Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomni13duns
t

I 3

JOANNIS DUNS SGOTI

DOCTORIS SUBTILIS, ORDINIS MINORUM
EX TYPIS ClSTERCII
JOANNIS DUNS SCOTI
DOCTORIS SUBTILIS, ORDINIS MINORUM,

OPERA OIYINIA

EDITIO NOVA

JUXTA EDITIONEM WADDINGI XII TOMOS GONTINENTEM A PATRIBUS FRANGISGANIS

DE OBSERVANTIA AGGURATE REGOGNITA

TOMUS TERTIUSDECIMUS

QU^STIONES IN SECUNDUM LIBRUM SENTENTIARUM

a distinctione decima quinta usque ad quadragesimam quartam,

PARISIIS
APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM
VI A VULGO DIGTA DELAMBRE, 13

MDCGGXGIII
THE INSTfTUTF CF WrpiAFVAL
STUD!£S
l^ LEY F LACE
TOROhTO 5, CA.^ADA,

0CT23 1S31
174
 E, P. F, JOANNIS

I) U N S S C T I
DOCTORIS SUBTILIS, ORDINIS MINORUM,

IN LIBRIIM SECUNDUM SENTENTIARDM

CUM COMMENTARIIS K. P. F. FRANCISCI LYCHETI BRIXIENTIS, EJUSDEM
ORDINIS OLIM MINISTRI GENERALIS,

ET SUPPLEMENTO R. P. F. JOANNIS PONCII HIBERNI IN COLLEGIO ROMANO

S. ISIDORI FF. MINORUM HIBERNORUM THEOLOGliE PRIMARII PROFESSORIS.

DISTINCTIO XV
( Texius Magistri Sententiarum).

De opere quinti diei, quo facta sunt levans in aera et natalitia re-
nalalitia et volatilia. mittens gurgiti.

A# Dixit eliam Deus : Producant aquce De opere sexti dici, quando crcata sunt

fcbium i
reptil e animce viventis ct volatile super animcdia et veplilia terrce.
inib. i.b.
terram. etc. Opus quinti diei
2 - el3 -
est formatio piscium et avium, Sequitur : Dixit Deus : producat Qen f{ 24
animam viventem, jnmenta ct rcp- i>»**«n 2.
quibus duo elementa ornantur et ; terra

deeadem materia, id est, de aquis, tilia et bestias terrm sectmdum specics

pisces et aves creavit, volatilia suas, etc. Sexti diei opus descri-
*
Tom. XIII.
 •>
LIB. II. SENTENTIARUM

bitur, cum terra suis animalibus sunt, creata fuisse, non incongrue
ornari dicitur. dici potcst. »

Utrum post peccatum venenosa animalia

Quare post omnia factus cst homo.

noxia facta fuerint, an propter pecca-

tum nocere cceperint, prius facta Omnibus auteni creatis atque E -

innoxia. dispositis, novissime factus est

homo, tanquam dominus et pos-
Quaeri solet « de venenosis et sessor, qui et omnibus praeferen-
Au
(

;, ;! ,
perniciosis animantibus Utrum :
dus erat; unde sequitur : Vidit
n
])ost peccatum hominis ad vindi-
: l
-, v Dcus quod cssct bonum. et ait : Facia- Gen.l. 23.
26.
ctam creata sint, an potius inno- mus hominem ad Sed
imaginem, etc. Dist. 12.

xia peccatoribus nocere coeperint?

l

antequam de hominis creationc 'ibid.

Sane dici potest, quod creatanihil tractemus, quod supra breviter

homini nocuissent, si non peccas- tetigimus plenius versantes cla-
set; puniendorum namque vitio- rius faciamus. In hac enim rerum
rum terrendorum, vel proban-
ct distinctione Catholici tractatores
dae vcl perflciendse virtutis causa u mm 3>
dissentire, ut supra diximus, in-
nocerc coeperunt. Fuerunt ergo veniuntur, aliis dicentibus, res
creata innoxia, sed propter pec- creatas atque distinctas secun-
catum facta sunt noxia ». dum species suas per intervalla
sex dierum; quorum sententiae
quia littera Genesis magis inser-
Ulrum minuta animalia tunc creata
vire videtur atque Catholica Ec-
fuerint*
clesia magis approbat, ideo hactc- opinio i.

nus studiose docuimus, quomodo

i). « Dc quibusdam etiam minutis ex illa communi matcria prius
decfen.^adanimantibus quaestio est : Utrum informiter facta, postca corpora-
l,L 3 ' c * 14
' in primis conditionibus creata lium rcrum genera per scx dic-
sint, an ex rebus corruptis postea
rum volumina distinctim sint
orta sint ? Pleraque enim de
formata.
humidorum corporum vitiis, vel
exhalationibus terrae sive de ,

De scntcnlia illorum qui simul omnia

cadaveribus gignuntur; quaedam
facta esse contendunt.
ctiam de corruptione lignorum et
herbarum et fructuum ;Deus et
auctor omnium est. Potest autem Aliis autem videtur, quod non opinio 2.
b 4
dici, quod ea quso de corporibus pcr intervalla temporum facta c .32
'

e t se-

.
r f .animalium, maxime mortuorum, sint, sed simul ita formata ad ^^"1; esse

.8 m&kJiiUnascuntur, cum animalibus creata prodierunt. Quod Augustinus su- Libi^fs

non fuerint nisi potentialiter et per Genesim pluribus modis niti-

materialiter ea vero quae ex
;
tur ostendere diccns « elementa :

terra vel aquis nascuntur, vel ex quatuor ita formata, sicut modo
eis, quae terra germinante orta apparent, ab initio extitissc, ct
 DISTINCTIO XV.

cuelum sideribus ornatum fuisse; ptimo, non quasi operando lassus,

qusedam vero non formaliter, sed sed ab universo opere requievit,
materialiter tunc facta fuisse, quse quia
1
.
novam creaturam faccre ces- Dubiun? *•
Apoc. 4. 8.
post per temporis accessum for- savit. Requiescere eniin cessare di- Aug. nb.

maliter distincta sunt, ut herbae, citur. » Unde in Apocalypsi : Non mteram 4.

c. 8 et 12.
arbores et forte animalia. » Omnia habebant rcquiem dicentia, Sanctus, san- j'
an. 5. 17.
c '

ergo temporis initio facta

in ipso ctus, sanctus^ id est, dicere non ces- Wsdem.
esse dicunt, secl qusedam formaliter sabant. Requievisse igitur Deus
et secundum species, quas habere dicitur, quia « cessavit a faciendis
cernimus, ufc majores mundi par- generibus creaturse, quia ultra
tes, qusedam vero materialiter lan- nova non condidit. Usque nunc
tum. Sed, ut dicunt, Moyses, lo- tamen, ut Veritas in Evangelio
quens rudi et carnali populo, ait, operatur Pater cuin Filio,
locutionis modum temperavit, de scilicet administrationem eorum-
Deo loquens a simili hominis, qui dem generum, quse tunc instituta
per moras temporum opera sua sunt. Creatoris enim virtus causa
perficit, cum ipse simul sua opera subsistendi est omni creaturse.
fecerit. Unde Augustinus « Ideo, : Quod ergo dicitur : Pater mcus
inquit, Moyses divisim refert, usque modo operatur, et ego operor
Deum opera fecisse, quia
illa illud universoe creaturae conti-
non potuit simul ab homine dici nuam administrationem ostendit.
quod a Deo simui potuit fieri. » Die ergo septimo requievit, ut no-
Item « Potuit dividere Scriptura
: vam creaturam ulterius non fa-
loquendi temporibus quod Deus ceret, cujus materia vei similitudo
operandi temporibus non divi- non prsecesserit sed usque nunc ;

sit. » 1 111 qui his auctoritatibus opcratur, ut quod condidit conti-

et aliis hujusmodi inhserentes, di- nere et gubernare non cesset. »
cunt quatuor elementa atque coeli
luminaria ita formata simul esse, Qualiter accipiendum sit, quod dicitur
iilos sex dies, quos Scriptura Deus complesse opus suum scpfimo
commemorat, sex rerum genera, die, cum tunc requievit ab omni opere
id est, distinctiones appellant, quse suo.
simul factse sunt, partim formali-
ter, partim causaliter. Sed quaeritur, quomodo septimo G .

Sec U n im
die dicatur Deus complesse opus a am j

Quomodo intelligendum sit Dcum rc- suum, cum. ab omni opere illo ^T?"1
-
quievisse ab omni operc suo. die requieverit,
x
nec aliquod
i genus est
o q lue&ti .

onis, quan
novum rerum fecerit? « Alia tran- sequitur
iil
•
^ Augusli-
Jam
i

de septimse diei requie ali- slatio habet : Consummavtt Deus die nus.
F.
Gen. 2. i. quid nos eloqui oportet. Scriptum sexta opera sua ; qure nihil qusesti-
est enim, quia complevit Dcus die onis affert, quia manifesta sunt
septimo opus suum et requievit die sc- quse in eo facta sunt, » et omnium
ptimo ab universo opere, quod patraral. consummatio eo die perfecta est,
« P»equievisse dicitur Deus die se- sicut Scriptura ostcndit, cum ait :

l«9l
 :

LIH. II. SENTENTIARUM

VidU Deus cuncta, qua feceral^ ei erant rn lege dieitur : Memento sanctifi- Dubium 6.
Ge». 13. i.

dde bona. care diem sabbati. Et inde est, quod

numerando dies usque ad septi-
mum procedimus et dicimus, se-

Q modo omnia a Deo facta dicantur ptem esse dies, quorum repctiti-

valde bona. one omne tempus agitur; non

quia alius sit ab illis dies octavus
et nonus, et sic de creteris sed ,

« Omnia quidem naturaliter bo- quia in sex diebus rerum genera

i
erant nilque in sui natura
na distincta sunt, et in septimo, licet
^• c 10
u.c.
c ;li;vitii
habentia. Et sunt bona, quae non fuer i t n0 vum genus rerum
Bic redit condidit Deus, etiam singula; simul
institutum, tamen fuit in eo quasi
qiuestionem vero universa valde bona, quia
itam, quidam novus status sanctiftcati-
vet ex omnibus consistit universi- onis operum et requietionis opifi-
verum sit tatis admirabilis pulchritudo, in cis. Potest etiam sic exponi illud
ptimo qua etiam illud quod malum dici- Complevit Deus die septimo opus suum,
die
bene ordinatum et loco suo ^ es t, completum et consumma-
JJJJ e
positum, eminentius commendat tum vidit.
>n ,\3. Dona ^
ma^is placeant et lau- (Finis textus Magistri.)
dabiliora sint, dum comparantur
malis. » Sexto ergo die facta est
omnium operum consummatio. QU^STIO UNICA.
Tdeo prsemissa oritur qusestio,
quomodo dicatur Deus die septi- Utrum in corpore animalis, vel in quo-
cumque mixto, remaneant elementa,
mo opus suum complesse, quod. secundum substantiam in actu ?
« Hebraica veritas habet, in quo
tnmen nihil novum creasse dici- Alensis 2. p. q.80. memb. 1. art. 2. Albert, Mag.
de generat. tract. 6. c. 5. et 3. de ccelo, tract. 2.
tur, nisi forte dicatur die septimo c. 1. Philoponus ad text. 64. Jandunus 6. Physic.
q. 4. Ziinara Theorem 27. afftrmant. Negant
complevisse opus suum, quia ip- D. Thom. opusc. 33. et i.p. q. 76. art. 4. Greg.
Capreol. Basbol. Gabriel hic, Richard. hic aH. 1.
sum benedixit et sanctificavit, »
q. 1. Occham quodl. 3. q. 4. Philip. Faber.
sicut subjicit Scriptura : Benedixit Theor. 61. Conimi>ricenses 1 de generat. c. 10. q.
.

3. et 4. Vide D. Bonav. hic art. 2. q. 2. ct

diei septimo et sanctificavit illum : Scot. 3. Phys. q. 2.

« Opus enim est benedictio et san-

ctificatio, sicut Salomon aliquid Quod non, videtur, nam anima-
i.
operis fecit, cum templum dedi- lia aliqua producebantur sive ge- Ar g . 1.
1 de o> eue-
cavit. » nerabantur ex aqua. Patet hoc ral
t c 17 et
Gen. Producant aquoe reptile, et viventia '

ij u i e
.'

Quas sit benedictio et sanctificatio septi- super terram. Sed generatio unius
mce diei. est corruptio alterius;ergo aqua
corrumpitur, cum ex ea generatur
Illum autem diem sanctificasse piscis ergo et similiter alia ele-
;

h. et benedixisse dicitur, quia mysti- menta corrumpuntur et non

Dubinm 5. . .

