lis expulsa, nec duse tales simul

reTmimr
res nuine- mutationibusnon terminantibus
^^e inducentur, quia nec ab eodem.induLibilis
' i f*^*'.'"^.

JmnfL necessario motus, cujusmodi vi- ao^enteS. Metapb. t. c. 12. 5/ e/7?ae?u' pe^' expui-

successive
(]entur illuminationes esse? Res- ^inmn maieria una,
P*^^*4"t
tieri m , ,1
pondeo, quod duae
^
,

simulet suc-
et
•
1 L
est;
ei
. ....,,.
nec a diversis, quia iUa smttum
^
ei effecfus

si
?/n?/,s terius, est
una tan-
inun
eodem, ^ , subiecto '

cessive in quocumque possunt m- approximata diversispartibus mo-

esse et formse terminantes ipsas, bilis, puta unus ignis ad caput, i

quia post inductionem prim?e ma- alius ad pedes, agente in diversas

net potentia ad secundam, et pri- partes primo, ubi autem simul
vatio propria ejus, et subjectum agunt, nnam formam inducent.
mobile si adsit agens vel idem quod Probatio, quia intensiorem quam
prius, vel aliud potest causare alterum solnm inducerent, sicut si
aliam formam, et si tales formcB ponerentur in eodem situ respectu
permanere in subjec-
sint natae diu ejusdem partis passi unam formam
to, possunt quotcumque manere inducerent, ut prius sed omnis ;

Quot visi- simul; ergo lumen et speciem non
tpecfes^^ pones habere esse fixum in medio,
^"nlria"^"
^^^^ in continuo gignere, relatio-
tot lumina.
j^gj^ poncs mancre, ct ideo quot-
cumque ejusdem speciei,
nitas; quot ergo visibilia circa
punctum medii potentia usque
illuc agere, tot ibi species; etquot
luminaria, tot et lumina.
Contra primum argumentum,
videtur destrui Aristoteles,
idem simul movetur duo1)us moti-
l)us ejusdem speciei. Item ergo duo
ignes generabunt duos ignes ex
aqua eadem, aut saltem duas for-
forma inducibilis per motum vel
mutationem, necessario terminan-
tem motum ad ipsam, necessario
ad suiinductionem, necessario
imo infi- pra^exigit in susceptivo formani
incompossibilem tunc corruptam,
quia licet terminus a quo per se
mutationis sit privatio, et non
forma opposita quam privatio
concomitatur, et idciroo interduas
quod formas suntdu^e mutationes haben-
tesquatuor per se terminos. Licet
etiam duo motus simul currant in-
tercontraria, quorumalter, qui est
remissionis, e.st a gradu perfecto.
 QUyESTIO VII. 243

latuor in quo mobile in ultimo quie-

fuit se, nisi forte U])i ; et illud prresup- Lumen,
•mini,
nsionis tis, ad privationem illius contrarii ponit actionem uti incompossibile, coJnUio
'emis-
)nis et
totaliter, vel ad privationem alicu- nec sunt naturaliter plura Ubi in 'caS''
smt
tus 2.
?
jus gradus divisibilis, qui succes- eodem; utautem supernaturaliter i,"'"^|Se°
q. 9.
sive abjicitur. Alter autem, qui est inducatur aliiul Ubi, sufficit corre-
.31.
intensionis est a privatione con- lativum multiplicari, puta (juod
trarii inducendi, vel alicujus gra- miraculose iiat aliud circumscri-
dus divisibilis inducendi ad gradum bcns simul cum primo cii^cumscri-
perfectum terminantem motum, bente. De tribus illis formis abso-
licet inquantum sic sint ducT- mu- lutis videtur similiter dicendum,
tationes et duo motus, et utrobique de lumine, specie et cognitione,
quatuor termini, forma in-
et ita quia d. i;]. secundi ponitur lumen
compossibilis abjicienda, non sit esse speciem lucis.
per se terminus illius motus vel Sed contra, lumen intenditur, i6.

mutationis, forma inducenda est patet ad sensum; ergo non sunt

illum per se terminus ad quem; tamen du9e species; nou intenditur, sicut
.•ens
turale illa forma prior est necessario probatur prius in hac qusestione,
et, vel
iL p lit requisita, et necesse est et tran- quia ilha species intensior non du-
lim ni-
bi re- situs simul esse. NuUum enim ceret in cognitionem visibilis re-
10 r-
t

Li iii-
agens naturale movet, nec mutat missioris. Respondeo, species rei
ipossi-
mutatione terminante motum, ali- praesentis in medio et organo sen-
p suiie.
quod susceptivum, nisi habens for- sitivo, intendit tam lumen quod
mam suse incompossibilem; cum est species lucis quam species
ergo non possunt plures ejusdem coloris, etper consequens illud est
speciei simul esse per motum, nec- unicum in uno ; non quia agens
per mutationem per se terminan- praesupponit formam incompossi-
tem motum, forma quse non neces- bilem in subjecto, ad hoc ut agat, ^
^
'^
Quic spe-
sario requirit aliam incompossibi- sed quia quodlibet ejusdem speciei ciesest '

lumen.
lem in susceptivo, ad lioc ut induca-
,

adveniens,
.

m
.

eodem natum est m-

tur, unde probatur unica? non per tendere formam talem in subjecto;
hoc medium, quod agens non inve- species tamen lucis absentis, qua-
nit passum sub termino a quo res- lis requiritur in phantasia vel
pectu actionis, quia cum forma memoria sensitiva non est lumen;
hac inest privatio illius, quoe sola similiter species talis scilicet ima-
sufficit pro termino a quo respectu ginaria ipsins albedinis, non est
inductionis talis formse. Quaere ejusdem rationis cum iUa extra. ^ .

Species
aliud medium, unde tertio formse Taies species absentis necesse est abseniis
plures nu-
absolutse, de quibus fit vis, lumen,
,

simul esse duas

-

organo plianta- m
.

mei-o,
simul.
cognitio, species; nam de relatione sia^,vel
1

memorise, nec est

.
, •!
ibi
•

nna
non quin multiplicetur si-
est vis intensior alia, sicut probatum est
cut correlativa, tum quia non in prius, quia absens cum objectum
absolute et stricte loquendo, sed non cognoscitur a phantasia, nisi
in ad alterum; tum quia non ter- ut relucet in tali specie, oportet
minat motum, nec mutationem per species proportiouari objecto, ut
 •ill LIU. V. METAPH.

scilicet repr?esentans non slt in- cies in phantasia vel memoria, non
tensior nata est sic giiini a
iiiiani relinquitnr, nisimediante sensa-
tali objecto, qnia in';ensior species tione, ideo duas sequentur duoe,
intensiiis objectiini proportionabi- imo non retineo nisi subjecta post
liter reprcTsentaret, necpotest i)o- sensationes perceptas 11. de Trin.
ni in nna parte organi phantasia) c. 8. ergo una ejnsdem
talis est
nna spccies et in alia, alia, sicnt speciei, species simul quare non
;

snpra probatnm est in hac qnjTs- plnres plurium objectorum prse-

tione. sentium simul, propter defectum
Sed qnare species in organo sen- intentionis copulantis, ibidcm sse-

sns particnlaris non ita distingni- p.e.

tnr sicnt in organo phantasisc vel FA per hoc patet ad illud de ter-
memoriae? imo eadem ratio vide- tia forma absoluta, qu?e, est cogni-
tnr ntrobiqne. Probatio, alias non tio. Nec sequitur, simul esset
distincte reprriesentaret ; similiter species intensior propter multa
qnomodo de nna specie in sensns objecta prsosentia unius speciei

Dubia diio.
exterioris organo generatnr alia ergo simul mnltae visiones, vel
in interiori, non nna intensa, ex ergo una visio intensior primum ;

nna intensa? Videtnr enim irratio- non sequitur, quia intensio non
nabilins ponere unam speciem ex- copnhatur multis, ideo non plures
teriorem esse principinm respectu saltem distinctse simul si una post;

dnarnm remissarnm intra, qnam aliam, concedo qnod ntrumque se-

dno objecta prsesentia causare in quitur propria species in memo-
organo extra duas. Item, contra lua, non ergo ex una intensa ex-
illam causam, nullum agens vir- teriori generatur alia interior,
tntis imperfectioris forma suscep- imo nulla generatur nisi prsesente
tivi, intendit illam; patet si calido sensatione, et duse non sunt simul,
intenso apponatnr calidum non in- et dnas successive seqnuntur ima-
tensum, non agit in calidum per- ginationes duse. Ad tertium d. 17.
fectum intendendo. Contra illud q. i. an agens sequivocum intendit
Sup. argumentnm de duabus formis ; nltra gradnm quem causaret uni-
n. 12.
ergo duoe actiones; ergo duae pas- vocum agcns ? non. Sed quid? jam
siones; ergo duo termini, etde Iroc nnlla forma absolnta ponitur mul-
dictum est superins. tiplicari ejusdem speciei simnl in
Ad primum, species in oi'gano eodem, nisi tantum species in sen-
17.
extra non est ratio reprsesentandi sii remanet absente
interiori, qua)
objectum ut cognitum, scd sensa- objecto, et prcTcise propter hunc
Non requi- tio exterior est objecti immediate, finem, ul duo alba prins visa pos-
ri speciem
externain unde non requiritur qnod ibL sit snm imaginari, et possibilitas est,
ad sensa-
tionem, sfiecies propter sensationem in ; (juia iUa cons(N]uuntnr distinctas
sed bene
inlernani. interiori vero requiritnr, ita quod visiones perceptas, qna^, non snnt
interior est prsecise objecti, ut In- simnl, tamen illis transeuntibus
cet in specie, quia non est objecti manent phantasmata quare in ;

in se prsesentis. Ad sccundum, spe- universis formis absolutis nullum

 QILKSTIO VIT. 213

est siinile phantasmati, vel lali mata, quia illud [losset intendi,
speciei interiori qiiantuni ad piiri- non fautum post duos actus, sed
ficationem in eodem. etiam si illi actus essent \)cv se in-
18. Dici potest, qnod et tnlis species tendcntes, adhuc (hialitas illorum
similis est aliis formis qiioad pro- non concludit quin p(M' utrum(|ue
|)()situm, quia 11. de Trinit. c. 8. induetum faciat u.nam formam in-
ugnstj-
lUlS.
tniuin Solem moiuni, si volncro, (inf linos tensam. Phantasma v^Ud)atur dis-
vel (res eogilo, sed ex eadein memoria siuiih^ aliis absolutis, jam pjsitum
qna unum memini foDnalnr acies mulfos est simile.
cor/itaniis: IicTC ille ergo una spe- ; Et quidcm secundum satis solu- 19.

cies in phantasia, memoria

vel tum est de duabus sensationil)us,
sufflcit ad imaginandum omnia nec illud fuit prius probatio, sed
ejusdem speciei, quia si volueris quasi solutio. Si [)rimum manere
imaginari idoLa perfecta cum quan- videtur, quomodo distincte imagi-
titate, colore, figura, etc. ad quod- nor albius, et minus album visa,
libet unum sufflcit unum phantas- non per visum multorum pliantas-
ma pro omnibus ilfius speciei; ad matum componendo in idolo, sicut
omnia simul in idolo sufficit uti montem aureum; patet quod inten-
multis php.ntasmatibus componen- sio etremissio non habent phan-
do, sicut de monte aureo, sicut tasmata propria alia a phantasma-
ibi docet Augustinus Quomodo pos- : te formse, nec per illud phantasma
?iirficit
svm cogitare Solem majorcm, vel mino- illa distincte imaginor, quia natu-
unuin
anlai>ma
rem quam memini, et quaclrum, etc. raliter reprsesentat objectum se-
iniagi-
landum
Maxime hoc secundum arti-
stat cundum gradum proportionabilem
multa. culum, qui negat imaginationes sibi.
hujusmodi ut hoc, sed tantum na- Hucusque omnia dicta sunt lo-
tura? qua3 est hic iUa natura est ; quendo naturaliter de actione na-
prsesens per unam speciem quan- turali; restare posset qusestio de
tumcumque conjungatur cum aliis absoluta compossibilitate forma-
in idolo falsum est ergo quod sup-
; rum, et respectu potentise divinae.
ponit ratio a fine, quod distincta Si de lumine, specie et cognitione,
alba offeruntur phantasiro ut dis- concedis unitatem in uno, et non
tincta, sed tantum per unam for- quia praesupponunt ante sui induc-
mam habeo multos actus cogitan- tionem formam incompossibilem
di, vel imaginandi circa album in in passo ; ergo illa ratio prolixa
communi, ex tam diversis idolis est particularis, quaere medium
conjunctum. Sed nunquam phan- universalius habes ibi quod quid-
;

tasma intenditur ibi sic secuDdum quid potest inducere aliquid spe-
August. 6. MusiC'p, continue deci- ciei, in illud passum potest inten-
dit et reparatur por scnsus ex- dere, quia nata sunt facere unum;
teriores ; sed alia ratio de possi- si simul in uno, sicut de ({uantitate
bilitate, qnia sequiturduas sensa- continua unita continue in liqui-
tiones, non concludit, non enim dis, sed an semper quodcumque
sequitur, ergo sunt duo phantas- adveniens possit augere, an ultra
 '

216 LIB. V. METAPU.

perrectionem proi^rii ellectus, nul- lector forte ob penuriam originalis in de-

luui adveniens iutendat; an tertio clinatione luijus loci non perturbetur, bic

ali«iuo(l tale intendat,sed usquequo breviter notabo ea qu;io ad propositura

dul)iuni est? Contra causam, nnde faciunt.

unientursi diversa) potenii?e? Res- Conclusio secunda secunda3 partis est

ponsio, quia una summe actualiter lalis : Re/Iexioiies solas a regulanbus
prius.Contra, ista actuatasumme, superficiebus factas, oculo sentiri, Dico
quare non actuatur alia? Respon- superficies regulares illas qure sunt dispo-
deo, sequalis limitatio potentise ad sitionisuniformisinomnibuspartibussuis,
actum, et e converso, quia licet videlicet planas, concavas,convexas et bu-
potentia non simpliciter dependeat jusmodi;irregularesautem sunisuperficies
ab actu accidentali, sicut e con- corporum asperorum in quas radius, vel
verso, tamen ut sic tale dependet lux cadens dispergitur et distrahitur, ne
ab illo ; omnis dependentia est ad regulariter oriri superoculum possit. Sex-
unicum simul, si sufficienter ter- ta conclusio ejusdem partis 3. talis est :

minat; ergo totum hoc reducetur, Angulos incidentue et reflexionis cequales

una sufncienter actuat in hac spe- esse, radiumque incidentem et reflexum
cie, sed unde probatur ista? in eadein siiperficie^ esse cwn linea eri-
gibili a puncto refexione. Dicitur angu-
ANNOTATIONES.
lus incidentiaequam constituit radius ca-
Sequitur qua^stio septima de compossi- dens^uper speculum cum superficie specu-
20.
bilitate accidentium tantum numero diffe-
li, vel ex una parte^ vel ex aba cum linea
rentium in eodem subjecto, textu non imaginabiliter erigibib a puncto reflexio- 21.

habente comment. quse notabilis et magnpe nis ; Angulus autem reflexionis est^ quem
altercationis inter Doctores habetur, ubi cum eisdem constituit radius reflexus. i5^-
primo, post oppositum ponitur quoddam qualitas angulorum experimento colligitur,
Extra ibi: Contra illud quod superiiis et ratione probatur ibidem 26. Conclusio
dictuni est, etc. usque ibi : Dicitur qiiod ejusdem partis est talis : In omni superfi-
non estpossibile. etc. littera tamen valde cie reftexionis quatuor prcecipue puncta
notabiHs, ideo ponderari debet, et bene coyitineri, et quod extra illam est.minime
habet legi cum argumento 2. principali, videri\\\\ quatuor puncti sunt centrum vi-
etejus solutione, et quia ibi quotat per- sus, punctus apprehensus, terminus
spectivfe partes et conclusiones ; adverte axis, id est, perpendicularis ducta) a
quod licet antiqui, videlicet Alacen quem centro, visus in speculum et punctus
consuevit Doctor noster communiter allega- reflexionis. Has tres conckisiones tan-
re, et alii plures perspectivam scripserint, git Doctor hic, sed pro majori declara-
ultimo tamen mirabili resolutioneet indus- tione horum oporteret plura aHa et

tria ille eximius Theologus et Philosophus in Perspectiva et Geometria videre. Vi-

F. Joan. Pecheam AngHcus Ordinis Mino- deantur praecipue 14. 15. et 16. con-
rnm, qiiondam Arcbiepiscopus Cantua- cbisiones primfB pariis PerspectivcT, et

riensis, brevi quodam compendio eam tra- plurcs aHa» idius secundcT, qua3 omnia
didit in tres partes diviso in quarum ; longum esset bic inserere; prosequatur
prima 84. in secunda 56. et in tertia 22. diHgens lector multa addendo, si motiva
conclusiones notavit et exposuit; et ut iUa solvere volueris, quia 13. d. hoc idem
 :

QU^STIO viir. 2t:

sentit, quud liic taugit de illa specie riibo- III ud (juud infra tangit allegando d. 13.

ris, dic consequenler bene investigando i. non obstat bis (|ua' a principio notavi,
ut ibi et alil)i liabct, ideni enim potest quia vel alios allegat, vel ba)C littera- ad-

esse species et objectum. dilio est, postquam scripsit secundum, hic

Consequenter ponitur opinio Tboni. et addita, sed primum magis sapit. Similiter

llenr. Uuicre Tliomam in q. de veritate, dicendum est de illo, quod infra tangit de

in ;]. parte q. oo. et hic in 5. et alibi. d. I". q. i. ul quidam libri habent. Qu;r?-
et llenr. quodbb. i. q. 3. et alibi, re in Varr. et Tbom. et Alex. in primode
et alios sequaces partem negativam qua^s- charitate, vel ut alii libri habent 17. q. i.

tionis tenentes et solventes argumenta et potest referri summa Henr. et Alex. stu-
principalia quam opinionem impugnat co- duit enim maxime in juventute in summa,
piose. Ubi adverte quod notatur unum etquodlibeto Ilenr. in Varr. et Alex. ideo
parvum Extra ratione secunda contra allegationes Theorica} in hac Metaphysica
primum modum aliorum ad primum prin- maxime Iiabent referri ad illos. In primo
cipale ibi : Eslenini dare, etc. usque ibi tamen antiquo et Reportationum hic teti-

Ileni quidquid dicatnr, etc. Et aliud infra git ipse, videantur Calculatoret alii de in-
ibi : Ad prinmm responsio, etc. usque tensione formarum, et ea quae infra libr. 8.

illuc : Aliter dicilur quod dwe species, etc. habet pro his qure hic ultimo tangit in q.
littera tamen ubique bona. et ponderari debent omnia verba ad un-
Infra etiam ibi : Contra ergo forma na- guem, omnia namque difficilia in aciem
turalis annihila/ur, etc, usijue ibi : crgo speculativse certaminis ubique proponit.
sequitur qnod eadeni sitetnonsit, etc. as-
signatur Ertra, sed satis bene ad propo- Priora posteriora dicnntnr,
et
qii?pdam qiiidem tanqiiam exis-
situm, ut patet.
tente aliqno primo, et principio
22. Inferius in quadam responsione de rela- in nnoqnoqne i^^enere, qnod pro-
tionibus, allegatur quidam auctor anti- ])inqiuiis qviidem principio, ali-"
qiio determinato, texi. coni. 16.
quus, et varie numinatur, quidam Schi-
reiwod, quidam alio modo; est enim
Anglicum cognomen, et videtur fuisse QU.ESTIO VIII.
Nominalium opinionis, sed de nominibus

non est vis, etc. Ulrum hxcc sit ratio cominunis prioris
Determinatio Doctoris est satis clara in prins est qnod princ^^io est pro-
qucestione ubi plures conclusiones possent pinqnins ?

elici, ut Anton. Andreas fecit, sed paucis

Arist. hic cap. 11 Alex. ibid. text. Comm. 16. Al-
multa comprehendit suo more Doctor ubi l)erLas. tract. 1. c. 11. I). Tiiom. lect. 13. Flaiul.
(n q. 12. a. 1. Fonsec. cop. 11.
nutatur quoddam parvum Exlra ibi : hic
glossaeic. usqueibi : Siautem hahcat, eic. Qnod non : tempus est numerus mo-
et infra ibi : .S^' (iclio dicaircspc 'tuinagra- tus secundum prius ct postcrius, sed in
tis ad passutn, elc usque ilbic : Conlra tempore nnllnm principinm; est
solutionfnn 7. etc. assigiiatur Exlra^h^W- ergo, etc. Item, in generabilibns
quibus, totuni tanieii iiotabile. Toiuin etiam per propagationem, si generatio
sequens usque ad fniem qujestiuiiis vocatur fnit sine principio, nnnm generans
additio vel Exlra ab aliquibus, sed quia prins alio, et tamen nnllnm pri-
singulare et subiile, legatur totum. mnm. Item, si prins est qnod est
 21^^ LIB. V. METAPll.

l^rincipio propinquius ; ergo prin- citur prius respectn primi sim-

cipiuni non est prins itrincipiato, pliciter, qnod est causa illius, et
qnia si est pi'ins, lioc est respectn omnium posteriorum.
alicnjus principii primi per te, Ad primum dicitur, vel dici pos-

ergo principium liabet princi- set forte, quod in tempore est

Utrum
pium est inconveniens, qnia prius ex assignatione nostra, et tempusi
; lioc
.
, .
^
similiter principium. Contra, tnnc
,
... . .
babet pri
procecleretur in infmitnm. Item, mum,

non vicletur necesse ponere pri- tempus non erit in genere Quan- ""nJa"
2"

nium ])ropter prius, nisi quia ubi tunc primus motus sine '^•f;
titatis, et ^i,'

est magis et maximnm, secl hoc tempore, vel dependeret motus

est falsum in numeris. Item, prius ejus ab anima, ideo dicitur aliter
et posterins est remotins ab lioc quod in tempore est principium
nioic, et tamen dicitnobis utentibus sine anima, non simpliciter pri-
hoc nunc, ut principio ; ergo non mum nec etiam esset cum anima,
;

omne prius propinquius principio, est tamen ibi principium respectu

sed aliquando remotius. Contra, alicujus posterioris et prioris,
Philosophus hic et 4. hujus, t. c. quia ista dies incipit a mane, et
16. t. c. 18. contra negantes prin- hora prima propinquior est mane
eipia. quam hora secunda. Contraistud,
si in tempore secundum se non est
SGHOLIUM UNICUM.
principium, sed in aliqua parte
Optime explicat rationem prioris, juxta ejus respectu alterius partis, tunc
meiitem piiiiosophi, de cxuo vide ipsum iiic tempus secundum se nec habet
111 text. Com. 16. et Alensem
ibidem. prius nec posterius, sed solum
respectu aliquarum partium; hoc
2
_. ., x-z^ x-^ ^.+ ^^r.
Dicitur quod notmcatio est con-
,
. ^
K n -,- .1 -

1.4. ^^v.,ro.^u mconveniens, quia dennitio con-

veniens, tamen aliter convenit ., ^ ^-
T+ ^ ^+ ..^^i/ir.i'. 4.- venit toti per se, quse est, quod
nrioribus essentmliter et acciden-
^ '
^ ' ^
^ .• tempiis numerus motus secundiim
,. ^. ,.
taliter orJmatis, qum. essentia-
.

m
•

/
est
. . ..^ Temp.-
oris

.^„^^+ ^;r^o. et posterius, et partibus per defmitio.

Postenora
liter
,. .. ., -1
nihil causat sme
ordmatis 'P^'??«'^

accidens.
^

Item, tempus
\ ^

est con-
^

prmio simplicitcr, o^.i

.

sed
. ,. .. ^,
accidit hnn
o^^iriif hoc
essentiaii- x •
i- .

tei- ordi- T ,. •
i^v. + oi;f^,. n,^\c,
quia
tmuum; ergo non est ibi aliquod -i

na tanihiim ordmatis accidentaliter, -^ . *

nunc mactudese quod sit prius,

, •

causant
sine primo
•

accidit huic
1.^1 •
+-^v.i^^ii
revolutioni coeli, 1
quod
r.,ir.ri

respectu CU1US dicatur aliqua pars

.,..,.
Scot.l.
d. 2. q. 2 alia prse-cessit,
...
.,

f
^+„:f tuisse,
•
.

quia potuit f.^iooo

r.i
.

,^r. ;rY.i^r^cci
^

posterior, sed
\.
-^

solum m. \
potentia,
prior non fuisset per im.possi- /
'
art. 1. a
et si
n. 12. quantum est ex parte temporis,
bile; unde entitas talium omnium
, ., +- + ^. +..ii,.rT. r^r.^r.inm ^
1
^ , . . v, ,.
1. ^^ c,;r>.r,i,-r.;+oT- quia si sic, esset de se disconti-
non est ab aliquo uno simpliciter
^ 1 i
. ., • ,

nuum; ergo est ibi solum primum,

primo, sicut
•
X
m
•
^^v.fioi;+o,-
essentialiter r^T^rii
oidi- , .
"^
.
x- ^
,. ^K iir..^ r.T.,'mr^
natis sunt omnia ab uno pumo,
. i^v.+ r^rv^r,;o
. •^
,,.,,.-,
ct
etsolum m
prius ox assignationo
potentia de se.
nostra,

et a quo dependent omnia, uncie

iinrif^ 1 .

, , . , .

Ad primum, quod si secundum

prius in accidentaliter ordinatis
^^ accipiatur pro toto tempore, ^empus
dicitur per comparationem ad ali-
r.r.r. .imnli^itor scd verumost, ct idco totum tcmpus
^
^^^^^"^^^^^^^^^

ciuod ])rimum, non simpiiciter, seci

1 •
be non
non est pnus et postenus, sed ex ^^
respectu iUius, et hoc pcr acci-
hoc non sequitur quod m tempore
dens. In essentialiter ordinatis di-
 QU^STIO IX. •249

non sit prius et posteriiis, quia prius respectu cujus dicanturilla

secunclum partes habet prius et in praeterito priora et posteriora.
posterius. Ad aliud, quod esse in
potentia sequivoce dicitur de esse ANiXOTATIOXES.
in potentia ad actum primum, qua3
Seqiiitur qiicTstio octava de veritatede-
est essentialis potcntia, et de esse
finitionisprioris, text. comment. \(\. (\\nv.
in solum ad actum se-
potentia
satis clara est, ubi nulla coirectio notabi-
cundum; ipsum vcro nunc in tem-
lis in littera occurrit; cleterminatio vero
porc est solum in potentia acci-
Doctoris asserliva et lucida existit. Proam-
dentali. Dico tunc, quod in conti-
pliori autem materioj discussione videan-
nuo nullum est indivisibile in actu
tur ea qua3 in Postprfcdicamentis ad pro-
secundo creationis; ergo nuUum
positum babet, et ibi deliramenta quorum-
prius in actu secundo, conce-
illo
dam, et maxime Varr. BurbTi exterminen-
do, tamen sunt ibi in actu primo,
tur. De gradibus ctiam et modis prioris,
et esse sic in actu non disconti-
et diversitate ordinum qua^ratur in doc-
nuat. Ad aliud, quod tertio ge-
trina hujus et Franc. de Mayr. in pleris-
nerantes liabent quartum pro
que locis ut alias socpe notavi.
principio respectu ipsorum, res-
pectu cujus dicuntur inter se prio- Quantum vero dicitur quod est
res et posteriores. Ad aliud, quod divisibile in ea qua^ insunt, quo-
illa ratio ponitur de illis quse sunt rum utrumque, aut singulum,
ununi aliquid, et hoc aliquid na-
post principium, non de principio tum est esse, text. com. 18.
proprie. Vel aliter, quod princi-
pium non est prius, sed primum;
vel aliter, quod notificatio datur QUyESTTO TX.
de illo in quo minimum reperitur
Utrum ratio Quantitatis sit divisibilitas,
de ratione prioris. Ad aliud de nu-
vel ratio mensurce?
meris, quod si magis
aliquid sit
secundum formam oportet ponere Arist. hic c. 13. Alberl. 1. Phj/sic. tract. 2. c. 4.
D. Thorn. opusc. .52. ad fm. Henric. quudlih. 1.
maximum; non tamen oportet in g. 4. Aurcolus. ibid. dist. 12. g. 2. art. 4. Ma-
liis quse sunt majora et minora jor et Bassel. in 4. dist. 12. Marsil. in 2. q.
49. Mpd. Tkeorem. 30. Anton. Andr. hic q.
quantitate, quia ubi est magis et 10. Soncin. ibid. q. 21. Nypsius. disi. 9. Fons.

minus secundum perfectionem, en- c. 13. q. 1. scct. 2. et 3. Suar. disp. 11. Met.
secl. 8. et 4. vide Scot. in rcedPicam. q. i'.\. et
titas omnium est a maximo ; sed in 2. dist. i2. q. 7.

in numeris non, quia perfectio

majorum numerorum est a mino- Quod non divisibilitas, quia si

ribus ex eo quod pluries replican- sic; ergo partes post divisionem

tur, sive ex hoc quod unitas, quae
est minimum ibi frequenter repli-
catur, causatur perfectio alio-
rum. Ad aliud, quod hoc nimc, non
est principium respectu cujus dica-
turprius et posterius in prseterito,
nisi mediate, quia est aliquod nunc
differrent. Quan^o qualiter, aut
per accidens, aut formaliter? non
per accidens, quia tunc quantitas
divisibilis esset per accidens. Pro-
batio, quia idem est principium
divisionis et distinctionis partium
divisarum; ergo partes per acci-
 250 LIR. V. METAPII.

dens, ctc. Non formaliter, quia naturaliter lleret in materia, et

ilistinrtio ibrnialis est specitica; ars universaliter dividens conti-
ei*ii'o partes divisae diirerrent spe- nuum haberet materiam in poten-
cie, quod falsuni est, inquantum tia naturali ad formam (luam in-
partes qnantitativ?e. Item, pro- ducit. Item, ad principale, illa ra-
pria ratio Generis cTqualiter inest tio non est generalis omnibus
speciebus omnibus, quia G-enus quantis, quia est dare minimum
a^([ue praedicatur de eis, divisibi- in naturalibus 1. Physic. t. c. 36.
litas non. Probatio, quia quantitas et inde, sed omne naturale est
discreta est actu divisa, continua quantum, et tamen non est divi-
in potentia ergo non aeqnaliter.
;
sibile in partes, quarum est quan-
Probatio, quod discretum sit actu titas. Item si sic, cuicumque ines-
divisum; senarius si esset actu di- set hgec ratio, illud esset per se
visus, essent duo ternarii in actu; species quantitatis; hoc falsum
sed senario existente in actu, duo est de loco, qnia non numeratur
ternarii, sunt partes ejus; ergo hic inter species quantitatis, nec
senarius actn existens senarius, tempus est per se quantitas, quia
est divisus actu, cum babeat duos est quantum per accidens, et mo-
ternarios actu in eo, cujus proba- tus similiter, secundum Philoso-
tio patet ex auctoritatibus Pbilo- plium t. c. 18. hic. Similiter Com-
sopbi c. de ex aliquo, t. c. 30. hujus, mentator dicit de loco quod non
quod duo sunt pars trium aliqua- est qnantitas. Ad oppositum est
Colobon liter; ergo in ternario dualitas Philosophus hic.
totuin
muliliim habet suam formam. Et in cap. de
vide Scot. SGHOLIUM I.

his, in Coloho, t. c. 3:2. hnjus, quod nume-

text.c.32. Ponitur sententia tenens quantitatem esse
rus habet aliquo modo partes divi-
rationem mensurse, et refutatur tribus ra-
sibiles, sicut quinarius binarium
tionibus; ponitur evgo quod divisibilitas sit
et ternarium, sed si tantum ex ratioejus, et hsec vel in partes ejusdem ra-
unitatibus esset, non haberet par- tionis, si juxta unam sententiam negetur sub-
tes divisibiles. Itcm,. 7.Euclides stantiam habsre partes entitativas ; vel in

propositione quarta : Omnisnumerus partes extensas actu, si secundum aliam te-

neatur oppo-itum de sub>tantia. Probat hanc

minor esl pars inajoris, aut partes ; ev-
secundam sententiam de ratione quantitatis,
go, etc. Item, si divisibilitas essen-
Philosophi, sed pr?efert senten-
tribus locis
tialiter, vel per se, convenit omni- tiam tenentem divisibilitatem esse passionem
bus speciebus quantitatis, et cujus quantitatis,quamprobatnum. 5. tirbusetiam
est potentia, ejus est actus, in rationibus, ettenet 2. d. 2. q. 9. num. 17.

Adverte quando dicit substantiam non habere

lib. 1. c. 1. de Somno et Vigilia
partes, nihil asserere, sed tantum disputare,
ergo dividi poterit per se compe- argum. habet sub-
2.d. 12. q. 2. ante solut.
tere omni continuo, sed dividi stantiam entitativas continere partes, et 4. d.
repugnat, quia quod dividitur non 4i. q. I. docet alia^ aniraas a rationali habe-

est continuum, secundum quod di- re partes. Vide eum 4. d. 43 q. 2. etq. 17. de
Praedicamentis, ubi agit de ratione quan-
viditur; tunc etiam naturaliter
titatis.
inesset quanto dividi, et non vio-
lenter, et ita figura incisionis Posset dici ad qna^stionem sic : 2,
 OU^STIO IX. 251

qiiod propria ratio. ejus cst ratio est iiicnsurn iiiensurans i)er repli-
mcnsura^, quia sicut qualitas est cationcm, (jua) aliquoties sumiita
dispositio substanticT, ita quanti- rcddit totum, ct talis cst propria
tas est mcnsuiva substanticc. Simi- quantitatis. Alia est mensura per-
liter in prredicamentis, cap. dc fectionis, sive secundum perfcctio-
Quantitatc, oratio est quantitas, nem, et illa non sic, quia albcdo
mcnsurat enim syllabas. Item, nunquam reddit nigrum. Similiter
quod magis quam divisibilitas, nec mcnsura cognitionis, quia
probatur, quia illa ponuntur dis- illudquod ducit in cognitionem
tinctSB specics quantitatis, quae aliorum in gcnere, nunquam rcd-
sunt distinct?o mensurse, sicut su- dit illa.
perficies et locus, et tamenlocus Contra, responsio concedit pro- Mensu.-a,
ct superticies non distinguuntur in positum, quia mcnsura non est ^li^jj^fji'/,'"

ratione divisibilitatis; ergo haec essentialis nec nassio^^'^

quantitati, p'^'''^'^'

cst propria ratio quantitatis. ejus, nisi illa per rcplicationem, scot. 2.
Contra, ratio Generis inestseque quse. non aequaliter convenit conti- '^g.^ad'^;^.*
primo omnibus specicbus, quia nuis et discretis, quia in discrctis ^tem!
^equaliter dicitur de omnibus, ra- est simpliciter minimum
rcddens
tio mensurse non, quia non sequa- per replicationem totum, in con-
liter de continuis et discrctis, si- tinuis non, ex 1. hujus c. 2. quia
cut patet lib. 10. c. 2. tcxt. com. nihil cst minimum nisi punctus, et
:i. et inde, magis inest dis-
quia tale per replicationemnon reddit;
cretis et continuis, non nisi in- ergo talis mensura non cst pro-
quantum participant quantitatem prie quantitatis, cum non conve-
discretam. Item si sic, unitas esset niat omnibus speciebus ejus, ct
maxime species quantitatis, quia concedantur ha^c argumenta.
ratio mensurae- verissime inest Contrailla posset argui, contra Mensm-a
Uni ex 10. hujus, text. com. 2. et primam i'ationem, videtur quod c^a^ion^m"
inde. Item, ratio mcnsurae non est continuum habeat rationem ])ro- venit
"o." con-
reque '

ratio quantitatis, dicta de quanti- priam mensurandi praetcr applica- quantiiati

.
1 •
conlinua?,
tatc pcr se primo modo, quia men- tionem numeri, quia motus dici- et discre-
sura est dicta denominative a re- tur longus, ct tempus longum 4. (.q,^^-^^^,,^^
latione tertii modi; ergo ^ tantum Physic. cap.
t/ r dc Tempore, text. "onmen-
1 '
surat nisi
genere est, tunc pas-
est ibi, ut in ^ ^-
com. 109. et inde, sed mensuratio pei- Jis-
cretum.
sio quantitatis, et sic non propria secundum longum, non est men-
ratio quantitatis, quia ex 10. text. suratio discreta. Dicendum, quod
com. 2. et inde, in quolibet genere, nuUum continuum mensurat, nisi
est unum primum quod est men- applicandoei mensuram discretam,
sura omnium in illo gcncre, hoc quia nescitur iongitudo temporis,
convenit omni generationi et ma- nec vise, nisi quia tot sunt ibi pedes
gis aliis, sicut in geneie coloris in spatio, super quod est motus;
albedo, in gcnere saporis dulcedo ;
unde mensuratio est secundum
ergo non est propriumquantitatis. replicationem partium aliquoties
Respondetur hic quod quaedam sumptarum, et ita ut eis applica
 r^? LIB. V METAPll.

tur numerus, qiK-v redduiit totum. multitudo; substantia enim non

Dicendum tunc ad tjUcTstionem, est divisibilis nisi per alterum
quod ])i"0[)ria ratio est divisibilitas istorum.
in |tai'tes ejusdem i^ationis. Una Contra, auctoritates probant
est opinio ([uod substantia cor})o- quod proprium
divisibilitas est
rea liabet proprias partes ejusdem quantitatis, sed non quod sit de
rationis extensas inpotentia de se, essentia ejus, quia divisibilitas est
et actu per quantitatem. Alia respectus, respectus non est dc
opinio est, quod non habet partes essentia absoluti. Item, potentia
ejusdem rationis, sed so'um par- et actus sunt ejusdem generis, et
tes essentiales. Si secunda est ve- dividunt omne ens, et ejusdem es-
ra, tunc divisibilitas est proprie sentia^ ; scd dividi non est de es-
quantitatis in partes ejusdem ra- sentia quantitatis, quia si sic,

tionis. Si prima sit vora, tunc omnis quantitas esset actu divisa;
oportet addere quod divisibilitas ergo nec potcntia ad dividi est de
in partes extensas in actu, sit ejus essentia.
propria ratio ejus. Tamen pri- Itcm, ista ratio videtur concluclerc

ma opinio non videtur vera, quia contra te.quot enim actus, tot potentia;, 3.

secundum illam, ratio quantita- Physic. text. com. 10. posse sanari,
tis nec numero, nec discretis etc. ergo si in quanfo sint potentio3 ad
competeret; ideo nihil oportet infmilas divisiones videtur quod sint in
,

addere, nisi quod divisibilitas ipso i7ifinitce divisihilitates, secl prima

in partes ejusdem rationis sit passio est una unius.
ejus ratio, auctoritate ad hoc, hic Item dividi non stat cum conti-
in 5. ubi ponit propriam rationem nuo ergo non est de ejus essentia,
;

quantitatis. Similiternotificat spe- quia continuum secundum qviod

cies per divisibilitatem hic in5. et continuum, non est divisum, quia
secundum diversum modum divisi- da quod sic, tunc non est con-
bilitatis assignat diversas species tinuum, non sequitur ultra ergo ,

quantitatis; autem est ratio

illa nec potentia, quia etiam dc esse
essentialis secundum cujus distinc- potentiaQ non est ipsum dividi,
tionem distinguuntur specics ge- quod est terminus ejus.
neris. Similiter in Prsedicamentis, Concedo tunc, quod divisibilitas
cap. de Qu ViUlii aie :Quantitas conlimia est prima passio
^
quantitatis
^ ^
et .^^^''^i^'^'
tatem esse
est cujus partes copulantur, etc. Discre- non de essentia ejus, unde sicut passionem
'

quaiiti-
ta cujus partes non copulantur ; ergo de ha3C est per se secundo modo color tatis. ;

ratione utriusque est habere par- est visibilis, sic haec, quantitas est di-
tes, sed omne habens partes, est Unde sicut divisibilitas est
visibilis.

divisibile. Similiter 3. Physic. t. respectus quidam in colore per

c. contra ponentes in-
35. et inde, comparationem ad visum, sic divi-
finitum, et illud esse substantiam sibilitas fundatur in quantitate, et
dicit Aristotelesquod si sit indivisi- dicit habitudinem ad divisionem,
bile in magnitudinem, aut multitu- etcuicumque inest divisibilitas in
dinem, aut est magnitddo, aut partes ejusdem rationis, hoc est
 gUiliSTlO IX. 253

per quantitatem tunc h^ec est per ;

habet x distinct. 21. num. 18. Vide (iu:u dic-

ta suutde natui-a z^nm.ot u;i/^a//s sup. 4. i.

se secundo modo, cjuantitas cst diri-
sihilis, iiicnl hivc, color cst visilnlis^i. Ad [)rinium argumentumdicitur, 6.

de Anima,com. GG. Unde tcxt. quod quantitas et illa, diffe-

li?oc

omnes auctoritates probant (juod runt per accidens,quia persubjecta.

quantitasestdivisibilispersesecun- Contra hoc, d(^ illis substantiis (jua)

do modo, undo qnantitas notidca- recipiunt illas partes, qu<Tro (pio-

turlncper proximam passionem modo diirorunt substantia, si per
ojuset non delinitur; et similiter se ctnon specie; ergo aliqua didc-
divisibilitas est passio cujuscum- rentia essentialis est, et tamen
que speciei quantitatis, licet non non specifica, quod est contra ali-
primo, sed generis primo, et spe- quos ; si per quantitatis partes
cierum per se non primo. in ipsis,ergo circulus, et si non
Divisibilitatcm scquuntur finitKrn ct in- detur hoc quod per subjectum, et
XTRA. finitum.quiafinitumprccsupponitaliquid tamen per accidens, ot illud per
cjuod dcbct finiri, illud necessario pro2- aliud, tunc diflerunt pcr aliquid
intcllicjitur divisibile ; finiturn ct infini- aliud, et illud per aliud A, vel B,
lum consequunlur ceqmde ct inccqucde, et sequitur unum dictorum duo-
deinde ratio ^ncnsurcc. llic videlur ordo rum, vel ibis in infinitum. Item,
istarumpassionum quantitatis, prima duo ratio stat quod si partes divisae
sunt quantitcUis in se, cdia cluo sunt per differunt per accidens, totum fuit

respectum adcdiud ; illorum etiam cequa- divisibile per accidens, quia (luo-
le ct incequale prcecedit mensuram, quicc modo partes divisse differunt per
enim ccquale vel inccquale, ideo mensurat, accidens, eo modo est totum divi-
Text.
non e eonverso. Prima habetur hic, et.in sibile in suas partes,et e converso.
com. 35.
Text. '3. Physicor. Secunda 1. ct '^. Physicor. ,Contra, quantitas cst divisibilis per EXTRA.
coni. 15. Non omnis
Text. Tertia in Prcedicamentis . Qaarta 10. absolutum cdiud a sc, pcr tc ; cryn partcs dilferenlia
com. 36. formaiis
Text. hujus 1. e/ 2. numquid omncs proprie quantitcUis per cdia absoluta a se cli/fe- est speci-
3om. 2. et lica.
inde. et cequcditer insunt qucuititati, vcl non, runt, si regula pcr quam arcjuis sit bona. Scot. 2.
d. 3. q. 7.
sed ut specics. Tunc dico, (juod quantitatis par- ad 3. In
senario
tes differunt seipsis formaliter, non sunt
SGHOLIUM II.
ita quod partes quantitatis sunt duo terna-»
rii actii.

argumenta sustinendo divisibiiita-

Solvit proxima fundamenta, et tamen
tem esse propriam passionem materia), de eo non specifice illi etiani quibus;

quod dicit ad primum non omnem dilferen- principium est, quod omnis diffe-
tiam formalem es^e specificam. Vide eum 2.
rentia formalis est specifica, coacti
dist. 3. quaest. 7. ad 3. bene tamen e contra
a veritate excipiunt quantitatein
verum est. Ad secundum tangit an dividens
continuum alicxuid generat, de quo agit i. ab hac regula. Ad secundum dico,
dist. 2. numero 27. Explicat bene
qu?est. 9. quod minor est falsa, non essen-
quomodo numerus minor est, et non est pars tialiter etc Ad probationcm, quod
majoris. Adducit exquisitam doctrinam de
i^ajor falsa est, Scilicct discretum
natura, et unitate, etdistinctionenumeri, de
est
.'.!••
actu divisum,
i
sed utrumriue
.

quo vide ipsum

.
T .. . o, T. + .
1. disUnct. 2i. ubi tenet nu-
.

. . .
^.

merum habere unitatem formalem, respectu dlVlSUm in potentia. Ad probatio-

cujus, cieterieunitate; suntmateriaie^. Idem neui, quod non SUnt ibi actu duo
 951
LIB. V. .NfETAPH.

ternarii, sed in i^otentia, qnia di- diversae secundum substantiam,

versi nnmeri snnt
diversc-B species sic ad habendum partes qnantita-
specialissimcT, oonstitntcT per dif- tivas divisibiles, sufticit liabere
ferentias oppositas snb sno gene-
partem majorem et minorem, et
re; talinm impossibile est nnam sic se liabent dua? unitates
et tres
esse alterins partem, siciit ncc
nnitates. Ad tertium Euclidis, om-
in aliis speciebns e converso
di- nis nnmerus minor, id est, omnes
visis, ejnsdem generis. unitates in minori numero, sunt
DiviJens Contra, tunc dividens qui tantnm partes in majori, talis expositio
cont niuun '11.
angene- vuietnr cormmpens, generabit,
sufiicit intentioni, quia omnia quse
scuL 2. V^'^^ f^cit divisa esse in actn post probant de numeris, adeo vera
'^num!^^?; Potentiam. Respondeo, solvit pro- sunt, illa glossa data, sicut si for-
hibens, nnde nonest parsqnanti in
maliter numerus esset pars nu-
toto in tali potentia, in quali est
meri.
aliqnid ante generationem, scilicet
Contra istud, si numerus non sit Quomodo
essentiali, sed tantnm accidentali,
actudivisus, est actu unus; ergo \"~
qnia scilicet pars non est distincLa ''"^''^'^
aliqua unitate, qu^e est principium
nec snb actn proprio propter nni-
numeri, quse videntur opposita;
tatem totins. Solvc Jioc prohibens, similiter sequitur quod numerus
tit pars in actn
per divisionem, qiiinarius sit senarius. Proba-
non tamen est generatio nisi se- tiir utraque consequentia, quia
cnndnm qnid. Ad anctoritates, unum aliqua unitate unum, nullo
qnod in omni nnmero nuUns nu- alio, nisi unitate de genere Quan-
merns potcst esse pars materialis, titatis.Probatur per hoc, quod su-
tamen nnitates in minori numero, pra determinatum est secundum
sunt partes materiales in majorj Avicennam, tunc numerus est
numero; tunc dure unitates sunt nnus unitate, qui est principium
partes materiales ternarii, quia numeri, quod est primum incon-
unitas non est species quantitatis, veniens, quia oppositum de oppo-
sedtantum in genere, ut princi- sito, et est unus unitate alia a
QuomoJo P^'™ ^o^^t^ potentiale, ut materia suis partibus, et ita est major
^^ geuere Substautise. Tunc glos- seipso per illam unam unitatem.
"^ternanf
'
satur dictum Philosophi, quod duo, Item, omne accidens unum, est in
id est, duce unitates sunt partes aliquo subjecto uno, numerus non;
ternarii aliqualiter, quia partes ergo etc. Item, hic in littera, nu-
quantitativae non aliquot^. Simi- merus est essentialiter multitudo ;
liter non dicit Philosophus quod sed multitudo secundum quod mul-
binarius est pars ternarii, sed tan-
titudo, nonest unum, Avicenna 7.
tum duo trium, duo denominant Metaph. ergo nec numerus. Ad
duas unitates est ergo illud verum
;
primum, quod numerus est unum
sicut istud, duo alhi currunt. aliqua unitate, sed hoc,
ultima
7. Ad aliam auctoritatem quod si- unitate. Sed omnes alise sunt par-
•cut ad habendum partes divisibiles tes materiales, ultima completiva
in substantia, oportet quod sint et formalis omnium. Contra Phi-
Quomodo
 .

QU-ESTIO IX. 255

umerus losophum 5. cap. do Toto, toxt. tns non est in aliis; ergo, etc.
t multi-
,udo, et comment. -U. in qnil)iiscumqne po- Ooncedo hvoc argumentn. Tnnc Qua forma
unus ?

tentia non facit differentinm in nd primum argiimentnm, quod nu- erumls"'?

substantia rei, neqiK^ in liiinra, ii)i merus est unus, forma sua spe- '"7^^;^"^-
dicitur omnis, non totns, ut in li- ciiica, a qua est propria discretio

quidis et numeris; ergo si prima existens quinque unitatibus, ut

in

unitas fintultimaet ultima prima, una materia, sicnt homo a forma

nulla li(^t differentia in substantia sua speciflcn, est unus. Kt qua? rst
numeri,quod non star-et siultima u- haec forma ? Dico, quod forma se-
nitasestforma completivn et speci- cundnm qunm indivisibilitns inest
ficannmeri, n quohabet unitatem, ei, sed illaforma nonest nominata.
qnia tunc illn trnnsposita fieret alia Contra, adhuc stat argnmentum.
forma, et ita alius numeruS; quod Omne unum est unitate unum, sed
non solum contra Aristotelem,
est nullnm est unum, nisi de irenere Quinarius
sed impossibile aliunde, qnodfiat Quantitatis, si unitas talis est a'\."'^^^s
aliqua
aliud et nliud nbsolutum per solam principium numeri, sed illa non unitai^ex
qtuiique,
mutationem relationis, scilicet or- est aliqua unitns de quinque; eriro
"^
^'«i «lia
., ... qiite sit
,

dinis
. .

m
. , , .

partibus hominis; non est

.
, , .

alia, si vero hoc, tunc illa cum

T
pnacipi.um

simile, ubinonest mutatio ordinis qninque aliis faciet senarium, et scoL^i.

sine mutatione alicujus absoluti ita sequitur quod quinque sunt "

in partibus, non sic hic. Item,
omnesunitates constituentesnume-
rnm possunt esse seque primae,
natura et tempore, sicut si multa
individua ejusdem speciei simul
causarentur; quomodo est ergo
una ultima illarum, si quia ultimo
accipitur a numerante, possnm
incipere e converso, et illa est
prima. Item impossibile est quina-
rium secundum quod tale, esse par-
tem senarii; unde nihil quod est
proprium formale quinarii, existit
in senario ; vel da qnod
quinarius essetinactu in senario,
ettamen m
senario non est unitas
quinta quinarii; ergo
sex. Dico, qnod est unus unitate
de genere Quantitatis, et non uni-
tate aliqua de quinque, et sic erunt
tunc sex. Dico quod sicut unitas
liominis est passio hominis con-
sequens ejus essentiam, sic unitas
quinarii sequitur quinarium, sicut
passio; et est unus formaliter per
illam unitatem, qnia in omnibus
unitatibus, ut in materia est una
forma qnam consequitur unitas,
quae est passio quinarii, qune non
ponit in numerum cum quinque
sic, tunc materialibus, quia non est pars
materialis, sed passio totius com-
positi, unde nnmcrus est unus
illa non po- prsedicatione denominativa et ;

test esse forma quinarii ; vel da tunc illa nnitas , qune est passio
quod sic, cum unitas quinta sit iu quinarii, consequens ipsnm exis-
senario, sequitur quod quinarius tentem in actu per formam suam
sit in actu in senario. Item, forma speoificam, quse non est aliqua uni-
est in materia, alioquin non fleret tas materialis, sed forma innomi-
unum per se ex eis, si tantum sit ^ ^4- ^
nata n1 II•
1 Quinarius
, aliquando
fundatur super et sena-
juxtapositio ipsarnm, ultima uni- natnram rerum, aliqnando super duoTume-
 •250 LIB. V. METAPll.

nnumero?^iippQgi(;r^ Tiid^. (|uinariiis ot sona- et sic in iniinitum omnia numera-

rius siiiU (luo nunuMU nuniero, sicut ta, sequitur nunc esse actu ; ergo
Petrus et Paulus duo honiines; ad etnumeros omnes.
hoc enim (juod essetsenariusoj^or- Conlirmatur, quiaomnium quan-
teret ciuod haberet sex unitates, torumactu existentium, etrealiter 9.

tanquani partes materiales illa ; diversorum, est aliquis numerus

enim formalis in quinario non
ponit numerum. Ad aliud, quod
in
veruni est, unde decom equi sunt
subjectum denarii, sed non opor-
tet accidens divisibile esse in s;ib-
jecto indivisibili. Ad Aviecnnam
quomoao dico quo(l muititudo
uDum ? •
iu actu, C et A sunt hujusmodi;
ergo, etc. Ista ratio probat nunc
actu esse infinitos numeros diver-
Sce speciei, sicut patet; similiter
ejusdem speciei, sicut patet, quia
A et C snnt duo una D dualitate, et
secundum sc BetCaliadualitate. Item AetC, si-

non est
1

unum primo modo praedi- 1 T

militer A et D
similiterD et C et
;

candi, quin tamen sit unum deno- sic in infinitum. Adhsectria incon-
minativa pra:^;licatione, non negat, venientia. Ad duo prima, patet in
imo liomo est unus unitate
sicut prima qucestione quarti libri. Ad
de genere Quantitatis, denominati- tertium,sicut si omniacorporauni-
va prsedicatione, sic multitudo et versiessent continua invicem, nul-
etiam numerus. lum esset corpus in actu nisi unum,
Contra, videtur quod nnitas prin- ita quod omne unum discretumest
cipiumnnmeri, sit formabnjusnu- ab omni uno discreto ideo non est ;

meri, quianondasaliudiinum,etvi- nisi una discretio in actu, nec pos-

dentur sequi tria inconvenientia. sunt esse plures numeri in actu,
Primum est, quod senarius et qui- sed tantum ille est qui continet
narius tantum sunt duo numerinu- omnes unitates, et in ipso est qui- In nume-
mero, quia uterque est unus nu- libet minor in potentia. Contra, ro majori
sunt mino-
mero. Secunduin, quod tantum alius est denarius decem hominum, res in po-
lentia lan-
snnt duo singulares numeri, etnon et decem canum4. Phys. t. c. 13i. tum.
duse species, quia 3. hujus q. 13. t. Respondeo, sicut si illius continui
C. umim numero,
li. Niliil differt nohis partes difierrent specie, esset dare
aut sincjularedebere. Tertium, si qui- maximam aquam, vel maximum
narius et senarius sunt duo nume- aerem, et ita de aliis partibus
ro , ille binarius numerus crit nullum autem corpus maximum in An unus
tertius ab eis numero, c. et illud actu, nisi unum quod continet sit nume-
rus omni-
quartum tribus prsecedentibus, et omnes istas partes, sic est dare um entium'
inflnitum non solum de nu-
sic in maximuin numerum canum, et
meris pluralibus; imo pone tan- maximum hominum; nullum au-
tum duos numeros actu, et conce- tem in actu simpliciter, nisi sim-
des infinitos numeros nunc esse, pliciter maximum omnes unitates
quia sicut A
numeri, duo nu-
et P), continentem. Continuun
Arguitur mcro, ita dualitas C, alia est ab A Contra, modo dicuntur duce do- tricubitiim
duosnume- -i^
• an actu
rosactu ct 1> crgo temarius D, numerus
; mus, vel tres etc ergo binarius est habet tr-s
cubitales
nitos. illorum trium numerorum A, P>, C, ibi actu. Respondeo, sicut conti- partes ?
 QUyESTlO IX. 257

nuuin dicitur tricubitum, non quia primum, indivisibile, lioc est im- sibilis ?

tunc divisum in tres partes cul)ita- possibile dividi , concedatur, nec

les, nec aliqua quantitas cubitalis sequitup uUra, ergo non quantum.
est ibi actu, sed in potentia; quia quia quantiim (^st aptum natum
nunc tantum est quod posset divi- dividi inquantum quantum , non
partes tantas, sic lapides
di in tot autem impossibile alioquin ccje- ,

dicuntur duo, quia tanta pars nu- lum non esset quantum. Secundum An (liio
nuni^-i-i
meri, qucC est actu omnium en- concedatur, quia conti^adictio est acln ^iiit
pOfsibiles
tium, est in quanta
illis lapidibus, duas esse discretiones, sicutaliqua ?

si per se esset extra totum, esset una non discreta ab aliis unis,
dualitas. et si discreta ab illis ; ergo
cum eis faciunt unum nninerum.
SGHOLIUM III.
Ad tertium, impossibile est unita-
Arguit qaaclriipliciter contra solutionem tem informantem connumerari
terlii,quod iiitendebat infinitatem numero- cum materialibns, nisi in imaj:!!-
rum, dojitur duo simui actu, et solvit ex-
si natione, in ([ua vadiint numeri in
actissime sustinendo tantum e>sc unum nu-
inflnitum. Ad (|uarlum, concedo Unitas
merum actu, et plures tantum in potentia. fofnialis
quod entitas omnium unitatum est niuneri
Contra totam hanc viam ad ter- quae esset facta divisione, sed nunc non vddH.
10. in nuine-
tium, etc. videtur ponere omnem ex unitatibus, nuUus numerus est rum.

numerum esse simpliciter indivisi- in actn, nisi ex omnibus, ita quod

bilem, et ita ut videtur non quan- hsec et iUa non faciunt unitateni
tum, prima consequentia patet; si
binarii, seduna prsecisedistincta a
enim aliquis est divisibilis, possi- se invicem, ita quod a nuUis aUis,
bile est esse duosargu- , et stat unde nec sic estbinarius in trina-
mentum. Videtur etiam ponere rio, sicutpars Unoce in Unea.
quod Deus non posset facere duos Contra, si numerus nnus, et tl.

numeros esse actu, quare hoC; partes non sunt in actu, hsec est
cum quaelibet species sit factibilis falsa simpUciter bis Iria sunt sex,
:

in actu, et unam esse cum alia non cujus oppositum videtur, quia est
includat contradictionem? Tertio, vcrain sensu composito secundum
accipiatur maximus numerus qui Philosoplium 1. Elenchorum cap.
datur, esse in actu, illo est unus, 2. Item bis iria est ductus numcri in
et nuUa unitate quae sit i^ars ejus, numerum, et qualitas numeri, sed
ergo alia ; ergo connumorando quaUtas praedicatur de subjecto.
iUain cum unitatibus inateriaUbus, Dicitui' (jnod hroc est falsa, bis tria
habetur major numerus, etin actu, sunt scx. Et accipitur hrec auctori-
et itaduonumeri,et inactu. Quar- tas quiasex suntsemel sex ; potest
to, pars quantiin toto non est in tamen conccHli propositio, quod
Text.
co:n. 19.
potcntia , sicut generabile, imo bis tria sunt sex. Kt ad Philoso- hujus.
An hai.3
totam entitatem suam iiabet, Uicet phum, non negat Philosoplius, nisi sil lalsa,
bis tria
non separatim; ergo (juot unitates quod ductus ternarii non est essen- sunt SfX.

essent in partibus divisis, tot etiain tia senarii, sed est quaUtas. Ad
Numerus modo Ucct non separentu}'. Ad aUud accipiendo sic, quod bis tria
m indivi -
Toni. VII. 17
 258 Lin. V. METAPll,

non sunt senarins, sed qiuT liabent Ad ista argumentn^ num. 15. et §. Secunda res^
ponsio. num 19. ubi luse ita tractat, de quibus
bis tres unitates, Iiabent senariuni,
etiam agit 6. Physic. qui^st. 10. sed per lia^c
et est denominativa prcTdieatio. non nogat quin viventia habeant maximum
Ad aliud principale, quod [)oten- et minimum, ita quod ipsorum forma? non

tia qUcT esttantum potentia ante possint sub majori maximo, vel minori mini-
actum quando illa est propria
,
mo conservari, imo id asserit d. qusest. 9. §. Ad

alicujus actus, non potest esse ac-

nliudde secundn, num. 31. cum Pbil. 2. de A-
nim. text. U. de quo etiam videri potest 1.
tus, manente illa potentia, quia si
Phys. qusest. 13. et 14. et Gonimbr. 1. Phys.
subjectum determinaret sibi po- cap. 4. quaist. 1. Adverte ex iis quse habet in
tentiam ante actum, actus non po- line solutionis hujus argumenti, constare
test stare, quia corruptibile deter- prius eum scripsisse Physicam quam Meta-
minat sibi potentiam ad corruptio- physicam, quse tamen teste Mauritio, hic mi-
nus frequens fuit; creditur autem esse illa,
nemante actum; actns destruit et
quje per Patrem Pitigianis in publicum da-
Pbiiirsiat subjectumet
Sl
potentiam. Similiter ta est, adjunctis doctissimis annotationibus.
cum
ne "^J'^'
Philosophus 3. Phys. cap. de Motu,
12.
sibiienon
|^pxt. com. 11. cPditicabile est ali- Contra, per illam rationem non Minimum
cum divi-
sione. qiiis proprius actus, non domus, ma^is minimum, quam
^
maximum naturaie,
seque clivi-

sed aedificari, et nunquam cnRdiiicca-

est indivisibile ,
quia maximum si^^ije, ac

bile habet domum

pro actu, quia non estdivisibile secundum se, nisi
non est actu sub domo, ut aedifica- inquantum quantum. Si ergo ita
bile. Similiter quia continuum de- vera qnantitas est in minimo, si-
terminat potentiamdivisionis ante cut in maximo, ita vere est mini-

actum, ideo dividi non stat cum mumnaturale divisibile, sicut ma-
continuo. Per idem dicitur de uni- ximum. Item, quandoque aliquid
tate, nec est simile de risibili et
impossibile est inesse alicui secun-
ridere, quia non est determinata
dum aliquam conditionem ejus, et

potentia ante actum. Contra, cujus secundum tantum ,natum

aliam
est sibi inesse si insit secundum
est potentia; ejus est actus, alias ;

potentia esset ad impossibile; un- illam conditionem secundum ,

de videtur contradictionem inclu- quam natuin est inesse, simpli-

dere quod aliqua potentia prsecise citer inest, sed divisio inest mi-

ante actum sit propria alicui sub- nimo secundum quantitatem; ex

jecto, velnecessariosibi inh?erens,
quo ergo est formaliter quantum,
quia tunc actus possibilis et im- simpliciter est divisibile. Posset impediens
consequens
possibilis inesset.
, .

dici ad
. , .

primum, quod
,

m
.

quanto impedit

illoaliquando conjungitur aliquid dens.

SGHOLIUM IV. impediens divisionem sicut in ,

docet opUme minimo, in majori non, quia facta

Occasioiie argumenti quinti
minimum naturale non dari quod sit indivi- divisione in mcajori, manent partes
^ibile, refutans quorumdam distincUonom, in specie, quse prius, non sic in
asserentium quantum, qua tale, esse in in- minimo.
linitum divisibile, sed non secundum quod Contra, aut illud impedimentum
naturale. Refutat etiam tenentes dari mini-
non detur in to-
conjunctum repugnat simpliciter
mum per se existens, licet

De utroque videri pote.4. 2. d. 2. q. 0. §. divisibilitati , et tuno repugnat

to.
 QU^STIO IX. 259

quanto, ct ita ininimum non ost Qiiod etiam dicimt, quod mini- 13.

quantum ; si non, sed stat cum di- mum cst indivisibilc , (juia partes
visibilitatc, et potentia non est ad divissenon manent post divisio-
impossibile; ergo possibile cst actu nem illud niliil est, quia licet non
;

aliquando inesse ergo minimum ; posscnt manere post divisioncm,

potest dividi. Itcm, quod formse non minus diceturtotumdivisibile,
naturali, ut carnis, non repugnat exquo quantum est. Et ad Philo-
esse sub quacumquc niodica quan- sophum 1. Physicor. t. c. 36. quod
titate etiam sub puncto. Probatio, ipse loquitur de minimo contra
aliquod corpusnaturale, noncircu- Anaxagoram, et ipseimponit sibi
lare, est finitum; ergo aliqua su- quod concessit quodlibct esse in
perflciesnoncircularis, est inactu, quolibet, hoc quia ex quolibet
et
etnoninlinita; ergoterminatalinca potestgenerari quodlibet. Contradi- 2. d.2.

et linea hictcrminatur puncto er- ; cit Philosophus quod veniamad ali- num. 30.

go aliquis punctus in naturalibus quod minimum ex quo minori non

est inactu sedpunctusestde gene-
; potest quodlibet gcncrari, quia
re Quantitatis, ergo determinat illud minimumnonpotest sustinere
sibi aliquod subjectum, non mate- actionem cujuscumquc agentis na-
riamprimam, ergo est in substan- turalis quod tamen est contra
;

tia composita; ergo aliqua caro in Anaxagoram, qui ponit quodlibet

composito est sub puncto. Et ad generari ex quolibet in iniinitum.
hoc volunt adversarii dicere, quod Itcm, ex minimo aquge potest ge-
licet sit accipere minimum quod nerari ignis in centuplo plus; acci-
per se potest esse, tamcn in toto -
piaturtunc medietas ignis, ex illo
non est accipere minimam par- fieri potest aliquid terrse, sed mi-
tem, quia non est dare aliquam nus quam cx quo genera-
sit illud
minimam partem in calefactibili, bitur totus ignis, accipiendo pro-
quae primo calefiat, sicut nec in portionem e contrario, si tunc es-
motu est dare primam partem 6. set minimum esset minus minimo.
Physic. text. comment. 52. et cir- Item, si est dare niinimum quod
citer ; pars mobilis in
et similiter potest pcr se csse ; ergo est dare
infinitum movetur pars ante par- aliquid quod primo inducitur de
tem, ita quod non est prima pars, calore per alterationem, ita quod
et tamen illa minima pars, quse est primum totum simul, alioquin si
in toto, si sit divisa, non manet, aliquid ejus, et non totum,.illud
quia corrumpitur in continens. aliud est minus minimo, et hoc
Contra, quod non repugnat sibi minus per se existens, quod non-
per quia si alteratio dividatur
se, dum est in toto, quia nihil prseter
secundum divisionemmobilis, cum illudinductum est. Item, est dare minimiini
^^^n <iari

in toto sit accipere

^
partem mino-
*
minimam partem motus et par- p^^'m ^etuto.nec
^
. '^^
.

rem, et minorem in mfinitumi; er- tem tcmporis quia naturalia

,

go non repugnat formae in toto sunt, et tunc sequuntur duo incon-

perficere quamcumque modicam vcnientia. Primum contra Aristo-
partcm. telem 6 Physicor. cap. i. et 5.
 •2G0 LIH. V. METAPII.

Soot. 2 text. com. 5^. ct circiter : An/c omnc dum calidum remittitur, gradus
n.3l. i)K>rcn jir(ccc(ht litiildtifin cs.^c, et e COll- remissus relictus per se, est ex-
tr;Trio. SecuiKluin, quia accipiam tra totum, tandem veniam ad mi-
motnm ractum in temi^ore liaben- nimum sub illo, necessario est
tem septem partes minimas, acci- mol)ile tantum per instans, quia
piam mo1)ile duplo V(^locius, illud si per duo, ergo quiesceret, et
pertransibit iicquale in medio tem- immediate post illud instans cali-
pore; ergo in tri1)us partibus mi- dum non est ergo et corruptio
;

nimis, et dimidia minime, et ita istius gradus, non successive, pa-

minimum erit divisum; sic arguit tet, quia tunc relinqueretur per

Philosophus G. Physicorum, cap. 1. se existens aliquid minus mini-

de instanti, text. comment. 23. et mo ergo subita, et ita in instanti,
;

10. et inde. et ita instans immediatum ins-

llic diceretur, quod quia omnis tanti.
pars motus est pars in toto, et Hic est responsio de corruptione
sic de tempore et ideo non est illiusminimi, cujus datur ultimum
dare minimum, est tamen .dare' in esse, sicut de corruptione nunc,
minimum motum, qui posset per quia neutrum aliquando primo
se esse, et non in toto. Contra, non est. Contra, simul est corrup-
qua.dibet pars potest per se esse, tio illius minimi calidi, et inductio
quse tunc est quando nihil sui to- alicujus gradus frigidi si ergo in
;

tius est, nisi ipsum, subjectum illo mobili, nunquam calidum pri-

videturincludere prgedicatum; tale mo non est, nunquam frigidum ibi

est qucelibet pars motus et tempo- primo est, vel ille gradus frigidi,
ris, etiam illa quam tu ponis in et sic in infinitum pars illius est
toto, alioquin essent successive ante partem ergo non habet mini-
;

multse partes simul; ergo quselibet mum. Nota, si ponatur nihil frigidi
pars motus et temporis, potens induci antequam totum calidum
per se esse in toto, potest pcr se corrumpatur secundum opinio-
ergo non est dare partem
esse. Si ncm forte Arcellini, tunc necessa-
minimam in toto, nec per se exis rio concluditurquod non est dare
tentem. minimum frigidum generandum,
Non dari
piiniani
Itcm, cum movens prius causct si (lcLur minimum calidum cor-
partem partcm priorcm motus quam pos- rumpendum, et similiter e contra-
motu?.
teriorem, quare non potest m me-
. •
, ,

rio argueretur, et tunc istud ar-

dio cessare, et erit prior pars ])cr
se existens, ita quod
si;arguam de omni parte motus
quam dederis in toto, quia omnem
illam causat ante
Item, quando flt motus a calido in
frigidum, prius devenitur ad mini-
mum calidum, si est dare, quam
totus calorabjiciatur, quia semper
gumentum redit in idem cum pri-
in nullo toto ;
mo argumento]M.im supra, quiailla
duo minima secundum Arcellinum,
erunt sibi immediata, et sub neu-
posteriorem. tro ponit mobile esse, nisi per ins-
tans, si continue movetura calido
ad perfectum frigidum, alioquin
simul moveretur et quiesceret. Si
autem, contra Arcellinum, pona-
 QUv^^.>T10 IX. '261

tiir a principH) remissione cali- iii Ad alind, (|no(l lociis non est in 15.
Locus an
di osse indnctionem frigidi tnnc ; genore (}!iantitatis, et idoo non di- (livisibili.

argnmentnm non ita coi^dt, qnia v'ditnr nisi (\{\ divisionem snpcMdi-
nnnqnam pi'imo calidnm non est, ci(M, et sic dividitnr \)cv nccidens,
nec nnqnnm primo ilh^ Ltrndns (Vi- imo pnnc.tns potest locnri, et ([nne
gidi est, (|ni iiumedinte indncit'ir lMiiloso[)(ins dicit in Praxlicamen-
post minimnm cnlidniiu ([iiin Jnm tis de loco nonsnnt vei^a, nec loqni-

frigidnm prnefnit, (^t ille gradns tni' secundnm intentionem pro-

pft^e,''
jnm non est, ideo non liabet mini- priam, sed fnniose secundnm o[)i-
JlJ^",^
mnm. Contrn, remissio cnlidi si nionem nliorum, secnndum Avi-
j*'''^- incipit nb immnLntione, nec hnbct cennam, quia dicit ibi quod locns
i. 9
^- aliqnid primnm. tnnc nec indnctio
^
est continnus, et in 4. Physic. dicit
t erc'0
iie,
^
prima frigidi, et stntnrgnmentnm. qnod non, ubi veritatem determi-
n. 31. '
.
^ ' . .

Si nntem est nliqna primn mntn- nat. De motu et tempore, dicitnr

tio, per qnam aliqnis gradns prins qnod sunt qnanta per accidens,
frigidi indncitn.r, tnnc est pidmn quia 5. hujns text. com. 18. per
mntntio per qnam aliqn.id calidi alind, quia motus per magnitudi-
reinittitnr, et ita non est dare nem, et tempus per motum.
Motus et
ultimum inesse qnieto, quod
cnlidi Contrn, illudquodhabet proprias tempiis an
quanta ?
videt nr inconveniens et contra partes ejnsdem rationis, distinctas
Aristotelem G. Physic. De ista ma- a partibus habet pro-
alterius,
teria qunore in tabuha Physic. 5. priam divisibilitatem alinm se-
lib. et in qua^stionibus 5. Pliysic. cundnm essentiam a divisibilitate
alterius sed motns habet hujus-
;

SGHOUUM V.
modi partes per se, et tempus si-
Ad ultimum resolvit, locum iion esse de ge- militer; ergo etc. Probatio mino-
nere Quantitatis, et concordat Aristotelis loca ris, partes per se temporis et
circa hoc apparenter contraria. De ratione
motus sunt partes, qune non pos-
loci, in quo consistit, late tradit 2. dist. 2. q.
snnt simul esse, partes magnitu-
6, §. Ad qu.Tsl. disputat exactissime an motus
^^''''^ ^^ ^^^^"i i^^tanti simul sunt
et tempus sint quanta per se, vel tantum ;

per accidens, et resolvit dividi ad divisio- ^^^'gO divisibllltas ha^C et iHa non
nem magnitudinis, sed quoad unitatem non est eadem, et partes motus et tem-
dependent ab ea. Tenendum. motum redu(n poris sunt prius et posterius, et
ad Pr?edicamentum sui termini, et colligitur alia) simuL
ex ipso 4. d. 12. q. 4. et d. 23. q. 1. §. AlUer
Item, de proprietate Quantitatis
num. 15. de quo Faber. Theorem. 45.
potesf.
patet idem, quia proprin passio
Tempus a motu non distingui realiter tenet
dubitative 2. d. 2. q. 2. n. 8. et assertive 4. ejusest majus et minus; quod er-
dist. iS. q. 2. §. Ad qme^t. et 4. Phys. q. 15. go lia])et proprium majus et minus.
videipsum de motu, q. 7. dc Anim. et ibi nos alind a mnjori ct minori alterius,
trum Gommentarium. De loco, tempore et propriam
^^^^^^^ divisibilitatem ;

motu, quod non sint ^pecies quantitati'^ late li t •

motus esthu]nsmodi,
, .

^. \\ ^Suar. m met. rr. ,'t 7.

.

lO. sect. ofQ8. pro

7 et ,
..V...
respectu ma-
•' '
disputat '

gnitudinis ergO, etc. ProbatlO mi-

meliori intelligentia eorum, qua. hac qua^s- ;

tione tan<?untur videatur Doctor iiic in ex- noris magnitudine existente tnntn,
position3 ta^tus 18. et Alensis ibidem. potest motus esse mnjor qnando
202
transit inobilo tardiim,
quando mobile velox. Item, conti-
nuum est cujus partes copulantur
ad aliquem terminum communem;
cujus erii'o partes copuLantur ad
alium terminum, habet aliam con-
tinuitatem sed ad aliud indivisibi-
;
le copulantur partes motus et ma-
gnitudinis,quiapartesmotusadali-
quodmHtatumcsse^^nviesmtigmtmVi-
nis ad punctum; ergo magnitudo
non est continuitas motus, sed ha-
bet aliam. contra causam
Item,
eorum, quod quia quanta sunt por
aliud,ideo,etc. Quodantecedens sit
falsum, et quod consequentia non
valet, primum patet,
continuus. Qusero aut a continui-
tate mobilis, aut a continuitate
magnitudinis ? Non primo modo,
dicit Philosophus plane in littera
Nec a continuitate ejus
quod est motus in eo, quia ipse 5.
Physic. c. 3. t. c. 23. definiens con-
tinue moveri, cui nihil deest
aut parum, ut in chordis cithar.T,
dicit contrarium; similiter grave
existenssursum movetur continue
ad terram, si essent decem media
contigua, sicut sicontinua; ergo
non motus a ma-
est continuitas
gnitudine super quam. Item, quod
continuitas in motu, non sit. a
continuitate ejus, secundum quod
a magnitudine, quia tunc in alte-
ratione non esset continuitas, quia
albedo secundum quam est motus,
non estdivisibilis nisiper accidens.
Quod consequentia non valet, mus-
ca est musca, et substantia ab
alio; ergo non est in genere Sub-
stantifT. non valet, quia est elFecti-
ve ab alio substantia, et
substantia secundum se; similiter
LIB. V. METAPIl.
et minor liic motus est cffectivc quantiis a
magnitudine, et formaliter de se.
Concedo ergo quod formaliter le}
sunt quanta a seipsis. Concedo mmus
conclusiones trium primarum ra- quantu
tionum, scilicet quod motus for-
maliter est quantus, non quantita-
te magnitudinis.
Ad aliud contra causam concedo ^ UO 1
quod consequentia non valet. Sed Yd' un' coi:
propter Philosophum hic oportet .^^^^^^
salvare antecedens, cum primo ^jvisi^ii
arguitur contra antecedens. Res- copuiai
pondeo, quod de ratione continui
sunt duo unum dividi in semper
:
divisibilia, et aliud est quod habet
motus est unitatem ex hoc, quod partes ejus
copulantur ad terminum commu-
nem. Quoad primum, potest con-
cedi quod motus consequitur ma-
: gnitudinem, ita quod motus dividi-
secundum tur ad divisionem magnitudinis, et
tempusaddivisionem motus,quoad
unitatem non; quia non requiritur
rei, tanta unitas in magnitudine, sicut
in motu, quia motus potest esse
continuus et unus, etsi magnitudo J^^^^P^J
non fuerit continua. Ad aliud de gnitudii
quam •.
alteratione, quod si verum conclu- motu
dat, non est. Contra, ex quo
ibi
competit motui primo scilicet lo-
cali, potest simpliciter concedi,
quod divisibilitas motus est ab eo,
secundum quod scilicet a magnitu-
dine. Contra primam responsio-
nem, quod divisibilitas motus non
sit ab eo secundum quod a magni-
tudine, probatur Accipio magni-
:
tudinem circularem, ipsa existente
una, potcst super eam motus fieri
frequenter, ita quod si dividatur
ille motus, nunquam una pars mo-
formaliter tus est eadem alteri, et tamen non
est dividere magnitudinem, ita fre-
 :

QU.^STIO IX. •2r)3

qucnter, aliquando aliqua

(iuiii la sit vora, et iii [)iiino inodo Quantum
pars sumpta, cst cadcui parti prius esl divisihila el qmniitas cst divisihilifas

assumptSB. Dicitui' hic, quod dic- videtur ibi asserere, hic autein opiiositmn

tum habct vcritatem dc quolibet sentit. Al (pii)d faciliter dicatnr, (piod lo-

uno motu nunc autcm motus frc-

;
quitnr il)i faniose, hic auteni e\ intentio-

quentcr rcplicatus supcr eamdcm ne. Gonsidernre eniin rationes reales de-

magnitudincm circularem, non est cem Generum non pertinet ad Logicum,

simplicitcr unus; imo quilibct unus nisi per accidens, ad Metaphysicum au-
motus simpliciter dividitur, sicut tein per se; unlead hoc ut intentio gene-
magnitudo. rahssimi (piam per se considerat Logicus
applicetur quantitati, sufficit quod dicat
ANNOTATIONES. ahquem unum conceptum etquod habeat ;

ahquam unam rationem convertibilem sive

Sequitur quciestio nona de ratione quan- quidditativam expressam, siveimphcitam,
il titatis quidditaiiva. t. c. 18. in qua reci- circumlocutam per denominationem, seu
tat primo duas opiniones antiquorum de qualitativam rationem. Metaphysicus quo-
ratione quantitatis ;
prima quod est ra-
({ue intimius specuLando reperitur ihud
tio mensurcne ; secunda (piod divisibilitas.
passionaie quod Logicus ponit essentia-
Qusere Ah^ert. et Alex. et ah^os hic, et in j^ .
^^^^^^^ ^^^^^ controversia, nisi male in-
pra3dicamentis, et Thom. maxime in pri-
tehigentibus et obtusis cerebris.
mo d. 17. et 19. sed utramque impu- Deindesolvendo argumenta principaha, 18.

gnat, et uhimo ponit modum dicendi suum assignatur unum parvum Extra ibi : Con-
ubi lota sententia ejus est satis clara. Ra- f^.a quanlitas est divisibilis, etc. usque ibi

tio enim essentiahs quantitatis, non qui- Tunc dico, etc. Et ahud infra ibi : Quia
dem definitiva, quia illam non habet, sed sunt diversi numeri,eic.mf{ue[\\uc: Con-
conceptus ejus quidditativus maxime cir- tra tunc dividens, etc. vel usque ibi : Ad
cumloqui potest per ejus passionem pri- auctoritates , etc. sed est optima httera et
mam, cujus est divisibihtas, et sic loqui- yakle nolandi, et totum serpiens in hac
tur Philosophus hicassignanio talem qua- qucestioae, ideo masticetur minutim.
lem ejus rationem, ut:2. d. ^. q. 9. et Adverte singularissime ad ea quae tan-
3. d. ejusdem q. 4. habet iste ; assi- git de numeris, etunitate, et divisibilitate

gnatur autem in impugnatione 2. opin. continui, et minimo naturali, et conside-

unum parvum Extra ibi : Item ista ra bene solutionem illius replicoe ibi : Con-
ratio videiiir conclndere, etc. usque ibi : tra est potentia, etc. vel an velit quod
Item dividi non stat, etc. et aliud in- conclndat, et tunc alio modo respondea-
kdiihi: Divisihilitatcm sequuntur finitum tur ad argumentum principale ;
posset
et infinitum, etc. usque ibi : Ad primum enim dici quod divisibilitas non dicit po-
argumentum, etc. sed tota littera notabilis tentiam, sed aptitudinem. Vel recurre ad
est, ideo legatur, et plura addantur beiie ea qure habet in 2. dist 2. quoest. 9. et

ponderando. posset negari illa propositio : dividi re-

Posset a Iduci luc discordia in dictis pugnal , etc. et ad probationem dicatur
hujus, nam in Prjiedicamentis, cap. de consequenter, illa etiam propositio, hujus
Quantitate tenet illam opinionem de visi- est potentia, etc. exponatur ut alibi ple-

hilitate qnam hic impugnat, imo qnod is- rninque habet. Distingue etiam de sub-
 HM LIB. V. METAPH.

informationis seu ratione e\ illis qutc sunt qualitales,

jocto clenominationis et ri

inlneisonis. ut in PiaHlieahilibus, (jua^s- liet neectiam ex unitatibus con-

(juantilas;

lione linali. Viile eiiaui in rcstprjvdiea- tinucrum, quia formic unius speciei non
sequuiilur prineipia materialia alierius.
nicniis et alil>i i>lerunu|ue specialiter pri-
nia Heporlalionum, dist. :2I. Contra, luimerus est per se sensibile 2. de

Opiniones etiam (juas tangii deminimo, Anima.Item, subjectum scientitio realis ut

quirre in '2. uhi supra,, et super 1. ct 6.et ArithmetiCcT.. llem, fu ndamentum relatio-

8. Phvsic. et 1. de r.eneratione ubi ad- nis realis in primo modo, ad aliquid. Item

verte (luod ab illo loco : Ilcm si ost darc August. quia senarius est numerus per-

minimum, etc. usque ibi : Ad aliud qiiod fectus, etc. Et quia in loco suo non inserui-
lucus, etc. assignatur ^'ar/yYnn ahquibus mus hccc verba, hic ea notando et exten-

originalibus, sed totum lege, quia sapit. denda atque declarando lector habebit,

Adverte quod magnavariatio est in ori- nam ut prius notavi de definitionis cogni-

ginalibus ibidem de nomine cujusdam tione est numerus ut patet.

auctoris quem inducit ; nam aliqua An-

selmum, aliqua Arcellinum habent, sedrec- H^pc antem ut motus et tempus,
etenim hnjusmodi quanta quae-
le Arcellinus nominatur, et est cognomen dam dicimtnr et continua, eo
Anglicum, et erat Philo^ophus Sophista, quod illa diyisibilia sunt, quo-

seu calculator ;
quem eliam in Theorema- riim sunt h?e passiones. Dico
autem non quod movetur, sed
tibus inducit, ne forte esset Alcui-
nam
ille
quod motum est, per esse
nus, de quo in 2. dist. 12. fit mentio. quantum illud, et motus est
19, Infra etiam nota quotationem ex tabu- quantus, tempus yero per ipsum,
lis Physicorum quas, ut credo, scripsit
scilicet motum. Tcxt. com. 18.

iste, et quaostiones seu conclusiones in

Physicis, ad quam srcpius rccurrit in hac QU^.STIO X.
Metaphysica et Theorematibus, quoc raro
Ulriim qiiantitas qua motus cst quan/iis,
habentur, quas tamen cum tempore, Dei
sit lempus?
auxilio, conabimur in publicum conferre.
De sufficientia vero et cumcro specie-
4 Physic, text. 95. et 96. Simpl. ibid. Ga-
Arist
1 d. 2.q. 2. Perer. lib. 12. c. L Albert.
rum Quantitatis et Qualilatis et aliorum preol. in
ibid. q.
cleSaxoii. 4. Pliysic. quwst. 14. Javell.
Generum, videatur apud antiquos et nio- 10 Fons. hic c. 13. q. 10. secl. 2. Coriimb.
3.
Tolet.
per Pra^dicamenta, Phys. c. 2. q. 2. et 4. Phys. c. 14. q. 2.
dernos hic et s; et
4. Phys. q. 13. Suar. disp. 50. Met. sect. 6.
plura aha subtilia, quee non hlc inserenda
decrevi. Et dicitur quod est tempus mate-
rialiter. Sed quod non, probo per
1.
In aliquibus originalibus habetur Ex-
tra in margine hujus quaestionis ubi fit duo prius facta. Contmuiim est

sermo de numero, hac littera, (}uod nu- cujus partes, etc. Sed ad alium ter-
merus nihil est, videtur quia non niajor rninum copulantiir partes tempo-
ris et partes motus, quod
unitas ejus quam numeratorum, quae non conclu-
est nisi aggregatione. Item, nisi esset pos- ditad minus contra Commentato-
set separari sicut (juantitas continua sepa- rem, quia instans est unum in toto
ratur. Item infinitas rerum. Item, exsub- temporo ipsum secundum, et par-
motus copulantur nd mutafiim
stantiis non fitnon substantia, necex uni- tes
tatibus;ergoqua-suntsubstantiaj, necpa- rssr, qnod non cst unum tn toto
 QU^STIO X. 265

motn. Itcm, tompiis liabot pro- tcmpus cum sit numcrus,dc ncces-
priiim majiis ct minus, (listinctnm sitate respicit aliipiam multitudi-
a majori ct minori mohi. (|iiia iii ncni nnmcral(Mn; in materia au-
in minori tcmporc mnjor motns, tcm prima non (^st ali((ua talis
et in minori minor. Prrctcrca, multiLudo, nisi (juando cst sul)

mensura ct mcnsnrntum rcrcrun- acLu, et Lunc non cst una in omni-

tuF realitcr, ct tnlin distingnuntur bus.
realiter, scd tcmpus
mcnsu- cst Alii dicunt quod «'^cvum cst unum Alia opiuio
ra motus; crgo (juantitas motus omnium, ct tcmpus cst unum (le umtaie
, . , . . , jcvi et
non cst tcmpuscssentialitcr. Item, omnium mcnsui-abilium, quia tcm- tempons.

omnis motus cst formalitcr suc- pus cst numcrus. et plura codcm
cessivus de se, sed non omnis habct numero possunt mcnsui-aiu ct nu-
in se tempus, scd solum primus merari; et eodcm modo dicunt dc
motus; crgo successio cujuslibct aevo quod cst mcnsura ct numcrus
motus non est tempus. sevitcrnorum, et quia numerus
p]t conccdo quod nuUus motus, unus, idco mcnsura una. Hccc ratio
scd quantitas qua moLus est quan- confli^maLur, quia Pliilosophus os- 4. phys.
tus, est alia spccics a magnitudine tcndit uniLaLcm tcmporis per nni- ^^^^|^\^-^q^

et a tempore, ita quod tres sunt tatcm numcri, scd hoc nihil est, T.f,;"f,®'
i\ LlIIlcl US

species quantitatis pcrmanentis, quia numerus, quo numcrantur ^ f";;'"'^^^^

^
et Mathe-
scilicetcorpus, superticies ctlinea, rcs diversorum gencrum, ut dcccm maticus,
tempusnon
ct du^ species successivorum, sci- liomincs et docem canes, non cst est Mathe-*

licct successio, motus et tcmporis formalis, sed Mathematicus; for- sjcut nu-
merus.
2.
concedatur. malis vcro diversificatur sccun-
Notandum, quod sicut recitat dum divcrsitatcm formarum, tcm-
In 2. Frater Gulielmus dc Yarro in 2. pus autcm non cst Mathcmaticum,
dibt. 2.
cum in dehnitione ejus cadat mo-
i

I
Opinio parte scripti ; quod
aliqui dicunt
teni[)us
esse unum,
tcmpus est unum, quia est mcnsu- tus; unde dicit quod duplcx cst
quia est
niensura
ra variationis, cujus causa est ma- numcrus, sjilicct formalis ct Ma-
ivariatioiiis,
teria qu?e semper appetit novnm tlicmaticus. Ninnems fonnrdis esf nu-
cu us cau-
sa est una formam induere; et quia mntcria mcrus, qui est in rehus numeratis ; ct illc
materia.
est una omnibus materialibns,
in sccundum
diversiflcatur diversita-
ideo dicunt quod tempus est unum. tem numeratorum, et ideo est
Sed dicit quod lioc non sufficit, alius et alius in Angelis et homini-
quia tempus est mcnsura varintio- bus. Numerus autem Matliemalicus est

nis in actu materia autcm cst

:
iUe qui esl in anima, et absolvitur a

causa variationis in potentia tan- materia, et idco potcst cssc idem

tum; ergo,ctc. Item, licet materia diversorum.
secundum essentiam dicatur esse Ideo dicunt secundum Com- Tempus
alii
3.

dicitur
una, non tamen ut cst sub divcrsis mcntatorem super 4. Physic com. esse unum
formis, scd ut cst formata alia et 13^. tempus cst unum ab unitate
^
ab unitate
molus pri-
alia cst; undc materia sub actu mctus primi mobilis ad qucm com- mi. .le

cst alia et alia, scd sic tantum est paratur, sicut mcnsura ad mensu- q. 3.

causa variationis ; ergo, etc. Item, ratum, et sicut accidens ad subjec-

 266 LIB. V. METAPII

tuin. A(l alios aut(Mu motus iun^- scd sicut accidens in subjccto pro-
monsura
riorcs comparatur, sicut prio ; undc sicut mmc /tuens mensU'
ad mcnsuratum tantum, non sicut rat omnia transmutabilia, ita n?mc
accidcns ad subjcctum ; ct quia sians omnia aeterna, idcm autem

nnitas ab nnitatc
accidcntis
subjccti, idco tempus est unum ab
nnitate motus primi. Et similitcr
dicunt dc an'0 quod cst unum ab
cst mtnc est fluens et stans. Stans enim
secundum qnod mcnsurat esse pri-
mi mobilis, fluens autem secun-
dum quod mensurat motum cjus ;

nnitatc simplicissima omnium veyi- et sicut idem mmc, ut fluens est,

ternorum, quod primus Angc- cst mensurat omnia mutabilia, ita
lus, ad quem comparatur a3vum, mmc stcms omnia seviterna et ;

non tantum sicut mensura ad alios sicut ponimus unum tempus om

Angclos, sed sicut accidens ad sub- nium corporalium, et spiritua-
jectnm. lium, quamvis spiritus non ordi-
Qaarta Secundum antem illos qni volunt nentur ad motum
primi mobilis,
opinio,
nunc revi quod Hunc nevi et mmc temporis ita possumus ponere unum sevum
et nunc
sunt idcm minc m genere entis, non
•

temporis
•
i
ab unitate esse substantialis primi
esse idem,
et tantum m gencrc mensurse, et stans et
.
i i «
mobilis, licet esse aeviternorum

quocujnujn fluens et inquantum stans facit

;
non ordinetur ad illud.
^aUerum'
^"^^^1^^. ct inquantum /hiens facit Dicunt alii quod sunt plura seva, *.

fluens.
tempus, posset dici quod ?evum est quia sunt plura seviterna, quae non opmTquod
nnum ab unitate esse substantia- reducuntur ad unum, neque unum ^""1^]*^^^ ^
dcVcl.

lis primi mobilis, sicut tempus est dependet ab alio, sicut omnia tem-
unum ab unitate sui motus instans ;
poralia reducuntur ad unum, sci-
enim non tantum comparatur ad licet primum mobile et quia uni-
;

esse primi mobilis, sicut accidens tas accidentis est ab unitate sub-
ad subjectum, sed nt mensura ad jecti, et aeviterna sunt diversa,
mensuratum; ad alia comparatur ideosevum quod est accidens, est
tantum ut mensura, sicut omnia diversum in diversis. Hoc autem
successiva, sive sint operationes nihil est, quia Philosophus dicit

et affectiones successivse Angelo- cap. de Tempore text. c. 93. quod

rum et hominum, sive qusecumque si essent plures coeli, adhuc unum
alia, in quibus aliquo modo cadit. esset tempus; constat autem quod
transmutatio, mensurantur tem- illi plures coeli, unum non depen-
pore, quo mensuratur motus pri- deret ab alio, ncque unum reduce-
mi mobilis, in quo est tanquam in retur ad aliud.
subjecto proprio. Sic omnia per-
SGHOLIUM UNIGUM.
manentia, in qnibus nuUa cadit
transmutatio, quantum ad esse Praemissis quinque opinionibus de unitale

mensurantur ipso temporis et sevi, inclinare videtur in sextam

substantiale,
opinionem quse est Gulielmi Varronis Ma-
nunc quo mensuratur csse sub-
gistri sui, quod unitas temporis sumitur ab
stantiale primi mobilis, in quo unitate motus, tanquam a quasi subjecto. Ex-
qnidem esse substantiali est ip- plicat quomodo teneri possit tempus non dis-
sum nunc. non tantum ut mcnsura, tingui in ro ab sevo, sod in ratione mensu-
 QUiESTIO X. 267

rse; verum hic nihil assorit, sed disputat to jiunc tcmporis Siint idcm nJtnr pcr
quidom obscurissimo nihil rosolvons, quod csscntiam, soln autcni COmpara-
tompus non didort realiter a motu, habot 4. Undc vuU Gommcn-
tionc diversa.
dist. 48. q. 2. §. Ad quxst. et Physic. qu?est. 15.
'i. Nunc tem-
tatorsupcr i. Phys. c d(^ Tempo-
poris et
et quod sevum non distinguatur abseviterno, nunc cevi
habot 2. dist. 2. quaest. 2. §. Contra istud, ot re, com. lOi. quod sicut primum quomodo
idem et
quatuor qua^stionibus primis iilius distinc- mobilc secundum suam substan- non idem ?
tionis agit do hac materia durationis. tiam est immutabilc quantum ad
formam, mutabile autem quantum
Alia opinio est de unitate tempo- ad locum sive circa locum, ita
ris et aevi, subtilior, ct, credo, vc- illud instans secundum quod rcs-

Motus fluit rior; omnes enim motus fluunt picit cjus essentiam, est immuta-
secundum
dimensio- secundum dimcnsioncm linearum, bile, sed inquantum respicit ipsum,
nem linea-
ut mobilc circa locum cst fluxi-
lem. et tempus mensurat motum secun-
dum divisioncm linearum; sicut bile.

ergo infinitse linese simul esse pos- autem objicias secundum Au-
Si 5.

sunt, ex ea parte qua dimensione gustinum 83. qq. q. 72. quod nimc
carent, scilicet a parte latitudinis, c^evi est stabile, nunc temporis fluxi-
idco omnes motus, quia fluunt ^ile, ct impossibile cst quod unum
linealiter, simul sunt respectu etidem simul moveatur et stet.

nunc prsesentis; et quia tempus Dicendum quod hoc non est im-
mensurat motus omnes, secundum possibile,secundum Comment. 4.
quod sunt linealiter flucntes, et sic Phys. cap. de Tcmpore com. 104.
simul sunt, ideo habent rationcm instans, inquit, quodammodocst
unitatis subjecti respectu tempo- quasi idem nunquam transmuta-
ris, ideo tempus est unum. Simili- bilc, et quodammodo transmuta-
2. dist. 2.
q. 2. ter duratio cujuslibet seviterni si- bilc et multiplicabilc, et causa in
milis est lineari dimensioni, ct hoc cst ;
quia translatum est tale,

ideo una est cum alia, et sic simul vcrbigratia, imaginctur punctum
sunt, ideo sunt unum subjcctum moveri, et per suum motum facere
Punctus
respectu sevi, et ideo unum est lineam, ille autem punctus cst sic stabihs et
variabiJis.
aevum respectu omnium seviterno- simplex, quia immutabilis est se-
In2. rum. Notandum cst ctiam, quod cundum suam essentiam, inquan-
dist. 2.
Frater Gulielmus de Varro in tum vero linea fluit ab ipso, muta-
quaestione, qua quserit ntrum spiri- bilis est; a simili dico dc mmc, quia
tualia haheanl mensuram propriam aliani secundum suam essentiam consi-
a tenipore ? dicit, quod sicut eadem deratum, cumsimplcx immu-
sit

quantitas, per comparatio-

quae tabile est, et stat; inquantum vero

Tempus nem ad corpus ambiens, dicitur per suum fluxum causat tcmpus,
et £6vum
superficics, pcr comparationem mutabilc et variabilc cst secun-
esse idem,
autcm ad corpus ambitum dicitur dum Primo niodo considcra-
esse.
locus, ita tempus et 3ovum sunt tum dicitur mmc sevi; secundo mo-
idem per esscntiam diffcrcntia ;
do, ?nmc temporis, unum tamen et
penes diversas rationes, sive com- idemnumero.
parationes, ita quod mmc aevi et Unde nota, quod/iwncseternitatis,
 •^e?^ IJB. V. METAPll.

r\ ntinc tcmporis dillbrniit iii gonc- fuij;"ias; phna aha adde^ quia hiec vaUle
vc entis ct in genere niensnrae; difficiha, hcetquotidiana, motus videhcet
niinc vero rrvi et uttnc temporis et tempus, de quibus recte non gustavit
siint iiUMn nmic in genere (Mitis, et asinus, multo minus a^vi et a^ernitatis
dillenint in genere mensur.T, sicut arcana.
etiom (luod est idem in toto tem-
pore, et iiuod est aliud et aliud Ad aliquid dicuntur alia per se ut
secundum rationem, sicut Com- duplnm, etc. Tcxl. com. 20.

mentator dicit in auctoritate prae-

dicta. QU.ESTIO XI.
Dicendum ergo secundnm illam
positionem, (|uod tempus et a}vum Ulnnn rclalio sit rcs, cui convenit modus
possunt considerari esscndi ad aVnid?
in genere en-
tis, et sic non ditlerunt, quia sic
Arist. hic c. 15. Avicen. 3. Metaplt. c. 10. Aver-
sunt idem ; genere mensurre,
vel in roes, 12. Met. com. 10. D. Thom. hic lccl. 15.
et sic sunt diversa, (]nia mensur?e et q. 8. (ie, ]iolenl. a. 2. Occham. 1. dist. 30. q.
2. r! dist. 31.^.1. Aureol. dist.30. art. 3.
diversiticnntur mensura- ratione .Egicl. d'sl. 27. q. 4. Capriol. dist. 30. q. 1. Ca-
p. q. 2S. <ivi. i.
Ferror. 4. cont. nent.
torumsuorum; sunt ergo tempus jetaii. 1.

caj'. 11. Darand. 1. dist. 30. q.2. Sot. i?i Prx-

et cBvum unum ens et diversse dirnui. ad aliquid. (j. 2. Fons. 5. Mcl. cap. 15.
q. 2. sect. 5. vide Scoliun in 2. d. 1. q. 3. et in
mensur.T, etc. 3. disi. 8. q. 1.

AXXOTATIONES.
Et arguitur quod sic Esse in :
1.

6.
Seqiiitur qujicslio decima de compara- non constituit Praedicamentnm,
(ione inotus ad touipus iu esse quantorum sed aliqua res est cui convenit ille
t. c. I8.qu[e salis clara est, quantum ad modus; ergo nec cssc ad aliud. Item,
sententiam princif^dem, pi'o cujus majori non sunt ambo reque prima, quia
ampliatioiie quneranlur expositores et tunc genus non esset simplex, con-
quEesiionisUe 4. Phvsicorum, et isie in Siinplicium, in expositione
tra
4. dist. 48. q. -2. Ea veio qu;o tangit in-
?eqnivocoruin. Contra, tunc Prae-
cidentaliter de unitale lemporis et ;ovi,
dicamentum relationis non trans-
atque indentitate et varietnte eorum et u-
ferretur ad divina, quia Prsedica-
trius (ue wmc, ubi taii^i^^it plures modos
dicsndi,
mentum vero consistit in re, non
vide copiose in 4. dist. ^. f).
l.
in modo, patotdc substantia. Item,
in 4. primis qu*resLionibus ubi suSlilissi-
me cuncta habet,
res illa est subjectum, vel runda-
hic vero brevibus et
notanter valde penransit ;
qurere alios
mcntum babitudinis ad aliud, et
Theol);^Ms in eiiem disi incLione. ita non immediato rundatur relatio

Ubi adverte allegationes ejus in Varro- in Qugtntitate vel Qualitate. Item,

nem qui piccceptor erat ab oppido A^iarra iUa res per se intellecta, nuUins
in Anglia sic nunr-up;itus ; unde patet ve- est decem Generum, et ita plura
ritas pr.esuppo-iti principdis supra^ quod entia pidma quam decem, intelli-
Metaphy- videllcet hns qu;estiones prius quam su- gendo iUnm rem sine modo ad.
sicam
scripsl
per Sententias scripsit, aliter a^l dicta sua Propter arguinentum relatio
ante theo- jbi recursum liabuisset ;
qutere Occham et consideratur uno modo, ut est
logiam.
secpiaceS; non ut imiteris, sed potias ut (juoddam intervadlum et quoddam
 yU^STiO XI. 26.)

mediiim; alio modo iit fiindata in cori)orc, qnam corpiis esse albinn;
extremis. Primo modo est puiMis cssr ad omnino accidit ciii conve-
modus, sicut esse iiu nec aliiinnm nit, qiii.M potest «nd(^sse et abesse.
distinctionem recii)it a quocumqne, Contra, cssc in potesc adesse et
T)(^o vel creatnra reali vol ratio- abesse.
^ ^ nis. Secnndo modo contraliit i'ea- ILc^m albedo senarata est^ <'/^/. sci-
v.i
Fundamen- i >

tuni litatem a rnndamento cliaracte- licet siniilis albedini, (inia eo (ino

zans, idest rizante. Primo modo est tantnm in est albedo, est in specie allxMlinis,
Tan°t'" intellectn, nt nniversale abstrac- et ita alii similis. Relatio triplici-
tnm a particulari Secnndo modo ter fundaLur, ant super accidens,
est in relatis extra intellectnm ut est in snbjecto, aut super for--
ens ratum, ita qnod ex modo et mam substantialem, n.t est in sup-
realitate qnamex chai\acte-
liabet posito tertio modo super hanc
;

re, integratur hypostasis relatio- vel illam, ut in se consideratur.

nis; non tamen ita quod res fun- Prima est accidentalis. Secunda
damenti cadat in significato rela- est substantialis supposito, sicut
tionis, quia sequeretur composita et forma speciei accidentalis, pro
genera facere ex primis et secun- quanto accidit forma^ esse insup-
dis, sed qnod ipsum modum, qni posito. Tertia est essentialis ratio-
ex se indeterminatus est, funda- ne fundamenti, licet aliquid acci-
mentum secundum conditionem dentishabeat propter concomitan-
suae determinat, sicut
realitatis tiam, unde characterizat, non sic
nasus cavnm. Contra, mutatio est quod res ejus cum relatione faciat
secundnm relationem manentesub- hypostasim reLationis, quamvis
jecto vel fundamento. Respondeo, sic videatur dicere Simplicius, si-
duplex est mutatio per defectum cut figura sigilli eadem numero
si

fundamenti et termini, sicut5.de figuraret ceram; nec sic, qnod

Trinit. 4. de accidente dupliciter quasi aliain fignram numero im-
corrumpitur, tamen non corrum- primat aliam realitatem al>solu-
pitur m oppositum vel medium, tam, qnia hoc non potest fieri nisi
nec valet argumentum, sicut nec in corporali separato; ergo tertio
de modo essendi in altari. modo, scilicet tantum determinan-
2.
Ad primum principale Simplicii do rxdaLionem, qua) est ex se indc^-
in exponendo Praidicamentnm terminata.
Quando, non omnc qnod est in ali- Relatio, comparatio, habitndo,
quo, dignum est PraHlicamento unitio vel annotatio. (Illnd est se- ^'

speciali, sed quibus hoc

sola in cnndnm verbum
Simplicii) res- syncn"^^^^
continet, lioc continetnr, utroque pcctus, adaliqnitas, idcm vidcntnr ^''^'^^'^"^^-

naturam suam scrvante, et neutro significare, ct corumdcnominativa

alterius partem perficientc, ncque idem. Oi-dodcpcndentia forte
et
complentc altcrnm; albedoct suum snnt spccialiorcs qninque prfedic-
esse in accidit corpori sccnndnm tis. Ordo non vidctur esse nisi
eamdem rationem accidentis, qnia prioris ad postcrius, dcpendentia
nihil aliud est albedincm esse in non cst in divinis.
 •270 LIB. V METAPIl.

Relatio aliqiia est res natlircB, conclusionos vel syntagmata qusedam habet

quia actio naturalis dependet ex totam fere materiam Pra^dicamonti, et natu-

^.^ ^^olationis; in prima tenot dan relatio.
coSo approximation-e a-entis
^ ad pas-
.
^
nem rationis distinctam a reali, explicans
smeqna nnnquam est, qUc-B-
Sllin,
quomodo intellectus est cau<a ejus, et quo
CUmque absoluta ponantur in hoc aclu fit, nempo direclo, et non requiri re-
et in illo; similiter eisdem abso- iiexum, quod ex ipsocoUigitur 4.d. I6. q. 2.

lutis manentibus, diversificatur nnm. 7. §. Contra co?iclus. ponit consequen-

ter alias conclusiones et passim impugnat
actio, propter diversam relatio-
T T conclusione tenet quod
T. r,
nein. Itein Simplicius,
^
•

aliud quan-
tuin, aliud a^quale, et aliud quale,
•

^ 1

'
singulas
,

relatio
fundamentum
,.
;

,.,..,
in octava
distmguitur a
potest esse sine
^
fundamenlo,
,
quando ,

ejuUermino
,

et aliud simile. non aliter ; vide eum 2. d. 2. q. 4. et5. quo-

Boiium Item, res ex se SUnt COnnexse, 2. modo relatio fundeturin relatione (quod tan-
COm. ultimi, g. in- ^it con. sine proce^su in infinitum, vide
(uTpIer' Metaph. text. 9.)

il>U- ^^ §• ^^ ^^^^^ mpon^.o, num. 24. et q.

connexam faciunt uniuscujusque '^
\ . d. G. q. 10. n. 3.
substantiam; bonum universi du-
plex, ibklcm. Intrinsecum est ordo Hanc
qusestionem circa hanc ^-

partium inter se. Aliud est ordo
adDeum. Item, sunt distinctae res
ex se realiter. Item, qusedam sunt
realitercompositae, pone essentias
absolutas totas sine relatione,
compositum non
creatse ex quatuor causis, realiter
sunt ab eis, et
terminata relatione illarum cau-
conclusionem, an relatio sit res?
disputat Simplicius super Prsedi-
camenta, et ponit rationes multas,
quod non, quia sine mutatione ac-
quod illafuit
cedit et recedit. Dicit
est. Item, res fortissima ratio Stoicorum. Item,
quia fundatur in tot generibus,
nunquam sine de- nulla una res convenit omnibus
illis. Item, quia multse sunt ad non

sarum invicem; si sine illa essent entia, ut prius et posterius. Ad

essentiseabsolut8e,nihilcausarent. oppositum inconveniens arguit :

Item, si subjectum est res et pro- est harmoniam destruere qu^ rea-
pria passio, sequale est propria liter delectat; ergo realis est causa
passio quanti, et similiter qualis. delectationis.
Contra, passio necessario inest; Item, est Prsedicamentum entis, Text.
aequale non, quia non inest, si sub quo non continetur nisi ens ^^^^-^-

aliud quantum nonsit. Item, scien- verum. Respondeo, ensverum quod

tioeMathematicse ostendunt rela-
tiones de quantis 13. Metaphys.
SGHOLiUM
est in compositione excluditur 6.
Metaph. sed non ens verum, quod
est in intellectu, vel consequens
i.
aliquid, inquantum est in intellectu,

Propositis argumentis Simpiicii, sustinet cujusmodi est secunda intentio, et

relationem esse ens reale, solvens triaargu- rolatio quselibet relationis. Item,
mentainoppositum. Exsolutionead primum Avlcenna 3. Motaph. nullo intel-
et secundum, et ox octava conclusiono cons- ^^^^^^ intelligente . C(ielum esset
tat,primamconclusionem,quasinhacqu^st.
^ '
^i^-,^ ^erra inferius , et iste
examinat, incipere ibi reia^o aliqua est res
:
l •n pi- t^ o- i-
o r.of \Tanr>itin« rinhitAt rrno pator, ot illc nlius. Itom, Simpli-
naturxy num 3. licet Mauritius uunitet qucC-
' '
1 1

nam sit habenda ut prima in ordine. Per cius, aut judicio rationis corres-
 QU^StlO XU 271

pondet aliquicl in re, et patet pro- maliter, sub quibus mutatumneu-

positum; aut non, et tunc illud traliter non passive, et secundum
judicium est^iictio. Contra, ita quod mutatur, il)i additur novitas.
argueretur quod relatio rationis Alise duse erunt duorum unitorum
vel intentio secunda esset fictio, formaliter, inquantum uniuntur
vel res. Respondeo, non haberet passive, quia unio passiva est cu-
intellectus unde distingueret rela- jusque realiter uniti formaliter,
tionem rationis, nisi appreiiendis- et sub istis, ut prius, illoe duse
set in aliquo relationem realem^ erunt unientium active ad duo
sicut deattributis divinis; ergo si unita passive, et sub istis actuans
omnes sint rationis, erunt fictio- sic et sic et sub hoc transmutans
;

nes, non autem si qusedam. sic et sic in passivis et activis

lalionem Ad primum Simplicii, subjectum ponitur una relatio respectu cor-
sse ens
reale. mutatur ad aliud, non in se. Ar- relativorum.
gumentum est pro conclusione 8. Relatio autem aliqua est res
5.
Ad secundum est argumentum pro rationis, quia aliqua fundatur su- Secunda
conclusio.
conclusione 8. quia qucmodo esset per ens rationis, et quia aliqua Datur re-
lalio ratio-
unum genus idem tot generibus? non inest rei^ ut existit, sed ut nis.

Respondeo, materialiter distingui- intelligitur ex collatione ejus ad

tur a fundamentis. Ad tertium, illae
relationes sunt rationis, quse com-
parantur ad extrema simul, non
ut sunt in re, ideo non reales. No-
ta, quod omne mutans est actuans,
sed addit noviter, hoc est, post
privationem immediate ille ordo,
per te, nihil est; ergo nec mutatio.
Omne actuans est uniens, omne
unitum passive est unitum forma-
liter et unice,e converso negando;
aliudfactaper intellectum. Contra,
quare magis ponitur intellectus
facere relationem, quam quantita-
tem? Respondeo,quiaest vis colla-
tiva.Nota cii'ca secundam conclu-
sionem de relatione scilicet ra-
tionis est difficultas ; si ratio facit
illam, aut sicut facit au- montem
reum, autsicutfacitintellectionem.
Si primo modo, non videtur rela-
tio, nisi secundum quid; si secundo

si A non unitur formaliter relatio- modo, potest esse vera relatio,

ne reali, non unitur passive rela- sicut intellectio est vera actio, et
tione reali. Ultra, non actuat scientia est vera qualitas, quam
formaliter realiter, vel actualiter tamen facit intellectus, quianatu-
formaliter realiter. Ultra, non ralis entitas scientise et intellectio-
mutatur realiter, vel non est rea- nis potest causari ab intellectu;
liter, secundum quod mutatum quare non similiter naturalis en-
mutatur. Ultra, mutans non agit titas relationis? non tamen dicitur
1 omnes realiter, e converso non. E con- relatio realis, sicut nec scientia
Scientia
lationes
3 reales. verso non tenet ultima consequen- qualitas roalis, id est, non est quoniodo
non realis?
tia, alise tenent. Itaque si omnes scientia re^lis, vocando, scilicet
relationes sint reales, duse erunt reale, quod nullo modo dependet
unitorum formaliter mutuse, sub ab intellectu. Si autem non facit
quibus actuans et actuatum for- ipsam, sed ipsa inquantum est ra-
 LIB. V. METAPH.

tionis,tantumest inconsideratione sitas calefactionis ab alia actione,

intelloctus, sicut rosa iiuando in- est relatio realis , et intellectio
telligitur, et nulla existit, tantuni universalis cuni sit vere actio rea-
est in consideratione intellectus. lis, relatio quam fundat inquan-
etc. Similiter dicendum estdetali tum res est, est realis. Illa conse-
ratione quoad realitatem, sicut de quitur naturam rei, sed relatio
rosa. De primo membro, scilicet rationis omnino inest rei, inquan-
quod facit, est du])ium, nbi tnnc tum consideratur; per conside- et
est, ut in subjecto'.'' Xon videtur rationem, alteri compai^atur, quia
quod erit, nisi in intellectu, et ita consideratio est collativa unius ad
per illam res intellecta non refer- alternm. Relatio ergo intelligibilis
tur, nisi dicatur quod intellectns et intellectus est in uti'oque realis,
causando in se aliquid, accidenta- sed universalis et particularis re-
liter causat in se relationem ad latio rationis. Si quceratur, quid
rem, et accidentaliter per accidens realiter est relatio rationis? Res-
cansat aliam in re respcctn sui. pondeo, qucT.ro primo, quid realiter
Relatio
$ed tunc relatio rationis non est in sit objectum intellectum, inquan- ralionis,
non fimdj
rftfonlrin^^^liQi^^' nisi ut com paratur ad in- tum intellectum; nuUum enim esse tur in
actu intel
%o"^ tellectum. Est ergo vis in lioc, habet nisi in intellectu, lioc est ligendi.-
quod relationem rationis aut intel- fundare relationem rationis secun-
lectus facit, aut considerat tan- dum alios, et ultra, minus enserit,
tum; si facit, nonest in alio, et nec quia est quasi accidens ejus, cujus
aliud refertur ipsi, nisi saltem ad est relatio rationis; falsum est
intellectum, quomodo etiam vita- ergo quod relatio rationis funda-
tur mutatio omnino, secnndum tur immediate in actu intelligendi,
lianc, si etiam facit, qno duorum quia objectum, inquantum intelli-
modorum facit ? Non primo, cnm gitur, non est actus intelligendi
sit simpliciter intelligibile, non formaliter. Falsum est etiam,
(ictum ex speciebus mnUorum. Si quod actu reilexo intelligendi sit
facitsecundo modo, ergo efficiens
relatio rationis; fit enim primo
non tollit realitatem, si tantnm actu, scilicet directo intellectus
considerat; ergo illa in se res est comparantis hoc ad alind. Quando
vel fuit, et quandoque movet intel- autem reflexit intelligendo compa-
lectum sicutrosa, licetnonexistat, rationem illam, ut objectum, tunc
et ita non dividitur relatio in reni non causatur rehatio rationis, sed
etrationem, sicut nec rosa in ro- consideratur, et est considcratio
sam realem el rationis, sunt enim Logica.
duo modi essendi ejusdcm. Relatio non videtur unius ratio- Ens ratio-
nis actj
6. Responsio, intellectus fncit ip- fit

nis ad realem et rationis, sicut nec recto.

faat'ie'a-' sam pcr actuni considerandi ali-

quantitns est ad quantitatem rea-
^''t^iom..'^" q^ii^^' ^^ fundatur in illo inquanLum
Reiatio
consideratur, non autem in consi-
'
lem et rationis; quare enim unum
ralioaii i • • •

generalissimum non ent ens rea-

.

inestrei
deratione inquantum res est; sic
ut conside-
ratur.
^
.. .,,.
euim possct csse realis,.sicut divcr-
,

le,
•.iti.^
sicut et aliud .^ ergo
.

et omnes
 Qu^STio xr. 273

species. Contra, ita illa rationis Relatio fundatur super

realis Relalio
fundalui*.
videtur habitiido sicnt roalis. rem cujuscumque generis sub- ;
auper om-
Relatio realis est imiim per se stantia3 primitas respectu quanti- nia gene-
lelatio
ra.

)n est generalissimiim, qiiia dicit iinum tatis, qualitatis, principium agendi

jivoca
»li, el conceptum dictum in quid de om- relationis, passio propria, est re-
ionis.
nibus inferioribus, et nihil in quid latio.
de ipso, nisi ens. Contra, relatio Contra, infmita} relationes, si
ad subjectum non videtur aliud relatio relationis, et ita infmitce
esse in albedine, et esse album. res ex septima. Idem appar(^t de
Item, sex principia videntur esse diversitate, quse diversa est ab alia
respectus. diversitate, et causatione qucC cau-
Relatio realis non est ens per sata est, et inhserentia accidentis
se, nec intervallum inter duo ex- qu^ inest, et potentia materi<T, et
trema, nec in duobus, ut in uno unionealiquorum. Respondeo, mu-
subjecto, sed in uno et ad aliud. tetur conclusio nona quantum ad
Relatio realis est in uno imme- relationem, ut sit omnis substan-
diate, quod dicitur fundamentum. tia per se, et nulla in alia, licet
in alio quandoque mediate, quod una perfectior alia sit, nulla rela-
Uelalio
dicitur subjectum, quandoque idem tio quo aliud est. Aliter
est, in iiindatur
in rclalio-
est, sicut quantitas per se ens se concedendo relationem fundari in ne. i.
d. 1. q. 5,
habet respectu dupli. Contra, in relatione, potest dici, fundamen-
Deo nec forte proprie passionis, tum unitive contineri a fundamen-
quia posterius entitate subjecti to in illis generibus, de quibus in-
similis passio qualis. statur; nunquam enim ibi relatio
Tuitur Relatio dependet ab illo in quo fundans potest mutari, secundum
latio
tructo est, et non e converso ergo illud
; illam quse fundatur. Patet, nisi
)jecto
6 con- in quo est, est prius natura, des- tantum de diversitate, nam illa
i.ra.
truitur; ergo ex ejus destructio- inter A manere, non
et B, potest
ne, et non e converso. manente diversitate ejus ab alia
Relatio realis non est eadem res diversitate inter C et D, quse po-
cum fundamento, quia nulla uni- test destrui priii a manente, unde
tiva continentia nec etiam in
; ibi primam res-
oportet tenere
Deo potest esse oppositornm for- ponsionom. Sed contra, omne ens
maliter;ncc sccundum quod con- omni cnti est idem veldiversum.
tinens est mutabile eidem funda- Verum est de ente absoluto, vel
mento, et oppositis relatio unius sio, idem vel diversum denomi-
itio re
rationis, insunt relationes opposi- native vel essentialiter, scilicet
jngui-
;a fiin-
taesimul ad diversa, et successive identitas vel diversitas, ita in aliis,
ento.2.
q.4.
ad idem, et ita secundum ipsam omne ens absolutum vel compara-
relationem est fundamentum po- tum, verum est denominative vel
tens aliter se habere; continens essentialiter, absolutio et compa-
etiam perfectius, perfectius conti- ratio sicut nulla generatio, gene-
net, non tamen semper albius, est ratur.
similius. Omnis distinctio relationum per Generatio
Tom. VII. 18
 27 4 Llli. V. METAPll

non gene- tundnmonta ost per cxtrinscca, ct dnm. Primo enim refertur termi-
ratur.
Dblinotio nun rornialis, saltcni sic cxtrin- nus sicut objcctum est terminns
relationum
per t"un(.la- sccn, qiioil non cst intra pcr sc actus, vel liabitus, vel potentice.
meiUa
•xtrinseca. intcllectuni (luidclitatis rclationis, Sccundo terminus etiam
oninis

et si idcni cssct nnitive, probatur quantorum et motus. Ad secun-

Iioc contra Hcnricuni qna)st. de dum modum pertinet omnis rela-
numero Prredicamentorum. tio caus90 et effectus maxime effi-
cicntis ct materi^e. Ad primum,
SGHOLIUM H.
omnis relatio totius cujuscumque
et partis, ct universaliter magis
Explicat tres modos relativoriim, de qui-
biisvido ipsum in text. 20. hic. Primus fun- et minus. Scd contra, ubi sunt re-
datur supcr unitate vel quantitato. Secundu-; latio divcrsitatis, distantiSB, omnCS
in actione et passione, vei potius supor po- spccirs corum, differentia et op-
tontia. Tortius in ratione mensurne. Reliqua
positio, etc. prius ct postcrius,
omnia ad ho-; modo-; aliquo modo reducun-
diversitatis, distantia), elc.
signum signatum, mensura non
et
tur, ut relatio
Vide eum 1. d. 3. q. 5. De conclusione 2. pcr replicationem cujus est pars,
quod relatio una est unius termini, vide scd cxtcrior ut locus respectu cor-
supra q. 7. SchoL 3. De concL 13. quod rela- poris? Similiter quomodo finis, in-
tio terminatur a I absolutum, docet id I. d.
num. 8. et d. 45.
quantum forma funda-
hujus, vel
26.num. 43. et d. 30. q. 2.
num. 3. De concL 15. quomodo relationi rea- tur super actioncm et passionem ?
li creaturte ad Deum non respondeat alia efticiens etiam si efficit actionem,
reaiis in Deo, vide ipsum 1. d. 30. De conci. qi materia si recipit passioncm.
16. quod relativum potest esse pnus corre- potentia et actus non sunt aiiquod
lativo quinto modo prioris, non tamen se-
dictorum.
cuudo modo, exemplum de causa et causato.
Nota quod quintus modus est in causando, se- Potest ergo concedi, quod non Relatiii
tertii m
cundus in subsistendi consequentia.Vide eum ponit omnes modos reiativorum, quare ni

De concl. 18. relationes op- mutua

in Prsedicam. q. 43. sed manifcstos per quos possunt
positae accidentales ut moventii et moti, poj- inteliigi aiii, propter aiiquam as-
sunt esse in eadem natura et supposito etiam
siniiiationem ad illos. Quomodo in
limitato ; causse et causati neutro rnodo pos-
sunt esse simul, sed producentis, etproducti
tcrtio modo non est mutua reia-

possunt esse et sunt in eadem natura infinita, tio ? Respondeo potest aut inteiiigi
sed non in eodem supposito Scot. i. d. 3. q. 7. quia fundamentum ex una parte
ad argum. GoJlredi num.29. De concl. 19. ideo esscntialiter ad suain perfectio-
fundamentum in divinis non refcrtur, quia
ncMu dcpendet ad aiiud, et non e
non distinguitur a termino, qua ratione ter-
r 1- 1 •
..^f.r^fn,.
..^,. relertur
ibi non w.niitor5iri
leaiiier aa convcrso; aut quia unum quando-
i
minus formalis, ' i

producens, sed tantum lerminus totalis .0- ;

CUluquc cst, aiiud cst, ct non e
cus est in creatis,quia uterque terminus dif- convcrso, ct ita reiatio in ipso
fert realiter a producente, ut docet Doctor 1. gemper CSt actuaiis, quia ad ter-
d. 5. q. 1. §. Ad raiionem num. 9. vide ipsum minum jam existentem, sine iiio
d. 26. num. 41.
potest esse habituaiis, et ita non
Quomodo suinuntur tres modi, mutua quod si illa est in aiiquo
;

quos ponit Aristoteics. Kespon- actuaii, et ista, scd mutua, quia

iila actuaiis in ente in actu, illa
deo, omnis reiatio termini ct ter-
minati pcrtincL in\ Lertium mo liabituaiis in cntc in potcntia.
 QUvESTlO XI 275

Notaqiiodagensin secimdomodo Una relatio est ad termi- nnum

communitersumiturad producens num tantum primo, ad diversa per
et ad transmutans, et producens sc,per quorum per se destructio-
etproductum inter se primo dicun- nem destruitur primo, non e con-
tur, sed non ad aliud tertium per verso, alioquin simul esset et non
se, sed mutans et mutatum, licet esset, si cst mutua.
dicantur mutuo, primo tamen per llelatio potest terminnri [\(\ nb-
se dicuntur ambo ad aliud, secun- solutum, quod videtur, ([uia de-
dum quod mutatio, ita quod
est pendentia est ad indepcndens; et
abstralie ab istis primis relatis, quia sicut illud in quo cst, prius
commune, scilicet mutationcm in est relationc, ex septima, ita illud
comimuni, et dicitur primo ad illud ad quod, non valet de correlativis,
secundum quod? etsecundumquem cum illa sint simul natura, ex
modum ? non primo, nec secundo; proxima, et sic potest salvari
ergo tertio; ergo non mutuo Aristoteles de scibili et scicntia.
9. Relatio non prius natura est in Tunc nunquam per se dicitur ad
Relatio
lon prias
quam ac/, quia tunc potest intelligi correlativum, inquantum relati-
dicitin, absolutum, nec e contra, quiatunc ^
vum; tunc nunquam relativum, et
juam ad,
.n i
nec e possct intclligi non accidens ergo ; illud ad quod simul natura, sed ad
simul est m et rtf/. Prima probatio quod prius relativo inquantum
non valet, si est conceptus indif- relativum, quia ad illud dependet,
ferens ad absolutum et ad aliud. non e contrario, et sine quo non
Secundanon valet, si est concep- est aliud, sed e converso.
tus communis substantiae et ac- Nulla per se mutua relativa, nec Reiativa
T L ± •
1 £? mutuo de-
ad convertentiam, non mutuo deri-
i.

cidenti. fmiuntur.

In quo et ad quod diversa sunt, nientur, nec ex invicem cogno-

quia relativi esse est ad aliud se scentur, aut relatio terminatur
habere. Hoc verum est in relatio- tantum ad relativum per se, in-
nibus fundatis super multitudi- quantum relativumet e converso,
nem, non super unitatem, nisi ad ad informatum forma relationis,
correlativum.
aliud, id est et possunt salvari dicta Aristotolis
eiatioad Rclativum ct corrclativum sunt opposita conclusionibus immcdia-
inum ter-
minum. opposita, quia unum genus oppo- te prius illatis.
sitionis est relativa oppositio. De Nunquam in uno cxtrcmo est lo.

relativis secundum multitudinem, rclatio roalis, ct in alio rationis, neiaiio

., . non est
impossibile est rem et ens
, , ,

et pro illis pro quibus referuntur, quia reaiisin

,
• • • 1 , uno extre-
communi, vel comparata
,

non in rationis simul esse natura, tunc mo, si in

ad idem. Nota, quando dicitur m enim dependerct ad intellcc-

res ^^.ll^uomt^

quo et cid quod, intclligitur de illis tum, quia a correlativo. Contra

quse recipiunt relationes, non de Dei ad creaturas.
compositis ex ipsis et relatione, Respondco, nisi res realiter re- Reiaiio

sed de compositis intelligitur, lata dependeat ex consideratione non^est

quando dicitur relativum et cor- intcllectus, ex qua dicuntur iH^ "i Deo'\'i*t
relativum. rciationcs ratioiiis, ct ita omnis ^^"eatoris.
 •J/o LIH V. MRTAPll.

robUio Doi ad cpeaturas, tau-

talis cssentia divina non refertur, sed ^^r.

tuui (lepouilot ex considcratione supposita. AliterDeus refertur per

intellectus iliviui, sicut i(lea> po- accidens sicut liomo, Deitas nullo
nuntur esse in Deo, \c\ ex actu modo, sicut nec humanitas, pater
voluntatis, ut creatui\T creator, per se primo modo. Contra, er-
sed nulla relalio, nec rationis est go Deus distinguitur. Respondeo,
nova inDeo. rrobatur aliter, quia non sequitur de illimitato in quo,
ilLnp Deo sunt priores istis
in in sed de limitato in quo, vel de rela-
creaturis, (|. l. non essct ita
1). si tivo.
ab intellectu creato dependerent, Limitatum imperfectum, muta-
cum iste non consideret illas, nisi bile,dependens, naturaliter ordi-
ex relationibus realibus in creatu- natum, realiter relatum ordo ;

ris. Contirinatur, quia Augustinus inter prima tria patet, quartum

vocat illas novas appellationes. exponitur, quantum ad expectare
Quiutus Relativum potest esse j^rius cor- aliquid extra se, ut in ipso funde-
modus est
caubalita- relativo quinto modo Prioris in tur relatio. Ordinatur enim ut
tis, secun-
(lus iu Pr<Tdicamentis, sed non secundo quoquo modo perficiatur ab illo, :

subsi^tendi
consequen- modo. ad quod dependet, quia perfectius
tia.
Scot. q.43.
Relatio est per se, et primo in- habetur albedo in duobus quam in
de prsedi- telligibilis, licetnon sinealiis coin- uno. Contra, ergo albissimum non
cameatis.
tellectis, quia est ens, si commune esset simile albissimo,- dato quod
primo refertur ad commune, licet duo essent. Item, quomo.lo album
pro singularibus, vel singularia dissimile nigro ? Item creatum
primo; primum, nunquam in
si non agit inquantum imperfectum,
dictis secundum unum est relatio sed inquantum perfectum et in
ad aliud, ut primum correlativum, actu, et tamen inquantum agit,
sed pro alio; si secundum, semper realiter refertur. Item, si A, in-i. dist.30

est ad aliud, nisi in identitate, vel quantum imperfectum dependet a

illa esL relatio rationis, qusere
et 8. c. Respondeo
primo convenit, convenit
concreto in genere relationis, sed
per accidens, vel per se, secundo
modo convenit singulari alterius
generis, in quo est relatio. Contra,
relatio quandoque estpropria pas-
sio; illa primo inest specici, per
accidens individuo.
Relationes oppositae possunt fun-
6. B, ut a quo periiciatur; ergo B est
referri per se perfectum inquantum A dicitur ad
scilicct ipsum, ct ita B, inquantumperfec-
tum (licetur ad A, quod est pro-
positum, vel non dicetur ad A,
inquantum A dicetur ad ipsum.
Item, intelliger Deum sub ratio-
ne intelligibilis, est imperfecte
intelligere, quia intelligibile est in
depcndentia, inquantum intelligi-
bile, quia est ad aliud sicut enim
;

dari in eodem limitato; actio et relatio realis, quia est ad aliud,

passio in motu, voluntas movet se. dependentiam importat in funda-
il. Fundamentum illimitatum rela- mento, inqnantum fundamentum
Funda-
mentuni tionum oppositarum eis non re- hoc est in re in se, sic relatio
in divinis
uoa refer- fertur, quia non distinguitur; ideo rationis in fundamento suo. Item,
 QU^STIO XI 277

Deus priiis naturaliter intelligit inest alicui existenti, sic tamen

primiun ens, qnam intelligit se subjectum semper est, sicut requi-
esse primumens ergo illa relafcio; rifcur ipsum esse ad hoc, ut fnndet
realis primitns. Ttem, relatio in- tal(Mn i'elationem, sicut ali(juando
telligibilis pra^cedit actum intel- fnit in generari.
Si uua
lectionis. Ifcem, sicufc roiMnalifcer Correlativa sintsimul natura,
si relaiio non
petit. actu
esse productiviim necessario est quandocumque una relatio non i^e- fundamen-
tuni neque
perfectionis in patre, sic causati- quirifc necessario subjectum actu
altera.

Yum necessario in Doo, quia lai^- ens, in quo fund(^fcnr, nec alia sed ;

gitas perfecta nondependentia. Sed si sifc actn, hoc accidit, generabile

quare requiritur necessaria causa- actu est in ente in potentia, accidit

litas ad relationem realem , cum quod generativum fundetur in ente
voluntas causat ; vel determinatio, in actu, actuenim posset esse ge-
sive limitatio ad causatum, cum nerativum, licet actu non esset.
voluntas illimitata ad actum ; vel Secundum 18. et 19. possunt om- An relatio-
actus, qui est accidens, cum effec- nes relationes in Deo poni reales, nes in Deo
poni pos-
tus ceque distinguatur a causa, sicut correspondentes in creaturis sunt rea-
les?
sive actus quoproducitur, sit idem et aeternae, nova denominatio
et

causae, vel aliud Respon 'eo, quia

? tunc, quando subjectum vel termi-
relatio non fundatur immediate nus (it de novo in actu. Contraista,
super substantiam. ita posset poni qualitas eadem an-
te generationem, sicut relatio, quia
SGHOLIUM III.
subjecto potentiali inerat. Item,
Explicat secunda quo sensu
conclusione quando uniformiter informat, qua-
correlativa sint simul natura, de quo vide re non nniforiniter denominat?
eum 1. d. 28. q. 4. de concl. 2'i. quomodo r - Item, tunc niliil est illnd 5. Trin.
latio non est id, quo agens agit, patitur, vel
relafcio ideo accidens in creatnris,
quo potens est ad hsec, vel ad mov^ ndum nt
qnia cum aliqua transmutatione
objectam, vide eum 3. d. 15. §. Aliter polrst,
num. 8. et 1. d. 7. num. 8. optim? explicat advenifc, nnlla enim advenifc, sed
quomodo objectum difTert ab agente et patien- fundamentum
qnaelibefc aeterna, et
te,dato quod agat, quia ut objectum, est ter- ejus inqnantnm fundamentum.
minus circa quem potentia versatur. Di^pa- Relatio non est quo agens agit, Relatio
noii est
tat num. 15. contra simultatem relativorum
nec quo habens potentiam est po- ratio agen-
secundi modi, et optime explicat quomodo di, reci-

sunt simul.
tens, nec quo receptivum recipit, piendi vel
movendi.
nec quo objectum est objectum.
Correlativa simul sunt, aut in- Primum probatur, quia actio est
12.
'Correlati-
telligitur quantum ad actumessen- aliqnid perfectius relatione, vel
va quomo- di, et sunfc mulfca^ instanfciae, prius saltem terminus actionis, si quis
do simul
natura ? efc posteriuS; etc. aufc in([uanLnm acfcns esfc primus, sempcr est per-
Scot. t;
1.^8. q. 4, correlativa, sic quandocumque una fecfcior acfcu secundo. Ex hoc se- Hic 4.
conrlusio-
relatio alicui sive existenti acfcn, qnifcnr secundum, qnia eodem est nes.

sive non, inesfc, relatio correspon- potens agere quo agit. Terfcium
dens inest alfceri sicut quandocnm-
; probatur, quia absolutum recepti-
que paternitas inest alicui, (iliatio vnm immediate perficitur absolu-
 57 LIB V. METAPII.

to rccepto; si ivlatio esset qno, sit activum , qiiandoqiie passi-

Ubjectam,
nn activiim
tunc composituin cx absoluto ct vum, tamcn non est eadem re-
vel passi- relationc essct immcdiatum rcccp- latio objccti, vel activi, scd du^
vuin 1

tivum. Similitcr ctiam potcst sunt rclationes fundata> in eodem

probari primum. Quartum sequi- absoluto. Quando enim objcctum
tur ex primo et tertio, quia objcc- quoad existentiam realemcorrum-
tum vcl est activum velpassivum. pitur, ccssat agere in potcntiam.
Sed Iioc non valct; tum, quia rcla- non tamen desinit esse objectum,
tio objccti, ctiam ubi est activum, quia similiter intelligitur et ama- Alia ratio
alia cst a rclationc activi; tum, tur, quodnonest ct quodest; quan- activi et
objectj.
quia divisio non valct, objectum do agit ctiam vel patitur, adhuc
enim voluntatis ct cujuscumque non inquantum agit, vel patitur in
potcntiae activse, non factivae, nec potentiam, sed inquantum est ter-
cst activum, ncc passivum, quia minus actionis potentise est objec-
passio in cxtrinscco tantum cor- tum; terminus,inquam,nonproduc-
rcspondet factioni. tus, quiailleesteffectusproducen-
13. Ideo probatur aliter, relatio ob- tis,sedterminusin quem transit, si-
Relatio
rationis jecti ad potentiam est relatio ra- cutin objccto potentise factivee, sed
non est
ratio ob- tionis, illa non prcTsupponitur ac- nec est illa relatio tcrtii, sed se-
jejti.
tuirationis,ideononpotestessefor- cundi activi ad passivum; ergo
malis ratioobjectiintellectus,quia terminus non in quem, sed circa
formalis ratio objecti prgecedit quem est actio manens in agente,
actum nec etiam actus potenti^
;
est objectum potentiae ut intelligi-
breviter, nisiflngaturdevoluntate, habitus ut scibilc est rela-
bile, vel
quia omnes aliae habcnt actus suos, tivum tertii modi. Ex hoc sequitur Objecta
non prgesuppositoactu intellcctus. quod objecta potentiarum passi- potentia-
rum non
De voluntate etiam nihil valet tum, ; varum non referuntur tertio modo, referuntur
tertio
quia tendit in rem ut in sc cst ;
sed sccundo, tantum enim agunt modo. I

tum, quiaprimamapprehensionem in potentias passivas, et

non tcr-
objccti potest concomitari volitio minant ipsas; nec secundum sub-
si adest, tuncnulla relatio rationis stantiam ipsarum, patet, nec se-
causatur. Primum assumptum cundum passionem, quia si quis
scilicet quod rclatio objccti ad po- est terminus passionum, manet in
tentiam est rclatio rationis, hoc paticntc, nec objectum passiv^
falsum esse videtur, tam cx con- potentifT refertur tertio modo, ne-
clusione secunda pertractata, quam que terminus productus,
scilicet
ex 15. nec Aristoteles dicit hoc in ncc in quem agit, ut pr^edictum est.
littera. Notandum, quod de 4. con- De istis relationibus tertii modi 14.
clusionibus propositis nunc ultimo dicit Philosophus quod non sunt Text.
com. 20.
tres primge pertinent ad secundum mutuse, sed non dicit quin sint per hujus.

modum relativorum , quarta ad se, ncc dicit eas esse relationes

tertium. rationis. De primo secundo et
Pro quarta conclusione nota nota. De tertio probatur quod vi-
quod licet objectum quandoque sibilenon est relatio rationis; tum,
 ,

Or^NTIO \T. '^79

ationes quia neccssario concomitatur po- por actioneni et passioneni in po-

,ii modi ,.. .. , ^ • •
iij.' a
tentia, cum prancedat actionem, et
, ,

insunt tentiam Yisivam, vel pr<Tce(lit, qnia

^c^est* perempto,etc. r(4atio rationis non quomodo illa relatio est, (juando
lo/est est i)rior, nec simul cum re vera. terminus suus non est. Ad primum
• . •]• . Qiiomodo
piDius.
^,^j^^ q^ij^c^ Q (|p Vnima, t. c. 00. concedatu!% quod super actionem reiatiofun-

vult Philosoplius (juod lia^c est per et passioncnn iu potentia fundan- per^Lcl?©"
nem in
se secundo m.odo, color rsf visihiiis. tur relationes potentiales. Et potentia

Impossibile est rem rationis de re lioc probatur quia relationes

, ^acUo noa

extra animam prredicari per se. actualesfundantur super actionem ^^^*

Unde probatio quartae conclusionis et passionem in actu, et relatio-

de objecto scilicet per medium de nes potentiales sunt ejusdem
relatione rationis, non valet. speciei cum actualibus; ergo ha-
Omnia hroc membra improban- bent idem fundamentnm specie.
tur ex quod super actionem
lioc, Sed relatio potentiae quae est in
et passionem in actu et potentia, actu, fundatur super naturam ab-
fundatur relatio ergo est poste-
; solutam, quse est principium agen-
rior naturaliter. Item, specialiter di vide Simplicium in principio
:

de secundo et tertio, si potentia capituli (]e Ad aluiidd super praodi-

illa corrumpatur, quando agit, camenta. Ad aliud dicitur, quod
vel quando recipit. Item, termini terminus relationis potentiae est
relationis simul sunt natura, vel actio in potentia, et ita simul est
non posteriores natnra ipsis rela- in potentia.
tionibus; actio et receptio sunt Contra hanc viam, non minus 15.

termini potentiae activae et recep- est principium activum quod sem-

tivae, sed actio vel recipere non per habet actionem suam coaevam
ms*onri- pi^^eceduut naturaU tcr sc ; ei^go nec sibi, quam quod aliqnando prsece-

^endum
potcntia ad ipsa. Quantum ergo ad dit actionem suam, et tamen pri-
am agi^?
secundum modumdicitur sic: qu.od mum non ordinatur aliqua rela-
natura absoluta, sive activa, sive tione potentiae ad agendum, quia
passiva, prius naturaliter ordina- potentia non manet cum actione ;

tur ad agendum vel recipiendum, ergo iUa potentia non est prior na-
quam agat vel patiatur, et hic est turaliter in activo vel receptivo,
relatio determinans ad agendum quam agat vel recipiat, sed etiam
vel patiendum, non est tamen prior tempore; et hoc si accidit
principiurn elicitivum, nec recep- activum vel receptivum, prius
tivum, sed ordo fundatus in piun- tempore esse quam agat vel reci-
cipio elicitivo et receptivo, sicut piat, ex hoc sequitnr quod non sit
probatui^ de elicitivo [irincipio, necessaria, ut determinans, tum,
quod dicit esse perfectius, et de ]\^- quia agens, cui coaeva est actio,
ceptivo quod immediate et de , determinate agit tum, quia magis
;

utroque quod manet cum actione esset necessaria, quando actu agit
et receptione. Restat ergo res- quam antequam egit, tunc enim
pondere ad duo argumenta, vid(di- maxime est determinatum ad ac-
cet quomodo relatio fundatur su- tionem, quando actu agit, potentia
 260 LIB. V. METAPH.

autcm non manet cuni actu. Itoni, intelligere unum relativorum sine
relatio ex determinatione terniini
alio correlativo ; ergo non potest
mniiis determinatui' quam e con-
esse sine alio coexistente. Item,
tra, saltem i^rior est tleterminatio
tota hcTc via ponit, quod Philoso-
termini, nctio autem terminus
est
liujus potentia^
phus insufficienter distinxit modos
; quia ergo ad lianc
actionem, ideo est relativorum, cum potentia illa
^Srf potentia in
lifpc
possit fundari immediate super
iervlt^. non e
•^^^^nte, converso. Contra
tivorum.
responsionem ad primum formam substantialem vel quali-
: poten-
tatem aliquam activam, et non su-
tia illa per te est prior naturaliter
per aliquid de genere Actionis vel
actione in actu, ut in actu, et cst
Passionis.
fundamentnm relationis actualis ;

igitur relatio Concedatur ergo, quod potentia

illa priorest funda-
mento proprie dicta, quse scilicet opponi-
sn per
relationis actualis fundatas
actionem in actu sed non est ;
< I
•
.... ie.
Potentia;
tur actui, nec est prmcipium elici- «on est
,
i

j
•
prior actu
, .

prior fundamento relationis po- tivum, nec receptivum nec est agendi, ,

tentialis fundata? super prior naturaliter actu agendi ""dVexp"

actum
"'^"'''
in vel patiendi, ut in potentia, ut
potentia, quia non prius
est potentia in isto ad agendum,
conceditprima via et argu- ;

quam sit actio in

menta prima tria, quse concedit
potentia; ergo
relatio actualis et potentialis illa via,
concludunthoc sed
non ,

fundatur in utroque, quando prse-

habent fundamentum ejusdem spe-
cedit actum agendi vel recipiendi,
ciei, contra illud quod est supra, et
ut est prior naturaliter actione
Iioc probatur, etc. Contra primam
vel passione sic quod aliquo modo
;

responsionem ad secundum si :

pertineat ad rationem causse, ut

actio in potentia est terminus re-
determinans, vel quomodocumque
lationis potentise, qusero in poten-
quod probatum est illic Conira :

tia ad quid, quia illa potentia est

hanc viam., etc. Quia non manet cum
relatio, sit ad A aut ad A in actu,
et sicut prius illa non est ergo nec
actu, nec aliquo modo est necessa-
;

ria ad agendum vel recipiendum,

potentia ad ipsam ergo nec prima
;

nec ut pr?evia, nec ut concomitans.

potentia. Si secunda potentia est
Sed numquid potentia transumpti-
ad A in potentia, quaero in poten-
ve dicta, pro principio potentiali
tia ad quid, quia etiam poten- illa
activo vel passivo, non dico pro
tiaestrelatio,etsequiturprocessus
absoluto, quod est principium, sed
in infinitum. Patet etiam quod ter-
pro ipsa relatione principii vel
minus relationis potentise est ens
causse, est necessaria ad agendum
actu, vel actus, quia potentia est
vel patiendum, sive ut prior natu-
ad actum, non ad potentiam. Con-
raliter, sive ut necessario conco-
tra secundam responsionem ad mitans? Respondeo, relatione prin-
^^^^^.^
idem, magis potest intellectus ali- cipii sive dicti ad actionem, sive pi'i"cipii
postenor
qua separare, quam possint sepa- ad ejus
, .

termmum,
.

actu non est, actione.

rari in esse. Sed impossibile est nisi quando est actio, tunc autem
 OU^STIO XI. 281

non cst prior nntnraliter actione, adlnic non est rclatio hiijns canse?,
scd posterior; qnoniam tnnc esset nisi in i)otentia, et non in potentia,
prior suo termino,
natnraliter nisi iit lerminiis potentia^ pr?edic-
ipsa tamen relatio necessario con- tae, non est immediatiis, qnia
et Iiic
comitatur actionem, quia actioest immediatus est actio vel receptio,
primocnm nmbobusextremis. Am- inquantum actio snper qnam fnn-
bo enim sunt in actn si sublata datnr relatio causae eHicientis vel
est, et si snccessiva, absolutum materialis, cni correspondet rela-
snper quod fnndatur, et actio tunc tio oppositacausati, fundata super
sunt, licet non terminns actionis. terminum productum per actio-
Relatio autem causae vel principii nem, vel snper receptum, vel com-
concomitatur actionem, nec neces- positnm ex recipiente et recepto,
non oportet
sario pra^via est, quia qnia forte materia magis dicitur
absolutnm praecedere tempore materia compositi quam form?e,
suam actionem, quod dictnm est T. secunda conclusione de forma.
de actione. Eodem modo intelliga- Non solum autem actio est actus,
tur de passione, tamen relatio po- secundum qnam rationem termi- rdauHa
tentiae est praeviaactioni et passio- nat primam relationem scilicet ,.''?L'«"n'

ni, si absolutum pr^ecedat actio- potentiae ad ipsam; nec solum est "^-

nem, vel receptionem. productio, secundum quam ratio-

nem fundat relationem ad termi-
SGHOLIUM IV.
num productum, sed etiam est
Pro majori explicatione secundi modi rela- inotio vel mutatio activa, s(^cnn-
tivorum, declarat quomodo potentia fundatur dnm quam rationem fnndat rela-
super absolutam natuiam substantic^e quali- tionem ad illud quod movetur sic ;

tatis et quantitatis. Secundo quomodo actio

passio est actus, ut terminat rela-
et passio fundant tres respectus, quia actio
tionem potentioe ad ipsam; et est
respicit agens,productum, mutatum, et pas-
sio duo ultima, atque poientiam ad ipsam.
productio alicnjns, et fundat rela-
Qiiarto, quomodo illa tria non conveniant ac- tionem ad productum et est ino- ;

tioni immanenti, neque creationi, enim (lisec tns, vel mutatio passiva, et fundat
non respicit mutatum, quia ante eam non est relationem ad movens. Tria prae-
mutationis subjecttim) sed in omni passione
dicta in actione forte unitive con-
reperiuntur, quia non est passio, ubi actio
illa tria non continet.
tinentur; et similiter tria alia in
passione, non in qualibet actione
17. Quantum ad modum secundnm sed tantum in illa quae est factio,
relativorum, nota, quod hsec ibi non quse est immanens qua nihil
inveniuntur circa actionem et pas- producitur, nec in qualibet factio-
sionem. Primo est potentia fnnda- ne, si creatio potest dici factio,
ta super naturam absolutam sub- quia per ipsam aliqnid extra agens
stantiae, vel qnalitatis, vel qnan- producitur, iicet non transeat ex-
titatis ad agendum, patiendnmsive tra in subjectum, transit tamen in
recipiendum, et relatio actns fun- terminum, sed tantum in factione
datur in actione vel receptione, natnrali, quae est motio, qu se est
qnae est terminus hujus potentise ;
quaedam species actionis, in cludens
 282 LIB. V. METAPII.

tria pra^dictn, et secuiKliiiu illa actus transcendens modo quo dice-

fnndans tres relationes. AliiiU<T tur. Secunda etiam non fundatur
autem aetiones, qua^ nou ineluduut similiter mutuo super actionem et
illa, uon rundant tot. ^\:)litio enini passionem, sed super alterum illa-
tantum unam fundat, qu;p (^st ter- rum, ut in creatione velutrumque,
minus potentia\ et actio qua^ est ut in generatione adterminum, qni
Volltio
unam tun- iu voluntatead volendum; creatio terminus idem loquendo de ab-
est,
dat re!a-
tioneni, fundat duas, unam qua est termi- soluto, quamvis duas relationes
crea.io
duas. n'is potentia?; aliam qua est pro- fundet, qnando duas terminat, et
ductio ad })roductum, et sic super tantum unam quando est terminus
ipsam fundatur relatio causae efti- actionis tantum, sicut in creatio-
terminum relatio
eientis, et supei* ne, et hvcc relatio similiter est
effectus. Secundam relationem fiin- transcendens aliquo modo, quia
dat generatio ignis, est enim tcr- relatio causa? et causati tantum ;

minus potentire fundata^ super for- ergo relatio tertii ordinis fundatur
mam substantialem ignis generan- mutuo super actionem et passio-
tis, vel supei' ignem generantem, nem, et liaec variatur secundum
et est productio ignis generati, et Aristotelem in littera quomodo- ;

est mutatio materise potentialis ad cumque enim accipiantur propor- Tantum

relatio
formam generandi
ignis passio ;
tionaliter actio et passio, sive tertii or-
dinis fnn
autem omnis proprie dicta de ge- actu, sive in potentia; sive in datur su-
per actio-
nere Passionis, includit tria pra3- prseteritione, sive in futuritione,
nem etpas-
dicta. Ipsa enim nunquam est nisi sive positive, sive privative, sem- sionem.
correspondens actioni includenti per fundant relationes mutuas,
tria non enim corres-
prsedicta, quia semper manet ratio per se
Passio
semper pondet j)rim?e actioni, cujusmodi fundamentorum, tamen aiiquo mo-
fundat tres
relationes. est volitio, quia illa actio nnllum do diversiflcata, per illa determi-
Relatio
habet terminum alie.m a se et ; nantia illud fundamentum, et ubi tundata
ratio productionis in actione est est unitas cum aliqua diversitate, in absoluto
ad actio-
prior ratione motionis, quia nihil est similitudo. Verbi gratia, si di- nem, alia
est a fun-
movetur vel mutatur, nisi ad ali- cerem, sicut simile ad simile, sic data in
actione.
quid aliud ab ipsa passione; nec simile quomodocumque determi-
correspondet secunda^, quia ibi natnm ad simile determinatum,
licet aliquidproducatur, nihil mo- puta simile in albedine ad sim.ile
vetur nec mutatur, quia tunc opor- ar^edine, et sic de aliis ; ergo rela-
teret illud naturaliter prsecedere tio fundata in absoluto ad actio-
terminum correspondet ergo tan-
; nem et passionem, alia est ab illa
tum tertiae actioni. quse fundatur in actione in poten-
Istarum ergo trium relationum tia, et passione in potentia, et hoc
18.
Relatio jam dictarum prima non est agen- ratione, qua actio est motio, et
actionis
et passio- tis et patientis, sic quod res de passio motus. Et licet illa deter-
nis est
transoen- genere Actionis et Passionis fun- minatio, qua^- determinat actionem
dens.
dent ibi relationcs mutuas, sed est et i^assionem, sit relatio potenticc

relatio transcendens potentise, et et eadem forte cum illa, quae est ad

I
 ;

QU^STIO XI 283

actioncm pnssionem, ipsa ta-

ct tionis; non crgo primam. Quin-
mcn dctcrminans, non cst caiisa tnm, quod idem produci potcst per
mutuae relationis, sed id (|uod dc- gcncrationcm et crcationcm ergo ;

terminatur per ipsam. easdcm relationcs fundabit, alio-

quin illud productum per se rcfer-
SCHOLIUM V.
tur ad duo, contra Aristotelcm
Ponit 12. dubia acutissima contra resolu- liic, idcm ctiam producetur duabus

tiones ^uas in hac quaest. et solvit breviter, productionibus. Ttem, si agcns for-
sed subtilissime. (t vix quidquam cum bre- maliter denominatur a iTlatione
vitate de ei< dici pote-t, quia singula exigunt
caus?e cfficientis igitur fundamcn-
;

longam examinationem. Ad septimum et no-

num quibus non respondet, vide notationem
tum cst in ipso, non
scd actio
Mauritii hic et loca Docloris ab ipsocitata igitur non univocc dicitur Dcus
qui non sine causa asserit Doctorem in hac calcfactivus ct ignis, quia DCUS
quaestione videri ultra humanum ingenium inquantum calcfactivus, non dici-
speculari.
tur ad calefactibilc, ignis dicetur,
In hac narratione videntur qua?- quod videtur inconveniens, cum
dam dubia. Primum quod sequi- diversitas subjectorum non variet
tur Philosophum non sufficienter relationes. Ttem, ad idem specie
distinxisse modos rclationum, quia actio cadem spccie ergo fundat
;

relationes primi et secundi ordinis relationes easdem. Sextum, quia si

ad nullum illorum pertinentsecun-
dum te. Secundum quod
quod omnis potentia terminctur
immediate tantum ad actionem vel
passionem, quod videtur falsum,
cum ens dividatur in communi pcr
actum et potentiam, et ita quodli-
creatio est in creante, ergo est
sequitur, setcrna, et ita non terminat poten-
tiam. Septimum, quare non dicitur
tunc Deus rcaliter ad creaturam,
sicnt efficienscausatum ad creatu-
ram effectam? Octavum, quia voli-
tio cst passio inquantum recipitur

bet genus sic dividatur. Tcrtium, in voluntatc, similitcr intcllcctio.

quod reiatio caussc cffiGientis vcl Nonum, quia cum actio possit 20.

materialis, non fundetur nisi super esse sine termino alio a se, quare
rem de genere Actionis ct Passio- non similiter aiiqua passio ? et
nis, et non super formam absolu- hoc habetur de prima intellectione
tam, cum illa videaturprincipium, quod cst passio, sive aliqua forma
vel causa actionis. Similiter causa alia impressa. Decimum, quare in

efficiens videtur perfectior cffectu, creatione non potcst prseintelligi

quandoque est substantia; ergo naturaliter potentiale, sive actua-
formalis ratio in causa non est bile, et in illo priori naturse
actio, quia etiam materia, ideo vi- transmutari ad actum, et illam
detur recipere non e converso. transmutationem csse productio-
Quartumquod relatio super recep- nem compositi? sicut si Deus so-
tionem, est ad receptum, illud lum crearet materiam summe dis-
non compositum. Item,
est aliquid positam, ct approximatam agenti
compositum est productum, et ita naturali, quod agens in codem in-
terminat secundam rclationem ac- stanti, licct posterius naturaliter,
 L>^ 1
LIR V. METAPII.

indncoret formnmniateriam;
in in actu, id est, terminus evacuans
sic si Peus niliil creet nisi mate- potentiam, sicnt albedo in fieri est,
riam, et de illa simnl dnrationc ad quam sequitur relatio factionis
prodneat compositnm non crean- passivne ad factnm esse. Contra,
do. Undecimnm, qnia cnm passio fieri in facto esse, evacuat fieri in
sit etlectns actionis in sex princi- potentia ut per se terminns. Ad
piis actn, actn, et potentia, poten- tertinmdicendum, illudconcedendo
tia; qnare ille motlns relatiyornm actn, actu, et potentia, potentia;
in tertioordine non est cansoo effi- forma vero et fmis non snper ac-
cientis ad effectnm. Dnodejimnm, tionem et passionem tantum fun-
qnia activnm importat potens age- dantur, qnia efficiens et materia
re, passivnm potens pati, ratione prcocedunt rem, et ejus forma et
potenticT hinc dicuntnr non
inde, finis productionem, et concomi-
mntno, qnia illa ntrinqne tantnm tantur, et sequuntur ordinenaturse
dicitnr ad actnm; ergo tantnm productionem, ideo magis sunt, ut
ratione actionis et passionis ter- termini actionis et passionis quam
minantium potentiam ; sed actio fundentur super ipsa; acLio au- efficienti?
terminans potentiam, est actio in tem et passio possunt terminari ^^."Y^^^JJ^
actu; ergo eadem relatio est actio ad absoluta diversorum generum.
^
tui" £»per
actione.
et passio secundum actnm et se- Quod additur, quod absolutum est
cnndnm potentiam, eadem qnia principium actionis, videtur fal-
relata. Confirmatur, terminns non sum, qua^re processum in inflni-
specificatnr per relationem ; ergo tum inter conclusiones de actione \

nec actio per potentiam qnse ad de hoc unde hoc probat argumen-
;

ipsam. Vel sic, non similiter re- tnm, quod oportet ponere quartam
t- '^4- ^
1* Passio esl
fernntnr qnse immediate referun- 1
relationcm, quDc est media mter
-I.

acius, proi

tnr, et quse non; agens immediate primam et secundam. Quod addi- r^,'epUo,
refertur ad patiens potens agere, tur (le perfectione efficientis intel- "^°^^^^-
|

non ad passivum inquantum linjns- quantum ad remotum fun-

ligitur
modi, quia potens agere primo damentum relationis. Ad quartum
refertnrad agere, sic ut passivum passio est aotus* et productio, et
ad pati, ultra actionem et passio- receptio et motus; receptio intel-
nem. ligitur inmotu, sicut in parte ac-
Ad primum conceditur conclu- tionis impressio activa intelligi-
;

sio, quia non de transcendentibus, tur in motione, unde convenienter

^^-
sed tantum certum genus recipien- secundo loco ponitur productio,
potentia tibus pro fundamento, quomodo tertio loco motus. Contra, prior
'^^enJ! sit glossandunri, quaere. Ad secun- est receptio formse quam produc-
dum, potentia et actus, ut sunt tio compositi. Ad aliud conceda-
differentiao entis, dividunt quodli- tur, idem est productnm produc-
' *
^^^«1^^
profluctun
f*
bet ens, hic est sic, albedo in po- tione actionis et passionis, et ad actioms
1 • • 1 • •
4 1®^ passio-
tentia objective, id est objectnm, utrumque dicitur alm ratione. Ad nis.

sive terminus potentiso, terminus, quintum, quando absolutum est

inqnam, ut correlativum, albedo efFectus mediatus, actio et passio
 QU^STIO XI. 285

immediatus, jiixta G. Principia, rclatio actionis ct passionis est

tunc absolutum dcpcndct a pluri- rclatio efiicicntis talis, pcr motum
bus, ideo plures relationes fundat, scilicet vcl mutationem ad effec-
quam quando immediatc tcrminat tum talis causse proximum; cau-
actionem. Conccdatui- illud non sans autem sine illo elfcctu proxi-
univoce, quia iiinis cst potcns mo, [^roducit effcctum ultimum;
)eu8 et
jis lequi-
faccrc aliquid calidum, Deus po- qui scmper tam hic, quam ibi cst
tcst facerc calorcm calcfactivum ; intcntns principalitcr, licct cfli-

utrumquc potcst signillcare rcqui- cicns diminutum non possit illum

voce. Aliud de identitatc actionis immcdiate producere, quia non dc
falsum est, non a termino, sed a itaproducit aliquidtrans-
niliflo, et

principio elicitivo 5. Physic. c. 38. mutando passio tamcn illa non

;

Ad sextuni; sicut nulla actio coawa est causa cfticiens media, sed ma-
agenti tcrminat, scd nata est ter- gis est causa materialis producti,
cg^f^tl^^j-^g

minare, sic h?ec. Ad scptimum itaquod efliciens non tantum eflicit ^''^^
causas.
quaerc. prmcipale productum, sed etiam
Ad octavum, volitio si per se materiam ejus, vel simpliciter si-

esset passio, csset et actus et pro- cut creans, vel inquantum materia
ductio, sed in aliquo cst sicut for- lujus, sicut generans, et ita cllicit
ma ejus, non ut passio, sed sicut aliquo modo omnes alias tres cau-
passio esset rcceptio albcdinis, sic sas, de hoc supra. De forma et fine,
receptio volitionis. Contra hoc, etiam extrinseco inquantum finis
receptio immcdiatus effectus
est satis patet in 2. libro.
alicujus actionis, non nisi volitio- Ad duodecimum, probat quod ra-
nis et dcstruitur quod dictum est
;
tione determinationis hinc et inde,
in primo modo actionum, quod non non dicuntur mutuo, quod concedo,
habent terminum alium a se. Item, sed ratione determinatorum si ;

volitio est prior seipsa, quia cjus enim determinantia essent ratio-
esse cst in subjecto, et antc illud ncs rcferendi, cum illse sint diver-
est receptio, ut via, et ante illam ScC, actus, potentia, prseteritio, fu-
volitio, utejus causa. turitio, privatio, sequeretur quod
Ad nonum quceritur quare. Ad non similiter haec omnia diccren
;

22.
decimum, non arguit quin creatio tur, quia non ratione illius quod
materise habeat duas primas rcla- ratione cst in eis, scd unum diver-
tioncs actionis, ct non tertiam, sorum. Exemplum, sicut major in
quidquid sit de composito. Simili- scientia ad minorem in scientia,
ter licet probctnon esse necessa- sic major in similitudine ad mi-
rium compositum terminari, sed norem in similitudinc hoc ve-
;

tantum materiam, tamen non pro- rum est ratione specificatorum

bat quod non sit possibile; potest utrobique scilicet majoris et mino-
enim forma produci a Deo, non ris, non ratione specificantium,
quasi de materia naturaliter prse- qua3 utrinquc dicuntur ad alia ut
supposita. scientia, nonadminus, sed ad scibi-
Ad undecimum, concedatur quod le; et liccc adhuc diversimode, quia
 m LI13. V. METAPll.
scientia ut mensurata, non sic simi- quia varioe quotationes in originahbus in-
le ad simile. Exalia parte potenfcia veniebantur, omisimus eas ad judicium
et potentia, actiis et actiis duo cor- lectoris suo modo computandas. Ahqui
relativa siib iino extremo relatio- incipiuntprimam conclusionem ibi : Rela-
nis, sub potentia, deinde ambo
iit
tio comparalio, etc. aliqui parum post
subalio, ut sub actu. Ad formam, ibi Rclatio alijua est
:
res natarce, etc.
ratio referendi utrobique est actio quoJ lector distinguere habet ; ibi etiam
et passio, sed non sine diversitate per totum loquitur narrative,ut infra pro-
specificantis, et ideo est similitu- fitetur, sed lector eligat eligenda, etoinit-
do. Quod accipitur in conlirmatio-
tat quoe ad rem non faciunt bene exami-
ne, negatur, quia sicut pcr afiam nando fundamenta hujus alibi, nam ut a
relationem, ita per illam qu;x> cst principio notavi universali indagine hic
ad ipsaui potest aliquid detcrmi- plerumque incedit.
nari. Ad aliud respiciendo ad de- Infra ibi: Contra, passio necessarin
terminata, quselibet relatio est incst, etc. posset dici Extra, usque ibi :
Quomodo
immediata, quantum ad determi- Item scientia^ Mathcmaticce, *^"aliia'
'
etc, '
sed no-
1 est pro-
nantia, non. Nec etiam mediata, sito quocl sit de littera, prietas
faciliter dicetur
quanliti
quia nihil faciunt adillam mutuam recurrendo ad aptitudinem et actum; non tis ?

relationem. enim diclt Pliilosophus quod aequale,

sed quod secundum ipsam dici sequale est
ANNOTATIONES.
proprium quantitatis, et similiter de si-
Sequitur quaestio undecima de entitate mili respectu qualitatis. Aliqui etiam assi-

et conditionibus relationis, t. c. 20. in

gnant totam illam litteram ibi : IJanc quois-
23.
qua est sernfio difficilis de objecto difficili
tioncm circa hanc conclusionem, etc.

scilicet relatione, nam niinimae entitatis

usque ibi : Relatio aliqua est res ratio-
teste Averr. 11. Metaphysicae, comm. 19.
nis, et extra, sed satis notabilis, et se-

et per consequens cognitionis, ut patet 2. quens etsubtibilis, ideo legatur. Ubi ad-
Metaphysic. comm. 4. primo brevius vi- verLe ad illam responsioaem infra : Res-
detur respondere ad qusesitum, sed hcet pondeo, cns vcrum quod est in composi-
subtihter et singularissime, tamen potius tione, etc. quoe littera posset dici extra ;

sequendo dicta Simphcii et Henrici quam sed quia optima et subtilis, et argumen-
propria, ut in sequentibus patet ; videatur tuin apparenter evaJens, impugnetur con-
Henr. quodhbeto o. q. 6. et 7. et quodh- sequenter, ut infra in 6. habet. Nam licet
beto 7. q. 1. et quoJlibeto 9. q. 3. et ad ens verum reale reJucantur entia ra-
Occham quodlibeto G. diffuse, et ahbi tionis, non tamen sub ipso continentur,
ssepe. ut partes subjectivse, sicut relatio conti-
Gonsequenter procedit longo digressu netur, ideo, etc. plura alia ibi adde cu-
proponendo conclusiones et corollaria in riose.

hac materia, uUra fere humanum inge- Gonsequenter infra ibi: iVo/r^
Num. 5.
circa se-
nium investigandoentitatem, conditiones, cmidam concluMonem, etc. usque illuc :

modos, et proprietates relaiionum et rela- Relatio non vidctur unius ratio7iis, etc.
tivorum, in originahbus antiquis solent assignatur Extra, sed singularisspeculaiio
assignari conclusiones ordinatae numeran- est de causatione, entitate, et fundatione .-

do, vel 30. vel plures, vel pauciores, et relationis rationis, et multiphcitate ejus
 .

QU^STIO XI 287

vide in I.ogicalibus luijusmodi, ct in- aliter tamcn ibi quam in divinis, ut

IVa 7. Iiujus q. de Universali ct, singu- nosti
lai'i, ct in Quodlih. q. 13. Ulterius adverte diligenter qualiter pau-
Deinde ponii quamdam objectionem, cis plura amplcctitur ibi : Relatio realis
quam non solvit ibi: Confra ila illa ra- non est eadem res, etc. et vide copiose Num. 10.

tionis videtur habitudo, etc. Ad quam 1. dist. 2. (j. 4. et o. et alibi.

dici potest, quod habitudo aequivoce con- Nota, quod in quibusdam antiquis ori:
venit utrique, quia unum ex natura rei et ginalibus in margine hic habentur ha}c
simpliciter est tale, aliud secundum quid vcrba : Relatio aut cst res vera, aut tan-
et per positionem collativam : vide hunc tu<n rationis ; si res vera, aut eadem a
in Pra^dicamentis, cap. de Uelatione, et fundam?nto, aut atia a fundamcnto ; si
19. atque 29. dist. primi, et alibi soepe. alia a fundamento, aut coa^va funda-
25. Parum post ponit duas alias quas nou mcnto, aut non cofcva fundamcnto, sc-
solvit ibi: Contra, relatio ad subjcctum cundum Sijrwodiim, A patct cx prima
non videtur aliud iu alb^dine, etc. et conclusione, et ita B. falsum C. impro-
licet omnia talia {)0sseut assignari addi- b^itur cx 8 . et ita etiam potest improba-
tiones vel Extra, tamen quia currunt ri D. et ita relinquitiAr E ; crfjo mutatio
subtiliter, omnia sunt pouenda et solven- et compositio. Rcsponsio, sicut respcctiis
da, si sunt objectiones ; vel impugnanda, tcrminat mutationem, sic componit. Item
si responsiones. Ad primum, negetur quod infinitce res. Q\isdve argumentum et res-

assumitur ibi : Prius enim, natura saltem, ponsionem inferius contra 9. et quia non
est aliquid album, quam insurgat relatio ponuntur supra suo loco, ideo liic omnia
inhoerentia} in alb^dine, de diversis etiam notabis.
dicuntur, et diversis insunt. Ad aliud de Ulterius adverte infra ibi : Contra, Dei 26.

sex Principiis dicendum, quod sunt res- ad crcaturas, quod iu originalibus habe-
pectus extrinsecus advenientes, et non tur ibi, quotatio vario moJo; unde sicut a
relationes proprioe, vel saltem appropria- principio notavi, recurrit semper ad an-
ta^ ut hic lo juitur Doctor, tiquos in materia Theologica ; clarum
Similiter parum post, ibi : Contra in enim est ubi habentur illa in opere suo,
Deo, etc. ubi objicit quod in divinis sunt q. 30. d. l. ex intentione, et alibi ScTpe

relatione^, non tamen in subjecto alio a inciJentaliter ; remittit ergo se hic ad

fundamento, nec eodem ; similiter pro- Thomam et Henr. et Alexan. etVarr. quae-

pria passio, qua) importat relationem, vel ^^^, ut nosti, Summas et alia scripta eo--

rum. Similiter intellige de aliis quotatio-

est relatio, non videtur esse in subjecto,
nibus parum post notatis, unde infra ha-
quia tunc esset posterior, et per conse-
bet 9. q. 1. intellige de quodlibetis Henr.
quens non idem, sed separabilis. Ad pri-
9. scilicet Quodlibeto q. 1. sed omnia ta-
mum dicatur, quod in divinis prsevenitur
lia omitti possunt faciliter, quia veritas
informatio, et accidentalitas, et sabjectio
litterao habetur sineeis. Ubi etiam dicit
propter infmitatem et simplicitatem divi-
parum infra : quare, etc, potest referri
nam. Ad aliud concedo, quod est poste-
ad sequentia in libro computando colum-
rior passio subjecto, non tamen proprie nas ejus, quia quaestione sequente de hoc
receptio, nec informatio, sed transumpti- habetur, vel aliorum librorum.
veet famose. Vide 8. d. 1. etprimad.2. Objcctio parum infra, quam non solvit
 288 LIB. V. METAPU.

ibi : Contra rrlatio quandoque , etc. faci- quani formiv, et ponitur T. et sequitur
liter solvitiir, nec* miiltiim repiignat bene secunda conclusione de forma, et debet
intelli2:endo. inteUigi per T. Theorematum, quia ibi

Consequenter adverte ad objectiones habetur quoJ dicit, sed posset loco T, po-
post illam conclusionem : Limitatum, im- ni supra si prius Th^oremata scripsit ;

prrfectum, />i?/^«^//(', etc.qualiter currunt, dubium autem est quod horum prius scrip-
et an velit eas concludere, vel qualiter serit, an Theoremata, an certe his quoes-

solvi possent sustinendo illud quod im- tiones, quia ibi etiamremittit sead qua^s-
pugnat, et brevitatis gratia pertractare tiones, istas ; sed si volueris tenere quod
singula hic omitto. Yide cuncta dist. 30. has primo, dic quod hcec littera erat ad-
1. ei]rre"ie 19. et 29. et 31. 1. et maxime ditio quantum ad haec verba. Si vero e
in Francisco : qu.Tre plura ad ha3C, liic contra, quia illa videntur alphabetum An prius

enim fundamenta omnia tetigit, sed alibi quoddam Metaphysicale, dic consequen- Theor^ma
declaravit. ter ;
primum tamen satis probabile est Meta^hyTi
quo agens cam.
Infra ihi : Relatio non est propter plura quoe non oportet hic addere,
af/if, etc. ponit quatuor conclusiones si- sed infra in 9. q. 11. ad finem, videtur

mul, et valde notanter pertractat, ubi ab alia pars verior. Solebant enim Doctores
illo loco : Pro quarta conchisionc, etc. nunc addere, nunc deponere, nunc limi-

usque '\\\wQ,\ Omnia luec membra, etc. tare sua dicta, antequam ad manus aliorum
assignaiur Extra in aliquibus originali- traderentur, ideo de prius scriptis, pos-

bus. Ubi adverte quod post illa verba, de terioribus, et e contra aliqua jungebant,

primo et secundo nota antequam addan- non ut hujus temporis scriptores festinan-

tur illa : de tertio probatur, etc. habe- tes agere solent, qui suos quinternos im-

tur spati um vacuum in aliquibus ori- pressioni citius quam correctioni subji-

ginalibus, quia videtur ibi littera defi- ciunt, ut infra ssepe facit ; nam qusestio-

cere, sed satis completa est ;

nam ibi tria nes librorum sequentium allegat in prsece-

tangit cum dicit parum ante, de istis re- deatibus, forte tamen non tenuit ordinem
lationibus tertii modi, etc. videlicet esse scribendi continuum in omnibus, nec or-

mutuas, esse per se, et esse rationis. Duo dine textus scripsit.

prima satis nota, tertium vero probat, si Consequenter solvendoprimum dubium

autem ibi addere volueris aliquid, consi- de numero 12. adverte ad illud, qusere ;

dera plura quse addi possent. nam ubi supra in primo, dist. videlicet

Nota valde ea qua) sequunturde funda-. 30. tangitur hoc, et ubi quolantur alii

27. mento et relationibus secundi modi,et opi- ibidem, infra etiam qucest. sequente, satis

niones, et qua^re in 4. d. 13. copiose, et copiose habetur de hoc et in Theoremati-

in QuodUbeto q. 13. et in primo Repor- bus Ilenr. ubique prsesupponit, quia tem-

tationum, d. 2'. et 1. d. 2. q. o. et alibi pore suo famosus erat.

Pro ampliori de- Solvendo etiam secundum dubium, po-

saepe in doctrina ejus.
28.
claratione dictorum, vide Albertum et nilur quoddam Extra\ong\im in aliquibus

Thomam hicetalibi, ut nosti, et imitare originalibus quoil sic incipit : Contra

semper aquilam. fieri in facto esse, etc. usque ibi : Ad

In originalibus habetur quoedam remis- tertium dicendum, etc. et quia non vide-

sio, seu allegatio infra ibi : Quia forlema- batur littera multum utilis, omisimus
teria macjis dicitur materia compositi eam prceter primam objectionem tantum,
 ;;

QU^STIO XI 2S0

qiiam ctiam omitte, vel dic consequenter nis primo terminat relationem polenti(e
raro enim [)onitiii*, sed subtilis argumen- non ipsa volilio. Uem si volitio non sif

tatio est, et nihil omittere decrevi ex tanti ipsa receptio, nec actica productio, sed
ingenii discuisu, licet videantur verba forma producta sicnt volitio, sicut eniin

aliorum, quare hic totum notabo, sequi- volilio no}i cst productiva alterius, ita

tur Httera sic : Ilem ens in aclu, et ens in nec cdhedo vel quantilas ; et sicut alhedo

polenlia non iinmediate dividunt ens, et qucmtitas requirunt actionem el passio-

quia secundum expositionem islam, sed nem per se terminus sicut formce produ-
est in facto esse suh neutro membro coce- citur, ita et volitio. Ilcec eliam videnlur
cjuali . Contra dictum ad c. cum jwtentia conlra clictum acl 9. Ad primum quod
et actus sufficienter dimdant ens^ cuilihel fieri volitionis, quie est qualitas infor-

prcedicato secundum genus el speciem mans, et est receptio illius qualitatis, et

correspondet propria potentia et proprius productio et passio, in quo fundatur re-

actus, si proprius actus est fieri per te lalio productionis ad productum, icleo

igitur relatio fundata in receptione hahet nec modo potest volitio, quce est qualitas

tenninum fieri^ in quo etiam fundahatur producta, producere ipsam productionem

alia relatio ad factum esse relationis passivam, sicut non activam ; est ergo

primcc ; si in cdtera, relatio oporlel ha- productio, sive receptio passiva, innne-

bere potentiam, illa autem per se adpro- diatus effectus actionis, quce est elicitio,

prium fieri terminabitur, et in primo non cpice est qucditas elicita. Per hoc pa-

relatio ad factum esse secundce, et sic in tet ad secundum quod idem non prcecedit

infinitum; ergo, etc. Contra dictum ad se, sed elicilio actio prcecedit ntrumrjue.

d. si passio sit actus productio, reeeptio Aliquis forte diceret consequenter c/uod

et motus, cum prius naturaliter recipia- sicut passio cle genere Passionis non est

tur quam actus ejus, sequitur quod sine termino, similiter nec actio sibi cor-

relatio fundata in illa, ut receptio, sit respondens ; secl utraque funclat illas

prior relatione fundata in ipsa, ut tres relationes, volitio tamen, quce non

aclus ; similiter sicut ipse instas prior est per se passio, sed pro tanto, quia re-

est productio ; ergo, etc. Responsio, cepta in alio non hahet terminum ulterio-

verum est; sed prior est productio rem. Tota ergo littera omnino est Extra,

formce quam sua receptio. Contra, re- et tangit solutiones 2. 3. 4. et8. dubio-

latio quam ponis in passione, icl est ad rum. Unde per c. intelligit 3. et per d. 4.

totum compositum, ut per se terminum, etc. sicut sibi mos est in his Metaphysi-

quem non prcecedit^ relalio; receptio cahbus et Theorematibus et alibi ; et an

autem formce ipsum prcecedit ; ergo et sit littera propria vel alterius, dubium
relatio fundata in passione, ut 7'eceptio est, sed propriam esse probabiliter ap-

acl receptum, prcecedit relationem produc- paret, satis tamen fracta et impertinens.

tionis, ut tu ponis ipsam acl productum. Ex his patet ad illam objectionem,

Contra aliud additum ihi, si productum quam non solvit contra solutionem quarti

inquantum talc, cdia et alia ratione di- dubii. Similiter ad duas alias contra solu-

catur ad actionem et passionem, quomodo tionem octavi dubii, quas non solvit, sed

ergo idem bis non dicitur ? Contradictum omnia examinabis.

acl 8. si volitio non sit per se passio, sed Deinde cum dicit : Ad 1. qucere, vide
30.
receptio volitionis ; ergo receptio volitio- valde signanter ad hj;ee, inprimo d. 30. q.

Tom. VII. 19
 \>'M) LiR. V. MiyrAPii.

2. solvoiulo ariiumcnta principalia, (lutiM^e ciem et distinctionem a fnndamen-

in Varr. ol aliis anti([uis ihidein idcni. to, tnnc tantnm differunt relatio-
Siniiliicr paruin inlVa cuni clicit : .1^/ 9. n(^s, (jnantum fnndamenta, quare

(puvrc, vi ([ujcrit, scn (luaMilur (luarc. si fnndamenta distinguuntnr ge-

Vide ad lioc infra in 9. lil». ct in \. d . nere, et relationes. Item, dicit
!3. ct in Ouodlihcto ((. 11). ct in priino 1'hilosoplins in 5. qnod octo dicnn-
llcportationnm, d. "2~. ct in primo An- tnr dnpla dnalitatis ratione cum ;

glico. d. '^. (lujcst. ultinui, nam jiequivo- ergo dnplicitas non insit aliis nn-
cum est hoc nomcii actio, et similiter hoc nuMds, nisi per dualitatem, quse
nomen passio non eriio impugnat dicta,
: est primum fnndamentnm dnplici-
sed (jua^rit quare, et ex illis locis declarat tatis, sequitnrqnod nnitas et dis-
qunre; plura alia notahit (liligens lector tinctio relationis sit a fnndamen-
hic, ([uia materia valde copiosa et ardua ; to. Item, isti modi non snfilcinnt,
nil miriim ergo si ut plurimum prohle- qnia relativa secnndum genns, sunt
malice [»roccdit hic Doctor, sed (juis in ar- per se relativa, et non continen-
duis certior aquila? (juterc anti([uos liic et tur snb istis modis. Probatio pri-
alihi. mi, qnidqnid est de intellectu ge-
neris, est de intellectn speciei ; er-
Alia dnpluin ad dimi-
per se iit
tertiam go si genns dependet, et species
diiim, et triplnm ad
l^artem, et totnlitor mnltiplica- similiter. quoad se-
Pliilosoplins
tnm ad mnltiplicati partem, et cnndnm dicic in littera, de primo
continens ad contentnm. Alia nt
calefactivnm ad calefactibile, et
modo specialiter, idem non refer-
sectivnm ad secabile, et omni- tnr per se ad diversa, sed idem
no activnm ad passivnm; alia continens refertur ad multa con-
vero nt mensnral)ile ad mensn- tenta. Item, omnia relativa snnt
ram, et scibile ad scientiam, et
sensibile ad sensnm. Text com.20. opposita in Prsedicamentis, cap.
de 0[)positis, continens et conten-
tum Probatio minoris in
non.
QUiESTIO XII. Praedicamentis c. de Quantitate,
Vtrinn convenienter ponat Philosophus magnnm et parvnm non contraria
frcs modos relativoriim ?
snnt, quia idem dicitur magnum
e t p a rV n m , s i m i 1it e r id e m d n pl u m
Ans\.liicr. l.\D. Thom. lect.il cl in \.
. ii.q. 13. ad dimidinm ad aliud; ergo
lioc, et
arl. 7. ct q. 28. art. Ferrar. et Cajet. in iis-
1.
non snnt opi^osita. Qnod etiam
dem locis. Gapriol. in 1. dist. 19. q. 2. et dist. 30.

V, 1. Ant. Andr. hic q. 13. Fiandria q. 16. nrl. 2. pars secnnda illius modi non sit
Ilispal. iii 2. dist. 1'». fy.2. Suar. disp. ^l.
Met. sect. 10. Aversa. q. 10. lug.sect. 7. conveniens, qnia identitas est re-
latio rationis; ergo non est vera
1. Qnod non in commnni. Isti divei^-
relatio linjusmodi. Probatio, iden-
si fnndantnr snper diversa
inodi
ergo relationes titas est nna plnidnm, quando in-
generalissima ;

tellectns ntitur uno nt dnobus; er-

snnt in diversis generalissimis.
Probatio conseqnentise Si relatio :
go identitas et similitudo realis
sit idem cnm fnndamento, tnnc non sunt in eodem genere. Item,
patet; si alind, cnm accipiat si^e- idem, simile et sequale sunt per
 QUy^STlO Xir. 291

omni gencre tria aro-amenta prima contra lioc adducta.

se partes ^mius, sed in
estumim er,Li*o, etc.
;
A(l qiinostioneni in generali, dico
De secnndo modo sic relatio :
quod distinctio conveniens est. Ubi
nec relativum non est fundamen- notandum ({uod ([uamvis relatio-
tnm relationis, sed potentia activa nes, sicut alia, liabent distinctio-
et passiva referuntur ovgo rela- ;
nes specificas secundum proprias
tio nonfundatur super potentiam differentias, tamcn (fuialatent nos, Tres modi
relativo-
activam et passivam, nec sunt for- accipimusdistmctioncm (>nruin [ler nim sum
cienles.
ma3 relationis iu hoc genere, sicut fundamenta, ex quibus innotescit
nec quantitas est forma qua du- (Ustinctio relativorum, sive rela
plum refertur, similiter nec quali- tionum, scilicet effective, sive ma-
tas estforma qua simile refertur. terialiter.
Item. si secundum potontiam ac- Ad argumenta in communi. Ad
tivnm aliquid dicatur relative, primum, nego consequentiam,
^
An reiatio-
nes dislin-
hoc est ad dictum secundum quianonsolum est ibi verum, sed guunt.ir
per funda-
potentiam passivam, sed hoc in aliis, quia res m generi-
aliis
,

menta ?

non, quia tunc idem ad duo, quia i),is, sicut unitas potest fundari
potentia activa per se refertur ad [^ ratione cujuscumque generis,
agere; si igitur ad potentiam pas- et ratio tacta est tamen quia ;

sivam, tunc idem per se ad duo.
De tertio modo, quod nihil refer-
tur secundum illum modum, am-
bo rehativa sunt in eodem genere;
si non, tunc duo generalissima
relationis; sed dicta sic
in eodeni genc^re, auctoritate Phi
^
losophi 10. c. 9. t. c. 2:2. Vuit mter
i[ia fundamenta non habent ali.
quid, in quo conveniunt quod prse-
dicatur de eis in 7?^/'/, idco non con-
veniunt genere, sicut relationes
conveniunt in hoc, quod est habi-
non sunt tudo ad aliud, et ideo sunt unius
generis omnes. Tunc dico, quodsuperduo
^
.
generalis-
super duo distincta generalissima sima inn-

reL^tiva non esse medium, quia potest lundari relatio ejusdem Kint reia-
tionesejns-
non sunt m
•

eodem genere,
. 1
po-
t-

et
^^ ^ • • , •, •

speciei; et cum accipitur quod ac-

1
dem .pe-

nit exemplum de scientia et de cipiunt speciem a fundamentis,

scibili. Item, ratione sic : omne yerum est, distinctio tamennon est
quod habet rationem in genere tantainrelationibus, sicutinfunda-
Relationis, proprinm illius gene- mentis, sicut anima etvermisdis-
ris, sive concretum sit, siveforma, tinguuntur inter se, nontamentan-
sivesit denominativum, esse ejus. tumsicut Sol producens vermem ef-
est nd aliud se liabere; esse scibi- Deus creansanimam.^Yd
fective, et
lis non est ad aliud se habere, liic potest negnri ncceptum, quod non
in 5. non dependet ad scien-
<[uia omnes relationeshabent distinctio-
tiam, contrainum explicat Philo- nem a fundamentis, vel terminis.
lext. sophus in littera. Ad Philosophum scilicet quod 8.
Dm. 20.
dicuntur dupla, etc. dico quod hoc
SGHOLIUM I.
non est quia dualitas est pro-
Tresmodo-,relativorumassignato3a Phi- Pl^inm fundamentum et primum
lo?opho siifficianter es e traditos, et solvit (bl pli, ita quod non possit fundari Duplum
 292 Lir>. V. METAPll

quomoJo [^^ alio, sed roriualitcM' inost si^u uua ; s(m1 aliiiua rolatio ost bc^ec in in conU-
1'unilatur , , . . ... nuis est
induaiiia- (lunleitas,
^
1)01'
'
bis oontiiuM'o aliuJ; discretis, quao non in contmuis, aiiquando
te ?

uudo non est veruui rundauunita- quia in numoris ost mensura, ita fncm^men-,

liter, quod sunt soilicet 8. duj^la quodibi unitas aliquando replicata ^^^^^g^^j. ,

^^^^^-
dualitatis proportione, sive ratio- reddit aliud extremum; sedin con- ^^

ne, sed Ibrmaliter magis per hoo tinuis est aliquando proportio in-
quod 8. bis continet i. sicut duo commensurcabilis diameter
sicut
unitatem bis. Ad aliud, quod ante- costa). Ad primum patet jain, quod
cedens est falsum, cum cadant vel idem potest subjective referri ad
reducantur ad aliquom illorum, et multa contenta, sed continentia
cum accipitur de genere, dicitur multiplicatar quoties aliud extre-
quod illa (iua3 referuntur ratione inuni multiplicatur. Ad aliud dici-
generis, non reforuntur primo, tur,quod consequentia non valet
sed solum per se, et omno relati- secundum quod continons et con-
viim secundum genus refertur se-
cundum aliquem illorum trium
tentum sunt opposita, cuius pro-
, .

batio est :
.

omnia opposita
«1 Contradic
^^*^ prima

conclu-oppositio.

modorum, sed non })rimo undo dunt contradictoria, quia contra-

non referri negat referri primo dictio est prima oppositio ergo ;

secundum aliquem istorum modo- ad qua3 antecedentia non sequun-

rum, et non negat per se referri. tur nec aliqua omnis op
contradictoria,
alia oppositio, quia ad quod P^fgJt^^pQ''^;
SGliOLIUM IL
non sequitur consequens, nec an- t^^a^jctio
tecedens; sed ad aliqua sumpta
Relationes primi modi riiiidari saperquaii-
titatem discretam vtl continuam, sed prius
per comparationem ad diversa
super discretam. ^olvit argumenta in inilio non sequuntnr contradictoria, sed
quaistionis contra prjmum modum addiicta, est ignorantia Elencbi; ergo nec
per optimam singularem doctrinam mul-
et
aliqua alia oppositio sequitur.
tis deservientem, ut in margine noto. Acu-
Contra, quomodo valet argumen-
tissime expinditan identitas sit relatio rta-
partem tuin Philosophi in Praedicamentis
Us, multi- argumentis probans affir-

mativam. de monte magno et parvo, qui

3 Dc qucnestione primi
primo de prima parte, quod
tiones ibi fundantur super aliquid
de genere Quantitatis, scilicet su-
per numerum, vel super conti-
nuum, prius tamen reperitur re-
latio illius partisin numeris, et
comparando numerum ad nu-
est
merum, ita quod oportet utrum-
que extremum esse numerum, vel
comparando numerum ad unum,
et est proportio multiplex, et ab
istis discretis derivatur ad conti-
dicuntur dc eodein, et nou sunt
modi, et opposita per te. Ideo aliter dicitur,
rela- quod non omnia rehativa dicuntur
opposita, quia opposita compa-
.rantur simul ad idem, ineodem tem-
pore; quando autem relativum ali-
quod comparatur ad diversa, rela-
ibi tiva sunt, sed non opposita relativa.
Vel aliter, quod sunt opposita, un-
deduplum et dimidium in communi
sunt opposita relativa, sed duplum
ad hoc, et dimidium ad hoc, non
sunt opposita relativa. Vel aliter, opposiiol
quodsunt opposita secundum quod

n
 OU^STIO \II. 293

referimtiir ad invic(Mu ; s(m1 (iiiaiido animam, cinia ens roalepotestesse ^

An idem
etdiversum
idem est generans et genitns, pa- sme ente rationis; ergo identitas oppoium.

ter non retertnr ad seipsnmnlinm non est ens rationis. Item, si iden- trarie ?

sed ad fllinm ejus, (^t inquantnm titas esset ens rationis, non esset
ad patrem ejus, et isto modo
filius de consideratione Metaphysici, sed
pater et fllius sunt oi^posita, et I.ogici, quod est contra Philoso-
non aliter, sic est de duplo et di- phum i. liujus, cap. ^. text. com. i-.

midio in proposito. Item, contra rationem, si ratio

4. Sed argumentum Philosophi va- valet, tunc idem omne est per ac-
k^t, quia arguit ex hypothesi, quod cidens idem eidem, et non essen-
magnum et parvum sint absolute tialiter. Prohatio consequentise,
contraria, tunc oppositio vera de per se ratione hujus, quod est
de eodem, quia ex lioc quod mons idem inquantum idem, est aliquid
est magnus respectu hujus, absolu- attributum sibi a ratione. H;inc dicit
te est magnus, et absolute parvus positio, quia essentia lapidis non
respectu majoris; ergo absolute est eadem sibi, nisi per aliquid
contraria de eodem si sunt absolu- attributum sibi a ratione, quia
te contraiMa, sed non sunt absolute essentia ut fundamentum,et ut ter-
contraria. minus,snnt idemper accidens,sicut
Aniden- Ad aliud quod qu^eritur de eodem homo et homo similis, quiautest
^i^^Q^^^^^Qsimili et cequali, quod relativa
Sl
h[Bc terminus, est aliquid cum attribu-
reaiis.
fyndantur super hoc nnum, et ta- to aliquo aratione; et in alio ter-
men unum illorum est relativum mino similiter est aliqua composi-
rationis, scilicet identitas, quia tio rei et rationis, et sic ille ter-
relativi esse est ad aliud se habe- minus compositusex re et ratione
re; idem nuUo modo potest ad est idem per accidens termino
aliud esse, nisi ad aliud ratione, alii, ratione illius diversi attributi
quia inquantum simpliciter idem, a ratione uni termino et alii, quia
intellectus utitur uno, ut duobrs data uni termino et alii, sunt
Contra illud : Idem et diversum diversa.
sunt contraria 10. hujus, t. c. 9. et Itemtunc, omne idem esset di-
inde, text. c. 13. ibid. text. c. 11. et versum. ProbatiO; quiai)er seratio utnim aii-

12. quioppositaet nonprivativa,nec referendi; idem sibi, est alietas ex efetidem

contradictoria, sed contraria sunt hoC; quod intellectus attribuit ali-

in eodem genere ex 10. sed diversi- quid i;ationis utrique termino ;

tasest relatio realis; ergo identitas, consequens impossibile, quia idem

quiaens reale non opponitur enti dividitur per accidens, et secun-
omneens omni enti
rationis. Item, dum se sicut unum, per Philoso-
comparatumaut est idem autdiver phum in littera ; ergo aliquid est Text.

sum;idemergo diversum sunt

et idem eidem secundum se. Item, "^econK""
contraria immediata circa ens, et omne per accidens reducitur ad
convertibilia. Sed eus rationis est per se 2. Pliysic. text. com. 6G.
distinctum cout!'a reale, et non est ergo si nihil per se idem eidem,
passio convertibilis cum ente extra nec est aliquid idem per acci-
 >04 LIB. V. MErAPU.

dous. ItiMii, si oiiiiir idiMii imiUmii neni realeni, respondens argumento in con-
Irarium adducto nuni. i. sed oppositum ex
|)er accidons, tunc \)cv aliiul. c^t
propria, tenet Iiic n. 8. et I. d. 31. q. un. ubi
tM'it identitas in inlinilniu ; vol si
docet identitatem unius personixi divinic ad
stos, tunc iiK^ititas \)cv accidons se, esse rationis, sed ad aliam personani, esse
totius ad totuni. <|uia \)cv sc vci realem, quia sic habet tres conditiones requi-
scilicct tundanicnti ad riMU, ct tunc sitas ad relationem realem, scilicet funda-

i'olatio rcalis prinia. Itcni, (\\ lioc

mentum reale, extrema realiter existentia
et resultantiam sine opere intellectus. Solvit
soquitur inipossi])ilc, quia in onmi
n. 8. argumenta posita n. 'i. et 5. probantia
ariirniativa vera, codcni niodo cst idontitatem ejusdem ad se, e^se relationem
unitas propositionis, quomodo cst realem. II
unitas cxtreniornni tnnc iden- ; si

titas extremornm est solum per

De tribus istis dicitur sic, quod
accidens, ergo nulla propositio
haec tria fundantur super (ouon
per se vera, quod hoc secundum
quod est in diverso gonere, quia
conclusum sit impossibile, patet,
sicut ens dicitur multipliciter, ita
quia intelliguntur duo opposita in
unitas; sicut ergo ens dividitur in
eodem termino, r|uia per se identi-
diversa Prsedicamonta, ita unitas
tas et alietas. Ttem, si sit relatio
in divorsas unitatos, ita quod iden-
rationis, aut utrumque extremum
titas super unum in substantia,
est ens rationis, aut unum. Non
a^qualitas super unum in quanti-
unum tantnm, ({uia identitas ?e(|ua-
tate, otc. Contra, omno ons omni
liter fundatur in utroquc termino ;

onti comparatum, est idom aut di-

si utrumque, negant communiter,
vorsuin; orgo idontitas non est
quia rundamentum altorius rola-
tantum in genoro substantise, sed
tionis est esscntia roalis, non in-
Text. in omni genero. Itom, albodo com-
coni. 20. quantum attribuitur sibi aliquid
parata albedini non est similis sibi,
rationis. Item, si sic, ergo simili-
ncc requalis, tunc oadem sibi, ot
ter similitudo ot <Tqualitas, quia
divorsa a nigredino. Ttom, Pliilo-
do rationo illorum relativorum est n Text. non

non illorumest
alietas, sed ratione
n

soplius 5. hujus
f, -,
r\ '

nne de Opposi- m'

A '

habente
"^^"'"^*
tis,divorsum ost socundum unam-
unitas inlittera; ergo si propter
quamquo Catogoriam si divor- ,

unitatem est identitas relatio ratio-

sum, et idem, cum opponantur;
nis, propter unitatem eru.nt illa^
ergo idom non dotorminatur so-
rolationes rationis, sed hoc non
concedunt.
lum ad genus Substantiae. Item \.
,
cap.2. text. c. 4. quod in omni ge-
SCHOLIUM ni.
nere reperiuntur ot attribuuntur
Optime explicat, quomodo identitas, simi- substantise primo. Quod sintilc non
litudo et «qualitas 1'uiidantur, super eodem invonitur per se in genere Quali-
uno, quatonus dicit (juid gradum perfectio- tatis, pro])0, ojusdem individua
nis et forniam, quod clarius Iiabet 1. d. lU.
specioi, non solum habent unita-
([. 1. ?5. Dr, secundo, et d. '.^.
([. 5. et d. .'U.

un. fiisius, et 4. d. 0. Secundara-

tcm spccie, sod habont unitatem in
q. q. 10. §.

tio, vide Anton. Andream Iiic q. 13. Ponit diffcrontia spcciiica, et inquantum
iuodum sustinendi identitatem esse relatio- sic unum, aut sunt eadein, pro-
 ;

oij/iiisrio xii ;>'.):

prie loijiiondo, aiit noii; et si sio, et in([ua,ntuiu >ic una fundatur

tiinc inconvenienter dividitnr unum identitas, etinquantum res est
in nniun nimun^o, genere, et spe- a^qualis, non solum accipitur, sed
cie, et pro[)oi'tione ; non ergo sr.nt per diiferentiam essential(Mu. et
eadeni in differentia spi^cilica ; sunt in^iuantum sic una supcu' ipsam
erg*o siniilia in «liirerentia, cuni fundatur similitudo. Siniilitei' in-
conveniant in illa, et diHerentia (iuantum res lial)et quantitatem
prredicetup de illis in (/nnlr. Item perfectionis, et est una, sic furda-
Boetins : Sjjecics csl lcnuis simililudo tur remota^ aMpialitas super ij)-

TexL singulariuiii. ])e qnantitate sic, in sam ; Iidpc ergo tria snnt in omni
Dm. 2. et
inde. omni genere, loipiendo de re illins genere, et sunt in gen(MM' rcdatio-
generis, comparando eam ad aliam nis, ut species. Contra, ali(|ua lia-
ejiisdem, essentia h?ec est seqne bent unitatem secundum rem de
l^erlecta ei, et omni genere est
in genere actionis, inquantum est
nnnm primum, qnod est mensura, actio et accidens agentis; ergo hic
etc. per cujus accessnm dicuntnr fundatur relatio, qunc non est iden-
perfecta et minns perfecta; ergo titas, nec similitudo, nec aequali-
a^qualitas est iln non fundata in tas. Concedo tunc, quod super uni-
quantitate. Item in genere Qnali- tatem in genere actionis, potest
tatis, majns et minus, non a
est fundari relatio; cum ergo duo con-
majori et minopi in quantitate, veniunt in actione, illa relatio est
quod patet, aliasequus essct magis alia ab istis. Item sequitur ex
albus quam margarita. Item Phi- dictis,quod idem sit simile sibi,
losophus dicit 5. text. comm. 20. quia si res de genere Substantise
quod liaoc tria fundantur super sit qualis qualitate essentiali, et
unutn quod est principium numeri, sic habens unitatem, sit similis
et est metrum, non super unum ergo iste homo, cum haoc habeat,
!dem et diversorum generum. Concedun- esset similis sibi ipsi. Dico quod q^^^^.^
[iversum
periri in
tur ergo rationes ad minus de eo- fundamentum identitatis est unum i;J^"'."°;i
|ini gene-
re.
dem, quod idem etdiversum repe- numero, ideo idem sibi idem, sed sibi ?

ritur in omni genere. unitas similitudinis est unitas spe-

7. Desimilietseqnali potest concedi cie solum, ideo idem non est simi-
idem, sive de quantitate et quali- le sibi.
tate qu?o sunt accidentia unde ; Ad argumenta, sustinendo quod ^^^^ ars:.

est ibi a^qualitas et similitudo es- identitas sit relatio realis. Ad pri- a.

sentiarum, quia idem simile et mum, cum dicitur quod est habitu-
aoquale signiiicant relationes, et do rationis, dico quod non est de
fundantur superunum principium ratione relationis, quod sit habitu-
numeri imuKMliate, et remotum do ad aliud extremum realiter, sed
fundamentum est res diversorum quod sit habitudo ad correlativum,
generurii secundumunam viam, et sive sit aliud realiter, sive non,
L ilitudo secundum aliamviam. Ista triapos- sed h;;ec accidit relationi, unde po-
sequali-
5,in om- sunt fundaid in omni genere super test esse realis. Hoc probatur, ^ustine-
tur identi-
genere.
,i

rem illius, inquantum resest quid ;

quia relatio talis fundatur super tatem es-
 290 LIB. V. METAPH.
se reiatio
neni rea-
iininu ; orijo u1)i luaiiis est conco- similiter. Ad qnintum, conceditnr «^- -*•

. .
posita.
1^'". deuila unitas quaui iliversitas, ibi quod ulem idem per acci-
sit sibi
mngis est concedenda relatio, talis dens, qnia aut idem accipitur pro
nnitas realis est maxima, quare. forma quam significat, tunc haec
Item a similitndine in specie, dici- propositio est per se, idcin cidcm
tni* aliquid simile in specie, et pri- idcni ; si accipiatur sic, pro eo quod

mum relativum est idem sibi, et est idem, nt dicitur homo est idem
retertnr ad seipsum, et tamen ibi homini, hsec est vera per accidens,
est reiatio realis secnndnmomnes; fundamentaliter, non qnia identi-
ei-go, etc. Item, quod dicitur, rela- tas accidit homini, quia sic albedo
tio est ad aliud se liabere, hoc est accidit homini, sed albedo est fun-
verum de relativis suppositionis damentum similitndinis de se. Sed
de primo modo, sed in aliis est Socrates non est fundamentum omne per

nnitas magis de ratione extremo- identitatis, nisi ut attribuitur sibi ^j?^^*^^^?^

citur

rnm, quam alietas. Contra, si iden- aliquid

^ a ratione. Ad aliud in contra- ^^ ^^^^''^^
per se, ex
titas est relatio realis, esset rela- rium, quod non oportet illud redu- poniiur.

tio res alia fundamento, et tunc

a ci ad aliquid, qnod est per se tale,

illud esset idem sibi, et procedere- sedad aliquid quod est per se causa
tur in infinitum. Dicendnm, qnod illius, sic hcec identitas per accidens
illa identitas, qnae est relatio, non reducitur ad indivisionem funda-
est relativum, sed ratio referendi; menti, quse est per se. Ad primum
et quod illa relatio ut illa relatio, in contrarium dicendum, quod dis-
nec esset eadem sibi, nec diversa, tinctio illadeeodem, dicitur de eo
sed esset ratio, qua aliqnid esset quantum ad indivisionem, in qua
idem sibi, et illud idem esset rela- fundatur identitas. Ad aliud de
tivum i)er se, rclatio antem non, processu in infinitnm. Dicitnr
et standnm est tunc in priniis. Ad qnod idem per accidens, est idem
primnm argumentnm principale per aliud, non qnod illud aliud sit .
.

in contrarinm, quod ratio sumit idem, nec per se, nec per aliud. Ad propositio.
Quomodo falsum. Ad alind quod non sunt alind de veritate propositionis idJntftate

^ldem p^rtes imius quantnm ad speciem qnod non oportet propositionem ^llnqiw-

sunrp^artes V^^^ significant, sed quia requi- veram esse secundum unitatem oSomol
unius.
Yuxit in diversis unitatem pro fun- extremorum cum relationibus su- ^^^*^'"
diverso
^^t

damentis sunt partes

proximis, peradditis, sed veritas est ex iden- ^d^'" ?

unius quantum etiam ad funda-

;
titate fundamentorum in quibus
menta remota, dividunt aliquo fundatur relatio identitatis. Ad
modo nnum, quia fundamentum aliud, omne idem erit diverso
identitatis est Iiomo ut unus, simi- idem, verum est secnndum ratio-
litudinis difFerentia hominis. nem, unde ibi est idcntitas simpli-
^-
Sustinendo aliam partem. Ad secundum quid,
citer, et diversitas
tres primas rationes, quod illae ethaecnonsunt opposita. Ad unum
propositiones verse sunt ratione argumentum principale, dico quod
indivisionis essentiae,non ratione ntrumqne extremum est aliqnid ra-
Adarg. ndationis supervenientis. Ad aliud tionissccundumquod refertur, fun-
 OU^STIO XII. 297

damcntiim remotiimest reale, imi- tia, unde generatione Substan-

iu
^uare si-
nilitudo, tas essentialis. Ad alind dico, qiiod tia^, substantia est per se efficiens.
zeqiiali-
t

tas sunt similitudo et sequalitas Amdantur Tuucdico, quod relationes secundi

rationes
reales, et
in unitate reali, quia h?ec albedo modi possunt fnndari super liujus-
non iden-
et illa habent unitatem realem in- modi pi'incipia agendi, et eo modo
titas.

ter se, si nunquam esset intellec- su})er principia patiendi fundatur

tus; et ex illa unitate movetur relatio, aliquandosubstantia (pian-
intellectus ad attribuendum illi ta est immediatum principium pa-
unitati reali, unitatem speciei; et tiendi respectu albedinis. Ad argu-
istaunitas, nec est unitas rationis, mentn, quod fundamenta sunt for-
nec singularis, sed media, et in ma) absolutse, quse sunt principia
potentia ad unitatem rationis, quae agendi et patiendi, si accipias
fundatur super eam. potentias. ut referuntur, accipis

9.
De potentia activa et passiva, fundamentum cum relatione. Ad
dicitur quod fundamentum relati- aliud, quod primo refertur ad po-
vorum in secundo modo fundatur tentiam pnssivam primo et per se,
in re de genere Actionis et Passio- non primo ad agere.
nis, et hoc in rebus de genere Ac- Ad argumentum quod fit contra
tionis, quibus correspondet passio. tertinm modum, quod omnia rela- Quomodo
Fundatur etiam in principiis acti- tiva denominative dicta sunt in onmia rela-
tiva sunt
uno genere. Ad minorem nego. Ad in eodem
vis et passivis, sicut in forma, qu?e genere, et
est principium agendi, et illa qucT probationem, quodloquitur de ge- quomodo
in diverso.
est principium patiendi, quae sunt nere naturali, ubi inter opposita
in tertia specie qualitatis secun- est transmutatio, et ubi priusper-
dnm aliquos. Tamen hoc non opor- mutatur aliquid ad medium, quam
tet, non esset aliquod prin-
quia si ad extremum; sed relativa non
cipium immediatum operandi, nisi snnt sic opposita, ct ideo non est
qualitas, tunc substantia nunquam i])i medium. Ad rationem dico,
generetur univoce, quia princi- quod scibilis esse, est ad aliud se
pium generandi, et substantia non habere, et in modis est mutua
al«iis

sunt in eodem genere. Dicitur hic, dependentia, quia extrema acci-

quod accidens agit in virtute sub- piuntur uniformiter, si actu unum
stantiae, qu<'in est univoca generato. ct aliud, si in potentia, aliud in po-

Contra, aut in virtute ejus, ut cau- tentia; sed hsec mensura accipitur
sa efticiens, tunc habetur proposi- quasi actualiter, et mensurabile po-
tum, quia efficiens primum plus tentialiter, ut est per se terminus ;

causat quam illud quod in virtute si tamen accipiturproportionabili-

ejus causat, et immediatius, et ha- ter, cst ibi mutua dependentia, si-

bet aliquem effectum in generato, cut ct in aliis modis, et sunt et

quem non habet aliud agens. non sunt simul, unde scibile se Iia-

Dico tunc, quod principium agen- bet ad scientiam, in potentio. Con- Destructo
sciliili
>ub.-tantia
di potest esse in genere Qualitatis, tra Aristoteles in Prsedicamentis, destruitur
gpnerat scientia,
substan- et in prima specie et in secunda dcstrncto scibili, destruitur scien- ncn, e
t)am. contr;', ex.-
et tertia, et potest esse substan- tia, non e contrario. Dicitur, quod ponitur.
 1
2)8 LIB. V. METAPH

dostnicto Andr. q. IT). Flandria cad. q. art. 7. Fons. c.

lioc verum ost, ([110(1 sci-
15. Suar. dUp. 47. Mel. secl. 3. lliirtad. disp.
bili iii potontia, tlostruitur scioiUia 15. Met. sect. 10. siibject. 2. Aversa q. 19. lor/,
sect. 7.
in potontia, ot o convorso ; simili-
tordostrncto scito in actn, dostriii- ()uod non, in lioc modo ponitur
i.
tui* sciontia in aotu, (^t c^ contraino, sonsns ot sonsilnlo sonsns ot son-
:

(lostrncta sciontia in actu, (U^strui- sibilo reforuntur socnndnm poton-

tur scitum in actu. Sod dostructa tiam activam ot passivam, socnn-

sciontia in actu, non (losLruitui' dum Philosoplmm i. cap. t. c. 25.

scibilo in potontia. dr veritate apparontinm; sonsibik^

ost motivum sensus, ot movons
ANNOTATIONES. prius moto, et sic linoc, etc. Item,
sensns est potentia naturalis orgo ;

Sequitur qujrstio duodecima de conve-

in secunda specie Qnalitatis, et po-
10.
nientia assiiinationis triam modorum rela-
tentia passiva ost 2. de Anima, t.
lionis, text. c. ^O. qu(e satis clara est et
c. 51. et inde, et talis potentia est
correcta et notabilis. Ubi primo in generaH
dein(,le in spe-
fundamentnm relationis secundi
proponit veritatem qutesiti,
modi. Quod sciontia non refertur
ciali discurrendoper singulos modos rela-
ad scibilo, probatio scientia per:

livorum, ubi possent formari i. q. ultim.

se est in gonere Qualitatis. Sod
4. art. ut Ant. Andr. facit. Oupcre Thom.
tale non dependet secundum se.
et AH)ert. etalios liic, et hunc maxime in
Contrarinm ponitur a Philosopbo
Ouodliheto q. G. et in primo d. 19. 29.
in littera.
et 31. et iii 4. d. 0. et 12. et 13. ad plu-
Ad quaestionem quod
dicitur,
ra qua' hic tangit, maximcMle fundamen-
non accipitur in tortio modo men-
tis horum modorum, et distinctione eo-
sura quantitativa, sod perfectio-
rumdem et 27. dist. primi, vide Thomam
nis, alias non difforret a primo
in4. d. 12. artic. 1. q. 2. Vide etiam Varr.
modo, tunc monsui\a fundatur su-
ibi, et alihi maxime propter opiniones ta-
per omnem essentiam, et men-
citas hic, et instantias hinc inde notabis.
snrari super babitum de genere
Qnalitatis.
vSecundum numerum quidem igitur
et potentiam dicta ad aliquid, Contra, quod accipi potost pro
omnia snnt ad aliciuid, eo qnod mensura quantitativa, quia i^<^ii o^^xhom^
ipsum quod est, alterins dicitur omne contentum mensirrat conti-
ipsum quidem, sed non eo quod
ad illml aliud. Mensnrabile vero nens quantitative, sicut patet de
et scibile, intellectualo, eo quod aliquibus numoris. Item, tempus
aliud ad ipsum dicitur, ad aliquid monsurat motum, tamcn non et
dicuntur. Nam
intellectuale ali-
quid significat, quod ipsius intel- reddit motnm. Itom, (juod ille mo-
lectus est. Tcxt. comm. 20. dus non approj)riatur bal)itui et
cognitioni et objecto, quia 10.

QUyESTTO XIII. text. com. 2. et inde, in omni ge-

nere est aliquod primum, quod est
Utrnm fcrtins rnodns distinfjnitiir a sc-
mensura orgo circumscribendo
;

cnndo
omnem babitum, ost aliquid in
Arisi. hic c, 15. D, Thom. ibid. lect. 27. Anton. gonere substantisG, quod mensurat
 QU.^ESTIO XIV. 200

rem omnem illius genens, et eo- tuam dependentiam, non mu- vel
dem modo in aliis generil>ns. tuam, sed per fundamenta alia (d.
alia, ut patet.
SCHOLIUM UNIGUM.
Ad priiuum contra, quod sensus
Impugnata seiitentia 1). ThomcT, explicat ,'e((uiv()cuni ad potcmtiam na lura- f/JJ,nj^,,^,^
di(l"ereiitiam triiim modorum, quod primus genere
l(Mn, qua' est in ^^uaiitatis, ''^,',^^^^^
ruiulatur super genere Quantitatis ; secundus reiationis
etad actum sentiendi, et sic est in
super Actione et Passione, et earuni pi-iiici- spectat.

piis; tertius super omni genere, quia iiiom- genere Aclionis. Tnnc sensus \)v\-
iii genereest aliquod primuiii, (|uod est iiien- 1110 modo fundamentum secun-
'^st
sura CivteroruMi. Vide Doctorem in hunc text. di modi; sensus secundo modo est
et in Pr;edicam. q. 2iJ, et Quodlib. 13. et An-
fundamentum illius tertii modi, et
tonium Aiidr. liic cj. K).
sic ad aliud argumentum. Et ultra,
Tunc relationes pfimi modi Jun- quod scientia est in genere ()uali-
dairtur pra^cise super rem de ge- tatis per se, non in relatione, quia
nere Quantitatis, et in genere diversorum generiim, el non suhallerna-
Substantiae non fundatur prcTcise ihn positorum, etc. Sed scientia quae
aliquismodus; et relationes se- est habitus, est proximum funda-
cundi modi fundantur in rebus de mentum relationis, sicut quater-
genere Actionis et Passionis, et narius genere (Hiantitatis,
in et
super principia agendi et patiendi, dupleitas in genere relationis.
quse possunt esse in multis gene-
ribus. Relationes tertii modi fim-
ANNOTATIONES.
dantur in omni re cujuscumque
Se([uitur qucTstiol3.de (.lifferentia ter-
generis, et etiam super ideain in
tii niodi relativorum a secundo, t. c. 20.
mente divina, quia est mensuraet (\iuG brevis et clara est, sed instantias ex
perfectio ideati; et aliquando ])os-
dictis [)rius tange, et alibi ubi supra, et
sunt fundari super res diversorum
qua^re Thonian), et alios hic pro opinione,
generum, quia quselibet res intel-
quam tangit et impugnat, vide ubique
ligibilis, et cognitio est in genere
Alexand. de xVlexand. et Albert.
actionis; et habitus cognitivus in
genere qualitatis. yidendum Sed Non est autem intellectus ad haec,
est qualiter mensuratur scientia cujus est intellectus, bis enim
idem dictum utique erit simili- ;
et scibile, scientia practica nostra
ter autem et alicujus visus est
causatur a rebus, et ideo scibile visus, et non cujus est visus,
mensurat scientiam. Sed artificia- quamvis hoc verum sit dicere,
lia causantur a scientia practica,
sed ad colorem, aut ad aliquid
tale. IUo vero modo bis idem
et ibi scibile est mensurabile, et diceretur, quia est visus, cnjus
scientia mensurarei; unde omnia est visus. Texl. comm. 20.
naturalia se habent ad scientiam
Dei, nostram,
sicut ai^tificialia ad
ita quod scientia Dei est mensura.
QU/ESTIO XIV.
Jam ergo patet, quod iste modus Ulrum iclem referatur ad duo pcr se?
distinguitur a secundo modo, sicut
Arist. hic c. 15. D. Thom. ibid. lect. 17. et in 1.
patet ex prsedictis, non per mu- p. q. 42. art. 4. ad 3. Gapriol. in 3. dist. 8,
300 LIB. V. METAPII.

q. icn. Anlon. Tronibet. hic q. 1. Anlon, Andr.

ratione generis sui, sicut medicina
ibid. q. 17. Flandria (/. 16. arl. 9. Fons. r. 15.
(/. 5. Suar. disp. 47. Mtt. sect. 18. §. 5. Vide dicitur relative ratione scientioe,
Scotiim. in Prjrdicam. q. 29. el in 3. dist. S. q.
un. et Lichet. ibid. qune est genus ejus, qufie inteUigi-
tur in ea. Probatio priini, quia si
()uod sic, idein continens ad sic, tnnc relatio iUa, quse est ratio

niiiUa contenta, similiter nna po- referendi unumad duo extrema

tentia activa ad agere,
tentiam passivam. Item, ad quid-
(liiid dependet genus, et species
eriro species refertur ad correlati-
vum generis, et ad proprium, et
adutrumque per se. Itein,
per se refertnr ad genus, secun-
duin Porphyrium, et per se ad
individua. Species est, quod per se
prsedicatur de individuis, hic po-
mtnr indwidua, et dehnitur per ea,
et ad po- l)rimo, esset duse relationes essen-
tiaUter, quia ad (hio non est primo
eadein habitudo, sed relatio secun-
(him se est habitudo. Tunc etiam
idein haberet duas definitiones,
species quia per utrumque correlativum
feque primo dehnitur, et tunc pos-
set cognosci per unam, et non co-
gnosci per aUain. Item, tunc idem
posset esse et non esse simul: acci-
Idem ro!
pio duo correlativa, A et B, et tur ad (

non pr
quia non ponituribi ut genus, nec C referatur ad ntrumque; si C uio.

nt subjectum; ergo tantum ut cor- referatur ad A et seque primo ad

relativum speciei; ergo, etc. Ad P), cum A possit esse sine B, sequi-
oppositum est Philosophus hic in tur quod C relativum ad ambo,
5. text. c. ^O. ubi habetur pro in- sciUcet A et B, esset et non esset,
convenienti, quod idem bis dica- si A esset destructo B. Item, pos-
tur. sibileidem referri ad diversa non
primo, qnia primo et per se ad
SGHOLIUM UNIGUM. proprium correlativum, et per se «
Resolutio iclem non referri per se primo
non primo ad correlativum sui
ad (luo, bene tamen per se non primo, sed generis, verbi multiplex
gratia,
non ad quaecumque diversa, et explicat sin- et submultiplex referuntur, du-
gula clare, de quo fuse agit de Prsedicam. pUiin et dimidium referuntur; sed
q. 29. Vide eum in hunc textum, et Anton.
dupUim per se et primo refertur
Andream hic, qusest. 17.
ad dimidium, per se non primo ad
Dicendum, quod idem non potest submuUiplex, quod est correlati-
referri ad diversa primo potest ;
vum sui generis; et non est, ita
tamen per se non primo, quia quod submuUiplex quod est per se
illud competit alicui primo, quod correlativnm, et non primum du-
competit ei pcr speciem suam, pU, potest esse non existente di-
illud per se, quod competit sibi midio. Sed dimidium non potest
per causam in se; unde illa dicun- esse non existcnte submuUipUci, Idem nc
tur relativa primo, quse sunt hu- sed idem non potest referri ad potest
ferri a

jusmodi per propriam rationem quspcumque diversa, quia si ad qusecui

que div«
speciflcam, sicnt pater per se. Alia unum primo, et ad aUud per se, sa.
per se dicnntur relativa, secundum tunc oportet primuin esse tale,
aliquid intcUectum in eis, sicut quod non possit esse sine per
 .