Exod.20.8. ca pr^e csetens bencdictione et manent.

sanctificatione eum donavit. Unde Item, si aliquod elementum, Arg. 2.
 DIST. XV. QILESTIO UNICA

secundum substantiam maneret in grave mixtum movctur deorsum,

mixto, eadem ratione, et omne in eo cst terra actualiter.
elementum maneret, et tunc cum Ttcm, Aristoteles lib. de Morte et

inclinatio illorum sit ad loca con- vita : Tn omnibus corruptibilibus

traria, mixtum ex illis violenter duplex est corruptio, marcedo
moveretur, et quiesceret in quo- quso est corruptio interior, et ex-
cumque loco. tinctio quse cst corruptio exte-
Arg. 2. Itcm, omne habens in se contra- rior; scd non csset corruptio in-
ria , corrumpitur a
necessario trinseca, nisi a contrariis intra
causa intrinseca; sed non omne existentibus ergo quoad primaiii
;

mixtum corrumpitur a causa in- corruptionem necessario est dare

trinseca, ut patet de lapidibus, et aliquid intrinsecum activum, quod
metallis, ut auro, et hujusmodi, agit ad corruptionem, et aliquod
quse non nutriuntur; ergo nec passivum corruptivum ubi autem ;

corrumpuntur a causa intrinseca, in transmutatione substantiali est

omnia enim inanimata, qu?e non dare activum et passivum, est ibi
recipiunt alimentum, non marce- saltem dare duas substantias in
scunt ex se nec corrumpuntur,
,
actu unam corrumpentem et
,

nisi ab extrinseco ergo non omne ;

aliam, quae corrumpitur, ergo, etc.
mixtum habet in se elementa, se-
cundum substantiam. GOMMENTARIUS.
2.
(a) Contra, primo Gen. c. de
Ratio mixtione Mixtio miscibilium altera-
opposit.
: cst (a)Contra,primo. Quod elementa mane-
1. lext. 90. lorumunio ex hoc dupliciterarguo,
; antin mixto videtur,primo auctoritate Phi-
Mixtio
quid est ? si est alteratorum, ergo non est losophi 1. de Gener. cap. de mixtione,text.
corruptorum. Similiter mixtio si com. 90. in fine, ubi habetur quod Mixtio
est unio miscibilium, et unio non est miscibilium alteratorum unio. Ex hoc
est corruptorum, sed entium, er- arguit Doctor dupliciter : Primo, si mixtio
go miscibilia manent. est alteratorum ; ergo non est corrupto-
Ralio 2. Item, qualitas (b) elementi non rum. Unde Philosophus in illo texlu sic
TYxt. 113
est sine elemento, sed qualitas habet : Manifestum igiturex his qux di-
elementi apparet in mixto, ergo, cta sunt, quodestmixtio.etquid estmixtio,
etc. Probatio majoris, secundo de et quare est, et quse sunt miscibilia en-
Anima, dixit Aristoteles quod cor- tium tantum, quoniam sunt quasdam
pora non possunt se tangere in q Uasi passiva ad invicem, et bene de-
aere vel aqua, nisi intercipiatur terminabilia , et bene divisibilia; haec

nervel aqua medius, quod probat enim neque corrupta esse necessarium,
quia humida sunt in superficiebus quando mixta, neque adhuc simpliciter
contingentibus, ethumiditas aquse eadem esse quas prius. Hsec ille. Ex quo
non e?t sine aqua. patet quod ipsa elementa manent in

Ratio 3. Item (c), primo Cwli, text. 7. et 8. mixto , licet non secundum suum esse

mixtum movetur secundum natu- perfectum.

ram elementi prsedominantis, sed Secundo, sic ex eadem auctoritate ar-
si effectus est, causa est; ergo si fftiit
n : Si mixtio est unio miscibilium, et
 ;
; ;

6 LIB. 11. SENTENTIAUUM

unio non est corruptonmi, sed entiuni cet mixtis, aliqua supple corpora, com-
patet, quia anio aliquorum est relalio, poni a^qualiter, et si esset aliquod com-
necessario praeexigens extrema unita positum, ooqualiter contingeret quod ali-

ergo elementa, quafl dicuntur uniri in quod corpus non moveretur omnino, elc.
mixto, manenl in mixto. Apparet ergo quod in unoquoque mixlo

(b) Item gualiias. ltem, in mixto sunt est aliquod elementum praidominans.
qualitates elementorum ;
crgo in mixto
sunt formaliter elementa. Antecedens SCHOLIUM.
patet 2. de Anima text. com. 113. ubi dicit
sic Aristoteles, quod corpora non possunt
Opinio Avicennse, elementa manere in
se tangere in aere vel aqua, nisi interci-
mixto substantialiter, remissis tamen eorum
piatur aer medius vel aqua, quod probat,
qualitatibus. Sed Commentator tenet elemen-
quia talia corpora sunt humida in super- ta vere manere in mixto, sed remissa tam

ficiebus contingentibus ; sed Immiditas quoad substanliam quam quoad ijualitates.

est qualitas elementi aqua3 et aeris. Con- Probat duabus rationibus, facitque contra se
tres instantias, quibus respondet, sed Doctor
sequentia patet per Philosophum ubi
solutiones redarguit efficaciter et clare.
supra, qui vult quod humiditas non sit
sine aqua : Quorum, inquit, corporum
medium est aliquod corpus, non contingit Hic est una (d) opinio Avicennse, 3

ipsa, (supple corpora) ad invicem se quam

*-
recitat Commentator 3. Co?li °JK
1 Gj lCltUJ
*•
,

tangere : humidum autem non est sine cor- et Mundi com. 67. et primo de Gcn.
pore, nec humectatum, sed necesse aquam cap. de mixtione, quod elementa ma-
esse, aut habere aquam ; vide ibi Com- nent in mixto secundum substan-
mentatorem. tiam, non remissa, sed secundum
3. Ar^. (c) Item, primo. Tertio, effectus alicu- qualitates sunt remissa.
prulc '
jus causae nunquam est causa non exi- (e) Contra illud arguit Commen- 3 . (W i. u m
sup<
stente, sed moveri deorsum (loquendo tator, quod si elementa remittantur
de motu naturali) est effectus gravis, secundum qualitates, quod etiam
et gravitas primo et per se est a terra remittantur secundum substan-
ergo si mixtum naturaliter movetur tiam. Primo, idem est judicium de
deorsum, sequitur quod in eo sit actu- toto et de parte; ergo si qualitas
aliter terra ; mixtum enim movetur se- potest remitti secundum partem,
cundum naluram elemenli praedominan- manente substantia elementi omni-
tis, ut patet 1. Cosli, text. com. 7. et 8. Se- no non remissa, eadem ratione
cundum aliam translationem in fmetext. 8. potest elementum remanere secun-
sic habetur : Et motus corporum simpli- dum substantiam , amissa tota
cium simplices, et motus corporum compo- qualitate, et sic posset esse ignis
sitorum erunt divcrsi, sed tamen moven- et non calidus, ideo ponit ipse sub- Text
tur secundum motum corporis simplicis stantiamelementi remitti, sicut et com - 4 -

in eis dominantis, id est, secundum Com- qualUatem, probat autem quod

mentatorem, quod motus corporum com- elementum aliqualiter manet sed ;

positorum erunl. secundum naturam cor- tamen secundum substantiam re-

poris simplicis dominantis. Impossibile missam, primo sic Elemcntum :

est enim in corporibus compositis, scili- (f) est ex quo componitur res et ;
 DIST. XV. QUjESTIO UNIGA. 7

in ea manet 5. Metaph. ergo sub- Physici, ad hoc quod aliquam illa-

stantia elementi manet, licet re- rum non oportet quod

recipiat, sed
missa. Secundo sic elementa
: Si denudetur ab omni forma alterius
non manerent in mixto, sed omni- ordinis. Unde dicit, quod non opor-
no corrumperentur, adveniente tet recipiens denudari a toto gene-
ibrma mixti, sequeretur quod ma- re ejus quod debet recipere, scd
tcria prima immediate susciperet tantum ab eis, quse sunt ejusdem
omnem formam sine ordine. gcneris proximi, non autem re-
Sed ipse arguit contra (g) sc tri- moti, et ideo non potcst materia,
pliciter, primo sic : Quia tunc manente forma unius clemcnti
forma mixti adveniret enti inactu, quantumcumque rcmissi, recipere
composito ex materia et forma aliam formam elementarem, quia
elementari et sic
, esset forma tunc non esset mixtio, et ideo dicit
accidentalis. quod oportet materiam denudari
Item, contra hoc quod dicit for- ab omni forma ejusclem generis
mam substantialem remitti ar- , proximi et ejusdem ordinis, si de-
guit ,
quia nulli formse intendi beat aliquod eorum recipere; hu-
convenit, et remitti, nisi acci- jusmodi sunt formse elementarcs
dentali; ergo forma elementaris inter se, non in comparatione ad
accidentalis esset. mixtum. Si hsec responsio valet,
2. et 3. <ie quod non maneat forma
Item, sequitur quod lapis existens lapis,
elementaris, probat sic, quia opor- possit recipere animam inteliecti-
tet receptivum denudari a natura vam.
recepti; ergo oportet materiam Ad aliam objectionem respondet,
carere omni forma substantiali, quod formse elementares sunt sic-
ad hoc quod possit aliam recipere ut medise inter formas substantia-
ut formam mixti. les et accidentales, ideo utriusque
rTi
.
4 -.
to
UtinqmtS.
Ad istud ultimum respondet L
habent proprietates,
r i
et ideo pos-
> i

de n)ina
^ > Commentator sic Quod non opor-
: sunt intendi et remitti. Utrum
com. i.
tet ipsum denudari a toto genere autem forma substantialis possit
receptivi, sed oportet denudari a intendi, hoc non tractabitur modo.
natura specifica recepti. (i) Quod autem necesse sit ipsas Q iue re
(h) Contra, tunc materia sub
forma aqu^e existens, posset rcci-
intendi ad intensionem qualitatum,
vel remitti ad remissionem, non
^
&

4. d.
s
e[

pere formam Sed ad hoc

ignis. concludit ratio Commentatoris,
innuit responsionem in fine Com- nam cum dicit, quod eadem est
mentij quia omnes formse elemen- ratio totius et partis qualitatis,
tares sunt ejusdem ordinis in sub- verum est inter se comparata, scd
stantialitate, sic autem non sunt non oportet respectu tertii, nam
formse elementares cum formis quantum ad esse in subjecto neccs-
mixtorum, et tunc major debet sario vel contingenter, vel conco-
intelligi, quod necesse est recepti- mitari subjectum, non est eadem
vum denudari ab omni forma ejus- ratio totius caloris ct partis caio-
dem ordinis et ejusdem generis ris; subjectum enim sive elemen-
 ;

B LIB. II. SENTENTIAKUM

tum habet taloni qualitatem in ralio niagis declarabilur infra parum ante
quadam latitiuline, sed non prae- responsionem illius rationis.

cise Silt) tali yel tali gradU. Unde (g) Sed ipse arguit contra se tripliciter,

sicut non sequitur, hoc corpus probando quod elementa non maneant in

potest esse sine hoc loco et sine mixto, ut patet tcrtio cceli com, 67. ubi

illo, ergo pari ratione sine omni arguit sic primo : si elementum manet in

sic in proposito, nonvidetur vale- mixto, ergo forma mixti adveniret enti in
reratio Commentatoris. actu composito ex materia et forma ele-
mentari, et sic forma mixli esset forma
COMMENTARIUS. accidentalis. Et ratio Gommentatoris est
ibi : Dicamus igitur, quod si esset, scilicet
(d) Hic est una opinio Avicennx, qua3 quod elementum maneret in mixto, ne-
vult, quod in mixto, puta in lapide, rema- cesse esset ut nullum ens generaretur ab
neant elementa, puta ignis, secundum eis diversum in forma substantiali, sed
substantiam suam modo remissa, nullo tantum in accidentibus, quia forma, quse
sed non remanent secundum qualilates advenit enti in actu, scilicet composito ex
ila intensas, sicut in igne, quando non est materia et forrna, est forma accidentalis.
pars mixti, sed qualitas ignis, puta calidi-
Ad hanc rationem respondet Commen-
tas, ut in mixto habet esse remissum.
lator quod bene verum est de forma, quae 3
(e) Contra illud, etc. Et sententia advenit enti in actu completo, hoc est,
R es P onsio
A
Averrois.
sua stat in hoc, quod si qualilas ignis,
enti composito ex materia forma per-
et
puta caliditas, possit remitti secundum fecta, et sic forma ignis in esse perfecto
aliquem gradum, sequitur etiam quod non manet in mixto. Sed non est verum
secundum se totum, et sic poterit esse de forma imperfecta, et sic in proposito,
ignis et non calidus, quod est falsum. Sed elementa manent in mixto tantum secun-
ipse Gommentator ponit ipsam substan- dum formas imperfectas et remissas. Un-
tiam elementi remitti sicut et qualitatem. de sic dicit : et ideo necesse est cum ex eis
(i) blementum. Commentator probat generaretur una forma, ut corrumpantur
quod elementum aliqualiter maneat se- formae eorum secundum medietatem, quo-
cundum substanliam remissam. Et primo niam si corrumperentur secundum totum,
aucf.oritate Philosophi pnmo Metaph. text. i unc prima materia reciperet primo et

com. 4. qui vult quod elementum est ex essentialiter omnes formas, et non reciperet
quo componitur res, et in ea manet. Ele-
f rmas compositorum, id est, mixtorum
mentum, inquit, secundum translationem, me diantibus istis corporibus, quod est
dicitur illud ex quo componitur resprimo, i nC onveniens apud Commentatorem.
ct est in ea; ergo elementum manet in Secunda ratio Commentatoris est contra
mixto. Et vide ibi Commentatorem quo- hoc quod dixit supra, scilicet quod forma
modo elementum multipliciter accipialur. substantialis elementaris potest remitti,
Secundo probat hoc idem ratione, si quia hoc tantum convenit formis acciden-
elementa non manerent in mixto, sed talibus, unde sic dicit in littera : Siigitur
omnino corrumperentur adveniente forma aliquis dixerit, quod sequitur ex hoc, sci-
mixti, sequeretur quod materia prima im- licet quod supra dixit, videlicet quod for-

mediate susciperet omnem formam sine maa elementares sunt in mixto secundum
ordine, quod est inconveniens. Sed hsec esse remissum, ex hoc sequitur quod sub-
 DIST. XV. QIMESTIO UXICA. 9

s antiales recipianl magis et minus, et hxc omnino, elementa v'ero"9 quae non sunt rece-
est exposilio accidenthim non formarum ptibilia omnium formarum cum non reci-

substantialium ; dictum est enim in multis piant se, (patet, quia ignis, ut sic, non
locis, quod formx subslantiales non reci- recipit formam aquae) non debent denudari
piunt magis et minus. Ihcc ille. a suis formis apud receptiones, sed est

Formtc Hespondet Gommentator quod forin» necessarium tantum, ut denudentur a for-

su slanlia-
les, an substantiales perfectse non suscipiunt ma- mis quas recipiunt, scilicet a formis mixti,
suscipiant
magis et gis et minus, tamen forma3 substantiales,
o et ideo omnis materia habens formam est
minus.
quse se liabent medio modo, quales sunt receptibilis quarumdam formarum tantum,
formse elementares in mixto, possunt su- Heec ille.

scipere magis et minus, unde sic dicit in (h) Contra, tunc materia sub forma
littera : Dicemus (inquit) quod formx isto- aqux existens posset recipere formam
rum elementorum substantiales sunt dimi- ignis, materia enim exislens subunaforma
nutx a formis substantialibus perfectis, et potest recipere aliam, sequitur quod ipsa

quod suum esse est medium inter formas, existens sub forma ignis posset recipere
supple substanliales et perfectas, et acci- formam aquae.
dentia, et ideo non fuit impossibile, ut for- Ad hoc respondet Gommentator gene- 5.
Rosponsio
mae earum substantiales admiscerentur, et raliter, non assignando rationem, ibi cum Averrois.

proveniret ex collectione earum alia for- dicit : Elementa, inquit, qux non sunt rc-
ma, scilicet forma mixti, sicut cum albedo ceptibilia omnium formarum,cum non re-

et nigredo admiscentur, fiunt ex eis multi cipiant se, etc. Sed specialiter rationem
colores, et cum hoc latuit Avicenna, etc. hujus assignat in flne commenti, quare
Hsec ibi. scilicet unum elementum non possit reci-
4. Tertia ratio, qua probat Gommentator pere formam alterius elementi, quia for-

quod forma elementaris non maneat in mse, inquit, elementorum non recipiunt
mixto, est, quia oportet receptivum de- seipsas cum sint ejusdem generis, conUn-
nudari a natura recepti ; ergo oportet gitquod non generantur ad invicem, nisi
materiam "carere omni forma substantiali, cum recipiens exuit formam et recipit
ad hoc quod possit aliam recipere, ut for- formam receptam, et ideo non sunt ele-
mam mixti, Kespondet Gommentator circa menta ad invicem, scilicet receptibilia,
medium commenti, quod non oporlet re- scilicet quod unum recipiat formam alte-
Speculare
ceplivum denudari a toto genere recepti, rius, vel e contra. Sed hoc non contingit luucomnia.