QLL^STIO XIV. 301

se correlativo, quamvis e coii-

paternitates in uno (lui est pater-
verso per se, sine priiiio cor- Ad quod potentia activa pri-
aliud,
1'elativo. Probatio, quia si pos- mo reiertur ad potentiam passi-
set esse sine per se correlativo,
vam, inquantum hujusmodi, per
sequitur quod unum extremum sit se inquantum potentia solum re-
et non sit simul, quia existente Quoniotlo
fertur, et noii jirimo ad agere, et potentia
dimidio necessarium est esse du- relativum acliva r«-
primum scilicet poten- tertur ad
plum, cujus est per se et primo tia passiva, non potest esse sine agere, et
ad passi-
correlativum. Sed destructo sub- per se vam poten-
correlativo non primo sci-
multiplici, quod est per se cor- licet
tiani si-
sine actu potentise activ^e. mul ?

relativum dupli, et non primum, Ad iSpecies

aliud, quod species primo re- primo re-
destruitur duplum; si ergo dimi- fertur ad genus, et per se ad indi-
fertur ad
genus.
dium posset esse non existente yijur^ unde genus est primum
submultiplici, simul esset duplum correlativum, et non potest esse
ad esse dimidii, et destrueretur sine individuis, qua) sunt per se
ad destructionem per se correla- correlativum. Auctoritas in con-
tivi. Item, esse per se correlativi,
trarium patet, quia intellectus si
tantum ponit esse generis, et non dicitur ad intelligentem, et ad in-
ponit aliquid posterius genere; telligibile, idem dicitur bis ^eque
ergo.
primo, quia respicit utrumque
3.
Adprimum argumentum deconti
seque. Vel aliter, tunc omne acci
nente et contento, dico quod non i^^^
dens u«u^+
.•
o . ; •
\ T .
habet duo correlativa scilicet
i i

reiertur ibiunumaddiversaprimo, ^„i- .

i i •
!•
i
subjectum et objectum.
j.

Ad aliud, * i ,

sed continens in communi ad con-

quod ad quod refertur genus, et
tentum in communi, et continens
species, verum est, sed non primo.
quot species habet sub se, tot con-
tentum. Et cum dicitur idem nu-
ANNOTATIONES.
merus potest continere multos
|ia rela- numeros, dico quod intelligendum
j non est
SeqiiitLir queestio 14. et ultima hujus
tot sub- est de per se extremo relationis,
:tis sicut quinti de hal)itudine iinfxs ad pkn'a, et
altera non de subjectis relationis. Non possihiHtale ejus, t. c. 20. qu(e etiain satis
enim oportet, quod una relatio sit dara et correcta est, et senientia Docions
in tot, sicut alia relatio, quia pa- determinata et notahiHs, quam etiam ha-

ternitas in uno subjecto, et filiatio- ^^\.^" Pncdicamentis, c. de Ad aliquid

nes m ,,.
multis
..,..
filus,
\tamen quot
, ^
fi-
(]. hn. ^ide 13. q. Uuodiibetiart. 2. sin-
gularissime motiva ahorum ihi, et instan-
liationes sunt in diversis filiis, tot tias hinc inde adducat lector.
 iO^> LIB. VI. METAPIl

LIn K w sE \ r u s

Philosoph^fs postquam mnUd lihro supenori tr((classcl de variis noniinibm, ut prin-

cipin, causa, potcntia, foto, termino, falso, etc. rpiorum notilia vidcbatur necessaria
ad rem ipsam tractandam, hic incipit resolvcrc dc objccto hujus scientia^; et hac
occasion'\ tractat de dirisionn scicnliic ut sic, et comparatione scientiarum inter se,
et circa hxec, Doctor quatuor qucestioncs disputat.

Quare tres erunt Pliilosoplii?B ergo sicut unum dividens scilicet

TheoricDP, Matliematica, Pliysi- quantitas facit scientiam specia-
ca, Tlieolo.^ia. Tcxt. comm. 2.
lem, ut Mathematicain, ita quod-
libet aliorum. Item, substantia in-

QUyESTIO I. corporea liabet proprietates, vel

proprias passiones alias a passio-
Utnun divisio scientice in Physicam, Ma-
nibus entis et substantiae; sicut et
thematicam, et Divinam sit sufficiens?
substantia corporea et perfectio-
Aristot. hic c. [. Boel. De Trinit.
el lib. ii. c. G. res passiones habet, quanto est ens
c. 2. Damasc. Pitysiolog. Avicen. 1. Met.
c. 1.

c. 6. D. Thoin. Iiic l6ct.2. Albert. ibid. tract.

perfectius ergo si de substantia
;

i. 0.2. Anton. Andr. q. 3. Mirand. lib. 13. de

corporea est scientia specialis, ut
Evers. sing. cerlam. secl. 6. et 7. Fons. Iiic c. 1.
q. 6. sect. 2. et 3. Hurtad. disp. 1. Met. scct. 6. Mathematica, vel naturalis, in qua
subject. 2.
considerantur proprise passiones
1. Arguitur quod non, quia Logica ejus, ita videtur per locum a mi-
neque est circa agibilia, neque nori, quod de substantla incor-
factibilia; ergo est speculativa, porea est alia scientia specialis
nec tainen est aliqua illaruin; pr^eter Metaphysicam, in qua non
ergo, elc. Item, moralis nuUa considerantur de ipsa, nisi pro-
est istarum, est tamen Tlieorioa. })ri8e passiones entis, vel substan-
Probatio, nam omnis liabitus in- tiae. Item, quod non sunt tot, vide-

tellectualis circa agibilia, est tur, quia Metaphysicus habet con-

prudentia, quia sic definitur Pru- siderare omnia secundum quiddi-
dentia 6. Etliicor. cap. 6. quod est tates suas, etiam in speciali; ergo
moralis autem
recta ratio arjibilium ; etomnes passiones omnium ergo ;

scientia non est prudentia; quia non est alia scientia. Probatio an-
tunc omnes habentes eam essent tecedentis per Aristotelem liic in
prudentes, et ita yirtuosi morali- littera, nulla scientia rationem
ter; ergo moralis scientia non est facit de eo quod quid est; sed vel ex
recta ratio circa agibilia, neque sensu supponunt quod quid est sui
factibilia, ut patet; ergo,etc. Item, subjecti, vel aliunde accipiunt.
ens a3qualiter dividitur in decem Item, quod non sit distinctio inter
Genera ex 5. liujus, text. com. 14. Mathematicam et Metaphysicam,
 QU^.STlO \. au:i

arguitur, qiua videntur osse de sarum conclusionum sunt diversi clusiones

diversae.
eodem; quantitas enim in utraque actus sciendi specie; ergo (^t liabi-
eonsideratur, sicetiam m naturali tns diversi. Minoi' [)robatur, tnm.
scientia consideratur, ut i^atet ^. qnin illi actus sciendi sunt diversi,
Pliysicor. t. c IG. et inde eri^-o nec ; non tantum numero, quia sic dis-
illa distinguitur ab alterutra ista- tingnuntur actus sciendi circa
rum. eamdem concbisionem frequenter
eliciti; differentia major difFeren-
SGHOLIUM I.
tia nnmerali videtur ess(^ differen-

Citalis Philosoplii, eL aliorum auctoritati- tia specifica. l'nm, quia aliquid per
bus, pro divisione scientiaMU Pliysicam, Ma- causam cognoscere, est* aliqnid
thematicam et Theologiam, adducit primam scire, ex dellnitione scire, 1. l^os-
opinionem tenentem, tot esse scientias specie
ter. ergo cum alia demonstratio
distinctas, quot sunt conclusiones diversse
sit per quam hujusmodi concbisio
demonstrabiles, quam impugnat duplici et
clara ratione ; hanc tamen ipse tenet 1. d. cognoscitur, et alia per quam ilLn,
3. q. 7. ad secundum inoppos. et c[. 3. prol. videtur quod aliud sit hoc scire ab
q. 2. lateral. n. 5. et 3. d. 30. art. 2. §. Quan- illo, etiam specie; magis enim dif-
tum ad istum, ubit se citat in hac queest. ex
ferunt ilL^ie- demonstrationes, quam
quo patet, priu> hoc opus scripsisse quam
numero tantum, quia sunt ex di-
Theologiam. Vide eum de conditionibus ob-
jecti.
versis principiis omnino. Et ista
i. 3. q. 3.
opinio ponit quodlibet complexnm
In contrarium est Aristoteles in habere habitum proprium; si prin-
littera, text. com. 2. Item, in libel- cipium est, habet intellectum; si
2. lo de Intelligentia Aristotelis. Item conclusio est, habet propriam
Avicenna 1. Metaphysicce su?e. scientiam.
Item, Ptolomseus in primo Alma- Contra istam opinionem argui-
gesti. Item, Boetius in libello suo tur, quia secundum ipsam Geome-
de Trinitate. Et patet quod apud tria vel qnaecumque alia scientia,
philosophantes est famosissiina non est una, nisi unitate aggrega-
divisio. tionis ex multis habitibus, quod
Hic primo videndum unde suma- videtur contra intentionem Aristo-
tur distinctio scientiarum. Circa telis ex multis locis in primo Pos-
hoc sunt duse opiniones. Prima ta- teriorum, et secundo.
lis, scientia est habitus cognitivus Item, sic posset Metaphysica, et
conclusionis demonstrationis, si- natnralis scientia dici una, ({uia
cut patet ex definitione scire, I. aggregatione inconveniens est
;

Poster. text. com. 5. ergo quot antein quod tantam unitntem ha-
sunt conclusiones demonstrabiles, beant inter se scienti^e, qucC po-
tot sunt scientia:^. Consequentia nuntur simpliciter diverssB; quan-
probatur, nam habitus distingui- tam liabet una istarnm inter se.
tur per objecta, et ita scientise per
sunt conclusiones de-
scibilia, illa SCHOLIUM II.

monstrabiles. Item, habitus inno- Sententia Thomistarum, et videtur D. Thom.

tescunt per actus, respectu diver- 1. 2. q. 54. art. 4. scientiam esse habitum
 301 Lin. VI. METAPIl.

omnino simplico.n et indivisibiloui, ita ut et dicitur intellectusplurium prin-

non obstante divorsitate specitica objecto-
rnni et actnum, ipsa maneat semper ejnsdem
speciei,qnam prinio explicat Doctor, sed fu-
se eam retutat, et nrgentissimis
de quo videri potest Suar. in Metaphys. dis-
p it. 'i't. sectio. tl. et Antonins Andreas hic
qna?st. 3.
Diciint quod scientia una est
alii,
secundum speciem specialissimam,
qucT est circa subjectum unum, ad
quod plura attribuuntur, quae cum
hoc habet unam rationem forma-
lem considerandi omnia, quse con-
siderat et talis in una anima est
; gradus inferiores, quos virtualiter
Qudhtas, una numero ex multis actibus in-
alia una,
alia pluri- telligendi generata, et ita una est
bus, perfec
te causa- sicut in uno appetitu est una tem-
tur muta-
lionibus.
perantia, licet ex multis actibus
generata, et in una superficie una
albedo intensa, licet esset succes-
sive ab eodem, vel diversis gene-
rantibus unica transmutatione, vel
diversis transmutationibus induc-
ta. Quia tamen non est omnino
simile, distinguunt, quod qusedam
formse recipientes magis et minus
secundum gradum perfectionis, et
completionis suse inducuntur unica
transmutatione, ut albedo, vel plu-
ribus actibus conformibus, ut tem-
perantia; quaedam auteiu pluribus
diiformibus, ut scientiae, in
generatione ponunt talem proces-
sum, quia secundum rectum ordi-
nem acquirendi eas, ex actu co-
gnoscendi principium primum ta-
lis scienticG, habet ipsa primo ge-
nerari; et tunc habetur totum esse
illius habitus scientifici, licet in
gradu infimo, et tunc iste habitus
dicitur esse intellectus illius prin-
Explicatur cipii.Deinde cognoscendo alia prin-
extensio
scienti&e cipia, idemhabitus, quidicitur esse
sine sui
mutationet intellectus illius principii, augetur,
cipiorum istorum cognitorum, et
ultra, ex principiis deducendo con-
rationibns, clusiones, amplius augetur; et di-
citiir esse scientia istarum conclu-
sionum, semper tamen rnanens
idem habitus, non habens differen-
tiam, nisi rationis tantum; sicut
aliae formse, quae recipiunt inten-
sionem, in quocumque gradu, si
stant in illo, non habent composi-
tionem aliquam, quia in illo non
liabent differentiam aliquam, ultra
continent, nisi rationis tantum, et
differentia rationis non sufficit ad
compositionem.
Nec obstat, quod hi actus, ex
quibus generatur et augetur habi-
tus, videntur quasi differre spe-
cie, sicut intellectiones diverso-
rum principiorum, vel diversarum
conclusionum, vel quasi genere,
sicut intellectiones principii, et
intellectio conclusionis; differunt
enim actus, sicut differunt objecta
cognita, sed habitus unus ex omni-
bus est generatus, et ad similes
actus inclmans. Hoc confirmatur,
quia principium perfectius cognos-
citur, quando ex illo conclusio
quarum deducitur, non autem esset ita,
nisi habitus principii intendere-
tur; ergo alius non generatur,
sed prseexistens augetur. Dicunt
etiam, quod talis habitus non tan-
tum intenditur ex cognitione di-
versorum principiorum vel con-
clusionum, sed etiam ex frequenti
consideratione ejusdem, ut sic
unum principium magis cognosca-
tur habitu quam aliud, et una
illo
conclusio quam alia, quia frequen-
tius considerata, semper autem
 OUyESTlO •Mr

secimdiim istos cognitio prior ost nunc antem videntur esscntialius

l)rincipium, et dispositio co^^no- disparata, qua? sub eodem genere
scendi posterius, sive in principiis propinquiori continentur, sicut
inter se, sive respectu conclusio- album nigrum, quam album et
et
num. dulce; ergo impossibilius videtur
Contra illam opinionem rnuUi- quod idem liabitus sit intellectus
pliciter arguitur. Primosic actus : et scientia, quam sit intellectus et
Alius hahi-
naturaliter est generativus habi- opinio. Confirmatur illa ratio :
Itis pr-iu-
cipii, alius
tus, secundum istos, per hoc quod verum inquantum evidens, natum conciubio-
nts.
naturaliter suamsimilitudinem re- est causare liabitum sui in intel-
anta est
itferentia linquit in passo difFerentium au-
; lectu cognitivum. Similiter autem
abituuin,
: actuum. tem secundum proprias
specie est alia ratio evidentise in prin-
rationes agentium sunt diversse cipio et conclusione, quia in prin-
similitudines reales; ergo quanta cipio propter se ex termi-
est ditferentia actuum, tanta et ha- nis, in conclusione propter aliud
bituum. Confirmatur, quare enim per discursum; ergo, etc. Item,
actus difFerentes morales, ut tem- cum intellectu principiorum ali- Uabitus
perantise et justitise, generant di- quorum et scientia aliquarum op,)0.siti
respe<,'tu
ejusdeui
versos habitus specie, nisi quia conclusionum in Geometria, stat non stant
secundum proprias rationes speci- ignorantia alicujus conclusionis simul.

ficas, naturales similitudines im- ejusdem scientise, non tantum

primunt potenti?B, consimiliter dif- ignorantia negationis, sed etiam
ferentes, sicut et ipsi? ergo ubi est dispositionis per falsigraphum ge-
causa eadem, est idem effectus. nerata; impossibile est autem res-
scientia
Unde videtur sine ratione dictum, pectu ejusdem complexi, simul in
st habi-
s siniplex quod quidam habitus tantum gene- eodem intellectu stare habitus
lem est
e habitu rantur ex actibus uniformibus, oppositos; crgo respectu conclu-
morali.
quidam ex difformibus. Poterit sionis ignorat?e non habetur habi-
enim aliquis ponere, quod non est tus qui sit scientia ejus.
nisi una virtus moralis, qu^ gene- Confirmatur, quia quando con-
ratur ex quocumque actu, et dein- clusio ignorata addiscitur, habitus
de augetur, non tantum per actus oppositus ignorantia? pra>cedenti
similes, sed etiam per difformes. inducitur; ergo, etc. Item sic con-
sicut hic ponitur de habitu scien- firmatur, quia videtur contradic-
tiae. Nec poterit plus improbari, tio, quod ille habitus habeatur qui

ut videtur illud de unico habitu idem numero est respectu talis

morali, quam istud de habitu objecti, ut A, et tamen ex illo

scientifico. habitu nuUus actus haberi posset

Item, secundo sic : Aristoteles circa A, nec etiam quantumcum-
6. Ethicor. distinoiiit intellectum que imperfectus ;
pntet autem
a scientia, habitum alium
sicut quod circa conclusionem prredic-
specie, licet ejusdem generis pro- tam ignoratam, intellectus sic
pinquioris quam sit alterum eo- ignorans, ex toto habitu scientiae
rum cum opinione etprudentia; qucm habet, nullum potest habere
Tom. VII 20
 3l)o LlB. VI. METAPlt.

actiim ^^ciiMuli, iiiio ik^c dcbilissiine sine auginento liabiLus respicientis

opinandi, cuni lirmiter teneat op- illud speculatum, quod est
raro
positum; ergo totus habitus quem impossibile, si idem esset.
liabet, nullo modo erit idem nume- Item, quinto sic gradus imper- :

ro. manens liabitus illins conclu- fectior in habitu, sive habitus se- Oratius

sionis. cundum istum gradum, non potest tiornoT

Item, quarto arguitur sic : (\\: esse causa gradus perfectioris, caiTa^^gra!

^^^^^^itu. intenso potest aliijuis per- tunc enim effectus excederet cau- ^""^i Pf/s^®^
si habitus
e^^sei
j)lex,
sim-
eo
(octius aaxMV circa quodcumque
-^
sam in perfectione; cognitio autem
.

lutenso, objectum cujus est, qnam ex rc- principii videtur causa cognitionis
posset quis . • • i • • 4 •

qmeiibet misso crgo si addiscondo novas

;
i i i
conclusionis, cum arguat Aristote-
tii"perteo- conclusiones intenditur habitus
,
lesl. Poster. text. comm. 5. Propier.
^quod^esV prior, poterit habens ipsum per- rjuod umimqmdqiic, etc. Sed propter
^*^peden-" fectius spoculari quodlibet, respec- principia cognoscimus conclusio-
tiam
tu cujus ponitur esse habitus cujus nes; ergo, etc. Major autem non
est quam prius; et posse est ne- videtur vera, nisi in causis efficien-
cessarium, quantum est ex parte tibus; ergo non est infimus gradus
habitus, consequens est fal-
sed in habitu recto ordine generatus,
sum; possibile est enim dum est in ille secundum quem respicit pri-
addiscendo conclusiones novas, mum principium; esset autem, si

quod obliviscatur alicujus prius esset unus habitus principii et con-

sciti, aut minus perfecte sciat, clusionis secundum quod isti po-
quam conclusionesnovas
ante illas nunt. Si dicatur, quod gradus res-
scivit, quando istam prius scitam piciens primum
principium, est
frequentius consideravit; hocpatet simpliciter perfectior gradu respi-
per experimentum, qui enim addi- cicnte aliquod posterius praecise
scit secundum librum Geometriae, sumpto, non tamen illo posteriore
dum occupatur, negligit consi-
ibi gradu secundum quod includit
,

derare conclusiones piimi, saltem priorem, est autem causa primo

aliquas, quibus non utitur. Num-
quid cum didicerit sccundum i)er-
fectius, poterit speculari
conclusionem primi quam prius,
quando,secundo ignorato, frequen-
ter conclusiones primi speculatur?
Confirmatur ista ratio, quia ista
positio ponit duplicem modum au-
gendi habitum, per actus similes,
et pcr ditformes. Per similes ponit
quod illud perfectius scietur, cujus
sunt illi actus,
(luod non eliciuntur
les; ergo habitus respiciens fre-
quenter hoc speculatum, augetur
modo tantum. Contra, hoc est
dictum istorum, quod quilibet gra-
quamlibet dus cst simplex, non habens prsece-
dentes in se distinctos, nisi ratione
tantum; ergo ille gradus corres-
pondens ultimse conclusioni; se-
cundum propriam rationem illius
gradus, non includit omnes praece-
dentes, sicut diceret de ultimo
gradu alterationis; ille autem ulti-
mus gradus secundum propriam
quam aliud circa rat'onem sui principii, videtur
tot actus simi- effectussecundum pi^opriam ejus
rationem, et in primo includi, et
non e converso.
 QU^STIO I. 307

Ttem, in qnacnmqne qnalitate rationem rectam circa materiam

snnt gradns differentes, secnn(bim temperanti<ie, non liabendo circa
magis et minns, illi habent ordi- niateriani fortitn(linis, et (^ conver- ^^^1'^,^,^,^^^^-:

nem essentialem, ({uod A inclndit so, (kMbicendo hoc ex princii)iis ^'"j^^j^.^^"^'

^'esponsum.
1] virtnaliter, et C, A, et sic nsqne primis, et nou illnd. Conrirmatnr,
ad snpremiim, lioc patot \n albc- qnia actns generativi prndentiae,
dine. Probatnr sic etiam, qnia si hnjus et illins, videntur differre,
non snnt ordinati, niliil nnnm est qnantnm actus generativi diversa-
habitn scientise
exillis. wSed in isto rnm artium, vel magis
propter
non estdare tales gradus ordinatos concordiam prndentia) cnm appe-
respecUi diversornm scibilinm; titn. Ad istas rationes, licet pos-
ergo qn^ respicinnt diversa sci- sent dari aliquse evasiones, distin-
bilia, non snnt gradus ejnsdem gnendo de habitn, nt est in tali et
habitus, sed magis habitns difie- taligradu, et nt est in tali gradu
rentes. Probatio minoris, mnltse non est habitns talis objecti sed ;

conclnsiones Geometrica^ sunt, nt in tali, quas evasiones perscrn-

quarnm utralibet potest indiffe- tari cansa brevitatis omitto, non
renter sciri ante aliam; ergo ille videtnr tamen qnomodo ad eas
gradus qni respicit unam illarum, saltem earum aliquas, possit ra-
non habet ordinem per se ad illum tionabiliter responderi, opor- nam
quirespicitaliam. Respondeo, quod teret respondentem negare propo-
o-radus in habitu habent ordinem, sitiones universales de habitibns
licet non sit ordo objectorum. Con- snmptas, qn.T in omnibus aliis

tra, omnis gradns habitus respicit habitibus snnt concesscne, et tales

quodlibet contentum snb primo negando non inferendo instantiam,
subjecto illins liabitns, licot per nisi in proposito, videtur esse irra-

actum remissiorem vel intensio- tionabiliter protervire ex 8. Topi-

rem; hic qnicnmqne gradns prrr- cor. Aliter enim viderentni- j)osse
cise non rcspicit qnodcnmqnc ol)- negari tales universales in aliis

iectnm, secundnm quemcnmque habitibus, et deficerent propositio-

f^Ql^i^jY^ ncs qnibns distinctio qnornmcnm-
7. Illnd potest essc argnmcntnm qnc ha1)itnnm probaretur, sicut
ad principale Si dicatur, quod
: patct in confirmatione primse ra-
«•radns infimus non rcspicit qnodli- tionis supra, nisi dicas, liic placet

bet sub primo objecto, scd tantnm eas negare, ibi non. Quod ad(hicitnr
in-
illud circa quod potest csse impcr- pro confirmationehujus opinionis, ,:>^J,l_ma-

fectissima operatio. Exemplnmde qnod principinm magis cognosci- s;^;;^;;^\^^

minimo calorc respectu stnpse. tur qnando conolnsio ex ipso (lo/"'^'"'^;;
Contra, saltem qnantumcnmqn.e deducitnr; hoc si vcrnm cst, non fie.ii.citur,
detur infimum scibile, in illud conclndit quod non sit alinshabitus ^ do"?
potest omnis gradus snperior, sed conclnsionis, nam licet sit alins

non econverso. Idem etiam argn- habitus, tamcn principinm inten-

mentum probat multas esse prn- diturpropter speculationem prin-

dcntias, quia contingit habere cipii in se, quse tunc est intensior
 308 LIB. VI. METAPH.

coinninnitor, qnando conclnsio ex continetur. Primo modo potest

illo (l.^dncitnr, «lunni tiuando iu S(^ concedi prima opinio, quot scibilia,
considerntnr sine ordine ad ([nod- tot scienti?e, secnndum qnod ratio-

cnnuinc^ nlind. Qnod ant(Mn iu prin- nes contra secnndam opinionem

cipio dicitnr, ([uod una sci(Mitia (^st adducta^ ostendunt. Secundo mcdo J

nnins i^"eneris secnndnnisnbjecti potest Gsse unus habitus respectu

' '
^, .
,
Objectun
nnam rationeni considerandi, (^t multorum complexorum.
... Cnm scie.itise
continet
conclusiones smt m
, . . .

'^*"^';
accipitnr ex Posterioribns, (jno- enini princi- principij
^*^'"' . , 1 . ,
. . . . , et conclus
** *
modo sit intelligendnm, Jam pa- piis virtualiter, et principiavirtua- nes de eo

tebit. liter in snbjecto, nam subjectum

virtnaliter includit prsedicatum in
SGHOLIUM ni.
principiis primis, et hoc essentia-
Sententia Doctoris tot esse scientias forma- per se primo modo, vel
liter si sint
les ^peciu distinctas, ciuot concliisiones sic virtualiter si sint per se secundo
distinctiv, (luam tenet locis Scliol. primo ci- modo, sequitur quod in subjecto
tatis, et efficacissime probatur rationibus ad-
Explicat nihiiominus opti-
incomplexo quidditative cognito,
ductisa num. 4.

me quomodo una genere,

scientia dici potest virtualiter contineantur principia
quatenus virtute continet nuina vera com- et conclnsiones de tali subjecto,
plexa, qua3 includuntur in ejus objecto ;
lioc ac sic tota notitia quse de ipso
enim includit essentialiter priedicatum in
snbjecto nata esthaberi; et etiam
principiis primis, et virtualiter ea qui^e con-
ulterins quse nata est haberi de
veniunt ei per se secundo modo, et sic et

quidditative, et incomplexe cognito, cognos-

aliis per rationem ejus, sive sint
cuntur principia et conclusionesde eo ;
et inferiora contenta sub ipso, sive
ideo habitus cognitivus ejus virtualiter sint alia attributa ad ipsum, tan-
continet multos habitus specie distinctos,vi- quam ad primum; crgo habitus
de Doct. locis citatis Schol. i. et Anton. An-
inclinans formaliter ad specnlan-
dream hic q. 3.
dnm tale subjectum secundum ra-
g,
Inter dictas ergo oi)iniones qno- tionem quidditativam , inclinat
dammodo mediando, i)otest dici, virtualiter ad omnia complexa
qnod cum habitns intellectns sit prsedicta, sed primo ad cogno-
qnalitas qusedam generata et fir- scenda de ipso subjecto; per se
mata ex frequenti consideratione, autem, scd non primo, ad cogno-
vel unica perfecta, qnandoque etiam scenda de illis aliis per rationem
ad consimilem inclinans intellec- ejus, et ita respectu omnium isto-
tum respectu complexi speculandi, rum est unus habitus virtualis.
Q^j^
j^g^.duplex potest poni habitus. Unus Prima ergo distinctio scientia-
tus iniei- nronrius, qni formaliter inclinat rum secundum conclusiones sci- 9.
Habitus ad specnlationem ejus, tanquam tas, potest esse secundum species
_

intellectns
dupiex.
...,.,
naturalis simihtndo ex ejus consi- spocialissimas, sed ista quae est
deratione derelicta. Alius commu- secundum subjectum, virtualiter
nis, qui virtualiter inclinat ad continens, potest poni distinctio
speculationem ejns, inclinando for- sccundum genera proxima; sic
maliter ad speculationem alterius, intelligendo quod in una notitia
in quo tale complexum virtualitei' subjecti omnes scientise, primo mo-
 QU^sTIO I. 309

do dictae virtiialiter GonteiitnR,siiiU est de secundis intentionibus, qua?

imiiis generis tantiim, sed^^notitia de nulla vr \)vimro intentionis [)ra5-

continens est ima specie, sicnt(^t dicantur iu (/Kid. Secundo intelli-

subjectiim ciijus (^st, lioc modo genduin est de speculativa scientia
potest intelligi illud: uniusgeneris stricte sum|)ta, qua^. scilicet ex
scilicet subjecti, est una scientia, natura sui et subjeiUi, or.linatur
vel una specie, et tunc est scientia tanquam ad (inem ad scire tantum;
virtualiter non formaliter, quia non autem ad scirc directivum in
est incomplexa notitia et incom- rliqua operatione, qua^ non est
plexi; vel si scientia accipiatur essentialiter speculatio, per quod
formaliter, tunc non debet intel- excluditur moralis, qua^ large est
ligiuna specie specialissima, sed speculativa, ut dicetur responden-
entia genere propinquo. Ultra scientiam do ad secundum argumentum. Ter-
gene-
ire. secnndo modo dictam, est minor tio intelligendum est de speculativa
nnitas scientiae, quae est respectu possibili acquiri ab liomine ex
multorum verorum complexorum, naturali lumine intellectus, scilicet
ad qure non inclinat virtualiter ex principiis cognitis via sensus,
unus habitus subjecti, nec i)rimo, quia cognitio nostra oritur a sen-
nec per se, ut in secundo modo, sed su, 1. Posterior. text. comm. 1.

tantum in potentia et in univer- per quod excluditur speculativa

sali; sicut habitus inclinans for-
maliter ad considerandum aliquod
subjectum commune, inclinat ad
considerandum propiia inferiorum
de ipsis, tantum in universali, quae
videlicet scienda su.nt per proprias
rationes inferiorum, non per na-
turam communis, et ista unitas
minima potest dici unitas generis
remoti, intelligendo simili modo,
cognitio de substantiis separatis,
quantum ad propria ipsarum, ut
dicetur respondendo ad quartum
argumentum.
SGHOLIUM IV.
Pulcherrimeexplicat siifficientiam divisio-
nunc no-
nis scientise realis speculativa3 pro
bis possibilis, in Physicam, Mathematicam,
et divinam seu Metaphysicam,ex triplici ob-
jecto en^; enim secundum se consideratum
;

ut expositum est in secundo modo habet passiones scibiles, et sic de eo est Mcta-
physica sab ipso occurrunt decem Genora,
de scientia virtualiter, quse estuna
;

de quibus actum est libro praeced. q. 5.et de

specie, sed scientiae omnes forma- nullo horum secundum se considerato, via
liter, in illa virtualiter contentae sensus dantur alise passiones demonstrabi-
sunt tantum una genere remoto. les, prtetor communes et transcendentes,ne-
Secundo videndum est, quomodo que aliquod genus accidentis dividendo,
invenietur subjectum primum alterius sci-
accipienda sit scientia speculativa
entia3, quia quodlibet accidens mediate vel
qua^ liic dividitur. Ubi sciendum, immediate virtualicer continetur in specie
quod intelligendum est lioc primo aliqua substantife, et sic esto habeat aliquas
de scientia speculativa reali scili- passiones proprias demonstrabiles, non erit
subjectum primum scientife. Ut ergo invo-
3ulati-
cet considerat intentiones
qu<T
niatur subjectum aliarum scientiarum, siib-
realis
primas abstractas a singularii)iis stantia dividenda est
tionis et quoad «piritualem
;

realibus, et i'ictas de illis in quid, pro nunc, null;« propriic passiones ejus sunt
per quod excluditur Logica, (|u<t not;e nubis, et ideo de ea non habemus scien-
 310 LIB. VI iMETAPll.

tiam.erant ergoalioescientiop de corporea;huic scibiles. Minor ostenditur sic, ab sic^e, en

quoniod(
inest prinio qiiantitas continua et discrota,
omiiibus speculabilibus realibus ^- ^. q.
et liac mediante relationos super eam 1'unda- Text. c.

ta% et qnalitates quarta^ spociei,^ et sub hac

potest unum commune scilicet ensEns, obje

consideratione habet pas>iones demonstrabi- absLralu, de cujus communitate ti^ pro

les,et consequenter est objectum scientia? dis- alibi dictum est; hoc commune C'on
tincta3 Metaphysica,nempe Matheseos. Ul-
a
habet propriaspassiones secundum '"'Vta?
teriuseadem considerata, ut habens formam
Philosophum 4. Metaph. cujusmodi
et principium determinat?e operationis,
motus et quietis, habet multas passiones, et sunt omnia transcendentia denomi-
via sensus cognoscibiles, et sic datur de ea nativa, ut bonum, unum, verum,
scientia alia speculativa, ncmpe Physica ;
actus et potentia, etc. ergo de ente
nec est alia scientia speculativa, quse sub est aliqua scientia possibilis quan-
his uon contineatur. Alibi dicit accidens es-
tum ad tales passiones, et est ne-
se subjectum Mathemalica?, sed explicari po-
cessaria, quia cognitio nostra pro-
test de secundario. Ponit alias daas divisiones
scientise, sed quia parvi sunt momenti, reji- cedit a communibus ad propria,
cit, explicans quomodo Metaphysica appro- ex 1. Physicor.text. com. 3. et inde,
priate versatur circa intolligibiiia, Mathe- ens autem est objectum reale;
matica circa imaginabilia, Physica circa
quod patet, quia de rebus dicitur
sonsibilia.
mquid, etest objectum proprie spe-
10.
His visis cniaestionom dicen- cuhnbile, quia circa ens inquantum
c •
,: acl
I
riivisiosuf-
(],ii;^^ est, (inod scientia speciilativa ens, non nata esse speculatio
est

cum determinatione pi\ie-

tpiplici directiva in alia operatione a spe-
dicta snm[)ta, snflicienter ab Aris- culatione, et passiones ejus ex
tot^le dividitiir, et hoc primaria principiis cognoscibilibus via sen-
divisione, qnae scilicet est in im- sus de ipso ostendi possunt;ergo
mediate contenta siib diviso,quod habemus unum subjectum pri-
ostenditur sic quia talis divisio
:
mum, quodhabet omnes conditio-
non potest esse in scientias ha- nes praedictas, et sic patet una pars
hentes unitatem primo modo, quia minoris.
ista3 sunt species specialissimae Ulterius, quia habitus proprio- \
et remotissimse a diviso; ergo rum inuniversali, nonest respectu
oportet quod sit in habentes uni- propriorum in inferioribus sub
Triasub- tateui sccundo modo vel tertio; illo universali, nisiinpotentia tan-
sed istarum unitatum utraque tum et secundum ad hoc
quid,
"''tiarum^.'''

correspondet unitati subjecti vir- quod intellectus circa alia specula-

tualitercontinentis totam scien- tiva perficiatur, oportet inferius [

tiam, ut dictum est prius eri^o ;

descendere, quserendo subjectaspe- j

secundum distinctionem talium cialia; sub ente autem, prima

subjectorum,concluditur talisdivi- dividentia occurrunt decem gene-Ensim
fliote d' • • •

sio scientiarum sedtalia subjecta : ralissima, de quibus ex principiis „, dec!

prima speculabilia, proprie i^ealia, notis via sensus, non sunt alise J^^f;
de quibus possunt aliqua sciri via passiones demonstrabiles, nisi ^,^^^;^^

ergo transcendentes; ergo nullum il^o- ^tum e

sensus, sunt tantum tria ;

tantum tres scientice speculativse rum estsubiectum alterius scien- si;a,<

nulla a
Obiectum
jvieiapiiy- propricC ct reales, et naturaliter tia3 a Metaphysica, cujus tamen oivis
 QUyESTIO I. ?,\\

jientia-
'um non
niilluin istoniiu est siil)j(H;tnm pri- dum ([uod Ai*istot(d(\s ponit in
iumitur
)enes ali-
mum, siout ncc im-
liomo, '
licc^t littora insnm ncrtin(M'o, (luin vido-
i i ' i

c'u"s
genoris
iccidentis liomini
...
mediatius insit snbstantia^ riuam
passio, qufp primo inost
licct ctsi habcat proprias passio-
ncs sibi primo inhaprcntes, non
ivisionem. .

enti. (,)uod si oportct ultcrius di- tamcn nobis scibiles via sensus ;

vidcre ad inveniendum subjectum scd sic sunt solaR passioncs entis de

alicujns scicntiae, non oportetpro- undc vcrum cst quod ipsa
i[)sa notae,

cedere dividcndo aliquod genus cstsubjectum secundcnc scientiae sj^c-

accidcntis, nam quodli1)et istorum cuhativae possibilis intcllectui co-
et quaelibetspecies cujuslibet co- gnosc(mti i[)sam sub propria ra-
rum, in aliqua specie substantise tionc, sed non nobis. Restat ergo
virtualiter continetur, mediatc v(d substantia corporca, cui absolute
immediate; et ita quodcumque consideratae inest [)i'imo quantitas
istorum poneretur [)ro snbjecto, continua, ct secundum aliquos dis-
licet forte haberet aliqnam passio- creta,etmediantcquantitate,omnia
nem de se scibilem, non cssct ta- qn^e quantitatem consequuntur, ut
men primum subjectum; ergo nec relationes fundatse super quantita-
penes aliquod illorum accipietur tem, ct qualitates quartse, speciei.
distinctio prima scientiarum;ergo Et istae passiones sunt de ipsa co-
oportet dividero praecise substan- gnoscibilcs ex principiis notis via substantia

tiam, ut snbjectum habeatur pri- sensus;ergo ipsa potcst essc ct aZmoTo

mum scientise alterius a Metaphy- est scientiae spcculativa) subjcc- ^aCheml
sica divisa, aut substantia ponitur tum possibilis nobis, altcrius a ^^^^^

alterum mcmbrum scilicet incor- Mctapliysica, ct hcTc vocatur Ma-

porca ad Metaphysicum pertinere, thcmatica quse licct dicatur de
;

et hoc proptci- hanc rationem, quanto, v(d quantitatc, quia non

quia ejusdem est considcrare ge- multum Mathcmatica comparat
nus aliquod, et primum contentum quantitatcm ad substantiam cor-
sub illo, substantia incorporea poream, tamen subjcctum primum
prior cst sub substantia. virtutc continens omnia, est sub-
11.
vSed IicTC ratio vidctur dcficere, stantia corporea. Ulterius eadem
tum quia scientia de diviso ?equa- substantia corporeanon contracta
habcre ad utrum-
liter videtur se ad inferius, sed alio modo consi-
que dividens; ergo si cst de derata scilicet inquanUim liabens
ubstaniiauno sub propria ratione, et de al- formam, qua) est principium de-
.eclatVd" tcro. Tum, quia falsum supponi- tcrminat^ operationis, et motus
^cm.lr'"tur, quod Metaphysica cst do su])- ct qui(^tis, liabct multas passioncs
loiae pas-
stautia prinio, quod non est verum, sic sibi inhcTrentes, ct scibiles per
onesenlis ^
i ^
i -n -i.
)ossunt a sod tantummodo inquantum ^
cns, viam scnsus ; ergo quoad illas erit
obis 00-
;nosci de et sic accidit considerationi eius, alia speculativa, qusedicitur Phy-
ibstantia. n • •
x \-
quod perfectius participot
i

ratio- sica sive naturalis. PrcTter istas

Quoniodo
nem substantise. Tdeo est alia non uotest inveniri alia scientia substantia
coi'porea

ratio (luarc substantia separata speculativa, quoe non sub aliqua est .ubjec

ad Metaphysicum pertinet, secun- istarum contmeatur, puta si sit de sic»^?

 3n LIB. VI. METAPII.

nliqiin siihstnntin inferiori, yoI in iinitns, miniis commune est magis

aliqun istnruni includntur, i^utn si unum. Respondeo, etsi communius
sitdenliquo nccidente ; ergo suut sit minus unum in re, et magis
tnntum ista^ tres primo dividentes diversificntum qunm minus com-
speculntivnm scientinm penes tria mune, tnmen est seque unum in-
subjectn, hnbentin conditiones su- telligibile, quia ita unico et sim-
perius expressas. plici actu intelligendi, intelligitur
Trei^tan- lutelHgendum cst crgo ex dictis, animal, sicuthomo et itaproprius
^cienUa^
quod si scieutia dividatur penes habitus utriusque est seque unus
qi.ia tria
objectum, qualis cst prima divisio
* ^
in se sed habitus diversi in isto
;
tantiini ob- '

jecta. ejus, ut dictum est, quia differen- uno contenti virtualiter, non habe-
ticT specificop sunt ignotae, quod sic bunt ?cqualem unitatem, nisi in
poterit divisio procedere : Scientia isto uno requaliter includantur,
alia (^st de conceptu communissi- nam habentunitatem ex hoc, quod '^•Ij^^y^i^"*

mo, per '

se passiones linbente scili-
*
includuntur ; non autem a^qualiter conciu.io-
nes Meta-
cet de ente,concentu
et alia de includit corpus Pliysicum omnesp%sicas,et!
corpus
mmus communi, primo pnssiones . . i

conclusiones scientiae naturalis, et Physicumi

"^^^^^**
habente; et per primo excluditur ens omnes conclusiones Metaphy-
omne accidens, intelligendo sic, sicse, quia ens includit istas secun-
quod primo habens passiones non do modo, corpus Physicum istas
sit passio alterius. Ulterius, secun- non nisi tertio modo.
dum membrum subdividitur in E^ distinctione penes sub-Metaphy-
ista
scientiam de
substantia incorpo- jecta prima, patet causa illius dis- ^{^3^^^'^^^"
rea, quce non est nobis possibilis tinctionis, quam Aristoteles ponit j^t^^Jjj^^^,

pro nunc, et in scientiam de sub-

'
in littera scilicet penes modos de- t^cus a
^ matena
stantia corporea. finiendi enim Metaphysicus mohiii,
; ideo
Phvsicus
Tertia divisione secundum mem- definiendo, omnino abstrahit a ma- materia
brum subdividitur
1 iT-T.-m
•,.
scientiam de
, .• ' singularia
teria, quia sicut ens quod primo tantum.^
' i. 1 •

substantia corporea, inquantum considerat, ita et quodlibet inquan-

sic, et sic consideratur. Non ergo tum sub ejus considerationem ca-
quodlibet membrum praedict^ divi- dit,non includit materiam secun-
sionis8equeunum,sedMetaphysica, dum quod vult Avicennal. Metaph.
in qua primo stat divisiO; est una Mathematica vero, quia considerat
unitate generis proximi, non ha- substantiam corpoream sub tali
bens sub se nisi species specialis- conceptu, secundum quem includit
simas, imde est unn secundo mo- principia propria quantitntis, et
do. Mathematica, sive Physica in ita necessario requirit matei-iam
qun in tertio gradu stat divisio, licet non ut pi'incipium potentiale
Metaphv- " .
i «i •
i nr ai .•
sica un^ (^st una tantum unitate genoris ro- sivc Mathematicus
mobile, ideo
genere pro- ,.,,,• modo,quarum
moti, ettertio
-, ' . i x
sic definit per matenam, non m-
r> • l
•

ximo, phy- utra-

generrre- V^^ ^^ plurcs desccndit, habentcs quantum principium motus. Phy-
moto.
unitntem secundo modo. sica substantiam
v(m^o considerat
Contra, unitas habitus est ab ob- corpoream, inquantum in concep-
jecto; ergo a magis uno major tu quem dc corpore habet inclu-
 QUi^STlO I. 313

quartum ex dictis quare de aliis

patct
dimtur principia motiis ct opera-
generibus uon est scientia. Ad quintum os-
tionis icleo per materiam sic de-
;
tensum estl. i. q. 9. quod Metaphysicus non
finit, non qiiod motum ponat in
agit de rationibus particularibus entis.
dednitione, quia ille est passio
apud eum, sed materiam secundum Ad jirimum argumentum de I.o-
14.
considerationem contractam, se- gica, licet posset dici quod LogicaAn Logica

cundum quam est principium mo- est practica, quia non est tantum ^*\S'
4. prol.
tus. [)ropter scircproprium, sed [)roj)-^ n. 3.

'letaphy- Assignantur et alise distinctiones ter scirc directivum in aliquo ac-

ica circa
ntelligi- istarum, quia Metaphysica est cir- tu; quia enim intellectus in actu
ilia, Ma-
leniatica ca maximeintelligibilia, et Matlie-
proprio discursivo potest errare,
rca inia-
maticacircaimaginabilia, Natura- indigethabitu directivo, jiriusquam
;inabilia,
Physica
lis circa sensibilia, quod intelligitur dirigat in aliissecundnm Loetium
vcn sensi-
biUa. secundum quamdam appropriatio- super Porphyrium, ideo T.ogica
nem. Omnis enim scientia est circa potest dici prima practica inventa,
intelligibilia, Metaphysicalia sed extendendo nomen, quiatameniste
nec in universali, nec in particula- actus in ([uo dirigit, non est nisi
ri, sunt proprie sensibilia, sicut speculatio, ideo Logica proprie
nec ntitas, nec unitas, nec ista
(
non est practica; non est enim (i-

entitas, yel unitas, licet ex sensi- nis ejus veritas, confesse se ha-
bus cognoscantur. Mathematica in bens appetitui recto, quse veritas
singularibus et naturalia sunt est finis practicse ex 6. Ethic.
imaginabilia, sed Mathematica cap. 3. Tunc dicendum est quod non
non sunt primo, licet
sensibilia est speculativa realis, quae sola
per se Naturalia primo, licet nbn
,
hic dividitur.

motus, nec quies. Ad secundum de Ethica, respon-

Alia assignatur distinctio penes deo,omnis habitus cognitivus cir-
gradus certitudinis. Sed nec prse- ca objectum operabile ex natura
cedens multum probat, nec ista, rei et objecti, est directivus iu

quia quselibet est ex principiis ne- operatione, licet non ex usu haben-
cessariis, et ad conclusiones nc- tis; sed aliquis habitus est directi-
cessarias. vus incomplete, et quasi a
remotio-
ri, sicut qui est circa magis univer-
.SCHOLIUM V.
salia, aliquis magis perfecte et de
Habet exqiiisita doctrinalia in solufcionibus
propinquo, sicut qui estcirca magis
argumentorum. Ad primiim Logicam esse
[^articularia, actus enim sunt circa
proprius sptculativam, et aliquo modo prac-
ticam, ita habetq. 4. prol. iium. 3. Ad secuii-
singularia unde experientia ma-
;

dum moralem scientiara esse practicam, ut gis dirigit in operando, quam ars
habet (£. 4. prol. num. ti. large tamen dici sinc experientia 1. Metaph. in
speculativam, ut habet ibi. Vide eum 1. d. prooemio et sic habitus incomplete
38. Ad terUum optime explicat quomodo dirigetis comparative et large,
quantitas dicitur e.-se objectum Mathemati-
cum vere non potest dici speculativus, quia ex se
Cic, sit, ibidem docet Tuso,
corpus mobile non esse subjectum Physicse. uon sufllcitdirigendum sine
ad
Idem habct 2. Phys. text. 18. et q. (3. Ad particulari determinante et appli-
 314 LIB. VI. METAPU.

soientia^
cantc, ot sic possct moralis scien- beret dicere qnod scientia moralis,
quomodo tia dici specnlativa, sed non nro- licet sit habitns practicns, est ta-
tita et prie et stricte, sicnt liic snniitnr nien intellectns specnlativi, et hoc
praotuw? 1 L- TL -L
Scot. q. 4. specnlativa. Item ciunargnitnr ex expresse dicit sic opinans, qnod
prol. n. 11. ...... 1,- 1 ,. ,1,.
detinitione prndenticT, respondeo, alms est habitns ille qni est tan-
ilLa detinitio debet intelligi de ra- tnm practicns, et tamen est intel-
tione agibilium, id est, directiva lectns specnlativi, qni habitns res-
circa aglbilia perfecte et immedia- picit operabile in nniversali, et
te et in particnlari, sed scientia alins ille qni respicit operabile in
moralis est alio modo respectn particnlari, et est intellectns prac-
ai:'ibilinm scilicet in universali, et tici. Secnndnm hanc opinionem
insnlliciens ex se ad dirigendum videtur esse dicendnm, qnod scien-
circa ista. Contra, tnnc Philoso- tia moralis continetnr sub scien;
phus 6. Ethic. cap. 4. insnflicienter tia, quam Aristoteles ponit ibi, ha-
enumerat habitns cognitivos, quia bitum intellectus speculativi.
moralis scientia sub nnllo. eorum Ad tertium dicendum, quod fal-
Quomodo Q'ios ibi ponit, videtur contineri. sum assumit, quod qnantitas sit
^dSa^ I^^spondeo, qui poneret quod ha- snbjectnm Mathematicse, sicut dic-
scientia
morali
bitus ideui cst, sed tantum diffe-
t
tum est in solutione qnsestionis,
rens secundnm magis et mmus, quia tamen quantitas non osten-
ille qui dirigit in universali, et qui ditnr inesse snbstantise corporecB,
in particulari, posset dicere quod sed qnasi medium supponitur; et
Pliilosophus sub prudentia ibi de substantia corporea non osten- Quantitas

comprehendit scientiam moralem, ditnr aliquid in Mathematica, nisi "eciunf

tanquam imperfectum sub perfec- per naturani quantitatis. tanqnam^^''^'"^^"^'^"

to idem tamen sunt in essentia,
; primse passionis, ideo videturesse
et convenientius ibi posuit habi-
tum perfectum quam imperfec-
tum, quia perfectus est magis vir-
tus intellectus, de qua virtute in-
telligibili, ibi intendit.
^5. Alius nui ponit, quod licet habi-
i i
quasi ratio propria subjecti illius
scientia^., et qnasi ponitur subjec-
tum, licet sit ibi passio, qnia in-
cluditur in subjecto priori, ut ibi Quare da-
dictum est. Quare autem hoc modo ^"gpeciaSis'
ratione
i
de substantia corporea est scientia qiiantitatis
^

tus sit practicus ex ratione for- specialis

^
per rationem quantitatis, et nonaiio
^ ^
/ rum acci-
mali objecti, quod est operabile, ut primae passionis ejus, et non dentium?

non tamen intellectus est practi- sic de aliis accidentibus? Ratioest,

cns, nisi ad considerandum motus qnia quantitatemconsequnntur
ex appetitu flnis, et consideratio- multa qnse per ipsam insunt sub-
nem suam ordinans ad opus, sed jecto ejus, et per ipsam de illo
cum hoc deberet, ut videtur innue- snnt scibilia ex principiis notis
re, quod Philosophns ibi distinguit via sensus, non sic per alia genera
habitus intellectus speculativi ct accidentinm tamen qualitas quan-
;

practici,quia dicit Aristoteles men- tnm ad tres primas species aut ,

tis speculativse et practicae ; mens saltem quantum ad tertiam spe- «

sumitur pro intellectu, et tunc ha- ciem, quasi simili modo potest po- 1
 QU/ESTIO 1. 31;

ni se Iiabere in scientia naturali ex 7. Plivsicorum, t. c. 14. et inde.

nisi qiiod in illa scientia quantitas Prius etiam quam ostendatur cor-
aliqiio modo consideratnr non al)- l)us esse mobile localiter, ostendi-
solute, sed ut controcta ex 2. Phv- tur iiabere ubi determinatum, quod
sicorum, t. c. K). et inde. pra^supponit quantitatem determi-
16.
Consideratur etiam Ibrma sul)- natam;et similiter qualitatem, si
stantialis determinata, quae est accipintur ul)ideterminatum,quan-
principium determinationis quan- tum ad ditferentiam certam posi-
titatis ex 2. de Anima, t. c. 41. determinatio se-
tionis, quia talis
omni nalura constanlium, etc. et etiam quitur qualitatem nnturalem, ut
qualitatum naturalium, ita quod gTavitatem deorsum, levitatem
Matliematicus per rationem sul)- sursum, vel neutralitatem per ,

stantia) corporese, sive in commu- quam intelligitur qualitas ccjelestis

ni, sive in particulari, quasi nihil ignota et proprium Ubi coelorum.
ostendit, sed omnia per rationem Intellige ista prius ostendi esse
quantitatis, quse est prima passio; quanta, qualia, et ubi cum actu.
naturalis autem per rationem sub- vel aptitudine, sic enim intelligen-
stantise habentis formam
determi- d.-io sunt conclusiones demonstra-
natam substantialem, qu^eest vere tionum, non de actuali existentia.
natura, sive in universali, sive in Quod si dicatur, substantia na-
particulari considerctur, tanquam turalis qugedam est generabilis et
per primum medium, si esset prop- corruptibilis, inquantum liabet ta-
ter quid tradita, liaberet ostendere lem formam subsiantialem, et est
determinatam quantitatem de tali qusedam ingenerabilis et incorrup-
substantia ,etiam qualitatem
et tibilis, quia habet talem, ita quod

tertise speciei; et per istas duas ista mutatio non videtur [)rsesup-
passiones primas, quarum neutra ponere aliud ostensum de substan-
alteram ostendit, licet habeant or- tia. Respondeo tamen ipsa est
,

dinem in inhserendo substantise passio, et ostenditur })er propriam

corporcce, ostenderentur omnes rationem subjecti.
passiones posteriores de substan- Similiter potest aliter dici quod 17.

tia naturali. Unde valde inconve- Philosophi non concluserunt sub-

Gorpus
mobile non nienter videtur mobile poni forma- stantiam corruptibilem, nisi esset
est objec-
tum in lis ratio subjecti in Physica, cum alterabilis a propriis dispositioni- Generabile
Piiysica,
sitpassio remota valde. Prius enim bus, et ita in tlne alterationis, cor- supponit
allerabile.
supponitur quod substantia sit ruptibilis. Sic ergo posset dici,

quanta quantitate determinata, (luod generabile prsesupponit os-

quam quod sit mobilis secundum tendi quod sit alterabile. Sed hoc
quantitatem,quiaquantitas incom- nonest verum, nisi nobis, qui pro-
muniabstrahitamotu. Pi'ius etiam cedimus a posteriori in naturali-
quod sit qualis qualitate tertise bus demonstrando, quia in re prius
speciei, quam
ostendatnr mobilis inest esse generabile, ideo detur
secundum qualitatem, quia in ista prima responsio. Sed si dicatiir,

sola specie est moius alteraiionis ideo scientia naturalisest de mobi-

 310 LiB. VI. MbyrAPii.

li, 4uia considerat passiones , (iua3 quid (\s( sui subjecti supponunt ex
siint extra essentiani substantise, sensu ; si tantum confusam cogni-
et vere accidentia ejus, secunduni tionem illius quidditatis requi-
qucie subjectuni est mobile. }y[eta- iMint, [)uta ad sciendum binarium
physica non sic, quia unitas non esse i^arem, suflicit qua^^libet co-
est vere accidens entis; hoc non gnitio confusa de l)inario accepta
videtur valere, quia sic Mathema-
tica esset de inobili. Similiter hoc
a sensn, '1 cum
rantia^ an binarius sit
riua etiam stat" is^^no-
o S^l^^^^f^
supponitur
substantia quo^i quid
eat sub)ecti
si non concludit
aliquid conclndit, vel accidens, quantitas aut quali- scientm- .

rum.
mobile esse rationem subjecti; sed tas, aut aliunde accipinnt, ideo a
passionem aliquam, sed nec hoc Metaphysico; distinctam ejus
si

concludit, quia immobiliter se lia- notitiam requirunt, pnta non scie-

bet ad proprias passiones. tur ([uod homo est animal perfec-
Contra, quomodoergo salvabitnr tissimum, sine notitia subjecti,
Aristoteles, qui vidotur dicere in an sit substantia vel accidens, et
littera, t. quod in ratione na-
c. ^. sic pi'ocedendo. Et lioc aliquo mo-
obiectum t u m Uuni cadit motus. EtAvicen- do accipitur a Metaphysico, qui
quomoJo nal. Metaphvsic. quod est de ente Metaphysicus de isto quod quid est,
biie. mobili ? et multa dicta similia na- distincte cognoscendo rationem ,

turalium inveninntnr. Respondeo ,

facit, prout possibile est rationem
mobile significat aptitndinem ad fieri ad quod quid est inquirendum.
motnm, quae aptitudo, si intelliga- Cum enim talis ratio sit via divisi-
tur remota, inest substantia? Phy- va ex Posteriorum, quae debet
2.

sicce, ex principiis propriis snb- incipere a communissimis, quse

stantialibus ; itaque per istam de- certum est inesse illi, cujus qiM
terminationem non ponitur motus qureritui',quatenus ista commu-
quomodocumque sumptus, propria nissima a Metaphysico consideran-
ratio formalis subjecti Physicse, tur, eatenus Metaphysicus juvat
sed tantum contrahitur corpus ad ad faciendum rationemde quod quid
considerationem sui, quantum ad est subjectorum specialium et ,

prima principia propria inqnan- etiam quatenus dividens in proces-

tum principiant motum, et sic ex- su suodirigitur per qu?edam prin-
cluditur consideratio corporisper- cipia Metaphysicalia communia,
tinensad Matliematicam. Ad quar- ut de qtiolibet af/irmatio vel negatio.

tam rationem, patet ex pra^dictis Contra Metaphysica non quo„,o,io

illud,
in corpore qnsestionis. videtur necessaria ciuin quicumque
^
Lo.y'c»=s in-
quint quod
^ ^

18. Ad quintam dictum est super alius artifex utens Logica, cujus quid est
sui sub-
primum Metaphysica^ q. 8. et os- us:is est communis, etiam Meta- jecU?

tensum est quod antecedens as- [)liysic9c possit quid sui subjecti in-
sumptum est {'alsum. Ad textum (juirere. Respondeo, in tali inqui-
Aristotelis responsio, ejus qnod qmd sitionc nullus artifex est, quia ista
c.st non est demonstratio, sicut nec investigatio [)rcecedit omnem pro-
in alia scientia, ita nec in Meta- cessu.m scientire, qufe est per de-
i)hysica, sed alicC scienticT, qaod monsti'ationein supposito quod
,
 ,

OljyESTIO I. 317

r/?(u/ eA/ subjecti, sivo confnso , sivo aliqiiibiis princii^iis coianinnil^ns,

distincto ; sed in (lividondo qnod proqnornni intellectn oporteLcon-
renlitatisest, Metn pliysici est,qnod ceptns coniniiines al)sti%aliere.
processns rationis Lo.iiici ost. , Kx his patet, (inod cnni alicnjiis,,
l.ssenlialius
Contra, si procedatnr per concep- cognoscibilis essentialior sit illa novit qua^-
. . .
libpt sfien-
tns reales ad Metapliysicnni non
spectantes, nt \)cv concei)tnm coi^-
!•,•/•
cognitio
lic(H niagis
, ({uvc est in
contnse, quam
particnlari,
qm^e estjWi,
,
tia qnid
proprii sub
quaam
poris, anteqnam dividendo habea- ejns in nniversali, tantnm potens ^''s^irf.'^

tnr 7?(u/ snbjecti, nniiKinid talis est applicari ad ipsnm in particnlari

in procedendo Mathematicns sen et distincte, et de qnocnmqne snb-
Natnralis? Responsio,pr8edicatnm jecto speciali, prima cognitio ha-
dictnm in quid, natnraliter notins beatnr in scientia propria de ipso.
est de snbjecto qnam qnsecnmqne secnnda antem in Metaphysica es-
passio, sed non nobis. Tdeo si or- sentialins cognoscit qnaelibet scien-
dine natnralis notitise procederet tia specialis quid proprii snbjecti,
dividens, nihil facei^et nisi abjice- qnam Metaphj^sicns. Metaphj^sicns
ret disconveniens et acciperet , etiam sine ista perfectns est, par-
conveniens. Sed qni sibi notitiam ticnlaris sine illa nihil scit, tamen
acqnirit ex aliqna passione nota applicando Metaphysicam ad noti-
via sensns, nnnm abjicit, alind as- tiam confnsam, potest perfectior
snmit, vel exaliqnibns propositio- haberi de snbjecto, qnam hal)et
nibns sibi alinnde notis, et qnate- particnlaris inqnantnm talis sic ;

nus illis ntitnr talis artiiex est ad expositavidetnriittera Aristotelis.

quem illae spectant, licet imperfec- Hic nota ordinem intellectns
te sit talis ; omnis antem investi- nostri, intelligendo qnomodo con-
gans per divisionem, etiam si
qiud fnsnm primo intelligit,
sensibile
non per omnia intermedia proce- et in illo imperfecte commnnissi-

dnt, Metaphysicis nti oportet. ma. Deinde illa communissima

19.
Nnllns est itaqne particnlaris percipit, et distincta notitia. Dein-
Scienspar- scicns prseciso, pnta elementicns, de particnlaria distincte, ita qnod
*
ticularis .
*^
.

contusam sivc lapidicns sen planticns, nisi Metaphysica prima, qnia est circa
notitiam . . „ . .

sub;eoti qni prseciseconinsamnotrtiam snb- confusissima cognoscibilia, et im-

accipit a . , . • • , • ,

sensu. jecti accipit cx sensn ; et isto snp- perfecta, et nltima, qnantnm ad

posito, passiones ostendit illi ines- distinctam notitiam, potest seqni
se, qnas ex tali ejns notitin potest alias confnsas, sed non distinctas.
A L •< 1 •
Quomodo
Ad sextnm qnantitasest snbjectnm
1 , ,

de ea ostendere. Et licet talis sit quantitas

• «- considera-
perfectns planticns vel plantista, remotum respectn passionnm Me-
, , T.

tur in Me-

est tamen imperfec-tns sciens, qnia taphysicarnm, primo

qnse snnt Siathe-
etiam plantam imperfecte novit ;
entis. Ens antein, absolnte snmpta "^^'^^^-

potest enim ignorare an sit snb- prima passio corporis, nt est snb-
stantia, etiam non considerare an jectum in Mathematica, contracta
sit ens, si nnnquam conceptnm en- antem est passio corporis, nt est
tis ab illo abstraxit, et hoc intelli- snbjectum Physicae. Primo isto-
ge nisi in demonstrando ntatur rnm modorum, non est cura, quid
 318 LIR. VI. METAPII.

ad qiiam scientiam portineat, qnia Ro.^faf crgo prccier duos modos dictos
sic iapis et nlbedo considernntnr (tdhuc alium inquircre, quo scienlia sit

in Metnphysica. Secundo auteni ht sc aliquo modo una, licct minus una

modo et tertio, licet sit distinctio quammodisjmvdictis.ctabislisdislincta
sufticiens propter nbsolutnm i\a- majori disfinctionc quam distinguantur
tionem et contractnm, tamen et si infcr sc prcedictce ; scmper enimascenden-
nulla esset, si possibile esset eam- do occurrit communius inseminus unum,
dem passionem primo inessediver- ^'l ^i^> ^dio forte magis distinctum. Scicn-
sis subjectis primis, adhuc distin- dum ergo quod ultra sccundum gradum,

guerentur quia causali-

scienti^T^, vidcrentur posse duo gradus assignari.
ter earum distinctio est ex subjec- Prinms quanclo subjectum continens mul-
tis, non autem ex passionibus; torum principiorum et conclusionum ve~
illud tamen suppositum non est ritatem, est aliquid commune ad multa
possibile, quia passio diversorum infcriora.de quibus passio7ies primce talis

per se est alicujus primo commu- communis ostendcntur pcr notitiam illius

nis. communis, et quanto communius , tanto

'^r.rT^rTTTw x.r
minus unum.Et tunc habitus inclinans Scientia
SGHOLIUM VI. quomodo
formcditer ad speculandum tale commune ""^ genere
remoto ?
ExpUcat rusius quomodo scientia aliis duo- virtualitcr inclinaret, primo acl speculan-
bus modis generaliorib is posset dici una ^/^nn principia et conclvsiones de ipso
unitategenerismagisremoti,propterquam-
,^y,,^,,,,,^ ^ pcr se autem non primo ad
dam convenientiam scibilium, et virtualem . .

, , .- ^ in uno subjecto
i^- + specutandum eadem de inferioribus, ita
vu,
eorumdem continentiam ^ i ,

communi. Mauritius hic notat totum textum ^/^<oc/ omnes verifates sive de illo primo
usque ad finem fuisse a Doctore cancellatum, communi, sive eorumdem prcedicatorum
seu notatum per vacaf. In re non multum dc inferioribus, dicerentur pertinere ad
differt intentum ejus ab iis, quse dicta sunt,
scientiam unam quidem
^^,^^^^^^ ; genere
sed fusius ista hic explicantur.
^ . _ • /
magis remoto, quam in secundo ,
graclu,
Ulterius cst sciendum, quod quando proptcr minorem convenie^itiam scitorum
aliquod nenus remotum diviclilur prima per sc, sed non primo, propter minorem
AJditio.
divisione, non
.,..,..
statim dividifur in qcnera
.

unitatem liabitus
, , . . ,

2C.
Divisio proxima speciebus
.....
specialissimis, sicut illa scita, sicut et
virtucditer confincnfis
objectum illius habitus
prjedicta patct in omni Prcedicamento Quando . er- est minus unum. Alius gradus videretur
^J^ies u\- fjo scientia, cficeest genus valde C077i77iune, esse, qua7ido prceter dicta gradu prcece-
timas.
^^^ patet alicpialiter ex dictis, primo di- denti cognita de i^iferioribus per7iaturam
viditur, 7iec dividitur in scientias primo co^nmunis, etiam pi^opria i^ifeinorum de
modo dictas, quce su7it specialissimce,7iec ipsis cognoscerentur ; el omnia illa di-

secundomodo, cjuce simt genera proxi^iia cerentur esse unius scientice propter unu7n Alia gene

specialissimis ; 7ia77i forte sccundo modo genus subjecfum, cujus hcibitus foiinalis scientia3-

tot sunt scie7itice, quof species specialissi- virtualiter inclinaf ad cdia omnia vera
mce habe7itcs alicpias proprias passio- de ipso primo, et per se ta7itum, ad
nes, 7iam de c^ualibet lali est aliquod prin- 077i7iia vera cle iiiferioribus, per 7iaturam
cipium, ut p7'cedicando quod quid est cjus ; sccl acl vera cle inferioribus per
ejus de ipsa, et alicjua co7iclusio, ut osten- naturam propriam ipsorum, no7i i^iclinat

de7ido proprnam passione77i ejus de ipsa. 7iec per se, nec primo^ sed tantum m uni-
 X'crsali ct in polcnlid, c.r rpia inclinnfio- dc allimo; /lic non sicat nicdian) dictum
ne nimqaam potcst saf/icioitcr acqairi i)i qaid, sed sical cxtrinsccani ct con-
actiis, sicat polait in (jrada pra^ccdcnti. causa propter qaid rcspccta passionis
Sic ergo viderentar qaafaor (jradas in ostendendce dc altinu).
21.
unitate habitus scicntifici. Primus qaan- Unde analogia ista non facit (jradam 92
do est tantam anias complexi, ut homo distinetum, ut videtar aradas cfiam wii-
^
Kxpiican-
'
tur dicti

Juatuor
^^^ risibilis. Secundus istorani /labituum tatis scientia\ qai fif secundum diversas gradus.

r^^"s in propriorum, qui sunt rcspectu maltorani considerationes, videtur posse concurrcre
ius scien" inclusorum in una specie specialissima, ctim tertio et quarto. Quomodo cum
tilici.
ut liomo cst risibiiis, /lomo cst bipes, etc. tertio concarrat, diclum cst. Quomodo
conclusionum ct principiorum de /lomine. cum quarto, patct, quia si de attributo
Tcrtius istorum /labituum et principio- aliquid ostendatnr pcr natiiram pro-
rum propriorum, qui sunt rcsp^ectu mul- priam non pcr natnram primi ad
cjus,

torum incIuso7'um in uno communi, ct quod attribuitur, illud non pertincbit ad

pcr ipsum inferioribus convenientium ut , seientiam de primo, nisi sieut quarlo nto-
si in scientia dc animali essct /lic pro do scientia propricc passionis speciei, per-
principio, animal /labet animam sensiti- tinet ad scientiam de genere. Possetetiam
vam, pro conclusionc, animal /labct or- dici, quod tcrtius gradus quatuor prce-
gana senticndi, animal habet appetitum dietorum coincidit cum secundo, cpiia

sensitivum, etc. conclusionum omnium utrobique /labitus unus, qui est subjeeti
quce per naturam animalis de singulis incomplexi, sive spcciei specialissimce,
animalibus ostenduntur. Qxiartus istorum sive communioris, sive primi ad quod
/labituum ])ropriorum, qui sunt rcspectu alia attribuuntur , includit sufficicnter
multorum inclusorum in uno communi, omnes veritates complexas illius scienlice,

et per ipsum convenientium iyiferioribus, et cst ille /labitus includcns ubique ceque
et etiam propriorum inclusorum in illis unus , nam licet objectum sil communius,
inferioribus, ut aniinal dicatur subjcctum non tamen minus uno actu intelligendi
scicntice, in qua omnia cognoscerentur, intelligifur, nec ejus est minus unus /labi-

sive de animali in universali, primo lus, nec seciuitur, tale commune est minus
cognoscibilia, ct de specielms ejus per se, unurn in se ; ergo cst minus unumintelli-
sive etiam de speciebus primo. Et ulfra gibile. Quod si dicatur /labitus non ceque
istum graclum non videtur gradus unita- unus, quia alio modo includit hic et ibi^

tis possibilis in scientia, nam quando po- /wc non obstat, quia non est alius mo-
nitur scientia de uno primo, acl quod dus intelligendi respectu primorum prin-
alia attribuuntur.videturpertinereadter- cipiorum inclusorum ; alia autem per se
tium gradum ; nam illud primum non sub ratione primorum inclucluntur. Si-
tantum in universali et in potentia, sicut milifcr etiam /labitus speciei specialissi-
in graduq uarto, sed virtualiter includit, mce omnia includit per se^ sed non primo
non tantum veritatem de se, sccl ctiam veritatem passionis de individuis. Licet
de attributis ad ipsum per se, scd non etiam individua non tantum distinguan-
primo, licet non eodcm moclo per tur /lic, quantum ibi species non obstat,
se, quo ct in tcrtio ;
quia ibi univer- ,
(juia species non sumuntur /lic ut diffe-
sale ut mcdium in quid clictum de rentes, sed ut quasi singularia respeclu

ultimo, includit passionem ostcndendam generis, cui aceidunt di/ferentice specifi-

 im LIR. Vl.METAPll.

cn' niquanhiin ilc ris pdssio </cnrris os- sicut nunicri inquanluni nuniTus, sunt
ietulihir. Itdfjuc c.v (ola isla dcduclioiic aliquic propri(c pa^ssiones, sic cntis in- Necessita

teneatur tanquam
,,.,,..
prof)al)uc inipns/tiin), (]ua)i(u)n ois, ut su)it
...
0))inKi atia Irans-
et
nitas
comm
M
I ; • • • .
•
I . • I • .
•
. taphysici
quod tres su)it (jrailus toiitatis scientne cenaentia aeno)ninatica, ut unu)n, i)crum^
speciei spccialissi))iiv : pri))i>is gcneris bnnto)!, actus, et pofcntia, efc. De cnte

proxi))ii ; scciuidus ct cu))i eo illc qui vi- igitur pofest esse aliqua scienfia, non
debatur posse poni tcrtius, ct generis auton cu)n aliqua cdiannamfaciens pi^op-

ro)ioti : tcrtius qui ponebafur ipiartns. tcr cdiquod objectuni C3ni')i unius, secun-
Nunc erijo istasunt ad solutione)n qucvs- du)n tertium )nodu)n unitatis, quia ente
tionis applicanda. nihil csf coni)nunius ; ergo scientia potest

^ ^^- Dico ergo quod divisio Arislotelis esl esse prcecisa de ente respectu passio)ium
cuiativa, quod patct scientia prcedictarum, necessaria nobis
sufficioxs, sic : spe- et talis esl

praciica. culativa, ut tiic suinitur stricte, est illa, quia ipso ignorato, cdia ignoirtbuiitur,
cujus /inis cx natura scientice est prce- cum cognitio nostra proccdat a commu-
cise specida)n, non direcliva ex se i)i cdi- nioribus ad minus communia, ex 1. Phy-
qua operatione alia a speculatione \ et sicorum, t. c. 3. et i)ide, et sic patet
per oppositum practica large su))ipta est, necessitas et universalitas nnius scicntice
cujus fuiis est ex natiwa scientice esse primce ex ratio7ie primi objecti specula- ^4
directioun in actu alicujus, qui non est bilis, cle quo ipsa est. Ulterius, si luiitas
essentialitcr specidatio ; scientice aute))i quarti mocli sufficicU ad unitatem scien-
speculativce prima dislinctio sumenda tice, hcec scientia cle oite, tunc crit cle

est penes objecta virtualiter scibilia, om- omnibus, nec est cdiqua alia ; ncun habi-
nia includentia, vel secundo modo uni- tusperse, et primo inclincuis formaliter

tatis prcedicto vel terlio, dum tame)i illa ad specidandwn ens, virtualiter inclinat

scibilia de subjecto tali, sciri possint per ad specufcmdiun quceciunque, vel priino^

pri)icipia per se nobis cognoscibilia via vel per so, vel saltem in imiversali et in
soisus, quia omnis nostra cognitio ortum potcntia, quia cns est commiuie ad om-
habet a soisu, 1. Posterior. Alias si ali- nia. Itaqne oportet dicere, quod i/le mo- ,,
Metaphy-
quod subjectiun includeret rnulta de
., .,.
scibifia, non tcunen ex principiis cognos-
....
se dus unitatis non
, , .

habitus respectu univo^scdis, qui

....
sufficit, quia nec talis

est res-
sica non
est de ull(!
inferiori
1

cibilibusvia soisus, licet de illo in se pos- pectu infoHorum propriorum in potox- cundum
set esse scientia, non tcunen nobis. Aris- tia, tcuitum est rcspsctu illorum, nisi rationem.

toteles cmtem de scibilibas nobis locutus sectmdum quid, simpliciter auton non
est, sic cmtem non sunt nisi objecta tria est illorwn. Restat ergo quod scientia cle

speeulabilia ; ergo nec nisi scientice tres oite nullcun passio)iem primam alicujus

speculativce. Minor declccratursic :abstra- inferioris ente eonsiderat, sed tantiun

hendo ab o)nnibus conceptibus inferio- passiones entis pri)no cle ipso et per se
ribus, simplicissimus conceptus in quo cle quociunpie info^iori, et sic habetur
statur, est conceptus oitis, sicut alibi cle possibilitas et necessitas imius scientice
illo conceptu entis expressius clictum est. speculativce, quce est prima et de primo
Iste conceptus includit virtucditer multas subjecto scilicet de ente, quae est luia ge-

passiones de se primo scibiles, ct de aliis nere proxi)no, juxta secmidwn modum

iyiferioribus per rationem ejus, ut patct imifatis, quia qucuitiuncu)nqu? objeetimi

per Aristotelon 4. Metaphysic. t. c. 5. incomplexum sit commune, ejus tamen

1
 (JU^STIO I.
321

cst unus hahilus spccic, sicul ct ((ntfs (/((anto particiilariKs, tantu scicntia cst
ctctds inlclligendi ; non cnini cst cns ndnus (((drcrsfdior.

iinuin intellif/ibilr, (juatn hoino, licct sif Ad prinnfin dJoruni, (p(od liccl Mcta-
iinuni in rr ndnus, ct pcr consequens ifta phjisica sil ((nd spccic, tf(nvni cst ol)jcrli

complexa, qiuc in haljitu cntis virtuali- iff( roinnKdds^ fp(f>d si ad eani pertinc-
tcr incl((duntur, inquantum sic inclusa, rcnl (pnvcuinquc hahrnl uintatcm tcrtii
tantam ((nitatem hahelmnt, qucrntain rt nnHH, idotis cssrt confusa. Alicc diuv li-

inclusa in habitu homiids. Sic crgo Me- cct sint tantum ((icr tcrtio modo, taincn
taphysica est una sccundo modo, non po- ohjectum carum cst rninus commune ; idro
tens contincri cum aliqua alia, sicut pars considerando omnia, ad qurc illud objcc-
alicujus ejusdem, noc potens in se conti- luin se exteiidit scilicet in universali
ncrc cognitioncm cdiquorum, nisi qucc non rst tfintfi confusio, q(dn iii se hahcant
cognoscuntur dc cdiis incpumtum entia, illam sufficienlem unitalem, el ab aliis
ut patel ex dictis. distinctionem, prcccipue cum per princi-
piade tali communi suhjrcto, ostendantur
SGHOLIUM VII. rln '
r •
de infenoribus non tantuni passiones -1 .
lalis

Gontra trimembrem illam scientise clivi-

communis, sed etiam proprice, ut patet
sionem, in Pliysicam, Mathematicam et Me- pcr conccptiones positas in primo Gco-
tapliysicam, tria urgentia argiimenta facit; niclrice, quce ad conclusiones spcciales
tamen eorum efflcacia tan-
et licet ea solvat,'
aaaucunncr,
^///,/,y/.,/,./,,,. ^..,.„.-. •/•/ . i-
consimdder •

in naturali
dem motas, resolvit nullam esse rationem ,,
.......
. . ,

. , • •
scientia. Unde propter qeneralitatem ta-
convincentem 1
hujus trimemhris uivisionis; . ...
principiorum,
sedtantumplacuit multisauctorihuspropter ^^'^^^^ ctiam extendentium
convenientiam quo umdam in principiis, et '^^' ^^^^ conclusioncsspeciales, iicetnon sine
modo cognoscendi, sic dividere, cum tamen principiis speciaiibus, polest tam Physica
aliter dividi posset. quam Mathemaiica
.
dici aliquo modo una
Contra ista, supcrius negahcdur quod ^^cundo modo, non tamen terlio.

omnis scientia essct Metaphijsica, et qiiod ^^^^ secundum, cptod si ponctntur diver-
26.
idro qitceiibet scientia est una secundo ^'^ mtiones reales, sccundum qucts inclu-
25.
modo; ergo cum ncc Malhematica, nec ^d isfcts passioncs et illcts, tunc potest

Physica, sit una secundo modo, sed tctn- P^^^^ subjf^ctum hic et ifxi, inrp^antMm su-
tum tcrtio, et ulraq((e sub se continectt ^^dur sub hnc rcdione ct iUa rcttionc, el

multas itncts sccundo moclo, sequitur quod ^^'^^^ ^'^nus hahit((s ejus quidditativm in-

multo erunt plures scicntice primo, ceque clinat ctd ipsum sic, el alius sic. Ad ter-

primo dividentes scientictm, sicut Metct- if^um, quod scientia csl de illo subjccto,

physica eam diviclit. Item, subslctntia cle quo primo scitur, non de quo per se,

corporea virtualitcr in se continct pas- et non primo; et pctssio superioris nulliin-

sioncs Mathemctticas ct nctturales ; crgo fcrioriincstprimo,sedtanlumpcr se.Con-

proprius hctbilus ejus formctiitrr, cst vir- traprimum, ista universctlia principia de
tualifrr /tahifus t(trctrumquc pctssiouum, cntc, cxtrnduidur ad ostendendum multas
ct ifa Mfit/trmafica ct naturalis crunt conclusiones sp:'cicdcs de entibus speciali-
unins gencris. Ilcm Socratrs cst suhjcctum hus. Cordra sccunditm, unus /tahitus incli-

unius /lahitus virtualifer continentis om- nctl acl considerctndum illud ohjectum,

nia, nam inferiora sicut continent supe- neutrctm rationcta determinando, scd
riora, ita ct pjssiones eorum, et ita ulramque intelligendo, ut /lahitus de al-
Toiu. VII.
21
 LIB. VI. METAPII.

pr(vcisa sumptum, et sic extranealur

bciline inclinaf (ul cotisiilcnnnluni cdin,

tam ut habct gcnus, quam ul liabcl (li/1'c- alferi.

Confra, ergo propositio Mctaphysica

rentiaiii.

Proptcr priinum islarum, potcsl con- nihil probaf in Physica ; sfude.

eeih\(]uo(l illa cxtcnsio principiorum lau-

AN^OTATIONES.
versalium ad conclusioncs spccialcs, non
sufftcit ail unilatcm sccundo modo, sed Circa primam qua>slionem sexti libri de g.
fantum tcrtio, (pda illa priucipia in po- Irimembri divisione speculativjc. t. c. 2.

tentia includunt conclusi(mes speciales.

adverte in principio solutionis ad duas
Tnt err/o scientice cerjue primo dividentcs opiniones, quas adducit de distinctione et
scientirnn conlra Mclaphysicam, quot ad identitate scientiarum iqanereTbomam hic
Mathematicam ct Physicam, inveniiinfur
et 1. -2. q. 54. etllenr. Quodlibeto 9. q. 4.
unresecundo modo, sicut (^st Mcfaphysica.
et Albertum, et .loannem Jandunum, et

Mec ista divisio est ex se sufficiens, sed antiquiores, ut Alpharabium, et Gondisal.

tanfum csf in tres scienfias, quce cuin de divisione scientiarum,et Doetium in Hb.
aliis licet reque primo dividanl scienliam, de Trinitate, cum expositionibus, hunc
tamen priores sunt rafionc subjecfurum vero in prologo utriusque primi, WaUe-
Sed secundum argumenfum plus conclu- rum etiam Burlci super Porphyrio, et

dit, quod nec duo inembra divisionis sinit aUos moderniores ibidem copiose et ma-
diversa, quantum arl secundum modum xime resoiutos Parisienses.
unifafis. Gonsequenter ponit modum dicendi su-

27_
Posf ergo tonyam inquisitionem, non um quantum ad hunc articulum, distin-

^'ntT
scje
^''^'^^ hujiis divisionis sufficientirnn per guendo de triplici unitaie liabitus valde
in tres, aliqucnn rationem necessrndam posse os-
uon oslen- ' ' SLibtiliter, et membra declarando. Secun-
ditiirper fendi, scd placuif diversis auctoribus do, distinguendo de speculativa secundum
rationem
iiecGssa- circa rliversa subjecfa speculari^ et tot triplicem determinaiionem ; deinde ad
sure considerafioni subdere, quot vidcban- principale ista applicando, respondet ad
tur rdiqurnn convenientiam in principiis, qutcsitum, ubi ardua speculatio et singu-
et in modo considerrnvli habere ; cum laris doctriiia. Et licet alibi, ut puta super
trnnen mullorum consideraforinn ab uno, 1. q. liujus in Porpliyrium satis lesolute
ut a Geometra, possint csse mulfi habifus, coUegi breyibus ea, quse debent attendi ad
non tantum primo modo, scd secundo^ ef unitatem liabitus exprimendam, et hanc
mm unus nisi fcrfio^ uf probat primum triplicem unitatem resolute, ut potui, teti-

argumenlum ; aut consideratorum a di- gi, aliis nihilominus omissis, illabreviade

unitate tah hic replicabo. Voco unitatem
versis prjssit esse uiius habinis sccundo
specificam objectivam scientise, qucc sumi-
modo, ut probaf secundum argumenlum.
tur ab objecto complexo, vel incomplexo
Intelligendum rnitcm, rjuod licet objecta
in sc, etper sc considerato. Genericam ve-
penes qure distinguunlur trcs scientice
ro propinquam appello, quce respicit ob-
prcedictce, sinf secinidum snb ot supra,
jectum complexuin, vel incomplcxum vir-
ordinata, liabifus famen sunt simpliciter
tuahter actuahter consideratum, vel con-
distincti, ita quod nxdlus aliinn includit, tentum. Genei'icam autem remotam dico,
. Quiil uni-
quia quilibet habitus inclinat ad pro- ,

qucC concernit objectum complexum, vel tasspeci

prium rjbjecfum sub propria ratione et incomplexum virtualiter potentiahter, vel Geaerica
 ;:

QU.^STK) !l. 32^»

permissiveapprehensLiin. El hic SLuno spo- ta propria3. opiniouis uhique necessaria ra-

cificuni et genericuni non ex moclo enii- dicavit, et incidentaliter multa utilia in-
lalis o!)jectivte, sed e\ modo considerandi ducit, ubi aiite solutionem (>. principalis
nam de ohjecto in se specifico, potest esse ihi ; II(c noli ordincin intellectas nostri,
scientia generlca, et de ohjecto generalis- etc. videtur esse Ext^a vel Additio, sed
simo, specifica, ut nunc proha])iHter sup- httera notabilis ubique.
pono. Attendendumetiam,(pi()d ab illo loco : Ul-
Deinde adverte,CLiJLis est illa ratio,quam terius est sciendiDn, qaod quandn aliquod
adducit et impugnat in solutione, ad os- (jenns reniotum dimditur, etc. usque ad
tendendum quod suhstantiic separatd; per- finem qua\stionis, Doctor in originali can-
tinent ad xMetaphysici considerationem, celhivit seu vicat, assignavit loco ejus
(jUfTre Alhertum hic. Thomas hahet (iuo- alia |)rius tamen habita supra apposuit;
dammodo in simili, idem hic comparando scd (piia omnia exquisita, licet eorum a-

ens ad primum ens in ordine ad Metaphy- \'k[v\<\ jam explicata, ideo ea inserui legen-

sicum. da, ubi discretus lector cuncta requabit.

Tange etiam plura circa rationes forma- Gumdicitin fine ohjectionis finalis seu
les Mathematiccc et IMiysicre, suhjectivas replicai, stude, ut aliqui libri habent, li-

in suhstanlia corporea, an sint distinctjo cet in aliis iiihil ponit, nisi objectionem
res vel reahtates, et consequentes objec- insoliitain, potest ihi concedi quod
tiones et instantias, et maxime ex l^. d. infertur , Physice loquendo, sed ex

4. q. ±. contra secundam opinionem ar- distincta cognitione Metaphysica, quam

guendo. non habet, ut Pliysicus efficitur perfectus

In aliquihus originahhus ante illam lit-

sciens ; verius etiam proprietates Physicas

leram : Intellifjendrrn est erfjo ex dictis^ invesligabit cum Metaphysicoe objectum

etc. ponunturillaeohjectiones cum sequen- novit, recurre ad ea, qua3 pra^dixit, plu-

tibus, quas hahes ad finem quaestionis ihi ra alia hic notabis ex prolog. utriusque

Contra, superius neijahatwr, etc. usque ad primi, et Francisci.

finem, sed de ordine parum refert; lec-

tor nihiiominus eligat, ut voluerit, et se-

Primnm do eo, qnod secundum ac-
cidens est, dicendum quod nuUa
cundum mehorem connexionem. est circa illud speculatio. Signum
Hic possunt inlro luci nonnuUa ex dictis autem, etc. text. com. 4.

hujusmodi 34. d. 3. de divisione habituum Quod autem scientia non est acci-
dentis, palam. Scientia namque
et ahbi stcpe^et ex aiiis auctoribus, ut alias
omnis, aut est ejus, quod sem-
copiose notavi. per, aut ejus quodsecundum nia-
Infra, solvendo secundum principale ubi gis. text, com. 6.
inlroducit opinionem de habitu speculati-

vo et praclico, vel in or(hne ad ohjectum,

QU./ESTIO TL
vel ad fineni seu subjectum ; nota cuncta
in prolog. in positione Godfredi et impu- Utrum de ente per accidens possit esse

gnatione ejus in materia de praxi, q. 5. scienlia ?

CLijuseLiain dicta, ct JEgidii plerumque in

Arist. hic c. 2. text. 4. Albert. IracL 2. c. 1. et
his qusestionibus langit. sefiuent. D. Thoin. lect. 2. Aiit. Aiidi'. (/. 4. et 5.
Flaiidr. 7. <S. art. 1. Fons. c. 2. q. sect. 1. et 2.
Adveite diligenter ad solutiones princ:-
Suar. ^//^7). 1. MeL secL 1. iium, 4. Hurt. disp.
paUum valde fertiies, in quibus fundamcn- 7. suIj sccL 1.
 3-M LIB. VI. METAPIl.

L (^)iiod sic, argnitnr, de ([110011111- nihil dicere ; ergo dico aliquid;

que potest esse denioustratio et ei\^o a simili Iiic. Item, ad prin-
scientia, ({uia demonsti\atio est cipale, astronomia, perspectiva,
svHogismus raciens sciiH\ 1. Pos- musica, et ali<T scientia^ subal-
ter. t. Sed de
c. 5. ente \)cv acci- ternatse videntur esse de ente per
dens d(Mnonstrat liic Aristoteles accidens, ut de subjecto quod ;

aliqua ergo, etc Respondetur

; patet inducendo, nam de linea
quod Aristoteles demonstrat, quod visuali, multa ostenduntur in Per-
de eo non est scientia, et j^er s])ectiva, quve per solam ratio-
consequens, quod nec de ipso est nem linea^ non inessent, alias esset
demonstratio;demonstrareaulem, pure Geometria. Similiter multa,
quod de A non est demonstratio, quse per solam rationem visualita-
est demonstrare de A secundum tis non insunt, alias esset pure na-

quid ergo inierendo, quodde A est

; turalis ergo quid subjecti ejus
;

demonstratio, est fallacia secun- includunt ambo, quas nihil unum

dum qiiid et Contra,
simpliciter. per se faciunt, tamen quia quseli-
actns qui natus est habere suum bet istarum subalternatur duabus,
oppositum pro objecto simplici- quia utriusque conclusiones pro
ter, si denotetur transire super principiis in ea continentur, quod
illud oppositum, per hoc, non di- non esset nisi subjectum ejus sub-
minuitur; sed scire natum est ha- jecta ambarum includeret.
bere pro objecto simpliciter, hoc Item, quod habet causam deter-
quod est A non sciri, sicut quod- minatam potest sciriper illam,
cumque aliud; ergo, etc. Major ens per accidens est hujusmodi.
patet,quia determinatio per objec- Tum, quia ipsum secundum Aris-
tiim non diminuit actum. Proba- totelem provenit a causa natura-
tio minoris Intellectus est refle-
: li, non autem a causa ad utrumli-

xivus, ergo quomcumquo actum bet causa autem naturalis deter-

;

potest habere pro objecto, simili- minataest, quiaexnecessitate pro-

ter ergo et oppositum cujuscu.in- ducit quod producit, in hoc distin-
que; patet consequentia quia rec- guitur a voluntate.Tum,quia effec-
Rectum est tum cst judcx sui ot obliqui, l.de tus non producitur a causa, ut vi-
ftobhq^ui. Anima, t. c. 85. et 7. Metapli. t. detur, qua) non habet se magis ad
c. !23. privatio ostenditnr aflirma- esseelTectus quam adnonesse, quia
tione. Conflrmatur illud in exem- propter talem, ut videtur, non plus
plo quia enim loqui ut est actus esset effectus quam non esset. Sed
extrinsecus, potestindiffercnterha- causa indeterminata, dum manet
bere pro objecto non loqui, ut est indeterminata, non magis videtur
actus signatus, etc. sicut et quod- se habere ad esse effectus quam ad
cumqiu^ aliud signatum; ideo qui non esse, alioquin jam ponitur, ut
dicit se non loqui, ita sim})liciter videtur, determinata; ergoacausa
loquitur, quoad actum extrinse- indeterminata, manente indeter-
cum, sicut (iui dicit se loqiii, vel minata, niliil producitur; patet
se currere, unde sequiLur dico me ergo, etc. Tum tertio, quia quilibet
 ;

OrESTIO ir. ;]•)

.i\ict

effectns per accideiis fiiljirns, vi- sciioi.ium i. ""^"'Tr^i

detur posse rednci ad nliqnniii can-

.,, Praemittit triplifoni clistinctionem, pro
sam ^lam praeseiitem, (4
,

'
,

i a n
,,
e- ..^.^i +• V
rosolntione quaistionis.
•
t,
Prima,
• •

\ ons per acci-

rins ad aliam prreleritam jnxta donssumitur uno modo, ut dicit a^gi-egatum
dednctionem in littera, t. (;. 7. de ex robus diversorum gonerum, otonsporso
mori, vnjnei\ari, incidere in latro- oppositnm huic ost cx pcr so potentia,et pcr
c solo
-^' nes, exire domnm, sitire, comedis- '^ ''^^'^ dcquoipso^i. d. [>. qu.-st. i. num. i'..
'V
'"o^' T L •
r-, 1 . , i^. Onando erno qii.vndir, Alio modo sumitur
facere, se mordicantia. Sed
i facta
omn(Minins c ( 'v
pro eiloctu ,
'
^ n vol
non mtento, ut in casualibus ^ , .

|int^ praoterito, est ne(X^ssarinm, qnia ibi-tuitis, do quo lato Scotus, (juodlib. ultim.
hoc solo priv((luv Dcms^ inr/cnila facrrr, Sccunda distinctio, scicntia o4 do aliquo
quw facta sunt, {]. Ethic. er^O alia quando dc eo sua passio demonstra-
stricto,

^*^^'' ^^^^ ''^^'^ '^^'^^''^" "^^ ip-^<^'inodscitur, ut

seqnentia videntnr liabere cansam
, , . . . . de passione, vel conclusionc. Tertia, scientia
determmatam, imo necessariam. ,
btrictc
, t.
est* ihabitus conclusionis i
• •

nocessarice?
Item, ad principale, qnidijnid eve- late sumitur pro omni nolitia detcrminata
nit cansa immntabili, dicitnr
a per causam per se, ctiam non nccessariam.
esse necessarinm, (^L ita SCibile, Primo modo sumpta, alia ost una specie, alia
una genere proximo, alia una s-encre remo-
ens per accidens est linjnsmodi ;

. ., L- L TVT T-» 1 • • to, iuxta dicta qusestione prsecedenti.

igitnr, etc. Probatio majoris Non :

videtnr eltectns qnandoqne eveni- Hic distinguendnm est primo de ^

re, qnando(ine non, nisi qnia cansa

^ ^ '
(mte per accidens. Dicitnr enim
*
Ens p,n'
accidens .

aliter se habet ad ipsnm, Iioc non nno modo ens per accidens, qnod primo .^u-
niitur pro
videtnr posse esse sme mntatione est aggregatnm ex rebns diverso- a-^i-e-ato
ex rebus
cansno. Proba tio minoris, a primo rnm genernm, ant generalissimo- diver^orum
^*"®''""^-
provenit qnodlibet. licet non sit rnm, nt liomo vqnantns, albnm
respectn ejns ens ])er accidens ; est qnantnm; vel intermediornm, nt
antem primnm imnmtabile 8. IMiy- albnm dnlce, et illnd ens per ac-
sic. t. c.Respondeo,
45. et inde. cidens, sicnt patet ex 5. Metaph.
qnod majorest vcra de cansa pro- c. de Ente, t. c. 13. opponitnr enti

xima, minor d(^ remota cansa. secnndnm se, qnod dividitnr in de-
Contra, ({nod major sit vera de cem Genera,qnia tale ens per acci-
cansa remota, prc l^a tio si vvAm : d(ms non halu^t nnnm con(;eptnm
ista prima cansa necessario cansat ([nidditativnm, pcr qnem possit in
mediate A. necessario movit A,ot aliqno genere coUocari nno sicnt ;

A necessario motnm, necessario tamen est aliqno inodo, et non

movet B, et sic nsqne ad proxi- simpliciter nnnm ens, ita etiam
mam,cnm posterior nnnqram mo- cnm sit objectnm intellectns, ali-

veat, nisi qnia mota. Si ergo soba qno modo nnnm intelligibile est
prima cansa conceditnrmovens ne- non enim impossibile est hominem
cessario, omnes necessario move- albnm nnico actn. intelligendi con-
bnnt. Item, qnod scitnr est scibile; ciui, sicnt hominem et asinnm,
qnodcnmque ens per accidens sci- nec tamen ita simplici actn conci-
tur a Deo ergo, etc. Ad opposi- ;
piendi concipitnr homo albus, sicut
tum est Aristoteles in littera, t. et liomo. De lioc inodo entis per
c. i. et 6. accidens, loquitnr Aristoteles in 5.
 QOi)
oJ I.IB. VI. METAPll.
I
lib. (le Uno. t. c. 7. ot l.*^ ot de sitiim ejus, qnod in plnribns, non ^y^ ^^^

Ente, t. e. 't. et qnia (livisiones nccidit n cansn necessaria, sed ^,-^,*°''^'J.

entis positns in 5. resmnit liic in prcecise circa eltectns canscT. natn- q"o*i'ii5-

principio IhiJus capituli, ideo vide- ralis, nt in plnribns, qni qnando-

tnr in principio istins capitnli lo- qne inipediri ])ossnnt, et opposi-
ipii de isto niodo entis per acci- tnni ellectns per se intenti, acci-
dens et siniiliter ita ns(|ne ad
;
dere. Ncc obstat qnod dicit, mate-
illnm locnm : Adconcn (licouhDn, etc riam indispositam esse cansam
sicnt patet per litteram intnenti. contingentis in pancioribns, nnn-
Exempliticat enim de his, qnoe qnam enim propter materiam in-
accidnnt ti'ig'ono, et dicit ens per disi)ositam, agens deficeret ab in-
accidens esse non ens secnndnm tento, si esset virtntis snflicientis.
positionem Platonis, qni Sophisti- Sed contra Aristotelem arguitur,
cam ordinavit circa nonens; qua^ quia videtnr, qnod non ponat ens
certnm quodest circa ens per
est, per accidens accidere in natnrali-
accidens isto modo, et hoc qnoad bus, nisi proptei^ impedimentum
faUaciam Accidentis. De isto etiam cansa3 natnralis, inducens opposi-
modo entis per accidens, est sermo tum qnod nt in pluribus
ejns,
in 7. t. c. 11. et inde, t. c. 20. et accidit, qnod videtnr ralsum. Ca-
Quid e

inde, quandonegatur ens per acci- sus enim non includit frnstra, licet casus,

dens habere, quod quid, c. 3. et ({uod e converso, nam qnando intentnm

quid est non est idem illi, cap. 4. accidit, et cum hoc alind non in-
4.
Alio modo dicitnr ens pcr acci- tentum, casus est. Item, opposi-
^ckfen^s ^l^ns, pront per accidens non pri- tnm intenti a causa natnrali A,
T./o""asuaii
^^^^ perseitatcm in entitatc rci respectn ejns non est effectus per
et fortuito.
secundnm se, sed in comparatione accidens, qnianuUo modo ab ipso
ad aliqnam cansam, et sic dicitnr A; respectu etiam alterius causse
ens per accidens, esse respectn impedientis A, non est illud oppo-
alicujus cansnc ; ad cnjns tieri vel situm, qnia ut in pluribus est
esse, talis causa non ordinatnr respectu ejus; ergo tale opposi-
essentialiter, sed evcnit pra:^ter tum respectu nnllins causa?- natu-
intentionem talis cansa^ aliud in- ralis, est per accidens.
tendentis, cni tali, in minori parte, Secundo distingnendnm est, quo-
et per accidens est conjnnctnm. modo mnltipliciter de aliquo po-
Cnm autem duplex sit i)rinci[)inm test esse scientia, licet enim pro-
efficiens in commnni scilicct natn- pric dicatnr de illo esse scientia, Scientii

ra et voluntas, dnplex est ens per de quo alind scitur, ut de subjecto

^^^(f^j^/
accidens secundo modo dictum, passio, tamen quandoque dicitur ^Jt^^' «J^'

scilicet casnale striote snm[)tnm, esse scientia de illo quod scitur,

et fortuitnm de utroqne loqnitur : nt de conclnsionc, passionesive
in littera, t. c. 5. Dc fortuito in scita de snbjecto, nt magis proprie
exemplo de coqno. diceretnr scientia esse ejus quam
De casuali ibi, ul)i vnlt qnod ens de ii)So; et uti'oque modo su-
in paucioribus, qnia scilicet opi)o- mendo, dc quo, scilicct proprie vel
 QIIESTIO If. 377

commiinitor, mnUi[)licitcr accipi- iiniiis passionis ; ot (U^ tali nihil dc-

scieniia, tnr sclcntia. Vcl cnim acci[)itnr inonstratur, nisi pcr alternm con-
pgj.-e""fti. pro liabitn conclusionis dcmons- ccptum quem includit, ct ita illi

.^^gl^g^p^^o.
trationis, [)rout scilicct cst notitia.
*remoto^
coguita pcr causaui nccessariam;
aut accipitur pro quacumquc {]o-
terminata notitia, per causam \)cr
conceptui per se inest tale demon-
stratum, non autem toti, nisi per
ac^cidens; crgo scicntia nna specie,
([iire cst conclusionis demonstratae,

se, licet non iK^cessariam. Si primo non cst pcr sc, nisi de conceptu
modo, adliuc potcst scientia distin- altcro intali ente. Kodem modo si

gui secundum unitatem speciei de qno, accipiaturcommuniter, po-

specialissimoe, generis intermedii, test simili ratione probari, quod
et generis remoti, sicut dictum est de ipso non est scientia per sc,
in quaestione praecedente. ([iiia nullum subjectum potest in-

cludere aliquam causam per se,

SGHOLIUM U.
qu^ sit proprium mcdium demon-
Primum dictuni, sumeiKio id de (iuo est strandi dc ipso, nisi alteriim con-
scieutia stricte, juxta secundam distinctio- ccptnm, ct ita non totum nisi pcr <^cientia
nem, de ente per accidens primo modo, non ere
^^ecidcns. Si autem accipiatur "'^^
Sf"
potest esse
est scientia una specie, (|uia non est causa
unius passionis specie. Secundum, sumendo
scientia una, genere proximo, illa '^^^^;;f^y;^''

ly de, quo, large, idem dicendum. Tertium, autem potest aliquo modo per sc
scientia una genere proximo potest esse de esse de ente per accidens, acci-
ente per accidens, sumendo etiam pr»)prie ly piendo de quo, proprie, quia enim
de quo, et ratio satis est clara.
Quartum, de
tale ens est aliquo modo unum
ente per accidens secundo modo qua tale, non
intelligibile, scilicet unico actu,
pote^t es>e scientia necessaria,quia esset fal-
sa cum iUa accidentaUtas raro conUngat; de qui per se est ejus, ut objecti, licet
re tamen sic eveniente absoiute cjusiderata, non pcr SC unus, natus cst
sit
potest esse scientia nocessaria, sed tunc
non etiam ci COrrespondcre habitus,
e.sten>pjraccidens.Quintum,sumendoscien-
pe^> ^e ex talibus gcneratus acti-
tiampronotitiacerta,etiam non neces.aria
^^^^ ^-^^^ -^^^ habitus noU sit ita
non videtur esse de e(rectil)u< fortuitis depen-
dentibus a voluntate mutabiU, quia nec de ef- unus, sicut ille, qui esset alterius
1'ectibus talibus etiam intentis datur determi- partis tantum. Tale autem totum
nata certitudo ; optime ostendit pluviam sub multas passiones potest includere,
Gane futuram es^e scibile, quia id fortuitum quas simul neutra pars per se in-
non est, sed habet suas causas naturales ne-
cludit, licet nullam includat, nisi
cessarias. Vide Ant. Andr. hic,q. 4. et 5. qiia
ista nonnihil clarius ponit.
ratione alterius partis, ut supra
dictum est; ergo habitus proprius
His praedictis, adqusestionem istius totius, virtualiter inclinat

m^a-cL
^^^icendum est, quod loquendo de ad omnes istas passiones sciendas
dens non entc pcr accidcns primo modo, et de isto toto, licet per accidens,
st bcientia . .

accrpicndo r/e qm, proprie, de tali scientiis specie distinctis; ergo

non est scientia per se una, uni- omnes illse- scientise virtnaliter
tate speciei, quia cum totum illud continentur in habitu, qui est per
non sit aliquod unum ens, non se correspondens enti per acci-
poterit per se esse causa aiicujus dens, et ita habebunt unitatem in
32S Lir>. VI. MRT.\rii.

•.ronoro proxinm, Wcct non tnn- qnidditatom plnvia^, sicnt pluvia

tani, sicnt ist;o ^na^ inolndnntnr in qnro ost snb Capricorno; ideo quid- An sit

habitn oorrospondonti nni ooncop- (|nid ost scibile per medinm de- ^ente^or-^
^^^^^*
tn qnidditativo. monstrativnm, reqne est scibile de
(^iod si dioatnr, linoani visna- ntroqno, tamon nihil scitnr sic de
lon\ nnllo nno actn intclligi, sod tali, inqnantnm ost ons per acci-

divorsis, ox ([nibns rolinqnnntnr dens. Tnm, qnia nec scitnr aliqnid

habitns divorsi, altor linccT, altor pertinons ad existentiam, sed con-
visnalitatis, qnornm ntorqne vir- seqnens quidditatem, et quoad
tnaliter inclinat ad specnlandnm qnidditatem, non est ens per acci-
iUa de sno proprio objecto, qn?o in dens. Tum, qnia nihil scitnr de
illo objecto virtnaliter inclndnn- ipso, nec ipsum de alio per illam
tnr, nt sic. vSicnt nnlla scicntia nna causam, respectn cnjns est per
specie, est de toto, nisi pcr acci- accidons, sed pei^ aliqnam aliam,
dens, sic nnllns nnns liabitns vir- qna^ per se est medinm inter ex-
tnaliter inclndit illas, qna^ snnt de trema. Si antem aliqnis negaret
nna parte et alia; si inqnam, sic de singnlaribns esse scientiam,
dicatnr, non video qnalis nnitas tunc cnm illa accidentalitas non
potest assignari scientire snbalter- sit conditio alicnjns natnrae speci-
natse, ut mnsicae, vel perspectivae, fic?e, inqnantnm natnra, sed tan-
nisi nnitas aggregationis, qnodvi- tnm sit conditio singnlaris, et hoc
detnr inconvoniens, et potest ca- et'am in existentia, nt dictnm est,
veri, si via snpraposita de scientia esset conseqnenter dicendnm, qnod
una genere teneatnr. de ente per accidens, nihil est sci-
De ente per accidens secnndo bileper se, scientia demonstrati-
modo, videretnr alicni aliter esse va, nec ipsnm de alio, sed tantum
dicendnm, qnod cnm ista acciden- commnne ejns, cni, inqnantnm
talitasnon respiciat res secnndum scito, extraneatur ista accidenta-
esse qnidditativnm, sed tantnm se- litas.
cnndum esse existenticB, et por Si antem intolligatnr de scientia 7,

comparationem ad cansam in /irri, secnnih) modo, scilicet pro certa ^^^^^^1^^^^^

sive in existentia; scicntia antom notitia per ^

cansnm, licet non ne-f^^^V-''^
luntatisnos
stricte sumpta per demonstra- cessariam, talis notitia forte non ^''^ •

tioncm simpliciter abstrahit ab potest haberi de effectibus depen-

actuali existentia, ideo de tali ente dentibns a voluntate mutabili per
per accidens, potest sciri aliqnid, causam talem, per consequens,
et
et etiam ipsum sciri de alio, scien- a majori; nec deefFectibusper acci-
tia tali; qnidqnid posset sciri de dens talis canscT, scilicet de fortni-
ipso, vel de quo ipsum posset tis, potest talis notitia liaberi per
sciri, si esset per se opposito mo- iUam cansam, nec per aliqnam
do per accidens, verbi gratia,
isti aliam. Probatio, quia sicnt ca-
quod pluatsnb Cano, por accidens sualc qnodcnmqno, sLricto loqnen-
est secnndum Aristotelem in littera do, est causae alicnjns per se ef-
text. com. 5. pluvia ista vere habet fectus naturalis, ita fortuitum,
 Q(i/EST10 II. 329

qunndo evcnit, potest esse per sc quod licet ens, inquantum pcr ac-
eflcctus alicujus potentia3 natura- cidens,non sit scibilc, hoc est, non
lis, quce tamen in agendo subest per istam cansam, respectu cujus
voluntati, et dctermi-
idco licct est pcr accidens, ut arguit Aristo-
nate agat quantum est de sc, ta- tclcs,absolute tamcn est scibilc,
men effcctus ejus cst indetcrmi- quia pcr aliam causam a qua pro-
natus propter indctcrminationcm vcnit, quse rcspectu ejus est, ut in
voluntatis movcntis istnm potcn- jiluribus, verbi ex
gratin, licet
tinm; ct ita dc tali effectu, ncc comparationc Solis ad Zodiacum,
per voluntatcm respectu cnjus non possit sciri, quod pluat sub
An sit sci-
est per accidens, nec per na- Cnne, quia sic non habetur causa biie piu-
viam sub
turalcm potentiam inferiorem, |)cr se pluviae, tamen cx compara- cane.

respectu cujus est pcr se, potcst tionc alterius planeta) ad Solem, peracd-
notitia ccrta habcri, quse dicitur vcl nd alium planetam, vel ad stcl- peauunfus
scientia secundo modo unde; talis las fixas, vel respectu materi?o ^^te^nYum
^^^^^^^^-
notitia potest forte haberi de exis- ex comparatione
sic elevatse, vel
tentia rerum, ad quarum scilicet multorum simul, possunt hsec sci-
existentiam ordinantur causse na- ri, quge simul concurrentia sunt

turales, qua) ut in pluribus natse causa pluviae, ut in pluribus, et

sunt effectum producere et sic
videtur quccstio propriam difflcul-
tatem habere. Et ad intentioncm
Aristotelis in littera, an scilicet
sicut scibile est, pluviam fore sub
Cai^ricorno, per causam natura-
lem ordinatam ad ejus eventum,
tamen impedibilom, ita etiam sci-
bile sit, pluviam fore sub Cane et
hoc supposito, quod causa3 natura-
les sibi dimittantur, quod
scilicet
pcr virtutem divinam non impc-
diantur, quam suppositionem Aris-
toteles putavit necessariam. Sup-
posuit etiam, quod voluntas cau-
; sic gcneraliter in aliis ; nihil enim
naturale est ens per accidens res-
poctu alicujus, quod non sit per
se effectus respectu alicujus alte-
rius, vel aliorum concurrentiufn.
8.
Quod sic probatu]', nam omnis
causa naturalis sibi dimissa, juxta
suppositiones positas, producit ef-
; fectum, cujns est per se, nisi per
aliquam causam naturalem impe-
dintur, quse si impediat, hoc non
est, nisi producendo aliquid cujus
est per se causa, pcr quod impe-
diat aliquam causam minus poten-
tcm aut si secunda non producit,
;

sata non possit eas impedire, licet hoc non est, nisi quia tertia causa
tamen a sc invicem, scilicct una impedit producendo illud, ad quod
ab alia possint impediri. Et vide- illa tertia ordinatnr, et in hoc im-

retur, liis dicendum esse

positis, pediendo effectum secundse, et sic
sccundum Aristotelem quoi non de quocumque; aut si omnes con-
potest sciri eventus talis entis pcr currentes natse sunt quodcumque
accidens, quia, sicut arguitur in seorsTim impedire, quia omnes si-
littern, scientia cst pcr causam mul sunt per sc causa effectus
per se, talis entis non est aliqna incompossibilis effectui ^ proprio
per se causa. Potest tnmen dici, cujuscumque seorsum, et ita vi-
 330
LIB. VI. METAPII.
detnr, (|no(l .np((np (U^torniinata nempo quia videt determinationem volunta-
cnnsa est ad eventnm cnjnscnni- tis divina:, qua^
nunquam potest velle oppo-
<|'ie natnralis eirecfcns, situm ejus, quod semel voluit,
(inam \)cv nec impediri
possit a ponendo volito, sed
sciri, (jnia pofest sciri respectu illius volun-
ex taLis nihil est pjr accidens.
natura cansarnni, (puT (|nam vin- Sed de hoc gra-
vissiina dimcultas est, quomodo salvatur
cet, an omnes (inamlibet yia-
et
Iibertas,si ex decreto Dei, omnia evenient,
cent. Circnmscripta er-o do quo
omni 1. dist. 39. §. Viso de conlimjenlia
volnntate cooperante natnr^, num. 23. vido ibi Scholium nostrum.
vel
im])ediente eam, posset
absolnte Ad primnm argnmentnm
concedi, qnod nihil omnino dicen- 9.

evenit (Inm,
qnod ens per accidens, nno
nisi a cansa per se
per qnam cst modo potest accipi pro conceptn,
scibile secnndo modo,
et ita nihil qnem per se importat, secundnm
per accidens absolnte, licet
respec- quod est ens per accidens. Alio
tn alicnjns causse, sit aliqnid per modo pro eo cni inest, sive de quo
accidcns; in elfectibns tamen
per denominative prsedicatnr. Secun-
se est aliqna differentia
scilicet in do modo
accipiendo, intelligendum
simplicitate cansse, vel in
compo- est dictum Aristotelis non primo
sitione, id est, concnrsn mnlto- modo; argnmentnm autem non
.ouH^peV'^''' '^'^ ^^^^^^^^ ips- concnrsns procedit nisi primo modo acci-
evrnu^nf.et'^'^'^^™^^'^*''^
^^^'^^ quantum ad piendo, verbi gratia, si ostenditur
re.p;ctu cansam. qnantnm ad effectnm
et
alicu|us quod de infinito, sive de vacuo
c'/^ f
caus» ^icnt ec I-

nnnmqnodqne concnrren-
sit.
non est scientia; hoc non intelligi-
tinm, esset determinatnm ad
pro- tnr de conceptu importato, sed de
pi^inm effectnm; nnde nihil
videtnr illo qnod intelligitur denominari a
valere, qnod aliqni ponnnt
ens tali conceptu. Itaetiam de caswali
per accidens, qnia provenit
ex ct fortuito, si aliquid de illo osten-
concnrsn cansarnm snarnm, qni
(latur per rationem casualis, scie-
concnrsns est per accidens, qnod
tnr de illo conceptn.
Contra, de
falsum est, qnia ille concnrsns est
illo qnod denominatnr, de eo non
per se in cansis mere naturalibns,
negatnr esse scientia, nisi quia
et ita effectus pei- se simpliciter. sibi inest talis conceptus ergo, ;

etc. igitur de conceptu magis ne-

SGHOLIUM iir.
gandnm est. De conceptn, n. illo
Ad primum optime dispatat, an sitscientia
primo ostenditnr non sciri; de
quando o.stenditur de aliquo, quod non potest
sciri, de quo pulchraui habet (ioctrinara. Ad
objecto autem non primo, nnm-
tertium bene explicat, quomodo necessita,^ qnirl etiam ista ostensio non
sci-
existentiie e(fectus roquirit neces^ariam cau- bilitatis de
conceptu, facit tali
sam, ethabitudinem ejus ad e lectum neces- s-ientiam simpliciter? Posset dici
concinsio
sariam. Uem, quod vol mtas mutabilis, qiia-
probabiliter qnod non, qnia talis ^"'-/epu-
^
lis est omnis croata, secundum so, jion potest ,
. gnat quid
oscensio non tit [)er quid rei, sed ''ei an sit
esse cau<a determinata ullius futnri eflectus. scibilis?
^
^, .
7 • . ,

pei qmdnor/nms tantnm; non entia

,

Ad quartum, quod causa prima agit de novo

sine ulla sui miUaLione, dc quo 'i. d. 1. q. 2,
antom omnino, scilicet qnge non
ad primum. Ad ultimum tangit, q'iomodo \i?^hmi quidrei, sed tantum nominis,
intelljctus Dei videt fiitura coutingentia. non suDt pi^oprie scibilia, sed se-
 OlIyESTlO 1! 3:n

cundiim qnicl, siciit <pn'(l nomfnis simpliciter illius, de quo est scien-
tantum est qnid sccimdnm qnid. tia, non autem ita oportet, illud
Nam imponendo nomen .1, Imic (juod scitnr de alio negative, habe-
conceptni contrndictionem impli- ro quid simpiiciter; qnia nec ejus
canti, albcdo nigra, posset ostendiex quid est medium demonstrationis,
ratione nominis J, qnod nnlli sn- ita per rationem loci ostenditur
perficici inest, et tales snnl ali^ina*. qnod sit plenus, et ita qnod non
conclusiones negativa^, 'qnrr^ non vacuus, non per quid vacui.
videntur scibiles simpliciter, sicnt Ad a rgn ™^^® ^®:
" mentum superins factum nebram «st
^

nec /1 est intelligibile, quia nullum contra responsionem de secundum videro se-
cundum
quid simpliciter habet. Secundum quid, qnandoarguitur de refiexione quid.

hoc oporteret dicere, quod concln-
siones ostensibiles de infinito
actu et de vacuo et de conceptibns
quibus repugnat quidrei, non snnt
simpliciter scibiles. Conceptus an-
snper oppositum, potest dici quod
in non diminuitur scire, quia transit
snper objectum, sed quia transit
super iUud, de quo conciuditur ?iou
scire, sciiicet super ens per acci-

tem entis per accidens primo mo- dens, qnod non habet quid, nisi se-
do sumpti est repugnat
taiis, cui cnndnm quid, ideo non participat
quid rei, qnia est ex dnobus, qno- rationcm objecti inteilectus, nisi
rum non est aliquod unnni quid ;
secundnm quid, sicut videre tene-
sed conceptus entis per accidens bram, est videre secundum quid,
secundo modo sumpti non est talis, quia in tenebra est ratio objecti
quod ei repugnat ^mW, sed tantnm visibiiis secundum quid. Si placet
repngnat sibi habere per se cau- tenere opi)ositum, tum quia habi-
sam, inquantum est ens per acci- tns quo determinate, et necessario
dens ; et sicnt scibile simpliciter verum cognoscimus, et propter
requirit quid rei simpiiciter, ita et alind, et non ex terminis immedia-
causam per se. te, est scientia; talis autem est
10.
Si contra lioc o])jiciatnr, quod Imjns conciusionis, ens per accidens

simpiiciter est scibile, nnllnm cor- esi non scihile, tum quia ita potest
pus esse infinitnm actn, qnia hoc illa conclusio ostendi per cjuid rei

demonstratur S.Physicor. t. c. 35. ipsius scibilis, sicut prius respon-

et inde ,nullum esse vacnnm,
et snm per ^?r/(/ corporis conclu-
est,
quiahoc demonstratur 4. l^hysico- ditur negatio infinitatis de ipso ;

rnm, t. c. 60. et inde. Simplicitcr tunc debet intenLio Aristoteiis hic

antem scientia non esset, si caren- exponi de eo, qnod subest, non de
tia quidditatis in altero extremo conceptu ejus cujusest quidnominis.
Perquid ^^epugnarct scientirT^ simpliciter. Ad secundum argumentum prin- ii.

oSdltur ^o^set responderi, qnod [)er quid

cipalC; patet in soiutione qusestio-
non esse cori)oris, quod cs t verum r//</(/, sicut nis, quomodo scientia subalterna-
ostenditur affirmative ipsum esse ta duabus, iicet inquantum aiteri
linitum, itaet negative quod ipsum subalternatur, posset poni habere
non sit infinitum ; et utrnmque est unitatem ab unitate aiicujus entis
simpiiciter scibiie, quia per qnid per sc, non tamen quantum ad
 332 LIB. VI. METAPII.

siiain totalitatein, seeiindiini (|uoil iu se necessariam, et cum hoc ha- '^^"«a cie-
I
terniinata

Peipec- ''^liQ^ii^l subjecti utriusque subal- bitudinem necessariam ad effectum futuri.

tiva an
temitatis includit, sed sic ni^-vcise ^
(|uia neutrum per se sufdcit; licet
scientue
per s*-. habet nnitatem generis proxinii et ; autem quod fuit, fuisse sit neces-
lioc a conceptu entis peraccidens sarium, non tamen necessariuui
aliqualiter uno, virtualiter totam ordinem habet ad suum causalum,
istam scientiam continente, licet nec illud ad aliud causatum, sed
hcec unitas non sit tanta, ({uanta qu?elibet causa impedi])ilis tantum
est nnitas subalternantis, sicutnec liabet liabitudinem contingentem,
unitas snbjecti tanta hic, quanta ut in pluribus, quse contingentia
ibi. secundum hoc, conclusio
Et licet non sit ad utrnmlibet seqra-
argumenti secundiconceditnr. Ali- liter, excludit tamen necessitatem ;

ter, qnod de ente per accidens pri- eflfectus autem voluntatis •mutabi-
mo modo sumpto,potest esse scien- lis futurus, nec in causam praesen-
tia, eo modo, quo expositum est tem, nec prseteritam potest redu-
in solutione qnaestionis. ci, quae sit causa determinata res-
Ad tertium principale, procedit pectu ejus.
de ente per accidens secnndo modo quartum dicendum, quod ma-
7ld 12.

sumpto. Minor posset concedi de jor est falsa. Ad probationem dico,

ente per accidens, quodest muta- quod causa sine mutatione sui ali-
bile stricte sumptum , secnndum ter potest se habere ad effectum,
quod prima probatio
procedit per solam mutationem alterius, a
minoris, quae tamen peccat, si ac- quo dependet effectus, sicut est in
cipiat quod Aristoteles loquitur agentibus naturalibus, quse aliter
praecise de tali ente per accidens, se habent ad passa, per quorum
loquitur enim de fortuito, ut dic- transmutationem producunt effec-
tum est in solutione principali. Se- tn. E'". si dicatur, quod actio illius
cunda probatio minoris difficulta- causae immutabilis a nullo passo
tem habet, quomodo vobmtas cau- dependet; ergo quando agens eo-
sat aliquem effectum, cum sit in- dem modo se habet, eodem modo
determinata ad utrumlibet. Sed is- agct. Respondeo, consequentia te-

cuiJ.%^ ta difflcultas proprium locum ha- neret si esset agens naturale, tale
bet in lib. 9. cap. 4. Omnibus aulem enim nunquam ex se non agit, sed
poienliis, etc. usque tunc differatur. tantumpropter indispositionem,vel
Tertia probatio potest concedi, absentiam passi. Nunc'autem illud
quia quicumque effectus naturalis agensest voluntarium, etbene pos- ma sine
futurus reducitur in causam per sibile est voluntatem antiquam, nrutatfone
se pr?eteritam, et ita potest sciri, e^sc respectu novi ideo non opor-
;
jfo^o^

Necessaria^^^^^P^'"^ scieutia socundo modo. Sed tet hic causam in se aliter se habe-^^^|; ^^^-^^

^^'Jfirit.ir
"^'i^^^t^'^!' concludere de scientia re, nec in respectu ad aliud, a quo
ad necessa-
nam exis-
pi^ii^o
^
modo (licta, veruui de
(^iuia
*
dependet, sed prima diversitas est
tentiam praeterito est necessarium. Ubi in effectu, et sic causa aliter se
effectus.
voiuntas respondondum , quod necessitas habet adeffectum. De hoc amplius
mutabilis • • .• fn t • •,
non est oxistentiae eiiectus rcqu 1 ri t causam in 9. cap. 4. Ad quintum dicendum,
 QU/ESTIO III.
33:J

voiuntas
quod volunLas divina transicns su- derationes Astrologorum de fuiLiris con-
^qZi?uTt"P^^'^PPO^^^'^^^^ ^^^^^^^^M^^Jt(^st ti%ansi-
^

tin-.iHibis, et evenlibus reruin ad pm-

opposiium p(3 supcr aliud, accipicndo in scusu posituni, et nota valde decisionein Doc-
|semei^vo- divisionis, et hoo sinc mutatione toris in liac niateria, in qua ut fecit Ant.
voluntatis, nunquani tamen tran- Andreas, du,T. qua^siiones possent moveri,
sit, ncc transibit super oppositum; sed suo modo IjreviLate utitur.

et lioc videt intellcctus divinus, su- Adverte eleganter ibidem duos modos
per qnam partcm contradictionis dicendi. Ad primum principale, et alias so-
fcrfcur voluntas divina et sui)er , lutiones principalium etmaxime ultimam.
quam aliam nunquam fertur, ac per
hocvidendo suum vcllC; volitum vi- Quoniam autem complexio et divi-
sio est in mente, et in non rebus.
detdefcerminatc, ncc respectu illius Quodautem ifca ens, alfccrum ens
voluntatis, estaliquid peraccidens. a propriis, etc. text. com. 8.
Undc argumentum non probat,
quod ens per accidens, non scitur
nisi per causam respectu cujus ,
QU^.STIO III.

non est per accidens sed est effcc- ,

U/rnm verum sil objectum Metaphysicce ?
tus per se, et qua:> respectu ejus
est determinata, licet non necessa- Aristot. Iiic cap. D. Thom. lcct. 4. Flandria,
2.
(ju.T.st. ult. artin. l. Fonseca, cap. 2. Vide auc-
hoc ab intellectu vidcnte
rio, et do- lores cit. anle quxst. 5. lib. 2.
terminationem talis causse.
Arguitur quod non, quia Meta-
ANNOTATIONES.
physica cum sit prima scientia et
13. Sequitur secunda quTstio de scibilitate communissima maxime videtur ,
1.

entis per accidens, t. c. 4. et 6. in ({ua essecirca primum objectum scibi-

prsomissis duabus distinctionibus ad qua?- le; primum autem objectum scibi-

situm determinale, et notanter valde res- le vel intelligibile

videtur esse ve-
pondet, ubi adverle qiiod ilia liltera ante rum, quia non videtur aliud posse
secundain distinctionetn : Sed contra Aris- poni, quod omnibus intelligibilibus
tot. etc. usque illuc : Secundo distinguen- conveniat, et quod sit distinctum
dum, etc. videtur esse, vacal, vel saltem objectum contra objecta aliarum
Extra: sedsi vokieris solvere motiva, re- potentiarum. Confirmatur illa ra-
curre aieaquie liabet Pliilosophus, et ex- tio per Philosophum 2. Metaphys.
positores :2. iqiysicorum, et ia de bona text. com. .'].dicentem, vocariPhilo-
fortuna. sophiam verifcafcis scientiam, recte
Require plura hic ai propositum 2. 8. habefc. Ifcem, unumquodquesicut se
et 39. d. primi, et qufest. :21. Quodlibeti, habet ad esse, ad veritatem, 2.sic
et super :2. Physicorum, ut prius, et in Metaph. text. com. 4. ergo conver-
antiquis, et super lib. Eienchorum, et su- tifcur cum enfce ; ergo perfcinet ad
per Porphyrium singularissime de mul- scientiam de ente. Ifcem, si verum
tiphci acceptione accidentis, et ahbi ut excluderetur, lioc non essefc isi

nosti, maxime ScotistaH Parisienses reso- quia dicifc ens diminufcum, sed hoc
lutos hicet ubique, atqueOxonienses nos- est falsum. Probatio, nam qu9e di-
tros ingeiiiosissimos. Quj:ere eiiam consi- minuunfc de perfecfcione enfcis, non
 • >•>
LIB. VI. METAPH.
attpibuuntur prinio (Miti, ut \)n[.cl sic obj(^ctum appetitus ut bonum
:

de causato, tinito, etc. seil vernn} determinat ens ergo a simili vi-
;

atti'ibuitur Deo, et in sumnio, un- detur, quod objectum intellectus

de i. Metaphysio. text. coninient. \. determinet ens tal(\ respectu in-
sempiternorum princi[)ia (^sse ve- tellectus, non est nisi verum. Pr;-e-
rissima necesse est. Item, si dica- terea ens in se iRditferens est ad
tui" debere intelligi de vero, (juod sensibile et intelligibile; objectum
est in compositione et divisione. autem proprium determinatur ad
Cai>. de Oontra. a (|uo non excluditur potentiain cujus est objectum, su-
suLstaatia. •
i ^ .
•

consideratio causa^ nec etTectus; porens non videtur aliuddctermi-

ista autem veritas est effectus rca- nans ipsum ad intellectum, nisi
lis entitatis, juxta illud in PnBdi- vcrum. Exhoc ad propositum, di-
camentis : in eo (juod res est, vel citur quod cum intellcctus tendat
non est oratio vera, vel falsa cst. in objectum, inquantum in
intel-
Responsio, res non est causa pr^B- lectu est verum, dicet rationem en-
cise veritatis in intellectu, sed in- tis in intellectu, et ideo entis dimi-
tellectus componens prc^edicatum nuti, et ideo excludetur a conside-
cum subjecto. ratione Metapliysici. Sed ad hujus-
Ad oppositum est Aristoteles in modi exclusionem nota, quod esse
littera. quidditativum estessentialem^^ ob-
jecti, inquantum objectum intelli-
SGHOLIUM L
gibile, quia sccundum illud intelli-
Ponit seiiLetitia 11, qua teiiet verum esse gitur essein intellectu, est neces-
objectum intelloctus rfuain tribus rationibus sario concomitans, sed non forma-
claris refutat. Prima, quia objectum est prius le, quia secundum illud non intelli-
potentia et actu. Secunda, veritas lit per ac-
gitur, nisi reflectendo
vero esse
tum retiexum secuiiclum iliius sententiie.
;

auctores. Tertia, cognoscit intellectus bonum,

existenticenon est esse formaleejus
ut a vero distinctum ; fuse de lioc agit DocLor inquantum formale objectum, nec
qucGst. 20. de Anima. ubi quinque argumenta necessario concomitans. Sed num-
pro hac parte adducit, et 1. distinct. 3..quiest. quid objectuin voluntatis habet
3. Vide plura apud ipsum de Anim. qu^est.
m-eformale, vel necessario conco-
20. 21. et in commentario iiostro ad dictas
19. qu£estiones. Goncludit ergo
mitans, aliud quam objectum m^
esse objoc-
tum intellectus, quod fuse probat locis cita- tellectus? Quomodo alias periUam
tis. Quod liic ait niimero i. ens includi in omni fit motus rem? in
per se intelligibili, videtur contra ipsum Contra, quomodo appotitur non
1. distinct. q. 3. nbi ait non includi
?>.
in ens? numquid etiam penes habitum
suis passionibiis, vel ultimis dilferentiis ;
realiter inquantumamatum, habet
sed illa forte non sunt per se intelligibilia,
vel includunt ens
aliud e^se formaliter, vel concomi-
mediate vel identice,
quod sufficit. tanter, quam inquantum visum ?
Numquid est ibi alia realis conjunc-
^ 2. Hic primo videndum est de ratio- tio voluntatis cnm objecto, aiit
.

Opinio, ve- t>w • •

l i
•

ru.n esse neveri. Dicunt aliquii qnod f^r?/m tantum mediante actu intelligendi
Gst priiiium objectum mtellectus,
inteiiectus. perfectiore quam fiiL absentis?
quod ostenditur dupliciter. Primo Uiterius intelligendum, quod inde-
 QU.l!:STIO III. ;].i5

terminatio ost in objecto respectu modi est verum secundnm eos. Actus di-

omnis differentiae contrahentis, Dicunt enim, quod intelligitur, si- prj«cedit

objectum inferioris potentiae est cut ratio intelligibilis, postquam Jhjlfctum

determinatio propi'ia in objecto lai)is fuerit intellectus, reflectendo ^,'|:;;i;jX

supra rationem objecti; er*40, etc. i*"^^''"" p°"
supremse potentise, alias non esset
adaequatum potentia> suprema^ Major pat(^t, ({uia actus dii^ectus
quae per se i)otest in ol\jectuni in- nnturaliter priiecedit reflexum, et
ferioris, et ideo ejus i^rimum ob- in quolibet actu oj^ortet rationem
jectum in illis includitnr quiddita- formalis objecti inveniri. Ex hoc
tive. sequitur contra illos, quod cum
Exponitnr autem ab aliis, quod ratio entis sit prior ratione veri, si
pra)dictum est, scilicet qu od verKin c/ls- est per se subjectum Metaphy-
dicitrationem entis in intellectu, sicae, quod aliquid erit subjectum
eo quod verum non est in intellectu liic, quod non habet rationem ob-

formaliter, sed objective, sicut co- jecti intelligibilis inquantum tale,

gnitum in cognoscente. Sed per et ita non est scientia, quia objec-
comparationem ad quem intellec- fum habitus non excedit objectum
tum res dicitur vera ? Bicitur potentiae habituatae. Tertio sic :

Bonum per
quod respectu inteUectus divini, quod secundum propriam ratio- "^ehitem-'
n • • o-ibile.
quia respectuejus sunt mensurata, nem intelligi potest, non mquan-
1 • I

et similiter artificialia respectu tum includit aliud, ita est per se

naturaliaautem
intellectus nostri; intelligibik), sicut illud aliud, nec
per accidens habent comparatio- illud aliud per consequens est pri-
nem ad intellectum nostrum, in- mum objectum intellectus; sed 60-
quantum vera, quia non ut mensu- nujn inquantum distinguitur contra
rata, sed ut mensurse. i^cr<<m, et inquantum ejus rationem
Djeclum,
ius natu- Contra quod ponitur primo
ista, non includit, ita est per se intelli-
iter po-
ntia, et veruni esse objectum primum intel- gibile secundum suam propriam
aclu.
lectus arguitur oppositum tripli-
; rationeni; sicut e converso veruni
citer. Primo sic objectum pri-
: inquantum non includit 6o?i?^m, er-
mum secundum suam formalem go, etc. Minor patet, tum quia
rationem, prius est naturaliter intellectus difFerentias boni inquan-
ipsa potentia, et magis saltem ipso tum honum, et veri inquantum verum,
actu; ?jeritm autem si dicit rationem cognoscit, et seque perfecte ditfe-
entis in intellectu, non est natura- rentiam ex utraque parte cogno-
liter prius illo actu, quia non con- scit sed hsec differentia non conve-
;

tingit intelligere rationem entis in secundum propriam

nit hono, nisi
intellectu, ut cogniti, nisi intel- rationem, inquantum non includit
ligendo actum intelligendi, per verum; tum, quia, si non intellige-
quem est sic intellectum. Item, retur bonum, nec aliquid aliud nisi
secundo : illud non est primum inquantum includeret verum, cuni
objectum potentiae intellectivce. per accidens ipsum includat, sequi-
quod non actu directivo, sed tan- tur quod nec bonwn, nec quidditas
tum reflexivo cognoscitur, hujus- rei intelligeretur, nisi per acci-
 336 LIB. VI. METArU.

deiis, et ita non intelligcretnr sini- tnm; contra iUam positionem non oportet lo

pliciter, sicnt Coriscns, si cognos- oportet argnere, qnia ex 2. Topi-^res"LS

catnr inqnantnni veniens, sinipli- cornm cap. 7. oportet loqni n t lophiun!^^
citer non cognoscitnr. phires; hic antem modns videtnr
Propter istam rationeni conce- abnti termino illo objectum, nam
4. dendnm est, qnod ])rimnm objec- ' qnod respectns ad potentiam sit
Ens pri- .
,
,
'
,
nuun tnm intellectns non potest esse rormalis ratio objecti, non inveni-
inteiiec- aliqnid, nisi qnod essentialiter m- tnr a Philosophis commnniter, sed j
^"'^'
clnditnr in qnolibet per se intelli- iUnd, qnod movet potentiam pas-
gibili, sicnt primnm objectnm vi- sivam. Unde Aristoteles 2. de ^on^^J["'
sns, non est aliqnid, nisi qnod es- Anima, cap. 1.com. 66. de
text.
^ «'f»^;"™
potentiae.
sentialiter inclnditnr in qnolibet visibiUbus, cnjns qnidem est visns,
per se visibili, nt color in albo et hoc est visibile, sic qnod in ratio-
nigro. Cnm antem qnodcnmqne nem prsedicati cadit snbjectum,
ens sit per se intelligibile, et nihil cujns est visus, est objectnm visns.
possit in qnocumqne essentialiter De secundnm ipsnm, ibi prae-
isto,
inclndi nisi ens, sequitur quod pri- dicatnr per se secnndo modo, non
mum objectnm intellectuserit ens; primo visibile, qnod dicit respectnm
impreSe^^t hoc dicit Avicenua 1. Metaphy- ad potentiam, sed si taUs respec-
imprimiiur gj^. Q^r^
^ q^^Q(^[ g^s urima impres- tus esset ratio formaUs objecti,
sione imprimitnr in anima; qna3- esset per se primo modo. Per hnnc
cnmque autem rationes transcen- etiam modum facile est assignare
dentes, qn^ snnt qnasi passiones objecta prima omninm potentia-
entis, nt verum, bonnm, etc. snnt rnm, non aliqna absolnta, sed res-
posteriores primo objecto; et qncT- pectus quosdam correspondentes,
libet earnm seqne per se est intel- pnta qnid objectnm visus ? non
ligibilis, nec nna magis habet ra- qnseram qnalitatem, colorem, vel
tionem snbjecti intellectus, qnam lucem, sed relativnm nt visibile,
alia. Si dicatnr, qnod objectum est sic gnstns, non sapor, sed gnsta-
duplex,qnoddam movens poten- bile, etc. Qnomodo etiam objectnm
tiam, qnoddam determinans ad est simul natnra cum potentia,
movendnm, et hoc non tanqnam absolntum etiam est prius inteUi-
aliqnid absolntnm, dans virtntem gibileqnocnmqne respectn ; ergo
movendi, sed tanqnam respectns, inquantum intelligitur, non incUi-
dicens habitndinem objecti motivi ditrationem respectus, et ita iUud
ad tale mobile; et hoc ultimo modo non est ratio primi objecti. De qno
verum est objectnm intellectns, qnsere in9. q. 5.
et homnn volnntatis, qnia veriun
SGHOLIUM n.
non movet primo, sicut pro-
bant tres rationes factcB, nec sic Explicat primo triplicem vcritatem in re-
bus, et aUam trlpUccm in ordine ad iiiteUec-
est objectnm primnm, sed dicit
tum ponens horiim sex conceptuum exactam
habitndinem ol)jecti motivi ad de diirerentiam, de (fuovideri potest 1. distinct.
terminatam potentiam, qnia im- 3. quaestione 3. et 4. distinct. 49. qusest. 4. §
portat adseqnationem ad intellec- Juxta hoc, num. 10. Secundo, verum in intel-

fi
 ou/i:sTiu 337

lectu e.se duplcx, scilicot iitcoiuparatni' i)fi- nianilbstativn; »lll.Mn( Ulll CSt (lc SO ia intellec-
'

mge et secuiKhe ejus operationi, id est, ap- eilicuni([U(^ ill tellccLili [)0L(^nti Uia- "pi«x.

preheu.sioni etcompositionl, ctciuod lalsitas niH^sta Lioncni coi^niosccrc. ISccun

oDDonitur prima^ scd ignorantia,
non opponuui o bene ./ ,. n
p ,
^^^ ^
.

^^^^^
.

assiniilativa
• .

intcUccLus
.

(Ust.
tamen secundse, non coniradicit >ibi i
i.

6. quicst. I. ad 3. cum
negat appreliensioni assnuilai)ilis, (|ui non cst nisi m-
veritatem et ialsitatem, quia ibi lo^iuitui' do t(dl(M:Lus ci'catus. T(M'tio, ([uia fac-
veritate complexa. Terlio, quomodo intel- ta niaui(rsLationc vcl assimilatio-
lectus cognoscat, et qno actu, conlbrmitatem nc, rcs in intcllcctu est, sicut co-
sui actus cumobjecto. Quarto, quid sit ialsi-

multa
gnitum in cognoscente.
tas materialiter et formaliter. De liis
Pro istis sex conceptibus ex-
dixi iii supplemento de Anima, disput. ?>.

sect. 7. 8. 9.
primcndis potest accipi seijuivoce
v(Mutas in re. Patet enim quod tres
5. . Dicenduin est ad ciuaestionem primi distinguuntur a tribus aliis,
Veritas ift
re ei in alitcr, ct priino distinguendum est quia habitudo ad pro(hicentem et
ntellectu. ,

de vero
,
,

enim veritns
-,•m i
rebns, ad intelligentem alia et alia est,
; est
e' veritas in intellectu. In rebus licet idem sit intelligens et produ- prjedictae

dupliciter. in genere, videlicet per cens. Nain si per impossibile Deus '7,J",'jlfo(^o

esset productivus similis, et a^qua- diSerunt.

comparationem ad producentem,
et per comparationem ad cogno- lis, ct siiniii imitanti, et non esset
scentem sive intelligentem. Primo intclligcns, esset priinus modus
modo dicitnr veritas absolute con- tripartitus sine secundo, et e con-

Ibrmitas producti nd producens, verso, si esset alius Deus intelli-

aut determinate conformitas talis gens creaturas, non producens.

secundum adsequationem, aut de- Distinctio etiam primorum trium

terminate conformitas secundum inter se patet, aliorum trium os-

imitationem. Et licet primiis isto- tenditur difFercntia, quia si nullus

rum triuin modorum videatur essct intellectus, adliuc quaelibet

essecommunis secundo et tertio, res secundum gradum suse entita-

tamen si nomen veri imponatur ad tis, esset nata se manifestare; et

signitlcandum quodcumque triuin ^^^^'^ qua res dicitur

notitia est,

prsedictorum, secundum propriam ^^^^ naturse, non quia natura co-

rationcm, crit sequivocum. Secun- gnoscat illam, sed quia propter
aiiterve-

^^^^^ modus invcnitur in Filio Dei,

manifestationem majorem vel mi-
^^creatliJr
"'^''^'
qui veritas est, quia est se un- norem nata esset, quantum est de
dum Augustinum summa simili- se, perfectius vel minus perfecte,
tudo principii, hcec enim est con- cognosci. Esse autein assimilati-
formitas cum adsequatione. Tcr- vum rationcm activi respectu
dicit

tius modus invenitur in creaLura,

assimilabilis, et sequitur natura-
litcr esse manifestativum, vel dis-
qua3 imitatur exemplar, cui aliquo
modo assimilatur, defective tamen, paratum est non liabens ordinem
alias non diceretur imitari. Secun-
ad ipsum, sed semper assimilati-
vuin, et assimilatio respectu intel-
do modo, scilicct pcr comparatio-
lcctus passivi pi\Tce(lit lioc quod
nem ad mtcllectum dicitur rcs
triplicitcr. Primo, ({uia sui est cssc in inLellcctu, quia illud
^ordi^nead
^^1'^^
Toni. VII. 22
 338 Lir>. VI. MKTAIll.

osst* ost |)ostoi*iiis natiira ipso nctu hoc mododicitur in cap. de i^als(>^

iiam iion osl nisi ro-

intelliiioiuli, t(^xt. comment. .W. quod est aliqna
latio rationis tundata in objocto ratio in so falsa, non solum de
intellocto ad actuni. alii|uo falsa, et tamen ratio illa in
.S/ tainen hoc rcruni ridchir cssc, qiKtrc se falsa, simplici apprehensione
EXTR.\,
(luccrunt homincs ifa cssc in incihorid int(^lligibilis ost, sod iila non inclu-
hominuin, rcl csse /'(iinosi, rcl h'ihcre dit vol ox[)rimit aliquod quid, nisi
jVios post inortcm, rcl sfatufis crii/erc, 1'orte q}ii(l nominis. Eodem modo
rcl (tpcra faccre, ut post mortem inancat potest exponi ultimum capitulum
relatio rationis fumlata in objccto intel- noni, text. com. !21. et 22. ubi vide-
lecto acl acfum ? tui' Aristoteles distinguere de in-
t>.
Uelatio autem ost posterior ab- tolligentia simplicium, inquantum
Veriini ia
intellectu soluto, ad (iuod est ox 5. assimila- est circa quid simplicium, et circa
esl ilaplex
'

tio autom formaliter est ipse actus q(n'd compositoiMim, quod Givcn. quid
intellectus, aut i^rior ipso. Com- compositorum cadit deceptio per
parando secundum et tortium ad accidens, quia scilicet eorum quid
intellectumnon assimilabilem, non natum conceptum, non
est facere
habent ordinem essentialem, sed simpliciter simplicem, in quod po-
accidentalem, respectu scilicet ali- tost cadere falsitas virtualiter, noncirca com
cujus intellectus tantum. Sequitur sic in quid simplicium si enim ^dlcepUo?^ ;

videre de vcro in intellectu. Verum intelligeret per accidens, scilicet ".o" j^i^-^a
" ^
«implicia.
'

antem in intellectu duplex est se- in attribuendo alteri illud quid, non
cundum ejus duplicem operatio- osset difforentia, quia ita in quid
nem, secundum quarum utramque slmplicium, potest intellectus sim-
natum est conformari objecto, ut plex essefalsus per accidens.
mensuratum mensurse secundum Secundse autom veritati opponi-
Aristotelem in 5. cap. de Ad aliquid, tur ignorantia privative, et fal-
text. com. :20. et 10. cap. ^. text. sitas contrarie, quando scilicet
IntHllectus
circa quod
c. :J. 1. W. t. c. ^6. Est autemx intor uniuntur qr.se in re non sunt uni-
quid est,
istas veritates diirorentia una, ta. Secunda differentia est in modo
seniper est
verus, ex- quod primse non opponi- falsitas essendi veritatis, in hac operatione
ponitur.
Ratio in se tur, sed ignorantia tantum ot sic ; et illa, licet enim sit in utraque
falsji,et de
alio falsa. intelligitur illud do Anima, quod oporatione veritas propria forma-
intcllectus circa quod quid est senipcn' liter, non tamen objective, sed tan-
est vrus, sicut sensus circa pro- tum in socunila. Nam neutra veri- ^^''^^^^"O"
est intel-
prium sensibile, et hoc est intelli- tas est m nUelloctu objective, nisi^ectu objec-
tive, nisi
n '

gendum pra^cise circa conceptum . ,

roilectcnte se super actum

,

suuni, quando se
^''^'^^
simpliciter simplicem ; nam intel- comparando objectum,
illnd ad
'"'

lectus simplex circa conceptum ^[uve rodexio, scilicct in cognoscen-

non simpliciter simplicem, licot do quod actus talis ost similis vel
non possit esse formaliter falsus, dissimilis, non est sine composi-
potesttamenessevirlualitorfalsus, tione et divisione ; patet autem
apprehendendo aliquid su]) dotcr- distinctio istorum modorum essen-
minatione sibi non conveniente et ; di veritatis in intellectu, scilicetf
 QUyESriO l 330

formaliter et ohjective, qiiantiim se ipsam cognoscetur, pari ratio-

7. ad primam operationem.
^ ^ - ne standum est in prima composi-
; 8. et
kiibi. Qnoad secundam declaratur, qiiia tione, quo veritas ejus non cogno"
1

JsiUones intollocLus propositiones

miiltas scatur per alium actum conferen-
nosiTo^' format et apprehendit actu secun- tem ejus conformitatem entitati
leutrae.
^|^^ ^^^^^ tamou suut ibi neutra^ ex compositorum. Si autem non scio
1. Topic. licet igitur in illo sit for- C esse veram, ergo nec .1 sciam
maliter veritas vel falsitas, aut esse veram per illam, quia ab ista
quia est conformitas rei extra, aut dependet. Item, debeo cognosce-
si
non, tamen non est ibi objective, re .4 esse veram per coUationem
quianonapprehenditur ista confor- ad rem, oportet igitur i'em cogno
mitas. Contra illud, videtur quod scere; (juo ergo actu ? si eodem,
principia statim cum apprehen- quiest .1, idem cognosco per C si
duntur, cognoscuntur esse vera. alio, ut ii)so />, ergo duo actus si-
Respondeo propter evidentem ha- mul de eadem re. Similiter, si ille
bitudinem terminorum, intellectus actus D sit simplex, non est prin-
componens statim percipit actum cipium judicandi de A; si comple-
componendi esse conformem enti- xus, sequitur processus in infini-
tati compositorum. Posset ergo tum, ut prius. Sequitur etiam
dici, quod ibi est alius actus et aliud, quod .4 non cognoscitur esse
reflexuS; sed imperceptus, quia si- vera nisi per unum discursum a
mul tempore ; in aliis, ut in con- complexo complexum,
in et ita
clusionibus differunttempore. Con- primum principium non est no-
tra, quo modo actus primus circa tum sine discursu.
principia erit reflexus? Respon- Item, secundum viamistam, vide-
deo, non primus qui est composi- tur dicendum, quod conceptus ho-
tio, sed secundus qui est assensus, minis sit ita verus, sicut conceptus
etcirca judicabilia posset dici ju- hu jus, houio currit, est verus nam ;

dicare. utrobique est conformitas ad rem

ijuando Coutra quod superius dic-
lioc conceptam, et potest utrobique
mpiexi t^^i^^ ^^t, quod veritas eomplexi conformitas cognosci per reflexio-
gnosci-
cognoscitur per hoc, quod intellec- nem.
tiis apprehendit conformitatem Respondeo, quod superius in- Quicl (alsi-
nctus componendi; entitati extre- choando, falsum dicit carentiam tas mate-
rialiter, et
morum istius complexi, arguitur : talitatis, quale apparet, ita quod formaliLer.

quoniam quando comparo actum principale in signiflcato ejus, non

compositionis
*
A rei B, hoc facio est non apparere quale est, quia
uo actu
nosciuu-actu composi tionis C, quomodo tunc quid esset, et sine omni ap-
si
;itorniitas . .

lus cum sciam istam secundam composi- parentia, esse^, falsum nec appa- ;

tionem, C esse veram ? Si per rere quale non est, quia tunc esset
aliam compositionem, erit proces- falsitas formaliter positio, non
sus in infinitum, antequamcognos- privatio, sed falsum materialiter
^
catur veritas compositionis /1, et dicit apparere, et formaliter cai-e-
ita nunquam cognoscetur. Si per re talitate quale videtui% et hoc
 LIB. VI. METAIMI.
340
eam in communi; sed veram in si-
iion iiitelliiiendo per talitatem,sim
-

litudinem nam niliil est simile sibi,

gno dicit signilicatum esse id,
essetvernm similiter qnod uianifestatnr per signum, et
et ita nihil ,

riato, So- in hoc signum manifestare illud,

si Socrates appariMu^t
tnnc (luod est, et ita conformitatem si- ^^^^ ^^^.J
crates esset vei-ns riato, (luia
uni ad signatum, Si itaque omnis *^^ '•;

ai>pareret talis iiualis est, hic est

conceptus est signnm rei, et con-
similis, (inia Socrates ost similis
ce})tns simplex ita est conformis
riatoni. sed per tale (luale intelli-
(mim rei, sicut complexus rei, quia est
^•itur iiUmtitas, vcrnm est
ita detinitivus, quare non ita dici-
({uod Socrates est talis (lualisest,
tur verus? imo complexus non
lieet et simile dicatur tale quale
videtur conformis rei, quantum ad
est; igitur ralsum quod caret iden-
(piod ap])aret (^sse, et
complexionem, sed tantum sibi,
titate, ad id
entis, ut qnia complexio non est in re. Ad
talsitas est non identitas
hoj imo responsum cst prins, si-
manifestati ad ens, ut declarans
sive apparens, et hoc de lalsoin re.
gnum seqnivocnm est conforme, An venim
sit in sim-
non tale m natura, ut circulus est piici sicut
. . , in com-
, .

SCHOLIUM IIL signum vmi ? Sed ad primum non piexo?

Explicat priir.o quid sit veruni in re, et valet, quod pr^dictum est, secun-
quid in signo. Sccundo, quomodo differt ob- dnm quod verumest in comi)lexo, ut
jectuni veri incomplexi ab objecto veri com- in objecto, in simplici non, quia
plexi, quod hoc prius natura habet esse quam potest intellectus convertendo se
in intellectu illud non. Tertio explicat, quo-
cognoscere conformitatem intel-
modo reflectendo cognoscit intellectus veri-
lectus simplicis ad rem, sicnt et
tatem sui actus, scilicet advertendo comple-
xionem propositionis esse conformem virtua- complexi; igitur et cognoscere
lihabitudini inclusicinterminis. Quarto, (luo- veritatem utriusque; ergo et antc
modo ista habitudo aliter est in terminis reflexionem ^eque fuit in utroqne,
principii conclusionis et propositionis con-
et per retiexionem cognoscitur es-
tingentis, et quare statim intellectus habet

notiliam veritatis principii, quo illa

et a
se m utroque; igitur in conceptu
causetur. Quinlo, solvit argumenta posita hominis est veritas, sicut in ista,
num. 7. contra modum cognoscendi per ac- homo cst animul, et reflectendo ita
tuni rellexu n, mirabiles circa hiocspeculatio- sciam conceptum hominis esse
nes facit.
verum, sicut sciam conceptum
8. \i(im veruin in re cst illud quod istum homo estanimal, esse verum,
:

Tre^"ilr apparet, et veritas non est conibr- quod est contra Aristotelem 1. Pe-
quodappa- initas, sivo similitudo, qua^ est in- rihermenias, cap. 1.
ret
tcr diversa, sed identitas ut mani- Propter ilIud,notandnm est quod obiectuni
festati ad se, ut declarans sive ma- objcctum ^""'p^^''"'^
^ simplex, (juod est signa-
I o prius in
' 1 ^

nifestans, sive apparens ; non ergo tum conceptus simplicis, nullum in.taiequan
^ '
intelle(

est veritas ratio declai-antis sive esse habet aliud, quam in conceptu, tu, secus
in simphc
nianifestantis, sed illa est ad alte- secnnaum quod esse debet mensu-
rum extremum, ad quod signilicat rarc illum conceptum, objecta con-
non conformitatem, sive similitu- ceptus complexi, qnse sunt extre-
dinem, sed identitatem, accipiendo ma aliud esse liabent quani ut sunt
 OIL-ESTIO III 341

in conceptu coniplexo, et prius converto ad illnm, et eodem modo,

naturaliter in se, nt simplicia siint, qno et in [ii^inia coinpositione, et
secundnm qnod esse, prins mensn- in illo ad (inod converl;o, Iiabeo
Identitss
rant illnm conceptnm complexnm, rem cognitam actn coUativo. No- exiremo-

cni cssc \)vwvi, conceptnm com- ta, dictnm est, qnare com-ccdit yeri-
sicnt
plexnm conformari est vernm es- plexnm est vernm, qnia (^omph^xio- '^p^';'"»!,?.""
se, (lifformari est falsnm esse hoc ;
nem, qn.T est a ratione, prnecedit
esse est habitndo virtnaliter inclnsa natnraliter identitas extremornm ;

in extremis antenatnraliter qnam et alia habitiuh^ virtnaliter incln-

extrema comparentnr a ratione, sa in ipsis, cni actn rationis con-
sed in simplici nihil est prins formari, nt mensnrnn, est ipsnm
natnraliter in extremo,cni concep- vernm esse.
tns potest conformari et diffor- qnod iUam complexio-
Ita dico, veHtas
mari. nem cognosco esse veram, cogno- c^o.Sio-
*^ ''^^^
Contra, probat qnod non potest scendoconformitatem einsad iUam •' "'f.-
tingeas,
esse falsns, sed verns. Rc^spondeo, liabitndinem virtnaUter inclnsam ,H|i!^'""^,<^
dillerunt?
non yerns, nt complexns est
est in extremis. ([uve qnandoqne inchi-
vernS; qnia non necessario habet ditnr in extremis ex natnra extre-
signatnm secnndnm me prins na- mornm, non per aUnd prins; qnan-
tnraliter, cni conceptns potest doqne per aUnd prins incUidens ;

conformai'i qnam in ipso, qnia si qnandoqne nnUo modo ex natnra

est in re, hoc accidit; complexnm terminornm vel incUidentinm ip-
necessai'io hal^et si,Linatnm secnn- '

sos, sedacansa extrinseca conjnn- -

dnm e^.se, jirins qnam in ipso, i'leo gente ipsa vel disjnngente. Primo
necessario habet cni conforinatnr modo est in principio demonstra-
vel difTormatnr, secnndnm qnod tionis.Secnndo modo in concUisio-
dicitnrvernm velfalsnm; incom- ne, cnjnscnmqne terminornm ha-
j)h^xnni non necessario liabet con- ])itn(Unem realem pr^ecedentem
,

formitat(Mn, sed si conformatnr actnm inteUectns, incUidit virtna-

rei extra, accidit, sicnt non est
mensnra (^jns.
Ad alia argnmenta,
reflectendo cognoscitnr veritas no-
ta, videtnr difiicnltas, si
sitione cognosco rem non absolnte
tantnm sed coHative et reflecten-
do, conferendo actnm ad rem,
hoc est ad rem cognitam coHati-
ve, sicnt dicit tertinm argnmen-
Uter ipsa habitndo intrinseca in
terminis principiornm, et ex sni
(|nomodo ipsoiMim natnra. Tertio modo est
in propositione contingente. Ita-
in compo- qne in primo modo extrema abso-
Uite inteUecta, statim nata snnt
facere ex se in inteUectn iUins
notitiam liabitndinis ipsornm, si-
-cnt et aUa absoUita relationis ne-
cessario conseqnentis (jiiando er-;

tnm; sed si converto ad rem nnde go inteUectns conjnngit terminos

conferendo, per hoc non potero iUos componendo, statim videt
jndicare de veritatecompositionis, conformitatem actns sni ad iUam
qnseest actnscollativns ergo vide- ; habitndinem, qnain prins natnra
tur, qnod ad jndicandnm de aliqno, lial)nit notam ex terminis. Qnando Prjncipia
 :1I2 LiH. VI. MEnrii
intellecia
slatiui i-au-
aiitoni eoinponit terminos concln- Ad primnm, qnodlicet ex termi-
saut noti- sionis, non videt ilhnn aetuni esse nis vel ex altero temninornm vir-
tiaiu habi-
tudiais ex- eonformem liabitndini reali ter- tnaliter inclndente respectum, fiat
tremoruin,
sicul abso- niinoriim, donee videat illani habi- notitia lialiitnalis habitndinis, ta-
luta rela-
tionis D»- tndineni terniinoiMini, enjns noti- mennon oportet esseactnalem per-
cessaniR.
tia non Tnit inipressa sibi ex ter- ceptam statim; sed qnando intel-
minis eonelnsionis, nee imprimi- lectns comparat extremnm extre-
tnr, nisi ex notitia habitndinis mo, statim potest videre et illam
terminornm principii, qnae inchidit habitndinem, et habitndinem actus
iUam. ()nando antem eomponit sni ad illam. Ad secnndum, notitia
terminos propositionis contin- amborum principiorum simul facit
gentis, non videt actnm esse con- notitiam conclnsionis, et hoc sic,
formem, nisi videndo habitudinem quod notitia habitudinum termino-
terminorum in re, quia causa ex- i'um in principiis causat notitiam
trinseca si facit eam, facit circa habitudinis terniinornm in con-
terminos ut in re, non nt in con- clusione, etnotitiaveritatis princi-
ceptn, et tunc oportet videre intel- piorum notitiam vcritatis concln-
lectualiter terminos in re conjun- sionis prius tamen naturaliter
;

gi vel dividi. facinnt notitise habitudinis simul

11.
In primis ergo duobus, non co- junctEe, ut una causa integra noti-
A
nolilia
quo fit

ha-
gnoscitur compositio esse vera, tiam hal)itudinis, qnam notitia
biludinis comparando ipsam ad rem ut cx- veritatis notitiam veritatis ; ita
extremo-
ram? tra, sed ad rem qu.T est extremum, qnod notitia habitndinis termino-
ut ipsum in intellectu prius natn- rum majoris est causa notitiae
raliter facit notitiam habitudinis veritatis ejus, et sic de minore,
suoe ex se, vel ex virtnte alterins, et sic illfe notitise sunt causa no-
quam componat.
intellectus sic titisc habitudinis terminorum con-
Contra, ergo quare non statim clusionis; non ergo habitudo est
apprehensis terminis principii, in- causa habitudinis , nec veritas
telligitur principium, si termini veritatis, sunt enim respectus
ex se necessario faciunt notitiam hoec et iUa, sed notitia notitice non
illius habitudinis? Patet autem actnalis, qnia non gignitur nisi ex
quod non statim, quia per quan- memoria, sed habitnalis est causa
tumcumqne tempus i)otest aliqnis actnalis duplicis ordinatcC secun-
nosse totum, et nosse partem, an- dum rationem effectuum.
tequam sciat Jioc esse verum, omne Contra, ergo habitudo termino-
totum, etc. qnia antequam componat rum conclusionis est ita non cau-
illud. Item, notitia habitudinis ter- sata, et veiutas ejns, sicut in prin-
minornm conclusionis, ant fit ab cipio. Respondeo. absoluta in prin-
ipsa habitudine, aut terminis illis, cipio causant notitiamhabitndinis,
aut ab habitudine terminornm non liabitudinem proprie, quia iHa
principii, aut ab illis terminis, aut fundant ut necessario consequen-
a notitia habitndinis illorum ter- tem natnram subj( cti. Habitudo
minorum, quodlibet improbetur. terminornm conclnsionis fundatur
 QU^STIO III. ?A^

in ipsis
'
et torminahir, rinia
^
abso- cxtremoruiii simpli(KMn, vol ad ox-^
Q^^^^r® «oi^
est discur-
Inta causantrir, Yol alteinim ipso- trema, ui in notitia simplicistatim mis co-
. . .
gnoscendo
nim, nt passio. e>: notitia tali? l\atot si complexio pnmum
Ad primnm argnmentnm, contra sibi conformetnr in primis princi- phnn\
numl^*7. i)ositionem do notitia actns, qno piis, qnia i'atio tormini ostendit
comparo, dico qnod ille ost verns, praedicatnm conveniiT. snbjecto, et
sed non oportet cognoscere illnm sic non ost discnrsns in cognoscon'
essevernm; est enim actns nnns co- do primnm princii)inm, qnia illa
gnoscibilisnatnraliter rectns, sicnt notitia simplex inclnditnr in colla-
dicitnr de syllogismo alibi, qnod tiva (non enim componnntnr, nisi
non ost notns nt objectnm, sod nt quae in se cognoscnntnr) ot ita in
actns cognoscendi rectus natn]\ali- ipsa complexione tali inclnditur,
ter, italiic. Ad secnndnm, cognos- nt prins naturaliter ipsa, nnde ipsa
co rem ot liabitndinem prins na- complexio sive compositio, neces-
Quid est
diciumde
turalitor qnam actnm composi-
^
sario videatur conformis, quia
. • »
i
ventate tiouis, quo comparorom roi. Ad tnnc visa snnt ambo extrema con-
ompexi.
|.^j,|.j,^j^^^ jljg ggj. c^qi^-^^ objocti, ad formitatis, cum tnnc intelligantur
qnem conferendo, jndico. Similiter simplicia, et tunc fiat compositio.
potest qnod jndicinm do veri-
dici, Nec requiritur hic coUatio compo-
tate complexi non est nisi collatio sitionis ad simplicia quasi alicujus
notitiop conferontis ad notitiam in- actus, sed intellectus componens
complexamextromi, sisibi ostcon- terminos illos, et notitia habitualis
formis, et h?ec conforniitas statim terminorum, snnt causa necessa-Q"^ .causa
notitice
quandoque patot, qnando notitia ria et immediata et integra ad confonnita-
. .
c»
•
i. X • *'^ comple-
simplox natnralinocossitato statiin causandum notitiam conrormitatis xionis ad
iT, ,.,. II.- -i.
mcludit notitiam collativam, sicnt
!••
11
comploxionis ad termmos, nonqui-
• • terminos.

in primis principiis, qnandoqnenon dem circa principia ot ideo com- ;

statim, ut in conclnsionibus, ot ponens simul necessario assentit,

tnnc oportet vidoro illam osso con- qnia quando componit, habet to-
formem suae simplici, cni qnia tam dictam causam, sed judicare
ost conformis, vol consequens ad in conclusiono, non sic, sed illam
aliam,qune cst conformis s^^^atim complexionem confert ad illam, in
simplici. qua inclnditnr, qnae alia est prin-
i2.
Hnec via ponil voritatom com- cipii, non quidom tantum termini;
plexi cogniti, non per collationom et hic discurrere est judicare de
comploxionis ad rciw oxtra, noc ad conclusione, in fine est assensus, id
habitudinom realom extrcmorum est, impressio notitiae necessariae
prioremnaturaliter comparatione, principii imprimentis notitiam
quae enim habitndo osset illa, nisi voritatis conclnsionum, ex verita-
identitas pro aftlrmativa, q-na3 ost te princi[)ii nota ox terminis.
relatio rationis, vel diversitas pro
SGHOUUM IV.
negativa, qnae forto non ost rolatio
rationis, sed tantum ponit CoUa- Resolvit, veritatem formalem incomplexi
tionem complexionis ad notitiam esse relationem realem mensurati ad men-
 314 Lir,. VI. MErArii,

suram : an vero voritas eomplexi oollativa parata, nam tunc cssct hrcc falsa,
sit realis vel rationis, sub dribio relinqnit lio})U) cst howo. Ncc bportct fugere
et mnfris approbare videtnr qnod rationis,
ad com[)ositioncm forma> cum ma-
cn.jns fiuiilamentuni satis oh»rum, oiroa
quod pnlolierrime dispntat. Do lioc dubio tcria; tum quia illam non cxprimit
egi in snpplem. de Anini. dispnt. 3. soot. propositio; tum quia hTc esset
8. nbi lenui veritateni complexam non falsa, Deus est Deus; sed tunc hic
vidori roaliter distingni ab acln, quod con- liabitudo corrcspondct rci, quando
forme est Doctori hic, sed suam nientem non
cst talis, qualcm rcs virtualiter
resolvit.
continet, sive qualcm resdesenata
13.
Scd quid ost iitraqiic vcritas essct facerc in intellectu, si faceret
Quid veri»
tas com- pi\Tdieta? Rcsponsio, priiiia cst liabitudinem illam, sive qu?e est
\)\e\i et in-
complexi? rclatio actus simplicis apprchcn- signum non simiU^ scd aequivo-
sionis ad objectnm, ct cst rcalis, cum, cxprimens tamcn illud quod
scilicct mcnsnrati ad mensnram. cst in re, sicut circulus non est

Scciinda, licet vidcatnr similis rc- similis vino, cst tamcn vcrum si-

latio, videtnr tamen quod actus gnum vini,falsum autcni Lactis,

secundus non cstalicujus alisolutc, vcl hujusmodi non tamen cst om-
;

sicut primus; scd cst actus com- nino simile, quia illud signum est
parativns unius conccj:)tus sim[)li- ad [)lacitum hujus signati, non sic
cis ad altcrum, ut cjusdem in aftlr- illa habitudo rci. Contra, 9. Mc-

mativa, ycI diversi in ncgativa ;

tapliys. ult. t. c. 21. et inde, Verum

hunc autem ncccssario scquittir, esl in rebus componi. Responsio, no-^^j"po\°iJk

vcl concomitatur relatio rationis tiiicatio Irt pcr ca, quse nt in pluri-^^^'"''^'''

in utroque cxtremo ad alterum, bus; ubicumque autem idem non

quam habitudinem videtur signare afdrmatur de sc realitcr, aliqua
hoc verbum esi, ut est nota compo- cst in re compositio; aut aliter,
sitionis, scilicct prout est tertium notiflcatio lit pcr minimum gra-
adjacens, et sic verum cst illud dum, quasi dicat ad minus requirit
PerihcrmeniaS; cap. 3. lib. 1. csse veritas, quod in re sit compositio,
quamdam. compositio-
significat si identitas est major ct vcritas. ^4.

nem, quam sinc compositis non Tcrtio modo, Large sumitur compo-
est intelligerc, sicut nec rationcm iii, sicut in primo cap. noni, text.

sine relativis; et sic ctiam verum com. 2. cum accipitur, siinul natum
est illud5. hujus in cap. de Ente, [)ro hoc quodcst idem.. Haec igitur
text. com. 14. quod csse uno modo correspondentia prsedicta hujus
significat verum, hoc est habitudi- habitudinis ad id quod est in re
nem rationis inter cxtrema, qu£e formaliter, est secunda veritas, et -

nata est csse vera. Ulterius, ista ita illa habitudo, quse dicitur com-
habitudo rationis conformis cst positio exprcssa pcr vera est
cst,

rei, non quod oportcat in rc csse im.mcdiatc, et mediantc illa vcrus

relationem aliquam intcr extrcma, (;stactus coin[)arativus sccundum
ut in re similem isti rationis, qua3 illam liabitudinem ct sic vidcrc- ,

est intcr extrema ut intcllecta, tur, cum fundanientum illius vcri-

imo ut ab intcllectu inviccm com- latis sit liabitudo i\ationis, quod

 0(L/EST10 345

Relatio illa prima miilto essetimperfectior tinuiii. Ad secnndum, sensibile intellectui

Ifundat re-
lationem. est intelligibile, unde non condistinguitur
relatio rationis. (,)iio(l si dicnfui',
5cct.2.d.l (*onti'a ilhid, nisi in ordine ad sensum;quo-
q.5. relationem correspondenti?e, vol
modo aiitem ex diversitate objectorum colli-
adsequationis, vel commensuratio- gitnr diversitas potentiarum in siibordinatis
nis, quae quasi ideni dicuut in [)ro- vel (lisj^aratis, vide Scot. 1. d. '.^.
q, :^ num 22.
posito, non posse fundai-i in rela- etMauritium liic in fine, qui etiam ista sol-

tione; quomodo proportio

igitur vit.

est aequaliter proportioni, vel Ad propositam ergo qiiaostionem 15.

similis, et hoc inquantum propor- (lico, quod Aristoteles prsecise ex-

tio, non autem ratione absoluto- cludit iw?rm in intellectu complexo,
rum, inter qua^. est proportio? sicut expresse patet in littera ejus,
Nam proportionalitas est ubi cx- et rationaliiliter. Patet enim ex
trema uniusproportionisabsoluta, dictis, quod vel est mentis aliqua
nec sunt similia, nec aequalia ex- passio realis, scilicet relatio se-
tremis absolutis in alia proportio- cundum secundam opinionem, et
ne. Si autem placet quod ille actus tnnc illa, prima vcritas,
sicut et
comparativusextremorumcompo- ])crtinet ad considerationem libri
Quie Teri-
sitionis immediate correspondeat, de Anima. Ex natnra enim actus tas exclu-

vel adneqnetnr rei, cnm ille actns intellectus cognoscitur quomodo ditur a
Metaphy-
sit vera res, sicnt et primns, ([ni cst fundamentum talis relationis;
sico?

est unius absolnte, tunc veritas vel est relatio rationis fundata in
secunda est relatio realis, sicnt et actu intelligendi , aut magis in
prima, et actns intellectns com- liabitndine rationis qu^ est inter
parativns immediate verus; non objocta comparata per actum in-
antem aliqna alia habitudo -cst telligendi, secundum primam opi-
vera, si nulla est formaliter, nisi nionem; tnnc est mentis aliqua
et
in actn intellectus, qnia in intol- pnssio originaliter, sed formaliter
inquantum ab intel-
lectis prsecise, pcrtinet ad considerationem Logi-
lectn comparata, quse habitndo, ci, sicut possihilc et impossihiln, et
nisi quae in intentione? ant si est modi compositionum omnes. Pr^e-
in comparatis aliqua, aliqno modo supponit tamen Logicus conside-
alia ab illa, qna^ est in actu intel- rationem de actibus intelligendi,
lectns,non est illa alia immediate qnibnssecundse- intentionesforman-
vera. Hoc dnbium inqniratiir. tur. Patet ex i^rincipio Periher-
menias.
SCHOLIUM V.
Secundnm veritatem autem dico,
quod ad considerationem Metaphy-
Resolutio qu?estionis, verum sumptumpro
relationo vel passione actus intellectus, non
sici verum reale primo
pertinet
speclare ad Metapliysicu:: , sed ad Logicum, modo snmptnm, scilicet per com-
vel ad scientiam de anima. Scd verum reale pcirationem nd producentem, et
ut explicatum est num. 5. ad Metaphy-icum hic quoad omnia membra, quia
tria
8pec(at, et ratio est clara. Non solvit diu) ar-
non contr^nhunt ens ad quantum,
gumenta posita nun]. 2. suadenlia, vcrtim cs-
sfeobjectum inteiiectus, sed ad primum ne- nec ad motnm. Secnndum autem
gatur objecia intellectus, et voluntatis dis- scilicet snmptum per comparatio-
 3(G LIB. VI. MET\Pn.
neiii ad eo^i^^noscentein ad prinuun 8. ri)i prinio adverte, quod illa responsio
membrum pertinet, qiiia converti- quir ponitur ad uhinium principale im-
tnrciim ente. Seciindnm contrahit mediate ibi : Rcspo)isio rcs non est, etc.
ad actnm determinatnm, nec con- l)osset assignari Extra, sed bona est,
vertitnr cnm ente. Tertinm est (piam etiam imitatur ad finem qufBstionis,
ens diminntnm, et est ens Logi- i leo polcst legi tanquam argumentum
cnm proprie, r.nde omnes intentio- evacuans, et ca qu;e dicuntur ad fmem
nes secnndcne de tali ente
pnrdican- qucestionis sunt ejus confirmativa, vel
tnr, et ideo proprie cxclnditnr a posset omitti tanquam superflua. Totum
co^n^de"rai
^etaphysico. Convertitur tamen processum qurestionis nota valde Logice
^"^^^^ ^^^^ aliqnaliter, qnia Logicns
MTtrbv"i- cf Metaphysice singularcm, ubi primo po-
cus, et considerat omnia, nt Metaphvsi- lutur opinio .Egidii de Uoma, Quodlib. 4.
cns; sed modns alins consideratio- q. 10. Ouirre etiam Henric. ut nosti, et
nis, scilicet per qnid reale, ct per Thomam l. part. scilicet q. IG. et hic, et
intentionem secnndam, sicnt con- primo contra Gentiles, et in q. de verita-
vertibilitas entis simpliciter et te, q. l. et alios, et lumc maxime in q. lib.
diminnti, qnia nentrnm alternm de Anim. q. 17.18. etl9.et3. distprimi, q.
excedit in communitate, qnidquid 3. et in quodlib. q. 14. et sequaces ejus,
enim est simpliciter ens, potest ut nosti pro declaratione ampliori bujus.
esse ens diminntum. De dnolnis In aliquibus originalibus illa littera in-
modis veri in intellectu dictnm est fra ibi : Sed ad /uijus exchisionem, etc. us-
jam. que illuc: Exponitur aiUeni ab aliis, etc.
Ad argnmenta principalia patet, assignatur Extra vel Additio, vel saltem
nnllum est contra dicta, nisi nlti- ab illo loco : Sed munquid objectuni vo-
mum de cansa et effectu, ubi est luntatis, etc. Sed volendo eam legere, dic
dicendum, quod major si est vera, consequenter ad dubia ibi mota. Vide in
est vera de causa totali; non au- prolog. Sententiarum et :2. et 3. dist. pri-
tem est proposito, nam
sic in mi, et 25. 2. et in Quodlib. ubi supra, et
veritas triplex exclusa omnino a 15. et 26. dist. 3. et in materia de beati-
Metaphysico,dependet ab intelloc- tudine.
tn, ita quod res ex se non est suffi- Gonsequenter infra ibi : Exponitur au-
ciens causa alicujus istorum, licet tem ah aliis, et queere Henric. et Godffr.
ad illam requiratur, sicut illa pro- vide 3. dist. primi, ({. 5. et35. 36. 39. 43.
bat auctoritas {fn co quodres est) in et44. ejusdem ad hoec. Et nota impugnatio-
eo,non pr^cise, sed si oratio ibr- nes notabiles contra hunc modum dicendi.
metur ab intellectn, ut extrema Infra ibi : Propter istam rationem -con-
habeant esse diminutum. Ad argu- cedendum est, etc. declarabis caste illa

menta pro opinione dc vero, (jure vei'ba, quoD sequuntur ibi, de inclusione
fuit impro1)atn, potost responderi cssentiali entis in quolibet per se intelli-
ad primum. gibili, quia videntur repugnare prima fa-
cie his qua3 habet 3. dist. prihii, q. 3.
ANNOTATIONES.
et 35 dist. ejusdem inReportatis maxime^
16. SequitLir tertia qufestio de exclusione en sed tu ponderabis prcX'cipue ly per se in-
^is veri a consideratione Metaphysici, ?. c. teliifjibili, et an intelligibiiitas per se con-
 Qr^sriO III,
34
veniat nisi liis qiiibus per se convenit Perihcrmenias, etalibi, et maxime in se-
ens; et potest dici quod non, qiiia de (piacibus hujus modernis.
de quo in secundo niodo dicilur passio, in
Ad finem quicstionis ubi incipit solvere
primo modo dicitur subjectum. Xotal.ilis
argumenta opin. in I art. de objecto intel-
valde determinaiio est isla liic, ncc repu-
lectus, et non prosequitur, et hoc vel quia
gnat diclis alibi, si recte exponantur. Ad
ex dictis prius in 1. lib. in simili de ob-
pauca enim aspicientes, ctc. vide infra in
jecto sensus et intellectus, et infra in 7.
9. q. 5.
et alibi patent, vel forte e\ inadvertentia,
Aliqui assignant Exlm, illijm parvam
aut forte impeditus, vel quomodocumque,
litteram infra ibi : Quo modo eliam objcc-
faciliter tamen res[)ondebis. Ad primum,
tum, etc. usque ilhic: Dicendum cst
negando consequentiam, (juia intellectus
ad qucestionem alitcr etc. sed satis est
ad propositum. illimitatior objective, licet non entitative.

Deinde in solutione principali ponunlur

Vel antecedens possetexaminari, hxiuendo

in aliquibus originalibus qucxdam de bono existenter, et si adducatur Aristo-

verba,
quao non suntmultum ad rem ibi etc. .S^* teles ^. de Anima, de distinctione poten-
:

tamen hoc verum videtiir, etc. usque ibi: tiarum per objectB; etc. dicendum, quod

relalio autcm est posterior,

verum dicit in potentiis ejusdem generis,
etc. et sunt
E.rtra, et possunt pertractari aliter et disparatis, nonautem subordinatis, nec
Theo-
logice, aliter Physice, et multa addi qua? alterius generis, nisi forte secundum ex-
dimittantur lectori curioso, vide cessum apprehensionis, nonautem simpli-
1 , et 3.
Ethicor. cis exclusionis. Vide infra in 9. lib. q. o.

In aliquibus originalibus pr^^GcIare.

immediatean-
te illam responsionem : Ad tertium illc Ad secundum dicendum, quod divisio
cstactusobjecti, etc. jmnitur qu^Ddam entis per sensibile et intelligibile, non est
oh-
jectio contrapra3cedentia, qure per objecta quia omne sensibile intelligibile
sic incipit :

Contra, eoquod res est, velnon est etc. et licet non e contra ; oportet ergo quod suma-
sequitur ibi prolixa littera, quam, quia non tur intelligibile cum pra3cisione, ad hoc
multum necessaiia et non etiara ad proposi- quod sit aliqualis oppositio membrorum ;

tum,sed fracta etdiscorrecta, omisi hic et ens igitur indifferens ad utrumque est ob-
alihi, si lectori pbcuerit, inquirat et
addat jectum adaequatum intellectus, unde talis

Nam facile est addere ( ut aiunt ) inventis; indifferentia est sufficiens determinatio,
in dies enim, ut spero, augebitur hujuS proportio et appropriatio ipsius entis ad
scripti pcrscrutatio. intellectum concedatur ergo argumen"
;

17.
Determinatio Doctoris resohite habetur tum usque ibi : Super ens non videtur,
ad finem quaestionis quantum ad secus est de potentiis limitatis ejus-
princi- etc.
pale quoesitum ubi colligere conclusiones,
dem generis vel alterius. Videhiccopiose,
et corollaria potest lector, et resumere to- 35. dis-
3. distinct. primi, qua3st. 3. et
tum fructum quaestionis. Ubi' adverte ad tinct. ejusdem, et super lib. de Anima,
illa verba, /loc dubium inquiratur etc.\i- ubi supra notavi, et infra in 7. in simiii,
de optime, q. 13. Quodlibeti, et super lib ut alibi sa^pe, ut nosti.
.
 348 I.IH. VI. METAPII.

Et qiiia i^rimn de tnUe iiiqunntnm mnm movens tantum respectnm

ensjnijns ntiqiie erit specnlni'i, dicit, et non neoessario ex formali
tnnc eti«nm, et qnid est, et qn?e
snnt in qnnntnm eus, Tc.vf. roin. \. ratione sui requirit infmitatem;
Et scriiuiur : autem habet perfectiorem con-
(ini
Perscrntandre snntvero
i])sins ceptum de subjecto, potest perfec-
entis canscT, et principia inqnan-
tnm ens. /. c. 8.
tius d(^ ipsoostendere, quia pcr illa
in efrectibns, qua3 dncunt ad co-
gnoscendnm esse de tali concepte. 2.

QU.T:STI0 IV. Confirmatnr, si Metaphysicus non

consideret csse de Deo, nisi sicut
Utrum mctciphi/sica sit de ente?
demonstratnr a Physico, non co-
Vidc auclores cit. qq. lib. 2.
gnosceret uisi de primo movente,
et ita non haberet aliquam noti-
Nota rationes alibi Avicennre tiam, quod subjectnm suum est,
i.
qnod sic, id est, Metapliysic??, prop- quia primum movens, non est
terdno. F^rimo, qnia Denm esse suum snbjectnm, nec seqnitur,
probatur liic, et qnia ens est com- primnm movens; ergo primnm
mnne ad omnia liic considerata. ens, sicutnon sequitur, prima ni-
Contra, Averroes commento nlti- gredo ergo primus color
; nec ;

mo 1. Phvsicor. Natnralis solns Metaphysicus potest per ipsum

probat Denm esse, et ibi facit con- ostendere de primo ente, amota
siderationem, genus substantia- ratione primi moventis. Quomodo
rnm separatarum est subjectnm autem de movente ostenderet Phy-
Metaphysicae. Contra Averroem ex sicus primum, nisi in hoc sit ma-
quolibet efFectu ostenditur, causam gis Metaphysicus propter prsedi-
esse, qnia impossibile est effectnm catum, quam Physicus propter
esse nisi a cansa tali, sive nisi talis subjectum ? Respondeo pro Com-
cansa sit hnjusmodi sunt multae
; mentatore, praemissae ad primum
conr li- P^ssionesMetaphysicap, prmset
po5- ens snmnntnr ex motu.
mi hujus. teriiis, unum et muUa, actus et poten- Contra, licet Physica sit prior prior es
'
Pei-fectior
concepius //rt;qnomodo cnim doctrina quam Metaphysica, qnia
Metaphy-
sicide
. ...,., liccc causatis

msunt, nisi sit aliquod unnm pri- sensibilia snnt nobis notiora,non
quam^M<

^H^^^H]
Deo. quam ^ ^
Physici. mnm ?_ Qnaere -i
ibi
•

Qui cst misit, etc.

:
• • • .

tamen dicitui^ ipse ostendere om-

Item perfectior conceptns do Deo nem conclusionem Metaphysicam,
possibilis Physico est primnm vel praemissas ad omnem, quia cum
movens, possibilis autem Meta- deventum fuerit, sive abstrahendo,
physico est primum ens, secundus sive in doctrina ad j^ropria consi-
est perfectior, tum qnia absolu- derabilia Metaphysico, ex illis
a
tns, tnm quia requirit perfectio- ostendit conclusiones suas, ita et
nem infinitam, nam primum per- primum ens ostendit ex propriis,
fectissimum. Sed si enti non re- licet illa propria forte non fierent
j

pngnet infinitas, non est perfectis- nobis nota, nisi prius ordine natu-
simnm, quod non est intinitnm ; sed r?e Physica cognosceretur. Quo-

enti non repngnat infinitas, pri- modo etiam scientia inferior sta-
 QU^STIO iV. 349

bilietsubjectum superioris, si ip- tionem, et illud ada^quat, non qua)-

sa superior non j^otest secunduni ritur ali([U()d jirimum virtualiter
Averroem? Item, genus substan- adaequans, nisi quia deficit com-
tiarum separatarum nullam unam mune Ibrmaliter adseciuans, ens
rationem magis habet, quam non autem unius rationis, quaere alibi;
separatum habet cum primo, se- ergoadaequat. Con .rniatur, prima
cundum ip^um, (|uia non nisi attri- scientia scibilis primi.
butionem igitur tantum primum
;

ANiNOTATIONES.
est subjectum ibi, non illud genus.
Serjuitur quarta ct ultima (jua^stio de
SGHOLIUM.
Metaphysici consideratione circa ens, t. c.
Tenet cum Avicenna en^ esse objectiim
1. 4. et <S. in (|ua clai'a est delerminatio
Metapliysicie, qiiamvi.scirca hoc dubius fere
Vide rationes ibi positas,
Doctoris. Resumendo eniui (hcta Avicennic
manserit, 1. l. q. 1.

et loca Aristot. a ii. 21. et Schol. 3. in ({110 a- et Averrois ut q.1.1. lih. prolixe pertrac-

lia loca Scoti pro hoc afferuntur. Solvuntur lavit. Tenet tamen Aviccnriam, declaran-
ibi varia argumenta Averroi s tenentis Ueum do motiva ejus, et dimittit Averroem etin
esse objectum MetaphysiccO, liic Doctor duas
hoc potest ponderari notahiliter. quod ea
rationes Avicennie breviter declarat.
qu«T in uno loco disputative et prohlema-
3. Tenetur igitur Avicenna. Prima tice determinat, alihi asserendo alteram
^uomodo
ms osten- ratio ejus sic declaratur, si cst partem sustinet, nedum in his Metaphy-
tur quia,
Metaphy- prsesupponitur de subjecto, non sicalihus, sed etiam in Theologicis ple-
sico?
de actuali existentin, sed quod ha- rumque, ut a principio notavi ;
prsesuppo-
heicsse quidditativum, scilicetquod nit etiam ea quse dicta sunt de univoca-

ratio ejus non est falsa in se, tale tione entis in 4. et plura alia quae lector

ostenditur (Jemonslraiione quia

si es^ attendat, et maximeilludsingularissimum,

a Metaphysico de primo ente. Os- uhique necessarium, de suhjecto et ad»-

tenditur enim, quod primum con- quatione duplici; formali videlicet et

venit enti alicui, et ita quia ille virtuah, mente teneatur, et examine-
conceptus, ens primum, qui est tur.

periectissimus subjecti, si esset Brevihus hic tangit illam difficultatem

hic subjectum, non includit con- intricatam apud multos : an videlicet Me-
tradictionem ergo si aliqua scien-
; taphysicus hahet prohare primum ens es-

tia supponeret istum conceptum se ; ha:ic etiam qudcstio posset praecedere

pro subjecto, alia esset prior de omnes praicedentes in hoc 6. vel saltem

ente, quse probaret prcecedentem, duas immediate prsecedentes, secundum

de primo ente, quia conclusio de- quod fundari posset super diversa loca

monstrationis illius esset prior textus, ut notavi textum quotando in ejus

Si datur
tota scientia de primo ente. Se- principio, sed satis recte situatur, quia
;ommune
er prtedi-
cunda ratio condrmatur de adse- eLiarr) oritur, text. com. 8. Alias duas
^ationem, quatione, quamimportat primitas, quaistiones in principio hujus 6. quas po-
non ett
qu£eren- qusere lib. 9. 5. q. quando igitur nit Anton. Andr. accepit ex prolog. Sen-
iim o')jec-
im virtua- omnibus consideratis, in scientia tentiarum, de verho ad verbum, ut patet
ter com-
mune. est aliquod commune per prsedica- ex notabilihus textualibus hujus6.
 i:»i) Lir>. VII. MKTAPIl,

L I lU: R SE PTIM U S
In hoc lihro i)icipi( Plulosop/iua tmclare de prcecipuo subjecto Metaphysicce, nempe
de Substantia, ejusrpie partibus, item de quidditate rci, et depnitionc, ejusque par-
tibus, circa quw disputat Doctor, viginti qua^stiones selectas.

Alia vero diciintur entia, eo quod Item, quantitas manet in altari

taliter entis, etc. text. comment.'^. sine inliserentia ad subjectum.
Et sequitur.
Contra, quo aliquid ib rmaliter
Nihil enini ipsorum est, nec se-
cundum se aptum natum, nec est ens, est de ejus essentia, sed
separari possibile substan-
a accidens est ens, quia entis, in lit-
tia. Sed magis siquidem, etc.
tera, text. com. 2. et text. com. 3.
Text. com. 3.
Similiter sedere magis ens quain
sessio, etc. Item, illa inhserentia
QU^STIO I
differens non esset substantia; er-
go accidens ; ergo ejus est alia
Utrum inhierenlia sit de essentia acci- inhaerentia, et sic in infinitum.
dentis ? Item, si difFerunt, posterius est
conceptu accidentis; ergo con-
Arisl. hic cnp.i. Alberl. ihid. qiurst. 3. D. Thom.
ceptus accidentis in se priorest
leci. 1. et in 4. dist. 12. g. 2. art. 1. Gajet. de
ente et essentia cap. 1. quxst. 15. Durand. 4. et absolutus, et ita definibilis sine
disl. 12. ibid.quxst. 2. .Egicl. hic qu.vst.2.
Palu I.

et Theor. il. de Euchar. Ziinara, Theor. 3. subjecto, contra Aristotelem cap.

Acerbus, Peripat. qq. q. 1. Her-
/Emilius lib. 3.
3. text.com. 17. et inde.
va3us, Quodlib. 4. qq. Tromb. hic qnxst. 1.
Anton. Antlr. ihid. Fonseca, cap. 1. quxst. 2. Responsio, distinguitur primo de
sect. 2. Suar. disp. 37. scct. 2. vide Scotum in 4.
accidente, qmSi accidens si accipitur 2.
dist. 12. ^.1.
pro illo, quod per se significat Accidens
suinitur
1. Quod non, quia essentia passio- nomen, ut pro conceptu, quem pro per se
se signifi-
nis pra^cognoscitur demonstratio-. importat nomen accidentis per se, cato, id est,
pro acci-
ni, cum sit medium ex 2. Poster. qui est ipsa accidentalitas , syno- dent alitate

text. com. 8. et 25. inhserentia ejus nymum videtur cum hoc, quod est vel inhte-
rentia, et
tunc nulla est quses- pro deno-
concluditur. Item, tunc esset nu- inhcerentia, et
mi.iato.

gatio, hoBc albedo inhwrens, quia ad- tio. Si acoipiatur pro illo, quod

dere aliquid ei de cujus essentia denominat hoc concretum accidens,

est, nngatio est. Item, tunc con- puta pro quantitate, sic qusestio
ceptus relationis in communi habet locum, ct sic flat deinceps
non esset simplex, quia includeret sermo. Tunc distinguitur secundo
respectum ad objectum, et alium de inhserentia, quod inhcerentia est
Inhserentia
ad subjectum et ita relatio non
; duplex. Una est actualis unio acci- alia actu-
alis,

esset generalissimum, quia gene- dentis existentis cum subjecto alia essen
tialis.
ralissimi est conceptus simplex. existente, ut actus aliqualis cum
 QUiESTIO 351

potentiali. Alia est dcpendentia tiii',secun(him unam opinionem est

sive esscntialis ordo accidcntis idcm realitcr, nec tamen de essen-
sccunduni quidditateui suaui ad tia hnjus.
substantiam, sccunduni (|iii(lditatcm
suam. rrima patet. Secunda proba. SCHOLIUM.
tur, quia demonstratio abstraliit
rrajmissa tripUci distinctione, scilicet ac-
ab existentia, et a consequentibus cidentisiii per se significatum et denomina-
rem, inquantum existit, aliternon tum, inha^renticc in actualem et aptitudina-
esset necessarior nm demonstra. ; lem, et ejus (xuo:l est esse de essentia alicu-
tur autem aliqua inhaerentia pas- jus, vel idem ei essentialiter aut realiter, po-

sionis ad subjectum, igitur ista est nit tria dicta. Pnmnm : lYulla mfLTrentia cst de
essentia accidmtis denominative sumpti. Ratio,
alia a prima, quas scilicet est exis-
quia est respectus fundatus in eo, et sic pos-
tentia, vel conditio propria exis- terior ip<o, de quo fuse Doct. 4. d. 12. q. 1.
tentiae. Secundum : Intixrentia apliludinalis est idem
Et hoc forte consucvU dici de inlne- realiter occidenli. Ratio, quia perseitas iion

rentia actuali el aptitudinali, prima non distinguitur a substantia, et quia illa inhse-
XTRA.
semper inest accidenti, secunda sempcr rentia est omnimo inseparabilis ab acciden-
te, qnod est signumindistinctionis realis ex
inest, sive existenli sinc suhjecto, sive
Doctore 2. d. 1. q. 4. Tortium : Inhxrentia ac'
non existenti. Contra, aptitudinalis in
tiialis non est idem aciualiter accidenti dmomina-
accidente separato non verificat alicpiam tico, quia unum manet altero destructo, ut in
prcedicationem dcnominativam , sicut Eucharistia; sed haec ratio tantum currit in
secunda hic. accidente absoluto, quia relatio non potest
non inesse actu, si est, ut habet Doctor d.
lud esse Tcrtio cxponitur quod di- illud
de quo iterum
quijest. 1. I. 8. erit sermo, vi-
if^^-ff.f^^citur de essentia. Non enim idem de Scot. late de hac qutest. d. q. 1. 12. ubi satis-
-sse ei
:
ggj^ q^^q (jq esscutia A, ct esse idem facit locis Arist. in contrarium. Vide Ant. An-
?m essen-
liter, veiessentialiter vel realiter insi A. dream hic q. 1. qui clarius tradit doctrinam
ialiter.
Primum quidem infert sccundum, argumentorum. Adverte hic
circa solutionem
ox solutione primi in fine, Scotum prius
sed non e converso, quia de essen-
scripsisse expositionem textus, quam has
tia /1 prsecise est illud, quod inclu- qu^estiones, falluntur ergo qui tribuunt illam
ditur per se in conceptu quiddita- expositionem Antonio Andrese.
tivo .4, et ideo ponitur in ratione
ejus quidditativa, non ut additum ;
Ad qugestionem ergo primo dico,
potest autem esse realiter ipsi .1 quod nentra inhaerentia est de 3.

idem, licet sit extra conceptum essentia accidentis, secundo modo

ejus, puta unitas, veritas, etc. ex- sumpti, scilicet accipiendo accidens
ti'a conceptum entis, qui prior est pro eo quod hoc nomine denomi-
illis, secundum Avicennam 5. non natur, ut quantum, quale et liu-
NuUa in-
tamen illa dicunt rem aliam ab jusmodi. Tum, quia fundamentum Wrentia
est (le es-
ente, qusere in quarto, qusestione respcctus est aliquid praeter res-sentiaacci-
,
dentis de-
I L • •

de Uno.Vocantur tamen forte ab peOtllin, rOSp3CtUS UtriUSqUe in-nommative

^""^p^'-
Avicenna rtcdf/e/i/mextendendo con- hserentife in substantia non funda-
Irsi essentiale strictissime sumptum ;
tur, quia tunc substantia inhserens
exemplum gradu addito
hic de esset,et non esset terminus respec-
albedini remissa^, quando intendi- tus ; ergo in accidente absoluto,et
 3V3 Lin. VII. MErAPii

iion in aggregato ex absolnto et corum, text. com. :M). erit intellec-

illo respectn, «luia non est ratio tus impossibilia (lunnrens, (|ui di-
fnndanu^ntalis respectu sni, igitiir (mL passiones se])arari a subjectis,
in absolnto pi\Tcise ; ergo est ex- et loquitur de inteUect\i, (juem po-
tra conceptnm ejns qnidditativiun, suit Anaxagoras.
cnin respcetns sit posterior na- Ck)ntra hoc tamen videtui' illud,
4.

tnra fnndamento. Tnm, qiiia inlia^- quod dicit \. Phvsicorum, cap. de "
J"i^«i"«^">'8
aclualis

rentia videtnr ejusdem rationis ^\acuo. text. com. 58. si sonns sine diiu-t ab
accidenle
in qnantitate et qnalitate; ergo si cor[)()r(\ nuni(nii(l esset vacuum? reaiiter,

est de essentia ntrinsqne, potest Tei^tio quod inhcxrentia

dicitur,

ab ntroqne abstrahi conceptns, dic- prima non est idem realiter acci-
tns in quid de ipsis inferior con- denti secundo modo sumpto, nec
ceptn entis snperior eis. et
et etiam existentia^. accidentis, si po-
ita non erunt generalissima. Se- natur iUa aliud ab accidente Tum,
cnndo dicitnr, qnod inhcTrentia quia idem realiter non manet et
Inhferenlia
aptitudina- secnnda est eadem essentialiter, corrumpitur; accidens etiam exis-
idem tens nianot nou inanente
lis,
accidenti. sive realiter accidenti secnndo mo- inhao-

do snmpto. Tnm, qnia passiones rentia prima, alias si iUa mane-

entis dictse de inferioribns,
dicunt alind ab ente in eis ergo
cnm substantia dicitur prima, ac-
cidens posterins, qna? prius et pos-
terius dividunt ens, ut passiones,
primnm non dicit alind a substan-
tia, nec posterins aliud al) acci-
non ret, cum propter ipsam, sub-
;
jectum denominabatur prius ab
accidente, et diLebatur panis quan-
tus, diceretur ita post transnb-
stantiationem panis, quod est fal-
sum. Tum, quia extremum unum
ordinis iUius mutabile est, aUo

dente, sive ab ente inhserente per manente, quia actus voUmtatis

;

se autem e)is, sive in se ens et in/ue- divinae respectu cujuscumque exis-

rens, sive in alio exisiens, pro eodem tentise ex tra se, contingens est;

accipio, sicut prius et posterius. ergo ordo non manebit altero ex-
Tum, qnia ille ordo abstraliit ab tremo tantum manente, et sic
existentia, et fnndatur super quid- per viam separationis concluditur
ditatem possibilem, ista funda- aliud esse hoc ab iUo. Contra ista
menta sunt immntabilia, quia duas rationes arguitur nam po- :

Deus necessario exemplat quid- natur panem manere, et separa-

ditates possibiles, et voluntas si tim a quantitate qua prius afficie-
quem actum habet respectu illa- batur, quomodo non manebit in-
rum, similiter ille est necessarius; h?erentia? Si dicatur alterum ex-
stantibus autem fundamentis or- tremum jam esse mutatum, quia
dinis immutabilibus, non videtur panis factus est non quantus, hoc
ordo mutabilis in altero, et ita nihil est, quia panis non fuit ex-
nec differentia potest concbidi per tremum dependentise, inquantum
viam separationis possibilis. Si quantus, sed inquantum panis ab-
ponitur hoc, Aristoteles dieeret Respondeo, hsec difflcultas
solute.

quod esset contradictio, 1. Physi- communis est omnibus unitis po-

 QU.^STIO I. 353

tentibus maiiere seorsum, ut in pradicatum secundum se perfec-

anima corpore liominis in Ver-
et
bo et natura humana, quomodo
neutro extremo mutato, ut vide-
tur, secundum aiiquid absolutum,
relatio non manct, qua) prius. Et
ibi adducitur illud de fine, 7. Me-
taphys. text. com. GO. de A ciD.
sed hoc de tacto non accidit sepa-
ratione accidentis, quia subjectum
non ponitur manere, licet possit
manere; unde istam difiicultatem
differo usque ad ultimum capitu-
lum octavi, ubi proprie habct lo-
cum.
5. Ad argumenta, alius
conceptus sufficit ad praecognosci
; tius esse in uno quam in alio, et
tamen ?eque Ibrmaliter prcedica-
tur de utroque. Exemplum de al-
bedine remissn, quae a^qualitcr est
all)edo, et intensa, nec de altcro
per alterum dicitur. Item, possi-
bile est ordinem essentialem esse
aliquorum subjectoriim secundum
quodlibet in se, et tamen aliquid
tertium prsedicatum seque forma-
liter utroque. Exem-
dicitur de
plum de albedine et nigredine res-
pectu coloris. Nec ergo causali-
tas in substantia respectu totius
et alius accidentis, nec major perfectio
entitatis, nec ordo essentialis in ., .

et concludi, quia alia notitia et entitate concludit, quin accidensest ibrma-

prior natura hujus quam illius. sit formaliter ens non per sub- sicut subl
;

Aliter, qiiid nominis prsesupponitur stantiam, nec per respectum ad

non quid rei. ipsam, quia de per se in intellectu
Secundum concludit pro prima ejus est ens, posito intellectu illo,
parte solutionis, non contra se- etiam si per impossibile omnes
cundam, quia non est nugatio hic, conditiones prsedictse auferantur,
ens unum. -
quod allegatur ab Aristotele ipse
Tertium concludit pro prima non dicit, eo quod entis, sed eo
parte solutionis. qmd taliier eniis, id est, substan-
Quartum pro tertia parte, ex tise. Fit ergo fallacia consequen-
qua sequitur prima pars de prima tis, arguendo ab inferiori ad su-
inhaerentia. perius negative cum nota causse
Ad primum in oppositum, quia praecedente, sicut cum inquanto,
non notat causam formalem prse- primo Priorum. t. c. 35. et inde;
dicationis entis de accidente, sed debet tamen intelligi in eo qmd,
extrinsecam ; licet enim aliquid pro causa extrinseca. Similiter
secundum quodlibet sui, sit causa- quod aliqui accipiunt, non est, nisi
tum a causa extrinseca, tamen po- quia entisy adhuc fallacia conse-
test prsedicationem alicujus im- quentis, sicut hic hujus; crgo solum
mediate recipere formaliter, ac si hujus.
non esset causatum, quia causa De concreto et abstracto videtur 6.

extrinseca non est medium, de quod accidens, ut accipitur in abs-

quo prius illud dicatur, et inde tracto, est verius ens quam in
de causato. Exempium, formaliter concreto, quia species generis est,
creatura est ens, iicet totaliter a in quod dividitur ens per se ex 5.
Deo. Item, possibiic est aiiquod t. c. li. non sic concretum, nec
Tom. VII. 23
 354 LIB. Vll. METAPll.

est siibstratio illa accidentis in- nec ab isto respectu dependet es-
tellecti, sine subjecto, quia ab- sentialiter creatura, sicut a Deo;
strahentium non est mendaciuni, sic hic, si substantia est materia
:2. Physicor. t. c. 18. sed est intel- non ex qua, sed in qua potest
lectio quidditatis, non inquantum accidens dependere ad ipsam, sicut ^f^'^?'^

denominat subjectum, sed inquan- ad causam aliquam,

^
licet sit prior
^
i-especti
ad sub.
tum hoc ([uid, et bene est sub-
sic respectu ad ipsam. Exemplum, ho- stantian

jecti, et dat intelligere subjectum. mo prior est respectu sui ad ani-

De intellectu Aristotelis in littera: mam, ut respectu totius ad par-
Primo, quod aihlucitur de sano, tem, non tamen sequitur, ideo po-
quod sicut nihil formaliter sani- test definiri sine anima.
tatis est in urina, sic nec entitatis
ANNOTATIONES.
in accidente. Similiter accidens
dicitur ens, quemadmodum non Circa primam qaaistionem septimi libri

scibile dicitur scibile, 7. c. 3. t. c. de comparatione inha^rentise accidentis ad

15. Responleo, ad primum dico, essentiam ejus, t. c. 2. et 3. in principio
quod Aristoteles loquitur de di- sohitionis assignatur in ahquibus hbris
versis denominativis dictis ab uno quoddam Extra ibi : Et hoc forte consue-
abstracto, qu^ denominativa si vit dici, etc. usque iUuc : Tertio exponi-
uno nomine significentur, signifi- tur, etc. objectionem autem ibi non so-

cantur aequivoce. Ad secundum, hitam, sustinendo Doctorem esse bonam,

quod illud exemplum corrigitur quia famosa est, solve consequenter, aut
Prius sco-per paragraphum sequentem, si- negando assumptum, aut ahter declarando,
s^uit^^^x- cut exposui textum, unde exem- ut nosti, sed videtur omnino Extra.
h™c op"ur plum quodlibet aliquid veritatis Ahud etiam parvum Extra notatur in
scripsit.
ijiginii^^l;^ Secundum concludit pro ahquibus originalibus, infra ibi : Sed iste
secundo membro solutionis. Sed respectus est relatio, etc. usque illuc : Ta-
videtur contra membrum ter- men quia inJuerentia videtur. Infra etiam
tium, et diceretur, quod inhae- parum post ibi : si ponitur hoc Arist. etc.
rentia seipsa inhaeret, nec un- iisque ibi : Tertio dicitur qiiod iiihcerentia
quam manet nisi inhsereat, sicut etc. est Extra, et in plaribus originahbus,
quantitas manet. Ad tertium con- nuUum horum trium habetur; ideo, etc.
ceditur, quod potest habere defi- Determinatio Doctoris hic est clara, et
nitionem per genus proprium et resoluta, nam praemissis 3. distinctioni-
difterentiam, sed Logicam, non bus adjungit 3. conclusiones, ubi adverte
An acci- realcm. Contra, nec genus, nec in probatione secunda, primoeconchisionis,

nfrl^posfit
differentia complete intelliguntur anihud, quod ibi infertur,utinconveniens,
sine sub-
^[^iq subiecto, sicut nec definitum. sit inconveniens aliquod videhcetprcedica-
lecto?
Ideo aliter dicendum, quod termi- tum dictum inquiddequantitate,et quahta-
nus respectus potest esse essentia- tereperiri inferiusente,et superius utroque
lius respectivo, quam ipse respec- Mlorum, nam nonnulli Scotista3 hoc viden-
tus ; Deus enim qui est termi- tur concedere, posito quod ens dividatur
nus respectus creaturse, est causa per quidditatem iit in substantiam et acci-

creaturse, non autem respectus, dens, absolutum et respectivum, argumen-

 QU^STIO II. 355

hominem, Flandria q. 1. arl. 1. Fons. arl. 1.

tum saltem currit ad ut plerum- c. q. 2.
Suar. disp. 38. Met. sed. 1.
que arguit Doctor hic.

Ilanc materiam vide in 4. hujus, d. Quod non, seterno non est aliquid i.

12. q. 1. et copiose, et aliqualiter 1. d. 2. prius tempore; accidentia autem

q. 4 et 5. et 3. q. Quodlibeti. Opiniones sunt seterna, sicut motus 8. Phy-
ahorum, utpote Aver. Alex. Janduni, Al- sic. t. c. 1. et inde. Item si sic;
berti et Thomai, vide hic et alibi ad pro- ergo substantia proecedit tempus
positum, et maxime 12. dist. 4. ubi Theo- tempore. Oppositum Philosophi 7.
logi communiter pertractant hanc mate. ot 12. hujus. t. c. 4.
riam. Ad qusestionem Commentatoris 4.
Tange instantias consequenter in solu- hujus 7. t. c. 2. et inde. Si accidens Opinio

tione argumentorum post oppositum. Pri- advenit corpori; postquam estcor-

mo, quomodo potest esse a^quivocatio in pus, tunc prius est omni accidente
concreto, stante univocatione abstracti, adveniente. Si autem non advenit,
cum idem significent, ut in Antepra^dica- sed est inseparabile, et semper si-
mentis,exintentioneq.8.habetiste,et alibi niul cum eo, tunc substantia com-
plerumque. Vide in 4, d. 11. q. 1. art. 3 posita non prsecedit accidens, sed
et in Pra3dicab. qua^stione finali, ordi- prseceditur a materia substantise
ne debito; deinde qualiter ista possit esse compositoe.
vera : [nhcvrentia inhceret, cum preedica-
SGHOLIUM I.
tum, et subjectum sumantur sub oppositis
modis significandi. Vide supra in o.etquas- Sententia Averrois substantiam composi-
tam noii esse priorom tempore accidente iii-
re Franc. 8. d. primi Conflatus, et 29. d. separabili, bene tamen materiam, refutatur
ejusdem bene considerando. ratiooibus, et juxta mentem Aristotelis, qui
non tribuit illam primitatem materi?e. A.d-
Nota etiam infra ibi : Ad secundum, quod mittit Averroes substantiamomnom esse prio-
•
7/ f . ., 1 rem tempore accidente separabili,
^
tUud exempumi corrtgitur, eic. / ,
c[noa.ex\)0-
^

sitio in Metaphysica, quoG attribuitur Ant. Contra de inseparabilibus, quod 2.

And. est hujus Doctoris ut hic expresse non sit intellectus Philosophi, quod
dicit, et infra ssepe, et alibi in Sententiis, materia pr?ecedit; de eodem enim
sed forte alio ordine et modo scribendi, probat Philosophus quod substan-
sed in primo et 4. ubi supra, habetur ta- primum ens, et qualiter sit
tia est
lis expositio valde notanter, originaliter primum ens, et secundum non est
tamen hic. verum de materia, quia probat
eam primam, quia prsedicatur
Sed substantia omnium primum simpliciter in quid, et quia alia
temporc Text. commenti 4.
sunt entia, quia sunt sic entis,
neutrum est verum de materia.
QU.ESTIO II. Primum non, quia 9. c. 6. t. c. 12.

materia prsedicatur denominative

Utrum substantia sit primum omnium de materiato. Secundum non, quia
entium tempore ? non dicuntur accidentia entia, quia Materia
denomina-
Arist. hic c. 1. et 4. Phys. c. 12. iext. 117. et 8. materise, (juia vel nulla sunt in jf^^JTcitur
ejusdem c. 1. 2. ct H. Averr. Iiic commenl. 4.
materia, ut in subjecto, ^«"1»^«-
^ vel si ali-
Aleii. ibid. q. 3. Alberl. tract. 1. c. 2. et 3. nato.
D. Thom. lect. 1. ^Egid. q. 2. Jandun. q. 5 qua, saltem non perfecta. Item, ad
 355 LIB. VII. METAPH.

principale, de eodem probatnr Tlic dicitur, qnod materia ut est

primitas temporis, et cognitionis, sub forma accidentali et snbstan-
et detinitionis. Sed materia non tiali, proecedit tempore omne ge-
pr^ecedit cognitione, sed scibilis nerabile ex illa, et per conseqnens
est per analogiam ad formam. Si- omne accidens illius generabilis,
militer nec cognitione, quia 9. non omne accidens, quod habet in
hujus, l. Phys. t. c. 09. actus prior se, sed omne accidens quod inest

cognitione potentia. Similiter nec quod liet ex ea. Contra, per

illi,

detinitione, quia substantia comi)o- hanc rationem accidens est prius

sita cadit in detinitione accidentis, substantia, saltem generabili et
sed materia non, quia 7. c. 3. t. corruptibili, quia accidens gene-
c. 13. et inde, t. c. 17. et inde, acci- rantis est prius substantia genera-
dentia copulata habent definitio- bili ex ea in infinitum; nec est ad
nem per propriam substantiam. intentionem Philosophi, quia pro-
«Sb°tantm
Itcm, Philosophus probat substau- bat primitatem temporis per hoc,
est primum|;ir^ni cssc priniam, ut est primum quod substantia est separabilis, et
1 X i
ensf 1

prsedicatum, ad quod reducuntur non accidens; illa probatio non

alia; ergo vel probatio est de sub-
stantia in communi, vel de aliqua
specie in genere, vel de posteriori
substantia; nullum illorum verum
est de materia, quia nec est gene-
ralissimum, nec species in genere,
nec posterius in substantia, sed
prius, quia principium substantiae,
et principium prius principiato;
ergo non potest inferri, quod si
materia sit prior accidente, quod
ideo substantia, nisi per hanc mi-
norem falsam, quia si principium
prius est aliquo, quod principia-
tum prius est eodem. Item, si sic,
aut materia secundum se,
aliqua forma; non primo modo,
quia sic, nec est sub tempore, quia
ingenerabilis et incorruptibilis,
1. Physicor. t. c. 82. Non secundo
modo, quia aut ut est sub forma
accidentali, et tunc non est prius,
valet de materia unius, comparata
ad accidentia alterius, quia sub-
stantianon dicitur substantiasepa-
rabilis, nisi respectu accidentium
suorum, qu3e sibi insunt. Item, ad
principale, sequitur quod aliqua
accidentia sunt, quse non prsecede-
rentur ab aliqua substantia, sicut
omnia accidentia propria corpo-
rum coelestium, quia si non sit ibi
materia secundum Commentato-
rem in de Substantia orbis, non
praeceduntur, quia materia prsece-
dit; nec a substantia composita,
quia accidentia illa sunt insepara-
aut siib bilia, et si sit ibi materia, illa non
pr^cessit tempore substantiam
compositam, et per consequens
nec accidentia.
sgholium ii.

quia ut est sub forma, non est

Secundaopinio Alensis q.a.circahunctex-
prius forma; nec potest hoc dari,
''''''' substantiam esse pdorem tempore acci-
nisi ipsa Sit sub forma substantiali,
. . ,
11,
et Sl SIC, tunc habetur proposi-
. dente, quia non repugnat saltem causte pri-
ni^ esse sine ullo accidente, et consequenter
tum, quod SUbstantia COmpOSlta nuUi subUantic^ qua tali^, repugnat, refu-
estprior. tatur rationibus allatis contraprimam sen-
 QU^STIO II. 357

tentiam. Tertia opinio est quorumdam, quos gnat prgecedere accidens omne
refert Alens. citatus, quod per se substantia
diiratione.
est prius tempore accidente, sed per acciduns
Contra istam positionem, qnia
non; rejicitur, quia sequeretur scientiam
rationes probnntes expositionem
posse esse Talsam, posset enim passio per
accidens separari a subjecto, esto lioc perse Commentatoris non esse secnndnm
petat non separari. Pliilosophnm, snnt contra illam
positionem, qnia non valet, si
Ideo aliter dicitiir, cfdod est pri- Dens, qni est simpliciter primns,
inda miim, nuia siihstantia separata ab praecedit;ergo substantia, qnse est
nio .

isis. accidentibiis est prior, sed priori- posterior prsecedit, et pondera hoc.
tas non potest intelligi de qnalibet et alias rationes ibi factas. Item,
substantia, neqne secundnm nn- Deus non genere aliquo mo-
est in
mernm, neque secnndnm speciem do, sed quidqnid est in genere
respectn accidentinm propriornm, habet passionem, et aliquod acci-
quia snbstantia non est prior pro- dens, qnod non prsecedit, et lioc
pria passione, quia in demonstra- verum est de snbstantia omni in
tione conclnditur passio de snbjec- genere, sed quod repngnat cuilibet
to per ergo passio non potest
se; snbstantiae repngnat substantiae
non esse, nec de substantia secun- absolnte et simpliciter; similiter
dum numernm, qnia si sic, posset loquendo Pliysice, Dens non pr?e-
esse idea Platonis, qnia haberet cedit tempus tempore.
totam naturam specificam sine ac- Ideo dicitnr aliter, quod propo-
cidentibns, quod ponit Plato. Et sitio est vera per se, et faisa per
confirmatur consequentia, quia accidens, et consimiles proposi-
ntisenon posset illa idea esse distincta tiones inveniuntur a Philosopho;
epu-
)ra3- ab istis, qnia liaberet natnram unde 6. Physic. t. c. 15. snpponit,
;ci- non distingnuntnr
speciei, et in illa quod omni motn sit accipere mo-
individua ejusdem speciei; ergo. tnm velociorem et tardiorem, et 8.
etc. tunc seqnitur dictnm Platonis. t. c. 76. et circiter, dicit qnod
Dicitnr ergo, quod snbstantia con- aliqnis motus est ita velox, qnod
sideratnr inqnnntum haec, et sic nnllus velocior, sicut primus. Si-
non praecedit, si consideretnr in- militer 4. Physicor. text. com. 7^.
quantnm snbstantia, sic prior est. snpponit, quod omni corpore con-
Confirmatur qnod convenit
sic, venit accipcre corpus snbtilins in
speciei non repngnat generi, nec infinitum, ubi probat motum non
alicui inferiori ratione generis. esse in vacno, et tamen nisi expo-
quia si habere alas convenit ani- natur, falsnm est, qnia igne non
mali, nulli inqnantnm animal, re- convenit corpns subtilius accipere.
pngnat habere alas , sed aliqua Item 7. Physic. t. c. 35. et inde, si
substantia praecedit omne accidens, aliquod mobile, etc. unde tales
scilicet prima cansa, et sibi non propositiones snnt verse per se, et
repugnat pra3cederc omne acci- falsre per accidens. Unde prima
dens duratione; ergo nnlli snbstan- propositio vera est ratione motns,
tise inquantum snbstantia, repu- accipiendo moventia proportiona-
 358 LIB. Vll. METAPll.

Muiia svint biliamotui; et similiter non re- mit ergo secundum Aristotelem, substantiam
esse prius tempore accidente, proessesepa-
et taiLi per pugnat corpori inquantum reple-
accidens. rabilo ab eo quantum est de se. Ita habet
tivum loci, esse subtilius alio
ipse 2. d. i. q. 5. et 4. d. 1. q. 1. com. 3. n.
quocumque. Similiterin proposito, 30. Juxta hanc expiicationem, idem est prius
substantice quantum est de se, tempore, et prius natura, tertiam illam se-
non repugnat prrecedere omne ac- cutus est Doctor q. 33. de Universalibus, sed

cidens, ex quo non dependet ab hic melius rem examinavit.

accidente aliquo, quia completus Ideo dicitur sic, et videndumest 6.

intellectus substantiae haberi po- quid est, esse prius tempore, tempus
test,circumscripto omni accidente. non tantum accipitur hic, ut defi-
Contra, si sic; ergo conclusio nitur m 4. Physic. t. c. 101. quia
demonstrationis non est per se primitas temporis est substantiae,
necessaria, quia necessarium non inquantum substantia est; sed subst
non mi
contingit aliter se habere5. hujus hujusmodi non est esse tempore, m ratur

t. c. 6. sed contingit aliter se habe- quia tempus non est mensura, nisi scot.2

re, quam quod passio prsedicetur motus et quietis, et eorum quse ^"

de subjecto, quia subjectum potest sunt in motu et quiete; substantia

esse secundum opinionem iilam secundum non est tale, nec ac-
se
sine passione; consequens impos- cipitur pro quacumque duratione
sibile, 1. Poster. text. com. 5. et 7. extensa successiva alia ab essentia
et infra, quia demonstratio est rei, quia de illa esset quaestio,
necessariorum, eteorumquae sunt quia tunc substantia posset prse-
per se tantum. Item si per acci- cedere illud, cum sit accidens ei,
dens sit subjectum cum passione, et prsecederet illud duratione, et
a parte cujus tunc accidentalitas qusero de illa, et sic in infinitum;
illa est? Non a parte passionis, tunc dicitur prius tempore esse,
quia simul est cum subjecto, quia quod potest separatim esse sine
causatur ab eo; tunc a parte sub- alio, et illud non sine ipso, quia
jecti, quod non est verum, quia sic dicit Philosophus in littera;
ipsa natura subjecti per propria illo modo omnis
substantia prioridest
principia, est causa necessaria est omni accidente uno modo, alio ^^^^
passionis; ergo non per accidens modonon; esseergo priustempore ^^^'^'

est simul tempore cum passione, est posse habere existentiam ac-^^"^ '

quia per essentiam causat; ergo tualem prioremalio, sivesine alio,

peressentiam simul cum passione, quantum est ex se, ita scilicet
et non accidentaliter. quod sibi non repugnat, quia in ;

nullo ab illo alio dependet. Hoc

SGHOLIUM m. satis potestdici prius natura, nihil
enim est prius natura, quod non
Hic non agitur de tempore, ut sumitur 4. sic sit prius et tempore. Quod au-
Phys. quia .sic non est mensura substantise,
tem possit sic prsecedere, ostendi-
ut bene probat Doctor 2. d. 2. q. 4. unde non
tur dupliciter; vel quia non depen-
accipitur pro duratione successiva, quia iila
esset accidens, et sic esset qusestio, an sub- det ab illo, vel quia non est causa
stantia esset prius tempore, ipso tempore; su- nccessaria illius. Quod hoc sit
1!
 QU^STIO II. 359

verum, patet per opposita liornm, acUis cwn suo potentiali, quod tamenvere
quia si non potest separari, hoc informat, (alias non csset nisi aggrcr/a'

est, vel quia dependet ab illo, vel tio) non facit unum per sc; nec iflud
quia est necessaria causa illius. compositum cst in gencrc, scd nirunique

Dico, quod substantia respectu ac- componcns in proprio gencre? qnce ratio
cidentium separabilium, est prior hujusmodi, qui diceret omnes formascsse
Undeest utroquc modo, comparata respec- nnins gencris, ut principia, ct constitue-
nseparabi- , . . ,
i •!• t
'
• • • i-
litas aii- tu passiouis cst separabilis, et re composita umus generis, ticet umns
quorum
pp^QP ^^^q modo, quia non depen- formce propria materia sit magis in actu
det; sed non inquantum causa, per aliam formam cjusdem gcneris pri-
quia habet necessariam causam mi, non proximi, quam alterius, quiaita
liujusmodi intra essentiam suam; ponimt in matcriis formarum suhstan-
ideo non est separabilis illo modo, tialium ponentes plurcs formas, unde
scilicet inquantum est causa acci- posset hoc improbari, de hoc qucere quces-

dentis. tione ultlma octavi.

7. Substantiam cnimesse, hoc est cdiquid Ad primum argumentum ,

quod 8.
PXTllA
esse, quod in cssendo non dcpendet ad aliquid est cBternum, idest, semper
aliani essentiam, ut subjective sustentan- durans per se, et nihil est eo prius,
tem in codem supposito. Videtur satis vel per aliud, sicut motus per mo-
manifestum, quia si cst sic dependens, bile, et tali potest substantia esse
qucero ad quid dependet, et ibitur in in- prior, quia non dependet ab eo, primum
finitiim, nisi stetur ad cdirjuid sic inde- quamvis non inquantum pr^cedit
potest
pendens; sed accidcns esse ostendifur, causat necessario. Ad aliud, uno *®^"p^^-
per viam motus, quia aliquid idem ma- modo S'C, quod tempus considera-
^ccidens net, nunc mutatum secundum hoc, et non tur dupliciter, ut passio primi mo-
fim^\eY~ secundum illud; errjo illud habet subjcc- bilis, vel ut mensura, tunc tempus
lam mo-
tus
' ^^^^^^ manens ; illud cnim non cst sid)stan- ut est passio, prseceditur a primo
tia, quia alia ftt mutatio secundum illud, mobili tempore, non autem uttem-
et non secundum istud, ita cpiod ex uno pus accipitur promensura. Contra, Qno,i prce
accidente corruptibili concluditur ali- omne quod praeceditur ab alio, umc'non
quid prcetcr illud subcsse, sed ex multis tempore, non est quando praecedi- ^^^-

per se sibi invicem succedentibus, melius tur; ergo si tempus, ut passio

concluditur aliquod esse subjectum illud prseceditur tempore, ut tempus
a quocumque illorum. Difficile tamen est est mensura, idem tempus realiter
assignare manifcstam differentiam de- esset et non esset simul, quia tem-
penclentice formce corruptibilis ad mate- pus passio quse prseceditur, non
riam, et accidentis ad subjectum, ut in est quando prseceditur et tempus ;

prima dependens sit perfectius, in secun- ut mensura quo formaliter prsece-

da imperfectius. Si clicas, hcec faciunt ditur, est, sod tempus passio, et
per se unum, itla non; hic quceritur, tempus mensura sunt realiter
qtiare ille actus cum suo potentiali facit idem ergo idem realiter est, et
;

unum per se, nec actus, nec potentia po- non est simul. Aliter dicitur sic,
nitur res generis, sed compositum ex quod substantia prsecedit tempus
illis; et illa principia in gcmere, alius duratione aliqua, non tempore.
 360 LIB. VII. METAPII.

Sed contra hoc est argnimontiiin tatoris ubi in liltera. Secunda Alexandri.
superius lactnni, (|nia illa duratio Tertiam quccre in Alberto, et Fratre Alex.

est accidens, qnaero tnnc, qualiter et aliis bic. Et licct quidai^i conantur eva-

illa prcTceditur; si dnratione, qune- dcre impugnationes Doctori? bic, adverte

ritnr de illa ncc pra?-

in intinitnm, quod tertius modus diccndi est multum
ceditnrduratione, qu?oestipsamet, apparens; unde Doctor inscpiitur eum su-

quia tnnc sset, et non esset simnl.

( per Puri)byrio, c. de proprio, q. 3. et qua-

Ideo dico sicnt prins, quod non liter non sequatur ex boc contradictio, dic

Quomodo accipitur hic (empus proprie, ut est ut supra in princ. et alibi notavi ;
bic
passio est t , i

numerus motus, sed prsecedit

.

necessano tem- enim fuit locus propria} determinationis,

subjel^t^? pore (jnia non dependet a tempore. et non in Logicalibus, ut patet.

Ad rationem primam pro secnn- Determinalio Doctoris est satis clara hic,

da opinione, dico quod necessario licet subtilis. Vide eum in 2. d. 1. q. 5. et

passio inest snbjecto suo quia , in 4. d. 1. q. 1. et alibi sa^pe, ubi exponit

subjectnm est cansa necessaria hanc prioritatem uniformiter.

illius, non quia subjectum depen- Assignatur quoddam Extra \hv.Siibstan'
det ab eo in essentia. Ad aliud de tiam enhu esse, etc. usque illuc : Ad pri-

foteJt^"e*ss*e substantia singnlari, dico qnodnon mum argiimentim, etc. sed liitera notabi-

^^sot idca T^latonis, quia in illo lis, et singularis doctrina, ideo caste per-
a^fde^te!
esset propria passio hominis, sed curratur ubique.
non haberet accidentia per acci- Considera benein solutioneullimi prin-
dens unde dico, quod individunm
; cipaUs, ubi dicit quod individuum cujus-
cujuscnmque speciei posset per se cumque speciei, posset per se existere, si-

existere sine omni accidente per ne omni accidente per accidens ;

ergo ignis

accidens, et tamen illa substantia sine calore, et bomo sine quantitate et sic

non esset perfectior quam nnnc, de aliis dic consequenter ;

qusere in 4. d.

nec essent alia substantia per par- 12. et in Yarrone.

ticipationem illins et dico quod ,

distinguiturab alio individuo, qnia Snbstantia est primum omninm

notitia. Text. commenli 4.
aliter est natnra specifica in te, et
in omnibus commnniter; nnde
distingueretur ab alio per esscn- QUv4^:STI0 III.
tiam suam, sicut nunc, vel forte
per aliquam differentiam individua- Utrum suhstantia sit priymim entium

lem, qnam addit individuum supra coanitione?

speciem, quia distinctio per acci- q.b. Wherl. tract. c. 3.

Arist. hicc. 1. Al. ihid
dentia est secundum accidens. D. Thom. lect. Uerv, QHodlib. 3. 9. 12. Ri-
1.
chard. in 2, dist. 24, ari. 3. q. 3. Anlon. And.
hic q. 4. Jandun. q. 3 Niphus disp. 4. Sonc. q. 13.
Fons. c. 1. q. 2. sect 2. Suar. disp. 38. sect. 2.
ANNOTATIONES.
Quod non, omnis cognitio oritur
Sequitur quaestio secunda de proprieta- a sensu. Sed sensibilia sunt acci-
le substantiae tempore respectu acciden- dentia; ergo accidens prius co-
tis, t. c. 4. ubi tres opiniones recitat et gnoscitur quam snbstantia. Posset
impugnat^ quarum prima est Commen- dici, quod ratio vadit do cognitio-
 QUJES' riO 111. 361

ne sensitiva, non intellectiva, de tuest species accidentis, n on sub-

qua tanien intelligitur. Contra, stantioe; ergo accidens perfectius, ^r^mmc*
sicut aliquacognoscuntur a sensu cognoscitur.
'^ Probatio minoris quia
^
"^'^ ^"o-
noscitur
ita a virtute phantastica, et intol- species accidentium sunt in virtu- per pro-
priam spe-
lectus sic potest ea abstrahere, et te phantastica, et illorum est abs- ci*»m.
,. ., .
, ^
Scot.i.cl.3.
Quod autem
,

sic intelligere, Item ad ideml. de tractio, quge sunt ibi. q.3.n.9. et

'
"' ^'
Anima, t. c. 11. Accidentia ma- species substantiae non sit in in- *

gnam partem conleruntur, etc. tellectu, probatio, quia tunc spe-

cies substantice prius esset in
SGHOLIUM. sensu, et sic posset substantia co-

primum gnosci a sensu, cujus opposituin

Primum dictum : Substantia non est

cojnilione quoad gcnerationem, quia foret im- manifestum est, quia onmia sensi-
perfectius accideiite, et quia non liabetur pro bilia sunt quantitates vel qualita-
nunc propria species ejus, ut habet Doctor tes. Item si sic, tunc per cognitio-
hic, et d. 3. q. 3. n. 9. et d. 22. de
1. q. 1.
nem naturalem posset intellectus
quo fuse egi in Gomment. qua^st. 17. de Ani-
primum
cognoscere substantiam in Sacra-
ma. Secundum dictum : Substantia est

connitione primitate perfectionis, quia habct mento esse, vel non esse. Ad illud
• perfectiorem quidditatem, perfectius tamen dicitur sic : quod substantJa facit
pro nunc secundum proportionem cognosci- speciem,est in sensu, et in medio;
tur a nobis acciden.^, quod exemplo oculi non
sed ibi est principium videndi,
aquiln et Solis, bene explicat Doctor. Vide
sicut nec species in aere, quia aer
Anton. Andream hic q. 4. qui fusius et cla-
rius ista tractat. non habet potentias cognitivas rei,
cujus est similitudo, sed in intellec-
2. Ad qugestionem quod sic, quia de tu principium videndi. Contra
est
omnibus quse habent quod quid sim- hoc vadit argumentum de Sacra-
pliciter, perfectissima est cognitio mento.
eorum, quando cognoscitur quid Aliter dicitur, quod non est in in- 3.

riuso-ene-
^^^^^' sicut habent qiiid, sed substan- tellectu nisi species accidentis, et
ratione,
posterms
n^, q^i perfectissime
^
quid, '
ideo de immediate causatur illa species ab
erfectione. substantia porfectissime cognosci- accidente, et mediate a substantia,
tur. Tamen intelligendumest, quod et primo repraesentat accidens, et
quaedam sunt priora generatione, secundario substantiam. Sed con-
et quaedam perfectione. Quse gene- tra, species non potest repraesen-
ratione sunt priora, imperfectiora tare distincte illud, quod est perfec-
sunt, e converso de alio ; tunc sub- tius illo, cujus est species ; quia speciesnon

stantia est primum omnium cogni- si sic,tunc similitudo alicujus albi tat quod
tione, quia perfectissimum, acci- remissi, reprsesentaret album in- ^iiunir*
dentia prima generatione; ideo, tensum, et tunc quandocumque ^^J®^^°-
etc. Ad argumentum, quod vadit viderem remissumalbum, viderem
de prioritate generationis. Contra, intensum album, et sic substantia
quod perfectione accidentia sunt non erit perfectum cognoscibile,
priora cognitione, ideo cognosci- et tunc cum aliquando accidens sit
bile cognoscitur, qiiia species ejus per se, ut in Sacramento , et re-
est in cognoscente sed in intellec- ; praesentat substantiam secundario,
 362 LIB. VII. METAPil.

tiiiic intellectiis intelligeret sub- substantiro cognitione respectu ac^i-

stantiani in Sacramento, cnni ibi dentis, t. c. 4. qua3 satis facilis, et

sint sola accidentia. correcta est, et sententia Doctoris deter-

Aliter dicitur, quod substantia minata et subtilis. Opinioncs de co-

Acciden&
i.«?rieotius cop*noscitur jHM* discursuni, et gnitione substanticic, quas tangit ibi sol-
«<>.rno6citur p rv
anobis.
. ,

tuucstat quod non periecte. iunc

. , l
vendo argumentum principale, qutere in

dicendum, quod snbstantia est per- Henr. et Thoma, et aliis antiquis et mo-
fectum cognoscibile, et tamen ali- dernis. Vide 3. d. primi, et super 1. de

quid aliud potest perfectiuscognos- Anima, et hunc ubi supra, super lib. de

ci a nobis secundum proportionem Anima, infra etiam in T. et supra lib. 1.

cognoscibilitatis suae, quia perfec- et 2. plura adhuc patent.

tius reprsesentat species alicujus Infra ad finem ibi : Si possemus ad il-

albi remissi, ipsum album cujus lampertingere, etc. usque illuc : Quia il-

est species, quam species Solis re- la cognitio, quam hahemus, etc. assigna-

ipsum So-
praesentet oculo aquilae tur Extra ab aliquibus, satis tamen bene
lem et magis video album secun-
;
ad propositum pra^ter illam allegationem

dum proportionem visibilitatis exl. sed dic consequenter.

suse, quam aquila Solem, secun-
Substantia est omnium primum
dum proportionem visibilitatis ratione, text. com. 4.
suse. Tunc dico, quod perfectius
cognoscitur, cujus species est in
intellectu ; verum est secundum
QU^STIO IV.

proportionem su^e cognoscibilita- Utrum substanlia sit primiim entium de-

tis, et tamen substantia de se est finitione?
perfectius cognoscibile et in se et
a nobis, possemus ad illam per-
si Arist. htc c. i. et A. Uxt. 12. et c. 5. text. 19. D.
Thoin. ihid. Leot. 1. Albert. tract. 1 c. 3. Anton.
tingere, sednon possumus in vita And. q. 3. Trombet. q. 1. Javell. q. 1. Fons. c.2.
q. 1. sect. 2. Suar. disp. 37. Met. sect. 2. et disp.
ista, uthabetur in 2. hujus,3. q. et 38. sect. 2.

tunc dictum Philosophi intelligitur

Metaphysice dictum, non animas- Quod non, omne accidens habet 1.

tice distinctio hsec datur in quaes-

;
proprium. genus et propriam dif-
tione de Singulari in 7. FA quia ferentiam; ex talibus constituitur
cognitio, quam habemus de sub- propria definitio et sufficiens, hoc
stantia , est perfectior cognitio dicit I^hilosophus 8. hujus, t. c. 2.

cum attingitur, quam cognitio 6. et 9. idem 6. Topic. c. 4. quod in

accidentis, tunc licet accidens sit definitione est quid eiquale. Dicitur,
primum cognoscibile respectu in- quod tale aggregans genus et difFe-

tellectus nostri generatione, ta- rentiam, non est definitio quia ,

men substantia est primum perfec- defmitio datur causa innotescendi,

tione, et ideo simpliciter primum. sed talis definitio adliuc dependet
ad substantiam; igitur substantia
requiritur in definitione ejus. Con-
ANNOTATIONES.
tra, omnequod prsedicatur proprie
4. Sequitur queestio tertia de prioritate de aliquo subjecto, prsedicatur de
 ;

QU^STIO IV. 363

-eo secimdum rationem alicnjus ratione simi, habetur nasus, nasus

prsedicati qviatuor prsedicatornm, cavus.
1.Topic. cap. 3. yoI snb rationeali- Item, potest esse sine subjecfco 2.

cnjus qninqne Universalium, sic ergo subjectum non debet poni.

dicendo : Alhedo est color ; A non est Probatio antecedentis quidquid ,

prcTdicatio, nisi ut definitio, quia potest causa superior cum inferio-

Philosophus definit definitionem, re, potestperse; sed cum inferiori
dicens quod Est oralio indicans quid potest facere accidens esse per se,
Quid est
ergo sine eo potest. Probatio pri-
neiinitio?
^^i cs.se rei, sed illa indicat totam
1. Top. qiiiddifcatem albedinis, quod aliud
^
mae propositionis, perfecfcum sim-
com. 4. ^

non sit verum, quia accidens est plicifcer quod non habefc ali-
esfc,

per se sensibile, et sic ejus spe- quam excedentiam sed si prima ;

cies abstrahi potest, et cognosci causa cum secunda possit facere, s. hujus.

prius quam aliqua substantia co- quodnon possitprimaper se, habet com/gi.
gnoscatur. Item, tunc sequitur, excedcntiam, quia ipsa cum causa
quod in ejusdem acci-
definitione secunda excederet seipsam solam.
dentis, essent ponenda multa sub- Item sic, aliqua accidentia dicun-
jecta, quia oportet primum et tur separabilia, possunt ergo illa
proprium poni, ex 7. hujus, t. c. 17. separari, et per consequens defini-
et infra, et subjectum
generis et ri per se. Item, 8. Physicorum, t.

differentiae secundum te, quia tota c. 37. et inde, si contingit recipere

ratio dependefc secundiim te. movens et motum simul, et mo-
Item, ratio quam significat no- vens per se, ergo et motum per
men, est ejus definitio 4. hujus, t. se ; similiter hic de substantia et
c. 28. Sed nomen accidentis non accidente.
significat subjecfcum; ergo subjec- quod est primum, quia
Dicifcur, ^* Opinio.

tum non debet poni in ejus defini- debet poni in definitione aliorum
tione. Dicitur, quod verum est, ta- omnium, sicut enim convenit ali-
menaccidens in concreto dafc intel- quibus quod qiiid est, sic definitio.
ligere subjectum, et illud cointel- Sed accidentia non sunt entia, nisi
lecfcum poni debet. Contra, tunc in quia entis ex 7. hujus, t. c. 2. et si
definitione accidenfcis abstractinon sic, non habent quidditatem, nisi
ponitur, quia non dat intelligere quia illius entis, nec definitionem;
subjectum aliquo modo, et talia ergo in definitione eorum debet po-
sunt verius in genere accidentis ;
^'^ substantia.
et sic habefcur propositum, quod Aliqui dicunt, dictum Philosophi 2. opinio.

esse verum non de entitate natu-

in definitione accidentis quod est ,

rali accidentium, sed de enfcitate

maxime accidens, non debet poni
aptitudinali accidenfcium; tunc ap-
subjectum. Item, ad principale, si
tifcudinaliter omnia accidentia de-
sic ergo hapc nugatio, nasus si-
;

finiuntur per sabstantiam, non Quomodo

mus. Probatio consequentise, quia
actualiter,necsecundum entitatem c^&\l\^&t
ad videndum nugationem, ponenda naturale m. Tamen secundum Phi- aSXsT
est ratio pro nomine, sed posita losophum non possunt aliquo mo-.
 364 LIB. VIL METAPH.

do esse, nisi in siibstantia, et ideo seqiiitiir contradictoria simiil ve- ^eessentia

et accidens
simpliciter et absoliite entitas ra, videlicet, quod ibi sit corpiis, ^^eparari ab
eo, quod
omnis quam possunt habere, est a et quod nontunc entitas eorumest
; contra-

subs'antia, separantur
qnia nec naturalis est per substantiani; pos-sic seniiret

secundnm Philosophum, ncc ha- sunt tamen actualiter esse sine ea

bent aptitudinem ad separationem. cum aptitudine ad subjectum. Tunc
Similiter illud potest haberi primo ad propositiones Philosophi, quod
Physicor. t. c. »]9. contra Anaxago- nullum potest esse sine aptitudine
ram. Impossibile est segregare ac- ad subjectum. contra Ad aliud
cidensasubstantia.Similiter7.hu- Anaxagoram, loquitur de causa
jus, t. c. 47. contra Platonem cap. naturali, quia quaerere segregare
penultimo, nec ratione, nec tem- naturaliter est impossibile. Con-
pore possunt esse, etc.Tunc defini- tra, definiens minus est ens deflni-
tur aptitudinaliter per substan- to. Respondeo, verum est de parte
tiam, ita quod insunt aptitudina- quidditativa definitionis, non de
liter substanti^B. addito. Item, definitumnon videtur
ens nisi per definiens; ergo forma-
SCHOLIUM.
liter non est accidens ens, sed tan-
Non est de mente Aristotelis accidens iii se tuni per subjectum. Et hoc videtur
non habere entitatem prteter entitatem sub- ex littera, quki entis, etc. Item attri-
jecti, aiiociuin poneret contradictoria in iUo
^^^^ essentialiter ad alterum, et ei
exemplodesonoinvacuo;quiasideessen- ^^^. attribuitur, non videtur con-
tia accidentis est esse in subjecto, repugnat . . ,

aliterponi, et sic ponitur et non ponitur. ^^V^'^^ COmmuniS, SlCUt Uec abso-
Ad qu^stionem resolutio est, substantiam l^to et respoctivo, nec Substantise
esse priorem definitione accidentibus, quia et accidenti. Ad primum, per defi-
caditinhorum definitionem, uthabetur q. ^iens addituni, non recipit for-
1, hujus et ratio est, quia cum accidens sit
;
^^xiiQV definitum prgedicationem
forma, non potest perfecte, et conceptu quie- ,. . ,. . . ,

allCUjns, alioqum Sicut quantltas

tativoconcipi,quinexpri.naturordo ad id
cujus est forma, et consei uenter terminus esset ens per substantiam, ita es-
iilius ordinis. vide Anton. A ndream hic q. 3. set quantitas per substantiam, et
et Ant. Trombet. q."i. creatura ens per Deum; formalis
praedicatio est, ubi subjecto ex suo maTis pri-
^'^^^'^-
^'
Contra, quod non sit intentio intellectu inest praedicatum, cir-
Philosophi negare omnem entita- cumscripta a subjecto omni habi-
tem formaliter ab accidentibus tudine ad causam extrinsecam,
prseter entitatem substantiae actu ; qusenon est de quidditate ejus cu-
videtur Philos. 4. Phys. text. c. 58. jusmodi semper est efficiens, et
posito quod in aliquo spatio sit materia in qua. Quod Philosophus
tantum sonus, quserit utrum illud dicit, intelligatur de entitate in-

spatium sit vacuum, et respondet, complexi, non de prsedicatione en-

quod si in spatio potest recipi cor- tis de accidente, nisi forte de causa
pus, vacuum est, si non, non est extrinseca. Ad secundum, si attri-
Quia pone-
retur sub-
jectum esse
vacuum. Posito crgo, quod acci-
,

dens non potest esse sine subjecto,

... butumnon esset nisi attributio, ita
quod respectus non lundaretur
n i .

m
•
 OUiESTIO IV. 365

aliquo absoluto, inajor videtur ve- rius. Ad aliud, quod non est prop-
ra. Quomodo ergo ordo in perfec- ter modum concre-signiticandi
tione ejus,quod prsedicatui^ non tum, quod subjectum debet i)oni, Accidens
.
,
, , etiani ab-
arguitordinem prsedicationisiqua^- quia accidens secundum se depen- siractum

re in qua^stione de inhserentia, etc. det, saltem aptitudinaliter, et non per Tubjec-

de hoc. est ens nisi sic dependeret ideo ^"'"-
;

Ad primum argumentum princi- l)onitur subjectum ad lioc, ({uod

AcciLtis pale, quod illa ratio per genus et complete deiiniatur, pi'opter ipsam
fiJfLogic^^^HITerentia^^^ non est dcllnitio, me- rem signatam. Ad aliud, quod non
aiiaMeta-
pbysica.
taphvsice
i
loqucndo, quia non ex- i ^ est nu£?atio. A(\ probationem, latet,
*
Text
•/ -

primit quidditatem omnino, et per-
fecte, quia non exprimit aptitudi-
nem ad substantiam, nisi addatur
substantia. Ad
dicitur,quod Logice loquendo, prse-
dicatur ut defmitio, quia Logicus
concedit definitionem ex genere et
differentia solum, non metaphysi-
ce loquendo, quia non exprimit
cujus est, cum tamen secundum se
non dependeant. Aliter sic, quod
reducitur ad aliquod illorum, sicut
ista : Homo est substantia sensibilis,
est genus, nec differentia, etc. et
ideo dicitur quod reducitur
non est veradefinitio hominis, quia
nonexprimitcompletetotamessen-
com. 19.
dicit Philosophus, quia rationes hujus. 7.
non sunt certsC; quia nasus non est
de per se in intellectu simi. Con-
illud in contrarium tra^ tunc non differret dicere nasus
simus,et nasus cavus,et tunc idem
simus et cavus. Consequens est
falsuni;quia tolle sequalia, quae
relinquentur sunt sequalia. Ad hoc,
quod simum non habet intra intel-
lectum suum per se, nasum, sed
licetnon significet hoc, tamen non
est idem simum et cavum, necdicit
non simum tantum cavitatem, quia si-
mum dicit aliquam certam habitu-
; tamen dinem ad nasum. Ad aliud deprima
causa, concedo conclusionem. Ad
aliud, accidens est separabile, dico ^cdde^^ns^,

tiam illius, quod tamen pertinet ad quod non est separabile, quia po- ^^'"^'{^•^^p^'

Accidens definitionem. Ad
aliud, quod acci- test separari, et esse per se sine
^-
ai'"'*
.'V^v
parai)ile i

nrmtem-clens completive non intelligitur subjecto, sed quia corrumpitur

gitursine
aubjecto.
gji^e subjecto.
''
Ad illud de specie, post separationem, et alia insepa-
. .n •
i j.-

dico quod cognitio illa accidentis rabilia, quia non possunt non esse

non complete distincta, sed

est subjecto existente. Ad aliud, quod
confusa; sed quando cognoscitur argumentum est a minori, quia
cujus est, cum illis conditionibus, magis potest movens esse per se,

est cognitio definitiva et distincta. quam motum, cum motum depen-

Ad tertium dicendum, vel quod ge- deat a movente, ideo valet argu-
nus et differentia, et species habent mentum; sed in proposito non va-
idem subjectum; vel differentia et let, quia arguitur per locum a
species habent idem subjectum; et minori affirmative. Convenit enim
genus habet communius subjectum, reperire substantiam, et accidens
sed illud non debet poni, quia illud simul, et substantiam per se ; ergo
subjectum communius intelligitur et accidens, non vaiet substanti£i;

in subjecto speciei, quod est infe- potest esse, per se quod magis vi'
 360 LIB. VII. METAPIl.

detiir, ergo accidens quod miniis Dico antem materiam, qna> est
videtnr, sed est conseqnens.
secundum se, nnllatenus neqne
qnid, neque quantitas, neqne ali-
qnidalind eoruni dicitur, qnibns
ANNOTATIONES.
ens est determinatum. Est enim
quoddam, de quo prcTdicatnr ho-
Sequitur quacstio quarta de prioritate rum quodlibet, cui est esse alte-
substantiir delinitione respectu accidentis,
rum, et Categoriarum nnicui-
que. Text. comm. 8.
t. c. 4. quo} satis clara cst, et correcta,
sed in decisione tanguntur dicta aliorum.
Qua^re Henric. et alios, quos supra notavi
QU^STIO V.
liic, et hunc 12. d. 4. q. 1. et in PrtTtli-

camentis, q. 8. et in 2. d. 1. q. 5. et se-
Utriim materia sit ens ?
quaces moderniores super 1. Physic. et

ipsum si invenire valebis. Definitur enim Arist. hic text. 7. et 8. el lib. 12. c. 14. Plato m
Timxo. Themisl. et Simpl. 1. Phys. Albert. i,
accidens quodcumque definitione Metapliy- Mct. troct. 2. c. 4. Alexand. 1. de Anima. c. 1.
D. Thom. Jiic lect. 2. et i. p. q. 44. art. 2. Henr.
sica et quietativa, nedum aptitudinaliter,
quodlib. 4. q, 16. Gajet. de ente et essentia c. 5.
imo actualiler ; nedum in concreto, imo q. 8. Durand. in 2. dist. 12. q. 2. Greg. Gabriel.
Occham. Richard. ibid. q. iS. Ferrar. 2. contra
in abstracto per substantiam expresse vel gentes c. 68. Ant. Andr. hic q. 6. Suar. dist. 13.
Met. sect. 4. Hurtad. disp. 2. Phys. sect. 2.
implicite, non quin existere possitaliquod
Aversa q. 20. Phys. sect. 4. et 8. c. 8. Gonimb.
saltem sine ipsa actu, sed quia actu sem- 1. Phys. c. 9. q. 3. art. 1. et q. 6. art. 2.

per dependet, et dependens inquantum

tale, non complete intelligitur absque de- Quod non in littera, neque
t. c. 8.

penrjenticc termini expressione vel cogni- est qnid, etc. Respondeo, non in
tione, et ut ejus est, et in ipsa potius actu, sed in potentia. Contra, ant
quam ab ipsa, requiritur in accidentis de- est in potentia materia, aut forma,
finitione substantia, hoc dicit. aut compositnm. Item, quod gene-
Infra ibi : Contra, definiens est mimis ratur, non est 5. Physicornm, text.
ens, etc. usque illuc : Ad primiim princi- com. 8. intelligitur de snbjecto ge-
pale, etc. ponitur Exlra in aliquibus ; in nerationis, qnia qnod movetnr est,
aliquibus vero originalibus illaargumenta intelligitur in potentia, quia acci-
tria ponuntur in pede qusestionis 3. Prin- dit sibi esse in actu ; ergo materia
cipalia argumenta, et tres solutiones ad non est in potentia. Item, aut est
ipsa, ponuntur ad finem qusestionis in actns purus, ant compositum ex
principio solutionum principalium. Sic ad actn et potentia, neutrum; tum,
primum argumentum principale, verum quianon est scibilis nisi per analo-
est de parte quidditativa, etc. sed quomo- giam; tnm, qnia tnnc aliquid infe-
documque situetur littera, est satis bona rins ipsa, possibile esset esse; nec
et ad propositum ; ideo, etc. primnm, qnia non distinguitnr in
Quod ibi tangit de causa prima, et de fundamento natnrse, et sic non
separatione accidentis a substantia, exa- est forma; nec secnndum, qnia est
minabis bene, ut habet in4. et ^2. ubi su- principium. Tertio sic, primus
pra, et in primo d. 2. q. 42. et alibi, et actns est sine omni potentia ergo ;

maxime inQuodlib. q. 7. Qusere alios, ut et prima potentia sine omni actu.

nosti plura addendo hic. Similiter actns proportionatur po-
 QUi^STlO V. 367

tentiae, et ila esset illimitatus, si- utroqne modo ex nihilo. Contra, Scot. 2.

cut et potentia est iniinita. agens liabens in virtute sua causa- '^num/^3!

scnoLiUM I.
^^^^ totum efFectum, non minus
illum producet, licet aliud non po-
Probat exquisitis rationibus, etjuxta men- natur, quo posito magis dcbilitatur
tem Philosophi, materiam esse entitatem po-
^i^ agentis quam fortiflcetur ; sed
sitivam seu actum entitativum, de quo fu- , i i ,
• .

sius agit 2. d. 12. q. 1. per totam, contra Ai- P^^^ ^^. ^enerans habet in Yirtute

bertum negantem duas entitates positivas ^^^^ effectiva totum effectum, quia
in ente generabiii, et contra alio.-i negantes, nihil ejus prsesupponit, pcr actio-
materiam esse potentiam subjectivam, vei nem autem in contrarium corrum-
habere propriam existentiam. De eodem
pendum, dcbilitatur ejus virtus
etiam agit Phys. Phys.
activa, non fortificatur. V.
1. q. 19. 20. 24. ot 2. ^ .. n .... ,
r.

^
Confirma-
tur ratio, quia agens naturale po-
Contra, est principium per se,ex tens in aliquem totum efiectum, de
1.Physicorum, text. com. 52. etper necessitate illum faciet, non impe-
se causa ex secundo, t. c. 28. et ditum ex 94. cap. ext. com. 10. et
inde, illud 5. hujus, t. c. 2. et 2. inde, non autem impeditur ignis
hujus, t. c. 5. generare ignem, in quein potest
Responsio, quod transmutatio totum, ex datis, quia illa aqua non
fecit scire materiam omne enim :
est prsesens, magis autem impedi-
naturale agens respicit passum, in retur si esset prsesens. Item, alise
quod agat sicut ergo in transmu-
; congruentise ponuntur, quod est
tatione accidentali transmutans unum primum potentiale, quia in
transmutat aliquid manens, abnno causis materialibus est ordo essen-
termino in alterum (albedo enim tialis, sicut in effectibus ex 2. liu-

non fit nigredo, sed album prius fit jus, text. com. 5. et inde, primum
nigrum) ita in generatione, gene- potentiale videtur esse respectu
rans transmutat aliquid a forma primi actus. Item, nulla generatio
in formam, materia-
illud dicitur passiva erit naturalis, quia nuUus
Hsec ratio Aristotelis l.Phys.t. c. appetitus prsecessit ad terminum
60. id est, de Generatione, et 2.t.c.6. generatum, nam forma corrupta
et 12.Met. cap. 1. text. c. 6. et alibi non appetit illum, quod patet, quia
pluries .Respondetur, corrumpen- tunc appetisset suam
corruptio-
dum est inquod agens agit, sed nem ;
imo nulla est generatio, quia
ultimo instanti totum mutatur in nulla privatio, quse possit esse ter-
totum ex 1. de Generatione, t. c. 24. minus a quo. Privatio enim non est
Contra, prius naturaliter corrum- nisi inapto ad habitum, inter for-
pendum non est, quam genitum mas autem disparatas non est per
fiat; ergo si nihil corrumpendi ma- se generatio, quia est ex non sub-

net in illo nunc, in quo generans jecto in subjectum. Item, quodli-

generat generat ex nihilo, nec in
;
bet esset, intrinsece loquendo,
aliquid agit. Responsio, non de ali- seque incorruptibile. Nam ita for- ^^vm7
quo subjective, sed ex aliquo ini- ma aeris nititur salvare se, nec est ^terLnl.''

tiative, ut ex termino a quo, Deus in aliqua aptitudine naturali ex se,

 36S LIB. VII. METAPII.

ad non essendnm, ut yidetiir, sicut mum fundamentum omnis reali-

forma cceli; aer autein est per te tatis positiva?, quid est ?
tantuni fornia, si dicatur, aerem
SGHOLIUM II.
habere contrarium, et cceluui non,
nihil ad /?, quia contrariuni non Vide Doctorem fusius et clarius solven-
facit, (juod illud habet aliquod in- tem hoDC argiimenta ?. d. 12. q. i. et locis

trinsecum principium, quo est cor- citatis 1. et 2. Phy<ic. Vide etiam in exposi-
tloaj hajus textus, ubi(et hic tangit secun-
ruptibile, et h?ec videtur esse ratio
da solutione) bene ostendit textnm hunc,
Aristotelis in quod omne
7. c. 5.
non es?e AristoteHs assertum, sed opponendo
generabile habet materiam, possi- pro falsa parte dictum, vide i\nton. Andre-
bile namqne esse et non esse, quo am hic q. 6.

antem aliqnid est tale scilicet in-

Poientia trinsoce, est materia. Quia tamen Adargumenta, loquitur de divi- ^-

et^^s^^ubje?- niateria dicitnr esse in potentia, dentibus ens per se, unde sequitur,
intelligendum, quod aliquid dicitur neque aliquodeorum, quihus ens estdefer-
Seot.^^^i.

^'n^io^"^*
^^ potentia dupliciter. Uno modo, minaturn, sic etiani fornia non est quid,

nt terminus potentiae, sive ad quod etcSiarguitur utvideturexlittera,

est potentia, nt albedo generanda. quod omnia praedicantur de mate- ^^ec pars
ria denominative igitur ^e toio,
Alio modo, nt snbjectum potentise, ^ nulli est
;
nec totum
sive in quo est potentia, ut super- idem essentialiter. Respondeo, nec tie parte
prsedicatu
ficies dealbanda. Qui dicunt mate- pars de toto, nec e converso prse- propne.

riam esse primo modo ens in po- dicatur proprie, sed aliquo modo
tentia, dicunt eam simpliciter esse denominative, etsi non sicut acci-
non ens, nec videntur aliquo modo dentia, quia non denominatione
salvare intentionem Aristotelis. extrinseca alterius generis sic er- ;

Tum, quia tale ens non est subjec-
tum transmutationis, sed terminus
materia ponitur subjectum. Tum,
quia talis potentia numeratur se-
cundum numerum actuum, ex 3.
Physic. text comm. 10. materia au-
tem una est respectu formarum
go materia non est homo, sed hu-
mana. Quod autem illud de deno-
minatione nihil valeat pro eis,
patet ex 9. cap. 6. text. comm. 12.
ubi vult, quod materia denominati-
ve prsedicetur de composito, et in
hoc assimilaturaccidenti ergo non ;

intelligit hoc, quod sit subjectum

oppositarum; secundo ergo modo
ma- proprie prsedicationis denomina-
materia ens est in potentia, et
tivse, respectu omnium aliorum,
gis quam subjectum accidentis,
quia
i
prsedicationes
i
denominativse ^ ,.

quia minus habens in se actuali- Prsedica

proprie
*
non convertuntur. Istae denomii
tiva not
tatis, et majoris actualitatis ca-
autem partes de toto convertun- convert
pax ; et ista potentia fundatur in
tur, quia et totum de parte deno-
aliquo actu secundum Comment. minative prsedicatur. Ad totum
3. Coeli, et Mundi, text. com. 25. et tamentextum illumest aliarespon-
54. et inde, quia recipere non con- sio, quia illud opponen-
dicitur
venitnisi habenti in se prius ali- do pro falsa parte, quod videtur ex
^^
quam entitatem positivam, pri- epilogo sequente, sic quidem intenden- ^^-
 QUiESTIO V. 360

jrgo specu- a*6u5, etex adversatione, quia sta- tur ut principium, et non ante,
lantibus,
etc. tim arguit ad oppositum, sed im- quando cognoscitur in analogia ad
text.
com. 8. possibile; quandoque enimconsuevit foi*mam licet aliam notitiam abso-
Aristoteles inter argumentum pro lutam habeat, vel non habeat, quid
et contra, ponere determinatio- ad B? Aliter, propter defectum in-
nem qusestionis
^ sine aliqua
^
nota tcllectusnostri, qui
*
ex sensibilibus ^
Formas
solutionis. Ad aliud, sicut esse Primo in formse noti-
cognoscit. cognosci-
. . , . . , . . mus per
quantum est conditio concomitans tiam maucimur per operationesoperationes
sensibiles.
scientem, sed non necessaria ad sensibiles; materia nullius opera-
scire, est autem necessaria ad al- tionis sensibilis est principium, ta-
bedinem, sic entitas actualis est men ex formis succedentibus, quse
conditio necessaria mobilis, licet sunt aliarum operationum prin-
forte non proxima, ut habetur 3. cipia,concludimus illud,quod adeas
Physic. text. com. 9. aes non in- habet analogiam, ut receptivum ad
quantum ses, sed inquantum po- receptum. Ad aliud, quod arguit,
tentia statua, movetur, ita quod a quod tunc fieri potest ea aliquid
subjecto generationis removetur, inferius.
-r» 1 • • 1 T • L Materia
quod actualis entitas non est sibi Kespondeo, si vis habere mter est mfi-

necessaria, et intelligatur de com- quodcumque aliquid et nihil unumsubstamia.

pleta, quae semper est necessaria medium, erit illud aliquid vel nihil

5. mobili prsecise sumpto, inquantum infimum, quod est in substantia,

mobile. Ad tertium, est actus tan- dum sit aliquid, est infimus actus,
tum. Ad primam objectionem de et potentialis respectu omnium
scibili, nonne loquitur ibi Aristo- aliorum actuum. Sivis habere pro-
teles de materia in communi, ut priam potentiam puram sine omni
Quomodo
nateria est est per se principium transmuta- actu, habebis 7iihil, sicut si priva-
per
scibilis
formara ? tionis naturalis. Quare magis ar- tionem sine subjecto, de hoc in
guis ex illo dicto de subjecto gene- nono, quaest. 1. Ad alia est secun-
rationis, quam alterationis? Num- dum se diversum, scilicet a forma,
quid Aristotelesante quintum non contendatur de nominc, etc.
librum de istis mutationibus dis-
tinxit, vel de pertinentibus ad ip- ANiWfATlONiiS.
sas? Dicas igitur propter istam
1.
auctoritatem, quod subjectumalte- Sequitur qua3Siio quinta de entilate ma-

rationis est pura potentia, quia terise, text. com. 8. Ubi adverte, qucd in

non scibilis ; ideo responsio, scibi- aUquibus origirjalibus hanc prsecedit iiia

litas non est scibilitas

absoluta qu&estio de prioritate formae respectu com-
completa alicujus, inquantum com- positi et materiae, et recte, quia illa ori-

paratum. Patet de sere et poten- tur t. c. 1. Hcet etiam t. c. 8. fundari pos-

tia statua, loquitur autem de set, ut notavimus, de ordine tamen parum

materia ibi, ut est principium refert, dummodo veritas habeatur. Eligat
transmutationis haec autem est
; lector quam prccponere voiuerit, hic ordo
inquantum capaxformae per trans- satis placet.

mutationem; igitur tunc cognosci- Infra in principio solutionis ibi : Hoic ra-
Tom. vn. 24
 370 LIB. VII. METAPH.

fio Arisfofelis. etc. adverte, qiiod quotatio- est maxime substantia, quse sub-
nes Commentorum non sunt de littera Doc- stat pluribus, et talis est prima
toris, sed quia recte in margine non po- substantia in Pra^dicamentis ; sed
terant locari, inseruimus eas littera} suis materiamagishabet hanc rationem
in locis, ut vides. substandi quam forma, ergo est
Determinatio Doctorisclara et assertiva, magis substantia. Item, posterius
quamauctoritatibus, et rationibus, et con- essentialiter, non videtur esse si-
gruentiis pulcherrime adornavit. Vide 12. ne priori, sed e converso; ergo
dist. 2. copiose hunc et alios Theologos, videtur quod materia non possit
et super primisPliysic. et de Generatione, esse sine forma, sed e converso. ;

et alibi de attributis et conditionibus, at- Itcm, actus est simplicifer perfectionis^ EXTRA.
que proprietatibus materi?e notanter. alioquin non aftribueretur Deo ; ergo cui
verius inest ratio actus, illud videtur
Quare si species materia est prior, simpliciter forma est primo
perfectius,
et magis ens, et ipso, qiiod ex
iitrisqne prior erit, propter eam- et principaliter aclus compositum non;

(lem rationem, text. com. 7. nisi per partem est in actn ; materia non
Qnapropter species, et quod ex nisi participatione, vel denominative.
ambobus, substantiavideturesse
Respondeo igitur, incorruptibilius est per-
magis, quam materia,/eip^. com. 8.
fectius animato corruptibili, non sequitur
nisi secundum quid, hoc enim carere, ar-
QU^STIO VI. guitnr per rationem causce. Contra, hoc
non concludit respectu materice, quia
Utriim forma sit prior composito et ma-
forma non est causa materice. Similiter
teria ?
de causa, ubi concurrit ratio parlis, non
Arist. hic c. .3. Themist. 1. Phys, trxt. 18. Simplic. videtur sequi propositum, alioquin ideni
ibid. text. 52. Averroes 2. Phys.com. 4. Alexand.
hic text. 7. D. Thom. lect. 2. et 1. p. q. 3. art. 1. sequitur de maferia . In prima ratione de
Anton. Andr. hic. q. 5. Nyphus. disp. 5. Soncin.
q. 18. Fland. q. 4. art. 2. Fons. c. 5. q. imica actu, forte vis est in verbis, distingue
sect. 1. et2. Zimara Theoi'. 10.
actiim ut in nono, ut opponitur potentice,

Quod non composito : Omne per et inest materioe et composito, et non per
1,

accidens posterius est eo, quod est formam prcecise, nisi inquantum illa est

in actu tali, nec tunc per eam, nisi ut

per se, 2. Pliysicor. cap. de Casu
et fortnna, text. com. 66. forma per causam partialem, ut dicit relationem

est hujusmodi respectu compositi. ad materiam, quid adB?

Probatio, per se via ad
fieri est Ad oppositum utriusque est

esse; ergo illud est per se, quod fit Aristoteles hic.
perse, tale est compositum, et for- SGHOLIUM.
ma per accidens, 7. hujus text.
Formam essepriorem materia et composi-
com. 22. et 27. Item, compositum
to, et rationes sunt clarissimae. Vide eum 4.
praeter entitatem formse includit
d. 11. q. 3. etQuodl. 9.
aliam, scilicet materise ; illud vide-
tur perfectius ens alio, quod totum Dicendum, quodforma per quam 2.

illud aliud includit, etaliquidultra. materia et compositum est simpli- pfior"^st

Quod forma non sit prior materia citer in actn, est prior materia et ^mp^iJsito*
et magis ens illa, probatio : illa composito. Quod probatur, quia
 .

OUiESTlO VI. 371

forma tanqnam
cst actus materiao Contra, tunc materia non haberet re habet
materiaper
actuati per formam compositum
,
subsistentiam potentialem de se formam ?

vero inquantum compositum est respectu omnium formarum, sed

actu per illam, tanquam per par-
tem essentialem, ct actus prior cst
potentia perfectione 9. hujus, quia
forma cst posterior generatione
materia naturaliter ; ergo
prior utroque, et specialiter hoc
patet respectu materiae^quia Phi-
losophus probat hoc triplicitcr 9.
hujus, text. comm. 13. etinde, quia
respectu compositi est manifes-
tum. Respondeo, in eodem genere,
variatur 5i^6.s/«reejus, sicut varian-
tur formoo, et tunc non haberet
entitatem propriam.
Ideo aliter dicitur, quod substa-
est re (undeest potentia receptiva)non
est per se ratio substantise, quseest
maxime substantia. Sed illa ratio
substantice est per se existere se-
parabiliter ab aliis, non dependens Substare
non est
ab aliis. Sed illudnon convenit ma- ratio subs-
tantise.
terise, nisi per formam. Et ad dic-

sive ubi est una generatio, vel tum Philosophi, quod substantia
generationes ordinatse per se ad primanon diciturtalis sohim, quia
unum, videtur consequentia te- substat aliis, sed quia sistit in se,
nere. non dependens, et intelligitur ista
Ad primum argumentum dicitur, comparatio respectu secundarum
quoddenecessitateest darealiquod substantiarum et accidentium, non
esse fovmsQ per se, per quod esse respectu formse qua subsistit sub-
ejus per se sit prior composito, stantia prima. Ad quartum, ubi
illud non est esse existentise, quo est ordo prioritatis naturse, quse
compositumest perseens, quiaillo non est causalitatis, potest poste-
forma est per accidens, sicut pars rius esse sme priori, etiam si est
per esse totius. Sed est proprium es- causalitatis, dum tamen causalita-
^eformae, tam quidditativum quam tem illius, possit alia causa prior
existentiae, et esse illud est esse quo supplere, primo modo est in pro-
aliquid existit, et secundum illud posito.
esse prsecedit compositum, et illud
ANNOTATIONES
esse est simpliciter nobilius esse com-
positi, tunc forma cst cns per ac- Se(}uilur qua^siio sexta tle [)i'loritate for-
3.
cidens. Verum est de entitate, quse mae respectu materi<e et toiius compositi

est per se compositi, quiaforma t. c. 7. et 8 ubi adverte pro pi'imo argu-

existit per compositum, tamen est mento ibi : fien est per se via ad esse, etc.

ens per secundum proprium csse. Ad quod illa est sententia Piiilosophi 1. Pby-
aliud dicitur, quod hoc habet ma- sic. t. c. G2. et Phvsicor. t. c. ii. et 1.
'orma
lomodo teria a forma, quod substat. Tunc de Generatione t. c. 18. et quarto Metaph.

peTac- ad formam, quod verumest assum- t. c. 2. et aHbi plerumque.

dens? Inha
pt^iiji^^ gi lioc haberet ex seipso. ibi : Ilein aclus cst simpliciter

Sed si hoc attribuitur sibi ab alio, perfeetionis^ etc. usque iikic: Ad opposi-
non oportet, imo potest forma ^wm, etc- assignatur £'.r//T/, ct in aliqui-

magis esse substantia, quse facit bus originalibus poniiur post opposiium,

substa- materiam sic substare, et ita est. et satis bene.

 372 LIB. VII. METAPIl.

Inferiiis iiisolutioneq. ibi : Dc isla coii- ditatem speciei, ita in Mathemati-

scqucniia, etc. usque illuc : Ad prinnoa cis, scd in genus omne habens mate-
argumoUunt, etc. ponitur Exlra in ali-
riam non est idem illi. Item si sic,
quibus originalibus, sei,! littera bona ubi- quod quid cst esset gcnerabile, sicut
que.Vide in Tbeorematibus, et in 4. d. 1 !
illud cujus est. Opi)ositum habetur
.

q. 3. et alibi ^ippe in docirina bujusniodi. in 7. C. illo, Eorum autcm quce fiunt,

Determinatio Doctoris satisassertiva est,
quod nec species generatur, nec
et clora. Vide singularissime ad proposi-
quod quid est. Dicitur, quod illud
tuni in Quolib. q. 9> Vide etiam in Theo-
cujusest quod quid esi, non genera-
rematibus, et in de primo principio, prima tur, sed generatur singulare per
etiam q. 3. et 8. d. 1. q. i. Vide Commen-
se, cujus non est quod quid est per
tat. o. Physic. commento 4. et alios ibi,
se,quia habet in se materiam in-
et hic, et pondera consequentiam Arist. in
dividualem. Contra, generatio est
littera hic, et qualiter Doctor interpreta-
per se in substantiam, sicut alte-
tur ipsum paucis et obscure.
ratio in qualitatem, et nullus mo-
Quod tangit infra de ratione substantioe,
tus terminatur ad ens peraccidens
vide inQuodlibeto q.3. et in primod. ^G.
per se; igitur generatio erit perse
et in 4. d. 1:2. qua^st. 1. et super Preedica-
ad aliquid de genere substan-
raenta maxime apud roodernos Scotistas.
tise tantum ergo aliquid per se
;

generatur, cujus est per se quid-

Singulum enim non aliud videtur
esse a suimet substantia, et quod ditas. Aliter dicitur, quod quod
quid erat esse dicitur singuli sub- quid crat formae non generatur,
stantia. Text. comm. 20. nec quod quid erat speciei, sed quod
quid erat esse singularis generatur
per se sicut singulare. Contra, aut
QU^STIO VII.
quidditas hominis absolute esttota
Utrum quod quid est sit idem cum eo quidditas hujus hominis, aut in
cujus est ? quidditate hujus est aliquid aliud
quam in quidditate hominis si ;

Arist. hic c. 6. text. 20. et c. iO. iext. 35. Albert.

hic tract.2. c. 2. D. Thom. ibid. lect. 5. Anton. primum, tunc quidditas hominis
Andr. q. 7. Flandria q. 10. art. 1. Fons. c. 6.
q. unica sect. 1. et sequent. Suar. disp. 34. Met. per se generatur,non nisi inquan-
sect. 5.
tum consideratur ab intellectu, et
i. Quod non 3.de Anima, text. com. sic non loquitur; si secundum de-
^. aliud magnitudo et magnitudinis tur, tunc per illud additum posset
esse, et caro et carnis esse; ergo, definiri, contra Philosophum in 7.
etc. Item 7. hujus, text. com. 34.
text. com. 53. contra Platonem,
et inde cap. de partibus definitio-
qui probat per tres rationes, quod
nis, quidquid concipitur cum ma-
singulariter non definitur. Item,
teria non est idem in eo quodquid
ad principale, si sic, quidditas ho-
e.s'^, cum eo cujns est. Sed omnia
naturalia concipiuntur cum mate-
minis albi idemcum homine
erit
albo, et si hoc, ergo idem cum ho-
ria, quia habent hoc, in hoc. Item,
in eodem cap. text. com. 39. sicut in mine. Probatio consequentise, cum
naturalibus est aliquid prseter quid- dicitur, homo albus cst homo al-
 QU^STIO VII. 373

bus, alhiis non siibstat nisi ratione albns non subjicitur, nisi ratione
hominis, alterius partis, quae est substantia,
Oppositum vult Philosophus. et ex hoc, quia singularia non ha-
bent prnedicata inquidnisiprsedica-
SGHOLIUM I.
ta speciei, non habent quid nisi quid
Opinio {Q,nQi\% tantum esse in
quod quid est speciei, et nullum proprium eo-
substantiis, et per operationem intellectus, rum; quia vero includunt aliquid
quia praedicata in quid aliter non habentur,
intra se, in quo distinguuntur prse-
refutatur primo, quia quod quid est rei inest
ipsi revera. Secundo, prior est identitas
termateriam specificam, et idco
extremorum in hac : //07710 cst animal ratio- cum qxiod quid est speciei non sunt
nale, quam compositio intellectus; dicen- idem, nec habent aliud quod quid est,

dum ergo quod in omni genere est quod quid secundum hocpatet ad argumenta.
est seu definitio, licet accidentis defini-
Contra illa, scilicet primum, niliil
tio non possit haberi complete, etquietando
est formaliter ens, nisi suum, quod
intellectum, nisi per substantiam, ut dictum
quid
'
est sibi insit. Probatio, Philo- .^^^Hf^*
est quaest. 2. '
lormaliter
sophus in isto cap. toxt. com. 20. ««^ ^^Jsi

2. Dicitur ad qnsestionem, quod cuinon inest esse bonum, non est suum,quod
*
quod quid est est illud quod colligi- bonum. Si ergo quod qnid est esset ^Text!
^^^-^^'
tur cx praedicatis in quid, sicut ex prsedicatis in quid, nihil esset
dicitur 7. cap. 2. de magnis, text. formaliter bonum; nec ens, nisi
c. 11. in qua igitur ratione non per considerationem intellectus,
inest prsedicatum, haec ratio, quod quia facit prsedicata in quid, quod
quid erat, esse in singulis ; ex hoc est inconveniens. Item, hic dicitur,
dicitur, quod cum ista prsedicata singulum non videtur aliud a suimet sub-
in quid sint formaliter talia per stantia, etc. Si ergo, quod quid est es-
rationem, sequitur quod quod quid set substantia, secundum Quod ipsi Y^j^j^^sjii

est sit substantia secundum ratio- dicunt, singulum

^ esset ens ratio- ^^"^?^"®"-
te est ex
nemdicta secundum se, scilicet illa nis, et ita nullum ens reale. Item, veritatein

quse habent intellectum comple- veritas in intellectu componente, 'q. 3.

tum per aliquam differentiam pro- causatur ex hoc, quod aliqua sunt
prii generis, et talia simpliciter composita in re, et naturaliter
loquendo non sunt nisi substantiae, prior est identitas quam illa veri-
quia accidentia licet habeant diffe- tas. Si ergo hsec est vera, homo est-

rentiam proprii generis, adhuc homo;ergo identitas prior est na-

xpiicatur dependcnt ad subjectum. Timc quod turaliter in re sed idem significat
;

quid est non est nisi eorum quae homo, eiquod quidest, ergo si homo
habent prsedicata in quid, et talia est idem sibi prius quam conside-
sunt species substontise, et ibi retur ab intellectu, homo erit idem
idem, quod quid eo cujus est.
esi cum quidditati suae prseter omnem in-

Dicta secundum accidens non sunt tellectum ; unde quod quid est est
idem cum quod eorum, quia
quid cst idem quod nec dependet a
res,
si sic, tunc quod quid est hominis prsedicatis in quid, nec ab intellec-
albi esset idem cum homine, sicut tu. Ad auctoritates Philosophi dici-
arguit Philosophus, quia homo tur, quod Phllosophus loquitur in
 374 LIB. VII. METAPll.

7. text. comm. t>l. lo^ico, ot hoc esso Pliilosoplii, fit accidons, et

(licit ipsomot. Unde cnm accipiimt Aristotolos ibi assignat accidens,
litteram pro ois, quod ha^c ratio, sod non necesso ost oxtiTma con-
quod quid est in singiilis, ibi accipi- jungi, vorum cum quid, sicut
ost
tiir, qiiod quid crat osso gonitivo, noc por so, noc cum conting<mti,
non nominativo. Socnndum otiam licot respoctu cursus non ossot
non valet, quia alia translatio ha- accidens, quaere ibi. Quod quarto
bot ox sormonibus, ot clicit quasi diciturde individuis, vidctur esse
epilogando, sunt modi
quod alii falsum. Prima enim substantia est
substantiiT, quam illiduo snporius maximo ens in prsedicatis ergo si ;

nominati. Tunc dico, quod quodquid quod quid est non ost nisi idom
cst idom ost quod ros sino omni quod ros, maxime substantia et Prius ex-

intolloctn. ons maxime habont quod quid, id textum.

Dico orgo, quod in omni genere est, sunt id quod sunt. Item, illud
est definitio secnndum Philoso- additum specioi, quidquid sit, aut
phum, sicut unitas otentitas; si- facit unum per se cum natura spe-
militer de quod quid est hominis ciei, aut non. Si non, et tunc cum
albi non valet, quia si consequen- sit illud de esse primse substantise,
tia valeret, sequitur inconvenions illud erit ensper accidens, et non
quod tanta esset identitas
scilicet generatur, nec corrumpitur. Si sic,
hominis in consequento cum ho- totum illud est una substantia per
mine albo, quantaost in anteceden- se, et tunc illud totum erit vere
In omni
genere est te hominis albi cum
homine albo, sibi idem, et tamen includit aliud
suum quod major enim est
quid ebt.
sed non poLest ; a natura speciei, et potest haberi
identitas hominis albi ad hominem proprium quod quid.
album, quam hominis albi ad ho-
SGHOLIUM II.
minem, quia haec Homo albus non est :

homo albus, potest esso conclusio in Quod quid est, seu definitio idem est cum
eo cujus est,id est, cum definito, in his quse
syllogismo ex oppositis. Sed hsec
sunt per se, et rationes sunt clarse. In ente
conclusio est impossibilis ergo ;

tamen peraccidens non ita est, quia hoc non

oppositum necessarium. Sed hsec habet, quod quid est unum, cum includat res
est contingens Homo est homo albus.
:
diversorum generum. Vide expositionem
Similitor, quod quid est hominis al- doctoris in .textum hujus qusestionis, ad quam
bi secundum Philosophum t. c. 21. se remittit, quse optime rem hanc declarat.
Vide ipsum etiam 2. d. 3. q. 5. ad 3. ubi ex-
est alicui idcm, alicui non, quia
plicat Philosophum dicentem, in habenti-
idem est pas.sivum non parti et bus materiam, quod quid est non esse idem
In dictis
per act;i- substantise. Tunc Philosophus non cum eo cujus est, ut sensus sit, habentia in-
dens, quod
quid est
facit illam consequentiam quam dividuales differentias, quas intelligit per
non est assumunt, nisi opponendo, et res- materiam, non esse ipsum quod quid primo,
idem cum
quia addant natursehsecceitates; sed tamen
eo cujus pondet, aut non, quia extroma
est. esse idem ipsi per^sse secundo, hoc est me-
fiunt idem, sicut medium est cum diante natura, quae est idem suae definitioni
extremo. Qusere expositionem tex- per se primo. Vide Ant. Andream hic q. 7.
tus in glossa juxta textum, et quo-
{iiodo in argumcnto, quod dicunt Alitor dicitur, gnoc/ quid est ens 4.
 QUiESTIO VII. 375

reale, nec universale, nec par- habetnr ^propositum. Similitercon-^tdistincte

^ et confuse
ticulare est, secundum Avicen- venit ar^^uere de eo quod habet, conceptum

nam 5. Metaph. c. 1. Similiter; quod qukl est; dico tunc, quod est tum a de-
'°*
dicta secundum se sunt omnes spe" idem. Modus est iste, sicut iste ^"^^

cies omnium generum, et omnia idem concipitur confuse et distinc-

individua, quse per se sunt in gc- te, et primo modo significatur
nere, quae non includunt res di- per nomen, secundo modo per de-
versorum generum, sicut res se- finitionem, sic primo modo dicitur
cundum se sumitur in l.c. de Ente, illud cujus est quod qtiid est, se-
t. c. 14. Sed dicta secundum acci- cundo modo quid; unde quid et id cu-
dens non sunt idem cum quod quid jns nihil dilFerunt, nisi in diverso
est suo, quia non habent quod quid. modo concipiendi idem, sed in dic-
Sed omnia dicta secundum se ha- tis per accidens non, quia non
bent quod quidi^em, quodipsa sunt, habent quod quid, quia sunt duo
et illud est idem sibi simpliciter, entia.
Quod quid quod patet ratione Philosophi, sin- Ad primum argumentum, quod 5.
est idem
est cum eo gulum non videtur oliud, quam suimet carni esse, accipitur pro quidditate,
cujus est.
substantia, quod quid est ; ergo est et pro carne habente mate-
caro
substantia cujuscumque extenden- riam individualem. Sed tunc, ut
do suhstantiam ad omne genus en- . dictum est, non est definitio car-
tium. Alioquin nihil dictum secun- nis illius, sed sicut deflnitio est
dum se erit ens formaliter de se, illius carnis, sic est idem sibi. Ad
nec scibile, quia perfecte scire aliud, quod definitio secundum Lo-
unumquodque est scire ipsum, et gicum non est nisi speciei, et sic
hoc est scire ipsum, quod quid est. loquitur Philosophus ibi. Tamen
Similiter accipio rem et quiddtta- absolute loquendo, et realiter est
tem scilicet A et B, B est ens, et non ipsius individui. Tamen ad formam
A; ergo aliud, ergo habet quid est, dico, quod quod quid est ^\)qq\q\ non
et quod quid est ipsius,aut est idem est idem cum singuhari, quia addit
sibi, aut aliud; si idem, standum in aliquid ultra speciem scilicet ma-
primo;si aliud sit C et qua^ro in teriam individualem, undecum suo
infinitum. Item, B est qnod quid est ])vo^vio, quod quid est singulare est
A, et non est omnino aliud ab A, idem.Ad aliud, quod sermo est hic
igitur includit plus quam A vel de quod ^mti es^ speciei, et cum illo
minus, vel idem praecise. Si mi- non sunt idem. Ad aliud dico, quod
Terminus
est intra nus, ergo non est ^vo^riumquod quando Socrates generatur, quod
juem tota
res inclu-
7?(?c/ e^^ quia definitio est terminus quid per se. Unde au quod
ejus generatur
ditur.
rei, 5. t. c. 22. sed terminus est in- contra Platonem dicit Philosophus gene^l-elur.
tra quem includitur tota res, et non generatur domui esse, sed hu-
nihil est extra. Si plus, tunc conve- jus, tamen quod quid hominis, ut
additum A B, et
nit absolvere illud homo est species, non generatur,
Quod quid tunc, quod romanet est qnod quid sicut nec species. Ad illud contra
jst, et
jus est,
cu-
est A, quia terminus totum inclu- hoc, quod sive quod quid domus
ditferunt
dens, si idem tantum dicit, tunc sit idem cum quod quid hujus do-
 376 LIB. VII. METAPll.

miis, sivo non. prout quod quid con- Illa propositio assumpta in ratione ter-
sideratnra ratione, non generatnr. tia contra opinionem, veritas in inttllectu
Ad aliiid, quod non est consequeu- componcntc causaturex hoc, etc. Patet bu-

tia l^iiilosophi, sed est fallacia. pra q. penultima 6. ex priidictis etiam c.

de substantia, etc. dc priori, ct 4. Meta_

ANNOTATIONES. pliysica;, 26. Metaph.
t. c. et 5. G. 13.

Sequitur qUiTSlio septima de identitate et 9. Metaphys. t. commenti penultimi, et

6. quod quid esf caiii eo cujus est, t. c. ^O. uitimi habetur.

ubi priino ponitur opinio aliorum, potius Antonius Andreas addidit post hanc quoos-
Log:ica (|uam Metaphysica, apparens [ta- tionem quamdam qufcstiunculam de ge-
nien, seil impugnat eam vakle subtiliter ;
neratione animalium univoca et a^quivoca,
et licet quidam conantur evadere argu- seu^de genitis per propagationem^et pu-
menia, nihil faciunt, bene considerando. trefactionemj aut generalius univoce et

Qutere quos supra notavi hicet alibi, pon- sequivoce^ quam non ponit Doctor hic^ sed

dera bene ibi verba Doctoris de homine eam habetincidentaliterinprimo^d. 2. par-

albo, an videlicet ista : Ifomo albus esl /to- te 2. q. 4. undede verbo adlitteram acce-

mo albus, sit necessaria, et h?ec contin- pit eam ilieDoctor, quam lector introducat

gens, homo est albus, et an per se, etc. si voluerit; et tangat altercationes antiquo-

iterum ibidemhabes qualiter exposuittex- rum et modernorum.

tum, et quod addit de quidditate individui
examinabis bene propter dicta sua in 2. Eorum autem quae fiunt, hsec qui-
dist. 3. et plura alia notabis juxta hanc dem natura flunt, hsec autem
arte, illa autem casu. Omnia
disputationem.
vero quae flunt, ab aliquo flunt,
Determinatio Doctoris assertiva etclara, etex quo aliquo et aliquid. Hoc
et notabilis valde et vere Metaphysicalis. autem aliquid dico secundum
In aliquibus originalibusassignatur Extra
quamlibet Categoriam, aut enim
hoc, aut quale, aut quantum,
illa littera: Modus est istc, etc. usque il-
aut quando. Text. com. 22.
luc : Sed in dictis per accidens, etc. sed
optima videtur et ad propositum, ideo,
etc. QU^STIO VIII.
Pro ulteriori declaratione hujus mate- Utrum materia per se generetur?
rise vide in Quodl. q. 2. et in 2. d. 3. q.
6. et in 3. d. 22. fundamenta hujus reso- Arist. 1. Physic.
text. 82. D. Thom. hic lect. 6.
Albert. tract.
2. c. 7. Flandria q. 12. art. i.
lutse. Et adde pluraex antiquis, utnosti. Fons. c. 8. Suar. disp. 20. Met. sect. 1. Hurtad.
disp. 2. Physic. sect. 1. et disp. 6. sect. 4. Aversa
Consimilliter, qualiter currit illa distinc- q. 20. Phys. sect. 11.

tio de quidditate, videlicet considerataab-

solute, ut sicdicatur quod quidest, et con- Quod sic, mobile per se movetur
siderata in ordineadillud cujus est, utsic in omni motu; ergo in omni mu- 1.

dicatur quod quid erat esse, etc. nunc e- tatione per se subjectum genera-
nim forma, \mncesse, n\mc essentia, nunc tur; per se subjectum generatio-
ratio, mmc definitio, nunc^mc/,nunc quod nis est materia, ut probat Philoso-
quid, nvmc quod qtiid erat esse, apud Aris- phus 5. Physicorum, text. comm.
totelem et alios nuncupatur, ut patet dis- 8. et in 8. hujus, text. c. 4. et 8.
currenti. ergo; etc. Item 5. Pliysicorum,
 QU^STIO VIIF. 377

text. c. 7. distinguitnr miit«^tioin vifletnr inconveniens, quia qure il-

illam, quro est a non subjccto in larum fuit qiianta illa quantitate?
subjectum, et illa est generatio, et non utraque, non neutra; non una
videtur esse deflnitio generationis. magis quam altera. Patet quodlibet
Sed materia per se mutatur a non esse inconveniens. Item, actus est
subjecto in subjectum ergo gene- ;
inproprio receptivo; ergosicutest
^'atur. IIoc dicit Philosophus 1. gradus in formis materialibus, ita
Text
com. 82. phys. itcm 5. Physicomm, gene- videtur quod oportet gradus po-
e supra.
Text j^^^j^ ^^^j^ ^gj. j^^^^^^g Ppobatio, ^i^o^ nero in materiis propriis ad hoc,
com. 8
generalur non est, quocl movetur cst, ut sint propria^ illis formis.
igitur generatio non est motus. SGHOLIUM.
Qua3ro pro quo accipitur qnod gene-
Solvit argumenta a ratione suadentia mater
ratur in majori propositione? Si
riam esse generabilem, sed disputando tan-
pro termino generationis, nihil
tum, quia quaestionem resolvit infra q. 10.
valet. Probatio, quia quod move- num. 3. et 4. Vide ipsum de hac re 1. Phys.
tur ut terminus motus, non est, et
q. 20. etibi annotationem P. Arretiin, et de
quod movetur ut subjectum mo- raro et denso, an fiant quantitatis acquisi-
vide ipsum
tus, est; ergo motus non est mo- tione, vel deperditione, 4. d. 12.

q. 4. ubi num. 8. 20. etad tertium videtur

tus; ergo oportet utro^uque ac-
tenere per hsec non fieri, nec deperdi novam
cipere pro subjecto. Item, ens quantitatem, vel problematicus est.
perfectius vidctur posse produce-
re minus perfectum magis quam Ad primum quando ac-
istoriim, 2.

aeque perfectum compositum au-;

tio univoca exhaurit totam virtu-

tem naturale producit sequc per- tem principii activi, non videtur
fectum sibi secundum formam, remanere potentia ad sequivoce
quse est perfectior materia; ergo agendum; agens agit per formam,
materiam; quae est minus perfec- ideo producit simile secundum il-
ta, potest per formam suam pro- lam, et exhauritur virtus ejus
ibi

ducere. Item, quando ex raro fit activa; ideo, etc. Contra, snbstan-
densum, videtur materiae aliqua tia generat substanLiam, et tamen

pars corrumpi, et e converso ge- causat accidens. Responsio, poste-

nerari. Probatio, nam in denso riiis causat exhausta quasivirtute

signentur tres partes quantitatis, tota circa prins, non e converso.

sub illis sunt tres partes materise Alii dicunt, quod materia non est Quarc
n^ateria
sibi adaequatse in ratione subjec- producibilis a natura propter
^ ^
ordi- ^
.

ingenerabi-
ti ; si nuUa sit alia in raro, eadem nem agentium, quorum posterius ^i^.

pars materiae est sub duabus par- semper prsosupponit in actione ter-
tibus quantitatis; aut si sic, tunc minum actionis prioris. Contra,
sub quarta parte quantitatis fact?e petitio videtiir, quod materia sit

de novo, est aliqua pars materiae terminus actionis divinse solius,

sibi ?equata, trium prse-
et nulla siciit subjectiim artis est terminus

cedentium aut ista quarta pars

; productionis naturalis, hoc enim
materise fuit prius simul cum quseritiir. Item, prsesupponit quan-
aliqua alia parte materise, quod tum, et tamen producit quantita-
 378 LIB. VII. METAPH.

tom aliam a prrpsnpposita, qiiare primum argumentum quod dicitur,

non sic dc materia ? Responsio : non sequitur materiam univoce
Primiim potentiale in niillius est produci, quia est infimum ens,
potentia; posterius natura quod- quia nec supremum
corpus, nec
cumque praesupponit poten-
est, Angelus univoce producuntur, ta-
tiale, ideo non est ad primum po- mcn generat ignem. Item,
ignis
bona pro
tentia, et haec est ratio nec oportet attribuere Deo prop-
principali. Ad secundum, quot ter perfectionem, efFectus, qui
partes sunt ejusdem proportionis est imperfectissimus in esse sub-
Quomodo in maiori quanto, tot in minori. stantise, magis yidetur propor-
partes
materice Si crgo m raro sunt quatuor par- tionari causae imperfectae. Item,
81101" majo- tes pedales quantitatis, dico, quod si dicas de termino incluso in
ri quantita- •

termino univoce, verum

i • • 1

quod
1 •

ti, sine suosub istis sunt quatuor partes ma- est,

""qi^ndl^' teriDp; et in denso, ubi non erant in illum potest agens, ut calidis-
rarescunt.
j^j^- |.j,^g partcs pcdales ibi erant simum in minus calidum, sed nec
tres partes materiae, sub tribus sic includitur materia in forma,
illis partibus quantitatis et etiam ; quia est alterius rationis. Circa
quarta non simul cum una trium, secundum argumentum, sic argui-
sed quatuor illae erant sub quatuor tur, una pars quantitatis, quae
partibus quantitatis minoribus non fuit in denso, est in raro;
quatuor pedalibus. Cum dicis, illse ergo correspondet pars mate- sibi
sibi erant aequatae, si intelligis rise prioris, quse non fuit quanta,
prsecise, ita quod qusecumque is- quia tanta materia semper sub
tarum, sine additione substantise, tanta quantitate.
non erat capax majoris quantita- Contra, Philosophus hic, t.c.22.
tis, falsum est. Est enim sicut et inde, et 1. Physicorum, text.
tota in potentia ad contrarium, com. 82.
scilicet rarum et densum majorem
Palam ergo, quod nec species fit,
et minorem quantitatem, ita et aut quodcumque oportet vocare
quaecumque pars materise. Contra, in sensibili forma, nec est enim
igitur qusecumque materia com- generatio, nec quod quid erat
esse huic. Text. com. 27.
posita est in potentia ad totam
quantitatem universi. Respondeo,
quod subintratio partium mate- QU^STIO IX.
rise, ut per hoc fiat condensatio
Ulrum forma generetur per se ?
et rarefactio per extra positionem
illarum, per quantitatem adve- Arist. uc text. 26. et n. et uh. 8. text. 4. Averr
iisdem locis. D. Thom. p. q^ 45. art. 4. et 8.
1.
nientem, improbatur alibi. Et ad Albert. 2. de Anima tract. 1. c. 1. Durand. Z.
dist. 1. q. 4.Anton. Andr. hic q. 9. Fons. c. 8.
illud de universo, ignis est in po- Zimara Theor. 20. <?( Theor. 100. Suar. disp. 15.
Met. sect. 4.
tentia ad calidum et minus cali-
dum, nec tamen ad calorem infini- Qnod Physicor. text. c. 52.
sic, 1.

tum, ncc etiam ad calorem mi- et inde. Tria sunt per se principia
nimum possibilem in quocumque mutationis, materia, et forma, et
mixto. Ad tertium qusere. Circa privatio ; sed forma et privatio
 QU/ESTIO X. 379

siint principianon receptiva, scd Oportebit cnim divisibile esse sem-

in ratiore trminornm; sed priva- per quod fit, et esse hoc quidem
hoc, ct hoc hoc. Dico autem hoc
tio est tcrminns a quo gcneratio- quidem materiam, illud vero
nis, evy^o forma tcrminus ad quem. spccicm. Tcxt. c.Tl.

Itcm2. Physicor. t. c. 10. ct indc, Non solum autcm de substantia

ostcndit ratio non tieri specicm.
forma est natnra, et ibidem, text. Tcxi. c. 32.
c. 14. generatio est natnralis, qiiia
est via naturam, sed non cst
in
in materiam, quia proecst, nec in
QU^STIO X.

compositum, quia non cst natura; Ulrum compositicm generetnr per se et

ergo dicitur naturalis, quia est in primo in omni genere ?

formam, sed mutatio non deno- Arist. hiG c. 8. Albert. tracl. 2. c. 7.
et 15.
minatur, nisi a per se tcrmino, D. Thom. p. q. 45. art. 4. Anton.
lect. 7. et 1.
Andr, hic q. 9. Sonc. q. 23. Flandria q. 12. art.
alioquin dcnominatur a rebus cu- 1. F^ons. c. 8. Zimara Theor, 100. Suar. disp. 15.
Met. aect. 4. Hurtad. disp. 6. Fhysic. sect. 4.
juslibet gencris, cum possit esse
ad rem cujuslibet generis per acci- Quod non, illud non inest primo,
dens ergo denominatur a forma,
; quod tantum inest secundum unam
et ita est terminus per se. Item 2. partem ex principio 5. Physic.
Physicor. text. c. 70. forma et tcxt. com. 1. Sed gencratio tantum
finis incidunt in idem numero in inest composito ratione formae,
8. hujus, text. c. 12. forsan forma quia materia prsefuit. Probatio
et flnis idem. Ex his sic, si forma minoris, nihil realiter in compo-
est flnis, et non rei existentis, scd silo videtur esse prius non esse, nisi
operatio ergo generationis per
; forma. Ad primum argumentum
se. Item, quod de novo habet esse, 3. q. responsio, primo est sequivo-
generatur, illud est sola for-
illud cum, ut accipitur in 5. Physicor.
ma, quia tota materia prasfuit, et t.c.l.ut convenit totiintcgrali non
in composito nihil, nisi materia per partem, et utaccipitur 1. Pos-
et forma. ter. text. c. 11. ut scilicet conve-
Contra, omne quod generatur, nit toti definito non per partem
generatur ex materia, forma? non definrentem, ut cui prius conve-
est materia, quia si sic, esset pro- niat, licetper partem, ut quo con-
cessus in infinitum. venit toti. Primum primo, si est
in passionibus homogeneis, inest
SGHOLIUM.
cuilibet parti integrali, sed si in
Resolvitur quaestiohaec negative in qusest. heterogeneis non, ut totus trian-
sequenti, num. 3. et solvuntur argumenta hic
gulus sequalis toti quadrato pri-
posita ibi, num. 4. Primo,
mo. Secundum primo intclligitur dupliciter
aliquid
in proposito, ut triangulus primo convenit
alicui, ut
habct tres angulos, licct per dif- toti inte-

ferentiam specificam ut qtio, non grali, non

per par-
tamen ut quod prius habet, quia tem, vel
definito,
tunc triangulus non primo ha- non partem
cui, sed
beret. Sic forma est ut quo, ita quo conve-
 380 LIR. Vn. METAPII.

'^^cot^2*
^<^^P^ctn i^roncrari, sicnt respectu ter : omnis potentia passiva est
d. 2. q.io, a«:ivre, comiiositum dici-
qiiando ^
contradictionis, illa dispositio te-
ad 2.
tnr priino agere; et per hoc sol- net ex parte passivi respectu
sc
Yuntnr ari^Mimenta secnndce qnses- intelleotivDe; ergo, etc. Item, illa
tionis, qnia conclndnnt de ra- potentia creans intcllectivam libe-
tione formali quo, non de eo quod. rc agit, sicut illanon posita; igitur
Ttem, compositnm primo gene-
si non major necessitas; aut si sic,
ratnr; ergo ant compositnm in necessario erit, et non ab aliquo
Potenti
actn, qnod non est vernm, qnia agente. Item
agens omneconTradii
tertio,
1 . . tionis e
. . , . .

qnod est non fit nec compositnm

;
, ,

ahcujus aut ost ejus immediate, passiva

in potentia, qnia compositnm in aut mediate, non primo modo, hoc
potentia est in tota generatione, patet. Non secundo, quia tunc illud
et qnod est, non llt. Dicitnr, qnod medium esset respectu ultimi in
compositnm in potentia com- fit genere causse efficientis, quod fal-
positnm in actn, non compositum sum est, quia est tantum materia.
in potentia. Contra, omne quodfit Aliter dicitur, quod sicut materia,
aliquid, aliquando est factum il- qua^ praefnit unitur formae, et ha c
lud si ergo hoc, tunc composi-
; unio est generatio compositi, ita
tum in factum com-
potontia est si forma praeesset et uniretur
positum in actu, et tunc composi- materiae, videreturesse generatio
tum in potentia est cornpositum licet ergo prius natura anima
in actu. Item, in homine non est, creetur quam uniatur, si unio fiat
nisi materia prima, et anima er- ; a generante, est generatio natu-
go generans non generat compo- ralis, si accidat generanti per al-
situm, quia non materiam, nec terum principium geniti, flt per
Cdrmam; ergo niliil generat. Si ipsum, sicut si per reliquum. Con-
dicatur, qnod generans particu- tra, in quaestione de rationibus
lare generat compositum, et illud seminalibus corrumpitur virtus
manet in inductione intellectivse, seminis in instanti unionis; igitur
scilicet corpus animatum anima generans nihil videtur tunc agere.
sensitiva. Contra, Commentator in Item, Deus creando infundit. Dice-
7.com. 31. arguit sic Si generans : ret aliquis forte, quod actione ge-
generaret compositum, et si relin- nerali qua cooperatur naturse.
queret illud sic, et r.liud agens in- Contra, ergo separata posset se
duceret aliam foi^mam, totum non reunire, quod videtur inconve-
esset unum, quia non habet nnum niens. Ad principale, si sic ergo ;

actnm. Ad tertium argumentum 3. in generatione qualitaiis, et tunc

qusestionis dicitur quod ideo homo accidentia essent composita contra
^*
generat, quia inducit formam, quae Philosophu.m 8. hujus, t. c. 12.

est necessitas ad intellectivam. In- cap. 3. de principio materiali, quod

ducens autem dispositionem neces- accidentia non habent materiam;
sitantem ad formam, quasi yidetur nisi in qua. Contra est Philosophus
inducere formam, et ita generare in 7. hujus, text. com. 27. quod
. compositum. Contra hoc triplici- compositum est dlvisibile in duo.
 QU^STIO X. 381

SCHOLIUM I.
materiam partem sni. Probatio
Solum compositum per minoris, qiioad partem aftirmati-
se generatur secun-
dam Philosophum, et ratio est, quia id vam Kx lioc compositiim est talc,
:

quod fit ex materia, ut ex parte, est solum quia habet partem potentialem et
compositum, et habet sic materiam, materia actualem. Probatio secundae par-
tamen denominative dicitur generari (quate-
tis, quia forma non liabet formam,
nus generari comparatur ad subjectum, cui
nec materia habet materiam, quia
inest) forma, etiam terminative ut quo, sicut
et compositum ut quod. Solvit primo argu- iretur in inflnitum, sicut probat
m enta qu^st. 8. seu primae harum trium et Philosophus. Item, eJMSdem est
postea argumenta quaestionis 9. seu secun- ficri et csscy sed esse est compositi
dae.
soium; ergo et ffcri, cum fieri sit
3.
Ad utramque qusestionem Philo- per se via ad cssc. Contra hanc
sophus vult, quod solum composi- rationem, qusero qualiter csse est
tum generetur per se. Sed pro ejus quod fit; si fcri sit aiicujus,

prima quaestione distinguendum quia esse est ejusdem, tunc compa-

est de generationey inquantum com- ratur eodem modo ad id quod per
paratur ad subjectum in quo est, se fit. Sed csse est actus compositi
yel inquantum comparatur ad ter- perfectus ergo et fieri est actus
;

minum, et sic gencrari dictum a ge- ejus imperfectus, hoc falsum est,
neratione denominat aequivoce. Si quia fieri est materiae ut actus.
primo modo accipiatur, tunc gene- Item, forma est magis ens quam
ratiopotestdenominaresubjectum, compositum, 7. ergo esse est magis
sicut motus mobile; nulla enim formse quam compositi. Ad pri- Text.
formaalicui subjectoinhseret, quoe mum liorum, quod eadem ratione cora. et 8.
7.

non possit denominare illud," si comparantur a parte illius cujus

omnequod significetur eo modo, quo nata est sunt ilia, quia fieri est compositi
drnJ^fnat, comparari ad subjectum. Unde sic ut via, sed non sunt iliius secun-
IxSecvera est Materia generatur, et
:
dum eamdem rationem a parte
hoc probant tres rationes primse, ipsorum fieri et csse, quia fieri est
Forma non
•

SOlum COmpOSltl UtX Via, etL CSSC Utgeneratur.

• •
, I L

et concedo. Unde de subjecto sup-

ponit Philosophus, quod generatio actns, ita debet intelligi major
fundatur in materia et quserit quid rationis. Ad quod meformse
aliud,

generatur ut terminus, et illud per se non terminat generationem,

^^^ compositum; et est ratio Phi- sed esse compositi, et tamen forma
Text.
com. 22. losophi talis : Omne quod ^
fit, fit secundum csse suum proprium, et
nujus, et *^

inde. ex matcria quoe est pars, solum per prior composito, et ma-
se, est

^ . . . compositum habet materiam quse gis ens uno modo, ut patet supra,
^
Pnncipium
essendi, et est pars. Probatio majoris Omne '
:
ubi quseritur de hoc. Unde nota,
non essen- .,
quod generatio cum sit mutatio,
.

diestma- quod flt, possibiio cst esso ct uon

esse, de potentia intrinseca loquen- primo est potentiaiis ad actum,
do; quod per se ergo fit habet per non primo alicujus esse, uttermini,
se principium, quo potest esse et nisi iiiius, quod consurgit ex hoc,

non esse, iiiud principium est ma- quod materia mutatur ad formam,
teria, sed solura compositum habet lioc esl esse compositi. Exemplum,
 :?80 LIR. V)I. METAPH.

^800^2* ^'^'^P^ctn <]roTicrapi, sicnt respectn ter : omnis potentia passiva est
d. 2
ad
q.io,
2.
oi^vre, qiinndo compositum
^
dici- contradictionis, illa dispositio te-
.

tnr primo ngere; et per lioc sol- net se ex parte passivi respectu
vnntnr ar<^Mimenta secnndce qnses- intellectivDe;ergo, etc. Item, illa
tionis, qnia conclndnnt dc ra- potentia creans intellectivam libe-
tione formali rjuo, non de eo qiiod, rc agit, sicnt iHanon posita; igitur
Ttcm, si compositnm primo gene- non major necessitas; ant si sic,
ratnr; er^o ant compositnm in necessario erit, et non ab aliqno ^ ^
Potenti
actn, qnod non est vernm, qnia agentc Item
agens tertio, omnecontradi<
, . . . . , . ,
tionis e
qnod est non fit nec compositnm , ,

; aiicujus ant est ejns immediate, passiva

in qnia compositnm in
potentia, aut mediate, non primo modo, hoo
potentia est in tota generatione, patet. Non secnndo, qnia tnnc illud
et qnod est, non fit. Dicitnr, qnod medinm esset respectu nltimi in
compositnm com-
in potentia fit genere causae efficientis, quod fal-
positnm in actn, non compositnm sum est, qnia est tantum materia.
^ in potentia. Contra, omne qnod fit Aliter dicitnr, quod sicut materia,
aliqnid, aliqnando est factnm il- qna^ prsefnit nnitur formae, et ha c
Ind si ergo hoc, tnnc composi-
; unio est generatio compositi, ita
tnm in potentia est factnm com- si forma praeesset et uniretur
positnm in actn, et tunc composi- materise, videreturesse generatio
tnm in potentia est cornpositnm licet ergo prius natura anima
in actn. Item, inhomine non est, creetur qnam uniatnr, si unio flat
nisi materia prima, et anima er- ; a generante, est generatio natu-
go generans non generat compo- ralis, si accidat generanti per al-
situm, qnia non materiam, nec terum principium geniti, fit per
fdrmam; ergo nihil generat. Si ipsum, sicnt si per reliqnum. Con-
dicatnr, qnod generans particn- tra, in qnaestione de rationibus
lare generat compositnm, et illnd seminalibus corrumpitur virtus
manet in indnctione intellectivse, seminis in instanti nnionis; igitur
scilicet corpns animatnm anima generans nihil yidetur tunc agere.
sensitiva. Contra, Commentator in Item, Deus creando infundit. Dice-
7. com. 31. argnit sic : Si generans ret aliquis forte, quod actione ge-
generaret compositnm, et si relin- nerali qna cooperatur naturse.
qneret illnd sic, et aliud agens in- Contra, ergo separata posset se
dnceret aliam formam, totnm non reunire, qnod videtur inconve-
esset nnnm, quia non habet nnnm niens. Ad principale, si sic ergo ;

actnm. Ad tertinm argnmentnm 3. in generatione qualitaiis, et tunc

qnsestionis dicitnr qnod ideo homo accidentia essent composita contra
2.
generat, qnia indncit formam, qnae Philosophn.m 8. hujus, t. c. 12.

est necessitas ad intellectivam. In- cap. de principio materiali, quod

3.

dncens autem dispositionem neces- accidentia non habcnt materiani;

sitantem ad formam, qnasi videtur nisi in r/?fa. Contra Phiiosophns
est
inducere formam, et ita generare in 7. liujus, tcxt. com. 27. quod
compositum. Contra hoc triplici- compositnm est dlvisibilc in duo.
 ,

QU^STIO X. 381

SCHOLIUM I.
materiam partem sui. Probatio
Solum compositum per minoris, quoad partem aftirmati-
se generatur secun-
dam Philosophum, et ratio est, quia id vam Ex hoc compositum est talc,
:

quod fit ex materia, ut ex parte, est solum quia habet partem potcntialem et
compositum, et habet sic materiam, materia actualem. Probatio secundae par-
tamen denominative dicitur generari (quate-
tis, quia forma non habet formam,
nus generari comparatur ad subjectum, cui
nec materia habet materiam, quia
inest) forma, etiara tcrminative ut quo, sicut
et compositum ut quod. Solvit primo argu- iretur in infinitum, sicut probat
menta quaest. 8. seu primse harum trium et Philosophus. Item, ejusdem est
postea argumenta quaestionis 9. seu secun- ficri et csse, sed esse est compositi
dae.
solum; ergo et peri, cum fieri sit
3.
Ad utramque qusestionem Philo- per se via ad csse. Contra hanc
sophus vult, quod solum composi- rationem, qusero qualiter csse est
tum generetur per se. Sed pro ejus quod fit; si ftcri sit alicujus,

prima qusostione distinguendum quia esse est ejusdem, tunc compa-

est de generationey inquantum com- ratur eodem modo ad
quod per id

paratur ad subjectum in quo est, se fit. Sed csse est actus compositi
Yel inquantum comparatur ad ter- perfectus ergo ei fteri est actus
;

minum, et sic generari dictum a ge- ejus imperfectus, hoc falsum est,
neratione denominat sequivoce. Si quia materiae ut actus.
fteri est
primo modo accipiatur, tunc gene- Item, forma est magis ens quam
ratio potest denominare subjectum, compositum, 7. ergo esse est magis
sicut motus mobile; nulla enim formae quam compositi. Ad pri- Text.

formaalicui subjectoinhseret, quos mum horum, quod eadem ratione cora. 7.

et 8.

non possit denominare illud," si comparantur a parte illius cujus

omnequod significetur eo modo, quo nata est sunt illa, quia fticri est compositi

dTnJ^inat, comparari ad subjectum. Unde sic ut via, sed non sunt illius secun-
li8ecvera est Materia generatiir, et
:
dum eamdem rationem a parte
hoc probant tres rationes primse, ipsorum fteri et csse, quia fteri est
-r Forma non
•

SOlum COmpOSltl UtX Via, et CSSe Utgeneratur.

•
, L L

et concedo. Unde de subjecto sup-

ponit Philosophus, quod generatio actus, ita debet intelligi major
fundatur in materia et quserit quid rationis. Ad aliud, quod e^^eformae
generatur ut terminus, et illud per se non terminat generationem,
est compositum, et est ratio Phi- sed esse compositi, et tamen forma
.pgj^
com. 22. losophi talis : Omne quod fit, fit secundum esse suum proprium, et
nujus, et '^

iade. ex materia quoe est pars, solum per se, est prior composito, et ma-
^ . . .compositum habet materiam quae gis ens uno modo, ut patet supra,
Pnncipmm *

essendi, et est pars. Probatio majoris Omne :

ubi quseritur de hoc. Unde nota,
non essen- n quod generatio cum sit mutatio,
•.'
, -i -i
diestma- quod flt, possibile cst osso ot
i.
nou
csse, de potentia intrinscca loquen- primo est potentialis ad actum,
do; quod per se ergo fit habet per non primo alicujus esse, uttermini,
se principium, quo potest esse et nisi illius, quod consurgit ex hoc,

non esse, illud principium est ma- quod materia mutatur ad formam,
teria, sed solura compositum habet hoc est esse compositi. Exemplum,
 384 LIB. VII. METAPII.

cau lo ibi dioit, albumetsnperlicies, accidentales, sicut artificialia, et Te^t.

com. 9,
tauqiiam sii[)erficies sit ejus poten- nou materiae, compositum.
sed
tiale; etcertum est, quod uou est Item, iu 8. c. de forma contra Pla-
in eodem geuere cum albo etnigro, tonem, dubitatio Antishenicorum
nec per se, uec per reductiouem. habet locum contra Platonem, sci-
Coutra, Philosophus coucludit di- licet quod cum in definitione cu-
versitatem similem iu priucipiis juslibet, quod defmitur, oportet
et priucipiatis; sed si h.Tc respou- quod sit quid quale, id est materia,
sio sit vera, tunc sequitur, quod uude concludit quod idea non defi-
non essent tot ibi altera priucipia, nitur, sed dicitur quod sufnciunt
sicut geuera et priucipiata, quia conceptus Contra, tunc
diversi.
proximum fundamentum relatio- argumentum nihil est contra Pla-
nis potest esse qualitas, et agere, tonem, quia ita diceret de idea,
et pati, et potentia activa, etc. quosic ut aibedo habet couceptus
ita quod
^ quatuor genera
1 tD possuut i
diversos, sic posset dici de idea.
(Juatuor
genera essc proxima fundamenta relatio- Confirmo illud : omnis deflnitio est Definitio
funclant . •
est ex no
reiationem. uis, qusB cst eadcm, ct lu eodeui
, i

ratio ex nominibus, nam unum quomodo

minibus

genere; ergo si tanta diversitas, nomen, non lacitrem essenotam,

tunc principiata differrent quatuor
geueribus generalissimis. Simili-
ter, eadem res subjecta, loquendo
de subjecto, quod est objectum,
sive res generis prior, potest esse
ut dicitur ibidem; ista nomina
signabunt alterum genus, alterum
differentiam, si sint mille istorum
unitorum, quia unum est potentia-
le, aliud est actuale, et ad genus et

immediatum subjectum differen- differentiam haec pertinent. Item,

tium genere, ita quod neutrum re- illa nomina oportet, quod siguifi-
cipiat mediante alio; illa ergo cent essentiam ad hoc, quod defl-
principiata differunt genere, et niant naturam rei, et tunc aut
tamen potentia non est eadem, nec significant per se eamdem essen-
altera, sicut principiata; oportet tiam, aut alteram. Si alteram,
ergo ponere tria principia propor- propositum habeo. Si eamdem, bis
tionaliain quolibet genere, diversa dicetur idem, si ponatur res pro
diversorum, sicut et genera sunt nominibus, sicut de modis differendi
diversa, ita quod sit principium arguitur contra Commentatorem.
potentiale in quolibet generediver- Item, si non sic esset, sufflceret
sum, et similiter privatio et for- tantum genus in definitione, ex quo
ma. Similiter, illud quod dicunt totam essentiam signiflcat. Ad
de superlicie, non cogit, quia ponit principale, planum est in numeris,
hoc pro exemplo, quia potentia quod ibi est vera potentia, et ma- .

propria non est nota. teria alia a forma, non ipsa res,
rj^ Unde in substantiis sensibilibus quae est una, quia ex rebus non
exemplificans de privatione, et for- componitur numerus; si ergo ibi
ma et materia, dicit calidum et ita est quid mali, sic est in aliis.
frigid']m, quse secundum omnes Similiter continuum habet partem
non sunt formae substantiales, sed extra partem , inquantum conti-
 .

QUiE^TiO X. 385

nuum; illa pars, vel partcs non forma accidentalis substantia\ ta-
sunt continuuin, sunt cr^o matc- mcn non est forina comi^ositi pcr
riale et formale, id cst, foi'ma con- se generati in gencre accidentis,
tinui supcraddita. sed est ipsummet coinpositum ejus,
tamen compositi, id est, albedinis
SGHOLIUM III.
est aliqua forma, quse non genera-
Sp0ci(3S rerum ([uodammodo generari, et tiir. Ad probat simplicita-
nliiid.
-1 • Composi-
tcm ibidciii, quia compositiim eve-tumodve-
. • ,
1 .

sic form^e accidentale? quatenus mobilia sunt

et composita, ut in Eucharistia, generari di- ^•^
niens composito, iacit majus
' I
niens ooin-
L' • i
• -.

sed posito facit ;

cuntur, verum luec ii-eneratio improprie su-

forma eveniens composito non fa-"mrnon'"
mi videtur ; Andream hic q.
vide Anton. i).

cit majns, ut dicit exemplum, ibi

ubi clarius materiain harum 3. qutest. tractat.
albedo adveniens corpori non facit
Dico ergo, quod quse sunt in ge- corpus majus. Conclnditergo tan-
nere per se, ut species sunt sic , tum, quod non facit majusextensi-
composita. Similiter hoc patet in ve, et lioc est vernm; nulla enim
Sacramento, ubi per naturam ac- formafacit majns, nisi qnanti-
sic
cidentia moventur et transmutan- tas, sed a compositione illa, alia
tur. Contra, omne accidens est est compositio materialiter valde.
forma si ergo aliquod sit compo-
; Ideo stat, quod etsi non sit compo-
situm formae, est forma, hoc est sitacompositione ilha, quod sit ibi
contra Philosophum, quia tunc compositio perfectionis.
iretur in infinitum. Item, forma Ad rationes, accidens, secundum
est compositioni contingens , in oinnes,habet genus et differentiam ;

simplici et invariabili essentia sicnt ergo definitio ad rein , sic

consistens; ergo, etc. Item, si sic, partes ad partes; sicnt eriio tota „,

unumquodque sufficienter consti- signat essentiam totam, sic partes com. 33.
hujus.
tuitur per principia essentialia, pai^tes essentise, et ita, qnod una
^ontra-
um noii tunc accidens sic posset definiri partein materialcm, alia forina-
contra-
[•iuni absque substantia. Item, tunc al- lein. Ad aliud, sicnt ex igne fit aer,
bedo fieret nigredo, sicut ignis sic ex albedine nigredo, ita quod
aqua; sicutenim ibi est subjectnm, nentrolibet lioc totuin (it, vcl ver-
quod potest differre transmntatio- titnr in lioo totnm, sed qnid sub-
nem, sic hic, quod est contra Phi- sti\atnm snb nno, est post subalio ;

losophum in 1. Physicor. toxt. c.

tamen 110 n concedimns ita de albe-
56. et inde, ubi dicit, contpariuin
dine et nigredine, sicnt est in snb-
non fit contrarium, sed est ali-
stantia, quiapotentia subalbedine,
quid sub utroque. Ad primum,
non est quid per se snbsistens, sed
vult ibidem quod compositum
per se generatur, et non for- dependens a snbjecto ; ideo non })0-

ma compositi gencrati quia si ,

test mutari ad aliam formain, nisi
sic, tunc ibitur in infinitum, scd mutetur snbjectnm, scd materia
non ibitiir in infinitum, nisi detur substantise ita substat formis, qnod
quod similis est ratio in formis nihil est snbstrfntum snb materia
compositorum sed albedo licet sit
; ad hoc quod recipiat, scd ipsamet
Tom. VII.
 386 LIR. VII. METAPIl.

sine alio recipit. Similiterpotentia ad totam littcram, quia in aliquibus locis

accidentis est ignota. intricata, et difficihs, ac singularis, ut

^^dum.'^" -^^^ argumentum principale dici- patet.

tur, quocl compositum in actu ge- Determinatio Doctoris satis clara et as-

neratur, et cum dicitur, tale est, sertiva, vult enim quod materia generatur
dico quod non est, quando genera- subjective, et forma et compositum ter-

tur, ipsum tamen secundum quod minative, unum ut quo, aliud ut quod
terminat generationem, est actu. sed instat singularissime, an hoc verum

^honifnis
'^^^ aliud do generatione hominis sit tantum in genere Substantioe, ut com-
quomoiioj 1^3^11,. (juod ost uaturalis, quia munis scholatenct, an certe in omni geno-
^ ^
naturalis f

non solum illud, quod inducit for- re sit per se compositum per se terminans
mam, sed quod inducit dispositio- generationem . Et videtur tenere, quod sic
nem necessariam ad inductionem valde notanter, et argumenta difficilia in

fornicne, dicitur generans, et in pro- contrarium adducit et solvit suo modo,

posito, homo disponit materiam, sed infraq. I. lib. 8. de hac compositio-

ideo dicitur generans. Ad tertium, ne in accidentibus amplius inquire.

dicitur quod in aliis generibus gene- Ad primam qufestionem arguit primo
ratur ens per se et cum dicitur, ;
per auctoritates tribus argumentis, conse-

quod non habent materiam, yerum quenter per tres rationes, et infra imme-
est secundum quod materiadici- diate antequam solvat qua^stionem res-

tur substare formse, sicut est in pondet ad illas rationes ; hsec enim erat
genere substantiae, sed totum consuetudo ejus, plerumque addere im-
compositum in genere accidentis mediate responsiones ad argumenta, ut
ex potentia et forma inhaeret alte- videantur argumenta pauci momenti, vel
ri. Ad aliud, quod nunquam est ut replicisinfringantur responsiones, vei ut

mutatio in accidentibus, nisi quia aliorum solutiones non satisfacereostendat.

subjectum mutatur. Nota valde totum processum ibi in pede
prim^B quaestionis in solutionibus etrepli-

ANNOTATIONES. cis, nam tres responsiones ad primam

rationem inducit contra duas primasrepli-
ad Qacest. 8. 9. et 10.
cas. Tertiam tenet et hic, et in 2.d.l.q. 2.
Sequuntnroctava, nona, etdecimaquses- et in 4. d. 1. q. 1. Prima responsio est
9- tio (lc termino per se generationis, an vi -
conformis dictis Henrici Quodl. 6. q. 1. et

delicet possit esse raateria, an forma, an alibi, et apparens. Secunda i^gidii, Quod-
certe compositum, t. c. 22. et 27. ubi ad- iib. 6. q. 3. ct 4. et Major in 2. d. l.q.
verte, quod in diversis originalibus varie
2. post oppositum, quaere Thom. 1. part.
situatur httera. Ncim in aliquibus prius
Summa), q.4o. art. 2. et in 2. scripti,
solvuntur dua3 prima} quaestiones quam
disp. I. q. I. et Bonaventuram ibidem, et
moveatur terlia qua^stio; in aliquibus au-
iT^gidium, et alios communiter.
tem immediate post argumentum ad oppo-
Quod tangitur in solutione 2. rationis
situm secunda3 qua^stionis movetur tertia,
de subintratione partium materia3, quae
et uterque ordohabetapparentiam ex ver-
in diversis locis. Secundo improbatur alibi, ut inquit queere in Phy-
bis Doctoris, ;

sedadverte bene sicis, et in de generatione, et in 4. d. 10.

modo ordinavimus ipsas,
 QUi^STIO X. 387

quaest. 1. aliqualiter,videCalculatorem, ut ipsam solvi, dicendo, quod hsec necessi-

nosti, et alios Sophistas. tas est conditionata secundum quid, et
Cum dicit postea : Ad lertium quwre, de potentia Dei ordinata; est ergo quan-
etc. vide infra in quncst. de pluralitate for- tum ad pi'imum acliva, et quodammodo
narum, et in Theorematibus notanter, et passiva forma mixtionis respectu intel-

in 4. d. 11. qufest. 3. et alibi. Materia lectivaB. Similiter Deus non potest non
enim formje communiter est se-
perfectoe agere ad hoc, ideo necessario necessitate
cunda, et per consequens compositum ex conse(juenti<e, sed simpliciter contingen-
materiaetforma,et hocloquendodemateria ter, quoad secundum. Similiterad tertiuni
totali et immediata; talis potest produci dicatur, ut prius. Secunda autem respon-
terminative per se, hic sermo est de ma- sio sequens, pulchra est, quam multi te-
teria prima maxime ; universaliter enim nent in hoc dubio ; et quod adducitur in

materia ut materia,non producitur per se oppositum de rationibus seminalibus,

terminative, plura alia ibi adde ponendo, patet ibi, et quod ultimo tangitur de ani-
non inconvenit autem idem esse materiam ma separata se reuniente, etc. posset ne-
unius, et terminum alterius productionis, gari similitudo, sed qualiter valet, vide
licet hoc accidat. in 4. d.43. q.*3. singularissime; arduum
Illa littera ibidem. Circa primum argu- enini; dubium est^
et difficile qualiter ho-
mentum dicitur, quod non sequitur, etc. mo generat hominem, licet facililer pro-

usque illuc : Contra est Philosophus, etc, feratur apud Physicos. Quserein^. d. 17.

posset assignari Additio vel Extra, est et 18. et in 3. d. 2.et 4. et in 4. q. 1. et

tamen satis bona. Quaerunt enim illa mo- in quodlibeto q. 2. ea quae faciunt ad hoc
tiva, quare a solo Deo est producibilis Henr. de Gandav. ad hoc inquire, et alios
materia cX3quivoce, et quod ab alio agente antiquos ut nosti; omitte ergo in pede hu-
possit produci persuadent. Yide in 2. et j'JS tei*tioe quoestionis si volueris totam
in 4. ubi supra, rationem,Iicet alii Theo- illam litteram ibi : Ad primuni argiimcn-
logi varias assignant rationes, et quod tum 3. q. etc. usque illuc : Ilem si com-
additur de raro et denso, satis prius dic- positum, eic. et similiter ibi : Ad tertium
tum est. Quoere super 4. Phy.sicor. et argumentum 3. q. etc. usque illuc : Ad
maxime apud Scotistas Parisienses et an- principale si sic, etc. et lege totum ad
tiquosetiamexpositores, et Qunestionistas. fmem qusest. Sed videtur, quod Doctor in
In pede tertiai qusestionis immediate margine vel additiones has solutiones
post primum principale additur ejus so- adjunxit propter replicas , et alia quoe
lutio in aliquibus originalibuS; et sic po- sequuntur.
suimus, sed melius scriberetur sic
ibi : Infra cum dicit : Ad utramque q. Phi- 12.

Ad hoc respondeo, quod primo est wqui- losophusvult, eic. tencndo ordinem quem
vocuni, etc. in aliquibus autem ponitur. posuimus, possct ibi scribi sic : Ad duas
ad finem qu«3stionis illa responsio, et bene; priinas quwstiones, vel ut in aliis origi-
ideo lector ordinet, ut placuerit. Vide 2. nalibus habetur, et bene : Ad prcemissas
d. secundi, q. 10. egregie determinatio- q. etc. sed de grammatica rei parum cu-
nem illam de duplici primitate, sed hic randum est ibi enim intendit
; respon-
satis expedite et subtiliter habetur. dere maxime ad duas priinas q. et littera
11. Similiter infra respondet ad tertium de bene sonat secundum alium ordinem,
generatione hominis, quseresponsio etiam quem priusrecitavi.
ponitur ad finem qutestionis in aliquibus Dicta Doctoris in toto processu ponde-
originalibus cum omnibus replicis sequen- rabis et examinabis diligenter, quia
tibus, et satis bene, et sustinendo primam suo modo transcendit terrena ingenia.
responsionem possent tres replicie contra Cum dicit infra ibi : Item, si calidim
3S8 LIB. VII. METAPII.

esset separalum, etc. illa verba declaial^is, talo significat, hoc aiitem et de-
iit habet in 4. d. 1:2. ((luvst. ^2. et 3. Itom, terminatiimnon est, sedgenerat,
infra solvendo argunientuni e\ auctore().
et Cacit ex hoc tale, quod qiiando
generatum est, est lioc tale, hoc
Principiorum, nota signanter expositio-
autem est omne hoc. Text. com.^S
nem Doctoris, sed instantias considera.
Ad linem (lua^stionis cum iiabetur in

ali(|uibus orii;inalil)us, et sic posuimus :

QU.^^.STIO XI.
Ad argKittoittiin prinripatey etc. intelli-
Utrum ratio Phitosophi contra Platonem
ge de secundo principali, et non de primo ;
valcat, quam ponit dc idca ?
sed in aliis ubi responsiones omnes ad
Arist. 1. Met. c. 7. text. 30. et 31. et lib. 7. c. 7.
principalia ponuntur ad finein (]uoestionis
te.vt. 28. Plato m Tinuvo. Phaulone et Cratylo.
habetur sic : Ad prirn>n)i argumoitiun 3. Aug. Ub. 83. 1. qrj.q.AQ. Ub. 11. de civit. c. 10.
et 11 Clem. Alex. //6. 4. et^. Strom. Plutarc, 1.
q. etc. et secjuitur infra : Ad secundum cleplacit. Philosoph. c. 10. Ficinus in q. de ideis,
Cicero 1. de orat. et in Acad. Apulei. de dogm.
argumentum principalc dicitur , cpiod Plat. Just. Martyr, in orat. ad Gent. Tertul Ub.
compositum, elc. de anima. kmh.Ub. 2. Hexam. c. 1. et 2. Nazian.
orat. 33. Cyril. Ub. 2, cont. JaUan.
Illa responsio : Ad atiud de gencratio-
ne /lominis, etc. non est necessaria, habita Quod non, quia si sic arguit i.

responsione superius assignata in pede quod nunquam generatum est hoc

qua3St. nisi quia ibi fit mentio de forma, aliquid. Sed conclusio est sic falsa;
hic de dispositione et naturalitate. Et vi- sed hoc non videtur valere, quia
detur, quod illam responsionem voluerit forma composito est principium
in
sustinere, ad reli(iuas autem dicit commu- generandi compositum igitur si ;

niter, ut supra notavi. per se esset, idem ageret exem- :

Ad dictum Gommentatoris in com-

1. plum: calor separatus. Item, nul-
mento 31. adductum in 3. principali non lum agens naturale particulare
respondet, sed faciliter posset dici , vel agit, nisi mediantibus qualitatibus
quod loquitur de forma specifica, vel con- activis et passivis; ergo nullum
cedi potest quod dicit absolute, quia non tale inducit formam substantialem
est contra nos, ut patet ex responsione quia non inducit aliqaid nobilius
Doctoris, quia generans univocum non quam sitforma, secundum quam
dimittit ipsum compositum, usque ad in- agit ; ergo inducitur a forma sepa-
ductionem ultima3 specificcC , et hoc vel rata.
formaliter, vel virtualiter saltem generans llic ctiam sunt dnce difflcultatcs, quia EXTR.

limitatum icquivocum, de quo infra in q. illa virfus in scminc non potcst causare
de rationibus seminalibus et de pluralitate animam Tum, quia corrumpitur cuyn for-
formarum. ma seminis, quando anima primo cst, et
IJltima responsio ibi : Ad aliud, rjuod ita cst a non cntc. Tum, quia anima not)i-
nunquam est mutatio, etc. debet applicari lior cst ilta virtute, virtus patris nihil
ad argumentum in solutione principali non cst agcns superius, scd per
cst, cpiia

qua3Stionis quod probat secundum com- accidcns ordinatum

munem viam, et Comment. ut videtur Item, omnia qu?e generantur,
quod in genere accidentis non generatur generpntur ab univoco, c. isto, t.

compositum per se. Alia addat diligcns c. 28. et 30. sed iu putrefactis non
lector curiose. est univocum genorans, nisi sit
aliquod univocum sepnratum, si-
lltnmi qunBdnm sph?Bra
i^itiir est
prseterhas, autdomiis praeter la- cut videtur spccialiter in anima-
teres, aiit nimquam facta est, si tis, quorum forma nobilior est
Vide 'd
sic, erat hoc aliqnid. Scd qnia quacumque forma pure corpp- Ma^LtVi
 QUi^STIO XI. 389

rea. Non fugerc ad Ange-

valet liic si sic, unum actu, secundum quod
los, quia articulus (lamnatus est, unum generatur a duobus ngenti-
2. c. 7. et 23. ergo omnis anima bus. Nota, quod hic innuitur res-
immediate est a Deo. Item, quod ponsio Commentatoris hic in
ratio sua non valet, anima intel- commento 31. et tres rationes, qui-
lectiva non est a generante, s(m1 ]ius consequentiam Aris-
ostendit
a creante, qure est pura forma, totelis. Prima, [)ropter assimila-
et tamen genitum est hoc aliquid, tionem. Secunda, propter impi'o-
ergo consequentia non valet. Oppo- portionabilitatem immaterialis ad
situm Pliilosophus text. com. 28. materiale, in ratione moventis.
SGTIOLIUM I.
Tertia, quia excludit responsio-
nem illam praedictam, et procedit
Rationem Philosophi coiitra icleam Platonis
rejicit Commentator, probans quod forina non
ex unitate compositi.
potest generare, et sic quod generans neces- Contra, quod prima ratio non
sario est conipoutum. Doctor solvit ejus ra- probat consequentiam omne:

tione.s, sed postea n. 5. ibi, qui vellet, ponit agens quantum est de se, produ-
modum sustinendi ipsum.
cit sibi simile. Instantia, actio pri-
Dicitur, quod ratio Philosophi mae causse minus dependet a mate-
valet.Quod probatur, quia si gene- ria, quam actio alicujus ideae, si
rans sit tantum forma; ergo in esset; sed primum non
potest pro-
generando non dependet a mate- ducere sibi simile semper, sed
ria; et si lioc,producit sibi simile producit materiam sicut formam,
omnino; et si non, hoc est propter et similitercompositum, quiaquid-
defectum a parte materiae, quo- quid potest causa inferior, potest
niam idem facit idem, 2. de Gene- et superior; sed inferior potest
ratione. t. ergo generans
c. 56. si generare compositum, ergo, etc.
est forma tantum, et genitum. Item, consequentia assumpta non 3.

Item, si genitum esset hoc aliquid; valet, quod quia agens non est in
ergo generatur per transmutatio- materia, ideo non dependet actio a
nem materiae ergo generans erit
; materia, quia omne agens circa
compositum, quia forma tantum primumrequiritmateriarliinquam
non potesttransmutaremateriam; agat, et tamen aliquod est agens
unde Commentator, comm. 28. et immaterialeprseter primum. Item,
31. hujus, forma non potest trans- contra secundam rationem, ista immaieria
mutare materiam, ideo ponentes propositio videtur impossibilis :
trln^smuu
i^^mate-
creationem oportebat eos ponere immateriale non potest
i
transmu- riam.
creans compositum ex materia et tare materiam, et hoc propter
forma. Dicitur, quod oportet pone- quatuor. Primo, quia ex ipsa se-
An requiri- re agens compositum disponens quitur impossibile, scilicet quod
tiir ag-ens
composi-
materiam, sed sola forma potest prima causa non potest transmu-
tum, ut inducere formam. Contra hoc, tare materiani; quia nullum agens
materia
disponatur? Commentator in eodem commen- separatum est ita iiiimateriale,
to 31. excludit hanc responsio- sicut prima causa. Item secundo :

nem: si illud quod generat subjec- impossibile est aliquid transniU-

tum fornicT, esset aliud a gene- tare aliud per medium, nisi traris-
rante formam; tunc subjectum et mutet medium, sed Commentator
sua forma essent.duo in actu. Item in fine illius commenti 31. dicit,
390 LIB. VII. METAPH.

quod forma separata potest trans- Probatio, quod conclusio sit neces-
inutare niateriam mediante cor- saria aliquis unus effectus est ab
:

pore ciielesti; ergo potest transmu- agente particulari, ot quidquidest

tare illnd corpus medium, alias
procederet in intinitum, quia ulti-
mum ti*ansmutatum transmutatur
a1> aliquo transmutante, et illud
est materiale, et devenies ad ali-
a causa particulari, est ab omni-
])us causis universalibus ordinatis,
et Yorius quam ab isto particulari,
et illud voluit Plato, ut imponitur
sibi tamen, quod esset a duobus
;

quod transmutans non corpus, agentibus aeque primis et ?eque

quod transmutet corpus immedia- immediatis, hoc esset impossibile,
te. Item tertio de dictis propriis
:
sed isto niodo non potest inferre
sequitur oppositum dicti sui, quia contra Platonem, quia disponens
dicit, comment. 31. quod corpora et inducens sunt agentia ordinata.
coelestia in illis, quse generantur SGHOLIUM n.
per putrefactionem, dant illis ali- Philosophus hic text. 28. arguit contra ide-
quid loco seminum sed corpora
; arn Piatonis, quia genitum est hoc aliquid, er-
ccelestia sunt formae, ita quod non go et generans, et per consequens nulla idea
est ibi materia receptiva formae ad generandum necessaria est. Ratio secun-
dum Doctorem, non probat ideas esse impos-
substantialis secundum ipsum in
sibiles, sed ad generationem non esse neces-
de Substantia orbis; ergo sola for- sarias. Ponit viam defendendi modum Gom-
ma potest transmutare materiam. mentatoris, et solvit rationes allatas n. 3.

Item quarto : transmutans trans- contra ipsum.

mutat inquantum est in actu, 9. Dicitur ideo ad quaestionem quod ^.

hujus, t. c. 2. et inde, et inquantum Philosophus probat ideas non esse

tale, accidit sibi habere principium necessarias ad generationem, non
potentiale; ergo accidit transmu- quin sint possibiles, et hoc sufhcit
tanti habere materiam, et esse Philosopho. Quod probatur, nun-
compositum. Item contra aliud quam ponenda sunt plura, ubi suf-
quod tangit excludendo responsio- ficit unum secundum ipsum 1. Phy-
nem per unitatem compositi ; dicit sic. c. illo : Consequens
'
aiitem, etc. ^^^^ '^^"
necessarise
enim, quod subjectum et forma t. c. 50. Sed generatio univoca propter
ffeneratio-
essent duo in actu, et quod unum
. •
• • •
^
potest salvari sme ideis, ideo non
, , 1 -I 1

actu esset a duobus agentibus, hsec
sunt opposita, quia si subjectum
et forma sunt duo, tunc non sunt
unum actu, sed duo actu. Item, ex
eodem affirmato et negato non se-
quituridem. Item, quod ratio non
valet in se, quia materia est a Deo,
quia ingenerabilis, et tamen for-
nem.
oportet eas ponere propter gene-
rationem. Sed compositum parti-
culare gencrat compositum parti-
culare, et hoc univoce, et magis est
generatio illa univoca quam es-
set compositi generati ab idea
ergo non est necesse ponere ideam
propter generationem tamen non ;

ma est a generatione particulari probat, quod non sunt possibiles,

ergo subjectum et forma sunt duo et hoc sonat littera sua, quia dicit,
in actu, non valet, quia tota mate- si sinl idece prceter siyigularia, ni/iil utiles

ria est in potentia, et actus adve- erunt acl cjenerationeni. Unde non vult,
niens facit unum actu. Item, alia quod impossibile sit eas esse, sed
rationonvalet, quandoinfert quod propter generationem univocam
unum actu est a duobus agentibus. non est necesse ponere eas.
 QU^STIO XI. 391

Ad primum argumentum, quod omnium qualitatum spiritualium,

qualitates activ<T non sunt imme- quas habet, cum sint primse vel
diatum principium elicicndi quam- secundae speciei qualitatis, tota
libet actionem, sed forma substan- virtus per operatio-
exliauritur
tialis est immediatum principium nem intra, cujus illae sunt princi-
generationis substantialis, sicut pia; ergo nihil extra causant.
mia
nTex qualitas respectu motus. Sed dic- Contra istam rationem instatur. 5.
oco et
modo. tum Philosoplii liabct veritatem Primo contra majorem, quia vide-
respectu dispositionis materiae. Ad tur, quod aliud possit alterare et
aliud, quod omnia fiunt aliqualiter aliud generare, sicut in productio-
ex univoco, quia agens, vel habet nehominis, necaliterprobatur ma-
formam, quam producit formali- jor, nisi quia oportet alterationem
ter in se, et tunc generatio sim- pra3cedere generationem non au- ;

pliciter est univoca aut habet

; tem quod utraque sit ab eodem, sic
formam illam in virtute, et tunc idea ponetur generans, sed tamen
generatio non univoca simpliciter, minor negatur, et
alterans. Item,
ut prius, sed secundum quid. Ad contra secundam partem minoris
aliud, quod haec consequentia est prosyllogismi probantis eam, ar-
bona, et sufdcit Philosopho, quia guitur, quia Aristoteles in 1. c. t.
si genitum est hoc aliquid, non c. 32. in generatione quanti non

oportet generantem esse formam oportet prseexisterequantumactu;

separatam, sed sufilcit ipsum ge- ergo quantitas sequivocepotest ge-
nerans esse compositum. nerari, pari ratione, et alia acci-
Qui vellet tenere viam Commen- dentia. Item, si non a substantia,
tatoris, innitendo secundae rationi saltem ab alia qualitate in Angelo, ^^^ ^j.
ejus, non universaliter, sicut ipse quse
^
perfectior
^
est, potest genera-
c> ' i
q«ai|tas
spiritus
intendit, quia sic improbatur per ri, ut videtur, alia minus perfecta potest cau-
sare quali-
primam instantiam de Deo.
Sed m corpore, sicut a luce lumen, vel
,. •
tatemin
corpore I

potius calor. Itcm contra primam

T4. 1 4.

particulariter de quolibet agente

creato, posset sic arguere Agens
creatum nihil generat, nisi prius
alteret corrumpendum ; immate-
rialecreatum non potest alterare,
ergo, etc. Probatio majoris non de
nihilo generat, nec de materia sine
forma; ergo requirit compositum
in quod agit, illud non corrumpi-
tur sine alteratione prsevia. Pro-
batio minoris, nihil alterat nisi
: partem ejusdem minoris secundi,
scilicet prosyllogismi, quia Plato
posuit idearum passiones, quia et
scientiam de eis; igitur secundum
ipsum haberent proprietates natu-
rales, per quas possent formaliter
alterare. Item contra totam ratio-
nem, quomodo ipsa non a)que con-
cluderet de Deo, sicut de Angelo?
Ad ista Ad primum dicitur, quod
:

lateria- habct qualitatcs activas formali- nihil nobilius negandum est alicui idemne-
leraf, ^cr vcl virtualitcr. Scd substantia naturse nisi appareat necessitas, ^^"duobus^

Lerat!
scparata creata nec liabet quali- quia 2. de Generatione, t. c-. 59. t^t^^^lius!

tates activas formaliter, patet, naturam semper inquimus deside-

nec virtualiter, probatur ;
quia rare, quod melius est. NuUum au-
 392 LIl? VII. METAPII.

tem inconvoniens, si hic ii^nis ge- sitio tamon, scilicot mutatio ter-
neret, quia secnndiini riatonem, minans motum nunquam potest
habet simihMu [)oi*fectionem cum osse nisi a causa movente in illo
miuus porrecte ergo et
idea, licet ; motu, videtur necessaria, si indi-
operationem similom, licet minus visibilo in quantitate continua nihil
intensam. Itaquo si cum hoc idea sit, sed ost aliquid; propositio vera
generet, vidotur socun(hnii Com- ost secundumllenricum, quia prop-
mentatorom, (|uod unum actn est ter eam ponit duas formas in
a (hiobus agontibus non ordinatis, homine, ot hoc loquendo de muta-
sicut procedit nltima ratio liic tiono intrinsoce terminante non ;

inducta contra Commontatorom. autom do quacumque concomitan-

()uando igitur hij accipitur, aliud
potest alteraro ot aliud generaro,
negatur de illis activis, quorum
nnnm nocesse est generare, sicut
et alind, non jam nogatur quod
illnd aliud non potest, sod quia hoc
potente, et ideo necessario facion-
te, aliud non potest in eodem ordi-
ne causae respectu ejusdem geniti.
8ed quia illud videtur minus tri-
buere ideis, alitor dicitur, quod
mutatio terminans motum, nun-
quam potest esse, nisi a causa
vente in isto motu licot quando-
; coagere,etin?i?mcmutationisnihiI?
que sit immediate mutatio ab isto,
quod movet mediate, ut
ratione hominis, nunquam primo
movet in alterationo idea,
noc me-
diato, nec immediate, quia parti-
culare agens sufficienter alterat,
ita quod aliud ejusdem ordinis non
potest idem alteraro; ergo non po-
test esse ideacausa mutationis ter-
minantis illum motum. Major pro-
batur quia terminare, et per se
terminus videntur esse ah eodom.
Sed hsec ratio quasi eadem ost cum
prsecodente, quia illa dicit synolon
gonerare, ot ideo non ideam, sed
synolon alterare, et ideo non idoam;
ot ultra, orgo noc gonerare.
6.
In hac forte sccunda sunt plura
dubia, quam in prima. Ilrcc [)ropo-
to, quia croatio animse concomita-
tur inductionem formse mixti in
homine ; sed illud licet (quod sequi-
tur propositionem) verum, tunc
sit
propositio nonvalet perHenricum,
licet hic valeat contra ideam. Pro
illo licet arguitur, quod sicut in
priori instanti natur?e terminatur
actio secundi, ot in secundo instan-
ti naturse est actio primi, in quo
nunc secundum nihil coagit primo,
licet usque tunc coegit, quare non
mo- ita etiam quando est motus, potest
Item, cum illo licet possit negari,
in gone- si enim natum est agere in instan-
ti, usque tunc facta dispositione
a quocumque, quare non ageret,
exemplum si aer moveretur locali-
ter ab aliquo, ut fieret praesens
Soli quiescenti. Item, calor est
principium alterationis, in cujus
ultimo niinc substantia ignis, quse
usque tunc nihil egit, generat
ignem, et calor genitiest a propria
forma substantiali secundum te
ergo hic motus sine mutatione tor-
minante, quam faciet movens, et
mutatio ab aliquo, qui non movet,
nisi per^accidenS; itaenim alteras-
set calor separatus. Ad secundum,
substantia sequivoce non causat
quantitatom in alio, nisi prius in
 OUJ^STIO XI. 393

se,qnod non convenit Angelo. Ad Deinde ponit opinionem Commentatoris

tertinm responsnm est, probando et sequacium ejus, cum suis rationibus

secnndam partem minoiis prosyl- ctimpuguat; et rcsponsiones quorumdam

logismi. Ad qnartum dul)inm est; favcntium Commentatori cxaminabis et

an ideam ignis posuit calidam, sed infringes.

dato quod sic, aliud est liic alte- Assignatur jE^ic/min aliquibusillalittcra:
rans ut synolon; ergo non id(\a, No(a, qmd hic immulalur responsio com~
sicut in prima responsione. Si au- ment. etc. usquc illuc inclusive : Etproce-
tem negatur liic hypotliesis, etc. dit ex unitate compositi, ei[)0\\\iuvin -dVi-

tunc ex quo idea agit univoce se- quibus ante oppositum, in aliquibus post

cundum ipsum; ergo non agit rationes opinionis, et non videtur multum
^equivoce, et ita non alterabit, et nccessaria, adde tamcn si vis inquirendo

ita nec univoce generando, et ita autiquos, quos supra.

contradictio. Ad quintum patet, Determinatio Doctoris claia est, vult

Deus in se habetomnem entitatem, enim, quod ratio Aristotelis arguit non

et omnem vimactivam; ideo de necessitatem, non tamen impossibilitatem

ipso et major lalsa primi argu-

,
idearum Platonis hic, ubi si te volueris

menti, et minor, etc. extendere de ideis, vide antiquos Philoso-

phos et Theologos.ct hunc quam egregie,
d. 35. primi, et maxime in Reportatis et
ANNOTATIONES
alibi ut scis. Vide etiamQuodhbeto, q. 1.

conclus. 4. singularissime ad propositum

Sequitur qufcstio undecima dc positione
hujus materifc.
idearum Platonis impugnala, t. c. 28. in
Verba Doctoris in impugnatione opinio-
qua assignatur quoddam Extra in pcde ibi:
iiisct in decisione valde notabis,et specia-
Hic sunt duce difpcultates et usque ilhic
liler iiupugnando secundam rationem opin.
inclusive : Sed per accidens ordinatum. nota propositionemiUam Impossibile cst :

et in aliquibus ponitur ante duo ultima aUqnidtransmutare aUudj)ermedium,nisi

argumenta ante opposituni; in aliquibus transmutet modium, quicre Commentato-
vero post illa, et magis ad rem aliqualiter ;
rem 8. Physic. comm. 37. et 2. Coeli et

et est bona littera, dc qua fit mentio quces- Mundi, comment. 42. et hunc in 2. d. 9.et

tione sequente, ubi locum habet, d. 14. q. fi[iali oplime.

Ibidem tangitur quotatio de articulo Infra etiam ibi : Itcm ex dictis propriis
damnato. libi adverte, quod articuli dam- infer contra Gommentatorem, aut corpus
nati Oxonio et Parisiis ordinantur per coelcste esse compositum ex materia et
capita secundum diversas facultates,mate- forma, aut conlradictionem manifestam in
rias, et Pontifices; unde iste articulus est dictis ejus, plura alia tangat diligens lec-
secundus c. 7. et vigcsitnus tertius. Quo- tor akioi'is indaginis.

rum primus est, quod InteUigentice infe- Adverte, quod non respondetad primum
riorescrcant vegetativam et sensitivam, ])rincipale, sed incipit a secundo, solTitio

motu ccelestimediante, error, tamen primi principalis patet ex solutione

Secundus articulus : Cum IntelUgcntia quccstionis; arguit enim non impossibi-
sit plena formis., imprimit iUas in matc- litatem, ut patet in exemplo quod addu-
ria per corpora ccvlestia, tanquam per cit, scd non nccessitatem.
instrumenta, error. Aliteretiam dici posset, negando conse-
 394 LIB. VI 1. METAPH.

quentiam; ct qiiod additiir (.lc causarc quo est motus, sed motus ejus in
separalo dic ut liohet in 4. d. l^. q. i2. quo est principium illud, sive ille
et 3.tantuin enim potentia rcuiota potes motus. Nec videtur inteiligi d prin-
generare. cipio passivo tantum tum, quia ;

ToLa illa littera, rini c^llef tcn^re viam magis dicitur forma esse natura
Commenfaf. ctc. usijue in riiicm, assigna- quam materia ex 2. Physicor. t. c.
tui' aJditio abaliquibus, sed notabilis dis- 12. et inde. Tum, quia tunc non

CLii'sii> et singularis; ideo legatur infra videretur difFerentia inter natura-

tam^a ibi. ILt^c propositio tamen, scilice^ lia et artiflcialia, quam ibi ponit,
mutafio terminam mofum, etc usque illluc : quia artiflciaiia, inquantum hujus-
.1/ secunli sibsfaitia (ejiiiooc, etc. modi, non habent principium mo-
qu e noa hab3tur iri miiltis originalibus tus, naturalia habent patet quod ;

ponatur ^'j^/ra, et omittatur si placuerit, artiflcialia habent principium pas-

qu:T3re llenricum qaoJlibeto 5. 7. et 9. in sivum, aliter fleret, quod impossi-
diversis q. de ideis, et quodlibeto 2. 3. 4. bile est fleri. Tum quia in ultimo
6. 0. 10. et 13. in div^ersis q. de hoc, cap. secundi, t. c. 78. Aristoteles
quod tang-it liic, videlicet, de pluralitate sic dicit : Quod si domus esset eorum,
formarum, et hominis, et diversitate quce natura, sic fieret a natura, sicut
agentium in producendo. n-inc ah arte, et quod planius est in
eodem cap. t. c. 86. dicit, si navifacti-
Dnbitabit atitem aliquis qnare alia na-
va essel in lignis^ similiter faceret
finnt arte, et a casu ut sanitas,
alia non ut domus. Causa vero vcm, sicut nunc witura, sed navifactiva
est, quia hoo quidem est materia est principium activum. Ibidem
incipiens ^enerationis in facere, etiani t. c. 84. dicit, quod a natura
et tieri aliquid eorum, quas ab
arte in qua existit aliqua rei s mt, quaecumque sunt a principio
pars, Text. commeati 23. iutra mota, etc. A, videtur nomi-
nare oausam efflcientem. Tum quia
6.Metaph. t. c. 1. Aristoteles pro-
QU.ESTIO XII.
bans Philosophiam non esse prac-
Ulrum in materia rerum naturalium sit
ticam, arguit hoc ex objectis,

aliqua pars fornice generandce, coagens nam fa tibilium principium est in

ad compositi generationem ? f.ijiente, naturalium principium

est in moto. Tum, quia 2. Physi-
Arist. hiG iext. 29. D. Aug. lih. 3. de Trin. c. 8.
D. Thom. hic lect.S. eti.p. q. 113. art. 2. Albert. cor. t. c. 66. et inde, reducit Aris-
1. Phys. traot. 3. c. 3. Duranrl. in 2. dist. 16.
q. 2, Sot. 1. Phys. q. 7. Fland. q. 17. art. 3. et toteles casum, et fortunam ad
seqaent. Suar. disp. 15. Met. sect. 2. Hurt. disp. 4.
Phys. sec. 2. Aversa, q, 20. Phys. sect. 7. naturain et intellectum ; constat
secundum ipsum, quod casus et
1.
Quod sic, duabus viis. Prima, ali-
fortuna sunt caus.^ per accidens
ter forma fieret ex nihilo, et ita
efflcientcs ; ergo naturaest per se
crearetur. Secunda via ex natura-
litate generationis, qua3 multipli-
effbctiva. Tandem conflrmatur per
citer confirmatur. Primo per deii- illnd 2. Ethic. Violnntum est, cujus Quid est
. .
, . ^ . violentum,
nitionem naturae, 2. Physicor. text. pnacipium cst extra, non conjerenie vim
com. 3. principium non dicitur in passo hsec deflnitio videtur conveni-
 Qu^vnc xif. 395

re generationi naturali, nisi pas- recipit formas universales, etc.

sum coagat. Alia per Aristotelem Physicor.
1.

Item Aristotcles dicit in littcra, text. com. 50. principia oportet

t. c. 29. quod a natura fiunt, in manere, nulla forma particularis
quorumcumque materia est pars semper manet ergo illa quse est
;

aliqua formre, quae sic movct principium, est aliqua universalis

materiam, sicut moveretur ab ex- respectu omnium, ad quam non
trinseco, quid manifestius? attingit generans.
Contra, forma est simplcx ex 6. Alii posuerunt respectu cujus-
principiis. Si igitur aliquid prceest, cumque formae propriam inchoa-
videtur quod sit composita. tionem, et ita a creante totinchoa-
tiones in materia, quot formas
SGHOLIUM I.
ipsa potest ab agente naturali re-
Prima sententia ait aliquid a creante esse cipere, sed isti bifurcati videntur.
in materia, quae est ratio seminalis omnium Quidam posuerunt inchoationem
formarum unius generis proximi, et aliud o n •
Secunda
oecutiua
esse partem lorinse, sive lormam
L

opinio, et
respectu aliarum usque ad uitimam speciem.
Secunda sententia ponit aliquid talo pro- imperfectam, quae per generatio- dreTdem.^

prium rationi cujuslibet formcc educibilis de nein aliquam perfectionem reci-

materia, et hoc dupliciter. Doctor ho5 modos piet. Aiii dicunt eam
totam esse
subtilissime suo ordine refutat, sed prius formam,et hocdupiiciter; vei talem
alios duos minus probabiles, et solvit motiva
formam prseesse in se, non tamen
ex duabus viis pro iila sententia allatis,

vide eum 2. d. 12. q. 1. n. 8.

unitam materise, sive informan-
tem materiam, per generans au-
2. Hic fuit opinio famosa, quod in tem fieri taiem unionem formae
opi-
iraa
I
ponens materia est aliquid essentialiter cuin materia; vei talem formam
^uid for-
e prsee-
distinctum ab ipsa, et est in ipsa a prseesse, et unitam materise, sed
stere in
ateria.
creante, non autem ab agente na- sub esse incompleto, et quod acqui-
turali ex quo alio (iat forma, et rit perfectum esse per generatio-

illud vocabatur inchoatio, vel pars nem, ita quod totum compositum
formae, vel forma imperfecta, vel prseexistit generationi, uno modo
ratio seminalis, vel potentia activa existendi, et sequitur alio modo
in materia, secundum ponentes existendi ; et additur novissime
illud Motiva
coagere generanti. huic modo, quod ilia tota forma
fuerunt, quae tacta sunt opponen- tali modo prseexistens, est natu-
do, fuga creationis et innatnrali- ralis potentia de secunda specie
tatis in generatione. Istorum qni- Qualitatis, quod agit actione
et
dam ponebant unam formam gene- absoiuta, quae non respicit pas-
ralem concreatam materiae, quae suin. Generans autem extra agit
essct ratio seminalis respectu for- actione respiciente passum, et
mse generis proximi, et ita ultra, hanc distinctionem actionis dicunt
usque ad formam speciei specia- se habere a Simplicio super pra3-
lissimae. Et hsec duplex confirma- dicamenta, c.deActione; sic ergo
tio Una : per Commentatorem, in speciaii sunt quatuor modi ad
comm. 17. l. hujus, materia primo istain partem qucestionis.
 390 LIB. VII. MKTAPIl.

3. Alii improprie sumentcs voea- Tsta autem in una materia, est

buln, vocant potentiam passivam una numero, (^t ipsa eadem fuit
materia^ rationem seminalem. Alii pars forma> corrnpta>, et lit pars
ipsnm ^iivnerans principale, sed formae generatfp.
Chri:?tus
vocabnlum rationis seminalis spe- Contra secundum seqnitnr, qriod
tiiit

Abraham,
in
cialiter ab Augustino liabetur, qui universaliter forma snbstantialis
Secundi
tecumluin
potenliain
non loquitur primo moclo. Nam suscipiat magis et minus; sed quia modus
• i'ejicilui
Cbristum negat fuisse in Abrabam
'^
t 1
pas^ivain, aoc non est ostensum
1 i.

bic esse m-
seil non
secuniluni secunibim rationem seminalem, in conveniens, argno aliter ex parte
seininalein
rationein. quotamen fuit aliquo modo secnn- prsecedente et seqnente, quomodo
(bim potentiam passivam, licet re- fit unum, ant sicnt ex actu et po-
motam. Ita et Levi secundum re- tentia, et tunc non
erunt unius
motam, quem tamen concedit ibi rationis aut sicut ex elementis, ut
;

fuisse secundum rationem semina- ex /1 et B, fit AD, et tunc oportet

lem, super Genesim ad btteram.
Tunc etiam nibil concederet Deum
posse facere ex materia, nisi se-
cundum rationes seminales, licet
alio ordine quam agens naturale
faceret, nibil enim forte tieri po-
daretertium, quo forma est una.
Item, aut pars formre adveniens
immediate educitur de potentia
materire, aut mediante alia parte,
sive immediate de illa alia parte.
Si primo modo, frustra ponitur
'

test ex materia, adquod ipsa non propter vitandam creationem, quia

est in potentia passiva. Qusere in sine illa prima ita immediate se-
nono q. 12. Nec loquitur secundo cunda educeretur de potentia ma-
modo, quia semen ex ratione sua teriae. Si secundo modo, quomodo
videtur aliqnid imperfectum, qualo du£e ejusdem rationis sic se babe-
non est agens principale. bunt quod unnm sit subjectum
His ergo duobus modis tanquam transmutationis, et alterum est
impropriis omissis, prirni quatuor terminus, praecipue cum potentia
tanquam falsi improbantur, pri- activa qnsecumque, ut probatur 9.
mns sic : qnia aut forma generis q. 9. a^quc per se respiciat quod-
Refutantnr
duteopinio- prioris cst pars formae generis cumque, in quo salvatur ratio sui
nes positce.
posterioris, ut forma snbstantiae objecti primi igitur naturalis vis
;

pars formse corporis, et sic dein- generativa et corruptiva, ^queres-

ceps, aut non; si non, non vitatur
per boG creatio, quia forma corpo-
ris non est de aliquo sui si sic,
ergo forma prior realiter eadem-,
est pars formarum contrariarum,
picit illam partem praeexistentem
et advenientem, ita quod sicut po-
; test super istam advenientem, ut
per ejus actionem sit et non sit,
ita videtur quod super aliam par-

qaarnm nna su.ccedit alteri per tem. Quomodo igitur illa est per-
generationem, quod videtur incon- petua in materia?
veniens. Consequentia patet, quia Contra tertium modum non opor- ^-

forma prior in generatione secun- tet multum niti, quia ponit acci-
dum totam suam entitatem manet, boc est, sine
dens sine subjecto,
alias quomodo non erit creatio? boc quod informet subjectum, et
 QU^STIO XII, 397

formam matcMnalemooriniptibilem agens extrinsecum, quam illud

sine lioc quod perficiat materiam, intrinsecu m. Alioquin semper illnd
et miilta alia quce possent inferri. intrinsecum egisset, licet imper-
Contra quartiim, prseter hoc fecte, et ita nunquam materia
quod formam substantialemtotam, aliqua erit in quieto esse sub aliqua
(licet seciindiim aliiim modiim forma, et in illo [)riori natnr;o, in Tson est
ponenda
Ijiciuntur ponit aptitudinem, vel
essendi) quo intrinsecum non coagit, est prtevia

pTius^ habilitatem de secunda specie Qua- secundum ipsos; pars for-

actio violenta ma3. ut
modus.
litatis, praeter hoc etiam,
illum modum essendi dicit esse
quod
...m frustra nonitur iUa i)otentia,
eri:i:o
•
i

propter naturalitatem salvandam

A
generatio
sit natura-
lis.

potentia (et alii dicunt, non ponen- in generatione, quia tota genera-
tes aliquid aliud a materia cum tio in quolibet instanti temporis,
materia jam existens, sed posse sive naturse est seque naturalis.
prius existere,) praHer illa, in- l^ropter istas duas rationes cum
quam, alias improbationes, (quo- ostendat, nullam esse necessitatem
modo idcm generabit se? et quo- ponendi tales inchoationes, propter
modo aliqua actio sine passione? illa propter quse prsecipue ponun-

nec Simplicius lioc vult) qusere tur, et nunquam ponenda sunt

in60. 13. qUcTst. 3. plura sine necessitate, et etiam
Contraistos modos simul, quod sensui satis contraria. Conceditur,
Gandav.
primum motivum nihil sit, probo, quod non oportet generaliter in
quia positis quibuscumque prseexis- naturalibus ponere tales inchoa-
tentibus, aut aliquid novum est, tiones, nec etiam quascumque
cujus nihil prsefuit, aut non; si co?evas materise transmutabili.
sic, qusecumque prseexistunt frus- Quod confirmatur per Aristotelem
^de^^^a^-
lara crea-
tra
^
ponuntur propter creationsm
i *^
^
in littera, t. c. 29. Domimis tanlum fit
ionemnon Y^tc^j^(^|r^j^^^ quia aUquid quantum- ab extra, sie tamen utique et icinis,unde
ponenda
pars for- cumquc modicum est et non ex respectu ignis nuUum activum po-
xiWns. aUquo sui; si non, nuUa est genc- nit intra.
ratio, quia quodUbet in quoUbet
SGIIOLIUiM II.
ante generationem, nuUa enim en-
titas quantumcumque perfectaest In semine est vis quacdam activa, iiidita a

geiierante, in ordine ad productionem simi-

nova.
lis ipsi generanti, liaec tamen non atting-it
Quod secundum motivum nihil
ipsam sub5tantialein ^'onerationem, tum,
sit,probo aut iUud intrinsecum
:
(j[uia nou est, ([uando generatio esc ; lum,
est ex se omnino sufticiens acti- quia imperibctior est forma geniti, de quo
vum ad generationem, aut non; si latius Scot. 2. d. 1 ^. Rojicit asserente? in

sic, semper aget, et ita omnes putrefactione aliquid instar seminis a corpo-

aut re coelesti imprimi, quia cum lioc non sit

formse simul inducerentur ,

agens essentialiter subordinatum principali

saltem iUa semper ad quam est agenti, poterit lioc sino illo agere, et contra
fortior potentia activa. SimiUter rationem est, ignem per aliquid ipsi impres-
quis ponit imperfectius, sufriciens sum agere in se ad sui deslructionem.
activum respectu perfectioris? Si
non, ergo prius naturaUter agit Restat ergo inquirere, an in
 308 Lin VII. MRTAPII.

aliquibus natnralibiis in speciali, minae, quod est materiale respectu

et in qnibiis ponenda^ sunt inclioa- foetus corrumpatur, saltem stat
tlones, sive rationes seniinales, secunda ratio, quia illa virtus est
licetnon sunt coa>va3 materiae. Ubi imi)erfectior, quam forma indu-
sciendum, quod quredam natura- cenda, imperfectius non est causa
lia immediate producunt similia, perfectioris. Nec valetdicere, quod Semen n
est acti
quanlam mediate; qucTdam neutro virtute decidentis, semen potest vum rei
pectu ger
modo exemplum, ignis, bos, Sol,
; ultra speciem suam, quia licet ubi rationis
Sco». 2
vel Angelus. De secnndis videtur est ordo essentialis duarum causa- d. 8.

manifestum, quod ipsa secunda rum ad producendum effectum se-

immediate producunt scmina, ex cundum, possit una in virtute
quibus ultima sunt similia pri- alterius, quod non potest sola, non
mis agentibus immediate generan- tamen ubi est accidentalis; et ratio
Causa ei

da, in quibus seminibus vidctur patet ex divisione potentise activse sentialii

et accide
qu?edamvis intrinseca, activa ali- in totalem et partialem in9. q. 12. talis, qnc
modo di
quo modo ad productionem simi- et ex dictis in 2. quaest. de statu ferunt
'

lium primis generantibus semina, causarum. Omnis autem causa

ratio^^^emf^ V^^ ^is indita semini a generante qua3 non aliam habet actionem
nahsi
Yocatur vatio seminalis. Talium se- respectu tertii, nisi quod producit
minum forma non videtur princi- in esse causam agentem immedia-
paliter intenta a natura, sed prop- tam, est tantum causa accidentali-
teraliud ex semine generandum, ter ordinata respectu illius tertii,
quasi talis forma sit via in naturali quia potest non esse isto producto
processu ab imperfecto ad per- agente tertium, quod non convenit
fectum, sicut e converso forma communiter in essentialiter ordi-
cadaveris non videtur ex se prin- natis. Pater ergo est causa acci-
cipaliter intenta, sed quasi via in dentaliter ordinata ad efiectum
processu perfecto in imperfectum. productum actione seminis, quare,
Patet autem, quod talis forma non etc. Ex quod ubi mani-
his patet,
est co3eva materise, sicut nec alia feste videtur ponendum semen, in
principaliter intenta, imo minus ipso nulla est ratio seminalis coge-
permanens materia nec per con-
in ; vamaterise, sed corruptibilisetiam
sequens virtus activa consequens non activa in generatione, sedad
ipsam erit coaE^va, quia ista non alterationem tantum prsecedentem
manet, nisi cum forma substantiali generationem.
Forma scmiuis, uec in ista est virtus ac- Restat ultra videre, an ratio 6.

nlmesr tiva respcctu generationis, propter seminalis secundum istas conditio-

TeHce!^' ^"^^^ rationes tactas in quoestione
de consequentia Aristotelis contra
Platonem, scilicet quia
in instanti generationis, sicut
nec
forma quam consequitur; quia si
ponatur esse in semine maris, et
quod illud manet, licet semen fe
nes inveniatur in aliis a pr^dictis,
puta in generatione putrefacto-
non manet rum, seu inanimatorum, seu ele-
mentorum. Dicunt quidam, quod
in generatione ex putrefactione
imprimitur a corpore coelesti vir-
tus aliqua similis illi, quse est in.
 QU^STIO XII. 399

semine propagantis, qu?e virfciis a naturalibus, vide eum 2. d. l^i, et 2. Phy-

sic. i. Ad illud de casu et fortuna, vide
est ibi ratio seminalis; similiter in (f.

late ^cot. quodlib. ult. et 2. Physic. text. 29.

generatione inanimatoriim, ut la-
et d. 49. 43. q. 4. ubi explicat bene defini-
pidis et mineraliiim. Similiter tan- tiouem violenti.
clem in generatione elementornm Ad qusestionem ergo dici potest, 7.
immittitur elemento corrumpendo quod quia pluralitas non est po- ii, quii.us
talis virtus a generante, ita ({uod nenda sine necessitate, sicut nni- ponencium
est semea ?
universaliter ubicumque est ratio versaliter negaLur ratio seminalis
seminalis in corrumpendo a prin- coseva mafceriae, ita ponitur in ge-
cipio alterationis prima^ genera- nerali, quod non sit rntio seminalis
tioni, licet illud corrumpendum in quacumque alfceratione prsevia
non proprie semen, quia non a
sit
generationi, sed solum in illa, ubi
principali generante, et quia prin- ex sensu necesse est eam ponere;
cipaliter intentum non propter et hoc est ubi absente agente
aliud ut via. extrinseco, alterandum ex se per-
Contra istam positionem, ubi-
ficit, ufc fiat generatio, quod in
cumque est virtus talis, cum non nuUis videtur, nisi in genitis ex
sit essentialiter ordinata in agen- semine proprie; ideo ibi solum
do respectu principalis generantis, ponitur ratio seminalis, non in
videtur quod illo amoto, habebit putrefactione, nec multo magis in
actionem propriam; non sic in inanimatis mixtis, nec respectu
istis, quia passa pernuUam virtu-
elementorum; imo nec in genitis
tem receptam videntur activa in ex semine animalibus et plantis,
se, non prsesente agente extrinse- poneretur ratio seminalis, ita quod
co, quod maxime apparet in ^le- esset activa, nisimanifestumesset,
mentis quia amoto extrinseco quo;l semen
,
alteratur sine prse-
ibi
agente, non perficiunt ad formam sentia agentis extrinseci; quod si
generandi, sed redeunt ad naturam poneretur, illamalterationem esse
propriam. a continente, vela corpore coelesti,
SGHOLIUM II. nec ibi poneretur vis activa; pafcet
Somen tantum ponendum esso, ubi absen-
ergo ubi ponenda sit.
te agente extrinseco, ip.^um aUerandum ex Ad primum argumentum, aut
se perficit, abi fiat generatio non est;
und e concede nihil novum omnino; aut
in putrefactione, nec in pioductione mixto- quodcumque novum esse immedia-
rum inanimatorum vel elementorum Vide
te a solo Deo; autaliquid a crea- e^xdadu
Scot. 1. d. 2. q. 7. num. 27. et 4. d. 43. q. 1.
tura produci omnino novum, ita^et^^eTt'^^
ubi docet genita ex putrefactione et j^ropa-
gatione esse ejusdem speciei, de quo fuse quodnihilejus prseiuit; quod si pi'i-^'e';;^."d'iT:
Anton, Trombela Iiic q. 5. Ad primum, ex- mum, est inconveniens et destruit "^*
^'

plicat quo sensu creatio dicitur ex niliilo, omnem mutationem; et secundum,

de quo agit 2. d. 1. q. 2. et 3. d. M. q. 1.
quia toUit omnem actionem a crea-
Ad secundum, naturalitatem motus sumi per
tura; da terfcium, et si contendas
respectum ad principium internum passi-
vum, ita habet 2. d. 18. ad 3. pro opin. num.
illud esse creationem, vide quid
6. vide Iiic circa hoc optimam doctrinam. sequitur. Proprie autem potest
A^ illud de artilicialibus, quomodo diiferant dici, qu od creatio est sic de nihilo.
 400 LIB. Vll. METAPll.

non ut ox t(M'mino, scd nt om sii])- liter, et sic motus naturalis. Tum,

jeoto, (inoil nnllnm snhjoctnni ha- tertio a majori, quia in propaga-
boat in j^rodnctioae illa ali(]nam tis, nbi magis videntur esse, non
i*ationem cansalitatis, ita ipiod snnt in instanti generationis.
nnllnm snbjectnm concanset can- Secundum multa na- patet, quia
satnm cnm etViciente; cnjns op- turalia habent principium motus
positnm semper accidit respectn et mutationis, ut animata, plura
Multa na-
natnra\ non Dei, (jnia ibi natnra alterationis. Qnsere in 9. qnsest. 9. turaiia Ua-

nihil concansat, licet (piandocine plurima mutationis; genera c.pmacti-

loci
. -1 -1 ^^ motus
concnrrat posterins natnra, qnam
. . , 1 1 L • • •

tionis autem nihil habet principium m se.

Motus dici- cansatnm cansari. Ad secundnm, activum, quia forma substantialis
lur nalura-
lis propter
dicitur primo, (]uod nnnqnam mo- imperfectior non est motiva ad
prinoipiuui
pasii-
tns dicitnr naturalis propter prin- perfectiorem, nec similis ad simi-
vuui. 2.
Physic.
cipium activnm intrinsecum, sed lem in eadem materia, patet.
lext. tantnni propter passivnm. Secundo Ad omnes autem probationes de
coui. 3.
tamen, quod naturalia ut in pln- principio activo, qnse sunt contra
ribus communiter habent in se primam responsionem, responde-
principium activum alicujus mo- tur. Ad primam istarum dicitur,
tus. quod sicut principium activumest
Primum patet, tum, ex definitio- quo, non quod, ita et passivum, ita
ne natui'3e, qnse est principium molus quod non est in quo, sed princi-
ejus in rjuo est, primum, etc. Impos- pium ejus, quod est in alio, cujus
sibile antem, quod in moto
est est illud principium. Cum additur,
primnm sit principium activum quod formaest magis natura quam q^amfcque
movendi, quia ratio moventis et materia, respondetur, quod for- p^^^^^^-
moti si concurrant in uno, hoc est ma quandoque est principium pas-
per accidens, quia possunt dividi, sivum, sicut in alterationibus, ubi
et ita quod est unius, non est alte- subjectum non inclinatur natura-
rius primum, sederitper accidens. liter ad qaalitatem ad quam alte-
Patet etiam in exemplo de Medico ratur, nisi inquantum est per for-
sanante se. Tum, qnia moveri na- mam determinantem ipsumad hoc.
turaliter est movcri sicut mobile Ad aliud de differentia inter na- ^-
Materia
.
r. • 1 •
1

aptum est moveri, nunquam aptum turalia et artificialia, respondeo, nou appe-
, .
L-a ^- 11 , . tit lormas
est sic moveri, quia habet princi- materia artificialium nullam apti- artiiiciaies

pium activum talis motus, qnia tudinem habet ad formam artificia-

tunc cnlidum esset aptum natum
calefieri, imo si concurrat aptitudo
Grave na-
turaliter ista, et principium activum, hoc
caderet,
etiam si est per accidens. Exemplum, ima-
non a se
etfectivo. ginando remanerc in gravi illud,
quo inclinatur ad esse deorsum,
ablato principio efFectivo motivo
intrinseco deorsum, grave deorsum
moveri ab extrinseco erit natura-
lem; ant quia iUa nihil est, aut si
aliquid, aut est contra inclinatio-
nem materiae, ut omnes formse
inductse per divisionem continui,
et per ordinem partium in toto
aggregato contra naturalem incli-
nationem earum, ut in domo; aut
est prseter illam inclinationem,
ita quod materia nec ad ipsam
 QU^STIO XII. 401

inclinatur, nec ad oppositum, nul- nis motus. Contra, ergo nondistin- „..P.^'/"fh
piuni natu-
luni istorum trium accidit dc for- oHiit ibi Aristoteies a practica nisi /aiium, et
^ ^-
lactibilmm
ma naturali. Physicam de aliquo naturali. Simi- ciifferant.

Cumadditur, quod estin potentia iiter falsuni dicitur, quia muitis

passiva, aliter impossibile essct
fieri,respondco, quod potcntiapas-
siva invenitur sine aptitudine, ut
in lapide ad sursum, ct e converso,
ut in caeco ad videndum naturali-
ter. Judicatur autem aptitudo ad
hoc, aut ex: hoc, quod illud habet
sibi derelictum, aut quia si liabe-
ret, naturaliter perficeretur secun-
dum illud, quod jam habct prius
natura. Ad domo. Intentio
illud de
Aristotelis est ibi, quod sicut ars
agit propter finem, quia per media
determinata propter ultimum, ita
natura, quia similiter faceret do-
Physicis potest etiam inesse mo-
tus violentus, aut neuter. Tertio
dicitur, quod principium factibi-
liuin est in faciente cognoscente,
nonsicnaturalium.Contra, Aristo-
teles t. c. 3. liujus et supra dicit,
naturaiium autem in motis, opor-
tet principium uniformiter accipi.
Respondeo, factibilium principium
omne per sc ordinatum ad esse eo-
rum, est in cognoscente, praescin-
dendo omne principium in facto,
naturalium autem principium aii-
quod, quia passivum naturaiiter
inciinatum est in moto ergo uni- ;

mum quoad hoc, ut ars facit. Ad versaiis differentia. Ad iiiud de ca-

illud de navifactiva, ibi loquitur su aequivocatur , natura ut est
quod natura non propter hoc, non principiumactivumadunum ex se,
agit propterfinem, quianondelibe- contra propositum non determina-
rat, quia et si navifactiva esset in tum ad opposita, et ut principium
lignis perfecta, ageret propter fi- motusnaturaiis, contravioientum.
nem, et nondeiiberando, ita natura Patet eniin quod quando ignis
,

suo modo quoad hoc. aquam aiterat, ibi est natura pri- casuf?e-
Ad illud .4, respondeo per secun- mo modo, non secundo. Primo mo- nat^iram^?
dum notabile in principio solutio- do ad natnram redncitnr casus; .Jjlnitio'

nis secundi argumenti, quia com- niliii ad /i, de secundo. Ad illud de ^^p«"'^^^^'-

muniter est non sit de ne-

^l, licet 3. E^^hicorum, vim debct construi
cessitate naturalis motus forma ; cum />f/5so, non cum confcrcnle, nisi
enim naturalis communiter cst non intelligatur privative sive con-
aliquod A, artificialis nulium, imo trarie,non negative tantuin. Ad
nec i4, nec ex naturalibus sempcr ultimum de littora hic, caior est
est alterum. Ad illud de 6. Metaph. pars sanitatis virtuaiiter ,
quia
dicitur per idem, quod omne natu- continet ipsam , licet non secun-
rale habet aliquod principium ali- dum uitimatum gradum ejus for-
cujus motus , artificiaie nullius. maliter, scd exceilentiori modo,
^rinci-
tn natu- ,
Contra, ergo a practica per illam ideo iilam causat sic in omnibus
ale est
3tivum differentiam non distinguitur Phy- genitis a casu; ideo nulla substan-
licujus
sica, nisi inquantum considerat
•
•
I

a casu. Patet
o 4. «.
•

eniin quod 1 Substanti

lotus. tia est nunquam
^*^"^^^^-
naturalia, quoad iilos motus, ali- sanitas de qua exempiiflcat, potest
ter aliquod naturaie respectu om- virtute contineri in quaiitate abso-
Tom. VII. 26
 402 LIB. VII. METAPll.

luta, reductiva aliarum ad a^^qua- Similiter ad ea qUcX) tangit in solutione

litatem, qunp an^ualitas est saui- 2. motivi principalis, videsuper Pliys. an

tas,Yelooucomitauseam,nuuquam tiquos etl.niodernos,etin l.q. l.prolog. et

est sic in substantia. in 2. ubi supra, etdist. 2. specialiter q.iO.

et in4. dist. i3. q. i. et supero. Metaphys.

ANNOTATIONES cap. de natura in expositione luijus, etcon-
sequenter de differentia naturalium et ar-
11 Sequitur quaestio duodecima de inchoa-
tificialium. Tange plura, ut nosti, omnia
tione formarum, seu de rationibus semi-
bene masticando.
nalibus, text. com. 29. qute famosa et ma-
Pro declaratione ulteriori illius defmiti-
gi\iB altercationis apud antiquos et mo-
onis violenti, vide in 2.ubi supra, et su-
dernos existit. Varie SLoici, Epicurei, et
per 3. Ethicorum, ut scis, et in 3. dist.lG.
Peripatetici,atqueArabes in hoc problema-
et in 4. dist. 29. optime, et 43. etalibi;
te sentiunt. Vide copiose 2. Phys. ut nos-
littera satis benecorrecta, et ordinata est,
li el inHenr. quodlib. 4. q. 14. et 18. d.
plura diligens lector addat.
secundi Sententiarum in doctrina hu-

jus, et aliorum TheoIogorum,et in Albert.

Callias et Socrates. FA diversa qui-
hic et in summa Theologia), et in Thom. dem propter materiam. Diversa
hic et in 2. ubi supra, et in qua^st. de po- namque, idem vero specie, nam
individuae species. Text. com. 28.
tentia,q.3.et de virtutibus,q. 3. et in trac-
Singulare vero ex ultima materia,
tatu de natura materia}, et dimensionibus Socrates jam est, et in aliis si-
interminatis,etVarr.dist, 12.2. et Occham militer. Et infra.
in3. Sententiarum, et Aug. notanter, 3 Horum autem non est deftnitio,
sed cum intelligentia, aut sensu
de Trin. et Medicos, ut Galenum, et Goncili-
cognoscuntur, hoc est cum actu
atorem differentia 48. et 101 . et copiose in videntur. Text. comment. 35.
qua3st. trium principiorum, ubi hanc Prinium enim substantia,^ quse
uniuscujusque propria uniuscu-
qufest. disputavit.
jusque, quse non inest alii. Text.
Recitat opinionem famosam pra^dicto-
com. 45.
rum plurium, et Alberti et sequacium,
quam varie subJividit secundum diverso-
QU/ESTIO XIII.
ram i:nig"n\t,ioaMi, et impugnat omnia
mambra di in^iixiLioii formarum, et ad- Ulrum natura lapidis de se sit hcec^ vel
dit r3.5)late qaiJ tenendum est. Deinde
per aliquid extrinsecum ?
investigat, qaaliter sunt ponendcc rationes
Avicen. 5. Met. cap. 2. et 4. Averr. 3. Phys. com-
seminales, etinquiba3,etquid sint, nonta- «lent. 60. Bo3t. cap, de specle et lib. l. de Triti.
cap. l.D. Thom. 1. p. q. 50. a. 4. Occham. in 1.
mea poa3ri.b eascoTe/as materiae, ubi val- dist. 2. q.i. el 6, Gab. ^.6. Adamus dii-f. 33, q. 8.
de noLanter, et resolute habes de veritate art. 5. DaraniJ. in2. dist. 3. q. 2. Aureol. i)i2.
dist. 9. q."^. a. 1. et 2. Uenr. quodlib. 5. q. 8.
qu^esiti. et 15. Gajet. de ente et ess<int. q. 5. Mgid quodlib
.

1. q.^. a. 1. aH. 2. Ilada toni. 2. Gontroo. 3.

Pr.) diclaratione orum, qaxj dicit in so- art. 4. iSuar. disp. 5. Mel. sect. 2. Hurt. ibid.
sncL. 5. Aversa q. 9. Log. sect. 2. Vide Scot. in 2.
latione priml principalis, vide in 3. dist.
dist. 3. quceat. G.

il.q.i. etin2.dist. i.q.2. etinfra, etdist^

9.ejasdem, solvendo argumentai. q. et d. Quod non de se, cui inest unum
il. ejasdem. et i8. ct aUbi soi^^e ut nosti oppositum do se, ei non inest aliud,

Qufere glossam in principio super Gen. Vi- nec per se, nec per accidens si ;

de etiam in 4. q.i. idem. ergo natiira esset hoc aliquid de

 ; ;

QUiESTlO xiri. 403

se, repngnaret sibi miiUitudo et , est in individuo additum respectu

tunc natura non posset esse in cujus iUud inest sibi primo.
muUis, ideo enim essentia divina lYota, pninum argumendim hic, ct sc-

ponitur indivisibiUs, quia est de se cunduni, idem imporlant, ct confirmalio

hsec. Conftrmatur iUa ratio sie primi hona EXTRA,
:
cst ; tcrtia ratio cst hona,
objectum prius naturaliter est ipso quarta raiio cl quinla sunt idcm, nec
actu, in iUo priori per te, natura miiltum valcnt, quia diccretur quod de-
est de se hsec; ergo intellectus non finitio est suhstantice secundum rationem
potest inteUigere eam sub ratione igitur primam et tcrtiam tene.
universaUs, nisi inteUigendo eam Contra, quarto Metaphysica?, t.
sub opposita ratione iUi, quam ha c. 3. idem est homo et unus homo,
bet inquantum est objectum, et ita et iUe homo, additum. et nihil
inteUiget non objectum et opposi- Item, si natura est hsec per addi-
ta simul, aut flctioneminteUigeret,- tum, aut per substantiam additam,
et nihil rei, nisi sint gradus uniti, aut per accidens additum, si primo
Item, qua^differunt proprie, aUquo modo, tunc per iUud additum na-
sui differunt individua proprie
, tura speciei posset definiri, et cum
difFerunt, non enim sunt primo di- iUud faceret per se unum cum spe-
versa, quia tunc ita essent reaU- cie; species erit genus, et pr^dica-
ter diversa Socrates et Plato, sicut ret partem individui, et non totam
albedo et Unea; ergo in aUquo naturam individui, sicut nec genus
reaU conveniunt igitur iUud non
;
specierum.
est de se hoc. Item, eodem est hoc
aUquidin se, et distinguitur ab aUo SGHOLIUM I.

hoc aUquo; sed natura de se non

distinguitur ab aUo, hoc aliquo; Poiiantes individiium constitui per positi-
tunc enim non esset iUe lapis, lapis vum, varie sentiunt de iUo positivo. Quidam
ergo de se non est hic lapis. Item, aiunt esse circumstantias, , vel proprietates,

si lapis de se formaUter esset lUc quos liic citat Doctor. Alii, cfuod est quan-
tiias,de quo late agit2. d. 3. q. i. AUi, quod
lapis,omnis lapis esset hic Lapis.
materia de quo IG. q. 3. Tandem alii, quod
Consequentia patet, quia quidquid ostrespectus ad p:oducens. Rejicit quatuor
inest naturae ex se, inest ei in quo- viis efficacissimistresprimos dicendi modos,
cumque invenitur. Item, deflnitio quatenus conveniunt in eo, quod substantia
exprimit naturam cei. Si ergo la- individuatur per accidens nam licet tertia ;

s.-ntontia dicat per materiam individuari,

pis esset de se hic lapis, definitio
addit liuic signationem quantitatis. Tractat
primo esset aUcujus lapidis pnr- lias rationes magna ex parto 2. dist. 3. quicst.
ticularis. Item, cujus primo est •4. Eiclem rationes procedunt contra
et 5.

dehnitio, istud est idem suo cum quartum et quinium modum, quia videntur
qiiod quid cst, contra Aristotelem, velle, individuationem fieri per accidens,
vel ftccidentia.
text. comment. 31. hujus quia ,

Goncepta cum materia, non sunt Circa istnm qucestionem quidam

idem. Item, passio reaUs, ut opera- diuunt naturam individuari per
,

ri et generari, inest primo indivi- aliquid positivum , aliquo modo

duo et non speciei; ergo aUquid
, aliud a natura, quidam non. Prima
 404 LIB. Vfl. iMETAPIl.

pars habet qiiinqiie vias. Prima nabile, est esse. singuiare

Item,
de miiltis accideiUibiis aiz^gregatis videtnr esse per se terminus pro-
propter hnjusmodi individnnm, ductionis, generatio aufcem per
Lib. l.
cap. 1. In
constat enim etiam secundnm se est ad esse. Quinta est de res-
elucitl.
Porphyrinm, ex sepfcem proprieta- pectu ad agens producens quia ,

coni. 5.
Text. tibns. F.t Boetins ibidem in com- sicut ex respectu ad intellectum
com. 18.
mento, idem de Trinitate Damasc. habet rationem universaiis, ita ex
et Avic. 5. Metaph. 2. iUiaest spe- respectu ad producens videtur ,

cialiter de qnantitate, Aristoteles non enim videtur aiia

singularis,
5. cap. de Qnanto, detinit qnantnm : causa communis omni singuiari;
Quantum est, quocl est divisibile in par- quare nafcura est singularis, nisi
tes ejusdetn rationis ; ergo si sibi pri- quia productum in esse ab agente ,

mo convenit hoc, cnilibet alii con- efc ifca per respe^tum ad agens.
venitpernatnramejns, dividendnm Primae duse vise patent, quod po-
in individna est in partes ejnsdem nunt accidens formaiiter individua-
rationis. Confirmatnr per Boetium re. Tertia etiam communiter po-

de divisione quantitativa et quali- nitur inciudere secundam , quia

tativa. differentia in materia absolute se-

EXTRA. Ific male allegatur Aristoteles, patet ex cundum rationem potentiaiitatis,

littera ibi, eliam patet de divisione nume- distinguifc genera Physica, ex fine,

ri in partes alterius rationis. Et dato, 10. text. G. 2i. et inde, ergo iila,

quod nunquam partes dividentcs haberent quse distinguit individua, est diffe-
aliam rationem a toto diviso, non tamen rentia parfcium ejusdem rationis,
esset divisio in partes subjectivas, qiiia quarum una est extra aiiam, et

nullum dividentiiim quantum, estipsum aiiam formam recipit sed illa ; di-

divisum, quod requiritur in toto univer- versitas ponitur in materia esse

sali et parle subjcctiva. Istius rationis per quantitatem. Quarta etiam po-
solutio diffusius alibi habetur. nit accidens, si iliud esse ponitur

Tertia est de materia 5. Mefcaphy- accidens. Quinfca etiam, si iile res-

Text.
coin. 12.
sic. Diversa numero quorum materia ,
pectus esfc accidens.
Text. 3.
com. 28. altera, efc hic, generans generat aliud liiud autem, quod videtur com- Tribus vus
Text.
com. 12. propter materiam. probat Efc in 12. mune omnibus, aut saitem tribus •^^^''JjfJJfj^
Text. substantia
com. 92. non posse esse plures Deos, quia primis opinionibus
- ^
de individuatio- non consti"
et ^^i.p^^ ^^'
9.J.
non habent mafceriam. Efc de Coelo ne per accidens, formaiiter potest
* *
cidens.

et mundo : Ccelum dicit formam, hoc improbari quadrupiici via satis

coelum materiam , et concludit non rationaii. Prima sumifcur ex ratio-

posse esse aliud coelum, quia illud ne entis per se. Secunda ex ratione
est ex tota materia sua. Quarta est de priorifcatis substanfcise.Terfciaexra-

esse actualis existentiae. tione unius numero. Quarfca ex ra-

Confirmatur, uifcimata determi- tionecoordinationisprsedicamenta-
natio est peruitimnm actuaiita- iis. Ex prima via arguifcur sic quod :

temdeterminantem ultima actua- ;

est ens primum efc verissimum, est
litas, ad quam quilibet pr^einteilec- ens per se quod per se generatur,
;

tum est in pofcentia, et determi- estensper se; quod per se operatur,

 QUyESTIOXIII 405

est ens per se; qnod per sc rcci- ritas ejiis non esset prioritas natu-
pit prrcdicationem alicujus, est vrc^, sed rationis tantiim, quia prio-
ens per se; prima substantia- est ritas naturse cum sit realis, non
Taxt.
com. 22. primum ens, ct maxime ens in yidetur csse alicujus nisi secun-
et inde. Causa
Text. Prsedicamentis, per se generatur dum cntitatem realcm. ILnoc pro- nTira^n
com. 7.
Text. ex cnp. 7. septimi, pcr sc recipit batioest sopliistica, licctapparens. nem'ad"
com. 14.
Text.
prgedicationcm speciei, quia in rrima probatio est bona. Et con-^accfiufT
com. 4 .
quid, cx definitione speciei, crgo firmatursic: causa nullam condi- ^=^"^^^^-
et iiide. Text.
Text. prima substantia cst cns pcr sc. tionem necessariam ad causandum -^T^i*
cotn. 12.
et inde. Aggregatumcx substantia ct acci- potest recipcrc
^
a causato, quia ^
Metaph.
lext.
Text.
com. 4. dcntc, est ens per accidens cx 5. tunc illud causatum csset causa com. 27.
Text. , . et 2.
com. 7. Metapli. cap. de Uno, et cap. dc sui, aut saltcm prius seipso natu- Physic

Ente, et ex ex 7. cap. :?.

G. cnp.i2. ct raliter,lconditioneccssaria in sub- com. *38.

quare prima substantia non cst stantia ad causandum accidentia,

tale aggregatum non ergo inclu-
; est singularitas, per illas auctori-
dit accidcns. Majoris duae partes tates. Et etiam quia sicut univcr-
patent ex c. 2. sexti, quia ens pcr salium sunt quasi univcrsales, sic
accidens, est non ens. Similiter singularium singulares 5. Meta-
auctoritate Platonis, ejus non est physicse. Item, ex eadcm via sic :

generatio, ibid. Tertia pars cx 5. sicut non cst contradictio, intelli-

cap. de Uno, Musicus CoriscuS; et gendo substantiam habere pro-
Coriscus sunt unum per accidcns. priam existentiam sine quocum-
Ilic respondet JEgidiusde illo modo que accidente, hsec enim est prio-
derelicto in materia ex quantitatc. ritas ejus tcmpore, ita non est
Contra, quare albedo non derclin- contradictiointclligereipsameam-
quit albedinem aliam a se ? Itcm, dem in propria existentia, cum mu-
quidestillud rclictum?Si tantum tatione quorumcumquc acciden-
est a quantitate, non est ipsa quan- tium ; igitur eadem substantia
titas, nec nihil, nec substantia; posset esse successive individua,
igitur accidens, et redit idem duabus singularitatibus, ?si esset
quod prius. singularis pcr aliquod accidens.
In commu- Ex sccunda via sic : substantia Ex tertia via tripliciter. Primo, 4.

nitatibus,
Text. non est prior omni accide.ntc natura; quia substantia non mutata, non
habente
Conimen- crgo et haec substantia. Conse- fit non Secundo, quia substan-
hsec.
tum.
quentia probatur triplicitcr. Pri- tialis mutatio, aliaest ad non hanc.
mo, quia accidens commune inest Tcrtio quia unum cuilibct convenit
individuo per Porphyrium, et Ari- secundum propriam rationem, si-
stotclemm5. cap. dc Eodcm, illa est cut ipsum cst tcrminus crcationis,
prior, quia est subjectum. Secun- commune omnibus nulli est acci-
do, quia sicut substantia ad acci- dens in infinitum.
dens, sic hoc ad hoc. Tertio, quia Ex quarta via similitcr. Primo
si tantum substantia in univcrsali sic in omni Praedicamento intrin-
:

esset prior accidente, cum illa ut sece est invenire omnia particula-
siC; tantum sit ens rationis, prio- ria ad coordinationem prsedica-
 40G Lin. vii. MErAPii.

montalem, eireiimscripto quolibet, igitur ita manet universale,etnon

quod ost alterius ri\T(licamenti, contractum in coordinatione sua,
alias non essent totcT coordinatio- post talem determinationem sicut
nes primo diverScT; Qvg:o sicut in et ante.
inonmi Pi\Tclicamen to substanticT est re-t
Prieuica- SCLIOLIUM n.
menio suut perire species et lienera intcrme-
aci eju^ (.lio, non per <nliqui(l alterius <^ene- Refutat singillatim subtilissimo et clarissi-
nic (xuin([ue viaSjCjuibus alii ponunt^substan-
tionemsme ns, ita ct indiYKlua, CUlU lUdlVl-
tiam individuari ali(iuo positivo, de quo
nu^rra^ (luum slt primum subjicibile illius
Sed
(iicamenti. etiam fuse agit locis citatis in Schol. 1.
(.Qordinationis, sine quo non est hic clarius quam in Theologia rem tractat,
coordinatio ; sicut nec primo prT- et ut videtur non minus elficaciter hic pre-

dicabili, quia ad utrumque est mit adversarios. Ilic in principio videtur

status in coordinatione ex 1. Pos- velle eamdem quantiiatem manero in genito

et corrupto, sed oppositum tenet 2. dist. 3. q.
teriorum, text. com. 31. et inde.
4. num. 17. de quo agit 4. dist. 11. qusest. 2.
Secundo sic, et est confirmatio art. 1. et dist. 12. qu3est. 3.
prrecedentis, quia si species est in
5.
genere Substantise circumscriptis Singulse autem dictarum opinio- »uare non
q^
aliis er^zo habet definitionem spe-
; numprseterhsec, propriis viis im- ^fifay^fj'
^""'^-
ciei,scilicet quodnataest prTdicari probantur. Prima, quia ex commu-
de multis; igitur illis circumscrip- nibus nunquam tlt ratio propria ex
tis, sunt multa de quibus nata est 7.contra Platonem t. c. 45. et inde.
ipsa praedicari aut saltem aliquod, Et per hoc probat individuum non
non enim est intelligere prsedicabile posse dehniri, quia quTcumque
sine subjicibili,cum sint simulnatu- communia simul jungantur, nun-
ra ; ergo quo praedicabile est prius quam repugnat toti aggregato ex
natura, eo et subjicibile prsedica- ; se esse in alio, ab illo in quo est
bile vero nt species, prius est quo- ergo non est ejus definitio. Item,
cumque alterius generis. Item ter- bene sequitur, quod nec omnia illa ;

tio quando passio nata est

sic : simul individuant, quia non faciunt j
alicui inesse, prsecise. secundum formaliter aliquid, cui repugnet
aliquam rationem, si secundum. contradictorie esse in alio. Contra
illam ei inest, simpliciter ei inest. secundam opinionem, aut quanti-
Exemplum de crispitudine homi- tas
,
interminata, aut terminatcH.
Eadem
nissecundum caput,.universalitas
.

Non prima, quiamanet generato

.

m.

quantita?,
an manet
nonest nata inesse alicui in gene-
X <

igne et corrupto aere, et aere

i.

m
•

in genito.

re SubstanticC, nisi inquantum iterum generato ex igne igitur ;

prsecise est illius coordinationis primns aer et secundus esset idem

igitur si sic, inest aequaliter ut numero. Non secunda, tum quia
prius, et simpliciter inest sequali- illa sequitur formam
materia, in
ter; sed quacumque determinatio- et quantitas individuans ponitur

ne facta, per aliquid alterius coor- in materia prsecedere formam, ut

dinationis circa ipsum, nihil im- faciens partem materise distinc-
mutatur dc propria rationc; ejus, tam, et capacem formae distinctae
inquantum est suae coordinationis ;
secundum eos, quia indistincta
 QU^STio xni. 407

Nuiia materia rcccptse. Tum quia qiian- Contra, qiiod lapis non distingua- ^-
(luanti"
. ^.
lantitas i
•
i
•

tcrmmata miitatnr per

lividuat
ubstan-
titas
/«x' lij_- rare- tur ab alio pcu^ quantitatcm, pro- tas mdivi.
•
i-i ^^'^^ ^^^^*
tiam. lactionem
I
•

ctiam secuudum Avicennam 2 lil).

et
1
condensationem,
A • ^-k -1 •
ct
T
batio,
.
accipiantur duo lapides, siantiame^st
• ,

tunc sic substantia cst nrior tem-

:
. maxime
.

ens.
. ...
Text,
3. Metaph. suap, pcrdivcrsam figu- pore ct natura omni accidente ex co^n?4.
rationem iiiitur mutarctur res
; 7. ergo prima substantia,est maxi- ^^nor^^na^

movcus ab alia singularitatc in mc prior, cum sit maximesubstan- lempore,

a^cidente.
aliam. Item; quantitas in Sacra" tia; ergo hic lapis cst prior natura
mcnto Altaris possct divina virtu- sua quantitate, et ille similiter sed :

te,aliquem pancm cxistcntem, vcl circumscripta quantitate, aut hic

crcatum informare igitur ille ; lapis manet hic, ita quod non sit
non transubstantiatus esset idcm ille, et liabeo quod in isto priori
numerocum transubstantiato, qui sine quantitatc distinguunturi sti
individuabatur pcr illam quantita- duo lapidcs, aut non; et tunc vel
tem. Nunquam etiam panis singu- istc manebit simpliciter, ct des-
laris transubstantiatur,quia manet tructur alius, quod non est dare,
quantitas ejus, panis universalis quia non est magis unus quam
non est terminus a quo transub- alius; aut ergo uterque manebit,
stantiationiS; sicutncc corpus uni- quod cst propositum; aut nuUa
versale termiiius ad quein. Posset substantia potest remanere sine
etiam quantitas totalitcr aufcrri quantitate ; nec etiam intclligi
ab aliqua substantia et alia dari, remancre, et tunc substantia non
ista esset dua) substantia) numero, cst prior quantitate.
per quid ergoest lapis hic distinc- Sed dices, quod istc lapis manetc
tus ab iilo ? Dicerent isti, quod et non distinguitur ab alio. Con-
per quantitatem et tunc sequitur, ; tra, tunc ex duobus in actu, fit
quod hic lapis distinguitur ab alio unum, quia si habet materiam et
per quantitatem, cum eodem sit formam, est compositum in actu,
hic, ct distinguatur ab alio. antequam veniat quantitas saltem
m. de
istantia.
Contra, substantia est maximc
w • ,

cns ex isto 7. text. com. 2. et mdc,

i , -w , • 1
natura, et similiter alius. Si ergo
fiant unum. tunc ex duobus
11-m
m. 7. sed prima substantia^ cst maxime actu, flt unum per se.
substantia ex PraKlicamentis ; er- Contra tertiam viam sunt ea- q,,^^ ,^^^g.
go prima substantia est maxime dem, quse sunt contra secundam, Jji*.^'^:^^^^
^^^

ens, sed illud, quo aliquid est for- specialiter arguo sic contra ci-3.q.5.
et
maliter illud, est magis formaliter eam : Eadem
materia, quse est sub
ens, quam quod est per illud ex 7. forma unius individui, potest esse
si igitur sit hoc, non substantia scd sub forma alterius consequenter ;

quantitate ; igitur non substantia, ergo non est illud, quo distinguun-
vel quantitas est maxime et ma- turduo individua, et quo hoc est
gis ens, quam aliqua substantia. hoc. Respondetur, quod unitas
Respoudeo, lapis non est lapis per spccic praesupponitur unitati nu-
quantitatem, tamen lapis distin- merali, inter autem aliqua ejus-
guitur ab alio per quantitatem. dem speciei nonest mutatio.
 408 L3B. VII. METAPII.

Contrn, muteiur liio ignis iu individuat cnim matcria pcr

; sic
Iinno aquam, ot itorum Ik^po «iqua sc quooumquc amoto, semper es-
in ii2'ncm, cadem est mntcria pri- sct, sicut albedo scmper facit al-
mi ignis et secundi, ct cadem spe- bum, sequitur etiam quod cum
cies; ergo idcm ignis erit,nnmero, Mathcmatioa abstrahant a tempo-
et ille et iste, rcspondco, quod ma- rc, in cis non est individuatio oon-
teria dispergitnr. tra Aristotclem.
Contra, liic nonest contradictio, Contra cjuartam viam, quod so- 3 liujus
Text.
quod sit tota matcria, est autcm lummodo dcterminatur, com. 18.
aliunde
oontradiotio, qnod liic prior sit, non cst ultimum determinans, esse E^isientia
non indiT '

ille alius posterius gcnitus na- non determinatur in diversis gene- d^^**-
turaliter. ribus ct spcciebus, nisi pcr dcter-
4 .
respondetur ad primum,
Aliter minationem cssentiarum, quarum
quod eadcm materia numero, quse est esse, alioquin dabimus ipsi
est sub forma unius individui, po- esse proprias differentias et spe-
test esse sub forma alterius suc- cics, et gcnera praeter illa quse
cessive. Sed sic non distinguit, sed sunt quidditatis. Item, ooordinatio
secundum quod materia diversa, prsedicamentalis per se est secun-
simul est sub diversis individuis, dum quid inquantum abstrahit ab
ita quod rcquiritur simultas tcm- esse, alioquin definitiones non es-

poris. sent necessariorum;esse ergo non

Contra,ergo nulla duo individua est intrinscca detcrminatio alicu-
sunt in gcnere substantise, quod jus in ooordinatione. Contra quin-
est non
falsum, quia substantia tam viam, ratio primae substantiae
mensuratur tcmpore secundum cst absolutissima; igitur non cst
se; ergo seoundum se non habet formaliter id, quod est per respec-
materiam, nec simul, ncc succes- tum. Item, iste respeotus non est
sive, ita quod ista sint de ratione formalis terminus actionis, sed
matcriseinquantum est substantise, fundatus in formali termino; tunc
et sic materia non distinguit indi- si primus termmus est singularis,
vidua seoundum quod substantia prius natura est singularis quam
est absolute. iste respectus, sicut fundamentum
Item Mathematica abstrahunt a est prius respeotu.
motu et tempore; ergo ibi non SGHOLIUM ni.
essent multa individua distincta,
Inter eos qui negant individuationem fieri /
simul ineadem speoic, oum non ha-
per positivum, Nominales et alii dicunt,
beaiat materiamdistinctamsimul.Si naturam esse de se hanc, et singuiarem, sine
dicatur, quod debet intcUigi dc ma- uilo sibi superaddito, quos efficaciter refutat
teria, prout est simulet scmcl pars Doctor 2.d.3.q.l.Alii dicunt, individuum cons-
per duas negationes, ut Henric. quod-
alicUJUS COmpositi; hoc ncgat po- titui

lib.5.q.8.quemlate refutat Doctor 16.q.2. Alii

Sitionem, quia tunc non mate-
, . , . autera tenent,singulare constitui per secun-
riat, sed materia nunc materians, +• .
dam intentionem,
• • • ,.
i
'
' cujus occasioneluse pro-
VCl Simul Sinc interruptionc naturam secundum se habere unitatem
i,at,

matcrians; ergo tempus magis realem minoremnumerica, dequoetiamagit

 OUi^STIO Xlll. 409

late 2. d. 3. q. 1. et prolixius inulto Anton. jnxta se, qua non est illud. Alia
Tromb. hic q. 8. est ad illud, quod possct intellii;!
8.
Pnrs opp:Ositn, qnod per nihil sub se, qua non est divisibilis in
nclditnm est indiyiduatio, habet inferiora. Qnandoque videtur dice-
duas yias. Una est, qi^od natnra re ilhnm negationem esse forma-
qnsBlibet dc se, et secnndnm sc, lem rntionem 39. ita forte et in
formalitcr, sicnt est natnra, ita sin- qnodlibet.5. q. 14. quandoque limi-
gularis ; nnivcrsalis enim non est tationem natnrre, qnam conseqni-
nisiex intcUectn considerante, ita tnr negatio.
qnodcansam nnivcrsalitatis opor- Contra, limitationem dicit
si

tetqUcTrere, qnia illam non habet ejus cansam, synonyma Yidentnr

natura de se, non antem cansam sic limitatum et indiyidnum. Si
singularitatis, qnasi natui^a prins negationem, non primam, quia sic
esset tempore, vel natura non sin- constitneret speciem, namejnsdem
gularis, etadveniret post, per quod rationis est ibi ad illud jnxta se.
esset singnlaris, et falsa imagi- Nonsecundam,quiaillud positivum
natio est, secnndum illos. Unde videtur. Qnsere in 4. q. de Uno,
singularis naturse nihil est causa quia summe attribuitur Deo, qna-
secundnm istos, nisi sicnt natnrse re qnid posltivum. Item, improba-
quatuor qnatnor
causse igitur ; tur istud de negatione post ibi.
:

causae naturse, snnt qnatuor cansse Dicitur ergo, qnod natura non jjgg^^j^iQ.
tur alia
sententia singularitatis, qua^libet in suo ge- est nna nisi per unitatem de gene- ^ ^^^^

Ymm.^' jam creata, non

nere. Sed innatura re Quantitatis, et non est singula-
oportet aliquam cansam singula- re, nisiper intentionem snperaddi-
ritatis qnsei^ere. Exemplum posset tam ab intellectn, quia singulare
poni de simpliciter, et secnndum refertur ad nniversale et sicut
;

quid circa quidditatem, et de esse universale est ens rationis, sic sin-
vero, et de esse secundnm quid in gulare, alias non referrentnr ad
intellcctu. Primnm habet ex se se- invicem, quia vere res extia, et
cnndum unam opinionem, formali- res rationis tantum, non snnt si-
ter ; et quse sunt .cansae natnrse, mul natnra, unde per intelh^ctum
suntcausse illius ^^^e, non alia cau- est natnra singularis.
sa quasi media inter natnram esse, Et nota, quodnon qnseritur, qno
ut qua3 in natura jam creata sit formaliter natura est singnlaris,
causa esse, Ipsius vero esse in intel- qniaintentionesecunda, vel (^ffecti-
lectu, alia est causa, quia hoc est ve, quia intellectu considerante;
secundum quid, nec natnrse inest nec qno formaliter natura est una
ex se. nnmero, qnia unitate numerali,
Contra illam sunt rationes factae sive iUa sit de genere quantitatis,
ad primam partem qnaestionis, spe- sive non, sed qno natura est una,
cialiter prima, alice sunt etiam nt proxima cansa unitatis.tsic dif-

Henr. pi^obabiles. ferentia specifica in specie est pro-

qnodlib. 5.
q. 8.
Alia est opinio de dnplici nega- xima cansa unitatis speciflcceAnec
tione. Una est ad illud, qnod est de unitate numerali vaga, sed de
 410 LIB. VII. METAPII.

hae, hoc cst, qiiare natura sit li.TC het imitatem aliqiiam realem, qiiia ""itatem
l^ P 1 P TT1
iiicommimieabilis alteri. Hoc qwro- licet albedo secundum non sit se,
rit qna^stio, et sic videtur quod una numero, vel plura secundum .

natura non est de se hnec, quia Avicennam

tem realem .^11
Dariuniui-cujuscumque propria unitas realis
minorem est miuor uuitate numerali, illud
situna, ita quod
i
5.

unitas sit intra

quidditatem, tamen albedo secun-
Metapli. cap. 1. nec

numeri- •

ca.2. a._3. non est de se unum unitate

, ,

nume- dum
t

se est unum aliquid, sed na-

"^'
'
rali, sive non est sufticiens causa ^'tura secundum quod natura, est
talis unitatis, sive non est de se ens iTab^ ; ergo est unum aliqua
Ikpc natura; sed natui\T in isto unitate realiter, non unitate indi-
propria unitas est minor unitate viduali, quia tunc omnis unitas
numerali; ergo natura in isto de realis esset numeralis, quia tam
se, non est hcTc. Probatur mnjor, illa quse est naturas, quam illa quse
quia nihil est de se unum unitate est Consequens multi-
suppositi.
majori sua propria unitate, quia pliciter improbatur. Primo sic :

cum unitate minori sine contra- quia tunc omnis diversitas realis
dictione potest stare multitudo esset numeralis, consequens fal-
opposita unitati majori, qure mul- sum est. Probatio consequentia^ :
"

titudo non potest stare cum uni- omne diversum est in se unum,
tate majori. Probatio minoris, quia quia unum ab alio divisum ; igitur
si nulla unitas realis naturse est si non realiter unum in se, diver-
minor hsecceitate, nec unitas rea- sitas ejus ut sic non est realis.
lis supposi.ti est minor. Patet, nul- Probatio falsitatis consequentis,
la erit unitas realis minor nume- tum, quia tunc omnis diversitas
rali; consequens est falsum, quia realis esset gequalis; et licet hoc
tunc omnis unitas realis est nume- prima facie sit inconveniens, ta-
ralis, quod improbatur postea. menprobatur, quia tunc nihilesset
Respondetur ad probationem mi- in re, quare intellectus magis abs-
noris, quia aliqua unitas realis est traheret aliquid unum ab istis
minor, sed nec propria naturse, quam ab illis nec quare ha3c unius
;

nec suppositi. speciei, illa tantum unius gene-

Contra, sicut luium convertitur . ris, sed essent universalia prsecise
cum omnis modus tmms,
ente, ita Tum, quia diversitas se-
fictiones.
cum aliquo gradu entis, cui est cundum quid, non infert illam quae
proprius illo modus. Item, loco de est simpliciter ergo nec rationis ;

propria ponitur sufficiens, et tantum ditferentia infert realem, differen-

valet argumentum. Probabiliter tia speeiflca infert numeralem, 5.

enim, quod aliqua est minorunitas Metaphys. cap. de Uno text. c. 12.
realis unitate numerali, qua natu- Respondetur ad primam impro-
*
Reiatio
•* •

realis noa
ra sufficienter est una, ita quod bationem consequentis, quod non fundatur
. . • -,' nr> . • • 1 • • 1 1
•
L super ens
illa praecise non sit causa majoris omnis dirierentia mdividualis est rationis.

unitatis. sequalis. Item, nullo existente in-

10. Vel probetur minor Omne
sic : tcllectu, realis est similitudo hujus
reaiThabet ens ve^lc secundum quod tale, ha- albi ad illud album secundum albe-
 OUiESTIO XIII. 411

(linem; crgo aliqvia realis unitas est, alioquin non esset mensura
est proxinnnn rundamentum hujus nisi per considerationem rationis,
relationis, quia relatio realis non et tunc non essent aliqua entia
fundatur super ens rationis forma- posteriora, qua3 dependerent a

liter, nec super aliquid, quod est ta- mensura, nisi esset ratio.

le formaliter per aliciuid rationis; Item, potentia) unius est unum Unius po-
tentia?,
sicut fundamentum identitatis i'a- ohjectum, quia sicut cognitio po- unum ob-
tionis est aliiiuid tale formaliter tentise est a cognitione ohjecti, ita jectum.

per aliquid rationis, et ideo est unitas ah unitate, ex 2. de An. text. U 6 ^ '^ I

relatio rationis. Quod fundamen- com. ergo illud primum ohjec-

33.

tum illius relationis, scilicet simi- tum hahet aliquam unitatem rea-
litudinis sit unitas, patet per Phi- lem, non unitatem singularitatis,
losophum5. cap. de Rehatione, uhi quia tunc nihil, nisi hoc singula-
dicit, quod idem, simile, et sequale re videretur; nec universalitatis,
fundantur super unitatem. quia objectum visus prsesupponi-
bct.
20. Contra, unitas quoe est proxi- tur omni actui rationis, universale Objectum
visus reali-
em, mum timdamentum similitudinis non. Hic respondetur, quod est ter unum.

udef inter ista A B, aut est eadem in A unum universale. Ad probationem

danturgi- /^
^^^j^ ^j^^^^ gj eadcm, quomodo ^
contra, responsio, quodcumque
er uni-
te.
ergo hujus rehationis, sunt per se objectum unius actus videndi, pra3-
duo termini. Si alia, illa est in supponitur intellectioni sed pri- ;

utroque numeralis igitur iUa suf-;

mum ohjectum adaHju.atum, non
flcit. Ad istud, alia est hic et ihi, oportet prsesupponi, quia circa
licet non de se, alia ; nec sufficit iUud visus nuUum actum habet,
unitas numeralis hic et ibi, quia sed intellectus iUud abstrahit a
illa de se non est alia ; nec est ma- multis, circa quse visus habet
gis principium similitudinis quam actum.
in albo et nigro, quia omnis unitas Contra, ohjectum cujuscumque
individualis, inquantum prgecise unius actus non est hoc igitur ;

individualis est sequalis, sicut et unum aUa unitate, non univei'saH-

specifica inquantum prsecise speci- tatis ; ergo, etc. hoc valet. Confir-
11.
quia est simplex.
flca, matur Physicorum, text. c. 29.
7.

omni Item 10. hujus t. c. 2. et inde. In species atoma est una natura, ideo
ere est
inci- omni genere principium, quod est secundum ipsam est comparatio,
n?en°.*Siiensura aliorum, et illud necesse
men illa autem comparatio esset sine
t

jm
aJio-
.
est esse unum; illud unum in ge- actu rationis. Responsio, natura
nere colorum, non est aUquid est una unitate maxima rationis,
unum unitate singularitatis, quia non unitate naturalitatis, unitas
si sic, tunc esset mensura iUorum, generis est minor unitas rationis,
quaesuntejusdem speciei cum ipso, ideo potest dici non unum, sicut
quod falsum est, quia in individuis equus albus, et homo albus non
ejusdem speciei; non est prius et sunt unum in equinitate et huma-
hujus
}xt. posterius; ergo est unitas minor nitate, sed in albedine. Unde addi-
a. 11.
quam singuharitatis, et illa realis tum aUcui non semper dicit unita-
 412 LIR. VII. METAPH.

tem in illo, ot secimdiim illud, sed unitate maxime rationis, non va-
unitatem ejus, vel secimdum se, let, quia ita est genus unum in-
vel secundum alia. Alia responsio, telligibile numero sicut species
quod ideo species est natnra una, nec loquitur Aristoteles secundum
quia non divisa in natnras specifi- fallaciam Accidentis, ut, hie cst bo- ^0^',!"^^
cas, sicut genus. nus fahcr, quia bonus, et faber, quia *^^ ,^"®^

Contra lianc responsionem, si unitas naturae est causa compara-

^
f''^"^'"
quam
natura non dicatiir nna realiter bilitatis. Item, non existente ratio-corrupi
nisi individualiter, nec plures per ne, hic ignis generaret hunc, et
consequens, et ita species specia- corrumperet liunc aerem, sed'ge-
lissima divisibilis est in naturas nerans generat simile propter for-
plures, sicut genns, realiter lo- mam, ex 7. hujus, t. c. 23. et inde;
quendo. ergo major est convenientia gene-
Item, quomodo in aliqno major rantis ad generatum, quam ad
12.
est unitas, minor sine intel-
et aerem corruptum. Itec ratio con-
lectu? Item, in Damasc. 8. cap. firmatur per secundam, si non con-
tantum cognitione est universale cedatur unitas generantis et geni-
unum. ti, ubi similitudo? et per primam,

Ad primum, sine intellectu est quia non omnis differentia est sin-
albedo, hrec albedo est una sua uni- gularis, quia si esset, esset hic
tate majori, et albedo, albedo est aequalis, et ibi.
una unitate minori, tamen utraque SGHOLIUM IV.
unitas est in hac albedine, sicut
Concliulitnaturam substaiitialem indivi-
Quomodo
utrumque subjectum Ad est ibi.
duari per formam de genero Substantise, qua
universaieDainascenum, universale creatum
est unum? , .
uUimate ab omni alio distinguitur, de quo
est unum tantum ratione, eo mo-
, ,

late 2. d. 3. qusest. 6. Quia ut notat hic Mau-

do quo Deus est unum re intribus ritius, littera hajc videtur matata, vix solu-
personis, et hoc est unum numero, tiones commode argumen-
applicari possunt
aliqua enim videntur omi^sa duo prima
cum quo non stat aliqua divisio ;
tis, ;

principalia probant hanc conclusionem, et

lapis enim est unum intelligibile
quando quod tertium non concludit,
dicit,
numero, sed non est unum ens videtur loqui de 5. cui et non 3. convenit so-
numero sicut Deus, sed unilate lutio, ut patet intuenti, et sequens solutio

minori, reali tamen. Confirmatio quadrat argumento 6. immediate sequenti,

de 7. Physicorum videtur bona, et omissis aliis solvit argumentum post op-

positum ibi Ad aliud dico, qiiod est lioc per
quia comparatio non est illorum,
:

Ad aliam quxstionem^ resol-

svbstantiani, ibi.
inquantum habent difFerentias indi- vit individuum non constitui per materiam,
viduales, sed secundum gradus et solvit argumenta e3f =Philosopho pro hoc
ejusdem naturse, quorum differen- adducta post opposituih, num. 21. Vide eum
ubi ar-
tia in intentione, et unitas in non fuse de hoc 2. distinct. 3. qusest. 7.

gumenta hic brevissime tacta ad longum

de se differre, pra^cedit naturaliter
discutit.
hoc hoc; et secundum illa prio-
et
ra requiritur comparatio, non in- Ex quod na-
his potest concludi,
13
quantum hoc et hoc Responsio tura est hsec, per substantiam ali-
prima, scilicet quod natura est una quam, quas est forma, et prior hic
 OU^STIO XIII. 413

lapis, et per formam individiialcfm illatum de dcfinitionc individiii, di- mentum-

^pp^^^^^"*
distinguitiir ab alio individuo. In- citur quod non sc(iuitur, quod (j^.

tcUige hanc conclusionem sicut ilnitio 1. Topicorum, est unum de

postea exponitur. quatuor prsedicatis; ergo definitio
Ad duo prima primae quaestio- alicujus universalis, quia tale prse-
nis,concludunt cum hoc dicto. Sed dicatum est universale aptum dici
tertium non concludit, unde ad hoc de pluribus. Sed ista ditfercntia
dicendum, quod definitio non est individualis non est nata de pluri-
naturse secundumse, sed secundum bus dici ideo individuum per illam
;

quod consideratur a ratione pcr differentiam non potest definiri,

hoc, quod intellectus format con- cum definitio sit prsedicatum uni-
Species
ceptum generis et differentise, et versale, et tota ratio individui non non^^prl^di

definit per ea. Unde definitio est est nata dici de pluribus. Similiter ^naturan?
^"^'^^^^'-
res secund?e intentionis. Unde ca- PhilosophusinT. contra Platonem,
pit propositionem falsam, haec non t. c. 35. et inde. Omnia nomina in
probat, quod illud cujus est defini- definitione sunt communia, sed illa
tio, non est secundao intentionis. differentia addita non est nomen
Alia ratio concludit verum. Et ad commune. Contra Topicor, cap. 1.

illud contra hoc dicitur, quod ser- 4. definitio est oratio indicans quid
mo Philosophi est de qiiod qnid est est esse^ sed ratio individui cum ad-
Logice, secundum quod exprimi- dito, mWodX quid est esse individui.
tur per definitionem; et sic non est Respondeo, quidest universalis, non
quod quid est nisi speciei, et istud quid est individui, quia non omnis
est individui ex consequenti, et ratio indicans quid est esse rei, est
illud quod quid est speciei non est definitio ; ergo illa ratio ex natura
idem cum individuis simpliciter, speciei cum differentia individuali
quia addunt super illud formam superaddita, non est definitio.
individualem. Ad aliud dico, quod Ad aliam qusestionem dicendum
est hoc per substantiam aliquam, quodmaterianonestprincipiumdis-
et dicendo quod species non esset tim^ruendi cum de se sit indistincta.
genus propter hoc, quianonprae- Ad primum secundum, quod et i^.
Gonerans
dicatur de multis differentibus spe- generans naturale non producit Venerlt

cie, sed solum numero, quia lor- ahquid, nisi ex aliquo m quo re- ter mate-
riam.
ma
•
• • L ci 1 1
cipitur actus ejus. Sed hsec non
j.

j
i individualis superaddita natu-
'

r^e speciei, non facit differentiam potest esse materia generantis,

specificam, sed numeralem solum. quia non agit nisi patiens sit in
Ad aliud, quod sicut genus est to- opposita dispositione ipsi agenti,
tum respectu speciei, sic species sed sua propria materia nonest
individuorum secundum. Porphy- hujusmodi; ergo agit in aliam ma-
rium, et tamen est pars generis teriam, sine ergo materia non .

subjectiva. Unde dico, quod species potest esse generatio naturalis in

non praedicat totam naturam indi- compositis generabilibus natura-
vidui integraliter, sicut nec genus liter. Tamen ex hoc non sequitur,
argu- speciei. Ad tertium inconveniens quod materia sit principium dis-
 414 LIB. VII. METAPII.

tingiiens individua in oadem spe- specic, sunt eadem specie, sed alia
eie. Similiter, prininm po-
ag'ens nnmero, sicnt tua et mea. Simili-
test producere mnlta individua ter 12. ibid. 2. dicitnr modo, quod
sine matei'ia, sed tunc mateina non est solum nnnm secundnm
est sine quo non distinguitur na- materiam, sed secnndum formam
^iuorVam
^''^"^^^^^-''^* loquendo. Per hoc, ad est nnum et diversum, oppositum
^^g[^^j^"" aliud de ecelo, quod non est con- isti dicitnr quod non est idem
tradictio, quia natura C(.eli distin- secundum formam.
15.
guiturab alio per primnm agens. Ad primum argumentum, quod
Tamen ipsum coelum non potest si mnl-
sint aliqua immaterialia,
generari aliud ccelum, nisi esset tiplicantnr in eadem specie per
materia in qua ageret, quoe esset formas indivisibiles nec est in- ;

sub opposita dispositione. Simili- conveniens, quod natnra specifica

ter, nec Sol potest producere So- sit in potentia ad formam indivi-
lem sine materia in qna ageret, dualem, et ex hac et ista fit unum.
propter causam supra positam; Et cum dicitur, quod talia sunt to-
Deus tamen potest sine aliqua tum quod qnid esi, dico, quod quod-
contradictione facere duos coelos, Ubet individuum habet naturam
etiam posito quod non haberent specificam integraliter ; sed non
materiam. Ad quod unitas
aliud, quantum ad totalitatem pr^dica-
materise accipitur pro snbjicibili- tionis, qnia non est sic in isto,
tate, quod illa sunt nnum numero, quin possit esse in alio, et tamen
qnorum materia, id est, subjicibi- pp^ter naturam specificam, ha-
litas est una numero, id est sin- bent formas individuales per quas .

gularis. distinguuntur formaliter, quse non Jst iJI

,
•
, 1 1 /3 •
X • . . est cum
or.rT^r TT-Af ^T pertment ad deiinitioneni speciei. cuius e
bLHOLluM V.
"^ ^
exror
Unde cum Philosophus dicit, quod tur, s

Hic resolvit quajstioiiem de formis separa- qiM est, est idem cum 00 CUJUS est, ^^/3'
tis a materia, sive sint aptc^ ad informaii- verum est cum eo CUJUS est pri- ^^^^
dam, sive non, cruod sunt individuae, cuju^-
, „ .
' .
^^
iLLO ;
,,v. i^
unde quod quid j 1
esl
,
•

speciei, est
• + ^ *

modi s mt Angelus, anima, albedo. Argu- ., . . ,. . .