sed oportet denudari a natura specifica in receptione formarum compositorum, id

recepti; dicit enim sic : Et dissolutio, est, mixtorum, scilicet ut elementa,supple

inquit, est quia non est necessarium in re- denudentur a suis formis. scilicet eie-

ceptibili, nisi ut non habeat formam quam mentaribus apud receptionem formarum
recipit, non ut non habeat formam omnino. compositorum, id est, cum recipiunt for-
Si enim maleria ignis habet formam ignis, mas mixtorum, et ratio hujus sequitur,
stante illa forma, non potest aliam for- formse enim compositorum, scilicet mix-
mam ignis recipere ; loquilur ergo de torum sunt aliae, id est, alterius generis a
eadem forma specifica, et non praecise de formis eorum, scilicet elementorum, for-

eadem numero. Sequitur quia igitur : mse quidem eorum, supple, elementorum,
prima materia est receptibilis omnium for- licet sint diversae, ut patet de forma ignis,
marum non debet habere aliam formam et forma aqu^e. tamen eodem ordine sunt
10 LIB. II. SENTENTIAUUM

in substantialitate, scilicet quod possibile sine illa, ut patet a Doctore in 4. Et dicit

est, ut quaedam sint maleriae formarum Doctor quod elementum, puta ignis habet
quarumdam, id est, quod possibile est, talem qualitatem, puta caliditalem, in qua-
({iiod formae elemenlares sint materiae re- dam latitudine, sed non praecise sub
ceptivai formarum mixlorum. Et dicunlur tali gradu, quia potest habere majorcm
formiH elementares ejusdem ordinis, licet vel minorem. Et addit textum : non sequi-
sint specie diversa), quia illse sunt natse tur hoc corpus, etc.
immediate informare materiam, nulla alia Sed in hoc videtur sibi contradicere,
forma praecedente in materia, sed forma) quia expresse in disl. 12. hujus,didl quod
mixtorum sunt tanlum nata? informare determinans sibi aliquid secundum genus,
materiam mediantibus formis elementari- determinat esse secundum speciem, etc.

bus, et ideo dicuntur alterius ordinis a ergo si non determinat sibi hoc vel hoc de
formis elementaribus, et hoc secundum necessitate ; ergo nec secundum genus,
intentionem Gommentatoris. Sed quomodo nec secundum speciem.
forma? mixtorum dicuntur alterius ordinis Similiter dicit ibi, quod contingenter se
a formis elementaribus, patebit infra re- habet ad plura, vel ad omnia alicujus
spondendo ad rationem Gommentatoris. generis, contingenter se habet ad totum
(i) Quod autem necesse sit ipsas intendt, genus ; ergo cum hoc corpus contingen-
supple formas substantiales elementorum, ter se habeat ad hunc locum vel illum, et

acl intensionem qualitatum, non concludit sic de aliis, contingenter se habet ad

ratio Commentatoris, et dicendo quod omnem locum, et sic polerit esse sine
eadem est ralio totius et partis, quod omni loco, quod est contradictio in dictis

verum est, ut pars et totum comparantur suis.

ad invicem, quia sicut pars caliditatis Dico, quod nulla est contradictio, quia 7.
Deuspotest
potest remitti, ita et absolute tota ; sed ut ibi in dist. 12. concludit de potenlia Dei facere
materiam,
comparantur ad subjectum, dicit quod absoluta, quod lpse posset facere mate- sine
r. ,. forma.
non valet, quia subjectum non determinat nain sme forma, ex quo contmgenter se
sibi forle aliquam partem, puta forma sub- habet ad omnem ; sed non concludit de
stantialis ignis aliquem gradum caliditatis, potentia creata, quia licet materia con-
sine quo ipsa non potest esse, ut declarat tingenter se habeat ad omnes formas,
Doctor dist. 12. quarti. Non valet ergo tamen quando agens naturale expellit
quod si forma substantialis ignis sit calida unam formam de materia, de necessi-
ut octo, quod si aliquid gradus potest tate causatur alia, licet materia prima
auferri aut remitti, quod tota caliditas contingenter se habeat ad illam, patet,
remittatur, possunt bene comparari ad quia illam potest deperdere, et quando
aliquod subjectum, quod non habet cau- deperdit illam, statim fit sub alia, ut
sam intrinsecam et necessariam alicujus comparatur ad agens naturale. Sic dico in

determinatte qualitatis, sicut forma sub- proposito, quod hoc corpus contingen-
stantialis aquse si fiat calida ut sex, sicut ter se habet ad omnem locum, et ut com-
illa caliditas potest remitti secundum paratur ad potentiam supernaluralem, po-
unum gradum, ita etiam secundum totum; test fieri sine omni loco, ut exposui con-

in igne vero non, quia forma substantialis tra dominum Augustinum ; si tamen com-
ignis est causa necessaria alicujus deter- paretur ad potentiam creatam, dico quod
minatce caliditatis, et ideo non potest esse corpus quamvis contingenter se habeat
 DIST. XV. QUjESTIO UNIGA. 11

ad omnem locum, tamen quando deserit sub forma acris ct ignis, sic ncc
unum locum, statim fit in alio, non enim sub istis, et mixti nec etiam qua-
;

potest deserere unum locum quin forma- litas mixti hoc COgit, puta frigi-
liter expellat aliud corpus, et sic subintrat ditas carnis, quia illa non est fri-
illum locum, ul patet in quarto. Sic dico giditas aquse vel tcrrae.
de qualitate respectu ignis ut comparatur Item, forma elementaris nata (b)

ad agens supernaturale, tota potest sim- est cum materia constituere suppo-
pliciter remitti, ut vero ad agens naturale situm per se subsistens in generc
est de necessitate sub alio gradu illo Substantiae; ergo si sint plures for-
velillo. m8B clementares in mixto, quseli-
bet constituet suppositum, et sic in
scholium. omni mixto essent plura supposita,
nullo modo manere elemen- quia ibi erit suppositum aquse, et
Doctor tenet
ta in mixto substantialiter remissa vel non suppositum ignis, quorum quodli- Omne
mixtuin
remissa. Primo, quia nec ex operatione, bet natum est per se subsistere, esset :luo
supposita
transmutatione vel qualitate mixti hoc colligi quod est inconveniens inconve- ; si maneret
fonna
potest. Secundo, essent duo supposita in niens etiam est, quod subsistens eiemenii
quolibet mixto. Tertio, esset penetratio
possit habere duas formas specifi-
in mixto, vel quselibet pars mixti non esset
cas, quarum una non est nata perfi-
mixta. Quarto, ex mixto desinente, fit ele-
mentum ergo et e contra. ci ab alia hoc autem poneretur, si
;
;

elementa ponerentur in mixto se

Dico ergo ad quaestionem (a) cundum formas suas.
5. tenendo oppositum utriusque, Item, omnemsubstantiam (c)
Physic.
alibi. quod elementa non manent in mix- corporalem consequiturquantitas,
to secundum substantiam sive quse est propria passio substantiao
remissam( sicut dicit Commenta- corporeae; forma elementi,
scd
tor), sive non remissam, sicut po- quantumcumque remissa cum ma-
nit Avicenna, cujus ratio est, quia teria constituit substantiam com-
non ponenda pluralitas sine
est positam ergo ipsam consequitur
;

necessitate nihil autem cogit po-

; propria quantitas,sicut passio pro-
nere pluralitatem elementorum pria. Sed propria passio non est
vel formarum substantialium ma- plurium subjectorum crgo in uno ;

nere in mixto, quia non operatio, subjecto erunt plures quantitates,

quse maxime concludit formam ; ut aiia quantitas mixti, et alia
non enim operatio mixti, est ejus- elemcnti, et ita vel duo corpora
dem speciei cum aliqua operatione erunt simul, vel qusecumque pars
rbys. et elementi nec transmutatio, nam
; mixti non erit mixta, et ita non
Met.
forma elementi et forma mixti erit mixtio nisi juxtapositio.
habent sufilcientem entitatem, ut Item, mixtum generatur (d) cx
una sit terminus unius generati- elemento vel elementis, et cor-
onis, et alia alterius, vel ut hsec rumpitur in ilia; ergo taiis incom-
sit terminus a quo corruptionis, possibilitas est inter formani
et ille terminus ad quem generati- mixti ct formam elementi, qualis
onis; ergo sicut nihil potest esse est lnter terminum generationis
 ;

12 LIB. II. SENTENTIAKUM

a qw terminum generationisad
t et elementa sunt necessaria in mixto ex
qnem ergo non compatiuntur se
)
hoc, quod forma mixti recipitur in illis tan-

in eodem susceptivo simul lorma quam in subjecto, hoc non videtur, quia
mixti forma elementi, unde sio-
et forma mixti habet sufficientein entitatem,
nt impossibile ost, quando ex ut sit terminus generationis; et sic talis

aqua lit ignis, materiam perflci terminus potest recipi immediate inmate-
simul forma aquze et Ibrma ignis, ria, sicut dicimus quod forma substantialis
ita in proposito. ignis, est sufficiens terminus generationis
ignis, et recipitur immediate in materia

COMMENTARIUS. sicut ergo forma substantialis ignis est

sufficiens terminus generationis ignis, et

sufficiens terminus a quo corruptionis ip-

(a) Diio ergo ad quxstionem. Senlen-
lia Doctoris stat in hoc, quod si esset sius, et sicut non potest esse simul sub
necesse elementum existere in mixto forma aeris et ignis, sic formasubstantialis

secundumsuam substantiam, etidin messe mixti est sufficiens terminus a quo cor-
remisso, vel secundum qualitates; lioc ruptionis mixti, et terminus ad quem ge-
posset argui esse necessarium, vel ex rati- nerationis ejusdem, et sic maleria mixti
one opeiationis mixti, vel ratione trans- non potest esse simul sub forma mixti,

mutationis, quse maxime arguunt formam et sub formis elementaribus.

aliquam, sed nullum istorum arguit, si (b) Item forma elementaris. Ratio est

dicatur, quod in tali mixto est caliditas, in hoc, quod in mixto essent qualuor
et per hanc caliditatem volumus argue- supposita, quod e^t omnino falsum. Sed
re substantiam ignis esse ibi. Sed hoc ista ratio non videtur multum conclu-
non, quia caliditas mixti est alterius spe- dere, quia si sic, sequeretur quod in

cioi a caliditate ignis, quod patet pro- eodem composito essent plura per se
pter diversos effectus, nam caliditas mixti singularia, nam materia prima habet pro-
>ns«io-
no» subti
hominis, puta cordis habet alium ef- priam singularitatem, ut patet ab ipso,
lissimce.
feotum quem non habet caliditas ignis, et eliam forma.
quia ipsa caliditas cordis vel corporis hu- Similiter videtur contra ipsum in 4.

mani habet convertere elementum in dist. 12. ubi tractat de pluralitate forma-
nutrimentum etin carnem, vel saltem cau- rum, nam forma substantialis cum ma-
sare dispositionem ad substantiam carnis, teria nata est facere unum suppositum ;

qua posita, sequitur substantia carnis, ergo si in composito essent plures for-

hoc non posset caliditas ignis, patet, mse substantiales, ut ipse vult, puta in
et multos alios effectus habet, quos non bove vel in homine, tunc essent ibi

habet caliditas ignis, ideo per hujusmodi plura supposita.

operationem non possumus arguere ne- Dico, quod haec ratio concludit, quia
cessarium in mixto esse elemenlum. est inconveniens, quod plura supposita
Non arguimus etiam in ipso mixto duas in aclu constituant unum tertium suppo-

caliditates alterius et alterius speciei, ita situm, et non est simile de singulari,

quod una sit ignis et alia mixli. Dico quia singulare est communicabile saltem,

etiam, qu)d transmutatio non est ratio ut quo vel ut pars in primo dist. 2. et sic

aiguendi ibi elementa esse subjectum non est inconveniens, quod duo singu-
eeneratjonis ; si enim diceretur quod laria effloiant unum singulare totale, ser-
 DIST. XV. QU/ESTIO UNfCA. 13

vata tamen eorum propria singularitate, non enim ignis in mixto est quantus
nam habet liomo conslitutus ex anima quantitate mixti, nec mixtum est quan-
et corpore, etiam singularifatem animae et tum quantitate ignis ; ergo si mixtum est
corporis. Suppositum autem est simplici- perfecte mixtum ex elementis, ita quod
ter incommunicabile, el ut quo et ulquod, quselibet pars mixti sit mixta, hoc non
etnon potesl aliquo modo esse pars ali- poterit esse, nisi per penetrationem di-
cujus, quia tunc esset communicabile mensionum, et sic duse dimensiones es-
saltem ut quo, ut subtiliter probat Do- sent in eodem loco,et similiter ita aqua et
ctor in primo, dist. 2. et in quodl. et habent propriam
terra quantitatem in
sic non est simile. Cum vero infertur, mixto, non enim aqua est quanta quan-
igiturhoc compositum esset duo singu- tUate ignis, nec e contra ; ergo si aqua
laria, negatur consequentia, quia etiam ignis terra sunt
et et perfecte mixla,
non sequitur duae albedines singulariter cum mixtio sit miscibilium unio, ita
distinctoe sunt in Francisco ergo Fran-
;
quod in qualibet parte mixti sit ignis,
ciscus est duo alba singularia. aqua et terra, sequilur quod dimensio
Ad aliud, quod forma substantialis nata terrse aquae, et ignis erunt in eodem loco
est conslituere suppositum, dico quod per penetrationem dimensionum ad in-
non quaelibet forma substantialis consti- vicem, quod est inconveniens et contra
tuitproprie suppositum, maxime quando Aristotelem 4. Phys. Etiam si lbi non
ordinatur ad aliam, sicut patet in gene-
sit penetratio dimensionum, sequiturquod
ratione hominis.
non erit ibi per f e cia mixtio, sed magis
Dico ultra, quod ad suppositum re- juxtapositio, et sic niliil ad B.
quiritur quod forma materialis habeat hem mixium generatur. Intendit 11.
(d )
Opinio
distinctam materiam ex qua et ipsa fiat hic DocloP quod ex quo elementa Scoti.