^^^^"^ ^'^^^ ^P^^l^ SimpllClter, sed

menta qu^ solvit, non repario in hac qua^s-
tione, et liinc etiam c^nstat litteram ejus l^on est idem CUm mdlVlduo, sed
fuisse mutatam. Qusedam ex eis habet 2. d. quodammodo pars cum indi-
ejus,
3. q. 7. ubi probat contra D. Thora. posseesse viduum addat super eam, formam
pIuresAngelo^ineademspecieinfima.
individualem, ut dictum est. Ad
Ad aliam qusestionem, quod for- aliud, quod propositio prima falsa
ma est principiuin distinctum. est, quod patet, quantum est per

Unde 8. hujus text. com. 5. Philo- se divisibile inquantum quantum,

sophus dicit, quod toties dicitur tunc una pars continui divisa in-
csse vel ens, quoties difierentise quantum talis, differt ab alia par-
dicuntur ad aliud, et hoc est ve- te ;per quid? Si seipsis, liabeo
et
rum de forma individuali. Simili- propositum, quia non differunt
ter 12. cap. 2. text. com. 22. et nisi numero, et sunt formjB, quia
inde, quod prinjipia eoramdem loquor de quantitate solum. Si per
 QUyESTlO XIII. 418

aliud, contra, iclem principinni di- sit ruiulamentum relationis distinctionis,

visibilitatis, et principium distinc- quod quomodo inLclli^alur, cxpo^iluni csL I.
5. quaest. 12. Solvit argumentum pro illa
tionis, sed quantitas est, secun-
sententia de quantitate ex Aristot. positum
dum causa divisibilitatis; ergo
te,
num. 2. atquc ponit hic solvitque sex argu-
causa distinctionis inter partes ;
menta suadenUa naturam esse de se indivi-
ergo partes secundum quod quan- duam et singularem, qua3 est sentonUa No-
tre difFerant, et formaliter, con- minalium.
*
stat, et tamen illDo duse partes sunt
ejnsdem per aliud, cum
speciei. Si Ad aliam quaestionem, quod non 16.

non sit dare nisi subjectum, erit
circulus, quia forma) distinguunt
subjectum, et e converso secun-
dum te. Similiter quantitates in
Sacramento Altaris
tur formaliter secundum se; ergo
|uod for-
86 iodivi- similiter alise separatse.
dualiler
iitferuat. argumentum, quod non concludit
inconveniens, quia forma est prin-
cipium generandi, ideo potest esse
principium generandi simile, ex
quo est agens univocum, sed ex
hoc non sequitur, quod eadem for-
Formie ma sit in generantc et genito, sed
5unt sicut
numeri, forma speciflca est una amborum
expoailur
2. d. 3. .non individualis. Ad aliud de nu-
7. ad
. 1
•mero, sicut unitas addita vel sub-
tracta variat speciem, ita differen-
tia addita vel subtracta variat de-
finitionem; quia vel non complete
expriment, si diffei^entia abstra-
hatur; vel non prsecise, si una
addatur, tunc sequitur, quod non
manebit eadem definitio. Sed non
sequitur, ergo altera, quia toUe
differentiam ultimMi, non mane-
quaerit qusestio, quo distinguuntur
cluo formaliter, quia distinctione
distinguuntur; igitur distinguun-
tur relatione, sicut et omnia rela-
distinguun- tiva opposita. Nec quseritur de
fundamento proximo relationis,
Tunc ad qvtia illa est quantitas, duo enim
sunt duo dualitate. Sed quseriturde
primo principio distinctivo, quod
est causa distinctionis aliorum, et
illud est substantia, quia forma
individualis.
Ad argumentum, quod major est
falsa, saltem non necessaria, quia
materia prsecedit quantitatem, vel
quamvis non esset particularitas
materise nisi per quantitatem, ad-
buc materia inquantum quanta,
erit causa sine qua non. Contra
hoc, natura uniuscujusque est pro-
pria sibi; ergo ideo non potest
universale esse substantise secun-
dum Philosophum in hoc 7. text.
com. 45. cum ergo natura lapidis
sit vere natura, est propria sibi
ipsi, et per consequens ha3C de se.

bit eadem definitio, quse prius; nec Item Boetius, de unitate et uno :

altera, quia nulla cst, quia pars Oinne quod est, ideo esty quia unum nu-
potentialis, quoe remanet non defi- meroest. Ergo natura de se una, et
nitur, nec habet definitionem. tunc incommunicabilis, et sic de
se est hsec. Item, nuUa est res,
SGIIOLIUM VI. quse non singulari aliquo
sit in ;

ergo talis res, quse existit in sin-

Resolvit in particulari, quantitatem non
esse primum principium individuationis gulari, non est indifferens ad mul-
suLstantiae, quia hcec prior est illa, esto illa ta. Item, si est hcec, vel una per
 416 LIB. VII. METAPII.

formam, qiinoro de forma per qiiid est realis unitas, sed non tanta
est hcTO?et procedetur in inlini- realitas est in illa unitate, sicut
tuni, vel stabitur (piod in primo in unitate numerali, unde determi-
natura sitde se Iutc. Item, nulla natur per differentiam individua-
fonna simplex tunc esset de se lem, ut sit /iccc proprie. Ad aliud,
Individua-
lirec, quia eam
oportet liabere for- quod forma non est proprie hcvc, lilas, an
mam de^erminantem. Item, divi- sed est quo aliud est hoc, sicut hoc
quid.
ali-

sio generis, libro Divisionum, in genus non determinatur de se, sed

species est qualitativa, speciei in per differentiam ut sit species, et
individua quantitativa , si tunc tamen differentia non est species,
esset verum quod dicitur, utra- nec habet unitatem specificam.
que esset qualitativa, quia utra- Similiter forma individualis de-
quo divisio esset per formalem dif- terminat naturam speciflcam, ut
ferentiam superadditam generi et sit hcec vere non tamen illa forma
;

speciei. est proprie hc^c, hoc aliquid,

sive

Quoinodo
Ad primum, quod substantia quse-
'^ ^ ^
quia si sic, tunc sequitur, quod
natuiaest Ubot singularis est propria sibi, differentia esset species. Ad aliud,
propria Nihil si
sibi?. ita quod eadem numero non potest quod sicut nullum simplex potest plex est i
dividuurn
esse alterius. Et hoc intendit Phi- esse species alicujus generis, sic uliius &p(
ciei.
losophus contra Platonem, qui nec aliquid omnino simplex, est
ponit ideam unam multorum indi- particulare contentum sub specie,
viduorum, et quod ista est propria quia individuum habet composi-
cujuslibet individui, secundum Pla- tionem speciei, et formam indivi-
tonem. Et contra hoc vadit propo- dualem ultra. Unde breviter dico,
sitio Philosophi. Sed natura, quam quod omnis forma, quae est spe-
ego pono, determinatur ad unita- cies alicujus generis, est compo-
tem numeralem per formam indi- sita ex potentiali aliquo et actu, et
emnequod vidualcm, ct tunc est propr.a ejus, omnis talis est hcec per formam
etV, q uia cujus ost ipsa, tamon de se non individualem. Ad aliud, quod Boe- Divisio

inero e"po.
®^t propria Ad aliud,
alicujus. tius ponit differentiam inter divi- speciei in
individua,
nitur.
quod sicut animal non est hoc sionem generis in species, et to- qualitativa.

animal, nisi per differentiam ad- tius in partes, et illud totum est
ditam, sic lapis non est hic lapis, totum integrale, et totum quanti-
nisi per diffcrcntiam individualem tative dividitur in partes; sed ex
superadditam et quia nunquam
; hoc non sequitur, quod species
de se separatur a differentia, ideo dividitur quantitative in individua,
est unum vel hoc per differentiam sed qualitative solum. Probatio,
additam; et eodem modo, est de quia non ponit nisi tres divisio-
natura speciei respectu differen- nes, scilicet generis in species, et
ti?« individualis superadditse sibi. vocis in significationes, et totius
Ad aliud, quod natura lapidis est in partes; et tunc cum divisio
una in se, et res, ei sic non est speciei in individua, maxime con-
hccc proprie; sed unitas illa est veniat cum divisione generis in
minor quam unitas numeralis, et species, quia cum aliis non con-
 QU^STIO XIII. 417

venit, sequitur, quod est qualita- ret divisioni, quia quod de se re-
tiva, sicut divisio gcneris. piignat alicui, subquocumque non
destruentc ipsum ponatur, sempcr
SGHOLIUxM VII.
sunt repugnantia, nisi autem re-
Declarat amplius hactenusdicta, altius om- pugnaret sibi dividi, non esset in-
nia investigans, nitiil non examinans, ad dividuum. IIoc patct in CXCmplo,
fundum usque, adoo, ut maximus ejus adver- licet enim substantia sine quan-
sarius Occham 2. d. 2. q. Ir etsi ab eo in
titate non sit in potentia, saltem
hac qusestione dissentiat, fateatur, ipsum
omnes alios in hujus difficilis qusestionis in-
proxima, ad qualitatem tamon
dagatione, excelluisse. non repiignat sibi, quia tunc nullo
adveniente posset stare cum ipsa;
17.
Notandum; quod individuum, si- sic ergo supponendo conclusionem
[ndividui
iivi(
lefinitio
y^ uuum numcro, dicitur illud probatam, quaerimus quid sit illud
tponitur.
qiiod non est divisibile in multa, in individuo, per quod sibi repu-
et distinguitur ab omni alio se- gnat divisio in partes subjectivas
cundnm numerum. Prima pars sic tales, scilicet quarum quselibet sit
intcUigitur, quod sibi repugnat ipsum. Non enim negatur ipsum
divisio in partes subj^ctivas, hsec posse dividi in partes essentiales,
repugnantia non potest esse nisi similiter in integrales heteroge-
per aliquid, quod est in individuo, neas et homogeneas; quandoque
vocetur individuum A, hoc proba- tamen nulla pars etiam homoge-
tur dupliciter. Uno modo sic : di- nea est ipsum divisum, licet ca-
vidi in partes subjectivas est im- dem species praedicetur de parte
perfectionis unde removetur a
,
divisa, quse prius prsedicabatur de
oividi in 1^60 ergo hoc nuUi repugnat, nisi
;
toto. Quid ergo est illud in A ? non
-lero "est"
pi^optcr pcrfectionem aliquam in negatio, quia vel iste effectus est
!t£n/r" ipso. Et quamvis dicaturhic, quod positivus, et patet; vel privativus,
dividi sic, est imperfectionis in na- et ita non datur causa ejus, sed id
tura specifica, vel in quacumque ipsum. Si datur haec negatio non
natura secundum se, et non posse posse, etc. quaero etiam de causa
dividi est propter aliquam per- negationis datse, et semper quous-
fectionem, tamen in supposito na- que stes in natura positiva pro
turse non est propter aliquam causa. Ad hoc esset illud argu-
perfectionem, sed propter limita- mentum primum pro supra, si
tionem. Aliter secundo arguitur valeret.
ad conclusionem; si talis divisio Item, individuum est verissime Negatio
repugnet A, A, et divisio illa sunt ens et unum, sicut arguitur hic non con-
stituit in-
incompossibiles sed incompossi-
;
de prima substantia, quod est ma- dividuum.
nec acci-
bilitas aliquorum non est nisi prop- xime substantia, et ipsius est ge- dens, nec,
materia,
ter aliqaa incl usa in ipsis, vel neratio et circa ipsam sunt ope- nec forma
nec exis-
propter ipsa tota; ergo. Minor pa- rationes, ipsa etiam operatur; tentia.

tet. Si enimab A tolleretur tan- omnia videntur neganda ab

ista
tummodo aliquid, per quod esset aliquo formaliter constituto per
divisibile sic, adhuc non repugna- negationem. Est ergo illud in ^l
Tom. VII. '
27
 418 LIB. VI!. iMETAPIl.

positivum, niillum accidens, nec qua primo repugnat dividi in mul-

multa simul propter argumenta tas partes subjectivas, et qua pri-
superius lacta, et quciodam supra mo distinguitur ab alio individuo,
contra negationem. Non materia, ita quod id in hoc individuo, et

nec lorma, nec esso actu, si dit- aliud in illo, sint jirimo diversa;
fert a forma propter argumen- illudproprie vocatur differentiain-
ta facta superius. Contra etiam dividualis velsingularis, cumdiffe-
omnia ista est, quia quodlibet is- rentia sit, qua differunt a se singu-

torumest communicabile; ergo de la. Et constat individua differre mdividua-

ipso est qu?erendum, per quid lit proprie, quia sunt diversa aliquid prhno^dl

/ioc, vel per quid repugnat sibi di- unum entia, et per omnia, quoad ^®'^^^*

Yidi in partes subjectivas. Istud rationem differenti^, scilicet quoad

ideniconcludit contra negationem, simplicem determinationem com-
per quid enim est hcec? quia concep- munis per ipsam, ut per formale,
tus negationis est contrahibilis. non habere aliud superius in quo
Quee^dlcun-
Notandum ergo, quod sicut ali- convenit cum differentia opposita,
tur pnmo^.^^^ nec forte cum aliquo, et gequaliter
diversa
? i
urimo
r
se totis, quse videlicet
•11
sunt diversa, scilicet
m
nullo ex se diversum esse a quolibet,
conveniunt, sic in omnibus diffe- sive opposito, sive differentia dis-
rentibus, quse sunt diversa aliquid parata; inquam, quia
sequaliter
unum entia, oportet invenire ali- se toto, non sequaliter quoad for-
qua quibus differant, quse se totis malem rationem diversitatis, quse
sunt diversa, aliter procedetur in uno modo major est inter opposita
infinitum; et illa sunt ultimse ra- dividentia idem commune, quo au-
tiones unitatis, qua sic sunt indivi- tcm ad incompossibilitatem alio
sibilia, sicut differentia specifica modo major est inter disparata,
in specie est causa indivisibilitatis qusQ scilicet circa idem commune
in species; nec est causa prior, non habent fieri sicut opposita, etc.
quia ipsa est ibi, cui primo repu- Similiter judicandum est de diffe-
crnat divisibilitas illa; ipsa etiam rentia individuali, sicut de speci-
est qua primo differt ab alia specie fica quoad aliquid, tamen est
secundum ejus differentiam, ita differentia, quod specificaestcausa

quod una differentia primo est minoris unitatis, cui scilicet non
diversa ab alia, sic de unitate ge- repugnat omnis divisio in partes
neris generalissimi in s^, id est, in subjectivas. Haec maxime unitas,
divisibilitate ejus in plura genera, sicut inter specificas inferior est
et distinctione ab alio genere. causa majoris unitatis quam su-
Utrumque enim convenit substan- perior, quare tandem est aliqua
tiee primo conceptus simplex,
sisit unitas maxima, cujus causa est
et in nullo conveniat cum quanti- perfectissima differentia, quse po-
tate secundum aliquos; sic igitur nitur indivisibilis. Hsoc differentia, unitas

cum individua sint proprie diffc- quia indivisibilis, non est princi- f^l^^^

rentia, non primo diversa^ quse- pium constituendi aliquid in ratio- '"^^^"^

renda estcausaunitatis numeralis, ne pra3dicabilis, sedtantum subjici

 QU^STIO XIII. 410

bilis,ethoc maxima hoc? si secundum alias

subjieibilitate, in hoc, et
et subjectum est matei^aie respec- differentias, idem argumentum de
tu pi\nedicati sic potest vot>a4:i.__ds, et proceditur in infmitum.
;

materialis differentia, et idco non Item, naturae specifica^, quse intel-

esse principium definitionis, qua) ligitur in Socrate sub hac difreren-
propricest pra^dicatum ot medium tia repugnat dividi, et ipsa distin-
demonstrationis; sic etiam diile- guitur abipsa natui^a hominis, qua?
rentiaspecificapossetdicimateria- est in Phatone; ergo est individua
lis aliquo modo, quia principium circumscriptailladifferentia. Item,
Text. subjicibilis respectu generis, et natura hominis, quoe cst in Socra-
com. 2.
individua- sic in 5. ca}iit. de Causa. Omnes te, separetur ab illa differentia
lis diffe-
rentia. partes definiLionis dicunturforma^, individuali, et ita manebit non
[uare dici-
tur inate-
verum cst respectu deliniti, non singularis, nec una numero. Non
rialis ?
inter se; sed differentia vere infor- enim videtur contradictio, quod
mativa generis, ut actus potentia- separatur, cum non includat illam.
lis materialis respectu ejus non Ponatur etiam sub alia differentia
pro se, si pro constituto in subji- indivi(hiali, et tunc eadem natura
cibilitate respectu ejus, sic haec primo erit haec singularis natura.
differentia magis materialis erit, postea illa singularis natura. IJem,
et aliquo modo formalis, sic patet Socrates est Socr^tes, et est hic
ad hoc. homo, et hoc animal, et sic usque
SGHOLIUM vin.
ad ens; ergo in eodem erunt mul-
tae differentise Item, individuales.
Ut melius prseclicta omnia stabiliantur
quando linea dividitur, quod prius
adducit contra ea sex selecta argumenta,- in
quorum solutionibus et solutionum roplica-
fuit pars, nunc est singulare per
tionibus, maximas difflcuUates expedit, ut, se; ergo generatur ibi differentia
an differenii,'B individuales sint ejusdem speciei, individualis per divisionem, et cor-
vel diverssB, de quo ad primum. Item, an naiu- rumpitur similiter COntinuatione
r.-eprwc.ise a sua singuiarUaie repugnat dividi,
d^^arum facta Item, iUa qu£e COn-
de secundum. Item, an separari possit
Cfuo acl .
t . • •
i • .

, .
^, ,. , , .
, . veniunt mdividuis, ut agere,
o gene-
o
a singnlaritaie] Sid tevtnim, Qi an sint piurcs 171-
,
'
^ ^

dividuaiitates in uno, ut animalis, hominis, rari, etC. aiu msunt eiS per natU-
Petri, ad quartum, ubi tangit an a formis dis- raill COmmunein, aut pcr differen-
tinctis sumanfur prcxdicata in quidy d?. Liwo 0^^- tias individualcs siprimO modo, ;

time tradit 2. d. 3. r/ienV9 r?.dam/irfo,

ci. 6. §.
^^^^^primo msunt universali; si
n. 11.explicans
^ a qua
^ entitate sumiturdifle- ^ ,^,
,
,^t . ,

secundo, ergo talia non sunt de-

rentia specifica et individualis.
monstrabilia de aliquo subjecto, et
19. Contrapraedicta, hsecdifferentia, ita nec scibilia, et ita scientia

aut est alterius speciei al^ alia naturalis non est scientia.
differentia aut ejus-
individuali, Intelligendum, quod universale
\si.>^^
dem; si alterius, ergo Socrates et completumest, quodestinpluribus, ^eSf,^
H-vV Platodifferuntspecie, quiadifferen- et de pluribus non actu, sed poten-^\^^ *^""
tiis alterius speciei; si ejusdem, tia propinqua, tale nihil est nisi ex
^^^^l^"^'

ergo illud commune, sicut et natu- consideratione intellectus; unum

rahominis; perquid ergo descendit autemin multis potentia, ut accipi-
 420 LIB. VII.
tiir potentia Logice, non natiirali-
ter dicitiir, cui non repiignat esse in
niiiUis, et sic commune potest esse
inrenim natnra. In Socrate enim
non solum secundum considcratio-
nem intellectus, sed secundum or-
dinem naturalem perfectionum uni-
tive contentarum, prius est animal
quam homo, et homo quam hic
homo, quod patet ex operationibus
propriis. Sic enim cognoscitur
ordo unitive contentorum, ut prse-
dictum est versus finem secundae
quaestionis quarti libri; et homini
secundum gradum proprium na-
turaliter priorem gradu singula-
ritatis, non repugnat in multis
esse, quia in ipso ut sic nihil inve-
nitur, per quod repugnet sibi;
sicut ergo commune est in natura,
/ et sua unitas, ut sic, dicta est illa,
quae probatur supra in ista quses-
tione et de qua dictum est supra,
cuicumque enim gradui reali enti-
Gradus su- tatis, corrcspondet realis unitas.
inJeparabl- Sicut tamcn 111 aliis unitive con-
tcutis nou cst scparatio realis,
ferioHbus'.
nec etiam potentialis; sic natura
cui intellectus tribuit intentionem
speciei, quse. dicta est esse in re,
est communis, sicut commune est
potentiale in re, nunquam separa-
tur ab alia perfectione unitive se-
eum contenta, vel ab illo gradu, in
quo accipitur differentia individua-
lis. Cumetiam nunquam fiat in
rerum natura nisi sub determinato
gradu, nunquam est ab illo sepa-
rabilis, quia ille gradus cum quo
ponitur, est secum unitive conten-
tus.
20. Per hoc patet ad tertium argu-
mentum, quod contradictio includi-
tur, quod separetur propter uniti-
METAPH.
vam continentiam. Contra, quare
non potest iieri sub gradu naturae,
sive gradu individuante? et de ipsa
sic facta procedit argumentum,
ponitur enim sub uno gradu indi-
viduante, deinde sub alio. Item,
tunc sequeretur, quod natura nun-
quam potest individuari per ali-
quid,non idem sibi unitive, aliter
enim posset mutari asingularitate
in singularitatem. Item, omnia
ejusdem speciei eadem continent
unitive; ergo si alius est gradns
in hoc, et in isto unitivecontentus,
oportet prseintelligere differen-
tiam continentium, et ita isti gra-
dusnon erunt primodistinguentes.
Ad primum istorum, qusedam na-
turae in se non repugnant, et tamen
repugnant naturse positse in esse
vel factse, sicut non esse
factum. Similiter naturse in se
non
non
repugixat forte separari ab omni-
bus gradibus individualibus, quia
intelligendo naturam non sine illis,
includitur contradictio; tamen in
esse repugnat sibi quod separetur
ab omnibus, non autem quod sepa-
retur ab hac, hoc enim est possi
An sit con-
bile, ut in illa, et e converso. tradTctro Non
,
^, . . , naturam
. ,
ergo potest rieri nisi sub aliquo separare a
gradu individuali, quare iste non ^^"^"e?"^^'
potest differre re, in hoc conceditur
secundum argumentum, et ita stat
inseparabilitas propter continen-
tiam unitivam. Tn mutatione enim
oportet subjectum realiter difierre
ab utroque termino.
Ad tertium, natura non continet
unitive illum gradum, sed compo-
situm ex natura, et illo gradu.
Quod autemnatura ponitur subillo
gradu, non est causa nisi agens.
Si ergo accipitur, iste gradusnon
 QU^STIO X]II 421

difFert ab illo, nisi qiiia contincns ejusdem, sicut differentise specie

a contincnte,negandum est, scd c
convcrso est; et tamen illc gradns
non est, nisi qnia naturaliter prius
continens ipsum est; non enim
est, nisi quia agens producit com-
positum primo. Sic ergo contincns
prius in csse, gradus prior in di-
versitate. Exemplum, Deus creat
sunt ejusdem generis. Ad secun-
dum, sicut lapidi albo formalitcr
repugnat nigredo per albedinem,
et ita per intellcctum circumscri-
bendo albedinem lapidi, qui est
genus subjectum non repugnat ni-
gredo; sic circumscripta differen-
tia individuali, per quam formali-

aerem ignem, c'omposita primo

et ter divisio repugnat composito ex
producnntur, et ideo primo sunt natura et illa differentia, naturse
formse, non nisi per accidens; et specifica) per illam differentiam

ideo secundo composita differunt non repugnat divisio, unde ipsa

per formas, tamen non e converso, est communis, ut prsedictum est,

et formae primo diversae, non sic
composita.
Sic ergo patet ad tertium prin-
cipale, et ad tres objectiones an-
per posse Logice esse in pluribus. p^tr|"a^jj
Contra, tunc adhuc illa natura differta
natura
distinguitur ab illa, quse est sine Pauii, se-
alia differentia individuali; ergo ceitatibus ?

nexas. Contra istam responsionem, dlfferentia numerali. Respondeo,

contenta videntur differre propter si loquamur realiter, humanitas
differentiam continentium; non er- quse est in Socrate, non est huma-
go e converso propter circulum. nitas quse est in Platone, et est
Probatur antecedens, sensitiva in realis differentia ex differentiis
me et in te differt, quia intellecti- individualibus unitive contentis, in-
va diffcrt, non
converso. Respon-
e separabilibus hinc inde. Si autem
sio de antecedente, est ut sic, est circumscribamus differentiam hinc
ut non, secundum quod contentum inde, sic ut nec natura intelligitur
est formale in ratione continentis, una maxima unitate in se, sed tan-
vel materiale, exemplificatur au- tum illa uritate minori, quse est
tem in argumento, quando est ma- communis; sic nec est divisa ab
teriale. humanitate Platonis divisione nu-
21. Ad primum principale, quod si merali, nec aliqua quia non speci-
nfn^sunri^telligatur speciei, id est, sicut fica, patet, sicut non ponendo aliam

fJ"^^^"^
lecdiversi
. contentum sub specie
i
.
'
neutrum formam generis, aiiam speciei,
generis. membrum est dandum, sicut ratio- diceretur natura generis in una
de"

nale, nec est ejusdem generis cum specie, et alia circumscriptis diffe-
irrationali, nec alterius, sic sicut rentiis hinc inde.
contentum per se sub genere. Dif- Ad quartum, si ponantur aiise
ferentise enim oppositse, ut prse- formse a quibus sumuntur prsedi-
dictum est, sunt primo diversae cata in quid, necesse est concedere
propter infinitatem vitandam. Si muitas differentias individuales in
autem intelligatur cjnsdem speciei, eodem, quia natura generis sine
ut divisivum et constitutivum ali- contradictione potest esse prior
quorum ejusdcm speciei, sic sunt forma specifica, et non est sine sua
 ^.

m LIR. Vll. METAPIl.

ditlerentia individnali, et sic ne- per advenientia, non magis in snb-

cesse est concedere. qiiod hoc ani- stantia quam in homine; sed tan-
.
, nml possit esse hic
'
liomo, et non tum extrinsece variatur, et unum
L truin sint
piures in-
tlivitluales
hichonio. Similitep hic homo vel plus dicitnr variari, quia est in
diaereniKv iUehomo, nisidicatnr (luod hoc ani- pluribus essentialiter, et magis
in eodem \

mal non est natnm periici a natiira diversis.

aninicT intellectivcT, nisi snb certa Contra, tunc omne communeest
diilerentia individnali; non est ta- species specialissima de se, quia
men nisi una diilerentia individna- nna talis est in pluribus quam
lis nltima, qn» determinat formam alia, et individua unius speciei
speciiicam. pluribus differentiis extrinsecis dif-

Si dicatnr alia opinio de formis, ferunt, quam individua alterius.

potest dici quod nnns gradns per- Respondeo, differentiT extrinsecae
fectionis determinet omnes prse- non faciunt unum per se cum illo
cedentes ad ultimam unitatem, quod subest, sicut haec cum com-
sicut una difFerentia specifica de- muniori phires differentiae faciunt
;

terminat omnes perfectiones prse- unum per se, et ideo quodam modo
cedentesadunitatem speciei, quam per se diversificantur per illas,
nec exsehabent, nec aliunde quam sicut materia per formas, non sic
ab alia difterentia. subjectum per accidentia.
2*- ^Contra, siuna differentia indivi- Ad quintum, per divisionem nihil Per
discontinu-
positivum ^t ai
•4.- • •

fit, sed fit una prsecisio

^
dualis potest intelligi inquantum ationem,

determinat genus superius, non vel solitudo, qu8e dicitur actualitas aiigmd
f'°^^^^^""^
inquantum determinat inferius, opposita potentialitati partis in

potest enim intelligi haec substan- toto ; liTc ergo prius medietas li-

non hoc corpus, ergo iUa in-

tia, nOcT, qu9e nunc est hsec linea, et

quantum determinat omnes perfec- habens actu differentiam indivi-

tiones prsecedentes, est in virtute dualem actualitate distinguente, sic
multae. Quod igitnr inconveniens, quod ipsa cum nullo facit unum
si ponantur gradus proprii tot, per se, hcec prius habuit illam dif-
cum non ponantur res diversse, ferentiam actu opposito potentise
sed tantum unitive contenti? Non ante talem actum, ante generatio-
est inconveniens hoc concedere, nem; et per eam distinguebatur ab
secundum ntramque.. opinionem, alia mediate, sic quod non fuit
nisi quia maxima unitas, quoe sci- illa, non tamen sic quin ex eis fie-

licet per hanc differentiam,

est retunum.
intelligeretur prius inesse substan- Adsextum, quidquid per ^ ^
se inest ^
. Generari
.

tiT, quam unitas differentiae spe- uni individuo, cuius simile inest an inest
Socrati per
cificse, quT est minor et prior, ut alii mest per naturam
individuo, naturam,
^ ...
communera, quia difierentiis sm-
, . . vel tingula-
videtur. .Sed responsio, omne com- ntatem?

mune est seque unum in se, unitate Cfularibus non inest commune
communis, et immediate post il- aliquid; et ita si quid per unam
lam unitate indivisibili, quarnm inesset, per aliam simile non
neutra secundum se diversificatur inesset, non plus quam quse con-
 ;

QU^STIO XIII. 423

seqiiuntiirgeneralissima simt simi^ Ex quod sin-

ista opinione patet, 23.

lia, A^el species, ratione differentia- gulare est unum quid pro hoc, se-
rum spccificarum, licet illa ({uvo cundo de Trinit. 0. Danielitas; et
consequuntur species duas totas si singulareest unum quid, est per
ratione totalitatis sintsimilia ; er- se etiam differentia
intelligibile,
go generari inest Socrati ratione individualis sine singulari. Contra,
humanitatis, sicut generare, quia orgo delinibile, et de eo erunt de-
in hoc assimilatur genito tali, non monstrationes et scientise. Item,
tamen insunt homini sine sin-
ha^c quidquid est in isto, ejus simile est
gularitate, loquendo de eis in se in illo, ita ab istis inquantum sin-
loquendo autem de eis in commu- gularia abstrahetur aliquid com-
ni, insunt primohomini in commu- mune, sicut inquantum albedlnes.
ni, et demonstrantur et
de illo Item, tunc sensus et intellectus, ^'^^^'«'^^^a
individua
sciuntur. Contra hoc est unum ar- quomodo differrent. Ad primum, ^» ^ac vita
. . .
non scitur
gumentum factum extra in n. G dirierentia mdividualis a nuilo nota distincte.

primi libri. est in hac vita communiter. Gujus

SGHOLIUM IX. probatio est, quia tunc nota esset
CoroUarie infert singulare e se unum quid, differentia ejus ad quodcumque
et consequenter per se intelligibile, quod to- aliud, et ita non posset errare de
net2. dist.S.qu^est. 6. ad secundum,et qucTsst. quocumque alio sibi intellectuali-
11. num. 9 et latius de.Anima, q. 22. ubi
ter ostenso, quin judicaret illud
plura de hoc dixi in Gommentario. Gontra
esse aliud ; sed illud est falsum de
horum tria vel quatuor fortissima argu-
menta objicit. Ad primam, explicat quare alio omnino simili, nisi tantum de
individuum non est a nobis definibile, nec intelligendo se animam et suum
pro nunc distincte cognoscibile. Ad secun- actum forte, a quibus differre dice-
dum, an aliquid commune abstrahi possit ab ret quantumcimque similia sibi
individualibus dillerentiis. tertium (po- Ad
ostensa ; de intelligendo tamen se
nitur hic ad quartum) quod sensus non co-
gnoscit singulare, de quo 2. dist. 3. qutest. 1.
compositum, forte erraret quis, si
num. 4. et multa hic tractat, quomodo uni- subito Deus suum corpus annihila-
rct, et aliud animcT. uniret, manen- ^"
^"^'^
versale cogno^ci possit ab intellectu, et non intelli-
a sensu,dequoetiam supra 1. 1. qufest. 6, et tt^
e^nciose
anima in eadem intellectione coinposi-
de Animaquaest. 22. Girca ultimum dubium,
non interrupta,
^
sic quod
^
anima^"'"» ^^'P;
re posset
quomodo existentibus muitis phantasmatibus. ^
i

cognitio potius per unum quam per

inquantum ad differentiam indivi-Q4«reindi-
ftt alia. viduum a . .

Mauritius hic in fine notat esse additionem, dualem seipsam certissime novit nobiade-
^ X fi"h' ine-
hoc Cns. Quantum ad naturam spe- quii? 2.
1 ] i.

quiase remisit ad distinct. 3. primi, et ta-

men probat Mauritius in pra^fatione hujus cificam, alia ut sensibilia certius ad 2. "^vide
operis prius eum scripsisse hoc opus quam ^^oyit, et hanc notitiam de sc inqui- |il^-°-f;
Theologiam, ubi qusest. 6. primi libri ad 3.
rit, sicglossa Augustin. Trinit. 6. ^naTu'!'^
docet, quod phantasma tbrtius movens facit
ut intellectus objectum illius prius conside- ~ non possumus
ergo ^
individuum de- Tp'^^^^ ^^
dennibilis
ret; ta-ngit quomodo converlere vol diver- finire, non ex parte eius, sed ex cum per
se intelli-
tere intullectum sit in potestate voluntatis, iinpotentia nostra, sicut nec sub- gitur?
de quo latius agit 2. distinct. 42. qusestione
stantias separatas, ut patet in qua-
quarta,et h^ec de hac ([Ucostione in cujus in-
dagine vere dicit Occham, Scotum omnes dam qua^stione super secundum
alios Doctores longe excelluisse. librum. Contra, sic species sub-
 424 LIB. VIT. METAPIL

stantinp dicerctiir non dcfinibilis, singulari, ideo sic singularia ma-

qnia non pcr sc intclligitnr, rc- gis dicuntur non scibilia, quia ta-

spondco, qiiamlibet natiiram spcci- lis cognitio magis competit eis.

ficam snbstanticT consequitnr ali- Ad aliud, differentia^ illa^ sunt 24.

quid Ycl aliqua, undc cjus notitia primo diversae, in nullo convenien-
pcr cfTcctum possit habcri, non sic tes. Juxta hoc nota, quod si gene-
diffcrcntiam individualem. Sic ad ratio deberet dici gcquivoca in di-
aliud de demonstrationc, vel sic- vinis, quia proprictates personales
A dilFeren-
ut dictum est ad scxtum, nihil nonsuntejusdemspeciei; ergoquse- tiis indivi-
dualibus
consequitur individuum ratione libet in creaturis, quia differentiae nihii reale
abstrahi-
differcnticTindividualis per se, quia individuales sunt primo diversae. tur, sed

illud csset omnino incommunica- Item nota, quod a differentiis indi- tantum
secundse
bile, sic quod nihil ejus simile pos" vidualibus quidquid abstrahitur intentionis.

sit in aliquo inveniri, quale nihil cst aliquid secundse intentionis, et

invenitur in entibus, ut videtur, non prim?e; ct sic cum intelligo
pr^eter differcntiam individualem, Adam non , intelligo singularC;
vel si quid consequitur ratione quia siipse ostenderetur, nescirem
ejus, cum ipsa dicat gradum posi- quod ipse esset, sed intelligo con-
tivum ergo potest aliquid
entis; ceptum compositum ex homine et
causare, tunc illa non erunt nota, singulari, quod est quoddam com-
et ita demonstrabiliain se, sed non mune secundae intentionis, talem
nobis, sic oportet conccdere illud etiamconceptum habeo, intelligen-
Num. 6. extra in quspst.6. primi libri. Patet, do quodcumque singulare. Quod Quid abs-
tractio
illud de infinitate non valet, quot- vero prsedictum est, quod quidquid proprie
dicta ?
cumque enim speciebus, forte plu- abstrahitura differentiis individua-
res sunt possibiles, et tamen de libus, est aliquid sccundse intentio-
qualibetnon minus est scientia, sic nis, hoc sic corrigitur, abstractio
hic. Nec valetdecorruptibili sin- proprie est prsedicati dicentis quid
gularium, quia incorruptibilitcr subjecti; non enim passiocommu-
sua passio per suam definitionem nis dicitur proprie cabstrahi a sub-
sibiinest; potest enim et univer- jectonon convertibili, tamen com-
Corrumpi-
sale corrumpi ab actu esse, cor- muniter loquendo dicitur abstrac-
tur univer ruptis omnibus singularibus; ergo. tio ideo a differentiis individua-
;

aale quo-
modo? Quod etiam vult Aristoteles 7. text. libus, nec speciflcis nihil
sicut
Quare sin
gularia c. 35. quod cum extra sensum fiant, potest abstrahi primo modo, quia
spiritualia, Qusedam
rainus no- immanifestum est utrum sunt, vel sunt rationes reales omnino sim- primae in-
ta? tentionis
non. Respondeo, hoc est de cogni- plices primo diversae, alias esset abslrahi ab
individua-
iione si est, sive rei in propria exis_ processus in infinitum. Sed secun- litatitous.

tentia, etiam de universali

sic do modo possunt multa abstrahi,
est immanifestum, nisi sciatur ne- etnon solum secundse intentionis,
cessarium in aliquo singulari ut prsedicitur, sed et primse, ut in-
'

quia tamen talis existentia est dividuum, unum numero, per se

magis singularis quam universa- existens, incommunicabile, quse
lis, quia nonest universalis nisi in forte sunt primse intentionis. Sic
 QU.ESTIO XIII. 425

ergo intelligendo compositiim ex intelligibilis, noniit existens sicut

natura universali, et aliquo tali
non ut ratione ob-
ut parte objecti,
jecti. Ad quartum, per argumen-
tum factum de intellectu, de dilTe-
//omo ; intellectus ergo est univer-
salis per abstractionem ab hic et
nunc, sensus singularis concerncn-
do hlc et nunc. Aliter, quod albedo ^a^b^^JJf^^iJjJ*

rentia cognoscenda, quod nullus universalis est ens per accidens, sensusnoa.

sensus per se cognoscit singulare, nec primo intelligitur, sed albedo,

quia ejusdem sensibilis, simil^
Jjg^nosciT omnino, non discerneretur ab ip-
"S!^q^V ^^- Contra, imo ex loco similiter
numerus est per se sensibilis. Re-
spondeo, si quid idem in duobus
locis, quid tunc? Similiterex
cui tamen intelligibili vere deno-
-minative convenit definitio uni-
versalis, quia nuUo ulteriori facto
circa ipsum, est dicibilis de pluri-
bus, cum non intelligatur sub ra-
si tione alicujus prohibentis istam uj^.^gj,gg^ij_

loco, ergo non est per se hoc, quia pluralitatem possibilem, non im- t^^s non^est

hoc non est hoc per locum, quia si possibilem per abstractionem ab teiii-endi.

cognosceret hoc, inquantum hoc, hlc qI nunc Hoc modo tantum uni-
etiam distingueret ab illo, posito versale intelligitur, hoc est, tan-
quod simnl essent, imo quocumque tum illud quod ut sic, natum est
posito, stante hoc. denominari ab universalitate, non
Ln visus
Ad illuddenumero, oportet
i
orlos-
o
'
tamen universale, sic quod univcr- i

umerum sarc, certum est enim, si semper salitas sit ratio intelligendi sicut
^
adiorum i /v

gnoscit ? sunt novi radii Solis in medio, sic est hic : Tanlum intelUgihile intelligi-

quod nullus durat quod ibi diu, tur. Singulare tamen est ex parte
visus noster illum numerum non sui intelligibile, cum sit quid, sed
cognoscit, intelligendum est ergo non a nobis nunc, intellectione
numerum dissimilium. simplici positiva ; albedo vero uni-
Alia opinio de sentiendo singula- versalis et albedo singularis sunt
re, tangitur in fme quaest. 6. pri- conceptus compositi entis per ac-
mi, argumenta contra non bene cidens, et posterius intelliguntur,
solvuntur forte. sicut homo albus, singulare vero
Aliter potest dici, quod sensus sentitur per se; nec compositum,
25.
non est alicujus, nisi praesentis se- hcec albcdo, nec albedo singularis,

cundum naturam, et in existentia ens per accidens, et ipsa singula-

actuali, quod non est nisi singula- ritasest tantum intelligibile, et ali-
re ; intellectus intelligit abstrahen- quid secundae intentionis, et com- singuiari-

do ab hic et 7iunc, hoc est, non se- mune albedini et sono. Sed albedo tuminteiii-

cundum quod actualiter existens in conjuncta differentise individuali, s?ot!de

natura, cujus existentia^ conditio- et sic est natum denominari a sin- ^"2?.^
nes sunt hic et nunc, ista abstrac- guLaritate; non sic quod conjunc-
isus an tio scmper necessaria est in in- tio sentiatur, nec ista differentia
StL itellectu. Hoc dubium, ut patet in individiialis, nec conjunctio sit ra-
^tisV"' qusest. 6. hujus, tamen talis abs- tio formalis sentiendi, sed modus
tractio non facit singulare, dici- quidam rationis formalis, sub quo
bile demultis. Ita enim hic homo est modo est ratio sentiendi.
 426 LIB. VII. METAPII.

Contra, tantiim albedo sentitur, albedinis in se, cum differentia in-

cuieumque sit conjiincta; crgo ip- dividuali facit unum per se.
sa nt est sic nota, non repugnat dici Ad argumenta contra intellectio- Quc^st. 6

de pluribus, sicut nec ipsi ut est nem singularium, qune fiunt super ma Tdeu
intellecta ergo universale ita sen-
; primum librum, patet quod nunc ninc^de
titur, sicut intelligitur. Similiter, nunquam intelligitur unde per- ;
gpSfs-
universale sic est extra animam, fectissima scientia nunc nobis pos- ^^"^^-

quia licet albedo extra animam sibilis est de specie specialissima,

semper conjuncta differentiae
sit ibi status.
individuali, tamen albedo prius na- Sed difncultas est contra hoc,
turaliter est, quam illa conjunctio cum enimmulta singularia faciant
illi sic non repugnat dici de mul- multa phantasmata, quare non a
tis, licet consideratse sub differen- quolibet abstrahitur species uni-
tia, per difFerentiam repugnet; er- versalis? et ita vel erunt tot, vel
go sicut universale intelligitur, sic voluntas ibi aliquid faciet, quod est
est extra. inconveniens Responsionem ad
.

25
Respondeo, ibi est albedo univer- hoc qusere scilicet dist. 3. primi
salis, ubi separatur a prohibente in responsione tertise rationis prin-
dici de multis, quia ibi non impos- cipalis illius quaestionis an opor- :

sibile ergo possibile est hoc esse

; tetponere speciem intelligibilem
in intellectione, sibi enim intellec- in memoria prsecedentem actum
tae non
conjungitur differentia inteiligendi. Ad aliud, universali-
individualis, sibi inre conjungitur, tas est per se ratio jntelligendi
et sibi sensatse maxime. Si hoc ad- quodlibet intelligibile, non inteilec-
quod sensus est
ditur, rei secun- ta ut objectum, nec ut pars for-
dum quod existit, quod est verum maiis objecti sicut singularitas
;

de existente forte. Contra; si intel- ratio formaiis sentiendi, non ut

ligis separari realiter, sic quod objectum, nec pars, sed praecise
non conjungatur intellecto in ratio, imo si debet inteiligi, intei-
re falsum est
, abstrahentium ; iigitur sub ratione universaiis.
enim non cst mendacium, si in- Exempium, mascuiinitatem voio
quantum ad actum cognoscendi,. concipere, qui est modus praecise,
fensaiZ ^^^ ^^ scnsu, quia hcecceitas non concipiendo Deum, nec objectum,
quare re-
pu^nat
geutitur. Similitcr est in existen- nec pars; ilium modum si facio
"°i^^f^saii- (^Iq^ q^[^ [\\q esse priori, quod est objectum, concipio submodofsemi-
tas?
albedinis proprium, non est diffe- neitatis. Unde mascuiinitas est
rentia individualis, quia posterius,. fa^minini generis, tamen forte uni-
nisi dicatur quis videre colorem. versaie est ratio inteiiigendi, non
Respondeo, intellectoin se per ac- ita inteiiecta, sicut modus Gram-
cidens conjungitur differentia in- maticaiis.
dividualis, ita quod non necessario
ANNOTATIONES.
sensato per accidens, hoc sine quo
non, sed necessario existenti per Sequitar quj^csiio decimatertia de prin- 27.

se, quia ille prior gradus, qui est cipio iridividuationis, quse fundari potest
 :

QU^STIO Xlll. 427

super (liversis locis textus, iicet super 5. expositionem litteric ibi, et supra q. de
Metaphyi-:icce polerat oriri, ut eam ali- ratione quantilatis, et infra in hac q. et

qualiier leligit Ant. Andr. iljidem, potest in 2. ubi supra, et si sic congrue ponitur
enim t. c. 28. 3o. et 45. oriri, ut nota- extra sustinendo suppositum principale.
vimus in principio ejus ; famo^a enim, et la decisione quscstionis introducit duas
28.
ampla, et maxima si^eculationis est hicc vias principales, quaruin prin\a est, quod
materia, et chaos magimm opinionum et natura per aliquid positivum quodammo-
disputationum, quam tamen mirabili in- do aliud ab ipsa individuatur, qure sub-
genio hsec amplectitur compendiose ; et dividitur in sex vias, quarum quinque
teslante etiam adversario doctrinoe hujus sunt aliorum, et sexta est propria.

Gulielmo Occham, in primo, d. 2. Ccete- Secunda via principalis habet duas

ros omnes excellit iste in hac individua- vias. Prima, quod seipsa natura est haiC ;

tione, et subtilitate ejus, de qua distincte secunda, quod duplici negatione, et sic in

in G. q. ad plenum et resolute, et diffi- universo sunt octo vise minus principales.

culter pertractat, in 2. d. 3. part. 1. qua- Opiniones primee viee partialis primse prin-
rum principalis fructus in hac unica q. cipalis exprimun^ur in littera. Secunda via
habetur, et piura subtilissima adduntur partialis est Goffr. quodlib.T.q.o. et quod-
Scholastico volatu mirifico. lib.6.q.i6. et /Egidii quodlib.l.q.o. et in
Adverte, quod in aliquibus originalibus Theorematibus. Tertia estAlbertiS. Meta-
ante oppositum ponitur parvum Extra ibi phys. et in libello de intellectu et intelli-

Nota primum argumentum, etc. usque gibih, et S. ThomcC, licet propter infes-
illuc : Contra 4. Metaphys. etc. et in tationes Dtemonum materiam signaverit

margine in aliquibushabelur qutedam lit- quantitatis Cruce in fronle, vide eum 5.

tera, quse sic incipit : iitrumsubstantla Metaph. et libello de individuatione ma-

materiaUs ex natura sua sit individaa^ teriie, et super Boetio deTrin. etl. part.
etc. usque illuc inclusive, ut hitjiis gene- Summse, q. 7. art. 1. et oO. q. et in 2.

risy et alia, quee sic incipit : de Angelis scripto expressius, d. 3. q. 4. vide etiam
qucd non. 12. Metaphys. etc. usque illuc Bonav. et Richardum in2. ibidem notan-
inclusive. Item natura pcrfectior, com- ter ad iioc, et aiios antiquos. Quarta via
municatior, et quia non multum neces- attribuitur RogerioBaconis, et videlur A-

sariaet diminuta, quare non posuimus in vicebron, qui lamen potius formam posuit

originali impresso eam, lector addat si esse principium individuationis, et lianc

voiuerit. sequitur NicolausBoneti, 8. Metaphysicee;
Secundum argumentum post opposi- et aiiqui quotant Goddo. Qusere Warr. in
tum est divisivum, ut patet, cujus u- 2. ubi prius. Quinta via est multum spe-
imm membrum removet, aliud vero mera- cialis, quam tacuit in 2, qutere War. in

brum impugnabis, ut in sequentibus ha- 2. q. i. et Henr. quodlib. 3. q. 9. et alios

bet ; supposuit enim satis manifestum, ad hoc. Prima via partialis secundce prin-
secimdun) membrum esse iiiconveniens, cipalis est Nominalium, quam sequitur
ideo tacuit. Occham in primo d. 2. part. 1. copiose,
Infra, ibi : Hic male allegat Aristot. et aliqualiter quodiib. o. q. 12. et 13. et

p.tc. usque illuc: Tertia est de materia, etc. Fratcr Adam lib. 1. d. 33. q. 8. art.

assignaiur Extra, sed littera satis bona 1. quaere Aureolum et alios, utnosti ;

est ; et cum dicit alibi, potest remitti ad secunda via est Ilenr. quodlib. o. q. 8.
 \
428 LIB. VII. METAPIl.

et o. Qiiinque vias principales inipugnat contra quam non replicat, posset enim
primo i[i generali, vel saltem ires primas assignari Extra, et si volueris, 1'aciliter

per quatuor media notal)iIiter. Consequen- inlVingitur ; nam licet in differentibus,

'.er in speciali arguit singillatim contra numeraliter, posset reperiri ina3qualitas,

eas suo modo. non tamen in differentia ipsa; an etiam

Aliqui assignant Extra ibi : Ilic rcs- sit alicujus quantitatis, et siccapax oequa-
pondct ALfjidias dc illo niodo etc. usque litatis principium individuationis ponde-
ilkic : Ex sccunda via sic, ctc. et illa rabis, ex diclis hujusmodi, et probabiliter

responsio habetur ubi supra quotavi ip- diceretur quod non, nisi extensive. Quoe-
sum. re 5. quoost. quodlibeti, et 26. dist. 1. sed
Quod tangit infra in exemplo impro- instantia est arKjualiter, l.d. 1. et alibi.

bando, id est, viim secundie principalis, Infra, adverte qualiter argumentum de

ubidicit secundum unam opinionem. Quse- unitate ol)jecti potentia} infringit, sed de
re in primo d. 36. illas opiniones, et con- unitate objecti unius actus replicam com-
sequenter in :2. via recitat dicta Henr. in mendat. Qua^re supra lib. 1. et in 2. Sen-
Sum:na et quodlibeto, ubi ibi tangit, sed tentiarum, ubi supra.
vide omnia in fonte si potueris, et ponde- Deinde concludit quid tenendum sit in

ra singula. hac qusest. ibi : Ex his lootcst concludij

^ g Infra ibi : Dicitur ergo, quodiiatura non etc. ubi consequenter videtur magna in-

est una, etc. assignatur Extra in aliqui- tricatio in processu, nam respondet ad
bus, sed satis bona littera, et potest assi- diversas qupcst. cum tamem una tantum
gnari nona opinio in solutione qutcstio- mota sit. Et in originalibus diversis trans-
nis, et verum est secundum omnes, quod mutatur littera, tota namque illa littera :
Num. 13

singularitate formaliter et proximeest sin- Dicitur, quod natura non est una, nisi
gulare, sed de hoc non qugeritur, ut ha- 'per unitatcm de genere Quantitatis, etc.

bet. usque illuc: Ex his potcst concludi, omit

29.
\)Q\n(\Q\\)\'. Etnota.quod nonqua^ritnr, titur in aliquibus, et vocatur ^'.r/ra, et Num. 17

etc. declarat titulum qutesiti, et ostendit satis rationabiliter. Illa etiam littera' : No-
partem negalivam ejus. Quantum ad pri- iandum, quod individuum, sive ununi
mam partem, videlicet quod natura lapi- numero dicitur illud, etiam per totum
dis non sit de se hoeC; ubi introducit usqueadilludinclusive, sicutmodus Gram-
disputationem de unitate minori reali uni- maticalis proecedit illam partem : Ex his
tate numerali, qua) ctiam infra q. 18. re- potc^t concludi,eic . quse sequuntur, et sa-
plicatur ; et ideo hic posset omitti, quae tis bonus ordo est ille; teneatur tamen or-
famosa est in doctrina ejus, et breviter do iste quem posuimus, quia satis bonus,
et subtiliter procedit, et licet multi co- et legatar tota littera, quiaoptima ubique,
nantur solvere motiva ista, ut Occbam, et etsingularis doctrina de singulari.
sequaces ubi supra, et similiter alia ar- Gum dicit ibi : Ad duo prima primas q.

gumenta supra, contra alias vias hic, tu etc. debent applicari ad principalia argu-
tamen faciliter infringes cuncta bene dis- menta pro utraque parte, et ante opposi-
cutiendo, nam obstinatisnihilpersuadetur. tum, et post illoe solutiones. Ubi adverte,
Consequenter adverte ad illam respon- quod quotat argumenta ante oppositum

sionem ibi infra : Respondetur ad pri- ibi, ut supra in illo extra ante oppositum
mam improhalionem consequentis, etc. ea comparavit.
 .

QU^STIO XIV. 429

30. Infra, consequenter cum dicit : Ad a- tra : scd littera singularis valde, quam
linm quwst. ibi intclligit impliciteq. 13 etiam iiifra tangit, et non habetur com-
nam secundum multiplicem recitatam opi- muniter in omnibus originalibus in hoc
nionem, multiplex subintelligitur hicq. ut loco.

expresse ponit in 2. hic vero gratia bre- Infraad finem quaest. ante illam litte-

vitatis sub^una omnes includit. Similiter ram immediate : Ad argumenta coyitra

infra cum dicit : Ad aliam r/ucest, r/uod intellectionem singularis, etc. ponitur in
forma est principiiim.etc. s^ppVics. ad opin. ahquibus originahbus objectio tahs. Con-
de immatcriahbus, in quibus non conce- tra, sem[)er stat quod per se sentitur
duntur plura in eadem specic secundum universale, quod est extra animam, hocest
communem viam, et ibi argumenta imph- iUud, quod natum est denominari ab uni-
cita, quae solvit. Qutcre in 2. ubi supra tate, et satis facihs est solutio ex dictis,
quaist. 1. et in iho Extra, quod notavi vel omitte, quia non necessaria.
supra de Angehs, ctc. habentur brevibus; Consequenter ibi : Responsionem ad
simiHter infra ibi: Ad aliam rjvccst. cic.
hoc qucere, scilicet 3 . cl. primi, etc. ihud
apphca adopin.dequantitate, quceibitan- additum est, et nonestde originah Doct.ve-
git, ut patet, hcet declaratio iha est gene- raenim remissio sed non habetur ; in ori-
rahs in hac materia in omni via, ut patet.
ginahbus antiquis, et tenendo suppositum
Deinde inducit objectiones contra solu- principale, nam estde httera, variehabetur
tionem q. principahs, et solvit valde no- bi httera in diversis, et ahquaadduntur,
tanter, et adverte ad solutionem uhimse iquaenon sunthic supra hb. 1. et lib. 5. ad
objectionis ibidem, quia videtur habere hoc phira patent, quaere 45. 4. etahbi saepe.
instantias ex dictisBoetii hb. Divisionum, Ahos sequaces hujus hic vide.
qui divisionem speciei reducit ad divisio-
nem totius in partes, sed salva Doctorem QU.5^STI0 XIV.
ut nosti, et similiter omnes ahas solutio-
Utrum singulare per se intelligatur ?
nes hic examinabis dihgenter judicio boni
Arist. Physic. text. 49. ct 5. Met. c.9. Philipon
1.
viri.
ibicl. Averr. tom. 9. D. Thom. i.p. q. 86. a.
c. 8.
1. qaodlib. 12. q. 8. Mirand. de eoersione singic-
17. Sequitur iha \)^v^ : Notandum, qnod lar. certam. lih. 23. sec. 4. Aureol. 1. dist. 35.
{ndividuum, etc. ubi declarat^pra>cedentia, q. 4. a. 1. Rich. 2. di&t. 24. q. 4. Durand. dist. 3.
q. 7. Greg. in 1. dist. 3. g. 1. a. 1. Jandun. 3. de
et ahius omnia investigat, et de principio anim. g. 11. ApoUinar. q. 12. Suar. lih. 4. de
Anim. c. 3.
individuaiionis, et unitate reali minori
unitate numerah et universahtate, ubi Qiiod sic videtiir, qiiia ens per se i.

consequenter inducit sex objectiones con- estobjectum intellectiis per Avi- sS?ftantL
tra dicta ; et antequam solvit eas, inse- cennam 1. Metaph. c. 5. et non tan-
rit pluradeclarativa, etinstantias et solu- tiim ens in universali,sed quodlibet
tiones ; vide infra ibi : Ad primum prin- ens inquantum habet rationem en-
cipale, etc. intehige de prima iharum sex tis quod ergo maxime est ens,
;

objectionum maxime est intelligibile, sed prima

Pertransibis lento passu, iUud chaos substantia maxime est ens, quia
metaphysicale Scoticum, ubi assignatur maxime est substantia ex libro
infra ibi : Quod vero prcedictuni est, quod Prsedicamentorum ; ergo , etc.
quidquidabstrahitur, eic. usque iUuc: ^c/ Item, operatio realis non est nisi
quartum per argumentum factum, eic. Ex- a singulari, sed movere intellec-
 430 LIB. VII. METAPII.

tum objeetive est operatio realis ; est, quod singularitas non impe-
ergo. eto. Pra^terea 1. Posterior. dit intellectionem.
t. e. l. et 3. sicnt per syllogisiuuni ergo aliquid aliud hoc impe-
Si
2.
coi^'noscimns conclnsiones, ita per diat, puta accidentia annexa sepa-
indnctionem j^rincipia sed nnlla : rentnr si materialitas, vel quid
;

potentia argnit discirrendo per aliud. certum videtur quod intra

indnctionem nisi intellectns ergo
sibinotiores snnt pr^emissfe con-
clnsione eri^o per se iutelligit
; impedientia intelligibilitatem, ita
singnlaria, a qnibns argnit indn-
Singulare cendo. Praeterea, cognoscens
per se
intelliiri- rentiam per se aliqnornm extre-
bile.
mornm, per se cognoscit extrema
ditferentia sed intellectns per se
: proximi gignentis ipsam, sed me-
cognoscit diiferentiam inter sin-
gnlare et nniversale; ergo per se
cognoscit utrnmqne extremnm.
Sic argnit Philosophns 2. de Ani-
ma. t. c. 145. et inde, de sensu com-
mnni. Praeterea, intellectus rebus,
qnas intelligit,nomina imponit; im-
ponit antem nomina singnlaribus,
quibus etiam attribnit intentiones,
pnta hanc, singnlare individuum;
propositiones,oppositionescontra-
rias de eis facit, quae pertinentadin-
; quidditatem non est nisi quidditas
speciei signata; tolle igitur omnia
per se movebitur intellectus a
diffe- singnlari, sicnt a speciei natura.
Pra^terea, species genita cum sit
essentialiter similitndo, non solum
diati, et hoc sub ista ratione objec-
ti sub qua gignit, quia alia ratio
requireret aliam speciem propter
aliam repraesentationem, cum spe-
cies in intellectu sit genita a sin-
gulari, sed mediate illud semper
reprsesentabit ; licet enim novnm
lumen requiratur ad illam gigni-
tionem in intellectu, quod potest
dare intensius, vel minus intense
repr^Bsentare, nunquam tamen da-
bit alind in reprsesentatione objec-

tellectum. Nec illa reflexio quam ti, quam quo gignitur me-
illud a

ponunt, videtur multum valere, diate, vel immediate. Respondeo,

cum ista possint intelligi ante quod semper reprsesentat istud a

abstractionem universalis imo ,
quo gignitur, sed non sub iila ra-
dubitando cujus speciei sit hoc in- tione, ita quod gignens eamdem

dividuum. Prseterea, nisi intellec- rationem habeat inquantum gi-

tus per se intelligeret singulare, gnens, cum ratione objecti reprse-
quomodo voluntas potest per se sentari per speciem genitam ; alio-
quin quamvis ponas, quod singula-
Intellectu
velle actum singularcm , et quo-
re primo intelligitur saltem, ta-
intelligit modo tunc peccaret? Videtur enim
aingulare men oportet te concedere, quod a
sicut vo-
quod nullo modo, cum voluntas
lunlas specie singularis in intellectu,
vult illud.
non possit per se velle, nisi quod
possit abstrahi species universa-
est pcr se ab intellectu cognitum. lis, alioquin universale nunqnam
Praeterca, si repugnaret singulari', inteliigeretur, sequitur quod illa
unde singulare cst per se intelligi, species, quam tu ponis universalis,
quomodo posset Angelus per seip- per se reprsesentaret singulare in
sum, et Deus se? ergo certum rationc objecti.
 ,

QU^STIO XIV. 431

3. Contra, si singiilare per seintol- agcntem ci'eantem, ctc. quare er-

ligitur, duo singnlaria crunt duo go una-cst magis univcrsalc quam
por se intelligibilia, et cum intcl- alia? Prsetcrea, si primo gignitur
lectus simplex per sc non intclligit species intelligibilis singularis ex
nisi quidditatcm, duo singularia pliantasmate, aut congignitur alia
habebunt duas quidditates, et pcr univcrsalis dc eodcm, vel ctiam dc
consequens duas definitiones, et illa,ettunctot species erunt uni-
ita erunt duae species. Rcsponsio, versalis quot singularium, et
primum consequens est conceden- sic infinitse; aut non necessario
dum ; sed intellectus non intelligit congignitur specics univcrsalis,
nisi quidditatem absoluteuniversa- sed tantum A^oluntaric, et hoc vi-

lis, vel hanc quidditatem, vclmagis dctur irrationale omnino ; cum

hoc quid, quia quidditas forte non gignitio speciei sit naturalis, aut
habet infcrius. Sed quid habet hoc secunda species universalis redit
quid, quod non est per accidens in idem cum prima, et auget eam,
ens, ideo per se intelligibile, sed et sic cognitio universalis poterit
haec duo quid non habent duas de- intendi in infinitum etiam ; et se-
Mumin-finitiones. Prseterea ad principale queretur, quod quanto plura sin-

luSaT. arguitur, singulare per se intel-

si gularia video, tanto perfectius co-
ligitur, ergo non universale con- ; gnoscam universale. Propterca, si
sequens est falsum. Probatio con- singulare per se intelligibilc,
sit

sequentiae,quia si singulare et duo singularia habebunt duas spe-

universale per se intelligantur cies proprias in intellectu, et duas
aut ergo per eamdem speciem, intellectiones actuales, et sic ex
aut per aliam; non per eamdem multis actibus circa utrumque po-
speciem, tum, quia illa repra^sen- test generari habitus, qui sit per
taret omnia singularia sub pro- se illius objecti cujus est actus;
,

priis rationibus, ct sic idcm est ergo du9e scientiae erunt de duobus
principium cognoscendi plura ut singularibusejusdem speciei, quod
plura et similiter idem reprsesen-
; videtur multipliciter impossibile,
tabit illud sub ratione distincti et quia tunc duo accidentia ejusdem
indistincti, quae sunt inconvenicn- speciei simul in eodem essent.
tia; tum, quia univcrsale et sin- Tunc ctiam nullus sciens aliqua de
gulare in ratione objecti simplici- specie specialissima esset perfecte
ter difFerunt; tum quia semper ,
sciens, sedtantum in universali,
simul ambo intelligcrentur nisi , nisi sciret de omnibus singulari-
intellectus uteretur specie, nunc bus. Tunc etiam idem posset ha-
ad hoc, nunc ad illud et istum , bere infinitas scientias, tamen,
usum oporteret, quod prsecederet quiaidem sciens de uno singulari
cognitio hujus et illius, non per propter hoc non sciret de alio; er-
aliam speciem tum, quia utraque
; go oportet alio singulari intellec-
esset seque abstracta et omnia ha- to, ad sciendum de isto, accipere
beret eadem, ut videtur tam phan- scientiam de novo per inventio-
tasma originans, quamintellectum ncm, vel doctrinam, nec tunc per
 432 LIB. Vir. iMETAPH.

iinam artcm oodificandi sciret ali- Et quando dicitur, quod prima

qiiis donuim nisi nnam. Re-
faccMT substantia maxime est substantia,
spondeo ad hoc, non omnis intel- vcrum est ut substantia dicitur a
lectio per se iterata generat ha- substandoyquia pluribus substat, ita
bitiim scientine, nisi sit cnjusdam intelligitur dictum in Proedicamen-
de quoih^im per medium, qnod est tis, non autem maxime substantia,
dednitio; de dnobns singuLaribns quia perfectissima in essendo. Ad
non intelligitur aliquid por duo secundum, quando dicitur quod Quomodc
media, qu<ne sint detinitiones. Con- movere realiter est singuharis, di- prima suh
stantia es

tra, ihi est hoc subjectum hrec , co, quod movere intentionaliter maxime
substantia
passio lunec causa
, quare ergo , imprimendo speciem, potest esse
non est alia scientia? objecti universalis. Aliter dicitur,

SGHOLIUM.
quod intellectus non movetur in-
tentionaliter ab universali , sed
Addiictis optimis argumentis ad utramque ab intellectu agente principaliter,
partem, solvit in favorem D. Thom?Q argu-
et phantasmate instrumentaliter,
menta partis affirmativae, sed explicat et
quorumutrumqueestsingulare. Ad
refutat solutiones primi et secundi, remit-
tens se ad dicta q. 3. 1. 2. ubi agit quomodo aliud dicitur, quod intellectus pri-
substantia pro nancsit a nobis inteliigibilis, mo intelligens universale, consi-
et tangit singulare ess3 per se intelligibile, derat se per aliquid illud intellige-
quod etiam tenet 2. d. 3. q. 6. ad |secun- re, et non per essentiamsuam, quia
dum et q. 11. et q. 22. de An. ubi multa de
denovo illud intelligit ; ergo per ali-
hoc adduxi argumenta partis negativ?e hic
adducta n. 3. solvit quiest. seq. a n. 4.
quid in se factum, quod non potest Singulare
quomodo
esse, nisi sensus et phantasma ali- intelligi-
4.
Ad primum argumentum pro quid receperint a singulari extra tur f

quod ens est ob-

alia parte dicitur, ergo sic reflectendo intelligit sin-
jectum intellectus, non tamen ut gulare, et cum sic intellexit, com-
communissimum, sed ut extendit parationes facit, et inductionem
se ad quodlibet ens immateriale, et intentiones attribuit.
Yol consideratum ut immateriale, Ad aliud, lumen quod est princi-

^gimenta' ^^^^ ^^^ abstractuui a materia, non pale efficiens gignitionis speciei de
secundum sed individuali, tale aliquo, magis confert speciei vim
viam U.
simplicitcr,
^ '

Thom£e. autcm abstractum est universale. reprsesentandi objectum sub certa

Aliter dicitur, detur quod ens, ut ratione quam originans, licet ori-
extendit se ad quodcumque, sit ob- ginans, detsibivim repr^esentaiidi
jectum intellectus. Quando dicitur naturam objecti in se.
ultra, quod singulare est maxime Ad aliud, conceditur quod singu-
ens, hoc falsum est in materiali- laria immaterialia sunt per se in-
bus. per se loquendo, imo illud quo telligibilia, non materialia, quia
formaliter est aliquid singulare, principium individuationis in eis
ut materia individualis, magis facit est materia individualis. Prima
ad non esse, quam si esse speciei per responsio, et secunda, et tertia, et
se esset sine materia, quia
tali quinta satis videntur esse secun-
illa est principium corruptionis. dum sententiam Thomae, 1. part.
 ;

QU^STIO XIV. 433

85. et 86. q. prima, et aliam viam positio prima est falsa, nam po-
qiisere de objecto intellectus in 2. tentia cognitiva non tantum habet
quaest. 3. in fine. recipere speciem objecti, sedetiam
Contra responsionem secundam tendere peractum suum in objec-
5.
ad primum argumentum principa- tum. Et istud secundum est essen-
le, et contra responsionem septimi tialius potentise, quia primum re-
argumenti Singularitas non est
: quiritur propter imperfectionem
per se causa non intelligibilitatis. potentiae, et objectum principalius
hoc enim concedit responsio ad est objectum, quia in ipsum tendit
septimum, et oportet concedere de potentia, quam quia imprimit spe-
Deo, saltem natura individui nihil ciem. Quod patet, si Deus impri-
addit ultra naturam speciei, nisi meret speciem intellectui, vel ocu-
singularitatem; ergo nihil est in lo, eodem modo ferretur in objec-
singulari impeditivum intelligibi- tum, sicut modo, et objectum ita
quia nec forma speciei, nec
litatis, esset objectum Sed Deus non es-
:

materia, nec singularitas alterius, set objectum, quia in ipsum non

vel amborum , et nihil est in natu- tendit potentia, et tamen ipse im-
ra singulari lapidis, nisi materia primit, sicut impressit Angelo spe-
singularis, et forma singularis la- cies creaturarum. Ha3c ergo est
pidis. Contra primam responsio- vera : cujuslibet passivi est ali-
nem ad secundum argumentum :
quid motivum per se , sed non
Movens intentionaliter , prius na- oportet in potentiis apprehensivis,
turaliter est,quam species ab ipso quod illud motivum sit proprium
impressa sit in intellectu possibili, objectum potentiae sub ratione qua An objec-
sed illa prius naturaliter est ibi, est motivum, sed oportet, quod tumtale qua

quam objectum cujus est, sit ibi, ipsum sub ralione qua objectum, prium
sit pro-
mo-
ut cognitum in cognoscente; sier- terminet actum potentiae. Hoc pa- tivum po-
tenticD ?
go universale secundum quod uni- tet in voluntate, enim dicunt
qui
versale niovet intentionaliter, il- eam passivam, dicunt eam moveri
lam speciem imprimendo, prius abobjecto,secundum quod intellec-
naturaliter universale ut univer- tum est; sed tendere in objectum
univer- sale, habebit aliquod esse, quam non secundum quod est in intellectu
le impri-
nit spe- sit coOToscente.
in intellectu ut in sed secundum illud, quod est in se, Balnenm
em et a etfeotive
arte rei. Sed illud prius est esse extra in- juxta illud Commentatoris 12. Me- movet ut
intra, nt
tellectum igitur universale secun-
; taphysicse, commento 36. Balneum finis,ut
extra.
dum quod universale, liabet esse secundum quod est in anima, movet appe-
extra intellectum, et aliud quam titum effective, sedsecundum quod esl in

cognosci. se extra movet ut finis. Sed propria

Contra responsionem secundam, ratio objecti voluntatis est ratio
cujuslibet potentise passivse pro- finis, etut resest in se,et nonratio Finis extra
objectum
prium objectum est ejus motivum efflcientis, nec ut est in intellectu ; voluntatis.
Uellectus
:ens non ergo proprium objectum intellec- ergo patet falsitas propositionis,
st objec-
m possi- tus phantasma, vel
possibilis esL et quomodo veriflcatur. Imo nec
iis, nequG
laatasma. intellectus agens. Respondeo, pro- est vera in potentiis naturalibus,
Tom. VII. 28
 434 LIR. VII. METAPII.

objectiiin eniin propria^ potentia> sensu, etc. Itein 2. de Anima, sensus p%s1c.
et 1. et 2
passiva^ est accidens, vel ens actn est singulariun), intellcctus univcrsalium. posterior.

ad qnod terininatnr, et illnd non Ex quo multipliciter argnitur hic,

a^"it in potentiam pnssivam, sed qnia diversarum potentiarum sunt
aliud in agens prodncit
ipsain diversa objecta, et in permutando.
istuin actuin, vel istud ens actu. A Et etiam deducitur de proportione
siinili Iisec est falsa : Omnis poten- potentise ad subjectum, secnndum
tia activanataest per se agere in materiale et immateriale intellec- ;

suuin objectum. Si objectum snum tus Angelicus omnino immateria-

sit terminus sua3 actionis, termi- lis, sensns omnino materialis, in-

nns intellectns agentis non est tellectus noster medio modo ergo ;

ipsum phantasma in quod agit, sed consimilesconditionesobjectorum.

universale saltem in cognitivis
,
Additur etiam quarto quod ma- ,

videtur verum. Intellectus enim teria secundum se est ignota, illam

Dei est activus respectn suaeessen- includit singulare. Major habetur
tise, non tamen agit quidquam in in isto cap. t. c. 35. et ad hanc in-
ipsam. Similiter voluntas nostra tentionem videtur. Minor habetur
nihil agit in objectum snum, etiam ex de Coelo et Mundo. t.c. 92. Cum
secundum ponentes ipsam esse dico hoc cwlum, dico materiam, etc.
activam, sed tamen sua actione Item quod quid est est objectum in-
tendit in objectum. Probatur ergo tellectus, ex 3. de Anima, t. c. 10.
falsitas primse, quia nec omni, nec et inde, singulare non habet pro-
soli objecto contingit, vel conve- "^vmm quod quid est, tum quia tunc
nit movere; ergo, etc. esset definibile; tum quia tunc de
ipso esset scientia propria, quo-
rum utrumque contra Aristo-
est
Dictum est quidem igitur, et nunc telem cap. penultimo hujus, t.
ipsum verum, ettamen amplius,
et manifestius dicemus repeten- c. 53. contra Platonem, et impro-

tes. Nam quaecumque sunt ratio- bat secundum, quia tunc quando-
nis partes, et in quas dividitur que scientia esset scientia, quan-
ratio, hae sunt priores, aut om- f^^f^lf^
nes, aut qusedam. Text. commenti doque non scientia. Tum, etiam '
1^"^^^«"^'
secundun
35. tertio, infinitse possent esse scien- Piatonem

tise, quia infinitas non repugnat

QU^STIO XV. singularitati; unde propter hanc
rationem secundum Porphyr. Ju-
Utrum singulare sit per se intelligihile
bet Plato quiescere, et singularia
a nobis ?
ab arte relinquere. Tum etiam
D. Thom. hio lect.9. et de anim. q. unic. a 20.Ant.
And. hic q. 13. Fland. ihid. 21. a 2. 8cot. q. 22.
quarto, habens notitiam perfectam
de aniin.QtdiveWwiibid. Vide citatos ante q.proxi-
de specie specialissima, haberet
me prcecedentem.
imperfectam, et in potentia tan-

1.
Videtur quod non, auctoritati- tum de quolibet singulari, sicut
Text. bus. Et primo auctoritate Aristo- est de genere et specie, Sed hoc
com. 35. .

Text. telis hic; videturenim dicere, plu- consequens improbatur, nam agens
ideini!' ries ostendere, quod abeuntibus a per cognitionem non potest per-
 ;

QU.ESTIO XV. 435

fectissime sic dirigcre in agendo, cum ab eodem phantasmate gi-

nisi cognoscat perfectissime agibi- gnantur, et virtute ejusdem intel-
lequantum possibile est, artilex lectus agentis?
autem per artem tantum liabens Contra, inteliectus concipit dif-
3.
universalemcognitionem de domo, ferentiam inter universale et sin-
perfectissime se dirigit in faciendo gulare; igiturextremum,etutrum-
hanc domum ita perfecte, sicut si que secundum propriam rationem,
hanc perfecte eamdem prius novis- quia tantum sic differunt. Item,
set; igitur domus facta non est discurrit a singulari ad universa-
nata perfectius cognosci ab ipso, le, et e converso; ergo cognoscit
quam in universali. utrumque extremum discursus.
Item ad principale, si singulare Item, singulare solum movet in-
per se intelligitur, universale per tellectum, quia movere illud est
se non intelligitur, consequens est actio ergo est suppositi.
realis ;

falsum. Probatio consequentia^, Item, virtus inferior, ut sensus

aut universale intelligeretur per potest cognoscere singulare ergo ;

eamdem speciem, per quam et sin- magis superior. Item, species per
gulare, per aliam; non per
aut se reprsesentat illud a quo gigni-
eamdem, tum quia idem, quomodo tur, quselibet species intelligibilis
repraesentabit aliquid sub ratione primo gignitur a singulari, non ab
distincti ct indistincti? tum quia intellectu agente, quia tunc esset
aut sic per eamdem, quod unica ejus species, et principium intelli-
species, qu9e est ipsius universalis, gendi ipsum. Dicitur, quod in alio singuiare
• • •
1 • • • 1 ^ posse i)er
omnium lumme
1 -1
, I . I

est etiam singuiarium, aliud reprsesentat. Contra, se inteiiigi.

aut qusecumque est alicujus singu- lumen non aliam speciem,

facit
laris propria, illa etiam cum lioc species ex natura sua repr^esentat Quercus

est ipsius universalis. Non primo illud cujus est. Exemplum de quer- quarrvide-

modo, quia unica species non est cu putrida non valet, quia duse ,!ond?e1
distincta ratio cognoscendi plura, rationes agendi concurrunt, secun- ^^^^-^^;^-?;

ut plura; non secundo modo, quia diim quarum utramque in lumine

tunc essent tot intentiones univer- semper agit, sed altera actio est
salium, quot singularium. Non se- imperceptibilis sensui, quando fit

cundo principali modo, tum quia fortior actio, scilicet lucis incor-
tunc pari ratione manet specialis quando color movet in
poratae, ibi
universalis cum specie cujuslibet prsesentialuminismajoris; quando
singularis, et tunc inflnitae species autem fortior non potestesseprop-
erunt universalis ; aut si secunda tcr defectum luminis, minor per-
intendat primam, poterit intendi cipitur. Item, ad principale, nul-
cognitio universalis in infinitum lius est distincta memoria, cujus
quicumque enim plura singularia non prsecessit distincta apprehen-
intelligit, perfectius intelliget uni- sio, inteliectus suorum actuum,
versale. Tum, quia quando duse qui non sunt sensibiles habet dis-
species infuerint, quare altera est tinctam memoriam, ut patet, et
universalis, et altera singularis, hoc inquantum singulares; ergo et
 436 I^'^^- ^'^^' METAPH.

distinctam notitiam liabet eorum, non esset per se intelligibile; ergo,

quando insunt etc.

An smaru- i

lare sitper ResDonsio, qusBstio est Metapaj- De secundo Primo intellectum

:

se intellk'i- ^
biie, Meta- sica, quatenus qunont de inteUigi-
•
i i •
i. 1 1 • •

est, quod adsequat actum intelli- |

phvsioa, et •„!-
aniWtica
. i

bilitate siugulans rcspectu mtcl-

• l i
gendi, puta quando videtur quai:- 1
qu.-estio.
j^^^^^g simidiciter, pertinet ad li- tumbipedale, utadsequat visionem, p^^ ^^ .^^

brum de Anima, quatenus quserit pars ejus licet per se videatur, non
ir .1 L '
teuigibiie,
et pruno

de intellectionesingularis respectu
tamenadsequat visionem; sic quan- ^.inteiiigi-

intellectus nostri, etc. De primo do species intelligitur, ut adsequans mnt.

articulo primo videndum est, quo- intellectioncm, illud est primo in-

modo singulare sit per se intelligi- tellectum, non genus, nec difFeren-

bile. Secundo, quomodo est primo

tia primo intelligitur, licet utrum-
intelligibile. Tertio, quomodo sim-
que per se intelligatur. Ad propo-
pliciter erit sumptum primum in-
situm, quodcumque aliud a singu-

telligibile respectu duplicis intel- lari intelligitur, includit incomple-

te singulare, quantum ad quidquid
lectionis.
intelligibilitatis est in eo, quia nec \

SCHOLIUM I. includit gradum, quo sirigulare :

est singulare autem

singulare ;

Primum dictum, singulare est per se intel-

Secundum, est per se primOf id est,

includit complete quidquid est in-
ligihile.

ad«quate, intelligibile. Tertium, singulare telligibilitatis in quocumque su-

abstrahens ab existentia non est priyno in- periori. Non est ergo natum intel-
telligihile per i7ituitio7iem Ratio pro singulis ligi singulare, ut pars inclusa in
dictis est satis clara. Vide Doctorem fuse de
primo intellecto, sed tantum ut
hac re, q. 22. de Anim. et ibi nostrum Gom- ]

mentarium.
primum intellectum, in quo alia ;

quaecumque superiora per se intel-

4. De primo : Intelligibilitas abso- liguntur. Juxta hoc additur, quod
lute sequitur entitatem, ut dictum idese divinae maxime erunt singu-
est 6. q. ultima, singulare totam larium, quia distincte reprsesen-
entitatem quidditativam superio- tant omnia alia intelligibilia a
rum includit, et ultra hoc gradum Deo.
ultimse actualitatis et unitatis, ex De tertio : Intellectio est duplex,
e- ,
Singulan-
. qusestione
^
de individuatione, quse
^ una quidditativa, quse abstrahit ab
tasnon im- unitas uon dimiuuit, sed addit ad existentia, alia quse dicitur visio,
pedit intel- inteiiecto
li-ibihta- entitatem et unitatem, et ita ad quse est existentis, ut existens. *^'^''^P*^.^''
tem. ^ ^ et intui-
intelligibilitatem. Item, singulare Primalicet communiter respec-
sit *^va.

nihil includit, quod non includit tu universalis, potest esse primo

universale, nisi gradum prsedic- respectu singularis, et quando est
tum, sed non excluditur ab ipso singularis, est ejus primo, non
intelligibilitas, ratione alicujus in- enim singulare ex se determinatur '

clusi in universali, quia tunc uni- ad existentiam, quia abstrahit, si-

versale non esset per se intelligi- cut et universale; intellectio se-
bile, nec ratione illius gradus, quia cunda est simul totius, id est, sin-
tunc Deus, vel Angelus singulaPis, gularis inquantum existens. Et
 QUiESTIO XV. 437

sicexponendo simul totnm apud distingnere vel discernere, si os-

Aristotelem non inclndet aliquod tendatur sibi a quacumque alia

accidens, sed tantum existentiam, intentione singulari ejusdem spe-

quae non est de ratione alicujus, cici; ergo, etc. Probatio secundse
nec inquantum quid, nec inquan- partis minoris per idem hsec :

tum hoc participans quid; non cst albedo ponatur simul in loco cum
autem singulare primo modo, ob- illa albedine, manet ergo haec et

jectum intellectionis secundcne, nec hsec, illa et illa, quia hsec non est

e converso, siciit exponetur res- hsec, per hoc esse in loco, alia

pondendo ad secundum argumen- numquid sensus discernit in eo-

tum. dem loco duas esse albedines nume-
ro, si sint aeque intensse ? non. sen«us noa
SGHOLIUM II.
Quomodo etiam visus discernit di- inteTXas
Singulare pro hoc statu non posse a nobis versitatem SOlarium radiorum, qui omnino si-
(listincte intelligi vel sentiri, de quo late tamen a quibusdam ponuntur COn- ^q^^aief
Doctor de Anim. q. 22. Ratio est forte, quia nec inter
tinue variari? radios so-
propter peccatum impedimur, ne singularia, Contra illud obiicitur, quod nu- ^ H^^ ^
^ ''
Scot.2.d.3.
vel substantias distincte pro nunc intelliga-
merus propriorum sensibilium est q- ^-
mus, ut velle videtur^Aug. citatus a Scoto 2.

num. 24.
per se sensibilis. Respondetur,
d. 3. q. 8. et 1. d. 3. q. 3.
quando utrumque sensibile secun-
5.
De secundo articulo principali, dum illam unitatem, secundum
primo videndum est, quomodo in- quam est principium numeri, est
tellectus noster in hoc statu non proprium sensibile, talis non est
intelligitper se singulare, nec sen- unitas singularis proprie dicta,
sns sentit. Secundo, quomodo ali- hujus primi quaeritur propter quid.
quo modo intelligimus singulare, / Respondeo, nulla potentia cogno-

et sentimus, et quomodo non. scitiva in nobis cognoscit rem se-

De primo quod ita
ostenditnr, cundum suam absolutam cogno-
est, sic potentia cognoscens per
: scibilitatem, inquantum scilicet
se aliquod objectum sub aliqua est in se manifesta, sed solum in-
ratione, circumscripto quocumque quantum motiva potcntise, quia
est
alio, illo remanente, cognoscet illud potentise comitivse
^ ^
hic moveren-
^
. . Sini^ula-
per se; non sic est de intellectu, tur ab oppositis natura autem ; ritasnon

nec de sensu nostro respectu sin- non movet secundum gradum sin- Igendi!

gularis; ergo, etc. Probatio primse gularitatis. Tum, quia illegradus

partis minoris distinctissima in-
: non estprincipium actionis, sed
tellectio singularis videtur esse limitativus principiorum actionis,
alicujus intentionis, quam intel- tamen a posteriori, quia non est
ngul are
o nunc
lectus distincte cognoscit; sed po- principium assimilandi, sed natura
n inlel-?
gitur.
sita illa prsecise, amota difFerentia tantum, et idem est principium
temporis, amoto alio et alio gradu agendi et assimilandi. '

intentionis, et sic de omnibus ac- Contra, operationes sunt singu-

cidentibiis illi intentioni, non vide- larium, primo hujus. Respondeo,
tur quod intellectus noster sciat si intelligatur de principio quo,
 438 LIB. VII, xMETAPIl.

exponitur, illiid est natiiiTe, non aliquam intellectionem, quae dici-

sine sinaularitate, non tamen sin- tur visio, quae potest esse naturoe
gularitate formaliter. Contra, dic- existentis sme visione singnlarita-
tum est quod intellectus noster in tis, sicut visus oculi ergo
videt;
, hoc statu non potest co^iioscere
^ "-^ intellectus noster est immediate
(Juomodo
operaiioiies siugiilare, sub ratione qua est sin- receptivus actionis a re ergo a ;

laruim? gularc, quia natura non movet singulari. Hoc conceditur, aliter
secundum gradum singularitatis, non esset memoria in intellectu, ut
quia gradus singularitatis non
ille est proeteriti, illa enim non est,
est principium actionis, sed limi- nisi cujus fuit visio intellectualis
tativus principiorum actionis. Sed et tunc corrigitur, quod omnis en-
hoc si verum esset, concluderet titas actualis est ratio agendi im-
quod Angelus non intelligit singu- mediate in intelloctum, qui capax
lare, ita quod singularitas sit mo- est, non cujuslibet actionis imme-
dus intellecti, qui ejus intellectus diate, sed a tali entitate, sic intel-
est passivus. Idco dicitur corrigen- lectus Angeli a quacumque entita-
do, quod omnis entitas actualis te, noster non, nunc ab entitate
Quando cujuscumque rationis, est ratio individuali. Quse ratio cum sit ca-

tas"e't%a- agoudi iu intellectum actione in- pax actionis ab existentia, quse

**°
^^""""^'Uelligibilitatis, quia sic actus et
intelligibile convertuntur. Proba-
tur de existentia, quoe est alterius
rationis ab entitate quidditativa et
individuali, quse tamen movet ad
intellectionem, quae est visio non
tamen entitas individualiS; vel exis-
tentiae principium actionis na-
est
turalis distinctae contra actionem
intelligibilitatis intellectualem, ita
enim quantitas est activa.
sequitur, quod intellectus
diate receptivus actionis objecti,
magis videtur alterius rationis. 7.
Item, quareAngelicus, non nos-
ter? nonne potentise ejusdem ra-
tionis sunt respectu omnis enti-
tatis? Istud poni potest tertium,
; cujus non est causa in natura po-
tentise intellectivse cum illis dua-
bus de phantasmate, et tunc Ange-
licus potest; quia perfectior, nec
passivuma pluribus est imperfec-
Ex hoc tius, quandononpotestperfici nisi
imme- patiendo, sicut perspicuum non est
minus perfectum, quod est illu-

potest moveri a singularitate, non minabile a quocumque luminoso,

autem qui est receptivus mediante quam quod tantum a Sole. Ulterius
actione naturali ; tantum primus de agente potest dici,
intellectu
est intellectus Angelicus, qui videt quod non habet actionem circa in-
immediate singulare materiale se- ; telligentiam ; et ideo nulli objecto
cundus est noster intellectus, in coagit in intellectione visiva, quse
quem non agit natura, nisi me- est immediate in intellectiva, non
diante gignitione in sensum, quae mediante specie in memoria. Tunc
potest diciactio naturalis materia- enim non esset visio, sed nec intel-
lis respectu illius, quae est intelli- lectus agens objecto nato intelligi
gibilis in intellectum.^ visive, coagit ad speciem in memo-
Contra, intellectus noster habet ria, quia^^illa flt ibi mediante visio-
 , ,

OU^STIO XV. 439

ne, ab intelligcntia, non

et ita set linea recta, non sphrern, nec
nb intellectu agente. Itaqne ciim sphjTeralis. Aliter exponitur, qiiod
omnis entitas, qure. est actii in re, in pliantasia confusum est sub-
nata ab Angelo videri, niilla
sit stantia cum accidentibus , vel
requirit intellectum agentem, nec multa accidentia mutuo se con-
in nobis natura, qupe nata est vide- trahentia; intellectus intelligendo
ri, et est actu in re, ut natura. universale, quodcum-
abstraliit
Sed nec in nobis respectu singula- que illorum; intelligendo tandem
ris, quia si esset natum movere ut intellij:!'at siuOThare secundum
intellectum nostrum, esset ad vi- naturam, qu?e est hsec, non in-
sionem universalem, ut universale quantum haec, sed cum accidenti-
non est actu in re et ita non est ; bus propriis, liuic componit sub-
actu s\ib ratione talis intelligibilis, jectum cum accidentibus, et ita
nisi fiat in memoria, quia intelli- terminus a quo et ad quem refle-
gentia prfpsupponit actu intelligi- xionis, est confusum, et in me-
bile ergo non potest fleri in me-
; dio est distinctum. Unde dicitur,
moria ab intelligentia, sed tantum quod non tantum sunt nomina
ab intellectu agente, non a re tan- secundse intentionis conditiones
tum, quia non sic est indetermi- singularis exprimentia, ut singu-
nata, nec nata est sola agere nisi lare, suppositum, etc. sed etiam ali-

in intelligentiam, nam in Angelo qua primae intentionis, ut indivi-

et nobis tantum propter univer- dunm, iinum numero, incommunicahile
sale est intellectus agens. etc. Natura igitur determinata is-

tis, intelligitur, et est conceptus

SGHOLIUM III.
non simpliciter simplex, ut ens,

nec etiam simplex quidditativus,

Singulare pro nuiic intelligitur a nobis
per reflexionem, et confuse tantum, et ex-
ut homo, sed tantum quasi per ac-
plicat modum, etsi niliil resolvat, de quo cidens, ut homo albus, licet non ita
fusius agit q. 22. de An. ubi in commentario per accidens; et iste est determi-
egi de hoc a num. 13. posui varios de hoc natior conceptus, ad quem veni-
dicendi modos. Solutiones Doctoris sunt obs-
^^^^^^ ^^^ ad nihil
^^^^^ ig^a, nam
curae. Vide Antonium Andream hic cruc^est. • • 4.-
devenimus, cui de ratione sua m-
i i

,o . , . •. .

quia clanus ea proponit et. solvit. Vide

.
,
13.

etiam Scholium uitimum q. 13.

quantum a nobis cognoscitur, con-
tradictorie repugnat alteri inesse,
8. De secundo dicitur, quod intel- et sine tali nunquam
conceptu
ligimus singulare reflectendo ad concipitur singulare distincte. De
phantasmata, intelligitur enimper hoc autem et quomodo aliter
,

lineam reflexam secundum Aristo- singulare sit intelligibile, qusere

telem in 3. de Anima, text. comm. qurestione de Universali. Quomodo
10. Commentator liabet lineam aiitem est sensibile, qusere in so-
sphseralem, et ipse sic exponit, lutiono ^. argumenti.
jnomoiio ^^ quidditas abstrahitur a quiddi- Ad argumenta igitur : Ad pri- jnfra q.is.
9.
ntaiare'?
doncc restot quidditas a qua
^'"^^^' mum, quod dicta Aristotelis liic

non posset abstrahi, sed tunc es- communiter sunt de simul toto
 440 LIB. VII. METAPII.

illiid enim iinmaniiestum cst re- dualis facit unum de se cum na-
cedens a sensu, et scientia fieret tura. Primum consequens de defl-
non scientia, quia habitus idem nitione conceditur, et secundum,
manens mutato objecto, mutare- si scientia hujus dicitur habitus
Proportio tur. Ad aliud, illud est modus ob- inclinans ad speculandum aliquid
per iiuitata
non valet jecti, non ratio intrinseca, neque do hoc, inquantum hoc. Aristote-
in liis quo-
rum unuin cognita. Contra, quse differentia les exponitur de simul toto. Et
est supe-
rius ad inter objectum sensus et intellec- quod objicitur de infmitate, quod-
alteruuj.
tus? Respondeo, sensus est sub- Ubet infinitorum est scibile nobis,
ordinatus ergo objectum secun-
; non omnia simul, sicut si species
dum omnem rationem subordi- ponantur infinitse ultimum de
,

natur, ideo non valet proportio scientia in potentia conceditur.

permutata, sicut nec in aliis ordi- Et cum improbatur per artificem,
natis. Sed quomodo est sensus sin- respondetur, quod facit singulari-
gularis determinate magis quam tatem per accidens, quia nullam
intellectus? Respondeo, sensus si- per se, quam inesse consequitur
mul totius est, et ideo actus sen- singularitas, facit autem per ac-
sus non est abstractus ab existen- cidens, quod non per se cognoscit;
tia, intellectio autem abstrahitur. ducitur enim ratio ad oppositum,
Sensus non
abatrahit
Et est ista conditio objecti, non quia est possibile cum alia intel-
ab existen- tantum per accidens concomitans, lectione per evidentiam rei. Ad Difflciie
tia intellec-
tus sic. sed per se inquantum sensatum; tertium principale, videtur osten-shSuT^cum
per accidens autem semper con- dere, quod per nullam iiitellectio- pe/se^in.
comitatur intellectionem quiddi- nem, quam modo habemus, ab- ^^^^^^'*

tativum, de qua loquitur Aristote- strahendo sic dare

possibile sit

Singulari- les ut plurimum, quia de visione modum, quo universale per se

tas condi-
tio sensa-
intellectuali nihil videtur locutus.
tionis.
Ad deductionem de organico ignis,
non est organicus, nec virtus in
semine, non tamen producunt uni-
versalia solummodo; sequitur, er-
go non determinatur ad objectum
ex natura organi, quae est deter-
minatae complexionis, sicut deter-
minantur sensus aliunde potest
; secundum prsedicta tertium et
determinari, et sensus indetermi-
nari, quia natura ut natura est
intelligatur, et singulare per se,
et est pro primo secundi articuli;
vel ad primum secundi articuii
principalis, aut si est possibile,
qusere in qusestione de Universaii.
Ad argumenta contra 1. 2. et 4.
inteiligitur de conceptu non sim-
piiciter simpiici, vei simul toto,
quintum de natura, quse est singu-
iaris, sextum de aggregato cum

Quomodo principium agendi in sensum. Ad accidentibus.

materia eat
ignota t
illud de materia de simul toto
:

ANNOTATIONES
exponitur, quod est mutabile, et
ad Qiicest. 14. et 15.
ideo ignotum, id est non scibile.
Supraq.l3. Ad secundum principale, major Sequiintur qusestiones 14. et 15. de
10.
falsa est ex quaestione de indivi- intelhgibiHtate singularis, t. c. 35. quae

duatione, quia ille gradus indivi- etiam communiter occurrunt, et in quibus

 QUiESTIO XVI. 441

varii varie sentiunt, quarum ordo ad que. Opiniones antiquorum et moderno-

preecedefltem et sequentem quoestionem rum, adde hic si volueris. Vide supra 1.

posset ponderari, nam in aliquibus se- Phys. et 2. et 3. de Anima, et in hoc

quuntur sequentem hic ; et sic videntur 7. et 2. Sententiarum d. 3. et alibi. Vide
fundari in textu, sed de hoc parum re- Occham in primo, et quodlibetis, et de-
fert, prima etiam istarum non videtur fende veritatem Scoticam ubique. De
multum necessaria, quia eadem funda- modo vero cognoscendi singulare, nota
menta pro et contra fere habentur in valde ea, qua3 ponit Doctor in 2. parte 2.
secunda ; ideo posset notari Extra, sed principalis argumenti, et quaere alios va-

ad majorem expressionem possunt legi rie ad hoec, ubi prius infra magis in q.
ambae. iNam una est de intelligibilitate de Universali hic singularissime repetit.
singularis absolute, alia in ordine ad in- Vult breviter Doctor hic, quod singulare
tellectum nostrum, supra etiam lib. 1. est per se intelligibile, et primo, et ab-
q. 5. in aliquibus originalibus ponitur stractive, et intuitive, sed non a nobis
tota hic 14. sub brevitate tamen, et satis pro statu isto, sub propria ratione et

bene esset ibi ab propositum, ut ibi no- unitate, nisi in conceptu quodam vago
tavi. seu confuso, aut certe aggregato, et hoc
Processus Doctoris in hac 14. satis maxime cognitione abstractiva ; sed de
patet, arguit enim ad utramque partem intuitiva dubium videtur, ubi poterit lec-
copiose, et solvit secundum viam Thoma) tor conclusiones ordinate proponere plu-
argumenta principalia^ et impugnat in res, vel unam ut posui.

fine solutiones. Ad argumenta alterius

partis habentur responsiones q. 15. et

Qiioniam autem definitio ratio est,
et omnis ratio partes habet, ut
supra lib. 2. ubi se remittit. In 2. etiam
autem ratio ad rem, et pars ra-
Sententiarum d. 9. et 3. plura ad haec tionis ad parlem rei, similiter se
habet, et in q. Collationum, et in q. lib. habet. Text. com, 33.
de Anima, et in Theorematibus proposi-
tione 3. et in 4. dist. 45. et in 3. d. 14.

et in Quodlibeto, quaest. 13. et in 3. d.

QUiESTIO XVI.
primi quae in quccst. sequente amplius
pertractari habent. Utrum in rebus materialihus materia sit

In q. 15. arguit etiam ad partes fere pars quidditatis rei?

ut prius copiose, ubi post oppositum ibi :
Arist. 2. Phys. cap. i. et i. Metaph. cap. 7. text.
dicitur qvod in alio lumine, etc. usque 51. Aver. ibid. Comment. 21. et 34. Alb. 1, Me-
taph. text. 12. Avicen. 5. Metaph. cap. 4. S. Aa-
illuc : Item ad principale, etc. assignatur gust. 19. dc Givit. cap. 9. Damasc. lib. de fide.
cap. 3. Alens. 3. p. q. 6. D. Thom. 1. p. q. 85.
Extra ab aliquibus. art, 4. et i. contra Gejtt. cap. 21. Ferrarien
1. contra Gentes, c. 21. Capriol. in 4. dist. 44.
Resolutio queestionis in duobus articulis q. 1. Jandun. hio q. 12. Anton. Andr. ibid.
art. 1.
JEgid. Flandria. q. 19. art. 3. Conimbr. 1.
q. 2.
satis clara est, et notabilis valdein 2. arg. Phys. cap. 9. q. 10. Suar. disp. 36. Metaph. sect.
principali, parte 1. ibi : Contra, dictum
2. Vide Scotum m 3. dist. 22. q. U7iica.

esl, quod intellectus noster, etc. usque Quod non, auctoritate 5. hujus, i.

illuc, de seciindo dicitur^ etc. assignatur cap. de Causa Omnes partes defi- :
J^^^^^.
^^'^
exlra ab aliquibus, sed tota littera valde nitionis sunt formae. Item ibidem, >"?«•
' texr.
notabilis est, et subtilis atque singularis, Forma est, quod quid erat esse ; eriTO
~
^^^- ^^-
«t2.Phys,
quare legatur et exponatur attente ubi- sola forma pertinet ad quiddita-
442 LIB. Vll. METAPII.

tein. Item 7. lext. com. 35. (luotl Dicitur, quod Aristoteles negat in
quiil rrat cssc aiiimalis, est anima. hoc cap. text. c. 35. de hac forma,
Item, in eotlem cap. text. comm. quod sit pars quidditatis hominis,
3i. materiale nnnqnam secnndum sicut et de hac materia, sic de
se est dicendum, sed illud (|Uod hac anima, sicut de lioc corpore.
non secnndum se inest, non per- Contra, communiter excludit ma-
tinet ad quidditatem. Item, infe- teriam, non communiter formam.
rius, text. com. 35. qucTCumque Item, liic in littera, text. com. 35.
partes in quae dividitur, ut mate- ex hac ratione universaliter vi-
ria, sunt posteriora, sed nullum detur dicere quod substantire si-

posterius pertinct ad quidditatem. mul totius quodammodo est de-

Item, quod quid esl, est principium finitio, quodammodo non, quia
cognoscendi illud cujus est, sicut secundum speciem est, secundum
habetur in cap. praecedenti, text. materiam non est, quia indetermi-
c. 20. et 21. et inde, sed materia nata est materia. Idem Commen-
non est principium cognoscendi tator, comm. 35.
illud cujus est. Probatio minoris Oppositum in isto cap. text.
in commento c. materia sive sensi- com. 33. Incisio non pertinet ad
bilis, sive intelligibilis, secundum definitionem, sed quse syllab^e eam
se, est ignota,idem primo Pliysic. quse estelementorum, sed elemen-
comm. 35. Item, in dictis secun- ta pertinent ad materiam. Item
dum se, quod quid est est idem cum ibidem, text. comm. anima36. si

eo cujns est ergo. nihil pertinet

; non est animal, tunc dicendum
ad definitionem, quod prohibet
hoc, sed in omnibus habentibus
materiam non est
probatur in com.
isto cap.
39. dicit enim sia, materia est
omnis illius, quod non est idem
cum suo quod quid
text. com. 41. dicit, concepta cum
materia non idem. Item 8. hujus,
c. de Forma, text. com. 8. homo,
et homini esse, non idem, nisi ani-
quod anima non est tota quidditas,
ita intelligitur solutio sua. Item,
idem. Minor contra Platonem, text. com. 36.
text. Parabola Platonis non bene se ha-
bet, qnia non est simile de circulo
et homine; superflunm est enim
est, et inferius auferre materiam a quidditate re-
rum, quia qusedam sunt hoc in
hoc, scilicet forma in materia, si-
cut in naturalibus.
SGHOLIUM I.

ma sit homo. Item, in epilogo

Sententia Averrois, qiiam Albert. Jandun.
illius cap. textcom. iO. qufe sunt
et alii sequuntar, materiam in materialibus
partes, ut materia, non inerunt in non esse de quidditate, sed solam formam,
ratione substantiae. Si exponatur refutat eam Doctor variis locis Aristot. et

de matcria individuali, contra, ita rationes ejus destruit. Idem prsestat 3. d. 22.

posset negare partes formales es- num. 9. ubi rationes hujus sententiae ducit
ad oppositum. argumenta Averrois
Solvit
se partes rationis, quiaformain-
optime explicans, quomodo potentia remota
dividualis non inest in ratione
ad corrumpi sit scibilis per medium com~
universalis, sed non vidctur ita mune, abstraliens ab existentia, proxima
negare'de forma, sicut de materia. vero non.
 QLVESTIO XVI. 443

,2. Dicitiir seciindum Commentato- non est definibilis, quia est sola
nento35. remistocap. commento 3. a. quod forma ergo quod defmitur vere
;

ed eJt i. non pertinet ad definitionem; unde habet materiam et formam, et

ijus cap.
^.^.j.^ quod qusedam definitio est, utrumquo pertinet ad defmitionem.
ubi apparet materia, quoedam ubi Item, ratio onmis 7. hujus, text.
non apparet materia; ubi apparet com. 33. idem in 8. text. com. 2.
materia, ibi una pars posita non liabet partes, et sicut partes ratio-
pertinet, materia scilicet ubi non nis ad rationem, sic partes rei ad
apparet qucTlibet pars posita, per- rem. Sicut ergo omnes partes prae-
tinet. Item, ratio ad hoc c. 4. vel 5. cise totam rem, ita
exprimunt
Text. hujus 7. omnia facta a casu et ab omnes partes rationis rationem
ateria est arte liabcnt matcriam, et illa est, rei. Item, perfectissime cognosci-
Meftesse, ^{^^^ i^os potcst csse ct non esse, tur unumquodque quando cogno-
es-se?"
ibidem; ergo materia sit princi-
si scitur qiiid ipsum est 7. hujus,
pium, per quod aliquid possit esse text. com. 20. et!21. sed impossibile
et non esse, si esset pars definitio- est perfecte cognoscere rem, non
nis, quod posset per se
quid esi cognita materia ejus; ergo forma
generari et corrumpi, contra Phi- non est tota quidditas ejus, quod
losophum, cap. 4. hujus 7. etpenul- habet materiam. Probatio minoris
timo, text. com. 34. et 53. Confir- Philos. 2. hujus, text. com. 13. si
matur, materia secundum
quia species causarum essent infinitse,
aliquos ponitur principium indivi- nihil esset cognoscibile, quia infi-

duationis, ideo prohibet intelligibi- nita non possunt cognosci; ergo ad

litatem secundum Avicennam 8. cognitionem rei perfecte, oportet
Metaphysicse; igitur quidditascum cognoscere omnes causas. Item 8.
sit per se intelligibilis, oportet hujus, text. com. 11. ibidem de
quod abstrahatur a materia. Addi- materiali substantia, idem plane.
tur, quod materia non est qua res Item, substantia habet definitio-
est, sed qua potest esse et non nem, non ex additione 7. hujus,
esse, esse autem aut non esse non est text. com. 12. et inde, ergo quidquid
de quidditate rei. Item, materia ponitur in definitione substantiae
manet, quidditate in isto corrupta. pertinet ad quid ejus. Sed 6. hujus,
Contra illam positionem sunt text. com. 2. ct inde, in definitione
auctoritates adductae. Item 8. hu- rei materialis debet poni materia,
jus, in fine primi cap. text. com. 6. et si non esset de ratione definitio-
quodquidquidem tantum difi^erunt, nis, definitio esset ex additione.
actum quidemtotum compositum, Item, quod quid est est illud, quod ^»

qui ponunt materiam et formam.
Item in eodem ca p. 3^ text. comm. 9.
^iatenam secundo contra Platonem, omnis
ndiWiaie. dcfinitio hcdyet quid, quale, et oporlet hoc
csse ut materiam, illud ut formam; nisi
ergo materia pertineret, non ha-
beret contra Platonem, quod idea
est primo ens, et est illud cujus est
primo csse, sed quod primo est, est
compositum, quiain8. text. c 3. ubi
distmguit substantiam, diciu quod
substantia composita est simpiici- Substantia
ier hoc cdiquid, ei separabile primo s^mpiic^te^'
per se existens. Si ergo hoc, tunc quid!"
 444 LIB. VII. METAPH.

quod quid est, est ooinpositiim ex deratis, nam in qiialibet materia

materia forma.
et et forma particulari, est ratio
Item, contra rationes primseopi- potentiae et actus; ergo per mate-
nionis. Primo contra secundam, riam commimem, cui primo inest.
non es"*de si materia esset de se haec, non Conscquentiaprimaprobatur, quia
** ^*c.
pQggpj^|. j^igg materise convenire in id, quod constituitur in universali,

una ratione materiae, sicut argui-
tur de dualitate; liabet ergo mate-
ria communitatem sibi correspon-
dentem ad materias,
ad formas. Et hoc probat auctori-
tatibus, 2. Physic. text. comm. 38.
et inde, 5. Metaph. cap. de Causa,
non est ens per accidens, sed ens
per se; igitur habet quid. Et patet,
quod partes illius sunt constituen-
sicut forma tia ipsum; ergo, etc. Contra pri-
mam rationem eorum, arguitur
per idem, quia posse esse et non
esse, est passio communis univoce j

text. com. 3. causa et efFectus sem- inhserens multis; ergo requirit I

per proportionantur, ita quod sin- subjectum commune, de quo est

gularium sunt causae singulares, demonstrabilis, et medium com-
universalium, universales. Simili- mune, per quod demonstretur si ;

ter inl2. hujus, cap.2. text. com.27. ergo materia in naturalibus, est
singularium aliud, ut tua materia et illud medium secundum illud dic-
mea, et species, et movens, iiniversali tum Philosophi, sequitur quod
Text. aiitem ratione eadem, similiter in isto materia est communis, et ita prin-
coin. 35.
cap. homo et equus , et quce ita sunt cipium constituti communis.
in sinnularihus ; universaliter autem non Sed ad solutionemillius rationis, ^-
Potentia
sunl substantia, sed simul toium quoddam quia aliter concedetur corruptibile ad cor-
, . . . . •
T .
ruiiipi du-
• 1
ex hac materia, et
,

hac ratione, ut um- messe communi, et aliter smgula- piex.

I

versaliter; singulare vero cx ultima ma- ri, notandum, quod potentia ad

Text. tcria, Socrates jam est, ibidem infra, corrumpi, sive ad non esse, potest
anima substantia prima, corpus vero intelligi duplex, scilicet remota,
materia, homo vero, aut animal quod qu3e est qusedam aptitudo conse-
est ex utrisque, ut universaliter. Suppo- quens naturam, sicut passio ejus.
sita igitur universalitate materiae, Et illa est scibilis per medium
quod contra secundam ratio-
est commune, et abstrahit ab existen-
nem illorum, arguitur ex hoc ad tia, alioquin nuUa passio naturalis
principale sic Materia in univer-
: communiter pertinens ad genera-
sali considerata, et forma ili uni- tionem vel corruptionem, posset
versali considerata, sunt constitu- de aliquo sciri. Alia est potentia
tiva compositi in universali consi- propinqua^ qu^e est ordo immedia-
derati; igitur ad quidditatem illius tus ad actum in proprio et proxi-
constituti ut sic, pertinet utrum- mo receptivo actus; et quia actus
quo constituens, ut sic.
^rnieria, et Antecedens non inest nisi simul toti, quod non
quiddiia- probatur, quia ratio potentiae et tantum naturam hanc, si-
includit
irunTio-^actus, propter quam ex materia cut per se communis includit, sed
*"°^'
et forma fit unum, manet in mate-
ria et forma m universali consi-
...
addit super hoc existentiam. Quod
autem consequitur existentiam,
^^
materia
non est
scibius.
 QUESTIO XVI. [Yo

commiiniter non pertinet ad quid, quidditatis A B, secundum ipsum,

nec est scibile in creaturis; ideo text. com. GO. hujus.
i.sta potentia non est scibilis, nec

materia iit est principium hujus SGHOLIUM II.

est pars quidditatis, nam ut sic Resolutio, materiam ut abstrahit ab existen-

includit materia et indivisionem, tia et singularitate, esse partem ({uidditatis
et existentiam, quorum neutrum speciei, id e.st Datur;c communis immediate
includitur in materia, ut est pars superioris ad individua, suffic'enter proba-
tur rationibus adductis contra Averroem, de
speciei, sed abstrahit ab utroque.
quo fuse agit Doctor 3. d. 22. a num. 5. ubi
Per hoc patet ad secundum, quod clarius totam hanc quaestionem tractat. Vide
fuitconfirmatio istius, quia mate- Ant. Andr. hic q. 12.
ria absolute non est de se hsec, nec
principium unde compositum sit Ad solutionem qusestionis, et 5.

hoc. Intelligibilitatem autem ali- etiam ad intellectum multarum

cujus intellectione abstrativa, quse auctoritatum hic in littera, opor-
non est visio, qualis est commu- tet distinguere de materia conside-

niter intellectio nostra prohibet ratain universali et in particulari;

materialitas,non quse est in ha-
bendo materiam, sed in habendo
conditiones materiales, quae sunt
limitatio individuationis
et de materia per se, quse nuUam Materia
conditionem includit extra ratio- ^"piex.
nem materise, ut est pars substan-
et exis- tise, quse vere est substantia; et

tentia, et ita potest exponi Avi- de materia per accidens, quse ali.
cenna. Quod autem additur, quod quam conditionem accidentalem
non qua res est, falsum est,
est includit, et dico quomodocumque
imo est qua in suo genere causae, accidentalem; sive large, ut exis-
alioquin habens qitid primo ut uni- tentiam, sicut materia simul to-
versale, esset similiter. Nec per tius; sive proprie, et hoc vel ut
hoc, quod dicitur esse qua res po- necessarium, hoc quaest, sine
test esse, excluditur hoc, sed inclu- non, ut semicirculi sunt materia
ditur, nam nihil est principium circuli; sive prseter necessarium,

proprium alicujus potentise inre, ^t litterse in cera sunt materia

nisi idem fit aliquid in re. Qusere
in 9. q. 1. Quod tertio adjungitur,
quod materia manet, nihil valet,
quasi materia non esset pars simul
totius, manet enim simul toto cor-
rupto, unde non sequitur, totum
corrumpitur; ergo quidquid
de quidditate totius, corrumpitur,
sed forte quantum ad aliquod esse,
quod habuit in toto; maneret enim
A B, secundum Philosophum, A
B corrupta, et tamen sunt partes
accidentalis syllabae, sicut habetur
in littera, text. com. 34. Sed etiam
distinguere de simul toto, quia
licet communiter vocetur indivi-
duum cum actuali existentia, cujus
est generariet corrumpi, etidcirco
in littera dicantur partes, in quas Text.
fuit
fit divisio, essepartes simul totius,
quia ejus est primo dividi» non au-
tem communis habentis proprie
quidditatem; tamen aliquando vo-
catur simul totum, compositum
vel universale, sicut patet in illa
 446 LIB. VU. METAPH.

T«t. aiietoritato snperius adducta, homo Patet ergo, qiiod per se materia ^-
com. 35. . ... I- T•
^- ' ^ ' 1 . .
•

non mdividnalis,
. , ,

spe^nes su-e/ e']uus, etc. Similiter oportet dis- nec simnl totius
piiciter. tiuguere de specie, (luia quando- proprie sumpti, sed m communi
que sumitur pro tbrma, distinguen- considerata, est de quidditi\te spe-
do contra materiam, quandoque ciei, non prout spccies dicitur
pro universali, distinguendo con- forma, sicut in littera, cavitatis
tra singulare. Similiter, quhl pro- non est pars, sed simitatis per ca-
pne non est nisi universalis, et vitatem intelligitur formatantum,
totum inquantum tale,
ideo simul sed speciei, id est universalis infi-

non habet (juid. Dicuntur autem mi proximi individuis, cujus

sive
aliquae partes quidditativse ejus, proprie est quid, et primo, et idem
quae non sunt simpliciter quiddita- sibi; non autem est omnino idem
tiv?e, cujusmodi sunt istae, quas habenti (/?«?V/ per se, sed non primo,
includit ultra quidditatem specifi- quia illud includit aliquid ultra
cam. Similiter quinto, habens quid quid. Nulla autem materia acci-
potest intelligi, vel pro illo quod dentalis est de quidditate speciei,
primo habet, et illud est commu- licet aliqua sitdequidditate impro-
ne; vel pro isto, quod habet per se, prie sumpta simul totius proprie
sed non primo, quia scilicet par- sumpti, hoc est, de ratione ejus
ticipat illud, cujusmodi est singu- tali quali, quia illud adlitum quid-
lare; sicutigitur incap.4. septimi, ditatiproprie dictae, nonfacit cum
dictum est de identitate qiiid, cum ipsa unum per se conceptum.
illo cujus est primo, ita hic dicen-
sghouum iii.
dum, quod abstractio universalis
a proprio slngulari non abstrahit s^olvit optime argumenta principalia, vide
ab aliqua parte, quae fuit per se easdem et alias solutiones 3. d. 22. num. 14.

pars singularis, aliam partem. Sed quomodo quod quici est su idem ei cujus est,

^^ ^^^^^ ^^^^^ ^^^ ^^^^i* ^^^^tot. Vide supra

est abstractio indeterminati a de-
q. 7. et ibi quae Schol. 2. notavi. Vide etiam
terminato toto, eodem determinate Doct. de lioc 2. d. 3. q. 5. ad tertium.
et indeterminate sumpto; est enim
possibilis talis abstractio, si multa Ad primum in oppositum, par- 7.

quae includuntur in determinato, tes, sunt in definitione, non

faciunt unumper se. Si autem
non, alterum illorum numquam
per alterum determinabitur intrin-
sece, sed quasi per accidens, ita
quod in se remanebit seque inde-
terminatum. Si ergo est abstrac-
tio qualis dictaest, sequitur quod
quae
sunt formse invicem comparatse,
quia forma non forinat nisi ma-
terialerespectu sui, sed sunt for-
mse respectu definiti, scilicet de
ipso formaliter prsedicabiles. Ad
secundum, quod forma est^i^oo? g?a'(/
e^^, dicendum, quod 2. Physicorum,

quidditas includit quaecumquecom- text. com. 10. et inde, dicit quod

muniter sumpta, quse singulariter forma est natura, quia determinat
sumpta includuntur in per se in- rein ad esse; et dicitur res natura,
dividuo illius communis, licet non quando habet formam, et res com-
illa, quse in simul toto. pletive de se, non est nisi per for-
 QU^STIO XVI. 447

mam, idco dicitur etiam, quod est tem habentis, quod quid est, ad suum quoiquid
111
proprium quod quid est, sc liaoens
^st, cum
iuomodo quod quid est rci. Vcrum cst complc- l eo cujus
6St
)rma ebt
latura ? tivc, non tamcn totum qnod
cst materiam individualcm non est,

quid est, sed illud quod aggregat idem cum quod quid est spccici, ct
formam et materiam. Vel dicitur, hoc proptcr materiam individna-
quia secundum Platonem forma lem, quae non includitur in spccie,
est quod quid rci; ct quia Philoso- et de quidditate speciei est sermo

phus non determinavit vcritatem hic in7. quia loquitur Logice hic.
suam de quod quid est, utrum scili- Sed ad illuddeS. hujus, dico quod
cet forma sit quod quid rei solum, ibi accipitur homo pro substantia

vel non, sed etiam requiratur ma- sensibili, quse habct in sc materiam

teria in rebus materialibus, utitur scnsibilem unde quod quid est illius,
;

dicto suo. Ad quod materia

aliud, non idcm cum homine absolu-
est
nonest pars formse, scd in quoest te, nisi anima esset homo. Aliter
yuitphi.
forma, sed est pars speciei abso- Philosophus forte diceret, quod J^^^^fjjgfg

lute loquendo; materia tamen pos- forma immaterialis est de se haec, essedese
. hoc.
terior, quae est in individuo, non ct ita nuUus gradus additur natu-

Liltera pertinct, sicut littcra pcrtinet ad rse spcciei ut individuetur ; sed in

jrtinet ad
issentiam quidditatem syllabse, sed littera materialibussecundumipsum prop-
syllabse,
Itera ce-
cerea non, sic intelligitur in aliis. ter imperfectionem qua natura
,

ea non.
Ad aliud de cognitione pcr mate-
riam, dico quod materia pcrtinet
ad cognitionem rei. Tunc ad aucto-
ritatem, quod hoc intelligitur de
materia individuali, quse cst prin-
cipium indivisionis. Vel aliter, si
comparetur ad formam respectu
ejus, est ignota; sed materia co-
gnita per formam, facit cognos-
^n mate- cere compositum. Aliter, materia
ria sit
rincipium non est motiva intellcctus, ideo ab
)g^noscen-
i, et quo- intellectu cognoscente per recep-
lodo igno-
ta ?
tionem ab objecto non cognosci-
tnr ex se et distincte, tamen cst
cognoscibilis ab intcUectu, cogno-
scente quodlibet secundum suam
entitatcm propriam; nec quid-
ditas materialis ab alio intellectu
est cognoscibilis nisi per discur-
sum, sicut materia ex translatio-
ne, sicut forma ex operatione.
8.
Ad aliud, quod quid erat esse,
Materia
itat cum
idem cum omni habcnte. Et dico,
identitate
quod materia nonimpedit identita-
non habet de se summam unita-
tcm^ oportet ultranaturam gra-
dum individuantem addi. Habens
autem quod quid est, non est intelli-
gcndum id quod primo habet; sed
quod per se et non primo; illud
igitur in immaterialibus secundum
ipsum, idem est cum quod quid est,
quia nullum gradum secundum
eum addit, inmaterialibus nonsic;
ncc hoc ideo est, quia forma ma-
terialis est in materia actualiter,
quia si esset separata, non esset
pcrfeotior quam sit in materia. Et
ita non minus ex se habens suam
unitatem, sed arguitur secundum
ipsum ex imperfectione quam
habct forma, quse nata est mate-
riam pcrficerc. Aliterexpone, quod
totumistnd capitulum videtur Pla-
tonicum, nisi quia paucse impro-
est bationcs interseruntur.
Ad rationem dicitur, quod notifi-
catio illa est vera de materia indi-
 44$ LIB. V;i. METAPH.

vidiiali, non de materia speciei. auctorum veterum et raodernorum repe-

Sed materia speciei necessario est ritur.

sub forma, quia materia speciei Ponit opinionem Commenl. in principio

occupatur per formam specilicam. solutionis, qua3 habetur comment. 35. hu-
Contra, materia qurr cst sub for- jus 1. sed est tertium commentum, c.

ma ignis, si recipiat aliam for- de partibus defmitionis, idem tangit com.

mam, habeo propositum, quia si 21. hujus 1. et ahbi sa^pe, quam opinio-
potest, ergo est ibi privatio; si nemimitatur Albert. et Joan. Jandunus,
non, cum ergo aer ex igne genera- et multi ahi, quam consequenter impu-
tur, vel corrumpitur materia gnat auctoritatibus et rationibus, et mo-
ignis, vel remanebit sub forma tiva ejus solvit, et ut prius saepe

ignis, quod est impossibile. Item, notavi, fugam ahorum hic tantum caput
omne habens materiam est in po- abscondentium consequenter impugnabis.
tentia contradictionis. Ideodicitur, Et subtihtatem Averrois Gommento 34.

quod materia, non de sua substan- hujus, sibi et ahis, ut sui moris est im-
tia, est principium transmutandi perceptibilem, cum inquit, secimdum con-
ab alio, sed ratione privationis siderationem ad suhslantiam declaranfem

adjunctae, modo materia inquan- essentiam^ materia non dicitur esse pars
s^clfndum

^^^ P^^^ quidditatis, non habet substaniice^ sed esse apparens deferens
7umpUuT
privationem, licet sit ibi privatio ;
formam, et suam definitionem, etc. deri-

semper tamen inquantum pars debis.

*
quidditatis, nonhabet privationem, DeterminatioDoctorishic est resoluta et

quia privatio nihil pertinet ad esse determinata, praemissis enim5. distinctio-

rei, unde quidditas potest esse et nibus, vel 6. computandoiham de potentia

non esse, destructo eo quod habet duphci ad corruptionem,concludit quid te-

quidditatem, sed quidditas non se- nendum,ubi possent variseconclusiones or-

cundum nec per se corrumpi-

se, dinari, quod lectori rehnquatur. Hancma-
tur. Aliter, quod materia non est teriam inquirein3. d. 22. optime, ubi ahos

pars quidditatis, nisi ut considera- Theologos inquire, ut Bonav. War. Hugonem

tur a ratione, et ut sic non est de Sacramentis hb. 1 . part. 2. cap. uUimo,

principium quo aliquid corrum- et Thomam 1. part. q. 75. et in 3. part.

sed inquantum existit in q. 50. et in 4. d. 44. et in iractatu de

pitur,
Ente et essentia, vide in 2. d. 3. part. 1.
aliquo particulari. Hccc responsio
concordat aliqualiter cum respon- q. 5. et sequaces hujus plura addendo,

sione supra ad primam rationem ut scis, httera est bene ordinata et cor-

pro opinione Commentatoris, illa recta per totum hic.

potest quasi explanare istam.

Item animalis habentis pedes diife-
rentiam scire oportet, inquantum
ANNOTATIONES. habens pedes. Quare non est di-
cendum habens pedes. Quare
Sequitur queeslio decima sexta de parti- non est dicendum habentis pedes
bus definitionis seu quidditatis, et ma-
aliudalatum, aliud nonalatum;
siquidem bene dicit sed propter ;

xime materiahs materiah, text. com. 33. non posse, facitaliud hocsed si
et vide in qua etiam varia interpretatio habens scissos pedes, aliud non
 ; .

QUy^STIO XVIl. 449

scissos pedes, hse namqiie simt sensibile,non distinguitur per dil-

(lifferentinn pedis. Tc.tl com. 43. ferentias, quia ipsa non includitnr
quia se liabet
in aliis differentiis,
ad ipsas, sicut potentia ad actus
QU^STIO XVII.
sed potentiale non distinguitur
Litrum di/Jerenlia divisiva generis infc- secunduin essentiam suam per
rioris includit differentiam divisivam actum.
primam ? Contra, si sic, ergo differentiae Text.
essent differentes. Probatio,5.dicit r°" ^'''^^"'
te comm
Arist. hictext. 43. D. Thom. 12. Capriol. in\.
lect.
dist. 8. f/. 2. Cajet. iji cip. de diffc.rent.
e.vposit. Philosophus differentia sunt di- "i^^xt
:

com. 12.
Anton. Andreas /i/c q. 15. Flandr. q. 24. art 5.
Tolet. cap. de suhstant. diib.2. Mercalus 1. po.^t.
.

Yersa aliquid idem entia. Similiter etind«.

ca:). 4. q. 3. ad 3. Sanch. Ub. 3. q. 28. Masius 10. differentia aliquo sui sunt dif-
cap. de diff. aect. 2. q.3. Rubius ibid. q. 5. Fons.5.
Metaph. cap. 28. q. i^.sect. 1, et 2. llurt disp. 6.
ferentia, cUversa non. Sed ratio-
Logica sect. 3. Vide Scot. in 4. d?'s(. 11. </. 3.
nale et irrationale sunt diversa
1.
Quod sic, oportetin
hic in 7. et differentia, quia conveniunt in DifTerentia

divisione generis procedereperdif- differentia superiori per te, sed ex *q,io,^odo'

ferentias per se, et tunc secunda hoc proceditur in infinitum, si om- ^^'^^**'"""^ •

dividit priorem per se, nam fissio nis differentia includit superiorem,
pedis est pedalitas, quod pra^dicatur quia si differunt, differunt differen-
de alio in abstracto est praedicatio tiis, et illae differentiae includunt
per seprimomodo.Item, si non; er- superiorem, etc. Similiter, tunc
go duse differenti?e specificseessent differentia esset vere species, et
priina praedicata. Probatio conse- tunc plura genera quam decem,
quentiae, illa sunt primapra3dicata, cum non sit species alicujus illo-

de quibus non prsedicantur prsedi- rum decem omne quod habet

; prse-
cata prioraper se; ergo rationaleet dicatum dictum de ipso in quid et
irrationale sunt prima prsedicata, differentiam dictam in qucde, est
et tunc generalissima, tunc se- et species, quia compositum ex ge-
quitur, quod propositio negativa nere et differentia, et potest per
negans unam differentiam ab alia illa definiri, et omne deflnibile spe-
sit immediata, sicut rationale non cies est.Sed talis differentia infe-
est irrationale. Item, si sic ergo rior habet superiorem in quid et
differentia inferior non diversificat aliam qua differt ab opposita, quae
genus secundum se, consequens est dicitur de es^mquale.
Text. falsum contra Aristoteiem quia
com. 43. rj^j^jj^^c^l i^QQ ipsum
SGHOUUM I.

luius el 10.^ quod est, estdi-

Mit.' versum per differentias diversas. Sententia D. Thom. et aliorum, inferioros
com. 12. In gene- diiTerentias includere siiperiores, probatur,
ppobatio consequenticB :

et post rc^probatur, ejusque rationes reji-

re diviso, si non sit geiius interme-
cinntur, de quo agitDoctor. 4 d. 11. q. 3. ad
dium, non est nisi genus superius
primum proprima opin. num. 98.
et differentiaconstitutiva ejus; ge-
nus superius non inciuditur in dif- Dicitur, quod superior inciuditur 2.
Text.
ferentiis inferioribus, ncc diffc- in inlcriori, quiadicit Philosophus, com. 43.
rentia, quse constituit sciiicet quod uitima dilferentia est sub-
Tom. VII 29
 450 LIB. VII. METAPII.

stantia roi, hoc non essct nisi in- intermedia ponetur indefmitioncet
T*-^*- cUuleret alias prcTcedentcs. Simi- uUima incUidit omnes,omnes inter-
com. 43. ,. .
-..T

litei*
,

Philosopluis dicit : Non opor- mediae di(*.entur bis, quia et in se, et

tet ponere alias ditlerentias, sed in differentia ultima. Si secundo mo-
solaniuUimam, quia si aUae po- do, cum genus proximum incUidat
nantur cum prima, est nugatio differentiam suam, et ultima in-

quia non oportet ponere animal cluditeam, dicetur bis. Dicitur,

bipes habens pedes, quia hsec est quod non sic datur, sed per genus
nug-atio transponendo terminos, primum ct uUimam differentiam.
nam dici o pede, superduum est po- Contra, hic in littera Omnis defini-
: Text.

Text. nere habcns pcdes. SimiUter dicit, 1(0 dabilur per (jenus proximum et dif/e-
j
com. 43.
quod ordo non est m
.

substantia,
1 i. L
•

rcnliam ultimam, vel per primum genus

sed si uUima non incUidcret pri- cum aliis di/fcrentiis intermediis. Item
mam,esset vere ordoin substantia, manifcstius Boetius lib. Divisio-
quia haec differentia prior, ha3c num, post divisionem generis, di-
posterior. cit quod primo in defmitione ac-
Superio- Contra, quod rationes non con- cipiendum est genus cum differen- j

'reitiam" cludant. Et primo,quod prima auc- tia, et videndum, si sit seque cum

rninferio.^i!
toritas non concUidit, quia est specie definienda. Si minus fuerit,
copulativa, sicut aUegant unam accipienda est alia differentia, et
partem, concedant aUam partem, genus cum differenti:i priori in
quod uUima difFerentia sit definitio loco generis, et sic quousque red-
rei, quod non concedunt, quia defi- dat speciem definiendam ; ergo non
nitio est composita. Item, quod soUim primum genus ponendum
ultima non est tota substantia rei, est cum ultima differentia, sed
quia de substantia hujus non so- genus cum omnibus differentiis in-
ium sunt omnes difierentise, sed termediis. Plane dicit hoc in litte-

etiam genus; ergo genus est de ra ergo vel ponendum est genus
;

per se intellectu differentise uUi- proximum cum ultima differentia,

m^e. Item, ultima differentia non vel primum genus cum multisdif-
est tota substantia rei, quia omnis fcrentiis. Item Philosophus2. Pos-
ratio habet partes, et sicut tota teriorum, text. com. 4. ct inde,
definitioexprimit totam rem, sic vult ide.m, differentioe autem omnes
pars partem. Cum ergo differentia concipiuntur cum genere in defini-
sit pars definitionis, exprimit par- tione speoiei. Contra secundum, Text.

tem rei, et non totam substantiam quod ordo non est m substantia. Text.

rei, quod ipsi volunt. De nugatio- Contra, omnis substantia definibi- Text.

nc, dico quod sequitur ad dicta iis componUur ex quo et quali, 8.

sua, non nobis. Probatio, omnis hujus, et forma prior et actus

defiDitio vel dabitur per genus pri- etiam potentia, ex 9. cap. 7. tem-
mum per differentias interme-
et pore et pcrfectione, et similiter 7.
diasusque ad ultimam, vel per ge- forma est magis ens quam mate-
nus proximum et differentiamspe- ria, et prior.
ciflcam. Si primo modo, differentia
 QMSTIO XVII. 451

et est alia concretio aclsubjectiim, concreiio

r p
Infenores
riores, quia
,.,y
.
,.
SGHOLiUM

dillerentias non mcludere supe-

daretur processus, de quo Doc-
tor schol. prieced. citatus, ot de prsedicabil.
II.

•
, ,
quod non
vo^' Jioc
^
... est ejusdem natura. Et
abstractio duplex scilicet
^ SUppositO, SlCUt humanitaS; et
alia a subjccto, sicut albcdo, in pro-
\\,'d'^^^^^^^^^^^

q. 9. Gt 13. ubi Maiiritius. Vido Anton. An- posito est abstractio non so-
dream liicq. 15. Explicat, an propter vitan-
lum a subjecto alterius natur^e,
dam nugationem, negandum sit, superiores
scd a supposito propriae naturse. . .

dilTerentias includi in inferioribus. Nota '

iMssio pe-

Scotum loco citato ox 4. remittore so ad Unde fissio pedum et pedalitas, dnmestpe-

. , , •
1
dalitas, ex-
expositionem illius loci Philosophi, fissio non SUnt idem SOlum proptcr idcn- ,

ponitur, de

pedis est qncBlampedalilas, a se factam, ex titatem subjecti,sed quia pcdalitas 4^"p. u^q.
quo conslat eum anto Theologiam scripsisse abstrahitur a SUpposito ejlisdcm Diire"renL
Metaphysicam expo<uit autem illum locum
: • . i- nihii hi- i
Adquod omne w:"l
-,
i
generis. aliud,
,.
hic, et
.

in
-,
textum 'de quo supra in prologo
. ,

... _
r^emipsis
principium, quod solum est prin-^^^^"'^|^«g
. .

^jji^
cipium, est se toto diversum. Et si- q- 3.n.6.7.
3.
Propter istas rationes, et specia- militer omnis differentia, quse est
liter propter illam rationem pro- solum differentia, se tota est diver-
bantem processum in infinitum in sa, et omnis talis est prDedicatum
differentiis ; vel est dare aliquam primumj ita quod non sit praedica-
differentiam, quae non includit tum, quod sit deintellectu alicujus
priorem; vel quod differentise ha- differentise, quod sit prius aliqua
berent differentiam prsedictam in differentia. Unde differentise duae
quale^et aliam in quid, ut sensibile, nihil habent communeprcedicatum
et sic cssent species. Propter nu- de eis in ^«/ic/per seprimo modo. Ad
gationem dicitur aliter, quod si- tertium, quod consequentia non
cut forma, quse est tantum forma, valet, quia diversitassecundum.se
est tantum actus ; ita quselibet dif- materiae est per formas, quia quod
ferentia significat formam tantum facit unum cuin actu, diversitas il-

de principali intellectu, tamen il- liusestperactumdiversum, et tunc

lam formam per modum
gnificat, quia quselibet differentia
est specifica respectu alterius, et
ideo quselibet differentia est per se
diversa ab alia.
Ad primum, quod Philosophus
totius si- genus, quod est potentiale distin-
guitur indiversas species per dif-
ferentias. Et si objiciatur, quod
tunc genus non distinguitur per
differentias, nisi sicut materia per
formas et ego concedo, ut Philo-
;

non vult, nisi quod differentia su- sophus vult. 4

perior dividatur per differentias Ad aliud, quod differentia est to- Diirerentia
inferiores per so, quia fissio pedis ta substantia, supra patet, quod*di?erTa
solum non quod
dividit /ir^^eus /^et/eA^, non est intentio Philosophi, sed
pedalitas praedicetur per se primo completive, etperfecte estsubstan-
modo de fissione pedis, vel aliter tia rei, quia ab illa differentia est
quod est concretio duplex; quse- completive tota substantia rei. Ad
dam enim formaconcernit suppo- aliud de nugatione, quod non est
situm^ quod est ejusdem natur^e, intentio Philosophi, quod definitio
 452 Lin. VII METAPH.

n >ii potestdari \)cv gcnus et niul- 1 1 . et iii de natura generis, et Albertunl

tas ditlerentias ; uuile dico, ({uod et alios hic, (piani consequenter impugnat
si pouantur iu delinitioui^ uiultnB notanter, et evasiones consequenter tu

diHerentiae ordinata\ non sequitur impugnahis, deinde conclusionem quam

nugatio, sed supponendo opposi- intendit brevihus ahsolvit. Vide eum
tuni illius, quod Pliilosophus vult copiose in 4. d. 11. (j. 3. et in Prcedica-
probare, sequiturnugatio. Ila^c est hilium qujTOstionihus q. 9. et 13. uhi in-

hypothesis, quod ab ultinia diire- stantias hiiic inde notavi, et ut potui eva-

rentia nonestnnitas Et pro- rei. cuavi. Super G. etiam To[)icor. possent

bat oppositum, quia da oppositum, phu-a ad luec inveniri, et alihi in Logica-
et quandoque si genus sit remotum, lihus, littera satis clara est et correcta.

datur deflnitio per multas differen- Quieiat diligens lector plura suhtiha hic,
tias; si enim unitas non est ab quia materia satis curiosa est Metaphy-
ultima diirerentia,cum unitascom- sice et Logice procedendo. Commentaria
positisit ab ultimadifFerentia, cum Boetii suhtilis inquire uhique.

hsec non sit ultima, est aliqua alia

ultima et actus; et cum multse
Quoniam vero de substantia per-
scrutatio est, iterum redeamus.
sint ibi, tunc est aliqua difFerentia Dicitur autem sicut subjectum
ultimus actus, etabea est compo- substantia esse, et rjuod quid erat
esse, et quod ex his, et universale.
situm unum, et tunc erunt dua^,
Text. com. 44.
aut una. Si una, est nugatio, cum
utraque ponatur. Si aliud, et utrum-
que in actu, et ex duobus in actu QU^STIO XVIII.
ultimo non fit unum, sequitur
quod ex illis duobus non fit unum. Utrum miiversale sit aliquid in rebiis ?

Et de tertio scilicet ordine sub- Arist. 1. de A^iimacap. 1 D. Thom. Iiic lect. 13. et
stantiae, non plus vult Philoso- 1. p. q. 85. art. 11. de Ente et essent. cap. 4. Ca-
jet. ihid. Capnol, m3. dict. 5.q. 3. art. 3. Durand.
phus, nisi quod ordo in differentiis q. 2. prologi et 1. dist. 12. p. 2. Anton. Andreas
hic. q. 16. yoncin. ^, 40. Joan. Monlorius disp. de
positisqualitercumque non vitet Univers. cap 5. et 6. Masius de IJnivers. sect. 2.
q. 4. Suar. diq-). 6. Metaph. sect. 2. et 5. Rub. q. 4.
nugationem, quia si uno modo sit Univers. Vide Scotum q. 2. Univers. et in2. dist.
3.q. 1.
nugatio, qualitercumque transpo-
nantur difTerentice, adhuc est. Quod sic videtur, omne quod est
tale per participationem reduci-
ANNOTATIONES. tur ad aliquid tale per essentiam,
alioquin esset ipsum primum ta-
Seqiiilur quoestio decima seplima, de le; sed singulare est tale perparti-
comparatione differentiarum ordinatarum cipationem, ut hic homo per par-
in linea Priedicamentah, sccundum es- ticipationem hominis, quia aliter
Text.
sentialem inclusionem et prxdicationem, non plurihcaretur homo in istis ;
com. i
^"-^"^'
t. c. 43. cujus ordo ad sequentes posset ergo, etc.
transmutari, sed habita veritate qucesiti, Prcieterea, substantia est pri-
ordo nihil facit. In principio solutionis mum ens, et ita reale.sed intellec-
langit opin. plurium hic : qusere Tho- tus noster nihil causat nisi acci-
mam 1. parte scilicet q. 16. et in 4. d. dens; secunda vero substantia est
 QUJE^TIO XVIII. 453

snbstantia; crgo, etc. Proptcrca, Tertio, non cssct aliqua similitu- 2.

si nihil cssct in rc nisi singnlarc,
nnlla cst iinitas realis pisi unitas
ninncralis, qnpe cst propria sin-
gulari, conseqnens falsnni proptcr
scx. Primo, qnia tunc diffcrcntia
omnis rcalis cssct nnmcralis,^nam
omnc (livcrsnm ca unitate cst^ di-
versnm ab aliquo, qna cst in sc
nnnm, lioc conscquens cst fal-
sum. Tnm, quia omnia aeque dif-
fcrrcnt rcaliter, ct ita non cssct
in rc aliquid, quare intellectus ma-
gis nnnm conccptum abstrahit ab
lioc albo et illo,quam ab albo ct ni-
gro. Hrcc consequentia patet, quia
sidifFerentiarcalis essct numeralis
tantum, crgodifferentia numcralis
est prsecisa causa diffcrentise rea-
lis, sed qusecumque sequaliter par-
ticipant praecisam cansam
jns cffectns, c-pqnaliter participant
Text.
do rcalis, quia proximum cjus om. 20.
fnndamcntnm ex 5. Mc-
cst unum
tapli. ct illnd tcrtium improbat
rcsponsionem, quse posset dari ad
sccnndum scilicct quod gcnerans
ct gcnitum non habent aliquam
unitatem, scd similitudinem tan-
tnm. Qnarto, non essct aliquod
unum mensura realis aliarum spe-
cicrnm in genere, quia non unum
nnmci^o secundum Aristotelem.
Quinto, non esset contrarietas op- Text.
com. 2.
positio realis, quia extrcma cjus et inde 10,
hujus.
prima non sunt singularia, ct
oportet utrumque esse in se unum.
Sexto, ipsins sensus non esset ali-
quod objcctum unum, quia non
univocse rationis, nam objectum
praecedit natura actum sentiendi,
alicu- et iste omnem intellectionem in
nobis et illud objcctum sensus
;

effectum, patct ; scd omnia diffe- non est unum singulare, qnia tunc
rentia realitcr, ^qualiter partici- aliud non sentiretur. Confirmatur
pant istnd scilicet differre nume- per illud 2. Poster. t. c. ultimi,
ro, quia omnia differentia realiter Sensus est umvcrsalis, sed sensus est
inaliquo commnni conveniunt ct tantum objecti realis crgo, etc. ;

inter se distingunntur, nt patet Sed contrarium Aristoteles 7. Text.

com. 44.
pcr definitioncm diffcrcntiae 5. Me- Mctaph. in 1. cap. Quoniam autem de Text.
com. 45.
tapli. crgo omnia feqnalitcr diffe- substantia consideratio. Primo sic :

rnnt nnmcro, ct ulti'a; ergo om- substantia nniuscujusque est pro-

nia a^qualiter realiter. Tum, quia pria sibi, et non incst alteri, sed
difFcrentia gcncre et specie erunt univcrsalenuUiest proprium. Prge- Text.
com. 46.
tantum differcntia ratione, et ita terea secundo sic substantia non :

secundum qnid; sed si differentia dicitur de subjecto, et universale

nnmeralis esset realis, ct ita ar- dicitnr, ct Commentator ibidem, Com. 48.
Text.
guendo,: differnnt spccic ergo ; dif- universale est dc cap. relationis. com. 8.

fernnt numcro, esset fallacia se- Item primo de Anima, universale aut
cnndnm quid et simplicitcr, qnod nihit cst, aut posterins est. Item ali-
est contra Aristotelem 5. Metaph. ter : Logica, qua^ est dc universali esset
c. deUno, Secnndo, con-
text. c. 12. scientia realis, quod falsum est.
sequens principaleestfalsum, quia SGHOLIUM I.

tunc non esset gcncratio univo-

Positis brevitersex rationibus, quas etiam
ca, sinc consideratione intcUectus. habet 2. d. 3. q. 1. suadentibus dari unita-
 -154 LIB. VII. METAPIl.

tem realem minorem numerica, et locis Phi- ulterius ponat quis, quoddicta idea
losophi in contrariiim, ponit sententiam Plato- est formaliter universale, ita quod
Dis dd ideis, ae modiim explicationis eju%
pcr identitatem proodicetur dc isto
qui non faeiie impugnari potest.
corruptibili prredicationc dicente,
3. Ista qucestio priino potest pcr- hoc est hoc; statim videtur inclu-
tractnri contra positionem Plato- derc contradictioncm, quod idem
nis,poncntis ideas, secundum quod numero sit quidditas multorum di-
Aristoteles imponit sibi; proptcr Ycrsorum, ct tamen extra illa,
entitatem formalem rerum, sccun- alitcr non esset incorruptibilis.i
dum primam rationcm superius Isto prsetermisso, potest qucestio
positam ad quoestioncm ; et pro})- pertractari sccundum sententiam
ter scientiam, quae cst de neccs- Aristotelis loquendo de universali.
sariis tantum, et singularia ista
SGHOLIUM II.
suntcorruptibilia, et etiampropter
generationem, quia generans par- Prima opinio, universale esse in rebus,

ticulai'e non sufticit. triplici ratione suadetur, et totidem impu-

gnatur. Secunda sententia, universale fieri

ideam csse
Ista opinio, si ponat
per inlellectum suadetur, sed muUis rationi-
quamdam substantiam separatam bus impugnatur.
a motu ab accidentibus per acci-
et
dens, nihil in se habentem nisi na- Et sunt hic duae opiniones extre- 4.

turam separatam specificam per- mae, quarum prima est, quod uni- tripiiciter
— universale
m
.
:::::-
T ,

fectam, quantum potest csse per- versalc est re, propter tres ra-esseime.
^"^'
fecta, et forte habentem per se tiones, quarum prima est univer- :

passiones speciei (aliter de ipsa sale cst, quod cst aptum natum

nihil sciretur) non potest bene im- dici dc pluribus; sed res de se est

probari, quia non videtur repugna- apta nata dici de pluribus, quia si
re rationi absolutae entitatis, tale non, aptitudo sibi repugnaret, nec
singulare sic naturam liabens. Nec conferri sibi posset saltcm non ab
absolute hoc improbat Aristoteles. intellectu, quia tunc posset intel-
Sed quatenus ponatur incorrupti- lectus darc Socrati talcm aptitudi-
bile, arguitur contra hoc in fme nem.
Text. decimi. Ilic autem in 7. arguitur Pra3terea, universalc de quo lo-
^et^^infra. ^on impossibilitas, sed non neces- quimur, prsedicatur de re, puta de
sitas, quia enim nihil non manifes- singulari, pra?dicatione dicente,
tum ponendum est a philosophan- hoc est hoc, ut Socrates est homo ; sed
tibus sine necessitate arguit Aris-
;
impossibilc est aliquid praedicari
toteles contra idcas, quod non sunt de re nisi sit in re. Item, quidquid
necesse, propter quse ponebantur, absolutissime sumptum
vera est

et ita simpliciter non sunt poncn- res, et ut in alio, vel ut limitatum

dae. Quod non propter entitatem, crit vera rcs, quia est principium,

Text. nec scientiam, arguit AristotelesT. ct causa; ut habetur ultimo cap. 7. Text.

^°Teit.^ Metapli. cap. iWo, ulrum autem quod Metaph.Scd ipsum absolute sump- ITlnL'
com. 28.
quifi est, quod non propter genera- tumest universale. Probatio, quia
tionem, in cap. sequenti. Si autem sic absolute sumptum exprimitur
 QU^STIO XVIII. 455

per definitionem, sod dofinitio non lectione singularis, natura movet

est nisiuniversalis. Modus ponondi non inquantum h<Tc, licet non nisi
est talis in re cum .^•radii limita- liaec. Sequeretur etiam, si omne
tionis, quo singulare est hoc, ut universale est ex
actu in re se,
dictum est in qucTstione de indivi- quod omnino supei*flue ponitur in-
duatione, est etiam natura pcr il- tellectus agens.
lum gradiim limitata ista natura ; Contra modum ponendisequitur,
non solum est" intelligibilis sine quod tot sint universalia, quot sin-
illo gradu, sed prior etiam cst na- gularia, quiaqusecumque natura in
tura in re, et ut sic non repugnat quocumque individuo liabet istam
sibi esse in aliO; quia ut sic est rationem universalis, quse assi-
prior, non est adliuc limitata ad gnatur; et nulla est nisi respectu
hoc, ut sic ergo prior est, est uni- individuorum, ut ostendit prima
versalis. ratio supra; et ita qu?elibet uni-
Tripiiciter Coutra istam opinionem argui- versalis et nulla. Tdem etiam prse-
arguit uni- .•i--. i^-
tur tripliciter. Primo sic univer-
,

versaie
^^nrT^ saleostunum objectiim intellectus,
et una intellectione numero intel-
ligitur, ita quod intellectus attri-
buendo ipsum diversis singulari-
bus, attribuit objectum idem nume-
ro pluries conceptum, ut prsedica-
tum diversis subjectis dicendo, hoc
^,est autem videtur,
hoc. Tmpossibile
:
dicaretur de se in pra^dicatione
universalis de singulari.
5.
Alia opinio est, quod universaleuniverf.aie
tantum est in Ad hoc inJeiieclu.
intellectu.
est auctoritas Commentatoris 1.
doAnima. Intellectus facit univer-
salitatein in rebus, alias etiam non
videretur intellectus agens neces-
sarius. Confirmatur etiam propo-

\
quod aliquidquodestin re, sit idem situm, quia intellectus agens non
intelligibile numero, et sic attribua- est vis factiva; ergo nihil causat
tur diversis. Confirmatur, quia et extra intellectum. Ttem Boetius,
ista natura ut prior gradu limitan- de unitate et uno Omne quodest,:

tc, si intelligatur, nunquam vere est unum nuinero. Ad hoc est ratio,

attribuetur nisi uni; alteri enim quia aniversaJe est unum in multis et de
singulari non vere attribuitur illo multis, 1. Poster. t. c. 25. includit
conceptns, sed est alius alteriiis ergo essentialiter comparationem
naturse, quae est in alio. Prseterea ad supposita, ut praedicabile ad
secundo sic cui inest subjectum
: subjicibile; sed taliscomparatio
sub ratione qua est subjectum, ei non est in re, sed tantum in intellec-
inestet passio si ergo homo inest
; tu comparante. Auctoritas ad hoc
Socrati sub ea ratione, sub qua ct modus positionis habetur ab
homo est universalis vere, Socra- Avicenna 5. Metaph. c. 2. ubi vult,
tes est vere universalis, nec est quod forma intelligibilis respectu
accidens, quia medium non varia- animse est singularis, etalia in alio
tur. Prae-terea teriio sic : sequere- intellectu, sed eadem respectu indi-
tur quod sensus haberetper se pro viduorum extra est universalis,
objecto, ipsum universale, quia ut qu<Tre ibi.

dictum est in quaestione de intel- Contraistam opinionem, objec-

 456 LIB. VII. METAPIl.

Arguit
uniTersale
tui^-^ natnralitor pr.Tcodit nctnin
* ; tum objoctum est prius actu, non
non fieri er^TO univorsalc naturalitor in\T- ^
intolligetur sub hoc modo; ergo
ab inUlIec- '^

lu. codit intollectionom, quando uni- vol sub nullo modo, vel sub oppo-
versale intolligitur, sod non est in sito, quia ut ost objectum, aliquem

intolloctu in actu ,nisi por intollec- mo(him sibi detcrminat. Contra v

tionom. Contirmatur, quia si ob- modum ponendi, iUa forma intel-
jectum, ut objoctum ot ut prius ligibilis subjective est in anima, et
intellectione, non ossot universale, roalitcM';univcrsale autem si est in
non posset ab intelloctu comparari intellectu, videtur ibi esse, ut est
ad ])luraoxtra. Prneterea, subjoc- objectum cognitum in cognosccnte,
tum sciontiae, inquantum subjcc- isti modi essendi sunt diversi er- ;

tum, proocodit intollectionem ; sed go, etc. Et sic improbant hanc opi-
ut sic, est universale, quia ut sub- nionem jam positse rationes.
jectum, est primo tale, comparan-
SGHOLIUM HL
do propriam passionem, et si pri-
mo, igitur de omni, et sic de eo Prc^mittit triplicem claram acceptionem
scientia esse potest.Confirmatur :
unioersalis, et cxuo sensu prima opinio, et

sicut primum principium, quod est quo secunda quodammodo conciliari possint;
explicat etiam quomoiio aliquid potest esse
propositio universalis, primo actu
objective dupliciterin intellectu, scilicet per
complexo concipi potest, ita ter- speciem ante actum, et per ipsum actum.
minus ejus extra sub ea ratione,
sub qua est ejus terminus, prima Circa hujus quaestionis solutio- 6.

intellectione incomplexa. Sed ter- nem primo distinguendum est de ^pHcuJr

minus, ut terminus universalis est Sumitur enim, vel sunii'^""^'**^^*
universali.
intra primum principium, quia potest tripliciter quoniam pro in-
;

universaliter sumptibilis. Praetc- tentione secunda quse scilicet est

rea tertio : qua^dam relatio rationis in praedi-
universalitas esset
conditio entis in intellectu sicut 'cabili, ad illud de quo est praedica-
verum, et ita diminueret ens hoc, bile, et hunc respectum signiflcat
sicut illud, et ita non magis esset hoc nomen universale in concreto,
aliqua scientia do universali, quam sicut et universalitas in abstracto.
de vero. Ad ista posset dici, quod Alio modo accipitur xinivermle pro
licet objectum sit prius natura illo,quod denominatur ab illa in-
actu, non tamen hoc oportet de tentione, quod est aliqua res pri-
modo necessario in objectO; maxi- mcT intentionis, nam secundae in-
me qui non
modus cognitus,
est tentiones applicantur primis, et
sed sub quo cognoscitur, maxime sic accipi potest dupliciter. IJno
si objectum non esL simul, nisi modo, pro illo quod quasi ut sub-
tempore cum actu, sicut ponit Avi- jectum remotum denominatur ista
cenna de universali. vSed contra, intentione; alio modo pro subjecto
tunc nullo considerante, non esset propinquo. Primo modo dicitur
universale in.actu, et ita scientia natura absolute sumpta universale,
liabitualis non esset objecti uni- quia non cst de se haec, et ita non
versalis actu. Prseterea, inquan- repugnat sibi ex se dici de multis.
 OMSTIO XVIII. 457

Secundo modo non est universale, speciem intoUigibilcm, per qnam

nisi sit actu indeterminatnm, ita objcctum est prcTsens primo modo
quod unum intelligibile numcro manere in intcUcctii, nisi dum actii

sit dicibilc de omni supposito, ct tamcn prins natura est

intclligit,
Concordife
duariim
illud cst complete universale. Dc objcctum praesens ut motivum,
opinioiuim
de univer-
primo modo, potest intelligiopinio (juam nt intellcctum nctu, quia
sali. secunda, quia ista comparatio, qua: primum prseccdit intellectionem
est intentio sccunda non est nisi ut causa, secundum scquitur sive
objecti, ut in intellectu comparan- i"teiiectus
concomitatur. Alius autcm, qui retuiet spe- '

tc. De secundo modo potest intelli- ncgat specicm intelligibilem, non cies post
clClllS

gi prima opinio, quia natura non videtur quomodo possit illa duo Scot. i.
'
^'
est de sc hsec; sed nec prima opinio esse distinguere, quia nullum esse ' '

ponit completum universale, quia habet objectum in intellectu se-

non sufficienter indeterminatum, cundum ipsum, nisi per actum in-
quia non contrarie ad determina telligendi, ct ita nullum esse' pri-
tionem. scd quasi privative vel mum, et ita nullo modo movebit
Universale
negativum
contradictorie. Nec secunda opinio intellectum, cujus tamen contra-
et contra-
rium.
loquitur de completa ratione uni- rium tenet ipsc. Tertia via est
vcrsalis, ut quaestio habet difficul- communis, quod primum esse et
tatem, sed de quadam intentione tcmpore et natura prsecedit esse
posteriore naturaliter rationeejus secundum, ct manet sine eo, secun-
completa; namindeterminatioqua- dum ponentes species intelligibiles
si contraria, qua /?omo est sic inde- manere sine actu. Inconveniens
terminatum, ut unica intcllectione enim videtur retentionem proprii
conceptum quidditative insit amni, objecti post actum ncgare intel-
prsecedit naturaliter illam inten- lectui inquantum intellectus crea-
tionem secundam, qnse est univer- tus, cum haec sit perfectionis in
salitas Logica, sive liabitudo do sensitiva, et licet conjungatur in-
multis. tellectus phantasise, qusero, quae
De illo igitur tertio modo acci- est perfectio intrinseca intellec-
Aliquid est
in intellec- piendi universale restat videre an tus; accidit enim sibi inquantum
tu,habitua-
iiter vel sit primo in intellcctn, et distin- intellectus conjungi cum phanta-
actualiter.
guo, quod dupliciter potest aliquid sia, et licet sit imperfectior non
esse in intellectu objective, sicut conjuncto non tamen
phantasise,
modo loquimur de essc in. Uno mo- forte alterius rationis inquantum
do habitualiter, et alio modo actua- potentia; ergo sicut separatus est
liter, sive in actu primo et secun- intrinsece retentivus, ita noster,
do. Primo modo, est ibi quando cst licet minus.
ibi ut immediate motivum ad intel-
lectionem ; secundo modo, quando scholium iv.

actualiter intelligitur ista esse se- ?

... . . . • Universale sumptum pro denomiuato, non
cundum positionem^
Avicennae, si- ,. .
negative, sed contrane,
i ^ •

seu mdeterminate
. • .

mul sunt tempore, licet primnm positive ad multa, esse habitualiter in intel-
prins natura licet enim non ponat
; loctu, et non tantum actualiter, id est, habet
 4'>8 LIB. VII. METAPH.

speciem intolligibilom post aetum, unde in- ic^V^ ofTectiYa objecti in intellectll
tellectus agenscum natura facit universalo possibilisecnndum esse primum, et
hoc sensu. Vide eum 2. d. 3. qua^st. 1. et 0. ,
4.^^ -^
lioc secundum completam mdeter-
^ , i i 4.

8. Ad qurestionem iiiitur, quoad hoc minationem universalis nec est ;

membrum, dico quod universale quod intellectus agens

alia causa,
tertio modo dictum non est in in- cnm natura facit objectum sic
tellectu secundo modo ex necessi- esse, nisi quia est talis potentia,
tate, quod quasi illud rsse sit
itn sicut nec quare calidum calefacit
sibi necessarium, sicut probant est ergo natura in potentia remota
rationes contra secundam opinio- ad determinationem singularita-
nem, sed necessario est in intel- tis, et ad indeterminationem uni-

lectu primo modo, ita quod sine versalis, et sicut a produ^cente

illo concomitante objectum, non conjungitur singularitati, ita a re
inest ei universalitas. Hoc probat agente, et simul ab intellectu agen-
bene prima ratio contra primam te conjungitur universalitati.
opinionem. Sed quaeest causa illius Et isto modo bene inteUigitur
indeterminationis, qua objectum illud dictum Avicenna?, 5. Metapb.
cum habet esse primum in intellec- cap. 1. quod natura de se non est
tu, estcomplete universale? Res- universalis, nec particularis, sed
pondeo, quod non sola res, quia tantum natura. Et hanc tertiam
non est ejus in se tanta indetermi- indeterminationem probat tertium
natio, ut probat illa prima ratio. argumentum cum suis probationi-
Nec etiam intellectus possibilis, bus,non illam quse est universalis,
quia non reciperet indetermina- quia illa minor salvat similitudi-
tius quam objectum esse facti- nem, contrarietatem, etc. Et illo
"'"vum. omni autemx natura, ut
Tn modo di^atur qiiid, et ista indeter-
arguit Aristoteles in 3. de Anima, minatio ejus est privativa, alia
text. com. 17. et 18. est dare ali- major quse est universalitas con-

^ quid, quo est omnia facere, dato traria. Sed quse est actio realis
aliquo, quod est omnia fieri, hoc intellectus agentis? non videtur
est in tota natura universali, cui- quod circa objectum reale, cum
libet potentiae passivae correspon- illud nihil sit in re. Hic dicunt qui-
Quse causa dct poteutia activa, et non ex- si dam, quod abstractio non fit a
tatis. trinseca, intrinseca in eadem natu- phantasmate, sed ab objecto, quia
ra ergo cum experiamur, quod
; nuUam speciem intelligibilem po-
est aliquis intellectus in nobis, quo nunt.
est universale fieri, hoc est, ciji Contra, objectum quando est in
insit aliquid, per quod objectum esse primo in intellectu, aliter se
est praesens, ut universale, necesse habet ad intellectum quam prius,
est aliquid esse activum illius, et quando non fuit in esse primo, quia
non extra, ut argutum est; ergo nunc movet, priusnon, nunc intel-
intra. Intellectus igitur agens con- lectus intelligit ex illa motione, et
currens cum natura aliquo modo prius non; ergo aliqua mutatio
indeterminata ex se, est causa in- facta est prius naturaliter quam
 OU^STIO XVHI. 459

intellcctns intcllig^nt ; scd illa non phantasma, ut illud moveat intel-

est in phantasmate, patet, nec in h^ctnni possibilem, liic nunc, et
intcllcctn ngente, ncc in eoinim non enim inclinat
illud fcunc? nisi
conjnnctione, quia semper erant potentiamin qua est. Sed quod illo-

aeqiialiter conjnncfca, ex qno illnd rum est prius scilicefc esse in infcel-

phnntasma infiiifc ergo oporfcefc ; lecfcu, vcl iUa indeterminatio, qua)

ponere in intellectu possibili ali- ponitur propria univei'sali? Vide-
quam mutationem priorcm nafcu- tur quod csse in intellectu, nam
ra, ipsa intellectione, per quam infcellecfcus agens primo videtur
objectum sit in esse primo in quo facere aliquid in intcUectu possi-
^uomodo non fuifc. IToc concedifcur, ifca quod l)ili, ergo si facit universalitatem,
fitabs- . , . .

tractio ? abstractio objecti non est aliqua
actio realis, sed causatur species
j
intelligibilis a phanfcasmafce
tellectu agente simul,*
in intellectu possibili
simul causatur objectum abstrac-
tum non formaliter, sed objecti-
ibi
ve, et sic bene salvatur Avicenna
5. Metaph. cap. 2. de forma intelli-
gibili. Licet enim sit duplex modus
essendi m, tamen unus concomita-
tur alium necessario nisi enim
ponatur illa gignitio, nulla actio
realis potest dari intellectui agen-
ti, et ita nec aliqua circa objectum,
quia illa nunquam
hoc erit Contra, tunc
mediate.
universale erit posterius ente ve-
et in- ro. Non enim solum est ens ve-
qua causata rum, quod est in intellectu in actu
formalitcr, secundo, sed etiam quod in primo.
Et videtur, quod sit imperfectius
ens, ens verum quod est in habitu,
quam quod est in actu. Item, sin-
gularitas prior est natura, quam
esse in re, igitur a simili. Confir-
matur, quia magis videfcur univer-
; sale abstrahere a quacumque exis-
tentia quam singulare. Ad istam
dubitationem potest dici, etc.
est intentiona- SGHOLIUM V.

aliquam realem.
liter, nisi propfcer
Eamdem naturam, qu?e est in re, et singu-
Duomodo />,•• 1 •

Similner nunquam objcctum est

L 1 •
L

discitur lariter existons, fleri poiest universalis per

pSus ? <'^^sfcractum, nec universale prius relationem ad inteUectum, ut cogniti ad co-

natnra quam intelligatur, nisi gnoscens ;
tamen univer.-ale non esse
potest
in re, sed nequit esse non in inteUectu. Ista
ponatur quodcumque objectum
habes 2. d. 3. q. 1. et 6. fuse tractata a Doc-
habens phanfcasma in phantasia
tore.
3onjuncta intellectui agenti esse
abstractum, et semper in esse pri- Quoad secundum membrum qu?ps- 10.

mo, postquam ejus inest phanfca- tionis scilicet an sit in re? R.es-
sia. Ettunc quomodo posfc addisce- pondeo, esse in intellectu primo
re est magis in potentia acciden- modo secundo, non est nisi
vel
tali; quam ante ad speculari ? habere relationem rationis ad in-
Respondeo, per habifcum genera- tellectum. Istud autem quodest in
tum, et phantastica orilinate oc- re, bene habet istam relationem;
currunt. Contra, iste habitus est ergo illud, quod est universale, est
in phantasia si enim esset in ; in re. Confirmatur, aliter in scien-
intellectu possibili, quid facit circa do aliqua de universalibus, nihil
 460 LIB. VII. METAPH.

Eadfin sciremiis (lo relMis, sed tantum de possibili? Ttem estne abstractio
qu3B est in coneeptinns nostris, nec mntare- iUa intellectus agentis, perfectio-
uniter^^^aiis tur opinio nostra a vero in falsnm, nis? Videtur quod sic,quia sine in-
ad^inteUeo- P^*<^pt^i' mutationem in existentia tellectu agente non posset esse
tum ? j.^^j potest igitur universale esse intellectio ergo illud
abstracti ;

in re, ita quod eadem natura est, adjungitur, ut concausa propter

quap in existentia per gradum sin- ])erfectionem majorem. Contra, ]

gularitatis est determinata etiu cognoscere confuse est imperfec-

intellectu, hoc est, ut hahet rela- tionis; ergo magis confuse imper-
tionem ad intellectum, ut cosrni- fectius. ^'
tum ad cognoscens. est indetermi- Ad primum de contrariis, posset ii.

nata, ita quod sicut ista duo esse (Lici, etc. Ad aliud dicitur, quod
concurrunt per accidens in eadem quid intelligitur absolute, et ita
natura, et posset ntraqne esse sine id quod est singulare, sive in
altera, ita etiam determinatio et differentia universalis, quando na-
indeterminatio pr8edicta:-'Et ex tura sola movet intellectum sine^^e^^S^"/"^*
hoc apparet, quod non est necesse intellectu agente, sed singulare
illud, quod est nniversale, esse in inquantum hoc, nunquam movet,
re, licet possii, sicut necesse est ut prius dictum est; igitur non
ipsnm esse in intellectu. intelligitur, nisi ab intellectu in-
'"'
Contra, contraria non insunt ei- telligente res, inquantum sunt in
dem, determinatio qua est hoc, et se manifestae nam quia primo
;

indeterminatio qua est idem hnic movetur, primo modo visus videt
et illi, sunt conceptus contrarii singulare secundo modo, non
;

secundum praedicta. Uicitui', quod tertio modo quando coagit intel-

non insunt secnndum idem, quia lectus agens naturse, intelligitur
nnum secundum unum esse, et universale complete. Contra, fictio
aliud secundum aliud esse. sed tunc videtur, quod intellectus agens
oporteret ponere illa esse natura- quandoque coagit phantasmati, et
liter esse priora istis contrariis. quandoque non, cum utriusque
quod absolute contraria
Similiter, virtus activa sit naturalis non et
compatiuntur se in eodem, non libera. Item, quomodo phantasma
videtur; nec aliqua diversa secun- sola virtute propria movebit in-
dum quae contraria insunt, puta tellectum possibilem? Ad secun- .

alhum nigrum secundum aliam^-

et dum argumentum, cujuslibet po-
et aliam partem superficiei, talia tentise proprium objec-
passivse
non insunt eidem subjecto proprio. tum, secundum quod objectum, est
Si autem ad totum comparantur, motivumejus; ergo proprium ob-
respectu ejus sunt contraria se- jectum intellectus agentis, si res-
cundum quid. Item, quomodo in- ponsio sit vera.
telligitur quid absoluto, vel quomo- Respondeo, quod prima propo-
do singuhare, si semper natura sitio est falsa, nam potentia co-
cum intellectu agente, facit inde- gnoscitiva non tantum habet re-
terminatum complete in intellectu cipere speciem objecti, sed etiam
 QUiESTiO XV[II 461

tendere per actum sniim in objec- illum actum, vel illud ens actu. A Non omnis
tnm, et illnd secnndum est essen- simili, lia3c est falsa, omnis poten- plSvf na-
bjectum
erlecti is
tialius potentiao. Primnm requiri- tia activa nata est per se aaere in ^^^tlZ^fr.
est, qua- tur propter imperiectionem po- suum objectum, si suum objectum o^jecium.

ditur iii tenti^e, et objectum princii^alius sitterminns actionis suae. Termi-

u?eSt est objectum, quia in ipsum tendit nus actionis intellectus agentis
speciem.
pQ{^(.j^t;irj^^ quam quia imprimit spe- non est phantasma in quod agit,
ciem, quod patet, si Deus imprime- sed nniversale, saltem in cogniti-
ret speciem intellectui, vel etiam vis videtur verum. Intellectns Dei
in oculo, eodem modo ferretur in activus est respectu essentise sure,
objectum, sicut modo, et objectum nec tamen quidquam agrt in ip-
ita esset objectum sed Deus non
; sam. voluntas nostra
Similiter
esset objectum, quia in ipsum non nihil agit in objectum, etiam se-
'

tendit, et tamen ipse imprimit cundum ponentes ipsam activam,

sicut Angelis species
impressit sed tantum actione sna intendit
creaturarum; haec ergo est vera'Cw- in objectum. Probatur falsitas pri-
juslibel passivl esl aliquod motivum pcr mse, nec enim omni,nec soli objec-
se, non oportet in potentiis
sed to conveniret movere; ergo, etc.
apprehensivis, qnod illud motivum
sit proprinm objectum potentise
ANNOTATIONES.
sub ratione, qua objectum termi-
nat actum potentise. TToc patet in Sequitur qucestio decima octava de 12.

voluntate, qui enim dicunt eam universali, t. c. 44. qu83 famosa est, dif-
passivam, dicunt eam moveri ab ficilis, quae bene ordinaretur post sequen-
objecto, secundum quod in intel- tem quoestionem, sed ut saepe dixi, ordo
leotu est ; sed tendere in objectum, non nocet. Ante oppositum replicat brevi-
non secundum quod est in intellec- bus argumenta superius facta qusestione
t 1, sed secnndum quod est in se, 13. de unitate reali minori, unitate nu-
juxta illud Commentatoris 12. Me- merali; quae ibi notavi posse dici Extra,

[finismo- tapliysic. commento 36. Balneum vel additio, vel certe liic ; ubique tamen
'^*'iarG.^ secuncbun quocl in anima, movet appeli- ad majorem expressionem possunt legi
tum effccfive, secundum autem quod in £t ponderari.

re extra movet, ut ftnis. Sed propria Opiniones in hac materia plures fue-
ratio objecti volnntatis est ratio runt. Yide Thomam in tractatu de Uni-
finis, et ut res est in se, et non versaUbus, et 2. 2. q. 47. Epicurei enim,
ratio efdcientis, vel ut in inlellec- et Platonici hic ahter sentiunt. Vide 1.

tu ; ergo. Patet falsitas proposi- Posterior. contra Platonem, et hlc Aristo-

tionis, et quomodo veriflcatur, telem. In principio igitur solutionis trac-

imo nec vera est in potentiis na- tat qufBStionem secundum phantasiam
turalibus; objectum enim proprie PlatoniS; et impugnat brevihus.
potentise passivse est ens actu, vel Consequenter recitat opiniones Latino-

actus ad qnem terminatur, et illud rum duas extremas. Prima est Reahsta-
non agit potentiam passivam;
in rum ahquaUter nimis descendentium, et
sed aliud agens in ipsam producit rebus sensibihbus ultra modum involuto-
 462 LIB. VII. METAPH.

runi. Secuiida est Xoiiiinaliuin ct Tho- quenter adductam evadere, ut nosti. Et

niislarum. Quicre Duranduni, llervojun), vidctur tota littera non multum nccessa-
Thoniani Anglicum, et alios (juani plures ria, et Extra ; atque pro majori parte
illius viic ad proposiiuni, cl super I. supra q. 13. habetur, nihilominus facili-

Poslerior. et IMiys. et in Logicalihus, et ter omnia hic hene applicari possunt et

specialiter su[)er Porphyrio, ut nosti. defendi, (juare, etc.

14.
Ulrainque impugnat, quia nimis exce- Controversiam quamdam, qua3 videtur
dunt, et in extremis. hic, et in Logicahhus super Porphyrio
Infra in impugnatione secundie opinionis q. 8. de suhjecto Universalis, ut est in-

iiu : A(l is(a posset dici quod licet objec- tentio secunda, pondera, ut ihi notavi
liiin sil priiis, etc. usque ilhic : Contrct l^rolixe, et solve, et multa tange ex his
modum ponendi, etc. assiiinatur Extra, qute ibi collegi.

vel additio in aliquihus originalihus, et Prolixas qucestiones plurium moderno-

satis recte. rum in hac materia, vide super 1. Physi-
Deinde respondeo ex intentione propria cor. sed Parisienses resolutos uhique
ad qutesitum^ praemittit quasdam distinc- imitabere.
tiones, et applicat memhra ad praedictas Adverte etiam, quod multum refert

opiniones, et ihi tangit de specie intelli- dicere universalia reaha et communia,

gihili. Alde optime 3. d. primi, q. 6. et 3. vel communicahilia, vel naturie vel quid-

d. 2. q. 1. et in qq. Logicalibus super ditates tales in hac materia, nam primum

Porphyrio, et 2. part. 3. d. 2. et conse- est improprie dictum, ca^tera vera et

quenter ad quajsitum respondet forma- proprie dicta.

liter, ubi duo principaliter facit, et totius
orocessus est satis clarus, sed valde no- Oportet autem primum intendere
tanJus, ideo totam litteram distincte de- de his, quse secundum divisiones
definitionibus. Nihil enim aliud
chirat, ut scis.
est in definitione, quam primum
13. Infra ibi : Ad. istam dubitationem po- dictum gcnus et differentise.
test dici, etc. uhi communiter non habe- Text. com. 43.

tUL^ plus in littera, adde tu ex his qua3

supra q. de ente vero dixit in 6. et ex 3.
QUJESTIO XTX.
d. 2. uhi prius et alibi, et specialiter ex
45. dist. 4. q. 3. et aliqualiter 8. dist. Utrum conceptus generis sit alius a con-
primi, q. 3. et alibi srepe ut nosti. ceptii differentice?

UUerius infra ihi : Contra, cognoscere

Arist. lib. 3. hujus text. 10. et hic cap. 10. text.
confuse, etc. usque ad finem notatur, ut 33. D. Thoiii. hic lect. A. et l. p. q. 50, art. 4.
ad 1. Herveus quodliheto 1. q. 9. Capriol. in 1.
additio vel Extra in aliquihus originaH- dist. 8. q. 2. art. 3. Anton. Andr. hic q. 17.
Soncin. g^. 36. Grej2:. in 1. dict. 38. Ferrarien. 1.
bas, sed littera notabilis et suhtihs, ideo contra Gent. cap. 24. Cajet de ent. et off. cap. 3.
IJannes 1. de Generat. c. 4. q. 8. art. 1. Fonsec. 2.
legatur si placuerit ;
ponderahis vero so- Metaph. cap. 2. el lib. 4. cap. 2. q. 4. sect. 3.
illam quam incipit, et non et lih. 5. cap. 5. q. 3. sect. 3. Vide Scotum, in
lutionem 2. dist. 3. q. 1.

prosequitur cum d'cit : Ad primiim de

contrariiSy etc. wov\ cnim secundum idem Quod non, quia in littera, text. 1.

eodem modo, nec in eadem c. 43. dicitur, genus nihil est prse-
insunt, nec
ter eas, quse sunt generis species.
acceptione, ut patet, sicut responsio im-
mediate addita dicit, sed replicam conse- Item in 10. hujus, cap. 10. text.
 ;

QUiESTlO XIX. 463

c. ^i. Genus secundnm se est diver- isto c. et ox ^. Perihcrmenias, po-

sum in diversis speciebus. Item, sitis autem rationibus generis et
alioquin esset pars speciei, et ita differentise idem conceptus bis su-
non prsedicaretur formaliter de mitur; ergo, etc. Conflrmatui*,
ea. Item 7. Physicor. text. c. 31. quia secundum Aristotelem in is-

comparatio non fit secundum ge- to cap. text. com. 43. hic cst nu-
nus, quia in genere latent sequivo- gatio : Pedes habem, bipes, et tamen
cationes. est alia ratio Item,
conuipiendi.
Contra, si non aut est idem
: illoe rationes concipiendi, aut sunt

conceptui unius differentiae tan- essentialiter intra conceptus ge-

tum, et tunc non praedicabitur, neris et ditferentise;aut non, sed
nisi de una specie aut cujuslibet
; accidentales, sub quibus conceptus
differentise, et tunc vel tot erunt illi concipiuntur. Sisecundo modo,
generis conceptus, quot difFeren- non vitaturnugatio; si primo modo
tiarum, vel si tantum unus est aut igitur utraque ratio est essen-
conceptus generis, illi uni om- tialis intra conceptum speciei, aut
nino erunt idem conceptus dif- non. Si non, ergo definitio speciei
ferentiarum; ergo et inter seidem, includit quod non pertinet essen-
omnia illata sunt inconvenientia tialiter ad speciem, includit enim
ergo, etc. quod essentialiter includitur in
conceptu generis; si sic, ergo con-
SGHOLIUM I.
ceptus generis et diflferentise sim-
pliciter sunt alii, quia per rationes
Opinio negans D. Thom. tract. de natura
alias, quas essentialiter includunt,
generis, et ejus explicatio refutatur tribus
rationibus.
qu9e etiam sunt de per se conceptu
speciei. Non tantam diversitatem
2. Opinio quod non, propter ter- ponit opinio opposita, ut jam pa-
!^onceptum
generis tiam rationem supra. Modus po- tebit. Item tertio, definitio debet Definitio
lon ditfer- primo ea-
•eaconcep- nendi est, quod non sunt synony- esse primo eadem cum definito, Wdefil
u differen-
tise.
ma genus et differentia ; differunt conceptus iteratus non est idem
^^^^*

enim penes modos, sive rationes primo sibi ipsi semel sumpto er- ;

concipiendi eumdem conceptum, go conceptui speciei, non est pri-

quse sunt rationes determinabilis, mo idem conceptus generis, et
ct determinantis ; ratio generis conceptus differentise simul, sed
est ratio determinabilis, ratiovero alter tantum, et ita alter su-
differentiae est ratio determinantis. perfluit. Sequitur etiam quarto
Contra ergo in definitione
illud, omninO; ut videtur, quodcompleta
est nugatio, quia idem conceptus definitio daretur per genus tan-
bis dicitur per genus et differen- tum, quia exprimeret totum con-
Quando tiam. Respondeo, nugatio excusa- ceptum quidditativum speciei, ct
contingit
nugatio ?
tur propter diversos modos con- ratio determinantis non requirere-
Text. cipiendi. Contra, tunc est nugatio, tur, quia illa ratio non caderet in
com. 43.
quando positis definitionibus pro intellectu speciei. Est enim falla-
nominibus, idem bis dicitur, ex cia Accidentis, rationale est de-
 464 LIB. Vll. METAFU.

terminans, liomo est rationalis; quo nescitur aliqua species gene-

eri^o homo est determinans, non ris. Secundo sic, difierentia sunt

erii'o reipiiritnr rddoiuilc in de- diversa aliquid idem entia ex 5.

tinitione istam ratio-
jiropter hujus, text. non habente commen-
nem, quia ipsa extraneatur deti- tum, et 10. cap. 4. t. c. 12. ita quod
nito, neo propter conceptum, cu- inagis sunt unum ditlerentia in illo
jus esset illa ratio, ([uia ille totus in quo conveniunt, quam in illis in
exprimitur per genns. quibus differunt, alioquin essent
SGHOLIUM IL primo diversa, non differentia;
Pro resolutione quaestionis quatuoi* eiami- ovf^o id, inquo sunt idem, est in se
nat. Primum conceptum genoris osse unum in mngis unum, quain iUa in quibus
se, quod quadrupliciter probat, de quo vide
diiferunt, species generis proprie
eum 1. d. 3. q. 2. Secundum, qualiter
a n. 5.

sitalius conceptus ditterentise, de qno qu.xst.

differunt differentiis, et sunt unum
seq. Tertium per genus inteUigi potentiale in genere;
^ erii"o gcnus
^
est magis
^
Differentif
^-^
nou est
proprium, et per di/ferentiam actum ulti- unum in iilis qnam differentiae, tota rei
., substantia
mum iilius potentialis, quse est completa 1 •
nf«
quibus diiierunt, quod non esset,
causa unitatis specifica3. Quartam, quid in
nisi generis esset unus conceptus.
re corre^pondet istis conceptibus, et an suf-
ticiat ad eos distinctio rationis, de quo 1. d.
Nam si plures, ita essent isti di-

8. q. 3. num. IG. et 2G. et 2. d. 3. q. 6. num. versi, sicut conceptus differentia-

12. Videtur dilTerentiam intentionis, de qua rum, quoad hoc, quod species
hic agit, ponere secundum mentem aliorum, niliil unum essent. Tertio sic, ge-
mediuni inter realem et rationis stricte
nus prsedicatur proprie, et in quid
differentias. Adducit et solvit argumenta
de specie; ergo secundum aliquem
contra illam differentiam intentionis, tan-

quam sufficienten ad conceptus generis et

conceptum, non enmdein speciei,
* r
conceptui]
gener s '

quia tunc ista pr^edicatio esset ejus- esse unun:

differentise. ^ ^
alioquin 'j

Ideo ad ostendendam oppositam dem de se; ergo secundum aliilm tot genera
partem, quatuor sunt videnda. Pri- conceptum, alium a conceptu spe- ^^cies.
mo, quia conceptus generis est cies, et similiter quacumque
de
nnus in se, quod ostenditur tripli- specie, ille autein a quacumque
citer. Primo, quia omnis certitu- specie est unus in se, alioquin tot
habens de aliqno, dubitans genera quot species. Additur quar-
Conceptum dinem
gener s es-
se unum
antem de omnibus determinantibus to, quod nomen generis est univo-
in se. Po-
illud, habet de illo de quo est cer- cum; ergo significat conceptum
test quis
certus esse tus, conceptum nnum alium ab unum. Sed quomodo unum? Re-
de genere
et dubius illis, de quibus dubitat, alioquin spondeo, genus aut concipitur pri-
de omni
esset certus, et de nuUo, quia de
j

ejus sperie.
Scot. 1.
mo, sicut objectum adsequans in- j

d. 3. q. 2. nullo conceptu potest autem ha-

;
teilectionem, aut per se, et non
n. 5.
beri certitudo de inhserentia con-
primo, scilicet in aliquo conceptu conceptu
ceptus generis alicui, dubitando
adsequanteintellectionemin quoge-u||^s"nuH
de quocumque conceptu speciei, ut
ro.
videtur a remotis, vel
nus includitur. Primo modo con-
cum animal
ceptus ejus est unus numero, sicut
melius per proprietatem converti-
bilem cum genere, demonstrando intellectio una numero, et genera-

ipsum de Deo demonslralione quia, de liter, ita unica intellectione nume-

 QUESTIO xrx. 465

ro intelligatiir magis cominunc, tionis, includit prsecise de suo per

sicut minus communc. se intellectii actum ultimum in re,
XTRA. Nota, quod sicul idem numero fU a (U- quce cst causa unitatis complcta,
versis specie, ila eadem inlclleclio numcro et gcnus proximum preecise per se
Jiominis, nala est fieri ex phantasmale includit proprium potentialc res-
cujuscumquc sinrjularis. pcctu illius actus.
Secundo modo conceptus illi Qnarto videndum cst, quid istis
primi sunt valdc diversi, omnes conccptibus correspondeat in rc.
tamen includunt unum conceptum Dicunt quidam, quod in rc suffi-
numcro, non qui est unus numero, cit differentia intentionis, quse nul-
ut ibi concipitur, sed tot numero lam differentiam nec compositio-
in quot incliiditur, quia non alia nem actu ponit in re, scd tantum
intcllectio est circa includcns ct potcntialem, sic quod ipsa nata est
incUisum. Sed quia natus est esse faccre diversos conceptus in intel-
unus numero, quando primo con- lectu dc se. Ita quodista differentia
cipitur, ct indifferens ad omnes actu cst solum in intellectu con-
alios. cipiente, non sufticit autem diffe-
Secundo videndum quod con- est, rentia rationis, quse est, quando
ceptus generis alius cst a conccptu res non est nata facere, nisi unum
diffcrentiae, quod ostendetur in conccptum qui tamen potest con-
qusestione sequentc, et ita alius cst, cipi sub divcrsis modis concipiendi.
quam primo diversus; ct ex hoc Cum illa opinione conceditur,
5.
sequitur, quod est alius a conccptu quod diffcrentia rationis non suf-
speciei, sicut partialisatotali, quia ficit ad distinctionem gcneris et
species cssentialitcr includit con- diffcrcntise, sicut argutum est con- An sufficit
ccptum differentise et generis. tra primam opinioncm; sed quod JerenUafad
Tertio, quiddctcrminateconcipi- ncc differentia ista intentionis suf- ^e^nens^a
tur per genus, ct quid per diffcren- ficit, argaitur sic quia concipicn-
:
^^'y?!*^"-

tiam. Sciendum, quod secundum, do genus, aut concipitur aliquid

quod dicit Aristoteles cap. prsece- rei in specie, aut niliil, similiter
d.enie7. Sicutratioadrem.sicpartesrati^ de diffcrentia; si nihil, isti con-
Text.
onis ad partes rei. Et in 8. c. 3. oportet ceptus videntur fictitii, non reales,
om. 33. lerminum essc rationem longam, et expri- ncc diccntur in quid de spccie; si
:om. 9. niere quid, etquale. In spccie
^
autcm aliquid, aut aliquididem, ct tunc
cut ratio '
•1.1
irem, sic non sunt duaeprimae partcses-
nisi erit idcm conceptus; aut aliquid
ionisad scntialcs, scilicct actus ultimus, aliud, et tunc crit in rc aliqua dif-
'^''^ ^'^^*
quo species est id quod est; ct pro- fcrentia prior diffcrentia concep-
prium potentiale respectu illius tuum. Respondetur, quod aliquid
actus ultimi, quotcumque ordina- rei concipitur, ct idem, nec sequi-
ta includat illud potentialc, sivc tur; crgo idem conceptus, quia
ordinata rcaliter naturaliter, sive eadem res nata est facere diversos
aliter, de quo dicetur in 4. artic. conceptus. Contra, una res nata
Differentia ultima, quse est spcci- estformare conceptum unum sibi
fica, a qua est unitas rei et defini- adcequatum, quia alias non esset
Tom. VII. 30
 466 LIB. VII. METAPH.

coi^fuoseibilo; sod illiim sibi txdiv- ponitur; ergo differentia intentio-

(|nafcum conceptnm formando vidc- nis. qune est in conceptibus, con-
tiir immiitare intellectum quan- cludit priorem in objectis, qu3e
tum nata ost ipsum immutare. erit realis.
Aut si dicatur, quod propter suam Potest dici, sustinendo differen- ^ ^-

pertectionem prreter istum adoe- tiam intentionis, sicut habetur in

quatum, nata est res immutare quaestione de universali, quod res
intellectum ad conceptus non ad?e- objective est in intellectu, vel in
quatos, quis erit ordo in immutan- actu primo, vel in actu secundo;
do ad illos, et ad illum adsequatum? et differentia quaecumque quse non
Agens ua- Numquid facit primo notitiam convenit rei, nisi sic, vel sic et
turale prit-
senie pas-
.
1.0 x
propriam, aut conrusam. et quod-
1
hoc vel illud esse praesupponatiir
;

quod po- cumque prius facit si non tantum diHerentia^, sive necessario conco-
*^^^-
prius natura, sed tempore; videtur mitetur, est differentia rationis,
quod niliil amplius facit, quia scilicet sumendo differentiam ra-
agens naturale, prsesente passo, tionis communiter ad differentiam
statim facit quod potest. Quidquid intentionis et rationis proprie
sit de istis, videtur quod prima dictam; nam nulla talis rei inest
ratio stet; nam species formando existenti in se, nec sine actu intel-
duos conceptus generis et differen- lectus concomitante vel prsece-
tise, non tantum causat duos actus dente; et hoc intellectus possibilis
in intellectu distinctos numero, considerantis, ut quando est res
sed causat duas notitias actuales in intellectu in actu secundo; vel
vel habentes
habituales, objecta intellectus agentis abstrahentis, ut
propria distincta, et hoc ita dis- quando est res in intellectu in essc
tincta, sicut si illa duo objecta primo. Differentia ergo rationis Quiddifi

essent duae res extra. Qusero igi- stricte loquendo, est differentia [fon?s\tr
^®-
tur, an istis notitiis cognoscat in- posterior naturaliter actu intel-
tellectus objective aliquid in re? lectus possibilis , considerantis
si nihil, fictio est, si idem; ergo idem objectum sub alia et alia
objectum idem est, nisi dicas, quod ratione; et hoc sive illa differentia
una res extra facit formaliter duo sit objecti existentis in intellectu
objecta in intellectu, et tunc non inactu secundo, sive habitualiter
videtur, quod res, vel aliquid rei, per habitum derelictum ex actu
sit objectum, sed aliquid factum a concipiendi, nam csse tale habitua-
re si aliud, habetur propositum,
;
le est naturaliter posterius actu
quia differentia ante conceptus. considerandi; sed differentia inten-
Item secundo ad principale, omnis tionis est prior naturaliter omni
differentia prior naturaliter omni actu intellectus possibilis, et omni
actu rationis, videtur differentia essc objecti in ipso intellectu, sive

realis; objecta naturaliter prsece- sit actuale, sive habituale derelic-

dunt actus, et distinctio objecto- tum ex actuejus; sequitur tamen
rum,distinctionem actuum,maxinie ordine naturse actum intellectus
quando hsec illam causat, ut hic agentis, et concomitatur ipsum ne-
 QILESTIO XIX. 467

cessario esse in intellcctu possibili re intelligitur, quia sicnt potest

in actii primo. Hsec magis patent ex idem habere esse in i'e et intellectu
dictis in qnsestione cle Universali. ex qusestione pri^dicta, ita potest
His intellectis, pro difterentia habere unum cssc in re, et duo in
intentionis in commnni, ulterius intellectn, et concomitantibus illis

in speciali sciendum est, quod es- dnobus esse, duo objecta in uno in-
Essentia scutia una specie, quantumcumque tellectu, tantum unum csse habet.
iina,nata
i>st'repne- simplex, ut albodo, nata est ex se Per hoc patet ad totam deductio-
sentare
plura, diversa objeota facere prsesentia nem contra responsionem, quia et
[uomodo?
j^^i^gii^Qtiii possibili, quia sicut unum adaequatum conceptum ge-
dictum est in quaestione prseceden- nerat, et plures non adsequatos,
te, non est facere
realiter, nisi et simul tempore quantum ad esse

realiter aliqua diversa, per qu?e primum in intellectu, licet non

iUa sint objective prsesentia nam
circa esse objectivum,
sit,noncadit mntatio nisi per mu-
tationem realem in aliis, per quse
ista sunt objective prsesentia. Qua-
re autem sit factiva diversorum;
non est ratio propter perfectio-
nem, quia tunc Deus faceret, quod
negatur; nec propter perfectio-
nem, quia tunc materia prima
faceret; nec per aliquam differen-
tiam priorem innatura rei extra
intellectum, sicut calor, quia est
calefactivus, non propter perfectio-
nem in communi, nec propter im-
; quantum ad esse secundum, quod
cum nihil non est sine perceptione. Sed non
tenetur illud in secunda responsio-
ne, quod propter perfectionem,
etc Cum reducitur ratio, concedo,
quod simpliciter sunt diversa ob-
jecta, sicu t si essent essentise diver-
s?e, sed sunt objecta diversa con-
comitante esse in intellectu; ut au-
tem res est objectum, eadem est,
ita quod idem extra sub duobus
esse in intellectu concomitantibus,
habet rationemunius materialiter,
et duorum objectorum formaliter.
Ad secundum principale patet dif- ;

perfectionem , ita quselibet talis ferentia prior natura omni actu

essentia, quia talis, factiva est intellectus tam agentis quam pos-
talium duorum in intellectu reali- sibilis, est realis. Concedatur, sic
ter, et per hoc duorum objective. minor est falsa. Sed per omnia
Prseterhoc etiam, factivaest unius dicta, non videtur prima difficultas
conceptus adaequati, sed illius for- soluta, quomodo duo objecta for-
te primi, utinquantum
confusi, maliter inquantum objecta et ta-
percepti; aliorum autem prius na- men una essentia, si ista essentia
tura, sed non perceptorum, sicut aliquo modo cognoscatur.^ quia
alibi videtur de processu intellec- illa essentia una, si tantummodo
tus nostri in intelligendo. per duo essc in intellectu, est duo
7.
Tunc ad argumenta contra posi- objecta, et secundum ista non co-
u argum. tioncm dc differentia intentionis. gnoscitur, quia ista non accidunt
>osita n. 5.

Ad primum, genus et differentia objecto, non videtur quomodo visioin

diversa objecta intelligibilia inclu- erunt duo inquantum objecta. srgenens'
dunt, et tamen in utroque idem Non videtur etiam, quod aliqua Tentlf?"
 468 LIB. VII. METAPn.

intellectionuin istarum aliquid rci rum perfectionuni continentia requiritur ad

coi^noscatur. Quod ostenditur sic :

genus, nempe illarum, quarum una perfici-
tur ab alia, et ideo Deum excludit a genorC)
tiuia sic intellectioni abstractiva)
de quo late agit 1. d. 8. q. 3. maxime n. 16.
potest succedere intuitiva ejusdeni et 20. et ex ibi et alibi dictis, colligitur
prinii objecti pr<Tcise, quando abs- priTofatam distinctionem ponendam esse inter
tractiva alicujus rei est imperfec- genuset differentiam.
ta, alia perfecta; sed visiones dujie Alia est propter
opinio, qu^e g,

possunt esse generis et differentia\ prsedicta motiva, ne ponat con-

qnia visio non cst nisi objecti pri- ceptus simpliciter diversos gene-
mi realiter existentiset prsesentis. ris ct differentice esse fictitios. Sed
Ex hoc sequitur, quod intellectus cum utroque illorum aliquid in re
divinus non cognoscit, ut distincta concipiatur, cum illorum actuum
objecta ista, quorum ponitur diffc- sint objecta inquantum objecta,
rentia intentionis, nec aliquis in- ita formaliter diversa, sicut si
tellectns, nisi abstractive mtelli- essent res omnino diversse, po-
gens, et ita imperfecte. Item, cum nit quod illis correspondent aliqua-
dico, Socrates est homo, non est liter in re realiter diversa, ita
nnio actuum concipiendi, quia hic realiter, quod circumscripta omni
actusnonest ille, nec objectorum operatione intellectus agentis vel
habentium differentiam intentio- possibilis, et omni esse in intellectu
nis, quce scilicet non habent esse prsesupposito, vel concomitante,
extra, sed in intellectu actu primo; est in re illa differentia, sed realis
tum, quia objectum unum ut sic, diffcrentia ponitur habere gradus.
non est aliud; tum, quia objectum Est enim maxima naturarum et
unum fac't aliud in metalis objec- suppositorum. Mcdia naturarum
ti, et licet includat ipsum ut fac- inuno supposito. Minima divcrsa-
tum, non est ipsum; tum, quia tunc rum perfectionum, sive rationum
non dependeret veritas orationis a perfectionalium unitive contenta-
re extra; ergo est unio, quorum- rum in una natura. Istam differen-
cumque sit, primo saltem est pro tiam vidctur nccessarium ponere
re extra, et tunc pro opinione de in aliis, puta in ente et ejus pas-
differentia intentionis, est prsedi- sionibus, relatione etfundamcnto
catio ejusdem de se, nec alia erit in Deo, ct crcatura. Quandoquc Continen-
veritas illarum : Soci^ates est homo; videtur etiam, scd non est ita ne- et lis,

cessc, quod sit ponenda m causa non ar-

Socrates •, eminentia,
est animal, Socrates est substan- 1 1 •

tia, etc. Qui meliusexponere scit multorum, sicut potentise animse ^iem diffet'
differentiam intentionis, evadendo et virtualitas, in aliis similiter in reaiem™
dictas diflicultates, exponat. eminentia, sive alterius speciei,
sive ejusdcm. Sed in istis duobus
SGHOLIUM IIL
ultimis potest bene ncgari, quia
Opinio ponens objecta. aliqualiter in re
diversa correspondere conceptibus generis,
idcm non distinctum potcst multa
et differentise. Obscurum est quid hic velit causarc. Itcm, non distinctum po-
videtur tantunri velle conceptus hos dillerre tcst multa cxcedere, ct contincntia
ex natura rei, seu formaliteri explicat qua- virtualiter vcl eminenter non ad -
-^
 QU^STIO XIX. 469

perfectionmn realium, qiiia tales tur a continente, qnia non tantum Quc-econ-

actualiter continentnr, et formali- illam continet, sed illam continet, sunn/^ad

terdenominant; virtualiter et emi- ac si non illam, et e converso. De ^gen^erfs"?

nenter contentum continetur ut lioc quaere ubi supra. Nec tamen

aliud ibi contineri potest non ines- quaecumque continentia perfectio-
se, sed abesse vel deesse.Secundum num suflicit ad rationem generis
etiam illam opinionem, quae ponit etdifferentiae; sed illarum, quarum
minus ineadem specieesse realiter, altera potentialis cst ex propria
in magis,non est ibi sicut perfectio ratione respectu alterius, et sic
realis tantum; sed ut pars quanti- potentialis,quod quantum est ex
tativa virtualis non mobilis, vel per se ratione ejus, etiam in se
corruptibilis sine corruptione to- non repugnaret sibi esse sub op-
tius rei, ita non est ibi differentia positoactu, sicut perfectiocolorei-
rationum realium. De qua differen- tatis non tantum est perfectibilis
2.
tia quaere inquarto, in qusestione per gradum perfectionis proprium
de Uno, talis necessario est diffe- albedini, sed etiam quantum ex
rentia illius perfect'onis in re, quse propria ratione coloreitatis illius,
correspondet conceptui generis, et non repusrnaret
i
sibi subesse gra-
.,1. 1
<^
Y, .
Quare
illius, quae correspondet conceptui dui proprio nigredinis. Conditio Deus non

differentise. Sed major est bene prima excludit Deum a genere, si nere^?'
'^*
quidem, puta materise proximae et ponatur in illo talis differentia, ^^q.'3.

"•^^•^^-
formoe, sicut sensitivi et rationa- sive attributorum, sive idearum;
lissecundum pluralitatem forma- nullum enim perfectibile est per
rum. Sed illaest minima ubi potest alterum specialiter de attributis,
salvari fundamentaliter ratio ge- quia quodlibet est infinitum, et de
neris et differentiae. Hse perfectio- ideis, quia respectus ad diversa
nes distinctos formant conceptus, non perficiunt se. Ideo si est talis
et distincta sunt objecta illorum differentia, non erit compositio,
conceptuum, sicut si essent sepa- quia nihil perfectibile, nihil perfi-
ratse, quemadmodum alibi habe- ciens, licet alius ordo prioritatis
tur, quod quidquid perfectionem alicujus poneretur, nec aliquid
aliquam consequitur ex propria unum ex illis. Sed aliquid summe
ejus ratione, etiam eam consequi- unum, sunt illa per identitatem,
tur, quando unitive cum alia con- quse secundum proprias rationes,
tinetur, sicut actio propria, etc. nec unum componunt, nec aggre-
hujusmodi. gant, quia numerum non faciunt
^
Et perhocpotestformaspecifica necessarium aggregationi. Si au^
""piMncT^^^^^^^^^^^^^^^^^^^
^^^'^^^^ ^^^^^^^ t^ii^ ^ec talis differentia in Deo
^^^^^'^^^^^^^'""^' ^^^^ principium ponatur, quia nec illa intentionis,
mnot
ionum. multarum operationum illis con- qu^ minor est, et illam immediate
tentiscorrespondentium, si illa sequitur magis, patet quomodo
intermediaex se sint activa. Niliil non est in genere h^ec differentia
enim perfectioni deficit, quan-
taii et compositio sibi correspondens,
do continetur; sed iimitatio tolli- quando perfectiones contentse sint
 170 LIU VU. METAPII.

liinitatcip,generalis e:st omni creatu- de quo 2. d. 3. q. 6. n. 12. et genus de quc 1.

d. 8. qu?est. 3. num. 16.

1*03 Et secunduni hanc faciliter
omnis salvatur, (|Uomodo oinnis creatura
crealvira
Adargumentaprincipalia. Ad pri- i^.
esi compo
sita.
^joinponitur ex potentia et actu.
^ . ..... mum additur : aut si est, est qui- Gemis
nilul est
Non enim ibi accipitur potentia dem ut materia, et exempMficatur prseter

pro illa, quae est ad essr, quia illa de V ce , et i 11 ud me mbru m e s t exponu?

non manet in creatura. verum, pro quo exemplum addu-
yota, (]Hod hic videtur exprimi pro- propter intelligi ad mani-
citur, et
^ ratio illius di/Jerenfia\ qme vocafur festandum, quod singulare in re
10 P^'^^^

secunduni intenfioneni, quia illa secun- correspondet conceptui communi

duni taleni compositionem, ponit in re, g-eneris, expositum
sicut fuit le-
^ ^ Nota ant
ita quod di/ferentia concepluum , sive gendotextum. Adaliud de 10. patet iias quses

objectorum formalium, non omnis est in primo articulo, quomodo, etc. posuisse

quia conceptus generis, ut m spe-

• • textuni.
differentia intentionis, nec etiam si illi
, I

differentice conceptxium correspondet diffc- ciebus, licet habeat aptitudinem,

rentia vationum recdium. Sed tantnm ut si ex se concipiatur, primo sit
quandoque duce conditiones hic positce idem numero determinabilis per .

sunt ibi. Contra^ ergo omnis species com- omnes differentias, tamen ut in ^

posita , et ita accidenfia non erunt in speciebus concipitur, per se est

fjenere^ patet responsio. actualiter ita diversus, sicut con-
Differentia Ista opinio uou ncgat differon- ceptus specierum. Conceptus au-
tiam intentionis, sed ponit sibi
et^illenui. tem speciei non in diversis natus
^^'t^JgPpranecessario correspondere aliquam est per se concipi, et quod aliquan-
"• ^- inre,etitaponitquadruplicemdifFe- do allegatur, de secundo cap. Ad
rentiam, duplicem realem rerum, tertium, pars per modum partis,
et rationum realium; et duplicem non praedicatur denominative, si-
rationis scilicet intentionis, et ra- gnata praedicatur. Qusere alibi
tionis stricte sumptam, quod si exempla de capitato et manuato
differentia intentionisnon requirat quantum ad per se intellectum, et
differentiam rationum realium in quantum ad modum concipiendi,
actu, sed sufticiat quod in potentia propter quem Et praedicantur.
sit in re, et in actu in intellectu in quomodo est duplex denominatio
esse primo, ut prius expositum est subjecti per accidens, et totius apr^ediS
qui potest capere, capiat. parte essentiali, quae non excludit ^i^e ^sc.

prsedioationem in quiJ, concurrit ^'gnere

SGHOLIUM IV.
hsec cum denominatione suppositi,
Solvendo argumenta, explicat optinie varia e converso toLius de parte non est
loca Aristotelis. Nota ad primum, prius eum ita essentialispraedicatio. Ad quar-
hcripsisse expositionem textus Metaphysices, tum, una natura requiritur ad
si
quam has qusestiones. Argiiit tripliciter
comparationem non unus conce- ^"
^^"^f^i
contra assertum tertio articulo, scilicet /'q^i^'^^
ptus,
i
sicut ibi "videtur dicere, nihil
' '
tiones, S|
difTerentiam ultimam dicere tantum ultimum
actum, qui est causa .unitatis complet^e, et
est ad i? Et quod dic-
illa littera. ^icet ph>

genus proximum potentiale illius actus. Ad tum est cEquivocatio, dictum est
primum explicat, unde sumitur difTerentia, Physici, non Logici, nec Metaphy-
 QUiESTlO XIX. 471

sici, quia natiira iion est una, sed
alia et alia, etc. ordine essentiali.
12.
Contra tertium articulum, ubi
dicitur, quod ultima diirerentia
speciei, prsecise includit de suo
se intellectu actum ultimum
re, qui est causa unitatis comple-
ta, et genus proximum prsecise in-
cludit proprium potentiale respec-
tu actus ultimi; arguitur
illius
primo, quia tunc primum genus
accipietur a materia simpliciter,
vel materiali, quia
^
in isto possunt
^ plex, vel composita,
aliqua convenire sine convenientia
in aliquo gradu posteriori. Item,
tunc nulla species specialissima
includit materiam, nisi quia prse-
cise includit conceptum primi ge-
neris, nam respectu ejus, omnes
differentiae intermedic^ dicunt ac-
tum; et ita nulla materia, quse
proprie materia simplex, est alte-
rius rationis ab alia, quia illa est
sine omni actu distinguente, et ita
nec in coelo, et materia
in igno est
alterius rationis. Item, tunc sub-
stantia, vel includet solam mate-
riam, et ita secundum aliquos non
prsedicabitur de Angelis; vel est
composita ex materia et forma,
et nec sic secundum istos, prsedi-
catur deillis. Si neutro modo, tunc
differentia corporis constitutiva,
addet materiam supra formale im-
portatum per substantiam, ex quo
materia pertinet ad quidditatem
rei. Et oportet, quod addatur ali-
quid pertinens ad suam quiddita-
tem, quod est contra istum ter-
tium articulum. Ad illa : les alias perfectivas. Si
13. Ad primum, si negetur praedica-
tum in quid accipi ab aliquo, nisi
manifesto per operationem, hoc
nihil est; tum, quia multa genera
intermedia a nuUa propria opera-
tione sumuntur; tum, quia etsi
intellectus noster non sumeret,
esset tamen periectio in re, et prae-
per dicatum sumptibile; tum, quia
in transmutatio manifestat aliquid
commune, sicut et operatio com-
munis. Aliter potest dici, quod dii-
ferentia sumitur per se ab ac-
tualitate essentialiter perfectiva;
quandoque autem talis est realiter
forma, et nerfectibile materia sim- ^^"«^® ^"r
^ r sic Avicem- Je^entia?
'
Scot.2.d.3.
bron posuit omni differentiae cor- q o. n. 12.
respondere propriam formam;
quandoque actualitas a qua sumi-
tur differentia non est forma, se;l
perfectio formalis, et hoc sufftcit
pro differentia, et tunc perfectibile
non est materia, sed totum ut
sit perfectibile, secundumaliquam ra-
tionem realem perfectivam. Li-
in
cet igitur quandoque ascendendo
abstrahatur vere materia compo-
sita a forma vel formato, ut cor-
pus ab animato, et secundum mul-
tos ab inanimato, tamen ulterior
abstractio fit tantum a ratione
reali formali, et ita non statur in
materia prima, sed in ente summe
potentiali respectu rationum rea-
lium perfectivarum, tale est ens
communissime sumptum. Genus
autem communissimum omnium
naturalium, non tantum a materia
sumitur, sed etiam ab aliqua for-
ma secundum se indistincta et per-
fectibili per omnes actualitates
specierum, sicut per rationes rea-
autem om-
nino instas, quod a materia potest
sumi praedicatum in quid, ex quo
est deessentia rei. et abilla forma, oenus non
^
aliud prsedicatum, et in qiiale, et sempe^
 472 LIB. VII. METAPH*
raateria.
i ta (lo diiTeivn Ua. Respondco, illiid materia composita, additur diffe-
proedicatumaformanon contraliet rentia partialis in qxia; qnandoque
praHlicatum a materia, sicut ditfe- potest ulterius iri secundum per-
rentiacontrahitgenus,quiautrum- fectionales, sicut in animali ultra
que est et a^que commune ideo a ; corpus. Ad secundum, per idem pa-
tali forma non contraliente, sed tet. Adtertium dico, quodistaratio
contraliibili accipiatur prsedica-
si realis a qua sumitur generalissi-
tnm erit genus, et in qmd\ ita potes mum, quod est Snhstanlia, est sim-
habere tria genera prima materia- plex negative, id est, non includens
lium, sed unum totale includit duo compositionem, non contrarie, id
partialia. Ideo sufticit illud unum, est, repugnans compositioni. Quod
et neutrum aliorum ponitur genus, autem differentia addat totalitatem
quia genus proprie dicitur, quod essentialem, non est inconveniens,
importat totum potentiale speciei quia totalitas essentialis contrahit
contrahibile per differentiam ulte- partem perfectionalem, sicut quan-
riorem. Sed quare est una forma doque partem essentialem potest
secundum qu^ im-
se indistincta, contrahere totum perfectionale.
mediate inest materiseprimse, qu^
contrahitur per omnem formam ANNOTATIONES.
remotior, sicut per rationem rea- Sequilur qu^stio decima nona de com- 14.
lem, nisi ponatur similiterin omni paratione conceplus generiset differentia^,
genere descendendo usque ad spe- atque speciei respectu utriusque secun-
cialissima? Respondeo, omnis for dum identitatem vel diversitatem, t. c. 43.
ma informans materiam primam quoe ut prius notavi, posset congrue prse-
habet unam rationem realem im- cedere duas preecedentes , vel saltem im-
perfectissimam et potentialissi- mediate preecedentem, quee etiam pulchra
mam, quae constituit perfectibile est, et subtilis, ac vere metaphysicalis.
per aliamrationemejusdemformse In principio solutionis adducit modum
actualiorem et perfectiorem. Sic dicendi Thoma3 in tractatu de natura ge-
salvatur illud Inter potentiam et
: neris, et impugnat consequenter satis
actum primnm est jwoportio, secundum evidenter, licet quidam conantur evadere
indistinctionem primae rationis argumenta ex fundamentis Thomee suo
realis ab sumitur genus pri-
illa modo.
mum materialium simul, et a ma- Infra ibi : Nota quod sicut idem nume-
teria, ut genus totale secundum ro, elc. usque illuc : Secundo modo con-
praedicta. Quarumcumque igitur ceptus illi, etc. assignatur unum parvum
specierum formae specific^ solas Extra, et aliud infra ibi : Nota, quod hic
perficiunt rationem primam im- videtur exprimere, etc. usque illuc : Ista
mediate, ad illas a genere primo opinio non nerjat, etc. et ibi tange illud.
materialium descenditur tantum quod dicit, patet responsio, etc. qualiter
per differentias perfectionales, patet exprimendo, ut nosti.
quandoque per partiales, quamdiu Propter majorem expressionem illius 15.

itur in una forma per perfectio- opinionis in 4. art. solutionis, de diffe-

nales; quandoibi statur, et habetur rentia intentionis sciendum, quod Ilenr»
 QUyESTlO XIX. 473

etThomas etiam videntur ponere differen- dictiim de ipso, sit in genere, et contincn-

tiam intentionis, tanquam mediam inter tia unitiva, et in fine notabis valde illa

differentiam realem et rationis, majorem, vcrha : Qui po(csl capere capiaf, et supra

videlicet seciinda, et minorem prima, et ibi : Qucmadmodiim alibi habclur, cpiod

reperitur illa triplex differentia tam in qnidquid perfeclionem, etc. considera an

divinis quam in creaturis secundum eos. sii Exlra, vel ubi est illud ali!)i; in Sen-

Realis enim differentia est inter subjec- tenliis enim potest reperiri, ubi supra,

tum et accidens in creaturis, in divinis sed supra lib. 4. et in Theorematibus.

vero inter personas. Rationis autcm dif- Quccre hccc, et vide ad propositum in Lo-

ferentia in creaturis est inter definitio- gicahbus hujus egregie super Porphyr.

nem et definitum ; in divinis inter abs- c. de genere, q. 3. vcl 4. computando

tractum et concretum, ut inter bonitatem quccstiunculam de loco et q. 1. et in Ante-

et bonum, inter essentiam etiam secundum pra^dicamentis q. 7. et in primo ubi supra,

Henric. et proprietates originis ; intentio- et in :2. dist. 3. q. 6. et d. IG. et in 4.

nis vero differentia in creaturis habetur d. 46. q. 3. et primo Reportationum d.

inter genus et differentiam ; in divinis ^o. q. :2. et notabis differentiam continen-

inter attributa, ut inter bonitatem et tia3 actualis, potentiaUs, virtuaHs, unitivse,

sapientiam. Vide Yar. in primo. d. 2. q. et eminentiaUs. Nominales, et alios de via

3. d. 8. q. 1. et d. 45. optime ad hcec, et communi inquire.

Petrumde Aquila in 2. d. 3. q. 1. Inci- Breviter hic tene, quod conceptus ge- 10

dentahter vero habentur in 2. hujus, d. ^eris ex parte rei distinguitur ad minus

1. q. 5. et d. o. primi q. 2. et d. 8. ejus- formahter a conceptu differentite, et ex

dem q. 3. ahqua verba de hac differentia, natura rei a conceptu speciei ; sed an for-

vide Ilenr. in Summa. artic. 2. q. 23. et

mahter considera, et adde pkira hic, ut

24. et quodUbeto 8. q. 9. et quodhbeto ^^^^^'^- Quo^^ addit in solutione 3. principa-

9. q. 1. et 2. et (iuodhbeto II. q. 3. et hs, ibi, qua^re ahbi exempla de manuato,

quodhbeto 5. q. 1. et 3. et quodhbeto 13. et capitato, etc. Vide in quscst. super

q. I . et ahbi pluries ad propositum expri- Porphyrio. c. de Genere quacst. 3. et ori-

mendum. Primo ergo impugnat opinio- ginahter in Avic. ul)i ibi notavi. Caetera

nem de differentia intentionis, consequen- quce ibi tanguntur in objectionibus et

ter dat sibi intellectum sanum, et sustinet solutionibus vigilanter valde notabis, quia

eam, et solvit motiva in oppositum ad- singularis et subtdissima consideratio, et

ducta, sed instat finaliter eam excludendo maxime ea qucc dicit de materia totali et

totaliter a proposito ultimo alium subti- partiali, et de conceptu generis, et corres-

;

modum omnia pondentia ejus ex parte rei, etc. Insolu-

lem dicendi adducit, ubi

mensurabis, sua tione etiam primi principalis pondera

verba et est propria
atque Varronis. Qucere 8. d. primi mentionem, quam facit, de expositione
q. 3.
textus, ut supra.
et 2. d. ejusdem, et in Reportatis in

prolog. et alibi, et apud sequaces hujus

copiose. Ubi adverte de gradibus distinc-
tionis realis et rationis in quodlibeto q.

13. et in primo, ubi supra, et fundamentis

generis et differentiae ex parte rei, et

quare nec Deus, nec aliquid formaliter

 474 LIB. VII. METAPil

Ainpliusauteiiiost ita manifestum^ quitur una forma in materia; for-

impossibilo enim substantiam ex
substantiis esse inexistentibus,
sioutactu. Duo namque sic actu,
nunquam sunt unum actu, secl
si potesta'e duo fuerint, erunt
nnum, ut quae duplum ex duobus
dimidiis potestate.
7V.r/. connnoit. 49.
Manifestum est antem quod
stantiarum esse existimatarum
plurim.T, potestate sunt, ut ips^e
l^artes animalium. Nihil etenim
ma alimenti est una, quam conse-
quuntur immediate formse partium
organicarum, quia quaelibet pars
organica simul nutritur, ergo, etc.
Item, dividatur vermis, utraque
pars manet animata, si in eis sunt
sub- diversae formse specie, erunt ani-
malia diversa^ speciei; ergo vermis
prius non fuit unum animal si in ;

separatum est, qnando autem eis est una forma specie, ergo el
separata fuermt, tunc entia sunt, prius in toto.
ut materia omnia, terra, ignis,
et aer. Contra, movens et motum sunt
Texl, comment. 56. duo in actu, una pars movet aliam
partem animalis. Item, accidentia
magis diversa insunt partibus di-
QU^STIO
versis organicis, quam sint diver-
Ulvum partes organicce animalis haheant sa accidentia rnultorum specie dif-
distinctas formas specie differentes ? ferentium. Iteni, operationes indi-
cant formas, sed diversas habent
Alens. 2. p. q. 62. memb. 2. D. Thom. 1. p. q. 76.
ari. 4. Cajet. ibid. Avers. 6.Phys. comment. operationes specie partes organi-
59. et 2.Slelaph. text. 17. llenric. quodlib. 2,
CcB. Item, diversa mixtio in diver-
q. 2. quodlib. 4. q. 13. Gapriol. 2. dist. 15. Fer-
rar. 2. contra Gent. cap. 58. Barguis 1 dict. 30. sis partibus ergo alia forma.
;

Durand. 1. dist. 9. q. 1. Gregor. 2. dist. 16. q.

2. yEgid. //1 trart. de pluralit. formarum. Ant. Item, in omni parte mixti omnes
And. hic q. 17- Trombet. lib. 8. hujus q. 2. Paul.
Venet. in summa de anim. cap. 5. Bann. 1. de
sunt formae elementares, secun-
(icneral. c. 4. q. 8. art. 4. Marsil. ibid. q. 6. dum aliquos, et tamen mixtum est
Herveus. tract. de pluralit. formar. Fonsec. 2.
Metaph. cap. 2. q. 1. sec. 8. Suar. disp. 15. Me- unum ergo magis est hic.
;

taph. sect. 10. Conimbr. 1. de Generat. cap. 4.

q. 22. vide Scot. in 4. dict. i. q. 3. a. 2.

SCHOLIUM L
1. Quod non, ex duobus in actn non
fit unum, in littera t. c. 49. duo Opinio ponens plures formas organicas
actns constituunt duo in actu igi- ; distinctas in animali suadetur, et aliqualiter

tur, etc. Item, ex duobus numero respondetur probationibus. Explicatur triplex

modus, quo deferidi possit, et singuii impu-
non fit unum; ergo nec ex duobus
gnantur, de quo late Doctor 4. d. 11. q. 3. n.
specie, qua? magis difFerunt. Item,
28. et a n. 33. sed in fine qusestionis respon-
diversa specie, non continuantur, det impugnationibus, assertive tenens hanc
quse enim forma perficeret mate- opinionem.
Text. riam, quse subest termino conti-
com. 5.
nuanti? animal est unum conti- Opinio quod sic, quia pars ani-
nnum 5. hujus. cap. de Natura, malis separatur ab animali sine
unum sunt, secundum, quod conti- generatione, et non manet in actu
nuum ad natum et cui nascitur; per formam totius post separatio-
ergo et Iiic. Item, (inam formnm nem; ergo per aliam, quam prius
substantialem ordine natura^ se- habuit. Antecedens patet, tum ad
 475
QUiflSTlO XX.

sensiim, si os cxtraliatur de cor- tio ad sensitivam; vel tertio modo,

pore animalis. qnod nulla est ibi nna forma spe-
EXTRA. Rcspondelur, quod (jencransnnivcrsalc eie, sed tantnm mnlta? specic ex

inducil aliam formam, qnia ccqmvoce quibus intcgratur nna forma, a

dicilur secundum aliquos os vivum et qua est unitas compositi. Sed
mortuum. tertium mcmbrum videtur contra
Tum per rationem, quia abscin- Aristotelem in fine septimi. t. c GO.
datur aliqua pars carnis successi- quomodo enim ex materialibus
ve a corpore animalis, successive partibus secundum ipsum, hoc cst,
amittet animam et acquiret suc- cx integralibus, est unum nisi per
cessive aliam formam, si non ma- aliquid, quod sit actus respectu
netilla, quampra3habuit. eorum, ita quod illa integralia
EXTRA. IIoc autem non cogit, quia successio simul juncta, nunquam videntur
est ibi in amittendo animam simul cum esse, nisi una pars essentialis ali-
divisione. cujus unius. Aliorum modorum
Item,formaeadem videtur cTque primus ponit minorem unitatem,
conscrvativa sui a corruptione; secundus majorem. Uterque im-
corrumpitur autem tota caro, et probatur per hanc rationem :

putrescit osse manente, non cor- Unius perfectionis est unum per-
rupto. fectibile prsesuppositum, ita quod
EXTRA. propria unitas unius perfecti-
IIoc non cogitj quia cojiservatio major illa

potest esso propter alia accidentia. bilis, pr^esupponitur unitati per-

Iteni, formam carnis sequitur fectionis nec est ab ea quam talem

;

ordine naturali in materia, fornia nnitatcm dcabis perfectibili sensiti-

substantialis alia ab illa, qucC VcT, secundum primam viam; vel

sequitur formam ossis. Patet in perfectibili formse mixtionis se-
putrefactione cadaveris, in gene- cundum secundam, non videtur
ratione caliorum ex ipso igitur ;
possibile. Confirmatur prima pro-
formae a quibus sunt istse genera- positio : quomodo enim improba-
tiones sunt alise specie. tur una forma totius universi,
EXTRA. IIoc non cogit, quia ex eadem parte ipsa negata, vel quorumcumque
carnis per putrcfaclionem possunt plura disparatorum. Item, generatio ani-
generari. malis cx scmine, est una ergo ;

Ista opinio si poucat aliquam uni- sicut terminus a quo cst unus, ita

tatem animali prseter aggregca-

in terminus ad qucm, prsecipue si uni
tionem, quomodo unus est acervus formc^B tantum una succcdit natu-
lapidum^, oportet quod uno trium raliter. Item, transubstantiatio pa-

modorum ponat vel quod ejus nis in Corpus Christi, est una.
Modi tres ;

ponendi
unitas sit ab ultima forma, scilicet
tbrmam SGHOLIUM II.
corporei-
tatis.
anima sensitiva, qucT sit similiter
Opinio D. Thom. et Thoiiiista?um unam
una specie in totO; licet extensa
tantum formam esse in toto suadetur et ex-
per accidens ad extensionem to- plicatur, sed postea rejicitur, et juxta men-
tius vel quod ante istam, ponatur
;
tem Doctoris, forma corporeitatis asseritur,
una forma mixti, quae sit disposi- de qua fuse agit 4. d. li. cx. 3. a n. 33. Vide
 '^'^^
LIB. Vn. METAPH.
ad hoc qncTadduxi disp. i. sect.4. de
^uiita, mptibilibns perfectius ens babet
,Vmm-a,etAnton. Aiuhvamhleciuav.t. 17.
j^i,^,^.^ operationes, ita videtur
3.
Opinio alin, qnod forma mixti (luod forma, qufio est perfectior,
"pra^cedens animam si esset alia, sitprincipinm talium. Ex lioc ap-
ipsa esset nna totins virtualiter paret, nt videtur, qnare anima
in se continentis perfectiones mul- requirit corpns habens partes he-
tas, secnndum quas perllceret di- terogeneas, nt sint apta instru-
vei*sas partes materiae, et consti- menta mnltarum operationnm,
tueret diversa organa incompleta, quarum ipsa est principiuni; quas
scilicet principia imperfecta et non posset per nnnm instrumen-
quasi remota operationum diver- tum exercere; et ideo tale corpus
sariim; qnare si sensitiva animalis habens partes hujns, vocatur or-
ibruti ex perfectione sui includat ganicum, et ita est si aliqna dis-
perfectionem talis form?e mixti, et ponat immediate adtalem formam,
praeter hoc propriam, poterit esse videtur quod una realiter licet
sit ;

mna realiter, et multiplex virtuali- ergo ponerenturincomposito mul-

Iter; et secundum diversas perfec- tae formse ordinatse, non tamen
tiones virtualiter contentas tam multae partiales.
proprias sibi, quam formae mixti, Hoc dicitur ad oppositum, quia perfec-
,si eam includat, poterit diversas tius phirium operaliommi cst principium
partes matericC perficere, et diver- cum minori diversitate, ergo sensitiva
:sa organa perfecte constituere. magis una, quain forma mixti; et licet

Confirmatur, quia nnitas videtur sensitiva sit principium multorum, non

ponenda quantum est possibile, forma mixti, nisi materialiter et dis-

Dunc autem major distinctio appa- posidve, non tamen possunt perfectiones
ret in operationibus, et in aliis nnitive contentce in sensitiva, ad seipsas
coi^respondentibus organis, in- maierialHer disponere, necitaoportet eas
quantum animata sunt, quam in- differre, sicut formas disponentes imper-
quantum sunt sic, vel sic mixta; fectiores.

et tamen perfectiones eorum, quae Tertio, confirmatur positio sic :

sunt inquantum animata sunt, non sicut aliquid est ens, ita et unum ;

ponuntur diversse formse substan- . ergo perfectius ens est perfectius

tiales integrantes unam animam unum. Respondeo, intensior unitas
sensitivam, etiam secundum illos, non semper magis excludit diffe-

qui non ponunt potentias esseacci- rentiam aliquorum in uno.

dentia ; igitur nec oportet talem Contra istam opinionem quare 4.

diversitatem ponere in forma mix- forma una dat huic parti materiae
ti, et si non in oculo et aure, pari hanc perfectionem, et non illam,
ratione videtur, quod nec in carnc quam tamen aequaliter continet?
et osse. Secundo, confirmatur per Respdndetur, informahomogenea,
illud i^. Coeli et Mundi, t. c. 62. et ut ignis, quare illa pars quantita- ^ ^-
inde, de ordinatione entium secun- tiva datur huic parti et materiae, eadem ror-
ma dat
dum multas et paucas operatio- et illa illi? Facilius videtur
,.
m pro- uni parti
., ^. materise
nes, quaere ibi.
. , .

Sicut igitur
. ,

m
.

cor- posito
.,
responderi, quia
. ,

partes sunt
,

unamper-
 QU^STIU XX. 477

Mionem. alitcr disposlfe, Vel pev formam fectionibus virtualibus foiMnso, et

^
.1 aliam
et *

aiiis? imperfectiot^em per formas

; vel hoc distincte.
coPriVttipendas vel per qualitates
; Contra ista : si perfectiones ^'^U-tJeoaiiqua
in partibns corrumpendi, ideo di- quse virtualiter contenta^ sunt in- ^"ibnm^'
ceretur formam darealiquam per- compossibiles materia, ii^ritur
in ^ et lertio (ima
'
m ge talia.
fectionem uni parti quam alteri. in forma continente. Probatio con-
Contra, forma omnem perfectio- sequentiae : nunquam est incom-
nem virtualiter contentam dat possibilitas aliquornm, ut insunt
omni parti materisequam perficit; tertio, nisi quia inter se sunt in-
exemplum, intellectiva si continet compossibilia; unde si album et
sensitivam et alias, omnis pars nigrumnon essent inter se repu-
materise, quae perficitur intellec- gnantia, quin secundum proprias
tiva, perficitur aliis contentis.. rationes simul essent in aliqua
Respondetur, quod qusedam forma.. essentia continente, ut rubore, se-
habet totalitatem quantitativam,. cundum proprias rationes pos-
et si per accidens, et hoc sine to- sent idem perficere. Item, qu£e est
talitate virtuali; exemplum, albe- hujus opinionis subtilis
diff^erentia
do. Qusedam totalitatem virtualemi quse videtur sequi rationem, et
sine quantitativa omnium ; ex<mi- primse, quae videtur grossa, et est
plum, anima intellectiva. Quaedam. -sensui consonaNonne prima?

utrumque simul exemplum ini ; poTiit unam formam mixti haben-

proposito de forma mixti, si pona- tem multas formas partiales, non
tur cum sensitiva, aut de sensiti- proprie quantitativas?quiaaccidit., 8^01^11^1^
va, si continet illam. Quod accipi- quod una sit extra aliam, cum ^g^^ij-gj'^
tur in objiciendo, conceditur de se- sunt res diversae, et si perficiant, <i-^*-q-3-

cnndatotalitate,naB do tertia, quia aliam partem materiaB perficient,

licet ibi prsecedat naturaliter to-
talitas virtualis illam aliam, ta-
men in perflciendo materiam
cundum illas perfectiones, distinc-
te poneretur necessaria alia tota-
litas, quia non est eadem pars ma-
terise capax perfectionum istarum
disbincte. Possent igitur dari qua-
tuor signa. In primo est talis
forma habens totalitatem virtua-
lem tantum. In secnndo perficit
totam materiam, ut primum per-
fectibile, constituendo compositum
sine pluralitate perfectionum dis-
tinctarum. In tertio, materia in-
telligitur extensa, et etiam forma
ista per accidens. Inquarto, intelli-
guntur partes materise perfici per—
nec forma tota, quse est ex eis,
poteritmateriam perficere, nisi
se- habentem partes diversas, secun-
dum quas diversae partes form^
perficiant. Si compares totam for-
mam adtotam materiam, et partes
ad partes, quse in perficiendo sit
naturaliter prior ? tota scilicet,
an pars ? sequivocatio erit, quia
tota prioritate perfectionis, pars
prioritate generationis. Quid ultra
potest secunda opinio ponere, si
majorem unitatem ponat in tota
forma respectu partium quam
istam, ut scilicet forma non habens'
partes reales, perficiens materiam
nonhabentem partes realiter di-
versas,in quocumque nunc natur^-
 478 LIB. Vll. METAPH.

perliciat illas partos ? Contradie- alioquiu unum punctum materi?e simul su-
besset duabus formis specie distinctis conli-
tio vidolur, ut prior ratio.
decliicit
guis ad eumdem modum coii inuantur alba
Sic orgo touoatur prima opiuio-
;

pars et nigra ejusdem virgiB, et necesse

Kt coutirmatur sic, soeuuduui Piii- est alteram tantum intrinsece terminari,
De partib , ,
. .

. aiumai losoplium; cor primo geuoratur alioquin in linea continuante superficiem

^"^^'otiam tompore ante alias })artos gimul inhsererent albedo et nigredo ; illa

auimalis, ot essot assiguarc in gc- autem forma, qune de novo introducitur, et

ejus agens, impediunt ne indivisibile resul-
neratiouo animalis (^loquoudo de
tet in altera. Dices, igitur quantitas in casu
tota)multas mutationes completas
non erit continua, quia non habet terminum
ad multas formas partium, uuam communem ; nec contigua, quia non habet
ante aliam temporo; orgo si ani- duo ultima, quiie sunt simul. Respondetur;
malis est tantum una forma mixti, in rigorc ita esse, sed illo casu erit medium
^'^'^ goueratio illius est motus pro-
inter utrumque, et hoc sensu continuum,
^ornfarfn
animaii. quia non contiguum, ut hic ait Doctor si
lixissiuius, iuio uiuUi motus con-
;

tamen teneatur quantitatem non variari in

sequonter se habentes, vol multae genito et corpore, in rigore erit contiuua,
mutationes, inter quas cadunt juxta haec, intelligitur axioma 5. Met. text. 89.
multi motus liabentes illaspro tcr- Quce specie clifferitnt iK.npossioU esse co7Uimia

minis, quorum utriimque videtur et quomodo partes animalis continuantur,

quia formse partium non possunt habere
inconveniens, ponendo unam for-
unum terminum communem, habent tamen
mam omnium partiumanimalis. majorem unitatem contiguitate, ut hic Doc-
tor, et hoc videtur esse quod dixi, alteram
SGHOLIUM IIL
intrinsece, alteram extrinsece terminari.

Ad tertium, quod ait diversa specie conti. Vide Suar. in Met. disp. 40. sec. 5. a num. 55.

nuari, inteUigi debet de quantitate, qu^e per-

Fons ille de quo hic loquitur Doctor ad

inde se habet in uno et diversis modo non

lacum Each, in Tyronia Boreali Hibernise
separentur ab invicem et forte loquitur in parte traditur esse ; ego ssepius ab incolis
;

eamdem quantitatem ma- circumvicinis audivi, frequenter reperiii in

sententia tenente
corrupto,de quo agit illo lacu lignum, cuj as infima pars est lapis,
nere in genito et 2. d. 3^

num. magis ipse inclinet

10. et 17. licet
media ferrum, et suprema lignum in una ;
q. 4.
in oppositam partem. Tenendo autem quan- tamen specie ligni id observatum est, de
titatem subjectari in composito, et variari in
quo Gambren. in descrlpt. Hibern. Locusille
in Hibernia, in quo(utait hic Mauritius)nul-
genito et corrupto, etiam diversa specie con-
lus moritur, est in Provincia Momonise, et
tinuantur quandoque, ut in aggeneratione, in.
vocatur insula vivorum moribundi tamen
cujus singulis instantibus quantitasrei genitae ;

adquem ibi agonizant, et quia sic vivere t^edet, de-

terminatur intrinsece termino illo,

reliqua quantitas tantum

portantur extra insulam, ut vitam finiant,
actio pervenit, et
extrinsece terminatur, quia non potest pv-o
quia intra eam mori non possunt. De avibus
eodem instanti alius terminus intrin-ecus in
illis, quse secundum eumdem nascuntur ex
arboribus, quod scribit, re^ est vulgaris. In
ea resultare, alioquin in singulis instantibus
continuse aggenerationis tot nov^e superficies
Patria Occhaniin eadem Tyronia, juxta ma-
resultarent, et statim desinerent. Item, illa3 re, frequenLis.simie sunt, quas, ^t ego scepis-

quantitates in singulis instantibus essent con- sime vidi ;sant autem duse vel tres species

tigute, et simulmutatio fieret continue, quod harum avium ex diversi generis arboribus
repugnat. Dicendum ergo, si aggeneratio est nascentium, quarum una fere ad magnitu-
continua, ut in exemplo de manu arecente, dinem ferorum anserum ( qui etiam ibi sunt

si teneatur aliam formam induci dum mori-

frequentissimi) accedit, a quibus figura non

tur, quod una forma intrinsece, alia vero multum dilfert, de quibus videri possunt
extrinsece terminetur in singulis instantibus Gambren. supra, Joan. Leslseus in descript.
 QUi^STlO XX. 479

Scot. et Hector Boetius. Quod vero in Iliber- niliil pcrficit Slll) puncto, ncc linca,
nia nuUum sit animal venonosum, ut ait
scd tantnm sub (inantitatc COr'po-
Mauritius, pr^ter quolulianam experion- ^. , „
^^^^^ tcm ponantu P linca ct
'
'llaTst
Liam, id testantur V. Bedalib. 1. hist. cap. l.
positiva
s. isidor. 1. li. etym. cap. G. Vincent. 1.6. supcrlicics, ct pnnctus aliqna aha dW 2
*

Spec. Hi.st. cap. 19. Jocoiin. c. 108. vita3 positiva, qnia ct corpns in cnjns ^•^^•^^;

S. Patritii, Tirseus, Orosius, Solinus, Sabcl. (lcflnitione cacUmt, CSt aliqnidpo-

PoHdor. Molanus, Majolus, et alii. Sed hiec sitivum CX 3. Mctaphys. t. C 7.
quia ad motaphysicam non spectant, missa
^-^^^^ ^g^argumentum, quia non
faciamus. Multa his magis miranda habuit p
iTi
Ilibernia,
1-
olim
•
f
sanctorum -,...,10 ,.„no.i^oin
msula nuncupata, .
sunt m •

materia sme lorma snb-

i.
•
i

teste Joceiino supra c. I7i. quam, proh do- stantiali, nec cum formis oppositis.
lor a multis jam annis, deformare studuit
! Tunc etiain non Oportct omncm
inimicorum Ecclesiae pe.fidia, et perversis formam substantialem requircre
erroribus depravare sed Dei gratia, et ;
dcterminatam qnantitatem in ma-
Sanctorum suorumpatrocinio, aliquem adhuc
tcria, imo nec aliqnam, quinpossit
pristini ardoris igniculum retinens, fidem
saltem majorum, contra q.iotidianas hsere- non qnantam perficere. Aliter mi-
ticorum persecutiones fidelissime, constan- nor negatur, ct ponitur quod uni- Utrum
^. . c • L 1. • • • • 1 • • animal sit
•
1 •
L •

tissimeque servat, ita ut vicinis msulis et tas partlUlTL animallS CSt major coniiguum
I. < I

regionibusjamdudum in fide corruptis, in

^^nitatc COlltiguitatis, ct minor ^^^f^"'^"
ha3reticapermanentibuspervicacia,Hibernia
virgo usque adhuc
^^^^^^,^^^^^0. Primum patct, quia
in Catholica semper fide

in Eccle.^ic-e Sanctse obedientia inviolata

permaneat.
Ad primum argumentum
dum, quod major
illaduosunt in actibus ultimatis,
ita quod illa actuata non snnt ca-
pacia ulterioris actualitatis, qua-
lcs non ponuntur partes illae. Ad
sccundum, quanto aliqua sunt ma-
gis participando unam
unum in
rationem, tanto minus nata sunt
uniri, ut ex eis flat unum; ergo,
consequcntia non valet. Ad tcr-
tium negatur major, quia manus
arida continuatur carni viva^, vel
ramus arbori, sicut
cundum aliquos de
tente lignum inlapidem.
in Hibernia, seu Scotia majori.
probationem
ponatur privatio ulterioris longi-
tudinis, et sic linea ulterioris lati-
tudinis, et superficies profundita-
fructus avnlsns non nutritur. Se-
cundum patet insummitatibns os-
sium, ubi dicitur fieri continuatio
dicen- per cartilaginem, post decoctio-
est Ycra, quando ncm videtur cartilago separari,
non reliquendo signa continuatio-
nis. Contrahocergo animal unum,
est multa animalia, quia multae
substantiae sensibiles. Respondeo,
anima est primo perfectio anima-
lis per se, et non primo partis
animalis; ergo substantia animata
sensibilis primo est animal, non
sicpars. Adquartumrespondeo,ma-
jor Yideturvera,qniagenerationem
pr^cedit alteratio propria, quae
ligno lapis se- nonpotest recipi, nisi in substantia
fonte conver- determinata. Minor falsa, quia unaior-
Habetur alimentumest alterabilesecundum mfnuspi^n-
Ad diversas partes diversis alteratio- ^eranuft
majoris si punctus nibus^prseviisdiversis generationi-
bus. Aliter dicendum, quod sicut
est una forma principalis generan-
tis secundum quam agit,ita et una

tiS; non est difflcultas, quia forma est principalis terminus genera-
 480 LIB. VII. METAPII.

tionis, alicT sine quibiisnon est illa, prias convenientes

operationes
sunt termini nou principales. eis secundum proprias formas,
Exemplum, quando animal generat nullam videmus aliam communem,
animal, secundum aliquos generat ut in igne et aqua, ultra caleface-
formas quatuor elementorum, non re et frigescere ; ergo, etc.
tamen ut principaliter intentas, Ad illud de unitate generationis
sed wiecessarias propter formam animalis, patet per confirmatio-
mixti principaliter intentam. nem primae. opinionis de genera-
7. Ad argumenta contra primam tione cordis ante alia, et hoc lo-

opinionem, quia illa opinio tene- quendo de inductione formarum

tur, respondendum est. Ad pri- partialium mixtionis. Si autem
mum unius perfectionis, etc. Res- generatio animalis dicatur induc-
pondeo, partes materiales, quae tio sentire, illaest unica in unico

Yocantur elementa in fine t. c. 60. instanti, nam simul potest quseli-

non liabent tantam unitatem, an- bet pars secundum formam mix-
tequam recipiunt formam, quan- tionis, esse dispositio ad recep-
tamhabent a forma, sicut A et B in tionem sentire, eo modo quo est
se quantam Iiabent a forma sylla- ejus receptiva, licet non possit
bse. Sufticit igitur respectu formse simul semen esse dispositum ad
illuminatae aliquo modo.unitas or- omnes formas partiales mixtio-
dinis in partibus materiae, sciiicet nis. Unde nota, quod non simul

quod tota materia ex iiiis ordi- inducuntur form?e mixti, tamen

nem liabeat ad talem actum, ut sensitiva tota simul in uitimo ins-
formam adaequatam, respectu cu- tanti compietcT organizationis, nec
jus nuila pars materiae esset po- simui forma mixti cum sensitiva.
tentia adaequata. Ad iiiud de anima Ad argumentum pro securiL^, opi-
mundi, dicitur, quod non est una nione. Ad primum de majori tlis-
forma, quia tunc universum esset tinctione operationum continen-
imperfectum quocumque individuo tium sensitivam, quam formam
corrupto. numquid ani-
Contra, mixti : Posset dici quod, etc.

mai imperfectum quacumque car-

ANNOTATIONES.
nis parte amota ? nonne individua
in universo ponerentur, quasi par- Sequitur queestio vigesima de pluralita-
tes homoeomereae, et species quasi te formarum, t. c. 49. et 56. qu« famosa
anomoeomereae? Aliter argaitur, valde est, et litigiosa; sunt enim materiee
quod operatio arguit formam; communiter currentes hoc tempore in

igiturubi uitra proprias operatio- quibus magna dyscolia habetur, de primo

nes convenientespar tibus secundum videhcet cognito, de pluralitate formarum,
Unius
perfectio- proprias formas, videmus aiiquam de universalibus realibus, de univocatione
liis, unum
]'ort'ecli- unam operationem communem, entis, de principio individuationis. Apud
hiie, ex-
]'onitur. sicut in animaii sentire, ibi con- Theologos vero curiososque magnates de
ciudimus formam totius ac- aBternitate mundi, immortalitate animae,
Qiare non
delur una tuantem omnes partes. Communi- atque futuris contingentibus, praescientia
loruia uni-
versi ter in partibus universi uitra pro- et pra^destinatione, famosa quaestio habe-
 QU-ESTIO XX. 481

tur, qiKo quanto niagis ventilantur, tanto Adducit consequenter niotiva pro illa

difficilius comprelienduntur. opinione apparenlia, sed addit evasiones

Ilanc materiani copiose habct in i. d. bonas, ul)i assignal.ur quoddam Extra
11. q. 3. et in »3. dist. ^. et 4. aliqualiler, ibi : Itoc ducilur ad opposilum, etc. us-
et in 2. dist. 18. et alibi sicpius incidenta- (jue illuc : Terlio conftrmalur, etc. sed
liter. est satis bona littera.

Adverte, quod hrec quicstio in ahqui- Deinde impugnat iUam opinionem, et

bus oiiginaHbus solet poni 4. lib. 8. sed ultimo concludit cum prima opinione quid
licet ibi habeat locum, hic etiam non mi- tenendum sit, et motiva inoppositum sol-

nus valet. vit, ubi Doctoris sententia est satis clara

In principio solutionis ponit opinionem, et singularis, ut in locis allegatis supra

quam sequitur finaliter in hac qua^stione, proHxius habetur, quam confirmabis mul-
quam etiam Ilenr. de Gand. in muUis tipHciter ex antiquis et modernis. Vide
quodlibetishabet ut supra notavi, et quam Commentatorem 6. Physicor. commento
dilatant Nominales nimis^ et sequuntur ol. et aHbi, sed instantias plures adducere

Avicembron etiam, et Linconiensis, et potes. Vide in 2. d. 15. argumentum ad

Joannes Jandunus, et plures aHi habent hominem, sed faciHter evaditur, licet ha-

idem, pro qua arguit notanter. Ubi adver- beat bonam apparentiam. Gonsidera etiam
te, quod evasiones ibi additfc immediate hic quot sint ponenda3 form?e totales et

ad argumenta, notantur Extra vel addi- partiales, et a qua forma est unitas ani-
tiones ;
et si volueris eas legere adhuc maHs, et plura aHa difficiHa pertractabit
consequenterreplicassustinendoopinionem hic curiosus lector, quia materia copiosa
iliam, vide in 4. ubi supra, et apud alios est, et solutiones argumentorum princi-
Graduatores formarum. Qusere in quccs- paHum,et opinionesexaminabis diligenter.
tionetrium })rincipiorum copiose hic. Propter iUud, quod tangit infra exem-
Deinde declarat illam opinionem notan- plariter de ligno continuatolapidi in quo-
ter, et qualiter defendi possit, et uUimo dam fonte, etc. adverte, quod ille fons est
eam impugnat secundum omnem inteUec- in Ilybernia, seu in Scotia majori, aut
tum satis notanter, sed in fine quecst. 1. Irlandia in partibus SeptentrionaUbus in-
motiva solvit. sulse ; Hgnum enim affixum iUi aquce ad
Consequenter ponit secundam opinio- limum usque inclusive, peracto determi-

nem quse est Thoma), et videtur etiam ^ato tempore reperitur tripariUum, con-

9. Alberti, etyEgidii,etmultorum sequacium. tinuum tamen; nam pars supereminens

Qusere Thomam 1. part. q. 76. et 77. et ^quai remanetlignum, pars mediaferrum,

in 4. d. 11. artic. 1. et d. 44. et in primo et pars infima lapis, et hoc non mirum est

scripti, d. 8. et in libeUo de natura gene- respectu aliorum plurium, quac in hac In-

ris cap. 17. et in q. de potentia, q. 3. et «ula inveniuntur. Nam ibi locus est, in

in qusestionibus disputatis. QucCre Her- quo nuUum animal mori potest, quamdiu
vaeum quodlibeto 2. q. 10. et quodUbeto 4. ibi deget. Sunt et arbores ex se generantes

q. 10. Quiere Var. et alios minores, ut aves fereanserumsylvestrium quantitatis;

nosti, et modernos Parisienses, et Nomi- sunt alia loca in quibus cadavera iUico re-
nales, et specialiter Occham quodUbeto 2. solvuntur, etalia in quibus perpetuo ma-
q. 10. et 11. et super Sententias, et Avi- nent iUccsa; cst etiam tota terra immunis
cen. et alios Medicos. ab omnibus venenosis, imo tanquam re-

Tom. vn.
3^
 4^ LIB. VII. METAPII.

medium contra ea ubicumque feratur. opin. qua3re in 4. ubi supra, et nota ibi,

Plura alia quocrantur apud antiquos. qute forma et cujus operatio in alia potest

Qua^re Consiliatorem 10. particula proble- contineri, et (juib non. Breviter potest
matum, in commento problematis 1. Ta- negari, et formam mixtionis et operatio-

ceo incolarum virtutes, et mores ne assen- nes consequentes eam posse contineri in
tari nostratibus videar, animi tamen no- aliqua aiiima, considera tamen instantias

bilitate, et armorum vebementia, coeteros de forma corporeitatis pertractabis secun-

excellere, asserere non ambigo ; hocc a dum varias opiniones ut nosti.
Metaphysici speculatione aliena sunt, sed Aliam ultimam qucestionem Ant. And.
propter exemplum exemplariter hactenus hic disputavit de composito, quoe non est

dicta. multum necessaria, habito supra sufficien-

10. Infra ibi : Unde nota qiiod non simid, ter de termino generationis quo et quod,
etc. usque illuc : Ad argumenta 2. opi- et infra q. ult. 8. Hb. habetur sufficien-
?i/o/u"5, etc. assignatur fe^m in aliquibus, ter, sed proquanto tangit de 3. entitate

sedlittera satis bene est ad propositum. notabilis est. Totum accepit ex 2. d. 3.

Adverte consequenter ibidem ad solu- quoest. 2. et aliis sequacibus hujus, ubi
lionem illam, quam omittit inceptam tan- Comment. imaginationem impugnabis ex
tum, ad primum argumentum secundae propriis dictis plerumque.
 QU^STIO I, 4S3

LIBER OCTAVUS
IHc Liber videtur magis ad Physicum speclare, quod ia eo Iractelur de priiictpiis
entis naturalis veruni agitur de eis magis sub consideratione Metaphysica quam
;

Physica, de quo supra l. 1. r/. 1. et postea l. 9. q. 4. de quibus Doctor quatuor qiices-

tiones exacte disputat, quarum trcs primce formam accidentalem ct substantialem ^

idtima compositum concernit.

Nec quaecumqne itaque natura igitur si esset omnino simpliciter

quidem, non substantia vero non esset perfectius substantia, quse est
est his materia, sed quod subjici-
tur, siibstantia, puta quae cau- composita ex materia et forma.
sa eclipsis, qu?e materia^ non Confirmatur, quia ens dividitur in
enim est sed luna, quod patitur,
;
causam et causatum, ita quod cau-
quae causa ut movens, et cor-
rumpens lumen, terra. satum tenet ibi rationemimperfec-
Text. commenti 12. ti, quia dependens est ergo quod ;

plus recedit a ratione causati, per-

fectius est accidens si est pura
;

QU^.STIO I.
forma, minus causatum est quam
substantia, quia tantum habetduas
Utrum accidens sit forma simplex, vel
causas extrinsecas, intrinsecam
sit compositiim ex aliquibns essentiali'
nullam; substantia autem compo-
ter diversis ?
sita magis causata est, et a pluri-
Arisl./iic c. 4. D Thom. led
. .4. Jandiin. q. 8. Fland. bus dependet, quia a quatuor cau-
q. 8. art. 1. Fons. c. 4. Soncin. 12. met. q, 26.
Javell. ibid. q. S.Suar. disp. 13. Metapk. sect. 1, sis. Item, forma simplex subjectum
num. 3. vide Scot. in 2. dist. 16. et in 3. dist. accidentis esse non potest secun- lic3 i
2. q. 2.
dum Boetium de Trinitate.
l. Quod sit compositum arguitur, Et probatur, quia potentia prior,
Text.
com. 22. quia ex 7. C. 5. materia est qua res po- quse scilicet est ad forma m substan-
test esse ct non esse, accidentia sunt tialem, prius oportet quod actue-
com^ ii. corruptibilia; ergo, etc. Confirma- tur, quam potentia secunda, quae
et inde.
^^^^,^ ^^ ^ ^^ y^ videtur haberi,
^^^.^ estaccidens; sed multa accidentia
quod omnis simplex forma, et est sunt subjecta accidentium, ut linea
tantum in actu et incorruptibilis. recti et curvi, numcrus paris vel
Item, simplicitas perfecta est sim- imparis, motus velocis vel tardi.
pliciter perfectionis in entibus. Hoc etiam vult Avicenna 2. Meta- Text.
Quod patet, quiaDeo summe attri- physica?, cap. 9.
com. 12

buitur; ergo quod est simplicius Contra Philosophus in littera,

est perfectius, nam in his, quse accidentia non habent materiam
sunt per se, si simpliciter, et magis ex qua, sed in qua. Item in sex prin-
ad magis, et e converso ; accidens cipiis forma est simplex, etc.
 484 LIB. Vlll. METAPII.

SGHOLIUM I. forma movcnte; ergo forma,

et
Opiiiio tenens accidens esse composituni ex qUcT cst in genere accidentis, habet
materia et forma tripliciter probatur, sed proprium potentiale principium
t ipliciter etiam rejicitur.
componens ipsum, et non tantum
Opiiiio, quoil acciilcns cst rcaliter subjectnm, rit videtur, quia tunc
compositiim, propter tria. Primo, non viderentur principia generum,
(inia qiiod ciim alio rcalitcr conve- ita esse alia, sicut sunt ipsa gene-
nit, ab co realiter dilTcrt, est
et ra. Confirmatur illud ex intentione
compositum cx duobus, in quorum Aristotelis in 7. c. 8. t. c. 32. ubi
altero convenit, et per reliquum vult, quod illa conclusio c. 7. t. c.

diftcrt; nigredo et albedo realiter 22. et inde,quod compositum ge-

dilferunt, ut patet, ct realiter con, neratur, vera sit in omni genere
veniunt, quia in colore, quae non ergo et in genere Qnalitatis si ;

est convenientia rationis, ex qunes- illud compositum esset tantum ex

tione de conceptu generis. Confir- subjecto et accidente, cum illnd
matur major, quia simpliciter sim- sit ens per accidens, non esset per
plex a quocumque distinguitur, se terminus alicujus motus, ut vi-
videtur esse primo diversum ab detur Aristoteles velle in 6. cap. 2.
ipso, et non differens, ut patet de t. c. 4. et inde, quia in nullo gene-

materia respectu formae spe- , re est;motus omnis videtur termi-

cies accidentiumproprie differunt. nari ad rem alicujus generis, per
Text.
com. 9. Item, supra in isto 8. cap. 3. habe- quam et ipse in genere collocetur.
tur, quod omne definibile oportet Item 3. pinncipaliter sic in 10. cap.
esse compositum, per quod Aris- 9. t. c. 22. et inde, vult Aristoteles
toteles approbando Anthistenicos quod motus formas ejus-
est inter
improbat Platonis ideas, quod non dem generis Physici, cujnsmodi
erunt dehnibiles si sunt formse
, sunt contraria et media, et non
simplices. Oportet enim terminum inter formas alterius generis Phy-
esse rationem longam, secundum sici ejusdem generis, haec dicun-

ipsum; accidentia autem sunt defi- tur ex 5. t. c. 33. quse habent idem
nibilia secundnm ipsum in 7. text. siisceptivum primum
ergo tale;
com. li. et 15. et inde. Nec obstat susceptivnm habent contraria et
quod ex additione definiuntur, quia media inter se idem, et non idem
propter simplicitatem nonnegatur cum aliis alterius contrarietatis,
eis definitio talis, qualis est defini- puta omnes colores inter se, sed
tio substantise, sed propter depen- non cnm sapore. Sed quodcnmque
dentiam ad substantiam. Item, se- subjectnm, sive potentiale alterius
00^^19 <^'indo principaliter sic 1. Metaph.
: generis a genere Qualitatis, suma-
eiinde. cap. 2. diffusc tractat Aristoteles tur istud, sicut est idem colorum,
quod sicut illa, quse sunt in diver- et ita etiam coloris et saporis, ut
sis generibus, sunt simpliciter di- patet de substantia et quantitate,
versa, ita et eorun principia pro- qnse utraque eadem subest colori
pria, proportionabiliter tamen ea- et sapori; ergo illnd susceptivnm
dem, et hoc de materia, privatione, penes quod distinguuntur genera
 QU^STIO I. 485

Physica, in accidentibiis cst ali- tibus, et (inalitate sive substan-

qiiid intrinsecum ipsis et pars es- tia ; dunc forma) duarum specie-
sentialis ipsornm. rum contrariarum ex datis, habent
Contra istam opinionem argni- idem proprium susceptivum, et
tur tripliciter. Primo sic, si albedo per se, quin ejusdem generis; ergo
est composita, sint componentia circumscripto subjecto, quod est
A materiale, et B formale; albedo susceptivum accidentale , poterit
informat subjectum aliquod, qua)- esse motus inter species contra-
ro aut /1 tantum informat illud inas ; sic igitur ex albedine riet

subjectum, aut tantum B, aut iiigredo, sicut ex aere aqua, quod ii^hoc7.
utrumque si neutrum, ergo nihil
; est contra Aristotelem, qui in ' i
^^""^-
com. 62.

^o^^i"^^"^^
informat subjectum. Si A vel B multis locis vult subiectum
^
esse ^^^l!,^^'
et 1. Phys.
materiam.
tautum crgo propria passio non ita necessarium in transmutatio- eti.de

inest primo suo subjecto, sed tan- ne accidentali, sicut materiam m

tum per partem sui. Non utrum- transmutatione substantiali et ,

que probo primo de .1, quia tunc

: quod ex albedine non fit nigredo,
materia substantise cum sit per- sed quod ex albo fit nigrum. Si
fectior .4, poterit aliquid infor- dicatur quamlibet formam acci-
mare, et ita in infinitum ire. Se- dentalem haberc proprium sus-
cundo probaturhoc de B, quia ita ceptivum, quod nullius alterius
informat .4, cujus capacitas adse- formse sit capax, hoc videtur ir-
quatur actualitati /i, alioquin non rationale; tum, quia tunc forma
fieret unum ex eis ergo actualitas
; accidentalis magis complet capa-
B non extendit se ad subjectum. citatem sui receptivi proportio-
Conflrmatur, forma substantialis, nalis, quam forma substantialis
quse perfectior est ipso B, nihil aliqua sui susceptivi, nisi forte
aliud a propria materia potest in- forma coeli, secundum aliquos, et
formare nec perficere, ut infor- tunc sicut coelum ponitur incor-
mans. Ex praedictis etiam proba- ruptibile, quare non itaet accidens
tur, quod non alterum tantum. compositum? Tum, quia si motus
Quod etiam aliter probatur, quia deberet esse inter contraria, opor-
si^ tantum, ergo B nihil informat, quod subjectum
teret, ut videtur,
cum quo non facit unum per se, primo moveretur ad susceptivum
;;
5j ....,vio.
acciciens
et ita omnino non est forma acci- proprium ejus, quantum ad for-
haberet dcntalis. Magis
materiam, ^ etiam denomina- mam susceptivi illius, et ita non
iibedo fie- retur subiectum ab A quam a toto, essetprimo motus inter contraria.
ret ex ni-
gredine. vcl ^ B. ^i B tantuui, crgo A est Item tertio, omne illud quod est
et non est in subjecto, et capax immediatum principium agendi,
actus ergo est materia substan-
; ut scilicet quo agens agit, videtur
tialis. Item secundo sic inter illa : esse tantum actus, ita quod non omnequo
potest esse motus, quae etiam ha-
11X1duas
mcludat res,
XI-
potentiam et
X
agens agit
est actus.

bent idem susceptivum proprium, actum, quia non esset quo primo
et hoc circumscripto alio suscep- agit, sed per partem primi, quse
tivo accidentali, patet de qu.alita- est actus ; accidens autem aliquod
 4S6 LIB. Vlll. METAPH.

ut calor, et luijusmodi ponitur quo nem quantitatis, in 5. Sed de

lib.

primo agens agit in aliqua actio- aliis accidentibus fit hic sermo. 1

ne, ut in calefactionc, etc. Ad primum principale respon- i

deo, sicut {/cncrabile proprie est,

SGHOLIUM n.
cujus aliquid prsefuit, quod postea
est pars geniti, ex 7. c. 5. t. c. 22.
Accidens esseomnino simplex, physice
loquendo, ita quod nuUam habeat materiam et inde, ita et corrupHhUe est proprie,
ex qua, et ratio est, quia secundum Philo- cujus aliquid manet post corrup-
sophum pluralitas est fugienda si fieri po- tionem, quodfuit pars corrupti, et j

test, de quo Doct. 2. d. 16. et 3. d. 2. q. 2.

ita tantum compositum generatur, Composi-^
Nou 'negat tamen compositionem Metaphy- - ... omni genere,
et corrumpitur m . , tum tan-
et tumper se
sicam accidenti, imo 'concedit 1. d. 8. q. 1.
^^"^^^ ^*,
Ad primum docet proprie 'totum generari, hoc compositum ex ista forma,
et corrumpi, de quo 4. d. H. quaest. 1. num. qu9e per generationem inducitur,
24. et supra lib. 7. quaest. 10. Ad secundum, et per corruptionem expellitur, et
remittit se ad Theoremata in fine, sed 1. d.
ex illo. quod transmutatur secun-
8. qua^st. 1. Ad primum explicat quando
simplicitas est perfectior compositione, de
dum illam formam. Sicut autem
quo etiam vide eum dist. 19. ad secundum. in generatione substantiali, quod
transmutatur est materia, ita in
Aliter dicitur ad qusestionem, accidentali, quod transmutatur est
quod paucitas semper est ponenda, subjectum. Et ita compositum ex
quando per istam salvatur appa- ipso^
et forma accidentali, est per
^
Quomodo
forma est
rentia juxta sententiam Philoso- se generabile ibi, et per se corrup- corrupti-
. . , . . ... bilis ?

phi 1. Physic. t. c. 50. commendan- tibile;

.

per se, mquam, sicut ibi

tis Melissum prse Anaxagoram est per se generatio et corruptio.
propter paucitatem principiorum, Accidens autem sic non est corrup
Paucitas natura enim nihil facit frustra. tibile, sed vocandocom/j9a*6z7equid-
'olXda ^^ ideopositio plurium semper de- quid per ti"ansmutationem natura-
nisi neces- manifes-
\)qI diccre necessitatcm lem non est, postquam fuit, sic ac-
Eitas aliud
cogat. tam, propter quam ponantur tot; cidens est corruptibile, et etiam
nihil autem apparet in accidenti- forma substantialis materialis. Ad
bus, propter quod debeant poni confirmationem responsio in 5.
composita ex duabus partibus es- habetur, c. de Uno, text. com. 11.
sentialibus, communiter loquendo, quod indivisibile est maxime
ut patebit respondendo ad argu- unum, et hoc si est substantia, quia
menta, ideo communiter negatur ex tunc est ex se unum, et incom-
talis compositio. De quantitate
possibile alteri; accidens licet in
tamen continua et discreta, quse
se sit indivisibile, est tamen com-
videntur habere partes materiales,
possibile alteri, sine quo naturali-
ac per hoc essentiales, quia nun-
quam materiales constituunt unum ter non est, ideo licet Philosophus
compositum sine forma alia ab ip- diceret omnes actus primo modo
sis. De his, inquam, est difflcultas simplices, hoc est, in se, et aliis

specialis, quae alibi habet locum, incompossibiles esse incorrupti-

scilicet in explicando descriptio- biles , non tamen hoc diceret de
 ^

QU.^STIO I, 487

simplicibiis in se, et compossibili- siii, qiiao omnia reqiiiruntur prop-

bus cum aliis. ter suam perfectionem, ita quod
'Quando
5.
Ad secundum principalo, quod nullum per sesufficeret. Undecom-
na per-
feotio
requirit magnum tractatum, quo- muniter causata perfectiora, quae
jmpliciter modo quod est simpliciter
illud, non immediate sunt a Deo, a pluri-
arguit id
ui conve- perfectionis, non semper concludit bus causis dependent, quia propter
lit, esse
liis per- istud esse simpliciter perfectius, eorum majorem perfectionem, non
fectius ?
in quo est exccllentius illud, sed sufficiunt ita paucae ad causandum
tantum secundum quid, nisi illud illa, sicut alia imperfecta. De mi-

sit perfectissimum inter illa, qua^ nore tertii principalis, quae dubia
sunt simpliciter perfectionis, quem est, et videtur contrariari Aristo-
tractatum liabesalibi. Hic breviter teli in 4. lib. in secunda ratione
transeo quod in corruptibilibus
, contra negantes primum princi-
communiter simplicius est imper- pium, qusere ibi quid sit dicendum.
fectius, licct non propter simplici- Qui autem negaret majorem, di- ^J^^^^
tatem majorem, quasi illa non sit ceretBoetium intelligere per for- etinde.

perfectionis, sed quia talis natura mam simplicem, actum purum,

non potest habere multam actua- hoc est, essentiam divinam vel
litatem cum non tan-
simplicitate, ideam. Ad probationem etiam dice-
e hoc 1, tam saltem, quantam cum compo- ret, quod potentia hsec est prior ^^^,^^
. 8. q. 1.
ad pri- sitione, et actualius universaliter iUn, non quod secunda sit in aliquo '^[J^Pe^cuim
mum. Exemplum
est perfectius. esset, supposito, nisi ibi sit prima, sed a<^^j|{^j;{.'^
si quis canis esset sapiens, et cum quia actus sit prior m genere ac-ad quanti-
tatem
sapientia non posset liabere sum- tus, id est, perfectior; quemadmo- priorpo-

mam rabiem convenientem cani, dum potentia ad quantitatem priorquaiitatem.

esset canis impei^fectior cane non est potentia ad qualitatem propter
sapiente; non tamen esset ens im- ordinem actuum in genere, nec
perfectius, quia canis limitat ens, tamen in quocumque est secunda,
et ponit ei repugnare, quod in en- est etiam prima.
titate ponit nobilitatem. Per idem
SGHOLIUM m.
ad confirmationem, licet enim ens
causatum sit simpliciter imperfec- Satisfit argumentis positis num. 2. proban-
tum, quia dependens; tamen illud tibus accidens es.-^e composltum. Ad secun-
Clausata a
pluribus ens limitatum, CUJUS entitas pro- dum, admlttlt Prsedlcamenta, ut videtur,
causis, non distingui realiter, quod problematice
perfeo- pria requirit necessario quod sit
tiora. tenet 2. d. 1. q. 5. ad 2. pro opin. de quo
causatum ,
potest esse perfectius
vide Scholium se-
supra lib. 5. q. 6. ibi
tale ens si est a pluribus causatum, cundum.
quam quod est a paucio-
aliud ens,
6.
ribus causatum, quod non recipit Ad argumenta pro prima opi-
tantam perfectionem; nam in de- nione. Ad primum, patet ex quses-
pendentibus, bene potest illud de- tione de conceptu generis, qualis
pendens esse perfectius, quod de- compositio sufficit ad differen-
pendet a pluribus, a quorum quo- tiam et convenientiam realem
libet recipit aliquam perfectionem specierum, quia vel tantum com-
 488 LIB. VIII. METAPU.

positio ex (litTorentnuis seciindum ponitur in alio genere, sic faciliter

intentioneni, vel ex rationibus et forte adpropositum Aristotelis
realilnis diversis unitive contentis exponitur illud Praedicamentorum
ineodem. Et i^er idem patetad con- c. de Qualitate ad finem nihil pro- :

'
firmationem. Kt etiam ad illud oc- hihct idcm in diversis (jeneribus annume-

tavi, de ratione longa, etc. nisi rari.

quod oportet exponere, quomodo Quod additur de 7. responsio, ^

ratioAristotelis tenetcontraideas; ens per accidens, licetnonsit unum
et potest dici quod licet defmibile sicut substantia, non tamen est
in communinon oporteat esse nuUo modo unum, nec ita multa,
compositum ex i'e et re, secundum sicut quando subjectum et acci- i
T6Xt
oportet tamen defmibile,
pra^^dicta, dens manent separata, ex cap. de com. 42.

quod est species respectu substan- Unitate defmitionis B. in hoc nam-

tiarum individuarum corruptibi- que, homo esi album, multa quidem
lium quarumcumque esse sic , sunt, cum alterum noninsit alteri;
eompositum, et hoc, quia materia unum vero quando inest, et patitur
T • 1 1 • , .
• , T -1 1 . , , .
. Quomodo
Omnedefi-est por sc pars quidditatis talis ex aliquid subjectum Aomo, tunc enim unum per
composi- 7. sed si ideae ponentur formae, unum lit, et est albus homo, etc. et f^perse
^®"^^""^^
tantnm esset aliqua illarum species sicut est aliqua, ita illud totum est
respectu talium individuorumcor- ens aliquod; et illius totius est
ruptibilium, nam ibi maxime po- generatio, et hoc est per se, sicut

nebantur ; ergo non essent defini- in istogenere est generatio per se,
biles, sicut species tales, quia for- et tamen per accidens respectu ge-
ma pura tantum est pars talis spe- nerationis substantise, quse est per
ciei. Ad secundum principale, idem se, sicut totum est ens per acci-

de 12. Metapli. satis solvitur per dens respectu substantiae. Et quod

exempla, aer, lux, tenebra, etc. additurde 6. non vaiet, quoniam
hujusmodi. Et quod dicitur, quod in prima parte capituii, ioquitur
subjectum non est proprium po- de ente per accidens uno modo, in
tentiaie, quia tunc principia non secunda parte aiio modo, sicut dic-
Text.com.9. essent ita aiia sicut principiata. tum est in quaestione de ente per
Respondeo, 3. Physic. distinguit accidens et tunc iiiud dictum non
;

Aristoteies inter ens, inquantum inteiiigitur, nisi de ente raro, et

ens, et inquantum in potentia sta- hoc comparato ad iiiam causam,
tna; potentiaie in substantiis nui- respectu cujus est ens raro. Vei si
lius aiterius generis est aiiquo inteiiigitur de aggregato, hoc est
modo, sed tantum iilius per reduc- comparando iiiudad per se causam
tionem; potentiaie veroingenere subjecti tantum, quod subjectum
accidentis, consideratum ut poten- concomitaturraroaiiquodaccidens
i^!r,rT tiaie et ut perfectibiie, ibi est in per accidens. Sed tunc non est ra-
illo genere per reductionem, quia tione aggregationis , sed ratione
Pr^dlca-
"^«^tis.
tamen sine illa ratione perfectibi- aiterius accidentis, quod inteiligo
lis est in se perfectum ens sciii- per raritatem, quse raritas hic
cet substantia, ideo secundum se concurrit cum aggregatione. Et
 .

OUi^STIO I. 48^

ornm, nccinimcdiatc ratio snsccp-

/ide sco-
tum iu
xpositione
sccnndns moclns fortc vere est
[\\q

secnndnm intcntionem littcrcT^. Vi-

... scd omncs vcl aliqncT siccom-
tivi,
lit terce
de exempla de aedificatore ct (lomo, mixtcT; cteadcm simili modo vi-
qnod domns est his tristis, car^a dcntnr primo receptiva respectu
per se est cansa snbjecti tantnm,ct sapornm. Posset dici, qnod licet
aggregati peraccidenstantnm,qnia nnica sit commixtio clementornm
aggregatnm inclndit accidcns
illnd in nno commixto,tamenunnmqnod- nSuoiiem
per accidcns qnod raro est a tali qiic clementnm ninltas habet qnali-rumTequT-
cansa. Et ita alia accidcntalitas tates, diversam commixtioncm
ct *",';,^';';/^

cst ibi,qnam aggregatio; aggrega- illarnm qnalitatnm elcmentarinm ^'^^^-

tio enim non prohibet, qnia ignis seqnitnr immediate alin.d ct aliud
per se gcnerat lignnm calidnm,non genns qnalitatnm mixtarnm, pnta
tantnm calidnm, sed hoc, sicnt est si mixtionem ignis inqnantnm lu-

ibi per sc. cens, cnm terra inqnantnm termi-

gnisperse Qnod additur de termino motus, nata, et aere et aqna inqnantnm
fignum* responsio, sicnt dictnm cst in qnses- pcrspicna, conscqnatur genns co-
caiidum.
^[^^{0 dc gcncrationc compositi, lorum commixtionem vero ignis
;

quod forma est qno gcneratiim et aeris, inqnantumcalidadigeren-

gcneratnr; et ideo in 2. Physicor. tia hnmorem aqnse commixtum
text. com. 14. gcneratio dicitnr sicco terrestri, conscquitnr genus
naturalis, per hoc qnod est via in saporum, ct sic de aliis. Haec par-
natnram, qnse est forma, et hoc ticularia sunt, et longe a considc-
Lib.7. noninqnantnm</?^of/, sedinqnantum ratione Metaphysici.
q. 10.
(juo, Ita hic omnino motns collo- Item, aliter potest dici universa-
candns est in genere penes termi- lins, quod sicut expressius habetur
nnm qiio,non qh-od ;msi aliquis vcl- in 0. lib. q. 5. diversitas potentia-
let dicere, quod alius est per se rum activarum (accipicndo eas,
Motnsest tcrmiuus motns, et alius genera- secundum qnod sunt prioresnntu-
in genere • •

terrami tiouis accidcntalis,

i
qu?p
/?
fit cum raliter principiatis) velnullam om-
^^°*
motu, circa quod nuncnon insisto. nino requirit diversitatem in re,
^-
Ad tertinm principalc, qnod vi- vel tantum rationum perfcctiona-
detur difficile, qnia non vidctur lium unitivc contentarum ita et ;

aliquod absolntum dari prius ista haec in potentiis passivis, et tunc

contrarietate, in quo vel mediante vel diversitas generis subjecti,
qno, hsec contrarietas recipitnr, quod correspondet diversitati ge-
quin idem absolntum similiter se ncris prsedicabilis Physici, tantum
habeat rcspectu alterius contra- est per respectum gcneris subjccti
rietatis. Patet de substantia, de ad genns Physicum prsedicabile,
qnantitate respectu generis colo- quem respectum nulla prsecedit
rnm et generis saporum. Si quis diversitas absoluta ; vel erit illadi-
etiam vellet fugere ad qualitates versitas generis subjecti per per-
primas,adhucnonvidetnrpossibilis fectiones unitive contentas, prsece-
evasio nuUaenimi prseciseuna, cst
; dentes diversitatem respectuum.
, . , , . .
T.-r . . , , . . Potentise
immediate snsccptivnm generis co- Nec mireris diversas rationes uni- receptiv^
 400 LIR. VIII. METAPH.
tcciden- ^iy^^ t^qyii :n codoin, nnod capnx tum, de quibus habet 8. d. 1. q. 1. et 3.
tium non ' 'i i

necessario est pliiriiim perfectionuni, (inia et 3. d. 1 3. et 3. d. 2. q. 6. et 46. d.

. q.
re distinc-
ta. qunndoqne es^, ex iuiperrectione 4. incidentaliter. Et nota singula dicta
snbjecti, quod non est capax tnlis ubique, quaM-e Varr. alios sequaces, et
perfectionis ; et si illa imperfectio taiige instantias ex his, qua) dicta sunt
tollatnr, sive per rem additam, sive supra q. 10. 7. lib. Yide Thomam in de
fiat aliud continens unitive illam ente et essentia, et Hcnric. et Nominales
reni addendam, bene est capaxper- ad propositum, multa addendo curiose,
fectionis, cnjus non fuit prius ca- semper cum aquila Solem intuere.
pax. Infra solvendo secundum principale,
cum dicit : Quem tracfatum hahcs alibi,
ANNOTATIONES. etc. adverte, quod illud tangit notanter in

Theorematibus ad finem ad quem locum,

9.
Circa primam qua^stionem oclavi libri
ut reputo se remiltit hic. In Sententiis,
de simplicitate formce accidentalis, quoad
cum habetur 8. d. 1. q. 1. et d. 19. q. 1.
partes essentiales, t. c. 12. adverte primo,
et d. 2. part. 2. q. 1. et alibi, qucere Var.
quod Ant. Andr. hic movet ante istam
et Henricum.
plures alias, quarum prima videtur du-
Adverte diligenter ad solutiones prin-
bium litterale. Secunda habetur in 3.d. 4.
cipalium, et maxime opinionis impugna-
Tertia potest colligi in 4. d. 11. 12. 43.
ta), quia singularis doctrina, et valde
et 44. Quarta habetur in 2. d. 14. q. 1.
profunda Metaphysica, in qua declarantur
Quacre eliam hanc 4. super lib. Coeli et
plura alibi, et hic ambigua; et singula-
Mundi, et prjiecedentem super lib. de Ge-
rissime adverte ad illam expositionem,
neratione, et 1. Physicorum, quinta vero
apud ipsum est prima hic. Non videtur
qualiler idem sit in diversis generibus.
Qua3re in quodlibeto q. 13. idem. Qufere
tamen bene tenere ordinem quoestionum
prsedictarum et sequentium in hoc lib.
multa in naturalibus pro solutione ultima

8. ut patet in textu.
infra. Adverte etiam, quod haec quaestio

Haec qua3Stio satis clara est, et sententia congrue sequentes duas hic sequeretur, ut

Doctoris est assertiva, sed multa difficilia fundantur in textu, sed de hoc non mul-

possent induci ponit opinionem quam- tum curandum, ut Sccpe supra.

;

dam pro affirmativa secunda3 partis quse-

Palam antem, et qnia si sint ali-
siii, et per consequens pro negativa pri-
qualiter numeri substantiao sic
ma) partis, quam videtur sequi Joannes sunt et non sunt, ut quidam di-
Jandunus super o. Metaphysicai. Quoere cunt nnitatum multitudo, nam
definitio numerus quidam est.
antiquos hic et ylibi, pro qua opinione ar-
Text. com. 10.
guit tribus rationibus, et impugnat aliis

tribus. Primam rationem impugnationis

in simili tangit,in 2. d. 16. contra Bonav. QU^STIO II.
et in '3. d. 2. q. 2. contra ^Var. Deinde
brevibus tenet affirmativam partem quses- Utrum forma accidentalis suscipiat ma-
tionis quantum ad primam partem ejus, gis et minus secundum essentiam

et negativam quantum ad secundam, et suam ?

hoc loquendo de compositione Physica, et
D. Thoin. 1.2.^. 52. art. 1. ei 2. el 2. 2. q. 24. art.
rei ; secus est de Metaphysica et realita- 5. Gajet. iisdem locis, Henr. quodlib. 5. q. 5.
 .

QU^STIO 11. 491

Albert. m 1. dis(. 17. art. 10. D. Bonav. ibid. pcr altcrins speciei aliquid. Item,
2. p. dist. art. 1. q. 1. Richard. arf. 2. q. 2.
Occham q. G. Gab. ct Grcg. z7;/d. Duraiid. 1. pra^existens non augetur nisi ma-
dist. il.q.l. Capriol 27. 7. 2. Ilerv.
jori eo apposito, quia non inten-
i. dist.
ibid. q.2. quodlib. 6. q. 11. Anton. Andr. g-.
el
G. Soncin. ^. 21. Tolet. i. de Gmcr. c. 3. g. 4. (litiir tepidum, nisi advcuiat cali-
Fons. hic. c. 3. q. 2. sect. i. ef 2. Suar. (//5;).
G. Metaph. sect. 1. Vide Scotum 1. dist. 17.m dius; conscquens est {'alsum, quia
tunc apposito aliquo parvo igne
1. Quod non, forma est composi- ligno intcnse calido, nullum calo-
Et est sermo
tioni contingens, etc. rem induceret.
C. de
de forma accidentali. Item hic in Contra in PrsedicamentiS; r/ua/Zto Qualitate.

prima comparatione, sicut nume- suscipit magis.

rus dividitur in indivisibilia, sic Ad istam quaestionem, quod sic :

Text.
;om. 10, definitio accidentis dividitur in sed quomodo ponitur uno modo,
genus et differentiam quae sunt proptcr approximationem vel re-
indivisibilia; ergo difierentia est motionem a contrario, unde 3. To-
indivisibilis, et per consequens for- picorum : Albius diciuu\ quod esl nigro cap. 9.

ma a qua accipitur. Item, Boetius impermixtius

super Proedicamenta, super illud, Contra, quod magis et minus sit
quod justi/ia non est magis justitia alia, ibi, non tantum sic sex principio- :

ibi dicit, quod qualitas secundum
se non suscipit, sed subjectum se-
cundum illam. Item, sisic, ergo ip-
samanens secundumessentiam
testintendi et remitti, hoc falsum.
Probatio, quia si sic,
tus a minori calido in majus "5.
Physicorum. text.com. 19. Sed in
ornni motu termini sunt oppositi,
ita quod inducto termino ad quem,
corrumpitur terminus a quo; igi-
tur in-ducto calore intenso, cor-
rumpitur remissus ergo nulla
unaessentia recipit. Item, ex prae-
cedente et subsequente
Unum, tunc esset COmpositum
et
illud et minus perfectum, quia
rum habitus suscipit magis et mi-
nus, et non habet contrarium, ibi-
dem. Item, accipiatur albedo per-
po- mixta, toUatur nigredo, et albedo
non fiet perfectior, quia illa causa
vere est mo- est tantum privativa, sed efi^ectus
positivi non est tantum privativa
causa; nihil ergo positivum adve-
nit albedini, quod falsum est, quia
intendi est effectus positivus; ergo
non tantum sic est inagis et mi-
nus. Sed aliter potest esse in non
; habentibus contrarium.
sgholium.
fieret
Relatls sententils D.Thom. ^gidli et Hen-
rici, et breviter impugnatis, propriam po-

COmpositum, quia forma simplex ^^^' scilicet formam accidentalem intendi in

se per gradus entitativos, de novo advenien-
perfectior composito. Itcm, si fie-
tes, de quo fuse agit 1. d. 17. q. 5. et 6. et 3.
ret unum alterum actus,
ex eis, vel
Physic. qua3St. 3.
et reliquum potentia, quod falsum,
quia sunt ejusdem speciei vel am- ; Aliter dicitur^ quod non secun-
2.
bo in potentia ad aliam formam, dum essentiam suam, sed secun-
et tunc aut illa forma esset calor, dum esse in subjecto, et secundum
et esset quaestio de isto; aut alte- quod subjectum est magis disposi-
rius speciei,et tunchoc totum tale tum inhaeret perfectius vel minus
 m LIB. VIII. METAPU.

pcrfecte. Contra. primiim subjec- qua cst terminus calefactionis;

tnm secunilnm non snscipit ma-
se ergo in principio cessat. Probatio
gis et minns, qnia idem snbjectnm minoris ex hypothesi omne quod :

secnndnm se est in toto motn, et movetur, aliqnid habet de utroque

snb ntro([ne extremo vel ei^go ; termino, 6. Physicornm, ct 4. hu-
Text.
tr.nc forma secnndnm se snscipit, jns; ergo in principio est aliquid com". 7V32
et iabetnr propositnm, vel sccnn- de esso caloris si crgo cssentia non
; Text.'

dnm iiiha^rentiam snam snbjccto. rccipit magis ct minns, in princi-

^°"^' ^^*

Qnod si sit alin I ab essentia formcT, pio cst ibi calor perfectissimus :

qnrero de illo alio, aut secnndum scd calor perfcctissimus cst ter-
essentiam snam sine addito susci- minns; ergo in principio moLns
pit; ergo aliqu")d accidens suscipit cessat motus. Dicitnr hic, qnod non
secundnm cssenLiam snam, et babc- SIC
...
CSt tcrmmUS
,

motuS, SCd SCCUn-

,
si quaiita
ia se non
intendilur

tur propositnm. Si sccundum aliud, dum perfectum subjecto. mV"sest

esse in
ibitur in infinitum, vel est status in Contra, pcrfecteterminus calefac- ^^gp^jifgj
Essentia aliqua fomia secv udum essentiam. tionis est ipsa forma de genere ^"^-

rl^Snduur, l^i<^itnr, qnod nulla una dispositio Qualitatis; ergo ita sccundum
i-'oc^sLuY.
^^^' <r^^ intcndaLnr et remittatur, pcrfcctionem suam terminus
est
quse est in s'^\jecto, scd sunt diver- calefactionis, et jam habeo per-
sre dispositioncs in diversis sub- fccLam secundum se in principio
jectis, ct secundum unam inhaeret calefactionis crgo tcrminus in
;

uni subjecto magisquamalii. Con- principio cst perfectissimus ergo ;

tra, tnnc intcr majns et minns in ccssabit. Itcm, si motus sit ad esse
cadem forma non est motns, quia perfectnm in subjecto, illud esse in
inter quse est motns, habent idem subjecto, aut est idemcumcsscntia
susccptivum primnm; nihil tale caloris, ctsi non sit perfcctum,
cst in proposito, qnia unnm sub- crgo nec esscntia; si aliud et acci-
jectum est dispositnm nna disposi- dens, tunc cum illnd suscipiat
tione, divcrsa specie, a dispositio- magis ct minns, ergo aliquod ac-
ne alterius snbjccti. Item, tunc cidens. Et confirmatur 5. Physico- ^^^^
minns album ct magis album non rnm, inter calorem maiorem ct com- 19.
et mde.
sunt cjusdcm speciei. Probatio, minorem est per se motus, et illse
quia unius formae specie cst una formse sunt de genere Qualitatis;
rj,^^^ propria potentia, et proxima sus- ergo pcr sc terminns motns est
com. 27. ceptiva. Conseqnensfalsum7. Phy-
et inde. '^ ^^ aliqua forma de genere Qualitatis.
sicornm, cap. penultimo, compa- Ad primum principale rcsponde-
*
ratio non cst nisi in cadem specie tnr in 7. in illa qu?estione : lUriwi ^"

specialissima sed comparantur ad

, compositum per se loquitur
generelur,
invicem, igitur, etc. sic : quod non recipit majus et mi-
Itcm ad principale, habito ter- nus quantitative, sed cum hoc stat,
mino secundum rationem, qna est quod in esscntia potest recipere
terminus, cessat motus ; sed in intcnsionem. Ad secundum, quod
principio calcfactionis habetur ca- snnt indivisibilia secundum quod
liditas secundum illam rationem sunt qnidditates per se, tamen in
 .

QU.EST10 U. 493

individnis sunt divisibilia. A(l alind, q. 24. et alibi soepe, quam brevibus im-
quod accidens,non secimdmn qiiid- pugnat, deiiKle motlum dicendi aliorum,
ditatern commnni, sicnt nec
in utpote .^llgidii quodlibeto 2.q. 1 i. et quod-
substantia. Ad aliud, qnod dicit in libeto G. q. 0. et Ilenr. ([uodlibeto 14. (i-

littera, in abstracto ambigere po- 3. adjungit, et impugnat, et ahsque

test aliquis, utrnm in abstracto ulterioi'i determinatione propria ad princi-
suscipiant, sed in concreto certum palia respondet. Unde adverte quod longa
est ; sed cum ambiguitate potest additio, quam notavimus in sequentibus
stnre, quod recipit in abstractis, ibi : notandum pro primo argumenlo, etc.
licet non sit ita manifestum in abs- et maxime ibi, circa istas 2. q. etc. usque
tractis sicut in concretis, nec ad finem, est determinatio harum duarum
luiddiias
jlons noa
Boetius facit aliud, quam
^ recitat quccstionum. Primo enim ponuntur seor-
Isuscipit dictum Pliilosophi. Ad ultimum sum, et brevibus solvuntur, deinde con-
iniagis, et
jinus, sed argumentum quod de ca- dicitur, junctim pertractantur ; sed, ut prius nota-

lum ejus. lore non est manifestum si cor- vi, alio modo ordinabatur httera in anii-

rumpatur consequentia tamen

;
quis originahbus. MuU?d alite opiniones

non valet, quia magis et minus hic solent recitari de causa suscipiendi

potest esse nonex hoc, quod essen- magis et minus, de quibus amplius in
tia caloris suscipit, sed ex hoc sequentibus videantur Terminista}, etcal-

quod unum individuum habet na- culator Swiset Anglicus, et Jacobus Forli-

turam perfectius quam aliud, et viensis, et super Prcedicamenta antiqui

potest continuus processus

esse et moderni Expositores, et iste ibidem no-
inter ista duo individna, et per tanter,c.deQualitate; et Theologisuper 17.
consequens motus. dist. primi, ubi hoec materia copiose trac-

tatur, et rnaxime apud istum, etsequaces

ANNOTATIONES. ejus, et Varr. et Franc. de Mayron. spe-

3. Sequitur qufcstio secunda de intensione cialiter, et P. de Candia. et Hugo de

forniie accidentalis et remissione ejus, Casa Nova et specialiter GerardusOdonis,

t. c. 10. qufe famosa est, et magna} al- ibi et d. 13. 3. hb. q. 1. qui negat reali-

tercationis inter Sopliistas , et Physicos tates acquiri vel perdi \\\ intensione et

etiam, atque Tbeologos, qua3 sequitur in remissione, et similiter in augmentatione

aliquibus originalibus sequentem hic de et diminutione, in q. etiam 3. et 6. prin-

intensione et remissione forma3 substan- cipiorum, et super 5. Physic. apud di-

tialis ; ideo solvendo argumenta principa- versos diversarum viarum, h(ec qureran-

liaejus habetur in antiquis sic : Ad pri- tur.

mum secundce q. respondelur inseplimo,

etc. ordo etiam littertT in his duabus va-
rie habebatur, sed ordo quem hic habes,
satis bonus est.

In principio solutionis recitat modum

dicendi Thomai, et Alberti, et auctoris
sex Principiorum fere. Vide Thomam 1

2. q. 52. art. 1. et 2. et q. 54. et hic, et

in primo, dist. 11. et quodlibeto 6. et 22

 494 LIB. VIII. METAPH.

Et queinadmodnin nec nnmenis me est propositio falsa, et prop-

habefc mngis, ant minns, nec (\ncG ter formam inductam, propter
et
secnndnm speciem snbstantia,
sed siqnidem (ina^ cnm materia. snsceptivum, qnia forma snbstan-
Tcjct. com. 10. tialis est primus actus materise; J
ergo non proesupponitur ibi quan- \

titas in materia; ergo subjectum

QU.ESTIO III.
generationis non habet partem
ilntm subsfantia, sciliccl forma suhstan- extra partem, cujus nna sit sub
tialis, suscipiat magis et minus? forma, et alia snb privatione. Item,
quod petat, vult probare ibi, quod
Arist. hic tert. 10. Aver. 1. de Gener. c. de mixlio-
ne. CTuleiius in 2. Met. c. 2. et lib. de substan- omne mobile est divisibile; si tunc
tia naturali ad finnn. D. Thom. 1. p. q. 76.
art. 4. ad Aureol. in 2. dist. 15. Capriol. et
-4.
accipiat, quod omne quod movetur
Greg. ibid. Anton. Andr. ii. Met. q. unic. Zima- habet partem quantitativam et
ra. Theor. 48. Fons. 8. Mel. c. 3. q. 4. sect. 1.
et 2. Suar. disp. 15. Met. sect. 10. Hurtad. disp. partem, accipit tnnc, qnod motum
i\. Mrt. sect. \. Aversa q. 20. Phi/sic. sect. M.
sit divisibile, quod debet probare.
Vide Scotum in 2. dist. 2. q. 9. ad H.
Item ad principale, intensio et re-
J_-
Qnod sic, 6. Physicornm : omne missio in proprio effectu et per
com. 7.32. (juod transmntatnr partim est in se concludit intensionem et re-
et87. / \'
termmo a quo et partim m termi-
. ' . '
,

Com. 87. , missionem in propria causa, sed

no ad quem ergo oportet transmu-
,- aliquod accidens, quod est proprius
tatum habere partes. Sed illnd effectus substantise, recipit magis
secundnm Commentatorem ha- et minus ergo substantia, quse
; est
bet locum in quatnor generibns, causa ejus. Probatio minoris, ca-
et genus Substantise est unum liditas quse intenditur, aut imme-
illornm. Dicitnr, qnod demon- diate est a substantia ignis, et tunc
stratio non debet intelligi de par- habeo propositum; mediante
si

tibilitate terminornm, sed de alio, illud intenditur, aut ergo est

transmntabili quod habeat partes, a substantia ignis immediate, vel
et sit divisibile. Contra, illo modo est in infinitum processus. Item,
propositio est falsa, et esset peti- omnia habentia idem proprium
Primum patet, quod secundum
tio. sus3eptivum, sunt ejusdem generis
unam partem sit in uno termino, naturalis, mnltse formae substan-
et secundnm aliud in alio, accipio tiales sunt tales, sicut patet c. de
corpus pedale, cujus una pars est Uno in 5. Sed omnes tales sunt
sub calore, et alia sub frigiditate; extremae vel mediae, sed non pos-
si aliqua pars ejus calefiat, habeo sunt omnes esse extremae, quia
propositum, quia tunc non est contrarise sunt tantum dnne ergo ;

partim in uno termino, et partim omnes alise sunt medise, sed om-
c. 8. ad in alio; et si non, nihil tunc calefit ne medium componitur ex extre-
finem.
primo, vel punctum solum. Item, in mis, ita quod medium est magis
deSensu etSensato, totum aliquod unius,et minus alterius; ergo ex- '^

potest alterari simnl, non pars trema suscipiunt.

post partem, tamen nihil potest Contra in Praedicamentis et hiccom.de
. . . Substan-
movei'i siinul. In proposito maxi- sicut numerus non suscipit magis tia.
 QU.ESTIO III. 495

Text. etminus, sic nec substantia secun- quentia essentiam, non quod magis
com. 10.
dum speciem. et minus smi de essentia, sicut majus
etminusquantitatem; sedquantitas
SGHOLIUM I.
eadem minor fit major, manens in
Opinio communis formam substantialem eadem specie, quia lia:^c linea ma-
non suscipere magis et minus, suadetur tri- nens hcTC est major alia, et tamen
,

bus rationibus, quas ostendit Doctor niiiii ainboc sunt ejusdem speciei ergo ;

conficere.
eodem modo potest esse ex alia
Ad
qucestionem dicitur quod parte. Item, quod secunda ratio
2.
SuHstan- non, quia omnis differentia in es- nonvalet, quia consequens non est
tiam non
suscipera sentia estdifferentia specifica; dif- inconveniens, quia in substantia
ma^is, et
mmus. ferentia s^cundum magis si esset, est vere definitio motus, quia vere
Text.
com. 10. esset in essentia rei, et tunc esset exit substantia de potentia in ac-
differentia specifica, et de hoc non tum, et aliquis est actus exeun-
est qusestio, sed de substantia in tis, et ille est entis in potentia se-

eadem specie. Major patet , hic cundum quod in potentia. Item,

Philosophus dicit, definitiones as- quod tertia non valet, omne genus
similantur numeris, itaquod defi- dividitur differentiis oppositis, et

nitiones variantur quocumque ad- non aliis quam differentiis contra-

dito vel nume-

subtracto, sicut in riis, ex 10. text. com. 24. quia pri-
ris. Item, si sic, vere esset motus vative oppositis non, quia privatio
secundumsubstantiam,quia motus nihil ponit, ideo non causat, nec
est acquisitio formse partibiliter. constituit aliquam speciem. Simili-
Com, 4,
Commentator Phys. Consequens ter in substantia est distantia ma-
3.

est contra Philosophumin5. Phys. joret minor ergo maxima, ex 10. ;

text. comm. 8. et inde. IUa ratio text. com. 13. Similiter ubi supra
ponitur ab Avicenna 3. Physicor. Avicenna, quod ignis et aqua sunt
cap. 1. Ponemus fundamentum etc. contraria secundum substantias.
,

dicit quod ibi non est motus, quia SGHOLIUM II.

non magis et minus. Item, si sic,
Sustinendo formam substantialem suscipe-
haberet contrarium, quia ubi dis-
re magis et minus, notat auctoritates Philo-
tantia magis et minus, ibi et maxi- sophi in contrarium, exponi posse de qaiddi-
ma, 10. hujus, textu comment. 13 tate formse, non de individuis; et solvit tres
Contra hanc positionem, quod rationes adductas pro communi sententia
rationes positionis non moveant. n^^. 2. de quo vide Anton. Andr. ll. q. l.

^A ^.-^^^^^ quia unic. pro solutione primi principalis: tractat

r\
Quod prima non, ^,,;^ si ^ i^v.^
sic, eadem
r.: r.'
^ .f .. ^ %., J ^ . , . .
T, mse id, quod ait Arist. 6. Phys. c. 7. Quod
1
concluderet de /^
, , ,

qualitate, sed non

.

,.
movetur partim
1

_
, ...
esseintermmo a quo, etpar-
Valet, quia SUSCipit secunaum Plll- tlm in termmo ad quem, examinans utrura
losophum in Prsedicamentis, quia divisibiUtas motus sumatur expartemobilis,

in qualitate esset additio in essen- ^el formae seu termini, et susUnet quod ex

tia,si inessentia SUSCipiat,utproba- P^'^^^ r^omU: et explicat etiam quando ex

.

turprius.
^
.

Item,
X,
non valet,
1 .

quiama-
^
• parte formse accipitur, et quoad substantia-
lem sequi solum \..
,
• ,
hinc extensionem non in-
^ .

gisei mf/m^ponuntur m essentia sub- tensionem, ut hic notat Maarit. sed de hoc
stantise et qualitatis, sicut conse- optiniQ agit Doctor 2. d. 2. qusest. 9. ad 3.
 m LIB. VIll. MErAPIi.

num. 36. et stxi. Qiiando autem alteratio fit tia cum materia magis et
suscipit
in in-tanti, et ([uando non, ibi tractat a num. minus. Ad aliud, quod si esset ma-
32. ubi etiam explieat locum Aristot. 8. Phys.
gis et minusinter quse esset motus
de cavatione gutta\ quam liic adducit, et lo-
cum etiam de iSensu et Sen^ato. Quod tractat continuus, sicut in accidentibus,

hic num.
an pars aliqua certa caloris in-
7. verumesset, sed non est sic. Simi-
Text.
ducatur simul, optime discutit 2. d. 2. q. 9. liter motus in 3. Physicorum acci- com. 6. et
§ Ad aliud de secundo, num. 31. ubi ostendit pitur prout est commune ad mo- Text!
hoc discursu non dari primum nitiialuni
tum et ad mutationem, et illo mo- etTide.'
esse, nec primam partem in motu.
do est in substantia. Sed in 5. dis-
qnnostionem siistincndo qiiod
A(l tinguit inter motum et mutatio-
siiscipit. ad lioc notandum, prop- nem, quod motus non est
et dicit
ter anctoi'itates, quod Metaphysi- in substantia. Ad tertium, quod
cns liic in 8. loqiiitnr forma et
de conlrarietas accipitur
^
aliquando
^
pro ^
Text.
differentia, secnndum quod perti- privative oppositis,l.Physicorum, com. 56.
®^ supra.
net ad quidditatem rei, sed quidd'- et
.

sic est m
.
o
genere Substantise,1 X I.-

tas abstrahit a suppositis, non in- vel prout utrumqne extremum est
cludens aliquid, quod pertinet ad aliquid positivum, et sic in omni Contrarie-
tas triplici-
sed suscipere magis et
. .

individua ; genere. Tertio modo, dicitnr non tersumi-

minus non competit quidditati se- solum distantia maxima in eadem

cundum se consideratae, sed nt est nata est in
specie, sed talis, qua3
in individuis, secundum h^ec diffe- eodem subjecto succedere vicissim,
Substantia rentia addita qnidditati, sic variat ita quod paulatim deperdatur
Be uiiduni
quitldita- deflnitionem. Substantia ergo se- unum, et acquiratur alterum, sic
tem non
suscipit cnndum speciem in nniversali con- non est in substantia ; sed ubi tale,
mairis et
nunus,
siderata, ut quidditas, non suscipit ibi motus vere est, ut dicit Philoso-
secus forte
secundum
magis et minus, sed in supposito phus 5. Physicorum, text. com. 8.
individua. patet, quia hoc individuum perfec- et inde.
tius hab^t naturam specificam, Notandum pro prhno argumento, quod ^ddixio
quam alind suppositum. Aliud de Aristoteles 6. PJujsicor. cap. 2. conclu-
substantia notandum, quod aliter sione secunda, quce hic addncitur, plane
qnam
est in accidentibns
stantiis, quia in substantiis ma-
in sub- intelliqit

tes
...
de divisibilitate mobilis in mir-
quantitativas sicut dicit llenric. in com. 32.
Text.

gis et minus inducnntur mutatio-- hac qucestione ad hoc argumentum, nonde

ne indivisibili, in accidentibus mo- divisibilitate terminorum secundum ma-
tu continuo. gis et minus ; dico autem in quod muta-
Ad auctoritates, quod incommu- tur primum, ut ex albo in fuscum, non
Fort ie
non in nigrum, secundum partem termini,
sunt s] :ut
ni substantia suscipit, sed in si

numeri,
exponitui*,
individuo. Ad rationem pro prima et termini illi non essentimmediati^ sicut

2. d.3. opinione, patet qualiter loquitur hic dicit. Similiter 3. cap. Sed manifes- r^^^^
q 7.ad3. com. 48.
deformis, quocumqueenim addito, tissime, cap. 4. Neque in eo quod
quod pertinet ad definitionem spe- mutatum est aliquid, prius est
ciei, variatur species sed si adda- ; quod mutatum est. Et probat per
tur ])ertinens ad individuum, non divisibilitatem temporis et mobilis. Et Text.
"^*
^
oportet, sic est hic, unde substan- ibidem statim negat tcdem divisibilitatem
 QUi^STIO III, 497

terminorum. Ipsurii autern in quod idem prcecise non est summe dispositum,

mutatur, non similiter se liabebit, sed aliud et aliud, ita in toto tempore

homo, tempus, et album; Iiomo inlermedio continuum summc disponitur,

igitur, et tempus divisibilia sunt, sic forma substantialis pro alia ct alia

de albo alia est ratij, praeterquam parte in ((uibuscumque duobus nunc

secundum accidens. Tamcn, ut ibi inducitur, et in tcmpore intermedio indu-

vult, in loci mutatione e! secundum citur, in quo continue aliquid summe dis-

quantitatem, fonna secundum quam cst ponitur.

motus, jjcr se divisibilis est, et ibi, ideo Hoe consonat 7. ubi comparat genera- ^

non est primum, sicut nec ex parte tem- tiones, sed velocitatcm cap.
'
4. iqitur
''
est '^^^1-,
com. 34.

poris el mobilis, ita nec ex parte formce, alia comparatio quam alterationum,

in sola mutatione secundum qualitatem quam prcemisit ibidem, et hanc distinguit

Text. convenit indivisibile pcr se esse. Et cap. ab illa. fgitur illud argumentum omnino
com. non concludit intensionem in fonna sub-
58.
Necesseestomne, quodmutatum
F^^

ora. 52. est mutari prius. Eadem demonstratio, stantiali, sed extensionevi, et hoc conti-
Text.
et inde.
et
, .
. • •

non inconlinms.et mcontramset tn con-

, •
. • , •

nue acquisibilem. Contra 8. Phgsicor. com. 2i.

tradi(tione, et intelligit priusnon natura, Principium autem considerationis, J^%-^

sed tempore, sicut probat ex divisibilitate tot guttae movent tantum, pars
temporis. Et cap. 8. respondendo adargu- autem ipsorum in nuUo tempore
mentum Zenonis contra generationem,quod post, non enim si partibile in inti-
mutabile est in neutro contradictorio, res- nituin quod alteratur, propter
Text. po^i(/e/ .•
Non enim
non totum in si lioc et alteratio, sed velox est mul-
quolibet,nondiceturalbum, velnon toties. Item de Sensu secunda dubita- ^^' '

album; est enim ex necessitate iii tione ; ergo oportct subito alterari, et non
altero contradictoriorum, in neu- dimidium prius ; primum autem ab isto

tro autem totum semper. Ubi mani- alterante trayismutari , et non necessario
feste vult demonstrationem istam salva- simul alterari. In antiqua translatione, 2. d. 2.

ri in mutatione secundum contradictio no7i inveni in tcxtu istud, velut aquam nJJ^, 32,

nem et sic in contradictione, non se-

,
siinul omnem coagulari, attamen si

cundum divisibilitatem terminorum, quia fucrit multum, quod ccdefit aut coagula-

ibi termini sunt omnino immediati, licet tur, non subito movetur. Similis qucestio

unus in se liabeat magis et minus, ter- videtur in illuminatione, si luminosum

minus est, ut hic, non ut tantum vel aliquam partem divisibilem illuminet

tantum, et hoc secundum divisibilitatem primo, vel nullam primo. Tamen non est

subjecti. Et in generatione substantiali similis, qma ubicumque non est ordo

eodem modo salvabitur necessario, cum temporis ponere ordinem naturce ; vel

omne genitum sit extensum. Igitur nulla sicut duorum effectuum respectu ejusdem
pars illius, ex quo fit generatio, tota si- causoj, vel quorum unum sit causa alte-

mul alteratur, nec disponitur, quia rius non videtur necessarium^ et sequi-

sicut qucelibet incipit ordinate alterari, tur diuisio actualis medii in infinita, et

ita ordi7ie simili summe disponitur ; ergo quod nihil primo illuminatur natura^
cum generatio fial ex summe disposito, vel indivisibile. Sed ubi est ordo temporis
sequitur quod gencratio continui non est inter partes effectus ex natura ejus, hoc
tota simul', et sicut in illis duobus nunc, non concludit, quia nihil primo tempore,
Tom. VII. 32
 498 LIR. VIII. METAPII.

sed (iliquicl primo natuva^ sicut subjcc- )nc dispositum ad for)na))i. hitentio cnlm
tum motus primo rccipit ipsuu}, sicut na- sua cst, quod so)ius no)i subiio muUipIi-
t>fs cst cssc. Quanlum aufcm ad lcmpus catur, quia rcquiri/ur )notus localis ad
non cst primum in toto. ejus multiplicati0)ie)n, qui no)i potcst

Ad illud dc </utta, separatio partis essc subitus ; color potcsl subito multipli-
lapidis licet non /iat sic paulatim, quod cari, quia no)i rcquiritur ibi motus loca- Quare al
teratio so
in toto tcmporc, quo fit dispositio ad lis, sed cdtcrcUio, quce subito potest csse, niintempc
ipsum, fJat ipsa sccundum partem ct maxi))ie qucnido subjectwn cst sunimc dis- nis in in

^c-ivaUn p(i^'Ic^^^ f^ [jutia ct cjutta^ tamen facta dis- posifum. Co)ifra esf, aquam simul ^
Text^
nutanti.
pQgiiiQ)i(^ p^y multas, nltima in virtute coagulari. Idco aliter, quod cdteratio cx Q^^rliex
prcecedcntium agens, non separat in ins- gcncre )io)i requi)nt successio^ion propfer
tanti, sed prius discontinuat unam par- for^nam sccundum rjuam est, sed latio
tcm cjus quam aliam, ct illius partis rcquirit, sicut supra 6. Physic. c. 3.

partcm, prius in infinitum, non sic quod Co)itra hoc, )iiJiil vidctur ad ipsum. Non
discontinuct a parte removenda aliquam enim ponitur mnlfiplicatio soni successi-

partem sui, sed illam in suo toto remo- vciy coloris subita, proptcr gradus in for-
vendo manentem, prius discontinuat a ma hic, )io)i ibi, cum vel ut)Hnque, vel

toto lapide, quam illud totvm removcn- ncutrobique sint, scd propter divisibilifa-
dum simul; non ergo in instanti, sed in te))i niedii, respectu i)nniutcUio)iis a sono
modico tempore, quod dicitur simnl i^s- propter motu)n localcmi^ no)i respectu im-
pectu totius, quo fit prceparatio ad mo- mxUationis a colorc, et tamoi mediuni di-

tionem. visibile i)ise, tunc ergo. Ideo cditer, quod

Ad illud cle alteratione respondeo, pro- quia sonus, sive habcret i)i se gradus, sive

bat non omnia semper moveri^ et sic ve- no)i, fit i)i partibus medii cum motu locali,

rum est ; non si mobile partibile in sequitur conditionon for^nce secundum

infinitum, ita quod niinquam possit fcri qucun est )notus loccdis, et ideo successive
ejus clivisio, sic cdteratio infinila, ut nun- fit i)i eis ; species coloris, licet fiat in parti-
rjuam finiatur, non enim ipsa actu sigjiifi- bus medii, non tcunoi secundum conditio-
cat partes ejusdem proportionis, secundum non alicujus successivi, icleo nec successive,

quas est infinita divisio bmnis actu, quia quia alteratio ex goiere no)i prohibetur
sic non possent pertransiri. Sic alia se- esse subito, et ifa nec multiplicatio soni,
cundo, quod cdteratio est inter contraria, inqua)ifum cdteratio, sed inquantum con-
et quod cdiquid cpiiescit secundum qucdi- sequens motum locaIe))i.

tatem, excludit illucl secundum membrum Co)itra, tunc nulla altercUio ex ratione 7.

divisionis, quod omnia semper alterantur. sua est successiva circxwiscripta Iatio)ic,

Non autem, quod cdteratio non sit infi- scdtc))i secundwn divisibilitatc))i ipsius

nita secundum divisionem secundum par- mobilis, sed tantu))i for)7ice, quod videtur
tes mobilis; si enirn inteltigeret, quod contra Aristot. 6. lib. cap. 4. 5. et 8.

cdiquid mobilis simul alteratur, quare liern corUra primar)i responsionon, si

diccret, sed velox est muUoties ? non divisibiiitas subjecti secundum Aristot.

negat ergo infinitatem divisionis cdtera- est per se causa successio)iis, et rcmanet
tionis, '
sed durationis. ita in sianme disposito, sicut non su)iwie ; An aitei
Alleratio tio ex 1
intentiona- Acl illucl clc Scnsu, loquitur
'
dc ciltcra- iqitur, etc. Co)ifir)natur de pri))io gradu tlone s
lis litin . . . fit succ<
inbianti. tionc inlentionaU , ubi subjectum est sum- recipiendo a passo, quanfwncm^ique in- sio.
 ; ;

QUiESTIO 111. 499

text. disposilo, respectu cujus fuif summc dis- illo instanli incipiel altemri, et currerct ^^^; "^^i
Dm. 7.
posituni, alias in infinitum dispositio. sinml alteratio B secundum gradus ip- que.

Concedatur, cjuod nulli fonnce, quia in sius C, et alteratio A secundum gradus

qualihet est gcneralio 5. Phgsicor. ncc ipsius D, quia A nondum halmit formam
siibjecto, ut 8. Physicorum, ct dc Srnsu, in siimmo, vcl oportebit A alterari, et

rcpugnat subita mutatio, tamcn omni secundum C, et D, ct in termino totius

formce rcspectu subjccti dioisibilis, potcst illius nihil ipsius 1l), csse alferatum,

convenire succcssiva inductio (sic intclli- sed ab iflo incipere esse afterationem.
tus dis-
^uitur a gilur 6. Physicor.) ciiam substantiali
tatiOQe.
SGHOLIUM III.
ratione autem graduum in forma, alicui
,,,,..
quitur
^
r ni ..c^^r.^ .i.\,r-.
pntcst, et alfcui non, 5. Physicor. aistin-

motiis a
...
mutatwne sw, 'ponifur '
Iii motu alterationis
assignari primani partem simul factam, id-
......
(Xuc exquisitisiimis rationibus,
,•
ostendit

.. ,
de
non posse
^

({110
•,
videri
•

motus in tribus generibus ; crgo omnia po^est 2. d. 2. q isest. 9. num. 3i. ubi ex Phi-
dicta intelliguntur de possibili, non de losoplio 6. Physic. probat non dari primam
necessario. Conlra A B calefiant secun- partem, n(3c primum mutatim esse in motu.
A ^^^^^^ iv^(ii^^, alteratioaem extensam quan-
dum gradxm C D. Si possibile est
1 j n • 1 /-1 1
doque fieri in instanti, et an a primo alte-
simul cat^ieri secundum C nradum, po- . , . ., ,
' •'
^ rante tantum, vel
,

ita ut primum ,

alteratum
natur post ittud nunc, aut est quics, et altera secunduin, et hoc terlium, vide eum
ita non mutatio ; aut afia mutatio, et ita 2. d. 2. q. 12. ad ultimura. Ad id qaod tangit
motus cx mutationibus duabus, et nunc ex. Philosopho num. 10. sensibile si esset
divi^ibile in infinitum, sensus cresceret in
consequenfer ; aut succcssio cst secundum
infinitum verum est si ita divisibile esset,
parfes ipsius B, aut secundum gradus ;

. .

tpsmsT), sed nufla

^ , ,/
est ratto,
.

quare ab
et ut a sensu percipi possct, ut habet ipse 2.
^^ ^. q. 9. num. 30. Intricatissimus est liic
cadem virlutc non ita subito B /?^ D, sicut textus ratione litterarura, quas ponit Doctor
A fit C, cuni sint cequcdia A />, ct C D. solebat quandoque more alioram antiquo-
b lioc 2. Ncc valet cficere quod successio est in ^^^^ notare arguraenta, et propositiones lit-
2. q. 9.
*^^^^ Alphabeti,quas cum alii omitterent
i. 31. disponendo \, ct in fine dispositionis
. : . ^ r • • /• obscurissimum reddebant Doctorem.
inducilur C. Item, successio tn dtspo-

nendo B, et in fine inducifur J), quia Contra utrumque istorum membrorum. 8

idem argumentum est de dispositione, Contra primum. sic : altercms non minus
pcr quid est successio in dispositione? ^^o/en^ es^ m pr^nc/p^o (/?^am po^^, e^ agit
[(fco finaliter oportet dicere, qiiod sncces- secundum uftimum potentiT ; igitur in
sio nbique ratione subjecti cst possifnlis, tcmtum passum potcst agere, et agit ne-

6. Physicor. non id)ique ratione formce, cessario a principio quanttmi post. Sed
5. Physicor. neutra divisim cst necessa- completo tempore in quo C inducitur in
ria, 8. et ^. Scd si est motus, necessaria A, ponifur ex tunc in totum A B, agcre
est hcec vef illa sub disjunctione ; si enim ct in B, ila perfecta actione sicut prius

A, non prius pars una ejus qucmi cdia, in A, et in A p^rfectiore actione qucm-
simul afteratur afteratione successiva, ne- tum ad formam, quia secundum D ; ergo

uccessio
ccsse cst C non simul incfuci, quia A in a principio egit in totimi. Aliter forma-
m per ra--nutfi
)ne iub-
duobus nunc similiter se habebit ; iur, acfio in B secundum C, est cequalis
ti divisi - compfeto igitur tempore secundum partcs acticrni in A secunclum C, sed iffa in B,
)bili.>, et
iissibilis, C, in inslanti terminante ilfud, nihii de non adw^iiat potentiam agentis, qufn
.lam sic
tione for . B essct in aliciuo alieratum, scd vel ab cum ilia simul habei aliam in B; igifur
 500 LIB. VIII. METAPll.

nec illa hi A adcequabit in principio. aliam omnino complctam^ vel post medie-
htnd eo magis concludit, quia ponit tatem ejiis completam.
unum passum certce quantitatis proportio- Xotandum, quod aliud est ponere suc- 9.

natum tanto agenti, in quod totum simul cessioncm alterationis secundum partes
agat, ct secundum talia passa potest esse mobilis proportionati agenti, aliud secun-
successio in alterationc, non autem se- dampartesimproporlionati, qiiarum quoe-

V s n
cundum partes talis passi. Ha^c argumen- libet per sc, sit mobile proportionatum
ralii m fa probant , quod illud datiim est passum agenli. In primo enim potest poni pars
debiiiiis proportionatum omnino. Item^ virtus na- alterata ab agcntc, non alterans secun-
agit.
turalis in remotius dcbilius agit ; ergo dam, vel aUerans,
'

et hoc vel principah-

...
cum B sit remotior quam A, alias A ^^''', sic quod alterans extrinsecum non
non prius alteraretur non , ita cito altera- alterat secundam, vel instrumentaliter,
bitur B «c/ C, sicut A alteratum est; ergo il<^ i^pf^od principale alterans, sit illud

quando A erit in D, B non est in C, et extrinsecum agens. In secundo potest bene

tunc mobilis divisibilis in duo proportio- poni primum alteratum, principaliter Quand

nata agenti, nunquam pars remotior per- alterare secundiiyn alteratum, et respon- rata,

tinget ad dimidium formce quam habet sum est tunc ad primum argumentwn, incipit

propinquior, nisi postquam completa est contra primum membrum. Sed adhuc
tota alteratio A, et conlinuetur alteratio distinguendum, tam in secundo quam in
B, donec veniat ad D, et tiinc aget in primo ; aut alteratum si alterat statim
remotum, nihil agendo in propinquum. incipit alterare, cum aliquid habet for-

com^^S"
^^ ^^'^^^ contra regulas 7. Physicor. nec mce; aut tunc tantum, quando in summo
et inJe. in ccqucdi temporc movebuntur cequalia habet forynam ; aut quanclo habet in ali-
An pars A B 7nobilia, nec duplex mobile A B ^'^^o certo gradu, dicatur 12. ita quod
alterat ins- ftf/
iantan66
A, m duplo tcmporc, scd qucisi scs- citra illum nihil facit. In secundo est

seqyitnieiu^i quialte?'o respectu temporis A, et aliquan- secundum membrum, et est contra sen-
2. (J . 2.
q. 12. ad tulum plus. Sccunclum autem secundum sum, sive intelligatur in absolute summo,
membrum, sequitur quocl plusquam in ccrtum est, sive intelligatur in summo
cluplo tempore. Secundum membrum vi- possibili induci ab illo agente, quia dato
detur contra sensum, quod prima medie- quod hoc agens cesset citra summum sibi

tassit in summo, et secunda omnino nihil possibile, hic alteratum ab inso nihil

alterata. Similiter totam secundam alle- itnquam poterit facere. Conlra E; argui-
^^^^.^^

rabit, nihil tunc faciendo in propinquum, ^^^^'' ^^'^«^^^^' primum extrinsecum

alterans
^Jf^^
^'
et pbisquam in tanto tempore, et ita du .
^' alteratum primufn proportionatnm A; Lm!
pium
rihin^ >,^h,or,..r....
ptusquam m
v« /,.^7^
ctupto. Tf
item, contra /
sccundum ab A, alteratum sit B, ex E
\
utrumque membrum simul, j
,

quare pars
sequitur,
1
quod simul venit
1 •>
A ad G, et

B ad Qj. Similiter siynul ad D, contra

alterata primo cum recipiat formam uni -
scnsum.
vocam aqenti,
^
non potest aqere in
' "^
remo- r>
liespondeo,
7 x 1,
A licet
•

in prmcipio inci-
tam, quce omnino nihil ponitur habere, et q
^-^^ -^^
j^^ ^^^^^,^^^
-^^^.^.^^ -^^
^^ ^^.
simul cum habet stcttim aget, et pari ra- ^^^^, q est efficacius, icleo citius movet
tione illa alia, et sic de toto? Item, neu-
^ guam A B. Contra, cwn successio in
trum membrum tenet uaam alteralionem, A sit posita secundum gradus, in infini-
sed multas consequenter entes, vel post tum remissior ante cdiam inducitur
 . ;

QU^STIO IH. 501

ergo A, non pofest aliquam remissiorcm usque ad aliquem qradum formce C, in

induccre in B, pro aliquo femporc, quam quo pofcst A pcr illam agere, ef alferaf
sit ille, quem recipit ab pro eodem, func passum sibi proporfionatum, et mi-
igitiir ceque cito ad quemcumque gradum nus ia quanfifafe se, ef fardius qimm ab
pervenit B sicut A. Respondeo, licet est alteratum, et pofest A cessare alte-
idem gradus sinf hlc ef ibi inducendi, rari, tamen confinuare alferare B, et
ct

tamen citius perfranseunfur a majori vir- sic usque ad certam distantiam; ultimum
tute, sicuf de loco. Pafet, quia eadem; mobile nunquam producefur ad gradum,
divisibilitas pertransitur a fesfudine ct in quo potest movere, ita quod cessabitur
lepore, sed non ceque cito. propfer remissionem formce in idfimo,
10. Contra E aliter, si minimus ignis ca- non propter parvitafem quantitatis, licet

lefaceref, calefieref simul tofus aer. Pro- forfc sif minus prcecedentibus, et erunf
batio, A calefit ab illo igne simul calefacit fot alterafiones quot alferantia, ef alfe-

l^, pari ratione^ C, quiaquodlibet quam rafa proporfionafa; unumquodque vero

cito habct formatn, alferatpatiens sibipro- alferans fardius movebifur^ quanfo debi-
portionatum, quantumcumque illud sit lius, et ita duplum in non duplo, quia
modicum, habet aliquod pafiens sibi pro- non eadem virtus, nec asqualis. Tempora
portionafum, licet minus, et sic in infi- efiamnonsunt omnino consequenter, quia
nitum, maxime de parfibus in tofo. Mini- unum incipit ante finem alterius, et ideo

ma enim stella posita illuminaretur to- non duplum in scsquialtera ab una virtu-
tum universum, si esset infinitwni. Propter te, sed a duabus. Sic duo cursus si essent
istud negatur E, sicut enim in mofu lo- wquales, qiiGrum nnus inciperet in medin
cali, motum, quia motum movet, et lamen alterius esse sesquialteri ad tempus unius
ita remisse pofest moveri, quod nihil mo- illorum cursuum. Item, si unumquodque
vet 8. Physic. F. de projectis; sic aliqua aUerans fardius movef, quanto debilius;
'®^*-
forma potesf esse ita remissa, quod om- ergo secundum fardius primo, sed secun-
inde. niuo nihH agef, et similiter ifa parva in dum ccque cifo cum secundo, quia incipit
tn.36. quanlitate formce. Probatio Philosophi quando venit ad illum gradum, ad quem
ap. 7. 1. Physicorum cle minimo, contra Anaxa- secundum venerat quando]incepit, et ifa

t^i^l^goram exponifur respecfu actionis, ef cequn efficax quanfum est ex intensione

inUum P^^^ionis naturalis ;

ef in lib. de Sensu, formce, est quodlibef posf primum ; sed B
msus dubifafione prima, si sensibile dividafur esfminus A, quia Aquando incipit estre-
infini-
m. 2.
{ji inf^nifum, sensus cresceret in infini- missius 0. Si aufem B alferat C, non
2. q. 0. tum, quia in eo, quod possunf movere oport^t C esse etiam minus ipso, quia B
dubitatur. Estigifur contraproposifioncm quando incipit, est ifa infensum, sicut A
F. 13. quia non omnis forma ejusdem quando incepif, et ita passum cequale sibi
speciei est principium operationis ejus- proporfionafum
dem speciei, quia agere csl perfecfi; ergo Confra, si ex infensione formce, ccete- ll.

relinquifur F. Sed quis est illegradus, ris paribus, concludifur major quanfifas
non facile esf assignarc, forte minor suf- passi proporfionafi ; ergo B cum A con-
ficif in forma magis activa, ut calore tinue intenditur per 0, vel quod A
quam frigiditafe. Sic ergo expeditum esf continue majus et minus alterat B, ante-
in secundo, quod habet passum propor- quam venicd ad gradum, in quo B pofcs^
tionafum A, quod totum simul alfcrat ngere A majus ipso B altercdnt continue
 i02 LIB Vlll. METAPII.

ponatnr aliquid de ipso C Ksqiic ad D, ad D iu infnifas partcsJ^ C, et in nul-

ijuando itjitar tuluni B veniet simul ad lam simuJ, ct ita infini(as passorum.

(p-adum acticum C usquc ad D. cst ali- Simili(er quadibct pa)'s A agit in B, et

qualitcr alteratum ; iijilur si iUudallerat, nulla siinul cuvi alia, quia nulla ccque

et ultra hoc totum rcsidunm ipsius G us- pri))io est in actu activo, sicut alia. 1

quc E, u( passum sibi proportionatum Sic o))nu)io oporlct poicrc infniitat€)n |j^q,^j^^^

simul agcnt A e( B in usque ad D, ct agentiu)n, et padcndmn tempore, ue/ na- a§e"ti«"i;

continue ul(ra D e.vtoidct sc A secundum tura ordi)iatorum, ct po)ie)ido q u od sit (^o.iuv

mum
^ri
paS"

quod crescit, c( i(a C D cidus cst acti- alicujus agentis, aliquod primum passu)n, sum.

i*"'^i quam D E, ct prius ajcf i)i propin- ut 0, A, ct A, B, ultra ut hic supra

Quomodo
mum aite-
^y^'^^^^ *"^^^' pi'<>portio}iatum^ cpiam in dcducitur, crescoite A crescif cjus mo-
raimu, est Jis^if^uig //^ quod a(/cl, sccundu)n quod bilc p)'opordonatu))%, ct ibi idira tcr))n-
in aitera- crcscct. Sic crqo post pri))iu)n cdteratum mnn B, erit o))viino talis infi)utas, et

sonper e)'i( succcssio, secundum partes agoidwn elpadoidum, sicut inmc dicta
mohilis per co)nparatio)ie))i ad quodciim- est; ergo cwnu modo ordo tcmporis vcl
cpie unu))i age)is. Similiter cujuslibet naturcc, vel ut)'iusque, cst se))iper secwi-

agoitis prceter illa pi^oportionata, prior ihnn pcnHes mohilis. IIoc )ion pi^o nihilo

pars prius agct, quia prius prodncetur voluit Aristoieles . Tamen onniis pcn^s po-

ad gradum activum. Et ermit jjost piin- tcst cum principali age)%te in parton
cipiu)n C agentia infniita qiwlibet tempore alicn)i, iia quod faciwit inmni agois; igi-

p)ius i)i actu cdio el ipsii))i acl actum pro- tur principcde totum alterat, et habct

diicens, et cujuslibet passmn crescit in passinn proportionatum in quocl agit, non

infinitimi, sicut et ipsum crcscit. sinml, sed sicut natw)) est moveri sccun- \

j.
Si vis hoc vitare, dic passum prQpor- dwn pcn^tcs, et per eas ut conccmsas.
corrupta. tio)iatu))i intoisiori non necessario majus Sicut movcns habet wmm niohile localiter,

esse, fac co)ichisionem, siciit sub hoc i)i quod totwn non fcrt sinml respectu signi

prosequendo 9. et 10. Argiimoitnm ncces- i)i spatio minori mocenfc citius pcmtes,

sario conceditur, quod a duobus sirnul cesscmt cdias ad gradum activwn movere.
movetur quidquid signatimi movetur, Sic ergo patet ad cmgumoifa, el de pro-
,

pari ratione «3. et inferius quodlibet porficmato pnsso, ei regulis 7. Et quomo-

prius tempore et natura in motii, sed do non wia alieratio, nisi aliquo modo

natura tantwn in nmtatione p)nus cst in propter wiifafon co)ifi)uufafis inter alie-

actu qncun cdiud, et hoc ubi for)na i)\duc.(a rabilia; quandoquo vero nec illa esi, sed

est activa ; seciis est in latione, tdri prius tantwn contiguitas, qida ad propositum
tempore et natura, nt cffectus prior, non 710)1 )nuifu))i refert duhitaiio, si ww. pars
\it causa. Sic qnodlihet agois comparatur mobilis possit alicnn 7novere, etc.
12.
ad infiniia passa, in quorum senipcr
SGHOLIUM IV.
unum prins tcmporc ct natura, vel natu-
ra tantinn arjit rpMirn in reliquu))i, ct Decem selectis argumenti-; probat non
procedit utrwnque usque ad determi)iatum dari successionem secundam
alterationis
partes mobilis, ita quod una prima pars al-
ad quantum, scilicet potcst sc virtus
teret secundam, et lia3c tortiam, etc. et con-
agentis extenderc, sicut altcrat A J],
cesso intento horum argumentorum, quoad
non si7)iul. A prius, ncc A simul, ct
Sed mobile proportionatum, cujus una pars non
sic in infinitum; A ergoagit, delur usque alterat, sed ^tutum immediate alteratur ab
 ;

Qai^STiO 111. 503

agente principali; solvit argumcntum in sum non moluni, et impressio iqnis in

contrarium, admittens actionem in distans,
.nateviam aqme faeiet impressionem^ non
de quo optimc agit 2. dist. 9. q. 2. num. 10. ,. • . ,

et 7 Plivsic
/ormam ignis de potentia edueet. Item
(i 3
oetavo, non est causa quare lux reftectitur
13 Sed primum arfpimcntum contra utrum- ^'^^ obstaculum, frangatur ad Diaphanum
quemembriim qucvrit de primasnbstantia, '^neditmi discontinuatum. Item nono, pri-

ubi dicitur, quod 7iunqmm est successio ^^^^ i^«''^' non alterabit secundam, nisi in

alterationis sccundum partes mobilis, sic '^'(^'tuieprimi alterantis; ergo primumma-

quod uaa alteret aliani, quod ostenditur (jis. Itemdecimo, in alterante pari ratione
multiplieiter. Primo sic, quia efficiens una pars prius alterahit quam alia, quia
et e/fectus non sunt unum ens. 8. Pliysi- ^'^*^« propinquior. Et ita tota virtus secun-
cor. nullum contimium moeet se. Item, ^^"*^^ profundum non concurret ad agen-
generans est prius naturaliter in actu, dum. Et itaeffteaeiter tune potestoperari,

genito: ergo quot partes inmobili, tot sic qucintumcumque lenue, sicut quantum-
se haberent^ quod prius naturaliter in cumqice spissum.

cictu seeundujn formmn esset ima, qiiam Ponitur igitur, quod nulla pars movet 14.

alia et distincta, quia alterans, et ita in- ^^^^^^^^ ^"'^ mobili proportionato, sed totum

ftnita in actu. Item tertio. omne generans ^minediate a principali agente movetur.

habet unum primum et immediatum ge- Confirmatur, quia realiter agens agit in
nitum, iUud non potest esse indivisibile '^'^^^liter privatum, scd quando realiter

tum, quia forma naturalis non est nata /or??ia est in aliqua parte, est etiam in
ibicsse; tum, quia illud alteraret aliud alia; igitur in alia non est actio. Contra, Text.
,.../., .

indivisioite, et sic totum atleratnte ex

77-7 •;, 7
ittud agens est
• ,•
immediatum proximo pa-
• coni. 73.
et inde
Text
indivisibilibus superfieiebus, et motus ex tienti, per hoc .enim in 2. de Anima pro- com. 8.
^^'"-^-
mutationibus ; ergo illud est divisibile, batur necessitas medii inter visibile, et

et ita si illud simul, non prius una pdrs visum. Similiter 7. Phijsicorum. Item,
quam alia. Si habeo de una parte satis pcr hoc probatur Deus esse ubique prcesens
cst. Itcm quarto, nunquam atiquid alte- sccundum essentiam, quia ubique agit.

raretur, quia ab uno termino antequam Item, virtus non est, ubi non est substan-
perveniretur ad alium, quantumcumque tia. Item, si non est immediatum proximo
illud csset modicum, essent iiifinitw gene- effectui; ergo aliquid medium, in quod
rationes actu. Ileni quinto, quomodo pars 7ion agit, quia tunc aliud esset proximus
pulsi pellet aliam partem, vel tracti pars effectus; ergo nec in remotius aget. Ex
trahet aliam, vertigo? Item quomodo illo probato sequitur propositum, quia
una pars gravis movet aliam? Item, sexto, extrinsecum agens non potest esse imme-
cum impressio agcntis non sit sibi univo- diatum cuilibet parti mobilis, sicut una
ca, sed analoga, quia generatur ab eo aliis. Item^ destructa forma partis pro-
secundum essentiam, et esse; quomodo pinquioiis, destruitur forma partis re-

generabit effectum univocum in secunda motioris, et posita ponitur ; igitur forma

parle sibi, quce genita est ab agente? Item propinquioris est causa cdterius. Ad illa

septimo, si generat impressionem sibi si- respondetur. Ad primum, quod taclus .

milem: erqo ncm movebit mcUeriam ad Mathematicus non est neccssarius aqentis i^^^m mdi-

cdiam formam, cujus contrarium pcitet et patientis, cum cnim non tangant nisi d. y. q. 2.

de impulsu dato. Projectio faciet impul- supcrficies ultimas, non agunt nisi in
 504 LIB. VI 11. iMETAPH.

illas, et ita in nullam, et sic nihil est quod impossihile sit successionem motus
argumentum; igitur requiritur tactus vir- cssesecundum partes mobilis. Qucsdam^
tualis, et sic intelligitur Aristolelis 7. quod hoc est impossibile, sic quod pars
Phgsicorum, pra^sens in ratione potcnlis prior moveat secundam. Tenendum aii-

agcre, et sic est piwsens profundo passi, tem videtur secundum Aristotelem, et in secimdlim
ubi non est ejus essentia, sic ad proba- motu locali, est manifestum quod 5i/c- P^^^®^^'^°"

tiones; nec ex illo antecedente sequitur cessio potest csse secundumpartesmobilis.

propositum, quia nulli parti potest esse Et quod ex hoc sequatur aliud, scilicct

immediatum. Ad secundum, immediatum causalitas prioris respectu posterioris^

sic excludat medium in ratione causa^, probatur, quia omne ens active potest
conceditur, si effectum intermedium^ fal- omne ens in potentia simile sibi facere
sttJ7i est ; hcec enim forma partis propin- actu, prior pars prior est in aclu activc,
quoe est effectus immediatior quam re- quani secunda ex hypothesi successionis
movens non potest producere
motce^ sicut igitur secundam, quce tunc ex se est in

aliquod ultimum nisi per intermedia,

, potentia, potest facere actu, cum sit ap-
quorum nullum est causa ultimi, sed proximata. Nec videtur impedimentum,
effectus prior, sed ibi tempore prior, hic ut ostendetur respondendoadargumenta;
quandoque natura tantum. Contra, nec ^rgo potest concedi, quod motus potest
sic ordo, quia adamas attrahit ferrum ^sse successive secundum partes mobilis^

. non aerem intermedium, et centrum ter- ^^ sic etiam, quod prior alteret posterio-
rfmotum, ram, non acrem intermedium. Respo7ideo rem, quando scilicet prior pervenit ad
pmquura oijinc agcHS tn remotius prius agit m gradum activum secu7idum b , non secun-
disiimiii. propijiquius, sed non actione simili, pis^ dumK. Et ubi nonestsuccessio secu7idum
cis mortificat 77ianumpiscatoris no7i rete. H^cl^ partes, potest concedi quod illa

Et Sol agit in orbem priusquam in causalitas 7nanet, quia prior pars prius
elementa, non tamen ibi, sicut hic for- natura habet formam quam posterior,
mas producendo. Aliter^ centrum non ^^^^^ ^on tempore; ergo potest eam facere
trahit, sed terra sua gravitate movetur^ ^^^ ^^^^» ^^^'^ ^^ ^^^^ ^^^^^ ^^^^ '^on habet,
sicut q. cejitrum attraheret, sic exponun- ^^c in illuminatione. Si autem est succes-

tur. sio secundum formam, tunc pars prior

15. Notandum, quod hcec positio de imme- aget, 7i07i secunda a principio, secl q^iando
diatione agentis suo passo conceditur habet illam secundum gradum activum.
falsa, quia tantum superficiei esset im-
.. ^ SGHOLIUM V.
meaiatum, et tunc non salvaretur positio
de successione motus pe7iespartes mobilis, Sustinendo successionem alteralionis dari
quia in mobili esset dare primum. Et vel secundum partes mobilis, ita quod una aliam
^^^^ret, solvit decem argumenta adducta ad
post quies, vel nunc immediata, et in
mobili indivisibilia immediata ^PP^'^^^^ ^"^- ^^'
similiter,
quodpost hoctangitur, quodprius 7iatura^ Ad argumenta Adpinmum, unum ens
: 1^«

vel tempore agit in propinquum quam in etc. continuum falsum est, unum iden-
remotum, licet verum sit, et bene res- titate, verum est. Ad Arislotelem, movere
pondetur ad instantias, tamen non est se 7xon est unam partem conli7iui movere
propositum; ergo de proposito qucedam aliam. Ad secundum, actu esse estcequi-
argumenta prima videntur concludere, vocum, vel in entitate propria extracau-
 . ;,

QU.ESTIO III. 505

sam, vel in esse distincto ah aliis. Primo matcriam ; tunc enim moveretur a se^

modo^ est generans actu prius natura non ab agcnte extrinscco, sed extrinsecuni
genito, non secundo, quia conlinuatur movet immediate ad formam, Ad octa-
genito ; primo modo necessario sunt in- vum, magis per hanc posiiioncm quam
finita actu, quia quwlibrt pars continui per aiiam, datur causa formce vel ceque.
est sua entitate extra causam,secundo mo- Activumenim anit
^ in recentivum,
i
et quia .
' ^ Virtus non
do no7i. Ad tertium, propositio prima ne- invenit obstaculum, non potest t)ers?i5 poiens age-
•
I
•
«11 •
/v f r^ ^® directe,
Text
ga^da estj quce est opposita conclusionis illam partem agerc, agit rcfiectendo. IJe agit refle-

com. 52. qii(^ tenetur. Unde si poneretur successio nono post. Ad decimum non cst simile,
ratione formce, non esset aliquod primum quia secundum partcs agentis non est

genitum ejus, 6.Physicorum, cap. 4. successio, partes enim accidunt agcnli,

et 5. a. supra manifestc. Tum primo, per se sunt passi. Propinquitas igitur

ut opponiiur ei quod est secundum par- partium ejus, est per accidens, sicut et

In in suc- tem, sic concedilur primum, non primo partibilitas, quia si nullas partes haberct,
cesaione
iterationis tcmpore. Ad quurtum, illud non est con- et essct ceque actualc, ccque ageret.
intiufmi- .
, r\ i • • • • •
17
t£etrans- Ira causatitatem partis ad partent, sed De secundo inconvenienti, virtiis in
'
absolutecontrasuccessionem penes partes, toto cst iina ct major in majori quanti-
et idem fieret contra successionem secun- tate, licet pcr accidens sit quantitas,
dum formam, iinde infinitce transmuta- ideo tota in profundo concurrit. Et per
tiones in potentia, quia continuce, sivea hoc ad aliud iiiconveniens, quod in tenui ^ctio su-
. . • •
''^ simul

tania vrrtus. Ad undecimum,

/ I
principali agente, sive partis a parte, Ad non est cum ter-
, , , ,^ . . . . . mino.
quintum, quod localiier movelur, motu quod est confirmatioposition2s,responsio,
illonon acquirit formam activam, saltem aciio subita simul esi cum iermino, ideo
unica aciione, ideo nec pars partem mo- sic nihil agit in realiter privatum, tunc
vet, non sic in alteratione , utrobique ta- quando agii, scd usque iunc . Con-
men est successio secundum partes. Con- tra responsionem ad decimum, si quan-
tra, mobilis localiter una pars propin- tumcumque agens non alierat, nisi par-
quior, et prius ordine naturce movetur, tem mobilis minorem in infinitum qua-
ita quod motu ejus posito, ponitur motus cumque data, quare non quodcumque
partisposterioris,et destructo,destruitur, parvum aqens posset idem altcrarc ? et Secunda
*^ ^
pars an
et tamen non sequilur quod sit causa ita nulla exigmtia passivorum proportio- aiterat
. . 1 -1 •
n •
aliam in
tgttur nec aiibi. Respondeo, sola propin- natorum moiibus diversis. Ad hoc, et ad virtute

quitas non concludit, sed quia recipit nonumargumcntumdicetur,quod primum tis?

formam activam, potest agere in approxi- alierans alterat principaliter ; pars altera-
matum passum. Ordo tamen naturce hlc ia alierai instrumentaliter,ideomajus po-
conceditur in effectibns ordinaiis, non test inpassum majus ut principale agens,
causis, non sic in alteratione, quia effec- non tamen nisi per partes passi, sicut in
tus hic prior non est natus causare secun- motu locali viriuosius potest majus niobi-
dum, sicut ibi. Ad sextum, si intelliga- le transferre, tamen non nisi modo sibi
tur quod omne agens imprimit speciem possibili, scilicet secundum successionem
immediate, Jiegaiur, sed formam univo- partium respectu spatii. Contra, forma
cam succ in materia nata rcciperc, ct ila univoca in quocumque est habet rationem
univocam facere. Per hnc ad
illa poiest causce, quia causce orclinatce specie diffe-
septimum,non est impressio, quce moveai runt, 2. supra, ideo in univocis solum
 3iiG LIB. VIll. xMETAPU.

possibilis infinilas. hptuv pars allerata possil pcr se esse, quia priiis tempore ac-
non est instrumoitum pi-ineipalis afjenfis, quirilur. et posl lempore deperditur. Se-
alitcr dicetur quod aijens principile, et cunda via ponens quendibet gradum esse

pars alterata, ut u)ium afjois, alterant aliud iiidiciduum speciei, habet negare
partem alia)n. (j))it)'a, cel utrujnque est in/initaton, quia alias sujwnus gradas
causa suf/icicns e/)'ectus, contra cst 10. i)i/initus, quia excedens in/imum per in/i-

cap. jdxta ; aut nculru))), et tunc sequi- ntlos wqualis quantitatis, ponensmini)nnni
tur, quod principcde agois nullius crit ehnaxi^munpotest )iegare co7itrariasii7iul,

causa su//icic)'s, qnia non formce in i)i- sed successio)ie))i priecise po)iet secu)idii)n
dirisibiliy quia ibi non est ; )io)i i)i divi- partes mobilis G. Phj/sico)'ii)n. Co)itra Text.
com.

.....
7,
sibili, quia pa)'s cjus cu)n pri)icipali cau- illud, eode)n ))iodo videtur ponmdus ))io- et inde.
1 ' /' 7 • Text.
sa, causat partis allerius /ormam, et ta- tus in substcmtta, sicut i)i quatitate, qma com. 9.

men pri)num alterahon, utita dica)n,non penes partes mobilis successio utrobiqiie, Q^^^omodo
alteravit se. ut diclum est supra, qnod videtur co)itra %\q\1^^1[

Sic igitur vide, quoniodo jmsibile neratione

Epilojus. est Arislotelem 5. Physicorum, ubi co)icedit
successio)icm esse in cdteratio)ie, vel in tribus goieribus, negat in substantia.
cdterationibus conseiuenler entibus se- Jiem vidcmus, quod cdiquod qucuituni

cu)idu)n alterata proportionabilia di- motum pidus habet calorem remissum,

vc)'soru)n cdleranliuni ,
quce allerata postea i)itensuni, quomodo fU hoc ? Ad
quandoque sunt conli)iua, qficuidoque p)d,mum, qucedcun forince subslantiales

QaaQdoque coufigua. Sccundo, quomodo secundum suntunigoiece quce ea^ndon dispositionem

,

shie^suc-
p(ti'Ies unius mobilis proportionati requi)'U)it in qualibet parte, ut forma

^^^l^^Q^l^Q
polest esse successio, et ccmscditas A ignis.ibipotest concedi successio goiera-
^^^- respectu B, qucmdopte causcditas si)iQ tionis penes partcs materiie extenscje per
succcssione in ilhuninatione, qucuuloque accidois, decujusu)ia prwte prius educitur
e co)ivoso i)i Iatio)ie. Et cu^gumenla for)na, quam de cdia. Sic respo)idet AiHs-

contra hoc. Terlio, quomodo ncc i)i pri- toteles ad ratione)nZeno)iis, in inutalione

mo modo, nec in secundo, A secundu))i secundmn co)it)xidictio)iei)i ponit medimn

cpie)nlib('t g)'achun formoe ejus alterat B, penes pcvrtes mobilis. El sic currit illa

scd secundum lerlium. QucuHo, quomodo propositio, quod nunqucun wia pars aquce
agens prcesois proximo pcUioifi vel cf- csf summe disposita primo ciun cilia

fectui p)'ius agal in propincpmm qucmi in pcwfe, et tnnc f)t geno^atio ignis, quando

reniotum. corrumpendum esl summe dispositum

co)Urario sibi. Alice foi'mce heterogenece, ^1'^^"^^^^
SGHOLIUM VL ui cmima, non rGcniirimt eamclem dispo-'^^ hQieix
' ' ' geneis, aJ
Poiiitiir triple.x via SListiiiendi successio- sifio)ion in qucUibet pcwle, et si pos/en^^s ter in uni
^
geneis.
nem in alteratione; priiiia et secunda est cdtercrri incepitiuia pars qucun cdia,possi'
penes gradus form£e tertia penes partes;
^.^^ ^^.^ qucunlibel in uno instanfi esse
mobilis, de quib is pro et contra mirabili
,.,.,, ..
.
T , ,
...
suiiune disposilam suo modo,
i •,
et tta cmi-
•

subtilitatesine assercione disputat. '

ma simul polest induci, sic igilur aliqua

18 Nola, cpiocl via toicns successionem generalio non esl molus, sicul cUteratio.

cdtercUio)\is penes divisibililatein formcp., Confra, crgo cUiqua cUteralio non esl

liabet poiiere gradus iufmitos in forma^ moius.AIiter polest dici, quod genei^aliter
ef luUhun mi)iimu)n, qiio remissior no)i for))ia suhslcuUicUis p^rficitmcUeriamnon
 . .

QU.ESTIO IIK 507

medianlequantitalc^el ideosuum jwimum cessario quiescerei j/cr tcmpns nonagcns,

susccptivum inquanlum hujusmodi, non cnni (amcn sii aclivim, ci passo appro-
hahet partem extra partem, cl idco in ximatuni. Itcm, quaniu)ncumque dcirilis

ejiis inductione non est successio secundum viriuiis caiefacicns, calcfaciet inobile sibi

parlcs sui susceptivi, quia susceptivum proportionatum in quaniiiate, cvque cito

per se non habetpartes, scd pcr accidcns, inlenso calore, sicui perfcciissimum cale-
quia nunquam cst sine quantitate, et ideo facicns, quia oportebit procedere per om-
pcr accidens potest csse successio penes ncs illas allcrationes ordinc ccrto, et in-

parles susceptivi; per se autem in alicra- tcr quasiibet esse quietcm . Itcm 5. quccli-

tione, quia qualiias cst per sc in qnanto. hcl pars csl sub alio graducpiam cdia, ct

r^;'"Y
substnntia-
Ad secundum, '
si ab cdiquo
^
insianti inci- Hct sub aiio individuo, ct iia tofum crit

lis infor- pit corpus ccdcficri, non est hrima pars ccdidum, nullo uno caiore sccundum nu-
ievmm v\on moius, sicut ncc mobHis ; inducitur in merum, scd mutiis vcddc, forie infinihs

q™a'ltitate. pcirtcs mobHis aliquis gradus minimus in actu. liem, aliqua cdteraiio cst subiia,

^aimwn- culoris, qui cst mcnsura in prima parte ubi tamen mobile est divisibile, ergo hcec
teiKUtiu-
.
'f^iQtjiiispQ^^ iQy^ipiis incipit alius moius non est causa. Ad primum, quilibet gra-

ejusdem partis, seeundum cUium gradum dus, etsi indivisibilis cst in se, inquan-

majorem. Continuatur tamen primacdie- tum esi gradus formcc, iamcn cst divisi-

ralio in partihus aliis mobilis, iia quod bilisper ctccidens ex subjecto^etsuccessive

qucelihet unaalteratio est seeundum unum inducitur in partes mobilis, ncc cst Hn
graduni inductum successive in partibus cdiqua muiatio alieujus pariis, secl motus.
mohiliSt qua completa, vcl quantulacum- Contra, igitur motus sinc mutalione,
que ejus parte potcst incipere cdia, et sie nctm illa mutatione ciuid mutaretur? Non
eum illa alia tertia, et currunt mulice si- pars ilia movetur, non indivisihile, illud
mul velconsequenter cnlcs,ita tamen f[uod non rccipit ccdorem ; aut oporiet conce-
nihil simul alteraiur, nisi una illarum; derepunctumcalefactihilesuhito, aui nul-
sed prior pars alteralur secunda alicra" lam muiationem ihi, qua aliquid novum
tione, quando posicrior adhuc prima insit. Secundumillam viampunctus nihil
^ alteraiionc alteratur, in finc prior pars esi. Ad secundmnS.Physicorumcap.H.in
est intensius
„
Lontra,
.
calida
quicumque gradus,
quam pars posierior.
ex quo cst corrumpaiur ; ergo si
...
generationenihilproducitnatura,utstatim com.
posset aiiqua pars
63.
Nihil ,^ene-
ratur ut
1 • • -1 -i ^ .
• 1 • 1 • • . • • /• , ^ statim ilesi-
inclivisibiiis, toius simut indueiiur, el lia mutari, non immedtate sequeretur secun- nak esse.

per mutationem ; iila non est tcrminus da post tcrminum cdicrationis primce, in
alicujus motus, et videtur motus compo- quantacumque jjartc ; sed oportet quietem
ni ex mutatiombus intercipi mecliam, in cjua primus grctdus
19. Item, ctgens sufftciens approximatum inesset, nec est passum dispositwn staiim
com!\o- pctsso disposito in naturalihus ut videtur, , recipere oppositum illius, quod statim est

statim agit 9. Melaphys. cap. 4. igilur inducium, Quctnto tcmpore oportct qnies-
eum istud ealefaciens sit activum secun- cere ? Rcsponsio, non cst dctrc ccrtum
Agensna- clum illas ctltcraiiones divcrsas, sccundum tcmpus, quia mimts et minusin infinitum,
turale pas- t .
/ y , , , . .

so disposi- divcrsos grctdus Jormce, et sempcr appro- secundum quod major estmovcniisviriits.
^agii."^^
x^yy^fttur passo aUerabiUsecundum omncs Per hoc ad icriium, cpiomodo vclocius
iUas,immediateposlquani alteravit ipsum movct inicnslus nomincttivc. Aliter ctd

prima, aUerctbit ipsum secunda, vl w'- tcriium, imperfectum movens oportct in-
 508 LIB. Vlll. METAPU.

cipere a minimo (jradu, et procedere pcr possibilis simiiltas opposita omni

omnes medios ; perfectius potest incipere modo prioritatis. Sexta, in aliqua
a secundo, ita quod ille sit sibi primus indiictione est possibile prius .4, Z),

alius perfectior a terlio, alius a (piarto, et B secundum partes formse : ubi-

et sicut non est primus necessarius ante cumquc, scilicet forma habet gradus pro-
secundum ex parte inobilis, sed propter pri(>s ubi non habel, non est sic possibile,

imperfectionem moventis, qui non potest ut ponitur de forma substantiali. Ad.

perfectius tunc assimilare sibi passum, evidentiam conclusionum cum sit priori-
ita forte incipienti a secundo non cst tas naturce tam in (jenere caus(je, quam in
tertius necessario prior quarlo ; sed im- genere eff\'ctus, et prioritas temporis
mediate quartus alii, est sibi secundus, per A, intellige prius natura ; per T),

sexlus aliiy sibi tertius. Ad quartum, di- effeclum priorem ; per B, pinus tem-
visibile non est moventi divisibile quando pore in essendo. Contra quartum vide-
totum primo et simid alteratur. tur esse instantia de Ubi^ et de quanli-
tate inducenda. Item, quando primum
SGHOLIUM VII.
alteratum proportionatum agenti, primo
Ponit sex conclusiones de prioritate,pos- incipit alterare aliud, semper crescit ejus

terioritate, et simultate alterationis, valde alterabile, ut patet ex supradictis, et ita

subtiles etsi obscuras ;
ubi nota quod ipse succcssio secuiidum partes mobilis, est per
explicat quid intelligit per A, B, D itaque
accidens, quia alterans ponitur variari.
non sumun+ur sicut aliae litterseab ipsoposi-
t^ infra post Scholium 9. Et alias post varias ^^ primam instantiam, si Ubl est aliqua

instantias, et replicas explicat succes^ionis forma mobilis sit calor, tota est in tota,
causam non esse ex parte formse, sed ex et pars in parte, nec nala est prius tem- Text.
defectu agentis; quidquid enim successive pore pars mobilis A, esse in parte Ubi C, Tinde!'
fit a causa minoris virtutis, potest
^ simul '
quam B t) •
t^ •

in D, imo necessario simut

• • / / ^
tem-
fieri a virtute majori, de quo Doctor 2. dis- •

Unct. 2. qu23Stionel2. ubihacrationedocet pore, si A

a -r»
B, e^^ cont2nuum,qua conti-

Angelum non posse ee movere ad locum nuum est cujus motus est unus, indivi-
distantem nisi successive, potest tamen a Deo sibilis secundum tempus, 5. Physicorum.
moven instantanee,
g^ autem motus localis sit ad locum,

20. Ex prcedictis nota sex conclusiones. cum prior pars mobilis necessario sit
Prima, quod in omni transmutatio- prius cum aliqua parte loci signata,
ne secundum partes, mobilis est quam posterior pars mobilis, necessaria
prius A D. Secunda, in omni trans- esset successio secundum partes mobilis
mutatione, qua forma activa in- vel simul^. prceserites eidem parti loci,

ducitur usque ad graduin activum, sed secundum modum non teneo.

est prius A utroque modo secun- Ad primum non est instantia. Simili- 21.

dum partes mobilis. Tertia, induc- ter de augmento non p^mis A, pars mobi-
tione cujuscumqueformsepossibi- Us ac juirit quantitatem C quam D, B,
le est prius B, secundum partes aliasmdlum esset instans terminans mo-

mobilis. Quarta, in nullius formae fu7n, in quo totus cessaret. Sed magis
inductione est per se necessaria vidcntur instantice primce contra quin-
successio temporissecundum par- tam, sedin omni genere est generatio, et

tes mobilis. Oi/m^a,inomni inductio- omnis motus terminotur ad mutationem,

ne ex parte graduum formse est necesse est in ultimo instanti aliquid for-
 ;

QUvESTIO III. 500

Successio mce induci, quod ante non infuit, et pari propter resistcntiam medii ad mobiJe, et

Contra, unde crgo hoc est ex incompossihililate mcdiorumin

J^ iT^ecin ratione posset tota.
agentis.
^,^^.^^^,^/^ sccundum formam ? Respondeo, ii^to. Si non csf nccesse ire pcr media hic

exdefectuagentisnonpotenlistotumsimut tunc, ct hcvc causa nulta ; crgo tantum

tertia causa, scilicct rcsislcntia molnlis
inducere, possibilitas vcro successionis cx
parte formce. Contra, in principio ar/it ad movens, quce cst proptcr dcfcctum vir-

secundum ultimum gradum suce potenticc tutis moventis.

erqo tunc producct quidquid cst produ- c^r.r.r.T ttt^* ..itt

•^ ^ 1
i
SGHOLIUM VIII.
ccre, potcst autem uttimum gradum produ-
cere ; icjitur, etc. Item quidquid facit in Refert circa lianc et qii?estionem praece-

ultimo secundum aliquos, non manct. dentem quatuor sententias de suscipiendo

r, . , mai^is, seu de intensione tbrmae. Secundam
Item, erqo successio a movente, non a '^ '

. . .
I
retulit, et rejecit qusest. praeced. Item et
mobili, ncc forma.
' '
Ad prwium.aqitquid-
J' 1 '
. ,.
tertiam, quse ponit formas in se indivisibi-
.. „ •
i- •
-v,-

quid potcst tunc agere, non quidqnid tunc iq^^ ged intendi ratione subjecti, quae cense-
potest agere. Contra, si tunc potest quare tur D. Thomtie i. 2. quaest. 51. artic. 1. et 2.

non agit tunc, cum non sit ab cxtrinscco, et 2. 2. quaest. 24. art. 5. ubi Gajetan. Gapr.

^' ^''^' ^^' ^"^'^' ^' ^^^^^- ^^^^^ ^' ^^" ^^^'^^^'
quia illud natum est ficri tunc ? Rcspon-
, , . q. 6. quam fuserefutat Doct. 1. d. 17. q. 5. 6.
aeo, eadem est qucestto,
^
quare non curro . o t»u o , i ^. r • •
i
' ^ et 3. Phys. q. 3. 4. 1. et 4. opiniones exoleve-
in instanti, cum potentia currendi sit in ^,^^^^ ^^^ ^t alia opinio Goffredi quodlib. 11.
me in instanti? Contra, itlud non cst q. 3. Durandi i. dist. 17. q. 7. et aliorum (br-
natum simul fieri. Respondeo, ncc itlud mam dum intendi dicitur totam perire, et

ab illo, licet ab alio. Contra, quidquid ^^^^"^ ^^ succedere, quam hic non refert
17,,
absotute est possibite
.; ., ^
nunc fieri, nunc
. r;.
fit
Doctor, sed locis citatis late eam refutat.

a nunc potente faccre. Respondeo, non, Circa istas duas qua^stiones de magis
22
secl a potente nunc facere. Ad secundum et minus sic proceclendum est. Primo re- Q^auor
' ' ^ opiniones,
rcspondeant illi aliqni. Ad tertium. nun- citandcc sunt opiiiioncs, et improbandce.
•*
^^ i'^^^"-
sione for-
quam est successio in formce inducfione Secundo, veritas declaranda cst. Opinio- mse.

nrcessario, nisi ex resistcntia molnlis ipsi nes sunt trcs. Prima ponitur, et impro-
moventi, quce non est ex contrario, quia batur ab Auctore 6. Principiorum, quod
tantum potest super illud, quantum potest magis cst propter incrementum subjecti,
inducere formam ; nec est ex nafura mo- vcl acciclentis, vel utriusque tam in eo-
bilis al)solute, quia func cuicumque re- dem quam in diversis. Probatur, gravius
Induciio sisteret, sed esiex defectu virtutis agentis. est, quod habet majorcm qravitatem ex- if
per media r , -
i i
• •
j
incom- Inciucfio vcro per quccdam media incom- tensive. Contra, susciperei tunc magis,
^&i^lwVcll'
est
possibilia simul, necessario est non subita, quia incrementum recipit secundum quan-
siva.
ex resistentia mobilis ad mcdia simul, titatem, ut vir major puero. Item, quan-
non quia mobile habet contrarium, sed titates solce per sc, et figurw quce conse-
quia mediorum inter se. Sed non posse quuntur, quia itlce quce per se crescunt
inducere, nisi per talia media est imper- reciperent magis, quod esl contra Aristo-
fectionis in agentc; crgo ncc distanfia telem in Prcedicamenfis. Tum in cap. de
terminoTum est causa necessaria succes- Quantitate et Qualitate. Tum infra, qua-
sionis, quia si unus potcst simul induci, dratum gnomone circumposito
crescit
et alius. Si infelligatur distantia propfer non tamen alteraium est. Item, omnc ma-
multa media, non differt ab illa causa jus album, esset albius, patet esse falsum
 510 Lin VIII. METAPII,

In vvxdi' Opinio (tUa de cuntrario prius ponifur sta)itia et acccidcnte. Secu)ido, quod uhi-

c*^*>^nenui.
^"''* improbafionc. Ilcm, improbalur dc cu))ique cst magis, cst p)'optcr hoc quod
timo. fnarJs minus honinc medio, uhi aliquid
et in i)i cst )))ajus, no)i ))iajorif(tte molis,
N on omne •'
'

majas, ^- non csl confrarium. Sijnil/tcr de virtutc scd perfectio)\is, vcl in natura rei sive
bum est
aUnus. q. sinc omni vifio, ct (jrafia sinc pcccafo in i)i co)nplc))icnto jtcrfectionis, vcl in po-
prieced.
statu ninocc)ituv. Item, ))\olus ni )nagis tcntia sivc in fervore actionis. Prima
esf dealbafio ; crtjo tcr)))i)ius ad quan, dicitur naturalis bonitas. Sccunda dici-

non est ta/itu))i scparafio )ii(j)'cdi)iis. tur naturalis vigor. Tertio, quod non
Ifon, opi)iio fcrlia dc magis secu)i'Ju))i ubicinnque cst majus pcrfectio)ie, ibi est

esse i)i subjcclo ponit(tr prius. Pro hac magis. Quarfo, in quo co)nmuniter con-
Boefius in Prcedica))ic)i(is. Contra ipsu))i sistit ratio cjus magis, quod esl majus
arrjuifur : Prius i)i i)ifn)itu)n, etc. Istcc perfectionc? Qui)ifo, quod ))ictjus sic m-
D^Thom ^^''^^' opiniones }icrja)it i)i essoitia mrigis ve)iitur in quocumque respcctu aIto'ius,

per /loc. G. principioru)n, Forina est vel minus, loquoido de divcrsis natu)'is,

compositi, eiC ftcm, di/fercntia for- sive co)}iparcUis inter se, sive ad Deum.
I mrdis est specifica. Ite)n, addito cdiquo, Secundo, procedendwn est m iniiver-

)ion manet species. Contra iJUnn co)iclu- sali co)nparancIo majiis ct minus aA
sionc))), illud prius factwn habitibus prce- miitaton ; et pri))io mnncralon : Utrnm
senfibus^ etc. Ifon, illud contrcDnum i)i idem iinmero possit esse majus et
luio gradu cst i)ico)njwssibiIe alteri, in minns, et ibi prius declcnxitur ouartus
alio )io)i ; igitur i)i primo aliquid habet articulus prcecedens. Secmido Utriim :

in essoitia quo repug)iat, no)i per sub- idem specie possit esse majns ct
j€ctu)n. Ojmiio quarfa Aucfo)ns 6. Pri)i- miniis. Fa juxta hoc Utriim neces- :

cipiorum, quod magis est per accessu))i saria sit unitas speciei ; ct tertio :

ad foTni)iu)n, i)i quo fit incompositio An unnm genere possit esse, etc.
no))iinis. Co)itra, twic nihil esset albuni Quarto An unum Analogice. Quifi-
:

albedinc, nisi albissimwn. to An unum ?equivoce.

:

Tertio, j)rocecle)idum esf in particulari.

SGIIOLIUM IX.
Pri)no, quo istoru)}i modorwn cst niajus

Pro resoliuione quaestionis' quacuor ponit i)i accidoUihus. Secwido, in substa)Uiis.

arliculos. Primum dividit in quinque mem- Tcrtio, (juomodo hic et ibi aliter
bra. Secundum Tertium in tria.
in totidem. Quarto, specialius proccdefur. Et pri-
Q lartum in septom. Quoad prim im docet mo, an in substantiis materialihus? Sc-
primo secundum Aristotelem, in quidditatem
cundo, an i}i o)nnibus matcrialihus ra-
non dari magis. Secundo, quod dicitur ma-
gis, esse in se majus. Teriio, solum secundum
tionc foiime ? Tcrtio, an in ratio}ie

pr^edicationem denominativ^am aliquid dici matericE? Quarto, an in qucmlitcUihus

magis. Quarto, omne majus habere laliLudi- Qui)Uo, in quibus qualitatibus'> Sexto, an
neni inter summum et infimum. Quinto, ma- in relatJOtiibusl Septi)no, an in acfione
jus vel minus repsriri in omni creatura
et passio)ic, et sic ccmsequentcr de aliis
quia creaturse sunt sicut numori.
Prcedicamentis.

Circa solutionein sicprocedoidum. Pri- De p)n)no, Aristoteles loquitur cle quid-

23-
mo in universali absolute, etibi^. Primo, ditate, i^iquantwn expriniitur jjcr defnii- Text.
quce sil inloUio Aristotclis hic : quo)nodo fionon, et sic non recipit magis, ita quod h^j^kZ
scilicet nerjatur, uno modo magis in sub- ineladcU, quia abstrcUiit ab utroque oppo-
"^non eT
 QU^STIO ni. 511

Qagis, i-^ec sitorfim. Prohalnr per propriefafem prce- tica nofafnr, qnod a-Jjectiva tantnm reci-

cedenlem, qnocnmqne addilo, et est tn- pinnt comparationem. Lontra, tantnm

qnanfnm Qnod divit, snb-
definil)ilis. conclnditnr improprielas, non falsitas.

st«antia secundum speciem, aecipit Rrspondeo ad secnndnm, solvif primnm,

pro qnidditate in universcdi, sicnt per ul)i dicifur, qnod liccc non est magis albe-
tofnm htc accipitur substantia. Qnod do, nec nf mafjis determinat composifio-

dicit : siquidem cum materia, vel nem, nec nt pnedicalum, sed tantnm esf
'
1 11 major atbedo. Item, ant11 1 T '
n • Niliil flici-

snnt dna3 dictiones, si snbstantui habet stfpnficat mn]OV tur ma-is

"
viarjfs quidem cnm materia, vel nna cnm albedine, qnod magis cnm albedo. ^siracto^,

(//e//o, siquidem cum materin, ?V/ r^5/, Ideo cum (cqualiter determinare possit
in inferioribns, quoe respectn ejns snnt prcedicafnm, hinc inde^ non tenet conse-
materialia. Nnlla ergo majoritas esf in qnenfia. Nullum igitur absfractnm dici-

qnidditate ut quiddifas, qnia absfrahit tnr magis, nec aliqnid, dicitnr magis ali-

ab omni conditione individuali. Uoc ve- quid inabstracto. Responsio Logica, qnia
rum est in snbstanfia et accidente, 8 si mnsris determinet esse, falsa est. Si ^
' _ Forma est
Metaph. prcBdicatum, ratio Gramynafica, illudnon major,
quse tacit
De secnndo, nbicnmqne aliquid secun- est delerminabile per magis, sed fanfnm sucjectum
, ,..,,.. . .
I- • /> !• • • ,• magis tale.
dnm atiqnid dicitur magis, si ufrnmqae adjecfivum ; jorma dicitnr major atia,

masis quo- esscf iudivisibile, essef impossibile magis; secundmn qnam snbjectu/m habens, dicitur
^'^[^^^^\^' igitfir cdterum est in se majus, ef commu- magis alio. Licet forma sit major cdia,

niter esf illnd, secundum qnod aliquid nihil secundum eam dicitur magis, nisi
dicitur magis. Majus et minus, cst denominet proprie, hoc est subjectnm alle-

cdiqnornm comparatornm secundnm pro- rius natnrce ; ideo secnndum formam snh-
priam qnanfilatem virtufis vel molis. stantialem nihil dicilnr magis.
Magis dicuntur aliqna qnce comparantnr De qnarto, yiecesse est illud, qnod dici-
secnnduni illa, ciuce dicuntur majns et tur niajus, habere latitndinem qnamdam
minus. cujus sunt duo termini in summimi et in
24. Ds fertio, quia nihil magis, nisi proi- iynnm, improbafur. Prolmtnr ratione,

denomi- dicatum denominativum, ideo, etc. Prce- qnia non stat in indivisibili . Jtem ancto-

pr^f^>dica-
dicatnm cnim dicfnm in quid cequaliter ritate Aristotelis,diQievm\n^iovwmXi\\\-
dicitur de qnotibet snbjecfo, quia per se \\\TCl VOQ\^\in\^gi^. Determinatadicun- ui/sip!'
^"^mJlT^
Adverbium includitur iu quoHbct. Contra, non pro- tnr limitafa ad ^qradum indivisibilem
^ ^
non deter-
mmat, nhi bafur priiua. Ifem, per secundum proba- Ifem, Simplicius, quadam infinitate.
vi Verbi.
tnr oeqncdis veritas cnjuslibct compositio- Item, auctor 6. Principiornm, ad termi-
nis, non anfem ceqnalifas in prcedicato. num accessus, etc.
Ita dicefur in denominativo, si enim ne- De quinto, sicnt creaturce procednnf a
cessaria est conseqnenfia ab abstractis ad Deo, nt nunieri, et ordinate, ila incequa-
concreta ; sed omnis cdbedo est a^qualiter lifer, qnia mnltce 7iumero, qnia incequcdes
albeclo, licct non cequalis albedo, et omnis mensura, quia compositce pondns icl est,

albns esf ceqnaliter albns. Ad, primum, ad dissolntionem inclinatio; igitur major
Adverbinm non esf determinalivnm, nisi hcec illa. Sed inter se comparatio pro-

vi VerJn, vel habentis vim ejus; Parfici- pria : Ad Deum comparatio excessiva.
pinm includifur in concreto, nt habens, SGHOLIUM X.
non autem. in abstracto. liem in Gramma- Littera ha^c aecuiidi articuli vix, aut ne
 512 LIB. VIII. METAPH.

vix capi potest, quia Alphabeti litteris eam tur compositius, quod est magis. Item,
signavit Doetor, qiias posteri omisernnt se- tenetur alia pars, quod nihil idem numero
cundum veritatem, quidquid dicat Henricus, est magis et minus, sed differentia propin-
videtur proprie tantum in singulari reperiri
quior naturae cst magis ei minus, remoiior
magis et minics. Ad tertium articulum cum
differentia indivisibilis ; perfectius autem,
Henrico vult inagis in accidente, esse secun_
quod praecise virtualiter continet minus
dum partes non secundum indivisibile, de
substantia hinc inde disputat; inclinat ta-
7ion realiier, sicut majus coniinet quam
men quod intenditur per partes, atque ul minus, nec tantum non continet privatio-
generatio sit successiva in homogeneis, se- nem in minus, sed nec rem ipsam, quee
cundum Ad quartum nihil
Aristot. certi col- subest Coni.ra, 0. 26. g. sub de quantitate.
ligo, nisi quod quantitas non habet wa.r/i^, et Contra, omnis differentia major nume-
quod singulae qualitatis species id habent rali, per se ordinata ad ipsam, est speci-
prseter quartam. Ista brevissime et obscu-
fica. Probatur, quia defmitione expressi-
rissime ponuntur ut vixsensum capias.
bilis. Item, in eadem specie non sunt idem
25. termini moius. liem, quomodo aliier in ac-
Circa secundum princrpale. De prlmo,
Ilenr. c. quod sit in accidenlibus pars
cideniibus quam in subsianiiis? Respondeo
f.

natura 3. tertii, de sectmdo, differentia specifica

posl partem^ ideo ibi singularis
etc. 7ion stat in indivisibili.
habet latitudinem, et determinata adsingu-
laritatem 7ion determinatur ad graditm, De ieriio, 8. Ethic. A, non oportet ami- Amicitiam
non opor-
ciliam dici univoce, quia magis et minus
nisi per motum potentem sislere in quoUbet tet dici

unde univoce.
gradu. Quando ergo forma accidentalis coloratior secundum genus ,
quia
Text.
perspicuum magis terminat, et sapientior com. 31.
una mjjor alia, latitudo ponitur non et circiter,

tantuw in natura speciftca, sed in eadem

magis quam gramynaticior.

singulan forma, et hoc non est secundum De genere diviso per differentias addi-
tas, et per gradus naiurm, quaere G D G
gradus indivisibiles, sed partes divisibiles
vel quasi E. Conira, 7. Physfcor. de comparatione
habenies terminos indivisihiles

continuantesy alias non esset motus conii- secmidum speciem atomam.

nuus, et continuatus iier mutationem. Sed De quarto sic : in ente comparantur
dare substantia et accidens, 7. Metaph.
numquid infunus? non, quia iion est

primam mutationem in motu. fiem, nec De quinto, Ilenric. G F. non secundum

uliimum nunc in esse ; ergo infiniti gra- diversas rationes partibiles in comparatis,

dus. Item, ergo summus infmitus. Ilemy est magis et minus, sed requiritur una
ergo aliquis gradus erit inferior materia. raiio commimis univoca vel analogica,

Quaere solutionem 0, 26. g. In substaniiis tum quia comparaiio aequivoca abusiva,

non sic, sed sola natura universalis habet lux clarior tenebris, excessiva infmili ad

latitudinem. in quolibet singulari est de- fmitum. Conira 1. Coeli et Mundi.

terminata ad gradum ; ideo non est ibi Circa tertium principale, regula Henric. Text.
B F com. 36.
moiuSf nec iniensio, licet magis. quod tantummodo quxcumque inde-
et circi-

Contra, de gradibus dequalibus secundus terminata determi?iabilia, non tamen ab ter.

2Q.
non intendet. Item, ex sequenti et praece- aliquo inira esssntiam, ut quanta, sed cum
denii, quomodo unum ? Item, termini hoc ab eo in quo sunt, habent ynagis.
fit

motusincompossibilesO. 26. g. Item, fnrma De primo et secwido sic, quia non in in-
moveretur a magis in minus. liem, perfec- divisibili. Item, arguitur per motum, sed
iior compositio realiier. Rationale videiur, in 3. artic. hoc patet^ quomodo illud ar-
quod ubicumque eodem modo
est magis, gumenium tenet conira secundum, forma
se habeat ad minus. Quando autem in ali- substaniialis perfectissima. Item, dat esse
qua specie esi, velin subsianiia non poni- simpliciter ; ergo adveniens est accidens.
 .

OU^STIO III. 513

Ilem motus in subslantia. De tcrtio, tertius SCIIOLIUM XI.]

mir&Yinm primi. Item, iii accklentilms molus, licet

Addiicit tria inedia cuin Henrico snadentia
*^reuiisso° non manentc eodem siagulari accidente in
unam rorniam substantialem esse majorem
substantia, totum subito inducitur. llem,
)osS'e aliaejusdem sp^ciei, et hoc quoad primam
est differentia comparando ad contrarium, quiestionem.Quoad secundam, an eadem
quia in accidentibus compossibile contra- numero forma substantialis possit intendi,
rium contrario remisso, in substanliis posset negari cum Henrico contra Gommen-
simpliciter incompossibile, ideo hic motus. tat. et hinc tertia qusestio, scilicet quibus
Contra, sicut penes inflnita individua est mediis, an continuis, vel indivisibiliter, non

motus in accidente, quare non potest ita haberet locum, si vero arfirmative respon-
esse penes inflnita individua subslantix in deaturad secundam qusestionem. Adtertiam
Item secundum inflnita etiam dicendum, quod continue intendeiur
gradibus inflnitis?
forma, de quo nihil resolvit Doctor.
indimdua accidentis non esl motus, nisi ex
27.
mutationibus, quia nullo tempore est sub- Pos^icnt ergo formari tres quaestiones de

jectum sub eodem. Item, de substantia de- susceptione magis et ynimis in formis sub-

monstratio Arist. 6. quse est primum argu- stantialibus .Prima An forma substanlia-
.•

^ienersiiio mentum sup7^a ad \. quxst. Ad primum, lis sit major alia ejusdem speciei ? Sic
^ '^^ '^^^^ generationis nihil inducitur, ta- Henric. universaliter, Averroes particulari-
irist^^an
mccessiva ^^^ materia tota summe disposita ; igitur ter. Secunda, dato quod sic : An ideni
simul generatio. Contra 13.2. sicb et supra numero intendatur, Henric. non, Averroes

in conclusionibus. Tene quod Aristot. ponit sic. Tertia si sic : An per media continua,
generationem successivam sicut motum, et vel lantum indivisibiliter? Quia quilibet
omnem successionem penes partes mobiliSy gradus indivisibilis si divisibiliter, licet
nisi in Quantitate et Ubi. successive acquiratur forma perfecta, quod
;iom. 67. Circa quartum principale. De primo non est inconveniens in generatione, nisi

Henriciy non B, E, contra Richardum, concedatur successio supra, non tantum

Text.
De secundo in elemeniis, secundum Com- motus propter subjectum, quod non est, com. 8

ment. 3. Coeli et Mundi. Probatur per cor- sicut currit utraque ratio Arist. in 5. non
ruptionem. Aliter ignis densior aqua ante contra successionem, sed quod generatio
generationem terrse ex igne, et densitas non est in diversis partibilis. Nota, quod
sine subjecto proprio ; ergo elc. Item quxstio prima mota de substantiali forma.,

quomodo mixtio elementorum? Item de nullam habet rationem cogentem prOy

anima intellectiva secundum articulum ,
nec contra. Pro, est articulus vigesimus

igitur perfectissime et iynperfectissime; primus, igitur de intellectiva, et Averroes

ergo omnes medix. Arguitur ex operatio- in 3. Coeli et Mundi,de forma elementari. Coirx. 67,
Formam
ne, et propriis accidentibus. Ex his concludit de mediis quod sic. Con- substantia-
lem hahere
tra non est Aristot. hic, qiiia solvitur ante magis et
De tertio quaere in Henric. G. A. Magis
minus, nec
ad D. in Prsedicamentis videtur contra. Sed
male dicitur, cujus materia est virtualiter probari,
potest exponi, sicut ad E et G, q^na in cap, nec impro-
major, et tunc dicitur multa, quando au- bari po-
de Qualitate negat justitiam dici magis et
tem actu extensa, dicitur magna.
minus, nec principium sex principiorumj
Text.
De quarto, nulla quantitaSy quia ralio
infra ipse in termino loquitur de yiomine,
com, i. ejus inextensione vel discretione substantix.
nondere. Vide qualem simplicitatem pro-
Contra, 10. Metaph. majus continuum,
bat in essentia, sicut 8. Metaph- t. com. 10.
cujus motus indivisibilior videntur tria media. Unum ex
PrOy est

De quinto, tantum in quarta specie non qualitate propria comparata ad elemen-

est magis ;
quare ergo non est motus in tum, cujus est propria. Aliud comparata
prima, nec se:unda. Ad 6. non elc.Qu6ere. ad aliud subjectum. Tertium ex actione
Tom. YII. 33
 514 LIB. VIII. METAPII.

hhrqu ilf\ qfdv sibf competit ratione formce igne. AHa probatio ex
est 2. de Atiima Text.
^^'
Si-adetur suf>sfa/itia^is. Ex primo sic :calidum iuten- ubi probat, quod corpora tion tatigutit se
"""""^

suM^nlh- '^''^''* ^^ remittilur, iijitur ijnis. Probatur imtnediafein aere vel aqua, quia extrema
i'?ui inten- consequeutia, quia propria passio sa'tem eorutn sunt hutnida; ergo est aer vet aqua,
Ul.
Comin. 67. consequHur formam, tanquam per se cau- Ex feriio medio arguifitr : ignis retn>sso
sa)n, C'fusa siffiiliter sehabente, etcausafufn. ca'ore tion xque ign/t, a'^c vinum aquati-
Secufida probatio eU Averrois 8. Cceli et cutn coiiverfd setnper aquam in vitium, nec
Mundi, quia qua ratiotie ignis nianens non caro secutidutn ttiateriatn cotivertit aliftien-
retnissus, potest remitti secundum ufiufn tum in carnetn. Et tattien illae getierationes
gradutn caloris, pari ratione, et secundum fiunt pcr forttiatn substatitialem getieratitis.
Ofnnefn. Ilcec posset esse ratio, quvest. per Cotitra, videtur unum medium, ex aucto- An^eaden
se, quare manent in mixto : igitur in se ritafe,quia tiegatur tnotus in Substatitia, /^i''"»
,. substantia
refnittuntur. Sed anleceden.^ est dubium, sicut
,
coficeddur in
.

Qualitate, non peties lis nu-

Avicenna negat consequentiam. Sed mero, su!

et partes mobilis, quia sic generatio est swc- dpit matj
probalur, qu'a quomodo iUae in se ifitensx cessiva 13. 6. supra; etyo peties paHes, et
^^ "^^""^'

sunt potefiliales respectu formse inixti, impartibilitatetti formamm. Aliud me-

cum quaetibet sit nata sic perfecta consti- dium, dat per se esse. Qui tenoret sic tan-
tuere per se ens ? Itaque hsec ratio de mixto tum propter articulutn, posset ad secun-
est particularis, et concedenti antecedefis dam quaestiotietn motatti dicere quod tion,
est probabilis. cum Ilenrico, et tunc tertia quaestio nulla
£8. Ex secundo medio arguitur, in altera- esset sibi, nec multo magis quarla egeret
fione praecedente corruptionem aquae in ad salvandum Aristotelem de noti esse mo-
ignefn, indudtur calor ; igitur et forfiia tum in subs'atitia. Sed qui tetiet propter
igfiis fion perfecta, ergo reynissa. Primufn alterum medium dicat consequealer quan-
patet, quia tufic cessarei actio, vel saltefn tutn utrutnque concludit, quod utique est.
post primum gradum caloris inductum, Ad secutidatn quaestiotietn, quoi sic. Et ad
nulla esset generatio. Prima cofisequefitia tertiam similiter quod sic, patet enitti
probatur per prifnafn probatiotiem prius, quod si itiietisio qualitatis coticluiat inteti-
quia passio; vel per secundcnn, saUem mde- sionefn fotnnx eletnentaris : igitur continua
tur accidefis propriufn. Et per tertiafn, intetisio ia fluxu ejusdem
' ^
qualitatis
^ coti-
An
.
r
lorma
quia tufic tolus calor igneus posset esse ifi substan-
cludit continuatn intensiotiem in flum ejus-
tialis sus-
aqua. Et confirfticUur^ quia si nofi induci-
dem formaeigtiis. Alioquin inaliquo instatiti cipit ma-
iur aqua calor iticofnpossibilis aqude per
ifi
nofi correspondet proprius gradus fortnae
fifis con-
\iawe ?
cdterationetn, non sequilur corruptio, quia igtiis proprio gradui qualitatis in insta^iti
formatiofi expeUitur, tiisi per^gradum sibi illo, et tutic statitti recedilur a mediis illis,

incompossibi'em, u inducatur , igitur habet quia sitnpliciter non concluierent. Itaque,

colorem excedetitem aquam. qui tenet propter auHoriiatem AverroiSy
Alia probatio est, quod aqua manens aqua cufn iU^ probet propositutn pir pritnutn
(fit multoties calidior igtii mafietite igne.
medium, Jiabet dicere consequenter quod
Probaiio, sit enim supretnus gra lus caloris
sic, ad primam, ad secicndam et tertiam
igiiei decimus, aqua ante corruptiotiem
quxstiofiem, et tioti restat ad betie salvati-
habet 9. gradus, alias non sutnme dispo-
dum Phiiosophum, quod tion sit ibi motus
nilur. Item, ignis corrutnpetidus frigescit ;

igitur atile corrup'ionem tion habet nisi 7iisi quarlum. Igitur Hctiric. tioti dicit coti-

ufiicutn gradum, quia alias noti siantne sequeiiter, cicmponat conclusionetti propter
dispo'iitur ad corruptionetti aqua ergo ; Averroem. Et ad secutidatn quaestiofietn

corrumpetila excedit ignem corratnpendutn respotidecU negUive, tnsiinteUigat de alHs

in 8. gradibus calotHs, et est novies calidior substatitiis ab elementis. Sed nec de illis
 QU^STIO III. 515

potest qualitas fntendi continue sine cjnli- cluso omni a/ente extrinseco ; ergo fojina <^<»i *
ciei.
nua intensiono formx subslantialis. substantialis unius est perfectior alia. Ante-
cedenspalet in individuis ignis et aquse, etc.
SGHOLIUM XII.
Patet in carne et carne, vino et vino, et

multis aliis. Consequentia patet. causa na- Causa na-

tiualis
Tandem inclinat qiioad primam qusestio- turalis alicujus ,
quando non impeditur, ag\i quan-

nem unam formatn substantialem esse per- agit secundum ultimum potentix ; igitur
""^ P° *^^ *

fectiorom alia ejusdem speciei, et sic eam aeque perfecta non impedita necessario ha-
seqn.itur Mauritius hic dicens, communiter
bet effectum veque perfectum ;
forma sub-
sequaces itasentire. Anton. Andiv-as ex pro-
stantialis potest esse causa naturalis quali-
fesso lib. 11. q. un. de quo cgi tract. de An.
tatis consequentis^ quia sive in generatione
disp. 1. sect. 10. ubi hanc partem problemati-
videtur tenere Doctoi% qualiias illa sit a generante, .^ive non, sal-
ce teneo, quia sic li-

cet magis inclinet in affirmativam, et Juxta tempotest esse per actionem formse circum-
hiec exponendus est 3. d. 1'). num. 18. ubi ait scripto pxlrinseco ; sicutpatet quando primo
animam Christi esse omnium excellentissi- per cnntrarium qualitas talis remittitur,
mam. Sed quoad secundam qua)st. cum et poslea sibi derelicta redit ad gradum
Henr. contra Averroem tenet eamdem nume- perfectum qualitatis illius reditus non vi-
ro foiMnam substantialem non intendi, nec detur causa efficiens, ntsi individuum, ut
remitti. Solvit argumenta ex tribus mediis habens formam substantialem.
adducta n. 27. 28. quatenus faciunt contra 13
Haque ad secundam qusestionem, ibi dico Forma
ejus responsionem. Ad secundain qu?est. qui
quod non, propter idem medium, quia si f"^^Jf "'i.e'
attente legerit hanc quse<t.non mirabitur,
remissa qualilate remitteretur forma sub- miiiitur.
Mauritium hic dixisse, Doctorem quasi ultra
humani ingenii vires speculatum fuisse, quod stantialis ; igitur amoto contrario remit-

passim in hisce Metaphysicalibus pra3Stat. tente, nulla esset causa intrinseca redeundi
ad gradum intensum nam forma substan- ;

30. Tenendo primum medium, pntest dici tialisremissa, per te, non est principium
quod non solum elementa sei multa , agendi ad qualitatem.intensiorem, quia il-
mixta habent qualiiatcs proprias, respectu la non est sibi proportionalis, sed ille gra-
quarum forma substatitialis eorum sibi dus remissus. Similiter nec forma remissa
ipsi derelicta, hoc est, excluso contrario per te est principium intendendi seipsam,
agente extrinseco, est causa naturalis ac- et sic ex consequen<i qualitatem,pat3t quod
tiva secundum proportionem perfectionis nihil intendit se effective. Consimiliter dico,
suse, quia causa naturalis sibi derelicta et quod qualitate tali innaluraliter intensa
sufficiens,ex quo agit secundiim ultimumpo- per contrarium praesens, sicut quando aer
tentide, si est perfectior, effectum perfec- calefit contra gradum naturalem, non in'

iiorem producit, et talis quditas apparet tenditur formaquod tunc amoto igne
aeris,

perfectior in uno individuo speciei sibi de- non esset causa intrinseca, per quam aer
reliclo quam in alio igitur, etc. Itaque ; rediret ad perfectum calorem remissicm,
non teneo primum fuedium, quod omni patet eliam, quod non. Ad secinidam quaes-
gradui qualitatis propnse, qum inest per tionem in animabus, de quibus esl articulus,
actionem agentis extrinseci, correspondeat et viietur similiter in aliis, nihil enim
proprius graius formde, quia tunc sequitur concludit, formam substantialem sic in-

illud inconveniens prius positum ; sed gra- tendi.

dus qualitatis in esse quieto, sequitur de- Ad argumenta prima. Ad primum, prima
Jnam fov- terminitum qraduin formse. Unde breviter co}isequenlia noavalet, quia causci natura-

tanli T^' ^^^ arguo una substantia ejusdem speciei

: lis est impediblis per contrarium prgesens
esse per- habet qualitatem necessario convenientem et agens, et iti per illud contrarium potest
'ectiorem
alia ejus- speciei, intensiorem quam atia, et Itoc cx- ejfectus ejus remitti, licet causa non remitta-
 516 LIB. Vlll. METAPII.

tii)': '(Hod hic pafety quia xquc sibi dere- confirmatio non est contra. De hoc est ins^

liitfi cansal c/fectum perfectum, ut prius. tnns per se, propter motum localem in ins-

Solvit ar- Se l iHilet coHsequenlia, sic arguendo : Ca- tanti, arguendo de raritate et augmento,
gumeuta ^^ ^^,^ major in hoc iqne sibi dcrciicto qusere. Siautem per mutationem ultimam
num.27.2S. nuam
^
in alio \erno
j hasc iqneita^
j est ipcrfec-
i
concedatur novum gradum induci caloris,
Calor aa
propria tior, sicut priu^ arguitur. Ad probatwnes conseqitentia non vaht, quia sicut prius
^4Ts ?
consequentice. Ad primam dico, quod non latitudo est necessaria, non tamen supre-
est propria passio, qiiia nec indivisibiliter mus gradus, quando contrarium impedit,
sequens, nec sibi inhserens ; sed est qualitas ita aliqua latitudo qualis est compossibilis

formam, necessitate
necessario consequens aliquis gradus supremus, quia sibi repu-
absoluta, secundum aliquem gradum de- gnat infimo necessario hiiic non est incom-
terminatum, sed non secundum gradum possibilis.

certum necessitate tali, qualis est connalu- Ad confirmationem dico, quod^ in toto

ralis ad agendum, qude scilicet manet causa tcmpore alterationis non inest alicjuis gra-
sibi dere'icta, non autem manet contrario dus iticompossibilis ipsi aquoe, quia non
Causa si- impediente. lunc illa est falsa, causa si- repugnans necessario gradui ipsii(S aquae,

habeiito, et
^^^i^if^v h'ibente et causatum, nisi intelli- alioquin repugnantia, ut repugnantia si-
causatum. gatur causa similiter mul aqua maneret sine frigore
se hahere ad extra, erunt, vel
scilicet impediendo quam similiter in se. sibi necessario quia manet in tota illa al-
y

Probatio secunda Averrois nihil valet, quia teratione, nec sequitur ; ergo aqua non cor-
multa simpliciter necessario requirunt qua- rumpitur in ultimo instanti, quia tunc
litatem infra latitudinem aliquam, non ta- reducitur gradus incompossibilis. Sed se-

7nen necessario in hoc gradu. Exemplum, quitur, rpiod in tempore alterationis non
vita requirit sanitatem aliquam, igitur re- corrumpitur . Et concedo aliam consequen- Ignls quan.
doque mi-
quandocumque m via ad
. .
7 . •
T • • 7
quirit hanc proportionem praecisam humo tiam, quod ?gnis nus cali-
rum adhoc. ut sit hsec vita? Tunc sequere- corruptionem in aquam,
' ^ sit miniu calidus '
^^^ ^^^^"
aqua.
tur, quod corpore meo aliqualiter infirma- quam aqua in via ad corruptionem in
to,anima meainlellectiva remitteretur, quia ignem, concedo, alias neutrum sufficienter
illa formaliter vivo ; nec sequitur, ejusdem disponeretur ad corrumpi in aliud, sed non
rations est unus gradus qualitatis , et om- est sic in quicto esse. Similiter, si tu dice-
nes; ergo aeque potest individitum carere res formam ignis intendi cum calore in
omni ut uno, quia non asque necessario re- materia aquae corrumpendo , sequeretur
quiritur ad illud. Sed quse causa, quare etiam cpiod dum manet aqua, magis esset

necessario requirit aliquem gradum, ut in illud corpus ignis quam aqua, et in alia
omni corrupto forma corrumpatur, cum corruptione ignis minus esset ignis quam
quilibet accidat? illud hic.
r^.g~"j Ad secundum medium, nego consequen- Ad aliam probationem de secundo de A- 33.
com. 4. tiam, quia qualitas illa licet primo insit nima, dico quod si tangens esset formali-
Tantus ca- . .
\^q^^II^
lor in igin ex se, non tamen soli, quia est causa ter humidum, bene posset immediate tan- tangunt .

immediate
fien!^quan- ^^^^^ caloris, 2. Metciph. Ad secundum, pro- gere carnem aliam humidam, sicut calida m aqua

*"iVfacfo"^
^a^iowes patent. Ad tcrtium, sive ponalur potest immediate tangere calidam, c[ualitas ^gcot/de
esse. qu:ecumque indivisVnlia nihil esse nisi enim inhaerens non prohibet immediatum Amma 9,

privationes continuorum, sive ponalur per tactum corporum. Sed intentio Philosophi
ultimam mutationem nullum gradum no- est ista,quod caro tangens aliam in aere
vum induci, sed in tempore calorem indu- vel aqua, est humida humiditate non inhae-
ci, in instanti inductum esse, concedenda rente, sed adhaerente carni; hoc apparet ad
est conclusio, r^uod tantus calor est in aqua senmm in aqua, et ibi supponitur in aere,
in fieri, quantus in igne in quieto, et lunc qui iion est ita sensibilis, tamen ita adhse-
 ou.^STio iir. 517

rens, humiditas aiUem adhderens non est in tl. Metnph. et Averroem 3. et 5. Pliys.
carne, 2it in subjecto, qiiia tinic inhsercret, et 3. Ca^li, et Avicembron, et alios qunm
non adhsereret ; ergo in alio snb;ccto non
j^lures antiqiios et modernos.
est ibi ponere nisi aerem aquam, ergo
et
Deinde impnprnat illam positionem, et
inprincipio non est tactus imjnediatus. Sed
I)reviter ponit aliam (jLiam suslinel, quod
si diu adhsereant donec calor dtssoloat il-
videlicet sccundum esse individuale, licet
lud corpus humidum adhserens, ita ut ex-
non quidditativum , suscipit substantia
haletur, bene tunc tangunt se immediate-
Si etiam slalim tangens vehem.enter appli-
magMs et minus, differunt ab accidente

cetur alii tanta virtus posset esse, quod '"''^tione acquisitionis divisibilis, indivisi-

corpus humidum adhserens necessario sibi bilisque, et solvit motiva alterius viae

cederet, et tangeret se immediate , sicut valde notanter, et cuncta notabis attente.

quando cuUellus tangit cutem non est verisi-- Consequenter sequitur illa littera : No-
mile,qnod aere vel aqua mediante scin- tanclum pro primo argumento, etc. quam
dat cutnm, sed expellitur virtute motiva usque ad finem qu?estionis assignant
applicante cultellum, ne possit intercipi.
multi, ut additionem vel Extra, quoo ta-
Ilsec dicta sunt pro intentione Aristotelis
men mirabilis subtilitatis et indaginis est,
ibi. Sed ad propositum sufficit, quod non
licet in aliquibus locis difficilis correctio-
intendit humorem inesse soli aquse et aeri,

calorem soli igni et

nis et intricata, ubi suo modo humanum
sicut nec aeri, sed ibi

tangentia coynmuniter humida sunt humi' ingenium transcendit, qui poterit ergo

ditate sibi adhserente in extrcmis, et per capere capiat, sed aliquantulum insistam

consequens non immediate tangunt. Ad circa dicta pedetentim, licet non ad ple-

lertium medium, patet ciuod bene concludit num exponendo. In principio enim illius

de substantia sibi derelicta, quse insequali- Htterre, et per longum processum pertrac-
ter agit hac et illa actione formse substan^ tat dicta Aristotelis 6. Physicor. de dlvi-
lialis. De non derelicta non vatet, quia sibilitate seu partibilitate motus suo modo ;

illa insequaliter agil propter impediens

aut valet ex parte mobilis, aut ex parte
extrinsecum.
formse vel termini, debet attendi, et sus-
tinet quod ex parte mobilis primo, quare
ANNOTATIONES. non sequitur inconveniens, quod infert

argumentum principale : Sed instat et re-

34. Sequitur qufBstio tertia de intensione, plicat, et restringit dicta quando et quali-

vel graduatione formiie substantialis, text. ter etiam ex parte formjio attenditur^ sed

comm. 10. qufe specialior est, et magis ex hoc non sequitur intensio, sed exten-
determinata communiter ,
quam Anton. sio tantum maxime in substantiali, quod
Andreas, non hic, sed super 11. hujus dictum est probabile tantum. Totum illum
posuit. Ubi primo recitat opinionem com- processum habet in 2. dist. 2. qua^st. 9.

munem fere omnium loquentium in hac in digressu, quem facit in solvendo 2.

materia, tenendo partem negativam auc- principale, qusere sequaces ibidem.

toritatibus, et rationibus innitentem, Infra ibi : Ideo finaliter oportet dicerc,

quaere Henr.Quodlibeto 4. q. 15. et Ilug. i\e etc. post illa verba : necessaria est hcec,

Cas. Nov. in 2. dist. 15. et modernos, vel illa suh disjunctione, sequitur in ali-

cap. de Substantia in Praedicamentis, et quibus originalibus sic : Arist. 7. Phgsic.

super 5. Physicor. et Thomam 1 . part. dicit, quod omnes motiis cjusdem speciei,

q. 16. et 93. et super 5. Physicorum, et possunt esse cequales, et tunc quceritur

 518 LIB. VIII. METAPll.

rjuarc /loc ost in altcrdlionc ctnn ipsa /iat cum dicit, relinquitur ergo F, hiec red-

in «jiialitatihus, ct wcjualitas noii )iisi in dunt vakle intricatam litteram plerumque

ijuanto:^ Ucsjwwb^tur ,
quod divcrsitas, hic, et in Theorematibus, quod credo
vel ivrjualitas, vcl idcntitas aliquorum, scriptoris incuria, ct longitudine tempo-
potest considcrari comparaiulo rcs intcr ris, et brevitale dicendi hujus accidisse;

se, vcl co)nparando subjccta in quibus lector crgo hic necessario habet supputare

sunf, ct dicit Co)n)nentator co)n)nento has propositiones et loca dihgenter.

33. i)i c,rpo)iendo resj)onsioncm ,
quod SimiHter infra ibi : Est ergo co)itra 35,

utru))ique considcrandu))i est i)i judi- probalionem, vel propositionem E, 13.

cando dc altcratione. Et dicit etia)}\, velut ahi habent K, hic i3. si sic^ valet,

quod no)i est perfeeta cequalitas cbiormn^ quseratur bene supputando ; vel si est K,

motuu))i cdteratio)iis sivc cjusdon speciei, dic ut priusin Theorematibus, et in tabu-

sivc divo^saruin specieinim, nisi attendoi- lis Physicoruni et conclusionibus mul-

clo passio)ie))i ipsa))i, si)niliter et subjcc- toties inquiri debent ea, quse dicit sic

tu)ny et seqiiitur, si eni))i A si))iul altere- obscure se remittendo et supputando.

tur, etc. qune littera non videtur multum Locus isteest obscurus valde usque ibi:

necessaria, nec communiter habetur, qua- Sed primiun argu)nentu))i, ideo exponatur

re vel dimitte, vel lege, videtur omnino caste. Exponit miro ingenio Philosophum,
additio vel Extra. et currit ad astra cum Physice Sophisti-

35. Deinde ibi : Contra E arguitur, ubi cantibus ;

qufere Svviset et ahos, ut nos-

aliqui libri habent Q, sed E Httera recte ti. Ab illo vero loco usque ibi : Nota qiiod
ponitur, adverte quod consuetudo hujus via toiois successio)ion cdteratio)iis, etc.

erat quotare propositiones , et membra introducit pulchram disputationem de

distinctionum, et responsiones per ordi- successione alterationis, et an pars alte-

nem maxime ad idem argumentum multi-

rata aUeret aham ; an certe omnes ab ex-
trinseco simul vel successive, et utram-
pHces, et alia loca Stcpe per Htteras Al-
phabeti , more antiquorum unde sa^pe que partem moderando dicta sustinet, et
;

ibi notanter de duplici contactu et proe-

hic quotando Aristotelem ponit post C, /1,
sentiahtate, et quahter dantur actu infi-
vcl B, C, etc. ad denotandum, quod est in
nita, et quahter non, et plura alia singu-
principio, vel prope, vel in medio, vel in
laria dicta, vide in 2. ubi supra, et d. 9.
fine, velcirciter, in originali ergoproprio,
et 14. ejusdem, et in 4. dist. 44. et alibi
utcredo, scripserathujusmodi litteras, sed
sa}pe ad haec, in fine vero epilogat resolu-
aUi omiserunt eas, vel saltem implicite
subintelHgebat eas, et exprimitconsequen- te dicta hactenus.

ter ipsas in appHcandO; vel solvendo, vel Consequenter ibi : Nota quod via te-
^^*

instando ; sic ergo intellige hunc locum nois, etc. comparat duas vias de succes-
sione aUerationis inter se, et instat osten-
recurrendo ad dicta in prtTcedentibus, ubi
plura sub quibusdam divisionibus, et no- dendo in substantia fore motum, et solvit

tationibus, et propositionibus tetigit, ibi valde notanter, et replicat pluries, et sol-

supra : Notandu)n, quocl cdiud est poierCy vit. Ubi adverte ad (juamdam instantiam,

etc. velpotius ad illas plures responsiones quam non solvit aperte, ibi : Contra, igi-
ad argumentum de alteratione datas debet tur motus sinc mutatio)ie, etc. et dic bene

hic locus referri, et ad objectiones ibidem investigando ex dictis, et sequentibus,

consequenter, et similiter dic de F, infra et alibi, ut scis.
 QU^STIO 111. 510

Objectio ultinia 5. ultimarum il)i debet mala, undc iiisi videatur urii^inab^ suum
praecedere penultimam, et adillam qucTst. proprium cum magiia dimcultate bsec
quinta est, dic consequenter, ut nosii. bttera ad plenum disponelur ; in dies quo-
Sequitur illa pars : Ex prwcliclis nola, (pie Deo duce omnia in lucem chirius
etc. ubi sex conclusiones notabiles, de adducentur et disponentur, nam princi-
prioritate, posterioritate et simuhate, at- pium, quod i^lusquam rei medietas cense-
que partibilitate seu successione transmu- lur, jam babetur ; substantia lamen bttertc
tationum proponit, ubi A, B, 1), accipit, et sententiie princi[)ales clare babentur.
ut in littera exponit aliter quam in i)r;e- De (juotationibus et remissionibus minor
cedentibus, et consequenter instat, et re- curaest; posuit enim et litteras et nume-
plicat, et evadit valde notanter, ubi omnia ros ad particulas, conclusiones, objectio-
verba ponderabis, et maxime in fine de nes et solutiones in boc toto processu,
causa successionis in motu, qurere in 2. quos posteri omiserumt ; breves ergo
ubi supra. instantise non solutiones etiam quas alibi
38.
Sequitur illa pars : Circa cluas isfas dicit quaerere, notentur diligenter a sagaci
quccstiones, etc. ubi accedit ad propositum lectore, et coniinuentur eleganter. Primo,
magis, et pertractat ordinate, et resolute in primo principali membro 3. ibi : Con-
quid tenendum in bis duabus qusostionibus tra, tantum concludi tur improprietas, eic.

propositis. Totum quod prsecessitab illolo- secundo infra i id, in secundo principal^
co : Notanclumpro primo argiimento. etc. membro, 1. Quaere solutionem. llla etiam
fuitincidenlaliter pertractatum, ettanquam littera parum post ibi : Rationale videtur,
prccambulum quoddam, et quodammodo etc. usque illuc : Item tene/ur alia pars,
alienum a quaesitis, sed quanloe utilitatis etc. assignatur Extra. Tertio infra ibi :

et subtilitatis dicant Paduani ;

principali- Contra 0. 26. vel sic, 4. el 6. suh de
ter ergo duo facit, primo, recitat quatuor qncintitate 4. ibi : Rcsponsio 3. tertii, 5.

opiniones, et brevibus arguit pro et contra; ibi : De genere diviso, et 6. ibi : Contral.
secundo declarat veritatem qusesiti secun- Physicorum de comparatione secundum
dum propriam opinionem in 4. articulis spcciem 1. ibi Conlra primo cnel. et :

principalibus, quorum duo primi in 5. mund. vide text. comment. 36. et circi-

tertius in 3. quartus in 1. membra subdi- ter 8. in 3. principali ibi : De 3. tertius

viduntur, in quibus paucis multa com- primi, etc. qucE sequuntur pro et contra,
prehendit, et singularis valde doctrina et specialiter ibi : Contra 13. 2. suh et

continetur, maxime in primo [)rincipali, supra, etc. 9. in 4. principali, ibi : Con-

in 2. 3. et 4. principalibus est valde bre- (ra 10. Metaph. etc. 10. ibi. Ad 6. non
vis, et per consequens obscurus, ubi St^- etc. qusere ; htec omnia bene ponderentur^
pius se remittit ad Henric. et alios, et ad et ubi prius notavi, quserantur queerenda,
dicta sua et alibi, et quotationes alque et solvantur solvenda ingeniose; ea nam-
Iitterai'um Alphabeti assignationes rcddunt oue quse alibi prolixe apud auctores, et
lilteram valde intricatam. Adverte ergo, in dictis suis propriis inveniuntur, hic
quod Henric. dicta ubi supra ipsum quo- mii'abili brevitate fragmentis quibusdam
tavi, et in summa dividit per A, B, C, adducit, quare lector lento passu hic pro-
etc. et dicta sua in hac solutione dividit cedat, aliter offendet.
per quosdam numeros et conclusiones Deinde in illa parte, possent ergo for- 39.

Physicorum praesupponit, atque Theore- mari tres fpiccstiones elc. specialiler pro-
 520 LIB. VJII. METAPll.

sequitur de foriiiis suhslantialihus iri (ribus Do thibitatione circa vero dicta

qUcTstionibus,etad partes Henric.et Aver- (lcilnitiones et nnmeros, qnre
rois, Avieeu. atque Aristot. fundamentis,
cansa essendi nnnm, deinceps
dicendnm esse videtnr. Omninm
et aliorum incedit. Finaliter autem tenet enim qnaecnmqne plnres partes
in formis substantialibusnon esse magis ha1)ent, et non est, nt acervns,
et minus de mente Aristot. licet aliam qnod totnm, sed inest aliqnid to-
viam probabiliter defendere videatur, et
tnm pi\neter partes, est aliqua
cansa. Tcxt. com. 15.
sequaces ejus ut plurimum ipsum imitan-
tur, ubi ponderabisarticulum Parisiensem
de anima quem quotat 21.
intellectiva, QU.^STTO IV.
sed cujus cap. adde, vel absolute loquitur
omnes enumerando, Utrum cx matcria , ct forma fiat per
et auctoritates atque
media pro opinione Averr. sunt apparen- sc iiniim?

tia, omnia tamen solvit infra ibi

Ad ar- :
Arist. lib. 7. text. 43. et hic texl. 15. et 2. de ani-
gumcnta, etc. ma te.rt. 7. D. Thom. hic, lecl. ^. et 1. p. q. 6.
art. 3. Albert. Mag. hic. tract. 2. c. 6. Flandria
In aliquibus originalibus babetur quas- qnxsl. 10. art. 1. Foiis.cap. 6. Suarez dist. 4.
dam Met.sect. 3. num. 1. etS. Ilurtad. dist. 10. Met.
littera ante illa verba : Sccunda sect. 2. Aversa. q. 5. Phys. sect. 5.
probatio cstAverrois, etc. quae sic incipit
Quod motus sit idcm, etc. quam adde Et videtnr qnod non, quia ex 1.
si Lib.7. q.5,
placuerit, totum processum consequenter duobus in actu nonfit per se unum
ibidem ad unguem examinabis. ex 7. text. comment. 49. materia
Infra ibi Contra vidctur est actus, ex qnsestione de entitate
:
umim me-
clium exauctoritatc, etc. sustinendo aliam materiae, etc. Si dicatur, quod licet
viam, considera solutionem materia in se sit aliquis actus, est
illius medii et
sequentis ibidem, vide in q. trium princi- tamen imperfectns et potentialis
piorum notanter ad propositum, respectu formge.
et super
Prsedicamenta, et alibi apud modernos. Contra, ita subiectum dicetur "^
Text.
„ com.7.eti3
esse ens m actu imperiecto et po-
.
40.
Inferius solvendo argumenta alterius
via3 scilicet Aver. tentiali respectu accidentis; ergo
ibi. Sed qua3 causa
quare necessario requirit aliquem gradum, ex ipso et accidente iieret unum
etc. pondera solutionem illius dubii, per se, quod est contra Arist. in 5.
quce-
re in 4. d. 12. q. 3. et 4. ut nosti, et alibi Item, secundo sic, materia et for-
saepe ad hrec. ma maxime distant; ergo ex eis
Consequenter ibi, de jioc est instantia
minime natum est fieri unum. Pro-
per se, etc. et sequitur, quocre, vide in batio conseqnentiae, partes conti-
Physicis, et apud Calculatorem, et in 4. nui facinnt per se unum, quia sunt
d. 12. et 43. qua3St. 5. ponderabis opti- ejusdem rationis, in toto hetero-
me illas solutiones, et niaxime ubi sin- geneo, cujus partes n.on sunt unius Text.
com. 15.
gularissime exponit Aristot. 2. de Anima.
rationis, minor est unitas; ergo
et adde hic multa alia si placuerit. Nam etc. Ad oppositum est Aristoteles
difficiliora tetigit, tu vero resolves, et
in littera.
terminos notificabis, ut scis. Controversia^,
siqua3 apparebunt in dictis Doct. alibi et SGHOLIUM I.

hic faciliter solventur solertia ingeniosi

Ex materia et forma fieri unum per se,
lectoris. quia alterum est potentia per se, alterum
 QU^STIO IV. 521

perse actus secundum Phiios. de quo Doct. 2. yerc simplex; non cnim albedo est
d. 12. q. explicatur per Thomistas, quod
l. ningis composita, si prius fuit in
illud ipsum quod fuit in potentia per mate- nunc in actu, quam si
potentia, et
riam est in actu per Ibrmam, quae expositio
actum entitativum,
semper fuissetin actu. Compositio
negat materiam esse Materia

cum communi enim est ex partibus compositi, ita est po-

quod refutat Doctor loco cita-
... tentia,
to, et supra 1. 7. q. 5. pars autem est aliqua res m toto. quod etiam
T^ 1 . 1 • 1 • ^ •
^ sit actus.
modo
. , i. I.

Et licet aliquo in potentia,

2. Responsio, sicut unum in com- non tamen sicut generabile est in
Quodhbet
ens sequi- muni immecliatc consequitur ens potentia ante generationem. TTcTC
tui' sua
unitas. in communi, quod millum est
ita igitur via, quae procedit per hoc,
medium nobis notius ad hoc de- quod idem ante generationem est

monstrandum, nec forte aliud me- in potentia, et post in actu, non

dium in re aliud a quidditate
,
extremorum, ita singuTa entia se-
cundum proprios gradus
ostendit quomodo ex actu et po-
tentia fit unum; sed quomodo idem
entitatis, est, quod quandoque est in poten-

consequitur immediate propria tia, quandoque in actu? Alia est

unitas; sicut ergo non omnis enti enim unitas ex unitis, alia est idcn-

tas est unius rationis, ita nec titatis unitorum.

unitas. Nec est alia ratio diversae
SCHOLIUM II.
unitatis, nisi alia entitas, quam
consequitur. Sicut ergo omnino
Compositum esse unum per se, quia est in
simplex se toto est ens et unum, potentia ratione materise vere praeexistentis,
ita ens compositum ex principiis et inactu ex parte formse; nec e.^t quserenda
essentialibus ejus, sicut materia et ratio, nisi quia hoc est potentia per se, et

forma,qua3 SOla nata SUntaliquod ill^^tl actus talis, ut bene docet Doclor ex
Philos. 2. dist. 12. q. l num. 14. Disputat pro
ens per se constituere, est unum
et contrade tertia entitate in composito, de
per se, et hoc propria unitate al-
quo fuse agit 3. dist. 2. qusest. 1. et 1. Phys.
terius rationis ab unitate simpli- qusest. 9.
cis, sicut etab entitate, altera est
entitas. Si ergo quseritur quare ex quod sicut
Tdeo aliter potest 3. dici,
Prius ex- 1 , ,
1

materiaet forma est unum per se? dictum est, exponendo textum hu-posuit tex-
Respondeo, secundum Philoso- jus capituli, quod realiter et natu- T^^t*.
®*
phum quia hoc actus,
in littera, ralitercompositum est in potentia''^']^^;
Text. illud potentia. IToc sic exponitur, propter materiam prseexistentem,
:om, 15.
Quare ex quia illud idem, quod prius fuit in quae potest esse aliquid ejus, quia
lateria
iforma sit
et
potentia per rationem materise, potest esse sub forma ejus juxta
mum per
illud 7. cap. 5. In omni generatione
se? jam est in actu per formam. Ex-
autem de potentia in actum
tractio oportet aliquid prceexistere, quocl sit per
solum ^^Agens^
secundum Commentatorem Tiic, se pars gen^rati; sicut igitur
comment. 15^ non Largitur multi- agens est causa quare compositum positi.

tudinem, sed perfectionem. Et vide- prius ens in potentia, postea fit in

tur expositio commenti consonare actu, ita ipsum solum est causa
cum littera illa. quare materia prius existens in
Sed ista via poneret quodlibet ens potentia ad formam, postea fit actu
 5'25 MB. VIII. METAPH.

sub ipso, et fit ox ois uniim; Imjiis tolligatnr caro ot os. Ex quo sequi
eniui uuitatis nulla ost consa iu- vidotnr, qno I aliquid absolntnm
trinseca, nisi velimus introducoro, orit praetor matoriam ot formam
quia hoc actus, ot istud potentia ,
in composito, qno ipsnm fit nnnm.
ot tunc jam dnbitatio, qnia
non ost Sod si ista ratio valorot, seqnero-
hocost primumnotum. Sicut onim tur oadom rationo do illo a1)solnto
prinrim notum ost, qnod ons sim- addito ot partibus quibns additnr,
plox est suo modo unnm, ila ons quia ox quo absolutum ost, non ost
compositum ex matoria et forma, contradictio, intoUigoro illnd in se
est suo modo unum, noc ost cansa illisnon unitnm, ot sic non est
quare, nisi quia lioc matoria, illu!] compositum ox illo ot partibus,
forma; sicut noc est aliqua cansa nisi per tertium absolutum addi-
qnare sunt causro, ot quare sunt tnm. Et eodem modo arguitur de
tales causse, scilicot intrinsecae illo tertio, procedere
ot sic osset
Ens sim- constituentos causatum. Quomodo ininfinitum. Standnm ergo ost in
moJo autem potentia sequivoco snmitur primo, scilicct quod nuUum addi-
unum.
secundum quod gonerabile dicitur tum absolutum est in composito
esse in potentia ante generatio- praetor partes essontiales, scilicet
nem, et secundum qnod mnteria materiam etformam.
dicitur esse in potentia, ut hic su- Prseterea, relatio non destruitur,
miluv poieniia, satis apparot in 9. nisi facta mutatione circa aliqnod
q. 3. art. 3. solutio. absolntnm, sicnt non potest esse
^- Contra prsedicta objicitur dupli- nova relatio, nisi facta nova muta-
citer. Primo, quia materia et for- tione aliqua absoluto acquisito in
ma si intelligantur non nnita, non nno oxtremo, vel in utroque; ma-
est contradictio, quod utrumque teria autem et forma si maneant
intelligatnr in se esso, ot composi- separata, non mutantur etiam de-
tum nonerit; vel sic, illud compo- structa relatione nnionis; ergo in
situmhabet aliquam causam suae composito est absolutum
aliquid
nnitatis in se, et non a partibns pr^eter materiam et formam, quod
ejus, cujus partes non nnitse pos- sit immediatum unionis fundamen-
sunt intelligiinseesse sinecontra- tum, quo compositum est unum,
dictione, ex fine7.
ergooxV. infinei non quia hoc materia et illud for-
Text. Aliudest in composito, quo ipsum ma, hocenim sunt haecquando sunt
com. 60. ^ n -

est unnm praetor materiam et for-

, ,
, .

separata, et compositum non est.

mam.Suppositumetiamapparetes- Prseterea, juxta objectionem in
se vorum do facto in anim intollo- prima ratione, cum accidens sit
ctiva, et sua materia, secundum ali- actus substantise, quare ox eis non
Andanda
leriia en-
qu os. Itom, uou vidotu r nocossitas
*
fit por so unum ? Exemplificat
i. *^

titasin ponei-ealiquod absolutumadditum, etiam Aristoteies in illis, quasi

^
in
composito. , ^

nisi quia materia et forma possunt manifestioribus proposito, patet

intelligi in se absque contradictio- in littera.
ue, sicut fl et b, sive syllaba ab, et Propter primam diflicultatem,
ignis, et aer absque hoc, quod in- ponotur a quibusdam praeter for-
 QU.^STIO 111. 523

mam, quDe cst altera pars, alia for- fncta iu nliqno absoluto, ct lioc ne-
Relatio
ma totius, a qua est unitas com- quc^ uno extrcmo relati nisi nova
in an
positi.Sed hoc licrt multipliciter nec in alio; materia et forma si ^J^^-^^^J^^^^j^
possit improbari, ad })ropositum mnnerent separata, et in nuUo absoiuto?
tamen hoc sufficit, q\iia difticulta- illorum fit mutatio ergo eadem ;

/arise opi- tem non evadit, nam si est alia est ipsorum relatio, quse fuit ante
liones ae
ratone tertia essentia, non est contradic- seiiarationem. Si dicatur materiam
unius per
se. tio intelligere illam aliisnon uni- mutari,quia priusinformata, nunc
tam, et est illa tertia, et non est non informata, Iioc nihil videtur
compositum; ergo in composito esse, quia terminus relationis for-
est aliquid quartum, et sic ininfini- nicC ad materiam, ut actus ad po-
tum. Aliter dicitur, quod forma tentiam, non est materia informa-
quando unitur materise, commu- ta, sed materia tantuni, illa in se

nicat rnateriae quoddam esse respe- non mutatur.

ctu cujus facit unum cum ea ; sed
SGHOLIUM IIL
hoc nihil videtur esse, si intelli-
gatur, quod efFectivecausat in ma- Refutatis aliis modis, declarat compositum
teriaaliquode^se a seipsa.Dat enim dici unum, etiamsi nihii absolutum contineat

csse materioe formaliter, et ipsum ab ipsis partibus unitis distinctum, et solvit

optinie argumentum Philosophi 7. Met. fine.

e^i^e ipsamet forma, quia ipsa-
est
de a, et h, quomodo non sunt ah, quia scili-
met materiam informat; nec com- cet noutrum est forma, et si esset non distin-
positum etiam est formaliter illud, guerentur ab ab\ circa distinclionem totius
quod est per aliquod csse aliud a a partibus optime pro et contra disputat,

forma, ut sit fuga, de esse commu- sed in partem negantem inclinat, eamque
asserit hic, et 1. Phys. q. 9. licet oppositum
nicato non videtur esse nisi voca-
teneat 3. d. 2. q. 2. nisi f^lossetur aliter, de
lis tantum. Aliter dicitur, quod quo vide Scholium ibi positum.
unitas compositi non est ex i'atio-
ne materise et formse absolute Difficilia sunt haec et locum ha-
sumptarumi, sed secundum quod bent in quocumque uno, cujus par-
sunt unitse, et sicnon manet sine tes sine contradictione possunt
coinposito. manere separata^, puta in toto in-
Text. Contra hoc Primo,
tripliciter. tegrali quocumque homogeneo
coni. 60.
quia tunc argumentum de 7. Meta- vel heterogeneo. In quanto quo-
physicse, vel non valebit, vel sequi- cuinque continuo vel discreto. In
tur quod compositum nec illis, nec uno per accidens ex subjecto et ac-
Unitatem altero illorum sit unum, sed ipsa cidente.Et de hoc tactum fuit in7. 1.
conipositi Verum est
non sumi unioneillorum, quse est relatio, et in qusestione de inhserentia acci- 'q\lonon
a materia,
et forma ut itaquodlibet compositum essentia- dentis et ejus subjecto hucusque *Lequitur
unitis,
liter erit relativum, quia illud est dilata. Potest dici pro nunc, quodcJnve^niens'.

de essentia cujuscumque, quo com- omninocoi.ceditur verum esse, quo

pletive ipsum est unuin essentia- non concesso, sequitur aliquod in-
liter, quia eodem est ens et unum. conveniens manifestum. Aut ergo
Secundo sic, quia relatio non po- dicamus omne per se ens esse om-
test esse nova, nuUa mutatione nino simplex, ita quod falsum sit
 524 LIB. VIII. METAPII.

illild, nidicria cst cx rjua ost rcs pri)))n ci\int unum, quia idem est causa
cHtn insit, scilicet rei iiiaterinta\ (^t uni;atis et entitatis; non igitur
ita sit composita albedo ex iunteria ali(|uo alio absoluto ex materiaet
et foiMiia, siciit homo, qiiia quan- forma fit unum ex eis.
(loque in j^otentia est ut ante ge- Quando ergo argiiitu.r: igitur in ^-

nerationem, et qnandoque in actn. composito est aliquid prcTter ipsa.

Aut secnndo dicamns, omnem sub- Siintelligatnra/«*9ir?"(/, id est, aliquis
stantiam materialem comi)oni ex respectus, arguitur quod proeter
duabns partibnsessentialibnsadmi- absolutam naturam utriusque, est
nus, quaruin altera non sit aliqna in composito, non ut causa in-
essentia absoluta, et ita respectns trinseca, nec ratio causa>, ac per
sitde essentia cnjuslibet. Ant si sit lioc, nco ut pars essentialis com-
absolnta, tamen essentialiter de- concomitans partem
positi, sed ut
pendens a reliqua parte, ita qnod etcausam, sinequo cansa non cau-
contradictio sit ipsam separari, saret,nonpotestnegari consequen-
cum tamen dnse essentioe ab-
sint tia, nec consequens est inconve- i

solutae, et nentrnm causa alterius. niens. Si autem intelligatur aUquid,

j

Aut tertio dicamus, compositum id est, aliqna essentia absoluta, \

non esse nnnm, nisi ipsis nnitis, vel in composito ut pars essentia-
et tamen non esse contradictio- lis neutrum sequeretur, sic
ejus,
nem, intelligendo ipsa non nnita. responsum est ad rem. Sed quo- Text.
'

A • com. 60.
modo salvatur argumentum Aris-
1 T , j.

Et qnia duo priina videntnr incon-

venientia, quoad pr^esens snppono. totelis in fine 7. de a, et 6, et ah ? Res-
Ad intellectnm tertii^ sciendum pondeo, ibi arguit quod aliqnid est Totum non

est qnod quando alicnjus causati m composito prseter elementa, id partibus.

sunt multge cansne essentialiter, il- est, partes materiales, quarum u-

la3 nunquam cansant cansatum, nisi na non est actus alterius, sed ambae
incausando concurrant. Concurre- simul sunt una materia receptiva
re autem et non concurrere nihil formse, sicut apparet ina, et 6. Et
variant circa absolutam naturam ista conclusio probatur sic quia :

alicujus causae, nec est ille concur- tales partes sunt sic separabileS;
sus quintacausa. Ttaque sola rela- etabagentenaturali,quia separatae
tione alia et alia causarum ad manent, et tunc totumnon manet;
invicem, quse tamen non est eis, igitur, etc. Et est ratio necessa-
neca licui earuni; ratio causandi, ria, agens enim naturale non se-
caussequandoque causant, quan- parat formam materialem com-
soia reia- doque nou. Tta hic de duabus muniter loquendo in aliis ab ho-
tione cau- . • • •! •

a materia, ita quod utrum-

i • i .

sie quando- causis specialiter scilicet mate- mine,

^^^anC' ^^^ forma, quia
6t
est concurrentia ad causandum,
causant, qui concursus fit eorum
per actionem agentis, non con-
currentia non causant. Ex lioc au-
tem quod causant causatum, fa-
unita, hoc que separatum maneat, sed si
transmutet materiam a forma ad
privationem, forma corrumpitur
per accidens; ergo communiter in
aliis ab homine, illa quse manent
separata, sunt tales partes com-

positi, quod luilliim iiiit Ibriiia,
praeter autcm quotcumquc partcs
materialcs, oportet in composito
ponere formam ergo, etc. Scd
; illa
si arguitur, juxta hoc de separatim
manentibus, non per actioncm na-
turse, sed absolute sine contradic-
tione;consequentianon tenet,quia
alLoniin illoriiin separatorum, sic
bene potuit esse forma compositi,
cumsit separabilis (lusecumque es-
sentiaab aliqua,aqua non dependet
essentialiter.
8. Ad secundum, de novitate rela-
tionis, potest dici quod nulla pars
sola totum constituit; ergo
est relatio partis in communi
totum in communi, et talis
tis ad tale totum, ita etiam est ta-
lis partis ad talem compartem,
ita loquar, et e converso, sicut
habetur in 9. qua^st. 3. art. 3. Et
potest tunc pars materialis habe-
re pro primo correlativo partem
formalem, et e converso; aut ha-
bet corpus materiatum et forma-
tum pro per se relativo, de hac
relatione unius ad duo, ad unum
|.5.q.ii.i2 per se tantum, et ad aliud primo,
qusere in 5. cap. de Ad aliquid. Uni-
versaliter aut facta mutatione in
per se correlativo, mutatio fit ex
consequenti, et in utroque illo-
r;im; vel etiam si illud esset unius
illorum, tantum tieret inillo, etex
consequenti et quasi accidentali-
ter per accidens. In tertio exem-
plum optimum, in appretiante,
pretio, et appretiato. Nec enim
pretio, nec in appretiato, quae pri-
mo referuntur mutuo, aliquid ab-
solutum mutatur, quando de non
pretio flt pretium; iit tamenmuta-
tio absoluti in voluntate appre-
Qa^STfO IV. 525
donnnium,
tiante volcntis lial)ere
vcl dimittere pro dominio illius,
ad quod appretians dicuntur ambo
per
Et ideo per mutationcun r'«'"tes di.
se.
absoluti m appretiante, flt ex con- se ad to-
scquenti mutatio in i^retio et inincorrup-
appretiato; sic htecentitas compo- th*?s"^i!u"
siti estaliqua entitas tertia ab en- i*e"iiter
titate materioe et formDe, et causa-
p^''^^^*
ta ab eis ; inillafit mutatio corrup-
tionis, quia non est postquam
fiiit, ad illam dicebantur ambo
et
causantia per se,licet non i^rimo;
ideo sequitur mutatio relationis
in eis, ad corruptionem relationis
sicut et fundamenti in illo composito.
ad Contra, relationes mutuse ma-
par- terise et formae dicuntur priores
relationibus ipsarum ad composi-
ut tum, quia sicutcausae priores sunt
causato, concurrunt
ita et prius
ad causandum, prius autem non
corrumpitur proptercorruptionem
posterioris. Item separatio mate-
ri?e etformse videtur prior natu-
raliter corruptione compositi; er- An prior
go in illo instanti naturse est rela- maferi^^°
tio corrupta, sine mutatione alicu- ^,^^^^''^0;.
jus absoluti. Antecedensprobatur; ^'"[ius?°'
quia sicut concursus materise et
formge est causa compositi, ita in
negationibus. Item, sicut materia
dicitur primo ad materiatum, et e
converso, ut pars talis ad tale to-
tum, ita materia ut informabilis,
videtur primo dici ad formam ut
informantem, converso. Et ita
et e
in duabusessentiis absolute mate-
in riae et formae fundantur quatuor
relationes, habentes propria cor-
relativaprima, duaescilicet mutuje,
et duse ad compositum; ergo qu^-
libethabet pi^opriumcorrcLativum,
et non tantum per se.
 526 LIB. VIII. METaPH.

9. Respoiuleo, oonclusio istius uUi- ctione. Concessa tamen iUa priina

m?e rationis posset eoncedi. VA. propositione, secnnda est falsa in
tnnc esset aliter dicendum ad illud rehitionibns,namsiest antiqua pri-
de novitate relationis, scilicctqnod oritas in correhativis, iUa relatio,

.
quandoalirina nmtno referuntur, et quae est cansse, prior est iUa, qua3
coiTuinpi- iuconipossibile est illa sic reierri, quo liabetur aUbi,
est ineffectn,de
lur relatio, / ... .
l
sine cor- nisi aUeruui ilU)runi sic
i-
reieraLur sed tamen e converso est in cor- Prins
,. ,^ ., qnandoque
ruptione. Nam primo corrumi)itur
.

absoiniT ad aUiiuod tertinin, velamho; be- corrum- ;

te^oSto^^ potestcorrumpi relatio eorum fundamentum in effectu, et ideo ripto p°o7.

mutua, sine corruptione aricnjus
absoUiti in aUero illorum, soLa
corrnptione absoUiti posita in iUo
tertio, ad ([uod aUerum iUorum
dicitnr. Sic hoc incompossibile est,
materiam et formam esse nnita,
nisi ntrnmqne pars compositi;
sit
ergo in composito, corrupto aU.jno
absolutO; quod erat
relationis totaUtatis in ipso, cor-
rumpitur reUatio totaUtatis, et ex
consequenti reUatio partis
*®^"^°*'^**
rehatio ejus, et quasi tertio in can-
sa.Ad secnndam objectionem, sl
prima propositio esset vera, non
esset forte inconveniens in iUo
signonaturse, non inteUigiaUqnam
mutationem absoluti, dum tamen
-in eodem instanti temporis sit
realis muLatio in aliquo absoluto;
fundamentnm prioritasenim natur^e non est aU-
qua prioritas secundum esse, sed
tantum in infelligi, sive in per se
in istis, ratione (jiudditativa rei.

et tertio relatio mutna in ntroque AUter, quia nec videtur inteUi-

istorum, qn^e non potest stare sine gibile relationem non esse, quse

ista. Ad tei'tinin, et tnnc ilUa est non mteUigendo aliquam

prsefuit,

falsa : Relatio non corrumpilur, nisi mutationem in aUqno absoluto.

corrupto aliquo absoluto in aJfero relati- Forte negaret aUquis antecedens,
vorum, nisi addatur vel in aUqno et ad probationem diceret quod

tertio, adqnod necessario dicitnr inaffirmationibus et negationibus

aUerum relativorum, ita qnod si- est ordo contrarius. Sed licet ita

ne hoG taU reUitione non refertnr. sit in consequentiis, non tamen in

Tenendo istam responsionem, qnae per se causis, ut patet 1. Poste-

videtur rationalis, tertia objectio rioruin, ideo teneatur prima re-

jam non est contra eam.

facta sponsio. Et quodhic dicitur,no?i vi- Text.
com. 3.
Materia an Scd ad aUas duas oportet respon- detur intelligihil!\ etc. falsum est, si-

pTndeVid dc^^e, qnarnmntraqne procedit ex cut accipitur non inteUigendo ali-

^^^{^PJ^^^-^ratione priorUatis secnndum natn- quam mutationem, etc. bene enim fo.^^aJ^"^.
^^'^'^^:
ram. In prima objectione prima potest
^
intellii?i;
^ materiam et for- 1«%^ "°"
unita, non

propositio videtur falsa, qnia es- mam nunc non esse unita, non in- inteiugen-
do com-
sentiaUns videtnr materia depen- telUgendo entitatem compositi positum
TVT • 1 i^on esse.
Non tamen . .

non mteU
I .

dere ad compositnm, et e conver- esse. potest

so, quam ad formam;vele con- ligi ipsa non esse unita, intelligen-

verso essentialins videtnr prins do cntitatem ompositi esse, prop-

natura, nisi distinguatur prius na- ter incompossibilitatem sed ;

lura, in prins generatione et perfe- qnantumcumque afiirmatio sit in-

 QUiESTlO IV. 527

compossibilis alicni, aliud bene partibus homogeneis, tamen primro

potest intelligi non intelligendo partes in qu.as est divisio totius,
negationem illius affirmationis, qu;io proprie dicuntur essentiales,

ita quod per negatur actus

ly /h>/?, sicut |)otential(^ proprium et ac-
intelligendi,et non objectum. tunle, nunquam possunt essc^ unius
10. Ad secundam a"item difiicuUatem rationis, sedsunt primo diversnn ne-
supr'a tactam deenteper accidens, cessario. (^ua3cum([i!e autem sunt
responsio sicut in generali non
;
unius rationis, sunt tantum inte-
estcausa, quaiT ens est unum, nec grales, et continentur omnes sub
in speciali, quare lioc ens est sic u.na parte essentiali, scilicet sub
unum, ita etiam nec quare ex istis potentiali quod est
pr.Tter illud
partibus unum, nisi quia ta-
fit sic alifiuod actuale, a quo est comple-
les partes, quia enim ex quatuor tive unitas compositi.
elementis secundum aliquos na-
tum est lieri unum mixtum, et ex ANNOTATIONES.
lapide et carne non est natum fie-
ri; sic igitur apud Aristotelem Sequitur quoestio quarta et ullima 11

actus et potentiaintelliguntur hic qujostio de unitate per se composiii ex

proportionaliter unitati scilicet si maieria et fonna, t. c. 15. In principio

per se, pei' se ; si \)i'V acci- declarat veriiatem qujcsiti, investigando

I^uare ex dens, accidens.Et quod dici-
per eausam unitatis compositi, et instat et
materia
it forma tur, quod exemplilicat quaestione addit, ubi facit mentionem de expositione
fit per se
num, 11011 in manifestiori, quoad verum est textus. Quaere Thom. contra Gentiles, c.
est qwcQ-
renda aliquam unitatem, sed non quond SS. ct seqq. inha ibi : Ilent non videiur
ralio.
essentialem. nihil enim prohibet necm^te, etc. usque ibi :
/^rce^erm rela-

minorem unitatem esse manifes- ;/o, ponitur mc«/ vel fe/ra ab ali(|uibus.

tiorem majore. Sed quare ille actus Hla etiam ratio sequens ibi : Prceterea

esL per se actus^ et ille per acci- relatio non deslruilur, etc. usque illuc :

dens Respondeo, non

? est causa Prceterea vel secundo sic, juxta objectio-
quare illa est forma substantialis, ncin in prima raiione, etc. tota tamen
ropositio- et illa est accidens, quia proposi- littera videtur satis bona,
es per se
rimo mo- tiones per se pidmo modo non ha- Investigat notabiliter de tertia entitate
do non
habent bent propter quid, et sicut hrec est hic, ct relatione ejus ad partes et par-
propter
quid ? l)er se primo modo : Albedo esi qua- tium inter se.Qmere opiniones antiquo-
litas, similiter, homo esi substanda, ita r^^uii et modernorum. Yide Commentato-
ethsec: Uumanitas qua homo est homo, rem 1. Phijs. commento 17. et applica

est forma subslaniialis. alia loca ejus plerumque contra se, et

Ad argumenta principalia. Ad m?^x\mQl. Meiaph. comm. iiltimo, ct 3.

primum, patet ex dictis immediate. dc Anima commento 5. circa mediiim, et

mse magis
uiit unius Ad secundumdico, quod quse magis 1. Phys. commento Qd. ei 3. Cceli et
rationis,
ninus fa- sunt unius rationis, minus sunt Mundi, cojnmeniol. ei cdibi scepe. Yide
iunt unum
per se.
unibilia, ut ex eis fiat unum, pntet Var. q. 11. ;. Senieniiarum, qui susti-

inducendo ; et licet quandoquo net viam Commentatoris. Vide Occham m

continaat, sicut exemplificatur in 3. d. 2. q. l. egregie et alios sequaces
 528 LIB. VIII. META.PH.

hujus, et pondeia nuilii|)licem gradum multa pro et contra. Pondera illud Da-
uniiatis, ex :2. (/. prinu pdrl. :2. ot com- masceni, quodsemel asmmpsit, arguendo
positionem multiplicem. QujiM-e Occham ad hominem ex sua propria expositione
(//.s7. I. 3. quwst. S. et totum nndliplex, de partibus principalibus d. 16. 3. per
et in quo ponenda tertia cntitas. In quo locum a minori. Tange etiam de distinc-

non, vide Boetium lib. Divisionum, et tione talis totius a partibus, an proprie
hunc eiiam in ^. dist. 16. et alibi pluries realis, an formalis, an mutua, etc. ut
inquire. nosti. Quaire ubiqueSeraphicum Bonav. et
12.
Solvendo objectiones infra ibi : De quo defende, et non errabis, Francisci quoque
hahctur alibi. Vide supra cap. de Relatio- acumen clarissimum, et Occliam licet ad-
ne q. 1. oppositum lamen videtur. 1. d. 2. versantis, atque Aureoli, decorant enim
q. :2. et 30. (/. primi atque 35. et 43. et declarant sententias Scoticas. Hugo
cjusdem, sed tu concordabis dicta, ut sup. semper fidelis, quia vioinus de Gastro
in illa q. de Belatione tetigi, et adile hic Novo, manu teneatur.
 QU/ESilO 1. 529

LIBER NONUS
In Jioc libro acjitur cle divisione entis in ens in potentia et ens in actii, sen in po-
tenliam et actnm, ex qua multce qucestiones solvuntur. Priori modo intellecta divisio,
non datur inter entia diversa, sed inter diversos status cjusdem entis ipsum enim ;

ens quod modo est in actu, antea fuit in potentia, quo sensu parum tractatur a Phi-
losopJio. Secundo modo datur intcr raiiones esscntiales diversas entium, sive actu
existant, sivc non ; quo sensu frequentcr tractatur a PJiilosopJio, ct potissime locum
Jiabet in subslantia et qualitate, in quibus maxime est potcnlia ct actus. De Jiac divi-

sionc disputat Doctor quindecim qucustiones summa sublitiiate, ct magis resolute et

clare quam in cceteris tibris.

Qiioniam vero dicitur ens hoc qiii- posito dividenti genus, quandoque
dem eo qiiod qnid. aut quantitas, alteri, sicut patet Topicor. cap. 4.
aut qualitas; aliud secundum po-
12. de fide, et opinione; sed poten-
tentiam et actum, et secundum
opus. Text. comm. 10. tia et actus dicuntur deeodem, sic
quod homo in potentia, et homo in
actu idem sunt, quia non aliud est
QU^STIO I.
in potentia quam quod est in
actu, per Commentatorem 8. hu-
Utrum potentia et actus opponantur?
jus, com. 15. extractio de potentia
Aristot. hic. c. 5. text. 11. et 3, Phys.cap. 2. fe.vf. non multitudinem, sed
largitur
8. lib. i. de anima cap. 1. text. 6. Averr. ibid.
D. Tliom. hiG lect. 1. et b. et 1. sentent. dist. 7. perfectionem. Item, unum oppo-
qucest. 1. artic. 2. in corpore, rf cptoesf. \. de po-
tent. artic. 1. ad 3. Flandria hic quwst. 1. artic.
situm non perficit alterum, nec
2. Fonseca cap. 1. quoest. 1. sect. 1. 2. et 3. Soa-
rez disp. 31. Met. sect. 3. Hurtad. disp. 2.
facit unum cum ipso actus autem ;

Met. sect. 1. perficit potentiam, et facit unum

Quod non, quia actus infert po-

cum ipsa, ut patet 7. hujus, t. c. 12.
et 8. t. c. 15. Item, illa non dividunt
tentiam, sequitur enim, est ergo ;

aliquod divisum, ut opposita quo-

est possibile esse, quia oppositum
non stat. Item confirmatur, quia se-
rum alterumconvertitur cum divi-
so actus convertitur cum ente,
cundum Aristotelem, capite 2. text.
;

quia ens in potentia est tantum

comment.7. ubi notificat possibile;
possibileest,cujusactussiextiterit,
secundum quid ens; ergo simplici-

manifestum ternon ens.

nihil est impossibile;
Contra in isto 9. cap.5. t. c. 11.
est, quod illud quod actu est, par-
Est autem actus existere rem, non
ticipat hanc rationem ergo ipsum ;

ita sicut dicimus potentia, etc.

est possibile, secundum quod Aris-
Item, in prooemio de Anima, text.
toteles loquitur de potentia et pos-
c. 6. et inde.
sibili. Item, idem suppositum non
potest subesse quandoque uni op-
Tom. VII. 34
 530 LIB. IX. METAPIl.

SGHOLIUM UNICUM. SGHOLIUM t.

Resolvitiir ha?e qusestio in qanest. seq. n. 2.

Posita duplici acceptiono potentise, prout
et argumenta hic adducta ibi solvuntur, dicit modum entis, distinguit eam in Meta-
11. 12. pliysicam, Metaphoricam seu Mathematicam,
et Logicam, de quo vide ipsum 1. dist. 7. n.
7. et d. 20. et in 5. Met. text. 17. ubi fusius
QU^STIO II.
explicat has potentias. Ad qusestionem pri-
mam respondet potentiam Metaphysicam
Utrum opponantur relatice ?
strictissime sumptam, ut non stat cum actu
circa idem, esse oppositam actui.
Vide relalos qucestione proxime pr^cedenie.

1. Qnod non, qnia relativa simt si- Ad solutiones illarum qusestio- 2.

mul natnra; sed actus simpliciter num, oportet distinguere de joo/en- ^upjfc^ijer
^"°^'^^^''
potentia tripliciter 9. tia. Uno modo potentia dicit quem-
est prior
Ju%. Metaph. cap. 7. ergo, etc. Item, dam modum entis. Alio modo spe-
^*''''^'''
nnmn opponitur tantnm relative cialiter importat rationem princi-
sed non tantum actui uni op- pii, cui autem illorum fuit nomen
uni,
ponitur potentia una, vel e con- prius impositum, et inde ad aliud
verso, quia eadem est potentia translatum, dubiumest; si tamen
'^^^V-r contrariorum actuum. Unde in 10. primo imponebatur ad significan-
com. 17.
cap. 4. Contraria siint, quce sunt sub dum modum quemdam entis, cum
eadem potenlia. Et in isto 9. cap. 7. iste non conveniat enti tali, 'nisi
Text. Omnis potentia simul contradictionis est. per aliquod ejus principium per
com. 17. .^
1 •

Item, correlativa opponuntur re-

. 1
quod potest ess?, convenienter po-
lativc; sed potentia passiva non re- test nomen 'potentice transferri ad

fertur correlative ad potentiam principium, tanquam ad illud quo

activam; ergo non refertur; nec possibile potest esse, non quo for-

opponitur relative potentia actui. maliter, sed causaliter. Similiter

Item, relativa non sunt primse dif- si primo imponebatur principio,
ferenti^ entiS; sed actus et poten- per quod res potest esse, potest
tia hujusmodi
sunt ergo, etc. ;
transferri ad significandum gene-
Item, confirmatur ratio, quia qujB. raliter modum similem
essendi,
sunt determinati generis, non pos- illi quem habet principiatum in
sunt dividere ens inquantum ens, principio.
sed relativa sunt determinati ge- De primo significato potentice, se-
neris; ergo potentia et actus, quse cundum quod dicit principium,
primo dividunt ens, non possunt dicetur insequenti qusestione, hic
opponi relative. enim patet, quod non est de illa

Contra; de ratione oppositorum potentiadifflcultas, quia nonminus

relative est, quodunum definintur realiter est principium
aliquid
per aliud, et hoc non convenit in quando actu principiat, quam quan-
aliis oppositis; sed actus et po- do non principiat, sed potest
Text. tentia sunt hujusmodi, ut patet 9. principiare. Et ita pro solutione
a"inde.' Metaph. cap. 7. ergo, etc istarum duarum quaestionum, pa-
 QaESTlO 11. 531

tet qiiod potentia iit cst princi- phiis in 5. t. c. 17. Possibilc, quando
pium, de ratione sui non opponi- nonnecesse fueritconlrariiimfalsumcsse,
tur nctui. etiani in isto 1). cap. ultinio, t. c. 21.
Hic ergo videndum est de poten- Scmper componuntur ct non possibilia
communius Et potentia est mo-
principium
non oppo-
nituractui.
tia
,.
nt importat
LLi ncceptn,
moduni quemdam
Yidelicet
1
en-
dioidi, etc.
1

dus quidam
.1
illa
....«
compositionis factus
Quideat
potentia
Logica ?