unumsuppositum.Sedinpropositosiplu-
(ex quibus generatur m ixtum tan-
res formae substantiales essent in eadem quam a termino a quo) non manent,
materia tantum unum suppositum constitu- et ultra, quia in ipsa tanquam in
erent; modo elementa etformaelementaris
terminum ad quem corrumpitur mix-
est nata facere proprium suppositum per
tum, sicut ex igne generatur aer tan-
se existens perfecte, ut palet de elemento
quam a termino a quo, sequitur quod
ignis, et illa forma elementaris non est
adveniente forma aeris in materia ignis,
proprie ordinata ad ulteriorem formam quod corrumpitur ipse ignis ; cum ergo
perfectiorem, sicut sunt multae formae in
mixtum generetur ex elementis tanquam
homine prascedentes animam intellecti- ex termino a quo, sequitur quod generata
vam, etc.
forma mixti in materia elementorum, quod
(c) Ftem omnem substantiam. Hlc Doctor formse elementorum corrumpantur, patet,
ex hac ratione intendit reducere ipsum quia terminus a quo generalionis et ter-
ad aliquod istorum inconvenientium, vel
minus ad quem sunt incompossibiles. Nec Quomodo
quod scilicet duo corpora essent simul in mixtum
valet dicere quod ly ex notat habitudi-
generatur
eodem loco, vel quod non esset vera nem causae materialis, et non habitudi- ex:
elem^nlis.
mixtio, et declaro sic : nam certum est nem termini a quo, et sic cum dicimus
quod formam mixti consequitur propria
mixtum generari ex elementis debet in-
quantitas, et etiam formam ignis
•
in telligi tanquam ex subjecto generationis,
mixto consequitur propria quantitas, sicut dicimus quod ignis generatur ex
 1 1 LIB. II. SENTENTIARUM

uiateria aeris tanquam cx subjecto ge- esse sub pluribus formis subslantialibus
nerationis. Sed contra, quia eo modo quo secundum tenentes plures formas sub-
aliquid generalur ex alio ut ex subjecto, stanliales esse possibiles in eodem com-

eo modo corrumpitur in illud tauquam posito.

iu subjeclum generationis, sicut dicimus Dico, quod nulla formarum pra^ceden-

quod composilum generalur ex materia tium constituet aliquid in suo esse ultimato
lanquam ex subjecto generationis, sic et specilico, cum omnes tales ordinentur

corrumpitur in materiam tanquam in acl ulteriorem formam. Licet enim homo

subjectum generationis. Sed in proposi- sit substantia, deinde corpus, deinde vi-
to, hoc non est verum, quia si mixtum vens, deinde sensitivum, tamen nunquam
_ neretur ex elementis tanquam ex sub- habet esse perfectum et ultimatum, nisi

jecto generalionis, tunc corrumperetur per formam ultimatam, quce est anima
in illa tanquam in subjectum corruptionis, intellectiva, non sic est de forma ignis et
quod est manifesle falsum, nam quando aquce, quia constituunt in esse ultimato.
mixtum corrumpitur in elementa sibi Nec valet dicere ut nonnulli dicunt, quod
inexistentia tanquam in subjectum cor- forma ignis secundum esse intensum
ruptionis, patet, quia de novo generan- constituit ipsum in esse ultimato et speci-
tur, vel unum vel duo ; non sic quando lico ;secundum tale esse non est in
et
Lycbetus
ignis corrumpitur in materia inexistentem mixto, sed secundum esse remissum, et bene
ponderat
sibi, separata forma ignis remanet sim- secundum tale esse remissum non cons- verbaScoti.

pliciter eadem materia, licet sub alia tiluit ipsum in tali esse ultimato et spe-

forma, non sic corrupta forma mixti cifico. Sed hoc non intelligo, ita enim
remanent simpliciter eadem elementa ex albedo ut duo, est specifice albedo sicut
quibus generabatur ;
patet enim ad sen- albedo ut quatuor, imo forma specifica

sum, quod quando unum mixtuni corrum- propria prascindit a gradibus intrinsecis
pitur, puta generatum ex quatuor ele- intensionis et remissionis; ergo forma
mentis, non statim videmus quod sint ibi ignis quantumcumque remissa erit forma
quatuor elementa, et si hoc videremus substantialis et specifica nata constiluere

illa de novo generarentur. Ordo enim composilurn in esse ultimato et specifico,

natune talis est, quod eadem materia non si modo intendatur illa forma non magis
potest esse simul sub duabus formis speci- constituit ipsum, quantum ad esse speci-

ficis etultimatis, quia certum est quod for- ficum, licet forte quantum ad perfecti-

ma substantialis ignis est talis forma, quod onem gradualem, quce consequitur natu-
constituit ipsum in suo esse specifico et ram individuorum. Si ergo per possibile
ultimato ;
quod modo fiat sub forma ipsa anima bovis posset intendi, non ma-
mixti, puta forma lapidis, quae forma ha- gis constitueret bovem in esse specifico

bet constituere ipsum in ultimo esse spe- quam si non intenderetur ; et certum est

cifico, hoc non videtur, quia sicut firma quod ipse bos non potest esse pars ali-

aeris constituit ipsum in esse ultimato cujus, cum habeat suum esse ultimatum
specifico, et forma ignis similiter ipsum et specificum per formam sensitivam,
ignem, non est possibile materiam ignis etiam quantumcumque remissam ; non
esse simul sub forma ignis et sub forma vult ergo dicere quod sint in mixto se-
aeris, sic in proposito. cundum formas substantiales in esse re-
12. Si dicatur, nonne eadem materia potest misso, cum sit eadem difficultas de
 DIST. XV. QUiESTIO UNICA. 15

remisso sicuL de intenso, propler rati- ita quod forma elementi infcrior
onem formalem constituendi in esse et potentialior est, ideo dicuntur
specifico. elementa virtualiter manere in
mixto, sicut imperfecta et infe-
SGHOLIUM. riora manent in superioribus, in Pro
exemplo
quibus non manent nisi virtuali- isto, vicle
Aug\ de
ter. Unde Aristoteles postquam eccl.
Propter Philosophum concedit elementa
dogmat.
dici manere in mixto. Primo, propter con- dixit quod elementa manent in c. 14.

venientiam naturalem cum eo. Secundo mixto, subdit Salvatur enim virtus
:

tanquam virtualiter, ut imperfectius in suo corum. Dico ergo quod elementa

perfectiore. Docet non necessario quatuor
non manent in mixto secundum
elementa concurrere ad mixtum, nec mix-
elementorum
substantiam, nec oportet dicerc
tum gigni actione sese cor-
rumpentium. Primo, quia esset a non ente. quod maneant secundum qualitates
Secundo, quia perfectius est elemento. suas, sicut nec qualitates extremse
manent in medio manent ergo in
;

6. Secl tamen propter verba Ari-

(e) mixto, sicut si diceretur quod sen-
1.Je
Gener. t.
stotelis, qui videtur dicere quod sitiva et vegetativa manent in
coni. 84.
et
elementa manent in mixto, opor- intellectiva.
circiter.
tet dicere quomodo manent. Dico Sed quomodo generatur mixtum Quomodo
7.
Text. 23.
Quomodo ergo, quod in omni genere est ex elementis. Dico,quod non opor- ex
lementum elementis
manere invenire medium ejusdem rationis tet necessario quatuor elementa generatur
dicatur in mirtum?
mixto ? cum extremis, ut patet ex 10. Me- concurrere ad compositionem
taph. et medium dicitur componi mixti; aliquando enim mixtum
ex extremis, ut rubor ex albo et fuit factum ex uno elemento. Pa-
nigro, et isGa compositio non est tet per litteram Gen. 1. producant
nisi convenientia naturalis medii aquce reptile, etc. Quando
etiam
cum extremis, quse non est extre- concurrunt (f) elementa ad gene
mi ad extremum, non ita quod rationem, non generatur mixtum
media qualitas habeat extremas per actionem illorum corrumpen-
partes sui, imo est ita simplex tium se mutuo, sed oportet illa
sicut extremum; et ideo sicut agere in virtute universalis agen-
qualitates extremse dicuntur ma- tis. Probo, quia quaero de instanti,

nere vel habere esse in medio, et in quo generatur mixtum, utrum Mixtum
non
non dicitur quod extremum sit in in illo sint omnia corrupta vel generari
per
extremo, ita dico de forma mixti, adhuc manent? Si omnia sint cor- elementuru
eilective.
quod in mixto dicuntur manere rupta, et in illo quo
instanti in
formse substantiales elementorum, inducitiir forma substantialis mix-
propter naturalem convenientiam, ti, est vera actio, et productio, et

quae est formae mixti cum elemen- generatio ergo mixtum genera-
;

tis, quae non est unius elementi tur ex non ente. Si aliquod illorum
ad aliud. maneat, ergo non corrumpunt se
Cext. 84. Ttem Aristoteles vult quod for- mutuo generatione mixti, et
in
ma generati sive mixti, est actu- tunc etiam non generaretur mix-
alior et perfectior forma elementi tum nisi ex illo unico.
 :

16 LIB. II. SENTENTIARUM

-' Prseterea, causa aaquivoca est ealor et alius quam in igne,
uobilior est suo causato, scd ele- licet sint in aliquo similes. Calor
menta in instanti in quo corrum- enim ignis alterat ad ignem, et ille

puntur, et in quolibet instanti sunt alius alterat ad carnem, non ad

imperfectibra ipsd mixto; ergo ignem; unde qualitas mixti est
non causant, nec generant ipsum perfectior quam qualitas elementi.
9.
mixtum per actionem suam. Ad aliud de praedominante, dico al. et sic
omnia
Dico quod quatuor cle-
ergo, quod praedominium elementi in mixta ut
plurimum
menta manent in uno mixto, vir- mixto, attenditur secundum con- habent
talem
tualiter habente formam substan- venientiam in qualitate naturali, qualitatem
tialem, continentem in virtute quae qualitas est principium mo- quse
convenit
formas elementorum non tamen ; tus, ut gravitas movendi deorsum, magis
cum terra,
secundum substantiam, ut partes non quod elementum sit secundum quam
cum alio
sui, sed propter praedictam con- substantiam, unde secundum di- elemento.
Unde si
venientiam et continentiam vir- versam mixtionem elementorum, elementa
essent
tualem, et pro hoc videtur esse concurrentem in generatione illa, a tu m
mixto, cum
Philosophus, qui dicit quol ma- aliquando mixtum magis convenit non
essent ibi
nent potentia et virtute. in forma cum uno elemento quam nisi cum
8. Ad primum in oppositum, dico cum alio, et sic in qualitate simili,
suis
qualitati-
A«l
rati
quod alteratorum est praeteritum quae est qualitas mixti et non elc- bus, magi.s
etset mot.us
opposit.
passivuin, et verum est quod mix- menti, et ideo habet similem mo- violentus
n. 2. quantum
nodo tio est eorum, quse fuerunt alte-
mixtio f-t
dum consequentem et similem ad tria
elementa
miscibilium rata. Sed quod dicitur, quod est actionem. quam
ir.iio \ naturalis.
unio, debct sic intelligi, quia om- Ad aliud dico, quod dubium est
nis mixtio est quaedam generatio, Utrum ista corpora quae non nu-
et per consequens corruptio alte- triuntur, nec fluit aliquid ex illis,

rius. In generatione autem iliius ut aurum hujusmodi inanimata,

et
formae mixti, dicuntur elementa habeant corruptionem intrinse-
uniri, secundum virtutem, non cam, quae vocatur marcedo. Sed de
secundum substantiam, ita quod omnibus vivis manifestum est*
aliqua forma producatur ex illis, quod habent corruptionem intrin-
quae contineat unitive qualitates secam, quia nutriuntur propter
illorum in virtute, etnon sub- restaurationem deperditi, scd hu-
stantias in actu ; manent ergo in jus causa non est, quia habent in
mixto, sicut si diceretur quod sen- se contraria elementa in actu,
sitiva et vegetativa manent in quia extrema ut sunt in medio,
intellectiva. non agunt ad corruptionem sui,
Ad aliud cum dicitur, qualitates sicut cum sunt in seipsis, non
elementi non sunt sine elemento, enim rubor, in quo dicuntur ex-
Qualitates dico quod in mixto sunt qualitates trema manere, corrumpit se ma-
elementa-
res similes qualitatibus elementi, non quam albedo vel
gis, aliud extre-
non
manere eaedem. Unde est ibi convenientia mum.
in mixlo,
sed
qualitatis elementaris cum quali- Sed quomodo tunc est in ani- Quomodo
animali
in
similes eis.
tate mixti ; in mixto enim animato mali corruptio? Dico uno modo, est
 DIST. XV. QILESTIO UNIGA. 17

quod animalia habent partes esset ordo formarum, elemen- si

multas organicas et diversas, et in tumnon maneret, quia immediate

istis partibusorganicis diversis, quaelibet perficeret materiam pri-
nihil prohibet esse qualitates con- mam, dico quod nihil prohiberet
trarias alterantes se invicem. Cor formam mixti aeque immediate
enim est calidum, et cerebrum est perficere materiam primam, sicut
frigidum, et hepar etiam, unde formam elementi, et hoc loquendo
calor incorde potest alterare de immediatione perfectionis, sci-
frigiditatem hepatis sive cerebri. licet quod perflciat materiam non
Quando autem ultra debitam pro- mediante alia forma, sed non per-
portionem, augetur qualitas ac- ficit immediate, immediatione
tiva unius organi, supra qualita- transmutationis. Natura enim
tem et virtutem alterius, accidit servat ordinem in transmutando,
inflrmitas in animali, si sit pars quia una forma prsecedit aliam
in materia, quantum ad fieri et
1
minus principalis, et mors, si sit ^ver^i !
apponatur me-
principalis, nisi ei transmutari. Nam prius est ma- Me 17 '

) U o'd
dicina iuvans partem debiliorem. teria sub forma seminis quam 1
materia
recipit
Alio modo acciditcorruptio ab sanguinis, et sanguinis quam car- formas
universa-
. . .

intrinseco, propter contrarieta- nis, etquam hommis, lta

carnis ies, et sic
. , , ,, deinceps.
tem partium organicarum; verum quod observatur ordo rormarum
etiam propter corruptionem, quse in transmutando, sed non in es-
potest accidere in eadem parte, ut sendo et perficiendo, et sic dico
in digito, sunt diversae qualitates, de formis elementorum respectu
nam una pars fluit, et alia refluit, formse mixti. Forma enim mixti
quse convertitur in carnem per non perficit materiam mediante
virtutem caloris naturalis, quse forma elementi,licet ordo in trans-
debilitatur in agendo, cum sit ac- mutari, quia prius materia trans-
tivum naturale; et caro secundo mutatur forma 'elementi quam
in
genita non est ita pura, sicut pri- mixti, ita quod non inducitur for-
ma, et ideo magis est disposita ad ma mixti, nisi prsecesserit forma
iterum fluendum,et sic tandem red- elementi.
ditur improportionabilis animae,
et sic ex ista actione contraria, COMMENTARIUS.
accidit corruptio intrinseca in om-
nibus iliis quse nutriuntur, licet (e) Sed tamen propter verba. Vult hic 13.
Quomodo
non haberent partes organicas dicere quod ipsa elementa non manent elementa
non
diversarum complexionum. in mixto secundum aliquid formae sub- niane.int

neque secundum m mixt0 -

Ad dictum Commentatoris de stantialis, qualitates

definitione elementi, dico quod suas, puta quod forma substantialis ignis

deflnitio illa elementi posita in 5. non est ibi ; ergo quando mixtum gene-
Met. convenit soli materise primoe ratur ex igne, forma substantialis ignis
generaliter, nam illa manet in re totaliter desinit esse, nec eliam sunt ibi

quse componitur ex ea. qualitates ignis, quia illse corrumpuntur

10. Ad aliud, cum dicit quod non ad corruptionem forma3 subslantialis
Tom. XIII. 2
 Ufe. II. SENTENTIARUiM

tis; esl ergo ibi ignis SGcuodum quam- quod semper generans. etiam in inslanli

dam eonvenientiam (non dico tamen spe- quo generat, est prius natura ipso genito,

cificam), quia sicut aliquod mixtum potest ut alias exposui in hoc secundo; cum ergo
habere operaliones similes, sallem in in insLanLi A vere generaLur mixLum, et in
genere, operationibus ipsius ignis, ila eodem instanti elementa sunt corrupta,
dicimus quod ignis est ibi propier talem et generans debet esse prius genilo in

convenientiam ;
patet quia dicimus quod instanti quo generat, sequitur quod non
homo vel corpus hominis sic mixtum sunt ibi corrupta. Si vis dicere, quod in

habet qualitatem istam, pula calefacere, instanli, in quo generatur forma mixti
et forte exsiccare, nam cor hominis est sunt ibi elemenla, ergo in generatione
valde calidum, et valde calefacit. Non mixti non corrumpuntur, et sic simul in
dico tamen quod ille calor sit ejusdem eadem materia erit forma mixti, et forma
speciei cum calore ignis ;
propter ergo elementaris, quod supra improbatum est.

istam convenientiam operationum cum Si dicas, quod bene mixtum generatur

elementis dicimus elementa manere in ex actione mutua ignis et aeris, sic quod
mixto, sicut etiam dicimus quod anima in inslanti generalionis mixti corrumpitur
sensiliva est in intellectiva, sicut in lio- aer, et remanet ignis, contra, quia lunc
mine habente amimam intellectivam, non generatur mixtum et actione corru-

non quod ibi sit realiter, nec aliquid ptiva mulua adinvicem; tum etiam, quia
ipsius, nec qualitas propria animai sen- tunc non generaretur ex aere et igne, si

sitivae, sed est ibi secundum convenien- ignis remaneret, sed tanlum ex aere, et

tiam et in virtute, quia anima intelle- sic non essel genitum ex pluribus ele-
ctiva unita corpori potest in similes mentis, quod est contra suppositum. A
operationes, in quas et anima sensitiva, quo ergo generatur mixtum? Dico, quod
si esset vere unita corpori ; sunt ergo ab agente naturali alterante hujusmodi generatur
miitum.
elementa in mixto tantum virtualiter, et elemenla, quibus alteratis
•

m
. ,

ullima
•
i.
dis-

secundum convenientiam. posilione corrumpit formas elementorum,

(f) Quomodo concurrunt elementa, patet et producit formam mixti, nam si mixtum
14.
litlera, id est, quod ipsum mixtum, quan- generatur ex quatuor elementis, tunc
do generatur ex pluribus elementis, non aliquod agens naturale sic alterat illa

generatur ex actione mutua. Hic Doctor quatuor elementa ad invicem, quod tan-
supponit unum diclum jam supra, quod dem corrumpit illa, et in materia eorum
quando mixium generatur ex uno ele- producit formam mixti, sic dico, cum ge-
mento, vel ex pluribus, quod in eodem neratur ex tribus vel duobus elementis.
instanti quo generatur forma mixti, Sed difficultas est, si agens naturale pos-
desinit esse totaliter forma elementi. sit generare mixLum ex uno elemento,
Dicit ergo, si mixtum generatur ex acti- sicut in Genesi : Producant aquas, etc.

one mutua aliquorum elementorum, puta de hoc alias.

ex aclione mutua ignis et aeris, ita quod (g) Praeterea.... sed elementa, etc. De-
mutuo se corrumpant, qusero tunc, aut in ducit enim ad hoc inconveniens, quod
eodem instanti in quo generatur forma materia prima immediate posset susci-
mixti, sunt corrupta ista elementa; ergo pere omnem formam, successive tamen,
non generant ipsum, quia quod non est quod tamen est manifeste inconveniens,
generare non potest, nam certum est non enim videtur quod materia prima
 DIST. XV, QILESTIO UNICA. 10

immediate possit transmutari ad omnem tum transmutatione transmutetur ad for-

forma, quia materia prima existens sub mam corporis organici, sed prius Irans-

forma aqua), non immediate potest mutalur ad formam lactis.

Lransmutari ad formam vini, sed oportet Nunc solvenda sunt argumenla princi- n. ;J.

fieri prius sub alia et alia forma, ad hoc palia, quibus Doctor probat *, quod ele-

ut possit fieri sub forma vini ; ergo si menta manent in mixto.

elementum, puta ignis, ex quo genera- Uespondet ad auctoritatem Philosophi, Respnnsio

Scoti.
tur, puta lapis, non remanet in ipso la- quod alteratorum est praeteritum passi-

pide mixto, sequitur quod materia ipsius vum, etc. et sic potest exponi alia littera,

ignis immediate Lransmutat ad formam cum dicit : Hxc enim, neque corrupta esse

lapidis, et sicut dico de forma unius necessarium, quando mixta supple sunt,

mixti, ita de forma cujuslibet alterius, quia in mixto manent virtualiter ; et cum
quod est valde inconveniens. infert, neque adhuc simpliciter eadem este,

Respondetur ibi : Ad aliud cam dici- qux prius, quia supple elementa secun-
tur. Et responsio stat in hoc, quod im- dum suum esse formale non manent in
mediate perficere materiam contingit mixto, et hoc modo Avicenna dicit in

dupliciter, aut immediatione perfecti- commento suo, quod elementa tantum

Scolus e--t

onis, aut immediatione transmutationis. manent in mixto virtute. Vide ibi com- cum
Avicenna.
Illa forma immediate perficit materiam mentum 90.
immediatione perfectionis, quse perficit Ad secundum respondet concedendo,
illam, nulla alia forma mediante, et sic quod qualitas elementi non est sine ele-

dicimus quod forma mixti potest imme- mento, sed postea negat quod qualilas
diate informare materiam, ita quod for- mixti, puta humiditas vel caliditas sit

ma praeexistens in materia totaliter- de- qualitas elementi, sed bene concedit,

sinit esse, et illa immediate perficit, et quod est similis qualitati elementi.
hoc nullum est inconveniens, sive fiat Ad tertium respondet quod si prsedo-
modo per transmutationes, ita quod sem- m n um
i j elementi in mixto attenditur se-
per forma prior corrumpitur per adven- cundum convenientiam in qualitate na-
tum formae posterioris. Si vero

de immediatione transmutationis, eo mo-

loquamur
^^
tus, ut
^ quaUtag
gravitas respectu
efl| principium
moveri deor-
mo _

do quo dicimus quod forma aquae im-

sum, non quod elementum sit secundum
mediate transmutatur ad formam ignis,
substantiam. Unde secundum diversam
ita quod est ibi tantum una transmuta-
mixtionem elementoium concurrentium
tio, qua deperditur forma aeris, et ge-
modo non in generatione illa aliquando mixtum ma-
neratur forma ignis, et hoc
materiam imme- gis convenit in forma cum uno elemeuto
omnis forma perficit sic

dia f
.e, sed mediantibus multis transmu- quam cum alio, et sic in qualitate simili,

tationibus, sicut forma corporis organici quae est qualiias mixti, et non elementi,

non perficit materiam seminis immediate, et ideo habet similem modum consequen-
ita quod materia ipsius seminis una tan- tem et similem actionem.
 ,

DJSTINCTIO XVI. 21

DISTINCTIO XVI.
(Tcxtus Magistri Sententiarum.)

Dc creatione hominis, Quod imago et similitudo hic a divcrsis

accipitur varie : a quibusdam increata

supra de homi-
Is excursis, quae et ab aliis creata, et increata vel essen-
a.
D c tia Trinitatis, vel Pater, vel Filius et
E? UlS creatione praemisimus effectui
!
'

ift'.

mancipare atque ordine explanare Spiritus sanctus,

nunc suscipimus, ubi haec consi-

deranda videntur, scilicet, quare Imago autem et similitudo in hoc ll

creatus sit homo, et qualiter insti- loco vel increata intelligitur, id

tutus, et qualis vel quomodo factus, est, Trinitatis essentia, ad quam
deinde qualiter sit lapsus, postre- factus est homo, vel creata, in
mo, qualiter l
et ~.oer
L
quae
l
sit repa- qua factus est homo, et ipsa ho-
August.
iib. deGen. ratus.
ad _
Horum autemprimo
^ et se- mini concreata. Increatam enim
.

litteram 3. cundo posita, id est, causam crea- imaginem, quae Deus est, intelle- i>dasuper
c. 19. Gen. . . , , Genesim.
tionis humanse et modum mstitu-
, , , .

xisse videtur Beda cum cucit,

• • '
i j. -r> i i x.

i.2().Bed a .
\, 26.
'
*
tionis, superius pro modulo no- « non esse unam imaginem Dei ^^ e

strae facultatis tractavimus. et Angelorum, sed trium perso-

narum » et ideo personis, non
;

Angelis fit ibi sermo. Improprie

Quaiis vel quomodo factus sit homo.
tamen imago dicitur, quia imago
relative ad aliud dicitur, cujus
Dubium 1,
similitudinem gerit et ad quod
Ideoque superest, ut qualis vel
quomodo factus sit, discutiamus. reprsesentandum facta est, sicut
InGenesi legitur Faciamus hominem : imago Caesaris, quse ipsius simi-
ad imaginem et similitudinem nostram, litudinem praeferebat ipsumque
etc. In eo quod dicit : Faciamus, quodammodo repraesentabat ; im- improprie.

una operatio trium personarum proprie autem imago dicitur id ad

ostenditur; in hoc vero quod di- quod aliud flt ; sicut excmplum pro-
cit Ad imaginem et similitudinem
:
prie dicitur quod sumitur ex ali-

nostram, una et sequalis substantia quo, et exemplar, ex quo sumitur

trium personarum monstratur, aliquid. Ponitur tamen aliquando
Ex persona enim Patris hoc dici- abusive alterum pro altero; ita
tur ad Filium et Spiritum san- et minus proprie accipitur imago
Dnbium 2,
essentia Trinitatis si tamen ea
ctum, non, ut quidam putant, An- ,

gelis, quia Dei et Angelorum non nominc imaginis in hoc loco in-

est eadem imago et similitudo. telligitur.

 22 LIB. 11. SENTENTIAIUJM

non nianat, congruentius in ipsoiurimago

homine imago et similitudo Dei qure- simiiliudo.
Opinio eorum qui pulaverunt Filium per Aug llb '
renda est et consideranda. Factus ae
imaginem ei similitudinem hic
intu et
est ergo homo ad imaqinem Dei et sP

similitudinem secundum mcntcm. qua

1
e -

Cap. 2.
10 *

irrationalibus antecellit ; sed ad Aug.de

verbis
Filius vero proprie imago Patris imaginem secundum memoriam, in- Domini
Dabium 3
et opinio I
dicitur, sicut supra in tractatu de telligentiam et dilectionem, ad si- August. in
Dist. 27.
primi lib. Trinitate diximus. Unde fuerunt militudinem, secundum innocentiam iVinlc. 2?
lit. E.et28 m me
Aujr. in 7 nonnulli, qui ita distinxerunt, ut et justitiam, qua3 in mente ratio- .'

lib. de
Trinit. c. 7
imaginem hoc loco intelligerent
in nali naturaliter sunt. Vel imago
iu
I.Cor. 11.7
line
Filium; hominem vero non imagi- consideratur in cognitione verita-
nem, sed ad imaginem factum dice- tis , similitudo in amore virtutis;
rent; quos refellit Apostolus di- vel imago in aliis omnibus, similitu-
cens : vir quidem est imago ct gloria do in essentia, quia immortalis et
Dei. namque imago, id est,
Hsec indivisibilis est. Unde Augustinus
homo, cum dicitur fieri ad imaginem, in libro de quantitate animce : Anima
non quasi ad Filium dicitur fleri, facta est similis Deo, quia immor-
alioquin non diceretur ad imagi- :
talem et indissolubilem fecit eam '

nem nostram. Quomodo enim noslram Deus. Imago ergo pertinet ad [

diceret, cum Filius solius Patris formam, similitudo ad naturam.
imago sit? Fuerunt autem et alii, Factus est ergo homo secundum
perspicacius hsec tractantes, qui animam ad imaginem et similitudinem
Opinio 2. per imaginem Filium, et per similitu- non Patris, vel Filii, vel Spiritus
dinem Spiritum sanctum intellige- sancti, sed totius Trinitatis; ita
rent, qui similitudo est Patris et secundum animam dicitur homo
et Filii. Et ideo pluraliter putave- esse imago Dei, quia imago Dei in
runt dici nostram, id referentes ad eo est. Sicut imago dicitur et ta-
tantum, ad imaginem
simililudinem
....
bula et pictura, quse m
.

ea est
,
. EKemplum.

vcro subinteUigendum esse meam. ...

propter picturam, quae ea est, m
•
; sed
,
ctv.i.sent.
Dist. III.