Metapho- ^i^ ^^ SC; sine ratione princlpii ; et ab intellectu, causatus ex habitu-

^Mathema-" ^^^^^
Metaphjsicus considcrat ens dineterminorum illius compositio-
^cis.
et passiones ejus, ideo potentia sic nis, scilicet quod non repugnant.
sumpta ad considerationem Meta- Et licet communitercorrespondeat
physici pertinet; et ideo propter sibi in re aliqua potentiarealis, ta-
brevitatem in sermone potest dici men liaec non est per se de ratione
potentia Metaphysica. Juxta illnm hujus potentia>,et sic possibilefuis-
potentiam proprie transumitur set mundum fore ante ejus crea-
nomenpo^e/mVeadservandumpoten- tionem, si tunc fuisset intellectus
tiam Metaphoricam, quse est in formanslianccompositionem: il/j/>?-

Mathematicis, et etiam potentiam tunc nec fuisset poten-

duserit, licet
Logicam, sive qua3 est in Logicis, tia passivaad e^^emundi, nec etiam
ut in propositionibus possibilibus. activa, posito hoc per impossibile,

Text
De Mathematica tangit Philoso- dum tamen sine contradictione
com.iT. phus 5. Metapli. cap. de Potentia, posset potentia fore ad hoc activa,
ubidicit : Sccimdum Metaphoram, au- et de utraque potentia dicta tangit
tcm quoiest in Gcomctria dicitur potcn- Aristoteles in principio noni, t. c.
tia, lineam posse in
et sic dicitur 2. Similitudine quadam dicuntur
suum quadratum, et in numeris quemadmodum in Geometria pos-
similiter radix quadrati dicitur sibilia et impossibilia dicimus, eo
posse in quadratum, et sic in 10. quod aliquo modo sunt, et non
Euclidis, potentialiter commensu- sunt, hoc est, quia sic vera sunt,
rabiles dicuntur linese, quarum yel falsa. De potentia Metaphysica
quadrata sunt commensurabilia, dixitPhilosophus inprincipioistius
qune potentia non est compositio- noni t. c. 1. In plus est jwtcntia et actiis
nis, quia ista non est possibilis :
eorum, qucc diciintur secundum motum
Linea est suum quadratum; nec est rea- solum, Et C. 5. t. C. 11. Non solum dici-
lis, non enim ex imeis iit quaara- ^^^^^^ po sibile aptum natum movere, etc.

tum, sed est imaginata juxta po- ^q^ ^t aliter istai^o/eH/Za tripliciter
tentialem. Si enim realiter materia accipitur. Uno modo opponitur im- potentia
est in compositum,
potentia ad possibili, non quidem ut dicit mo- ^^f\P|^py:.

ri^ causatur, ita

..,..,
quod per transmutationem mate-
imagmatur pun- _
^^^m compositionis,
i
sicut in secun-
^q membro distinctionis, sed ut
^i*^;'
accipitur.

ctum per ejus fluxum

fluere, et dicit dispositionem alicujusincom-
lineam causari et lineam fluere, et pigxi, quemadmodum secundum
per ejus fluxum quadratum ejus Aristotelem 5. hujus, capitulo de
causari. Falso, t. c. 34. aliqua ratio dicitur
3. De potentia Logica dicit Philoso- in se falsa, quia contradictionem
 532 LIB. IX. METAPIl.

inoliidit, et sic possibile convertitur ponuntur actus et potentia, quia

cnni toto ente, nnni niliil est ens, cum talia simul natura et
sint

ciijus ratio contradictionem inchi- detinitione, sequeretur tunc, quod

dit. Alio modo sumitur polenlia, ut actus non esset prior ratione quam
convertitui- op[)onitur necessario, et sic ioqui- potentia; ncc ratio potentiae sume-
oum ente. .. ,
•i-i-iAr^ retur ab actu magis, quam e con-
nossibiie.et
,

tur Aviceunn de possibili l. Me-

Tiun?" taph. sUcT ; et sic dicitur necesse, verso, quod estcontra Aristotelem

SZw <U^od ex se habet entitatem inde- in isto 9. cap. 7.

modo opponuntur, nam
t. c. 13. Sccundo
supponen-
Actus, et

lectibilem, ens possibile, qnod de- ^efaSve,

fectibilem. Tertio modo strictissi- do significatum nominis, patet ^ppo^ntu?

me sumitur poteniia Metaphysica, quod potentia sic sumpta dicit or-
prout non stat cum actu circa dinem ad actum, et ille ordo essen-
idem, et sic loquitur Aristoteles tialiter est respectus ad actum;

cap. 5. t. c. 11. ubi notificat actum, habens ergo respectum essentiali-

qnod actus qnando res est, non
est ter ad aliud, inquantum hujusmo-

ita sicut in potentia. Et ibidem di, illi alii non opponitur, nisi

ponit multa exempla de oppositis, relative. Sed hoc non est e conver-

ut vigilans et dormiens, et in fine so, qnia ratio actus est absoluta,

subdit : AUeri parli est actus deternii- ut probatum est ex intentione Phi-
naliis alteri, aut possibile. losophi. Exemplum autem, quo-
Ad qnsestionem ergo primam di- modo potest per se esse relatio ad
cendum, quod tantnmmodo poten- aliquid absolutum, patet secundum
tia Metaphysica, ultimo modo Philosoplium in 5. c. de ad Aliqidd,
sumpta opponitur actui, quia cir- t. c. 20. de scientia, quse essentia-
ca idem habent fieri, et simnl esse licer refertur ad scibile, non e con-

non possunt. verso ergo scibile est absolutum,

;

inquantum ad ipsum est relatio

SGHOLIUM n.
scientiae. Non enim idem est refer- scientia

Potentiam et actum opponi relative, sed

ri, et relationem terminare imo ;
^g^J^yJ^^^^^j^Q^

non mutuo, ratio est, quia potentia dicit or- ubi concurrunt in eodem, videntur ® ^^'^^^'^

dinem ad actum, sicut scientia ad scibiie, per accidens conjuncta, sicut in

.-ed non e contra. Tria objicit. Ad primum, relativis mutuis, licet hoc ibi sit
expiicat an potentia dicatur ad actum in po-
dubium. Ita posset dici creaturam
tentia vel in actu. Ad secundum, an dicat
referri ad Deum, sine omni corre-
relationem actualem vel potenlialem. Ad ter-

tium, potentiam, qua anima est creabilis, latione in Dco correspondente re-
fundari in ipsa circa quod movet, et solvit lationi creaturse.
optiraas difficultates. Sed circa istam potentiam Meta-
physicam, ut opponitur actui, pri-
4. Ad secundam qu^estionein dicen- mo dubitatur, quiasi dicit ordinem
dum, quod relative aliqua opponi, ad actum, vel ad actum in potentia,
potest dupliciter intelligi, vel mu- vel ad actum in actu primo modo ;

tuo scilicet quod utrumqne habet non, quia tunc esset processus in
habitudinem per se ad alterum, vel infinitum, quia actus in potentia
non mutuo. Non primo modo op- ad quid, aut sic, aut sic; nec secun-
 QU.EST10 II. 533

do moflo, qiiia nd actiim in actii minnm. Sed propriissimc com- et

non est potentin, tnnconim simul plctissimc dicitur totum, quando
idem esset in nctu et in potentia, dioitur essentia est possibilis esse,
et ita illa non opponerentur, quod sive potest esse, quia tunc expri-
negatum est. Ttem secundo, si po- mitur habitudo nmborum. Unde
tentia dicit relationem, nut erpo lirrc propositio: possibilc cst hoc esse,

actualem, nut potentialem non ; plus explicat quam illa : /loc cst

cnctualem, quia terminus ejus non possHnle, quia prima includit fundn-
est in nctu, et relatio non est sine mentum et terminum. Per hoc ad
termino nec potentialem, quia
; argumenta.
tr.nc esset potentia
^ ad potentiam,
^
Ad primum, qunndo quseritur,
^ ^ ^
i^otentia
an dicatur
et sic in infinitum. Ttem tortio, si aut nd nctum in actu, autadactum ^^^ ^cwun
111 poien-
potentia est relatio ergo fundatur
; m potentia, dico quod utraque pars tia,'vei in

inaliquo; non in materin, nec in disjunctivae est distinguenda se-

forma, quia jam esset potentia cundum compositionem et divisio-
naturaiis, ut patebit in quaestione nem, et in neutrosensu est verum,
sequenti. Nec videtur nliquod aliud quod potentia est adactum in actu,
ens posse dari in quo fundetur, si quia tunc idem simuT esset in po-
in non ente fundetur; ergo est noa tentia, ut terminus potentise, et in
ens, quia relatio non est magis actu. In sensu etiam compositionis
ens suo fundamento. faisum est, quod potentia est ad
5. Ad ista, inteiligendum quod po- actum in potentia, ita scilicet quod
dimentll^m tentia Metaphysica prsecise sum- terminus potentise inteTTigatur hoc
jjgf^p^y^
pta, ab omni
sciTicet ut abstrahit totum, actus inpoientia; nunquam
sicse?
potentia naturaii, fundatur pr^ci- enim terminus reTationis est per
se in essentia, quse dicitur possibi- se compositum ex termino et reTa-
lis esse, et est ordo illius essentise tione, sicut per se terminus pater-
ad esse, tanquam ad terminum, si- nitatis non est fiTius patris, sed
,.
m ,.
essentia animae
.
AL-i*f/^i' T .
,.... Terminus
cut Antichristi fiTius^ sensu autem
In divisionis patemitatis

fundatur potentia ad suum esse. est verum, quod potentia est ad fi"i^is pa-

Ista autem potentia, quse est inter actum in potentia, hoc est, quia *"'*

duo, utrumque illorum potest de- actus est in potentia. Et cum ar-
nominari unum ut quasi subjec-
; guitur contra hoc de processu in
tum, aTiud ut quasi terminus. infinitum, dico quod potentia est
Quemadmodum dictum est in 7. ad actum, quia est in potentia ea-
quod aiiter est ista vera materia : dem, quae est ad ipsum, non aTia,
generatur, et aTiter hsec : compositum sicut eadem dicitur possibilis, non
quia prima ut forma de-
gencratur, aTia. Et si quaeritur ista potentia
nominat subjectum, secunda ut via ad quid ? aut ad actum in actu?
denominat terminum. Sic in propo- aut ad actum in potentia? Dico,
sito, et fundamentumest possibile, quod ad istum eumdem actum, qui
potentia fundata in ipso ; et ter- est in potentia, ista eadem repTi-
minus est possibiTis eadem poten- cata voce tenus, quamvis nunquam
tia, quia eadem est ad ipsum ter- est nisi una potentia,etunusactus. -
 534 LIB. IX. METAPll.

An poten- Ad secinuluiu dicenduui, quod nec liic pertractanda, forte enim tur a
tia sit Lo«ica ?
reiatio po- potentia est relatio, uec potentia- Yidcretur difFusius et prolixius
teDtiaUs ? '
T 1 T .

lis, nec actualis, sed talis, qufe est principali. Ad secundumdicendum,

ipsa potentialitas; est tamen po- quod non omnis relatio, quse est in
tentialis termino suo, qui est
in objecto intelligibili, non habente
potentialis formaliter, non nisi illa aliquod esse existentise nisi in in-
eadem potentialitate. Ad tertium tellectu, est relatio rationis ; sicut
dicendum, quod potentia, qua ani- nec est relatio rationis, relatio
ma creanda potest esse, fundatur tinis, quse inest alicui intento,
in ipsa anima creanda, nec requi- quando illud non habet aliquam
ritur subjectum actu existens, cum existentiam extra intentionem in- Quid reia-
non sit accidens actuale. tendentis. Sed ista sola est relatio \tricte
^^^"^p^
6. Et concedendum est, quod illud rationis, quae causatur in objecto
quod fundatur in non existente, actu intellectus comparantis illud
non est existens nec in potentia
;
ad aliud, sicut est relatio universa-
est aliquid existens, quia tunc es- lis. De hoG amplius in 5. cap. de ad
setactus vel in actu. Sed quare Aliqmd. Potentia autem prius natu-
ponitur potentia esse aliquid, cum raliter inest objecto, quam ipsum
non sit existens, nec aliqua ratio comparetur ad esse ab intellectu.
concludat entitatem aliquam con- Non enim quia intellectus creatus
venire non existenti, et eodem mo- comparat ad esse, ideo potest esse,
do de fundamento ejus? Anima sed quia potest esse, ideo est verus
enim illa nihil est antequam crea- Et exemplum conve-
intellectus.
tur, alias non crearetur. Item, non nientissimum est de prioritate
videtur nisi relatio rationis, qua- temporis, quse omnino videtur si-
tenus intellectus potest concipere milem relationem importare, sicut
essentiam,qu8enonexistit,inordine potentia. Nam utraque de ratione
Nuiia est ej^is ad existentiam. Ad primum sui requirit, quando relatio
ut
a^cUTf ad potentise activae cuicumque neces- talis est ad terminum, terminus
impossi
bile.
sario videtur ponere aliquid pos- nonexistat; nec tamen prioritas
sibile correspondens, quia respectu est tantum relatio secundum ratio-
ejus, quod non est in se possibile, nem causata in aliquo ab intellectu
nulla est potentia activa; Deus au- considerante, etcomparante ipsum
tem est creativus antequam creet, ad aliud, quodest posterius tantum
ergo creabile est possibile creari, secundum rationem.
non tantum potentia Logica, quia
illa quantum est de se posset esse SGHOLIUM in.
sine activa, ut dictum est prius;
propter hoc ergo ponitur ista po- Probabile, potentiam esso [ens rationis, et
divisionem entis in potentiam et actum non
tentia Metaphysica inessentia pos-
esse realem, quod certum esse debet in doc-
sibili, aliqua entitas qualis non est
trina Aristotelis requirentis extrema realia,
Potentia in Chimera. Sed de fundamento et realiter distincta ad relationem realem, de
Metaphy
sica ejus, qualem entitatem habet ante- quo fuse Doctor 1. d. 31. Explicat optime
luomodo
SStSgui- quamexistat,difficultasest magna, potentiam objectivam seu ad actum simpli-
 QUiESTIO 11, 535

citer,etsub.jectivamseuadactum secundnm tollectnm, qn<T endcm postea est;

quid, de quo vide ipsuin 2. d. 12. q. 1. et
,,^^^ ^^^^^^8 ailtom, ncc in IT, nCC
utramque dividit in varia mombra, quia alia • •
n • t i -i
i • . •

^^. ^^„_„_ „
est perinanens, ,. 1
.
,
alia successiva, alia substan-
,
111 intelicctn almnod snbicctum
^ •'
sibi

tialis, ut materise ad formam, alia acciden- ^letcnninnt. Kt \)V0 tanto vidctnr

taiis, ut subjecti ad accidons, et singuia cns in potcntia mag1s cns qnam
clare explicat. Item, alia est propinqua quc-e ncgatio cntis, sicnt privatio "vide-
una mutatione, et aiia remota qua3 piuribus tnr magis ens qnain ncgatio. Unde
reducitur ad actum. Item, alia e<t potontia
privatio ponitnr terminns motns
primo, ut quando totum est formabilo illo

actu ad quem est potentia ; alia non primo,

natnralis, negatio non. Sic cnti in
ut (juando solum pars ejus formabilis est, ut potcntia intclligitnr sncccdere ens,
potentia hominis ad scientiam. Rursu< hasc scd non sic non cnti absolnte, se-
actuatur quandoque altera parte manento, ut cnndnm illos, qui ponnnt essentiam
in exemplo; aliquando altera non manente,
nullam haberc cntitatcm Omnino,
ut potentia ignis ad forniam aqu?e. . .
., , ^^- • ,
, , ,

nisi qnando existit actn. \ idctnr

haec via secunda probabilis, ct ma- potentia

Aliter dicitnr, quod ens in poten- xime si ponat essentiam et e^A-e 'i^iffniTad"
actura.
\nensiii tia, simplicitcr cst non ens, et per non differre nisiratione; tuncenim
otentia sit
non ens ?
consequens rclatio fnndata in ipso» videtur neccssario conccdendum,
est tantum rntionis; et divisio en- quod potentia essentise ut funda-
tis per ens in nctn, et ens in potcn- mcnti, ad esse ut ad tcrminum, non
tia, est quasi divisio per contra- potcst esse nisi relatio rationis,
dictionem, non simplicitcr, qnia quia non est inter distincta nisi
tunc cns in potentia converteretur ratione tantum, sicut identitas.
cum non ente, et diceretur de im- Sccundum viam istam, et argu-
possibili, sed sicut privatio non mcnta superius mota scilicet se-
plus entitatis dicit qnam negatio, cundum etiam duo
et tertium, et
licet sit ne^^atiocontracta ad sub- postea inducta contra responsiones
jectum. Et ideo divisio per habi- ad illa, et quartum argumentum
tum et privationem, cst per con- principale ad qusestioncm non ha-
tradictionem quamdam, sic in pro- bent difficnltatem, nec restat nisi
posito, ens in potentia nihil for- rcspondere ad illud dc creatione.
maliter dicit, nisi non ens quod- Diccretur, quod illa est rela-
dam, cui scilicct potest succedere tio rationis, et sufficit quod sibi
ens Ot intelligitur quasi idem ens
; corrcspondet relatio rationis. Si
sibi succedere, qnasi primo fundet arguitur de agente naturali in quo
potentiam, deinde sit terminus est relatio realis ad effectum pro-
potenticC, quod non est nisi se- ductum, et eadem praecessit ad
cundnm intcllectum concipientem prodn.ctionem, diccretur quod non
idcm. Nam quando nihil cst in re, alitcr eadem, nisi sicut ens in po-
non est idem, nec aliud, quia illae tentia, et ens in actu sunt idem
sunt differenticB entis; sic ergo po- juxta modum
prseexpositum.
tentia, qnoe est differentia entis, Ulterius, ad ampliorem notitiam
inqnantumintelligitur, determinat habendam de potcntia, ut est diffe-
sibi pro fundamento essentiam in- rentia entis ad intellectum multo-
 536 LIB. IX. METAPII.

riim, qiKV diciintur do potcntia, ct sniim csse. Et hsec propriissime est ^^Sj^^'-^^-^^

in isto 9. ct alibi, a Pliilosoplio, diiTerentia entis, et potest dici po-

scicndiim cst quod illa non dividi- tcntia objcctiva, qnatenns totnm
tur in potentiam antc actum ct cst in potcntia ad cxistentiam, et
cum actu, quia opposita cst actui, non tam subjectum ejus
in actu,

ct ita nulla est cum actu, sed tan- quam terminus, et de hac locum
tum antc actum. Ncc dividitur sc- habcnt tria dubia superius mota et
tentiaest cuudum quod cst tcmiini, ct secun- soluta. Secunda non cst cujuslibet
cum actu.
qnodcst fundamenti, ut primo
^^^^^^^ entis, quianon est nisi illius, quod
modo dicatur objectiva, secundo prseter esse proprium natum est
modo subjectiva, quia eadcm est recipcre aliud essc ab alio; et ita

potentia subjectum et terminum quando non habet illud, est in po-

diversimode denominans, secun- tentiaad illud, verbi gratia, corpus
dum quod dictum cst supra. Sed non album cst in potentia, ut sic,
cum potentia dicat ordincm alicu- non simpliciter, sed ut sit album,
jusinquoest ad actum, secundum quod est esse ejus secundurn quid,
quod talis ordo variatur, distingui- et extrinsecum. Et ita potest dici
tur et proportionabiliter potentia. subjectiva, et sic intelligendo, sub-
Habitudo autem potentia3 ad actum, jectiva potentia et objectiva poten-
qusedam est ad actum formalem tia, non sunt una potentia diversi-
respectu quo est potentia,
illius in mode considerata, sed duse, quia
qugedam non. Et de hac secunda in duobus, licet ad eumdem termi-

dicetur infra quaest. 4. ad primum num, ac per hoc, non ita duae, sicut
argumentum. De prima nunc est secundse objectivse sunt duse. Alia
dicendum. Cum autem omnis actus quippe est potentia in albedine fu-
formalis sit e55e, extendendo et e.<?.9e, tura, fundata ad proprium esse
es^e aliquod potest essealicujus, vel suum; et alia in corpore ad illud
simpiidte^r, simpUcitcr, secundum quid;
vel idem non ut suum esse, scilicet
esse,
et secun- . . t • • • • •
i •
i

dum quid, sive proprium, vel sive non pro- corporis, nisi quasi secundum quid
^^tur""' prium, sed quasi extrinsecum, sed et extrinsece. Prima potentia sive

hsec erit primaria divisione duplex passiva, non dividitur in essentia-

potentia; qu8edamade6-seproprium, lem et accidentalem, nec propin-
et simpliciter illius quod est in po- quam et remotam, quia in quacum-
tentia et alia ad esse extrinsecum
;
que essentia non existente est aeque
quasi et secundum quid illius, propinqua, et aeque essentialis po-

quod est in potentia ad illud e^^-e. tentia ad proprium e^^e, seque dico
Prima est cujuscumque essentiae proportionaliter. Sed dividitur illa

substantialis vel accidentalis ad potentia in potentiam, quse est ad

primum e^se, et fundatur in illa actum purum, ct quse est ad actum
essentia, cujus est illud proprium mixtum potentiae. Secundum enim
csse; ita enim essentia accidentis diversitatcm essentiarum potentia
vel potentia ad
albedinis, est in est ad actum diversimode recipien-
Pot«ntia,
objectiva,
/
proprium e.s5e suum, sicut essentia
,-1 1

dum; quandoque simul totum, si-

•
1 L t

et Bubiec— .

tiva. animae creandse est in potentia ad cut essentise permanentium natae

 .

QU^STIO II. 537

sunt rccii^ere quandoquc suc-

cssc; scilicctnon potcst rcdiiciin nctnm,
ccssivc, ita quod sempcr cum actu nisi pcr nuiltas transmntotiones
terminante potentiam, stct potcn- mcdias. Et (1(^ illa divisionc ])otcn-
tia ad uUeriorcm actnm, sicut in
tino tractat Philosoplnis cap. G.
successivis, ita quod iln nnnquam hnjus libri, t. c. 11). Quando autcm,
potentiae simul succcdit actus op- cic. Itcm, aliqnid cst in potcntia

positus. Hanc divisioncm potentise prima, (]uiascilicet ipsumtotnmest

in 5. cap. hujus. 9. t. c. 11. Aris- informabile ab actu ad qnem est
toteles ponit ibi : alitcr autcm infini' potentia, aliquidnonprimo, scdper

tum, etc. partem, quse sola informabitur.

Secunda potcntia, scilicet sub- Et h?ec Ycl altera manente, ct sic
9.
jcctiva dividitur etiam sccundum homo est in potentia ad scicntiam,
modum reductionis primse poten- qusB solam animam informabit

tise ad actum scilicct simul, vel manente tamcn coi*pore; aut alte-
successive, sicut ct prima divide- ra parte corrupta; ct sic ignis est
in potentia ad csse formae aquae sibi
Potentia batur. Nam sicut aliqua essentia
snbjeotiva
duplex. informans aliam rcdncitnr ad essc communicandum, et hoc corrupta
proprium simul vel non simul, ita forma ignis. Et istae divisiones

et formatum rcducitur ad idcm cssg

quatuor positse potentise subjccti-
vae possunt se invicem subdividere
quasi participatum. Dividitur au-
tem secunda similiter secundum
ita
quandoque, sicut patet intuenti.
diversos modos, quibus aliquid est SGHOLIUM IV.

informabile illo, quod est in poten-

Primum dictum hujus litterse Objectiva :

tia primo modo aliter enim materia

;
poleniia non manet cum actu, quia ei oppo^
est informabilis a forma induccnda nitar. Secundum : Idem est de subjectiva,
per gencrationem, alitcr subje- ecidem ratione. Tertium : Subjectiva non est

Ctum ab accidente induccndo per eaclem. ilU inquo esl. Qu.SLriu.m: ^que parva
^'^ ^^^^^'^^^ subjectivce et objectivce, licet sub-
motum. Ita quod potentia matcriae-
Potentia •!• ^ p^„ jectiva 1'undatur in existenti, circa quod pul-
materise ad esse communicatum sibi a tor-
, '

chras excitatdifdcultates. Quintum: Poie/i^m

^
/
substan-
tialis. ma potCSt dici SUbstantiallS, et subjecUva est, qim ponitur in cleftnilione

quia ad essc substantiale in se, et molus, quanao cHcHur : motus est actus entis

quia illud cujus cst illud esse per in potentia^ etc. Sextum : Duce potentice ad
unum cum matcria, quae contradictoria vel contraria immediata, non
se, facit
stant simul.
est in potentia. Potcntia autem
subjecti ad csse sibi communican- Visa itaque divisione potentise,
10.

dum ab accidente, potest dici acci- consideranda sunt quaedam de po- Nec objec-
tiva, nec
dentalis, et quia ad esse in se acci- tentia ista Metaphysica in com- snbjectiva
potontia
dentale, et quia illud non facit muni, et qusedam quse de hac po- manet cum
actu
unum pcr se cum subjecto, quod tentia, et qu?e de illa dicuntur.
est in potentia, ut patet. Item, Primum est, quod neutra potentia
utraque potentia dicta, dividitur prsedicta scilicet nec subjectiva,
in propinquam, quae scilicet per nec objectiva manet cum actu,
unum transmutationem rcducitur quia sibi opponitur secundumquod
ad actum; et in remotam, quse utraque numeratur secundum nu-
 538 LIB. IX. METAPIl.

mciMim actnum, sieiit imiversaliter Quartum est, de comparationc

relatiosecundum per se terminum. istarum potentiai'um ad invicem,
Et ex his sequitur tertium, (luod quod non majorem entitatem dicit
potentia subjectiva in (luocumque, de ratione sua formali potentia
sive in materia, sive in snbjecto subjectiva quam objectiva, quia
aliquo, non est eadem essentialiter ntraque est ad eumdem terminum,
illi iu quo est, quia illud in quo sine cujus entitate neutra est ens.
est; manet cum actu, et non nu- Contra, quare igitur subjectiva
meratnr. Et secunda ratio est ad semper fundatiir in cxistente, et
hoc, qnod illud in quo est, est ab- objectiva in nonexistente? Videtur
Potentia solutum; i^otentia non. Sed num- enim quod relationibus cTque par-
subjectiva •
i •
i- -ii•

dishngui- quRl ista potentia est aliud ab illo

i i

vam entitatem habentibus, sufti-

in"quo est. in quo est? Responsio, diceret ali- ciant fundamenta seque parvam
([uis quod ens in actu, et ens in entitatem habentia.
potentia non connnmerantur inter Ad aliud potest responderi mul-
se, sed vel entia in actu inter se; tipliciter. Dicitur uno modo, quod
vel entia in potentia inter se. Idem falsnm supponitur de potentia sub-
enim et aliud dividunt ens, sed jectiva. Nam si aliquis totus ignis
jam divisum per actnm et poten- crearetur, posset dici qnod ante
tiam, ita qnod aliqnod idem mem- ejus creationem, non tantnm fuit
brnm divisionis per actum et po- potentia objectivain essentia ignis
tentiam praesnpponitnr divisioni, ad sunm esse, sed etmm potentia j

per idem et diversum; et tunc poten- subjectiva in materia creanda illa

tialitas nec est idem subjecto in ad formam illam creandam, sicut Tautaest
quo est, qnod cst in se aliquod si materia jam esset creata. Et si objectwL,

ens actu, et potentialitas non, nec ita est, tunc qnando ipsa potentia ^\^^^^°"
potentise.
aliud Aliter posset dici, qnod po- subjectiva est in existente, hoc est
tentia qualem habet indentitatem, per accidens, quia non inquantum
Ad poten- ita cst aliud; sed numquidad ipsam existens, sed per se in essentia cui
est^^ot^e^n".
^^^ potcntia aUa, nt sic eatnr in accidit existere, inqnantum fundat
'^^-
infinitum? Patet quod non, quando talem potentiam, sicut scientiaper
ipsa inest, semper inest, nisi
sed accidens est in homine albo; sed
quando impossibile est ipsam ines- hoc non placet de potentia passiva,
se, et tunc non est potentia ad sicut nec ignis creandns videtur
ipsam, quia ad impossibile non habere potentiam activam, nisiper
est potentia. Sed quomodo semper accidens in potentia, qnse per se
inest, cum quandoque insit actus, est ad esi^e ejus, quam consequitur
cum quo non stat potentia? Re- potentia activa.
spondeo, cum actu illo stat potentia Tunc aliter potest dici, quod sicut ^^^

ad alium actnm, non ad istum, nec privatio nihil formaliter includit

qnando inest, possibile est inesse nisinegationem, quia est necessa-
potentiam ad istnm. Hoc super rio contracta ad genus, reqnirit
primo Physicornm dilTusius habet subjectum, quod negatio in com-
locum. muni non requirit, ita nihil entita-
 . ,

QUi^STIO II. 539

tis formaliter incliulit potentia possit actiis imins dici esse alicu-
nec objectiva. Sed
siibjectiva, sicut jus, inquantum est inaliqua poten-
quia est determinatus ordo non ad tin, vel eadem
nlia a priori; vel
e^^eproprium illius in quo est, sed diflerens secundum completum in
quasi extrinsecum, ideo pra^sup- termino, et incompletum secun-
ponitur in illo, in quo est esse pro- dnm qui ponunt talem difFe-
illos,
prium ; non enim videtur potentia rentiam inter motum etterminum.
ad extrinsecum, nisi reducto
esse De hac distinctione qusere super 3.

jam ad esse proprium. Sed ista ra- Physicor. Sextnm est, quod dua) ^.^^J''^^
tio licet sit probabilis, tamen non potentise ad contradictoria, sive ad conu-adi-
ctona, vel
cogit, qnia in eodem creando, quod quaecumque duo opuosita imme- con;raria
, . laimediata,
potest aliquo informari, bene pos- diata, circa aliquod susceptivum non stant
simul.
non possunt simul stare m iUo
, . , , . . ,

set poni ordo illarnm potentiarum,

ut quod objectiva esset prior, et susceptivo, quia illa potentia non
oportetipsam prius reduciadactU; est cnm actu proprio, patet, et
quam subjectivam reduci ad actum, quando ille actus proprius non
non tamen prius quam subjectiva inest, oppositus inest; ergo, etc.
inesset. Exemplum de calore et Non tamen istud sextum accidit
siccitate in igne, et eorum effecti- propter oppositionem potentia-
bus. Utraque responsio tenet aeqne rum, qnasi sic opponantur inter
parvam entitatem in utraque. se, sicut actus quorum sunt, quod

Quintum est, quod subjectiva est patet. Nam contraria mediata non
illa, quse ponitur in definitione mo- minns opponuntur, quam contra-
tus, non quae est ad motum, sed ria immediata, tamen potentise ad
quae est ad terminnm ejus nam ; contraria mediata simul sunt in
ante motum est potentia ad mo- subjecto, quando est sub forma
tum, evacuatur cum mobile
et ita media, multa autem possunt de
incipit moveri, sicnt scilicet nata potentia dicta verificari, quae nunc
est evacuari, non tota simul, sed prsetermitto.
successive, et respectn hnjns po- Ad argumenta primae qusestionis,
12.
tentiae motus est actus, sed cum Ad primum dicendum, quod proce-
illo actu stat potentia ad termi- dit depotentia Logica, et qnando
nnm, qua3 vel ante motum non in- confirmatur per defmitionem pos- Potentia

otentia
fuit, quod magis credo, de illa
vel sibilis positam secundo capite, illa cum^^actV
ibjectiva
!st quse
potentia subjectiva Metaphysica est definitio possibilis Logice. Quod
)onit in prius infuit, sed non redncitur ad patet, quoniam post illam defini-
finitione
motus. actum immediate per agens natu- tionem, probat ex ea, quod si an-
rale, ad motum prius re-
nisi illa tecedens est possibile, et conse-
duceretur. Simpliciter tamen con- quens, quod patet non esse intelli-
siderando ambas illas potentias, ut gendnm, nisi de potentia Logica.
ad Metaphysicum spectant, etiam Et ad secundnm dicendum, quod
comparando ad subjectum in quo bene probat, quod divisio entis per
sunt, nullum videntur habere per acium et potentlam non est divisio
se ordinem, nec actus eorum, ut generis per differentias essentia-
 i40 LIB. IX. METAPII.

Qu» divi- les, conccdo. Sed est mnfris

(Miocl
*
tnm, dicitnr nd actum. Ad qnar- ^
^^iati^
sio est illa potentiie
euii^in snbjccti pci' pnssioRcs oppositns, tum possct dici, quod rclatio no- prsedica

etactum. qiinMliciint niodiirii illins snbjccti,

,

tcnticT
,
.
11..
nonestdetermmati generis,
. .
mentali

qnnlis cst divisio lincre per linens sed transcendcns, et ita etiam pos-
rcctns et cnrvns. Ad tcrtinm diccn- set dici de rcLntione principii et
dnm, qnod proccdit dc potcntin, cans?e, de quibns minns vidctnr,
qn.v cst principinm, nonqnodcnm- ncc cadnnt illne rntiones snb aliqno
qnc, scd pnssivnm, dc qno dicctnr modo illornm, qui ponnntnr in 5.

in qnnpstionc seqncnti. Ad qnnrtnm hujus. Aliter potcst dici, quod om-

dicendnm, qnod licet ens in potcn-
tin nonsit ens itasimplicitcr, sicnt
ens in nctn, sic rntio possibilis di-
minnnt cns, non tnmen omnino
destrnit rntionem entis,benc nntcm
tnle determinnns potest habere ra-
tionem dividentis ita enim est in di-
; de
visioneentisper?nmmet multum, qnia
muUum sccnndnm snam formalem
rationcm inquantnm opponitnr
,
nia trnnscendcntia prseter ens snnt
determinati generis qnidditntive
sumptn, licet denominntivesnmpta
sint transcendcntia, quia scilicet
omnium denominnnt. De hoc quse-
rc in quarto hnjus, in qnaestione
Uno,an sigaifioet idem enti.
ANNOTATIONES.

Circa primam et secimdam qusestionem i3.

uni, diminnit ens, licet non omnino
noni libri de oppositione actus, et poten-
destrnnt. Sed si tenentnr alia via tia} t. c. 1. adverte, quod in hoc nono di-
N. 7. snperins dicta^ de potentia omnino, latat se mirum in modum de potentia
qnod destrnit ens, et qnod non est quantum ad ejus entitatem, conditiones,
Divisioen- rclatio, nisi rationis; tnnc illnd extrema, oppositionem et divisionem mul-
potentLm, argumcntnm est concedendnm, ct tiplicem, et similiter per oppositum ha- I
skut^'an?- ^st qunsi divisio nnimalis, \)ev vi-
betur notitia actus. Prsemittit ergo divi-
™um a
VIV
vii^n et mortuum, cnm dividitnr ens sionem potentiic in communi valde nota-
mortuum.
p^p actum ct pofcntiam. bilem fundamentalem, et ubique necessa-
Ad primum argnmentnm secnn- riam, quam tangit aliquahter, Hcet non ita

dse qnsestionis, patet qnod mnjor complete, 2. dist. jjrimi, part,^. et 1.

est vcra de correlativis, hic tan- dist. ejusdem, etl. et 12. dist. 2. et 27.
An unum tum altcrum est relativnm. Ad qucest. super lib. Elenchoriim.
uni tantum ,
t
secnndum dicendnm; quod mmor
•
i i
opponitur ? Deinde respondet resolute ad qua^stio-
est vera de potentia, nt est princi- nem, et uliimo movet dubia de potentia
pium specialiter passivum, non Metaphysica, et solvit valde subtiliter,
de potentia opposita actui. Pntet nulHbi altius quam hic habentur ; valde
ex secnndo notnbili supi^a. Ad ter- enim resokite scribit in hocnono et clare,

tium, patebit in sequenti qufestio- et doctrinahter^ ideo plerumque ad dicta

ne, qnomodo potentia activa, in- hic se remittit, et in hac Metaphysica, et

qnnntum principium, non absolu- ahbi.

te, sed secundum transmutativum Infra cum dicit ibi : Sed de fundamen-
dicitnr ad passivum. Sed potentia, to ejus qiialem entitatem, etc. vide ad
de qna praedictnm est etiam, ut illam difficuUatem, 1. 1/. 2. g. 1. et^. etd.
invenitur in potentia activa tan- 36. primi, et 53. qusere Franc. Mayr. c/. 42.
 QUifiSTlO III. 541

et 46. d. primi, Conflat. et V. de A. in 2. go insiifflcienter Aristoteles dividit

d. 3. q. 1. et alios anliquos el moderiios, ])rincipiinn, cuni non dividat nisi
ut iiosti. in illa qiiibusprincipia principiant,
Adverte consequenter ad illos duos mo- ut ex modis quos ponit, patet. Con-
dos dicendi de relatione potenti.T : an fii^matur, quia cum
principium
scilicet sit realis vel rationis, quorum (jiwd et qi(o, non sint idem si.. pli-
quilibet est probabilis et subtilis, quaere in citer, videtur quod propria relatio
quodlibeto q. 13. optime ad propositum, utriusque ad principiatum sit alia,
et supra cap. de ad aliquid. quia relatio diversificatur secun-
Consequenter adducit divisiones spe- dumdiversitatemfundamenti.Item,
ciales potentiye Metaphysica} seu objecti- de actione et passione considerat
voG, et potenlice formalis physica? seu sub- Naturalis, sicut patet ex3. Physi-
jectivtT, et addit sex notanda seu consi- corum t. c. 15. et 1, de Generatio-
derationes de eis, ubi mira solertia labo- ne, t. c. 46. ergo et de principio
rat ; in re enim subtilissima, et minimsG activo et passivo ; vel ergo nuUa
entitatis cognoscitur subtilis, et faciDime potentia, ut est principium, perti-
difficillima pertractat. Nemo profecto, nec net ad Metaphysicuni ; vel est alia
antiquus, nec modernus reperitur iii tali- potentia prseter modos hic positos
bustaliter sedilatasse, spiritus procul du- qui omnes pertinent ad agere et
bio sapientise calamo affuit. Tota littera pati. Item, non videtur alia poten-
est bene ordinata et correcta, quare lega- tia, quse est principium bene fa-
turaudacter. ciendi et patiendi ab illa, quse est
simpliciter principium faciendi et
Quod qnidem igitur multipliciter
patiendi; ergo male distinguitur
potentia, et posse determinatum
est a nobis in aliis. Harum au- ab illa. Antecedens probatur, quia
tem qua^cumque quidem spquivo- sicut potentia est principium abso-
ce dicuntur potentire prsetermit- lute, ita bona sive perfecta poten-
tantur. Text. commenti. 2.
tia est principium bene potentia ;

autem, et potentia perfecta non

QU^STIO III sunt alia potentia. Item, potentia
motiva, sive qua3 est principium
resistendi transmutanti inpejus;
Utriim potentia, principiim suf-
iit dicit ,
aut est principium resistendi, quia
ficienter dioidatur a Philosopho ?
est principium contra agendi, aut
prsecise sine omni contra actione
Arist. lib. 5. Metaph. c. 12. Text. 17, et hic c. 5.
Text. 2. Albertus Mag. 5. hujus tract. 2. c. 13.
resistendi ,
quia est principium
et iA. et hic tract. 1. c. 2. 1). Tliom. hic lect. 1.
Sonc. q. 6. Flandria q. 1. art. 3. Fons. c. 1. q. 2.
quiescendi in tali perfectione
sect. i. et 2. Suarez Disp. 43. Met. sect. 1.
Exemplum de prinio, calor inten-
sus resistit frigido. Exemplum se-
Et videtur quod non, quia sicut cundi, durities resistit scindenti. Si
generans primo generat, non au- primo modo, non videtur alia po-
tem forma qua generat, ita videtur tentia quam ergo male dis-
activa ;

illudesse primo principium, quod tinguitur contra enm. Si secundo

principiat, non quo principiat; er- modo, maleponeretur sub potentia,
 542 LIB. IX. METAPH.

qnia non cst principium nam non ; consoquentiae, non agens non ha-
habet aliquod prinoipiatum, nihil bet principium in actu, quia illud
enim principiatur a (hiritio por , simul est et non est cum princi-
hoc quoil dividons non potost du- piato in actu, ex 5. hujus. t. c. 3.

rum dividoro. Itom, 5. iiujus. t. o. Nec habet principium in potentia,

l. dicit Aristotoles quod quotics quia omnis potentia estad aliquem
dicitup causa, totios et principium; actum ejus, quod est in potontia,
ergo quatuor debent esse potenti?e sicut patet ex prsecedentibus, tam
correspondontes quatuor causis. de objoctiva quam de subjectiva;
Omnes autem hic posit^^e videntur non agens autem potensagere,non
corrospondero duabus scilicetagen- est in potentia ad aliquem actum
ti et matoriali. Confirmatur ratio, sui , quia tunc transmutaretur
sicut enim agens et materia ha- quandoageret. Sidicatur,quodacti-
bent propriam rationem princi- vum quando non agit, est in poten-
piandi, quare non similiter forma tia ad actum alterius, puta affectus.
etfinis? Ad oppositum est Aristo- Contra, in 1. de Somno et Vigilia,
. ^ . . . Cuius es
teles hic, t. c. 2. et in 5. cap. de cap. 1. Cujus est potentia ejus est actus, potentia
^^^"
potentia, t. c. 17. et similiter sequitur tunc quod®*^"^ ,

potentic^, de qua in prsecodentibus

SGHOLIUM.
dictum ost, scilicet quse opponitur
Resolvitur quiest. seq. num. 8. et argu- actui, non sufficienter dividatur
menta hic adducta ibi solvuntur a num. 9. in potentiam objectivam et subje-
ctivam erit enim prseter istas, po-
;

Qusecumque autem ad eamdem

tentia tertia non ad aliquemactum
speciom, omnes principia qUc-B-
dam sunt, ot ad primum unum ipsius, quod est in potentia, sed ad
dicuntur, quod est principium aliquid aliud ab ipso. Item, contra
transmutationis in alio, inquan- hoc quod dicitur transmutandi
tum aliud est. Text. cornmenti 2.
aliud, quia exhocsequeretur, quod
potentia creativa non esset activa,
QU^STIO IV. quia non transmutat aliud. Uni-
versaliter etiam sequeretur quod
potentia activa non abstraheret a
Utrum potentia activa bene descinhatur?
motu et mutatione, et ita nulla
pertineret ad Metaphysicum, nec
Arist. hic c. 1. text. 2. et lih 5. hujus c. 12. text. 17.
.

D. Tliom. hic lect. 1. et 5. hujus lect. 14. Alhert. per consequens aliqua consideratio
Mag. hic tract. 1. c. 2. Flandria q. 1. art. 3. et 5.
hujus q. 13. art. 3. Fons. lib. 5. hujus c. 12. et causse efflcientis ad ipsum perti-
hic c. 1. ^\xQ.Y.disp. 43. Met. sect. 1. llurtad. disp.
2. Phys. sect. 2. neret. Item; tertiocontrahoc, quod
dicitur, aliud, primo arguitur sic :

l.
Primo contra quod dicitur
hoc, quia tunc omnis potentia activa
principium, quia si est principium esset factiva, quod videtur esse
ergo non agens non habet poten- contra intentionem Aristotelis in-
tiam activam, consequens est fal- fra cap. 7. t. c. 16. dividentis po-
sum secundum Aristotelem 3. cap. tentiam in factivam et activam,
t. c. 5. contra Megaricos. Probatio cujus scilicet ultimus finis est
 . .

QU^STIO IV. 543

tisuS; et non aliquid factum. Conse- Tlic sunt videnda quatuor art. 1. 2.

quentia patet, nam activa stricte Primo. quomodo potentin, ut prin-

sumpta non transmutat aliud se- cipium dicitur, pertinet ad consi-
cundum Aristotelem ibidem, quia derationem Metaphysici. Secundo,
actio manet in agente. Ttem secun- quid importatur nomine potcntice
do, contra idem illud aliud est sic sumptoo. Tertio, de divisione
transmutabile sicut patet sed, ; ejus. Quarto, de rationibus dividen-
transmutabile non videtur ponen- tium. De ])rimo, sciendum quod
dum in definitione potentia) actiVcT, CA\m proptcr aliud csse, ct cssc proptcr
nisi tanquam correTativum, non quod aliud cst, sint conditiones entis
estautemejus correlativum, pro- non contracti ad Meta-
absolute,
bo, quia omnis potentia dicitur ad physicum veT Naturalem, et illse
actum ; nulla igitur ad aliud cor- sint relationes causati et causse,
relativum. Si dicatur quod poten- sequitur quod ad Metaphysicum
tia, qu9e dicitur ad actum, non pertinet constituere causam et
est ista, quae principium de est , causatum. Cumque quatuor gene-
qua modo est sermO; contra, ra causarum distinguant causam,
saltem habet propositum quia ,
per hoc quod causatum aliter est
principium per se dicitur ad prin- per quodlibet illorum, absque hoc
cipiatum; transmutabile autem quod descendatur ad motum veT
non est principiatum respectu
^i
po-
^
quantitatem, sequitur, quod omnia Quatuor
i-
genera cau- ,

tentise activ^., quia prsesupponitur genera causarum pertment ad sarum per-

principiato ejus, ut ex ipso trans- Metaphysicum. Conferre enim ad Metaphysi-
mutabili illud principiatum cause- essc aTicujus ^ ut pars essentialis
tur; ergo, etc. Consimiliter potest ejus et hsec, sive actualis, sive po-
argui contradescriptionempoten- tentialis, patet quod non contrahit
ticT passivT. Ad oppositum est ad motum. Et istae sunt speciales
Aristoteles. rationes causae formalis et mate-
rialis, de quibus tractat Philoso-
SGHOLiUM I. phus in 8. t. c. 15. et quomodo ex
eis fit unum, quiahoc actus, et il-
quomodo quatuor genera
Explicat primo, -,

omne ctiam bonum,

, , ,

causarumadMetaphysicumspectant,etquo- ^'^'^ potentm.;

modo ad Physicum. Secundo, quomodo a re- ^d quod aliud Ordmatur, patet quod
latione principiationis diversimode denomi- non contrahlt ad motum, et hsec
nantur, principium et principians, iUud ut est ratio causae finalis, de qua lo-
gz.o,hocut^norf, insimplicibusautem, ryuod -^^^^^^ AHstoteles in 12. t. C. 36.
et 7U0, re non distinguiintur. Vide in Doct. . i. i-i-
super Porphyr. ult.
^^ovet autcm ut amatum, etc. et allbl
lib.Elench.q. 16. et q. ,

quomodo sumuntur denominativa ab ab- t. C 52. perscrutandum autem, ct quali-

stractis. Tertio, quod similiter sumitur po- tcr hahet totius natura honum et opti-

tentiaUtas, potentia et potens, quorum pri- m?<m. De quod

efficiente videretur,
mum est relatio, alia duo concreta ejus, ut
^^^ abstraheret a mutatione et Efficien.
quo et ut quod. Quarto, an ratio potentiae
motu, sed t
^ x l abstrahit
.,...,., Iicet hoc verum esset
i r
^
, J^ V
^, li- amotu
a moiu.
tantum conveniat etficienti et materia, et

cet quc^stio sit de nomine, juxta Aristoteiem Q^oad convertibilitatem m re,

affirmative respondendum est. quod nuITum esset efficiens quin
 544 LIB. IX. METAPIl.

efficcrct permotiim vel pcr miita- principiat, et illiid qiio princpiat,

tionem, tamen de per se ratione immediate et illnd
qiiia illiid qiio ,

enieientis, non est veriim. Nam si quod mediate. Et secundum hoc

intelligatur aliquid dare esse, sine possunt duo denominativa istis ap-
hoc quod intelligatur aliquid mo- propriari, ut scilicet illud quo di-
veri vel mutari, certum est quod catur principium, et inud quod di-
dans me tak^ intelligitur hahere citur principians, videtur autem
rationem caus.T respectu producti; principium esse quasi abstractum
et non alterius quam efficientis, respectu ejus, quod estprincipians.
sicut ratio unius quod est compo- Sicut enim calcr est quo calidum
situm ex actu et potentia secun- est calidum, et ita respectu ejus fg^denom
dum sc, non contrahit ad motum, abstractum, ita principium est quo "ativum.

sed pertinet adMetaphysicum, licet principi<nns principiat. Tamen se-

nunquam tale unum esset nisi per cundum veritatem principium est
motum vel mutationem potentia- denominativum ,
quia impossibile
lis, ita in proposito. Praedicta ta- est relationem pure in abstracto

Quomodo
^ men quatuor 1
"'cnera
o causarum significftrm
^ de aliquo
1
absoluto
quatuor coutractaad naturalitatem puta ,
praedicaii, quia tunc diceretur in
causie per- .
i
• •
i • • • •

tinentad mquantum sunt propter quse ali- i

qu^d de ipso, calor autem dicitur
i

ysicuni.
p esse prircipium, licet non princi-
^^^^.^^habet esse naturale; vel in-
quantum propter iUa modo natu- piatio. Fatet itaque quod princi-
rali aliquid habet e^se, pertinent ad piumimportatessentialiterrelatio-
considerationem Physici. Unde fal- nem principiationis, et hoc in con-
sum est, ut videtur, aliquam cau- creto, natum est con-
ut scilicet
sam excludere a consiileratione cernere immediatum suum funda-
Metaphysici, vel etiam Naturalis, mentum, quod est qiio, non autem
licet diversimode eas considerent remotum sivesubjectum, quod Aiiquandc

modo prsedicto. Et sicut dictum non est quo. Et hoc intelligendum ^i^Tum^e
p^^^^^p^*"*
est de causis, ita intelligendum est est ubi quod et ^?«odistinguunturali-
de principiis sive principiantibus, quo modo realiter. In omnino au-
sine quibus alia principiant, cujus- tem simplicibus, ubi idem est re,
modi dicuntur potentise, ut patebit quod et ry?(o, tantum diff^erens ra-
in secundo argumento. tione, idem ibi dicitur principium
3^ De quo sciendum est, quod ab eo- et principians; sive autem idem di-
dem abstracto quandoque dicuntur catur principium et principians
plura denominativa, quae scilicet ut in simplicibus sive aliud aliquo ;

nata sunt denominare diversa, ad modo, ut in compositis, eamdem

qu<^je diversa habet habitudinem tamen relationem, quam
i princi-
Ab eodem i

abstracto illud,quod por abstractum signa- piatio importat, importat utrum-

denomina- , t-x • • i . •
i • /. • • .

tivapiura. tur. Possct lu multis exemplincari que istorum concretorum,licet ali-

si prolixitas non obstaret, sic ab quo modo inquantum illa eadem
ista relatione scilicet quse dicitur diversimode concernit fundamen-
principiatio signata in abstracto, tum subjectum, sicut similitudo
et
diversimodedenominaturilludquod eadem denominat Socratem, qui
 QUyESTIO IV. 545

est similis scciindnm albcdinem, ct latnm ad alind signiiicatum, pro-

albcdincm sccnndum qnam cst si- ptcr convenientiam inter illa, qnia
milis ; si tamen esset aliquod con- scilicet nihil Iiabet modnm essendi
crctum impositum, q;io albedo pos- potentialem formalitcr, nisi qnia
set denominari inquantum est qno aliqnod principium est potentiale
aliquid assimilatui-. respectu ejns; prmcipium autem
4.
Consimiliter omnino diccndum potentiale respectu principiati,
est dc ])otontialitate; potentia et tantum potest esse duplex, scilicc^t
^otentiaii- potente, quod eamdem relationem efticiens et materia; forma enim
tas dicit .

em priQ- important. Primum in abstracto, nunquam praccedit compositnm,

bstracto, alia dno in concreto, sed diversi- nec per ipsum tanquam per prin-
ft^^s^-.!^ mode secundum quod illa rclatio cipium potentiale, posset composi-
:oncreto.
^ataest diversimode denominare tum esse in potentia ; similiter,nec
fnndamentum proximum, et remo- finis quantnm ad Et ideo
esse in re.

tnm sive subjectum sicut autem ; forte, nt po^en^m signat principinm,

alia concretacommuniter accipi- non est impositum generaliter
mus pro snbjectis, inquantum ha- omni principio sive causae; sed
bent tales formas, ita frequenter tantum principio activo, qnod est
quando dicimus potentiam,non in- quo efficiens potest efhcerC; et
telligimus de respectu, sed de illo principio passivo quod est quo ex
in quo fundatur respectus, sed an aliquo potest fieri aliquid, et per.
potentia importet ita communem utrumque istorum principiatum
relationem, sicut principium sive est in potentia Non oportet con-
causa, dubium est. Et hoc tangit tendere de nomine cni sit imposi-
tertium argumentum ad primam tnm, quia loqucndnmest ut plurcs Loquen-
quaestionem. Diceret aliquis quod ex Topicor. cap. 6. Si quis velit
2. p"ures.^

sic, et quod ita potentia convenit primam viam tenere per dissuetu-
form?e et fini, sicut efiicienti et dinem, excusatur, non oportet la-
materi^e, licet non sit consuetum borare ad contra arguendnm. Se-
illis causis attribuere nomen po- cnnda via videtur de intentione
teniice, forte quia in eis non distin- Philosophi, qui de ipsa potentia
guitur quod et quo. De forma pa- nonloquitur, inquantum est prin-
tet quod sit simplex; de fine simi- cipium, nisi ut pertinet adduplex
liter videtur, si finis ponatur genus causse, et ratio ad hoc assi-
operatio, cujus esse est simplex, gnata translatione vidctur satis
,
sse poten-
sed tunc non videtur quod
^
nomen congrua.
^
^

tiam an potentiw deberct attribui materise

convenit
orm^ et
'

primse, quia nec

.,.,...
ibi distinguitur
or.TT^r ttt^^
bLHOLlUiVl ,t
11.

quod et quo, nisiforte ratione, sicut Prlncipium dicit duos respectus, alterum

nec in forma vel in fine. Aliter adprincipiatum,ad comprincipiumalterum,

1- ^ ^i •
^i ^ ^.^
posset dici, quod secundum
.

prse-
et hai^et potontiam
^ passivam, magis respectu
^
,.
dicta SUpra m
...
prmcipiO SOlutlOniS
... , . comprincipiati ; explicat actum tot modis
,

^^^^.^ ^^^^ p^^^^^^.^^ etconditionesutriusque.

prini'^ qu^stionis, ab uno signifi-
cato potentice videtur nomen trans- . Sciendum tamen secundo, quan- 5.

Tom. YII. 35
 546 LIB. IX. METAPH.

tnin adistiim nrtioiiliim, qiuxl \)vm- tamen ambo

•

cii)ium
•
LLiiLiL-
non tantuui Iiabot relatio-
ut ad principiatiim,ct
1 •.
exempla ponit pro secundo modo
-.
respectu
comprin-
cipn,aquc
nem ad principiatum, et tale prin- ad aliquid,qui est secundum poten- ^respe^u'
ci[)ium ad tale principiatum, puta tiam activam et passivam. In hoc^'''''''^'^*''
erdciens ad edectum, materia ad etiam patet exemplum, quomodo
materiatum; sedetiamunum prin- prinoipium passivum dicit Aristo-
cipium respectum liabet ad aliud teles habere potentiam passivam
princi- principium, quia sive sint extrin- respectu alterius principii non
^ispecunn ^^^^^"^ sivo iutrinseca, ha^c et illa respectu principiati, sed respectu
pmtmiret 1^^^^^^^^^ nunquam causant, nisi in- etiam principiati habet potentiam,
ad pnn- ^^y ^^ aUquo uiodo uniantur inquantum ex illo potest fieri prin-
et
concurrant, quia nulla una sufticit cipiatum. Unde in 7. cap. 3. t. c. 22.
ad causandum illud, quod dependet hoc autein ex quo fit quam dicimus matc-
a multis causis essentialiter. Quo- riam, etc. ibi, et 12. hujus, c. 1. t.

modo vero quatuor causce concur- c. 8. Non solum secundum accidens ex

runtin causando idem, et quomodo ente fmnt omnia, potentia quidem ente,

ordinantur essentialiter in causan- ex non entevero actu, etc. Et in 8. cap.

do, patet conclusione 9. cap. 2. m 1. t. c. 3. Materiam dico, quce potestate

tractatu de primoprincipio. Et illae est hoc aliquid, est praedicatio sino-

du?p relationes sunt onmino alte-
rius rationis, et possunt ambae
lundari in eodem absoluto, imo
necessario fundantur quseessentia-
lius, vel prius, non est modo
Priusscrip- stio. Potentia ergosi importet illos
primo'prin- duos rospectus iu quacumque cau-
^'^^^'
sa, hoc est sequivoce, et pro utro-
que exprimendo, videtur nomen
accipi quandoque ab Aristotele,
doica, quia est in potentia, ut sit
pars ejus, quod est hoc aliquid, et
per hoc totum hoc aliquid est in
potentia, ut sic.
quse- etiam passivum princi-
Ilabet q^
pium respectum ad formam, cum
quo sicut cum principio intrinse-
co principiat principiatum. Et de
hoc loquitur 8. lib. c. ultimo, t. c.
15. quod ideo unum est ex materia

verbi gratia, de potentia activa
exemplificat 5. 1. c. de ad Aliquid,
t. c. 20. ut calefaciens ad hoc quod
calefit, Et paulo post, quod
etc.
fecit ad factum, et facturum ad fa-
ciendum, sicut enim pater dicitur
lilii pater, constat quod calefacti-
vum ad illud quod calefit, non di-
citur ut principium ad principia-
tum, sed ut principium, puta acti-
vum ad passivum, ex quibus sequi-
tur unum principiatum, ad quod
Principium ambo dicuntur; sed pater ad fllium
et forma, quia hoc actus, illud po-
tentia, quod expositum est in ulti-
ma quaestione super octavum. Sed
sicuthsec potentia in tertia signifi-
catione sumitur prseter scilicet
duas, secundum quarum unam no-
minat relationem principii passi-
vi ad principiatum, et secundum
aliam ad principium activum, ita
et acins, quod est correlativum po-
tentia^ illo modo sumptae, sequivo-
ce sumitui^ ab illa rationeactus, de ^ctus tot
modis
qua dictnm est in primis duabus su-

habet po- non sicdicitur, nec facturum ad qusestionibus, quse scilicet opponi- potentia.

pa^sivTm faciendum ut ad principium, sed tur potentise, ut modus entis op-

 QaiESTIO IV 547

positlis sibi. Nam actus illo modo tancU aUud, inqaa?ilum aliud, ad Physiciim,

dicitlir forma, inqiinntum rerer-

(lo ^^ Mctaphysicuin spectat; ponit tamen
^J^"
duas definitiones ejusdem Metaphysicas, et
tur ad materiam cum qua princi-
tres potentice passivcic, qu?e suiit satis clar?e,
piat, ct simul sunt potentia isto
juxta varios respectus, quos dicunt, jam ex-
modo et actus, et sunt mutuo vc- plicatos ; ex quibus habes responsionem ad
lativa, quia sicut potcmtia lioc mo- quiestionem tertiam ct quartam simul.
do est respectu alicujus actus, ita
et iste actus est alicujus potentioe Ex dictis apparet tertius articu-
art. 3.
actus. Tres conditiones oppositse quod sufiicienter divi- p^^[J*
lus, scilicet tiam
sunt in potentia et actu primo '
ditur potentia inactivam et passi- ^l^''T"*^'*
^ *
(liviui in
modosumptis, quia nec unum est vam prima divisione, et hoc in-activam et
passivam.
m . .

prmcipio respectu principu, m-

,

telligendo passivam triplicitatem

quantum principium, nec simul cT.quivocam, scilicet ut dicit rela-
res con-
litiones sunt, nec sunt mutua. Unde de tionem primo adprincipiatum
jppofeitse
otentiie,
primo actu intelligitur, quod for- passive ; et secundo ad principium
t actui.
maestinactu quandoque, quando- activum, non inquantum est acti-
que in potentia opposita actui, vum acti, sed inquantum actu acti-
sicut et compositum. Sed de secun- vum actuabilis, quiasice
converso
do actu et potentia, nunquam for- refertur principium activum et
ma est inpotentia, sed actus,etiam passivum. Et tertio ad principium
quando est in potentia primo mo- actuale, quod secum constituit
do, adhuc est actus secundo modo, compositum, faciendo unum cum
non potentia. Compositum autem ipso. Similiter intelligendo acti-
quandoque existit, licet non sit ac- vam duplicitatem aequivocam, sci-
tus, tamen actus
modus entita-
est licet ad principiatum actu, et ad
tis proprise totius, non tantum aliud principium actuabile. Ter-
entitatis formoe. Forte communi- tiam, scilicet adformam, fortenon
ter non curatur de illa sequivoca- oportet ponere, quia sicut eadem
tione propter hoc
actus, quod relatio activi denominat formam
actus compositi primo modo prin- agentis ut quo, etiam compositum
cipaliter est ab actu secundo modo, ut quod, secundum dicta in princi-
secundum commune dictum, licet pio secundi articuli ex parte ; ita
non sit ab actu secundo modo, nisi principiati potest dici, quod eadem
inquantum ille est in actu primo relatio geniti convenit composito,
modo. ut quodrespectu agentis et forma3
ut quo, secundum quod tactum est
SGHOLIUM III.
in 7. in qusestione de generatione
Potentiam sufficienter dividi in activam compositi. De relationibus istarum
10.
et passivam, quod optime explicat, et hoc trium causarum ad finem non vi-
quoad tertiumarticuium. Quoad quartum, detur multum necessarium ad pro-
docet definiri hic text. 2, potentia.n acUvam,
pQgitum pertractare. 8.
non per respectum ad pfincipiatum, sed ^^ t .•
, ...
ad comprincipium, et non ad hoc, ut. actua-
^ 1 1 .
Ex pra^dictis
^ patet
^ ^
.

quarous arti-
. l l-
art. 4.

bile est, abstrahendo a motu. Unde prima C^ll'^^^. Non euim definitur poten- ^r^ot^ntm
^

definitio ejus, ^cihoet, prijicipia/n transniu- tia activa, inquantuill COmparatur comprinci
 548 LIB. IX. METAPll.

rium defi-
ad pi'incipiat iiiu. et
*
ideo nec per principium, ex quo aliquid potest
nitur, non ^
, ^ .
i ^ •

peretYec- pnncipiatum detinitur, sed deliui- mutari; secundum aliam, est prin-
tui'inquantunicouiparatur ad aliud cipium actuandi passive ab actu
principiuin, non tainen in univer- activo; secundum aliain, est princi-
sali, inquantuin actuabile, quomo- pium actuabile sive informabile ab
do pertineret ad Metapiiysicuin, actu, sive a principio actuali.
sed intjuantum actuale, sic, scili- Ex prciedictis patet solutio utrius-
cet transniutabile unde et per ; quequ^estionis, quomododivisioest
transmutabile detinitur, et ita illa sufticiens , intelligendo tantum,
detinitio non est Metapliysica, nec quod sit principaliter in duo mem-
potenti.T activ^e Metapliysice con- bra ; alia enim sub illis continen-
sideratcP; sed Physica, et potentiae tur, ut respondendo ad
dicetur,
physice considerata3. Similiter de quartum et ad quintum argumen-
ratione potentia^ passiva) intelli- tum. Et pro secundaqusestione pa-
gendum est. Nec valet illa conse- tet, quomodo
descriptiones sunt
quentia : in Metaphysica Aristote- convenientes, et quomodo debent
MetaV" ^^^ hoc sic; ergo hopc est
detinit intelligi.
tractantur
physice,
detlnitio Motaphysica
^
multa enim *^
;

etecontra. in Mctaphysica ponuntur pertineu- SGHOLIUM IV.

tia ad Physicam, et e converso.

Solvitargumenta qusestionis tertise, addu-
Qualiter enim aliter disputaret in cens optimam et variam doctrinam, multis
'

1. Physicor. text. com. 88. et inde, applicabilem, ut noto in margine.

coutra illam opinionem, quam di-
cit a Physico praetermittendam, Ad primum argumentum primse 9.

nisi quia induit formam Metaphy- qusestionispatet, quod principium

sici inarguendo ? Exempla possent qaod et qno, non distinguunt ratio-
alia multa adduci. Potest tamen nem principii, ex secundo articulo.
excusari Aristoteles quare talem Et cum eonfirmatur per diversita-
delinitionem ponit, et non proprie tem fundamenti, responsio patet ex
Metaphysicam, forte quia potentia eodem, quia tantum unum^est fun-
hoc modo descripta manifestior damentum, et aliud subjectum. Ad
est. Et similiter ex hoc potest sa- secundum argumentum, actio se-
tis haberi ratio potentise activae, cundum quod fundatur in motu,
metaphysice loquendo, dimittendo consideratur in 3. Physic et in 1.
iilud quod contrahit ad naturali- dc Generatione, adhuc particula-
Actio, u
tatem, et ponendo generalius quod rius consideratur scilicet ut est fundetui
in motu
adMetaphysicum. Est au-
pertinet inter contraria, non ut inter ter- aliter a
Physico,
Potentia tom poteutia activa secundum , minos tantum, sed agens contra-
ut aliter
activa me- . . . . .

ejus unam significationem, me- tract. (

,

taphy-ice riatur patienti, ut patet ibi; quod Generat

defjnrLur.
ne consic
taphysice loquendo, principium non oportet accidere, nisiinaltera- ratur.
agendi agibile, secundum aliam, tioneunivoca, vel generatione uni-
pidncipium actuandiactuabile. Po- voca, extendendo contrarietafem ad
tentia vero passiva, secundum formas substantiales. Ratio actio-
unam ejus significationem, est nis abstractior est, secundum quod
 '

QU.T:STI0 IV. 549

'per agere intellij^itiir darc csse, se- tnte nntm^ali, sed qiiomodociimque
cimdnm qnod satis expositnm est sit aliiid principiiim hiijns et illiiis
in primo nrticnlo; et ah actione sic n])solnLiim, lioc ad propositum per-
abstracta, dicitnr [)otentia activa, tinet, ({nod pinncipinm activum
nt per se pertinet nd Metaphysi- bonitfitis in cnctione, sive nt qtiod,
cum, sed nt sic abstraliitnr, hnpc sive nt v^/o, non ost modns princi-
non definitur, nt dictnm est in 4. pii contra principium
distinctus
artic. Cnm cr^^o arguitnr, qnod actionis in communi, licet quando-
aliquis modns est pra^ter illos, qui que sit aliud realiter ab aliquo ^^on est «].
ctio quo- Pcrtinent ad rt^erc et ;)r///, si intelli- determinnto principio determina- ^uoZT
Meiaph.
8'^^^^^^ ^'0^^^^ ^^ V^^'^ stricte, conce- ta^ actionis. Ad quintum dicendum, ^Ttlfc?'
spectat?
do; si nbstracte, non oportet, nt qnod potentia immotiva a corrnp-
dictum est, snntquin et illic sic tione, dicitnr utroqne modo tncto
de consideratione Metaphysici. Ad in arguendo. Et quando est primo
tertinm patet in secunda parte se- modo, concedo, quod non est nisi
cnndi nrticnli, quare non distingui- qnnedam specialis potentia activa,
N. 4. turpotentiaintot, inqnot et causa. inquantum scilicet comparatur nd
Ad qnartum dico, quod in actione corruptionem. Quando autem est
quacumqne bonitas naturalis est a secnndo modo, tunc dico, quod non
bonitnte principii, et ideo sicut nccipitur pofentia positive, sicut
procedit nrgumentnm, concedo, probat argumentum, sed privative
quod potentia agendi sic, non est scilicet pro carentia principii pas-
aliud a potentia agendi, sed conti- sivi a corruptivo. Et hoc videtur
netur snb ea. Et quod Aristoteles dicere Aristoteles in 5. cap. de Po-
non posuerit istum modum, tan- tentia, text. nliquando pro c. 17.

quam distinctnm a primis in re, kahere aliquid, videtur tale esse, ali-
sed forte propter loquentes, qui quando pro /jriurtn, loquitur depos-
appropriabant potentiam ad bene, se corrnmpi. Sed eodem modo po-
sicut nomen impositnm communi, test dici de non posse corrumpi, Potentia

potest neqnivoce nppropriari con- quod aliquando est tale pro /i«6ere PSi^^est'
tento, patet in flne secnndi cnp. «^/.7/^/V/, ut in primo modo ; aliquan- '^^ll^^^l
r^ssivi.
hujus 9. t. c. 4. Jpmis bcne potenliam do secundo modo,
])ro privari, nt in
seqidtur ea, quce est soJum faeiendi, et licet illud privari non sit qnando-

iQ non e eonverso, etc. Qnandoque au- que sine hoc, quod hnbentur aliqua
Bonitas
oralis po-
^g^^^ ^^^ j^ nctione nliqua bonitas ^
perfectio contraria illi qno priva-
i 11
est esse
accidentalis, et ista potest esse ab tnr, vel contraria simpliciter, vel
b alio a .

rincipio alio principio, quo est qnnm a contraria qnnntnm ad actum pa-
ctionis. . .,
sicut mora- •ii-i.
ponitnr bonitas
. - -,

tiendi corrnptionem.
I
'

actio,
lis in actu nostro a virtute, non a SGIIOLIUM V.
potentia tantnm, a qua est actio
Habet optimam doctrinam multi. deser-
secnndnm snbstantiam. Et sicnt in
vientem in solutione argumentorum secun-
saltando bonitas accidentalis est dse, id est, quartse qusestionis. PrsemitUt
ab arte, qua quis scit corpus
COrpus apte potentiam, ut opponitur actui, sufficienter
movere, licet ipsa motio sit a vir- dividi in objectivam et subjectivam, quas
 550 LIB. IX. METAPII.

explicuit q. 2. n. S. intelligendo per su'>j'JC' potentise in objectivam et subjecti-

tivam, subjectuni tam inforniabile quani
vam, posita in prima solntione. Et
denominabile, qualo est principium activum.
est dicendum de activo, quod licetq. 2. n.
Ad primum explicat bene id, ctfjus est po-
tentia, ejus est aclus, non habere locum in qiiaudo non agit, non sit in po-
potontia tactiva. Aliter etiam illud expiicat, tentia snbjectiva, stricte sumpta,
aliter etiam salvat sufticientiam illius divi- pront scilicet talis potentia est
sionis. Ad tertium, optime explicat, quomodo subjoctivi informabilis, est tamen
potontia activa, etiam ([uando agit in se, agit
in potentia snbjectiva,extendendo
in se, tanquam in aliud. Quod dicit intelloc-
tionem esse aliquid absolutum, habet i.d. 3.
eam ad snbjectum denominabile
q. G. n. .". et q. 8. n. 10. et d. 6. nuiu. 3. et activuin enim est denominabile ab
passim ideni ait de omnibus oporationibus. actu, ad quem est ista potentia,
licet illo actu non sit informabile. Tj

11. Ad argnmenta secimdae qii?est.io- Et lioc modo potest teneri, quod

nis. Primum tangit difticultatem potentia
^
opposita
^ '^
actiii, sufficien- Potentia
opposita
hanc, qiiomodo potentia, ut oppo- ter dividitnr in obiectivam et sub-aciui suia
cienter di-
nitur actiii, potest applicari prin- jectivam, intelligendo snbjectivam '
viditur in
. , . objectivan
Non enim negandiim
, ,

continerc sub se utramqne prsedic-etsubjecti

,

cipio activo.
est illud qnandoque in potentia tam scilicet stricte, et large snm- cuju^est
ad principiandum, alioquin sicut ptam. Tunc ad illa, qucB objicinn- ^eiufeTL'
arguitnr, et bene, non agens non tur contra responsionem snpra.^p^^^^^j-^^^®^"
posset agere. Quod hoc nomen si Ad primnm de Somno, qnod non
Princi- ;5n?ic/;;mm importet aptitudinem ad oportet actnm esse ejusdem for-
piuin, apti- , . . , ,

principiandum, tunc quandocnm-

,

tudinem ;
maliter, cnjns potentia est forma-
principians , . x .
l
liter, nisi tantum in passivis vel
,

actum;di- quc cst lu actu primo, est actu

^^^'
principium, sed quandoque in po- activis stricte snmptis contra fac-
tentia principians. Si autem no- tivas sensus autem de quo, et
;

men importet idem quod

principii cujns actu ibi ioquitnr, aut est
actu principians, tunc quando est passivns, aut activus stricte. Aliter
in potentia ad actum secundum, posset dici, quod loqnitnr de poten-
est in potentia principium. Hoc tia, ut est principinm, sicat patet
modo universaliter dicendum est consideranti intentionem ejus, non
de aliis principiis, et si nunquam de potentia opposita actui. Sed ista
sint in potentia principia, si non secunda responsio, non sufficit si-
primo modo
significant dicto pos- ne prima, qnse dicit in qnibus actus
sunt tamen omnia csse in potentia est ejns cujus est potentia, in fac-
principia, saltem illa, quse possunt tivo autem non est ejns, nisi ut
praecedere tempore sua principia- snbjecti denominabilis tantnm.
ta, qnse sunt duo, ut dictum est in Cnm arguitnr secundo, qnod divi-
2. artic. solutionis. Sed de activo, sio non est sufiiciens potentise in
quia non recipit, est difficultas, potentiam subjectivam et objecti-
quomodo est in potentia princi- vam, respondeo, verum est sumen-
pians. Patet autem quomodo po- do snbjectivam stricte secundum
tentia opposita actui applicetur qiiod ista est vera omnis potentia :

potentise passivse ex distinctione snbjectiva est ad aliquod esse for-

 , .

QU^STIO IV. 551

male illiiis, in qno ost illa poten- scd iit al) illo fiendi, ita actiis est
tia ; est tamen sufliciens extenden- ejns, qnia ab ipso.
do suhjcciivam ad subjectum deno- Ad secundum argumentum, pa-
minabile et informabile. Et sic tet per prrrdicta in 4. artic. Ad
oportet propositionem illam sic tertium dicendum, quod ponit in
exponere boc modo, quod omnis defmitione aliud, aut inquantum
potentia subjectiva est ad aliquod aliud. Kt quare ita distin<2:uit, in- rp^^^t

esse, formale vel denominati-

vel nuit in 5. ubi statim subdit Ars :
'^^'"' ^^-

vum, saltom ejus in quo est poton- medicinalis polestas ens existet in sanato,
tia. sed non inquantum sanaium. Unde di-
12. Alio modo respondetur tenendo, cendum, quod activa stricte sum-
quod divisio potentiae oppositae pta vere est activa, et quando elici-
actui, est sufficiens in objoctivam tur actio immanens vore inelicien-
ot subjectivam stricte sumptam, do eam, est actio, ita perfecte Actio im-

et tamen quod potentia subjectiva babens quidquid ost de ratione veraTcVio,

applicatur potentiae activae, et est actionis, et forte verius, qnam JansmLltat

ad aliquod me ejus non absolutum, transiens. Agens tamen ista non ^^'""^-

sed ad relationom actualom, quae transmutat stricte sumendo trans-

sibi inerit quando aget, ot prius m?*/arc, prout dicitur esse ad actum

non ponere
inost; sed sic oporteret primum tantum, nec transmutat
objoctivam ad productum natura- aliud, sed idem subjecto, inquan-
liter prsecedere potentiam ante tum aliud, sicut magis patebit in-
actum, ut applicatur potentiae fra Et ideo ratio bic posita
q. 14.

activse, quia non videtur aliqua scilicet transmutativnm esse non

potontia esse ad relationem, nisi convenit proprie activse potentiae
quia eadem, alia aliquo modo est stricte sumptse. Ratio tamon Me-
prius ad absolutum; sicut nec mu- taphysica scilicot actuativum esse,
tatio ost ad relationem, nisi quia vero sibi convenit, nam actus se-
prius ad aliud absolutum, vel in cundus, secundum quod sic actua-
eodem, vel in alio, ad quod est bile in actu per ipsum, vere est
talis relatio. Si autem negatur illa actus et perfectus, licet non talis,
divisio potentiae in objectivam et quod sit proprie transmutationis
subjectivam extendore se ad acti- terminus. Sed quare non est ter-
vam, et tamen esse sufficiens, ut minus transmutationis, cum sit
potentia opposita actui applicetur natura alia a subjecto in quo re-
potentiae passivse; tunc potest di- cipitur? Diceret aliquis, quod pro-
ci, tertio modo respondondo, quod pter hoc non terminat transmu-
quando potentia activa est in po- tationem, quiaest actio, et adactio-
tontia ad agendum, non ost in po- nem non est transmutatio ex 5.
tontia ad aliquem actum sui, sod Phvsicor.
"
t. c. 10. Sed aliter dico,
Inlelleclio
ad aliquem actum ab illo; noc illa quod intellectio licet dicatur com- est quaiitas
. , . ^ . . .
. . , .
, ,
• • absoluia 1
propositio : Cujiis esl potentia ejus est niuniter actio vel operatio, sive d. 3. q. 6.

actns, facit contra hoc, quia sicut actus vere tamen est
secund'js,
potentia est ejus, non ut in fieri, terminus actionis proprise, prout
 ^^2 LIB. IX. METAPII.

scilicet aetio est in PrcTdicamento biles, et doctrinales, atque siibtilissimoe

Aetionis, et est essentia aliiiiia sunt. Ad quas solvendas prfcmiitit quatuor
absohita, licet in ipsa necessario articulos. E\ quibus breviter elicit quid
fnndetur respectus. IUam autem tenendum sit ad utramque quoestionem.
actionem proprie dictam, cnjus Ubi adverte quabter in primo aiticulo
intellectio est terminns, designa- ostendit quatuor causas pertinere ad con-
mus communiter per hoc, quod est siderationem Metapbysici, ut abbi saepe
eliccre intellectionem enim elicit
; babet. Yide in Tbeorematibus, et 8. d. 1.
intellectus, non antem intellectio- in Ucporlalis, et siiper 5. Melaphysicce,
ne aliquid agit, et est exemplum; cl primo in exposilio^ie, &i(\woii\h\idJ[\^\i
calor enim natura absoluta termi- de efiiciente, vide 1. d. 2. q. 2. et 3. ct

nans calefactionem, prout calefactio 30. (/. 1. et abbi soepe. Qusere abstractio-
notat proprie actionem, qua actio- nes Francisc. Mayr. ut nosti -plerumque
ne calor fit sive producitur, et ad propositum.
qua? actio proprie non pj^oducitur. Gonsequenter in secundo articulo part.
Sed quare non dicitnr calefactio 1- adverte dibgenter ad illum discursum
elici, sicut etiam dicitur intellcc- de diversitate concretorum ab eodem ab-
tio?Respondeo non est utrobiqne stracto sumptorum. Qua^resuperbb. Elen-
Caiefacfio scrmo fortc soque proprius. Sed cborum q. 16. et super Porpbyr. q. idti-

ut rnteiier' ill^i^l clc calcfactione intelligitur Hma, et in primo d. 5. q. 1. et in 4. d.

''^'°*
forte, inquantum ipsa
eadem est H. </. l.e/ c/. 12. ry. 1. et supra 4. hujus,

realiter calori producto, et non ct ahbi, ut in Theorematibus ad proposi-

secundum propriam rationem ca- tum, sed instantias exclude de identitate

lefactionis, sicut ex alia parte in- concreti et abstracti in doctrina bujus ;

telligitur de intellectione secun- quomodo ergo unum mukiplex, et ahud

dum propriam ejus rationem; aut simplex supra tetigi, est enim muhiphci-
forte aequivocatur vocabulum eli- tas connotationis non signihcationis.
ciendi ad notandum habitudinem \^wo^ modos dicendi ibi de forma et fine

principii activi ad productivum in ^^ ^^^^^^ conveniat eis nomen potentice

intellectione, et ad productionem P^*^

principio bene ponderabis, quia sub-

in calefactione; proprie ergo mu- ^^^^^' ^^ quotationem de primo principio,

tatio quando insit intellectui
est, ^^ ^^^^i inferre potes ihum tractatum, et

intellectio, sed non quae est termi- P^^ consequens Theoremata proGcessisse
nus motus, qualis est communiter hasqua3stionesMetaphysic£e,hcet ahquan-
ad formas, quse communiter vo- do ibi se remittat ad has, sed hoc ibidem

cantur actus primi. Ad quartum ar- pertractabo.

gumentum, patet per supradicta. Cum parum post dicit : quce essentia-

lius, vel prius non cst modo qucestio, ad

''°° ^''"^^ "°^'"^^'' '"^'"'^' ^'-

ANNOTATIONES.
, ^ ^ , et in 2. disf. 1. q. 4. adW"^'' 'f'
finem, et mtra
ad Quasst. 3. <?/ 4. , ,. ,. /

hic art. 4. aticiuatitcr, et q. secpiente act

^^ Sequuntur tertia et quarta quoestio de plenum, et alibi, et totum quod sequitur

divisionibus et descriptionibus potentia), valde doctrinahter ex fundamentis Aristo-
pro principio acceptae, t. c. 2. quae nota- tehs et synderesi Scotica menti imprime_,
 QI^^STIO V. 553

et de a?quivocatione potentioe activnn et tnm ost activnm et passiviim, non

passivaB, et rationibus carum, et qualiter (listinguitur por aliquid a])Solu-
definitiones in Metaphysica assignat.T non tnui orgo distinguitur, distin-
; si
semper sunt Metaphysicfe, nec in Piiysica guitur tantum pcr rolationes; nc-
Physicrc, et simihter de Logica, et ahis cossc autcm cst, ut videtur, quod
facukatibus potest dici. Unde poteris eh- distinguatur, quia alias principia-
ceremuha, et maxime de consideratione tum non habcret principia propria
Metaphysici in universaH, videhcet vel in priora se ; crgo inquantum est
particulari, per liaec enim dicta multa eva- prius naturaliter principiato inclu-
duntur et dcclarantur dirficilia. dit rolationem.Idem arguiturdepo-
Infra pro solutione 2. principalis, pri- tcntiis activis intcr se comparatis,
mae qua^stionis nota ea, quae dicit confor- nam talesplures possunt fundari in
miter in 2. c/. 2. </. 10. de varia conside- eodem absoluto, ot oportet ponere
ratione Arist. in diversis locis de actione, distinctionem ipsarum, inquantum
et sic de aliis. Ceeteras solutiones sequen- sunt priores principiatis, ut osten-
tes succo plenas ponderabis, et specialiter
ditur per probationem pr?eceden-
ad primum, et 3. 2. q. recurrendo ad loca
tem ergo haec cst per relationes,
;

conformia alibi, ut nosti. Yide 13. et 15. quse erunt eorum difFerentise, in-
q. quodliheli, et 3. d. 1. q. fmali pro quantum sunt priores.
dictis ad illud 3. 2. q. 13. etiam (/. 4. q, Ad oppositum, si respectus in-
1. et 27. d. 1. in Reportatis ad idem cluditur, hoc nonest, ut ratio ma-
videatur. terialis,quia tuncpra^supponerotur
absoluto, sicut materiale formali;
ergo includitur ut ratio formalis.
QU^STIO V.
Hoc vidotur falsum, quod rolatio
sit formalis ratio principiandi ali-

An potentia activa sive passiva inquan- quid; sicut etiam inconveniens ost,

tum prior cst naturaliter principiato, quod sit formalis ratio torminandi
includat essentialiter aliquem respec- principiationem.
tum? SGHOLIUM 1.

Aver. Ub. desubsl. orbis c. 1. et 1. Phys. com. 70. Sententia Ilenrici quodL 3. q. li. et in

D. Thom. 1. P/iys. circa lexi. 64. et 1. p. q. 45. sum. art. 57. q, 7. est affirmativa, et bene
art.8. ad. 2. Gajet. l. />. q. 53. art. 3. Occham
explicatur, de quo videri potost Doctor 2.
in 2. dist. 16. q. 23. Lichet. ibid. q. icnic. Ferr.
4. contra gent. c. 66. Ilenric. quodl. 3. q. 14. d. 16. a num. 12. refutatur optime et clare.
et quodl. 14. el q.i. Ilerv. tract. de umt. furm.
c. 13. et in sum. art. 35. q. 8. Greg. 2. dist. 12.

Aureol. ibid. q, 1. ad. 6. Conimb. 1. Phys, c. 9.

Hic dicitur, quod forma natura-
q. 8. Tolet. q. 14. Rub tract. 1. q. 6. p^ons. i. lis non est principium actionis,
Met. c. 7. q. 8. sect. 7. Suar. disp. 13. Met. sect.
8. et disp. 18. sect. 2. Hurtad. disjj. 2. Pliys.
secundum quod ost perfectio ejus
sect. 2.
in quo est, sod solummodo secun-
dum quod habet respectum ad ef-
Arguitur quod sic, quia idem fectum. Quod potest ostendi, quia
absolutum potest esse in poten- non est principium agendi, inquan-
tia activarespectu unius, et passi- tum habet aliquom ordinem ad il-

va respectu alterius; ergo inquan- lud quod agit, vel in quod agit,
 554 LIB. IX. METAPH. '

rpiia tnli ordineamoto, ng'et;ni]iil ergo praecise alternm est essen-

ordo antem illeest i^elatio, sive i'es-
pectns.Secnndnmlioc ponitiir.qnod
potenticT anima^ non dicnnt nisi
eamdem essentiam aninKV absoln-
tam, cnm div(M'sis respectibns, ad
diversa objecta et diversos actns,
tialiter potentia activa,non relatio
tantnm. Patet, tnm, qnia non est
perfectior termino prodncto, nec
rrqne perfecta, nec est jirincipiiim
assimilandi sibi passnm, sed forma
absolnta tantnm ergo illa praecise
;

(jui respectns oportet, qnod cadant est potentia activa. Ttem, si aliqna Reiaiio
"°" ^^*^^^-
in ratione propria potentiarnm, relatio pertinet ad rationem po-
inqnantnm prnecednnt actns, alio- tentise activre, inqnantnm prior
qnin nuUa distinctio pr?ecederet est natnraliter principiato; ant
in potentiisdistinctionem actnnm; illa est relatio potentioe nt impor-
qnod videtnr inconveniens, qnia tat rationem principii, ant poten-
licet actns manifestent distinctio- tine nt opponitnr actni, qnia non

nem potentiarnm, non tamen eam videtnr aliam posse dari. Non se-
cansant, non enim qnia differt in- cnnda, qnia illa non manet qnando
tellectio a volitione, ideo differt in- actn principiat ; manet antem in
tellectns a volnntate, sed magis e principio qnando principiat, qnid-
converso. Consimiliter etiam po- qnid est de ratione ejns, inqnan-
nitnr ex parte objectornm, qnod tnmest prinsnatnraliterprincipia-
differentia formalis objectornm to. Propter idem etiam non potest
natnraliter prsecedit differentiam dari, qnod illa relatio sit relatio
actnnm,non antem est illadifferen- principii in potentia principiantis,
tia prior per aliqna absolnta. Po- qnia nec illa manet ; oportet ergo
testenim idem absolntum esse ob- dare, qnod relatio sit principii
jectnm plnrinm potentiarnm; ergo principiantis in actu. Sed hoc est
est per respectns ergo illi respe-
; inconveniens, nam
simni na- illa

ctns ernnt de ratione objectornm tnra est cnm principiato, inquan-

formaliuin, inquantnm praecednnt
naturaliter actns, et hoc respectu
potentiarum passivarum, nt prin-
cipia aliquo modo actuum.
3.
Contra ista arguitnr, quod licet
activa, u- potcns possit csso compositum et
QJus frene-
tum principiatum, cum sint cor-
relativa, et posterior est natura
eo quod est principiatnm, hoc est,
illo in qno fundatnr relatio princi-
piati, quia relatioprincipiati, quse
simulest cum relatione principian-
. .

ns. plura includere, tamen potentiam tis in actu, posterior est eodem,
activam inqnantum includit quid- quod scilicet est principiatum,
quid naturaliter prsecedit princi- oporteret autem relationem in-
piatum, oportet esse rem nnius trinsecam potenticne activse esse
generis, qnia non est ens per acci- priorem natura illo quod est
dens. Et si proterviendo diceretnr principiatnm ergo omnino nulla
;

posse esse agens,non tamen potest reiatio invenitur talis. Item, hoc
dici esse potentia. activa, absoln- videtur specialiter de potentia pas- p^^^^^.^
tum antem et respectus
^
in eo fun- siva, nam ipsa secundum illam ra- passivatai
• 1 I
^^^ secun
tioncm essentialem, est pars com-
r

datus, non snnt res nnins generis; dum abso-

 QUiESTlO V. 555

lutum est
positi, et perficitur a forma, qiia3 Jioc denominativum poimiia acci-
cipiato. est nltera pars secundum qunm piatur pro subjecto, quod denomi-
rationem est prior naturaliter nat, non in sensu compositionis,
principiato, ut tale principium, lioc quia nec sensu
sic est prior, sed in
autem est pra^cise sulj ratione ab- divisionis; nec tamen pro isto quo-
soluta; sic enim immediate est modocumque, sed secundum illam
pars compositi, et periicitui^ a for- rationem, secundum qunm imme-
ma, quia si aliqua relatio esset de diate recipit prsedicationem liujus
ratione ejus inquantum est pars concreti potentia. Et iste modus
compositi, illa etiam relatio esset loqucndi visitatus est in ista ma-
de ratione compositi,et ita nuUum teriade potentia, principio, et cau-
materialc esset essentialiter abso- sa ; sic enim haec cst vera : Causa
lutum. naturaliter prior cst causato, et princi-
piiim principiato, et non aliter. Hoc
SGHOLIUM II.
modo quaestionem,
intelligendo
Potentiam prout prsecedit principiatum su- dicitur, quod nihil est de ratione
mi tantum pro quod nuUus re-
absoliito, ila potentise, nisi absoluta aliqua es-
spectiis in ea prsecedat similem respectum sentia, in qua immediate fundatur
in principiato, de quo Doclor 3. d. 15. § AH-
aliquis respectus ad principiatum,
ter potcst dici, n. 8. et l.d.7.n. 9. solvit clare
ita quodnullus respectusprsecedit
fundamentum primae sententise-. Facit lon-
gam digressionem de potentiis anima?, oc-
iii actu ipsam principiationem,
casione positionis Henrici ; tenet eas non per quam quasi determinetur ad
distingui realiter ab anima, de quo 1'use 2. principiandum sed ab absoluto
;

d. 16. Explicat etiam optime, quando potLU- sine omni respectu prsecedente est
tise diversse liabent nccessario objecta diyer-
effectus absolutus, quo posito po-
sa, re^olvens id tantum locam liabere in po-
tentiis disparatis,nonautem in subordinatis,
sterius natura sequitur relatio
quia in liis quidquid est objtctum potcntise actualis mutuaprincipiati ad prin-
inferioris, est etiam superioris, etsi non e ci[>ium, quae in neutro esse potuit,
contra; quidquid enim percipit sensus par- altero extremo non posito, ut ar-
communis, et quidquid
percipit
ticularis,
gutum est prius in 2. argumento
percipit sensus communis, percipit intelle-
contra primam opinionem. Confir-
ctus, sed non e converso, dequovide eum 1.

d. 3. q. 3. ad 1. pro opin. et 2. d. 24. q. unic.

maturetiam hsec positio : si enim ^

in essentiaabsoluta, puta incalore

Ideo dicitur aliter ad quaestio- n n p s s e t i m m ed a t e f u nda r r e la-
i i

4.
nem, quod cum relatio quam im- tio principiantis, ut scilicet sine
portat lioc nomen poientia (sicut respectu prccdeterminante non
patet ex solutione tertise qusestio- principiaret, qusero de illo respe-
nis) sit simul natura cum relatio- ctu ad quid est? patet quod ad ali-
ne principiati actu, actu et poten- quid extra, imo ad idem ad quod
;

,
..... , II-
est post principiationem relatio
Relatio non
tia, potentia, ac per hoc illa ratio determinat
p^^^''^'^^^*
nuUo modo sit prior naturaliter principiantis; et tunc ad quid po-
principiato. Ideo quando quseritur nentur duae relationes simul ejus-
de potentia, ut est prior naturali- dem ad idem,et secundum eumdem
ter principiato, uecesse est quod modum relationis? Aut si non sunt
 556 LIB. IX. METAPH.

diirp. sed unn, qiiomodo una \)vrc- essentialem alicnjus, quam quod
cedit aliani natura, et (fuasi funda- sine illo non possit esse ; sic nun-
nientum ejus ? Nam quidquid est quam aliquid est activum, nisi na-
de i*atione potentiae, inquantum tum sit habere ordinem ad aliquid
prius est naturaliter principiato, extra se ; nec tamen ille ordo es-
totum videtur esse de ratione fun- sentialis est actio, ut modo loqui-
damenti relationis ipsius principii, mur, hoc est, inquantumest piMus
quando principiat aliquod princi- naturaliter acto.
piatum. Xec potest dici, quod una Sed numquid forma, inquantum
tantum praecedit aliam tempore, quo est, est prin-
perticit illud in
quia patet quod agens habens cipium agendi? Respondeo, quod
actionem cOcTvam sibi, ita deter- hoc conceditnr, si reduplicetur
minatur, et habet quidquid requi- formalis ratio activi; tamen illud
ritur ad talem determinationem, perftcere prsecedit forte naturaliter
sicut agens praecedens tempore agere, quando conveniunt eidem
actionem suam; ergo relatio de- formse. Possunt enim relationes Forma
prius perfi-
terminans si qua est, non oportet in eodem absoluto, ordine quodam cit, id in

quo est,
qu.od pr?ecedat tempore, sed tan- fundari, ut sic hic prior sit com- quam red-
dat acti-
tum natura, quod videtur incon- paratio actus, quam est de se ad vum.
veniens, secundum prius deducta. illud actuabile, cui detmeprimum,
5. Ad illa, quae dicunturpro prima quam ad agibile ab ipso, licet per
Causa qi'o- • • , , .

modoprior opinione, respondeo, quod primo potentiam divinam prima compa-

^imurcuin ^"^ccipitur do forma naturali, dici- ratio actualis possit tolli stante
^^
•
tur quod causa secundum quod secunda.
causa prior est causato, et causa Ad quod additur de poten-
illud,
secundum quod causa simul est tiis animsp; dicitur quod si poten-
cum causato, utraque vera est. Sed tia intelligatur aggregatum ex
prima, si reduplicaretur illud ab- absoluto et respectivo, isto mo-
solutum, quod est immediatum do distinguitur per respectus for-
fundamentum relationis; secunda, maliter. Sed sic non sunt prio-
sireduplicetur relatio; sic si redu- res naturaliter actibus, propor-
plicetur respectus, cum dicitur, sc- tionaliter accipiendo respectum
cundum quod respectum hahelad effectum, principii anima, et in
in acti-
sicut videtur propositio sonare; bus respectum principiati sci-
negatur simpliciter illa proposi- licet si actu, actu ; si potentia, Potentia
anim«e est
eodem modo negatur illa
tio, et potentia. Si autem per pofentiam absolutum.

per quam probatur, inquantum animce intelligatur illa perfectio,

habet ordinem. p]t cum probatur, quae prsecedit naturaliter actum
amoto isto nihil aget, fallacia sicut ratio elicitiva actus, sive
consequentis est coloratum sine
: receptiva motionis objecti, illa
quantitate non primo videtur; er- prfBcise dicit absolutum. Et tunc
go inquantum quantum primo vi- tenendo, quod potentiae sint idem
detur.Plusenim requiritur ad hoc, cum essentia, vel differrent prae-
quod aliquid pertinet ad rationem cise, sicut diversae rationes perfe-
 ;

QVJES' rio V. S57

ctionales in eodem nnitive con- tenticT ponerentur accidentin ab-

tentae, de (pia differentia dictiim solntn, semper enim cTque tenetnr
est in 4. hnjus, (iiiaestioni^ de Uno; conclusio principalis liujns qua3-
vel niillo modo ]*ealiter differiint, stionis. Potesttamen dici, qni vult
q.2, sed tantiim intentione vel ratione. respondere cndmcnjorem argumenti
Potentise
nimaiquO' •
Sed nec talis differentia, ciim sit jnm facti, nuod vcra est, ubi est
modo (lis-
inguuntur completive in intellectn, et non in ordo essentialis minoris diversi-
ab ipsa ?
re, nisi in potentia, prsecedat tatis ad majorem, sic non est in
naturaliter differentiam actuum. proposito, qnia quodcumqne ens
Quod si quaeritur (|uomodo ab eo- perfectum immediatum ordinem
dem omnino indistincto,in("|Ucnntum liabet ad propriam operationem.
est principium, possunt immedia- Et ens perfectius in istis infe-
sic

te esse plura ? Licet posset evadi rioribns ad plures operationes,

ponendo aliquosactus animse esse quarum foi^ma sua est prinoipium
ab objectis, non tamen oportet sic sine alia diversitate media, sicut
fugere. si esset unius principium sine me-
6.
Generaliter respondeo, nisi pro- dio. Est ergo major praecise vera
cedetur in infinitum in entibus, in minus diversis, quorum
illis

oportet multitudinem reduci ad singulum natum esset prsecedere

unitatem, et in proposito est re- singulum majoris diversitatis,non
sponsio specialis, et in similibus. ubi nullum si esset singnlum pra)-
Multitudo Si enim una forma limitata ad cederet aliquod singulum,sicut po-
reducenda
lad unum. unam operationem potest esse nitnr hic.
sufficiens principium ejus, et quan- Ad quod additur de obje-
illud,
qujest. 3.
tumad entitatem, et quantum ad ctis, licet hoc tactumsit 6. hujus,

distinctionem; et alia alterius for- in qusestione de Ente et Vero

ma illimitata aliquo modo respe-
ctiiistarum, qua^ per hoc quod po-
test in aliam operationem, nihil
minus potest in istam, potest in
utramque, quantum ad entita-
et
tem, et quantum ad distinctionem
earum, sicut et duse possent. Qnod
si arguitur, quod major diversitas
non est ab omnino uno, nisi me-
diante diversitate minori
diversitas actuum, quse tanta est,
nisi mediante diversitate minori
potest tamen dici, sicut dictum est
de potentiis animc^B, qnod si idem
absolutum est objectnm, nuUus
respectus pertinet ad essentialem
rationem objecti,^quia; ut ibi ta-
ctum est, ante omnem respectum
potest intelligi absolutum, et im-
possibilo est intelligi, quod non
includit rationem formalem objecti
; ergo nec primi intelligibilis, si quod est
primum commune. Et cum quae-
i'itur de distinctione objectorum,

potentiarum. Responsio, lioc ar- responsio, illa nullo modo est per
guit contra hypothesim, quoe hic respectus, inquantum formaliter
supponitur de identitate potentise sunt objecta, sed respectus conse- Distinctio
cum essentia, quam qu^estionem quuntur actus circa illa, si actu, objectdrum
an d<!tur
non oportet disputare, perinde actu; potentia, potentia. Distin-
si per respe-
ctus?
enim esset ad propositum, si po- guiturergo, vel ut perfectionesuni- qucest, 2.
 55? LIB. IX. METAPII.

tive, nt (lietnm ost in 1. (loUno, Vero adnoqnnt snporiorem, so(i aliqnid

et Bono, vel nnllo modo, loqn^mdo commnniiis continens illnd qnod
de intellectu et volnntnte; potentinn ndnrM^nat inferiorem, ideo oportet
enim sensitivne, patet qnod hnbent objecta prima cssc snbordinata
objecta distincta. saUem aliqnnp. modo prnedicto. Nec in istis obje- fu^peno?

Ubi breviter scien(bim, qnod dn;in ctis per se, et non primis, percipit '^'^^^^^^^^^^^

objectum
potentia^ invicem comparatn^ tri- potentiasnperiortantnm rationem
i)li<'iter se possnnt habere; vel nt sni primi obiecti, sed etinm ratio- potentise,
T •
quam ipsa.
omninodisparatnp; velnt ordmatne,
1

nem propriam sni per se objecti,

et hoc vel snl), et snpra in eodem etiam perfectins qnam inferior,
*]renere; vel ordinatne sicnt poten- primnm objectnm.
cnjns illnd est
tine generis alterins. Exemplnm Pnta nontantnm sensns commnnis
])rimi, visns, anditns. Exemplnm in albedine vel colore, percipit
secnndi, sensns particnlaris, sen- confnse rationem qnalitatis sensi-
snscommnnis; similiter qnicnm- bilis, sed distincte rationem co-
qne sensus respectn intellectns, loris, imo distinctins qnam visns.
qni omnes snnt in genere potentine Qnomoc^o enim aliter jndicaret
cognitivne. Exemplnm tertii, qnne- differentiam coloris et saporis?
cnmque potentia cognoscitiva, et Ttem, noi tantnm intellectns per-
potentia ap[)etitiva sibi correspon- cipit inquantum ens,
albedinem
potentice dous. primis verum est
Dc solis hoc est confnse rationem entis in
ad^L'^com- per se, quod divers^ potentine re- albe Une, sed distincte propriam
T'd!T' qnirnnt diversa objecta formalia, rationem albedinis, et perfectius
%o'o^p1a^.' 6t patet qnod ibi est diversitas in quam visus. Unde ista est falsa :

^'
^-^^^^^- absolutis, non tantum per respe- qunelibet potentia perfectius perci-
ctns. De secnndis non est verum, pit sunm primum objectum, quam
nisi sic intelligendo quod prima aliqna alia percipiat ipsum, cujus
objectadifferant sicut subordinata, alins non est primum objectum.
lioc est, quod potentine superioris
SGHOLIUM III.
objectum primum^ ad plura se ex-
tendat, quam objectum primum ReUnquit quasl sub dubio, an objectum
inferioris, tanquam per se obje- voluntatis slt Idem cxuod intellectus, quia

Ctum respectu superioris, licet nori non constat, quod a^que late pateat voluntas
^^ intellectus, et similiter procedit 1. d. 3.
primum. Sicnt enim album est per
^ , . . . CT. 3. num. 22. et favet 4. d. 50. q. 2. et 3.
se objecLum visns, non primum, ^ 33^ ^^^. ^.^.^ ^^^.^^^,^^ voUmtatis esse
sed COlorntum SUbquo COntmetur, j^q^^j^^ yerum vel apparens; sed 1. d. 1.

sic qnidquid ponitur objectum vi- quajst. 1. et 2. d. 23. num. 4. docet objectum

sns COntinetur SUb objecto sensUS voluntaUs esse ens, vel bonum convertibile
«^^^^ ^"^e, et hic in illam partem inclinat,
COmmunis, et quidquid sit primum
, .

obiectum eins,
, .• X
contmetur
.

sub ob-
11 explicans bene quomodo id non sit contra
^ \ o^
•-' J ' ^
,
Arist. , ,
2. do An. text. 33. de quo vide qu3e
, , i i
^ ^

jecto intellectus. Quia enim pri-

dixiinsupplemento de Animadisp. 2.sect.3.
mum objectum potentine dicitnr et disp. 3. sect. 12.

illnd quod adnequat ipsam, et il-

lud quod adnequat inferiorem, non De tertiis potest simpliciter ne- 8.
 QU^STIO V. 559

S<ari propositio, qiiia appelitiva ctis, jiixta tacta prins dc potontiis

videtiirin ideni tendere formaliter, animrp.
quod apprehensum est. Quia si Quoddictum est de cognoscitiva
aliquis dicat omnem appetitionem et appetitivn, quod non liabent alia
respicere formaliter honum sub objecta, non estcontra Aristotelem
aliqua ratione, jam videtur volun- quia 2. de Anima, c. 3. unde accipi- cJn^k,
tastieri particulai'ior potentiaipso tur illa sententia de objectis et
intellectu, quantum ad rationes in actibus, dicit sic : Si oporlei clicere
non quantum ad sup-
objcctis, licet qittd iniellecfivum, sensilivum, et vegela-

posita objecta. Licet enim quod- fivum, /tis adhuc priora opposila oportet
cumque suppositum sit verum, est considerare, ut de alimento sensibili et

etiam bonum; non tamen videbi- intellicjibili.

tur, quod omnem rationem in sup- Hoc non dicit si potentire animre 9.

posito possit voluntas habere pro diversre; ergo et objecta, licet in-
per se objecto quam potest intel- nuat aliquo modo in exemplo suo;
lectus, quia non quidquid includit sed vult tantum, quod objectum
e^isquidditative, includit /voy/?onquid- prius est cognoscendum quam po-
ditative; nihil autem videtur per se tentia, quia ex hoc cognoscimus
objectum potentiae, ut modo loqui- animam habere virtutem talis ope-
mur de per se objecto, non sicut rationis, quia circa tale operatur,
loquitur Aristoteles in 2. de Anima non quod operatio causa essen.li sit
T®^^- de sensibili per se, nisi includit virtutis, nec in se, nec distinctio-
om, 63. ^

et inde. quidditatl vc primum objcctum ej u s- nis, nec objectum per consequens,

dem qusocumque
potentiae. Et tunc quia de objecto concludit Aristo-
appetitiva cum hoc quod est alte- teles mediante operatione, sed
rius generis a cognoscitiva, si utrumque est causa innotescendi
poneretur etiam subordinata co- nobis distinctionem potentiarum;
gnitivse, quantum ad rationem ob- sed non loquitur ibi Aristoteles
jectivam, licet non quantum ad aliquid nec ex intentione, nec in
objecta communitatcm iu objecto respectu exemplificando de potentia appe-
3luntatis, ., ,, '
•
i» • j.'.' . .

titiva comparata ad suam cogniti-

, i

; inteiie- suppositorum adhuc posset dici, ;

eadem"? quod nou essct distiuctio cognosci- vam, imo in eodemc. 3. Poteniiarum ^ ,p^^j

tivse et appetitivse per objecta, in etc. vult in principio capituli, si com. 27.

quse ambse tendunt, quia eamdem sensitivum inest, et appetitivum.

rationem formalem objectivam ^^ '^"^^'^^ '^"^ ^odem probando hoc, Text.
^ ,. .11 dicit cui sensus, et lcetitia, et tristitia, com.29.
^
,.-,',
,

respiciunt, licet illa respectu ap- , . ,. -, . .

.
c
et mira, quod animalibus habenti-
petitivae poneretur prima, respectu 1 .
n- , •
^ '
i
'
I
bus tactum, iniQmge etiam si sensum
.

antem cognitiv.T^ non prima, sed ;^^,^^^^,^,^ ^, ^,^^,^^.^^^^ .,,^.^^ Quomodo

per se, aliter mquantnm ignotnm ^^^^ ggggnt vera, si potentia cogni-
appeteretnr. Sed esset differentia tiva et appetitiva haberent objecta
illarum potentiarum ;
vel nuUa disparata, sicut habent sensus di-
realis, inqnantum prsecedunt snos yersi? maxime cum objectnm sen-
actus; vel aliunde quam ab obje- sus primi non praesupponeret ob-
 560 LI15. IX. METAPII.

j(\'tum appetitus, sed mngis e con-

Text. rum activarum; vel proecise est in
ATobe7tu verso. ()uia etiam (licit Aristoteles tali absoluto, inquantum est prius
noirattm- iln in ^J. de Anima, e. H. Sensiiino naturaliter principiato, differentia
feTtKe'*s^d
^'^•^*' t'/ ()j)inativ(> (il(t')'t()n, si<iui(lr)}i r( rationuni perfectionalium nnitive
tatu;.iapja
s^.nfire ah ips» oninari, si))tili(or c( alio- contentarum, vel nulla difTerentia
ah.eiuos- f.^iff^^ u)Uimuuod(/uc, non est contra realis. Et cum dicitur, tunc pro-
^
sunt uts- ' '

tin.'iii licet prnHlicta : liene enim secinitur, ob- prii principiati non essetproprium
.1 .i.lu. jecta prima sunt ergo et
alia; principium. Respondeo, quod ap-
potentise alicT, sed e converso est proprietur sic, qnod habeat in se
lallacia consequentis, namaliunde totam perfectionem requisitam ad
possunt potenti?e distingui, imo ab cansationem hujus, hoc oportet,
objectis, numquam causaliter di- sed quod limitate tantum hujus,
stinguuntur; si autem a signo ar- non hoc oportet, sicut superius
guitur aliqnorum distinctio, e dictnmest; aliter enim cansa uni-
converso non seqnitur, quia sine versalis, non ita posset producere
istis signis possent distingui. Et effectum determinatnm, sicut et
exempliticari posset de motu et particularlsadtalemeffectumlimi-
termino, quomodo diversitas ter- tata. Quanto ergo causa indeter-
mini bene concludit diversitatem minatior r^st indeterminatione illi-
motus, none converso, quia mnltis mitationij, sive indeterminatione
viis aliunde quam a termino di- imperfectionis (sicnt materia est
stinctis, potest idem terminus ac- indeterminata, quando est in po-
quiri, patet in motn locali. Sed de tentia) tanto est determinatjor,
exemplo isto, qnia aliquibus vide- sicut oportet ad producendum ef-

tur du])ium, non oportet hic dispn- fectum hsec est actualior.
tare. Quod etiam dictum est in
, , / .
.if
totaista responsione, principaliter
. • •
,
ANNOTATIONES.

objecta scilicet non distingui per Seqaitur qucestio quinta de eniitate po-
respectus, patet per Aristotelem tentise activee et passivse in illo priori, in

2. de Anima, tcxt. com. 66. ubicum- quo prflecedit principiatum, et non assi-
que enim assignat objectum pro- gnavimus ibi textum super quo fundare-

nonTistVn- pi^i^iKi»
illud cst absolutum, non tur ista queestio, nec octo sequentes, quia
guuntur
pespectivum, ut de visn dicit, cujus Doctor incidentahter hic disputat copiose
ctus secun- Qst visus, color cst, scd ncc inclu- de potentia, ultra ea quse tan^-it Philoso-
dum Ari- t. i i
stoteiem. dit respcctum; unde subdit, quod phus de ipsa, licet omnia possent in ah-

est visibile secundum se, non ratio- quibus locis textus, aut hic, aut ahbi
ne, sed quoniam inse habetcausam oriri, quod consideret lector.

essendi visibile, hoc est, non prse- hi principio solutionis recitat opinionem
dicatur respectus de ipso primo Ilenrici, fjtiodl. 3. q. 14. et q. 3. et i)i

modo, sed secundo. summa art. 57. q. 7. quam impugnat

Ad argumenta principalia patet notanter. In primo etiam d. 3. el 7. et

ex dictis, quia sive idemabsolutum in 2. c/. IG. et ahbi tangit eamdem opi-

fundet relationem potentiae activse nionem et impugnat. Deinde ponit aham,

et passivse, sive duarum potentia- quam sequitur resolute et subtihter^ et
 QII^STIO VI. 561
solvit motiva alterius vice notanter valcle. est finis ejus, nisi
quatenus attingit
Ubi in solutione motivi de potentiis ani- iHud per aliquam operationem,
ma.etobjectisearum, dilaiatsesuomodo, ut videtnr, et ita sequitur quod
sicut alibi etiam tangit. Vide in 2. uhi habebit operationem. Item, agere
supra, etd. 3. e/ 9. ejusdcm, cf in primi convenit alicui inquantum est in
d. 3. ^. 3. et in quodliheto q. 9. et 13. actu, et hoc perfectiori illo, quod
et in 4. d. 44. et 45. et 49. ct siipra 1. debet causari, vel seque perfecto;
et 1. hujus, et specialiter in G. q. 3. et sed quodlibet ens est in actu altero
alibi s£epe ea ({Ufc sunt ad hoec. illorum modorum, respcctu alicu-
Goncordat hic, et confirmat, sicut et jus factibilis; ergo, etc. Minor pro-
ubique omnia dicta fundamentis Aristotelis. batur per locum a minori, quia
Textus est correctus in bis tribus qua3- quantumcumque imperfectum ens
stionibus absque superfluitate diminu-
et accipiatur, ipsum est in aliquo
tione.
actu, qui ita perfectus est propor-
tionabiliter respectu alicujus simi-
lis factibilis, sicut perfectior re-
QU^STIO VI.
spectu perfectioris, verbi gratia,
ita proportionabiliter perfectio
Utrum potentia activa fundatur in omni relationis perfectioni alterius rela-
ente? tionis similis ei, quod est dare
relativum esse, sicut perfectio ca-
Trismegist. in dialogo^ de commnni et de regen. et
silen. impos. Philb /Vlexand. lih. sacroe leg. alle- loris perfectioni alterius caloris,
gor. Averr. hic.com. 1. et lih. \2. com. 18. Alber-
tus. 2. Phys. tract. 2. c. 3. D. Thom. 1. ^5. q. 45
quem causare potest. Item, species
art. 8. et 171 2. dist. 1. g. i. art. 4. Petrus de
Alliaco in 4. q. 1. Gabr. ihid. dist. 2. q. 1. el3.
sensibiles et intelligibiles videntur
Ferrar. 4. cont. g nt. c. 66. Fons. 5. Mef. c, 2. imperfectissima entia; unde ex
q. 6. sect. 1. et seqicent. Suar. disp. 18. Met.
sect. 2. Hurtad. disp. 9. Phys. sect. 2. et 3. differentia ad omnia entia, quse
dicuntur realia, ista dicuntur in-
^
Et videtur quod sic, quia secun- tentiones vel entia intentionalia,
dum Philosophum 4. Meteororum, sed istse species videntur habere
t. c. 5i. omnia determinata sunt proprias operationes; tum in ge-
operationibus, cujuslibet ergo en- nerando sibi similes; tum in mo-
tis estpropria operatio. Conflrma- vendo potentias cognitivas, secun-
tur per ArisLotelem 2. de Coelo et dum communiter potentes ipsas.
Mundo, t. c. 17. ubi vult quod omne Contrarium videtur manifestum
habens operationem, est propter de omnibus entibus, pra^terquam
suam operationem. Ex hoc argui- de formis substantialibus aliqui-
tur, omne ens quod non est finis, bus, et aliquibus qualitatibus, quse
est propter aliquem finem Deus :
solae videntur activse.
autem quia est ultimus iinis, patet
quod habet aliquam operationem; SGHOLIUM I.

omne ergo aliud ex quo est pro-

Sententia asserens omnem formam esse
pter finem, vel est propter opera- activam, quatenus perficit suum materiale,
tionem, ethabetur propositum, vel rejicitur,tanquam abutens terminis, quia
propter aliquid r.liud. Sed illud non confandit efficientem c im causa formali,
Tom. Vll 36
 56-2 LIB. IX. METAPH.

idem nu- materiam,

eiim tamen istse non coincidant in aliam relationem essentiaiiter ha- nihil al.ud
mero. bet ad causatum, quam efticiensin- a se causat.

quantum causa ejusdem causati,

^ Ad qiinestionem, qni poneret qnod ita etiam ad quamcumque aliam
nctio priuia ciijusciimqne tbrmno causam concausantem, hae duse
est in perticiendo suum j)roprium causae comparentur, aliam habe- Alia rela-
tio Ibrmce,
potentiale, liaberet consequenter bunt relationem ad iilam ergo ad ; alia agen-
ad
ponere, quod omnis forma est po- materiam omnino relatio
aiia est
tis
maleriam
tentia activa, quia est piuncipium formsB et agentis; imo nec possent
pertectivumsui potentialis; ettalis coincidere in idem numero, et per
forte actio vocatur ab aliquo, ut consequens sicut idem non potest
ab Augustino, actio absoluta, sicut esseagens forma, respectu prin-
et
exempliticat 5. 14. 11. 0. Et a Plii- cipiati, ita nec respectu alterius
losophode lucerc, quod est operatio principii. Si aiiquis veilet adduce-
manens in agente, et cujus princi- re auctoritates Aristoteiis de ac- Text.
pium est ipsum luminosum forma- tione de Physicorum, et de pri-
3. com. 18.
et inde.
liter per suam lucem, ita posset mo de Generatione, quod agens et Text.
com. 51.
dici, quod quantcre vel cjuantitare,
patiens sunt contraria et quod , et circiter,

ut ita loquar, est propria operatio tangunt se, et hujusmodi, multas

quanti, et formaliter per quanti- posset habere, sed non debet im-
tatem, et durere dwvi per duritiem. morari.
Contra tianc opinionem non opor-
tetdisputare de nominibuS; si ha- SGHOLIUM IL

bitudinem formae ad materiam, Solam formam substantialem et qualita-

quando ex eis fit unum, dicat esse tem esse vere activas seu generativas sibi
actionem, loquitur ut vuU. Philo- similium, non negat tamen alia aliquo modo
esse ^ctiva, saltem quoad sui cognitionem,
sophus autem de tali actione non
vel species. Quare autem forma est activa, et
T^^V est locutus, qui in 2. c. huius cre-
com. 3. ^ ''
alia non, nulla est ratio, nisi quia haec est
didit sufficienter dividere potentias luec,et illa est illa; ita Doct. l.d.7. q. 1. n. 19.

activas in rationales et irrationa- movet bonas difficultates, quas non solvit,

Text.
com. 10 les, de quibus tractat ibi, et c. 4. sed puto eodem modo respondendum ad illas,
videlicet quod nulla ratio in eis assignanda
nihil auiem loquitur comparando
est. Vide loca Doctoris citata hic a Mauritio.
Potentia fomiam ad perfectibile. Prseterea,
dividitur • ,• •
i* x
in rationa- omnis actio proprio dicta,
i
de qua Itaque hac opinione, tanquam 3.

ra^tionaiim. loquitu r Philosophus, sivo sit tran- abutente terminis praetermissa, ,

siens immanens, talis est,

sive simplicitertenendum est, quodnon
quod per ipsam aliquid est ab solum non quocumque ente, sed
in
g^^gf™.
agente, et aliud ab ipso forma au- ; nec in quacumque forma fundatur
^ ^
tiam, et
qualitatem
tem perficiendo materiam nihil , relatio potentise activan nec vide- ;
esse acti-
vas.
aliud a se causat in materia, quia tur difficultas in ostendendo quod
ipsamet forma est perfectio pro- ita sit, nam minus perfe-
caeteris
pria materise, non tantum aliquid ctis prsetermissis, patet quod quan-
Formaper. effectum a forma. Et propterea tum, inquantum quantum, non as-
ficiendo • i r» •

torma, inquantum causa,

,

sicut similat sive adsequat sibi in quan-

 QUi^STIO VI. 5S3

tiiate aliiidquantnm proximatnm, detnr ibi loqni, snnt propricT ope-

prius innoqiiale, iiec durnm dnrat rationes, et liocextendendoo/)em/?V
alind prius non dnnim; activnm ncra ad quamcumque sive imma"
antem sibi approximatum opposito nentem, sive transeuntem sive ,

modo se habens, statim trnnsmu- etiam sit ad formnm causandam,

tat, ut assimilet sibicircumscri- sive ad uhi, et sic grave habet ope-
pto impedimento , npparet do cali- rationem propriam tendere deor-
do. Ita potest argui, quod nuUa sum, quando est extra locum ;

forma activa est, nisi aliqua sub- quando etinm quiescit dicitur ha-
stantialis forte, et aliqua de gene- bere operationem et perfectiorem,
re Qualitntis. quam qnando movetnr, de quo pos-
Sed difficultas est in assignando set esse prolixa inquisitio, an si- Quomodo
. .
grave dici-
propter quid quare scilicet snltem
,
cut moveri a gravitate, ita et ter- tur carere
., -n operatione.
actus primus, non quicumque est mmus scihcet iUud ubi
. ,
1 T .

contmue
, .

xext.
•11 • com. 64.
quonmm
I

principium actus secundi, et hoc causetur a gravitate , et inje.

sal'em respectu actus similis, cujus grave quiescit, ut sic dicatur gra-
scilicet perfectio non excedit per- ve operari dum quiescit ; sed ope-
fectionem talis actns, sicut tangit rationem non videtur Aristoteles
secnnda ratioad hanc qunestionem. ita extendere ^. de Coelo et Mundo,
Est et alia difflcnltns de actione, ubi vnlt qnod imperfectum caret
quae est factio. Si quis velit exten- operatione. Et sic etiam in 2. de
dere qusestionem, quare factiosive Generatione negatnr gravitas esse
productio, simul convenit imper- qualitas activa. Non igitur in 4,

fectissimis substantiis, ut elemen- Meteorornm intelligit de operatione

tis et parum ascendendo mixtis
, stricte,nec de quocumque ente, Text.
com. 8.
inanimatis non convenit; nltra as- prout ens dividitnr in substantiam
cendendo, mixtis animatis conve- et accidens, sed de ente per se,
nit communiter ultraascendendo.
; quod est suppositum snbstantise.
perfectioribus , ut intelligentiis Ad confirmationem rationis, quse
sive corporibus coelestibus non nccipitur de 2. Ooeli et Mundi po-
convenit ita quod non videtur ali-
; test qnod operatio est finis
dici,
qua posse maxima universalis as- liabentis operationem sicut ibi ,

signari, cui enti conveniat prodn- vnlt, non habentis, non est. Et
cere. Si medium sumitur ex perfe- cnm arguitur, tnnc aliquid est fi-

ctione, et perfectius magis produ- nis, vernm est, sed non est finis,
ceret. Si ex imperfectione imper- nisi attingatur abillo per operatio-
fectius magis produceret, utrum- nem hujus.
que videtur habere instantiam ex
ANNOTATIONES.
dictis. Et ad ista investigandum,
potest dici primum, quod propter Seqiiitur qiifcstio sexta, in (pia et quin-
4.

quid aliquid est activum. que sequentibus facit sermonem de fun-

Qiiomodo
Ad argumenta. Ad primum di- damentis et terminis potentise activee et
omne ens cendnm, quod entium naturalium passivse, quse omnes sex in ahquibus an-
natarale
peralur ? per se existentium, de qnibus vi- tiquis originalibus moventur simul, et
 564 LIB. IX. METAPH.

solviintur siih una qua^stione totali ; sed ma, non statim acquirit perfectio-
ordo earum seorsum satis [)lacet ut liic or- nem summam, quse est operatio,
dinantur, (lUic (juanta^ utilitatis et sin- sed prius aliquod accidens manens,
irularisdoclrinie sint; res ipsa declarat. quo ordinetur ad operationem.
Adducit opinionem antiquam satis sin- Item, in eodein genere sunt poten-
gularem, qua3 videtur quodammodo Au- tia et actus, omnis actio creaturse
gustini et Anselmi, quam quidam medico- est accidens. Confirmatur, in de
rum imitantur. Et brevibus eam impugnat. Sensu et Sensato dicit Philosophus,
Et ponit propriam notanter. ignis non agit inquantum ignis,
Movet consequenter quasdom dirficulta- sed inquantum calidus.
tes, quas non solvit bic expresse, qua^re Contra, potentia passiva prima
in Tbeorematibus, et in primo Reportatio- sicut est nd primum ens, scilicet
num, (/. 1. q. 2. et in il. d. 3. (]. l.etin 4. substantiam, ita fundatur in sub-
(/. l. ^. 1. et supra ad finem 1. lib. in stantia, qu?e est materia; ergo a
dubio lltterali, et alibi plerumque ut liosti simili potentia activa prima fun-
ad propositum, et qupestione sequente ali-
datur in substantia, quse est forma.
qualiter. Duo etiam ultima principalia
SGHOLIUM.
solve consequenter; plura bene ponderan-
do. Vide etiam in 4. d. 12. q. 3. et se-
Substantiam esse immediate activam pro-
quentibus aliqua ad hsec. batur ratione a posteriori, priori, et auctori-
tate. Quod hic ait, accidens non posse attin-
gere productionem substantise, tractat 4. d.

QU^STIO VII i. q. 1. n. 18. d. G. q 5. d. 12. q. 3. et d. 13.

q. 1. Quod ait, relationem fundari in sub-
stantia, habet 4. d. 6. q. 10. et qualitatem esse
perfectiorem quantitate, (quod hic dicit) d.
Utritm relatio potentice aetivce funcletur
12. q. 2. n. 10. docet.
immediate in substantia ?

7. text. 71. D.Thom. 77.

Ad qusestionem, omissa, propter
Arisl. 2. Phys. c. i. p. q.
^*
rt. 6.p. q. 77. art. 3. Major. in 4. d. 12.
1. et brevitatem , opinione contraria,
3. Gapr. in i.d. 3. q. 3. avl. 2. Cajet. 1. p.
.

^. 11. ari. 1. /Egid. qundlib. 3.. q. 1. ad 2. Hen-

cujus fimdamenta tacta sunt in ar-
Hc. quodlib. 14. q. 1. Herv. quodlih. 3. /). 11. giiendo. Ad qusestionem dicenduin
Occham. 1. in2. q. 23. Durand. in 1. d. 2. q.
2. Fons. 5. Met. c.1. q. 6. sect. 2. Guniinb. 2.
est simpliciter,quod in forma sub-
Pi.y<!. q. 18. art. 2. Suar. disp. 18. Mel. sect..
stantiali fundatur relatio potentiae
2. Rub. tract. de cn.usa efjicicnt-i. q. 5. Hurt.

d'sp. 9. Pliys.sect. 3. subject. 2. Vido Scotuin in activse. Quod probatur ratione

1. dist. 37. et in k.dist. 17. ct in 4. dist. 12. q. 3.
tripliciter , scilicet primo quia,

Videtur quod non, qiiia naturalis deinde propter quid, et tertio aucto-

1 potentia, vel impotentia est in se- Prima ratio talis est Effe-
ritate. :
1100^51

cunda specie Qualitatis, secundum ctus non potest esse perfectior ^causa.^'^

Aristotelem in Praedicamentis. causa sua efficiente sive sit effi- ,

c. de qua- itom, impcrfectissimum non im- ciens sequivocum quia tunc est ,

mediate acquirit summam perfe- perfectius effectu; sive univocum,

ctionem, sed mediante aliqua per- quia tunc est ?eque perfectum cum
fectione minori ergo essentia ;
effectu, substantia autem per se

substantirT., quseest imperfectissi- generatur; ergo per se efllciens

 QUiESTlO Vli. 565

illiusgenerationis est substantia, actus perfectior omni accidente,

substantia autem non esset per sc ergo, etc.
^'
generans, nisi illud quo generat, quod immediatum or-
Si dicatur,
essetforma substantialis. Si enim dinem liabere ad actionem, est im-
forma accidentalis sola generaret, perfectionis, quia accidentia ordine
substantia per accidens generaret. quodam insunt substantiso , ita
Respondetur,quod accidens agi in quod remotius non est natum ines-
virtute substantise, et ideo effectus se, nisi propinquiore prius inhse-
potest esse substantia. Verum est rente; et ita quod immediatum est
enim quod nullum agens in virtute respectu actionis, est in proximo
propria })roducit perfectius se, ta- gradu respectu ejus, quod quidem
Accidens
men in virtutealterius perfectioris est imperfectionis quia quando
,

non agit se potest. Contra, aut illud in cujus

in virtute
impt^rfectiori est propinquius, est
substantise, virtute agit, est causaefticiens ef- imperfectius. Prsedicamentum ve-
fectus, aut non; si primo modo, ro Actionis est ens diminutum,
habetur propositum, quia causa quianondicit rem absolutam for-
nomest, in cujus virtute aliud agit, maliter, et ita nec substantiae con-
nisi inquantum substantia. Patet, venit. Praeterea, quantitas est ac-
et si est efficiens remotum, eo tus perfectior quam qualitas, quia
magis habetur propositum, quia substantise immediatior, nec ta-
causaquanto prior causato, verius men sequitur quod quantitas
,

causat, ex prima propositione de sit activa si qualitas est activa.

causis. Si secundo modo, ergo ef- Ad 1. quod quamvis Prsedica-
fectus perfectior est sua per se menta sint ordinata in ordine
causa efficiente, nam illud, invir- prsedicamentali, tamen immediate
Nihil cau-
sat in vir- tute cujus agit, nullo modo est ef- possunt consequi rem alterius
tute alte-
rius, nisi ficiens. Hoc etiam secundum mem- Prsedicamenti. Unde Relatio et Ac-
illud sit
causa ejus- brum statim videtur inconveniens, tio immediate consequuntur Sub-
dem gene-
ris.
quia in nuUo genere causae videtur stantiam, nec unum mediante alio.
aliquid causare in virtute alterius, Similiter, si ratio concluderet,
nisi illud alterum principalius es- qualitas non esset immediatum
set in eodem genere causse. principium actionis, quia relatio
Secunda ratio, quse est propier ordinatur ante actionem.Similiter,
quid, est talis agens inquantum
: nunquam requiritur quantum es-
est in actu, agit, ita quod perfec- se quale ad hoc quod sit in uhi. Ad
tius ens in actu, perfectius agit. aliud patet alibi, quod qualitas est Reiatio

Quod ex hoc non

patet, quia alins perfectior quantitate. Similiter, insubstan-

attribueretur ratio nctionis Deo in licet quantitas non sit activa per d.e'.'^. lo,

summo, quia nihil attribuitur Deo transmutationem, tamen est acti-

in summo, nisi quod est perfectio- va in sensum et intellectum, et fa-
nis simpliciter, vel sequitur perfe- citimmutationem sensus, non so-
ctionem simpliciter, sicquod si lum ad modnm immutandi. Sic ma-
magis, magis; et maxime, maxi- teria prima est activa in intellec- Quantitas
quomodo
me; forma autem substantialis est tum Angeli cognoscentis eam, sed activa ?
 566 LIB. IX. METAPH.

non relatio formaliler, sed funda- falsum. Ad secundum dico, quod si

mentuni, in 4110 virtiialiter inclu- liat scrmo de factione, illa non est
(litur. Si (licatur etiain, quoil se- perfectio substanticT, quse facit, si-

cundum rationem hanc secundam, cut ])atet ex 7. c. hujus 9. et ideo

Text.
mixtum ut lapis, esset magis ac- non oportet, qnod substantia prius comTie.
tivum quam elementum, ut ignis, quam faciat, alio perflciatur. Simi-
quia est ens periectius, conceden- liternec in actione, nec in factione
dum est, quia habet perfectiorem })ropier idem principium, quia for-
operationem, licet non cum trans- ma substantialis est perfectior ac-
mutatione et compositione. cidentali. Et idex) licet substantia
Teit.
com. 31. Tertio, auctoritasad propositum sit imperfectior quam substantia

est in 7. hujus cap. 7. dicit Aristo- (lualis, intelligendo perfectionem

teles : Proprium substaniiw est, qnia propriam substantise cum alia ad-
necesse cst prceexistcre semper substantiam dita, tamenaccipiendo prseciseper-
altcram actu, rjua' fctcit ,
quale vero aut fectionem utriusque formalem sub-
quantum non necessarium, nisi potestate stantia perfectior est substantia
Substantia
solum. Impossibile est qualitatem, quali ergo magis potest agere et
;

ex Ari^t.
est acliva.
aut quantitatem esse postquam facere, quia utrumque est perfecti.
non fuit, nisi per aliquam causam Ad tertium, illud concluderet quod
eflicientem, non oportet pr^e-
et omnis potentia activa esset in ge-
existere qnantum, aut quale actu nerc Actionis per se non tantum ;

igitur substantiaistis accidentibus enim potentia et actus sunt in eo-

circumsoriptis habet virtutem
, demmembro entis, ut ens dividitur
producendi illa, et ita potentiam per substantiam et accidens, sed
activam. Posset etiam argui de etiam in eodem genere, ut ens divi-
subjecto respectu proprise passio- ditur in decem (lenera. Tunc ad
nis, quod scilicet habeat potentiam argumentum, ^equivocat potentiam,
activam respectn ejus, alias non quja major est vera de potentia
necessario inesset, quia potentia objectiva, patet ex prima quaestio-

Non opor-
materiae non est sufficiens ad ne- ne. Etminori accipit potentiam,
in
quan-
tet
tum aut
cessitatem. Consimiliter ex dicta quse est principium activum vel
quale prte- auctoritate potest aliter haberi passivum. Ad auctoritatem in de
cedere
generatio- propositum, quia si non oportet Sensu et Sensato, diceret aliquis,
nem.
quantum, aut quale prsecedere ge- quod loquitur de actione sensibilis
nerationem quanti aut qualis, , in sensum, et substantia non est
multo magis nec generationem sensibilis, nisi per accidens.
substantise ergo si sola substan-
;
ANNOTATIONES.
tia praecederet, esset generativa
substantiae. Sequitur quocstio septima, iii cujus

5. Ad primum argumentum potest principio ponit motiva ^gidii, quodlibcto

dici, quod si illa auctoritas mul- 4. q. 8. Quoere Thom. in 4. d, 12. et ahbi

tum faceret, ergo sequeretur quod sa^pe, ut nosti. Deinde ponit propriam

nulla qualitas tertise speciei esset cpinionem quam probat ratione quia, ct

potentia activa, quod est manifeste propter cfiid, et auctoritate.

 QU^STiO VUI. 567

Infra cuin adducit evacuationem ad l. videtur aliqiiis posse simplicitcr,

rationem ibi : Uespondelur, qiiod acci- scd sic, pnta faciliter, vcl dclccta-
dens, etc. est responsio Thoniaiubi supra. l)ilitcr, Ycl expcdite, si enim habitu
Deinde solvendo instantias infra ibi :
simplicitcr possct; ergo ante illum
Ad aliiid patet alilri, etc. Quccre in Tlieo- essct simplicitcr impotens, ct ita
rematibus notanter. Habetur etiam in i. actus prcTcedens habitum non esset
d. 12. 7. 2. De ordine praidictorum, quem ejusdcm rationis cum actu sequen-
ibi taiigit, et quaiitcr relatio immediate te gcnerationcm habitus ergo nec ;

possit fundari in substantia, vide supra ex pra3cedentibus generaretur ha-

lib. o. et alibi SiCpe, ubi ibi notavi. bitus.
Quod tangit consequenter de subjecto Contra, Aristotclcs in littera hu- Text.
com. 3.
respectu passionis, dic ut supra notavi. jns 9. c. 2. omncs artes et factiva)
Alia plura adde hic. scienticB potentiae sunt principia,
Sententia Doctoris in his omnibus qu(T3- nam permutativa in alio, aut in-
stionibus, est clara, ideo omisi explicare quantum aliud.
eam. Littera etiam satis correcta et oj'di- Ad quaestionem, (lui poncret
nata per totum. wSingula tamen verba pon- omnem potentiam, in qua est ha-
derabis ubique. Quod etiam in 1. ratione bitus, csse prsecise passivam, ha-
pro quoestione })i'incipali liabet de causa bci^et consequenter dicerc, ut vide-
ccquivoca et nobilitate ejus respectus effe-
tur, quod habitus non est activum
ctus, limitabis, ut nosti alias.sicpe in doc- principium.
trina ejus de causa, videlicet »quivoca Sed quomodo habilitatur aliqua
totali, vel principali partiali ; sed videtur potentia ad patiendum, maxime si
velle, quod sit verum universaliter de
^^i ^x se summe disposita, sicut
quacumque eequivoca, sicut habet in 2.y/. est de intellectu respectu intellec-
3. q. 10. ideo declara consequenter, aut tionis? Quomodo etiam uti habitu
ad hominem, aut assertive, vide 14. q. est in potestatc habentis, secun-
quodliheti. dum Aristotelem, si usus ejus (li-
cet improprie dicatur usus) sit tan
tum in patiendo? pati enim non est
QIL^STIO VIII in potestate paticntis.

SGHOLIUM.
Utrum qualitas prinice speciei sit pofentia
Rejecta opinione negante activitatem habi-
activa ? tui, tenet eum esse activum, non substantiae
actionis, sed modi ejus, de quo fuse agit 1.
D. Thom. \. 2. q. 49. art. 3. et in 3. dist. 23. q. 1.
art. 1. Medina, 1. 2, q. 49. ort. 3. Durand. in 3. d. 17. q. 2. et 3. Ubi etiam tenet problema-
dist.2?i. q. 4. Palud. q. 2. (iuliel. de Kub. q. 1. tice non e.sse activum, explicans quomodo
arf.3. Bacon./n 2. 28. dist. q. 1. art. 3. Capriol. m
dist. 17. q. 1. Salas tract. 10. dis^p. \.' sect. 2, cum hoc inclinat ad actus. Itaque in hac
Fons. Mc c. 5. q. 4. Vasq. 1. 2. disp. 83. nnm. 4. quaestione nihil resolato tenere videtur.
Suar. disp. 44. Met. sect. 5. et Q. Uurt. disp. 16.
de anima. Vide Scotum in 1. d. 17. q. 2. §. con.-
cedo igitur^ et § qui vellet, et q. 3. ibid. 2.
Ideo alitcr potest dici quod ha-
Et videtur quod non, quia po- bitus, qui est in potentia activa est
tentia est qua habens potest sim- principium activum, ethoc expres-
pliciter; per habitum autem non se vult Aristoteles sicut adductus
 568 LIB. IX. METAPH.

est in ariiiicndo. Et otiam in 5. lib.

Texl^. Ajs medicina'
eap. de potentia dieit :

com. 17 ANNOTATIONES.
lis potcstas cns cxistct utiquc in sanato,

ubi exponit detinitionem potentise

Text. Sequitur quoDstio octava in cujus prin- 3.
com. 10.
aetiwT. Kt in isto 9. eap. 4. dividit
cipio posset signari ille textus, qui quo-
potentias in innatas et aequisitas ;

tatur post oppositum, sed hic omisi, ut

et hoc vel consuetudine, ut quae est
supra notavi.
fistulandi; vel disciplina, ut qure
In principio solutionis tangit unum
est artium, patet, etc. Sed saltem
Habitus
modum dicendi breviter, quem impugnat
quomodo
loquendo de habitibus acquisitis,
paucis. Qu£ere copiose primo, d. 11. ad
activus ?
non videtur habitus esse potentia
heec.
eodem modo, quo potentia natura-
Deinde ponit suum proprium modum
lis, in qua est habitus, dicitur esse
dicendi expedite, et notanter quem
potentia. Nam talis habitus non ;

conOrmabis et declarabis, atque defendes

videtur esse principium activum,
ex dictis in primo ubi supra, et in quodli-
ita quod simpliciter principiet ali-
beto qucest. 18. et in 3. dist. 13. et in
qiiam actionem, secundum substan-
materia de habitibus, et alibi seepe. Queere
tiam; est tamen potentia activa,
in Ethicis, et alibi plura ad hsec, addendo
quiaut activum principiat aliquem
et subtrahendo ut scis. Tertia etiam d.
modum actionis, qui modus acci-
1, et 49. 4. et 14. q. quodlibeti ad hsec
dens est respectu actionis. Si enim
invenies. Qua^re Henricum, Quodlibeto 4.
posset eadem actio stare quando-
Habitus q. 10. et Goffr. et Thomam in primo ubi
noD eflicit que virtuosa existens, quandoque
supra, eM. 2. qucest. 49. art. 3. copiose.
substan-
tiam
esse non virtuosa, pateret modum
actionis.
illum, quem dat sibi virtus, esse
accidens actioni nunc autem actio,
;
QU^STIO IX.
qusemanet nonpotest transmutari
a modo uno in modum oppositum,
sed quemcumque modum habet Utrum potentia possit terminari ad quod-
cum transeunte ipso sub illo
est, libet ?

modo transit etiam simpliciter, ita

Seneca lib. 4. de heneficiis c. 7. et 8. Cicero lib. 2.
quodmodusomnis actionis propter. et 3. dc natura deor. D. Thom. 1. p. q. 25. art.
3. et2. Conf. Gent. c. 25. Alens. 1. p. q. 20. Albert.
modum essendi actionis, insepara- m 1. dist.A2. a. 4. et 6. Greg. ei Durand. ibid. q.
l.Ricli. q. 3. et 4. Buar. disp. 30. Met. sect. 17.
bilis est ab ea; nec tamen minus Hurt. disp. 8. Phys. sect. 3. suh sect, 3. et se-
quent.
quod principiat
est accidens, et ita
illum modum, vereest principium, Et videtur quod saltem in sic,

licet non ita perfecii entis, sicut creaturis, quia quidquid ibi est,
si esset principium actionis, cujus quandoque non fuit; ergo ab aliquo
est ille modus. agente. Item, videtur quod in divi-
Ad argumentum patet ex solu- nis (respectu saltem personarum
tione qusestionis. productarum) sit aliqua potentia
activa, ut generativa respectu Filii,
et spirativa respectu Spiritus San-
cti.
 QU.ESTIO IX. 569

Ad oppositum, termi-
qnocl est ni liujns potentisB activae tantum ;

nus potentise activae videtur esse a aliqua illius, et illius simul, si efFe-

per se agente, cujus est illa poten- ctus totus causae secundse est a
tia, casualia non sunt a causa per prima effective. Deus autem cum
se. Item, de Deo patet, quia pri- ex se sit necesse esse, non est ter-
mum genere causse materialis,
in minus activse potentiae proprie, se-
non habet materiam respectu sui; cundum aliquos, si talis ])otentia
ergo nec primum agens est termi- requirit pro termino naturam pro-
nus alicujus potentiae activae. ducibilem; et in supposito absolu-
to. Divina enim natura non produ-
SGHOLIUM. citur, licetsuppositum rclativum
Sumendopotentiam, ut abstrahit a muta- ^^ ^^ producatur, et per hoc ipsa
tione, datur ad quodlibet produceiidam, pr»- COUimunicetur. Quod an verum sit
ter essentiam divinam et Patrem, quia omne cle potentia activa, an non in
aiiud accipit esse ab his. si tamen sumatur creaturis, videri non potest, quia
potentia, ut dicit ordinem ad aliquid, quod
i^.t^^^tiam ibi non recipit. For- ^
non repugnat non esse, tantum datur ad .

creata, quo sensu person^e divin^ producla3

^C eamdem naturam COmmuni-
non sunt objectum potenti^e, sed possibiie, care viderctur perfectius agere,
hoc est, quod esse potest, et non repugnat quam aliani produccre. Supposi-
non esse, est objectum ejus. Doctor liic rem ly^y^^ etiam videtur primus termi- Divmana-
non explicat, quia est Theologica, non Meta-
^^^^ productionis, sicut primum improdu-
physica. Vide eum 1. d. 2. q. 3. num. 8. ubi at u o- • cibilis,
K \. , , r . c>n .1. ^ff nf., producens ex
;,

1. Metaph.
i.

bi pri- suppositum
de objecto omnipotentiae, et d. 20. de eilectu ^
1

casuali seu fortuito. Quod tangit ad primum, mum potest stare

•

Sine SCCUndo, i
produci-
bile.

vide eum quodiibeto flnaii. .

videtur stare actio propria iUius,
quod dependet a tali primo. De his,
2^
Ad qusestionem dicendum, quod quia hic discutere non est locus
cum non sit intelligibile aliquid cum sint Theologica profunda,
esse postquam non fuerit, nisi ab autem intel-
potest hic transiri. Si
aliquo habeat esse ; omne autem ligitur quaestio de actione imma-
aliud a Deopostquam non fuit
est, nente et de termino ejus, non quo
/circa cujus probationem modo producatur ipsa, sed circa quam
non oportct insisLere.) Patet, quod ipsa sit, qui terminus dicitur ob-
tale ab aliquo habet ^•?se, et ita est jectum; patet quod quodcumque
terminus alicujus potentiae activge. ens est tei^minus talis actionis,
Sed et si aliquid non haberet no- quia ens intelligibile et amabile.
vum essc, dum tamen non esset ex Ad primum argumentum patet
se necesse esse, adhuc forte opor- ex dictis in 6. lib. in quaestione de
teret, quod esse suum haberet ab Ente per accidens. Nihil enim est
aliquo. De quo qusere infra, in casuale respectu unius causse na-
tfum^wc" qn^stione de sempiternitate
mun- turalis, quin sit intentum ab alia,
di, an sit possibilis. Sicut autem nihilque omnino casuale aut for-
qusedam entia immediate a primo tuitum, quod non sit per se termi-
habent esse, quaedam autem a cau- nus potentise divinse. Esset tamen
sis secundis ; ita aliqua sunt termi- hic difficultas, qui vellet immorari,
 57) LIB. IX. METAPIl.

utriim respectii fortuiti termini, (/. 1. rcctc confirmat iUud quod dixi a

sitaliomoilo potentia divina, quam principio hujus opusculi, in primo gene-

respectu per se intenti ab agente a rah [)riesupposito ; si vero intendit q. 12.

proposito. Si sic, hoc non est, nisi hujus, ubi iUa qut^estio posset habere lo-
quia causa secunda non agit ad cum, sicut super 8.[Physicor. considera,
producendum fortuitum, et ita illud se 1 prinumi credo verius. Muha tamen
eritimmediate efFectus Dei; nullo Doctores pra^supponunt se interdum dic-

autem modoelFectus agentis volun- turos a quibus impediti cessant. Forte

AnetTectus tarii quia facit
particularis, nisi etiam intendit (iUtestiones super Phys.
casiialis,sit
perse in-
-i i i i

ilnul ad quod consequitur

,

pau-
.

m quas aiunt ipsum scripsisse. Quaere in 2.

*^")eo?^ cioribus, Deum facere illud, sine d. 1. ct in primo d. 35. et scquentibus^ ct

quodi. fin.
^-^,^Q forte Deus non faceret, licet maxime d. 39. et 43. ct in quodlibcto q.

posset; sed sicut aperiens fene- 14. plura ad ea, qutC paucis hic tangit.
stram illuminat domum, imo ma- In 5. etiam d. primi et 26. et 4. q. cpiod-

gis, quia semper, vel in pluribus, libeti inquire idem, ahos antiquos et mo-
ad apertionem sequitur illumina- dernos inducendo.
tio, nec potest agens non illumina- Ad difficuUatem quam non solvit, ad
re illo facto. Si non, ergo ita coagit finem qusestionis posset dari primum mem-
Deo causa productione fortuiti,
in brum disjunctiv^e, ibidem, vel addi, ut

sicut in productione per se intenti, nosti ;

quoere tamen ad plenum in quod-
quomodo ergo est fortuitum? Hic hbeto q. finali et 8. d. primi, et 39. et

posset dici, quod, etc. Ad argumen- iC). d. Z. et 1. q. quodlibeti, et super 2.

ta facta de Dco, pro et contra, pa- Phys. et ahbi plerumque ad haec.

tet ex solutione qusestionis.
QUiESTIO X.
ANNOTATIONES.

Utrum potentia passiva sit in quolibet?

3. Seqiiitur quaestio nona, quse clara et

satis facilis est, licet ad magnam Aristot. 8. Phys. c. 6. et 12. Metaph. c. 7. D.

difficul-
Thom. 1. p. q. 9. art. 1. Cajet. ibid.
Albert. \.
tatem deduci possit Theologice loquendo ;
dist. 8. art. 28. Ricbard. art. 2. q.i. Antisiod. in
sum. Hb. 1. c. 1. 2. p. Henric. in sum. art. 30.
an videhcet ad intra in divinis sit potentia
q. 6.
activa actus transeuntis, de quo queere in

priino d. 2. e( infra scepe, et clist. 27. spe- Et videtur quod sic. Et primo 1.

cialiter, et in (fiocllih. q. 2. Quoere ahos quod in Deo, quia Filius non gene-
Theologos, ut nosti, et maxime Magistrum ratur de nihilo, secundum Augus-
abstraciionum, et Var. et flenric. et Thom. tinum contra Maximinum, sed de
etc. Qusere etiam in tractatu de primo suhstantia Patris ergo ista sub- ;

Principio, et in Theorematibus ad ha3c, stantia videtur esse in potentia

Platonem. etiam ct Aristot. et Avicennam. passiva, quasi subjectum genera-
Adverte cum dicit infra in solutione : tionis. Item, perfectum simplici-
De qno f^ucere infra in q. de ccternitate tor et imperfectum sunt privative
mundi, etc, quod si intehigit per iyifra^il. opposita, dividentia totum ens ;

Sententiarum, ubi illa queeslio disputatur perfectum simpliciter de solo Deo

 QUiESTIO X. 571

dicitur; ergo quodlibet causatum in codem omnino fiindantiir, quia

est imperfectum privative; ergo receptiviim non tantum non est
et periectibile, quia privatio non receptum, sed ab ipso denudatum,
est, nisi inapto nato, omne autem et de se non tale. Impossibile est *• „
Recepti-
perfectibile habet potentiam passi- enim prsecise actuare illud, in quo vum, et
rectptum
vam. Confirmatur illud, quia solus est potentia passiva realis, qum reahter

Deus conceditur esse actus puriis ; de se intelligatnr non liabens ac- guuntur.
Quiedam
erg-o in omni alio est aliqua poten- tuu), cujus est illa potentia. Aliqua aSS
non
la
hal)ent
tia passiva. vero entia sunt ita imperfecta, ut po,entiam
p^ssivam.
Ad oppositum, de Deopatet, quia nullam perfectionem possint sus-
est actus infinitus. Item, de multis cipere, ut accidentia ultima sub-
creaturis patet, sicut de relatione stantise inhaerentia ; et ideo nul-
et de multis accidentibus, quae nul- lam liabent potentiam passivam,
lius actus sunt receptiva; ergo non licethabeant potentiam metaphy-
est in eis potentia passiva. sicam, quando non sunt in actu,
sicut dictum est in solutione pri-
SGHOLIUM. mse quaestionis. Dicuntenim aliqui
hi Deo, quia siimme perfectus, nuUa est omnia accidentia esse talia, quod
potentia passiva, nec quasi passiva. Hanc nullum actum recipiunt, licet sit
propositionem fuse tractat Doctor contra quidam ordo inter ipsa in perli-
Henr. 1. d. 5. q. 2. tenentem Filium produci ciendo substantiam unde in quar-
;

de essentia quasi de materia in aliquibus;

ta et insecunda ratione contra

etiam accidentibus, propter imperfectionem,
uon determinat
negantes primum principium, dicit
nulla est passiva potentia,
quaenam sint ista accidentia, quia niliil re- Aristoteles nihil magis hoc illi,
solvit, et dubitat de relatione, an recipiat quam illud huic, accidit. Sed de
Text.
suam propriam passionem ;
sed puto non lo- hoc require ibidem in 4. quia Avi- comrr/*.
qui in propria sententia, quia tenet proprie- Q^jyj^r^^
videtur dicore COntrarium 2.
tatem non distingui a subjecto, de quo su-
Metaph. cap. 1. IIoc certum est Non omne
pra 1. 1. q. 1. num. 9. vide Scliol. 1. ibi.
quoddictum est, quod quodcumque estperfe-

Ad qu£estionem dicendum, quod accidens non est perfectibilealiquo

aliquod ens propter summam per- actu ulteriore, non fundat poten-
fectionem, non est aliquo modo tiam passivam, sed quod sit illud

habens po-
perfectibile, et ideo nec in prolixum esset; forte
speciali,
tentiam passivam realiter, hoc ens enim relatio, de qua minus videtur,
est Deus. Ponunt tamen aliqui in habet propriam passionem, quse
essentia divina quasi potentiam eam perflcit, et respectu ejus est
passivam, sicut tangit argumen- potentialis et receptiva, quod mo-
tum sumptum ab auctoritate Au- do prsetermitto.
gustini, sed de hoc transeo. Patet Ad primum argumentum, patet
quod ad nullum actum realiter est ex solutione quaestionis. Ad secun-
ibi potentia passiva, quia nuUus est dum dicendum, quod in privative
ibi, qui non
idem essentia^ po-
sit ;
oppositis, dividentibus idem com-
tentiaautempassivarealitersump- mune, hoc generaliter verum est,
ta, et actus ejus realis, nunquam quod circa idem divisum nata sunt
 572 LIB. IX. METAPII.

Imperfe-
quod priva-
tieri. sic inti^lliizendo, viensis in i. part. simimao in materia de
ctmn non Occham
necessa- tio ivquirit aptitudinem ad liabi- Encharistia ;
qua^re in tractatu de
rio in se
tuni in illo in quo est, non semper Eucharistia, etahbi, et .Tilgidium iuTlieo-
capav p«r.
fectionis,
suo
secuntUim naturam propriam ejus, remalibus, vide in 4. dist. 12. q. 2. opti-
seil in
diviso. sed secundum naturam illius divi- me pro et contra ad hccc.

si. Sic enim rationale in asino non Quod ultimo dicit ibi de relatione et

requirit quod asinus sit aptus esse ejus passione, considera an famose loqua-

rationalis inquantum asinus, sed tur, cum dicit passionem recipi in subjec-

inquantum animal, hoc est, sibi to, et respectu ejus subjectum esse in po-

inquantum animal, Iioc non repu- lentia passiva, atque per ipsam perfici ; an
g-nat; ita intelligendo in proposito assertive, et hoc tenendo identitatem rca-

De prlva- de ente imperfecto, quod sibi in- lemeorum qucestione etiam sequente idem
tione ^e-
cuntlum quantum ens, non repugnat esse tangit. Vide 8 d. primi q. 2. et 1. dist.
genus.
vide 1. perlectum, repugnet, inquan-
licet 2. q. 5. et 3. d. ejusdem q. 6. et 16. d.
d. 28. q. i,
Text^ tum lioc ens. Et de tali privatione ad h(BC. Vide etiam 35. d. primi Reporla-
com. 27.
loquitur Aristoteles in 5. hujus c. de tionum in simili saltem, et adde plura, et

Privatione, sicut talpa dicitur cse- antiquos si libet voca.

ca, quia inquantum animal, nata Adea, quoe adsecundum principaledicit

esset videre. de privatione, applica dicta sua in primo
dist. 28. et su[)er Porpbyr. q. finali de
ANNOTATIONES. Differentia, et in Postprsedicamentis, et

in4. d. 11. q. 4. aliqualiter, et alibi seepe.

Sequitur qufcstio decima, iri qua sen-

tentia Doctoris est clara et determinata.

Vide in prnmo d. 18. q. 1 et sequentibus, QU^STIO XI.

pro principio solutionis ibi de simpHcitate
Dei. Et considera ad hominem instantiam
Utrum potentia passiva possit terminari
ibi, cum dicit : Potenlia autem passiva
ad quodcumque ens causatum ?
realiter sumpta, et actus ejus, etc. ex 2.

d. 2. q. 10. et2o. d. ejusdem, et 3. d. Quoad 1. sensum D. Thom. p. q, 45.

Tituli, vide
art. 4. el 8. Alberl. 2. dd anm?aetcieteros auc-
primi q. '. et ahbi stepe, et dic conse-
tores cit. supra tib. 7. q. 10. Quoad 2. sensum

quenter, et pondera. videArist. 2. de Calo, Text. com. 64. ei seqq.

Ilem 2. de Gen. Text. com. 8. Ilem Doct. svpra
Ibi etiam opinionem Henr. quodlihet 8. q. 6. hujiis et 16. citatos auctores. Quoad 3.
sensum vide Goninib. in lib. 1. in Pliysic. cap.
q. 9. et in summa artic. 50. (j. 3. de qua-
9. q. 10. artic. 1.
si potentia in divinis, quam et ejus im-
pugnationem, vide in primo dist. 5. q. 2. FA argUitur qiiodsic, qnia Philo- i.

et ahbi srepe incidentaliter, supra etiam sophus vult 12. hujus cap. 2. quod com!l
in 1. ([. 10. et in 8. q. 1. et finali. Vide omnium sunt *principia proportio- ^^^^^

ad propositum, et pondera quid possit as- naliter eadem, quia sicut in sub-
signari tale uUimum accidens de quo lo- stantia est potentiale, et actus, et
quitur, et qutere in simili super Porphyr. privatio, tria principia, ita in quo-
q. 6. de uhimo in secundis intentionibus. lihet genere, tria proportionaliter
Iiifra ibi : dicunt enim aliqui omnia alia ab istis, sicut alia genera dif-

accidentia, etc. Tangit opin. Goffr. Picta- ferunt a substantia; cujuscumque

 .

QU^STIO XI. 573

autem est proprinm principiiim mam. Primo ergo modo nihil est
passivum, illud esb potentia) pas- terminus potentia? passivae, nisi
sivae. compositum ex potentiali passivo,
Contra, tunc in omni genere es- et ex a ;tu Secundo modo
ejus.
set propria mutatio. Consequentia niliil est terminus ejus, nisi quod

ostenditur, quia motus in commu- Iiabet potentiam activam, et quid

ni, ut scilicet extendit se ad muta- sit illud quaere in prima istarum

tionem, delinitur in 3. Physicor. qucTstionum. Tertio modo termi-

quod esi actus, etc. ista invenietur in
omni generedatoantecedente. Con-
firmatur, quia potest intelligi sine
mutatione termini potentise passi-
vae, ut principiatum produci per
nus potentiae est omnis forma, pro-
prie loquendo, hoc est, quse nata
est aliquid informare, quod dico ad ^^lll\^l
excludendum Intelligentias, qucC regPgcTum
quandoque dicirntur formoe. Ilaec ^^cit.

hoc, quod suum principium poten- membra, quia de se patent, non

tiale de propria privatione reduci- oportet insistere ad probandum.
tur ad actum proprium; conse- Ad argumenta, tangunt qusestio-
quens, et si non videatur esse con- nem, quse quaerit in speciali, an
tra Aristotelem in 5. Physic. po- in omni gencre sit compositum, et Text.
nentem motum tantum in tribus forma propria, respectu quorum ^^eTsl.^'

generibus, quia ibi stricte accipit potentiale principium proprium

tamen rationes quibus pro-
motiim, sit induplici potentia;et potest con-
bat motum non esse in relatione, cedi quod sic, secundum intentio-
propter hoc scilicet quod potest de nem Philosophi in 7. cap. 6. quod in
novo inesse alicui ad mutationem omni genere generatur composi-
alterius, et in actione, quia tunc tum, et in 12. sicut allegatur. Sed
esset actionis actio in intinitum, quomodo compositio sit intel-
illa
'

aeque improbant mutationem in ligenda, dictum est in 8. in quae- ^'

istis, sicut et motum. stione de simplicitate accidentium.

Ad secundum igitur argumentum,
SGHOLiuM I.
quod tangit de mutatione, dicen-
'^'''^^ ^uod omnis mutatio proprie
Juxta triplicem respectum, quem dicit po- [l^"'
tentia passiva, ut dictum est q. 1. liujus, ex- dicta est inter tcrminos oppositOS, terminos

piicat ciare,quomodo datur ad quodiibet privationem et formam, illa non

creatum. Ut sumitur in ordine ad formam,
g^^^t simul tempore in eodem, pa-
tantum quoad
est
^ formam, qu33
^ nata est infor- .^. „.• •
_ t. +
tet; nec privatio praecedit tempore
mare quoad principiatum, tantum est ad
;

.,,• r
compositum, ut, respicit potentiam activam,
,. . .

lormam, nisi susceptivum prsece-

'
^
,

tantum est quoad iiia, qua) taiem poientiam
habent, de quibus qusest. 6. hujus.
Ad quaestionem dicendum, quod
secundum dicta in solutione tertiae
quaestionishujus noni, triplex rela-
tio est potentise passivap scilicet ad
principiatum, ad efficiens et adfor-
^lateam, quia in non susceptivo non
est privatio. Ad nuUam ergo for-
mam est mutatio, nisi quamprae-
cedit tempore suum susceptivum,
quia multse formae necessario sunt
simulcumpropriissusceptivis.ideo
sine mutatione insunt. Solummodo
autem potest esse mutatio per ac-
 574 LIB. IX. METAPir.

in mutaiio- cidens ad illain, inquantnm ost ail factivam ot activam proprie di-
ne susce- .

ptivum aliijnid, quodpinus oa natura-

ost ctam, ot hoc ponitur infra cap. 7.
trinpore' 1 i Um% ot (piasi ratio suseoptivi. Iloe noni; ex dictis autein in quc^stione
formam. n
modo qu.Teum(|uo forma
i

non ossot G. patet, quod dividitur in rationa-

nata soqui temporo r.v^t» sui j)roprii lem irrationalem, et hoc poni-
ot
non ossot nata tormina-
suscoptivi. tur eap 2. ab Aristotele, et istJB
ro mutationom, ([wiv autom non divisiones manifostabuntnr in se-
sequoretup, tamon quantum ostde qnentibus. Prima in qua^stione 14.
Text.
sonata osset soqui, non terminarot ct socunda in quc-Bstione 15. Activa com. 16
Activoe
mutationem,lieet nata ossot termi- proprie sumpta, secundum Philo- propi^ie
na ro. Quando ergo arguitur ex de- sophum, cap. 7. est, cujus ultimus
sumptse,
linis est

linitionemotus, non valet, quia ibi iinis non aliquid ac-

ost u sus, et
usus, no
actum.
siimitur potentia opposita actui; tum, cujus etiam actio manet in
ubi autom illa ost in susceptivo, agente. Primum est intelligendum
bene coneeditur mutatio. Sod lieet sicut expositum
supra 4. quse-
est
illa,nonsicbenepotestessepotentia stione in responsione ad tcrtium
passiva secundum tripliccm ejus argumentum, non quin per illam
respectum, qui dictusestinsolutio- potentiani vere aliquid actum,
sit
ne istius qusestionis scilicet ad prin- quod etirin est aliqua natura abso-
cipiatum, ad agens et ad formam, Inta sed quia non
;
quod est tale,
namuterqueistorum inest, quando natum sit induci per mutationem
est in composito; tertius inest in terminantem motuin, nec dicitur
instanti primo, quo forma inest, actus primus, sed secundus, sicut
licet etiam sine mutatione insit. cst de intellectione et volitione;
Potest tamen potentia activa esse esttamen aliqua activa, quc^. habet
alicujus termini, et potentia pas- secundam conditionem, scilicet
siva similiter, cujus non pr^efuit qnod ejus actio manocat in agente;
potentia opposita actui, ideo nec non autem primam, scilicet quod
mutatio est ad illum. ultimus tinis sit usus modo jam
cxposito, sed etiam flnis ejus ali-
SGHOLIUM ir.
qnid actum, quod de natura sua
Gorollarie ex qusestionibus disputatis, po- ita est primus actus, quod natum
nit varias divisiones potentiee activse. Alia est esset induci per mutationem ter-
in rationalem et irrationaiem, de qua vide
minantem motum, talis est poten-
eum lilc in text. 3. et 10. Alia in activam pro-
tiaactivasubjecti respectu proprise
priam minus propriam. Tertia est siibdi-
et
visio rationalis in innatam et acquisitam.
passionis. Et ita patet divisio po-
Quarta in univocam et soquivocam. Quinta in tentise activcie proprie sumpta^ in
toLalem et partialem, et singula clare expli- propriissimnm, ot minus pro-
cat. Vide annotationem Mauritii. priam. Ex his patet quomodo du^
Activa :

divisiones praedictap. se habent ad propriissi-

Exdictis patet divisio potentire ma, et mi fe

3^ invicem. Quiairrationalis quasdam nus pro-jt

comMV
^^^'^'''^' ^^^ cx.responsione ad est activa, qusedamfactiva; et ha3c
pria. im

Text tertium ar^nimentum qusestionis

*

co.a. 3. 1 - ^ quaedam minusproprie, ut in sub-

etio. quartae patet, quod divLlitur in jecto respectu propriae passionis,

1
 . ;

QU.ESTIO XI. 575

nuUa propriissima, qnia niliil est contra Platonem, genitnm csi hoc
po\eZ1a' ibi, qnodnon sit natnm terminare aUquid, etc. Qnomodo etiam acti-

'^aiir"' ^^^otnm,vel sit ipse motns. Rationa- vnm aliterconvenit,et aliter diver-

'TexL^'
^isautemetiam, secnndnm Philoso- sis, dictnm esfc in piMmo, in qna3-
!om. 10. phnm, videtnr dividi in activam et stione de scientia practica. Item,
factivam. Sed hoc intelligendnm, tertio modo principali dividitnr
qnod rationalisdividitnrininnatam activa potentia in soqnivocam' et
etacqnisitam, sicntpotestaccipiex nnivocam. Et seqnivoca qnan- est, potentia
principio qnarti cap. et etiam ex
^ *
do fnndatnr ratio notentirT.
i
snner ""^'°^^' ^^
i sequivoca.
solutioneS. qnaestionis snpra. Et formam alterins rationis, ab illa
innata, in rationalem per essen- ^d qnam est, et ibi semper oportet
tiam, et in rationalem per partici- fnndamentnm perfectins esse ter-
pationem stricte snmptam; qnse mino, loqnendo de totali potentia
est appetitns sensitivus.Et nltra activa, alioqnin effectns excederet
rationalis per essentiam large efticiens in Univoca
perfectione.
snmptam, in intellectnm et volnn- antem est, qnando ejnsdem ratio-
tatem. Consimili modo dividitur nis snnt forma, snper quam fun-
potentia acqnisita, scilicethabitns, datur ratio potentiae et ad quam
in liabitnm appetitus sensitivi, et est. Item, dividitnr activa in tota-

in liabitum intellectnalem et mo- lem et partialem. Quod intelligo

ralem, non habitnm voluntatis, sic, effectus natnralis vel artificia- . .

-, Activa to-
licetPhilosophns dividendo intel- lis commnniter prodncitnr a plu- taiis,et
^^^^^^^*
lectualem et moralem, snb morali ribns cansis efficientibus ordina-
comprehendat habitnm quemcum- tis, omnia illa respectu effecfcus
qne appetitivum, sivevolnntatissi- snnt nnnm qnod-
efficiens totale;
veappetitns sensitivi, sitamenin libet vero, non loqnendo de Deo,
volnntatealiqnem habitum posnit. est efficiens partiale. Et illornm

4.
De omnibns istis potentiis ratio- partialium qnoddam dicitur prin-
nalibus Philosophus videtnr divi- cipale, qnoddam instrnmentale
sisse acqnisitas intellectnales, in et qnoddam primnm, quoddam se-
activas et factivas, sicnt patet de •
cnndum. An antem idem sit causa
arte et prndentia. Et per conse- secnnda, efc instrumentum, et de
quens intellectum oportet ponere, mulfcis aliis dicfcas divisiones tan-
tam activnm qnam factivum se- gentibns, diotnm est in conclnsio-
cundum istos diversos habitns ; ap- nibus de causis hic transeo. ;

petitnm antem qnemcnmqne seu Causarum ergo ordinatarnm in

habitum ejus, non videtnr ponere qn^icumque una activa, est pofcen-
factivum, sed tanfcnm activnm. tia activa propria ad eumdem ef-
teiiectus, Qnomodo antem sint ista intelli- fectnm, ct hsec partialis in suo or-
'acYiJus' genda, videlicet qnomodo intel- dine, non loquendo de Deo; omnes
itus^^s?-' lectus, vel habeat effectns
ars illse potentise simul snmptae, ut
i.m acti-
vus. efficientise respectu artificiati, et scilicet connexse- et concnrrentes
quomodo non, tactnm est in 7. ad snnt una potentia
effectum,
qusest. de Consequentia Aristotelis activatotalis;una, inqnam, unita-
 576 LIB. IX. METAPII.

te ordinis.nonrealiter unitate spe-

eiei, vel niimero; inio semper dif-
ierunt specie, sicutdiotumest in ^.
QU.ESTIO xir.

qncestione de statu in causiseni-

cientibns. Utrum potentia passiva dividatur in na-
turalemet obedientialem ?

ANNOTATIONES D. Thom. 4. dist. 8. qucest. 2, art.S.et qucest. 29. de

rerit arti :.3. ad tertiuni. Yr^nc. Mayron, qucest. 3.
Prologi. Alens. 4. p. qucest. 36. fnembr. 5. Gajet.l.
part. qu(vst. i. art. l. Oapriol. in i. dist. 42.
Sequiiiir qiuestio uiulecima cujus sen- q^icnst 1. art. 3. Ferr. 1. Cont. Gent. cap
. . 102.
Fons. 9.Met. cap.i. qucest. 4. sect. i.et seq. Suar.
tenlia claraest ex diclis, recollecta ad quce
disp. 43. Met.sect. 4. Hurt. disp. 9. Phys. sect. 14.
suhjcct. 1. et seq.
se remittit. Lbi adverte ad ea quce tangit
in si)lutione "1. principalis de mutatione,
Et arguitur quod non, quia omnis
qufere in l. chstinct. o. qucestione 2. m i.

potentia naturalis, est obedientia-

solutione 2. principali, et in'^. distinct. 1.
lis, et e converso. Probatio, quia po-
qucestione 4. acl finem, el distinct. 17.
tentia naturalis est in susceptivo
et inS.distinct. '^. qucest. 3. etdistinct. 1.
ad omnem formam, quae potest ip-
qucest. 2. et in 4. distinct. 1 . qiicest. 1 . et
sum perficere; sed non est in po-
distinct. 10. qucest. l. et clist. 11. qucest.
tentia ad recipiendum aliam ali-
1. et distinct. 43. qucest. 2. et 5. pro et

quod
quam, aliis enim etiam materia
contra, sed defende liic dicit, quia
ignis esso' in potentia ad recipien-
sic intendit.

Deinde ibi : Ex clictis patet divisio

dum immediate intellectionem ali-

potentice activce, etc. Recolligit dicta liac-

quam, vel volitionem, vel formam
tenus suo modo depotentiarum multipllci
Angeli, dato quod Angelus sit im-
divisione. Ubiadverte primo ad verba sua
materialis ; vel lapis esset in po-

de subjecto et propria passione, et mode- tentia obedientiali, ut manens lapis

esset sapiens, quod videtur incon-
rabere ut nosti. Secundo infra, ibi :

veniens. Per idem probatur, quod

dictuni est in conclusionibus de causis,
omnis violenta est naturalis, quia
etc. considera ubi sunt illcB conclusiones,
passivum non repugnat alicui for-
sed videnturomnino esse in Theoremati-
mse natae perficere ipsum, et nul-
bus, ubi hoc egregie habet, licet 1. quce-
lam aliam potest recipere a vio-
tione primce distinct . 4. tangat idem, e/
lentante, si esset violentans.
q. 5- atque^. distinct. ejusdem, arlic.S.
Contra, ex 9. hujus cap. 6. colli- Text.
7?«a'S/?onel . supra etiam lib. 2. qiio3stione
gitur, quod non quodlibet est ^°™' ^^*
in
4. sedquseretabulas inPbysicis si volueris.
potentia quodlibet, sicut nec terra
Hinc ergo potest colligi veritas illius,

sub dubio
homo, sed semen; hoc autem est
quod supra tetigi lib. 5. qnce-

slione 11. quod videlicet prius Theorema-

falsum de obedientiali, qua imme-
diate ex terra fit homo. Item, pro
ta scripsit quam Metaphysicam; quod
alia divisione, quia violentum per
verisimile videturex muUis, licet aliapars
se, sicut et naturale, sumitur ex
habeat apparentiam, de quo ibi forte ali-
parte passi, sicut enim dictum est q^^^^
qua tangam. ^^

in 7. in q. de rationibus seminalibus
si non esset potentia omnino ad
 QUi^STlO XII. 577

aliqiiid, non posset violentari cr- ; clinatur ex se ad oppositum talis

go est aliqua potentia, et tamen formce, et ita contranaturam suam
ad formam violenter inducendam, inest, si inest- Potest autem in-
et alia potest dici potentia violenta; esse ab agente vincente actua-
patet etiam quod aliqua est natu- litatem istam inclinantem ad
ralis ; ergo, etc. oppositum, sicut proesens ignis
aquse vincit actualitatem ejus,
SGHOLIUM I.
quia inclinatur
ad frigiditatem.
MateriiB primae potentiam esse semper na- Sed universaliter praedicta neu-
turalem tam quoad raateriatum,quam quoad tl*a potentia videtur esse obedien-
formam sed materiae secundcc est qaando-
; tialis, nisi iUa obedientialis sit,
que violenta, vel neutra De hoc vide Doct.
yel naturalis, quia
vel violenta,
q, 1. prolog. num. 20. et aliis locis a Mauri-
^
. .

tio hiccitatis.
omnis lorma etiam a Deo impres-
sibilis cuicumque passo vel vide- ;

2.
Ad qusestionem dicendum, quod tur esse secundum inclinationem
1 mate- secundum dicta supra saope, in passi, vel contra, maxime si ex
na est
plex re- materia est triplex respectus, sci- ipso, quod non est contra inclina-
jectus.
licet ad materiatum, ad formam, tionem passi, sit secundum eam,
ad agens inquantum actuans ip- si passum quodlibet inclinetur ad
sam; tam prima quam secunda, omnem actum perfectum ejus, cui
vel absolute consideratur , vel non repugnat. Quod si ponatur potentia
comparando materiam inquantum aliqua forma perfectiva alicujusobedientia-
existcns sub una forma, transmu- subjecti, quod ad ipsam neutro mo- ^^^ •

nnis po-
tentia
tabilis est immediate ad aliam. Pri- do se habet, scilicet quod nec in-
ateriae
mae est
mo modo considerando utramque clinatur ad ipsam, nec ad ejus op-
turalis. potentiam ilhim, dico quod nulla positum; tunc potest respectu ta-
est in materia primanisi naturalis, lis, potentia nuda dici obedientia-
quia naturalem inclinationem ha- lis, licethon proprie dicatur obe-
bet ex se, ut sit cujuscumque com- dientialis, ut jam dicetur ; nam et
positi pars, et quacumque forma talis forma, si qua esset, posset
perficiatur, cujus potest esse pars, forte ab agente naturali induci,
et qua potest periici; nec potest multo magis quam forma, ad quam
contra, nec supra snam inclinatio- est potentia violenta, quia susce-
neminaliquocompositoesse,velsub ptivum est magis capax. Sic ergo
aliqua forma, quae ejus est quomo patet ex dictis quomodo potentia
documque perfectiva, ad impossi- materise ad compositum et for-
bile autem nullam habet potentiam. mam absolnte sumpta, et cum ina-
Utraque prsedicta in aliquo subje- teria dividiturproprie in natura-
cto ente in actu potest esse violenta, lem et violentam, et forte in nu-
id po-
ia vio- etnon naturalis, sicut in aqua ma- dam sive neutram, sed non pro-
nta ?
nente aqua ad calorem, et in gravi prie ia obedientialem, ut dicetur.
manente grave ad ferri sursum,
quia tale subjectum propter ac-
tum quem habet, determinate in-
Tom. VII. 37
 578 LIB. IX. METAPII.

mam. Ohedientia enimproprie signi-

SGHOLIUM 11.
licat subjectionem respectu agentis
potentis de obediente facere quod
vult. lU sic breviter dicatur ad
Explicat oplime potentiam in ordine ad Ibr-
niani esse naturalom, violentam, vel neu- qua^stionem, quod comparando ma-
tram, licet do hao dubitet ; sed in ordine ad teriam quamcumque, hoc est, sive
agens illimitatum, dici obedientialem, quia substantialem, sive subjectum ac-
ab eo potest accipere indeterminate iormam
cidentis ad materiatum vel for-
hanc vei illam, el hoc vel illo modo, et post
hanc vel illain, sed ista ab agonte limitato
mam; non est in materia potentia
fieri neciueunt. Si aulem accipit formam obedientialis proprie, sed naturalis,
contra suam inclinationem, erit violenta, si vel violenta, vel forte neutra juxta
sibi convenientem, erit ei naturalis. Ita Do- quod expositum est.
ctor, q. 1. prol. a num. 20. etalias.
Comparando autem agens, a quo 4.
Potentia
est actuabilis, potest habere tri- ordines
. - . formam
Nnnc restat videre de iitraqiie plicem potentiam prsedictam, m- naturaii
, . • violenta
• r.
quantumabagente recipitiormam, neutra
, 1

praxlicta, comparniido materiam, ii

iit transmutabilis est a forma in a d q u a m s e c u n d u m t r p 1 c e m m o - ag^ens^n!

i i

formam. Et de hoc videtur dicen- dum praedictum se potest habere. oted-ent:

hs.
dum, quod cum form?e naturales Sed non habendo aspectum ad for-
liabeant ordinem necessario in suc- mam, sed praecise ad efficiens, non
cedendo sibi invicem in materia, est nisi duplexpotentia inmateria,

secundum quod manifestum est ad quia vei limitate subditur agenti,

sensum, et aliqui accipiunt ab quantum scilicet primo ad formas
Text. Aristotele 8. hiijus cap. 4 de vino et determinatas, et secundo quantum
com. 14.
aceto, etc. cujustamen propter quid ad modum determinatum recipien-
difticile esset assignare, oportet di- di illas ab ipso, puta per modum

cere, quod materia ut sub una for- talem vel taiem. Et tertio quan-
ma, non est nata transmutari imme tum ad ordinem determinatum re-
diate ad quamcumque, sed addeter- cipiendi hanc post illam, vei illi-
minatam. mitate subditur, sciiicet quantum
Sed quia ordo non est neces-
ille ad receptionem cujuscumque per-
Potentia
obedientia-
sarius, nisi inquantum materia fectibilis inesse, et quocumque mo-
lis ebt ini-
mediate
transmutatur ab agente naturali, do et quocumque ordine. Prima
ad qaani- cnjus virtuti non subjicitur ille potentia dicitur naturaiis, quia
libet for-
main, ab ordo; ideo hic habet locum poten- natura est determinata ad aiiquod,
agente in-
finito acci- tia obedientialis, secundum quam vei ad aliqua. Secunda dicitur
piendam.
materia cujuscumque formse ca- obedientialis, quia illa est qua ma-
pax est immediate post quam- teria subjicitur agenti tali, et per-
cumque, per transmutationem ab feete. Itaque accipiendo quamcum-
agente, cujus virtuti subest di- que unam rationem potentise in
ctus ordo. Non tamen es thsec po- materia, nulla dividitur per natu-
tentia materiae ad formam vel ralem, vioientam et obedientialem;
compositum proprie obedientialis, sed una per naturalem, vioientam
sed ad agens a quo sic recipit for- et neutram forte; aiia per natura-

i
 QUitSTlO XII. 570

jcm et obedientialem. Et in illa comparando maeriam ad agens,

divisione secundn, in utroiiue nieni- sicut enim est in )»otentia natura-
bro forte potest incidere violenta. li, ut post formam seminisrecipiat
De primo membro si movetur con_ formam hominis, quia respectu
tra inclinationem suam naturalem, agentis natnralis est sic in poten-
vel natnralis de primo membro, tia et hoc modo non est in poten-
;

vel neutra, si qna est. tia, nt post formamterrae imme-

pofentia
^^^' ^^^"^^ patot ad argumenta formam hominis, et
diate recipiat
laturaiis,
t obedien-
facta contra divisionem istam. hoc tactum fuitinsecnndo membro
tiaii. quo-Cnm enim primo ars^nitnr,
c^ 1
qnod
A
qnod poten-
distinctionis, scilicet
ciouodiire-
runt? naturalis est obedientialis, et e tiamateriae adformam, comparata
cohverso, ntrumqne falsum est; ad transmutationem de nna in
licet enim quandocumque est na- aliam, non dicitur obedientialis ad
turalis potentia ad formam, mate- formam, sedad agens. Quodexpres-
ria ad recipiendum illam sit in sius potest dici, quod simpliciter
potentia obedientiali, non tamen nulla obedientialis est per se, nisi
illa naturaliter est obedientialis, respectu agentis; non autem re-
quia naturalis est ad formam, obe- spectu formcT, nisi per accidens,
dientialis est ad agens universale, inquantum per agens illa potest
a quo potest materiaillam formam induci, semperenim agens formam
recipere; etiam in potentia
est aliam inducit. Ideo potentia mate-
naturali forte ad agens naturale, rise ad agens aliquo modo respicit
a quo potest recipere eamdem. Sed formam.
adhuc illa naturalis ad agens.et
obedientialis sunt ali?e, sicut sunt ANNOTATIONES.
ad alia agentia. Cum arguiturde
violenta, quod omnis violenta est Sequitur quajstio duodecima, qu^ in
na^.uralis, patet quod non in sub- originalibus movetur simul cum 13. de
jectis, ubi est aliqua violenta; in divisione alia potentia^ speciali, qua utun-
materia prima nulla est violenta, tur maxime Tlieologi, et posset fundari
sicut dictum est in prima parte super illa littera, qua3 allegatur ad oppo-
solutionis. Cum arguitur in con- situm, omisimus tamen liiteram assignare
trarium, illud bene procedit de hic, ut supra dixi.
naturalitate in materia respectu Scntentia Doctoris satis clara est, et

formse, non absolute, quia si im- quantcne utihtatis et suhtilitatis narrent

mediate post formam terrse perfi- hi qui sentiunt; pro cujus majori confir-
ceret materiam forma vini, ita matione, vide eum in primo, quccsi. \.

naturaliter perficeret, sicut quando iirolog. ci in 2. dist, 18. et inS. dist. 1.

perficit mediate, sed intelligitur qucest. 1. ct in 4. dist. 10. qucest. 8. et

respectu formae, ut acquisitse post distinct. 43. qucest. 4. ct in quocUib. quce-

aliam per transmutationem. Vel stionc 19. Francisc. etiam de Mayron.

aliter potest dici fortemelius, quod qucestione 3. prolog. inchoantis Ab:

non est differentia, comparando

ibi Orientc parte trcs, etc et ahos quam-
materiam ad formam, sed tantum plures inquire ad ha3c, nuUibi fere cla-
 580 LIB. IX. METAPH.

riiis ot elogantius qiiani hic ; icstimo positum dicere respectum ex qua, et in ordine

conatum ad actum, in qua, et in ordine ad agens, in

oniiii quod in hoc nono totuin
quam, nec opus est ponere pliires potentiae
tocorit.
respectus. Ponit divisiones varias polenttx
sumptix) pro principio, de quibus in prsece-
dontibus actum est. quod tangit
Nota in ftne,

QU.ESTIO XIII de iminaterialitate Angolorum, de qua nihil

resolvit, sed indicat dubiam esse, qua^stio-
ne 15. de An. tenet ut probabile eos habere
materiam, pro qua sententia multos ibi ad-
Utnim polentia passiva (lividahir in de
duxi, et argumentis in contrarium, etsi satis
qiia sive ex qua et in qiia?
difficilibus, respondere sategi.

Flandria 5. Met. q. 4. art,2.§ cotisiderandum

est b. JSiiar. disp. 13. Mel . 1. Quantum ad illam divisionem, 2.

de qna qu?eritur, scilicet de qua et '^ra^"^"

Et argiiitnr qnod non, qnia om-
in qua,dicendum, quod in quocnm- ^^J!|-j^-/*
nis de qua est in qua, \\t patet, et e
que principio passivo, hoc est; sive i'^spe<;|us
converso. Probatio, qnia si aliqna ^x qua,
materia, sive subjecto, ille respe-
in r/ua, iit dequa, et alia non, oportet
^*^
m qua,
ctus, quem habet tale principinm in quam.
ponere materiam aliqno modo esse
ad compositnm ex ipso et actu, est
principinm respectu formaB hnjus
tanqnam ex qno tale compositum
et illins;ergo respectn alicujns
est, vel potest esse, et ita ille re-
formne haberet aliam habitndinem
spectus potest dici esse potentiae
qnam receptivi; sed nltra hoc non de qua. Ille autem respectus, quem
videtur aliquid posse poni, nisi
habet tale actnm
principinm ad |

materia, vel etiam aliquid in ipsa

cum quo constitnit compositnm,
ponitur pars formse, qnod est im-
est respectus potenti?e in qua, quia \

probatum inseptimo, in qna^stione materia nihil est ipsins actus, qni

de rationibus seminalibus.
primo in ea est, qnia tnnc non esset
Quast. 12. Ad oppositnm, cum omnis mate- primo in ea, sed tantum per par-
ria recipiat formam suam, seqnere-
tem; sed tantum est materia pro-
tur quod eodem modo se haberet
prium receptivum formae, et ideo
materia aeris ad formam ignis,et
in qua, non ex qua. Respectus autem
corpns organicum nd animam in-
tertius materioe, scilicet ad agens, !

tellectivam, aer etiam ad lumen, et m quam,

potest dici ratio potentise
esset nihil dictu quod quaedam Auctor 6. Prin-
,
secundum quod ille
formae edncuntur de potentia ma-
cipiorum vnlt quod agens requirit
terise sive passi, qnsedam non; et
aiiquid in quod agat. Et hoc in
vanum esset quaerere, quse sint
quod est, non est illud quod agens Djstinctio
et qujB non, qua^. snnt contra dicta
agit, siveut productum, cujnsmodi 'g^^l^gjfn
communia et contra Philosophum,
estcompositum, sive ut quoprodu- ^J*j°pif/is
secundum quem, ut videtur, intel-
citur, cuiusmodiestforma. Istomo- respectus
'^
passm
lectus est ab extra.
do,dicLa distinctio ex quo, et m qito,

SGHOLIUM. et in quod, est distinctio triplicis re-

spectus passivi ad tria, ad quse com-
ExpUcat bene potentiam in ordine ad com- paratur, et est inconveniens distin-
 QUiESTlO XIIL 581

ctio. Sed imnmqiiodque illoriim

acl quasi materise, nec facit aliud
comparando materiam, dicta distin- membruma prsedictis duobns, sci-
ctio non habet locnm, qnia qnilibet licet ex qna et in qua Itaque illa-

respectns prsecise ad snnm termi- esttantum trimembris divisio, non

nnm, ita quod non possnnt concur- capiens de qua quasi quartum mcm-
rere respectn ejnsdem termini, brum, prccter ex qua, et in qua, et in
sicut faciliter patere potest consi- quaiu, intelligendo illa tria mem-
deranti ratio-nes eorum. Qnomodo bra, sicut supra expositum est.
enim idem respectu ejusdem pas- Ex dictis apparere potest divisio 3.

sivi, est activum et forma? vel completa potentiae. Exclusa autem

secundo, activum et compositum, potentia metaphorice et Logice
cujus illud passivum est pars? vel sumpta, et excluso possibili, ut
^n lumen
educatur tertio, compositum ex illo et for- convertitur cum ente, cujus ratio
polentia
ie

luminosi ? ma illius?ubique videtur contra- videtur satis propinqua rationi

dictio. Addunt antem aliqui poten- possibiHs Logice sumpti; loqnendo
tiam de qiia qualem ponunt in
, de potentia proprie sumpta, videtur
luminoso respectu luminis, negan- quod ipsum nomen potcntice videa-
do ipsnm educi de potentia medii, tur importare ordinem, et hoc
et illam potentiam dicunt esse in prioris ad posterius, quia ad prius,
causa originante virtualiter, et per inquantum hujusmodi nunquamest
hoc efFectum originatum non esse potentia; illa etiam simul
quae
de nihilo; sed sicut propagans est sunt, inquantum simul, non habent
quoddam originans, ita originans ordinem, prius autem in communi
estquoddam efficiens, vel oportebit dividitur in prius natura et tem-
dare quinque genera causarum. pore. Juxta hoc videtur prima di-
Patet enim quod sub alio nullo ge_ visio potentise, scilicet ut dicit
nere continetur, quam sub efficien- rationem principii, etut opponitur
te. Itaque si hic est dicendum, actui vel necessario; principium
effectum esse de tali, vel de sumatur enim prius est principiato, et spe-
pro quodam ab, vel quod verius, de cialiterduoprincipia, quibusappro-
tota substantia sua, ut in divinis, priatur nomen potentia^ secundum
vel de parte, ut in animatis tan- dicta in solutione tertise qucTstio-
quam de materia, vel qn.asi materia nis; potentia autem opposita actui
originans originat, et tunc origi- prior eo, tempore; et potentia op-
natum primo est de illo, quodest posita necessario aliquo modo
sibi materia vel quasi materia, intelligitur ut prior, licet istum
quod fuit generantis in
aliquid modn.mnon oporteat hic exponere.
creaturis, et estaliquid generatum Potentia principium dividitur in
jn Deo; et ideo per se et primo activum et passivum. Divisio ac-
dicitnr originatum de originante tivi dicta est ante quaestione 12. Et
ratioae illius, quod est, vel fuit ali- divisio passivi in qugest. 12. et 13. Prima di-
visio po-
quod originatum, homo sana-
sicut autem utriusque tacta est
Divisio tertifje in
activum et
tur, quiathorax. Hoc modo poten- quantum ad aliquid in solutione pnssivum.

tia materiae de qua est materiae, vel tertiae quaestionis. Potentia etiam
 582 LIR. IX. METAPll.

opposita necessitnti, posset dividi Quapropter inquantum simul na-

secHindniu mnltos grndiis recedendi
tum est, nihil patitur ipsum a
seipso, unum enim et non aliud
a necessitate; alius enim est in est. Tcxt. coni. 2.
snccessivis; alins in permanentibns
permotum inducibilibus et haben-
tibns propria corruptiva; alius in QU^STIO XIV.
permanentibus sola mutatione pro-
ducibilibus, nec per se corruptibi-
An aliquul possit moveri a seipso ?
libns, propter accidentia sua
nisi

pJtenT'^, habentia corrnptiva naturalia pro- Arist. 7. Phys. in prhicipio, et 8. Phi/s. cap. 4.
AvoiT, 3. (le coelo Comment. 28. D. Thom. in 3.
miuvTe- V^^^^ ^'^li'^^
'
^i^ i^oi^ habentibus dist.22.et 3.Cunt.Gent.cap.23.Gveg.in 2. dist.6.
cessario, in
oorruutiva uaturalia, habentibus q. 1. art. 3. Capriol. m
1. dist. 3. g. 3. JKgid.
quinqne i quodlib. 3. q. 16. et quodlih. 5 quoist.io. Ferr. 1.
Cont. Gent. cap. 23. Mayron, in 2. dist. 14. q. 6.
niembra. tameu matcriam et ibrniam. Quin- Anlou. And. hic q. 1. Jaii.iun. 8. Physico)'. q. 12.
Ai)ulens. Matthcei 22. q. 224. Suar. disput. 8.
tus et ultimus in Angelis secun-
Alet. sect. 7. Fons. Mc cap. 1. q. 5. scct. 1 et seq. .

dnm negantes ibi materiam. Poten- Vitle Scot. in 1. dist. 3. q. 7, et in 2 dist. 2. q. 10.

tiaopposita actui dividitur, sicut

terminatnm est in solntione dua- Quia dicit Philosophns in littera
1.

rum primarum qusestionum. cap. 1. istius noni Inquantiim simul

: Text.
com. 2.
natum est, nihil patitur ipsum a seipso^
iinum enim et non aliud esf. Ideo po-
test quseri, an aliquid potest moYe-
ANNOTATIONES.
ri a seipso ? arguitur quod non, ex
littera Aristotelis jam allegata.
Sequitur qufestio decimatertia, in qua Similiter ibidem, ut videtur, innui-
aHa divisio potentiac notabihter pertracta- tur probatio sumpta ex definitio-
tur, ubi senlentia Doctoris clara et solem- ne potentiae, quia est principium Text.
com. 50«
nis est. Tangit modum dicendi aliquorum transmutandi aliud. Item, argui- et 52.
et59.
quem breviter excludit. Queere antiquos tnr per rationem, qnse innuitur in
hic et alibi, ut scis. Addit in fine per 2. de Anima, quia tunc semper tale

modum epilogi in tota hac materia sum- ageret, agens naturale, quia
si est
marie divisiones potentice. Tota httera actio illa non dependeret ab extra,
bactenus satis gloriose correcta et sincera ex quo idem est agens et passum,
videtur. consequens patet esse falsum.
Quod hic et qusestione preeeunte tangit Contra, naturalia habent in se Text.
com. 1.
de materiahtate Angelorum, notabis plura principium motus et status, ex 2. 2. Phys.
Text.
addendo ex 2. et hb. de Anima, et ahis Plnjs. non passivum tantum tum, ;
com. 12.
pluribus sententiis aliorum antiquorum quia forma verius natura qnam Text.
com. 1.
et modernorum. materia; ergo verius participat
Simihter, quod ibi tangit de origina- definitionem natnrae, ita qnod sit
tione in divinis de tota substantia origi- principinm passivum; tum quia
nantis peitractabis, ut habet in primo, in secundo Physicor. dicitur sic :

dist. 5. q. !2. et ahbi. Adde ahqua subtiha Naturalia sunt qucecumque a principio
hic ex Cajetano, et Paulo Veneto, ex cly- in seipsis mota, etc. principium a
peo Thomistarum, et capite, si jocari hcet. quo cst efflciens.
 QUiESTiO XiV. 583

secundnm Aristotelem ibidem in

SCHOLIUM 1.
^^^p j^ ^^i aliquid, activum et

Seiitentia negans aliquid moveri a seipso P^^sslviim, sive motivnm ad mo-

suadetur tribus rationibus in communi, et bile renlitor refertur penes seciin-
deinde descendendo ad particularia, id pro- dlllU modum relativorum; relatio-
batur de sex, in quibus aiiquid videretur
^es autein reales oppositre non
posse agere in seipsim, vel moveri a seinso,
«ip u,
Yijentur posse vfundnri in lunda-
p
• i l \ • • ^

,. ^ ., '

quam sententiam
,
tenet Goftred. quodlib. 0.
,

t . •
,

qmi^st. 7. et quodlib. 8. qtu^st. 2. qui hac

^^^^^^^^ ^^^^^ limitato, llOC cnim
ratione negat intellectum effi ere intellec- <^ttribuiLur essentise divina\ quia
tionem, de quo Doctor latel. d. 3. q. 7. num. illimitata quod possit esse est,
9.quod etiam tribuitur D. Thom;e, non sine fiindamentum rclationum opposi-
fundamento, ut ostendo ex locis e.jus com-
lariim ouare etc
''

ment. ad q. 12. de Anima, quem refutatDoc- '

t ,
t dicitur
,
.'
.
*

tord q 7 num 16
Secundum ista ^eneralia
secundum ordinem pro-
in speciali
2. dicitur universaliter, quod
riic cedendo in entibus. Primo univer-
)m. 2. nihil inovet se, nisi forte per par- saliter, quod nihil est eifectivum
tem, quia scilicet una pars movet suiaccidentis,licetsibi cosevi, puta
alinm, et hsec nnn est pars essen- quod snbjectum respectu propriae
tialis aliqua, sed pars una quanti- passionis non habet rationem cau-
tativa, aliam distinctam loco. Ad sae efficientis, sed tantum materia-
hoc ponuntur tres rationes. Prima lis sive susceptivi. Secundo dicitur
accipitur ab Aristotele 7. Physico- idemdeaccidentequocumque, quod
rum A, quod nihil movetiir a se quandoque inest, quandoque non,
primo, quia tunc non quiesceret et hoc sive illud inducatur per mo-
ad quietem alterius, quia ad quie- tum, puta ubi, vel quantitas, vel
tem partis. Omne enim mobile ha- qualitas, sive inducatur per muta-
bet partem, et illa quiescente, pa- tionem tantum, ut actus appetitivi

Text.
11.17.
Pext
m.i.
tet quod totum non movetur pri-
mo. Secunda ratio accipitur ex 3.
Physicorum, ubi

vens,
'

spccies aliqua

lU actu
dicit Aristoteles
scmpcr existimahitur mo^
homo facit cx potentia
et cognitivi.

mo
moveat
De
de w6z, '11
istis er2:o

corporibus,
se ad
nisi gravia et levin, et animalia
tibi
accidentibus. Pri-
non videtur quod aliquid
in
3.

hominem, Hinc accipitur, quod ino- progressiva. De utrisque negatur

vens movet inquantum est in actu, idem movere se. De primis ergo
et mobile movetur inquantum est dicitur, quod grave et leve non
in potentia, ut patet ibidem ex de- movent secundum Aristotelem,
se,
tinitione motus. Impossibile est determinative in 8. Physicorum de
autem idem simul esse in potentia insis dicentem : Nihil horum hahet Text.
, . , L • 1 t , , . , •
com. 32.
ec in actu respectu ejusdem, et se- principium faciendi, sed patiendi tan-
cunduin idem ergo, etc. Idem con-
; tum, quod videtur probare quatuor
^e^^^-j
firmatur, quia agens et patiens rationibus, quse patent ibi. Secun-
'fext. sunt contraria ex priino de Gene- ^
dodicitur idemdeanimalibus, quod
|m. 54.
lirciter. ratione, et secundo de Anima. animalia non movent se motu pro-
Text
. 20. Tertia accipitur ex 5. hujus, quia gressivo, nisi quia una pars movet
 584 LIB. IX. METAPH.

aliam, sicut videtur determinari determinatum, et ita videtur non

in Plivsicorum de movente se,
8.
et modus motionis hujus ma-
gis determinatur in lib. de Motu
animalium. Tertio dicitur de motu
esse causa sufiiciens illorum. Sex-
to, dicitur idem de appetitu. Quod
confirmatur per Aristotelem 3. de
Anima movens immobile bonum
:

ad (luantitatem, quod animata ani- actuale, movensautem et quod mo-

ma vegetativa non movent se in vetur appetitivum. Similiter con-
nutritione vel augmentatione, sed firmatur per Commentatorem 12.
movent alimentum, quod conver- Mctaphysicse. commento 36. debal- Text.

tunt in Quarto dicitur de motu

se. nco, qusere ibi. Ad smgula prsedic-
adqualitatem, quod nec aquacalida torum adducunt diversa, sedet uni-
a se effective tit frigida, nec semen versaliter de aliis quibuscumque
animati seipsum alterat sed se- ; conclusio principalis tenetur.
men maris distinctum loco et sub-
SGIIOLIUM II.
jecto a semine ministrato amatre,
et unum agit in alterum, sicut Probat efficaci argumento a proportione
artifex in lignum, de quo facit activi ad passivura, posse aliquid agere in
scamnum, sicut videtur Aristote- se, neque requiri approximationemad agen-
les velle in de animalibus, lib. 16. dum, quando adest praesentia major, alioquin
ignis inexistens aquae, non calefaceret eam.
1. de ubi autem non simt duo semina
Gener, ani- Explicat bene, tunc tantum agens in se agere
maiiuin. maris et foeminse, ut in plantis, as- posse, quando natum est terminare actionem
signant duas partes m
eodem semi- tbrmse aequivocae jam liabitae, unde actione
ne distinctas loco, quarum una agit univoca nihil agit in seipsum, de quo Doctor
in aliam. Quinto dicitur, quod nul- 1. dist. 3. qusest. 7. num. 27. et 2. d. 2. q. 10.

ad primum, et dist. 3. qusest. 8. ad quartum,

la potentia cognitiva est princi-
et d. 25. ad primum.
pium activum cognitionis, sedtan-
tum passivum, et objectum acti- Hic sicprocedendum, sicut
est
vum.Et hoc confirmatur per Aristo- ilia positio tenet universalem ne- AcUvum
.
,
1 . incommu-
telem 2. de Anima, ubi vult qiiod gativam, et ex hoc concedit quse- ni respicit

sensus est passivus, non activus. cumque videntur sequi; ita primo iP^comX-
ni.
Text. Et 3. de Anima, ubi idem vult de ostendendum est generaliter, quod
^Tekf.^
intellectu. Confirmatur etiam de aiiquid potest agere in se quod est
^it^'<^^^G, quia cognitio fit per assi- contradictorium iliius universaiis,
^unde
milationem cognoscentis ad cogni- et deinde in speciali, in quibus
tum; ergo agens ibi est illud cui particuiaris habeat veritatem.
iiia

assimilatio fit, quia agens assimi- Primum probatur, activum quod-

lat sibi passum, primo de Genera- cumque pro primo objecto respi-
Text •

com. 51. tione. Confirmatur tertio de cogni- cit passivum tale, non hoc passi-

^Texu tiva et appetitiva simul, quia co-
ercTrcftlr. fj^^oscere et appetere ve^^eclw ipsarum
potentiarum, videntur esse acci-
dentia communia, quse adsunt et
absunt, etc. ad talia autem acci-
dentia non videtur subjectum ex se
vum, verbi gratia, tam calefacti-
vum in communi, quam quodcum-
que calefactivum pro primo objec-
to respicit caiefactibile in commu-
ni,non hoc vel iiiud; simiiiter e
contrario, passivum ut caiefacti-
 QU^STiO XiV. 585

bile, et hoc sive in commnni, sive ter ipsa levitate. Patet, quia est
quoclcumqne calelactibile re^picit principium ejusactivnm ergo non ;

pro primo objecto calefactivum, est contrndictio, quod ipsa insit

non hoc et illud, sed in commu- generato, levificante noninexisten-
ni. Ex his sequitur, quod quodlibet te, et patet quod potest inesse illi,

contentum sub primo obje to ali- quare idem sine contradictione po-
cujus, sit perse objectum ejusdem; test esse leviiicativum et levifica-
quo 'cumque calefactivum respicit bile.

quodcumque calefactibile pro per Contra secundum, probatur illa

. . , . . . Ad agen-
se objecto, eteconverso, quodcum- consequentia ultima, namapproxi- dnmnon
que calefactibile, quodcumque ca- matio ha3C non videtur necessaria dSmclio
lefactivum; sed possibileest quod ad agendum; ut includit distinctio-
aliquid sit activum secundum .1, nem situs, nisi quando major prse-

eodem modo, quo aliquid aliud est sentia non est possibilis inter acti-
activum secundum .1, idem etiam vumet passivum; enim hsec prse- si

sitpassivum secundum A, sicut sentia sufficit, multo magis major

quodcumque aliud passivum est se- prsesentia sufficeret. Quod proba-
cundum A, ergo illud in ratione tur dupliciter, primo ducendo ad
activi, ita habet seipsum pro ob- inconveniens, alioquin si ponere-
jecto in ratione passivi, sicut quod- tur ignis inexistens aquse, sicut
[dem pos- cumque aliud; ergo ita potest in se Am^elus ponitur simul cum coelo,
se a^ ere
in se. agere, sicut in aliud.Major autem non calefaceret aquam, nec Ange-
satis est manifesta ex prima rela- lus moveret coelum. Secundo pro-
tione inter communia, sed minor batur idem ex causa, quia non
negaretur; vel etiam ipsa conces- oportet agens esse prsesens patien-
sa, negaretur ultimaconsequentia, ti, quia virtus agentis non
nisi
quia agens debet esse approxima- potest attingere improportionali-
tum passo, et ita distinctum situ, ter distans, ut ibi aliquid efficiat.
sicnon potest idemsehabere ad se. Quod si passum secum esset, non-
Contra primum, minor proba- ne perfectius attingeretur a virtu-
tur, multi sunt effectus nati pro- te agentis? hoc crgo supposito ar-
duci ab activo aequivoco et non guitur ultra, cum idem verius est
univoco, patet de levitate in igne sibi prsesens, si est activum et
generato ; illam fomnam aequivo- passivum secundum idem, quam
cam oportet ponere, aut formam aliud posset esse sibi praesens ; ita
substantiae, autaliamaliquam qua- verissime salvatur illa conditio
litatem; ergo habensillam activam propter quam appropinquatio re-
per se est levificativum, ut ita lo- quando major praesentia
(luiritur,
quar, potest autem ista forma esse esse non potest ergo verissime ;

exem-
in aliquo levificabili. Patet in est actio. Approxi-
"^^^^i^.^,^^^^^
plopraedicto, quaecumqueenim for- Confirmatur tota illa ratio, et

ma generante poneretur activa

in quantum ad probationem minoris ^"^^^s^^r

respectu levitatis, eadem est in et consequentise uUimae. Si .1 peradestpr^-

^
*
sentia ma-
r» +
igne genito, et prior est naturali- se sit forma activa respectu ^, et /1 jor.
 586 LIB. IX. xMETAPII.

sit in C, nr.llus noi^at quin est acti- cTquivoco, etsi non semper ita sint. Quinto.
quantitatem, qualitatem, et ubi posse fiori a
va ivspectn /> tiendi in />, et e con-
substantia in se, quando habet forniam, quae
verso si .1 esset in />, esset princi- est principium actionis tequivocse, et est
piumactivnni respectnLMn r,er*>o capax termini illius formas; si autem causnt
si .4 est in C et in /), et tam C qnn ni aliquid coaivum sibi, erit sino mutatione; si

f) sint in potentia ad C et /)/>, et non coa3vum, cum mutatione, ct circa muta-

tionein multa valde philosophice tractat, de
iciemnon «"^i^t^nt in s(^ niutno secundum .1,
pote>ies*e quo vide ouni 2. d. 1. q. 4. ad 5. et 4. d. U.
npoducendo iu Sedso mutuo n.
cau^a, et '
q. 1. art. 3. Quod probat subjectum efficere
causiitum.
[antum videtur inconveniens idem suam passionem, vel loquitur in sententia
respectn ejnsdem, secundum idem communi aliorum, non in propria,quse tenet
esse activum et passivum, sicut non distingui propriam passionem a subjecto.
de quo supra 1. 1. q. 1. n. 9. vel non de pas-
idem respectu sui, quia in aliis est
sione stricto sumpta, sed de accidente reali-
simile, quod sicut niliil est causa
ter inseparabili, et hoc indicat, ponens exem-
sui, itanec circulus est possibilis plum de quantitate respectu substantife cor-
incausis, ntidem respectu ejusdem porese.

sit causa et causatum ergo si ;

primum possibile sit, et secnndum Descendendo igitur in speciali,

7.

etiam. Exdescendendo in ge-

istis
ex hoc patet primo, quod nihil agit Nihil agit
in se for-
IJeni non .
t x i t
•
in se causando formam snbstantia- mam sub-
patet, quod dicta ratio non
, ,

potest insenerali
stantialem.
lem, quia nulla de novo potest ad-
^SonT^ probat idem posse in se agere, nisi
venire, ut faciat compositumunum
"cjuari?' actione fpqnivoca, et hoc quando
per se, quin illa sit perfectior qua-
^sra-it'"^
est capax formse, qnae nata est ter-
minare actionem seqnivocam for- cumqueentitateprsecedenteipsam;
m?e activse jam habitse. Et ita te- imperfectius autem non est prin-
nendum est regulariter, quod so- cipium activum respectu perfectio-
ris. Patet secundo, quod quacum-
lum et universaliter tunc potest
que actione univoca nihil in se ali-
aliqnid in se agere, quando duo
quid agit, qnia tunc ratio agendi
ista concurrnnt, scilicet qnod ha-
bet formam, qupe est principium
et terminus actionis essent ejusdem
speciei, et differrent numero, pa-
a,i]rendi ^equivoce, et quando cnm
tet quia nihil est principium
hoc est capax termini talis actio- ,

agendi; ergo et duo individna ejus-

nis.
dem speciei possent simul esse in Qusest. 7.
Augmenta-
SGHOLIUM III. eodem subjecto, quod negatum est tio, et ubi
ab agente
in 5. lib. in qna^stione de hoc modo, aequivoco.
primo ex sententia sua jam probata
Infert
Q et specialiter in accidentibus abso-
et explicata, qnod nihil agit in se formam

siib-tantialem. Ratioest clara. Secundo, quod

Intis, patet quod et illa, quse est

nihil a^it in se actione univoca. An vero ra- ratio agendi, esset absoluta, et illa
tio, quam ad hoc adducit, scilicet quod tunc quse est terminus. Patet tertio,
plura ejusdem speciei essent in eodem, va- quod cum omnis augmentatio sit
leat, vide supra 1. 5, q. 7. Tertio, infert
ab agente aequivoco, quia quanti-
omnem augmentationem esse ab agente sequi-
tas non est forma activa ex 6.
voco, quia quantitas non e^t activa, et eadem
ratione motus ad ubi est ab sequivoco. Quar- qusestione supra omnis etiam ;

to quod qualitates omnes possunt esse ab motus ad «(6i est a movente sequi-
 ; ;

QUiESTKJ XIV. 587

voco {jropter idein, quia scilicet ti snbjectum non manet ,

sed fit

niiUum w6^ est forma activa. Multre aliud; quomodo in illo alio liabebit

etiam alterationes sunt ab a^quivo- actionem instantaneam, sine motu

co, ut universalitor illa3, qucX sunt alterationis facto in illo? ^uidquid
ad (lualitates non activas, stricte sit de hoc, arguitur, quando passio
Text.
t;om. 8. loquendo de aciivis, ut loquitur non est forma activa, sicut dc
mnis qiia-
tas potest Aristoteles2-de Generatione, sicut quantitate consequente substan-
esse ab
agente dictum est supra, quwstione G. ad tiam corpoream genitam, si gene-
quivoco.
pyimum arcjumenium. Omnis etiam ^'^^iis a^quivoce illam causat, quse-
^'« P^^^' ^^i^ P^r .1 In genito ost
qualitaspotest esseaba-ente^qui- • ;

voco, licet aliqua possit esse ab ^^ ejusdcm rationis^ ge- cum m

univoco. Sequitur quod in genere neranle, et prior naturaliter ipsa
non repugnat alicui substantic^ quantitate, quia generante po- m
causare in se qucalitatem, quanti- neretur prior natura quantitate m
tatem et uhi- concurrentibus au- ipso forma cactiva prior naturah-
;
/J^^^^^^'

tem duabus conditionibus snpra ter forma inducibili cab ipsa in re- |;^^^'^^^^^^^^^^

dictis causcabit et hoc vel coa^vum ceptivo potest esse principium in- temporis,

sibi, etita sino mutatione, velnon ducendi illam in illo prioritas ;

dist^antia

cosevum sibi et ita per motum

,
enim temporis non requiritur, pa- cotevim
, , . . causatnr
vel mutationem. De coaevo patet
,

tet de
,

lummoso nec et
,

lumme
T
, sme muta
^'^"^*
in subjecto et propria passione. distantia localis, ut supra proba-
Ad quod arguitur dupliciter. Pri- tum est ergo ita, vel magis geni-
;

Text.
mo, quia potentia receptiva diffe- tum causabit in se talem passio
;om. 17.
mjus 9. rens ab actu, nunquam ex se ne- nem, quam genercans. Et ex hoc
ibjectum
11 causat, cessitatur adactum, est enim talis patet quod dicLum est, coawum
in se
issionem? quselibet potentia contradictionis causari sine mutatione, quia mu-
subjectumnecessariodeterminatur tatio requirit terminos oppositos,
ex se ad passionem, alioquin inha^- ct ita privationem prsecedere for-
rentia passionis propter quid, sive «lam privatio non pra^cedit, nisi
;

per principia subjecti, non demon-- quando subjectum aptum praecedit

straretur, quia demonstratio est formam, hoc non sic, et de hoc
necessarii. Secundo quia argu-,
dictum est supra, quaest. 11. res-
mentum prius factum in universa- ponsione ad secundum argumen-
li hic habet evidentiam. Si enim tum.
generans lingatur agens respectu Gontra hoc arguitur, quia mu-
passionis geniti patet quod non
,
tatio stat cum termino ad quem
univoce per passionemin generan- ergo non oportet quod tempore
te, maxime si illa passio non est prseceilat privatio. Item, in illo

forma activa. etiam est activa,

Si priori naturae, quando principia
videretur idem, quod licet illa qua- agendi raecedunt terminum, intel-
litas in tempore praecedenti ulti- ligitur subjectum privatum ter-
mam generationem, fuit princi- mino, alioquin jam tei^minus
pium alterandi subjectum cum ,
intelligeretur productus. Item,
illius alterationis in ultimo instan- in primo instanti liabet alium
 588 LIB. IX. METAPH.

respeetuin ad agens, ut vicletur, rioris, ut sit essentia perfectior

^
in Pi'ioritas
natwriTe
(luani in teniporeconsequente, quia se, sed ex lioc non salvatur priva- nonsutBcii

in primo dicitura^ ipso induci in

,
. , . .11
tio, et ita nec mutatio. Ad tertium,
• ^^ muta-
tionem.

tenipore illo; non ergo aliqua niu- respectum ad agens habet forma
tatioest in illo instanti, ([uvq non alium in primo instanti, quam in
est in tenipore habito,
propter tempore habito, sed ille respectus
quani etiani dicitur foi'ma tunc non complet rationem mutationis,
primo esse sive incipere esse. sed complet rationem factionis
9. Ad illa respondeo, quod in primo passivse. Unde tunc dicitur ileri, et
est fallacia consequentis. Sequi- postnon; et sic primo esse et inciperc
tur enim, mutatio est; ergo termi- comparanturprseciseadnegationis
nus, lo(|uendo de indivisibili, sicut esse pr?ecedentem, non autem ad
hic loquimur, non e converso,nisi privationem,nisiquando subjectum
fiCQipliitu V tenninus, non solum pro aptumprsecessit tempore formam.
illo, (|uod natum
terminare est Et tunc concurrunt duo respectus
mutationem, sed etiam pro actua- in forma pro primo instanti; unus
De muta-
liter terminante. Et quare non e
,

ad agens, alius ad privationem,

,
1 • , •

m.

tione,

converso est? quiaforma quae nata quo includitur ille qui prius dice-d.T\.*4
esset esse terminus, non cst ter- batur essead negationem et ambo l^ii ^\[ ;

minus, nisi prsecesserit oppositus respectus non manent tempore ^^'-^-

terminus; mutatio enim licet es- habito, sed alter tantum complet
sentialiorem habet habitudinem ad rationem mutationis. De his alibi.
Mutatio
terminum ad queni quam a cjxo, ta-
sine ter- men proprie sumpta sine neutro SGHOLIUM IV.
raino intpl
litjM potest. potest intelligi. Si dicas, mutatio
Gravia et levia a se moveri. Ad rationes
non est aliquid realiter, nisi ipse
Aristotelis 8. Physic. quse videntur esse in
Quomodo icrmmus ad qtiem. Hoc tangitaliud, contrarium, remittit se ad expositionera
m itatio
djrtert a sed supposito hoc i)ro nunc, quan- textus, et hic patet eum prius exposuisse
termino ?
tum ad absolutam
entitatem et textum Physicorum. Rejicit quatuor fugas
realitatem, quse est in mutatione; seu fictiones negantium gravia et levia a se
moveri, de quo op^ime et fuse tractat 2.
includittamen pr^eter hsec respe-
d.2. q.lO. § Concedo ergo^ ubi ostendit se sen-
ctum ad terminum a quo, ut post- tire cum Arist. Rejicit afflrmantes motum
quam est immediate, quirespectus progressivum, et saltum fieri per pulsum et
non manet in tempore habito, in tractum, et explicat Aristotelem 8. Physicor.
quo non est forma immediate post asserentem in animalibus unam partem mo-
privationem. Et ideo nec mutatio vere aliam, de quo optime loco citato. Vide
etiam 4. d. 12. q. 4. et de motu corporis non
manet post primum instans in ra-
organico, quem potest anima facere, vide
tione mutationis licet absoluta,
eum 4. d. 10. q. 7. et dist. 49. q. 14. Hic nota
realitas maneat. Iste autem res- cu:n remittat se ad 3. de An. videri prius
pectus non est in passione coseva scripsisse de Anima, quod tamen dubium est,

subjecto. Ad secur.dum, prioritas quia non constat, an scilicet se remittat ad

suascripta de Anima, quia ibi nonagitde motu
natura^ non ponit privationcm pos-
progressivo, si non plura de Anima, quse non
terioris sed tantum quod prius
,
habentur, quiestioni43us quas habemus, alibi
intelligatur sine intellectu poste- scripserit.
 "

OUi^STIO XIV. 580

10. Be
accidente, quod aliqnod siib- m totimi medinm, qnomodo endem
jectiim in se cansat non cosevnm , infliientia existens in eadem pnrte
sibi, niinc videndimi est. Et primo medii grave deprimit et leve ele-
in nniversali dici posset, qnod can- vnt? Si per rationem pleni, scilicet
sa natnralis, licet ex se termine- ne liat vacnum, qnia pellit aerem
tnr ad effectnm, potest tamen im- a propter plennm, oportet
se et
pediri impedimento antem amoto
;
qnod seqnatnr aere pnlsnm, quo-
statim agit ad prodnctionem effe- modo pellit, nisi prins moveatnr
ctns, sicnt a principio egisset si localiter. Et qnseritur unde patet ^- ,

non fnisset impedita. Et ita ubi- enim quod quiescens localiter non
cumque salvantur du^e conditiones pellit aerem contigunm. Similiter
snpradict?P, necessarise alicui ad plenum posset salvari per aerem
hoc quod agat in se, si ab extrin- propinquum intrantem locnm ae-
An cen-
seco ponatur impedimentum a ris pnlsi, qnare lapis intrat. Si trumtTaliat
^'^'''^
principio, postmodum amoto im- tertio dicatur, quod centrum trahit

Omne ens pedimento, statim aget inse. Et ex grave, quis est tractus? num-
ille
natnrale
habere
isto generali descendendo ad spe- quidper alterationem gravis, vel
oriincipMim
einlia iuxta processum prioris
,
^
latio erit per actionem univocam.
tivnm ad
icti
"^ ^

iuum ubi. opinionis, potest dici primo, quod Similiter per impossibile tota ter-
quodcumque per se ens naturale, ra amota, idem centrnm terr^ est
habet principiumactivum respectu quod prius, et ad id movebitur
ubl sibi convenientis, quod uhi si gleba. Quid attrahet? nnmquid
non habet a principio sui esse, pos- Mathematicumi«6r?Sidicatnr quar-
Exposnit tea per illnd principium movet se tO; qnod generans movet, quomo-
'^^^^^*
ad illnd uhi. Qnomodo debeat au- do effectns in actu erit sine causa
tem responderi ad qnatnor ratio- in actn Dices, dedit virtutem. Ve-
?

nes Aristotelis in Physicornm

8. rum est, generavit; et quando ge-
de gravi et levi, et quomodo inten- neravit, fuit; nunc non est, quo-
dat ibi, quod movent se ad uhi, modo nunc movet? si genitum ab
quia sunt in potentia accidentali, ipso manens nunc movet, et hoc
sicutsciens ad speculandum qnse- ; est, quod quseritur. Itaque istis,
re in expositione illius cap. Uo- quae fictiones videntur, pr^termis-
ventiiDii, etc. etdistinctum est supra sis, et sensui concordat quod gra-
Text.
com. 27 in 7. in qusestione de rationibus ve a se movetur, et secundum A- ^
et infle. Text.
seminalibus, de principio activo
q. 12. ristotelem in 8. Physicornm Fa- :
com. 12.
Gravia et ^ Fatuum
^t passivo motus m gravi, et se-
•
i
x a • •
^ .

levia mo-
tuum est qucerere rationem, uhi hahetur
, ,

est qu£ere-
venase. ^^ ''^^^°"
q^ij;^,^|||i^ alterum est in potentia sensus concordat rationi, quia
; Qi nem ubi
habetur
movere; secundum
accidentali ad nnllus negat qnin grave effective sensus.
alterum autem est verum illnd movet deorsimi alind corpus sibi aH^^"'
d mo-
Aristotelis patiendi tantum. Illnd alligatum, cujus levitas non exce- ret se.

fugiendo finguntur viae mirabiles, dit gravitatem ejus, et per conse-

unde grave movetur, patet enim quens quomodo non prius se mo-
quod movetur non impeditnm. Si vebit ad illud uhii nam prius natu-
dicatnr; quod a continue influente ra intelligitur moveri deorsum,
 500 MB. TX. METAPII.

qiiam inovoro deorsum aliiid sihi pcUcrc illa antcrior pulsa

; ad
alliii'atiim, ct movct aetione <Tqni- certam distantiam possibilem ma-
voca, (^t ipsnm cst capax tcrmini xime extensioni partinm animalis,
illins actionis ; crgo sic movcbit attrahet partem posteriorem, et

s»\ (}uid ctiam cticctivc^ frangit elevabit parnm

oportet sic a terra,

trabcm. cnjns minor est virtns in si erit motns, qnod posterior tra-
resistcndo, ([iiam virtns gravis? cta pellat anteriorem ; sed impos-

j,
Secnndo dicitnr, qnod animal sibile est, qnia ex qno jain separa-
Deprogres- j^^QY^^.t; sc ])ro2fressivo motn, non ta est a terra et in aere est, non
suetsaltu.
tantnm qnia
"

nna
.,.
pars aliam pri- ;
•
i i i. i-i •

nabet aliqnod immobile cni mni-

i
•
i
...
ma enim pars movens localiter, tatnr aer enim non est immobili-
;

movctnr localiter, et non videtnr, or parte anteriori animalis talis

qnod ab alio. De hoc quaere in 3. gressibilis, sicnt se habet respectn
de Anima. Objicitnr etiamde saltn, volabilis, cni aer est qnasi terra
in qno totnm animal movetse, non nobis ergo post primnm tractnm
;

pars partem et ad hanc objectio- ; et pnlsnm animalis, nnllns potest

nem qnasi parvipendendo, respon- seqni pnlsns ant tractns, et cade-
detnr, qnod motns componitnr
ille ret animnl sibi dimissnm post 2.
ex pnlsn et tractn, ita qnod poste- dicta, ita qnod nunqnam est saltus -

rior pars pellit anteriorcm, qn^e possibilis per pnlsnm et tractnm, I

pulsa postse attrahit posteriorem, nec aliqnis motns in snrsnm nltra

et illa attracta iternmpellit, et sic
continnefit tam in saltu quam in
commnni progressione. Hoc appa-
ret ad sensnmverme repente,
videtur qnod hoc non snfflciat in
locnm primnm, ad qnem potest
pertingere animal maxime exten-
snm, stando in terra. Qnidqnid sit
in de argnmento isto de motu anima-
lis, an movens per se existens, in-

saltn, qnia sicnt determinat Ari- tra vel per accidens moveatur,
omne mo- stotelcs in Hh . dc Moiu animalium sicnt natnra movens navem motu
*^^'^'^^P^|^^- oportet omnemmotnminnitialicni pnlsns a terra vel ab aqna in re-
mobiii. iinmobili, cnjns immobilitas major migando movetur per accidens mo-
sit qnam mobilitas moti, sicnt pa- tn vectionis in nave, saltemdictns
tet de existente in nave et pellente motus salvandi saltnmnon videtnr
navim innitendo terra3 perremum, conveniens. Et exponi posset Ari- Quando
sicnt fit qnando nauta primo vult stoteles de duabns partibns, in veim-^liTe^"
illis

amovere navem a loco ,

in quo qnas potest dividi animal movens qu£scitret
quievit din in sicco, impingens an- se, qnod nna non sit efi^ective mo-
Amtoi^''*
tem in malum non moveret navem, vens aliam prsecise, sed alia cst a.
^ ^^^^J^^a
2. 10. q.
'

et sicut ibi vnlt de immobilitate aptior, nt moveatnr; ideo prins re- ^ext.
com 17
terrfB respectn mobilitatis coeli, cipit motum, forte a cognitiva etinde.'

saitum "^l^^o^ est satis mirabile. primo In vel appetitiva, vel altera effective

eJpuisura
^oit'^^ pulsu pars postenor ani- rnovente localiter mediante aliqna ter.

veitra-
ctum.
ma Us, cx q^ 11

immobilior est parte anteriori ani-

iunititu r tcrrae
....
, quae alteratione, quia species snnt qua-
si res
1

secnndnm Aristotelem. Et A •
^
00^.^20.

malis, potest illam anteriorem ita in 8. Physicor. nititnr salvare,

 ; .

QU.^STIO XIV. 591

qnod motiis animalis non sit ali- tativae nt principii activi, ex eodem Text.
com. 34.
qiiis simpliciter imns, qnia prsece- secnndo alibi. Satis etiam apparet et ciroiter.
Angmen-
dit motns objectivel continnitatis, sensni, qnod nnlla majoratio qnan- tationem
iieri ab
nt videtnr ibi dicere;non oportet titatis, silint ab agente extrinseco, inlrinseco.
Text
igitnr allegare ipsum, qnnsi nna est angmentatio; aut enim est jnx- com. 47.
pnrs corporis qniescens localiter, tapositio, ant rarefactio nec po- ;

moveat aliam localiter, qnod in- test in angmentatione dari pars

tendnnt isti, nt videtnr. angmentans aliam, distincta loco
et snbjecto, qnia qn?plibet pars
SGHOLiUM v.
secnndnm
ancti est ancta. Sidicatnr
Tertio clocet nutritionem et augmentatio- Aristotelem 2. de Anima, cap. 4.
nemfieri ab ipso nutrito et aucto, de quo late qnod cibns nntrit inqnantnm poten- Cibns nu-
trit ut
agit4. d. 44. q. 1. art. 1. et tangit d. 10. q. tia qnid, anget autem inqnantum potentia
6.conci.5.Videmuitaqucecircahocadduxiin potentia quantum; ergo auctum quid, auget
ut poten-
supplem. de An. disp 2. sect. 15. Quarto, al- tia quan-
^^ alimcnto quanto, vilis
,g|-,^, ^y^
tum,
terationem neri quandoque non ab altero, ut . . . .

^^l^etur mstantia non enim quan- exponitur.

frigefactionem aqu.B ab ip^a, et alterationem ;

seminisabipso, dequo2.d.i8.Quinto,ostendit titas in actu est principium alicu-

potentiamcognitivam agere in se cognitio- jus actionis, quanto magis nec
nem, de quo fuse 1. d. 3. qusest. 7. n. 20. et quantitas in potentia cibus autem ;

2. d. 3. quaest. 8. et dist. 25. et de An. qusest.

corrumpitnr ant prins tempore,
13. et ibi in supplement. disp. 2. sect. 4. Sex-
ant saltem natnra, quam tiat mo-
to,quod voluntas est activa suorum actuum,
alioquin non esset libera, de quo 2. dist. 25. tns angmentationis, quia nntritio
in qna corrnmpitur cibus, praece-
Tertio de nutritione, quidquid dit angmentationem sic vel sic,
42. sit,qnianntritio est quaedam gene- qnomodo non ens movebit? Ideo
Text.
com. 8-'. ratio, nt habet determinari in pri- intelligendum est illud dictum Plii-
et circiter.
mo de Generatione; et dictnm est losophi, sicnt etsatis littera sonat.
prins, qnodnihil per generationem Cibns enim inquantum potentia
in se cansat formam snbstantia- qnid quomodo nutrit ? non nisi
lem, tnmen de angmentatione non materialiter, quia de ipso, inqnan-
videtnr bona evasio, quia nntri- tnm est in potentia ad formam
mentnm non angetur, sed corrnm- carnis, generatnr caro, quse gene-
pitur, animatnm qnod praefnit an- ratio est nntritio, ita quod nntrit
getur. Quid prsefnit quod causat materialiter ; ita inqnantum in
quantitatem istam determinatam potentia qnantum, anget materia-
qnse est terminns illins motus? liter, quia de ipso inqnantnm in
Non est dare, nisi quod com- potentia, est quanta caro, genera-
positum virtute animse vegetati- tur caro qnanta, per quam gene-
Text. V9e, ut principii activi ; tum qnia rationem consequitnr angmenta-
com. 41.
reprehenditnr ille, 2. de Anima, tio. Hic posset mnltnm exponi de
qni posnit principinm activum modo angmenti, sed hoc in 1. de
hnjus, esse ignem, et innnitnr Generatione, et in 2. de Anima,
illnd principinm esse animam magis habet locum. Pro nunc snf-
tnm, quia agere est operatio vege- ficit quod in cibo non est efficiens
 m LIB. IX, METAPH.

Cibus noQ
•uuet, sed
patio a^iiTineutainli,
^
animnto
sml m co, cum intellectio simpliciter sit
,

sumens convertento ipsiim, non quou au- perfectior omui calore genito ; et
iUum. ... .

aliquem ejusdem
,

gmentatio tiat per ipsam conver- impossibile est

sioneui, sive iu carueui, salteui generis effectum cequivecum esse
quantam, hoc est habentem quan- nobiliorem effectu univoco, quia
titateui notabikMU, quia majorem tunc esset nobilior agente? Quo-
respectu illius, qucT fluxit, cujus modo etiam vililicatur natura ani- Effeclus

loco illa restitnitur, quod non sic m?e, quia sensibilia, imo phanta-
^ ' '
sequivocus
non est
,

in instanti iz'enerationis habeat smata sensibilium causant effective nobiiior

n ' -1 ' 1 • univoco.
majorem, sed nata sit habere ma- periectionem ita nobilem anima>,
jorem iu tempore habito, illi in- respectu cujus anima tantum est
stanti, in quo tempore flt motus receptiva? alia inconvenientiaalibi
augmentationis. Hoc hicomitto. praedicta hic omitto.
13. Quartodiciturdealteratione tali, Sexto, de appetitu intellectivo 1°^ sios

qualis est utraque illarum, de qua tenetur, quod simpliciter est acti-^g|"Jg^^^"^

exempliticatur, quod idem sc alte- vus. Nec ponentes ipsum esse pas- p^titu.

rat puta aqua frigefacit se, et sivum mcre ab ipso objecto viden-
semen se alterat. De primo dictum tur veraui vel totam salvareposse
est in articulo de accidente, non libertateiu in homine, sed tantum-
coaevo in universali, quia amoto modo, ut videtur, necessitatem sic
impedimento, agit illud quod a procedeuili, sicut ct calor in cale-
principio egisset non impeditum. fiendo; aut solummodo a casu pos-
De secundo alibi prolixior erit ser- se aliter esse, sicut dicuntur non
d. 18.
2.
mo domino concedente, et aliquid esse in potestate nostra, quse co-
tactum est in 7. in q. de rationi- gnoscenda primo occurrant. Sed
bus seminalibus. haec de voluntate a multis multi-
Quinto, de cognitiva quomodo pliciter sunt improbata, quse non
Cogoitiva est activasuae cognitionis,et
^^
etiam oportet hic in speciali, sed alibi
efficJt ^o- , .

gnitioaem. objectum, ct quomodo duo activa explanare.

possunt concurrere ad eumdem ef- f
SGHOLIUM VI.
fectum, alibi diffusius habetur. Et
per hoc vitantur inconvenientia, Guin natura dignificanda sit quantum fieri

qu?e consequuntur in ponendo in- potest, non est ei denegandiim quin possit
tellectum omnino passivum simi- ;
in S3 producere illas perfectione^, quas iiata
Hoc discursu utitur 2. d. 3. q. II.
est habere.
liter et quse videntur sequi ponen-
ad probandum Angeliim acquirere notitiam
do ipsum pure activum, ita scili- a rebus. Habat pulcliram disputationem de
cet quod objectum nihil agat ibi. ordine causarum.
cap. uit.
uj-pjqi^g videtur Augustinus attri-
buere actionem 9. de Trinit. A co- In fine generaliter dicitur, quod
14.
gnoscenle, inquiens, et cognilio paritur nuUi naturae negandum est aliquid, iNaturse
semper
notitia. Quomodo enim intellectio quodpositum perlectionis
,. . .

esset m
.

conceden-

caloris est ab
a calore solo, ut tali natura, nisi ostendatur aliun- ir^i?us^es\

agente sequivoco, a quo est calor de, quod talis perfectio illi non repi?gn^at,
"^"^
realis genitus, ut ab agente univo- inest, quia semper natura facit "^®^
 QU^STIO XIV. 593

jonstat dequod mclius est,quando fuerit pos- possot porfici, vel aliud a produ-
opposito. ^

sibile, etnon deiecit in necessariLS. cente videretur esse causa alicu-

Creaturse communiter producun- jus in alio.
tur in essc, carentes aliqua perfe- Contra, si ipsummet est causa
ctione, ad quamnatne sunt attinge- perfectionis propricX, quare non a
re, puta animata communiter in principio se summe perficit? Re-
imperfecta quantitate, sine etiam spondeo, quia natura quaecumque
operibusanimre; alia vero quaedam requirit successionemin aliquibus
sine ([ualitatibus propriis, qu<*iedam operationibus, propter imperfec-
sine proprio ubi. Si daretur ejus tionem virtutis agentis respectu ef-
principium activum respectu talis fectus producendi. Ita est hic, verbi
perfectionis ad quam natse sunt, gratia, si quilibet homo generare-
simpliciter essent perfectiores, tur perfectse quantitatis proprise,
quia minus ab extrinsecis depen- non haberet rationem causfe, sal-
dentes, ergo quandocumque non tem in actu respectu quantitatis
apparet quodtalis natura non ha- propriae nam tantam non posset
;

bet principium activum respectu causare, nisi per motum augmen-

talis perfectionis, imo magis vide- tationis, imo per multos motus
tur quod habet, hoc simpliciter consequenter.
concedendum est, quia hoc dignifi- Ad secundum, nunquam actio 15.
Actio uni-
cat naturam, univoca facit connexionem activo- voca non
lacit
Contra, quare ergo non statim di- rum et passivorum in universo nec nexum ;
^""^'^

cuntur perfecta secundum omnem videtur Philosophus ponere tale ^^^^''gggj^

perfectionem
^ possibilem,
^
quia
^
hoc agens
^ et efFectum, essentialiter ^^^^'^°^-
Qusest. 4.
magis dignificaretnaturam? Item, ordinata respectu talis tertii, sed
natura proportionavit activum et secundum sequivoce agentia et ef-
passivum in universo, non semper fectus, connexio.
est essentialior
idem respectu sui, sed aliud res- Contra, illam sequivocationem po-
pectu alterius, sicut videtur major nis in uno, non autem univocatio-
connexio in rebus, et itauniversali- nem; ergo magis toUis connexio-
ter dabitur respectu perfectionis nem. Respondeo, causse essentiali-
possibilis in quocumque aliquod ter ordinatae respectu tertii efFe-
agens, sed aliud ab illo possibili. ctus,alium habent ordinem in cau-
Conflrmatur, quare enim non uni- sando, secundum quod dictum est
cuique dedit natura principium in secundo, in qusestione de statu
activum respectu omnis perfectio- causarum; et ista est essentialis
nis sibi possibiiis, ut sic auferatur connexio universi forte, sive ulti-
connexio eorum secundum actio- ma causa sit univoca, sive sequi-
^^^^'''nmnllnem
lim omnia
et passionem mutuam ? Ad voca cum suo effectu. Ethseccon-^,
i
Ordo cau-
non sunt, pfixn^im rospondeo Si causalitas : nexio ita saivatur, ponendo in sarum
perfecta r ?
^ ' i
salvalur,
auferatur, non haberent omnem eodem rationem ultimae causse siveeffe^
perfectionem, cujus suntcapaces; respectu eflectus, sicut ponendo causl.^^sive

si autem statim fieret quodlibet Contra, sicut in eodem pos- ^^"^*

in alio.
universaliter perfectum, quantum sunt concurrere ratio causae imme-
Tom. VII. 38
 594 LIB. IX. METAPII.

(lintcT et efrectus, qnare non ita ra- citrespectum principii ad principiatum et

ad comprincipium, de quo q. 3. et 4. Breviter
tiocansa^ posterioris et prioris?et
dic, aliquid posse esse virtualiter tale in ac-
sie nnllns ordo oansarnni videtnr tu,quale est Ibrmaliter in potentia, sic aqua
necessarins pra^ter i^rimani, cnjns calida habet actu virtutem frigeraciendi se,
ratio non |)otest concnrrere cnm quod est esse virtualiter frigidam, et facta

ratione formali alicnjns posterio- frigefactione erit formaliter frigida, ita Doct.
1. d. 3. q. 7. adprimum, proopin. et 2. d. 3.
ris canscip. Respondeo, ratio poste-
q. 8. ad 4. Ad confirmationem optime expli-
rioris cansse et alicnjns prioris
cat, quoe contrarietas sufficit ad actionem.
bene possnnt concnrrere in nno
snpposito, et forte in nna natnra, Ad iUa qnse inducuntur pro pri- 16.

si habeat nnifive plnres gradns ma Ad primum de 7.

opinione.
perfectionisprincipiativosejnsdem Physicorum, qnaerit enim quomo-
effectns, licet nonsit omninm can- do contradictio est, quod aliqua
sarnm ordinatarnm, (piia alicnjns passio homogenea, qualis est mo-
illarnm ratio tantam perfectionem vere localiter, insit alicui toti in-
absolntam reqnirit, in qna fnnde- tegro sive quantitativo primo, se-
tnr, qnod illa non potest esse in cundum quod primo cadit in deflni-
eodem, in qno est alia minor, in tione nniversalis, in 1. Poster. et
qna fimdatnr ratio secnndoe causae cum hocprimo, secundum quod pri- Text.
com. 11.
posterioris. H?ec in particnlaribus ?nosumitur in5. Physicorum, pront Text.
com. 1,
exemj)lis extremis satis patent. opponitur quod est secundum. par-
ei

Quomodo enim in bove generante tem integralem. Et de solo tali toto Nihil mo-
possit esse perfectio Solis, secun- quantitativo
^ probat
^
Aristoteles ^ ^^
''^.**'^
primo, ex-
dum quam cooperatur bovi gene- quod non potest moveri a se pri- ponitur 2.
d. 2. q.lO.
ranti? mo, ut primo accipitur quando pro-
pria passio dicitur primo inesse
SGHOLIUM VII.
proprio subjecto Tale enim .

Explicat optime dictum Aristotelis 7. Pliy- pr^edicatum nunquam removetur

sicor. quomodo nihil movetur a se primo, ab illo cui primo inest, propter
id est, duplici primitate, scilicet totalitatis
hoc quod oppositum ejus inest
seu integritatis et causalitatis prsecis^e, qua-
alicui, quod non recipit prsedica-
lis esl subjecti respectu su£e passionis, quod
enim movetur primo modo, quiescit quies- tionem illius primi subjecti; pars
cciiie parte quod secundo modo, non, quia
;
autem quantitativa non recipit
quod convenit alicui instar pasjionis proprise, pr?edicationem totius quantitativi,
eidem conveniet, etiamsi negetur ab omni licet idem totum universale prse-
alio, quod non est ipsum; si ergo aliquid mo-
dicetur de utroque in homogeneis ;
vetur primo lioc modo, non dcsinit moveri,
etiamsi pars ejus quiescat, quia pars non est
ergo totum quod primo movetur,
illud quod movetur, sed aliquid ejus. Vide sic accipiendo primo, non quiescit
hanc expositionem et solutione.u, 2. d. 2. q. ad quietem partis, id est,non caret
10. ad secundum, ubi ex ipso Aristot. osten-
pi'^dicato primo inhserente, quia
ditur, es-^e ad menteni ejus. Ad secundum,
pars,qn8e non est illud totiim caret
optime explicat quomodo idem secundum
diversa posset esse in actu etpotentia, et ex-
illo, sed omne totum quiescit, etc.

plicat varias acceptiones potentice, utopponi- quia estdivisibile,etita sumitnra/ie~

tui' aclui, de quo q. 1. et. 2. hujus, et ut di- rum apud Aristotelem pro illo, quod
 QU^STIO XIV. 595

non reoipit praedicationcm primo Et vernm quod ab illo nniver-

est,

moti. Et \y ad tenetnr consecu- sali nunquam removetur, si aliquid

tive,non causaliter. Quod si fiat non sit calidum, de quo istud uni-
sermo per ablativum absolutum versale non proedicatur alia cir-
parle quiescenle, etc. debet exponi cumstantia. Hanc responsionem
per non per quia, licet enim
si, et plura de requivocatione ejus,
majoresset vera cum (luia, tamen quod est prinio, quaerein loco supra
minor est falsa. Quia ergo vanum signato.
est Aristotelem adducere hic ad Ad secundum de actu et potentia,
conclusionem hanc generaliter dicitur quod in movente se quando-
probandam, quod nihil movet se, que sunt plura differentia secun-
cum in simplicibus motis nihil dum intentionem, secundum quo-
Nihiimo- valeat, sicut in potentiis ani- rum unum movct, et secundum
pnmo nicT, cum otiam m quibuscumque alterum movetur. Et ita non primo
Euatfs, quantis, nihil faciat contra hoc, movet idem se quoad praecedens
saiitTus
Q^^^t^ aliquis ponit; nam si ignis argumentum; nec secundum idem
proeoisse
qualis est
ggj- causa efFectiva proprii
^
caloris, est in actu et in potentia quoad
subjecti ad Yicel illo totus so totum faciat ca- istud secundum argumentum; nec
suam pas
sionem lidum, et ita idem primo mutat, secundum idem est fundamentum
vel movet se, vel agit iu se, acci- relationum oppositarum quoad
piendo primo, sicut accipitur in 5. tertium. Exemplificatur de volun-
Physicorum, non tamen illc ignis tate movente se, quia est appeti-
primo facit se calidum, accipiendo tus et est liber, et inquantum liber
primo secundum aliam significatio- movet. Contra istud arguitur, quia
nem, quid mirum? quia undecum- differcntia intentionis nonest inre.
quc fiat, nec ille ignis particularis nisi in potentia, secundum istos,
quantus est, sic primo calidus. Se- completivc autem et in actu, cst
quitur enim contradictio, quod sci- abintcllectu tantum; si quse autem
licet non cst calidus, si pars cjus differentia requiritur in aliquo ad
sit non calida, ct quod est calidus, movcre se, cum illc sit effcctus
si pars ejus sit noncalida. Primum rcalis, oportct quod illa differentia
sequitur ex primitatc secundo mo- sit rcalis; quia rcalis effectus non

do, secundum cx primitatc primo dependet ab actu rationis. Item, si Effectus

modo. qusecumquc species cum habeat dlpendet

ab ente
17. Quid ergo calidum primo, cst genus ct differcntiam, quse diffc- rationis.
V subjecto
non remo vcl calcfacit primo,
'? sicutprimo no- runt secundum istos,
intentionc
vetur
tat inhaerentiam proprise passionis poterit qusecumque specics secun-
passio
etiamsi
imoveatur
adsubicctum? Rcspondeo, nullius
>> *
dum formam diffcrcntise movere,
ab omni nrouriae passionis consuevit hactc- et secundum formam gcneris mo-
alio, quod r i i

nonest nus assi^^uari primum subjectum vcri. rtcm, totum esscntiale est
ipsum. •

minus unum quam istud, in quo

, . -, 1 1

aliquod smgularc, sed univcrsalc,

quod abstrahit ab omni quanto, ct est tantum dirferentia intentionis,
sequaliter salvatur in hoc toto quia partcs essentialcs realiter
quanto homogeneo, et incjus partc. sunt divcrsse, ct veram composi-
 ^96 I^IR- ^^' METAPH.

tioiuMU realom rncinnt, ot tauuni iu a 'tu tantum.

frigida, sed potentia

tali nuiuiuam forma

toto essentiali Kt cum arguitur, si est motiva
movet materiam; ergo multo ma- sui ad frigiditatem; ergo est in

«>is, nec hic. Item, proj^ria passio actu talis, quale est mobilo in po-
recipitur iu subjecto, inquantum tentia. Fallacia consequentis est,
est iu actu per differentiam speci- intelligendo de actu formali; non
pasMo^reri- ticam propriaui ([uod probatur, ; enim sequitur, Sol est transmuta-
5iibjeto tr.m quia alias non inesset sub- tivus materiae per putrefactionem
*^e^tTir jecto primo, si inesset sibi secun- ad formam vermis; ergo Sol est in
diaUea- <l'iii^ aliquid iu iutellectu ejus, et actu vermis. Si enim ad agendnm
*'''"^
propriam.
i"5,-o
com. "O.
non secuudum aliud, sicnt liomo
...,.x
non primo vivit, licet per se vivat
••••11
•
.ix--
cffectum snfficit perfectio activa
quandoque ejnsdem rationis, cumsuiadfor-
i. i
Quoiest
motivum

i.' ppj. mam,

quae est m eiiectn, quanto
est
ex o c. deperse; tum, qnia s im-
i.
ilia aciutaie

qnantnm habet formam generis magis snftlcit excellentior? et sic ""iei^emt'''

inesset sibi illa passio, cnilibet agens qnodcumqne aequivocum est "^"'^"^-

sub genere inesset, et ita non esset in actn respectn effectns, non for-
hnic propria aut si ex aliquo im-
; maliter habens actum similem,
pedimento alii non inesset, saltem qnia tunc non esset agens aequi- .j

generi in isto priusnatura inesset, vocnm, sed virtnaliter habens,

quam illa forma intelligeretur de- quia scilicet formaliter habet emi-
terminari per formam differentise. nentior«m. Secundum quid igitnr
18. Ex hac probata arguitur ultra, est in potentia, et secnndnm quid
^n1e!°pT-^^^im mnlta ad quse aliqna movent in actn ? Respondeo, est in poten- j

secundum ^^' ^iut proprias passiones eorum,

eamdem movebuntur ad illa, inquantum
rationem.
sunt talia per differentias pro-
prias,non solum inqnantnm incln-
dunt genus, sic enim ad illa move-
biintnr, qnomodo
et constat quod agant inquantnm
sunt in actn per formam, ergo
secundum idem re et ratione, nt
secundnm immediatam rationem
absolntam agnnt et patiuntur.
Propter istam rationem speciali-
ter, quse posset bene declarari, po-
idemnon tcst dici alitcr
esl siuiul
tiasecnndum terminnm motns, in
actu secnndnm principium acti-
^ ~i i i
vum sequivoce respectn termini.
Si antem potentia accipiatnr, ut
dicit relationem principii; quomo-
illa recipiunt, do dictnm est de ipsa in 3. et 4.
qnaest. 9. hnjns; aut dicit relatio-
nem principii adprincipiatnm, ant
ad alind principium, qnomodo pri-
mo distinctnm est in solutione
qnsestionis 3. artic. 2. Si ad prin-
cipiatnm, si illud dicatnr actus,
concedo quod nihil idem essentia-
nd argnmentum, liter est ^potentia et actns, quia
^

...
. . .

in actu quod si potentia accipiatur prout nulla una essentia seipsam princi-
etpotentia. .

opponitnr actni, quomodo sermo

. ....

piat proprie etiective, nec quo- m

habitns est de ipsa in primis dna- cnmqne genere principii.
busqnaestionibushujusD.nnnqnam Wem tamen snppositnm potest
idem simul est in potentia et in in sehabere dnas naturas, quaruin
actu secundum idem, nam qnando altera sit principinm activnin, et
est aqua calida actn, tunc non est altera principiatum, et ita est in
 QU^STIO XIV. ^597

potentia, hoc est, potens per prin- mam aliam formaliter contrariam Q"« con-
tranetas
19. cipinm activnni, et in actn sive formoe passi. Et talis contrarietas «y^^icit
Quomodo
eadeni est actns
,
,
....
proptcr [)!' ncij) la tnni sed
1
T
sulticit ad actionem, sic tantum
ad actio-
nem.
lotentia, et • , . , Gap. 2. . .

isto modo non consnevit commn-

t . , ,

actu? contrariantnr actns vitiosi habitui

niter accipi ac/us pro acto. Si virtuoso, quem tamen corrumpunt,
antem potentia dicat relationem patet 2. Ethicorum.
principii ad actum, nt ad alind
principinm intrinsecnm, tnnc ac- SGHOLIUM VIII.

cipere qnod in nnllo nno snpposito Instat tripliciter et acutissime contra id

est, utrumqne est accipere, qnod quod dictum est, activum esse in actu virtua-
nnllnm snppositnm est sic prcT.di- liter, et in potentia formali respectuejusdem
camentale;et ita nnllnm snpposi- formse, ad quam est illa potentia. Ad primum,
optime explicat quomodo actus virtualis non
tnm erit compositum ex principio
tollit capacitatem ad actam formalem; unde
potentiali, et pinncipio quod dici-
Sol, qui est virtaaliter calidus, po-^set osse
tnr actns, quod est falsnm. Si tan- formaliter talis, si aliunde non repugnaret
dem potentia dicat relationem ei, quia scilicet, non est corpus corruptibile,
principii passivi ad principinm de quo fuse Doctor,52. distinct. 25. Vnum. 14.

activnm, qnod dicitnresse in actn, neqiie liinc seqaitar quodlibet ^agere in se,
ut ibi num. 20. et sequenti et optimetradit 1.
scilicet activo, non antem dicitnr
distinct. 3. qusest. 7. nam. 30. Ad secundum,
actus; tunc accipere, quod nihil non resolvit an cognitiva vel appetitiva
idem est in potentia et in actn, non agere possint in aliam potentiam, sed jubet
est nisi sub aliis terminis expri- sludere pro alia responsione; verum id ad-

mere istud, qnod niliil idem est mittit 2. distinct. 9. quaest. 2. § Ad quxst.

activum et passivnm, et non est num. 15. quia potens produccre aliquem ef-
fectum, potest enm producere in omni
probatio a priori, scd est petitio,
subjecto capaci ejusdem, si debite approxi-
idem accipiendo sub aliis terminis metur, sedhujusmodi potentise corporese non
ab probationem sui ipsius. approximantur debite aliis; spirituales ta-
Ad confirmationem de contra- men separatae possunt causare actus in aliis

rietate agentis et patientis, licet potentiis capacibus separatis, et sic Angeli

quandoque loquantur; puto etiam aquam
ex dictis in qusest. 0. ad primum
calidam non tantum^se, sed et alia frigefa-
, argumentum patet,qnod ibi stricte
cere si applicentur unde quod hic objicit
:

sumitnr actio, qno etiam modo Doctor aquam frigefacere alia, tantu n per
igens ei secundum prsedicta nihil agit in frigas non videtur verum, sed
formalo,

)ntraria. sc potcst tamcu dici, quod sicut juxta principiam ejus, quidquid efficit effe-
;

ctum, cam efficere potest in quolibet capaci

agens assimilat sibi passum in
ejus, sicut aqua frigefacit se per suam vir-
fine, ita contrariatur sibi in prin-
tutem substantialem, ita et alia, esto frigas
cipio actionis.Qnando antem ^eqni- formale simul concu rat, quando adest. Ad
voce agit, non assimilat in fine tertiam, bene explicat quomodo et quando
formaliter, sed virtualiter tantnm ;
relationes opposita3 possunt esse in eadem

quantnm enim ad esse formale, ef- natura vel supposito, de quo 1. distinct. 3.

quajst. 7. Ad primam pro Goffredo, nam.29.

fectus talis imitatur causam, non
et seq.
proprie assimilatur, ita in princi-
pio contrariatur passo virtualiter, Contra responsionem istam, qna3
20.
pro qnanto habet in virtute for- in hoc stat, activum est in actn
598 LIB. IX. METAPU.

virtiinli. et idem est in potentia frigefacit, sed calefacit; ergo non

receptiva formaliter illius,ad quod est vere activa respectu sui, sicut
est illa Arguitur triplici-
virtus. nec respectu alterius, sic cogniti-
ter Primo sic, quod est in actu
:
va vel appetitiva in alia potentia
secundumaliquid formaliter, nullo non potest causare actum co-
modo est in ])otentia ante actum, gnoscendi et appetendi, qusetamen i

adactum similem; ergo nec quod capax est illius.

alia
est in actu virtuali secundum ali- Conflrmatur ratio ista, quia ubi 21.

quid est in potentia ad illud forma- activum est a^quivocum, sicut de

liter.Antecedens patet, quia tunc Sole respectu generabilium, patet
duo actus ejusdem speciei possunt quod aequivocatioagentisnontollit
eidem inesse. Consequentia pro- rationes generales activi, quse vi-
batur Tum, quia actus in quo est
: dentur esse agere tantum in aliud,
alius virtualiter, perfectior est illo et in quodcumque aliud passivum
formali, qui est in virtute ejus; approximatum non enim Sol se
;

ergo perficit magis subjectum, et transmutat ad formam vermis se-

ita tollit potentiam ad formalem cundum aliam materiam, et hoc
magis quam alius formalis. Tum, quamcumque seque dispositam et
quia frustra videtur in fieri illa approximatam.
perfectio formalis, prsehabita ista Ad istud secundum, cum argui- 1

virtuali, quia per formalem non fit tur, quod activum sequivocum age- ^

perfectius illud quod recipit quam ret in aliud a se, sicut agit in se.
prius. Tumtertio, quiatuncvidere- Responsio, quando est essentialis
turDeusposse esse in potentia re- ordo inter duos effectus ejusdem ,

ceptiva multarum perfectionum, agentis, inquantum sunt ab ipso,

quse sibi formaliter non insunt, Hcet neutrum illorum sit causa
licet virtualiter insunt; Sol etiam alterius; non tamen potest tale
videretur esse in potentia passiva agens effectum posteriorem cau-
ad formas generabilium, quasha- sare, nisi prius natura causet ef-
bet aliquomodo virtualiter. Secun- fectum priorenL Exemplum de
do arguitur sic activum quodcum-
: priore parte radii et posteriore,
que immediate respicit passivum tenendo quod totus radius sit im- ""bur^
tale in communi, et ideo respicit mediate a luminoso, ut a causa; ""'^^^^^1^^
per se quodlibet in quo reperitur nunc autem effectus causandus in s^qu;iui
ratio talis passivi, sicut supra ipso, in quo est perfectio activa, pnorem.
probatur primo articulo solu-
in et effectus causandus in alio, ut
tionis; nuUum autem illorum, quse in aqua calefacta, sic se habent;
ponuntur activa respectu sui, ha- ideo nonpotest frigefacere aliquid,
bet rationem activi respectu pas- nisi prius frigefaciat se. Sed haec
sivi alterius a se, quod tamen est responsio deficit, quia aqua causatt^^a p°^ssit
passivum ejusdem rationis; ergo frigiditatem in alio per effectum actuTln
nec est activum respectu sui. Pro- frigiditatis propriae, non per se- ^^'^^

batio minoris, aqua calida aliud ipsam. Secundo, hsec responsionon

frigefactibile approximatum non se extendit ad potentias apprehen-
 QU.ESTIO XIV. 599

sivas et appetitivas, ideo stude \)ro pro antecedente de actibus ejus-

quod assumptum
alia responsione, dem rationis, pro consequente non
est verum de agente actionem concluderet, scilicet de actibus al-
transeuntem, non immanentem. terius rationis. Ad primam ])roba-
Tertio arguitur i)er instantiam, tionem concedatur, quod prsecise ^*^/iis "^'^n

quia secundum dictam responsio- sumendo utrumque actum scilicet 3^^gy^,^g|,\^

nem diceretur omnem actionem in virtualem Ibrmalem,

et virtualis
acl
potentiam
lorma-
aliquo esse a se sequivoce agente, perfectior est quando tamen est
;
^^m sed
11- /• • 1- •
ac.tns lor-
1 t
puta quod lignum caleiacit se, non limitatus, non est ita perfectus, ut maiis sic.

autem ignis, sed est tantum sine omnem potentiam subjecti exclu-
quo non, sicut ponunt aliqui de dat respectu formalis, quia ille

objecto respectu potentiae, quod formalis aliqua perfectio est, in-

est tantum sine quo non respectu
actu. Confirmatur istud, non enim
magis repugnant actus et potentia
in uno quam in alio; si ergo ali-
cubi reperitur actus
repugnantia eorum, ubique
sine
reperietur, et si alicubi negetur
quantum distinguitur a virtuali,
et ita secundum illum proprium
gradum non perficeretur sub-
ejus
jectum, quod haberet solum vir-
cum potentia tualem. Per hoc ad secundam pro-
bationem, quod perfectio minor
non superfluit in aliquo, quod pri- jimJlaia

repugnantia eorum, ubique nege- mo habet majorem perfectionem, jP^nor^est

tur; et tunc nihil videtur esse, per nisi illa major omnem gradum ^""'Pfi^^^""^

quod improbetur, quod quodlibet perfectionis conferret, quam ha-

cum hoc, quod est in potentia ad beret subjectumhabendo illam ma-
aliquid, est tamen in actu respectu jorem cum minore; et hoc nun-
ejusdem, in actu sufdciente ad quam est quoniam illa major
agendum illud. Juxta hoc additur, est limitata, quia omnis limitata
quod principia Aletaphysica, quae minor est seipsa cum alia. Con-
sunt universalissima, nullo modo firmantur istae responsiones, pa-
sunt in quocumque particulari ne- tet enim, quod substantia quse-
ganda, propter quamcumque difri- cumque prsecise sumpta perfectius
cultatem specialem incidentem. Si ens est quocumque accidente suo
enim in uno negentur, et in omni- praecise sumpto nec tamen actus;

bus, et ita ex ignorantia unius substantise tollit potentiam ad ac-

conclusionis negarentur princi- cidens,nec superfiuit accidens,quia
pia conclusiones multse;
et alise substantia cum accidente perfe- .

quemadmodum si quis ex aliqua ctiorest quam substantia sola. Ad Finitum

.

ignorantia
.
ij.^1
concederet idem posse
•
tertiam
if
probationem
iL
patet, nam
cum
nito
in(i-
noa

album et non album, primum prin- actus virtualis in Deo infinitus est, jus,

cipium simpliciter negat, quia et ideo si per impossibile formalis '"'j)"^!'^

eadem est ratio in istis et in aliis. inesset, nullo modo esset perfe-

22.
Ad ista, quae difficilia videntur, ctior, quia finitum cum infinito
responderi potest. Ad primum, nihil majus est infinito solo ; sed
quod consequentia non valet quse- quod additur ibide Sole, respondeo
cumque enim ratio assignaretur generaliter ex ratione actus vir-
 60O LIB. IX. METAPIl.

tiialis et formalis, nunqiiam cst Resi)ondeo,videntur isti ex defectu "«ns

repugnantia quod insint eidem,

, . . .
1 .-1
argnmenti ad propositum suum
.
partem
respon-

quia tunc ubique esset repugnan- dimittere partem opponentis, et

tia potest tunc unus esse in ali-
;
assumere partem
respondentis,
quo, cui alius repna'nat ex alia i <-
sustinendo impossibile; uiam enim
i ^
Calor re-
pugnat causa,non tamen quia babet alium ad hoc vertitur disputatio, ut
Soli. quia ..• •. i-i
est quaii- actum, sicut lu pi'oposito calidum
4.4.1
contra
1
talem solutionem arguens,
,-

t?biiircof.^esse formaliter i*epugnatSoli, quia probando quod lignum non cale-

^"^*
est propria qualitas corporis cor- facit se. Et dico, quod ad hoc non
ruptibilis, et i^er consequens non acciperem argumentum ex repu-
est Sol subjectum capax ejus. Nec gnantia actuum praedictorum in
ignis capax albedinis, quae est pro- eodem, sed aliunde. Et illse prse-
pria qualitas mixti; sed non ideo missse prsecise nihil concluderent
est Sol non capax caloris, quia.est contra me in aliis, quse dico a se
calidus virtualiter, patet enim moveri.
quod Saturnus, qui ponitur frigi- Quod additur de principiis Meta-
dusvirtualiternonmagis estcapax physicis, verum est, quod sunt
caloris formaliter quam Sol, unde universalissima, sed nuUum illo-
omnia talia argumenta procedunt rum in aliquo singulari recipit
secundum non causam, ut causam. Signum enim est
instantiam. ser-
Nam ubicumque unus istorum monum verorum confesse se ha-
actuum inest, et alius non po- bere his, quse apparent, sed quo-
test inesse, non est causa im- modo dicetur illudesseprincipium,
possibilitatis, quia alius inest ad quod tot absurda sequuntur?
sed ex alia causa speciali, quse si Non credo, quod Aristoteles po- Nonesi
staret sine illo alio actu, adhuc es- suisset complexum esse
aliquod pj
PiJ^^^^^fdem

setcausa ejusdem impossibilitatis. principium non solum primum, ggg^Pcti-

Actus vir- Per hoc patet ad tertium scilicet sednec decimum, exquo in multis ^"'P'
^^
tualis et .
passivum
formaiis. ad instantiam illam, nam concedo, singularibus evidentia absurda se- respectu

».
simu isunt,
T /-»i-i/-\<^ r\i^4-.ir>. 4-r\lC^
qviod actustalis et talis, sive actus /-.+ 4-<-vl4^ ^ l -.-r ^ ^,.4.,,^
querentur. Ci
/-\'n/-^T>/-VT->-fn»->
Sietiam
/-v+-irv illn/-t
-r-v^ r-v'K»T-n/-ki
illud est princi- /~.r-i-(-

^^''''un^lT^ virtualis et potentia ad formalem pium primum Metaphysicum, sci-

quaucbque ^^^i^^ repugnaut, quia

lu nullo .
licet nihil idem potest esse in
neuter.
^yj^^. ubiquc repugnarcnt, potest actu virtuali et in potentia ad
tamen alterum illorum alicui ter- actum formalem, cujus ille virtua-
tio repugnare, cui alter inest, et lis principium effectivum;si
sit

alicuitertio non, et alicui tertio inquam est principium primum

utrumquerepugnare. Et secundum Metaphysicum, scio quod illud non
hoc quandoque neutrum potest est in Metaphysica Aristotelis
inesse, quandoqueutrumque, quan- scriptum. Si ipsi habeant aliam
doque hoc sine illo, quandoque e Metaphysicam, quomodo soli isti
converso. talemintellectum habuerunt, quod
Quod ergo non
dicitur, quia tunc terminos istius principii capere
Ei defectu rcstat undc probetur, quodlignum poterant, omnibus aliis non poten-
argumenti, . n • -,
i . •-. ^ - -

sumjtoppo- non caleiacit a se, sed ab igne, tibus capere ? quia si caperent
 ,

QUi^STlO XIV. 601

terminos, et istiid esset iit princi- principii ad principinm. Sed lisec

pium primnm, statim luiic acquie- responsio duo dubia supponit,

sceretur, quod tamcn multi non unum, quod illcT disparatac sunt
tantum noncapiunt ut principium, priores oppositis, aliud, quodtalis
imo di unt simpliciter falsum pro prioritas aliquid facit ad lioc, ut
multis ejus singularibus. oppositse possint inesse. Si enim ex
24. Ad tertium principale, pro opi- se i^epugnarent, etiam disparatse
Reiatio
iroducen-
nionc prima
^ de rationibus opposi- i i
aliae illam repugnantiam
oi
non tol-
'^^^V tis, dicendum quod sicut ^
dictum lerent. Potest ergo
o dici, quod sicut
T.
proJucti '

lon pos- est in solutione 3. q. hujus, 9. art. natura omnino illimitata potest Natura
n eodem 2. aliacst rclatio producentis ad e»sse fundamentum relationum op-
iupposito, , .... ^
ofg"/'ggg
A
T
, . • • . •
. , . 1

primarum producentis
.

i/ei natura productnm;

^
alia principii
* ^
activi positarum
1 i
L
^"'^""
tuni rela-
c„-,
' ^'
ad princii)ium passivum, quae am- et producti,
^
non causse et
licet tionum
producen-
bo sunt principia respectu ejusdem causati, quia tunc idem a se essen- tis,

producti. Primae duse relationes tialiter dependeret, ita natura ali- duSu.

nunquam insunt eidem supposito, qualiter illimitata potest esse

nihil enim seipsum gignit, nam fundamentum duarum opposita-
tunc quando non esset, esset sed ; rum istarum secundarum, quae
nec fundantur istae in aliqua una minus repugnant qua^libet au- ;

natura limitata, quia natura li- tem natura, qu^B cum hoc, quod
mitata nunquam se totam non est rec^ptiva alicujus perfectio-
divisam communicat producto nis, ponitur etiam activa re-
supposito. Secundseduae relationes spectu ejusdem,ponitur aliquo mo-
quandoque possunt in uno suppp- do illimitata inquantum praehabet
sito, et in una natura fundari, illam virtualiter ; ideo, etc.
quia sic relata non dependent es- Contra illudopposita arguitur,
sentialitcr unumab altero, sed tan- omnia includunt contradictoria ;

tum accidentaliter, hoc ut faciat, ergo si eidem insunt relationes op-

illud ut recipiataliquid ab isto,non positse, eidem inerunt contradi-
utsitabillo. In primis relationi- ctoria. Item 2. Physicorum, mate- rp^^^

bus, productum secundum illud ria non coincidit cum aliis causis, ^^^- '^^-

quod est in creaturis, dependet a nec in idem specie,nec in idem nu-

producente; impossibile est eam- mero. Ad primum potestdici, quod
dem naturam a se essentialiter de- rel^tiva non includunt repugnan-
pendere, non autemest impossibile tiam, unde relativa sunt, sed ra-
idemasedependere,quantumadali- tione fundamentorum inter quae
quam perfectionem accidentalem, est essentialis dependentia. Aliter
sive secundum/7ia'(i.Potest aliterdi- dicitur, quod alia a contradicto- nmfcoin-
non sunt formaliter opposita, cjdit cum
quod duae relationes reales op-
ci,'1 ^
riis *^
aliis causis,

positae quando insunt eidem, prius nisi in abstracto, con- maxime si expomtur.

illi insuntduae relationes dispara- traria esse simul, non sit contra-
ta3, puta duplex respectus principii dictio, ut quidam dicunt. Ad secun-

respectu ejusdemprincipiati,quam dum, intelligitur de materia exqna,

forte consequitur relatio mutua non m qua; et efficiente quocum-
 602 LIB. IX. METAPII.

quc ; vel sido inatoria (|naciimqne, veritate, et intelligenda sunt se-

tnnc (le agent(^ univoco, non dc cundnm determinationem ejus se-
ntroqne g'eneraliter simul. De nia- quentem, sicut inaliis locis, ubiar-
teria ex qua satis videtur Aristotc- guit, et postea determinat. Ad illud,
leslo(|ni,(iuam ponit cansam unam quod additurde motu animalinin tit moms
in naturalibns. potest bene concedi, quod aliqua vTs^knT-"
"^^^^^*
pars quiescens localiter, alterata
SCHOLIUM IX.
tamen, movet localiter alteram
>oIvit argumenta posita num. 3. ad loca partem sibi conjunctain pellendo,
Arist. quae videntur suadere gravia non et deindemovetur a priino pulsu
moveri a se ; vide eum 2. d. 2. qu;:est. 10, trahendo; et sic, quod ille motus
num. 45. et 10. ubi rusius tractat solutionem non fit a moto, nisi per partem,
hic datam. Ad id, quod ait semen mulieris
etillae partes, trahens et pellens
esse activum. vide cum 3. d. 4. q. 1. ubi id
sunt du9e partes cordis, non pars
probat. Ad secundiim principalo, optimeex-
plicat,uno ex sex capitibus contingere^ quod superior corporis, et inferior in
agens in se non semper agat. saltu, sicut probatur supra. Postea
adducitur Aristoteles in 16. de Ani-
25. De aliis, quae addncnntnr secnn- malibus de semine, hoc exponitur
dnm primam opinionem in specia- secundum quamdam excellentiam
li, i^rins dictnm
improban- est, illa actionis ex parte seminis maris,
do, sed in aliquibus tanguntur non quod illud prsecise agat tum ;

aliqnne probationes ad qnas restat quia quomodo tunc foetus quan-

respondere. Cnm addncnnt dictumx doque assimilatur matri? tumquia
Aristotelis 8. Physic. de gravi et ejusdem speciei est semen utrum-
levi, breviter potest exponi de que, actio sequitur formam. Tum
gravi, inquantnm
consideratur quia 7. hujus, equus et
cap. 6.
praecise,nt natnraliter mobile,non asina quodammodo sunt mulus. ^^^^^
autem nt liabens principium acti- Ad illaquae adducuntur de cogni- Kquus et
* ^ asina quo-
vum movendi; sic enim est in po- tivis; patet
^
responsio,
^
si ponatur
^
^ammodo
mulus.
tentia accidentali ad movere, sicnt tam potentia, quam objectum esse
sciens ad speculari, et quomodo activum respectu actus cogno-
idem re est principium activumex . scendi. Ad illud de accidente com-
qno hoc est mobile naturaliter, muni, non concludit contra cogni-
aliud tamen ratione, tactum est in tivas, tenendo prsedictam senten-
7. inquaestione de rationibus semi- tiam. De appetitu rationali, re-
nalibus. Rationes autem in 8. Phy- spondetur in sequenti qusestione,
8?avTmo- ^icor. nou probant simpliciter, quomodo est sufticiens causa sui
movef sT"?
grave non movet se, sed quod
'1'^^^^ accidentis communis. Ad auctori-
non movet se agendo univoce, vel tatem Aristotelis 3. de Anima,
non sicut animal, quia non habet dicitur, quod appetitus si intelli-
principium sistendi suummotum; gitur de rationali, movetur Meta-
nec ad difFerentias contrarias mo- phorice, movet autem proprie ef- voiuntas
movet me-
vet se. sicut animal, ita quod illa fective; necest inconveniens, quod taphorice.
Text
argumenta aliquid concludunt de in illa brevi littera sequivocet move-
, com,' 42.
 QU^STIOXIV. 603

W, ita invenirentiir exempla mnl- illanon posita, nonaget Sitandem

ta in librisejns, in primo Physi- est liberum ex se, potens non age-
cor. prima conlraria non siint cx aliis, re, uno istorum sex modorum po-
ncc cx altcrutris, sed omnia cx ipsis. Qn o- quocumque motivo,
test salvari de
modo sumetur er nnivoce, si be- quare non semper movet se.Exem-
ne videantur probationes istorum plum primi, grave quando est in
membrorum? Confirmatur illa centro. Exemplum secundi, aqua
Text. responsio in 12. Metapli. cap. 4. A bulliens prsesente igne ealefacien-
com. 36.
movet ut amatum et desideratum, te, no n frigefacit se. Exemplum
finis scilicet, sed hoc est movere tertii, in cognitivis, tenendo et ob-
Metaphorice, quia finis, inquan- jectumet potentiam agere. Exem-
tum finis, non est efficiens ; ergo plum quarti et quinti, nihil intel-
moveri sibi correspondens, est mo- ligens nihil vult communiter.
vcri Metaphoricum. Per hoc re- Exemplum sexti, intellectu osten-
Amatum spondetur ad Averroem iii commen- dente aliquid, voluntas potest illud
tantum
netaphori- to supra illud 12.supra allegatum, non velle, et sic generaliter patet
ce movet,
et non quod falsum dicit; nec in hoc solutio illius argumenti.
effective.
exponit Aristotelem, qui nec ibi,
nec alibi invenitur ponere, quod ANNOTATIONES.
amatum dupliciter movet, scilicet
proprie et Metaphorice. De hoc Sequitur qua?stio decima quarta de mo-
26.
qusere in 6. in quaestione de Uno. tu aHcujus respectu sui ipsius, ut moveri-
Ad argumenta principalia. Ad tis et moti, t. c. 2. et est prima, quam
auctoritatem Aristotelis hic, patet format Ant. Andr. in hoc 9. aut quia
quod solvit seipsam, quia enim non viditalias pra^cedentes; aut quia sen-
addidit inqitantum simul nalum, quia tentias principales aHquarum earum in
absolute noluit dicere nihil movct se notandis juxta Htteram inseruit ; aut quia
ipsum, sed cum determinatione in- ^i^n inserendas ipsas reservavil. Quomo-
quantiim, etc. et sumitur m«;(/ natufn documque sit, htec qutestio est muUum
pro/(iem,ut patetperprobationem, ventilata apud antiquos et modernos, et
unum enim et non aliud ; et sic in maxime in via hujus est notabiHs, et
definitione potcntice activce non po- copiose Hic eam tractavit. In primo eliam
suit absolute transmulancH aliud, Sententiarum d. 3. q. et in Reportatis q.
sed addidit, aut inrpiantam aliud. Ad X.prol. et in 2. d. :2. q. 10. ct clist. 2o.
secundum dico, quod habito ter- q. unica ipsam disputavit specialius ta-
mino agens non agit, non habito men quam hic.
Agens in
se, quare etiam, et impediri potest ne agat, l^lato, su[)erius inchoando, videtur te-
lon semper
asit? per virtutem contrariam fortio- nuisse partem afHrmativam in hac quic-
rem. Si etiam non est tota causa stione particulariter soUem de aiiinia ra-
activa, sed aliud cum ipso, si illud tionali et elementis. Unde Philosophus et
aliud non adsit, non
etiam agit, sl Commentator ejus, et alii sequaces impu-
non habet in quod, vel circa quod gnant dicta ipsius pluribus in locis. Quae-
agat, nonaget. Si iterum aliaactio re7. Physicor. commento 2. et 8. Physi-
naturaliter prsesupponatur suse, corum, comme?Uo 40. et 3. Goeli et Mundi,
601 LIB. IX. METAPH.

commenlo 28. et \. CcoW.commenlo ^2^. ct q. 12. arKiualiter, et alibi stBpe. Supra

i. dc Aiiima commento 22. Aveinpace eiiam iu lioc lib. et 5. hujas tetigit. Ex
etiam partem aflirmalivam, quantum ad illis responsionibus instantiarum bene in-
motum elementorum asseruit, videatur tellectis inferri possunt plura, quee relin- J

Averroes 4. P/njsicor. comme)ito "1. et quantur lectori. |

1. (\rli, ubi i^rius. Ante illam responsionem ibi : Ad ter-

Doctor autom in principio solutionis tium, rcspectnm ad agens habet forma

ponit opinionem tenenlem negativam par- alium, etc. ponitur qucTclam liitera, qua3

tem in qua^stione. Primo in generali, et assignatur Extra, sed quia notabilis et

consequenter descendendo in particulari, subtilis, et su[)ra omissa, liic apponam

nbi 7. vel 8. dicla seu conclusiones pos- eam, qufc talis est : Contra, aut intelli-

sent formari; et tres rationes principales (jis, quod prius, inquantuni prius, sine
pro principali conclusione notat. Vide intellectu poste^Horis intelUgitur ,
quod
Jhom. 1 .etS. Phgsic. etprimoeontraGen- ostenditur impossibile, cum sit relatum
tiles, et in q. de potentia, q. 10. ct 5. et ad ipsum; aut quod illud, quod cst prius,

3 et in 3. p^irt. q. 32. Videatur etiam in sine intellectu illius, quod est posterius

2. dist. 24. et in q. de veritate, q. 10. et inlelligitur, et tunc in sic separatim in-

2. 2. q. 4o. et 82. et in prima 2. q. 9. et telligi consisteret prioritas naturce; et

lib. 3. contra Gcniiles, c. 88. in quibus tamen illud, quod est posterius, si sit

locis videtur repugnantia in dictis ejus, ut absolutum, simililcr possit intelligi sine
patet intuenti recte. Quseratur etiam Goff. infellectu illius, quod est prius, sequit^ir ^^^^^^^^^^^

quodlibeto 6. q. 1. et quodlibeto 8. q. 12. quod naluraliter posterius est naturaliter

et quodlibeto 9. q. 19, vel 13. et quodl. prius, sicut e converso. Non ergo in hoe,
13. q. 3. Et Henr. quodl. 10. q. 9. et quod est hoc posse intelligi sine illo , con-
quodlib. 13. q. 11. et quodlib. 44. q. 2. sistit naturce prioritas hujus, ad hoc, sic

et 5. Et iEgidius Heremita super lib. Phy- enim asinus esset prior natura homine ;

sicor. 1. ct 8. et alibi. Quperantur etiam nec in hoc, quod est hoc csse, vel posse

sequaces liorum, et Albertus Magnus, et esse, sine illo, quia tunc prcemissce de-
Joannes Jandunus, qui tamen afflrmativam monstrationis potissimce non essent priores
videtur fovere, saltem partialiter. Occham natura conclusione, cum Deus etiam non
et cseteri Nominales inducantur. possit facere, quod illis veris existentibus

Gonse juenter impugnat illam opinio- conclusio esset fcdsa ; in quo ergo con-

nem et ponit dicta opposita, in generali et sistit ista prioritasl In Prcedicamentis

speciali procedendo, et declarat egregie, dicltur, et ^. Metaphysicce, quodillud est

ubi idem, et quando non potest agere in prius natura a quo non convertitur sub-
se vel movere se, et respectu cujus ter- sistendi conserjuentia; si ista definitio sit

mini, et ubi, et quando, et respectu cujus convertibilis cum definito, quomodo tune
sic, et instantias tollit suo modo, et tu pr(emissce demonstrationis suyit priores
impugnabis evasiones Thomistarum, et nattira conclusione? ibi enim convertitur
aliorum hic garrulantium propriam vocem exislendi consequentia, licet non causan-
ignorantium, ut scis. di. Si dicatur 5. modus Philosophi m
Infra ibi, cum dicit : de his alibi, quse- Prcedicamentis, quocl cluorum secundum
re super lib. Pliysicor. et in^. d. 1. q. 4. existenliam se conscquentium, quocl est

et in A. d. 11. q. l.egregie, etin quodlib. causa alterius, est prius natura cdio, ut
 QU^STIO XIV. 605

hominem esse ad oralionem hoc dicen- tentia motiva totali ;

nam quidquid dicct

tem ; quomodo crcjo inlellcclus prius nalu- adversarius de potentia motiva organica

ra volunlate? respeclu enim illins, nec saltem de illa totali, loquendo, non valet
esl causa partialis, nec totalis, nec ut fuga, recurrendo ad diversitatem partium.

volunt aliqui, sine qua non. Adverte etiam ibidein adillam remissio-
Ha3c littera satis subtilis et notabilis nem ad lib. 3. de Anima, an intelligit de
28.
est, pro cujus declaratione et evasione, littera Aristotelis et antiquis exp^sitori-
vide in 2. q. l. et in quodl. q. 4. et in bus ; an certe de suis qudcstionibus ibi-

Francis. specialiter in primo, Conflat. dist. dem, quas sibi attribuunt, et hoc secun-
13. qusere Occham in primi, dist. 9. et dum videtur probabile, quamvis nonnulii
12. sed non imitando, multipliciter accep- Scotistse illas qq. velint non fuisse ejus,
tionem ordinis in communi, et ordinis na- conformes tamen doctrinse ipsius sunt, et

turee in speciali notabis in divinis, et in omnino ejus esse fortius reor.

creaturis plura hic addendo. Deinde ibi : Teriio de nutritione, etc.
Deinde descendendo in speciali ibi : De adverte ad ea, quac habet in 2. dist. 15.
accidente, quod aliquod suhjectum, etc. et 19. ei in 3. d. 16. et in 4. d. 10. q. 6.
procedit de motu gravium et levium, et et d. 44. q. 1. e/ 49. q. 13. et sequenti-
ibi facit mentionem de expositione illius hus, et alihi scepe. Qusere antiquos et mo-
c. Moventium, etc. 8. Phys. t. c. 27. con- dernos super lib. de Generatione plura
sidera an fuerit propria ibi, an alibi, an addendo, expositionem etiam singularem
aliorum ; testimo enim quod exposuit, et ibi in Aristotelem 2. de Anima, pondera
qusestionem disputavit in Physicis, sed in signanter.
2. c/. 2. q. 10. ponit expresse illas respon- Consequenter cum dicit infra, ibi : De
siones. Qusere etiam aliqualiter in 4. dist. secundo alihi prolixior, etc. qutcre in 2.
'

12. qucest. 4. et alihi. d. 18. et in 3. d. 4. qua^re Medicos, et in

Excludit consequenter quatuor fugas, Phys. et alibi plura ad haec.

licet plures possent assignari, ut habet in Deinde parum post cum dicit, alihi dif-

2. ubi supra de causa motus gravium. fusius hahetur. QasQve in q. l. de Anima,

Qusere illas vias in expositoribus antiquis ct q. Collaiionum, et in Quodl. q. 15. et

8. Phys. et 3. Coeli, et alibi. Vide moder- inprimod. 3. q. 7. eiS. el in 2. d. 3. part.

nos Parisienses ibidem, nec enim per se a 2. q. 1. ei d. 25. ei 17. d. primi, ponde-

removente prohibens, nec ab influentia ra ibi cum dicit alihi prcedicia propter

coelesti, nec a pellente ut tali, nec a cen- illud, quod supra in principio praesuppo-

Iro trahente, nec a se ut actu moto, nec sui de his queestionibus et scripto in

a generante nisi virtualiter ; relinquitur Sententias, quantum ad prioritatem bene

ergo quod a se effective ut quod, et gra- discernendo.

vitate, aut a forma substantiali ut quo, Infra ibi : Sed hcec de voluntate a mul-
quod ostendit suo modo discurrendo. tis, etc. et sequitur, sed alibi explanare^
Quod additur ibi de motu progressivo qua^re in 2. ubi prius, et in primo, et

animalium, pondera per totum, et evasio- super 2. Phys. et 1. d. primi et alibi ple-
nem, et impugnationem singularem, et rumque in doctrina hujus, et aliorum, ut
expositionem in Arislotelem non vulga- nosti 17. d. primi satis copiose tractatur,

rem, ubi posset introduci id quod habet vide ubique Bonaventuram.

in 4. d. 10. q. 7. et d. 49. q. 14. de po- Prsemissis 6. dictis seu conclusionibus

 606 LIB IX. METAPll.

aildil aliaai geiioralein Scoricam, ubiiiue utatur his terminis. Vide in Quodlib. q.

iiotaiuUnn de ilii^^nilicandis naturis entiuin, 15. ad finem, et in primo Ueportationum,

etest sententia Pliilosophi 8. P/n/sic. t. c, (/. 00. 7. 1. optime ad propositum, sed

36. et 2. de (icn"r. L c. o9. cf alihi sicpc. hjec singularissime.

Vide ift H. (I. :2. 7. 11. ct in l . d. l". q. Examinabis diligenter illam solutionem
-2. rf in :\. (/. 3. 13. cf [\. cf 19. cf in \ de relationibus oppositis, nam in via hu-

d. 10. 7. ". et alias pluries. jus potest ponderari valde illud argumen-
Ef. quod sequitur ibi : Crcatunv com- tum difficilius omnibus aliis. Vide31. (/.

munitcr prodacuntur, etc. hoc dicit pro- primi conditiones relationis realis, et 6.

pter speciales creaturas de potentia abso- 7. Quodlibeti, et 13. ejusdem, sed 26. (/.

luta, et forte ordinatasalvandas. Etomnia, priini, nota bonam evasionem. Considera

quje sequuntur in objectionibus et replicis etiam an tales relationes sint reales, non
ibi ad ungueni ponderal)is, et solutiones obstante quod sint 2. modi ;
posito etiam
foecundissimas, nam nullibi melius exami- quod sint, attende, quod refert eas poni
navit, et omnem penitus remorsum abje- esse ejusdem ut subjec/i, aut ejusdem ut
cit. fundamenti vel termini. Adverte etiam,
Hesponsiones ad argumenta opin. valde quo modo intelligit Doctor extrema, aut
fertiles minutim masticabis, vide in 2. nude, aut sub relationibus, plura alia sub-
ubi supra prolixiorem subtilitatem de du- tilia adduca tur. Qusere Franc. in primo,
plici primitate in 1. solutione tacta ; sed Conflat. d. 3. 7. 8. Vide Landulphum, et

ad quem locum se remittit in fine illius Petr. de Ali;ico et aliossequaces, et super

responsionis notabis, ut supra stepe alle- 7. et 8. Physicor. resolutos Scotistas, et

gavi, multa alia addendo. cave ne Nominalium garritus incurras.
Ad secundum argumentum, primo ad-
ducit responsionem, quse videtur Henr. Palam quia et potentiarum alise
qurere eum, ubi supra, et impugnat sin- erunt irrationabiles, alise cum
ratione, quapropter omnes artes
gularissime ; et ubimo ponit suam valde et scientir')^ factivse potentiae sunt.
doctrinaliter, et ultimo instat tripbciter, Text. com. 3.
ubi adducit responsionem 2. ante quam
format 3. et posset littera transmutari;
satis tamen bene jacet, ponderabis ibi QU.ESTIO XV.
cum dicit stnde, et an illa verba, quae se-
quuntur sint Exlra, vel ultimata resolutio Utrum diffcrentia, quam assignat Ainsto- Text.
ad mentem Doctoris. teles intcr potentias rationales et irra-
^^"^^*

Csetera, qufe ibi sequuntur, usque ad tionales, quod illce sint oppositorum,
finem menti imprime, faciunt enim lecto- istce unius oppositi, sit conveniensl
rem, velit, nolit, attentum, nisi sit asinus
ad lyram. Expositiones speciales valde in Arist. hic c. 2. te.ct. 3. et 10. Ethic. q. 11. et 13.
text. 41. et i2. Ang. lih. 3. de lib. arb. Eus<rb.
Aristotelem ibi ponderabis, de actu etiam lib. 6. de Fi-ceparat. Evangelica. Damasc. lib. 2.

virtuali et formali, et potentia correspon- de fide c. 25. Albert. Mag. hic fract. 1. c. 4. D.
Thom. lect. 2. Flandria q. 2. art. 1. 2. et 3. Fons.
dente, vocat enimm^. d. 3. 7. S.actiones c. 2. q. 1. sect. 1. el seqnent. Suar. disp. 19. Met.
sect. 1. n. 12. et disp. 29, sect. 6. num. 14.
tales virtualiter univocas. Vide Thom. 1.

part. 7. 11. art. 6. primi. Videtur ponere Arguitur quod non, primo de ra -

hujusmodi duplicem actum, licet non tionalibus sic : Habens potentiam,

 qu.t:stio XV. 607

potest ilhul cnjiis est illa potentia potest oppositorum, frigns

csse
ergo posset aJiqiiis in opposita. enim est causa per accidens calo-
Text. Dicitur, sicnt videtur Aristoteles ris, et projiciens pilam ad parie-

ijm.etio. respondere in littera, (luod non lia- teni est causa resilitionis; ergo
bet potentiam faciendi opposita si- non est diflerentia dicta conve-
niul, licet habeat potentiam simul niens. In oppositum est Philoso-
Text.
ad opposita. Contra, in isto muic, in phus in littera. com. 3.

quo est unum oppositum,quaero an Ad istam quaestionem, tenendo 2.

possit in eodem imnc, aliud inesse, differentiam esse bene assignatam,

aut non? habetur proposi-
si sic, primo videndum est, quom.odo sit
tum, ut videtur, quod opposita si- intelligenda, deinde qnae sit ejns
mul. Si non, ergo potentia ista in causa. primo sciendum est,
De
hoc mmc, non est nisi unius opposi- quod potentia activa cujuscumque
ti. Item secundo sic, non est poten- est, sive actionis, sive termini pro-
tia, quse non potest in aliquid; illa ducti, sic est illius, quod manente
autem, qnae est oppositorum, cum natura eadem, non potest ipsa esse
non possit simnl in opposita, non activa alterius, quam cujus ex se
videtur posse in aliquid, nisi deter- potest; frigiditas enim manens fri-
Text.
com, 10 minetur, sicut arguitur in littera giditas, non potest esse caloris
in 4. cap. determinata antem non activa, nec elicitiva calefactionis,
videtur esse nisi unius ; ergo in- si non est de se activa, quia quid-
quantnm potentia, tantnm videtnr qnid circa ipsam fieret, licet alind
esse nnins. Item tertio, si sic, tnnc posset aliquid facere ad esse calo-
sequeretnr quod voluntas posset
"

i'is, nnnqnam frigiditas faceret ad

in oppositum finis, et posset -in hoc illa ergo potentia activa dici-
;

malum sub ratione mali, sicut et turesse oppositorum, sive contra- Quae po-
in opposita istornm, consequens riornm, sive contradictoriorum^\"\!\^se''
frlsum, quia in 12. hujus, cap. 8. prodnctorum, quse manens natnra '"''i^unf?'^'
Text. dicit Aristoteles liberis no7i licei,quod nna habet terminum primnm, suj
com. 52. contingit ferre, etc. Contra aliud quo potest utrnmque oppositum
membrnm scilicet de irrationali- seqne cadere. Sed illa est opposita-
bnS; prinio sic : Sol potest in oppo- rum actionum, qnse manens nna,
sitos effectus in istis inferioribus, est snfficiens elicitivnm talium ac-
dissolvit enim glaciem, et constrin- tionum. Et si actio potentise pro-
git lutum, tamen potentia ejns prise activse dicatur
actum, sicut
Text. ^st irrationalis. Item, infra cap. 7. expositum est qusestione qnarta
com. 17.
y^^ Philosophus, quod omnis po- ad tertium argnmentnm, tnnc om-
tentia est contradictionis, et decla- nis, quse est oppositarum actio-

Text.
rat etiam in activis. Item, ratio- nnm, est oppositorum actorum,
com. 3. nalis secundum Aristotelem non non e converso hoc antem debet;

opponitnr esse oppositornm per quod potentia sit oppo-

intelligi,
se, sed nnins per se nt habitns, sitarnm actionum sen actionis, et
alterins per accidens nt privatio- negationis ejus, sicut patebit in
nis ; sed potentia irrationalis sic secundo articulo. Et vocatur hsec
 608 LIB. IX. METAPll.

potontia activa non ipsa rolatio, rio facit. Videtur ergo simpliciter,
qii.T nunieratur secunduni nume- ([uod non sit potentia rationalis
runi eorrelativorum, sed natura illud aggregatum ex intellectu
absoluta, qu;r est relationum plu- quem ponit esse oppositorum, et
rium, qtine sunt ad oppositos el- ex appetitu determinante, quem
fectus, proprium fundamentum. ponit necessarium ad hoc, quod
De secnndo videtur Aristoteles aliquid non videtur
fiat. Tertio,
causam dicere ponere talem, quia valere probatio, quod intellectus
foiMna naturalis solummodo est sit contrariorum, licet privative
principium assimilandi uni opposi- oppositorum, quia contrarium et-
to similitudine naturali, sicut ipsa si includat privationem alterius,
Forma
naturalis
est ipsa, et non opposita; forma nontamen prsecisO; sed est aliqua
tantum as autem intellectus puta scientia est natura positiva, et ita habet ali-
similat uni
oppositio. principium assimilandi oppositis quam cognitionem propriam suae
similitudine intentionali, siciit et entitatis, et non prsecise alterum
ipsa est virtualiter similitudo op- oppositum; imo per alterum oppo-
positorum cognitorum, cum alte- situm tantum secundum quid co-
rum contrariorum includat priva- gnoscitur.
tionem alterius agens autem illius ;

SCHOLIUM I.
estactivum, quod potest sibi assi-
milari secundum formam, quaagit; Primam distinctionem potentise activse es-

ideo videtur Aristoteles ponere se in naturam et voluntatem, illa ex se est

determinata ad agendum, ita ut nequeat non
dictam differentiam.
agere, nisi impediatur; hsec est indetermi-
3.
Sed illa ratio multipliciterimpro- hunc actum vel op-
nata, ita ut possit agere
batur. Primo, quia forma naturalis positum, vel omnem actum suspendere, et
potest esse principium assimilandi si quseras causam, quare hsecestsic indeter-

Virtualiter opposito, patet de Sole. minata, iUa non, nulla est, nisi quia haec est
^^^' ^^'' ^^^"^^ ^^'^^ ^""^ ^^^''''^' ^"^^
Secundo, quia solummodo intel- •'

, . 1 • , • •
,
^sse immediatam, habet 3. d. 7. q. 1. n. 7. et
lectum vel scientiam ponere vide- ^
^ g^ ^^ ^^ ,^ ^^^ ^^ ^. d. i. q. 2. n. 9. etsu-
tur potentiam rationalem, quod pra i. 5. q. 2. n. 6. Vide Schoi. 2. ihi. Quod
falsum est, uL post dicemus. Hoc etiam docet indeterminatum per actualita-
etiam expressius ponere videtur tem non egere determinante, secus de inde-
Text.
^^rminato materialiter seu passive, habet
com. 10 in i. cap. Ubi COncludit, quod po- 1.

4. .• ,• T
tentia rationalis est oppositorum,
,
•, d. 7. n. 4.et d. 28. q.
^ 3. n, 12. etalias passim.
^

et nihil facit, nisi determinetur ad Quantum ergo ad secundum ar- 4.

alterum illorum, et illud determi- ticuhim, primo videndum est de

nans dicit esse appetitum aut dicta differentia in se. Secundo de
prohgeresim; ergo istam videtur intentione. Aristotelis circa ipsum.
excludere a ratione potentise ra- Deprimo, sciendumest quod prima
tionalis, ut ipsa est oppositorum. distinctio potentiae activse est se-
Et expressius patet per sequentia, cundum diversum. modum eliciendi
ubi videtur dicere, quod rationalis operationem ;
quol enim circa hoc,
sic determinata necessario faciet; vel illud agat, et si aliquo modo
sicut et irrationalis ex se necessa distinguat, aut distinctionem osten-
 ;

QU^STIO XV. 609

dat, nontnmen immcdiate; non

ita est calidum, nec ista propositioest indeter-
IXlin.3.t6

enim potentia ad objectum circa mediata, sed est prima in quarto nuiiaest
causa.
quod operatur, comparatur, nisi modo ^ev se, it(i ethcoc Calidumcx :

mediante operatione quam elicit, se detennmate calefacit. SimiUtev iWfi:

et hoc sic, vel sic. Iste autem mo- voluntas non vult
voluntas vult, et
,. dus eliciendi operationem pro- determinate determinatione neces-
Pnma di- ^ ^

tinctio po- priam, non i)otest esse

tentiee
ictivto
in o^enere,
.

in nisi duplex. Aiit enim potentia ex primo

... .

saria ex se. Contra ista obiicitur

sic : ista propositio est con-
\em et so ost detemiinata ad ag^cndum, ta i tingens, voluntas voluntas vult, si

"!imo^^di.
'rima quod quantum est ex se, non potest non est ex se determinata ad vo-
prindpii ^o^ agere, quando non impeditur
lendum, quomodo autem aliqua
'"^^^
lahirani^^et
extrinscco aut non est ex se
;
propositiocontingens est in^media-
determinata, sed potest agere ta? Secundo sic, quare ponitur ista
^lem^'
Text. hunc actum, vel oppositum actum, '^
indeterminatioin voluntate, si non voiuntas
com. 50. . LL 1 •
vult est
et inde. agcre etiam, vel non agere. Prima potest probari per naturam volun- propositio

potentia commu.iiter dicitur natu- tatis? Ad primum responsio, ex ^"^"^^'^'^^^*

ra, secunda dicitur voluntas. Unde necessariis non sequitur contin-

primadivisio principiorum activo-
rumest in naturam et voluntatem.
Juxta qiiod Aristoteles in 2. Phy-
sic. duas ponit causas moventes
per accidens, casum juxta natu-
ram, et fortunam juxta proposi-
gens. Patet, accipiatur aliqua con-
tingens; si est immediata, habetur
propositum; sinon, detur medium;
altera pra^missa ad ipsam est con-
tingens, alias ex necessariis infer-
retur contingens ista praemissa ;

tumsivevoluntatem. Siergo hujus contingens si est mediata, altera

difFerenticB quseritur causa, quare pra^missa ad ipsam erit contin-
scilicet natura est tantum unius, gens, et sic in infinitum, nisi ste-
hoc est, cujuscumque vel quorum- tur in aliqua contingente imme-
cumque sit, determinate ex se est diata.
istius vel illorum; voluntas autem Confirmatur 1. Posterior. ult. 5.

est oppositorum, idest, ex se inde- vult Aristoteles quodcontingit opi- com!''!*!.

terminatehujusactionisvelopposi- nari per imme-

propte)^ quid, scilicet

tse, seuactionis velnonactionis. Di- diat^, etquia, permediata;itainpro-

cipotest,quodhujusnuIIaestcausa,
sicut enim efFectus immediatus ad
causam immediatam comparatur
per se et primo, et sine causa me-
dia, alioquin iretur in infinitum
itacausa activaadsuam actionem,
inquantum ipsam elicit, videtur
posito, voluntas vult A, si non est
causa inter extrema, habetur pro-
positum, si estcausa, puta volun-
tas vuItB; procedetur ulterius, ali-
cubi stabitur, ubi? quare voluntas
iUud volet? nuUa est alia causa,
nisi quia est voluntas. Et tamen si

immediate se habere, ncc est dare ilh^ ultima propositio esset neces-

Quare
aliquam causaui quare sic elicit, saria,non antecederet sola ad ali-
causana- ^[^[ ,^^^[^ ^gt taUs causa. Scd hoc
*
quam contingentem. Adsecundum, Quomodo
uralis agit i
•
x •
i probatur
deiermi- est illud, cujus causa qu^rebatur. a posteriori probatur, experitur indetermi.

luntas Sicut crgo calidum calefacit, quia enim qui vult se posse non velle, luntatis?
Tom. VII. 39
 610 LIB. IX. METAPH.

sive nollo, jnxta qnod de libertatc alligata^ ad determinatnm actnm.

volnntatis alibi ditTnsins habetnr.
Secnndo, dnliitatnr circa prredicta, sgiiolium n.

qnomodo redncetnr cansa ad talis Explicat bene quomodo inteHectussitidem

actnm, si indeterminata est ex se principium cum uatura, quia ex se indeter-
i^^iuatus non est. Ut autem salvet intentum
ad auendnm et non a<^'endnm? Re-
^- Aristotelis,
j. ^1
• qualiter sit potentia rationalis,
sponsio, est qn.Tdam indetermma-
i i.

., , ' /
id est oppositorum, exponit
. .,
^. . ,., . .
^. .
,
idintelligendum
tlO insnttlCientl^, Sive ex potentia- ^,^^^ ^^^^^^^^ ^.^^ ^^^^^ determinatur a vo-
litate et defectn actnalitatis, sicnt luntate, in ordine ad aliquidfaciendum; un-
materia non habens formam est de ut prsecedit actum voluntatis, ad naturam

indeterminata ad agendnm acti- spectat; quomodo autem intellectus subsit

^^^^^"tatis imperio ad convertendum eum
onem form.T. Est alia snperabnn-
, .. o^ . ,. , .n. ad objecta, vel divertendum ab eis, tractat
dantis sniticientiT, qnae est ex ilh- .^^ ,.. o /o m
^ bene Doct. 2. d. 42. q. 4. a num. 10.
/ .

mitatione actnalitatis, vel simpli-

citer, vel qnodammodo. Primo mo- Sed qnomodo facinnt prsedicta ad
6.
do, indeterminatnm non redncitnr intentnm Aristotelis, qni difFeren-
ad actnm, nisi prins determinetnr tiam dictam non ponit inter natu-
ad formam ab alio secundo ;
ram et voluntatem, sed inter irra-
indaermi- i^^o<^^0' indetemiina tum potest se tionalem potentiam et rationalem,
°aihid'
determinare. Si enimpossethoc, si per rationalem intelligens solum
potentia-
litatis,
hnberct actum limitatum, quanto
^
intellectnm, ut videtnr secundum
ahudac- mairis si illimitatum? cum nullo supra allegata? Respondeo, intel-
tuahtatis.
^
/> .
i i .

tnnc careat, quod fuit simpliciter lectus et voluntas possunt compa-

principinm agendi, alioquin Deus,
qui est summe indeterminatus ad
quamcumque actionem indetermi-
natione illimitationis actualitatis,
non posset ex se aliquid agore,
qnod est falsum. Exemplum hu-
jns,ignis est calefactivus, nec qnse-
ritur extrinsecnm a quo determi-
netnr ad agendum; si tunc nulla
diininutione facta
caloris, daretur sibi perfectio fri-
goris, qnare non
ex sc deter-
minari posset ad calefaciendum, ut
prins? Exemplnm tamen illud non
est omnino simile,
respondendo ad argumentum prin-
cipale. Indeterminatio autem quse
ponitui' in voluntate,non est mate-
rialis, nec imperfectionis, inquan-
tnm ipsa esc activa, sed est excel-
lentis perfectioniset
rari ad actus proprios quos eli-
ciunt, vel ad actus aliarum po-
tentiarum inferiorum, in qnibus
quamdam causalitatein habent,
intellectus ostendendo et dirigen-
do, voluntas inclinando et impe-
rando. Prima comparatio est
essentialior, patet, et sic intelle-
ctus cadit subnatura; estenimex
in perfectione se determinatus ad intelligendum,
etnon liabetinpotestatesuaintelli-
ita gere et non intelligere, sive circa
complexa, ubi potest habere con-
trarios actus. Non habet etiam
sicut dicetnr illos in potestate sua assentire et
dissentirein tantum, qnodsietiam
aliqna una notitia sit oppositorum
cognitornm, ut videtnr Aristoteles
dicere, adhnc respectu illiuscogni-
tionis nonest intcllectusexseinde-
potestatisnon terminatus,imonecessariotunceli-
 QU^STIO XV. 611

quomodo
Qi^ intellectionein, sicut aliam qua)
inteiiectus
^ '
sit ad unum, et '
*
pei' lioc a^^^rega-
oo o
.
Ouomodo
dem prm-esset tantum unius cogniti. Volun- tum, ex intellectu oppositorum,
et voiuntas
l-
cum na- tasautom ad [)roprium actumeli- et voluntate sit unius, ut supra a ^tntdiL^^^
ciendum opposito modo se liabet, legatur; sed quod voluntas, quse ""^^"^'

utdictum est prius. Unde isto mo- indeterminata est ad actum pro-
do loquendo ponuntur tantum duoe prium, illum elicit, et per illum
productiones quod in-
in divinis, et determinat intellectum quantum
tellectus est idem principium cum ad illam causalitatem, quam habet
natura. Secundum hanc primam respectu fiendi extra. Unde Aristo-
comparationem non videtur loqui ieles diGit Jiocautemdicoappeiitiim,aut
^^^^^^Iq
Aristotek^s; secunda comparatio prohccresim, id esi, electionem, non
videtur quasi accidentalis, tum dicitautem voluntatem scilicet po-
quia ad actus aliarum potentiarum tentiam. Itaque si potentia rationa-
non comparantur istae potentise, lisdicatur ab Aristoteleintellectus,
n isimediantibus actibus propriis differentia dicta sic intelligenda
ut videtur, qui proprii priores sunt est, secundum supra posita, sibi non
illis aliis. Tum quia specialiter in- convenit respectu actus proprii;
tellectus hoc modo non habet ra- nec inquantum per actum suum
tionem potentise activse proprise concurrit ad actum potentise infe-
dicta^, et tactum est in 7. c. 6. q. 2. rioris, prsecise sumendo actum
Et hoc modo videtur Aristoteles suum, sed utroque modo cadit
coml^io. loqui, et ponere talem ordinem, sub natura; cadit autem sub
quod primo requiritur notitia ali- alio membro, inquantum subest
qualis oppositorum. Sed ista ex- se per actum suum actibus volunta-
est insufficiens ad aliquid causan- tis. Si autem intelligitur rationaUs,
dum extra, quia ut arguit in 4. c id est, cum ratione, tunc voluntas ?oTuntVs°

tunc faceret opposita; hoc non vi-
detur sequi nisi quia intellectus
etiam cognoscens opposita, quan-
tum ad illud causalitatis, quod ha-
bet respectu eorum liendorum ex-
tra, ex se determinatus est ad
illud cujus est, et ita
tei^cfus^^^ est rationalis respectu actus
^^j,*^[.
P°- proprii, sed nec completive ratio-
ationaiis ! nalis respoctu actus extrinseci in
quo dirigit, imo prsecise sumptus
etiam respectu extrinseci, est ir-
rationalis, solummodo autem se-
cundumquid rationalis,inquantum
praeexigitur ad actum potentiae
rationalis. Sequitur voluntas de-
7
est proprie rationalis, et ipsa est ^\lvi^t
oppositorum, tam quoad actum
proprium, quam quoad actus infe-
riorum, et non oppositorum modo
naturse, sicutintellectusnonpotens
se determmareadalterum, sed mo-
non solum dolibero, potensse determinare, et
ideo est potentia, quia ipsa aliquid
potest, nam potest se determina-
re. Intellectus autem proprie non
est potentia respectu extrinseco-
rum, quia ipse si est oppositorum,
non potest se determinare, et nisi
determinetur, nihil extra poterit.
sgholium iii.

terminans, non quodipsapo-

sic Solvuntur argumenta posita n. 3. contra
tentia VOluntatis exsedeterminata diirereutiam potentiae rationalis et irraUo-
 615 LIB. IX. METAPH.

nalis assignatam a Philosopho. Ad primiim, activum, distinctum contra totum

bene explicat qiiomodo potentia Solis non genus principiorum activorum,
est rationalis, etsi qiiodam modo sit opposi-
quae non sunt voluntas, per oppo-
torum, quiaest detorminata ad singulos ef-
situm modum agendi ideo satis
;

tectus, sicut si ad euiu tantum ordinaretur.

Ad secundum, sustinet socundum Aristot. videtur fatuum, universales pro-
voluntatem non excludi a ratione potentijB positioues de principio activo ap-
rationalis, nisi prout hxc incomplete sunii- plicare ad voluntatem, propter
tur pro notitia oppositorum, qua3 secundum hoc quod nonhabeat instantiamin Sola vo-
ipsum uullius extrinseci ost causa, nisi do- luntas est
aliquo alio a voluntate. Sola enim
terminatione tacta aliunde, nempe per libera.

voluntatem, qua3 propterea est complete est non nec ideo nec^andum
talis,

potentia rationalis. Explicat alia loca Philo- est eam esse talem, quia alia non
sopiii huc spectantia. Vide eum in exposi- est talis, quia principium activum
tione textus 10. hic. Ad tertium, explicat
creatum capax est sine contra-
quomodo aliqualiter unum contrarium co-
dictione illius perfectionis, quam
gnoscitur per alterum; et docet bene causam
attribuimus voluntati scilicet quod
liberam, etiam pro instanti quo agit, posse

in oppositum, explicans illud Philosophi :

non solum determinetur ad unum
onine quod est, quamdiu est, necesse est esse, effectum vel actum, quia multas
de quo agit 1. d. 39. a i. num. 18. et 2. d. 1. habet in virtute, sed nec ad ali-
q. 3. ad 2. pro Henrico num. 17.
quem istorum determinatur, quos
« Per dicta potest responderi ad in virtute sufficiente habet. Quis Activum eo
perfectius,
illa, quse superius allegantur con- enim negat activum esse perfe- quo minus
dependens
tra viam Aristotelis. Ad primum ctius quanto minus dependens, et et limita-
respondeo deSole, forma naturalis determinatum et limitatum re- tum.
,

si est illimitata et principium op- spectu actus vel effectus? Et si hoc

positum in materiis dispositis il-
lorum, est ita determinate, sicut
illa, quae est unius tantum, est
illius determinate nam non est in
potestate sua ad alterutram ista-
conceditur de illimitatione ad mul-
tos et contrarios eifectus, cum
determinatione tamen naturali ad
;
quemcumque illorum, quanto ma-
gis, si cum prima indeterminatio-

Forma iiii- i'um formarum, non agere prse- ne, ponitur et secunda? Hsec enim
mitata na- o • •

nobilior est contingentia necessi-

, , i

turaiis est sente passo receptivo hujus lor-

^minatl!^" iH?e ot ilHus, sicut uec esset, si tate, sicut tactum est in 5. in q.

esSe^t^Lnius 6^^6t uuius tantum voluntas au- ; mota cap. de Necessario, scilicet
etTectus.
j-gjj^ actiouis suse, sive circa hoc quomodo perfectionis est in Deo
oppositum in quod potest, sive nihil necessario causare. Si ergo
circa illud, non est principium ex ista perfectio, quam attribuimus
se determinatum, scd potestative voluntati, principio activo creato
determinativum sui adalteriitrum. non repugnat, et summum tale est
Et per hoc patot, quomodo dehcit voluntas, sibi rationabiliter est at-
similitudo supcrius posita, dc ca- tribuenda, et ista declaratio melior
loreet frigore, in eodem contentis est quam illa prius positadecalore
unitive. Nocbreviter alifjuod potest et frigore unitis. Secundum hoc po-
exemplnm convenions omnino ad- test illa ratio, quse videtur poniin
doci, quia voluntas est principium littera pertractari sic : si intelle-

»
 QUiESTIO XV. 613

eamdem notitiam, est ali-

ctus per triim, per cujns actumjam deter-
quo modo oppositorum, nt osten- minate elicitum, ponit illam deter-
dens; ergo potentia activa indeter- minari respectu operis exterioris,
minatior potest esse excellentiori quse erat ex se sic oppositorum,
modo oppositorum, scilicet ut ipsa quod necessario nec potuit se de-
una existens possit se nd utrum- terminare. Et ita ostendendo 4. ^^^^
que illorum ostensorum determi- cap. quomodo rationalis potentia com. lo. et

nare, alioquin frustra videretur incompleta procedit ad actum,

data fuisse potentia prima opposi- manifeste videtur innuere quod
torum, quia ipsa sine secunda in est alia rationalis completa, quan-
nullum illorum posset, ita quod tum ad illam differentiam hic posi-
argumentum sit a minori, non tam, quod illse duae cum actibus
et
autem a causa propria; scientia suis concurrunt respectu effectus
cnim non est causa propria diffe- exterioris, ad quem non est po-
rentise prsedictse. tentia contradictionis proprie in
9. Ad secundum, non excepit Ari- potentia exequente, qu?e est ratio-
stoteles voluntatem a potentia ra- nalis per participationem, sed tota .

tionali, nisi ut potentia rationa- ratio potentiae ad opposita forma-

lis sumitur incomplete scilicet liter est in voluntate.
pro notitia oppositorum, sed dicit
^
Quod autem subdit Aristoteles Text.
*
* . eom. 10.
istam incompletam nullius ex- quod rationalis determmata,
sic
trinseci esse causam, nisi deter- necessario est unius, quod concu-
minatione facta aliunde. Quaero a piscit, principaliter hoc faciet.
quo sit ista determinatio per Posset dici, quoil non est verum
10.
electionem? non nisi a potentia de necessitate absoluta; sicut enim
eligente, et haec ut distinguitur antecedens si est antecedens scili-
contra rationem. Ratio enim non cet illud velle, non est necessa-
Non exciu-est determinativa, cum sit oppo- rium, ita nec consequens, si est
voumtatem sitorum, respcctu quorum se non necossario consequens, si illud

irJi^onaiL pof^^st detcrminare nec multo

, exterius facere necessarium.
est
niagis aliud a se; aut si determi- Si autem sequitur, necessario vult
ys?con>
p^^^?.
potentia
naret, hoc esset simul ad opposita,
' .
hoc extrinsecum ergo o non impe-
;
i

.rationaiis. sicut Aristotcles arguit de agere;
et illud aliud non necessario de-
terminat ad istud oppositum, quia
tunc intellectus, nec in potentia
remota esset oppositorum; igitur
illud aliudcontingenter se deter-
minat, et cum per actum suum
fuerit determinatum, consequen-
ter determinat intellectum. Innuit
ergo Aristoteles quod illa potentia
ditum facit hoc, tunc Aristoteles
nuUum effectum poneret, nisi a
causa prius determinata ad ipsum,
prius natura, quam ipsum produ-
cat, excepto solo velle quod sequi-
tur apprehensionem oppositorum,
et determinat secundum ipsum
respectu sequentium extra. Sic
posset exponi illud, quod est in
fine c. 4. Propter quod nec si opposita

est ex se oppositorum, sic quod vidt, necessario faciet, etc. ([uaveemm com^^^io.

est determinativa sui ad alteru- non sequitur hoc de voluntate? et

 1
614 LIB. IX. METAPH.

tamen priiis arguit in principio c. contra, quare saltem vocat ita

Text. de potentia rationali, quod ipsa frequenter potentiam rationalem
*^«"io.* simul Taciet scilicet opposita, vi- intellectum, non sic volunta-
et
detur bona ditlerentia, quia sic tem, licet innuat secundum prae-
faciet, sicut faciendi liabet poten- dicta? potest dici, quod actus in-
tiam, non autem sicut habet poten- tellectus primus est communior
tiam faciendi. Potentia autem ra- actu voluntatis, et nobis notior. ^
Quare
tionalis incompleta ipsa ex se, ut Aristoteles autem de manifestio- Anstot.

dictum est, est naturalis respectu ribus saepius locutus est, unde de cat inteiie-

oppositorum; ideo quantum est ex voluntate pauca dixisse invenitur, potentiam

se, non tantum simul opposito- quamvis ex dictis ejus aliqua se- '^iemT
rum, sed etiam oppositorum si- quantur, in quibus consequenter
mul, et ideo si ipsa ex se faceret dixisset, si ita considerasset. 1

illa, simul faceret. Sicut Sol est Tertium contra Aristotelem in-
potentia oppositorum
^
siuiul iu divorsis rc- ductum verum concludit, scilicet
rationalis '^

quodj notitia
• •
i.'x i
incom- ceptivis, ot simul faceret, iUis ap- simplicis apprehen-
pleta,Don
tantum
^
proximatis
. _
; et
, .

illorum
si esset
, .,i •

sionis
• .

utriusque
• ...
contrarii est
"sTtorum^^spqiialiter, et tantummodo aliquod propria sibi, et per speciem pro-
^oppos?-"

siTuK

tere^a-*'
ciendi
potestatem,
aiiud
t)Otestatem
faciendi.
idem passum aeque receptivum am-
borum, esset sibi approximatum,
^^^^^^ faccret, vol simul in illo op-

posita,
*

non
ita hic. Contra, intellectus
est oppositorum
cequaliter
ergo agerct secundum virtutem
fortiorem. Respondeo, per noti-
i
7^x7 .
;
priam
quia
alio,
;

unum
notitia
prius naturaliter
est
potest esse principium co-
gnoscendi aliquid de illo, et sic
potest exponi illud priino de Ani-
tamen

T^xt
mm R^
ma, rectum est judex sui et obliqui; ^ectum
judicium enim non pertinet ad g\"'Jf^J5-^^5^
discursiva,

tiam unam, quse est habitus et simplicem apprehensionem, sed ad

privationis, non est aequaliter is- collationem complexorum. Quan-
torum, sed hujus per se, et illius tum enim ad notitiam secundum
per accidens, sed per duas noti- quid, unum potest simplici appre-
tias positivas, potest esse causa hensione apprehendi per speciem
oppositorum. alterius, quantum scilicet ad pri-
Contra, quomodo valet conse- vationem quam includit, non qui-
quentia Aristotelis de no/i (eg?fa/i7er? dem suam essentialem rati-
intra
Non autem de voluntate, si
sic onem, sed concomitanter. Primo Quomodo
X
enim est oppositorum virtuahter,
., ' L ^ •
L ^
ergo j
modo contrariorum est no- X' X unum con-
tranorum
simul est eorum, sed non eorum titia eadem unius formaliter et scS^per
^^^^^"^"^^
simul, quia non est eorum modo alterius virtualiter, sicut principii
naturae, sed potens se determinare et conclusionum et si aliqua voli- ;

ad alterutrum ante alterum; et tio, puta forte electio prseexigat

ideo sic faciet. judicium aliquod de eligendo, po-
11. Hoc modo posset quartum forte test unum contrariorum per al-
cap. exponi, quod multum esset terum cognosci quoad illam no-
pro voluntate, licet aliquid videa- titiam, licet contra illud judicium
tur ibi contra voluntatem. Sed quandoque eligat. Secundo modo
 QU.ESTIO XV. 615

est eadem notitia contrariorinii, contingens in potentia, nisi ratio-

nnins seciindnm qiiid, nlterins sim- ne cansae potentis in oppositum;
pliciter ; et ista snfficit ad hoc, ergo nec in actu effectus contin-
quod voluntas velit alterutrum gens, nisi causa actu causans, actu
contrariorum, inquantum osten- posset in oppositum pro illo nunc,
ditur per illam notitiam, et sic pro quo causat ipsum sed per te ;

potest in contraria ergo et sim-

; nunc non potest, cum pro tunc sit
pliciter, quia non repugnant ab- determinata, ergo. Si dicas, effe-
solute, nisi ratione privationis ctus dicitur contingens, quia po-
talis, non autem in ratione voli- test non fieri. Contra, prius non
bilis, ut videtur, quia utrumque in- fuitens; ergo nec prius actu ef-
quantum positivum videtur voli- fectus contingens, loquimur enim
bile. nunc de contingentia, prout est
Si dicatur, quod potentia ratio- modus entis in actu, quando est in
12.
nalis valet ad opposita, nisi deter- actu, et pro illo nunc, pro quo est
minetur ad unum, et tnnc non. in actu.
Contra, ex hoc sequitur, quod non Item, quod convenit alicui per
est differentia inter potentias ra- se et primo ejus
, oppositum
tionales et irrationales, quantum non convenit ei per se, nec per
ad hoc, quod est posse in opposita, accidens ipso manente, alioquin
consequens est falsum ex isto 9. demonstratio propter quid conclu-
Metaphysicae; ergo et antecedens. dens passionem de subjecto, non
Probatio consequentise, potentia esset ex necessariis sed posse in ;

irrationalis, activa quam tam opposita convenit potentise ratio-

passiva, ut est prior naturaliter nali secundum se et primo, ut
actu determinante, potest in op- propria passio potentiae rationa-
posita, ut patet ex Aristotele 2. lis, inquantum rationalis, nam per

Perihermenias, et Poetio sexto hoc distinguitur ab irrationali 9.

Commentarii super eumdem, edi- Metaphysicse ergo, etc. Item,
;

tione secunda, ubi ponit exem- Deus prsedestinatum potest non

plum de aqua, quse potest frigefa-
cere et calefacere.
posset in opposita quando est actu
determinata, hoc est in illo in-
stanti et pro illo, nullus effectus
pr?edestinare in illo et pro illo
Item, si non mmc, pro quo pr?edestinavit, non
obstante determinatione volunta-
tis suae per actum prsedestinandi,
secundum omnes ergo determi- ;

actuans esset actu contingens ; natio non tollit posse in opposita.

consequens est falsum, ergo et
sgholium iv.
Cap. 6. antecedens. Falsitas consequentis
patet per Philosophum, primo AcI primam bene explicat pro instanti,

Perihermenias, ubi vult, quod haec quo voiuntas vuit; posse in oppositum, non
^''''''^ ponendum, sed quia prius ratione
propositio est necessaria Omne :

, , , , . poterat elef^is-e oppositum. Quo sensu Deus

'o„.o
«aiisa i:ko
hbe-
quod
'
est, quando
^
est necesse esl
^
esse.Qum , , ... -^ ^ , ,
ab ?eterno libere voluit electos, potens non
gitTotel"
'^^l^l""-l ^^^ COntingeilter. Probatio eug.re, et Angelus primo instanti sui esm
Snagere. oonscqnentise, elFectus non dicitur potuit peccaro, de quo Doct. 2. a. o. i^.z.
 616 LIB. 1\. iMRTAPlI.

Ad secundiim, beno docet contra Physicas est necessario, nec contingenter. Necessitas

pra^deterniinationes, piiniam determiiintio-

- I
•
n 1. • j. et contin-
()uomodo autem illa auctoritas geniia,
iiem voluntatis esse suum actuni; intelle- T-k •11' •!^ i'^
primi Periherm. pro illis non lacit
• '4. condiliones
entium
ctum tamen, quia se determinare nequit, ab
propter fallaciam consequentis, ^'ilum^'
exlrinseco determinari, de quo 1. d. 3. q
f). Ad tertiuni, non rei^olvit liic de objecto et tigurno dictionis, et propter se-

voluntatis j^ed quoad velle, tenet esse bonum cunduni quid et simpliciter, proli-
veruni vel apparens, 3. d. 33. num. G. et
xum esset nunc explicare. Potest voiuntas
*
pro in-
4. de 43. q. 2. et d. 50. q. 2. n. i. malum
dici aliter, quod voluntas quando stanti, quo
autem est objectum nolitionis ejus. Vide agit potest

supra q. 5. Scholium tertium. An autem est m

aliqua volrtione, tunc con-
.

non agere,
^iii^^ prius
-n
sit libera circa ultimum finem tam in parti- tmgenter est
•!! .

illa, et lUa volitio m

• i 1 -i. •

ratione in-

culari quam in communi propositum, tractat tunc contingenter est ab ipsa, nisi "est!''^
Doctor fuse quod sic 1. dist. 1. q. 4. contra enim tunc, nunquam, quia nun-
D. Thomam ; sed non potest nolle Deum in
quam alias est ab ipsa; et sicut illa
se quia nulla est in eo ratio mali, quippe
contingenter inest, ita voluntas
;

qui est omne bonum, cui sit honor et

gloria in Scccula sseculorum. Amen. tunc est potentia potens respectu
oppositi, et pro tunc in sensu di-
13. Ad argumenta principalia. Ad visionis; non scilicet quod possit
primiim, patet quod potentia ra- illud oppositum ponere simul cum
tionalis, proiit dicittir yoliintas, isto, sed quod possit illud opposi-
estcontrariorum non simul fien- tum ponere in hoc instanti, non
dorum, sed potest se determinare ponendo illud aliud in hoc instanti,
ad alterutrum, non sic intellectus. quod tamen aliud divisim ponit in
Cum contra, possum
arguitur hoc instanti, et hoc non necessario,
nunc non sedere nunc, supposito sed contingenter. Ad secundum, si
quod sedeam. Dico, quod in sensu arguitur de voluntate, dico quod
composito propositio de possibili, illa potest in actum nulla determi-
componendo opposita, est falsa, natione inipsa prseintellectaactui,
quia notat potentiam esse ad op- ita quod prima determinatio, et
posita simul.Dicerent aliqui, quod tempore, et natura, est in positione
quando est sessio, est necessario, actus, et si tuncde ipsa accipiatur,
juxta illud primi Periherm. 0??2ne, in nihil potest, nisi prius determi- Prima de-
. terminatio
qiiod est quando est, etc. et nihil pro. nata, falsum est. Si autem argui- voiuntatis

tunc tantum pro

possibile, sed tur de intellectu cognoscente op- actus, nota

instanti priori, pro quo potuit posita, tunc verum est, quod respe- pr^deTer-

non fore nunc. Et isti non viden- ctu extrinseci non potest aliquid, 'phyS.'

tur,quod possint salvare volun- nisi determinetur aliunde, quia ex

tatem nunc esse potentiam ad se est illorum per modum naturse,
oppositum ejus quod inest, hujus non potens se ad alterum determi-'
positionis absurditas patet, scili- nare vel ergo ambo aget, vel nihil.
;

cet quod necessitas et contingen- Et si de intellectu concludatur,

tia non sint proprie conditiones quod non est sufficiens potentia
entium quando existunt, sed tunc rationalis, conceditur juxta prse-
necessitas et contingentia nun- dicta imo si Sol per impossibile
;

quam, quia quando non est, nec esset cum virtutibus inferioribus
 ;

QUi^STIO XV. 617

sine volimtntc, nihil imqnam (ieret formalis, movens

qiiia violenter
nisi (leterminate modo naturse, et aliijnid ad nbi, movet ad omne uhi
nullaesset potentia snfficiensadfa- possibile acqviiri per illum motum;
ciendum alterutrum oppositorum. si in directum potest, sic movetur

14. Ad tertium dicitur, quod potest si non, redit, et lioc donec factus
habere actum circa opposita, quse fuerit motus proportionatus vio-
subsunt suo primo objecto, quod lentic^ie moventis. Hscc et alia qu£e-
quantum adactum volendi; ponitur cumquein radiis reflexis et fractis,
bonum verum vel apparens; non qualis est in rationalis contin<^en-
est autem circa oppositum sui tia, et etiam aliter; nullam talem
Quod ob- Pi"i^^^^ ^^IJ^^^^' Q^^o^U^o^itur malum, indifferentiam ponunt in aliqua
ivofuntaTis
i^^Q^i^^^i^tum malum. Similiter de potentia irrationali qualis est in
actibus ponitur, quod oppositos rationali. Ad ultimum absque ex-
potest habere, scilicetvelle et nolle ceptione, omnes potentise passivse
circa illud, in quo potest aliquid ex se sunt contradictionis, licet si
inveniri de ratione primi objecti forma necessario ens, necessario
utriusque actus, scilicet aliquid dependeret ad materiam composi-
boni, et aliquid mali; infine ultimo tam, esset incorruptibile, et mate-
nihil invenitur de malo, et respectu ria necessario esset sub illo actu,
ejus videntur aliqui ponere, quod sed non ex necessitate exparte sui,
non sit potentia rationalis. Simi- sed ex forma. Activse vero sunt
liter ponere, quod per
videntur contradictionis, sicut exponit Ari-
habitum aliquem possit immobili- stoteles per adesse, et non. Quod si
tari respectu aliorum aliquorum a intelligatur de passivo approxima-
tine ultimo. Discussionem istorum, to et non approximato, sic omnis Q^^^jg
et an circa finem determinetur ad activa. cujus actio dependet a pas- i^
^®"*^^
^ 'j i-
passiva
velle, et circa malum, inquantum so, potest esse contradictionis, nonest contra-
dictionis.
malum ad nollc, hsec omitto quae- ex se, se 1 aliunde, si intelligitur Activa

rere. Ad quartum argumentum de de impediente; sic omnis activa ?ont!?adr-

'^^''"^'^*
Sole patet supra ad responsionem naturalis corruptibilis est impedi-
ad primum objectum contra Ari- bilis,etiam per causamnaturalem
stotelem. Ad quintum dici potest, aliam activam; sed nulla naturalis
juxta principium primi articuli, ex se habet posse oppositas actio-
quod frigus nunquam facit ad esse nes circa idem elicere, seu ex se
caloris; facit tamen
quo aliquid, agere et non agere, quomodo po-
facto aliquid aliud potest magis tentia rationalis est contrarietatis
calefaccre, puta constringit, ne vel contradictionis. Ideo illa pro-
Frigusan calor intorior diffundatur, et ita positio non facit contra intentio-
Jusandum ^alor unitus magis calefacit. De nem Aristotelis assignantis diffe-
'i^^quo^^fit
Pi^ojectione pilae, licet sit aliqua rentiam pr^dictam.
reflexio
pii^ ?
coutrarietas in motu reflexo ad
motum rectum, quanta requiritur
inter ubi terminantia motum loca-
lem, non est tamen contrarietas
 618 LIB. IX. METAPH.

dist. pri)ni qutvst. finali et 2. dist.

..,^, ™^. „^ cjusdem, parte 2. quwst. 4. et ctiam 3.

disl. cjusdcm, qucest. 1. ad finem, et 1.

15. Sequitur quiestio decima et ultinia hu- dist. ejusdem, ubi plura ad propositum,
jus D. de dilTerentia potentiarum ratio- et alibi plerumque idem invenies.
naiium et irratiunalium, t. c. 3. (\uco Infra ibi : Scd quomodo faciunt, etc.

pulchra atque utilis plerumque est, in vide qua3 sequuntur ibi in primo dist. 2.

(|ua sententia Doctoris, licet sit subtiHs, part. 2. q. 4. ad finem, et in quodlib. ubi
satis tamen determinata, declarat primo prius notanter.
intellectum dilTerentia}. Deinde qua^rit Ca)tera qua) sequuntur ibi : psr dicta
ejuscausam, ubi videtur tangere modum j^^o/esOT^poac/er?', etc. usquead solutiones
dicendi ahorum, (luem tamen infra susti- principahum, nota singularissime, quia
net admentem Arislotehs; quaire antiquos profunda et necessaria ubique doctrina,
liic, maxime Alexand. de Alexand. quem et tange plura pro et contra^ ut nosti ex

prcesupponit ubi(jue in hac metaphysica, antiquis et modernis.

et Albertum, et Thom. et ahos; objicit Motivum illud, quod tangit in solutione

vero contra iUum modum dicendi seu principahs primi exprimo Perihermenias,
causa} redditionem tiiphciter. Deinde pro- omne quod est, etc. videtur esse Henr.
sequitur aho modo intentum sub duphci Pro cujus clariori notitia, vide in primo
membro. Ahbi sa^pe tangit fundamenta dist. 39. solvendo instantias in solutione
hujus sohitionis. Quaire enim 2. dist, principali, et indist. i. qucest. ^. solven-
primi et 10. etsequentibuSy in Quodlibeto do rationes Henr. et in 3. dist. 18. sol-

etiam q. iQ. et sequentibus, et alibi. vendo, 4. principale, et super 1. lib.

Quod tangit ibi consequenler de imme- Perihermenias ad finem, maxime in mo-

dialione propositionis contingentis, vide dernis Parisiensibus, et alibi.

in prolog. q. 3. ct 8. d. primi, ad fincm, Quod infra ibi : discussionem istorum,

et 14. q. Quodlibeti, ubi plura ad propo- et an circa finem dete^minatur ad velle^

situm hujus materise 39. etiam d. primi^ etc. omisit indiscussum. Qusere ubi supra
et ahbi ssepe idem habet; qusere Occham, notavi, scihcet in primo, dist. 1. qucest. 4.

ut nosti. et in 2. dist. 6. aliquahter, et ubi prius,

Deinde cum dicit : Juxta quod de liber- et m quodlibeto qucest. 16. optime, et

tate voluntatis alibi, etc. qusere antiquos m 4. dist. 49 qucest. 6. 9. et 10. et ahbi
quos supra ssepe notavi, et maxime Theo- plerumque. Qurore Franc. Mayr. et Oc-
logos. Qua3reinTheorematibus, etsuper2. cham et ahos antiquos, ut soepe notavi.
Physicorum, in j^rimo dist. i. q. 4. et Vult breviter ubique quod voluntas creata
dist. 10. et infra, et in 4. dist. 49. q. 10. non neeessitatur absoluterespectu ahcujus
et in Quodlibelo q. 16. ct 18. ct in secun- objecti, et quod potest suspendere actum
do, dist. 25. et 28. et ahbi srepe in doctri- respectu cujuscumque^ si tamen ehcit
na hujushabeturhoccopiose,sed Occham respectu finis vel boni, inquantum tale

Quodlibcto l. q. 16. et 17. et alios adver- est tantum vellc, et mah tantum 7iolle.

sarios inquire, et exclude ubique. Deinde, quod breviter pertractat in

Ahudnotabile, quodconsequenter tangit solutione 5. principalis de causalitate fri-

de duphci, videhcet indeterminatione, et goris respectu caloris, et de motu reflexo,

(Jeterminatione opposita, vide optime 28. queere in Physicis et apud Medicos, et in

 ;

QU^STIO XV 619

problematibus Arist. et in Perspectiva, et cx 4. dist. 44. et ex Pra^dicamentis, et

alibi, ut scis, copiose, et similiter in solu- alibi sa^pe in doctrina hujus ipsius mo-
tione ultimi principalis, vidc diligenter tiva tractantur; an autem conclusio quam
ea, qua) paucis colligit, (luia maxima} ibi tenet sit de mente hujus, satis ubique
foecunditatis. dubium est, quod discerni poterit ex di-

Ahas qutcstiunculas, quas Ant. And. ctis in 8.

7.
hic movet, videhcet an actus sit prior Eodem mododicendum est dequoest. 12.
potcntia, etc. et an actio sit in passo, lib. nam duce pri ma3 sunt dubia Htteraha;

accepit ex dictis supra, et in Sententiis qu(c in plerisque locis in doctrina hujus

et Physicis, vide m 4. dist. 13. qucesL 1. possunt fundari. Vide in prolorj. qmvst.
cl quodlibcto, qucest. 13. ct primo lic- finali, ad fincm, ct 3. dist. primi, ct 2-

portationum, dist. 27. et ahbi scepe in ct 2. ct 8. clist. cjusdcm, ct alihi scepc

doctrina hujus pro secunda. Prima vero 3. veroqua^st. accepitex dictisinquodhbeto

videtur tantum dubium htterale. Quajre qucest. 7. ct 8. dist. prinii ,
qucest. fina-
etiam in sex Principiis pro secunda; aUer- /i, 4. etiam accepit ex 2. dist. primi^
catio tamen magna apud antiquos videtur qucest. 1. e^3o. dist. prim. ct scqiicntibusj

esse circa iham, qua^re Thomam et se- et ex tractatu de primo principio . Llti-

quaces, vide 1. qucest. 4. ct 2. qucest. mam autem de verbo ad verbum accepit

quodlibeto artic. 1. ralionc 2. ct 2. dist. ex 2. dist. primi, qucest. 3. imo fere tota

primi^ partc 2. qucest. 4. in solutione, ct hic habetur.

primo Rcportationmn, dist. 1. qucest. 2. Ex quibus corollarie inferri videtur ve- ^g

ea quse faciunt ambiguitatem pro et con- ritas ihius 3. pra^suppositi a principio

tra, an actio sit in agente, an certe in hujus tractatus, quod videHcet tantum su-
passo. per 9. hb. scripsit Doctor quoestiones,
Simiiiter qua3St. 10. hb. hinc inde col- hcet ut ibi notavi, in ahquibus antiquis

legit. Nam quatuor primse qusestiunculse originahbus reperiantur qusestiones super

sunt dubia htteraha, de quibus fecit Doct. alios hbros, aut ab ipso additos, aut a
mentionem supra ;ahquaetiamexPostpra3- sequacibus,sed contenti fuimus communis
dicamentis, et primo Physicorum, accepit styio Hbrorum. Ea certe quse sequuntur9.
in 4. iUarum, 5. vero et G. qua3st. accepit Hbros in Aristotele usquead duodecimum,
ex Sententiis, 8. clist. primi et ahbi, et fere repetunt qua3 prius dixit. Materia
Prsedicamentis cap. de Quahtate, et ex vero 12. Hbri disputatur in Sententiis, ut
dictis supra in 8. Hb. et ahquaHter ex 2. puta de unitate, simpHcitate, immateriah-
dist. 15, et ex primo et quinto Physico- tate, primitate, inhnitate, intellecluahtate,

rum, et aHbi plerumque, satis ingeniose et omnipotentia, atque teternitate et im-

tamen ; uUima autem quoostiuncula est mutabihtate, et essendi necessitate, nec-
dubium Htterale, pertractaturautemsuper non et gubernatione primi entis, atque
Pra^dicamenta, et in 2. Sententiarum et aHorum ad ipsum dependentia et ordine,

primo, et supra sjT3pe termini ejus ha- de InteHigentiarum etiam natura ct nume- j^.j^ ^^
biti sunt. ro,' et de aliis omnibus fere, qi:a3 ibi tangit metaph.
agitur de .

Qusestionem etiam unicam undecimi Philosophus. Congrue

^
ergo Doctor hic attribntis
... , ,,
primi
Hbri accepit ex dictis supra, in qucest. 8. omisit ista pertractare, ut ea, qua3 baU)u- entis.

quoest. 3. vcl secunda, et ex Physicis, et tiendo tetigit Aristoteles de illis, non

ex 2. dist. 2. quwst. 9. ct scquentibus, ct essent sibi fundamenta quieslionum ve-

 6^ LIB. IX. iMETAPU.

raciiim, sed ea potiiis, qiKii veritas ipsa explicatione in octavo ;

per potentiam
nobis revelavit in scri[)tiiris diviiiis. Con- ^nsuper et actum entis divisionc in nono;
teiitus etiain cuni Avicen. aniico eodeni de primis passionibus ejus in 10. de prin-
nuinero, contentus insnper Angelicus cipiis ejusdem entis incomplexis prseam-
Doctor cum clioris Intelligentiarum ; de bulariter in H. et ut potuit ingeniosus
quarum consortio meruit fmaliter enici, Arist. determinative in 12. de Mathema-
triplicis Ilierarchite triplicatoe numero, Mcis vero eutibus in 13. et 14. contempla-
quantum ad libros, et Christi discipulorum ri, ac in eorum speculatione confusa, et

circiter, quoad quaestiones ad cujus obse- intricata, tempus et a^tatem conterere?

Quxstio- quium cuncta recte orilinavit. Quid enim nisi mercedem laboris expectemus , ut
nes sunt 79 , ^
. . ,

prodest antiquorum somnia de rerum faciali videhcet intuitu primi entis, Judicis
principiis in primo; de veritatis in com- cuncta cernentis, omnia eminentissime 19.

muni cognilione in secundo; ejusdem continentis, obscuram in claram Metaphy-

iuquisitione in particulari altercative in sicam commutemus, quod in Olympiadi-
terlio; determinative vero, quoadambitum bus dumtaxat prsevalentibus confertur.
considerationis in quarto ; et quoad no- Cuncta ergo pauper Mauriti dirige in ob-
minum multiplicitatem in quinto; atque sequium Christi, cui sit honor in sevum.
modum considerationis insexto; de entis Amen.
quoque per quidditates prsedicabili divi-

sione, atque ipsius primoe subjectivse par-

Expliciunt qusBstiones F, Joannis Scoti Docto-
tis, substantiae videlicet sensibilis quiddi-
ris Sublilissimi Ord. Minorum, in libros
tativa ratione, logicatamen et in communi novem Metaphysicad Arislotelis, cum com~
investigatione in septimo; reali autem mentariis Mauritii Hihernici in easdem.
 LIBER DECIMUS

E. P. F. LUCJ^] WADDINGI CENSURA

DK QUiESTIONIBUS SCOTI IN LIBROS 10 ET 12 METAPIIYSIGOS.

Paulo postquam edideral R. P. Cavellus Scoti lucubrationes in Metaphysicam, dxio

pervenerunt ad manus meas exemplaria quccstionum in libros decimum et duodeci-

mnm, unum Manuscriplum, altcrum Venetiis ante annorum centuriam impressum.
Tradidi utrumque doctissimo viro^ illustrandis Scoti operibus inhianti, ut judicium
ferret et splend^^rem. Impigre cum reliquis contulit qucestionibus , et quam in illis

recognoscendis adhibuit,^ in his industriam complevit. Judiciuyn prcetulit, cui ego

subscribo circa auctorem. Etenim prceterquam quocl Mauritius in capite et in ccdce
suorum Commentariorum in Metaphysicam fateatur, se vidisse qucestiones in libros
duodecim, Possevinus et Pitsceus Scotum libris duodecim opus complemsse testantur.
Quod stylum aut methodum parumper immutaverit, inde factum puto^ quocl inter-
rupto hoc sfudii genere, iterum aggressus, breviter pro complemento operis non tam
examinare quam indigitare, aut succincte tradere voluerit, quce circa Metaphysicalia

diffusius libris prcecedentibus atque alibi disputaverat, et circa Theologica in Magis-

trum Sententiarum erat tractaturus. Libri imdecimi quiestiones perierunt, unum
dumtaxat se vidisse testatur Mauritius, velforte in hunc librum commentarios edere
neglexit Scotus, quia omnia discussione digna, jam explicaverat in libris tertio,
quarto, quinto et sexto. Quce vcro circa has qucestiones Cavellus prcestiterit, ipse hic
prcefatur, morte immatura prceventus eclere non potuit ; nos Jnc reliquo subnectimus
Commentario.

PRyEFATIO HUGONIS CAVELLl

Licet Mauritius in Prologo ad qusestiones Scoti ad Metaphysicam, et in Annotatione
ad qua3stioneni 15. libri 9. teneat non reperiri comniuniter qua^stiones ejus, nisi su-
per novem libris, tamen fatetur in aliquibus originalibus haberi ad singulos 12. libros.

Ceeteium puto nec ipsum, nec Antonium Andream quccstiones has in decimum et duo-
decimum vidisse, alioquin sicut c^eteras, ut acutissimas, suoque auctore dignissimas,
castigassent. Esse tamen ipsius Scoti mibi suadeo : Primo quod sub nomine ejus im-
piessse annol50o. per Simonem de Leure in celeberrima civitate Venetiarum, in qua
semper extiterunt doctissimi Scotistee, qui supposititium opus ejus nomine prodire
sine contradictione non permitterent. Secundo stylus harum qusestionum Scoto con-
formis est, nec obstat eas esse qucestionibus aliorum librorum breviores; tum, quia in
 r>o^ LIB. X. METAPIl.

aliis libris etinm miiltfr sint satis breves, etsi qiuTdam longius protrahantur; tum
eiiam, «|uia materi;r liarum (lUirstionum ex parte tacta? vel IractattC sint in superiori-
bus libris. Teitio, quia resolutiones et doctrina barum per omnia quadrant et concor-
danl, non solum sensu, sed quandoque verbis, cum Commentario Scoti in bos duos
libros, ut videre poterit, qui luec ad invicem conferet. Percunctabitur quispiam^ quo-
modo omisit quiestiones in bbrum 11. cui, si conjicere bcet, responderem, non omi-
sisse, sed periisse, sicut ferme perierunt ista\ quic licet editoc fuerint, nuUibi tamen
a multis annis visit? sunt. Sitamen mavis eum omisisse undecimum librum, quia pa-
rum, aut nihil babet, propter repetitionem eorum, quoe in prsecedenlibus libris tractata
sunt (ut notavi in Prologo ad commentarium ejusdem iibri) non multum[__super hoc te-
cum contendam. Sed ubi conjecturis tantum agitur, nihil certi statui potest. In harum
castigatione sequentia prtestiti ; mendas omnes, quibus ubique scatebant, abstersi ;

textus Philosoplii, circa quos ipsae moventur, ad singulas apposui ; citationes ejusdem
Philosophi, quio ubique deerant, diligenterconquisitas, ailjunxi ; Scholia, breviores solu-
tiones quiestionum continentia inserui, et ubi de eadem re in Theologia agit, notavi
quando autem in Theologia se correxit vel retractavit, in quibusdam hic contentis,
quod satis rarum est, de hoc eiiam te monitum esse volul. Perlege, benigne Lector,
et mecum senlies hasce queestiones coeteris Doctoris Subtilis Metaphysicalibus, nec
claritatis lumine, nec ingenii acumine esse inferiores. Vale.

Alaxime vero in eo qtiod est me- Item, inquocumque est reperi- secundum
trum esse principinm imiuscu- re posteriuset primum. Si igitur
jusque generis est maxime pro-
iini, quod est principium numeri
prie quantitatis. text. 2.
primo deberetur ratio mensurse,
igiturest ponereunum principium
QU^STIO. I. numeri sed in quolibet genere est
;

unum primum, quod est mensura

Utrum uni, quod est principium niime-
omnium aliorum, ita non est in

ri, debcatur primo ratio mensurce?

omni genere reperire unum quod
est principium numeri, ut dicitur
Aphrodis. hic n. 3. S. Thomas lect. 2. Albertus in 10. Metaph. text. 2.
Magnus tract. 1. cap. 3. Jj]gidius Romanus 10.
Metapliys. quiesf. 2. Antonius Andr. Iiicquxst. 1.
Item, mensura et mensuratum
FIandria7u/i?5f. 2. art.i. el 2. Suarez disp. 40.. sunt unigenea, (per Philosophum Tertium.
sect. 3.Fonseca tom. 4. Metaphys. cap. 1. liftera
K. Javellus iO.Metapliys. in principio. hic)sed^^^H<mnonest unigeneumcum
alio, maxime esset unige-
quia sic
Videtur quod non. Nam mensura neum cum numero hoc autem non ;
1.
Argumenta Gst principium cogiioscendi men- verum, quia
est numerus est in
n^cra^Uva! suratum; sed imum non est princi- genere, unitas vero non.
piumcognoscendi aliud, sed magis Oppositum Philosophus dicit
Primum.
cognoscitur per aliud. Nam unum hic, et ibi in 5. t. 12.
se habet ad numerum, sicut pri-
yatio ad habitum, et privatio non SGHOLIUM.
est principium cognoscendi alte- Declarat bene rationem mensurae primo
rum igitur imi non debetur ratio
,
convenire uni principio numeri, et hinc ad
mensurse. alia derivari. Vide eum hicin 2. et 3. et lib.
 OUt^STIO I. 623

5. in text. 12. ot primo dist. 8. qusest. 3. n. 24. tunc Clim pHllS non participet po-
et 2. dist. 2. q. 2. n. 10. et 4. dist. 48. q. 2.
sterius, nec depencleat ab eo, sequi-
quibus locis omnia ad rationem mensurcB , , , .. . ,

, ,. ,.
spoctantia optime exponit ad
•. ,
mentem ^ rn i
Pliiio-
tiii' qiiod
^
/y^?///?n>i non narticipat
i^<ii uiv.njc i. '</ni,
,

sopiii.
i^ec dependeat ab eo ; hoc est im-
possibile, qiiia omnis muUitudo
2. Dicendum, quod ratio mensurcne participat iini, ex unitatibus
et
primo debetur \ini, quod est prin- constituitur, per consequens de-
cipium numeri; et ex hinc demon- pendet ex nno. Similis esset pro-
stratur, sive derivatur ratio men- cessus in infmitum, quia sic se-
surae ad omne genus. queretur, quod multa componeren-
ijuantitas
Primum declaratur sic : ratio turex multis, et illa ex aliis, et
nensura
?eiSu"a- nicnsurse primo debetur quantita- sic in infinitum. Similiter, si lia-
rum.
ti,quia ipsa est domina mensura- berent se sequaliter, adhuc seque-
rum, sed de ratione mensurae est, retur idem, quia quae sequaliter
quod sit certissimum, et per con- participant idem gerius, neutrum
sequens indivisibile a minus, dependet ab alio, nec participat
quia mensura debet esse talis, aliud. Sequitur igitur necessario,
quod quodcumque sui ablatum non quod unnm sit prius mulio, sed pri- ,.

lateat; hoc autemnon estinmagno, mum mensura aliorum; uni pnusest

est
1 •

quia potest aliquid addi, et aliquid

• 1 1 T , 1 • • 1 11.•

ergo primo debetur

multo, non
ratio mensu- posierius,
. •

auferri absque hoc quod non la- rse. Verumtamen iila ratio mensu- seqSaie.

teat.Sed uni quod est principium rae debetur uni propter indivisio-
numeri, cum sit secundum se indi- nem, et ideo cum indivisio inveniri
visibile, nihil potest addi vel ab- possit in quolibet, licet non indivi-
strahi quin appareat, ideo toto sio quantitatis ex uno, quod est
genere quantitatis ipsi non debe- principium numeri, determinatur
tur ratio mensurae. Unde licet unus ratio mensurse ad alias species
UMmerus mensuret alium, quilibet quantitatis, et adomnealiudgenus,
tamen mensuratur per unum, et quia illud quod est principium in
ideo cognoscentes, quot sint unita- unoquoque genere, mensura est
tes, statim cognoscimus numeri ejus, quod est posterius, hoc autem
unum. estsecundum analogiam, quantum
Idem etiam patet alio modo sic : est in quantitate.
IUud est mensurn, quod est prin- Ad primum argumentum dicen-
cipiumaliorum inillogenere; nunc dum, quod in uno convenit duo con- Responde-

igitur omne quod est in genere, siderare, scilicet ipsam indivisi- argu-
menta.
aut est unmn, aut multa ergo quod ; onem, et naturam substantialis in-

est prius inter ipsa, prius habebit divisionis. Siconsideratur quan-

rationem mensurse sed imum et ; tum ad indivisionem, sic est
multa possunt esse in uno genere posterius divisione, sicut privatio
virtualiter, aut ita quod ununi sit habitu, sed ista indivisio est extra
essentialiter posterius ^nulto, aut significatum imius, cum iila indivi-
ita quod sit sequale sibi, aut quod sio sit qusedam privatio. Si vero
sit prius eo. Si posterius multo, consideretur quantum ad mate-
 ^li LIB. X. METAPH.

In uno rinmsiibjectnm isti indivisioni, sic nea, quia numerus niliil aliud est,
sunt indi-
visio. et prius ost mnlto. et principinm quam plura una. Sed tunc potest
niattria
subjecta. coirnoscendi nmltutn. Unde sicnt quseri ulterius.
partes detinitionis uno modo snnt
notiores detinito, nlio modoecon- In omnibus autem his metrum et
verso, nt patet per Aristotelem 1.
principium unum aliquid et in-
divisibile TexiA.
Physicorum, t. i. sic nihil prohi-
bet innoi) nna ratione notins esse
7nulio. et alia ratione non. QU^STIO II.

Atl secun- Ad secnnihim dicendnm, qnod

dum.
nbi est reperire prins et posterins, Utrimi illud quod cst inensura in aliquo
etc.Dicendnm qnodilludest verum gcnere, sit principium et causa illo-
in univoce dictis, vel in essentiali- rum quce simt in illo genere ?
ter ordinatis unde si ratio men-
Primuin m
;

omni gene- sura^ reperiretur nnivocc in aliis Aphroflis. n. 4. S. Thomas in qussst. pr^ce-
cilat.
re est denfi. Albertus citat. anieccdenli cap. 5.
qucTst.
mensura iieneribus, et in genere quantita- jEgld. hic qu3B.<it,. 1. Antonius Andr.citat. quxst.
cietero- antecedenti. Flandria r/.3. ar[. 2. Suar. f?i5p. 40.
rum, tis, ubi esset ratio mensur?e, ibi
sect.2. Foiis. /o??i. 4. Metaph. c. 3. littera A. D.
exponitur.
oporteret esseunimi principium nu-
meri; modonon est ita, igitur, etc. Videtur quod non ^mitm estmen- :
1.

An ubi est Vel aliter potest dici, nbi est po- sura numeri (ut dictum est ), sed ^
P""^"""
posteris,
argumen'
et prius ? stcrius reperire, non est reperire ummi cum sit oppositum multo, non ^^^-

debetur
prius, quia caliditas prins potest principium et causa
esse
igni, non tamen nbi est reperire ejus, quia oppositum non est prin-
calidnm, est reperire ignem nisi cipium oppositi.
secundum virtutem, et hoc snfficit. Item, omnia entia essent colo- secundun
si

Sed in proposito multo magis ubi res, tunc album esset mensura om-
est reperire rationem mensura?, nium entium sed album non est
:

non oportet ponere imuni princi- principium omnium colorum, quia

pium numeri, sed sufficit ponere non nigri ; ergO; etc.
aliquid proportionaliter quantnm Item, mensura debet esse pars Tertium
ad rationes indivisionis. mensurati, et ita quod aliquoties
Ad ter- Ad tertium dicendum quod men- sumptn, reddat summam totam
tium.
Mensura suraet mensuratum sunt unigenea, mensurati sed punctus est prin-
;

et mensu-
ratum
non estsicintelligendum, quod sint cipium in genere quantitatis pun-
uni^enea, unius generis per se, sed sufftcit ctus tamen nec est pars quantita-
quomodo ?

quod ad idem genus pertineant, tis, nec aliquoties sumptus reddit

dummodo tamen hoc sit prius et quantitatem; illud ergo, quod est
causa, illud posteriuset causatum. primumnon mensura aliorum.
est
Unde dicit hic Philosophus, si ali- Item prima causa est mensura Quartun
quis loqui velit sine calumnia, ma- omnium substantiarum, sed prima
gis dicendum quod imum sit
est, causa non est in genere aliquo,
mensura numeri,.ut magis signifi- quod genus est mensura aliorum ;

cetur unigeneitas. Unde dici potest ergo non est causa omnium, vel
quod imum et mimeriis sunt unige- mensura in genere suo; ergo.etc.
 QUiESTIO li. 625

Oppositum dicit Pliilosophiis, ro de isto, a quo causatur? aut

text. 4. causatur a primo, aut non si sic, ;

tunc habeo propositum si non cau- ;

SGHOLiUM. satur a primo, sed ab alio, qua^ro ut

Quod est mensura in aliqao genere, id ip- P^'i'|^'^^^ ^^ ^^^^"0 ejusdem ge-
sum esse causain et principium omnium neris, aut ab aliquo quod est altc-
contentorum in iiio gonero, optime expiicat. rius generis, ct sic erit eadem
De quo videri potest in expositione text. 4. qurestio qU8e prius. NeCCSSe est
hic et locis citatis in scholioqu^stionis pr^e-
^j^g^ ^|-^^j.^^ ^^^^1 primum in omni
cedentis. Girca solutionem ad 4. vido eum
•,.
primo dist. , o / o o
8. qumst. 3. §
^
Teneo opinionem,
• • genere,
o » causa posteriorum.
est i

num. 16. ubi fuse probat Deum seu primam Unde principium in toto genere
causam non esse in genere. entium, est causa cujuslibet entis,
scilicet illud, quod est primum
Dicendum, quod quod est illud principium essendi et cognoscendi
mensura in aliquo genere proprie posterius.Quod autem esttale, ha-
loquendo, est principium et causa bet rationem mensurandi poste-
omnium aliorum in genere suo. rius, et ideo genere
in quolibet
Et ratio hujus est, quia inquolibet illa convertuntur illud quod est
;

genere
^ est unum perfectissimum, ^ primum est causa aliorum, illud ^Principmm
i
-. 1

quod est causa omnium eorum, est mensura ct c converso iUud «^ «^^"^^»'^
;
convertun-
qu8B sunt m
genere; quodlibet
illo quod est mensura, est causa in- tur.

enim genus dividitur in duo, quo- divisibilis, tamen hoc diversimode

rum unum est perfectius alio. Non invenitur, quia sicut aliud dicitur
enim potest utrumque esse seque principium, sic debctur sibi ratio
perfectum, quia tunc in uno gen-e- mensurse. Aliquod est principium Materiaet
"^^ essent duo prima perfectissima. intrinsecum, et aliquod est princi- cfus^Tn^
liuno ge-

Mfnt^rhJ^o
fcunt ciuo

P®^'®^^^^- est primum,

^
'11
Sedillud, quod est perfectissimum,
et si sit primum est
i

qusedam
^
intrinseca, alia
'

extrinse-
trmsecce
piumextrinsecum,sic est mensura efficiens
«x-
et
fi^iJs
sima. .. , . trmsecse.
causa omnium aliorum. Quia si ca. Prmcipium intrinsecum est
detur aliud, quod non sit ab eo materia et forma, et sic materiaet
causatum, hoc nonpotest esse nisi forma sunt mensurae intrinsecse,
dupliciter aut quia non est causa-
; sed finis et efticiens sunt principia
tum simpliciter; aut quia causa- extrinseca, et sunt mensura^. Un-
tum est, sed ab alio : sinon sit de primum in genere linium, est
causatum; igitur est et primum, mensura omnium finium, primum
per consequens duo erunt prima, efticiens omnium effectuum, et sic
quod est impossibiie si sit causa- : de quia secundu m approxi-
aliis,

tum ab alio aut ergo ab

;
aliquo mationem ad principium, vel ab eo
alterius generis, aut ab aiiquo remotionem sumitur ratio cujus-
ejusdem generis : si ab aliquo libet posterioris, sicut in genere
alterius generis ; non est ergo entium, quod propinquius est pri-
in genere, cujus tamen oppo- mo,diciturmagisens,etquodremo-
situm prius est datum. Si cau- tius est, minns. Unde Philosophus
satum illius generis, tunc quse- hic dicit quod nigrum est privatio
Tom. VII. 40
 eo6 WB. X. METAPH.

coloris, cliilbum est primiiiu in go- Ad tertium dicendum, quod pun- Ad tertmm

nereooloris. ctum est principium in genere

;^ Ad primum dicendum, quod ;/>j<^m quantitatis, non tamen quodcum-
*\r|umeu^^^^ cousiderari; aut que principium, sed rationis; quia
•"'"•
secundum quod actu est per suam sicut in ratione corporis cadit su-
formam, opponitur nuil/o,
et sic periicies, et in ratione superficiei
nec est principium constituendi cadit linea, sic in ratione linese
ipsum, nec mensura ejus intrinse- cadit punctus; non tamen est in
ca. \'el considerari
ununt potest genere sicut species vel genus, sed
Qnomodo secunduni quod est in potentia ad tanquam per reductionem,unde si-
pHnl-ipium tormam numeri, etsicnon opponi- cut est principium, sic est mensu- ingenere
XT conlinuo-
ra. Unde m genere contmuorum rumnon
niiiltWn- I I • • • L L L- i. • 1 • 1 •

dinu tur/>^'<//f>, nisi sicut potentia actui,

et sic principium materiale
est non est aliqua mensura quanti- sura"ind"-
"^^^^^^^'^-
numeri. PraHerhoc,derationequa- tativa, quse simpliciter est indivi-
rumdam partium integrantium sibilis, solum est indivisi-
sed
ali(iuod totum, est, quod in ipsis bilis secundum voluntatem insti-
sit privatio formse totius. Lapides tuentis, eo quod instituens voluit
enim sunt non domus, et tamenta- talem quantitatem pedalem esse
les partes sunt in potentia totius, mensuraminquantitate, et unciam
sicut in proposito, licet imimi sit in ponderibus; et propterea una
non />»«///<m, tamcn potest esse prin- prima ratio mensurse non inveni-
cipium multitudinis. tur in continuis, quia prima men-
Ad secun- Ad secuudum dicendum, quod sura debet esse simpliciter indivi-
non semper oportet illud, quod sibilis, sed in continuis prima
est mensura essepartemtotius,ita mensura non est simpliciter indi-
quod aliquoties sumpta reddat to- visibilis, sedsolum secundum insti-
tum,imo hocsolum est in quantita- tutionem.
tibus immaterialibus,etin aliis ge- Ad aliud dicendum, quod prima 4.
'\

neribus oportet quod illudquodest causa non est in aliquo genere, tum^'
mensura sit principium cogno- quia tunc esset aut genus, aut spe-
scendi alia, vel essendi et cogno- cies, aut individuum, aut princi-
scendi, sicut niotus primus est piumgeneris. Non tanquam genus,
mensura omniumaliorummotuum, quia tunc prsedicaretur de pluri-
et e.st principium mensurandi et bus non tanquam species, quia
;

cognoscendi alios motus, et tamen tunc esset in ipso composito gene-

non est pars aliorum motuum, ris et differentiae, cum tamen pri-
Coioraibus sicut cst iu aliis generibus, ut in ma causa simplex sit; nec indivi-
mensiira
aiiorum co- coloribus, quia albedo color per- duum per eamdem causam seu
lorum.
fectissimus, est mensura omnium rationem nec principium, quia
;

aliorum colorum, non quia consti- principium unius generis non est
tuit alios colores, sed secundum applicabile ad res alterius generis.
approximationem et remotionem IJnde punctum, quod est princi-
ad ipsum, alii colores dicimtur ma- pium quantitatis non continua^,
gis et minus perfecti. est principium numeri, sed prima
 .

QU^STIO 111. 627

Primam causa est sequaliter principiiim nulla est comparatio; igitur, etc.
causam
non esse omnium genernm; ergo non cst, Itcm, mensura est notior men- Tertium.
in gene-
rel. d. 8. nec potest applicari uni .aen^M^i, ut surato, sed prima causa minus no-
qusest. 3.
§. teneo principium ejus, ot ideo extra ta est aliis substantiis ; ergo non
opinionem
n. 16. omne genus est. est mensura eorum, etc.
Ad argumentum quod itaque Oppositum dicit liic Commenta-
cum dicitur a Commentatore, quod tor, text. 7.

prima causa est mensura omnium

SGIIOLIUM.
substantiarum, quia per approxi-
mationem ad ipsamet remotionem Primam causam asserlt esse mensuram
ab ipsa alicC SUbstantiso dicuntur omnium in genere substantise,
extrinsecam
magis minus perfectcT, et si
et quod bene explicat rejectis duabus aliorum
sententiis. Quod vero prima causa non sit in
Quomodo dicatur quou mensura est prin-
priuia cau- . . , . , genore resolvit quaestione prsecedenti ad 4.
sa est ratio cipium cognoscendi mensurata, vide loca ibi citata in schoiio.
cogno-
scendi sed prima causa non est princi-
omnia alia
pium cognoscendi alia, sed magis Ad tamen dicunt quidam,
illud
2.

e converso. Dicendum, quod non quod materiaest mensura omnium

eadem sunt nobis nota et natura^, in genere substantise, quia materia Materia
non est
et ideo licet principium non sit est quoddam principium, et secun- mensura
causa cognoscendi quoad nos, est clum materiam substanti^ nume-
''f^'^l^'^-

tamen causa cognoscendi simplici- rantur, et per consequens mensu-

^QY^ rantur. Sed illud non estverum;
tum omnes substantise
quia non
Sed sicut in coloribus colorem habent materiam tum quia mate-
;

unum quserendum, ipsumquod ria minus nota est aliis.

uuum, sic in substantia substan-
Aliis videtur aliter, secundum
tiam unam ipsum unum. Texi. 7. Neque
quod substantia, quse est genus substantia
,. .
.
prima.
generalissimum, est mensura om-
QU^STIO III. nium substantiarum, eo quod ipsa
est quoddam principium simplex,
et per comparationem ad ipsam
Utrum prima causa sil in genere ? omnes substantiae habent additio-
nem. Illud non videtur verum, quia
Aphrodis. hic n. 7. S.Thomas lect, 2. Albert Magn.
iract. 1. cap. 7. iEgid. hic quceat. 6. Flandria in omni genere est aliquid, quod
qucest. 3. art. 1. Anton. Andreas hic quccst. 1.
Fonseca cap. 4. littera G.
est mensura omnium aliorum, sed
ipsum genus non est in genere,
Videtur quod non, in quolibet sicut quid generis, non enim dicit
Arg. pri- genere est unum primum et maxi- Philosophus, quod color est men-
mum.
mum, quod est mensura omnium sura omnium colorum, sed aliquid
aliorum, sed prima causa non est sub colore, ut album; igitur eadem
in genere substantiae. ratio est in proposito. Propter hoc
Item, mensuraest unigenea men- secundum intentio-
dici potest hic,
Secundum
suratO; sed prima causa nuUi est nem Commentatoris et Philosophi
unigenea, quiaprimaecausse ad alia in 12. quod prima causa est illud lext. 36.
 628 LIB. X. META.PH.

maximiim, qnod est

primiiin et parationem ad substantiam, qu96
mensura omniiim substantiarum. est extra genus. Unde sicut nume-
rrima cau
sa est
Prima eausa enim est primum in- rus potest alium mensurare, et
piiimun
telligibile et primum appetibile, tamen uterque mensuratur uno ;
iiiteiliiri-
bile, et
eo quod prima substantia, et
esfc sic etsi una substantia in genere
priinum
appetitule, primum est mensuratio omnium mensuret aliam, utraque tamen
posterioruui et ideo prima causa
; mensuratur a substantia prima.
cum sit prima substantia, estetiam Ad secundum, cum dicitur quod^d secun-
mensura omnium substantiarum. mensura est unigenea
o mensurato, ^"'" ^"f
menbura '

Sed notandum, quod mensura est dicendum quod verum est de men- genea.
^
«st uni-

Mensura
dujlex. duplex, scilioet intrinseca et ex-
trinseca. Intrinseca est pars
per quam cognoscitur primo,
est forma ; mensura vero extrinse-
ca, est verbi gratia, iinis
ctus. Sed utraque mensura potest
esse dupliciter;aut enim potest
esse in eodem genere, et sic pri-
ma Int.elliijentia esset mensura
omnium substantiarum, vel extra
genus, et sic est prima causa, eo
quod ista substantia simplicissima
est, etperfectissima per compara-
tionem, ad quam omnes substantise
habenl additionem. Unde prima
causa non est mensura intrinseca,
sicut unitas numeri, vel forma
compositi, sed pro eo dicitur men-
sura, quia entitas et gradus cujus-
libet substantise cognoscitur per
comparationem ad ipsam per hoc
sura proportionata, sicut de men-
rei, sura intrinseca; talis non est pri-
talis macausa, imo pro eo dicitur men-
sura, quia per approxiniationem
et effe- et remotionem ab eo mensurantur
perfectiones aliorum.
Ad tertium dicendum, quod men- j^je^sura
sura simpliciter notior debet esse quomodo
^
notior
mensurato; et quia licet primamensurato?
causa minus nota sit nobis, notis-
sima tamen est in se, et ideo maxi-
me convenit sibi ratio mensurse
simpliciter.
Et scientiam autem metrum rerum
dicimus, et sensum propter idem,
quia cognoscimus aliquid, ipsis.
Sed mensurantur magis quam
mensurant, sed acciditnobis ve-
luti si alio nos mensurante, co-
gnoscamus quanti sumus, per
cubitum ad tantum nostri adji-
;
cere. Text. 5.

enim est aliqua substantia perfe-

ctior, quod est sibi propinquior et
QUvESTIO IV.
imperfectior, quia est sibi remo-
tior.

Ad primum Ad primum dicendum, quod in Ulrum ijitellectiis et sensus sint mensurce

argum.
(juomo.io
quolibet genere est reperire unum rerum, vel e converso ?
prima sub-
stantia est
primum et minimum, sed illud pri-
mensura
omnium.
mum est substantia perfectissima
Arjst. Hb. 4. Mefaphijs. text. 15. et lib. 5. text. 20. et
lib. 9. text. 21. Aphrodis. n. 5. in fine. k\QVYoe&
com. 6. S. Thomas lect. 2. et lib. 4 Metaphys.
in genere substantise, ut substan- lect. 8 et Ub 5. lect. 17. et. lib. 9. leci
. ll. Flan-
.

(Vidihic cpicest.^i. art. 2. in corpore. Albertus Ma-

tia immaterialis. Illatamen sub- gnus, hic tract. 1. cap. 6. et ?>. de Aninia tract.
3. cap. 12. Ant. Andr. lib. 5. Metaphys. qucest.
stantia, quae est in genere, non est
14. in responsione ad2. P^ons. hic in exposit. cap.
mensura prima, quia ejus gradus 2. liltera E,-

vel perfectio mensuratur per com-

 QU-^STIO IV. 629

1. Videtur quod
^
sic Tllud est men-
: est principium cognoscendi ipsiim .

Primum •

arg. sura aliornm, per qnod alia co-

i i

alternm. Nnnc antem,eo qnod resAheoqnod

gnoscuntur, sed per sensum co- cst, vel non est, dicitnr oratio ver^^^^on^est?^

gnoscuntnr sensibilia, per intelle- opinio, vera vel falsa, non tamen ^[^^'*JJ|!^"

ctum intelligibilia; ergo, etc. e converso. Unde Philosophus dicit, ^^^^ ^^*«*'

secundum. Itcm, illud cst meusura aliorum- (jnod qnia sicnt est in re, ideo vere

quod est principium eornm; sed sentimns vere intelligimns, non

et

intellectus divinns est principium tamen e converso. Unde sicnt ali-

omnium naturalium, et intellectus qna qnantitas extrinsecus nobis
luimanus omnium artificialium est apposita mensurat qnantitatem
principium igitnr intellectus est
;
corporis nostri, et per ipsam,
mensura rernm. quantitatem nostram cognosci-
Tertium, Ttem, sicutse habetaliquid ad esse, mus, sic res per sensnm et intel-
sic se habet ad esse verum, et e con- lectum apprehensive mensnrant
verso; sed veritas primo reperitur sensum et intellectum nostrum. Et
in intellectu, per Aristotelem in 6. hujusratioest, quia sensatio et in-
text. 8. veritas igitur mensurat telligentia nostra non sunt causa
veritatem in rebns, et sicnt veritas rernm, eteconverso. Tamen si quao
ad veritatem, sic entitas ad entita- rescausantur ab intellectu nostro,
tem. ab intellectu nostro mensurantur.
Text. 5. Oppositum dicit Philosophns hic, Et ideo res artificiataest illnd, quod jnteiiectus
et in fine noni; dicit enim propter est per hoc quod perfecta esseiXu^^LT'
nos-
nos existimare te esse album, tu secundum similitndinem intelle- sicut ler ad

vere non es albns, sed propter te ctus nostri ; et sicnt intellectus artificiaiia.

esse album, nos ideo sumus veri primi se habet ad res naturales,
existimantes. sic intellectus noster se Imbet ad
artificialia ; et ideo intellectus pri-
SGHOLIUM. m\ mensura naturalium, intel-
est
lectns noster rerum artificialium,
Sensus non sunt men-
et intellectus noster
mensuratur tamen intellectus no-
surse rerum naturaUum, qaia magis mensu-
ster per res natnrales.
rantur cxuam mensurant, supra Ub. 5. text.
20. Nec ideo sic est in re, quia nos scimus
Ad primum argumentum dicen- 3.

dnm, quod aliquid cognosci ab alio Ad

vel sentimus, sed e contra c. de substantia. pnmura
Sed inteUectus est mensura artificialium, si- est aut tanquam per
dnpliciter; ary-um.

cut intellectus Dei naturaUum, quia uterque potentiam cognitivam, et tale non
intellectas est causa horam respective, et
est mensurari; aut tanquam per
tunc res est perfecta, quando attingit ad si-

militudinem sciontise Dei in naturalibus, vel

principium et causam cognitionis,
nostrse in artificialibus. Vide Doctorem in et tale est mensura. Primo cogno-
hunc locum. scitur res per intellectum, secundo
modo intellectus per res.
Dicendum quod sensus et intel- Ad secundum dicendum, quod in- Ad secun-
s.
2.
lectus, saltem noster, non sunt tellectus primse causse est mensu- est"causa
mensura rerum universaliter, quia ra omnium rerum, '
quia
^ ab ipso
^
^^p"^^^°"'^
rei non utj
illud est mensnra alterius quod dependent omnes res ; et intelle- potentia,es
 6:^0 LIB. X. METAPII.

mensura ctiis nostor cst nionsiira omninm dum formam, sed pars non habet
e,us.
artiticiahum, qiiantnm (lopcnaent formam disLinctam a toto cum ;

ab intcllectu nostro non tamen ; igitur umwi sit pars multitudinis,

intellectus nostcr cst mensura re- non crunt contraria.
rum naturalium, imoma*>is dcpen- Item, unum contrariorum nonsecundum.
(iet ab cis, et mcnsuratur ab eis. constituit alterum, sed unum con-
Ad ter- Ad tertium dicendum, quodlicet stituit multum ; igitur, etc.
veritas primo rcperiatur in intel- Item, si duo
habcant quod
ita se Tertium.

lectibus quam in re, causatur ta- altcrumeorum dicaturde quolibet,

men a rc. Exemplum, sanitas per et quod tertium convertatur cum
prius dicitur de animali quam de uno corum, oppositum tertii non
medicina, et tamcn ipsa mcdicina erit diversum ab opposito primi
est causa sanitatis in animali, non scd ens ct non ens ita sc habcnt,
autem sanitas, quse est medicina, quod alterum dicitur de quolibet,
sed virtus medicinae, est causa sa- etwi?<mconvcrtiturcum cnte; ergo
veritas proposito per prius
nitatis. Sic in 1 i I multum erit contentum sub non
prius in i

inteiie lu
quam in re,
rcpcritur in intellectu quam in re, cntc, et per consequcns opponitur
sed causa- essc tamcn rei est causa veritatis in contradictoric, et non contrarie.
intellectu. Unde signanter dicit Item, iinum ei^miltum opponuntur,
Philosophns, eo quod res est, vel non sicut divisio et indivisio, sed ista
est, oratio dicitur vera vel falsa. opponuntur privative; igitur unum
Ad formam argumenti dicendum et multa.
qnod licet esse et esse verum conver- Itcm, ^inum sc habct ad multum, Quartum.

tantur sccundum rcm, diffcrunt ta- sicut mcnsura ad mcnsuratum,

men secundum rationcm, sicnt di- scd ista opponuntur relative er- ;

ctum fuit supra lib. 1. q. 11. dc hono go, etc.

et ente; ct ideo non oportct qnod Oppositum dicit Philosophus.
illud, quod est principium sccun-
dum esse, sit primum sccundum ve- SGHOLIUM.
ritatem, et non e converso.
Gum Philosopho tenet unum etmuUa,ipvO'
Opponuntur autem unum ct multa prie et per ^e contrarie opponi improprie,
secundum plures modos. Text. 9. vel per accidens privative et relative, et
singula bene probat et exponit An unum :

sit positivum, quod hic tangit, et an ummi

QUJESTIO V. quod est principium numeri, differat reali-
ter ab itno transcendenti, et numerus a nu-
meratis ? Vide Doctorem 4. hujus qusest. 2. et
Utrum unuin et multa oppoyiantur con-
ibi scholium4. et5. et hic in Text. 9.
trarie vel aliter ?

Aphrodjs. hic num. 9. S. Thomas lect. 4. Albertus

Diccndum, quod umim et midtum,
Magnus tr^act. ^Ej^iclms hic quoist. 5.
?.. cap. 1.
formaliter loqucndo, opponuntur unum ^t
Flandria qucest. 5. art. 1. Antonius Andr. hic
qutest. 2. Suarez disp. 5. sect. 6. Fons. cap. 4. contrarie, ct non aliter, nisi per ^'^;ji\ram.''
littera A.
accidcns. Cujus ratio est, difteren-
i. Videtur quod rion contrarie, quia tia est inter contradictionem, con-
Primura ...
trarictatem et privationem. Con-
. ,
, ,

argum. contrarictas est oppositio secun-

 ;

QU^STIO V. 631

tradictio salvatur in onte ct non cat ens snb indivisione, vel ut in

ente, privatio non salvatnr nisi in diversis proprie non significat uni-
ente, nnllam tamennaturam ponit. tatem ergo natnram ponit. Non
;

Contrarietas est in ente, et natn- igitur opponuntur privative, nec

ram ponit, aliter contraria non eti^m re\r\t[\e, quia mmm ei mulfiim
essent in eodem genere.
^ Sed iiwun m se accepta sunt absoluta.
^
Cum ,,
Unum et
et mulfa se ita hahent, et neutrum ergo opposita naturam ponant,
sic '"iiitY" ^n

dicitur de non ente, cujus proba- necessario opponuntur contrarie.

tio satis plana est de uno, cum Verumtamen sicut scientia secun-
convertatur cum ente. Sed quod dum illud quod est qualitas, quia
mulium dicatur de ente videtur, tantum qualitatem significat sub
quia quaelibet pars multitudinis quodam ordine ad alterum, ideo
oppositae uni, qnod convertatur dicitur esse relativum secundum
cum ente, dicitur solum dc entc, (//c/, non secundum ^5.<>e, cum rela-
diversitasenim sicut dissimilitudo tio non sit de ejus significato. Sic
inaequalitatis, ct ita de aliis. Unde wmm multum possunt considerari
et
Philosopbus cnp. primo, ait quod secundum iila, quae sibi accidunt
no?i e^^edicitur idem vei diversum; et quia multiim significat ens sub
sed omne ens alii comparatum di- divisione, et ^mum ens sub indivi-
udaddit citur idem, vel diversum. Tunc sione, sicut scientiasignificat qua-
'ci^mmridem proportionaiiter addit mul- litatem in ordine ad alterum, sic
"uper" ^^^'^^ quod imum transcendens
est ; possumus dicere quod mutm ct i?»^/-

sed ?m^/m principiuni numeri nihii tum suni privativa, quia rationes
Ij.'^^^*^^"'

addit supcr tmum transcendens, nisi eorum sunt privativae, vel propter
rationem mensiir^e, ita quod ci-r- rationes ejiis accidentales. Simili-
cumscripto iilo addito, dereiinqui- ter sim?^?/im consideratur ut men-
tur unum transcendens. Sic m?<itoyi suratum per ?mi«m, sic potest dici
quod est numxcrus, nihil addit su- quod reiative opponuntur. Unde
per multum transcendens, nisi ratio- dico quod ummiei multa sunt contra-
nem mensurati, qui circumscripto ria proprie si privative vei reia-
derelinquiturw?«//^mi transcendens ; tive opponuntur, hoc accidit.
sednumerusnihiiadditnonenti,igi- Adprimum argumentum dicitur, s.

tur?^??«//?(m transccndensnonestnon quod ?m?fm potest dupiiciter consi- ar^^quo"^

ens. Unde dicit in tertio, quod non derari uno modo secundum quod
:
,I"°n^

potest dici multwn, nisi de quaiibet est pars muititudinis, non habens ^KoT
parte ejus possitdici quodsit?mt/m, formam praeter formam muititu-
sed imum non de ente; igitur mul- dinis, sic non contrariatur miUto,
tum non repcritur nisi in entibus. sicut nec corpus, quod e^t pars
Non igitur opponitur contradicto- animalis, contrariatur animali ;

rie, nec privative, quia privatio vei potcst considerari secundum

iliud quod cst, non cns cst, unde quod habet formam diversam a
nuiiam naturam ponit scd imum ; forma muititudinis, et sic contra-
non est privativum, non cnim si- r miuv midto, sicut corpus si consi-
gniticat indivisionem, imo signifi- deratur res perfecta a forma ani-
 632 LlBf X. METAril.

mnlis, opponitiir aniiuali, sicut Ad quartum dicendum, quod mul- Ad qua

^^"^*
insensibile sensibili. tum et umim opponuntur, sicut divi-

Ad S€cun- secundum (licendum

A(l quod , sibile et indivisibile, etc. Dicen-
dum unum contrariatur multo secundum dum quod hoc est verum quantum
quouKxIo
unum e*t
quod formam oppositam habet in ad cognitionem nostram, non ta-
pars multif
actu, et sic non constituit viulium, men quantum ad significata, quia
ut potest considerari, non ut per- nihilapprehendimusde uno, nisi in-
fecta est per formam speciticam, divisionem, sicut nec naturam ali-
sed ut perfectibile per formam cujus simplicis. Vel potest dici,
multi, et sic constituit multum, sicut quod concessum est quod opponi-
est de binario et ternario. Si con- tur quodammodo privative.
sideratur binarius inquantum cst Adultimum argumentum dicen- Ad quin-
quaedam species numeri, sic non dum, quod etsi umim et multum pos- lum.
est pars ternarii, si consideratur sunt dici relativa secundum dici,

in potentia ad formam ternarii, tamen secundum illud quod sunt,

sic potest esse pars ejus. relativanon sunt.
Ad tertium Ad tertium dicendum, quod licet
ens et uiium convertantur, quia tan-
Ostendit ipsum unum ex divisibili
in divisibile. Text. 9.
tum differunt ratione, nihil prohi-
bet aliquid contineri sub uno oppo-
QUvESTIO VI.
sito alteri, ita tamen quodnonalii,
itatamen quod utrumque opposi-
torum includere potest in se ra-
Utrum unum sit prius multitudinet

tionem entis. Dicunt tamen, ratio Aphrodis. cilat. antecedenli. S. Thomas

quxst.
lect. 4. Albert. Magnus
iracf. 2. cap. 1. Mgi-
entis salvatur simpliciter in ente, dius citat. quacnt. antecedenti. Antonius Andrese
salvatur tamen in entibus, sic po- hic qusest. 3. Smrez disp. 5. sect. 7. Fonseca cap.
Licet unum lit. A.
convertitur test salvari in vno et multum, quia
cum ente Videtur quod non, privatio est
oppotitum
multum nihil aliud est quam entia
ejus mul-
divisa ; et quia tam^^divisio quam posterior habitu, sed unum se ha- Primum
tum, non . .
,
argum.
ideo e&t
indivisio convenire possunt enti, bet ad mulium sicut privatio ad ha-
non ens»
licet omne ens sit indivisum in se, bitum, quia indivisibile ad divisi-
quia tamen huic enti non repugnat bile ; igitur, etc.
divisio ab alio; igitur tmmn con- Item, illud per quod aliquid cau- secundun

verti potest realitercumente, quia satur et definitur, prius est eo ;

entia divisa non sunt extra ens. sed unum

ponitur per multitudi-
Unde multum opponi-
in substantia nem, ut dicit Philosophus, et mul-
tur uni in substantia, et multum in titudo prior est ratione ut ait Com-
qualitate uni in qualitate. Propter mentator hic.
hoc non convenit, bonum et ens Oppositum arguitur per eam-
convertuntur et tamen non est
,
dem rationem, illud est prius alio

malum nisi"in ente, nec falsum per quod definitur; sed multitudo
vero opponitur nisi in ente vero, definitur per unum, quia multitudo
nontamen in vero sunt opposita, est aggregatio ex unitatibus; igi-
sic multum non est nisi in uno. tur, etc.
 QUiESTIO VII. 633

SGHOLIUM. necesse est imum prsecedere natu-

raliter.
Unum secundum naturam esse prius multi- 3.

tudine, si tamen per mnUum intelligas divi-

A(l primum clicendum, quod illa Ad'pri-
mum.
sionem, e.st posterius, quia divisionis priva- sunt posteriora secundum cogni-
tio. tionem nostram quia cognitio ,

Dicendum, quod inium secundum nostra acquiritur pcr sensum, et

naturam prius est multo , sicut composita sunt notoria sensui;
simplex composito. Verumtamen unde qure sunt simpliciter prima,
in multitudine duo convenit consi- non notiticantur nisi per privatio-
derare, et illud quod est multitudo nem. Sicut punctumdicimus, cujus
et ipsa divisio. Si primum, sic pos- pars non est, et primam causam
terius est unitate, quia multitudo dicimus esse quid immaterialO; et
est aggregatio unitatum, et non ideo ViQeiunum sit naturaliter prius,
Unum
dicuntur aliqua multa nisi prius multitudo tamen est notior nobis. prius et
,
1.1 •
posterius
• I
•

utcumquc conveniat esse tinum. Si Propter quod dicit Aristoteles, muitocii-

versa ratio-
consideratur ipsa divisio, sic 2inum quodtm^^mopponitur contrariosuo. ne.

Quomodo est posterius, quia unum est quod Et ulterius nihil prohibet aliquid
niultum est ^ ^ ^ •
, l
•
i.
•

esse prius et posterius ratione,

y^TJL i^on est divisum, et privatio poste-
poslerius
uno? rior est habitu. Unde intelligendum secundum diversa in eo reperta.
quod quinque se habent per ordi- Unde multum ratione divisionis
nem in consideratione intellectus. prius est uno\ ratione tamen for-
Primo, intellectus apprehendit ens ;
mae proprise posterius est, et per
secundo idem tertio divisionem
;
hoc solvitur secunda ratio.
entis anon ente, quia illa possunt Per iclem etiam aliter patet ad
dici divisa, quorum unum non est primam, quod quantum ad divisi-
alterum, et illa divisio est contra- onem etindivisionem, unum poste-
dictionis; apprehenditur
quarto riusest; sed tamen ista privatio
hujus divisionis privatio, et per sive divisio non est de significato
consequens unum ; quinto appre- unius, et ideo proprieloquendorimim
henditur multitudo causata ex re- non habet se Sidmultum, sicut priva-

plicatione unius, Unde licetdivisum tio adhabitum. Ratio in opposi-

inferat contradictionem, ut saltem tum procedit sua via.
divisio secundum formam prsece-
Propter quod omne ad omne, aut
dat rationem unius, unum tamen
idem, autdiversum. Text. 11.
prc^^cedit mulium secundum ratio-
nem, et ideo dicendum quod unum
secundum naturam praecedit multa.
QU.ESTIO VII.

Illudetiamostendi potest, ut supra, Utrum omne ad omne^ sit idcm vel

qusest. 1. n. 3. hujus, per hoc quod diversum?
impossibile est multitudinem prse-
Aphrod. nwji. 11. S. Thomas Iccl. 4. Albert.
cedere unum, quia si multum non Magn. iract. 2. cap. 2. Fiandria qusest. 5= art,
dependeret ab uno, nec participa- 2. Suarez rfL-p. 6. sect. 3. Fonseca 10. Meta-
phys. cap. 5. lit. L. et lib. 5. cap. 6.
ret ipso, nunc impossibile multitu-
dinem dividi contra unum^ et ideo Videtur quod non sunt idem. i.
 634 LIB. X. METAPH.

PrJmum Tdentitns importnt imitatom snlv participant, et ideo omneenscom-

arsjuinen-
tum. staiUire.ot (liversitas pliiraliiatein; paratum enti est idem vel diversum
sed non omnia sunt snbstantioo; sibi.

igitnr, etc. Adprimum dicendum, quod licet

3.
Item, ens oomparatnm non enti, idontitas ot diversitas per prius AdpVi-
SeounJum nec est i 'em, nec diversnm; igi- reperiantur in substantiis, per at- \
tnr, etc. tributionem tamen snnt in aliis
quod oppositio intel-
Si dicatur, goneribns. Sic autem non cst de
ligenda est in (mtibus, illud non vi- simili et dissimili, et sequali vel
dotur; nam in omni propositione inaequali, quia non omnia habent
artirmativa,pra^dicativum idem est attributionem ad quantitatem vcl
subjecto, ot in negativa diversum. qualitatem.
4 1 T Ad secun-
1 •
1 1
Sed htTC est vera : Chimccra esl Chi- Ad secnndum dicendum, qnoddumutrum
L ens sit • •

ens comparatur non enti mquan- idem, vei

I

imera, Chimcera non est hirco-cervus; igi-

tur idem et diversum se extendunt tum non ens, nec est idem, nec ^Tion^ente.
ad non entia, sicut ad entia. diversum. Ens tamen nonenti com-
Oppositnm dicit Aristoteles hic. paratum, inquantum non ens, est
quoddam ens, quia in non entibus
SGHOLIUM,
sic consideratis invenitur idem et
Bone explicat cum Philosopho, quomodo diversum, ut ratio in contrarium
omne ens est 2V/em vel diversum omni enti,
ostendit.
quia iclem continetur sub uno, et diversum
suhmiUlo. Vide eum in Text.
Diversum onim, et a quo est di-
versum, non necesse aliquo esse
Dicendum, quod idem et divcrsum
diversum, difFerens ab aliquo,
2.
sunt contraria, qnia idem est quod- aliquo sane differt. Text. 12.
dam unum, et diversum quoddam
multum. Sic dictum est supra quaest. QUJSSTIO VIII.
5. hujus, quodzmt^met multmn sunt
Utrum diflfercntice sit aliquo modo dif-
contraria, non extra entia; igitur
fcrentia ?
idem et diversum sunt contraria, et
Idern et
diversum non sunt extra entia. Sed intelli- Aphrodis. nitm. 12. Averroes com. 13. S. Thomas
nou est lect. 4. Albert. Magii. tract. 2. cap. 3. Flandria
tantum in gcndum, quod quia substantia est quxst. 11. art. 1. Suarez disp. 7. quxst. ad-
substantia.
radix omnium generum;et quia juncla sect. 3. Foiis. 10. Metaphys. cap. 5. tit.

O. P.
omnia, quse habent rationem entis
ad substantiam attribuantur, sicut Videtur quod non, quia unum- j.^}^;^^^^

rjuod quid esf principaliter in sub- quodque propter quod, illud magis. ^'^f^^'^^*
stantiis, pcr posterius in acciden- Si igitur aliquid differat ab aliquo
tibus, sic identitas et divcrsilas, sive per aliquid, illud oportet differre,
idemet diversum principaliter insunt aut per se, aut per aliquid aliud
substantiis, et per attributionem si por se, habeo propositum; si

aliis generibus. Et non solum ex- por aliud,qu9ereturde isto,et sicin

tenduntur ad aliqua alia genera, infinitum.
sed etiam ad negationcs et priva- Item, idem est alicui, a quo non
tiones, inquantum rationcm entis diflcrt; si orgo differontia proprie^''""^^""'
 oa^sTio VI ir. G35

esset, quaecnmqiie diversa non ut Socrates et Plato. Proprie ta-

essent, aliquo modo diversa non men, differentia sunt qunecumque
differrent, et si non differrent, es- conveniunt in aliquo, et per dif- ^iclatel
sent eadem; sequeretur ergo quod ferentias specificas sunt diversa, ^gnimli.'"
duo prsedicata, qnoB non sunt in ut species ejusdem generis, quae
aliquo diversa, crunt eadem. conveniunt in genere, et differunt
Item differentiae inferiores in- per differentias ; et ideo proprie
cludunt intellectum superioris, aliqua differunt, quse in aliquo
aliter in defmitione positis pluri- conveniunt, et in aliquo differuut.
bus differentiis non esset nugatio, Ad primum dicendum, quod si ^a pri-
quod est contra Philosophum in 7. aliquid differat ab aliquo, per ali- "^""^-

hujus text. 43. Sed differentia in- quid non oportet illud differre,
ferior addit aliquid super differen- sed sufficit, quod ut diversum di- ;

tiam superiore, alioquin non esset versum vero potest esse aliquid a
alia a differentia opposita; si igi- seipso.
tur sunt indifferentia, quae aliquo Ad secundum, cum dicitur, illud aci secun-
^^'
modo sunt diversa, dusedifferentiae est idem a quo non differt. Dicen-
essent differentes, quod est contra dum, quod ista propositio sic ha-
Philosophum in 10. text. 12. bet intelligi, quod illud idem est
Oppositum dicit Philosophus. alicui et sub aliquo, a quo non
differt differentia specifica illius,
SGHOLIUM
sicut dicit Philosophus ibi, quod
In hoc differunt diversa et differentia^ quod Isosceles et Isoplcuros suiit eadem
qusecumque non sunt eadem, sunt diver a,
figura, quia non differunt specifica
sive conveniant in aliquo, sive non sed ;

differentia figurse; sicut potest

differentia in aliquo conveniunt, ot in alio
differunt. Ad tertium tangit, an differentia dici quod Socrates et Plato sunt
inferior includit superiorem ?De quo vide idem animal, quia non differunt
eum 7. Metaphys. text. 43. et ibidem quaest. differentia animalis. Unde propo-
17. et 4. dist. 11. qu?est. 3. ad 1. pro opin. non ut universaliter intelli-
sitio
n. 48.
genda, sicut assumitur quod quse-
^*
Dicendum, quod differentia est cumque non differunt, sunt eadem,
inter differms et diversum. Diversa, sed qusecumque non differunt dif-
sunt entia qusecumque non sunt ferentia generis, de eisdem potest
eadem, si non sint eadem genere, pra?dicari genus cum nota identi-
erentia, sive specie, sivc numero, sive pro- tatis.

omodo' portione. Differenlia vero sunt quae- Ad tertium dicendum, quod non AcUer-
[erimt ^^'^'^-
?
^yjj^qi^iQ [j^ aliquo conveniunt, et est inconveniens duas differentias
inaliquo differunt, sive conveniunt differre, non tamen hocestuniver-
in eodem numero, senex a seut sale, sed per accidens. Quod diffe-
puero, Socrates albus a Socrate rentiae primse non possint differre
nigro sive conveniant in genere
; ut posteriores differentise diffe-

I
et differant per differentias, ut runt, hoc
per accidens. Vel
erit
homo et asinus; sive conveniant potest dici, quod illa sunt proprie
in specie, et differant per accidens, differentia, quae constituentur ex
 OnG LIB. X. METAPII.

Composita diviso 111 lUvisis. siciit nnimal divi- sa, igiturcolor etsapor differrent
aKunt, clitnr \n^' rntionaleot irrationale; genere; hoc autem est falsum,
si aliquid constitiiitn p ex quia suiit in specie quaUtatis; igi-
JSnria^not Hlt^o

c\"^^ aniinali ot rationali, ut liomo tur, etc.

Soot. *.
^®^^"<^^
iiistii.q.3. ^,|. j^jiqiiid constituitur ex ani- Item, corporum coelestium ct
mali et irrationali, ut homo et inferiorum non est una materia,
asinus, dilTerunt, non est de
sic et tamen sunt in uno genere, sub-
ditTerentiis. Ponamus, quod du?e stantiae sciUcet.
diiTerentiredividant unamdifferen- Item, omnia decem praedicamen- Tertiuir

tiam,nt inanimatum,
animatum et ta possunt esse in eodem subjecto;
corporeumet incorporeum,et quod cum igitur accidentia non habeant
ntrumquedividensincUidatintellec- materiam prseter subjectum, vi-
tumdifferentinedivisivae; situncaU- detur quod praedicamenta non sint
qriid esset compositum ex corpo- in genere diversa, cum eorum pos-
reo et animato, et aUnd ex ina- sit eadem materia.
esse
nimato et incorporeo, iUa duo Oppositum dicit hic Philosphus.
composita differunt, et ipsse dif-
ferentise dividentes, nt si corporeum SGHOLIUM.
dividatur per A et /?, et corporeum
nia dicuntur ejusdem generis physici,
cum .1 constitueret animatum, et quse sunt ad invicem transmutabilia, hoc
cnm B inanimatum, tunc anima- est qu?e habent materiam seu subjectum

tum et inanimatum differrent, sic commune, cujasmodi sunt, quae se invicem

forte non est inconveniens. corrumpunt. Idem genus logicum non petit
unam materiam talem unde corporea et
;

incorporea, corruptibile et incorruptibile

Differt autem genere aut specie
sunt ejusdem generis logici, sed non phy-
genere quidem quorum non est
sici. Vide Doctorem infra text. 25. et 4. dist.
communis materia, nec genera-
6. q. 10. n. 13. et 1. dist. 8. q. 3. n. 16.
tio ad invicem. Text. 12.

Dicit enim, quod subjecta sunt 2.

QU^STIO IX.
diversa, quorum materia non est
una, nec transmutatio eorum ad
Uirum illa sint diversa, quorum ynate-
invicem.
ria est diversa ?
Ad ilUid dicendum, quod
^
duplex^ ^
Genus pl

S. Thotnas hic lect. 4. et lib. 8. lect. 4. Alhert est genus, Physicum et

sciUcet sicum, <

Me^ Jogicum
tract. 2. cap. 3. ^gidius lib. 11.
.
Magn.
taph. quiest. 1. Fonseca citat. qusest. antcce- Logicum, et utrumque a materia utrumqi

denti. Suarez disp. 35. sect. '•2. Vide Docl. infra accipitur; iUa autem dicuntur di- accipitu
qucBst. 20. et in 2. dis^). 3. quiest. 6. et quxst.
versa genere materiaU, quorum
materia propinqua sive reaUs,
1. Videtur quod non, quia materia non est una, unde et talia sunt
a^rglTen. coloris cst superflcies ;
nam acci- quorum materise non reducuntur
^""^-
dentia materiam non habent ex ad invicem, nec ambae ad tertiam,
qua, sed soUim inqua, materia sa- et sic dicetur naturalis, quod co-
poris est humor, si iUa essent lor et sapor differunt genere ; sic

diversa quorum materia est diver- etiam dicitur, quod corpora supe-
 .

QU^STIO X. 637

riora et inferiora differunt genere, nihil proliibet aliqnid materiale

nt vult secunda ratio. Genus Logi- idcm secundnm rationcm inveniri
cum a materia sive materiali sn- in eis.
mitur, etsi non signilicet materiam, Ad secnndnm dicondum, quod
quia in liomine natura sensitiva corpora Ad secun-
coelestia et inferiora sunt dum,
cor-
comparatur ad intellectivam, sicut diversa genere Physico, eadem pora
superiora
materia ad formam; et ideo quce tamen sunt genere Logico, quia el infe-
riora, aa
participant dicuntur
sensitivam, ratio inveniri potest quoad ma- idein
genere ?
habere materiam unam in genere teriale in eis, in qua conveniunt. Ad ter-
tium,
uno; qnae autem non habent sen- Ad tertium dicendum, quod quia quai 9CC1-
denlia
°^'M'^
'eria est
, sitivam dicuntur diversa genere
^ accidentia habent solum materiam dillerunt
rsa ge- ab his, qua> habent eam Unde
"^
in qua, non cx qua, ideo dicit
et genere?
re, et
a sunt quorum materia est diversa ge- Philosoplius, quod non solum ^e-
^
rsa ge- , i i ,

ere. nerc, sunt diversa secundum na- nere sunt diversa, quorum mate-
turalem ; et quorum illud, quod ria non est una, sed quorum non
est materiale et ratione est di- est transmutatio ad invicem; et
versum, genere logico sunt di- quia qusedam sunt transmutabilia
versa, vel propinquo, vel remoto. ad invicem, ut album, nigrum,
Et dico remoto, quod licet quod est qusedam non, ut album, triangu-
materiale proximum, in ratione lum, ideo qu^edam accidentia sunt
sitdiversum; illud tamen potest genere diversa, qusedam non.
esse naturale remotum, sicut licet
proximum genus herba^ et plant?e Et hanc dico contrarietatem, quia
maxima est differentia paham ex
sit diversum genus, tamen remo-
inductione. Tcxt. 13.
tum est. Deinde quia genus acci-
pitur a materia, licet una materia
non sit, ideo dicit Philosophus, QU/ESTIO X.
quod genere sunt diversa, quorum
Utrum contrarietas sit maxima di/fe-
materia est diversa, et quia illa,
rentia ?
quae non communicant in materia,
non sunt ad invicem transmuta- Aphrod. et Aver. hic S. Thom. lecl. 5. Alb. Magn.
tract. 2. cop. 3. Flaiid. q. 6. a. 1. Ant. And.
bilia, ideo addit et dicit, et quorum hic q, 6. Suar. disp. 45. sect. n. 9. Fons. 10.
transmutatio non est ad invicem. Hoc Metaphys. cap. 6. lit. A.

autem necessarium fuit addere,

eo quod accidentia materiam non Videtur quod non, quia quse dif- Primum
habent, et universaliter acciden- ferunt genere et specie magis di- argumen-
tum.

tia, quae non sunt ad invicem stant, quam quc^e specie tantum.
transmutabilia genere differunt
,
Sed aliqua differunt genere et

secundum naturalem, ut albedo, specie, sed contraria differunt

linea. Per hoc patet ad rationes. specie tantum; igitur, etc.
Secundum.
Ad primum dicendum, quod co- Item, a quocumque distat album,
.3.

d pri lor et sapor differunt genere se- ab eodem albius, sed album distat
inum.
cundum naturalem, tamen sunt a nigro; igitur albius distat ab
in eodem secundum logicum, quia eodcm sed album et nigrum sunt
:
 638 LIB. X. METAPII.

coiUraria; igitur erit daro majo- quousque transmutatur unum in

rein distantiam quam contrarie- alterum, sed inter genere diversa

tatem. non est maxima distantia ; solum
Item, etiam ex
transmntatio ergo inter specie diversa. Istud
Teruam. patet, quia genere diversa pos-
^.^j^j. pj^pji^ (.^l;^ ggd contrarictas nere

l)otest tieri ex medio ad extremum, suut csse in eodem, sicut quale non e

et e converso; ergo medium con- et quantum, et non convenit de disfa^nt?

extremo; sed magis ex-

trari.itur maxime differentibus, sed inter
tremum contrariatur extremo diversa specie est proprie trans-
quam medio, ergo contrarietas; mutatio; solum ergo maxima di-
ii»'itur, etc. stantia est inter specie diversa,
Oppositum dicit hic Philosophus. sed tamen non qusecumque specie
diversa maxime distant, sed solum
SGHOLIUM.
ultima si enim
; perveniatur ab
Gontraria maxime inter se distant, quia
albo ad pallidum, procedere con-
sunt sub eodom genere, et se mutuo corrum-
Qua3 enim dillerunt genere, non ha-
venit ulterius, cum pervenitur ad
punt.
bent talem transmutationem, et sic
in se nigrum, non est procedere ad ali-
non sunt comparabiUa sc-cundum magis et quid ulterius. Cum ergo maxima
minus, quia non prius magis differunt, et distantia non sit diversa genere,
po<tea minus. Vide Doctorem in textu cita-
sed soluni inter diversa specie, et
tum.
hoc dico inter ultima illa vero, ;

2. Dicendum, quod contrarietas est qu8B sunt ultima, sunt contraria,

maxima distantia, qnia contrarie- sequitur quod contrarietas sit
tas quaedam differentia, sed
est maxima distantia. Ex hoc sequi-
quaecumque differunt, genere aut tur, quod contraria sunt in eodem
specie differunt. Sed in differen- genere et quia genus accipitur a
;

ti^)us genere non est invenire materia, sequitur ulterius quod

maximam distantiam, quia ubi contrariorum sit una materia; et
est reperire maximnm, ibi est quia materia est in potentia, vel
reperire magis et minus, sed ma- quia materiae debetur potentia;
gis minus important compa-
et sequitur quod contrariorum sit
rationem sed in genere diversa
; una ars, et una scientia.
non sunt comparabilia, per Ari- Ad primum argumentum, cum 3.'

stotelem 7. Physicorum, text. 24.
igitur inter genere diversa non
est reperire magis et minus, nec
per consequens maximum.
Item, magis et minus reperiun-
dicitur quod illa, quse difFerunt mum.
genere et specie, magis dinerunt runt
quam illa quoe specie. Dicendum fpecTe!!
quod hoc non est verum, licet enim "^Mrant
pbira differant, non tamen magis ^"g^pe^ie'']

tnr solum quse sunt ad

in his, distant, quia nec sunt comparabi-
invicem transmutabilia, sed trans- lia, necad invicem transmutabilia,

mutatio est quidam processus ab et tamen in his solum reperitur

uno alterum in quo quidem
in ; magis et minus.
processu unum extremum mnjus Ad secundum, cum dicimus, al- Ad /,
secu
prius distat ab alio, minus deinde. bum et nigrumesse contraria; per dum.
 QUy^STIO XI. 639

alhum non intelligimiis nliqnem maxima distantia, qnia si careat

gradum albedinis citra termininn, albedine natnm liabere, sive sit

sed album accipitnr ibi, nt commn- [)ropinqnnm, sive remotnm, dici-

ne est ad onincm gradnm albedi- tnr privativnm; non igitnr habitns
nis; et secnndnm illnd qnod est et privatio dicnntnr contrnrietas.
ilblus non
lus distat albins, non magis distnt qnam Oppositnm dicit hic Philosophns
a nigro
q. ain
albnm, qnia illnd qnod est albins
albim. SGHOLIUM.
est albnm, imo et albnm et nigrnm
pi'ont snnt vere contraria acci- Prinia contrarietas xeu principium con-
pinntnr albnm et nigrnm in termi- trarietatis, cst habitus et privatio, ex eo

no, et nonmodo, et sic non

alio quod unum contrarium habet rationem im-
perfecti, et sic privationis perfecti, respectu
distat albns magis qnam albnm.
alterius, ut nigrum respeccu an^i. Sed hoc
utertiuni Ad tcrtinm dicendnm, qnod lo- convenit, tantum privationi perlectse, quse
quendo absolnte non est i/erfecte est extremi, non imperfectse, qua3 est medii.
medinm contrarinm extremo, imo Vide expositionem Doctoris hic.

extremnm perfectins contrariatnr

extremo quam medinm, eo qnod Dicendnm, qnod contrarietas est 2.
Quomodo
perfectins distat. qnsedam privatio, non tamen om- difterunt
contradi-
nis privatio est contrarietas, sed ctio,
Prima contrarietas habitns et pri- solnm privatio perfecta. Ratio
privatio,
contrarie-
vatio est, sed non omnis priva- tas.
tio. Texi, 15.
primse differentiae est inter contra-
rietatem, privationem, et contra-
QU^STIO XI. dictionem; qnod enim contradicit
alii, opponitnr sibi, sed nihil ponit,
Ulrum coyitrarietas prima sit habilus et
nec snbjectum requirit; potest
privatio?
enim dici, qnod non ens non videt,
S. Thom. lect.6. Albert. Mao^n. «racf. 2. mp, 15.
Fland. q. 7. art. Ant. And. Fons. 0.
et qnod lapis non videt. Privatio
1. Jiio q. 4.
metaphys cap. 7. Suar. disp. 45. sect. 3. nuin^ 2.
.
antem alii contraponitur, tamen
et disp. ult. de Entihus radonis.
naturam nuUam ponit, et igitur
1. Videtnr qnod non, nam opposi- non est in genere; snbjectum tamen
Primum
argum. tum non praedicatnr de sno op_ habilereqnirit, et ideo nec non ens,
posito, sed contraria et privativa qnia non est snbjectnm, nec lapis,
distinguuntnr peropposituni in ge- qnia non est aptns, possnnt dici
nere oppositionis igitnr contraria ;
cceca, sed solum animal. Contrari-

non snnt privativa, nec per con- etas subjectum ab illo requirit, et
sequens habitus et privatio sunt utrumque extremum aliam natu-
contrarietas prima. ramponit; et igitnrcontraria sunt
Item, utrnmque contrariorum in eodem genere, et ideo ubicum- Ubi priva-
Jecundum
tio, ibi
aliqnam natnram ponit, privatio qne est privatio, ibi est qnaedam contradi-
vero per se nullam naturam ponit; contradictio, qnod enim est eorum; ctio
quDe dam.
ergo privatio de se non est con- est non videns, similiter ubi est
trarietas. contrarietas, ibi est qusedam pri-
Item, contrarietas est maxima vatio. Licet enim privatio de se
,Xertium. ^istantia, privatio vero non est natnram non ponit; naturam ta-
 640 LIB. X. METAPH.

men primo prcpmittit, et ideo con- piins, qnod privatioet habitns sunt ^adix con^
1
• .• • • . . .
trarietatis,
qnaedam prima contrarietas, qnia snnt pri- contradi-
.

trarietas est privatio.

lllnd ideni videtur per rationem ma radix contrarietatis. Unde oppoS-
Pliilosoplii, nam etiam generatio propter argnmenta intelligendum "''*

est ex contrai"iis, ita quod ntrum- est, qnod contrarmm potest consi-
que extremum generationis est derari,ant inquantnm aliqnam na-
contrarium et hoc vel secundum
; turam positivam importat; et sic
se, vel secundum aliquid sibi con- absolute et proprie loquendo con-
junctum, sed alterum extremum trarium non est privatio. Vel po-
cujuslibet generationis est priva- test considerari secundum qnod
tio, etc. natura est imperfecta respectu alte-
3. Secundum patet sic, quia priva- rius extremi, et omnis imperfectio
tio solum importat carentiam ha- est privatio perfectionis, et sic
bitus, reqnirit tamen subjectnm contrarium potest dici privatio.
cum habitudine ad habitnm, sive Ad primum argumentnm dicen- Ad^pri-
quod determinatur inqua distantia dum, quod privatio dividit opposi- ^^"^'

subjectnm sit ad habitum; quia tionem, secundum quoddeterminat

sive sit propinquum sive remo- snbjectum habile praescindendo
tum, dicitur privativum, quia ilhid naturam, et sic non praedicatur de
quod caret albedine, sive nigrum, contrario, et opponitur contrari-
sive pallidum, dicitur privativum; etati. Si tamen accipitur privatio
sed quia caret albedine, non dici- absque praecisione naturse, sic Quomodo
tur contrarium, nisi sit in maxima nihil prohibet privationem prsedi- ^catur^de'"?
^°^^^^^^^
distantia, unde contrarium requi- cari de contrarietate, non inquan-
rit subjectnm maxime remotum tum contrarium importat quamdam
Privatio ab habitu, et ideo non omnis pri- naturam, sed inquantum illud,
contTa?ie* vatio dicitur contrarietas, sed so- quod importat est qnoddam im-
*^^'
lum privatio perfecta, quse funda. pe?'fectum.
tnr in aliqua natura maxime ab Adsecundum, cumdicitur utrum- Adsecun-
^^^^'
habitu distante, qnse privatio de se que extremum importat etc. di-

non recipit magis et minus. Simi- cendum, quod si contrarmm et pri-

literdicitur perfecta et imperfecta, mtio accipmntur secundum quod
secnndum naturam, in qua funda- in specie oppositionis distinguun-
tur, unde perfecta privatio albedi- tur, unum non prsedicatnr de alte-
nis solum dicitur privatio fundata ro, quia unum privatio dicitur, et
in nigredine; quia igitur omnis non natura; sed licet naturam non
contrarietas est qu?edam privatio, ponant, naturam tamen poni per-
et non omnis privatio est con- mittunt, nihil prohibet privati-
trarietas, sed privatio perfecta. onem prsedicari de contrarietate.
Privatio igitur prior est ratione Ad tertium dicendum, quod for-
S(

contrarietate, et est prima radix maliter loquendo contrarietas non ^ttum^"

cuiuslibet contrarietatis, sicut con- est privatio, nec e converso, ratio ^"^"K^^'*'

tradictioest primaradix cujuslibet tamen unius salvat rationem al- ^s*p^'i''^*^°

. . non e coii-

Privatioestoppositionis. Ideo dicit Philoso- tenus; licet enim privatio non verso,-

.1
 QU^STIO XII. 641

importat maximam distantiam, vum et magnum; igitur, etc An-

salvari tamen potest in maxime
distante, et ideo dictum ost, qiiod
non omnis privatio est contrari-
etas, sed solum periecta.
Ilis autem entibus palam, quod
non contingit uni plura contraria
esse. Text. 14.
QU.T^.STIO XII.
Utriim tanlum iinum uni sit
tecedens patet; tum quia ssquale
et non SGquale contrariantur, et
insaquale consistit in duobus, sci-
licet, inparvoet magno; tum quia
ista interrogatio est, utrum utun-
tur in oppositis, et utuntur ipsa
inter sequale, et magnum et par-
vum, quaerimus enim, utrum hoc
sit sequale, vel majus, vel minuseo.
Oppositumdicit hic Philosophus.
contrarium? SGHOLIUM.

Aphrod. nuni. 14. S. Thom. lect. 5. Albert. Magn. Qiiia contrarietas est maxima distantia, ex
tract. 2. cap. 4. Fland. qucest. 6. art. 2. Suar.
disp. 45. sect, 2. niim. 12. Fons. hoc loco qusest. 10. est tantum una, et sic duo ultima
cap. 6. lif, 1).
habet, nempe extrema, ex quo habetur quod
unum uni tantum contrariatur, quia si duo
1. Videtur quod non, omnis genera- uni contrariarentur, aut reque distarent, et
rgumen- tio cst ox contrariis, et omnis tunc non esset una distantia; aut unum ma-
tum.
generatio transmutatio; sed ab gis, et tunc quod minus distaret, non esset
uno potest fieri transmutatio ad contrarium, quia ex Philosopho com- f uscum
paratum ad album est nigrum, et compara-
multa, quia ab igne ad terram et
tum ad nigrum est album. Quod ait ad
aquam; igitur uni contrariantur tertium virtutem et vitium contrariari, in-
multa. telligit pro materiali utriusque, quia pro
IUiid confirmatur sic omnis : formali tantum dicunt respectum et priva-
Confir- transmutatio est inter privationem ti onem socundum ipsum l.dist.17. qusest. 3.
et habitum, sed privatio et habitiis § Quantum ad islam, num. 3. ot num. 13.
et 3. dist. 36. num. 17. et quodlibeto 18. a. 1.
possunt contingere multis modis,
quia privatio dicit carentiam habi- Dicendum, quod tantum unum 2.

tus in subjecto apto nato, sed hoc uni perfecte opponitur, et est con- ^^JJ"^^^^ ^J^l
quod determinat alteram disposi- trarium si enim uni plura sint^^^^^^'^'^^^"^-
:

tioneminsubjecto, secundum quam contraria, hoc est, aut imperfecte,

fit propinquum vel remotum ab aut sequivoce. primse est; R.atio
ipso habitu, potest esse multiplex. contrarietas est perfecta et maxi-
Siergo transmutatio fit inter ha- ma distantia; sed maxima distan-
bitum et privationem, quse conve- tia sunt tantum duo ultima, quia
niunt multis modis, et omnis trans- quod per superabundantiam dici-
mutatio est inter contraria, eidem tur, uni soli convenit; maxima
possunt multa contrariari, sicut ergo distantia est tantum una, et
possunt secundum privationem unius distantise sunt tantum duo
I
oppositionis. extrema ultima. Si igitur uni
5ecundum. Itom, virtus ct vitiu ui sunt con- opponantur duo, aut seque dista-
traria, sed cuilibet virtuti oppo- bunt, et tunc non erit distantia
Tertium. nuntur duo vitia ; igitur, etc. una; si unum distat magis, et alte-
Item, sequali contrariatur par- rum minus, quod minus distat non
Tom. VII. 41
 64^2 I^IB. X. METAPH.

esl eo (luod aruiuid

rontrariiiiii,
est alterius. Sequitur ergo, quod
tantum unum sit perfecte uni con-
trarium, tantum medium
comparatur ad utrumque, sicut
i^T!!n fuscum per comparationem ad al-
tioiiem boni et mali, et sic virtus
contrariatur Yitib, quia ab utro-
que vitio opposito virtus maxime
quod distat, et tunc utrumque extre-
mum habet rationem unius extre-
mi, quia utrumque est malum. ^ .,.j

paratKmem i^^i^jj cst nia^rum; pcr compara- Si vero virtus consideratur secun- inagis dis
»^^ '\'^"'" .
.11 , . 1
tant quan
. .

est nigrum tiuneui ad nigrum est album, per dum propriam rationem, ut medi- virtus et
Philosoplium 5. Physicorum, text. um inter duo, sicnon contrariatur
:20. et inter duo extrema multa •perfecte alteri, quia sic duo vitia
possunt esse media, ct imperfecte sunt magis contraria, quiamaxime
multa possunt esse uni contraria distant magis quam vitium et
3 Ad primum dicendum, quod ista, virtus.
Ad
mum.
pri-
inter quae est transmutatio, non
*

semper sunt contraria secundum

Ad aliud dicendum, quod j:equale
opponitur parvo et magno, ut
'11 ^,^^^^-
tium.

se, sed aut secundum se, aut se- probatur, non tamen contrariatur ,, 1
,.
, ... ., ,. .
^ ^qualel
cundum dispositiones sibi adjun- perfecte, imo magis sequale oppo- quomodo
iTTj- i^x
ctas. unde si ex igne tiat aqua,
• •,
nitur
•

eiS;
•,
sicut
•..
privatio, quam
opponitur
parvoet
'''''^"°^
non est maxima distantia, et ideo sicut contrarium. Et ideo dicit
non sunt contraria, quia quae di- Philosophus hic, quod si ilkid sit
Substan-
^tant pcr aliquod medium distant, sequale, quod nec est magis nec j

tke, qmese dicuutur tamcu contraria, quia minus. illa negatio non est negatio
mutuo ,. . . .

eorrum- hahcnt dispositioncs contranas, et simpliciter, sed negatio privativa;

punt, sunt
contrariie
-T •<•• L ± L
uni dispositioni ost tautum una
• •!••, 1.. •

quia negatio simpliciter dicitur de

1

secundum i- ••• l l i. • /» l • ,

dispositio contraria periecte, ut entc et non ente, quia nec est ma-
, . i

disposi- |

*'°"^'*
sicco humidum, calido frigidum; jus nec minus; dicitur sequale pro '

et ideo igni propter siccum con- non ente, sed illud, quod neque est
trnriatur aer, et propter calidum majus, neque minus, aptum tamen
terra, et causa utriusque, aqua, et natum esse majus et minus, illud
exinde sequitur, quod uni contra- est cequale.
riantur multa.
Adcounr- Ad confirmationem, dicendum Si multa simpliciter uni opponun-
mutionem. i- ,
n- .
t • 4. • • tur acciduut impossibilia, nam
quod hcet privatio multis modis ^^^^^ paucum, aut pauca erit.
convenit, eo quod non determinat Text. 20.
dispositionem, secundum quam
subjectum sit remotum; maxime QUJjISTIO XIII.
propter hoc, contrarium importat ^, , tt i- i •.
^
, ^ L •
X- UtrumdeVjVLOdicatur (modsttX)d^ViQ\\ml
quamdam naturam, et privatio
non, Unde ad pluralitatem priva- Aphrod. num, R. Thom. Z^ct. 8. Albert. Magn.
20.
. iract. 2. Fland. qucest. 9. art. i. Fons.
0. 8. m
tivam non plurmcantur contraria Exposu. cap. 9. mprhidpw. vide Doct. mM'-
(, , taph. textuali ad hunc locum.
imperiecta.
Ad secun-
^d secundum, dicendum quod Videtur quod sic w2?//mm contra- : .
T. 1 1.
clum. '

virtus et vitium dupliciter possunt riatur ?m?, ut dictum est quaest. 5. Pfimum

considerari; aut secundum ra- hujus, et quod m!(//w??i contrariatur

 QU^STIO XIll. 643

pauco; erg-o cuiii tantum ununi uni pter quod non bequitur quod luium
sit contrarium, iinum erit paucum. sit pauciim.
undum. Item, duo suntmulta, quia duplex Ad secundum cum quod '^'j^fj^"""
dicitur,
est multitudo, et non sunt multa dui) sunt m\dia, dicendum quod An duo
sunt niui-
respectu alicujus; cum ergo mul- si multum importat multitudinem tai

tum dicatur ad paucum, unum erit simj^liciter, duo sunt multa respectu

rtium. pciucum, unius. vero multum importat

Si
Item, quod minus est aliqno multitudinem excedentem, duo non
paucum est sed unum cst minus
; sunt multa; imo sic duo sunt a pri-
duobus; ergo est paucum respectu mo pauca, quia dualitas est prima
ipsius. multitudo excessa.
Ad tertium dicendum, quod non Adter-
SGHOLIUM tium.
omne minus aliquo esi paucum re-
Uimm non est paucum,(iaisi paiicum est spoctu ejus, licct omne pauciim sit
muUitudo excessa. vido expositionem Docto^ minus alio ; non tamen omne minus
ris in textum hunc. egt paucum, quia non omne minus
2. Dicendum, quod unum non est ^st multum excessum, et ideo non
pauciim, nam sicut longitudo se ha- oportet, etc.
betadproducere,etbreve tanquam
Multitudo enim quasi genus est
ad suas passiones; sed omne breve,
numeri. Text. 21.
est quoddam longum, et brevitas
est passio longitudinis ; igitur csse
uare paucum est quoddam multum, quia QU^STIO XIV.
n non
aucum
paucum esl; passio pluralitatis sed :
Utrum multitudo sit in plus quam
imwn non est aliquid mulium ; igitur numerus, tanquam genus ejus?
umim non est paucum. Unde intelli-
Aphrodis. et Averroes hic. S. Thomas citat. iti q.
gendum, qnod multitudo dupliciter anteced. Albert. Magn. iract. 2. cap. 8. Suar.
potest accipi vel potest denomi-
; disp. 41. sect. num. 4. Fonseca cital. in q. an-
icum teced.
;^lurali' nare pluralitatcm excedentem, et
Las I.
cessa. sic opponitur pluralitati excessae, Videtur quod non, cuicumque Primum
paucum enim est pluralitas ex- convenit defmitio et deiinitum, sed Numerus
^"^
cessa. definitio numeri est multitudo mensu-
Aliter potest muttitudo importare rata perunum; cum igitur omnis
pluralitatem simpliciter, et sic op- multitudo sitmensurataper unum,
ponitur uni ; et quia unum non est omnis multitudo est numerus.
multitudo excessa, ideo unum non Item, quorum species sunt ese- Secundum,

potest dici paucum. dem, et passiones sunt esedem, ipsa

Ad primum dicendum quod m^^ sunteadem; sed esedem sunt species
3.
pri- tum contrariatur ?<n^ ut simpliciter numeri et multitudinis, quia quod-
uin.
Itum est acceptatum, sed est oppositum cumque unum, sive sit principium
Dnitur
i et
pauco ut importat quamdam rati- numeri, sive synonymum enti al-
di-
50,
mode. onemexcedentis; eL ita cum oppo- teri conjunctum, constituit bina-
nitur uni et pauco, hoc non est se- rium; igitnr multitudo et numerm
cundum eamdem rationem, pro- sunt eadem.
 G44 LIB. X. METAPIl.

Tertium. ubi suiit multa, Ibi sunt

ItcMU, tur non habet esse extra sensibi-
entiadivisa, et ubi sunt entia divi- lia : sed in non sensibilibus est
sa, ibi est dare unuui, quod potest multitudo ergoetc.;

niensurare ea, vel j)er quod pos- Illud probari potest per easdem
sunt niensurari, sed ubicunique sic rationes, per quas probatum fuit
sunt aliiiua divisa, ibi est nume- lib.4. Videlib.4. Met. q.2. quod?«?mm

rus; ergo, etc. quod est principium numeri, non

Oppositum dicit hic Philosophu s, convertitur cum ente, tamen licet
scilicetquod nniliitmlo esi quasi ge- multitudo sit in plus quam numerus,
nus nfimcri, quod non esset, nisi es- non tamen est genus ejus, sicutnec
set in plus. cns aut imtim, sunt genera, et ideo
dicit quod est quasi genus.
SGHOLIUM.
Ad primum argumentum, cum
Multitiido est quasi genus ad nitm.eruin, dicitur quod ratio numeri est mul- Ad%i
quia invenitur in rebus quantis et aliis. Non titudo mensurata imo, dicendum '"""^j

est proprie genus, quia est transcendons. An quod omnis mi;ltitudp mensurata
vero sit numerus proprie intra quantitatem»
per unum determinatum ad genus
iion est quse^io rei, sed vocis. Scotus in liunc
Quantitatis, est numerus, sed non
textum ait esse, impugnans expositionem
D. Thomse, in quam tamen tandem consen-
omnis multitudo est talis.
tire videtur, quod etiam liic habet secundum Adsecundumdicendum, quodnon Ad secr
mentem Philosophi. sunt esedem species numeri et multi-
2. Dicendum, quod multiiudo absolu- tudinis, nisi apquivoce sic sicut ;

ta est in plus quam numcrus. Sicut emmunum est sequivocum ad unum

enim unum absolute acceptum est absolutum et ad unum principium
in plus quam unum, quod est prin- numeri, sic multum ad multum ab-
cipium numeri; sic muUitudo abso- solutum, et ad multum quod est
lute accepta est in plus quam mul- numerus, sic binarius sequivoce
titudo, quse estnumerus. Unde si- est species muUitudinis, quse est
cut uuum secundum numerum addit numerus. Ad tertii
super iinum absolute acceptum ra- Ad tertium dicendum, quod ubi
tione mensnrse, vel aliquid tale sunt entia divisa et mensurabilia
determinans ipsum ad genus quan- per unum determinatum
ad quan-
titatis sic multum, quod est nume-
;
titatem, ibi est numerus. Sed hoc
rus addit super multum absolutum non convenit invenire ubicumque
ratione mensurati, vel aliquid tale entia sunt divisa, quia non omnia
determinans ipsum ad genus quan- entia proprie sunt mensurabilia
titatis. Unde multitudo absoluta per tale ujmm, nec proprie sunt
non requirit nisi entia divisa et omnia entia divisa mensurabilia,
mensurata, et ideo multitudo est in quia ratio mensurse primo debetur
plus quam numerus. Quantitati, secundum tamen ana-
Muititudo Prseterea Mathematica non sunt logiam derivatur ratio mensurse
plus est
quain nu- soparata a sensibilibus secundum ad alia genera.
merus?
esse, sed secundum rationem solum,

numerus est res mathematica ; igi-

 . .

QU/ESTIO XV. a43

Omnia namqiie modia in eoclem enim non fit flgnratnm nec dulce,
simt <2fenere, et qnorum sunt me nisi per accidens, sed omnis trans- Transmu-
tatio tan-
dia. Text. tl.
tuni inler
mntatio est inter ea, quae sunt ea, quoe
ejusdem generis. Cumergo trans- sunt ejus-
derh

QUA^:STIO XV. mutatio sit prius ab extremo in "•eneris.

medium, et deinde a medio in alte-

Utvum media siut in eodem gencre cum rum extremum, medium semper
exlremis ? est in eodem genere cum extremis.
Ad primum argumentrim dicen- 3.
S. Thoii). lect. 9. Albert. Iract. 2. cap. 9. Flandria
quxst. 10. art. 1. Smirez clisp. 45. sect. 1. n. 8. dum, quod Philosophus dicit in Ad pri-
mum.
Fonseca in E.rposit. cap. 10. in princ.
Praedicamentis, bonum et malum
1.
rimum Videtur quod non, virtus est mc-
esse genera aliorum, secundum
irgum opinionem Pythagorae, et consue-
dium inter duo vitia, sed tamen
virtus est in genere boni, vitium
tudo est Philosophi in litigantibus
^xempliflcare secundum commu-
in genere malT; bonum autem et
malum nonsuntin genere, sed sunt ^^^^^ opmionem hommum, qui tunc

aliorum genera, per Philosoi)hum ^^ierunt.

in Prsedicamentis, tract. 2. cap. 1. ^^^1 aliter potest dici, quod quia

ergo media et extrema non sunt Pliilosophus dicit, in decimo, text-
semper in eodem genere. ^^- ^l"^^^ habitus et privatio sunt
cundum,
Item, cquale est" medium inter P^i^^^^ contrarietas, eo quod inter

magnum parvum, ^qA cequale

et
omnia contraria unum est privatio
alterius, et imperfectum respectu
pertinet ad genus relationis, ma-
gnum et parvum ad genus quanti- boni, cujus est privatio, quoddam
Bonum et
tatis ergo non sunt in eodem
;
malum est; ideo dicit Philosophus, malum
qnomodo
genere quod bonum et malum sunt genera. sunt ge-
nera.
'ertium.
Item, in omni medio est negatio ^^^ quorumcumque, sed contra-
utriusque extremi, negatio autem riorum nontamen quia vere sunt
;

in nullo genere est; igitur etc.

genera, sedquia communiora sunt
Oppositum dicit Philosophus hic. quam contraria.
Ad secundum dicendum, quod 4.
Ad secun-
SCHOLIUM. magmtm parvum
possunt accipi
et dum.

Media suntineodem ffcnere cum extremis quantum ad propositum, aut se-

quia transmutatio tantum est inter ea, qaa3 cundum quod magnum importat
sunt in eodem genere, et transmutans prius quantitatem excedentem, et parvum
attingit medium quam extremum. vide ex-
q„antitatem excessam, et sic per^
positionem Scoti liic. . , , i .
• •

tmere possunt ad genus relationis,

Dicendum, quod niedium est in et ^ic cequale e^i medium inter ma-
2.
eodem genere cum extremis, quod gnum etparvum, inquantum hoc est
patet ex ratione medii : Mcdium est majus, illud minus. Vel considerari
in quod continue permutans prius per- possunt inquantum important ma-
venit quam i7i extremum, sedirSinsmw- gnitudinem et parvitatem absolu-
tatio nonest abunogenere in aliud te, et sic pertinent ad genus quan-
genus, nisi per ac-idens; ex albo titatis, et sic ctvjrua/enonest medium
 04ti LIR. X. METAPH.

inter niaynunt et p((n'un(.\c\ i^ossunt ma ejusdem substantise. TJnde quod

tortio modo considerari sccundinn nec est bonum, nec malum, dicitur
quod conveniiint alicui speciei medium, non ratione negationis,
naturali; et sic uhkjuu))) ci parvu}n sed ratione naturse subjectae istis
sunt contraria, quia cnjuslibet rei negationibus.
determinata est ratio magnitudinis
me- Oppositorum vero contradictionis
et i^arvitatis, et sic ivquale est
medium non est, etc. Text. 22.
dium inter ipsa. Duobus primis
modis non sunt proprie contraria,
QU^STIO XVI.
nec per consequens medium ha-
bent. Vlrum tanlum inter contraria sit me-
5 Ad tertium dicendum, quod in diiim ?
Adtertium Qj^^j-j- ji^^^^^^jjq q^i ncgatio utriusquc
Aphrodis. 7iu7n. 22. Averroes com. 23. S. Thom.
extremi, quanquam tamenitaquod
cilat. m
anteced. Alberl. Magn. tract. 2. c. 9.
negationes extremorum cadunt su- Anlon. And. hic. q. 0. Fonseca citat. in q. an-
tcced.
per aliquid unum determinatum,
tunc facile est medium nominare Videtur quod non, quod enim 1.

uno nomine;etsic cadunt negati- transmutatur, dum transmutatur, Pnmum argum

ones hujus, quod est majus, et ejus, nec est in termino a quo, nec in ter-
quod est minus super aliquid, quod mino ad quem, sed convenit aliquam
unam et eamdem quantitatem ha- transmutationem esse inter con-
bet et nominatur Quan- cequale. tradictoria est enim aliqua trans-
;

^ne°2^t°io° qnam vero negationes extremo- mutatio de subjecto in non subje-

"extreni?
^^™' nou caduut supcr uuum de- ctum, et e converso, per Philoso-
«^^^^ terminatum, sed super plura, et phum 5. Physic. text. 7.ergo dum
tunc medium nominatur; aut plu- aliquid est in tali transmutatione
ribus nominibus, sicut medium in- sub neutro contrariorum cst sed :

ter album et nigrum, fuscum, pal- quod se habet per abnegationem

lidum, etc. aut medium
net innominatum,
bonumet malum medium, quod
est
nec est bonum, nec malum. Unde
ad formam argumenti deducitur,
quod negatio inquantum negatio
est, non est in genere. Negatio ta-
men, quae facit medium, fundatur
in aliqua natura, vel super aliquam
naturam mediam inter extrema
unius distantise. Alioquin du?e ne-
gationes non facerent medium
ipsius ma- utriusque se habet ad medium;
et sicut inter igitur inter contradictoria est me-
dium.
Item, quod transit de extremo g^^^jj^j^^j
in extremum, per prius pervenit
ad medium, sed a forma ad priva-
tionem, vel e converso; et ab uno
relativorum ad alterum, et e con-
verso potest fieri transmutatio,
sicut de injusto potest fleri justus,
ete converso, et de dissimili simi-
lis, et econverso. Igitur inter pri-

unum, quia nec est homo, nec la- vativa et relativa erit ponere me-
pis; non habet rationem medii dium, inquod prius pervenit trans-
alicujus, quia non fundatur in ali- mutans quam in extremum.
quo inter ista duo,tanquam extre- Item, ista sunt simul, quorum Tertium.
 QU^STIO XVI. e)47

ndn est mediuni; si crgo intercon- te natnm est liabere, et ideo inter
Qimedam
tradictoria et inter privativa non qn.Tdam privativa est medium, et privativa
esset medium; contradictoria et inter qufedam non. Puer non dici- habent me-
dium,
privativaessent siniul, consequens tur malus, necbonus, eo quod oota- quffidam
non.
estfalsum, ergo et antecedens. tem non liabet, in ([ua natus est
Oppositum dicit Iiic Pliiloso- dici bonus vel malus, et lioc secun-
phus. dum virtutes morales, sed cum ad
setatem ])ervenerit, dicitur bonus
SGHOUUM.
vel malus. Similiter aliqua priva-
Medium proprie est intor contraria, et noii tio determinat sibi subjectuni, et
intoruIIaaliaopposita;probatclareinducti- ^^-^'^
^y^ ^^^^^^ ^-^^.^^^^ politica
ve, in privative, relative, et contradictorie . , . , ., . -, . ,
i

oppositis. vide eum in hunc textum.

determinat sibi pro subjecto homi-
nem civilem; et ideo qui non est
Dicendum, quod medium proprie civilis,nec potest dici bonus vel
contrariorum est, cujus ratio est, malus, quia homo agrestis in hoc
nam medium solum est inter oppo- sensu, nec est bouus, neque malus;
sita, quod patet per definitionem unde inter talia privativa convenit
Isiedium
quid?
me(\i\. Medium emm est, in qiiocl pvius sic dare medium. Qua^dam etiam
pervenit transmutatio rpiam in extre- privativa determinant sibi subje-
mum, sed omnis transmutatio est ctum, et non requirunt sibi ali-
inter opposita; ergo medium so- quam circumstantiam, neque ?eta-
lum est inter opposita, sed non tem, nec quando, sicut par et im-
inter contradictoria, quia de quo- par, et inter talia non est medium.
libet est affirmatio vel negatio. Seddictumest supra, quaestione 11.
Unde contradictio est oppositum, quod omnis contrarietas est priva-
cujus non est medium secundum tio, et prima contrarietas habitus

se. Similiter inter relativa, univer- et privatio, et ideo non excludit,

non est medium, quia quae-
saliter quin inter sola contraria proprie
dam non sunt in eodem genere, ut sit medium; quia ubicumque inter
Inter sola
scientia et scibile et medium est aliqua sive privativa, sive relativa coatrarja
proprie est
inter ea, quod est ejusdem generis. sit medium, habet rationem con- medium.
Imo si inter aliqua relativa sit trariorum, propter quod dicit Phi-
medium, ista sunt ut contradictio, losophus, quod solum inter contra-
et utex ^quo ad invicem. Relativa ria est medium.
privativa etiam ad subjecUim pro- Ad primumdicendum, quod illud
3.
prium comparata, immediata sunt, quod transmutatur, dum transmu- Ad ])ri-
mum.
quia omne animal aut est caecum, tatur, nec est in termino a quo, nec
aut est videns, et hoc quando na- in termino ad quem, quia omnis
tum estvidere; quia tamen priva- transmutatio est successiva et di-
tio varie potest contingere, quia visibilis, ut dicitur 6. Physicorum,
aliquid dicitur privatum, ex eo cap. 6. Illa tamen sticcessio vel
quod nullo modo habitum habet; divisio, transmutatione
non est in
et aliquid dicitur privatum eo quod nisi termini transmutationis sus-
non habet, quando, aut in qua par- cipiant magis et minus. Si termi-
 m Lir>. X. METAPn.

ni trnnsmntationis non snscii)innt ut participant rationem contrario-

niairis et niinns iniinantnm linjns- rnm.
-^^ ^®^*^""
modi, liabeut tamen dispositiones Ad quod esse si-
aliud dicendum,
contrarias commnnicantes, qna> mul, non est non habere medium
snscipinnt magis et minns, et pro convertibiliter, quia non habere
illisdispositionibns verilicatnrpro- medium est in plus quam esse si-

positio Philosoplii, scilicet qnod mul, ideo fallacia consequentis est

illnd qnod transmntatnr, nec est in arguendo. Unde illa sunt simul,
in termino a quo^ nec in termino ad qnse sunt in eodem termino vel
Non est qnem simpliciter, sed est in me- eodem loco, et non quorum non est
transinuta-
tio tie
dio. Unde proprie non potest dici, medium.
contradi-
ctorio in
qnod aliqnid transmntatnr de con-
contradi- tradictorio in contradictorium, nt Media contrariorum necesse est
ctoriuui. componi ex his contrariis. Text.
de non igne in ignem secnndum 23.
se,sed hoc solum verificatnr pro-
pter dispositiones adjunctas. Unde QU/ESTIO XVII.
cnm qnod est non ignis, sicnt
illud,
aer, transmutatnr secundum suas IJtrxmi medium componatur ex contrariis

dispositiones, non dicimus quod primis ?

aliquid transmntatur de non igne S. Thom. lect. 9. Albert. tract. 2. cap. 9. Ant. And.
hic q. 5. Flandria q. 10. o.rt. 2. Fons. in Expo-
in ignem, semper tamen est non sit. c. 10. ad medium. Vide Doct. 'Z. dist. 15.
qucsst, unica.
ignis usque ad ultimum, et ideo
illud quod dicitur, quod non est in Videtur quod non, quando aliquid
termino a quo, etc. habet intelligi fit ex pluribus, oportet alterum se Primum
^^^"^^-
de dispositionibus adjunctis. habere ad alterum, ut potentia ad
Ad secundum dicendum, quod actum, quia ex pluribus in actu
Ad secun-
transit ab extremo in extremum non fit unum, sed quod sic est com-
dum. prius pervenit ad medium, non nisi positum habet aliquid ex quo fit.
Ab fxtre-
mo ad ex- inter ea quae sunt divisibilia et suc- , Cum igitur accidentia non habeant
tremum
sine medio, cessivepossuntacquiri.Etcumdici- materiam ex qua, et media sunt
quandoque
transitur. tur, quod transmutatio potest fieri accidentia, media non componen-
a privatione ad habitum, vel inter tur ex extremis.
relativa, dicendum quod hoc con- Itemmedium componeretur
si

venit inquantum sunt contraria, ex extremis, aut genus mediam ^^^"^^*^""

vel inquantum viam accipit in extremis, aut non;
contrariis adjun-
si actu, tunc dico contradictoria
guntur, unde in relatione non est
essent simul in eodem, quod est
motus, sed in eo circaaliquid dici-
impossibile; si solum in potentia,
tur relative. Non enim cadit mo- medium non difFerret aprima ma-
tus circa similitudinem, sed circa
teria, nihil enim ex aliquo compo-
album vel nigrum, penes quem nitur ut videtur, quia ab eo sim-
attenditur similitudo. Unde ad ar- pliciter amovetnr, sed medium im-
gum.entum, quodsi inter privativa portat negationem utriusque ex-
vel relativa sit medium, hoc est tremi.
 ;

OU^STIO XVII. 64^

Oppositnmdicit Philosophus. est compositum ex extremis, tan- componUnr

qnam ex materia et forma, vel si- mis.