Ilominem vero et imaginem esse, et simul et tabula imago appellatur;

ad imaginem et similitudinem factum ita propter imaginem Trinitatis,
esse, tradiderunt , et imaginem etiam illud in quo est ha?c imago,
imnginis esse et similitudinis. nomine imaginis vocatur.
Nec horum nec illorum sententiam appro-
Quarc homo dicitur imago et ad imagi-
bat sed imaginem et similitudinem
t
ncm, Filius vero imago, non ad ima-
Dei in hominc qucsrendam et conside-
gincm.
randam docet, ut imago et similitudo
creata intelligatur.
Quocirca homo et imago dicitur E

Opinio 3.
D. Verumtamen ha?c distinctio, li- et ad imaginem, Filius autem imago,
Zach. G. 1. cet reprobahilis penitus non videa- non ad imagincm quia ,
natus ,

Psal. 103
JO. in tur, nuia tamen de mcdio montium, non creatus a^qualis et in nullo
quibus
considera- id est, auctoritatibus Sanctorum dissimilis ; homo creatus est a
 )

DIST. XVI. QU^ESTIO UNICA. 23

Cap. 6. in
D eo non geriitus, non narilitatc
l
q. 3. ct Gonimbric. 2. de Anima c. 3. q. 4.
line. aiunt potentias distingui ab anima reatiter.
aequalis, sed quadam similitudino D. Bonav. 1. d. 3. q. 3. Dur. ibi q. 2. Greg.
hicq. 3. Occham. q. 24. Gabr. q. 1. et omnes
accedens ei. Unde Augustinus in Nominates negant. cum Scot. hic et 4. d. 44.
lib. 1. In Genesi legitur
de Trin. « : q. 2. ejusque discipulis. Yide Alcn. 2. p. q. 55.
m. i. 1). Thom. 1.,p. q. 93. a. 1. D. Bonav.
Faciamus hominem ad imaginem et si- hic art. 1. q.i. Richar. q. i. Dur. q. 1.
militudinem noslram. Faciamus ct no-
stram pluraliter dixit, et nisi ex Circa distinctionem decimam
relativis aceipi non oportet, ut scxtam, quaero : Utrum imago j.

APgi '•

facere intelligantur Pater et Filius Trinitatis consistat in tribus po-

et Spiritus sanctus ad imaginem tentiis animae rationalis realiter

Patris et Filii ct Spiritus sancti, distinctis? Quod sic videtur, quia

in Trinitate, personae suntrealiter
ut subsisteret homo imago Dei.
Sed quia non omnino sequalis fle- distinctse; sed imago Trinitatis est

bat illa imago, tanquam non ab in anima hominis; ergo anima ho-
illo nata, sed ab eo creata; ideo
minis habet tria realiter distincta ;

4 scd non sunt actus, quia imago est

Au^ib .' ita tma^o dicitur, qnod et ad imagi-
de
nem, quia non aequatur parilitate, perpetua, cujusmodi non sunt
Gen ad
iit.6. c sec| accedit quadarn similitudine. actus ergo sunt potentise, quas
;

Btiib. de Filius autem est imago, sed sunt realiter distinctaa.

Gen.
contra non ad imaginem quia sequalis Item, secundo dc Anima, potentinn
,

anich.
\f 1. . - .

ergo homo distinguuntur pcr actus; sedactus Arg.

c. 17.
jn iine. ...
Patri. Dictus
ad imaginem ,
est
propter lmparem
,
illarum potentiarum, in quibus est
lext '
2.
33,

similitudinem ; et ideo dicit no- imago Trinitatis, sunt realiter di-

stram , ut imago Trinitatis -esse stincti ; ergo et potentiae.

homo intelligatur non Trinitati Item, quorum est identitas rea-

aequalis, sicut Filius Patri. » Ecce lis , eorum est pra?dicatio vera, Arg. 3.

ostensum est, secundum quid sit

prsedicando hoc esse hoc ; si ergo
homo similis Deo, scilicet secun- intellectus et voluntas essent idem

dum animam. Sed et « in corpo- realiter, hsec esset vcra intelle- :

re quamdam proprietatem habet, ctus est voluntas, quod est incon-

quse hoc indicat, quia est erecta veniens.
statura, secundum quam corpus Quod si non habeatur pro incon-
animae rationali congruit, quia in venienti, contra , si intellectus

ceelum erectum est. >>

formaliter esset voluntas, quid-
quid formaliter conveniret alicui
( Finis textus Magistri.
per unum illorum, conveniret sibi
per alterum ergo sicut aliquis
;

QU7ESTIO UNICA. dicitur intelligere per intellectum,

ita dicetur intelligere per volun-
Utrum imago Trinitatis consistat in tri- tatem; et per idem probatur con-
bus potcntiis animce rationalis reali- clusio principalis, quod non sint
ter distinctis? idem realiter, quia tunc quod rea-
liter conveniret uni, realiter con-
Aiensis 2. p. q. 65. m. 1. D. Thom. 1. p. q. 77.
art. 1. llQvvxusquodl,. I. q. 9. Gapreol. 1. d. 3. vcniret alteri.
 ;

24 LIB. II. SENTENTJAKUM

8, Contra, Augustinus 14. de Trin. duae potentiae realiter distinctse 3.

Ratio o r i
\ In co qucerenda est itnago, quo ui inter se, et ab essentia animse (de Bona™. eV
anima nostra Sedessen-
nihil est melius, memoria modo non loquor) ;
pas-
al
Qoffr!d.
et

siones enim animae sunt IK Thom

tia animae nihil est melius; ergo duae -
illae
part. suui.
,

potentise in quibus est imago, non potentia), et proprietates,

L x et acci- %-?\
art. X.
differunt ab essentia realiter, quia dentia fluentia ab ipsa ; accidens
si sie, tunc essentia animse, quse autem realiter differt a substantia.
est substantia simplex et indivisi- Alius modus dicendi est, quod istse
bilis,esset melior ipsis. potentiae non sunt accidentia ani-
Rati Praeterea, anima
immateria- est mse, sed partes essentiales ejus.
lis intrinsece et per essentiam Primus modus tenetur a multis, et
suam; ergo per essentiam est in- probatur sic ab uno antiquo Do-
telligibilis et intellectualis sive in- ctore Potentia et actus pertinent
:

telligens, secundum illam propo- ad idem genus sed actus potentia-

,

sitionem Proculi famosam : Omne rum istarum, scilicet intelligere

immateriale est supra se conversivum, et et velle, sunt
accidentia animse
sic intelligens et intellectum sunt ergo et potentise animae.
idem realiter in anima; ergo po- Prseterea, si anima secundum
tentia non differt ab essentia, et suam essentiam sit immediate prin-
sic erit de aliis, quare nec inter se. cipium operationis, cum semper
natio 3.
Praeterea Augustinus 15. Trin. sit in actu, quia est actus, semper
c. 6. et 7. de parvis, dicit quod memo- ageret et operaretur; igitur ha-
ria pertinet ad imaginem, quia bens animam semper intelligit,
reprsesentat Patrem, et intelligen- sicut habens animam vel essen-
tia similiter, quia reprsesentat tiamanimse, sempervivit.
Filium. Cujus rationem assignat, Unus Doctor modernus addit ta- Hervseus
qU
quia memoria perfecta est princi- lem rationem Nullum simplex
:
q. 9.

pium sufhciens intellectionis, tan- creatum potest esse immediatum

quam actus primus sed actus ; pri- et totale principium diversarum
mus est principium operationis; operationum, et hoc probat in illo
crgo memoria et intelligentia, quae ubi magis videtur, nam materia
sunt principium operationis, non una et simplex, non potest secun-
differunt realiter ; et sic erit de dum se esse principium recepti-
voluntate. vum diversarum formarum alte-
rius rationis, nisi mediantibus per-
SGHOLIUM. fectionibus et dispositionibus qui-
busdam, determinantibus ipsam acl
Refertur sententia D. Thom?e et aliorum diversas formas; alias enim quocl-
dicentium potentias distingui ab anima rea-
libet posset fieri ex quolibet, quod
liter, jixta varios ejus dicendi modos, po-

nunturque varke variorum pro illa sententia

est impossibile, ut patet primo Phys.
probationes. et multo minus in potentiis acti-
, . . , Text. 51.
vis; lgitur una essentia simplex,
Ilic est unus (a) modus dicendi, non potest esse principium imme-
quod intellectus et voluntas sunt diatum diversarum operationum,
 .

DIST. XVI. QU^STIO UNIGA. 25

cujusmodisunt intelligereet velle; minus ; ergo, ete. Major patet in

ergo hoc erit per potentias reali- Prcedicamentis. Minorem videtur po-
ter distinctas. nere Augustinus 15. de Trin. c. 23.
Unus alius modernus ponit ra- Prseterea Anselmus de casu diab.
tionem talem Accidens variabile
: c. 8. dicit quod potentise istse, etsi
5U
a° io. ' non inest substantiae, nisi median- non sunt substantiae, non sunt ta-
te accidente invariabili; intelligere men nihil
et velle sunt accidentia variabilia,
et conveniunt animge mediantc SCHOLIUM.
intellectu et voluntate; ergo. Ma-
jor probatur, quia major distinctio Doctor fuse et clare solvit, et refutat rati-

vel differentia non procedit ab uni- ones omnes adductas, suadentes potentias
realiter distingui ab anima.
tate, nisi mediante aliqua distin.
ctione minori.
Praeterea apponitur ratio talis : Rationes non cogunt, et
istae
5.
Agens per essentiam suam, vel cum pluralitas non sit sine rati- Potentia
dupliciter
semper agit vel semper potest one cogente ponenda, ergo. Ad sumitur.
agere sed anima cum in operando
; primam dico (b), quod ibi est sequi-
maxime dependeat ab alio agente, vocatio de potentia, nam potentia
non potest sic semper agere; igitur uno modo est principium operan-
quo agit non est essentia. di, et sic dividitur in potentiam
Prseterea , sicut esse ad essen- activam et passivam, 5. et 9. Metaph.
tiam, ita operari ad potentiani; Alio rnodo accipitur, ut dividitur
Text. 17.
igitur per commutationem pro- contra actum, et hoc modo poten- Text. 2. et
3. et inde.
portionis, sicut esse ad operari, ita tia et actus non sunt tantum ejus- Text. 13.
3. Phys.
essentia ad potentiam, sed in omni dem speciei, sed etiam ejusdem I. c. 8.
vide
creato, esse realiter differt ab opera- numeri, ut dicitur 9. Metaph. Illud com. 8.
Met. c. 15.
ri ; ergo et essentia a potentia. enim individuum, quod nunc est in I)e hoc
supra
Praeterea, hocper ostenditur actu, illud idem fuit in potentia. rl. 12.

Augustinum de Spiritu et anima, per Potentia autem primo modo, est Text.
et
c.
ult.
31.

Aristotelem in Prcedicamentis, per principium transmutandi aliud in- Substantia

immediate
Simplicium super Prcedicamenta, cap. quantum aliud, vel ab alio inquan- facit
accidens.
de Qualitate, et per Damascenum in tum aliud. Cum
ergo dicitur, quod Vide 1
Phys. t.
Logica sua, qui omnes ponunt po. potentia et actus sunt ejusdem c. 80.

tentias naturales in secunda specie generis, falsum est de potentia,

Qualitatis; igitur sunt accidentia. quae est principium transmutati-
Praeterea, Commentator 1. de onis, quia aecidens immediate re-
Anima, dicit quod anima dividitur cipitur in substantia, aliter esset
in has potentias, sicut pomum in processus in infinitum ergo po ;

colorem, odorem et saporem; talis tentia passiva vel activa sic acce-
est in accidentia; ergo. pta non est ejusdem generis cum
Prseterea, quod recipit magis et suo actu. Hoc etiam probatur per
minus, non est substantia ; sed Aristotelem 7. Metaph. in fin. qui
istae potentiae recipiunt magis et dicit quod substantia non produci-
 20 LIB. II. SENTENTIAUUM

tur in ess,\ nisi a substantia prae- catio, quantum ad immediationem.

existente in actu ; sed quantum vel Uno enim modo est sic, et alio
quale producitur in esse, nullo modo non sic. Est enim anima im-
quanto vel quali praesupposito in mediatum (d) principium formalc
actu, sed in potentia tantum; ergo essendi, et immediatum princi-
- »cundum ipsum substantia poni- pium operandi sed non similiter;

tur immediate esse eflfectiva acci- se habet ad causam formalem et

dentis. ad effectivam, non enim oportct
Item, iste ponit in anima virtu- quod habens formam, sit sempcr
tem actiyam respectu istarum po- in actu secundo.
tentiarum, quia (luere ab essentia Tu dicis (e), actus non cst im-
attribuitur virtuti activa3 essen- mediatum principium recipicndi
tiae. actum, falsum est, et etiam contra
,;
-
. Doctor iste ponit
similiter x
in te, sicut contra me, quia essentia
Recepti-
vuni non tertio suo, quod essentia animoe et substantia quae est actus, est
ejasdem cst lmmediatum prmcipium, et receptiva actus alicujus acciden-
genens
rtlill proximum receptivnm istarum po- talis, scilicet potentiae, qnse est
pto.
tentiarum, quantumcumque sint forma quaedam et actus in anima
acoidentia, secundum ipsum, ct secundum eos nec est majus in-
;

tamen secundum ipsum non sunt conveniens quam de forma sub-

in eodem genere cum essentia stantiali, propria ratio
quse est
animse ergo receptivum non sem-
; recipiendi propriam passioncm,
per est ejusdem generis cum rece- sicut propria forma hominis est
pto, vel receptivum actus, et ipse ratio recipiendi risibilitatem.
actus. Prseterea, actus non potest
si Text.
com. 5. et
Secunda ratio non valet non (c), recipere actum, cum omnis poten- 14. de h< o
l.d. 3.
enim sequitur, anima secundum tia naturalis animse sit quidam q. 9.

suam essentiam est actus; igitur actus, nulla recipiet actum. Sed
habens semper operatur,
ipsam dicunt (f) quod anima non recipit
vel potest operari semper sed ; actum per potentiam, quse sit actus
bene sequitur, ergo semper est in inquantum hujus, sed per poten-
actu, ncc est simile de dare vitam tiam intellectivam, quae non est
et operari, quod scilicet, sicut est actus, sed potentia pura, ut dicitur
principium vivendi per essentiam, tcrtio de Anima, quod intellectus ante
ita est principium operandi per
suum intclligcrc, nihil est de numero
essentiam, etc. quia anima est
k njma intelligibilium, sed est sicut mate-
pnncipium principium formale, quo vivum
iormale L L x
ria prima. Hoc nihil est, quia
»*» est vivurn, quia ipsa formaliter
omnes ponunt quod intellectus est
operationi*. dat esse vivum. Sed anima est
principium operationis, secundum quidam actus.
quod redueta ad genus causa^ effi- Prseterea, omnes ponunt quod

cientis, et sicut ars se habet ad accidens simpliciter non recipitur,

effectum, scilicet in genere princi- nisi in entitate actuali, qua? est
pii effectivi; est igitiir ibi aequivo- necessario subjectum accidentis,
 ;

DIST. XVI. QUiESTIO UNICA. 27

non in potentia pura quam ponis ralibus, non est principium reci-
csse intellectum. piendi aliam, ut raritas non est
Prseterea, si intellectus esset po- principium calorem,
recipiendi
tentia pura, sequerctur quod tot etiamsi prius recipiatur, nec ca-
essent intellectus in homine quot lor in igne vel in ligno cst ratio
intellectiones, quia pura potentia receptiva levitatis, quia si sic,

est vnriabilis, sicut actus sunt va- nusquam posset inveniri levitas,
rii, dicente Aristotele 3. Phys. nisi esset ibi calor, ex quo csset
quod possc sanari et posse cegrotaro per se ratio recipiendi ipsam.
differunt, sicut sanari et cegrotare. Si- Sic in proposito, una p.rius
(i) si

militer ipse ponit, quod est acci- alia recipiatur, tamen immediatc
dens de secunda specie qualitatis; intelligere et vellc in eodem su-
ergo est actus, aliter non qualifi- sceptivo recipiuntur, scilicet in
caret. essentia animse.
Ad illnd autcm Philosophi (g) Quod dicis de materia, quod 9.