SGHOLIUM. ^^j|. ^^ diversis partibus secl pro ;

Mediumcomponitur ex extremis, non ut eo dicitlir compositum, qnod par-

ex materia et forma, nec ut ex partibus di- ticipat virtnt(Mll ntlMnsque subqna-
versis, sed quia participat virtutem utrius- dam remissione, ct sic est de spe-
que sub quadam remissione, qua ratione sicut
^.-^^^^^^^^ gic est dc diffcrentiis ;

elementa dicuntur manere in mixto. Vide

Doctorem 2. distinct. 15. quiustione unica.
enim se habet palli(him ad albnm
etnigrnm, sic differentia constitn-
2. Dicen(bim, qnod omnia media tiva pallidi se habet ad dilFerentias
tam species qnam differentisocom- albi et nigri.
ponnntnr ex contrariis primis, Ad primnm dicendnm, qnod me- ^^^^^^'

qnia illnd, qnod dicit magis et mi-
nus respectu duorum,habetaliqnid
Medium
;)articipat utrinsqne; sed medinm inter dno
ie extre-
mis. extrema dicitur magis et minns
respectn ntriusque ; igitnr, etc. Si
enim aliqnid transmntatur de albo
in nigrnm, cnm perventnm est ad
medinm, est minns nigrnm quam
simpliciter nigrum, et est minus
albnm quam simpliciter albnm. Si-
•i-i ••
mihter, est magis nigrnin qnam
1 i-,i
dinm non dicitur compositnm ex
extremis, sicut ex materia et for-
ma, sed qnia virtntem habet extre-
morum. Unde ex hoc non sequitur,
qnod medium habeat materiam ex
qua,qnia in his, quse habent talem
materiam, materia manet, et est
ibi incomposito.
Ad secundum dicendnm, qnod ex- Ad secuu-
trema sunt in medio in potentia, Quomodo
x* extrem3i
aliter tamen qnam m materia. sunt m
•

simpliciteralbnm, et magis albnm
quam nigrnm simpliciter; aliqnid
ergohabet mediumntrinsqueextre-
mi. Sed intelligendnm est, qnod si-
cnt in genere mixti formae snbstan-
tiales velmiscibilia corrnmpuntnr
quantnm ad formas snbstantiaies;
et inducitnr una forma habens vir-
tutem confusam participantemali-
quid de virtute cujnlibet miscibilis,
sic est de actibns extremis et me-
diis; qnod si calidnm et frigidnm
approximentnr ad invicem, simili-
ter humidnm,et sic cnm ad genera-
tionem mixti, corrnptis miscibili-
medio.
Unde sicnt materia distracta est
ab omni forma et privatione, sic
distracta est a virtnte form^in; sed
hoc non convenit de medio, et
propter hoc Philosophns primo de
generatione, text. 8i. nt det diver-
gos modos essendi miscibilinm in
mixto, et formarnm in materia,
dicit, quod miscibilia non snnt in
mixto, rec actn, nec potentia, sed
virtnte.
Contrarietas igitnr erit hae^c, pa-
lam antem et ex indnctione,
omnia enim dividuntnr opposi-
tis. Text. 2i.

bns, corrnmpnntnr istae qnalitates

et sic nna qnalitas confnsa habens
QU.ESTIO XVIII.
virtutem extremorum, sicnt tepi- Ulnim dwersilas, quce facit differre spe-
ditas habet virtutem calidi et fri- cies, sit contrarietas?
gidi, et pallidnm albi Undeet nigri.
iQuomodo Aphrodis. num. 24. S. Thomas lect. 10. Albert.

medium intelligendnm, qnod medinm non Magn. tract. 2. cap. 10. Antonius \ndr edishicqucest.
 650 LIB. X. METAPll.

6. FlanJria «j^i^tp*/ . 11. art. 2. FonsecA in E.vposit. homine et eqno. Ista vero, per
cap. II.
qu[B genus dividitur, oportet quod
1.
^'idetiir (luod iion, ista suiU con- sint opposita, quia quse non snnt
Prinuim
arkTUin. traria, qiuT habent in se contraria opposita, possunt esse simul, et
essentialiter ; cnni i^itnr omnes illa per quge
^ ^
genus
^ est diversifica- ^. ., .

Dividentia
species ix opposito diversae, sint tum, oportet esse diversa illaau-genus sunt ;

opposita.
diversae specie, si diversitas in spe- tem opposrta non possunt esse
cie esset contrarietas, tnnc omnc^s contradictoria, quia negatio nihil
species ex opposito diversae essent determinantur
prcPdicat, et species
contraria:^. ad illud, quod est per aliquam na-
secundum. Itcm, ncc substantiae, nec quan- turam. Non ergo potest deternii-
titati est aliquid contrarium, sed nari per aliquam negationem; nec
si difFerrent in specie essent con- per privationem ad eamdem ra- {

traricT, et sic in substantia aliqua tionem, quia privatio inquantum

et quantitate esset contrarietas. hujusmodi ponit nihil, et ideo non
Tertium. Ttem, difforenti.^B substantiae sunt potest esse differentia specifica ali-

corporeum incorporeum, ani-

et cujus. Nec possunt esse relativa,
matum et inanimatum, sed inani- quia relativa, accidentia sunt, et
matum et incorporeum per pri- determinatum genus habent, unde
vationes sunt ; non ergo sola con- non possunt esse constitutiva ali-
trarietas facit specie differre. cujus, propter quod oportet diffe-
Oppositum dicit hic Philosophus. rentias diversificantes genns in
species esse contrarias.
SGHOLIUM.
Sed intelligendum propter ra- Contrarie-
,
.
T 11' <
tas multi-
Omnia quse specie differunt, sunt contra- tiones, quod aliqua dicuntur con- piex.

ria, licet non ita proprie, quia non oiiinia traria multipliciter. Quaedam enim
habent distantiam per quam ab uno po3sit dicuntur contraria, quia in eis j

perv^eniri in alterum est dicere quod magis

;
salvatur essentialiter per se tota
spectat specifica diversitas ad contrarietatem
ratio contrarietatis, et inter sic
quam ad alias oppositiones, non est tamen
contrarietas perfecta. contraria requiritur distantia con-
tinua, per quam perveniri potest
Dicendum, quod differentiae divi- ab uno in alterum. Sed talis distan- Contra-
^
2.
dentes Genus per se, vel diversitas tianon est inter numeros, eo quod pria.

diversificans genus in species, est numeri non sunt continui, nec per
contrarietas.Cujusratioest,ad hoc continuum distantes, sed differunt :

quod aliqua differant specie, opor- specie per additionem unitatis, et

tet quod in aliquo conveniant, et ideo in numero proprie non est
oportet quod illud genus diversi- contrarietas. Similiter in substan-
ficatum, per se sit in utroque, tiis non est distantia perfecta et
utrumque istorum invenitur in continua, quia esse in indivisibili
contrariis, et non in aliis. Contra- consistit, et cum materia
exuitur
ria tamen in eodem genere, et ge- una forma, est in potentia ad
nus diversiflcatum est in his, in quamcumque. Unde in 2. de Gene-
qu£e dividitur, sicut animal est in ratione, text. 27. si fiat ex igne
 QIJ^STIO XVIIT. 651

terra, non oportet tnmen ficri por extremum aliquam naturamponit.

elementa media, iincle in siibstan- Ad pi'imnm argiimentum dicen- p^nmm.
tiis non est proprie contrarietas. dum, qnod non oinnia contraria
Qiiia tamen, prima radix contra- proprie dicuntur, qiuie habent in
rietatis est privatio et lial)itiis, nt se contraria, imo hoc solum est
diximns supra q. 11. et snperabun- verum in illis generibus, in quibus
dantia et defectns, iit in primo contrarietas proprie invenitur.
Physicoriim, text. 55. differentia- Unde ralionale et irrationale dicun- et irratio-

riim dividentinm quodcumqne ge- tur contraria, quia irrationale habet quomodo
^°"'^^"^ ^
nus per se, altera se habet ad alte- privationem rationalis sibi adjnn-
ramutdeficiens et superabundans, ctam. IUa tamen privatio non ex-
et imperfectum ad perfectum; nec primitur per nomen asini, sicutper
tamen dicit solam privationem, nomen irrationalis et ideo homo et
,

nec negationem simplicem, sed asinus non dicuntur contraria, licet

utraque differentia natui'am ali- diflerentise eorum contrarise sunt.
quam ponit. Ad secnndum dicendum, quod in A(1
,,,.
substantia
,.
m 4.-.
quantitate et
4. 4.-
m secundiim.
Igitur istcB differentise possunt et
dici contrarise, quia prima radix quolibet genere convenit reperire
contrarietatis ineis salvatur, etsi contrarietatem saltem in differen-
tota ratiocontrarietatis ineis non tiis, eo quod prima radix contra-
compleatur, sicut in privativis rietatis in eis salvatur; quia ta-
aliquiddicitur privativum alterius men ineis non est plena contrarie-
licet non totaliter privet ipsum, tas, ideo dicit Aristoteles in Prse-
etsi privet rationem formalem in dicamentis, tract. 2. cap. 1. quod
ipso, sic injustum non privat tota- suhstanlioe nihil est contrariiim.

liter justitiam; aliquis enim est Ad tertium dicendum, quod ^*^^«- Ad tertium
injustus si non obediat legibus, nimatum et incorporevjn secundum
sedtamen potest esse justus se- quod facta sunt differentiae divisi-
cundum naturam; sed justitia so- vre, soiam privationem
substantiae,
lum privat completam rationem non important; vel si sic, non di-
justitiae, nec totaliter privat ip- vidunt Substantiam. sed dividnnt
sam, sicut caecitas privat visum. eam secundum quod huic privatio- pj,Q^it|<g^

Et ideo dictum est supra qusest. 16. ni aliqna*

natura est subjecta. Ve- renxii^
positivis
num. 2. quod inter quaedam priva- rumtamen pro differentiis positi-ignotis,uti-
.... mur priva-
, . .

medium circa pro-

tiva potest esse
,

vis ignotis, irequenter utimur pri- tivis.

prium subjectum, vel comparando vativis, sicnt pro differentiisessen-

ad proprium subjectum, et inter tialibus utimur quinque accidenta-
quaedam non. Unde non intendit libus, propter incligere ut dicit Pllilo-
Philosophus, quod diversitas se- sophus, 1. Topic. cap. 14.
cundum speciem completa sit in
omnibuscontrarietas; sed ratione
oppositionishabet et plus habet de
contrarietate, quam alicujus alte-
rius oppositionis, quia utrumque
 652 LFB. X. METAPII.

pro parta
Erii'o (litTerentia contrnrietatis est differentiae possnnt esse hnjusmo- contraria.
hoc nnnni et diversa esse specie (li. Probatio assnmpti differentia DitVerentia :

quid sunt.
in eodeni uenere. Trxt. ^i.
inreriornm clandit in se intelle-
ctnm superiornm, aliterpluralitas
QU/ESTIO XTX. differentiarum in definitione non
faceret nngationem, qnod est con-
•/»

rfrxm ihiivili/lrrcnliip ili/forDif i)ifer se:

.

tra Aristotelem in 7. text. 42. et

i>. Thom. citat. qiccest . anteced. Albert. Magnus differentia inferiorum aliqnid ad-
tract. 2. c. 10. Flandria (/«(f^f 11. art. 1. Fouseca
citat. in guwst. anteced. 8uarez
.

disjy. \b.sct. 10. dit ad snperiorem, alioqnin non

faceret diversum aliqnid in specie
Videtnr qnod non , differentia a differentia sibi opposita.
1. snnt diversa circa idem ali(|nid Item, unnmquodqne propter g^^^^^^^
Prinium
ar^um. entia omnia talia snnt compo-
: sed qnod illnd magis, sed species snnt
sita ex aliqno qnod est idem, et differentes propter differentias ;

aliqno qnod est diversnm; cnm ergo differentise sunt magis diffe-
ergo difFerentiae sint simplices non rentes.
snnt differentes. Item, abstractum de abstracto,
si
I

Tertium,
Secundura,
Item, omne diffcrens est aliqno et concretnm de concreto sed ,

differens; sier^iiH-) differentia diffe- omnis contrarietas est differentia ;

rat, qncT^ro de illo in qno differat, igitnr omne contrarium est diffe-
ant illnd est differens, ant non? Si rens sed differentise sunt contra-
:

non est differens, tnnc est diver- riae crgo differentiae snnt diffe-
;

snm, etpariratione standnm esset rentes.

in primo. Si differens; igitnr ali-
SGHOLIUM.
qno est differens, et sic in infini-
Differentias, proprie loquendo, non esse
tnm. vel standnm est in aliqno, et
differentes; sed si quia
sunt, id eis accidit,
pari ratione in primo. species tantum proprie differunt differen-
Tertium.
omni composito est aliqnid,
In tiis,quomodo dici possunt differentes im-
qnod non est clementnm, nec ex proprie, vel per accidens , explicat. Vide
Scholium ad q. 8.
elementis, per Aristotelem in 7.

hnjns, text. 70. quod qnid est for- Ad illnd dicendum ,

quod nihil
mse sive qnidditas rei; si ergo diffe- prohibet dnas differentiasesse dif- 3.

rentia differt , per conseqnens ferentes, hoc tamen non est neces-
composita esset, et aliqnid esset in sarium, sedhoc accidit, proprieta-
differentia praeter partes ipsins, mendifferentes non sunt, necneces-
et per conseqnens differentia non sarium est differentias differentes
•
A • •
1
DifferentL
esset nltima perfectio definitionis
1
esse, sed perseipsas. Ad cnjns 1
mtel-
i.

non divid

se:l aliqnid formale in differentia. ligentiam intelligendum est, quod diffe^ren-

Quartum.
Idem dicit Philosophns in litte- diversitas faciens speciem differen- ^genu?.

ra, dicit enim qnod differentia se- tiae,non est djfferenti9e,sed ipsius ge.
cnndnm speciem est contrarietas, neris;differentia enim proprie non
nec tamen videtnr differre. dividitur per differentias, sed ge-
2. Ad oppositum differentia simt di- : nus ipsnm. Animatnm enimnon di-
Primum
argum. versa circa aliquid idem entia^ sed duse viditur per sensibile et insensibile,
 QUiESTIO XIX. 653

sed corpns animatum. Und(^ illa aliquam differentiam superiorem.

IIoc non est nisi quia est devenire
proprie differunt quaB claudunt in
ad aliquas differentias primas,
sc diversum per se, et ea, per
qune
quibus non est aliqua prior; et
(Uviditur, et talia sunt species, et
species sunt differentes pro- propter hoc differre per differen-
ideo
qn?e tias convenit speciebus, non autem
prie. Unde differentiae sunt,
differentiis, quia omnibus convenit
formaliter diversa aliquid idem
speciebus, non tamen ex omnibus
materialiter entia sunt unde non ;

differentiis.
omnia quse participant aliquid
,

Nec intelligo, quod omnis diffe-

idem, et per aliud sunt diversa, ^^^j^^.^_

requi- rentia inferior includit in se intel- rentia

habent dici differentia, sed inlerior

per se lectum superioris, sed est ut sic, inciudit in

ritur quod illud idem sit
,. . seditfe-
et est ut non. Quia enim ratio m- rentiam
diversificatum. Kt ideo licet duae
differentice oppositse claudant in
se telligit sensum, dicerem ideo quia vXTuprl
q"*^^. 8.
intellectum superioris differentise, rationale non includit sensibile,

quo sunt divers?P non sed habens duos pedes includit ha-
et aliquid, ;

differentise proprie sunt dif- bens pedes, sed dicto rationali non
illge
superfluit dicere, vel addere sensi-
ferentes, quia ista differentia su-
hile\ et ideo dicit, quod ubi est plu-
perior non proprie diversificatur
in istas. Exempli gratia ,
ammaium ralitas formarum, pono ordinem
propter differentiarum, ita quod significa-
non diversificatur per se

sensibile vel insensibile, sed cor- tum unius non includit significa-
pus animatum ; si tamen anima- tum alterius, illudtamen quod si-
i>'nificatur est idem.
tum dividatur per A et B, et ani-
Ad rationes in oppositum dicen- Ad
matum constitueret sensibile ciim i^'*'"'""^-

/?, intelligi deberet

quod sensibile dum, quod differentia simplex est
sed respectu speciei sicut et genus
et insensibile sint differentes,
,

non est ita. Imo si dividatur im- simplex est respectu speciei mul- ;

mediate, dividetur in sensibile et in tum tamen prohibet differentiam

habere intellectum compositum,
insensibile nnde differenti?e oppo-
;

modo, quo diversa sunt

eo slcut habet genus.
sit^
Ad secundum dicendum quod
aliquid idem entia, sunt differen-
,

Sed tamen illud idem quod duse differentise differentes perali- ^^^^^^^^^
tes.
sunt entia, non est aliquid mate-
qua differunt, et illa possunt esse
differentia per aliud sed tamen
riale, imo formale, nec se habet
;

diiferentia inferior ad superiorem, est devenire ad aliquas quse non

sicut materia ad formam sed si- ;

sunt differentes, quia non habent
forma ad formam non proprie dif.erentiam superiorem. Nec est
cut
eadem ratio standi in uno et in
non sunt differentes, hoc tamen
est per accidens. enim, Accidit alio.
Ad tertium dicendum quod in
quod duse differentiae conveniant ,
^^^^,,^^^^^^

composito est aliquid prseter ele-incompo-

in aliquo superiori. Si enim hoo ^ ^ ^
sito est

esset per se, tunc qu<-iecumque dune

menta, quod nec est elementum, aiiquid
,
. • 1
L .
prteter ele-

differentia3 opposiuT participarent nec ex elementis, hoc potest esse menta.

 651 LIB. X. METAPll.

roniia. Foriiia eniiii lapidis nec est tia^ non sunt

genere differen- in
ii^nis, nec aqiia ex eis; niodo si tium, sed diversorum.
4 1 •
1 • • 1 Ad tertium
Ad tertium, cum dicitur quod
, ,

intellectum
.

ditVerentia ineludit
coniposituni, vel si aliquo modo si abstractum de abstracto, etc.

includit i*ationem materialis, ta- hoc est verum ubi abstractum,

men dilTerentia rationem forma^. differt ab abstracto et non con-
Iiabet respectu generis, et ideo non cretum. Nunc autem non sohun
obstante tali compositione, potest contrarietas est differentia , sed
esse complexio detinitionis. Unde contrarium; et ideo non oportet,
sicut in composito non est aliquid quod omnia contraria differant,
aliud pr^Bter materiam et formam, sed aut differunt, aut sunt diffe-
sic nec in dednitione est aliud prse- rentise.
ter genns et differentiam.
Ad Dubitabit autem utique aiq uis
quartum Ad quod Philo-
aliud dicendum,
quare foemina a viro non specie
soplius non dicit, quod non diffe- differt, e contrario masculino,
rant seu differant; sed dicit, quod et foeminino existente,differentia
non diffeiMint specie, sed faciunt autem contrarietate. Text.com. ^

detinitionem speciei, et ideo diffe-

runt specie. Unde in capitulo prio- QU^STIO XX.
ri dicit Philosophus quod cum ,

album et nigrum differant per Utrum omivs contrarietas faciat diffe-

congregationem et disgregatio- rentiam in specie f

nem, illa priora sunt magis diffe- S.Thomas lect. U. Albert. Magn. tract.^^. cap. 11.
rentia, quia causant diversitatem Flandriai qucesl . i2. art.
cap. 12. in pHncipio. Suar. disp. 6. sect. 9.
1. Fonseca m Exposit.

in aliis.
5.
Ad
primuin
Primam rationem in oppositum Videtur quod non quseex
^ eodem :
o
*•
Primum
pro parte concedo. semme producuntur, specie non argum,
opposita.
Ad seciin- Ad secundum cum dicitur, ,
differunt, sed contraria ex eodem
dum, prop-
ter q loa unumquodque propter quod etc , semine possunt produci, ut inascu-
uQum-
quodque dicendum, quod illud habet intelli- lus et foemina ergo non omnis con-;

est etc.
exponilur. gi in his, quse sunt ejusdem gene- trarietas facit differentiam iu spe-
I

ris. Si enim duo sint scibilia, et cie. Probatiomajoris : Omneagens

unum propter alterum, illud pro- naturale agit aliquid determina-
pter magis ; tamen non sunt in
si
tum, intendit enim producere si-
mile; sed in semine est qusedam
eodem genere non tenet
, quia ,

virtus activa naturalis ad produ-

conclusiones sciuntur per princi-
cendum unum, et non ad produ-
pia tamen sciuntur non
principia
;

cendum diversa specie.Minor patet,

magis, quia non sunt in eodem ge-
quia siin semine fuerit calor sufh-
nere scibilium, sed in genere in-
ciens, producitur masculus, sed si
telligibilium. Sic in proposito, li-
deficiens, foemina.
cet sensus differant per differen- Item, ista non faciunt differen- secundum.
tias, non tamen oportet differen- tiam in specie quse simul repe- ,

tias magis differre, quia differen- riuntur in eadem, et successive in

 QU^STIO XXI. 655

eodem individuo,nigrum et sed est inter accidentia individna,nt in-

albuni simnl reperiuntur in eadem terall)um etnigrum; et propter
specie pro divei^sis, et successive boc dicit Philosophus, quod con-
in eodem individuo; igitur, etc. traria, quap sunt proprie generis,
Item dicit Philosophus in littera, sunt ditlerentiae formales et spe-
Irext. 25.
rertium. quod differentiae materiales, sicut ciei, et diversiflcant
speciem. Con-
individua, non faciunt differre spe- traria vero, qu?o sunt individua et
cie, differentiae tamen formales et materiaiia, dicuntur differenti^
speciei faciunt differre specie ; igi- materiales, quia non insunt coni-
tur, etc. muni sive speciei, nisi quia insunt
Oppositum : Omnis diversitas individuo habenti materiam siOTa-
diversificans genus
per se facit ,
tam. Non enim est album vel ni-
differre specie, sed omnis contra- grum, nisi quia iste homo; vel ille

rietas diversificat aliquod genus; estalbus, et ideo sic loquendo de

igitur, etc. contrariis quaedam faciunt sua di-
stantia differre specie in genere
SGHOLIUM. quod dividunt, quia album et ni-
Gontraria considerata in ordine ad genus
grum specie differunt in colore,
quod dividunt, faciunt differra specie, con- et masculinum foemininum fa- et
siderata in ordine ad subjectum, non. Unde ciunt differre sexum, sed non ani-
album et nigrum respectu caloris faciunt mal.
diversas species, respecta hominis non sic
Unde ad quaestionem dicendum, 3.
masculus et fcemina sunt species sexus, sed Masciili-
quod omne genus diversificans fa- num et
non animaUs. Hic ad mentem Philosophi dif-
foemini-
ferentiam materialem individuum
V/V/CAl., quse 1J.HJ.1
JfcH.\^lli. vocat, UIH
cit differre specie in isto genere, um
.i.l.i.Ulll llJlt*l,\^X » V.J^
lACk./ V i 1.1.U L ^
- -^ X.. J_jV^Xi\^l
\_ , liUlll
il quo-
UllU-

cons tuuit, de quo vide eum 2. dist. 3. q. G.et non tamen facit subjectum differre "de^diffe!"
qusest. 5. ad3 specie. Prima ratio probat quod
uelXde-
masculinum et fcemininum non fa- ^'"' ^"^ ^'^-

Dicendum , quod omnis contra- . Txv. . .

gumenta.
2. ciunt differre specie circa animal,
ifferentia rietas facit differre specie,sed con-
formalis Secunda ratio probat quod album
facit traria possunt dupliciter conside-
differre etnigrum non faciuntdifferre cir-
lecie, ma- rari, vel ad subjectum, vel ad ge-
teriaJis
ca hominem. Tertia ratio probat
non. nus, quod diversificant; si ad sub- quod non omnis contrarietas facit
jectum, qusedam faciunt differre differre specie. Pinmam rrtionem
specie, qusedam non. Cujus ratio et oppositum concedo.
est genus sumitur a materia, et
:

materia per se ordinem habet ad Necesse diversumesse genere con-

fnr-mnm iinHp r« H^tQ c fn.^n. a ^'''Ptlblle Ct inCOrruptibilc. Tcx(.
formam, unde Pnnf
contrarietasforma .
com.lb.
lis proprie est ipsius generis, et
ista diversitas formalis circa ge- QU^STIO XXI.
nus, diversificat ipsum in specie.
Utrwn corruptibile et incorrupti-
Scd alio modo dividitur species in
bile fciciunt differre fjenere
individua per differentias materia- ?

les, et ista contrarietas non facit S. Thomas lect. U. opusc. 42. cap 6. et 7. Alensis
et
in Irnnc locum d Melaplnjs. Wxt 33 Albert
5.
specie ditferre. Talis contrarietas Magn. trac.l. 2. cap. iv. FiancJria quxst. 13*
 656 UB. X. METAPU.

art. 1. Suarez disp. 35. sect. 3. num. 37. Foii- Physico, sicut in eodemgenereLo-
seca in Eaposit. cap. 13.
gico. Ratio primi est, cui inest
, '.• \'i(letui' iinod non, contraria snnt
Irmium corruptibile aut
per se ^*^p'"P^'^i
incorruptibile,
argum. jn eotlem j^enere et specie diHernnt: inest; nam si per accidens, posset sequitur
ahquid ia
corniptibile et incorruptibilc snnt con- ., . .

sihi nonmesse, et per consequens, triasecum

trnria, quia differnnt secundnm quod nunc est
1 , .,
corruptibde,
.,
potest
, ,
ejus quod
taie e^t.
potentiam impotentiam; ergo
et tieri incorruptibile, quod secundum
cnm potentia et impotentia sint naturam est impossibile, virtuti
contraria, corruptibileet incorruptibile tamendivinae non est impossibile.
solnm differunt specie. Ergo incorruptibile est de essentia
Sfcundum. Item, diversitas in principiatis ejus cui inest, vel consequitur ali-
est ex diversitate in principiis, quid esse intrinsecum,consequitur
qnorum ergo principia genere enim materiam. Sed differentise
snnt diversa et principiata, sed dividentes aliquod genus non sunt
anima hominis est incorrnptibilis; de essentia ejus, nec per se insunt
si ergo comtptibile et incorruptibile ei ; rationale enim et irrationale non
genere snnt diversa, homo et asi- sunt de essentia animalis, nec per
nns genere differnnt. se insunt oi, sed animal est in po-
Tertium. Itcm, quod non potest facere dif- tentia ad utrumque. Cum ergo
ferre specie, non potestfacere dif- quodcumque ens accipiatur. vel
ferre genere; sed comiptibile ei in- sit necessario corrupiibile vel incor-
corruptibile non faciunt differre spe- rupfibile; corruptibile et incorruptibile
cie,qnia specieset individuum non non possunt aliquod genus divide-
difiTerunt specie; igitnr etc.
re necessario ; igitur genere dif-
Oppositumdicit hic Philosophns. ferunt.
C oniv ^, corruptibile et incorruptibile
SGHOLIUM.
immediate dividunt ens, illud enim 3.
Obieclio
Corruptibilo et incorruptibile diflferunt
est incorruptibile, quod non potest
genere Physico, non Logico, et sunt contra-
non esse ; igitur non differunt ge-
ria secundum potentiam et impotentiam,
quia unum potest pati sui destructionem, al-
nere.
terum non. Vide SchoLum positum ad Prseterea genus sumitur a ma-
quiest. 9. Adverle secundum Doctorem ma. teria, species aforma, sed poten-
terlam cfjelestium et sublunarium non di- tia proprie debeLur materise sicut ;

stingui specie in substanlia. Vide eum 2'

ergo contrarietas formalis facit
dist. 14. q. 1. et q. 15. de Anima.
differre specie, rationabile est
Di;endum, quod duplex est ge- quod contrarietas secundum po-
2.
nns, scilicet genns Logicum et tenaam et impotentiam faciat dif-
Physicnm; illa snnt in eodem gene- ferre genere, sed sic differunt cor-

re Logico, quse sunt in eodem ruptibile et incorruptibile ; ergo gene-

prsedicamento illa sunt in eo-
;
re differunt.
Solutio.
dem genere Physico, quorum ma- Non tamen potest aliquid in-
teria est una. Tunc ad qusest io~ veniri in corruptibilibus et in-
nem dico, quod corru ptibile et incor- corruptibilibus, a quo rationem
ruptibile non sunt in eodem genere generis potest accipere, ut cor-
 gUi*:sTio xxi. 657

piis, et icleo in genere Logico est corruptil)ilis, sicut et asinus,

nihil prohibet corniptibilo esse, licet anima cjus non sit corrupti-
qiiia tainen coiTuptibile et incor- bilis, ideo in eodem genere sunt.
niptibilenon possunt esse eadem Ad tertium dicendum, quod quo-
existens, ^d
tertmm
materia, non possunt esse in eo- cumque modo est aliquid
dem genere Phvsico. eo modo est corruptibile et incor-
ruptibile; sed (jnod quid est rei non
\d
4.
Ad primum argumentum dicen-
pri-
est per se existens, imo sicut exi-
111 um (ium,quod contr«iria proprie ac-
orrupti- stit, sic est coriMiptibile. Cormpti-
hileVt cepta conveniunt in genere, sed
bilc enim est in individuis, sed ex-
liie, an diiierunt specio; sed cormptibile qX
^^^^^ tra individua non existit, et ideo
^
' incormpiibilcsunt contraria non
non differunt specie. Si tamen
dividentia aliquod genus, sed ip-
esset existens, etnon in individuo,
sum ens, (juod non est genus, et
specie ab individuo, et
differi^^.t
difierunt secundum
potentiam
hoc concludit Aristoteles contra
et impotentiam; ergo non ditTerunt
Platonem, qui ponit ideas separa-
specie.
tas incorruptibiles, ejusdemtamen
,
LQ secun-
Ad secundum dicendum, quod
1 ' speciei cum istis inferioribus. Hoc
dum. principia non sunt proprie in ge- non potest esse dicit Aristoteles.
nere, et ideo diversitas in Pra^di- quia cormptibile et incorruptibHe diffe-
camentis secundum genus, non est runt genere, et quse differunt ge-
juxta principia. Quia igitur homo nere, maxime differunt.

LIBER UNDECIMUS desideratur. Videcensuram pag. 621

Tom. VII. 42
 058 LIB. XII. METAPIl.

LIRKR DUODECIMUS
(JiicTcnmque ox iinivoco fit snb- dum essendi, et inmateria ejusdem
stanfcia. Text \\\. rationis sibi, ut cum homo generat
hominem, et ignis ignem, talis

QU ^.STIO I.
generatio est univoca totaliter.
Quandoque vero forma geniti prae-
rinnn r/enemfum sit simile generanti se- existit generante, non secun-
in
cundum formam ? dum eumdem modum essendi, nec univoca
^^"^^^^
in materia rationis ejusdem, sicut
Aliiidms lib. ii. Mctaph. qxinst. 3. AiUonius An-
{\T^^si^.Mela})h. qunst. i. Flandria hic qu35st. forma domus prseexistit in mente
3. 2. Smvezdisput. 18. .ser^. 2. Conimbr.
art. artiticis, quia domus extra habet
lib. 1.dc gencratione cap. 4. quwst. 10. Fon-
seca lib. 12. Melaph. in Exposit. cap. 3. esse materiale, sed in mente artiflcis
habet esse immateriale; et talis
1.
Videtur qiiod non, animalia ge- generatio est partim univoca et
Priraum nerata per putrefactionem, a cor-
argum. ^ * parfcim a^quivoca, quantum ad
pore ccelesti soliim sunt producta, formam est univoca, quantum ad
sed illa animalia secundum for- materiam essendi est a^.quivoca.
mam coelestibus non sunt similia ;
Tertio modo, forma generati
igitur, etc prseexistit in generante, non in
Securdum.
item, virtus activa in semine ex acfcn, sed solum in virtute, et sic
'

semine producit animam, sed in caliditas hic causata inferius, prse-

semine non esfc anima, cum ergo existit in Sole, et sic calor prius
generatum animam, non
habet existit in motu, motus autem calo-
sunt similia secundum formam.. rem in virtnte habet ; sed talis ge-
Tertium,
Ifcem, motus est generativus ca- neratio penifcus est sequivoca. Unde
loris; sed ipse mofcusnonest cali- Philosophus dicit hic quod omnis
diis ; igitur, etc. forma procedat a sibi simili, sed
Oppositum dicifc Philosoplius. hoc potest esse perfecte vel
Dicit enim quod omnis forma, sive imperfecte. Perfecte, sicut forma
ab arte producta, producitur a si- domus in mafceria a domo sine
bi simili. materia, ut in anima, et equus
2. Dicendum, quod omne produ- ab equo. Sed in generatione aequi-
cfciim acausa per se, aliquo modo voca non cst similitudo perfecta,
assimilatur generanti. Et dico ali- quia in Sole non esfc aliquid simile
fjuo modo, (juia quale esfc generatum
'

calidifcati hic inferius perfecte; est

sccundum formam, tale est gene- tanien in Sole aliqna virtus pro- caior a
j-nns secundum formam vel vir- ductivacaliditatisexcellens ipsam, ^modra
tnfcem. Sed intelligendum est, quod et ifca forma caliditatis provenit a^^^^
^^"^^'^

forma generati aliqnando est in sibi simili in proportione.

generante secundum eumdem mo-
 QU/ESriO L 659

SGHOLIUM. non est susceptivum forinse equi;

ideo virtus in semine equi induce-
Genitum est simile generanti, vel perfecte

et formalitor, ut in generatione univoca,

re non potest formam equi in
vel virtualiter, ut in a^quivoca. Vide Docto- menstruo asini, et cum defecerit a
rem 4. disl. 44. qua)3t. 2. in fine, et 2. dist. 3. propriaintentione inducit formam
qu3est, 6. num. 22. et clarius 7. hujus text. quamcnmque potest similem, et
30. ubi explicat tres gradiis generationis
propter lioc inducit formam muli.
univocse. Primus gradus est quando gene-
Si vero causa sit per accidens, non
rans et genitum assimilantur in forma et
essendi modo, et is tantum est perfecte uni- oportet ut generatum aliquo mo-
vocus, ut quando ignis generat ignem. Se- do assimiletur generanti, ut si fo- Qui^i (^,riu-
cundus, qaando as imilantur in forma, sed dicns thesaurum, non
invenint J^^^gJ^,
non in essendi modo, ut domus in mente
oportet inventionem thesauriassi-
artificis et domus extra, et idem est de
milare fodienti. Similiterestdeom-
aliis artificialibus. Tertius, quando gene-

rans non habet similem formam in >pe- nibus, qua3 liunt a casu et fortuna,
cie, sed tantum virtaaliter vel eminenter, quia fortuna nihil aliud est, quam
ut in Solo respectu ranj». Quod tangit ad intellectus agens prseter intentio-
tertium an semen agat in generanta, vide
nem operantis,et casus nihil aliud
quid de hoc sentiat 2. dist. 18. q. 27. . . Doctor
est,
,

quam natura operans

,

sine m- quoiii. 21.

^'
Ad qusestionem dicendam, quod tentione.
generatum non semper assimila- Ad primum dicendum, quod in ^^
tur secundum formam, ita scilicet materia putrefacta est quoedam pnmum.

quod formagenerati sitsimilisfor- virtus a virtute ccelesti causata,

mae generantis,sed vel forma simi- quae similis est virtuti in seinine
lis est formae, vel forma pro- ab animali deciso, et illa virtus
portionabilis est virtuti. ITujus potest animam producere et licet ;

ratio est, quia generans producit anima non sit in corpore coelesti
genitum ad actum. Sed secundum actu, est tamen in virtute, ideo
Aristotelem primo de Genera- talis generatio non est penitus Scot.2.d.i8

tione, text. 51. agens et patiens univoca.

in principio sunt contraria, et Ad secundum dicendum, quod Ad
secundum.
in fine sunt similia,et ideo ge- virtus in semine non est agens
nerat semper simile aliquo modo principale, sed instrumentale, non
generanti. Quod tamen non assi- enim agit in virtute propria, sed
milentur in forma, defectus non in virtute ejus a quo decidit se-
est in agente, sed in eo quod men; non assimiletur
et ideo licet
transmutationem suscipit, quia semini secundum formam, assimi-
omne receptum in aliquo est in eo latur tamen agenti principali a
per modum recipientis si tainen ; quo decidetur. Adtertium
aliqua materia esset susceptiva Ad tertium dicendum, quod licet
Solis, in illam materiam poss etSol motus non habeat calorem actu,
formam suam inducere. Unde quod habet tamen virtute et potentia,
\re equa , , o l , ^ t

X asino Sol Solcm nou generat, deiectus est unde est generatio simplex Eequi-
non
ex parte patientis sicut
ncipit genera-
,
, . , .

;
. ,

m
.

voce.
kXm? tione muli, quia menstruum asini
 660 IJB. Xll. METAPH.

Si nn'om aliquid manot posterius, separatns a corpore, post separa-

juM'serutan(lnin est; in ([uibns- tionem non potest esse.
(lam enini niliil prohibet, ut si
Itein, nihil ab oeterno usque Tertium.
est anima tale, in)n omnis, sed
intollectus. Toxi. 17. nunc manens, potest nnnc non
esse. Probatur 1. Ccieli et Mundi,

Cni^^STIO II. text. 103. ergo per eamdem ra-

tionem niliil potest de novo inci- lext. m
intellectus possit ^^^^^*
rirtini (diqun fortHfi vel piens in aoternnm fore ; sed intel-
remuuere corrujflo /lomine ? lectus de novo est cum generatur
S. Thomas 12. Mtaph. lect. 3. et 1. p. qucest. 75.
homo ergo corrupto homine
;

att. 2. et 6. et 2. conira gmtes cap 7. et 19. et

quodlibet. 10. q. 3. a. 1. Albert. Magn. tract. 2.
corrumpitnr et intellectns.
d- Anima c. 20. et tract. 3. c. 13. .Egidius 3 de Oppositnm dicit Philosophus.
Annna ad c. 4. Durand. 2. dist. 18, q. 3. Eugub.
de perennt P/iilos. a c. 18. Nyphus opnsc. de itu- Dicendnm enim qnod omne agens
mortalitate aninuv cap. 1. Conimbr. iracl. de
Anima separ. disp. 1 art. 3. Fonseca citat.g. an-
. prapcedit generatum, forma tamen
tecedenti.
prsecedit, quia tnnc illud est sani-
1.
A'idetup ([11 semper exi-
od non, tas cum
sannm, aliqua tamen
est
Primuni
argum. stens et semper non existens forma manet post corruptionem,
sunt contraria, secundum Philo- ut anima, non quaelibet, sed intel-
sophnm 1. Cceli et Mundi in llne, lectns.

text. 1:27. et non semper existens Circa istam qusestionemdiversse

et non semper non existens, sunt snnt opiniones.
sua subcontraria; et illa duo snnt
SGHOLIUM.
idem subjecto, qnia nnnm et idem
snbjecto est, quod qnandoqne est, Anima rationalis est incorruptibilis, quia
qnandoqne non est et ibidem, ;
nec per se, nec per accidens corrumpi po-
test. Explicat utramque corruptionem. Hic
qnod illud est medium inter sem-
et aliis locis ita sentit Aristoteles, sed habet
per existens et semper non exi-
alia principia, quae potius piobant esse cor-
stens, nnde ntrumqne interimit. ruptibilem. Unde in Iiac qua^stione dubius
Qnod igiturquandoqne est, et videtur mansisse ex variis locis ipsius ad
quandoqne non est nec est sem- ;
invicem coliatis, probat Doctor 4. dist. 43.

per ens nec est semper non q. 2. § de 2. n. 13. De quo quidquid sit, cer-
,

tum ipsum non demonstrasse hanc incor-

est
ens, sed intellectns qnandoqne est,
ruptibilitatem, ut ibi bene probat Doctor
qnandoque non est ergo nec sem-:
§ Polest dici n. IG.
])er est, nec semper non est; sed

illud qnod manet in toto tempore Dicendum tamen, quod intelle-

2.
fntnro, semper est; igitnr intelle- ctns manet post corrnptionem
ctns toto tempore fnturo non po- compositi, nec est possibile intel-
test manere. lectnm corrumpi. Ilnjns ratio est,
Prgeterea, omne per se existens qnia omne qnod corrnmpitur, aut
Secundum.
ali(iuam propriam operationem corrnmpitnr per se, aut per acci-
habet, sed propri.a operatio intel- dens illnd qnod corrumpitnr per
;

lectus linmani, est intelligere cum se habet csse, ec includit in se

• . Quod
L/uua cu
co
phantasmate; cnm igitur hanc
, , . .

contraria, qnia corruDtio prmci- rumpitu

operationem non possit habere paliter debetur actioni contra- iSdudi

 OU^STJO III. 061

intraria,
rioriim; liabot etiain in se snb- tasmate; intellectus tamen sepa-
habet •

iteriam..lecturn transmuta tionis, qnod ost ratus alio modo intelligit, qnia
materia, undo qnod \)cv se cor- per modum substantiarum sepa-
rnmpitnr, ost compositum. Sed ratarnm.
^^ ^^''^'"^
intellectns noc in sua essentia Adtertium dicendnm, quod nihil
habet aliqnam materiam, sicnt usqno nnnc ab nntorno manens po-
nec aliqua Iiabet in se contrarin, tost nunc non esse, noc per trans-
quia qnno contraria snnt in aliis, mutationem incipiens potest in
in intolloctn non snnt contraria, rpternnm fore lioc probat Philo-
;

nec per modnm contrariorum, una sophus 1. Coeli ot Mundi, text. 127.
tamen est ratio duornm contra- quod nihil generatum sit incoi'-
riorum per ergo non est
se ; ruptibile, nec aliquid ingeneratum
corruptibile nec por accidons, sit corrnptibilo, utrumque qnia
^'orma
)rruml qnia corruptio alicujus per acci- tale habet materiam partemsui;

^denr!'
^^®^^ dependet ab eodem, a qno eadem tamen potentia ab seterno
dependet sua generatio. ()nia enim nsque nnnc manens, nec de novo
forma materialis non fit nisi per potest non esse, quare tamen hoc
compositionem, non corrumpitnr non eveniat, voluntati divinse pr^-
per accidens nisi per composi- scribendnm est.
tionem. Sed intellectus non fit per
Ant igitur dicimns, est qnidom nt
perfectionem compositi, quia in-
est, est autem ut non, pnta for-
tellectus ab extrinsoco est per san sensibilium corpornm, etc.
Philosophum do partibus anima- Tcxt. 22.

lium lib. 1. cap. 1. Per accidens

ergo non corrumpitur ad trans- QU.ESTIO ITI.
mutationem compositi, et necesse
est intellectum manere, quia non IHriun principia omnium sint eadem ?

habet in se principium corrnptio- S. Thomas hic Uct. 4. Flandria hic q. 4. arl 1.

.

nis imo si potest desinere osso,

;
SuAr.disput. 12. sect. 1. Conirahr. in Phys. lih.
1. c.l. Fonseca lib. 12. Metaph. oap. 4.
hoc solum est ex potentia primi,
sicut ponit cssc post 7wn essc. Videtur quod non, quorum prin-
Ad primum argumentum dicen- pia sunt eadem, et principiata snnt 1.
Primum
3.
Ad dum, quod si semper importat uni- eadem ; igitur non omnia princi- argum.
riinum
teHectus versalitatom temporis prseteriti, pia, etc.

Xturo*^
prsesentis et fnturi, sic qnandoque Item, si principia omninm os- Secundum.
esse et quando/iie nonintorimunt
esse, sent eadom, aut erunt in genere
semper esse, non tamen interimnnt substantise, ant accidentis, aut
semper esse in fntnro; et sic con- priora his. Primnm et secundum
ceditnr intellectum semper esse, snnt impossibilia, quia principium
scilicet in futnro, non tamon sem- et principiatum sunt unigenea ;

per fnisse in pra^terito. nec tertium est possibile, quia

Ad secnndum dicondnm, quod nihil est prins substantia vel ac-
Ad
cundum. intelligere ipsius intelloctns uniti cidente
cum corpore, non est sine phan- Item, principium animalinm est i'«^*ii"m.
 f^9 LIB. XII. METAPH,

a principiato si iiritnr oatlom os- infmitum, sed est devenire ad ali- "n"»^^ om.

sont prinoipia
;

substantia^ ot ac- quod unum

...
prmcipium.Eadem
nium.

cidcntium, illa cssont alia a siib- ratio dc tinc. Unde non omnium
stantia ct accidcnte, et sic aliquid sunt eadcm principia realiter, ea-
esset qnod noc essct snbstantia dem tamcn secundum omnium
nec accidcns. proportionem, ct universalitcr.
Si principia omnium non ossent Ad primum dicendum, quorum
eadcm, aut crunt diversa tamcn principia proxima intrinseca suiit primum.
inconnoxa, quod ost improbatum eadcm realiter, et ipsa sunt ea-
in tine 12; aut erit processus in dem, sic non sunt omnium princi-
intinitum, quod ost improbatum pia eadem.
in 2. Ad secundum dicendum, quod
. . ,.. ^ .
'
. Ad
prmcipia realia omnium, nec sunt secundum,
SGHOLIUM.
in genere substantiae, quia sicut

Principia intrinseca omniuni, ut materia, essc accidentis accidentaliter de-

forina, actus et potentia, sunt eadem secun- pendet a substantia, sic principia
dum proportionem. Extrinseca, ut finis et accidentis a principiis substantise.
efficiens, realiter eadem. Vide Doctorem in
Et cum dicitur, principia princi-
hunc textum.
piatis sunt unigenoa, verum cst q^^ p^in
^*
Dicendum, quod principia sunt de proximis
principiis ;
princi- ^Jfnfgenes
duplicia, intrinseca scilicet et ex- pium
^ tamen extrinsecum primum
^
pi\ncipia
lis ?

trinseca. Principia intrinseca di- et remotum non est in genere sub-

versorum sunt diversa realiter; stantise, nec in genere accidentis,
alia enim est materia mei et tui, nec est inconveniens aliquid esse
similiter et forma, omnium tamen prius substantia et accidente, quse
principia sunt materia et forma ingenere sunt.
hujus sicut et illius, vel sicut Ad tertium cum dicitur, quod
Ad tertiun
principia hujus actus et potentia, principium estaprincipio, etc. di-
possumus dicere
sicet illius, et sic cendum quod aliquid est secundum
quod omnium compositorum ea- numerum a principiato ; secun-
dem sunt principia intrinseca. Ex- dum tamen speciem aut genus,
trinseca principia sunt finis et non est aliquid semper a princi-
omnium effcctus, ct utrumquc potcst esse piato, unde nihil prohibet substan-
^JJU^jP'^'^;. proximum, remotum et remotis- tise principium esse substantiam,
derasunt simum. Si proximum,
^ sic aliud est ' et accidens esse principium
^
acci- ^^^^^1^^ ^*
pnncipia. ^ quod noi
diversorum, aliud enim est effe- denti. Similiter quando
^
dicitur, est «ub-
stantia,ne
ctus sanitatis, aliud domus ot quod nihil aliud est a substantia accidens.

aliud hominis. Si remotum, sic et accidente, dicendum quod hoc

possunt esse eadem principia non habet veritatem in prima
omnium inferiorum ; si vero ac- causa, quia prima causa nec est
cipiatur remotissimum, sic unum in genere substantise, nec acci-
numero est omnium principium, dentis, substantia tamen cst, sod
Princi-
pium scilicet Deus, quia in causis effi- sequivoce cum his quse sunt in
efficiens, et
finaie
.

cicntibus
,
.i
nou
,

est procedere
,

m genere substantise.
 . ;

QUi^STlO IV. 663

Qiioniam antem tres erant suh- snbstantiam sempiternam propter

stantiae, dnre^ qnidem qn.-r Phv- sempiternitatem motns.
sicae, et nna qnoe immobilis, de
hoc dicendum est, qnia necesse SGHOLIUM.
esL esse sempiternam aliqnam
snbstantiam immobilem. T(\rt.2^^. Datur substantia sempiterna, quae est effi-
cions causa oinnium. Vorum hoc non proba-
tur rationo Philosoplii hic, scilicet ex ^eter-
QU^STIO IV. nitate motus vel tomporis, quia non datur.
Facit tamen aUa ojus ratio pro hoc Ub. 2,
Utriim oporlct pomrc cdiqiiam causam hujus, text. 5. nempe quod in causis ordina-
efficientcm scmpitcrnam ? tis, essentiaUter non est procedere in infini-

tum, ex quo sequitur dari unam causam

S. Thonias hio Irct. 5. ct 1. contra gentes cap. 13. primam, qua nuUa est prior, et consequen-
Aibert. Magn. 1. Physic. cap. vUim. Sonoin. \2.
ter erit incausata, quia omni causato aUquid
Metaph. qua^st. 1. Javell. ihid. qucest. 3. FJandria
q. 5. art. hic. Alensis 12. Metaph. cap. 6. Suar. est prius, et hinc erit sempiterna, quia lia-
in Metr^ph. disp. 2'.h sect. 1. Fonseca m
exposit.
cap. 6. in princip. bons esse a so necessario semper est. Vide
Scotum de hoc fuse 1. dist. 2. qusest. 2. art. 1.
1.
Primura ^'idetnr qnod non, qilia motns concl.l. num..l. et seq. et del. princ. cap. 3.

argiim
non est seternus, qnia tnnc infiniti ^* *• ^^^J^^ ^- ^* "• ^-

dies praecessissent hnnc, et per Oppositnm : omne quod move- 2.

conseqnens infinita pertransita es- tnr, ab aliqno movetnr, sed mo-

si

sent; igitnr, etc. tns sit aeternns, aliqnid movetur

Item, si snbstantise Platonis a^terne ergo necesse est aliqnid
;

ecundum.
ggggj^l-^ nihil admodii m prodessent, ponere sempiterne movens sed :

sunt snbstantise separatce

sic ide?e nihil movet, nisi ens actn ens ;

secundum Platonem ergo pari ; autem actu per se est snbstantia

ratione propter
tet ponere aliquam substantiam
separatam esse sempiternam.
tertium. generatio est perpetua,
Item,
et tamen nuUa generatio est per-
petna, imo una snccedit alteri;
ergo pari ratione licet propter
motum non opor- igitnr oportet esse snbstantiam
aliquam sempiternam efflcientem.
Ad illud dicit textus sic, qnod est
necesse ponere aliqnam substan-
tiam sempiternam et sempiterne
agentem, quia inter entia substan-
tia est primum ens si ergo snb- ;

motum sempiternum oporteat po- stantia non esset sempiterna, nihil

nere sempiternam,
substantiam esset sempiternum conseqnens ;

non tamen oportet nnam sempi- est falsnm, quia motus est sem- Tempus
selernum
ternam. piternus secundum Philosophum, est a parte
Confirma- Illnd confirmatur sic omue qu od : quia non incepit postquam 7io?i e*'.9e ante et
tur. post.secun-
fit per se, aut fit per naturam, aut habuit, nec desinet, ita qnod post dnm Philo-
sophum.
per voluntatem sed in his qufe
; non erit. Nain cum tempus sit
fiunt a natnra, natnra est suffi- mensnra motns, tempns non po-
ciens principium, et in his qnae test esse sine motu sed impossi- :

fiunt a voluntate, volnntas deter- bile est tempns incipere vel desi-
minata per electionem est snffl- nere, qnia si incipit, ante non fuit :

ciens principium electionis; ergo sed prins, non est sinetempore;

non est necesse ponere aliquam ergo tempus fuit antetempns. Si-
 664 LIB. XII METAPH

militor si desinoret posteriiis. po- postorins est. Oportot ergo deve- incausa-

sterins non erit, sod j)Ostoi*ins non nire ad aliqnod oriiciens primnm,
est sine tonipore; orit orgo tonipns et cnm nil sit efiicicns sniipsins,
postrinnni dosini^t esso. Si oriio oportet ipsum esso non causatum.
tempns sempiternnm, et motns
est Idoo sive ponatnr motns sompiter-
erit cTternns, et si motns cTternns, nus, sive non, oportot ponere ali-
et snbstnntia ost sompiterna sod ; quam snbstantiam sempiternam;
si snbstantia non sompor agerot, et qnia nihil reducitur de potentia
contingeret motnni non esse sem- ad actnm, nisi per ens actu, cnm
piternnm. nihil sit prins quod possit ipsum
Non ergo snbstantinm solnm ad actum reducere, oportet qnod
3. oportet esso semi^iternam, sod somper sit enim qnando-
agens ; si
tiam esse sompitemo ngontom, licot demon- quo ageret, qnandoque non, opor-
leternam •
c. i
ponero
.

sed.atione stratio Pliilosophi inndatnr snper

i
teret aliquid per quod
i.'i^noS" hanc rationem, et snpor alias, qnas actnm reduceretur.
probatur.
pQj^jj. jj^ ijbro Physicomm, ratio- Istud patet ex alio, manifostum 4.

nos tamon non snnt demonstrati- enim est quod qnsedam sunt possi-
Yse conclnsio tamen necessaria
; bilia esse etnon esse, et impossi-
est, qnia sive ponntnr medinm, bile est omnia esse talia, quia sic
sive non, conclnsio est necessaria, omnia quandoque non essent, et si
qnia conccsso qnod motns sit seter- omnia quandoqne non essent, vel
nns, manifostum est conclusionem potemnt de novo esse igitnr ;

esse concedendcnm. etiam Neof^ato oportet ponere aliquid quod non

motum esse seternum, soqueretnr potest non esse, tcnle est necessa-
eadem conclusio, quia si motus rinm. Et tunc potest quaeri de isto Non potest

incepit postqnam esse non liabuit, necessario, utrnm habeat causam Zll\^^^ik

necesse est aliqnod ens cnctn per sucne necessitatis aliunde, vel non ;
^'^fb^^s"

qnod in esse prodnctns est illud ; si aliunde, quseritur de cansa sua,

ergo ens ant fnit nh seterno, ant et cnm non sit procedere in infini-
non si sic, habeo propositum; si
; tum in causis efticientibus, ideo
non, ergo per actum aliquod ens oportet devenire ad aliquid, cnjus
actu productum fnitinactum. Cum causa ab alio non dependeat, tale
igitur impossibile sit procedere in. autem non potest esse nisi sub-
inflnitum in efficientibns ordinatis stantia, ens actu ergo ; oportet
per Philosophum 2. hujns text. 5. ponere aliquam substantiam sem-
qnia primnm est causa medii, et piternam existentem actu.
medium cansa nltimi, et si non est Ad primum argumentum dicen- 5.

primnm dnm, qnod etsi motus non esset Ad

in efficientibns, non est primum.
aliquid posteriorum, qnia si non neternus adhuc oporteret ponere
estefiiciens, nonestetfectns ; sed in substantiam esse sempiternam; de
infinitum non est primnm, nec igi- mente tamen Philosophi est, quod
tur erit aliquid posteriornm. IIoc motus sit seternus, aliter enim do-
igitur est falsum contra sen- et monstrationes snas non fundaret
Primum , . . , . . ,

efficiensest sum, modium enim est, quo aliquid super seternitate temporis. Ratio
 ;

QU^STIO IV. 665

tua sine
\n detur tnmonsiin solnbilis ost, qiiod cnm nnlla particularis est perpetua, alicpia
prius, et
pOftterins, dicitni^ si tompns incepit, prins oportc^t necessario ponere aliquam causa im-
mobili
ne tenipo-
e vero. nonfnit; et si dosinit,non prins cansam snccessionis continua:^, illa successio-
nis.

erit; ot i^rins ot posterins hsec non cansa non potost osse aliqnid ge-
snnt sino tempore. Dicendnm qnod nerabilium, qnia non semper est,
priiis proposito snnt
et postcrlus in nec omnia generalnlia; qnia non
imaginatn, sicnt cnm dicitnroxtra simnl snnt; imo oportet causam
coelnm non est locns hoc extra ;
hnjns continuationis esso aliqnid,
non dicit aliqnem locnm realem, qnod somper uniformiter sc ha-
sed imaginatnm; et cnm dicitur boat, et talo secnndnm Philoso-
ante tempns nihil fuit, ante tempus phnm est primum quodcoeln.m,
dicit imaginativum. unico motu movetnr tantnm. Sed
motus quia a causa semper nniformiter
Si
sset teter-
Vel potest dici, quod secundnm
nns, an
quod propositiones snnt admitten- se liabentenon procedit per natu-
sit infini-
tum per dfe, sic cadnnt sub negatione, sci- ram nisi unum, et illa quae gene-
ransituni.
licet qnod si tompus incepit, non rantnr et corrnmpuntur aliter et
fnit tempus tantum, et similiter aliter se habent ; igitnr praetcr
non fuit locnsoxtra coelnm. Suppo- primnm quod est causa
cielnm,
nendo tamen cum Philosophis mo- continnationis, ponit Philosophns
tnmessosetornnm, dicendnm est ad circnlnm obliqnnm, in quo corpora
Circulus
rationem, cum dicitnr qnod si mo- mota aliter se liabent secundum obliquus
est causa
tns non est aeternns, tnnc infiniti elongationem et appropinquati- generatio-
dies prsecessissent hnnc, concedo. onem ad hse^c inferiora, esse can- niset cor-
ruptioais.
Et cum dicitnr infinita snnt por- sam generationis ot corrnptionis.
transita nego, quia omnis trauvsi- Vidomns onim quod generatur So-
tns est a tormino in terminnm. Un- lo appropinqnante, corrumpitur
do qufecnmqnediesprseteritasigno- Sole recedente, unde generatio non
tnr inter ipsam
hanc diem, dios
et potest osse perpetua, nisi aliqna
suntflniti; nnderatio procedit ac si nna snbstantia perpetna esset.
positis extremis essent intinitame Ad aliud dicenduni, qnod natnra
Ad conftr-
dia, hoc enim significatnr cum di- non est snfficiens principinm in se niationem.
Natura et
citnr, qnod infinita portransita oornm, qnse finn' por naturam voluntas
creata
snnt. natnra onim est sicnt qnsedam ars reducuntur
qnod causam
Ad aliud dicendum, si ideae divina, unde natura redncitur in insupenorem
6.
Ad Platonis essent, nihil ad motnm aliquam natnram snperiorem. Un-
ecundum.
conferrent, quia omnis operatio do qnia natnra nniformiter agit et
singularinm est; sed illse sunt uni- linom non cognosct, oportet ipsam
Yorsalia, et por consequens in eis redncere in aliqnam cansam supe-
non est principinm operandi, sod riorem dirigentem. Similitor vo-
substantiae separata^ singnlaros, et Inntatem humanam oportet redu-
ideo in eis bene potest esse princi- cere in aliquam volnntatem supe-
pinm operandi. riorem, quia omnia quae volun-
\d tertium
^on potest Ad tortinm dicendum, qnod si tati humanse snbduntur, mutabilia
generatio
jsseperpe- generatio
g est perpetua, et tamen snnt.
 «66 LIB. XII. METAPH.

Ant vero si motivum, aut

fuerit SGHOLIUM.
otrensiviim, nou operans autem prima
In s^ubstantia non est potentia, quae
ali«iui(l, non (M'it motus contin- ;

sit principium operationis, sed bene effectus

ifit autem potentiam liabens non
ad extra. Quod bene ostendit esse ad mentem
agere. ^^^7. 30.
Aristotelis, cujus principium hlc e^t erra-
neum, nempe motum et tempus esse seterna.

()U.ESTIO V.
Dicendum, quod sicnt possibile uno
2,
Ulnim substanda prima sit aliqua potcn- modo opponitur necessario, et alio
tia ? modo impossibili, sic potest dici et
bene, quod duplex est potentia.
s. Thomas ciiai.quivst. atiteced^nti. FiMdrhxhicq. Una, qua" indotorminata r.(\
cst
5. ort. 1. Alensis, Javell. et Fonseca hic in cap. 6.
Suar. cUsp.^ 30. sect. 8. et 35. sect. 2. opposita, hapc est potentia passiva
Quare ia
materiae. Alia potentia determina- priina sub-
^'idetur quod sic : Omne intelli- ta est, et haec est activa. Nunc stantia noa
est poten-
Primum
arLTum.
gens aliud habet potentiam ad
a se autem potentiam passivam in sub- tia passivaf
Vide de
suum intelligibile; sed substantia stantia prima nullo modo est po- hac inde-
termina-
prima intelligit aliud a se; ergo in nere, sed in ipsa est ponere poten- tione 1.
d.7.num.4.
ista est potentia. tiam activam. Ratio primi est :

Item, de quocumque verum est nnumquodque patitur secundum

Secundum
dicere, quod possibile est ipsum quod imperfectum est et deficiens,
agere, de eo verumest dicere quod sed prima^ substanti?e nihil deficit
habet potentiam ad agendum, quia de perfectione ;ergo non
in ipsa
si potentiam non ha*beret, esset est potentia passiva prima, licet
impossibile; sed hoc est verum de enim eadem potentia prsecedat
substantia prima, igitur potest actum simpliciter, tamen actus
agere, etc. prior est potentia. Si igitur in sub-
Tertium.
Item, quod quandoque agit, et stantia quocumque modo esset po-
quandoque non agit, habet poten- tentia passiva ipsa per se ad actum
tiam ad agendum. Sed sic se habet non reduceretur, sed per aliquod
prima causa, nunc enim producit priusens actu. Cum ergo substan-
quod prius non produxit; igitur, tia prima sit primum inter entia
etc. (ut dictum est prius q. 4. hujus,)
Oppositum dicit Philosophus. substantia prima non habet in se
Dicit enim quod substantia prima, potentiam passivam, sed actus
si esset in potentia, quandoque non ipsius est, et nullo modo potentia.
ageret, et per consequens motus Ratio secundi est : unumquodque
sempiternus non esset. agit secundum quod actu est per-
Item, potentia est principium fectum, sed substantia prima est
operationis, sed in i^^sa substantia actus purus et perfectissima sub-
operatio non est aliud a sua essen- stantia ergo maxime sibi compe-
;

tia; cumergo sua esscntia non sit tit agere, sed propter agere dici-
principium suae operationis, prin- tur aliquid habere potentiam acti-
cipium non erit, nec per conse- vam; sibi ergo debetur summe
quens potentia. potentia activa.
 QUi^STIO V[. 067

5.
Potenlia
Intelligendnm tamen est, qiiod in et nunc producat animam
licet
activa in-
distincla
qnibiisdam potentia activa differt quam [)rius non produxit, ex boc
abopera- al) ipso agere, ({110 enim ianis ca- non se^iuilur (|uod iu ipsa sit po-
tione, e^t . • •
'
,.
i
in prima lelacit cst caioT, ct ipsiiis cst cale- tentia conti adictionis
ubstantia. /.

lacere.
r^
Sed
i

m•

substantia prima
i .
•

Ad primum argumentum in op- j^^i'^

[
non difiert potentia ab operatione. ijositum dicendum, quod
^ ^
Philoso- p''^"^^"" ^^
opposituin.
Veriimtamen qiiia potentia non plius intelligit, quod in substantia
solum est principium operationis, prima non est potentia passiva
sed ipsius efFectus; ideo licet in materise ;
quia quod sic est in po-
substantia prima non sit aliquod tentia non est perfecte unum, et si
principium suse operationis, quia talem potentiam haberet, continge-
sua essentia. est sua operatio, dif- ret ipsum quandoque non esse.
Ad Secun-
fert tamen in ipso esse potentia Ad aliud dicendum, quod poten- dum.
• 1 Potentia
activa, eo quod principium est ,

tia non solum est principium ope-

i.
• • •

pnmiesub-
btantire est
principium effectus. rationis, sed effectus; unde poten- causa ef-

Ad Ad primum argumentum dicen- tiaprimae substantise attribuitur, ^o^,|eratioi^

primum. ®^^^ intelligeus aliud a
inteiieotus
^^"^^' ^l"^^^ non quae sit principium operati- "^^-

divinus se per
^
rationem intelligendi
^ aliam onis, sed quae est principium effe-
intelligit
per se aiia a sc, cst iu poteutia ad intelligibi- ctus.
nus peraele, scd sic nou iutelligit substantia
prima, sed intelligit alia a se per Oportet igitur principium esse ta-
le cujus substantia actus; am-
se, unde e converso est de intelle-
plius igitur tales oportet esse
ctu humano et divino intellectus ; substantiassine materia. Text. 30.
humanus inteiligit se per hoc quod
intelligit alia, sed intellectus divi- QUv^JSTIO VI.
nusperse intelligit alia inquantum
relata ad ipsum. Utrum in substantia prima sit materia ?

secumhim ^^^ sccundum diceudum, quod

y. Thom. hic lect. 5. etA.p. q. 50. et 2. contra gen-
omne quod est possibile, habet tes a 46. Soncm. lib. 4. Met. q. 14. Cajet. de
c.
ent. et essentia c. 2. Suar. disp. 30. sect. 4. n. 8.
potentiam, non tamen omne pos- ct disp. 35. scct. 1. Vide Doct. qiiodl. 5.

sibile habet potentiam ab actu di-

1.

stantem: unde in prima substantia Videtur quod sic Quidquid est primum :

potentia et actus sola ratione dif- menectu, verius est m causa, sed
ferunt. materia est in causatis; ergo ve-
Adtertmm rius in causa prima.
Quidquid
Ad tcrtium diccudu m, quodagens
^ J-

vuitDeus,
pgp voluntatem vel iier motum Item, prima forma dese infinita
Secundum.
voiuit. 1. non agit nisideterminetur, vel per est, quod autem terminetur, hoc

electionem vel per hseresim, id est, est quia est in materia sed sub- ;

judicium aut opinionem, unde si stantia prima est individua, et per

prima causa nunc producat ani- consequens determinata, ergo erit
mam, ab seterno fuit determinata necessaria per materiam.
per voluntatem ut nunc produce- Item, actus et potentia dividunt xertium.
ret, sed in aeternitatenonest prius, unumquodque genus, sed ubi inveni-
nec posterius, quia tota simul est; tur posterius, ibi invenitur prius,
 m Lin. Xri. MEIAPH.

potentio voro postorior est mate- quid cum materia, et per conse-
i'in ; (Hcitenini Conunentntor hic in (luens compositum
est sed nihil ,

l:i. text. M. 1(110(1 t)ninis })otentia ad (luod est compositum potest esse
potentiani niateriae redncitnr euin ; simplicitei' primum; quia csse cu-
ergosnbstantia prima sit potentia juslibet compositi ex partibus ,

(nt Jam clictnm est (^nrest. prapced.) dependet, nec ad actum reducitur,
in substantia piMma erit materia. nisi per aliquod prius ens actu.
^^^ ^^.^_

Oppositum dicit Pliilosophus, et Cum ergo substantia prima nihil t^'^ "oa
. . potest esse
patet per rationem : omne habens .

snbstantia prima nec est p.ei; se

sit prius,
pnmum.
materiam magnitudinem,
liabot composita, nec per consequens ha-
sed substantia prinia non habet bet materiam.
magnitudinem igitur, etc. ; Item, materia prima vel est po-
tentia passiva, vel in potentia, sed
SGHOLmiM.
substantia prima non est potentia
passiva; igitur nec materia.
Deum esse sine omni materia probat qua-
tuor pulchris rationibus, omisso ruinoso fun- Ad primum dicendum, quod quid-
3.
damento Philosophi, nempe quod sequeretur qnid est in causatis, est in causa, Ad
ipsuiTi posse non esse, etconsequenter motas sed eminentiori modo non enimoIioTesTin ;

et tempus non essent sempitorna. Vide Do-

quidquid estin causato formaliter, Tn''caAsf
ctorem de hoc 1. dist. 8. qusest. ubi agit de
est in causa formaliter, Sol enim^^^^^do''. "'°'
simpUcitate Dei, de qua D. Thomas 1. part.
qu?est. 3. art. 7. 8. Sed advertit Scotus in
non est crlidus formaliter ,
' etsi QT''^'^''.
materia est

tractatu conclusionum Metaphys.concI.23.lib. sit causa caloris. Unde materia est^? substan-
tia prima ?
12.hanc conclusionem et ejus medium seu m substantia prima non realiter
rationem non excludere omnem materiam a secundum esse, et modum, quo est
sub-tantiis spiritualibus , sed soDim illam
incausatis, sed solum in virtute,
quse est subjectum generationis et corrapti-
eo quod per influentiam ejus ma-
onis, quia ejus latioseque currit de corpori-
bus coelestibus, tamen habent materiam,
qu.i^ teria sumatur in esse.
nec possunt non esse secundum ipsam, lib. Ad secundum dicendum ,
quod J,^..
7. Text. 20. Ex quo liquet Scotum inclinare licet substantia sit individua, ta-
in senten*iam ponentem materiam in anima
men non est per materiam, sed
et Angelo, quam tonet ut probabilem qusest.
per se individea est, et determina-
15. de Anima, ubi fusius rem hanc tractavi.
ta est sua substantia et indeter-
2. Dicendum, quod in snbstantia minata ; determinata
quia sibi
j)rima non est materia, qnod patet propria indeterminata, quia in- minftlTt
;

ex tribus unumquodqne enim agit

; finita, quia ad infinita se extendit. '"natl''.™''

per ouam formam, in omni gene- Ad tertium dicendum, quod non^^^^^^^"°^

re eo qnod habet materiam est omnis potentia reduciturad poten-
aliquid per qnodnon agit; cum er- tiam materife, quia non potentia
go substantia prima per se agat, activa, nec omnis potentiapassiva,
et non per partem sui, in prima quia potentia materiae non est pri-
^^^ ^^^
snbstantia non est materia. ma ^potentia ^passiva; prima
^
enim tentia pas-
p"^"?^^ p^"

Item secundo, patet idem, mate- potentia passiva est potentia ad siva?

ria non est per sesubsistens, quod esse, nam potentia passiva in ma-
igitur babet materiam, habet ali- teria habet reduci ad potentiam
 QU^STIO Vll, 069

passivamadme, iitdictnmest, qiiia propinquior quam oidom vel alii

licet potentia passiva non fuerit in misero.
s'ibstantia prima, potentia tamen ()l)positum : omne quod move-
activa est in ipsa. Unde quando tur ost coi'pus, substantia |>rima
Commentator dicit, quod omnis non est corpus ; igitur, etc.
potentia passiva liabot reduci ad
SGHOLIUM
pote.itiam materi<T, debet intelligi
de potentia passiva in istis infe- Siibstaiitia priina seu Deus, est niovens
ininiobile,quia actus purus nullo niodo est in
rioribus.
potentia, unde in ordine moventiuin et nio-
biliuni, ex 7. Pliys. Text. et Text. 34
Igitur aliqiiid est quod non motum lib. 8.

movet sempiternum, et substan- estdare infimum, quodsolumest niotuni, et

tia, actu ens. Tcxt. 35. niedium, quod movet et inovetur, et sum-
muni quod soluin movet. Quod ait nihil pri-
mo seipsum movere, explicat bene 2. dist. 3.
QU^STIO VII. qusest. 10. ad 2.

Utrum prima siihstantia sit omnino Dicendum, quod substantia pri- 2.

immobilis ? ma est omnino immobilis. Cujus

ratio est omne quod movetur in-
:

August. 10. super Gcnes. ad lilter. c. 25. et 6. d.

Trinit. c. 7. Ausel. in munolugiu c. 2\. Ilugu quantum hujusmodi in potentia est,
Victor de sacrani. part. l. Ith. 1. c. 13. S. Thom.
Iiic. lect. 6. ei contra gentes, c. 23. Flarid. Iiig
et quod movet inquantum hujus-
quxst. 6. nrl. 4. Suarez, disp. 30. sect. 8. Go- modi, actu est. Nunc autemimpos-
nimbr. lib. 8. l^lwjs. c. 4. quxst. 1. Fons. Iiic
in Exposit. cap. 1. in principio. Vide Doct. l. sibile est quod unum et idem, se-
dist. 8. quxst. 4.
cundum quod idem, in potentia sit
1.
Primum Videtur quod non Quod movet :
etactu; si ergo substantia prima
argumen- esset mobilis in potentia, esset Substaii-
tum.
seipsum, nonest omnino immobile, tiam
sed substantia prima hujusmodi ad aliquid secundum quod non es- primam
repugnat
est igitur, etc. Probatio minoris
; :
sot actu, sed nihil tale per se vadit moveri.

intellectus moveturab intelligibili, ad actum necessario

; foret ergo
et appetitus ab appetibili, sed sub- ponere aliquod movens prius sub-
stantiaprima intelligit se et amat stantia prima ; sed hoc est impos-
se ergo movetur a seipsa.
;
sibile, igitur, etc.

Item omnequod est tale per par- Patet : omne quod movetur per
Secundum,
ticipationem, reducitur ad tale per motum attingitquod prius non ha-
essentiam, sed omne mobile hic buit, sed substantia prima nulla
inferius ab alio motum;
recipit perfectione caret impossibile est ;

habet ergo reduci ad aliquid quod ergo quod moveatur.

movetur a seipso, sed omnia ha- Prseterea, quod movetur secun-
bent reduci ad primum ergo prin-;
dum aliquid movetur, et per con-
cipium est aliquo modo mobile. sequens est compositum, substan-
Item, elongari et approximari tia prima non est composita, igi-
Tertium.
sunt proprietates mobilis ; sed sub- tur, etc.
stantia prima elongatur et appro- Posset tamen distingui quodd u-
ximatur ipsis inferioribus, nam plex est motus, scilicet actus entis
felici homini substantia pi^ima est imperfectus quia in potentia. ,
 670 LIB. Xll. METAPH,

Alio modo motus potest dicere quid, quod est tale per essentiam, rtju^,^^.^'^.

(|nnmcumqne operationem, et sic secundum eumdem modum; imo «f^

lale
p^^v®
eoden in^fet

dicit Aristoteles 3. de Anima, t. ^. illiid quod est mobile per partici- i^odo

quod intelliiiere et sentire siint ])ationem secundum motum pro-

motus. Motus primo modo, non })rie dictum, reducitur ad mobile
est in substantia prima, sed se- per essentiam secundum motum
cundo modo, (]uia substantia i)ri- improprie acceptum isti tamen ,

ma intelligit et amat se, et pro- motus non sunt ejusdem rationis.

pter diversitatem motus,
ipsius Ad tertium dicendum, quod sub- I

diversitas fuit inter Aristotelem stantia prima non dicitur approxi- Adtertium.
et riatonem. Aristoteles enim lo-
...
, , An prima
mari vel elongari nisi secundum substantia
-
'«'

quens de primo modo dicto motu, similitudinom, sicut Sol dicitur?urTucS*?

ostendit quod niliil movet seipsum approxitnari alicui, eo quod radius
primo, (jum omne sic mobile est attingit ipsum, et e converso elon-
corporeorum, et nuUum corporeo- gari. Sic est de substantia prima.
rum potest se convertere supra se dicitur approximari vel elongari
totum primo. Unde 8. Physicor. pei' hoc, quod aliquid magis vel mi-
text. 17. ostondit Philosophus, nus participat influentiam ejus, sed
Nihil mo-
quodnihil moveat se, nisi partes hoc bene potest contingere absque
vet se
primo.
habeat, quarum una movet, et alia sua mobilitate.
s'oV*2"d.2. movetur. Plato vero loquens de
'^^
motu secundo modo reduxit omne
"^*
'
'

Movet autem sicut appetibile et

mobile ad primum seipsum mo- intelligibile, hspc enim sola mo-
nbstantiam
vent non motum . Text. 36.
vens; et ipse ponit
mobilem primum seipsum moven-
tem, quia seipsum intelligit, et in- QU^]STIO VIII.
corporeumnihil prohibet se supra
Utrum primum rnovens moveat per mo-
se convertere totaliter, cumnon
duni appetibilis sive flnisl
habeat partem. Unde accipiendo
primo modo, dicendum quod sub-
Aphrod. i)i hunc locum n. 24. S. Thom. lect. 7. et
stantia prima est omnino immo- 3. contra (jentes, c. 17. el 18. Flaridr. hic q. 6.
ari. 1. Ant. Andr. 12. Melaph. q. 3. in corpure.
bilis, sed secundo modo potest dici Suar. disp.2'k. sect. 1. Fonsec. 12. Met. in exp.

4.
quod est mobilis. c. 7.

Ad Ad primum argumentum dicen-

primum.
(iuomodo dum, quod intellectus non move- Videtur quod non in separatis :

est mobilis i • 1 1 •
-i • •
Primum
motu proprie et immobilibus non est finis; sed si ai-gum
, , i •

pnma t u r ab mtelligibili,
substantia? ,. t^i •

dicto,
,

quem siquidem motum

• • i i

Phi- primum movens immobile et se-

losoplius ablegat a substantia pri- paratum moveretur ut finis , in
ma, sed movetur motu improprie separatis esset finis.

dicto, et sic non loquitur hic Phi- Item, finis licet sit primum in
Secundum.
losophus. intentione, ultimum tamen est in
Ad secundum dicendum ,
quod es'5e, finisenim estterminusmotus ;

Ad
secun diim. non omne quod est tale per parti- si ergo primum movens moveret

ripaiioaem cipationem oportet reduci ad ali- ut finis, ante completionem motus

 , ;

QU^STio viir. 671

esse non haberet, hoc aiitem est im- Item, motns primus non est pro-
possibile ; igitiir, etc. prie natnralis, quia motus natura-
?ertium
Item, si primnm movens move- lis est ai^proximare ab aliqna dis-
ret nt flnis, tunc movens effective positione naturali ad natnrah^m,
aut contingens liaberet iinem aiit ad qnam cum est [^erventnm, ces-
non? si non, est imperfectnm mo- sat motns. Sed talisnon est motus
vens si sic tiinc friistra movetnr,
; coeli.
3.
qviia habitibus prsesentibus in ma- motu natnrali mo-
Pr<npterea, in
teriacessat motus, 2. de Generatio- vens necessario movetur; movens
ne, text. 68. enim gravium est generans vel
}uartum.
Item, primum mobile movetur solvens prohibens, qnornm utrum-
ex necessitate , non ne:*essitate qne mobile est. Sed primum movens
violenta, nec absoluta, sed necessi- immobile est; ergo non movetna-
tate propter bene, sed primo mo- turaliter, nec violenter ergo vo-
;

venti nihil accrescit melius per luntarie. Sed in motu voluntario

motum coeli, sed solum istis infe- tria sunt, aliquid est motum, non
rioribus ; corru-
ergo generatio et movens; aliqnid est movens, non
ptio sunt fines motus sive primi motum;etaliquidmovensetmotum.
mobilis, non primum movens.
et Motnm non movens, est ipseappe- Motum non
Oppositum dicit hic Philosophus. tens vel movensnon mo- moveiis,
volens; motum
tum, est ipsum appetibile movens movens,
;
et
SGHOLIUM. movens
et motum, est ipse appetitns, qui non mo-
tum.
Movens imniotum seii Deus, movet ut ap- movetur ab appetibili, et movet il-
petibilis et finis, cujus motus non est natu- lud, cujus est. Cum ergo primum
ralis, nec violentus, sed voluntarius. Rem movens sit movens, non motum,
pulcherrime explicat. Vide eum 4. dist. 49.
necessario movet permodum appe-
q. 10. ubi tractat illam qusestionem : An ho-
mo vitll omnia propter uliimum finem ?
tibilis, sedappetibile non movetur

nisi apprehensum bonum

prins ,

Dicendum, quod primum movens enim cognitum appetitnm movet

2.
lotus vio- movet ut appetibile et finis, cnjus primnm ergo movens movet ut
lentus,
laturalis, declaratio est triplex, est motus appetibile et intelligibile. Movens
volunta-
rius. scilicet, violentus, naturalis, et vo- enim proximum ipsius coeli intelli- 4.
Intelligen-
luntarius. Sed motus primus non git primnm movens, et appetit as- tia muvet
coelum
est violentus ; tum qnia violentum similari ei in causando, et explica- propter
est quid privativum-, et privatio re virtntem ejns in haec inferiora; Deum.

prsesnpponit habitum, et per con- et ideo continue movet

propter
sequens motu primo esset motus ipsnm primnm movens, s'cnt nos
prior; tnm qnia nnllum violen- movemur propter aliquid appeti-
tum estsempiternnm, 1. de Coelo et bile consequendum.
Mando, t. 13. tum quia motns vio- Ad primum argumentum dicen-
lentus non est uniformis per ,
dnm quod duplex est finis
, ;

Aristotelem 2. Creli et mundi, text. aliqnis enim flnis pra^existit mo-

35. Sed intendit vel in tine, vel in tni, nt si dicatnr quod finis est
medio. medinm respectu motus gra-
 67-:> LIB. XII. METAPH.

Duplex vium. Aliusest tinis aoquisitus per sat; quia non solum movet propter
linis.
motuin, sicut esse deorsum nc- ipsum habendum, sed propter ha-
quiritur per motum gravis, et sa- bitum conservandum.
nitas acquiritur per operationem Ad uUimum dicendum, quod mo-
Ad
medicincT. Finisprimo modo dictus tus coeli est ex necessitate, illa quarlun

Quis finis nihil proliil^et esse in separatis et tamen necessitas non est violenta,
e!.t in
sub>tantia immo1)ilibus, sed linis secundo mo- quia nihil est ibi contra naturam;
separata.
do dictus non est in eis nihil enim; nec absoluta, quia tunc moveretur
prohibet aliquid moveri, ut parti- coelum per seipsum etin potestate
cipet aliquo immobili et separato, sua,etper consequenshaberet mo-
immobile autem et separatum non vere et non movere; sed ista neces-
habebit esse per motum. sitas est propter bene esse, quia

A.l Per idem ad aliud dicendum, quod nonmovcreturcontinuecoelum,nisi

secuaJum.
secundo modo dictus finis est ulti- salvaretur ordo universi. Unde mo-
mum in esse, et primum in inlen- tus coeli non est propter genera-
tione; linem tamen primo dictum tionem et corruptionem, ut tinem
nihil prohibet esse primum in csse intentum, quia tunc linis non esset
Finis re- sicut in intentione. Vel potest dici, melior his qua^ sunt ad finem, sed
molus et
priiniiin in
quod duplex est tlnis, scilicet pro- propter ordinem totius universi,
esse et
intentione.
ximus et remotus flnis proximus
; et ut manifestaretur virtus ipsius
Quomo
est ultimus in esse, sed remotus primi. Et cum dicitur, quod primo Deo nii
^^^'^^^^^
potest esse primum in esse et in in- nihil accrescit melius, dicendum
tentione. quod verum est, quia nullum ei
Ad tertium dicendum, quod ali- bonum accrescit, quod sit alterum
Atl tertium quid movetur propter finem dupli- a ^e, sua tamen virtus explicatur
Agens
propler fi-
citer, vel propter ipsum habendum, per motum coeli.
nem con- vel propter habitum conservan-
gervandum At vero et bonum et propter ipsum
non cessat dum. Illud quod movetur gratia eligibile in eadem coelementatione,
habito fine.
alicujus habendi, ipso acquisito et optimum semper. Text. 37.
desistit moveri, sicut sedificator
cessat ab aedificando facta domo, QU^STIO IX.
sed illud quod movetur propter
habitum conservandum, non de- Utnwi iclem sit primum movens, pri-
sistit a moveri habito acquisito. mnmappetihile, etprimum intelligibile?
Nunc autem movens effeutive coe-
Vide auclores citatos qu3est. antecedenti.
lum non propter aliquid habendum
movet quod prius non habuit, sed Videtur quod non : effectus et i.
n Primu
movet propterhabitum conservan- non comcidunt m idem nume-
' • • • .
1 I 1
rinis argum.
dum, et ideo ut continue habitum ro, licet forma et finis quandoque, *''"'

conservet continue movet. Unde sed primum movens est effectus,

ad formam argumenti, cum quse- et primum appetibile est finis.
ritur utrum attingat ipsum vel Item, primum movens est hoc
non, dicendum quod attingit ipsum aliquid per se existens, sed primum secund
movens primum, tamen non ces- intelligibiie est universale; ergo
 QU^STIO IX. 673

non sunt idem prininm movens et tionem perfectionis, unumquodque tionem

p^^^^^^'-
primniu inteHij4'i1nle. enim appetibile est secun(him quod
um. Itein, intelligibile inqnantum perlectum est. Sed inter entia
tale est in re extra; ergo non sunt inajor est perfectio sul)stantiaB
idem. quam potentifp, et ita patet, quod
OpposiLum dicit Philosophus. substantia simplex est actus pri-
mum movens, primum intelligibi-
SGHOLIUM.
le, primum appetibile.
Primiim movens et ultimus finis seu pi-i- Ad primum argumentum diccn- ^-

mum appetibile, ac primum intelligibile duin, quod aliquis est finis, qui primum.
s.int un;im .'t idem numoro. Optime probat hahet aliud esse m se, et aliter m efnciens
ad mentein Piiilosophi. Sed rem liaiic Tuse
intentione; simit sanitas aliud ha- ^in^idemi^
tractat, 1. disp. 2. q. 2. art. 3. n. 19 ubi
bet esse in intentione medici, et
probatprimum eTficiens, primum finem, et
primum eminens, es.-e idem numero, etde 1.
aliud in materia, et talis finis non
princ. c. 3. con. 15. coincidit innumero cum
idem
efficiente, Unde Commentator di-
Dicendum, cjuod primum movens cit hic, quod si balneum haberet
et primum appetibile coincidunt in esse extra animam, finis et ef!ectns

idein numero. Priinum enim mo- in idem numero coinciderent. Sed

vens est substantia, quia accidenti primum movens non habet esse in
non debetur ratio movendi, nisi materia, et ideo bene potest esse
iiim
ns est virtute substantise. Primum etiam efficiens primum et primuni appe-
^^^'^^^ movensestsubstantia simplex,nam tibile.
,us.
si esset composita mobilis esset Ad secundum dicendum, quod Ad
^^^""^"'"*
substantia prima. Est etiam purus primum intelligibile non est uni-
actus, nam si esset sola potentia versale secundum prsedicationem,
non moveret, sicut nec materia, nisi per respectum ad intellectum
sed si esset in potentia non exclu- nostrum. Similiter primum intelli-
deretur a motu totaliter. Primum gibile est, quod est a materia ma-
erofo movens est substantia sim- xime separabile, tale est substan-
plex et actus. Sed in eodem coinci- tia prima, quse non solum separa-
dunt et primuin intelligibile. Acci- tur a materia secundum rationem,
dentia enim non intelliguntur nisi ut universaliaMathematica;
et

per substantiam, et inter substan- sed separatur a materia signata

tias, substantia simplex est pri- et communi, secundum rationem
mum intelligibile; intellectus enim etsecundum esse. Unde singulare
compositi dependet ex intellectu inquantum singulare non reprse-
simplicium, et inter simplices sentat intellectum, sed singulare
actus prior est potentia, quia po- inquantum immateriale.
tentia non intelligitur, nisi per Ad tertium dicendum, quod pri- ^,itg,.ti^,n

compositionem ad actum primum; mum intelligibile et primum ^^

p- Jji^^-i^^ie
io^itur intellectus est substantia nctibile sunt idem realiter; solum etprimum
i
. .
appelibile

simplex et actus. vero ratione difFerunt, quia in- suntidem

numero.
leiibiie Prseterca, appetibile habet ra- telligibiie dicitur, eo quod ratio
)et ra- 43
Tom. vii.
 674 LIB. Xll. METAPll.

Delectatio noitra (ut hic ait) ost passio, quia

ejus habet esse iii iutelkvtn et in
posita coiijunctione conv^^nientis seu dele-
(|Uocl [»rimo tcnulit appetitns; et
ctabili-! nj:i e^l in manii voluntati^ eum
propter isfani iliversitatem rati-
impodire. Est tamen revera qualitas. De quo
onis dicit Philosophus, qnod pri- bene Doctor 3. dist. 15. § Aliter potest dici

nuim inielli^ibile est optimnm vel n. 3. a quo causetur, cum non sit actus
proportionabile omui. elicitus voluntatis. Vide ibi § Ulterius de
tristitia, num. 12.
Qnoniam et delectatio actus hnjns,
Ratio cst delectatio provenit
:
2
et propter hoc vigilntio sensns, Undt
et intelligibilia, et delectabilissi- ex: conjunctione convenientis cnin delec

mnm. Species vero et memoriye convenienti, sed propria operatio

propter hoc. Text. 31). uniuscujusqne sibi est conveniens;
igitnr unnmquodque delectatur in
QU/ESTIO X. propria operatione; sed intelUgere
r/nuH iiilellif/cre pri))ii sit sa))i)na dele-
est operatio non transiens in ex-

etatio? trinsecum, sed movens intelligibi-

le; ergo inaxima est delectatio
Aphrod. hic. >i. 3G. S. Tlioin. lccl. 8. et i. part. circa i)UcUigere. Sed nunc est ita,
q. 18. (">abr. 1. dist. 3'k q. l. Aureol. ibid.
Alljert. Magn. li. Metaph. tract. 2. c. 11. qnod circa scntire in actu inajor est
Fland. 12. Melnph. q. ^.arl. Ant. Andr. ibid.
q. 4. concl. 1. Siiarez disp.
4.
30. secl. 14. n. 9.
delectatio quam circa sentire in
Funseca citat. q. aiilecedenli. potentia, majorest enim delectatio
circa vigiliain quam circa som-
Priinum
^'idetur qnod non : nam in i)itel-
nuin; et sensus actn comparatur
araum. lifjerc nostro non est summa dele-
ad sensum in potentia, sicutvigilia
ctatio, qnia si sic, quilibet maxiine
ad somnuni. Qnanto igitur intel-
qnseret intelligere, et per conse-
quens scientias intelligibiles; ergo
lectus eminentior est quam sen-
sus, tanto delectatio circa intel-
in intellectu primi non potest.in-
cludi summa delectatio.
lectum inajor est, quam circa
sensnm. Et ideo dicit Philosophus,
Secunt.lum Item, delectatio est qusedam pas-
quod delectatio in speculativis
sio diversa ab ipso mtelligere; si
scientiis affert mirabiles specula-
igitur in intellectu primi esset
tiones et sinceras.
delectatio, in ipso esset aliqna
Pra3terea, delectationi sensus
compositio, hoc antem falsum est.
contrariatur aliquid, quia sicnt
Item, quae difFerunt genere, non
Terlium. aliquid delectat sensuin, sic aliquid
sunt comparabilia, sel primum
oorrumpit ipsum, puta quod est
principinm non est in genere cum
corruptivum ejus; sed nihil est
aliis; igiturin ipsonon potest poni
corruptivuin intellectus, et ideo Delec
sna delectatio. intell
nihil potest contristare ipsum tan- lOUgvi
Oppositum dicit Philosophns, jor q

quod in primo
quam contrarium ejus. Delectatio sens
intelligibili est sum-
ergo tanto est major in intellectn,
ma delectatio.
quanto intelligibile certins est, et
SCHOLIUxVI.
cum majori certitudine apprehen-
Intelligere Dei e^t «umma delectalio. Pro- ditur; magis enim nos qnocrimus
bat bono, propriis et rationibus Pliilosoplii delectationem alicujus immateria-
 QMSTIO XI, 675

lis, cognitionem prohnhileni

elsi Ex tali igitnr principio dependet
hnbeaniiis, qnnni cognitioneni mnl- C(elnm et natiira. Toj-i. 38.

tornm variabilinm. Aliqna etiam

maxime delectantnr in Mathema- QU.ESTIO XT.
ticis, eo rinodsnntin ])roprio gradu
Ulrum a prhicipio primo dcpmdeal
certitndinis ; sed primnm princi-
cwlum ct tola natura tauquam ab
pinm intelligit seipsnm etcnm cer-
cfficientc ?
titndine, etita intelligibile eminen-
tissimnm ; intelligentia igitni' ejns Aug. ii. de Civu. c. 4. chrysost. kom. 4. Ui Genes.
7' Dainasc. lib. l. (U fidc. cn)). 3. S. Tlioin. hic
est
,

snmma 1 1
delectatio.
1 I-
•

1
1 1)1
nde rhilo- -'i

lecl. 8. et
/
1. conira
»
gente"^ c. 13. Aphrod.
/

sophns dicit, qnod in primo intel- 71. 39. Ant. Anilr. 12. Metnph. qnivst. 5.
Fons. i2.Melaph. cap. 7. Suar. disp. 29. sect. 2.
ligente et appotente semper est nunu 7.

talis delectatio, qnalis est in nobis

Et videtur quod non Quod enim
: ^.
movente tempore. Sed illa dclecta- Primum
non potest non esse, non dependet argum.
tio est in ipso, eo qnod attingit
ab alio, talia sunt multa, ut neces-
ipsnm primnm, et nnnmqnodqne
saria, et coelum et natura; igitur
per illnd. Unde magisest delectatio
a primo principio non dependent.
in intellectn primi, et semper ita
Item, quorum cansa
est aliqua
se habet, qnia immaterialis est
in eis potest fieri demonstratio per Secundum,
c, ,

ejns natnra. ^
*-

istam causam, sed in manilestis

Ad primnm dicendnm, qnod in
non est demonstratio per causam
inielligrre necessario maxima c«Klit
istam efncientem ergo Mathema- ;

delectatio, et ideo omnes homines

tica non dependet a primo princi-
desiderant scire; mnlti tamen scien,
pio , igitur, etc.
tisestudinm non attendnnt, eo qnod Tertium.
coelum dependeret a pri-
Item, si
percipiunt solnm delectationes sen-
mo principio, hoc non esset nisi
sibiles, et propter mnltas alias
quia per snam actionem aliquid
causas, sicut dictum fuit in princi-
indnceret in ipsum cc^lum, sed lioc
pio Metaph. q. 2.
A(l non videtur verum, quia illud in-
,ndum, Ad secnndum dicendum, qnod
ec'atio ductum non est esse, quia coelum
tra est delectatio in nobis est qna^dam
assio. prius habuit esse, nec est aliquid
passio conveniens intelligere, sed
superadditum esse ; nam sic vel
in pinmo principio non est aliud
principium primum non continne
delectatio ab ipso intelligere.
illud influeret; vel si sic, ipsnm
Ad tertinm dicendum, quod ista C(Blum infinita superaddita recipe-
ertium •
qiise sunt in diversis generibns non ret.
sunt comparabilia; sed primum Oppositum dicit Philosophus.
principium non est in aliquo gene-
i"e,imo prius est quocumque gene- SGHOLIUM.
re;et ideo comparari potest, vel
G(elnm et reliqua omiiia dependent a Deo
nt e contra dicatur aliud compara- ut a fiiie et erticieiite. Probat optimis ra-
tum ad ipsnm, quia aliquam ra- tionibus. vide ipsum i. dist. 8. q. 5. § z)j
tioneni habent ad ipsum. inlentlone, n. S. et § C jntra illam, n. 6.
ubi adversus Ilenricuni ostendit de mente
 676 L113. XII. MEtAPlI.

i'hilo^ophi aliiiua esse neces<aria et a Deo esse subsistens; sed omne quod per
causata.Et de 1. princip. cap.3. concl. 0. et 8. participationcm est, ab eo depen-
2. Dicendnni, c[\]od ipsnni ccielnm det quod est per essentiam, sicut
in tota nntura a principio primo quod participat album, non potest
dcponcU^t, ot (i'iantum ad snbstan- esse album, non existentc albedine .

tiam, ct quantum ad motum, et igitur, etc.

quantnm ad dnrationem ntriusqne. Item, omnis dcfectus dcpendct ex
3.
Ensper Ilujus mtio qnod por
cst, illud causn, secundum
quod ejus est Causa. a
i;i fieri
ho^iein^dJ- pnrMcij^ntionem est, depcndet ab causa; scd aliquid causa dicitur alia ir
faclo ess
ente^pe"!-^ eo quod cst pcr essentiam sed om- ; alicujussecundum /icn, ut sediflca-
esseniiam.
^^^ ^^^^^j ^^^ citra primnm partici- tor domus, aut secundum esse, sicut
j)at essi\ nt patet in 10. q. 2. sed forma et materia ejus; et sicut
ipsum primum cst sua essentia; subtracta causa in fieri res non
igitur, ctc. Assnmptum patet ex 3. amplius est in fieri, sic subtracta
t. 3. qnia omne cujus esse diversum cnusa ipsius, resnonhabet amplius
est a sua essentia, liabet esse cansa- eise. Sed primum principium non

tum, sed omne cansatum, yel can- solum est causa istorum inferio-
satur ab alio, ut caliditas aqufc ab rum, sed est causa secunda. Dicit
ignc, vel ex principiis essentialibns enim Aristoteles in 2. hujus, text.
subjccLi, ut risibile ex principiis 4.quod sicut primum calidum est
hominis; sed primi principii
esse causa omnium calidorum, sic pri-
non potest esse causatum ab alio, mum verum est causa omnium ve-
quia aliquid esset prius eo, nec rorum. Sed primum verum est cau-
potest esse causatum ex principiis saomnium, quse sunt vera, et ea-
intrinsecis, quia nihil est causa dcmest dispositio rei in veritate et Primun
verum
sufficiens sui esse; vel si hoc nli- entitate ergo primum e^^eestcau-
; eausa oi
nium vei
quid esset causatum in eo, per sa omnibus aliis,quodme habeant. rum.
consequens non esset principium Sicut igitur illuminatio medii de-
simpliciter primum. pendet a Sole, eo quod Sol non
Secundo, qufedam actualilas
esse solum est causa fiendi lumen in
est, et ideo quod diversum est ab medio,sed etiam essendi;sic coelum
essentia, compnratur ad ipsum, et tota natura a primo principio
sicut actus nd potentiam. Sed osten- dcpendet, eo quod est principium
sum est prius, q. 5. quod in primo essendi unumquodque.
principio non est potentia passiva; Ad primum dicendum, quod nihil 4.
A(l
ergo in eo non est diversum esse prchibet illud, quod nonpotest non primun
ab essentia; ergo quod habet ali- esse ex alio dependere, sicut con-
quid non est iUud, participat
et clusiones in demonstratione non
ipsum, ut quod habet ignem et possunt non esse, cum sint neces-
non est ignis, participat ipsum, sarise, et tamen dependent ex prin-
AliquO'
hoc est talium, quia sic est ponere cipiis. Aliquid enim non dicitur cx necess.
rium po
aliquid prius quo participaret esse. alio dependere, quia potest non ess<i a
Si ergo primum principium sit per esse, sed quia si aliud non esset, aJio.

se subsisLcns, et est suum esse et ipsum non esset, ut si influentia

 QU/ESTIO XII 677

primi snbtraheretur, coelnm (lefi- onem separatornm non devenie-

ceret.Unde non potest dici qnod mus, nisi per cognitionem sensibi-
coelnm non potest non essc, nisi linm igitnr videtnr, qnod primnm
;

snpponendo inflnxnm primi, sicnt principinm sit imperfectum.

nec potest dici qnod medinm est Ttem, illnd estimperfectins,qnod
Tertium.
illnminatnm, nisi pra^snpponendo additiones plnrinm potest recipe-
inflnxnm Solis. re, sed esse plurimas additiones re-
Ad
cundum. Ad secundum dicendnm, quod cinit;
i
ercro
o cum primnm i
princi-
i
lathenia- ^ '

cus non unumquodque inquantnm liabet pium sit esse (nt inm dictum est)
monstrat . . . . , , . . ...
. ,.

er cau esse, a primo prmcipio dependet. primnm principinm erit imperte-

%m effi
ientem Unde Mathematica sccnndnm qnod ctnm.
habent essr, dependent a primo Oppositum perfectum
: illnd est
principio, sicnt a cansa efficiente. cui nihil deest, perfectius universo
quod esse habent a cansa effl-
v^cd est primnm principium jier Aristo-
ciente non cadunt sub considera- telem in 5. text. 21. igitur, etc.
tionem Mathematici, et ideo per
SGHOLIUM.
eam efiicientem non demonstrat
Primuni principium est perfectum, quia
Mathematicus. actus purus et sua essentia. Vide 5. hujus,
iteriium. Ad tortium dicendum, qnod pri- cap. 15. (le perfecto, et Scotum in liunc tex-

mum principium influit in coelum tum.

non semper novum essc, sed conti- Dicendum qnod anti^iui, nt
est, 2.
Primum
nuat primum influxum, et hoc abs- Leucippus et Pythagorici non at- principium
est imma-
que motu et tempore, et ideo non tribnunt primo principio esse per- teriale.

ernnt inflnita snperaddita in coelo. fectum. Cnjus ratio est, quia ipsi
considerant principium naturale;
Quicumque antem putant, ut Py-
thagorici et Lencippus optimum materia in potentia est primum
et nobilissimum non in principio principium natnrale et maxime in
esse. Text. 40. potentia, et per consequens estim-
perfectum. Sedprimum principium
QU.ESTIO XII. non est materiale, sedefficiens, sed
efticiens est in actu, et materia in
Ulrum primiim principium sit perfe-
ctum ?
potentia;primnm antem efflciens
est maxime actu, et tale est maxi-
Clemens Alexandrinus
Cyrilliis lib. 1.
///;. 1. Pssdagogr cap. 9.
contra Julianum, sub ftnem.
me perfectum, primnm igitur est
S. Tiiom. lect. 8. et 1. part. qua\st. 4. art. 2. perfectum.
Aphrodis. hic num. 28. Suarez disp. 30. sect'.
1. Foiiseca citat. quxst. antecedenti.
Prseterea, omnis perfectio, est
perfectio essendi, sed primum est
3.
1. Vidcturquod non Qnod non est :
causa ipsius esse; ergo inclndit in Ad
rimum primum.
'giimen- factum, non est perfectum, sed pri- se omne perfectum. Unde Com-
lum.
mum principinm non est factum ; mentator dicit in 5. text. 22. quod
ergo nec perfectum. primo principio non dcest aliqna
undum. Item, principia rerum apnd nos nobilitas, qnae in entibus reperitur,
sunt imperfecta, utsemina planta- et illud est perfectum cni nihil
rumet animalium, sed in cogniti- deest.
 678 Llli. XII. xMETAPll.

priinnm dieonduin, quod dc

A<1 Item, potentia et virtns mani- secundu

primo ppincii)io i)ro})rie non potest festantur per efieetum; sed nuUus
diei (inod est perfeetnm, aut quod effeetus primi est inlinitas ergo ;

est raetnm persimilitndinem. Tnne virtns primi non est intinita.

enim res est perreet;i, enm de po- Item, si virtns alicujns corporis
TertiuK
tentia re.lncitnr aetnm, qnali- -Ad moveretur in non
esset intinita,
tercnmqne res habet aetnm, diei- tempore per PhilosophumS. Physi-
mns eam esse perleetam, et qnia eor, text. 41. ergo pari ratione si
])rimnm prineipinm est aetus pu- virtus primi esset infinita, move-
rns, ideo est perfectnm. *
retur in non tempore ;eonsequens
A«.l
secuiuium.
Sennna
noa ^unt
Ad secnndum dieendnm, qnod se-
mma ,

non snnt prima principia, se-

.... est falsum, igitur et
sequitur.
illnd ex qno

^^'"dpm!"' men enim dependet ex aliqno prio- Oppositum Philosophns,

dicit

ri periecto, nt ex animali aliqno de- text. 79. Ratio etiam Philosophi,

Unde cum semina non sint

ciditur. quia rnovet infinito tempore; ergo
prima principia natuialia, non est virtus ejus est infinita.
mirum, si non sunt perfecta; sed SCnOLIUM.
primum principium est efficiens,
Deus habet potentiam infiiiitam, sed ratio
nee eo est aliquid prius, igitur, ef c»
Aristotelis ad hoc nempe, quia movet iii
Ad tertium dieendum, qnod esse tempore intinito, falsa est et erronea. Vide
Adtertium. propric non reeipit additionem, I^octorem de hoc 1. dist. 2. quiest. 2. § l^ri-

sed magis aliqua recipiunt esse. mani viam, n. 25. et in hunc textum ad 3.

Unde unumquodqne explicatid Aristotelis 8. Physic. Virtus infl-

est ens, secun-
nita si esset, moveretin non tempore. De quo
dnm quod habet esse, et ideo esse ha-
agit 1. dist. 2. qusest. 2. ad ult. 2.
bet magis rationem recepti, quam Omne qn

recipientis; unde me primum est Dicendum, quod virtus primi est ^^11^^11

perfectissimnm. infinita, cujus ratio est : illud est in ^S formJi

finitum, quod non est finitum; sed
Movet enim per inflnitum tempus, aliquid finitur dupliciter, aut per
et non habet potentiam intlni-
formam, aut per materiam. Illud
tam, finitum. text. 41.
quod dese est finitum etfiniturper
QU^.STIO XIII. formam,illudestimperfeetum,qnia
finiri per formam, est per formam
Utrum primiim principium sit virtus in- perfi/i. Sed finiri per materiam est
(inita ? amplitudinem alieujus in minus
trahi, ideo quod non est finitum
Aphr. citat. q. anteced. S. Thom. lect. h. et 1. con-
ira i.enle<i, c. 20. Greg. i?i l. dist, 42.^. 3. art. 1.
per materiam, illudest perfeetum,
Marsil. ibi. arl. 2. Occhain qiiodl. 'S. q. 1. et et ideo inflnitum materise est im-
quudt. 7. q. 22. et 23. Fland. hic q. 7. nrt. 5.
Suar. dis)). 30. sect. 2. n. 3. Fons. Iib. 12. Me- perfeetum, sed infinituin form86
toph.cap. 7. Vide Doctoreni z?i 1. dist. 2. quicst.
est perfectum. Nnne autem pri-
2. et quodl. 7.
mum prineipium est maxime sepa-
1. Videtur quod non Infinitum est : ratum a materia ergo sua essen- ;

imu
argum. iiperfectum, virtusprimi non tia maxime formata est intinita.
imperfecta; ergo nec infinita. Sed quanto aliqnid perfeetius ha-
 ,

QU.EST10 XIII. 679

bet formam socnndnm qnam agit, statur, sed agens a^qiiivocnm non
tanto perfectius agit et perfe- agit secunrlum virtutem. totam
ctiorem liabet potentiam agendi, Tota enim virtus Solisnon manifes-
sicut quanto aliquid calidius est, tatur in generationo animalis gene-
tanto liabet virtutem perfectiorem i'ati per putrofactionem; sedi psum

calefaciondi; unde si aliquis habe- principium est agens noquivocum,

Isse' calorem iniinitum, liaberot vii--
ret quia cum natura non convenit, noc
liium. tutem infmitam calefaciendi. Sed in genere, noc in specie, idoo licot

%^6. €^ssentia primi est infinita ergo ; nullus effectus sit infinitus, ox hoc
^- virtusejus oritinfinita; non tamcn tamon non sequitur quod omnis
privative, quia sic iniinitum non virtus sit (inita.
convenit seternitati, sod negative, Ad tertiumdicondum, quodsi vir- 4.

^^*®''^'""^-
quia non limitatur ojus potentia ad tus infinita osset in magnitudine,
aliquem effoctum, ut probat Phi- movoret non tempore, ut dicit
in
losophus 8. Physicor. text. 78. et Philosophus, hoc tamon non soqiii-
hic similitersupponit yirtutom tur de virtuteincorporea. Hujus ra-
ejus intinitam, eo quod movet tem- tio est, qnia corpus est agens per vide
. TVT
/-> • 1 L !• • 1 • 1
Scot.1.d.2.
pore mnnito, Nec tamen ex hoc
I

naturam et ideo si aliquod corpus

.

; q. 2.ad3.
^'
sequitur, quod virtus Solis sit infi- haberot virtutem infinitam, secun- *^*

nita, otsi moveat hgec inferiora dum rationem illius virtutis ago-
tempore infinito quia non movet rot. Sed corpus est receptivum ali-
Sol nisi motus, unde motus Solis cujus ofFectus sccundum determi-
per tempus infinitum arguit virtu- nationem agentis modo ; est ita,-

tem primi moventis infinitam. quod virtus infinita movet tem- in

Unde illud, quod movero potest- pore, et infiniti ad finitumnulla est
tempore infinito, ad hoc quod ali- comparatio noc proportio; ergo si
quid recipiat ab alio, virtuteminfi- virtus corporea movoret
infinita
nitam habet, tale nihil est circa in aliquo, quod non osset proporti-
principium. onabile tempori, tale autemest ope-
rs. Ad primum dicendum, quod infi- rans in continenti, sedvirtus incor-
mum. i^iitum in quantitate
ex pai'te et porea non agit ex necessitate na-
;';^|;;;^^
materife est imporfectum. Cujus tura^. Unde agens voluntarium non
imper- signum quod figura, quae est
est, agit quantum vult, sed agit secun-
terminus quantitatis, quaedam for- dum possibilitatem matericT ; c^^edi-

ma est et perfectio est, et ideo ficatorenimnon facitdomum quan-

quantitas carens terminoimporfe- tam vult, sed secundum possibili-
cta est, sed infinitas ex parto for- tatem materiae. Nunc autem pri-
mse perfecta ost. mumprincipium movetvoluntarie,
ndum
^^ secundum dicendum, quod et omno quod movetur, ost corpus,
vocimlagons univocum agit socundum to- unde motum infiuit secundum
ndum tam suam potentiam, homo enim possibilitatem corporis : sed im-
tiam. non potost pius tacore quam homi- possibile est, quod corpus inconti-
nem generare. Unde tota virtus nenti sit hic et ibi, et ideo non
agentis univoci in effoctu rnanife- movet in continenti; nnde ratio
 6S0 LIB. XI!. METArn.

nullum corpus est perfectissimum. Vide Sco-

solnin concliulit do virtiite inlinita
tum in hunc textum, et 8. Physic. text. 87.
in magnitndine.
Dicendum, quod primum prin-
Ostensnni estantein, et non contin- cipium non habet magnitudinem,
^it habere h:\uc substnntinm quia nulla mngnitudo movet non Magnil
ma^*iiitudinem iiullam. Text. 41. movot,
mota; sed primuin principium ta.

movet non motum ut dictum est

QU.ESTIO XIV. prius, supra q. 9.

nnon prinium principium Jiaheal ma- Item, in omni magnitudine est

aliqua potentia, quia divisibile est
gniludinem ?
in infinitum, et ibi sunt partes in
Arisl. 8. Pfnjs. teil. 79. Hsiinws, dialogo cum Try- potentia ; sed in primo principio
phone. (\yrillus lib. 1. coutra Julianum suh
nem. August.^/c hxves. num. 50. ct 86. S. Thoin.
fi-
nonest potcntia, sed actus primus;
cilat. quicst. antrcedcnti et 8. Phys. lext. 79. et
igitur, etc.
1. part. quxst. 25. art. 2. ad 3! Flaiidria hic
quxst. 6. art. 7. Suarez disp. 30. sect. 4. Go- Item, primum principium est Nulla
nimbr. 8. Phys. cap. G. quajst. 1. gnitud
perfectissimum; sed nulla mngni- perfec
ma
1.
Et videtur quod sic sitns debe- :
tudo est perfectissima, quia omnis
Pnniuiii
argumen
turcorpori et nuUi alii, sed situs magnitudo est corpus, et aut vi-
tum. debetur primo principio; dicitur tam habet, aut non. Corpus non vi-

eniin 8. Pliysic. text. 84. quod vum est imperlectius vivo; corpus
inovens coelum est in circumferen- autem vivum non habet vitam
tia; igitur est corpus. inquantum corpus, quia sic omne
secundum. Itcm, animal non est sine corpo- corpus viverct, imo si vivat, hoc
re, sed piumum principium est est per animam, et inquantum
aniinal sempiternum, ut dicitur vivum perfectius est non vivo
hic in littera ; igitur habet corpus. anima ergo perfectior est corpo-
Item, finitum et infinitum quan- re ergo corpus non potest esse
;

Tertium.
titati conveniunt, sed priinum perfectissimum; sed primum prin-
principium habet infinitam virtu- cipium est perfectissimum ergo ;

tem; igitnr et quantitatem habet. non habet corpus, nec per conse-
Oppositum dicit Philosophus, et quens magnitudinem aliquam.
3.
arguit per rationem sic omnis :
Ad primum argumentum dicen- Ac
primi
magnitudo aut est finita, aut infi- dum, quod situs proprie debetur Quon
corpori. Quod autem Philosophus movt
nita; sed primum principium non otelum
habet magnitudinem infinitam. dicit, quod movens primum est in in orie

quia tale non est nec habet mag- ;

circumferentia, hoc non est secun-
nitudinem finitnm, quia virtusejus dum determinationem suae sub-
est infinita, sed in magnitudine in- stantiae, sed secundum amplitudi-
finita non est virtus infinita. nem su3e virtutis; si enim priinum
esset sicut in circumferentia, non
SGHOLIUM. semper esset in Oriente. Nunc
Iii Deonulla est magnitudo, quiafinita esse autem dicimus, quod movens coe-
nequit in Deo, et infinitam dari repugnat. lum est in Oriente, quia ibi motus
Secundo quia esset in potentia. Tertio quia ejus incipit, et ita dicitur primum
 QUiESTIO XV, 681

csse secimdnm amplintionom

ibi compositio primo principio est

influentiao, et non secnndum dotor- attribuendn.

minationem substantire. Item, nihil est in seipso, sed in secundim

Ad secundum dicondum, quod principio est bonitas, vita, dilectio

Ad
secunaiim. Pliiloso plius nou intondit (juod et liujusmodi ; ergo pidncipium
la

^rinc?{Sium primum principium animal sit ;

primum aliud est a sua quidditnte;

^dichuv sed hoc dicitur a quibusdam se- igitur in principio est aliqua com-
J,^'^';?! cundum metaphoram, quia nihil positio.
num? vivit apud nos vita intellectiva Item, de principio primo scire xertinm.

nisi animal, et ideo dicunt quidam possimus an sit? non tamen quid
antiqui dicendum esse animal. Sed sit? hoc non esset nisi suum esse,
manifestum est, quod animali
in aliud esset a sua quidditate, et
aliud est quam vitn, proprie lo- per consequens ibi est compositio.
quod in ipso est princi-
quendo, Item, quod in uno est accidens,
Quai tum.
pium vitae, quo modo est anima. in nullo est substantia; sedvita,
Nunc autem dicit Philosophus l)onitas, sapicntia, in nobis sunt
text. 38. hujus quod Deus est ipsa accidentia; igitur in primo princi-
vita optima et sempiterna, quod pio non possunt esse substantiae.
ipse non dicit de aliquo animali. Item, primum principium pro- Quintum.
Adteriium j^^\ tertium dicendum, quod fini- ducit hanc animam, nunc quaM^o,
tum et inflnitum ex parte materi.ie utrum illa idem cum
actio sit

quantitati congruunt, non tamen substantia prima vel non? si non,

ex parte formae ; sed primum prin- habeo propositum; si sic, igitur
cipium est infinitum ex parte for- cum sua substantia fuerit ab a>-
ma\ nonenim oportet quod habeat terno, ab aeterno hanc animam
quantitatem. produxit.
In oppositum : in omni composi-
Oportet ergo principium esse tale
cujus substantia actus; amplius
to est aliquid per modum actus,
igitur tales oportet sulistantias et aliquid pcr modum potentia^,
esse sine materia. Text. 30. quia vel una pars est in potentia
respectu alterius, ut in homine,
vel omnes partes sunt in potentia
QU.ESTIO XV.
respectu alterius, ut in domo, vel
Ulrum primiun principhim sit simpli- in aliquo tali sed in primo prin-
;

citer simplex ? cipio non est potentia passiva (ut

prius dictum est supra q. 5. hujus,)
Aphrod. num. 20. S. Thom. lect. 5. et. i. part.
quiest. 3. Soncin. 4. MHuph- qi/cest. 14. Ikinnes ergo nec aliqua compositio est ;

1. part. qucest. 3. art. 7. Molina ibid. clisp. 2.

FJand hio qucest. 5. art. 2. Suar. lib. 1. cJe Tri- ergo simpliciter simplex.
mt. cap. 4. et in Metaph. dist. 30. sect. 3. Vide
r>oo. m 1. et qucest. 3. Smising. 1. de Deo uno^ SGHOLIUM.
tract. 2. disp. 2. qucest. 2.
Deiis est simplici.ssimum ens, quod bene
Videtur quod non quod ost : illud probat Doctor excludens ab eo omnes com-

optimum, attribuendum est primo positionis species. De quo vide ipsum 1. dist.
^
8. quiest. l. et 5. et siipra qujest. 6. quae fere
principio, sed composiLa apud nos
a™' eadem est cum ista et cap. 4. do primoprin-
meliora sunt simplicibus; ergo cip. concl. 10.
 68-2 LIB. XII. METAPH.
^-
Dieenduin, qnod prininni princi- ab aliqno extrinseco; sed in pri-
l)iiini est siniplieiter siniplex. Cu- mo principio nihil potest esse
jns ratio nmtiplex potest esse, causatum, cum sit causa prima;
Qiiia omne compositum cansam est ergo primnm simpliciter sim-

inj.rimo ^^«^bet; j)a rtcs cn ui couiposi ti, Qu.T

i plex ab omni compositione reali
nuiiaesi'
^^^ ^^ suntdiversa\ uniri non pos- absolutum.
coiin>osiiio.
^,ji>(; per cansam i)rioi'em; si
i^j^l Ad primnm dicendum, qnod in
4,
er.^'o primum principium aliquo Iiis, quse nata sunt componi, com- Quando
modo esset compositum, primo positum midius est simplici. Ex ^t^JnfelV

principio esset aliqua causa })iMor. lioc tamen non sequitur quod quo- gijjjpjlcf?

Itein, csse cnjuslibet compositi modocnmqne simplici compositum

dependet ex partibns suis, et est sit melius, quia quodlibet alio ab
posterius eis. Si ergo primum eoparticipat esse ab eo. Tn qnoli-
principinm esset compositum,ejns bet igitur alio est aliqua com-
esse dependeret ex alio, quia ex positio, scilicet participantis et
suis partibus, et non esset sim- participati ; primum principium
pliciter primum. a nullo recipit ess^, ideo in ipso
Praeterea, omnis compositio, aut non oportot esse compositum.
est partinm quantitativarum aut ; Ad secnndum dicendum, quod de secitfdum.
materi;ie et formae; aut generis separatis loqni non possnmus, nisi
etditFerenti?e; ant me et essentia^ secundum modum loquendi de sen-
aut suppositi et natur?e ; aut acci- sibilibus. Nunc autem existentibus
dentis et subjecti; s d nulla illa- imponimus nomina absoluta, cu-
rum primo principio potest
in jusmodi sunt albedo hominis, quia
poni. Non est compositum ex par- ergo principium in se maxime
tibus quantitativis, ostensum enim subsistit ; attribuimus no-
igitur
est supra, q. 14. quod non liabet mina concreta. Dicimus ergo quod
magnitudinem. Xec ex materia ct Deus est causa, principium, et hu-
forma, (ut prius est ostensum, jusmodi, et propter ejus simplici-
q. G.). Nec ex genere et diiTerentia, tatem attribuimus eidem nomina
(piia tunc esset aliquid in eo per absoluta, est enim vita, sapientia,
modum actus, et aliquid per mo- et hujusmodi; unde in eo non dif-
dum potentiae, tunc esset in
et ferunt Deiis et deitas, mvens et vita, Jem^^nt
gencre, quod fuit supra improba- imo solum illa differunt secundum ^^^-^f
tum in 10. q. 2. ad 4. Nec est esse apprehensionem, sive per conce-
etessentia,ostensumestenimsupra ptionem intellectus nostri; unde
q. 5. quod esse ejus non dependet h?ec non est magis propria, vita est
ab essentia. Nec ex natura et sup- in primo principio, quam vita est m
posito, ostensum est enim in 7. i'?7rt, nisisecundumapprehensionem
quofl in unumquodque
separatis nostram.
est idem quod quid est. Nec cx Ad tertium dicendum, quod esse ^

accidente et subjectp, quia omne dicitur dupliciter uno modo : esse

^'^^^''^'^^'^'

acciflens vel est causatum ex prin- dicit actum entis per decem Ge-
cipiis essentialibus subjecti, vel nera divisi. Alio modo signiflcat
 ou^st:o XVI. 683

unitatcm in compositione (|nnm ab aHerno non })otest dici quod

format intellectns. Si cssc acci[)i- creavit nnimam, qnia propter
tup pro actii entis, non possnmns istam habitudinem omnino nomi-
scire cjns ess.", sicnt nec (\jiis ({uid- na talia dicuntur de ipso ad tem-
(litatem, (\nii\ in ipso idem snnt. })ns sive ex tempore.

Si antem cssc acci[)itnr secnndo

movetur ne-
(]noni<'im antem (inod
De Deo modo, sic scire possumus ejns c.ssc cesse ab alio moveri, et primnm
citur esse.
de T)eo; scire enim possnmns,r]Uod movens immo1)ile esse secun-
]i;ec compositio, (inam intellectns (him se, et reternum motum a
sempiterno moveri, et unum ab
format de eo, vera est, scilicet uno. Tcxt. 13.
Dcus est.

Ad Ad qnartnm dicendnm, quod il-

QUyESTIO XVI.
qnartum.
^'ila xqni-
Ind nnivocnm qnod in nno est ac-
voce est LtrnDi rnotor primus approprictur primo
cidens, in nnllo est snbstantia,
n 110 bis et
mobili ?
iu Deo. nnde ista, scilicet vita, intellectus,
c^equivoce snnt in nobis et in ipso. Avicen. 9. Metcfph. c. 4, ApHrod. nnm. 29. Aver.
Ad 12. MrtapJi. coin. 43. et 94. S. Thom. tiic lect.
quintuiii Adalinddicendum, quod qnsedam 9. et 1. contra genles cap. 13. et qua-sf. de
spirit. creat. art 6. ad 10. Jandun. 12. Metaph.
.

relativa principaliter signiticant qtucit. 17. .I.ivel. qtucsi. 15. Snar. disp. 35.
sect. 2. ntiin 20. Foi.s. 12. Mei.aph. cap. 8.
.

habitndinem, nt patei% 11 ius, do- Vide Dootorem in disputaris qiuust. 2. art 1. et .

in A. dist 1. qucest. 1.
minus, servus; et alia sunt rela- .

1.
tiva, qUfC ex consequenti signid- Videtur qnod non nam moven- : Primum
argumen-
cant liabitudinem, alind tamen tis appropriati ad mobile est pro- tum.

signilicant principaliter, ut capi- portio hujus in agendo, et illius in

tatnm, scientia, et hujnsmodi. patiendo; sed primi principii ad
Snnt autem qnsedam nomina dicta quodcumque mobile nuUa est pro-
de Deo principaliter quae signifi- portio, igitur, etc.
Secundum.
cant habitudinom ejus ad creatu- Item,causa et effectus proportio-
ras, et ejus substantiam indirecle, nantur, cum universali nniversale

Creatio
sicut dominus; et qnaedam nomi- etcum particulari particulare : sed
iciiva '.psa
na principaliter significant directe si primuin principium comparetur
sulis!anlia
Dji. ejns substantiam, et ex consequen- mobili, prima cansa universalis
ti indirecte habitudinem, sicut crca- comparatur effectui particulari,
lor, produccns, motor, et hnjusmodi; quod est impossibile.
Tertium.
et ideo tam hsec nomina qnam ilL'i, Item, primum principium
si

non snnt dicta de primo principio moveret primum mobile appro-

ab seterno, propter habitndinem
quam important, vel directe, vel
indirecte.Unde si primum princi-
pium creat animam, creatio active
significata est ipsius
vel essentia; qnia tamen creatio
non solum importat actionem, quae
est ejns snbstantia, imo simul cum
hoc importat habitudinem, ideo
priate moveret in instanti, conse-
quens est impossibile; igitur, etc.
Consequentia patet, qnia omne
agens secundum modum suse vir-
substantia tutis agit.
Quartum.
Item, si principium primum
appropriaret primo mobili, tunc
])rimum principinm produceret et
substantiam primi mobilis et mo-
 I
6S1 Un Xll. METAPH
tnm ot alia accidentia; sed hoc gere; igitnr immediate omnia po-
j
est impossibile, qnia ab nno in- test prodncere. ,

(|nantnni nnnni, non possnnt nml- supposito qnod in

Praeterea, 3.

ta proilnci, secnndnm Avicennam primo mobili sit aliqna diversi-

lib. ;{. Met. l. 7. tas, supposito etiam qnod omne

Oppositnm innnit riiilosophns qnod est in snperioribus redncitur

,^

hic, dicit enim qnod primnm mo- ad aliqnam causam per se, tnnc
vens movet primnm mobile, moto qusero utrnm illa diversitas in

vero illo movet alia. primo mobili redncatnr ad ali-

Item,
quam nnam causam, aut non? Si
dicit qnod principaliter
in unam, habetur propositum, si
movet, qnap cansat snbstantia pri-
ab nno possnnt procedere diversa
ma, snnt antem plnres motns alii.
immediate;si non, in cansamper se i^pyjn^o
i moDili est
Ad Avicenna sic: qnod
illnd dicit
redncitnr,igitnr in causis diversis. aiiq".a di-

primnm principinm non appro- Tunc quaero, utrnm in istis causis

versitas.

priatnr alio immobili, qnia, se- est tanta qnanta est

diversitas,
cnndnm ipsnm, ab nno simplici- in primo mobili? si non, habeo
I

ter non procedit nisi immediate propositum, qnia ab aliqno nno

nnnm nnde a primo principio
;
potest procedere aliqna diversitas
solnm procedit immediate nna in cai^sa si sic, oportet illas causas
;

Intelligentia, in qna est aliqna

ad alias causas priores reducere,
diversitas, et ideo aliqna Intel- vel nniversnm erit inoonnexnm,
ligentia diversa secnndnm enim
;
quod estcontra Philosophnm.
qnod intelligit se, nt est in poten-
Praeterea, in prima Inlelligentia
.tia, cansat orbem qnem movet; producta erit aliqua diversitas se-
etsecnndnm qnod intelligit se, nt cnndnm Avicennam, et qnidqnid
est in actn, cansat snnm motnm ;
est in ista producitur a prima
secundnm qnod intelligit snnm causa immediate ergo nihil pro- ;

principinm cansat Intelligentiam hibet ab uno diversa produci, nn-

seqnentem, et illa secnnda aliam. de ratio Avicennae non videtnr
vero non videtnr verum,
Illnd conclndere.
nec necessarium licet enim ab ;
SGHOLIUM.
agente natnrali inqnantnm imnm,
Primum movens appropriatur mobiii, ita
non procedat nisi nnnm, qnia ut ipsum principalius moveat, noii tameu
Potentia i .
t
potcntm naturalis
•
, . ,

nataiaiis tantnm nna ut solum ipsum mobile enim primum ma-

;

"hmtana''' ^-^t unius, (ut dicitur in 9. text. gis appetit primim movens quam caetera
»''"'*'""'•
:]. agente per intellectum
in mobilia. Vide Doctorem hic, et ad Text. 4i.
)

tantnm et voluntatem, hoc non Ad qnsestionem ergo dicendnm ^

oportet. enim aliqnis intel-

Si estsic:qnod aliquid appropriari
ligendo solnm possit prodnce- alicui, est dnpliciter ; vel ita qnod
re, si mnlta potest intelligere, nnlli alii conveniat, vel ita quod
mnlta potest prodncere. Nnnc prins et principalius
conveniat
Quomoilo
autem primum principium intel- -r-. •

ei. Primo modo non appropriatnr

1 . ,

primum
1 movens
ligendo se, omnia potest intelli-
• 1 • .

primum movens mobili primo, appiopria-

 ;

Ql^iESTlO XVII. 085

.'^i^
'inu) mo-
non enim sic movet ipsiim iit linis virtus primi moventis esset in Adteriium
biii. sic enim una Intelligentia moveus magnitudine, tunc moveret in in-
iiniim orbem, movet ipsum pro- stnnti, quia agens existens in ma-
pter primum; sic secunda Intelli- gnitudine agit secundum totam
gentia movens secundum orbem, suam virtutem et potentiam. Et
movet ipsum propter primum; sic ideo si virtus inhnita esset in
tertia Intelligentia movens tertium magnitudine improportionabiliter
orbem movet ipsum propter pri- moveret velocius quam aliqua vir- v-. .

mum. Secundo tamen modo appro- tus finita. Ita tamen non est de mo- ^"^^^- ^^.

priatur primum movens primo vente incorporeo, quia non agit

mobili per prius enim et princi-
; secundumnecessitatemnaturse,sed
palius movet ipsum^ et hoc patet secundum voluntatem et possibili-
sic : Primum movens movet ut tatem ipsius mol)ilis.
desideratum etamatum; illud ergo Ad quartum dicendum, quod ab Ad
.... -1 1
quartum.
magis movet quo magis appetit
l uno nihil prohibet procedere mul-
. 1 1

ipsum. Nunc autem est ita, quod ta, illud tamen unum inquantum
mobile primum magis appetit pri- diversa producit, aliqualiter est
mum movens quam aliquid aliud, diversificatum. Sed ista diversitas
quod mcnnifestum est ex velocita- solum rationis est, nec aliquam
te sui motus ergo primum movens
; compositionem facit.
magis movet ipsum. Et hoc intelli-
Quia quidem igitur sunt substan-
git hic Philosophus cum dicit, tiae, et harum qua^primaet se-
quodprimum movens movetipsum cunda, secundum ordinem eum-
mobile sempiternum, et lib. 1. de dem, lationibus astrorumpalam.
Text.44.
Coelo et Mundo, quod primi mobilis
et incorruptibilis est prima sub- QU^.STIO XVII.
stantia intelligibilis et incorrupti-
bilis. Ulriim prceter primiim motorem oporlet

Ad primum dicendum, quod ponere aliquam InteUigontiam primuni

Ad agentis appropriati, ita quod nuUi mobile moventcm e^^feetive ?

alu, est aliqua proportio. Nunc Arist.8. Phtjs. rap. 6. iext. 52. Aiigust. 3. de Tri-

autem primum etsi appropriaretur
primo mobili, non tamen sic ei,
quin etiam alii et principaliter.
Hic vero procedit de agente natu-
rali, et non de agente secundum
voluntatem.
nit. cap. 4. S. Thom. /uc lect. 9. et opusc. 10.
art. 3. upiis. il. nrt. 2. et cle pote?it. qua\st.h.
ort. 3. D. Bon3iven. 2. disl. iA.art. 3. quwst.t.
Durand. ibul. ;\rgent. ihid. art. 1. quxst. 1.
Bassol. ibid. Sonc. 12. Mdaph. quxst. 3(j. Sua-
rez citat. quiBsi.prmcedenti, ?(.21.Conimbricen. 2.
de Cccio cap. b.quj:st. 5.
Videtur quod non Quod potest
:

In ao"6nt6 . •

secundum Ad sccundum dicendum est simi- fieri per pauciora, natura non fa-

univers^i^liter, quod iu agentibus secundum cit per plura, non enim gaudet Pri-*ium
^^°^
uuiversale correspondet superfluis,nec indiget necessariis
lerumver-^^'^^'^^^^^' ;

^''^''
universali, et particulare particu- sed primum movens movere potest
lari, sed in agentibus per volunta- primum mobile etfective ciim sit

tcm hoc non oportet. virtutis inhnitse; ergo non oportet

'
6. Ad tertium dicendum, quod si ponere aliud movens.
 686 LIB. \n. METAPII.

Secimhiin. Itom, |ilnralitas moloruin non esset nisi aliqnid movciis virtntis
ponitnr diminntio-
nisi. [)roptor linita> et dcterminatnB moveret pi'i- t^a^^prltrr

nem virtntis, nt patct in tractionc mnm mobile, quia qnnpcnmqne op-

' ^ ^ ^
p^'"^"»'
movens
navis; si iiiitnr oportet ponerc ponerentnr r>rimnm movcns mo- "^ovet coe-

alind movens prnoter primnm mo- veret smc laborc et poena. Unde
vens, esset virtntis linitir. dioo al pr<nescns, qnod prrptci*

Item,nnnuMMis snbstantiarnm sc- ])rimnm movens aliqna Intelligen-

Terliuin.
parataiMim est secnndnmnnmernm tiaest, qna3 movct coelnm, et banc
mobilinm;sed si aliqnod movens dicnnt animam mnndi.
moveret efiective primnm mobilo Ad primnm argnmentnm dicen-
3.
pTcTter i^rimnm, nnmernssnbstan- dnm, qnod illndqnod potest iieri per Ad
tiarnm excederct nnmernm mo- panciora et tTqnc convcnientcr, p^'"'^'"^

bilinm. non oportet tieri pcr plni'a;nnnc

Oppositnm primnm movens
: autem Intelligentise movent conti-
movet primnm mobile, nt appeti- nne, nt assimilentnr primo prin-
bileet intelligibile, boc non essct cipio in cansando, nt etiam cxpli-
nisi alind esset ipsnm appetens et cent virtutem, qnse est '

in ipso
intelligens. primo principio. Nnnc autem vir-

SGIIOLIUM. tus primi principii non manife-

statur ex boc, qnod intelligatnr
Secundum mentem Philosophi est, ponen-
praeter p-'i-
tantnm mediate movere primnm
dam esse aliam Intelligcntiam
moventem primum mob:i3. mobilc, nec quia ipsnm primnm
mum movens
Sed rationo hoc minima ostendi potest, (luia tantnm moveret immediate illnd;
quidquid facit Deus per alias intelligentias, perfcctior enim esset sediflcator,
per se priestare potest. Vide Doctorom in
qni posset domnm facere, qnse
hunc text. etquodlib.7.
domus posset aliam facere, qnam
2. Unde dicendum, quod potcst po- si ipse per se iUam facerct. Simi-
ni rationabiliter, qnod nibil movet litcr Doctor melior esset, qni pos-
aliud primnm mobileefFective prse- set faccre discipnlos, qni alios
ter primnm movens; et similiter docerent, qnam si ipse solns esset
potest poni, qnod alia est Intelli- docens. Similitcr proposito ma- in

gentia movens primum mobile prse- gis manifestatur virtnset potentia

ter primnm movens, et illnd vidc- primi principii ex hoc quod potest
tur esse dc mente Pbilosophi et aliqnid cansare, quod potest move-
Duplex
motor pri-
Avicennse. Omnes enim vidcntnr re alind quam si ipse illnd mo-
mi mobilis. ponere duplicem motorem primi veret.
mobilis, scilicet conjnnctnm et se- Ad secnndum dicendnm, qnod ^^
paratum. Conjnnctus est appro- plnralitas motornm non semper
A ^ ^f-f""'''™-
QuuH po-
priatus primo mobili et sibi pro- ponitnr propter diminutionem vir- nuntur
plures nio-
portionatus in virtute. Unde 7. tutis, imo
.

m
.

proposito ponitur to-e.s

priml n^o-
•
f 1
• .

Coeli et Mundi, dicitnr qn.od si nna

, I

proptcr maniiestationem ejns, biii^?

stella magis apponerctnr primo qn.odest virtutein primo principio.

mobili, movens ipsum non move- Adtertinm diccndum, quod nn- "V-mnelur
subsianua-
ret sine labore et poena. Hoc non merus substantiarum excedit xm.
 QUi^STIO XVlll. 687

runi sepa" mcrum mobilium, sed Pliilosoplms Oppositum dicit Aristoteles, di-
rataruiu
excedit ex niimero mobilium concludit nu- cit enim (iuod omnes substautia^j
nunierura
mobilium. merum substantiarum immateriales sunt intransmutabi-
Ad rationes in oppositum dicon- les.

dum, quod etsi primum movcns Ad illud dicit Avicenna, quod

moveat ut intellifiibile
^ et appeti- motus C(cli est a voluntate trans- OpinioAvi.
cennse.
motus enim m recto
• • • •
1 1 t

bile, non oportet quod moveat mutabili;

ut ab alio, sed ut a
intelligibile
seipso; unde propter banc causam
non oportet ponere aliud movens
effective.
Sed qusecumque sunt numero mul-
multammatcriamhabent, una
ta,
enimeteadem ratio multorum,
ut hominis, Socrates vero unus.
Quia autem quidquid erat esse
non habet materiam primani
Kntelechia enim, Text. \9. Est et
alius texfus M. conformis huic quce-
stioni, uhi tmdit primnm movens non
esse alterabile.
QU^STIO XVIII
Utrumipsum coelum
moveatur avoluntate
et intransmutabili'!
causa remota seu rcnovata es'..
Requirit igitur aliquam causam
intelligontem romotam, sicut patet
in motu gravis deorsum; causa
enim quare grave nunc est ibi,
nunc hic, est, quia nunc magis
distat a termino, et nunc minus.
Similiter in proposito, nunc est
unaparsmota; nunc alia, quia vo-
luntas movens remota est.
Item, non videtur esse verum,
quod efFectus sempiternus et uni-
formiter se liabens a causa proce"
dat transmutabili, nunc autem mo-
tus Cfjeli sempiternus et uniformis
vel primmn mohile est voluntarius; ergo procedit a
ivire inlellectuali voluntate uniformiter se babente.
Praeterea, motus unus mo-
est a

Aver. 12. Mctaph.cum 36.

num. tore uno ; sed si voluntas movens
Aphrod. Iiic 3C\.

S. Thom. lccl. 9. Durand. 2. (Hsf. 7. qu.rsf. 5. innovai^etur per innovationem par-

Bassol. dist. l'i. qiue.st. 2. llerv. ibid. qu:vd. l.
arl. 4. Mayron. i. disl. 43. qua;st. 5. Aureol. 2. tium ipsius motus, tunc cum par-
disi. 7. Gandav. qucdi. 13. qu.rsi.Q. Conimb.
r/. -2.
tes n^otus sint infinitse, quasi infi-
supra citati qua^st. 7.
niti essent motoi^es, et per conse-
Videtur quod non voluntas in- : quens esset unus.
1.
Primum telligiblis est actusuniversalis, sed SGHOLIUM.
argumen-
tum. motus et operatio sunt circa sin- Motus C()t3li e>t a voluiitate intellectuali et

gularia ; ergo motus cceli non est immutabili, quia est effectus uiiiibrmis in-

a voluntate intellectuali. variabilis ; ergo dependetab invariabili cau-

Vido Scotiun in h mc textum ubi expo-
Item, omne novum ab aliquo
sa.

nit mentem PhiIosophi,etconcl.56. hujuslibri,

transmutabili procedit, si enim ubi m.rito Aristotelem
Secundum, rejicit assercn-
producens non transmutaretur tem, si essent plures mundi, pliira eliam
non produceretur magis nanc prima principia necessario esse ponen-
quam post. da. Text. etiam 59. hic vidatnr ponere omnes
intelligentias esse Deos. Gerte in multis
Item, si m«)vens cuelum non es- la-

Terlium. psus est, non solum contra veritatem fidei,sed

set transmutabile, non esset as- etiam contra multa lu liine naturae nota, et
signare, quare nunc producere- tamen ibidem ait anteccs ores suos tracta se
tur una pars motus etalia non. de hac scitntia per modum fabulationis. No-
 LIO. XII. METAPII.
6S8

tat etiaiii l>ootoi' in luuic textiim D. Thoiiiam tiim, et qnia in motu partes sunt
o\ eo male intelleoto posuisse matoriam esse pars succedit par-
in i)otentia, ideo
ralionem iiuliviiluationi-:.
ti, non quia volnntas sit remota,
Moo (licenilnin, ijnod motns coeli sed qnia intendens totnm, opor-
3.
etinm volnntate intellectnaliest,
a tet partes snccessive prodncere.
non tamen nniversali, sed particn- Qn«Tre et snbstantias, et principia
lari, et ideo esse potest alicnjns immobilia, et insensibilia tot ra-
sini^Milaris. Kst etiam a volnntate tionabile existere. Texi. 48.
intransmntabili, nani si aliqnis in-
tendat movere ad aliqnem locnm QU.ESTIO XIX.
vel terminnm, vel praeconcipiat di- Ulrum oporleal ponere aUquem nuYtierum
Non opor non opoi'-
stantias inter terminos, exccdentem in ipsis motoribus separa-
tet volun-
tatein re- tet mntare volnntatemin qnacnm- tis?
novari ad
novas par- qne parte motns; non enim prse-
tes motus Aphrod. citatus qruTsl. anlecedenti. Aver. hic com,
concipit partes distantia^ nt di- 49. S. Thom. hic lect. 9. et 1. part. qiixsl. 112.
art. 4. et 2. contra gentes cap. 92. et quxst. G.
stinctas, sed solum inqnantnm de polent. art. 6. Magist. 2. dist. 11. Durand.
nnnm et nt in potentia. Unde in- 2.dist. 3. quxst. 4. Guilehn. Parisien. tract. 3.
de Universo in 1. part.^i. part. cap. 64. Ferrar.
tendit nnum motnm, cnjus partes 3. contra gent. cap. 92. Fland. hic qu^st. 6.

snnt in potentia, et ideo non ob- art. 1. et 4.

stantemotu vel distantia partinm, Videtur quod non : Numerus est i.

Primuni
nnitate volnntatis non mntata per qnantitas discreta ; vel numerus argum.
totnm motum intendere, et ideo est i^es mathematica a continua
non oportet volnntatem, a qna non separata, sed intelligentise
procedit motns, renovari secun- sunt absqne quantitate ; ergo in eis
dnm renovationem partium in non nnmerus.
est
motu. Item, qnanto aliquid propinquins
Secundum.
4. Ad primum dicendnm, qnod vo- est uni, tanto minns habet de mul-
A.l
primum Inntas intellectualis duplex est, titudine, sed Intelligentise snnt
Voluntas
speculativa scilicet practica et specnlativa. Spe- propinqniores primo principio,
etpractica.
cnlativa est nniversalis ; practica qnod est maxime unum; ergo ha-
singulariS; et ideo a voluntate in- bet minus de multitudine.
lellectnali practice bene potest Item, numerns substantiarum Tertium.

motns procedere. separatarum est juxta nnmernm

Ad secundnm dicendum, quod motuum secnndnm Philosophum,
A<1 non oportet illud quod de novo text. 44. et 48. sed nnmerus ipso-
secQudum.
producitnr, ex causa remota seu rnm motuum non est excedens;
innovata produci; is aliquis nnnc ergo nec substantiarum.
intendat cras currere, non mutata Oppositum quanto aliquid est
:

volnntate potest cras currere, nec
oportet volnntatem cras mutari,
unde de agenti naturali procedit
ratio, et non de agente voluntario.
Ad tertium Ad tertinm, dicendum quod mo-
vens coelnm inten;lit totum mo-
perfectius tanto habet esse in ma-
jori multitudine, quia multa bona
meliora sunt paucioribus; sed sub-
stantise immateriales sunt perfe-
ctissimse inter substantias , igitur,
etc.
 ,

QU^STIO XIX. 089

2.
\.n sint
Juxta hanc dubitationem quseri- numerum ipsarum rerum, sed secundum
onendie tuF utrum sit poucre aliquas sub-
:
quod a nobis numerari possunt, juxta id
hslantise
iparatse stautias scparatas, ordiDcm ad mo- Apocalypsis 7. Post hcec vidi turbam ma-
gnam quam dinumerare nemo poterat^ elc.
moum? tum non habcntcs? Et vidctur quod
Vide Suarem do Angelis lib. 1. cap. 11. et
T.^pri-non : sunt
substantise separatse Met. soct.
dist. 35. 1. Plato posuit numerum
^"rgVm. ponendse secundum quod sunt in substantiarum separatarum, non spiritua-
optima dispositione, sed in optima linm, sed juxta ideas rerum sensibiUum,
^^^'^^^ ^ocis rejicit
dispositionesunt ut causao; sed <i^^^"^ Aristoteies, ut 7.
hujus textu 28. et sequent. et text. 51. et se-
causae non sunt nisi i)er compa-
quent. et 1. MoraUum Nicomachiorum cap.
rationem ad motum ergo non ;
6. et Moralium F.udemiorum
l. cap. 5. Vide
sunt ponendae nisi pcr compara- Scotum 7. hiijus quaist. 11. et 18.
tioncm ad motum. Diccndum, quoddiversa^sunt opi- 3.
cundum. Item, in cognitionem scparato- niones circa istas qiiaestiones. Pla- An nume-
rus inlelli-
rum devenimus per cognitioncm to ponit numcrum substantiarum genliarum
sit major
sensibilium, sed nihil apparet no- sensihi-
separataruin juxta numerum spe- lium ?
bis de substantiis separatis praeter
cierum sensibilium, ut ideas, quam
motum; ergo non est ponere ali-
opinioncm Philosophus improbat
quas substantias praetcr compara- sufticicnter in pluribus locis. Phi-
tionem ad motum, losophus vero ponit numcrum sub-
[•ertium
Item, dicit Philosophus quod si stantiarum separatarum, juxtanu-
aliquae sunt substantise, sunt finis
meruin motuum. Nunc autem de
alicujus lationis.
separatis cognitionem habere non
Oppositum Superiora non sunt
:
possumus nisi per efTcctus; nul-
inferiora, sed magis e converso;
lus autem effectus eorum appa-
si non esset motus, possibile esset
reret hic inferius prseter motum,
substantias separatas esse, possi- -^^^^^ Philosophus non potest po
bile ev^o est substantias esse sine ^q^.^ numerum substantiarum se-
comparatione ad motum. paratarum nisi juxta numerum
SGHOLIUM. motuum. Veritas tamen est, quod
numerus substantiarum separa-
Intelligcntiarum numer.im posuit Philoso- tarum excedit multitudinem om-
phus juxta numerum vario.'um motuum su- nium SCnsibilium. Cujus ratio po-
periorum corporum probabiliter, quia vix |.(.g|- habcri C.v hoc, quia quanto
capi potest, quomodo una movere po<set Corpora
^y^^ ^,^ ^^-, toto ordinc univcrsi Sunt coelestia
plures orbes, vel unum divei'si^ motibus. excedunt
Secund.m yeritatem nume."us intelligen-
/. , •

Peffectiora, tanto Sunt

. .

m
•

ma)Ori
. .

inferiora.

tiarum excedit numerum corporalium, quia CXCCSSU COrpOra Cnim lllCOrruptl-

;

ad perfectionem universi specfat nobiliora bilia CXCCdunt COrruptibilia in ina-

excedere minus perfecta. D. Thomas 1. part. gnitudine, cnim substantia tota
qusest. 50. art. 3. ita habet Conclusio lamen
:
activorum et passivorum motuum
intelligenda venit quoad species non quoad
cst respectu corporum superio-
individua, quia incredibile est plures esse
Angelos quam arencie grana et arborum fo-
rum. A]quG rationabile est, quod
lia. Locus Dionysii cap. 14. de cjeiesti hiera- substantiac separatse exccdant om-
chia, quem adducit D. Thomas, non piobat nes substantias materialcs in mul-
excedere Angelos res sensibiles, secundum titudinc.
Tom. VII. 44
 ^oo Lin. XII. metaMi.

Ad hoc t«nmen non est deventiim Eteorum qnae sunt in eadem spe-
per rationem inquirentem, nec per cie,diversa non specie, sed quia
singularum aliud sua materia et
sensum vel experimentum, sed so- species, et movens et mea, uni-
lum per revelationem. Unde Philo- versale autem ratione eadem.
sophus i)er sensum et experimen- Text. !27.

tum procedens circa numerum

sul)stantiarum ponit numerum mo- QU.ESTIO XX.
tuum ii)se tamen subjungit quod
;

Utrum Intelligentice differant specie ?

/ioc rationdbil' et non necessarium, et

ideo fortioribns rclinquatur. Bonavent. 2. (/u^ 9. art. 2. et dist. 5. 1. pait.

art. 2. q. 1. S. Thom. hic lect. 4. et 2. contra gen-
4, Ad primum ergo dicendum, quod tes cap. 9i. raliune 4. et quxst. 6. de pulenl,

prinium. ^^ scparatis non est multitudo, art. 6. in /ine et 1. jart. qua'st. 50. art. .4,
Alensis 2. part. quwst. :.0. memb. 6. art. l. et2.
in separa- q,jr^,
tis non est i
pgj^ numei*us, ct Quse
"i'
est quan-
i Gabriel. 2. dist. 3. quxst. 1. art.2. concl. 2. et
muititudo 3. Marsil. quxst. 3. arl. 1, Richard. 2. disl. H.
titas discreta; sed est multitudo
discreta. art. 3. quoost. 1. Vasq. in 1. part. disp. 18 L.
proveniens ex divisione formarum, Siiar. //T). 1. de Angeti,s cap. 11. et in Melapli.
disp. 35. sect. 3. a num. 43.
quse est de transcendentibus.
Ad
secundum. Ad sccundum dicendum, quod Videtur quod non Quse conve- :
i

quia substanti?e separatge sunt pro- niunt in hoc quod in eis est nobi- a^^'X.
^^^^-
pinquiores primo principio, ideo lissimum, in specie conveniunt,
minus habent de compositione in nam differentia specilica accipitur
sui natura; non tamen oportet, ab eo quod est nobilissimum sed ;

quod propter hoc minus habeant omnes Intelligentiae conveniunt in

de multitudine. intellectualitate, quod est nobilis-
Adtertium Ad tcrtium, quod Philosophus simum ; igitur, etc.
proceditsecundum sensum et ex- Item, magis et minus non diver- secundi

perimentum, et ideo convenit nu- siticant speciem, sed intelligentiae

merum substanbiarum ponere se- solum dilierunt secundum magis et
cundum numerum motuum. minus differunt enim per hoc
;

Ad secundam qusestionem, jam quod qua^dam sunt spiritualiores

dictum quod aliquse sunt sub-
est, et universaliores intellectus ; ergo
stantiae separatse ordinem ad mo- non diversificantur in specie.
tum non habentes ad hoc tamen ; Item, anima humana et Intelli- Tertiu

non potest deveniri per sensum et gentiae distinguuntur per opposi-

experimentum, et ideo Philoso- tum, sed omnes humanae animse
phus innuit hujus oppositum, unde sunt unius speciei; igitur Intelli-
rationes procedunt suis viis. gentise non erunt unius speciei.
Ad oppositum, in eadem specie
non inveniuntur aliqua differre se-
cundum prius et posterius ; sed
Intelligentise distinguuntur secun-
dum prius et posterius, secundum
auctorem de Causis, et secundum
ordinem motuumper Philosophum
in littera ; igitur, etc.
 ^ 1

QU.ESTIO XX.
69
SGHOLIUM. diffenint ingenerc; crgodicendnm, runt ge-
Intelligontine specie differnnt. nere ?
Hic respondet non secundiim propriam
sententiam, sed ad
Ad primnni dicendum, qiioddifFe- 3.
mentem Commentatoris, Ad
plures Angelos non posse esse ejusdem spe- rentia accipitnr ab eo qiiod est pnmum.
ciei. Oppositiim autem ipse habet 5. hu.jus nol)ilissimnm in re, difieivntia piun^uit
cap. D3 uno text. 12. et lib. 12. text. 28. et tnmen non sempcr excedit f^-enus *'^"^'^^
lib. 12. text. et fuse satis de
49. iioc agit 7. sicut nna natui'a aliam, sed^^sicnt
hujus. qusest. 13. ubi num. IL in hanc par- i^vr^nn;,irv^ ^^
^^ ^P^^"^^' COmmune
,. . . .

tem incHnat. Sed quidciuid et determi-

sit de ejus mente
circa hoc in Me^apliysica, in Theologia 2. ^^^^^''^^' alioquin in asino et equo

dist. 3. q. 7. ex professo contra D. Thoinam ^^sset alia fornia supra sensitivam

probat piures inteHig.ntias posse esse ejus- communem, quod tnmen Yidetur
dem speciei, et soivit ibi loca Phiiosophi, venim. Sed sicut
nnimalia irra-
qucne contraria esse vidc^ntur. Ncc est cruod a'
.' fi'r^r.f^i.;i;^ t--
tionabilia distinguuntnr secundum
inp.... y
inferas ex hac
•

responsione, ipsum sibi con- ,. j

^'-ounuuiu
tradicdre locis ex hoc ipso opere citatis, aut ^^^'^^'SOS gradus animcnB sensitiVcT,

forte has qui-estiones non esse ipsius, quia in ^^ modo Intslligentia? distinguun-
quibusdam procedit secundum mentem Phi- tur secundnm diversos gradus in-
lo^^ophi vel Gommentatoris, in aliis secun- tellectivrp. Unde verum est, quod
dum propriam; in nonnullis eiiam magis
omnes Intelligentiae intelligunt et
disputando quam resolvendo, et problemati-
ce proponendo quam asserendo, utriusque
conveniunt in inteUigere, non tnmen
partis rationes ponderat, ut monui in pra^fa-
conveninnt in hoc gradn, vel in
tione ad qusestiones Metaphysicae. illo, unde ab eodem accipitur ibi
nomen et ratio generis et differen-
Dicendum, quod Intelligentia^dif- tise.
ferunt specie, qnia in una specie Ad aliud dicendum,
quod magis Ad
esttantum una Intelligentia, quia et minns in eadem forma non di- Magis^er
secundum Commentatorem in se- versiflcant speciem, ut mngis et TrmV''
paratis a materia, sequalis est minus in albo; tamen magis et "^^^1%^
numerus individnorum. Nam ista minns in diversis formis possunt '''^°'*
quse conveninnt in specie et diffe- speciem diversificare, ut dicatur,
runt innumero, habent materiam, quod ignis est perfectior substan-
(nt dictnm fnit supra 8. text. 5.) tia aere.
igitur in Intelligentiis non potest Ad tertium dicendum, quod bo--^^<«^^'" m
esse diversitas in specie et conve- num speciei prseponderatbono in-
nientia in nnmero. dividui. Nunc autem est ita quod
Praeterea, haberent materiam,
si in genere substantiarum intelligi-
adhuc specie differrent, nam tnnc bilinm, aniria tenet infimnm gra-
differrent per hoc quod materia dnm, ideo rationabile est, quod at
unius, alterins esset potentiae a tribuatur Intelligentiis illnd, qnod
materiaalterins, non enim possent meliusest. Sed mnltitudosecundum
differre per materiam diversifica- speciem melior est quam multitu-
tam, cum in eis non sit quantitas; do secundnm numerum, et hoc in-
lare cor-
sed diversitas potentise facit diver- tendit primum movens, et ideo non
itibile et sitatem in genere, quia propter oportet quod plures sint intelli-
orrupti-
le dilTe- hoc corruptibile et incorruptibile gentise ineadem specie.
 692 LJB. Xll. METAPIl.

secnnda, niilla etiam est certitiido. Aristoteles in his,

Etliarum, qiKV priiua et
secunduui ordineni eumdem la- et numero orbium et lationum ^ecutus est
tionibus astrorum palam. Tcxt. Astrologos errantes. Quiedam tamen ex hic
dictis subinde vera sunt, sed ad Astrolo-
44
giam eorum spectat indagatio.
QU.ESTIO XXI.
Dicendum, quod ordo est in sub-
2.
stantiis separatis secundum ordi-
Ulnim ordo substantianim separatanim
nemin ipsis motibus. Corpus enim
sit sccundum ordinem corporum lato-
continens comparatur ad corpus
rum ?
contentum, sicut totum ad partem
Aphrcxl. hk num. 30. S. Thom. lect. 8. et qu.rst. divisi, et forma ad materiam, per
16. dc maio, art. 10. Alhert. Magnus 1. part.
Summ,T q. 4. a. 26. Capriol. in 2. dist. 3. q. 1. Philosophum 4. Physic. text. 24.
art. 3. Major. 2. dtst. i\. q. 2. Fland. hic q. 7.
Et idem planeta superior ad mate
arl. 3. Siiar. dUp. 35. Metaph.sect. l. num. 21
Gonimb. 2. de Caio cap. 5. qu.rst. 8. Fons. i^ riam ad quam ordinatur orbis su-
Metaph. cap. 8.
perior, ita se habet ad planetam

Videtur quod non : Nam major inferiorem; quanto enim planeta

1.
Primnm virtus requiritur ad movendum est superior, tanto est universa-
argum.
lioris virtutis et diuturnitatis.
majorem magnitudinem : sed Sol Tres sup

excedit alios planetas in magnitu- Saturnus enim habet respectum ad riores pl

netse res

dine; ergo movens Solem est ma- loca et tempora universalia, unde piciunt 1

duratio
sibi attribuitur rei permanentia. nem.
joris virtutis, scd Sol est superior
planeta in ordine; igitur, etc Jovi vero attribuitur bona rei
Itemmajorest Yirtusordinantis habitatio. Marti vero virtus qua
Secundum. unaquseque virtus repellit sibi
et regulantis quam ordinati ct

recti ; sed motus aliorum planeta- nociva. Unde isti tres planetse re-

rum per motum Solis regulatur spectum habent supra rei existen-
et sequitur ipsum; ergo major vir- tiam, et subserviunt primo mobili,

tus Solem movet. quod principaliter habet causalita-

Item, ex sensibilibus devenimus
tem super durationem et perpetui-
Tertium
in cognitionem separatorum, sed
tatem rei, ut dicit Philosophus in
l^o^ 12. cap. 4,
plures effectus Solis apparent in
istis inferioribus quam alicujus vero quatuor planetse infe-
Alii 3,
Tres in
riores aspectum et virtutem de- riores r
alterius planetse. piciun

Oppositum dicit Philosophus :

terminatam habent super motus motun
dicit enim, quod ordo substantia-
ipsorum inferiorum, ita quod Sol
,rum separatarum est secundum habet virtiitem magis determina-
ordinem corporum latorum et nio- tam, scilicet super generatione,
tuum; igitur, etc. per quam salvatur esse speciei, et
ad quam omnes alii motus redu-
SGHOLIUM.
cuntur. Mercurius adhuc magis
Respondot ad mentem Philosophi intelli- habet virtutem determinatam su-
gentias ordinaLas esse juxta ordinem orbium,
per multiplieationem individuo-
qaos movent, quod tamen nulla ratione
sed tant im congruentia qua-
rum, unde multos habet motus, et
probari potest,
dam. De effectibus quos assignat Planetis cum omnibus planetis conjungitur.
 .

Qai^.STIO XXII. 693

Lima Yero adhuc magis virtiitem reditione completa per Auctorem

determinatam habet, scilicet sii- deCausis, propos. 15. Sed primum
per materinm et transmiitationes principium nunquam suam exit
ejns. Quanto igitiir orbis est sn- essentiam, quia nuUo modo mo-
perior, tanto liabet effectum supe- vetur; ergo sibinon convenit redi- :

riorem et diuturniorem et univer- re ad suam essentiam. '

saliorem, et corpnsmovettanquam Item, intelligere est quoddam mo- secundum.

instrumentum substantia? separa- veri, pati seu perfici; sed niliil

t?e.Igiturquanto substantia sepa- movetur, vel patiLur, vel perfici-

rata movet orbem superiorem, tur a seipso, ergo nihil intelligit
tanto universaliorisetdiuturnioris seipsum.
est virtutis. Verumtamen, quia Item, intellectus intelligit se, Tertium.

inter omnia motus Solis nobis est sicutet anima, per Aristotelem 3.
mrnifestior, et Sol principaliorem de anima, text. 5. Si ergo primum
virtutem habet super motum, cui principium intelligeret seipsum,
deserviunt tres Planetseinferiores, intelligeret se per aliud, sicut ani-
sicut Stellato subserviunt tres ma, vel intelligeret se intelligendo
Planetae superiores, hinc est quod alia, quod est contra Aristotelem
Solis plures effectus apparentno- in isto 12.
bis in istis inferioribus ; effectus Oppositum innuit hic Philoso-
tamen Planetarum superiorum phus.
sunt universaliores et diutur-
SGHOLIUM.
niores.
Deus inteUigit se et per se, quod fuse
Per hoc patet ad rationes Pro- :
probat Doctor 1. dist. 2 q. 2. art. 3, num. 20.
batur enim quod plures effectus et 22. et tractatu d^ primo principio cap. 4.

apparent Solis, et hoc est verum, concl. 5. Sed theoremate 14. videtur dicere '-f-^-^^f-Q.

hoc non demonstrari, vide SchoUum ibi po-

quia est causa majoris diversita- .q

situm. ^'.- •
•

'I
tis. Ex hoc etiam sequitur, quod
,

est majoris virtutis. enim quod in operatione ma-

Dicit
2.
nente in agente, ipsum objectum
Palam autem, quod divinissimum operationis est in operante, et hoc
et honorabilissimum intelligit.
est opus quia objectum est
in actu,
Texl. 50.
in ipso. Undc 3. de Anima text. 38.
dicitur, quod sensus et sensibile
QU/ESTIO XXII.
etiam actu idem sunt, similiter
Utmm primitrn principitim intelligat se? intelligere in actu, et intellectus

num. 27. S. Thom. 11. 1

in actu. Sed ipsum intelligibile non
Aplirod. hic lect. et
part q. 14. art
. 15. et 1. contra gentes c. 67.
.
est in intelligente secundum se-
et q. 2. de Veritate a. 13. Alensis 1. p. q. 23.
memhr . 2, et q. 24. membr. 7. Henriciis ipsum, sed secundum sui spe-
qwidl. 9. q. 2. Suarez 1. part. lih. 3. cap. 2.
et in MetapJi. disp. 30. sect lo. num. 14.
. ciem, et per istam speciem assi-
Smi?sing. de l)eo uno, tract. 3. disp. 2. Vitle
Doctorem q. 3. prolog. et in 1. dist. 3. q. 3. milatur intelligens intelligibili; et
et quodl. 14. art. 2.
propter hoc intellectus est aliud
Videtur quod non Omnis sciens : ab intelligibili, quia intellectus est'
Z suam essentiam redit ad ipsum in potentia ad intelligibile, quia
 m LIB. XII. METAPIl.

habet soluin siiuilitudinom ad ['or- lium. Nunc autem est ita, quod
main ejus, et non ipsum, et in j)ri- materia prima non habet essensi-
mo principio non est ut potentia, turale nisi per formam; et eo-
ut dietum est supra q. 5. liujus; dem modo intellectus est in actu,
ideo non est il)i aliqua diversitas, vel non habet esse actu, nisi per
fgiTs^^per inio est simpliciter siinplex. In formam et similitudinem intelle-
•'''•'JJJJjj'^'*
intellectu igitur ejus non est ali- ctualis. Unde per similitudinem
qua species sicut in intellectu intelligit intelligibile et per hoc
nostro, qUiia antequam intelligat, quod intelligit intelligibile potest
non intelligit in potentia, quiatunc intelligere suum intelUgere, et intel-
esset in potentia. Nec est in eo alia ligendo suum intdUgere potest in-
species in actu, sicut cum intelle- telligere se. Unde non intelligit se,
ctus noster intelligit, quia sicin eo nisi per aliud intellectus noster,
esset diversitas; imo illud idem in et hoc quod infimus sit in or-
est,
ipso est intellectus et intelle- dine intelligibilium. Sed sicnon cst
ctum, et ideo seipsum intelligit per de intellectu primo; nonenimest in
seipsum. potentia ad aliud sicut intellectus
Ad primum dicendum, quod re- noster, sed est actus purus, ideo
dire super suam essentiam nihil non intelligit se per aliud, sed per
aliud est quam per se subsistere; seipsum.
forma enim quse perficit mate-
riam, quodammodo efFundit se vel Primum quidem est igitur, si non
superinfunditur super materiam, intelligentia, sed
ra- potentia,
tionabile et laboriosum esse,
et ideo virtutes cognitivje non per
et continuationem intelligentise.
se subsistentes non dicuntur ad Text. 51.

Quomodo suam esseutiam redire, sed virtu-

primum j-gg cognitivse per se subsistentes.
prmcipium ^ ^ QU^]STIO XXIII.
^^.^^^LiV®
redire ?
Cum ergo primo principio maxi-
Utrnm 'prir.ium principium sit siium in-
me conveniat per se subsistere,
telligere ?
maxiine sic loquendo potest in se
redire, vel ad suam essentiam. Vide Doclores qua^stione anfecedenti, etc.
citatos
Aureolnm 1 . (list. 35.
arf 1 art.3. diffic. 2.
j . .

Ad Ad secundum dicendum, quod 3. et 4. Capriol. 1. disp. 35. gucest. i. art .2.

Secuadum. Ferrarien. 1. confra genfes cap 50. Cajetan. i. .

?n^e/%ere non est pati aut inoveri, parf qucest. 14. art. 5. Suarez. disp. 30. me-
.

taph. se<',t . 15. num. 14. videScot. 1. dist. 26.

secundum quod motus est imper- qucest. un. Ad 2. principium, et quodl. 1 art. 1 .

fecti, ut dicit Philosophus 3. de

Anima, text. 12. sed secundum quod Videtur quod non operatio : dicit .
^-

est actus perfecti, et ideo illud in- aliquid procedens ab alio, sed iniel- argum.*

solum pati, vel mo-

tellifjere dicitur ligereesi qusedam operatio, et pri-
veri, etiam perfici non nisi secun- mum principium non procedit ab
dummoduinapprehensionisnostrse alio; ergo non est suum intelligere.
A tertium* Item, quis intelligit se intelli-
Ad tertium dicendum, quod sicut si
cgc„ndu„
materia se habet in ordine entium, gere, non intelligit aliquid princi-

sic intellectus noster se habet in pale, sed aliquid accessorium, sicut

ordine substantiarum intellectua" dicit Philosophus in primo capitu-
 QU/E-T 10 XXIV. 695

lo; si ergo primnm principium apprehensionem nostram, sed est

esset intelllgcre, esset nliquid acces- substantia intelligens.
sorium et non quoddam magnum. Ad secundum dicendum, quod Ad
secundum.
Ttem si esset suum intelligere, tunc non est per se subsistens, vel si
intelligere se esset se intelligere. intelligat se intelligere, quod non
Et ulterius cum ipsum sit suuni est in se subsistens, est intelligere
inteUigere, erit intelligere se intel- aliquid accessorium, et ideo prin-
ligere se, et sic in indnitum. cipale; sed intelUgere pinmi est in
Oppositum dicit hic Philosoplius. se subsistens, et ipsum intetUgere
SGHOLIUM. non est accessorium intelligere
Ad tertium.
Deus est siium intelligere, alioquin non
Ad tertium dicendum, quod intel
ligere non est intelligere aliud, sed
esset actis purus, sed Qm in potentia. Vide
Scotum de hoc, tractatu de primo principio soipsum; unde si primum princi-
cap. 4. Cnncluuinem, num.
§ 3. 21. et 1. pium esset intelUgere, et intelUgere
qu?est. 2. § 4. concl. num. 24,
dist.2.
suum esset aliud intelUgcre, pro-
Dicit enim quod primum prin- cederetiir in infinitum, sed sic non
cipium est suum intelligere; si enim est in proposito.
suum intelligere esset aliud ab ipso,
Deinde palam, quia alir|uid aliud
tunc oporteret quod sua essentia erit dignius quam intellectus,
vel substantia compararetur ad scilicet inteUectum; etenim intel-
intelUgere, sicut potentia ad actum, ligere et intelligentia erunt in-
dignissimum intelligenti. Text.TA.
sed in ipso non est potentia, ut
dictum est; igitur, etc.
QU^STIO XXIV.
Pr?eterea, intelUgere cum sit ope-
ratio manens in agente, se habet Utrum prinmm prineipiuni inteUigat aUa
ad agens sicut esse ad ens, et est a sel

perfectio intelligentis, sicut esse Averroes text. comment. 52. Aphrod. num 38.
S. Thom 11. et 1. part. qucest. 14. art. 5.
leot
entis, sed dictum esL snpra quod et 1. contra gentes cap. 50. et qucest. 2. de
Veritate. Alensis 1. part. qucest. 23. artio. 1.
essentia primi principii est suum et 3. Henricus in Summa qu(vst. 23. et 25 et .

quoid. 8. cpccest. 1. et 9 Capriolus in 1.

esse, ergo suus intellectus est suum .

dist.35. Occham in 1. dist. 35. qucest. 3. yl]gi-

dius in 1. q. 35. q, 1. Vasquez in 1. part.
inieUigere. Unde in ipso idem est disp. ^O. Vide Doolorem tn i. dist. 35. qucest.
intellectus et intellectum, et spe- 1. Flandria lib. 12. qucest. 8. art. 2.

cies, per quam intelligit, et intel- Videtur quod non : intellectum

Ugere, quia sua substantia est intel- est perfectio intelligentis ; si igi- ,

lectus et intelligentia et species, tur intelligeret

^ alia a se, aliud Primum
argum.
per quam intelligit et intelUgere, esset perfectio ejus. Item inteUigere
. n , 1 • , . .
Secundum.
ita sua substantia est quodlibet speciiicatur per objectum, tanto
eorum. enim intelUgere est nobilius quam
3,
Ad Ad primum dicendum, quod intel- intellectum dignius. Sed primum
imam.
Ugere non procedens
est operatio principium suum est intelUgere, ut
elligere
opera- in aliud, sed manens in agente; nec nunc dictum est, et specificari est
intelUgere primi proprie est ope- per aliud; ergo primum princi-
ratio procedens in aliud, sed ma- pium specificatur per aliud, sed
nens in agente, nisi secundum hoc est impossibile; igitur, etc.
 696 LIB. XII METAPII

Tertium. Pi\Tterea, patet quod digniiis est Item sinim esse est caiisa omniiim
non videre qiiam videre, per Plii- aliornm, sed effectiis aliqno modo
losophiim in littera; ergo pari est in sua causa; quod ergo cogno-
ratione dignius est aliqua non in- scit causam, cognoscit effcctus, eo

telligere quam intelligere. Sed si modo quo sunt incausa ; sed omnia
primum principium intelligit alia sunt in ipso per modum intelligi-
a se, qua ratione intelligcret unum, bilem, nam ipse est causa per vo-
intelligeret et aliud; igitur illud luntatem et intellectum; omnia
quodestinter entia indignissimum, ergo alia intelligit. Intelligendum
et per consequens intelligitur ali- tamen est, quod aliquid potest
quid, quod melius esset non in- aliud intelligere dupliciter, aut in
Res dicitur in- Q\"d
telligere. Hoc videtur esse impos- seipso,
^
aut in alio. iniei
Iigi in se

sibile quod ipse faceret aliquid telligi seipsa, quando intelligitur ^^^J^j^V
quod melius esset non facere. per similitudinem vel speciem
In oppositum est Philosophus, propriam sibi adsequatam, sic in-
et ratio est, nihil latet ejus cogni- telligimus hominem et asinum.
tionem, hoc non esset nisi aliqua a Pvesautem dicitur intelligi in alio,
se intelligeret. quando intelligitur per speciem
alterius, sicut pars intelligidicitur
SGHOLIUM. per speciem totius. Primum au-
Deus scit omne tJcibile non tantum seipsum, tem principium non intelligit alia
ipse tamen solus est adsequatum objectum in seipsis, sed intelligit alia in
suse scientise in ratione motivi Vide Sco- seipso, quia sua essentia est spe-
tum in hunc textum, et 1. distinct. 2. quce- cies per quam omnia intelligun-
stione 2. numero 2i. et distinct. 39. qusest. 1
tur. Verbi gratia, si in aliquo spe-
et per totam,etconcl. 61. hujus. Commentator
hic oppositum tenet cui favet Philosophus,
culo essent similitudines omnium,
nisi explicetur, ut jam dixi cum Doctore. et speculum posset seipsum vide-
re, tunc speculum videndo se omnia In intel-
Dicendnm quod omnia lectu D€
^
est, alia a videret, sic recte est in proposito. sunt spe-
se intelligit, cujus ratio est, pri- In intellectu primi sunt species ciesom-
^
nium.
mum principium est perfectissi- omnium, non tamen sunt aliud
mum (ut supra ostensum est, qu.'^- quam essentia comparata ad hanc
stione 12. hujus,) est ipsum suum rem, sicut causa ad effectum, et
inlellifjere, ut jam dictum est, qua3- quia unica ejus essentia causa
stione 22. ergo suum inlelligere est omnium est, intelligendo unicam
Deusseip-perfectissimum, sed intelligit se; ejus essentiam, intelligit omnia.
tlTenl^n crgo intcUigit se perfectissime, Ad primum, cum dicitur : intel-
o ,

^°°"g^j^g^^ sed requiritur nt perfectissime se lectum est perfectio intellectus, Ad

primun
non sciret.
ut intelligantur omnia, dicendum quod mtellectum est per- puomo<i
jj^(^(3lligg^l^^

ad quse virtus rei se extendit cum ; non tamen se-

fectio intelligentis, est ^m^
igitur ab ipso dependeat coelum et cundum seipsum, sed secundum 'gentis^

totanatura, seipsum perfecte non snam speciem; nunc autem spe-

cognosceret, nisi coelum et totam cies, qua aliqua intelliguntur est
naturam cognosceret. essentia ejus, et ideo concludit ra-
 QU.^ST10 XXV. 697

tio, qiiod sua essontia sit sna per- Prneterea, eadem est discretio Secundum.

fectio. ])rinii ad quodcumque causatum,

Ad seciindum dicendum ,
quod et causati ad ipsum; sed per nul-
intelligerenon specificetur per lum causatum potest distincte ap-
objectum, quod intelligitur inalio, prehendi distinctio primi, et ideo
sed per objectum principale, quod distincte non potest cognosci.
Ad
kecundum. intelligitur per seipsum. Nunc au- Praoterea, propria et distincta Tertium.

tem principale objectum intelle- cognitio habetur per rationem

ctus divini est ipsum primum, propriam, cum igitur idem non
quia principaliter intelligit se; possit esse propria ratio diverso-
Objeclum aliaenim intelliguntur in ipso, et rum, et primum intelligit aliud
minus
brincipale ideo sequitur quod non specifice- per seipsum, propriam et distin-
non
speciticat.
tur per aliud. ctam cognitionem eorum non po-
\d lertium Ad tertium dicendum, quod in- test habere.
telligere aliqua vilia non dei^ogat
Ad oppositum distinctam et
: si
dignitati intellectus, ubi intellectus propriam cognitionem non habe-
non non impediatur
sistit in eis, si
ret aliorum; suum intelHgere per-
ab intelligendo digniora. Si enim fectissimum nonesset.
intellectus semper inteliigat ali-
Ad dicendum, quod primum
illud 2.
quid dignissimum, et intelligendo
principium solum intelligit alia
illud dignissimum aliquid vile, hoc
in communiinquantum sunt entia
non derogat dignitati intellectus,
et non distincte, sicut si ignis co-
et sic intelligit primum ; ideo non
gnosceret seipsum, cognosceret
sequitur quod intelligat aliqua,
naturam caloris, et omnia alia
qu^ dignius esset non intelligere,
inquantum sunt calida. Sic in pro-
eo modo quo ea intelligit.
posito, primi est causa om-
csse

Deinde palam, quia aliqnid, etc. nium aliorum, et ideo in cogno-

Text. 51. scendo se, cognoscit naturam en-
tis et omnia alia inquantum sunt
QUiESTIO XXV. entia, et illa cognitio communis
Utrum prinium priiicipium intclligat est, non propria.
oimiia alia proprie et clisfincte ? IUud non videtur verum, nam
Averr. iS. Mefaph. com. 51. S. Tliom. l.part. cognitio rerum in communi, est
qucestione 14. art. 6. et de veritaie qucest, 2.
Occliam. «n 1. distinct. 35. qua^st. 2. art. 1. cognitio imperfecta et in poten-
Gabriel. qucest. 2. artic. 1. coticlus. 2. Gregor.
in 1. dist. 35. j. nnica. Ferrar. 1. contra gent. tia solum. Cum igitur intellectus
cap. 50. Doctores cjtati q. anteced.
noster procedat ab universali ad
1.
Primum V^ideturquod non quando pri-: speciale,et a confuso adproprium,
ar^um.
mum principium intelligit aliud, procedit de potentia ad actum, el
intelligit ipsum secundum quodin de imperfecto ad perfectum. Nuno
ipso est, sed omnia alia sunt in diUiem infclligere
if
primum
t^
est per- ^'^^^^^'.•^'''^®
i pnmi non
ipso sicut in causa, et ita in uni- fectum, et nullo modo
imperfe- p^^^c^iU^
a
*
potentiaad
versali; ergo solum aliqua intelli- ctum, et non in potentia; ergo actum.

git in universali. non intelligit alia solum in uni-

 e^^A LIB. XII. METArH.
versali, quia sic inteHigei*et alia oinnia inquibus est imitabile et
iinperfecte. a quibus participabile, nec perfe-

SGHOLIUM.
cte suum esse intelligeret , nisi
omnem moduin perfecte intelli-
Teus novit omnia alia a se distincte, quia
geret.
causat omnia secundum quod conveniunt et
ditVer int inter sc, et imperfectioni> in nobis
Ad priinum argumentum dicen-
4.
est cognoscere res confiise. Vide euni 1. di- dum, quod sicui potest referri ad Ad
primum.
stinjt. 39. ct dist. 1. qu?estione 2. art. 3. nu- illud quod intelligitur, et ad mo-
me 20. 21. et tractat. de p/imo principio dum intelligendi, vel ad ipsam co-
cap.i.concl.i.Xon citatDoctor ad hoc Philoso-
gnitionem. Si ad illud quod intelli-
phum, quia non parum lavet sententise ne-
gitur, sic propositioestfalsa. Nam
ganti Deum cognoscere alia a se, ut videre
e>t in textu citato et aliisejus locis. qui intelligit lapidem, non oportet
quod solum intelligat ipsum se-
Idco dicendum est, quod omnia cunduin illud e^^e, quod habet in
alia intelligit cognitione propria intelligente, intelligit enim lapi-
et distincta, sic enim aliqna intel- dem secundum aliud e^^e ab eo, sed
ligit sicut eorum est causa; nunc secundum illud e^^enon est in ipso.
autem non solum est causa illius Si referatur adipsam cognitionem,
in quo convenit, sed et illius in sic propositio vei'a est, quia quan-
quo diflert, et per quod specie di- to perfectior est cognitio, tanto
stinguitur; igitur ea per quse spe- perfectius est in ipso. Unde ad
cifice distinguitur, intelligit. formam argumenti dicendum, quod Deus om-
nia novit
intenigens Prseterea, in ipso sunt perfe- licet a priino non habeat es^e pro- in gen^re

pnmum ctionos omuium (ut dictum est in 5. prium in ipso primo, secundum proprio.

aiiamteiii-j.^^|.
an.
c^j
^ ^g^] qn?elibet forma pro- esse q\iod habet extra, tamen secun-

priareiest aliqua perfectio igi- ; duin esse possunt ab ipso in-

illud
tur In primo sunt omnia, per quae telligi, quia esse perfectius habet in
res ab invicem distinguuntur un- : ipso quam extra.
de primum principium compara- Ad secundum, cum dicitur per Ad
secundum.
tur ad alia , sicut per.fectum ad nullnm causatum, etc. dicendum, Per causa-
tum non
imperfectum, et non e converso; quod imperfectum non est princi- cognosci-

sicut e:'go intelligens hominem pium cognoscendi perfectum, sed tur per-
fecte

potest intelligereanimal secundum
p!'opriam rationem, licet non e
converso; et intelligens senarium
intelligit quinarium, licet non e
converso, sic intelligens
principium potest intelligere quod-
cuinque aliud primo secundum
propriam cognitionem. et non e
converso. Unde cum nihil aliud
sit, inquantum participat vel
nisi
imitatur primum, perfecteseipsum
non cognosceret nisi cognosceret
magis e converso, et ideo per nul- causa ()ri-
ma, sed
Inm causatum poLest apprehendi bene e
converso.
essentia primi. Sed si quis appre-
henderet essentiam ejus, appre-
primum henderet quodcumque causatum.
Ad terlium.
Adtertium dicendum, quod idem
non est propria ratio diversorum
cuilibet adaequata; essentia tamen
primi excedit propriam rationem
cujuscumque, continet enim per-
fectiones omnium, et amplius et
amplius et ideo bene potest per
;
 .

QUiiiSTIO XXVI. 699

seipsam propricnm rationem unins- non esset perfectum ,

quia post
ciijusque apprehenclere, etper con- diirnissimum intelligeret minus
sequens quodlibet aliud sub pro- dignum.
pria ratione potest intelligere. SCIIOLIUM.

Adhuc autem restat dubitntio, si Deus iiitelligit omnia sine disciirsu vel
compositum est quod intelligi- uUa compositione, sed simplici intuitu.
tur, etc. lext. 51. Qiiod optimis ralionibus p obaL Ilic videtur
negare Angelum esse discursivum, sed op-
QU.T.STIO XXVI. positum liujus tenet contra D. Thomam 3.
dist. I. (£. 5.
Ulrum inleUeclus primi sil discursivus2
Dicendnm ergo quod in intelle-
Averroes citat. qucestione antecedenti. R. Augnst.
15. de Trinitat", cap. 14. S, Thomas lect. 11. ctu primi non est discursus ali-
et 1. pa>te cjiicustione 14. artic. 7 et 1
. contra
.

gente.s cap. 55. et sequoitibits, et de pote7it. cjiue

quis, sed in intellectu nostro du
stione 9 artic. 2 Flandria ii>
stione 8. artic. 2. il.giums tn l^''P'i]-J''%-
3. distinct. J.
plcX
i
CSt disCUrSUS. UnUS CUm mul-
part. 2. qucestiove 2. artic. 3. Gregor. in ta apprehendimus secundum suc-
2. distijict. 7 qKcestione 5. articul. 2. Ocehara
.

\b\deVL\ qucestione 16. Gabriel distinct. 3. qiice- cessionem, ut cumunum intellexi-

stione 2. artic. 3 Ferrarien. contra gcntes^ cap.
91. Capriol. in 2. dislincf. 3. qucestione 2. mus, adaliudnos convertimus Alius
artic. 1. Vide Doctorem qucestione 3. prolog.
qucestione 4. et 5 laterali, et in 2. distinct. 7
. . est cum a principiisadconclusiones
qi(a'stione 1. et dist. 2. qucestione 6.
discurrimus. Primus discursus non Duplex
discurbus,
Videtur quod sic Primum prin- :
est in intellectu primi, quia multa,

1. cipium intelligit se et alia, ut di- qua3 intellignntur per successi-

Primum onem, secundum quod unumquod-
aro^um. ctnm est supra qusestione 22. et
21. secundum Philosophum 2.
sed que inseapprehenditur, simul in-
Topicorum, cap. 4. multa non con- telliguntur, si in alio apprehen-
venit actu intelligere simul ; si dantur sicut partes, quse distinctse
ergo primum principium ista in- et seorsum apprehensae, apprehen-
telligeret, unum post aliud intelli- duntur per successionem, simul
geret, et ita intellectus ejus esset apprehenduntur si in toto ap-
discursivus. prehenduntur, et eodem modo de
jcundum
Prseterea, intelligere unum per multis, quse simul possunt videri
alind, est discurrere ab uno ad al- in speculo. Nunc autem primum
terum; sed primum principinm principium intelligit omnia in se-
perseipsum intclligit alia tanquam ipso, et ita in alio ab eis non igi-
;
Deus non
dibcnrit

per causam ; effectus igitnr, etc. tur oportet quod ipse intelligat dis- quia nihil
ei Jgno-
Tertium, Pr^terea quidquid potest virtus currendo. Secundus etiam discur- lum.

inferior, potest et superior, sed sus non est in ipso, quia secundus
nos in causatis considerantes ef- discursus primum sequitur, quia
fectus, discurrimus a causis ad in secundo discursu ex notis pro-
effectus; igitur idem convenit in ceditur ad ignota, nam ex princi-
intellectu primi. piis devenimus ad conclu-
notis
Oppositnm innuit Philosophus siones ignotas, nunc autem primo
in littera : si enim primum prin- principio nihil est ignotnm; igitur
cipium intelligeret unum post al in intellectu ejus non est secundus
terum discurrendo, ejus intelllgere discursns, imo potius alius tertius
 I
70) LIB. XII. MlilAPll.

(lisciirsiis scilioet cniii in ipsis hondunt qua>cumque circa rem

caiisis cognoscitnr oiroctus. Nunc apprehendi possunt sed animae;

anteni prinnini j)rincipinni intel- liumancT non sic approhendunt,

ligit onmia in se tanqnam in can- imo phiribus apprehensionibus
sa , et ideo intellectns ejus in discuirendo ab uno in aliud, ot
indivisilnli Unde Philosophus
est. propter hoc animao humanae di-
hic dicit, quod non intelligit nnuni cuntur rationales; sod animse so-
Deus non P^^'^
alterum, qnia sic sunm intcl- paratse dicuntur Intelligentiae, un- ciiscumt
itnAi\-ii
non esset perfectum et opti-
ii,^f.y^. de horum est intellectus, qua^ sta-
aiiud. iiinm. Cum enim intelligat seip- tim approhenduntur a nobis sine
sum. si postea intelligatnr aliqnid, discursu.
intelligetur indignius, et per con- Unde ad quodlibet dicondum; quod
sequens in intellectu ejus esset intollectus primi non intelligit dis-
mutatio, qnod est impossibile. Et currendo, noc componendo et divi-
ex eodem manifestum potest esse, dondo, sed sicut materialia intelli-
quod non intelligit omnia compo- git composita simpliciter, ot suc-
nendo, vel dividendo, quia sicut cessiva simul et diversa uniformi-
principium ad conclusiones, sic se ter, qu?e enim sunt in ipsis diversa,
orbessu- habot subjecLum ad praedicatum.
penores ^ ^ sunt in ipso uniformiter.
paucis mo-Unde sicut intellisfendo principium
tibus
<j i- j.
Ad primam dicen-
Ad rationes : 3.
scquirunt iutelligitomnia praedicata, sic m- dum, quod licet non conveniat primum..
fectioues. telligendo quodcumque subjectum ,, .
i.in- • ••
m seipsis, Multa si-
multa simul mtelligere mui
omnia, qu^ illi subjecto
intelligit
multa tamen simul intelligi pos- pollunt.
conveniunt et repugnant. Unde in
sunt in alio. ,

re sic est de intellectu ejus, quod

Ad secundam dicendum, quod secundum
si nos intelligeremus hominem in- non intelligit per seipsum alia tan-
telligeremus alia, quse sibi conve-
quam per causam notam efToctus
niunt et repugnant. Unde aliter ignotos;sed intolligendo seipsum,
est de intellectu nostro et de intel-
simul intelligit omnia alia, quo-
lectu ejus et idem est de intelle-
;
rum species sunt in ipso, vel intol-
ctu aliarum Intelligentiarum, quse
ligit omnia alia a quo sunt intelli-
substantisB separatse comparantur gibilia.
ad animas humanas, sicut corpora
Ad tertiam dicondum, quod quid- Adtertiun
superiora ad inferiora corpora ;

quid potost virtus inferior et su-

vero superiora paucis motibus verum non tamen opor-
perior, est,
acquirunt suam perfectionem, ut eodem modo imo
tot quod hoc sit ;

dicitur2 Ccjeli et Mundi, tcxt. 27.

iliud quod intellectus nostor potest
ut primum coelum u.nico motu
successive, intellectus ejus potest
acquirnt suam perfectionem, sed
simul et multo ominentius.
corpora inferiora pluribus moti-
bus ad suam perfectionem perve-
niunt. Item eodem modo est de
suis substantiis separatis, ipsse
enim unica apprehensione appre-
 QU^STIO XXVII. 701

Omnia vero Ordirata Simt aliquali- ret ista facere, qusedam enim prius aliis vo-
ter, etc. et non sic se habent, nt lnit, ot propter hj^ec alia. Vide similia ad
non sit alteri ad alterum, nillil, Colossenses l. dequo Scotus 3. dlst. 3. quijest.

sed ad aliquid. Texl. 52. 3. Vide eum in liunc textum.

Oppositnm dicit Philosophus,

QU^^STIO XXVII. 2.
text. 52. dicit enim quod omnia
Ulrum entia sint ordinata ad se invicem? entia ab eodem ordinata sunt, et
etiam inter se sunt ad iuvicein
Averroes co>nn'mf. 53, Aphrodis, ^2?nn. 40. Diony-
sius de coelesti hierarchia c 'p. 5. Aui^nstin. 19. ordinata et facta inaequalia, a quo
de civitate c. 13. et lib de nainra honi cap. 3.
.

8. Thom. lect. 12. et qiiodl. 6. art. 19. Anton. sunt distincta. Nunc autem res ad
Andreas 12. Metaph. qiia3s'ione 15. Flandria lib.
12. Metaph. quwstione^. art. 1. Albertus 2. ;)ar^ invicem sunt distinctoe per volun-
Swnmce qucest Q'i. tract. 11. memb 1. Gonimbr.
. .

1. de Ccelo cap, 1. qucbst. 1. art. 5. tatem priini, ut ejus bonitas in

diversis manifestetur, quia enim
;Primum Et ostendo quod non ; Optimi est
argum. nuUa causa potest ejus bonitatem
optimum facere ; ergo cum pri-
sufficienter reprsesentare, ideo mul-
mum principium sit optimum,
ta producuntur, ut quod per unum
omnia facit optima, sed melius
manifestari non potest, manifeste-
esset, quod omnia essent aequalia
turperaliud, et idco ejus bonitas
et non ordinata quam inaequalia.
Wundum.
sufiicientius manifestatur per to-
Prseterea, quantitas ab unitate
tum universum quam per unam
procedit, sed primum principium
creaturam. Et ideo diversa pro-
est unum; ergo quse ab ipso pro-
duxit, non propter aliquam sui
cedunt aequalia erunt, et per con-
utilitatem, sed propter sui bonita-
sequens non ordinata.
Tertium. tem, et propter idem produxit en-
Prseterea, inconveniens est po-
tia insequalia, quod patet sic. Du-
nere quod primum principium ali-
plex est rerum distinctio, mate-
qualiter sine ratione producat; sed
rialis et formalis,
materialis indi-
non est aliqua ratio, quse potest
viduorum, formalis specierum, et
ipsum limitare, quod producat en-
materialis est propter formale. t^-^ v
tia magis aequalia quam insequa- ^ ^ Distinctio
Formalis vero distinctio non po- ^
materiaiis
lia; igitur, etc. . . et formalis.
test esse nisi per msequalia, iino
SGHOLIUM. in formaliter distinctis una forma
Omnia sunt inter se ordinata, ut disposuit perfectior est alia, perfectior est
voluntas Dei, qui non propter sui utilitatem, forma hominis quam equi, et equi
sed propter saam bonitatem multa produxit, quam plantae, et plantse quam lapi-
quod manifestius apparet in multis quam in
dis. Unde ab eodem est, quod res
uno. Eadem ratione fecit omnes species re-
distinguuntur formaliter, et per
rum ina^quales, ita inter se ordinatas, ut im- In fequa-
perfectiores sint propter perfectiores, ut insequales producantur. Sed rerum lium
unuui est
plantte propter animalia, animalia propter ina?qualiumuna seinperestpropter propter
Ua Philosophus aliud.
homincm, et sic de aliis. aliain, sicut patet; plantae suntu niversura
hic, cui consonatiUud Apostoli i. Gorinth. 3.
propter animalia, et animalia pro- famfiia!
Sive vila, sive mors, sive prcesentia., sive fit-
pter homines sunt, et eodem modo
tura^ omnia vestra sunt, vos aiitem Christi,
Christus autem Dei. Quia talem scilicet ha- est de omnibus aliis. Est enim uni-
buit Deus intentionis ordinem, cum decerne- versum, sicut familia bene ordina-
 702 l IB. XII. METAPII. I

ta, utdieitur in littora ; in fannlia repraesentatnr per diversas spe-

sup.t diversi i^-radus, ])nta libcM^o- cies quam per unam.
iMim, servornni et bestiarnni, et
Ad nnnm quidemenim onmia coor-
sicnt non licet facei^e aliqnid
tiliis
dinata sunt. Text. 3^.
cnsnale, sed onmia qnae facinnt
ordinata snnt, a servis tamen et
bestiis mnlta Unnt inordinate, sic QU.ESTIO XXVIII.
recte est in nniverso, qnod ab Tn- Vtriun omnia ordinentuv ad primum
telligentiis et corporibus snperio- principium tanqumn ad summum bo-
ribns nihil vel parnm fit casnali- num ?
ter, sed in istis inferioribns mnlta.
Aristot, 2. Physicor cap. 9. et 1. de coelo cap. 8.
Et propter hoc dicit Philosophns, m
et \). et 2. a te.vt. 6. IMato Timceo^ et 4. iegum,
et in ejdst. ad Dioni/siiim, auc\. lib. de mundo ad
tc^xt. 5:2. qnod snnt omnia ordinata, AleKaiulr. Dionysius 4. de Dlvinis nominibus.
Augubtin, lib. de Qrdijie, et lib. 1. de doctrina
qnod omnia, qua> facinnt commu- Christiana cap. 23, el in Enchirid. D. Thom. 3.
contra gent. a cap. 17, et 1 p. quoest. 103. art.
nicant ad totum, hoc est ad perfc- .

2. Gubelm. Parjsiensis lib. de univ rso. Conunbr.

2. Phijs. cap. 9. q. 2. et 1. de Ccelo cap, 8. q.
ctionem universi, eo quod in mul- unic. art. 3.
tis muUa contingnnt a casu.

Ad primum dicendum, quod opti- Videturquod non : snmmum bo-

3. 1.
Ad mi totnm optimum facere se-
est
num importat aliqnid alind, alio- pn'muim
primum.
qnin summo bono non commnni- ^^^^"^
cnndum quod convenit toti, et non
qnod faciat quamlibet partem opti- cat; si igitur esset summumbonum
mam. Ad bonnm enim hominis non essetcompositum.
Item, omnia appetunt snum fi-Secunauni
esset, quod qunelibet parsejns esset
dipositasioutocnlus; imoadbonum nem si ergo omnia ordinantur ad
;

ejus qnod partes ejus

convenit,
ipsnm tanquam ad snmmum bo-
sunt diverscB dispositionis. Et eo-
num, omnia appeterent ipsum, sed
bonum hoc non videtur verum.
dem modo pertinet ad nni-
Item, si unum contrariorum es- Tertmm.
versi,quod partes universi secun-
setinfinitum,non permitteretsuum
dum formam non sunt sequales.
contrarium, sed ipsum corrnmpe-
secundum. Ad secundum dicendum, quod ab
Ab unitate • . .
•
i
•
i
•
i. i ret, ut dicitur in Physicis, lib. 1.
est ce iua- unitate nniversali procedit, vel po-
text. 50. si ergo primum principium
^i^qualia^' ^cst procedcre aequalitas ab uni- ;

tate tamen potest procedere inaer

esset summum bonum et esset in_

omnis mnltitudo ab finitum, corrumperet omne ma-

qualitas, quia
lum.
unitate procedit.
cum quod Oppositum dicit Philosophus :

,,,t-irtium
Ad
.. Ad tertium, dicitnr
/ dicit enim, quod unum est princi-
in^equa- y^on cst ratio, quse limitaret, dicen-
litas argiiit
pinm et unus finis, et propter
diversita- dum quod qua produxit entia ratio
tem in .
i
•
. ipsum et ab ipso snnt alia; sicut
specie. sed mcXqualia est, ut sua bonitas magis
noa omnis. • /. .
• •
exercitus propter ducem et a dnce,
manifestetur, si enim omnia pro-
.

dicit quod est optimum, et opti-

duxisset a^qualia,omnia essent
unius speciei. Nunc autem inaequa-
mum est summum bonum.
litas in entibus arguit diversita- SGHOLIUM.
tem in specie, et major perfectio Optime probat omnia ordinari in Deum, ut
 OUy^STlO XXVIII. 703

in ultimum et unicum finem, de quo vide
ipsum 1. distinct. 2. quaestione 2. § Juxta
Ires, concl. numero 17. et tractatu deprimo
principio cap. 3. con. 8. ubi rusiu.s
rationos hic positas. Girca tertium,
ens infinitum compatitur ens finitum, et ta-
men corpus infinitum, vel calidum infinilum
non compaterentur corpus vel calidum
tum. Vide eum 1. distinct. 2. qusestione
2. numero Quod ait in fine omne malum
35.
ita etiam, quse in aliis sunt acci-
dentia, ut dilectio, vita, bonitas, in
ipso sunt substantialiter. Alia etiam
liabet
quomodo ordinantur ad linem alium, ])ri-
mum principium ad alianon ordi-
natur. Gum ergo primum princi-
fini-
pium sit pei'fectum per essentiam,
2. ad
ita quod non solum est bonum, sed

csse propter bonum, bene tradit Augustinus

ita bonum.
in Psalmum 5i. ibi Malits ideomvit itt cor-
: Estigitur aliquidsumme bonum,
3.
rigatur, aut itt bonus per ipsum exerceatur. et hoc est primum principium, ad
ipsum etiam alia ordinantur. Quod
Dicendiim ergo, primiim qiiod patet, ex hoc quod om.nia natura-
principiiim est siimme boniim et liaagunt, propter quod maximum
omnia ordinantur ad ipsnm tan- est, ex hoc quod uniformiter agunt

qnam ad summiim, quod patet sic : nisi impediantur. Et sunt multa

Ubi est invenire magis et minus, qurefinemnon cognoscunt, ut ina-
ibi est invenii^e maximum bonum nimata; igitur oportet quod ab ali-
per Aristotelem 4. Metaphysic. quo cognoscente finem dirigantur;
text. 27. sed est invenire aliquod cognoscens autem (inem omnium
bonum et aliquod magis bonum; non potest esse aliud prseter pri-
igitur est invenire maximum bo- mum intelligens. Alia ergo diri-
num : sed illud bonum non potest gens est primum inteiligens, scd
esse aliud quam primum princi- per intellectum agit propter bo-
pium, quia unumquodque est bo- num et finem, id ergo pri- cum
num inquantum perfectum. Sed mum non proprie possit agere
triplex est perfectio : Una est per- propter aliud bonum, melius eo
Triplex fcctio rei, quse consistit in esse, agit propter seipsum, et illa omnia
perfectio
convenit quod sequitur formam speciflcam, ordinata ab ipso ordinantur ad ip-
rebus.
vel quod habetur in esse vel forma sum, sicut exercitus ordinatus a
specilica. Alia consistit in actibus duce, ordinatur ad bonum ducis,
et dispositionibus, per quas ordi- ad victorise consecutionem et ;

natur ad suam perfectionem. Et ideo omnia ordinantur ad ipsum,

tertia rei perfectio in fine, vei^bi tanquam ad summum bonuni.
gratia, prima perfectio ignis con- Ad primum dicendum, quod sum-
sistit in hoc, quod habet esse perfe- mum bonum non dicit plus quam Ad 4.

ctum ignis; secunda ejus perfectio bonum simpliciter, nisi secundum primurn.
Summum
consistit in caliditate et siccitate; rationem dicitur enim bonum in quid addit
;

ad bonura?
tertia consistit in hoc quod est in tcrmino per respectum ad alia
suo loco. Nunc autem illa tertia bona. Nunc autem secundum re-
perfectio nulli citra primum con- lationes, secundum quas refertur
venit per essentiam, sed sibi soli. primum principium ad causata
Esse enim, quod in aliis est prseter alia, res in ipso ; imo ipsae res
essentiam, in ipso est sua essentia, sunt tanquam causae, et ideo ex
 704 LIB. XII. METAPU
hoc non seqiiitur, quod sint com- Et videtur quod non tmum im- :
i.

posita. portat privationem divisionis, sed ^'gum"

^j Ad dicendum, quod
seciindiim inistonon est privatio; ergo non
secundum.
perfectlones omnium entium sunt est unum.
qua^dam imitationes primi prin- Item, unum inquantum unum, secundui^
cipii, et ideo cum unumquodque nihil producit nisi unum; igitur
appetatsuam perfectionem quo- si esset unum tantum produceret
dammodo appetit suum princi- unum.
pium, et hoc sive appetat appe- Item, plura bona meliora sunt
Terlium,
titu naturali, sive rationali, sive paucioribus, sed universum est
sensitivo. quoddam bonum; ergo plura uni-
AUertium \^ tertiuui diccndum, quod si versa sunt meliora quam unum,
unum contrariorum naturalium et cuilibet universo correspondet
esset infinitum, corrumperet suum unum summum bonum; ergo me-
contrarium; sed sic non est de lius est plura summe bona quam
agente per voluntatem, primum unum.
enim principium sic produxit uni- Oppositum dicit Philosophus :

versum, secundum quod melius, dicit enim, quod non est bonum
et modo quo magis manifestatur pluralitas principatuum; unus er-
sua bonitas, et permisit malum go princeps.
fleri ex isto malo
in entibus, ut
eliciatur bonum, ut aerem permit- SGHOLIUM
Nuiium tit corrumpi, generetur imis.
ut o Unum
malum nisi r ^o tantum est principium primum
,
propter Uudc malum permittit propter omnium, quod est ipso Deus. Probat ex sim-
bonum. ^ ^
plicitate, infinitate
bonum, aliter enim universum et immaterialitate. De
quo vide ipsum, 1. distinct. 2. qusestione 2.
non esset perfectum, nisi in enti-
art. 3. num. 19. et qugestione 3. ubi septem
bus esset malum quoddam, ut di- viis conatur unitatem Dei demonstrare. De
ctum fuit in nono, text. 18. quo etiam agit tractatu de primo principio
cap. 3. concl. 15. et cap. 4. n. 40. et 6. hujus,
Nec bonum pluralitas principa- q. 6. Tamen Theoremate 14. videtur tenere
tuum, unus ergo princeps. Text, non demonstrari Deum esse vivum, sapien-
uli.
tem, vei voientem, de quibus rationes natu-
rales non minas concludunt quam de unitate
Dei. Sed hoc ibi non asserit, sed disputando
QUJESTIO XXIX.
proponit. Multi Theologi negant Dei unita-
Ulrum hoc principium quocl est sum^ tem rigida demonstratione haberi. Vide
mum honum sit unum ?
Scholiam primum dictorum Theorematum
14. Quod hic tenet Doctoi', immaterialia non
Arjstot. libr. 8. Pliysic. 5. MeLapJnjsic.
el 2. posse piurificari in eadem spacie, correxit in
capit. 2. Averroes el Themistius ibid- Aphrodis.
Theologia 2. distinct. 3. quaestione 7. ubi ex
num. 45. S. Thomas lect. 12. et 1. contra
Gent. cap. 13. et 1. vart. quaist. 11. art. 3. proiesso probat contra Divum Tliomam dari
Capriolus in i.disp. 3. qu^st. 1. Durandus ibid. plures Angelos in eadem specie. Vide Scho-
disp. 2. Marsilius ibid. quwst, 5. Ferrarieu. 1.
contra geiit. cap. 13. Flandr. libr. 12. Melupli. lium supra qusestione 20. Vide etiam Docto-
qusEst. Suarez disp. 29. Meto.pli. sect.
9. urt. 2. rem qaaest. 15. de Anima.
1. et disp. 30. 10. Fonseca 12. M^tajli.
sect.
cap. 10. in fine. Gonimbr. 8. Plnjsic. cap. 5.
quiest. un. Vide Doctorem ia 1. dist. 2. et
Dicendum quod summum bonum
quudlib. 7. est ununi; et hoc patet ex tribus.
 QUiESTIO XXIX 705

Primo ex simpUcitate, quia

sui quod nona pprehendimus unum nisi
esse
pro- illud quo Socrates est iste homo, ut ens indivisum.
c\
non communicat multis, licct ho. Ad secundum dicendnm, quod ab Ad
:ifini-
secundum.
et
lici-
mo, quo est homo communicet uno per naturam non procedit nisi Quomodo
ab uno non
ite.
multis. Unde si idem esset illud, unum, quia unius una est natura. procedit
nisi
quo Socrates est iste homo, et Sed agens per intellectum potest unum.
quo homo est sicut non cst
, agere, sicut intelligit. Nunc autem
plures Socrates, vel sicut non simplicitati primi non repugnat
sunt plures homines, hic homo, multa intelligere, sicut dictum
sic homo non esset in pluri-
, est; ergo nec multa producere.
bus. Sed in primo idem est quo Ad ultimum dicendum, quodnon Tertium.

est homo et quo est, quia idem intendit principnliter bonum indi-
est quo est suppositum, et quo vidui, sed speciei, propter hoc est
est natura, et ideo necessario est generatio perpetun, salvetur
ut
unum. SecundO; patet idem ex ejus esse speciei. Nunc autem si essent

infinitate infinitum in se omnia

:
plura universa, solum esset bo-
comprehendit, quia extra infini- num summum multitudo indivi-
tum nihil est ; cum ergo primum duorum et non specierum; sed
principium sit infinitum, omnes multitudo individuorum certum
Primum
perfectiones in se comprehendit. numerum non habet, et ideo agens agens per
senno
Sed si aliud esset primum princi- non intendit principaliter talem intenit
pium, aliquid conveniret uni quod naturam multitudinum. Qua enim i^^ividu-
orum
non conveniret alteri, vel quod de- ratione duo universa essent multa muititudi-
^^^^'
ficeret alteri, alioquin non essent uni, eadem ratione tria duobus, et
Dsituiu
duo, et per consequens in utroque quatuor tribus, et sic in infini-
)et 2.
q. 7. esset aliqua imperfectio. Tertio, tum; unde non esset bonum abso-
patet idem ex sua immateriali- lute quod plura essent universa,
tate, qusecumque enim non habent" sicut non esset bonum quod essent
materiam, sunt unum numero in plures familisB in eadem domo ad
eadem specie, ut dicit Philoso- invicem non communicantes. En-
phus : sed primum principium tia enim nolunt male disponi, et

non habet materiam ergo non

;
habet aliquid aliud secum in spe_
cie convenire. Sed si aliud princi.
pium essot, inspecie conveniret^
sicut si aliud esset universum non
difFerret specie ab isto universo,
et pari ratione nec principium
unius a principio alterius; igitur
est unum.
Ad Ad primum diccndum, quod iinum
imum.
non importat indivisionem de suo
significato, sed solum secundum
modum apprehensionis nostrse, eo
ideo bonum est quod inter se com-
municent, si tamen essent plura
universa ad invicem non commu-
nicarent. Et ideo dicit Philosophus
quod universitas entium est sicut
unus principatus et unum rcgnum;
unus igitur est princeps, quod est
primum movcns, et ideo perfectis-
sime primum intelligibile, et ideo
verissimum primiim appetibile, et
ideo optimum, quod est summe
bonum, ipse Deus, qui et regnat in
ssecula sseculorum Amen.
:

FINIS TOMI SEPTIML

Tom. VII 45
 INDEX
QU^STIONUM SUBTILISSIMARUM SUPER LIBROS METAPHYSI-
CORUM ARISTOTELIS.

Prolosrus.

LIBRI I.

QUJ5STI0 l. Utrum subjeotum Metaphysic£e sit ens inquantum ens.sicut ens posuit
Avicenna ? vel Deus et Intelligentia;, sicut
posuit Commentator Aver-
roes. . . .
•
• • • '
11
II. Utram luec sit vera O^nne.s homines nalura .scire
:
ck.stderanl . .
40
III. Utrum prudentia sitin brutis
IV. Utrum ex experientiis generetur ars *
*
51
V. Utrum expertus non habens artem certius
opereturquam artifex 'inex-
pertus
^ .... tfn»
VI Utrumomiiesgenerationeset actussintcirca sin-ularia.
70
MI. Utrum Melaphysicasitpractica '
* ' '
78
VIII. Utrum speculativa sit nobiliorpractica .'.'.'.'.
. .
82
IX.
UtrumadMetaphysicamspecfatcognoscereomnes*quidditates '. ' *
84
X- Utrum universaliora sint nobls notiora
g^

LIBRI II.

QU.ESTIO I. Utrum primaprincipiasintnaturaliternota.

. .
9g
II. Utrum difflcuUas intelligendi sit ex
parte inlellectus vel' rerum co-
gnoscibilium. . . .

m. Utrum substantias immateriat^s po^sint

"'
int^lli.i a nobis secundum suas
quidditates pro hoc statu

;
IV. Utrum sit status in genere causarum ..^
117

\
 INDEX
708
^^'^
procedere in infinitum in e Aectibus
V. Utrum sit
118
VI. Utruminfinitum possit cognosci a nobis.

LIBRI III.

142
per se de differentia
QU.ESTIO UNICA.Utrum Genus pra^dioetur

LIBRI IV,

QUiESTIO L Utrum ens dicatur univoce de omnibu-! ^

n,
Utrumensetunumsignificenteamdemnaturam
npossibiU est idem simul esse el non ess., sit
III. Utrum hoc principium : I
^^^
llrmissimum ^g^
IV. Utrum inter contradictoria sit medium ^^^
V. Utrum pars supponat pro toto

LIBRl V.

et causa, 'et utrum sit causa ipsi agenti,

QU.^STIO I. Utrum finis sit principium ^^^
et maxime causa
actu sunt simul
II. Utrum cau a in actu, et effectus in ^^^
esse
Utrum naoessaria iiabent causam sui
• •

ni
numero, et proportione
Utrum divisio unius in unum genere,
specie,
IV. ^^^
sit conveniens '
*
^,.
dividatur in decem Genera
V. Utrum ens seoundum se
^^^
titrum priedioamenta distinguantur reahter. . . • . • • • •

VI
solo numero ditterent.a esse >n
|i. mrum possibile sit.aliqua acoidentia ^^^
quod princ^pi; est
rSTatio ;omm-unis priori"s ^ ,nn^ e^t
VII.. UtTut™ ^^^^
"Dropinquiu^! ^ ' "
94Q
sit divisibilitas, vel
ratio mensur^. . • •

IX Utrum ratio quantilatis ^^^^

X Utrum quantitas qua motus est

qaantus, sit tempus ;.••••• .^68
Titrumrelatiositre'5,
cuiconvenitmodasessen<li adaiuK . . . •

YT

a seoando
XIII.Utrum tertius modus distingaitur '^
^^^
duo per se
XIV. Utrum idem reieratur ad

LIBRI VI.

Divinam, sit
Utrum divisio scienti^ in Physicam, Mathematicam et
^^^
QUiESTIO l.

sufficieus
 INDEX 709

II. Utram de ente per accidens possit esse scientia 323

III. Utriim verum sit objectu n Metaphysicae 333
IV. Utrum Metaphysica sit de ente 348

LIBRI VII.

QUyESTIO I. Utrum inhserentia sit de essentia accideiitis 350

II. Utrum substantia sit primum omnium entium tempore 355
III. Utrum substantia sit primum entium cognitiono 360
IV. Utrum substantia sit primum entium definitione 362
V^. Utrum materia sit ens 366
VI. Utrum forma sit prior composito et materia. . . , 370
;

•VH. Utrum ^i/oc? (yiftt/ e^f sit idem cum eo cujus est 372
VIII. Utrum materia per se generetur, 376
IX. Utrum forma generetur per se 378
X. Utrum compositum generetur per c>e et primo in omni genere 379 . .

XI. Utrum ratio Philosophi contra Platonemvaleat, quam ponit de idea 388 .

XI[. Utrum in materia rerum naturalium sit aliqua pars formse generan-
dae,coagens ad compositi generationem 394
'XIII. Utrum natura lapidis de se sit hsec, vel per aiiquid extrinsecum. ^^2
XIV. Utrum singulare per se inteliigatur 429
XV. Utrum singulare sit per se inteliigibile a nobis 434
XVI. Utrum in rebus materialibus materia sit pars quidditati.s rei. . . 441
XVII. Utrum differentia divisiva generis inferiorisincludit dilTerentiam di-

visivam primam 449

'
XVIII. Utrum universaie sit aliquid in rebus. 452
XIX. Utrum conceptus generis sit alius a conceptu ditrerentise 462
XX. Utrum partes organicae animalis habeant distinctas formas specie dif-
ferentes 47

LIBRI VIII.

QU.i-^.STIO I. Utrum accidenssit forma simplex vel sit compositum ex aliquibus es-
sonlialiter diversis 483
II. Utruni forma accidentalis suscipiat magis et minus .<ecundum e>scn-
tiam suam 490
III. Utrum substaniia, sciiicet forma substantialis, suscipiac magis el; nii-
nus. *
. 494
IV. Utrum ex materia et formatiat per se uuum 520

LIBRI IX.

QU-^STIO I. Utrum potentia et actus opponautur 529

 710 liNDEX

II. 1'ti'iun oppoiiaiitui' relative 530

III. Utrum potentia, ut dicit principium sulficienter dividatur a Philoso-

pho 541

IV. Utrum potenlia activa bene describatur 542

V. An potentia activa sive passiva inquantum prior est naturaliter prin-
cipiato, includat essentialiteraliquem respectum 553
VI. Utruni potentia activa fundatur in omni ente 561
VII. Utrum relatio potentire activse fundetur immediatein substantia. . 564
VIII. Utrum qualitas primae speciei sit potentia activa 567
IX. rtrum potentia possit terminari^ad quodlibet 568
X. llrum potentia passiva sit in quolibet 570
XI. Utrum potentia passivapossit terminari ad quodcumque ens cau-
satum ^ 572
XII. Utrum potentia pas^iva dividaturin naturalem et obedientialem. . 576
XIII. Utrum potentia passiva dividatur inde qua, si\eex qua et m qua» . 580
Xiy. An aliquid possit moveri a seipso 582
XV. Utrum diflerentia, quam assignat Aristoteles inter potentias ratio-

\ \
nales et irrationales, quod
ti, sit conveniens
illae sintoppositorum, istse uniusopposi-
606

LIBRI X.

QU^STIO I. Utrum uni, quod est principium numeri, debeatur primo ratio
mensurse 622
II. Utrum illud quodest mensura in aliquo genere,sit principium et causa
illorum quse sunt in illo genere 624
III. Utrum prima causa sit in genere 627
IV. Utrum intellectus et sensus sint mensur^e rerum, voi e converso. . 628
V. Utrum imu»i etmw/^a opponuntur contrarie velaliter 630
VI. Utrum u?iufn sit prius multitudine 632
VII. Utrum omne ad owiwe sit idem vel diversum 633
VIII. Utrum differentiae sit aliquo modo dilTerentia. , . 634
IX. Utrum illa sint diversa, quorum materia e t diversa 636
X. Utrum contrarietas sit maxima