3. cle Anima, dico, quod illa pro- non recipit diversas .formas, nisi
positio est distinguenda, secundum diversimode dcterminata, hoc po-
amphibologiam, eo quod \y ante sito habetur propositum, quia
potest construi cum ly intelligere, saltem immediate recipit ista ab-
et tunc propositio est vera sub soluta.
hoc intellectu; intellectus nihil in- Et quod dicis, (k) quod meclian-
telligit ante intelligere, vel in- tibus illis recipit, falsum cst, quia
tellectus non est potens de pro- quod cst per se receptivum, vel
pinquo seipsum intelligere, ante per se ratio recipiendi formam
intellisfere aliorum intelligibilium. substantialem, est de substantia,
Si autem construitur cum ly posse, compositi; igitur illud absolutum
vel cum \y possibilis, sic cst propo- quod determinat materiam, vel
sitio falsa, quia tunc esset sensus, est forma substantialis, et tunc
quod non est possibile quod ha- sunt plures formae substantiales
beat intelligere.Quod additur de in eodem, quod tu ncgas, quia
materia, dico quod hoc non con- prima faceret ens unum per se 1). Thom.
cludit, nisi quod intellectus non cum matcria, et sic secunda ad- negat
plures
cst primo intelligibilis a sc. veniret enti in actu, ct ita esset ac- ibrnias in
eodem.
Ad tertium, idem simplex non cidentalis vel si est simpliciter
;
1. i».
«I-TO
a. 3.
potest principium diversa-
esse accidens, hoc cst impossibile, quia 1 Fnde

Coniinb. 1.
rum operationum, falsum est tunc de ratione compositi, quod de gen.
c. 4. q. 19.
tunc enim substantia animse non est in gencre substantise, esset
posset essc immediatum recepti- accidens.
vum trium potentiarum. Ad aliud (1) quaero utrum poten-
Dices, (h) quod verum est aeque tia sit variabiiis vel non ? Si non,
primo, sed quodam ordine, sic cum anima sit ita invariabilis
quod una recipitur mediante alia, sicut potentia, ipsa poterit im-
vel prius natura alia. IIoc non mediate rccipere actus variabiles,
valet, quia una forma in corpo- sicut potentine. Si autem potentia
 . .

> LIB. II. SENTENTIAKUM

est variabilis, non potest per te parte summse, qusest.ll. art. L quod in-

recipere yariabile, nisi me- tellectus etvoluntas sunt duse potentiae

diailte invariabili, CUJUSmodi est realiter distinctse inter se, etc.

ssentia ; ergo. (b) Ad primam dico, etc. Sententia

Potenlia
Ail aliud dico (m) quod agere litterae stat in hoc, quod potentia potest
polest
itiam per essentiam est dupliciter : Uno tripliciler accipi. Primo pro potentia ob- triplieiter
accipi.

dupUciter. modo, idem est qnod in agendo jectiva, de qua supra dist. 12. quse di-

non dependere ab alio, et non ba- stinguitur contra actum, et sic potentia

bere essentiam per participatio- et actus dividunt ens, loquendo de tali

nem, secundum hoc, major est

et potentia, dico quod simpliciter pertinet

vera, sed minor falsa. Alio modo ad idem genus etiam, ad eamdem spe-
idem est qnod non per accidens, ciem, etiam ad idem individuum, ad quse

sive per additnm, licet dependeat, pertinet actus oppositus, sicut Antichris-

et secimdum hoc, major est falsa, tus, qui nunc est in potentia objectiva, erit

et boc patet per Avicennam 6. ille idem qui erit actu ; sed hsec est sola

Metaph. c. 2. qui dicit quod virtu- differentia, quia ut est in potentia ob-

tes aliquse sunt agentes non per jectiva habet tantum esse possibile, et

additum. secundum quid ; ut vero est in actu, ha-

Ad aliud dico (n) quod major bet esse simpliciter, et sic loquitur Ari-

propositio est falsa, sicut se ha- stoteles 9. Met.text. com. 2.23. et inde

bct esse ad essentiam. ita opera- de actu et potentia, et hoc modo in-

ri ad potentiam, quia esse est tellectus et voluntas non dicuntur poten-

idem realiter cum essentia non tiae, quia tunc nihil essent. Secundo
progrediens ab essentia ; actus modo accipitur potentia, prout est prin-
. ,. . Potentia
autem vel operari, est progre- cipium operatioms , et hoc dupnci- ut e st
, , . i princii)iuni
diens a nec est idem
potentia, ter, vel recepbvum operationis, vel *
J perat 10 nis

sibi realiter. Sed si argueres sic, productivum actionis, et tale de neces- (f^piTcUei

sicut essentia ad esse, sic poten- sitate est in actu, ut patet supra d. 12.

tia ad posse, igitur sicut essen- et tale non est communiter ejusdem

tia est potentia, sic esse est pos- generis cum operatione quam recipit, ut

quia substantia recipit accidens.

se, concederetur argumentum. palet,

Auctoritates solventur inferius, Aliquando potest esse ejusdem generis,

quia solutio earum dcpendet a ut puta materia recipit formam substan-

tialem, ut patet supra dist. 12. Aliquan-
solutione qusestionis.
do potest esse alterius generis, et hoc mo-

COMMENTARIUS. do potentiae animse sunt immediate potentiae

receptivsesuarum operationum, ut patet a
Intentio principalis hujus distinctionis Scotoinpluribuslocis, et secundum com-
munemopinionem,ettalispotentiarecepti-
est : an potentiae animae realiter distin-
va est alterius generis ab operatione quam
guantur ab ipsa anima, et a seipsis in-
recipit, ut patet, quia ipsa potentia est
vicem ?

in praedicamento Substantise, et operatio

(a) Hic est unus modus dicendi, et est
Opin. volitio enim et
I). jjonav. S. Bonaventurse et aliorum antiquorum in prsedicamento Qualitatis ;

aliorum. hic, et maxime Goffredi, Thomse prima intellectus sunt in prsedicamento Qualitatis
 DIST. XVI. QILESTIO UNIGA. 29

absolute, ut patet a Scoto in pluribus intellectum non potest immediate exire

locis, maxime in quarto, dist. 10. et q. 13. in operationem, etiam respectu sui, cum
quodl. Vel accipitur potentia, quao est pro statu isto sit determinata ad sensibi-
principium operationis, ut est principium lia qua3 primo movent, ut diffuse patet

non tantum receptivum, sed etiam pro- a Doctore inprimo, dist. 3. q. 1. et ultima,
ductivum, et sic intellectus, est princi- et in secundo, d. 3. et in quodl. habelur
pium productivum intellectionis, ut pro- enim tantum hoc, quod ex quo est actus

bat Scotus in primo, disl. 3. q. 7. 8. et 9. dat ipsa habenti vitam formaliter, quia
olnntas
esT Similiter voluntas est principium produ- est forma informans illud, et forma dicitur
Snisl ctivum sua3 volitionis, ut probat Scotus vita. Nec est simile de dare vitani et ope-
in secundo, dist. 25. Loquendo de tali rari, quia dum est in corpore semper
principio productivo, non semper est dat vitam formaliter, sed non effective,

ejusdem generis cum producto, ut patet non tamen semper dat operari, ut patet.
de substantia producente accidens, et in (d) Est enim anima immediatum, etc. 4.

proposito de intellectu et voluntate. Ali- ideo ly immediatum accipitur aliler

quando est ejusdem generis, ut sub- et aliter, quia ut est immediatum princi-

stantia, quae producit effectum sequi- pium operandi hoc, reducitur ad genus
vocum, qui est substantia, ut Sol produ- causce efficientis, ut vero est immedia-
cit vermem.Aliquando est ejusdem speciei tum principium essendi, reducilur ad ge-
specialissimae, ut causa univoca producit nus causre formalis. Est etiam differen-

effectum ejusdem speciei specialissimse, tia aliter et aliter, quia ut est principium
non potest autem idem esse numero formaliter essendi, semper dum est in

producens et productum, quia ista im- corpore dat corpori esse formale ; ut ve-
plicant, ut patet a Scoto inprimo, dist. 2. ro est principium operandi, non dat sem-
et 26. et in hoc secundo, dist. 25. per corpori operari, ut patet. Etnota, quia
3. (c) Secunda ratio non valet. Quae talis dicit hic Doctor quod est immediatum
est in sententia, quia cum ipsa anima sem- principium operandi, nam si sic intel-
per sit in actu, videtur quod non sit ligeret, contradiceret sibi in multis locis,
immediatum principium operationis, quia in quibus vult quod intellectus est im-
si esset immediatum principium intelle-
,.
mediatum
. ...
pnncipium
..-,,.
mtelhgendi,
i.
et
Intellectns
e st
imi ia"
ctionis ; ergo semper intelligeret. Hic non anima, ut anima , et similiter vo- tu m
Doctor in ista responsione multa dicit, luntas, ut satis patet infra. Debet ergo P
££SJSSS^-
licet implicite, nam primo dicit quod sic intelligi, quod si intellectus et vo- dl -

non sequitur, anima est actus et principium luntas ponantur distingui saltem ex na-
operandi ; ergo habens illam semper ope- tura rei ab anima, ut ipse tenet in ista
ratur, quia calor est actus et principium qusestione, possumus dicere quod ipsa
calefaciendi, ergo habens calorem semper anima est immediatum principium rea-
calefacit et semper operalur, non sequi- liter. quia est simpliciter eadem res
tur, quia etiam requiritur passum in quo cum intellectu et voluntate, licet non
nima
. recipiatur
r calefactio. Licet enim anima sit immediatum principium secundum
est
•incipinm immediatum principium ope-
s it actus et propriam suam realitatem; sed immedia-
Derandi.
randi, puta intelligendi, non tamen ha- tum principium intelligendi est realitas

bens ipsam semper operatur, maxime intellectus, distincta ab anima. Vel si

pro statu isto, quia anima secundum ponatur intellectum formaliter distingui
 ;

UB. II. SENTENTIAHUM

ah amma, habemus dicere quod ipsa gere seipsum ante intelligere aliorum
est
amma est principium intelligendi modo distinguenda secundum amphibologiam
pr»exposiio, sed non formaliter, quiase- nam si ly ante delerminat ipsum intelll
cundum aliam formalilatem, quae est gere, sensus est verus qui talis esl, quod
inlelleclus, esl principium immedialum non potest seipsum de propinquo intelli-
inlelligendi, quia mediante intellectu. gere antequam intelligat alia, et
hoc est
Hic vero Ductor respondet sic absolute, verum. Si vero ly ante determinat ipsum
quod est immedialum principium ope- posse, sensus est falsus, quia tunc non
andi, puta intelligendi, vel volendi rea- tantum negatur potentia propinqua,
sed
er, sic quod in ipsa anima nihil est etiam remota, quia tunc sensus est,
quod
istinctum realiter, quod immediatum
sit nuUo modo potest intelligere seipsum,
principium, vel etiam mediatum intelli id est, non ante seipsum intelligere ab-
gendi vel volendi, et sic debet intelligi solute, quem inlelligat alia quasi intelli-
Doclor. gere seipsum sibi
adveniat pertantuin
Tu dicis. Diceret Thomas, si anima intellectionem aliorum, quod est falsum
est immediatum principium operandi, certum est quod ipse intellectus ex na-
igitur anima est in aclu, quia omne tura sui potest seipsum immediate in-
quod operatur, operatur ut est in actu, telligere ante inlellectionem aliorum, ut
et ipsa recipit suam operationem, patet de intellectu
puta nostro separato, vel
intellectionem; modo videtur impossibile, etiam conjuncto corpori glorioso, ut
patet
quod actus sit iinmediatum principium a Doctore in primo, dist. 3. sed pro stalu
productivum alicujus operationis, et im- islo, potentia propinqua non potest se-
mediatum receptivum ejusdem. ipsum inlelligere ante intellectionem ali-
(f) Sed dicunt, guod anima.
Isti dicunt orum. Ha?c auctoritas Aristotelis exposita
quod recipit aclum inteiligendi mediante est supra in primo, dist. 3. q. 7. in hoc 2
potentia inteliectiva, quaa niliil est cum dist. 3.
InteJlectus sit potentia pura, ut dicitur tertio Anima
non est (h) Dices, quod verum est, etc. quia
pura text. com. 5. et 14. Doctor improbat, Esse imrae-
potentia. dicit Doctor quod unum et idem simpiex Jiatum
quod intellectus sit potentia pura, et receptivum
potest esse receptivum plurium imme- phirium
improbationes sunt clarae, et in ultima potest
diate, et aeque primo et declarat quod
m qua dicil, quod lunc lct essent poteatix esse immediatum
; clii|)]ieitei'
intelli^i.
receptivum plurium
«Mleetitm, quot intellectiones, patet, quia potest dupliciler intelligi, scilicet vel
potentia qua3 est ad aclum variatur ad qU od sint du* rationes recipiendi ita
vanafonem actus, sicut posse sanari, sive quo d si A et II, reelpiatur in C ratio
potenHa ad sanilatem, dislinguitur a pos-
recipiendi A, erit simpliciter alia
a rati-
se aegrotare, eo modo quo sanitas distin- one recipiend. B. Et hcc non est vemm
gmtur ab «gritudine ;
sic potentia in- qu ia una forma in corporalibus non est
tellectiva, qme est ad intellectionem la- principium recipiendi aliam, ut rarilas
pidis eo modo distinguitur a potentia non est principium recipiendi calorem,
mlellectiva, qucc est ad intellectionem patet, quia si esset ratio recipiendi calo-
honnms, quo lapis distinguilur ab homi- rem nunquam posset recipi in alicmo
ne quod est valde inconveniens.
An e nte, cujus tamen oppositum experimur
intellectue
(g) Ad illud autem Philosophi, etc. Ista nec etiam calor in igne vel ligno
intelligat esl ralio
seipsum. propositio : intelleclus non potest intelli- recipiendi levitaiem. Alio modo potest
 DIST. XVI. QUjESTIO UNICA. 31

intelligi immediate receptivum respectu dicit in terlio disl. 2. sed in tertia euti-
A et B, ita quod in eodem receptivo sit tate, puta in humanitate resultante ex
simpliciter ratio recipiendi A et /?, lamen his, et similiter ipsa anima non est ratio
B poslerius recipiatur, et A prius ;
et hoc formalis producendi illam, sed ma°*is
modo dicimus quod aliquid potest imme- ipsa humanitas, quia ipse dicit in primo,
diate esse receptivum plurium, ita quod quod subjectum est causa suae passionis.
ex sua ratione formali non includit prius Debet ergo intelligi, quod ipsa risibiiitas
A quam /i, vel e contra. Aliquando vero immediate recipitur in ipso homine, et
hoc contingit, sed non semper, et sic ratio formalis et totalis recipiendi illam
materia prima quantum, ex sua ratione est ipsa lmmanilas sive definitio huma-
formali aeque primo potest recipere unam nitatis; et quia humanitas primo et prin-
formam sicut aliam, et e contra, quia si cipaliter habet esse a forma, puta ab ani-
comparalur ad agens supernaturale, ip- ma intellecliva, et etiam definitio primo
sum potest infundere quamcumque for- et principaliter constat ex forma ultima,
mam, et non oportet ipsum prius reci- ut declarat Doctor in tertio, credo,
pere aliam, nisi forte illa alia requiratur dist. 22. ideo dicimus quod ipsa est ratio
ad esse intrinsecum compositi, sicut for- formalis recipiendi, non quod in ipsa
ma organica, quce requiritur ad esse immediate recipiatur, sed quia est ratio
composili hominis. formalis et principalis, et dat magis esse
(i) Sic in proposito. Dicit Doctor quod composito, quod est ratio formalis et
licet anima immediate recipiat intelle- totalis recipiendi illam, ideo bene nota
ctionem priusquam volitionem, tamen quando Doctor in dist. 25. hujus, et
ipsam volitionem immediale recipit, quia alibi dicit quod anima, sive rationale est
non recipit eam mediante intellectione, ratio formalis
propriam pas- recipiendi
tanquam formali ratione recipiendi, ita sionem, intellectus vero non solum est
quod ipsa prius recipiatur in intellecti- ratio formalis producendi intellectionem
one, sicut dicimus quod albedo recipitur partialiter, sed etiam ratio formalis re-
in substantia medianle quantitate, quse cipiendi illam, ita quod anima non recipit
est ralio formalis recipiendi illam, ita intellectionem, nisi mediante intelleclu ; ^^odo
quod si ibi non esset quantitas, talis nec suppositum recipit, nisi mediante •
e piat
* ??
mtelieetio-
albedo non reciperetur. anima et intellectu, etiamsi per impos- nem -

7< Sed hic occurrit una difficultas, quia sibile, intellectus esset separalus ab ani-
Dubmm.
djcit Doctor in pluri bus locis, quod anima ma> puta> quod ipsa anima non pQsset
intellectiva est ratio formalis recipiendi
F „ fl(linflT iA»«n rt „r .> •

recipere ,
lntellectionem, sicut etiam si
risibilitatem in homine, et etiam est ratio , , ..

.
substantia esset separata a quantitate
formahs producendi lllam, si tamen sit
, ..... . , , . ...... no n posset recipere albedinem. Nota
producibihs; ergo videtur quod nsibihtas
,

recipiatur in ipsa anima intellectiva im-

tamen quia hic Doctor
'
dicit
^ od anima
mtellecLiva immediate recipit intellecti-
mediate, et sic separata anima intelle-

quod estvalde
onem ita
^ uod !
P sa est ratio formalis
ctiva potest esse risibilis, '

inconveniens. Dico, quod dicta Doctoris

r ecipiendi, et tamen alibi contrarium
1S1 °'
valde sunt ponderanda, non enim risi-
dicit - ^olutio patet ex supradictis. Eo
bilitas immediate recipitur in ipsa anima, modo solvatur sicut solutum est ibi,

nec etiam in ipso corpore, ut expresse quando dicebatur, quod est immediatum
 ;

32 LIB. II. SENTENTIARUM

principium productivum intellectionis et posito, non enim anima intellectiva potest

volilionis. recipi in corpore organico, nisi necessario

(k) Et quod dicis quod mediantibus illis, praesupponat unionem partium, et tamen
etc, llic dicit unum valde notabile, scili- non sequitur quod talis unio sit imme-
cet quod illud, quod est receptivum vel diate receptiva anima) intelleclivae, vel
ratio recipiendi formam objectalem est ratio formalis recipiendi.
de essentia compositi ; hoc patet, quia (1) Ad aliud, etc. Et quia in littera 9 -

natura ignis est receptiva formae sub- videtur concedere, quod ipsa anima sit

stantialis ignis, et etiam sic ratio reci- immediatum receptivum operationum,

piendi, quod ipsa forma substantialis exponatur ut supra. Et quia ^Egidius ad
ignis non posset recipi nisi in materia, probandum, quod variabile accidens pra)-

ut patet. supponit accidens invariabile, et non po-

Sed hic occurrit una difrlcultas, quia test esse immediate, nisi ab accidente
tunc videtur quod quantitas sit de es- invariabili, per hoc probat, quia distin-

sentia hominis, et tunc accidens erit de ctio major non potest esse immediate ab
quidditate illius ;
patet, quia corpus or- unitate, sed a minori distinctione ; et

ganicum non potest dici organicum, hoc dicit, quia distinctio essentialis in

nisi habeat partes ordinatas et distinctas creaturis est a minori distinctione in men-
organicas, quod non potest fieri nisi per te divina, puta a dislinctione idearum,
quantitatem, quia separata quantitate a quse idese sunt alise et alise rationes in
materia, non sunt ibi partes organicae; si mente divina, per quas alia et alia crea-

ergo anima intellectiva non potest recipi tura producitur, de quibus Scotus in

nisi in corpore organico, et quantitas primo, dist. 35. Sed in hoc errat, quia

est illa, quse communiter distinguit par- Sol sub eadem ratione formali potest Errat
yEgidius.
tes organicas, sequitur quod illa quanti- esse causa plurium specie distinctorum
tas erit de ratione formali ipsius hominis. similiter voluntas divina et ideee non
Responsio
Dico, quod anima intellectiva informat concurrunt, ut raliones formales produ-
corpus organicum, et tamen quantitas cendi, licet prseexigantur, ut alias ex-
illa non recipit immediate ipsam ani- posui inprimo, dist. 8. qusest. 3. Et ideo
mam, nec est simpliciter ratio recipiendi, falsum est quod dicit, quod distinctio

licet prasexigatur, consequatur corpus major non potest esse nisi a minori, imo
organicum de necessitate, sive substan- ab eadem unitate eadem voluntas sub
tiam talem. Aliud enim est esse rationem eadem ratione formali est productiva
formalem alicujus, et aliud est esse ipsum volitionis et nolitionis, quae distinguun-
necessarium ad illud ;
patet, nam dici- tur specie.

mus quod materia et forma sunt partes (m) Ad aliud dico, etc. Nota, quod
essentiales compositi, et de ratione for- multa sunt agentia per essentiam, hoc
mali constitutiva compositi, et tamen unio est, quod essentia eorum est ratio for-

partium prseexigitur ipsi composito de malis agendi, et non aliquid sibi addi-

necessitate, et non pertinet ad essentiam tum, vel sibi adveniens, nam ignis per
vel quidditatem compositi, quia ipsa est essentiam suam producit alium ignem,
quaedam relatio, et relatio non est de ita quod essentia ignis est ratio formalis

essentia alicujus absoluti, ut patet a Do- producendi ; similiter calor per essen-

ctore in pluribus locis. Sic dico in pro- tiam suam calefacit lignum, id est, quod
 DIST. XVI. QtMESTlO UNIGA. 33

uomodo eSsentia formalis caloris esl ratio formalis ductiva, et posse accipitur ibi pro apti-
:aloi* sit
ralio calefaciendi, et sic de multis aliis. Li- tudine, sicut dicimus quod materia prima
jrmalis
lefaoien- gnum vero per essentiam suani non ca- est apta nala recipere formam, et vo-
di.
lefacit, quia essentia ligni non est ratio luntas est apta nata producere volitionem,
formalis calefaciendi, sed si aliquando et tale posse est idem realiter cum po-
calefacit, hoc erit per aliquod sibi tentia, sive receptiva, sive productiva.
additum, quod erit ratio formalis cale- Valet ergo argumentum hoc, sicut essen-
faciendi, ut puta, si addatur sibi calor, tia ad esse, puta ut essentia ad esse exi-
aniina vero potest agere per essentiam, slentiae, sic potentia productiva ad posse
ita quod essentia animae est ratio forma- producere ; ergo sicut essentia est ipsa
lis intelligendi et volendi. Quod sic ta- potentia, puta realiter, sic esse existentim
men debet intelligi, quod scilicet ipsa est posse, hoc est idem realiter cum
per essentiam realem realiter agit, quia posse ; uam essentia animae est idem
secundum Doctorem, raLio formalis im- realiter cum sua essentia, et est idem
mediata respectu intellectionis, est ipse realiter cum sua potentia productiva, et
inteliectus ;
quia vero ipse intellectus idem realiter cum posse, quod convenit
esteadem res cum anima realiter, con- potentise produetivse, et sic in proposito
cedimus animam per essentiam imme- valet argumentum a commutata propor-
diate realiter agere, non tamen conce- tione, quia si primum est realiter idem
deremus quod per eamdem realitatern cum tertio, sic secundum est realiter
immediate ageret, quia realitas animae idem cum quarto.
non est immediata ratio agendi, sed rea-
litas intellectus. Idem dico respectu SGHOLIUM.
volitionis, quod nullo modo potest agere
per essentiam, capiendo per essentiam Ponitur sententia asserens potentias esse
partes animse, et inter se realiter distingui,
pro illo, quod est ratio agendi, ita et
quamvis non ab essentia; hanc quse videtur
aliter, quod nec in essendo nec in agen-
D. Bonavent. 2. d. 24. a. 2. q. 1. sed obscure,
do dependet ab anima, quia hoc soli refutat Doctor ex Augustino et duplici cla-
Deo convenit, et subtiliter probatum est ra ratione.

in primo, dist. 2.

(n) Ad aliud dico. Hic Doctor negat Alia opinio (a) dicit quod simt n.
10. ]

Psse
similitudinem, quia esse sive existentia partes animae realiter distinctae %°™l\ a.

sentue non egreditur ab essentia, ut effectus a inter se, quamvis non ab essentia. 2 - «*• L
; idein
aliter. causa, cum sit eadem cum essentia, ut Quod confirmatur per Philoso-
supra patet in hoc secundo, dist. 1. ope- phum 3. De parle
de Anima. I. 1.

rari vero egreditur a potentia, ut effectus (inquit) animce, etc. Prseterea, per
realis a sua causa, a qua realiter distin- Boetium in lib. divisionum Anima : Quoere
Resp. in
guitur. Sequitur in textu : Sed si argue- dividitur in polentias, sicut totum in quodl.

retur sic, etc. Hic Doctor quando dicit partes virtuales. Prfeterea Augusti- iuafaii

potentia et posse, accipitur ibi potentia, nus 15. Detracto etiam ^&SovvL
de Trin. cap. 1.

non quse est differentia entis, quia illa corpore, si sola anima cogitelur, aliquid mll nm
non est productiva nec receptiva, ut patet ejus cst mens tanquam caput ejus, vel mt
^ .^

supra dist. 12. q.

* 1. sed accipitur
^ vel pro j
oculus,/ vel /facies ;» et sequitur
l
: non vide
Magistrum
polentia receptiva, vel pro potentia pro- igifur anima, sed quod excedit in ani- 3. d. l.

Tom. XIII. 3
 ;;i LIB. II. SENTENTIARUM
)>Ht y mens vocatur. Praeterea A.nsel- cui,ipsum informando; igitur sic
imis de Concordia gratice, et lib. arb. nec anima potest esse forma, vel
c. 19. quod potentiae sic sunt
dicit actus primus alicujus, quia suse
in anima, sicut in corpore mem- parti essentiali, scilicet potcntire
bra ; ergo. illi repugnat informare ; igitur
Hoc videtur (b) contra Augusti- tota anima non potest esse forma
numO. de Trin. c. 5. ubi dicit quod alicujus. Si autem dicatur quod
quselibet istarum complectitur in idem redit, scilicet quod una
totam essentiam animse; pars au- non perficit aliam, sed omnes per-
tem non complectitur suum totum, ficiunt materiam animse, tunc vi-
et ibi etiam concludendo dicit :
detur idem quod prius, scilicet
Unius ejusdemque cssentice, necesse est quodjtoti animse repugnat esse
hasc tria esse ; nulla autem pars est actum primum alicujus, et infor
ejusdem essentise cum alia, Undc mar e primo, quia parti suae essen-
Uefutat
dictam
cum istse tres potentise sunt in tiali, scilicet suge materise, repu-
sententiam, una essentia, una vita, ut in plu- gll at informare; homo etiam non
ribuslocis dicit, sequitur quod non esset unum per se et primo.
sunt partes essentise.
Potentias Prseterea, pars in esse naturali,
non esse GOMMENTARIUS.
partes prsecedit suum totum, origine; sed
essentiales
i.ec intellectus vel qusecumque . alia
inte^rales.
Text. c. 60. potentia sequitur essentiam ani- (a) Alia opinio S. Bonaventurae m2. dist.
Si anima n.
haberet mse ergo non est pars animae.
;
24. art. 2. q. 1. quae dicit quod sunt par- An
intellectus
partes animse realiter
essentiales
Praeterea , si sunt partes , aut tes distinctae inter se, dicat
totam
phvsicas integrales aut essentiales. Si inte- quamvisnon ab essentia, etc. essentiam
non
Hoc videtur contra Augustinum. Hic anima?.
informaret grales, igitur oportet dare aliquod (b)
corpus.
tertium prater ista quia semper ,
Doctorprobat quod non sunt partes es-
partes integrales faciunt aliquod sentiales animse, nam pars essentialis non
totum, aliud a qualibet partium, complectitur totam essentiam ; complecti
per aliquod formale concurrens, enim sic, est dicere totam essentiam, in-
ut patet, 7. Metaph. de hac syliaba intellectus vero complectitur totam essen-
AB, cujus partes sunt, A et B, AB tiam animae, et similitervoluntas; ergo si

autem non est, nec A, nec B. Si intellectus dicit totam essentiam animre,
sunt partes essentiales substan- sequitur quod non est pars essentialis

tiales , igitur una erit perfecti- ipsius, sed hoc est sane intelligendum,
bilis ab alia essentialiter, ut in- quia sustinendo, ut siistinet Doctor quod
tellectus a voluntate igitur ;
distinguantur ex natura rei ab anima, et

anima non posset informare cor- ab invicem ex natura rei, et formaliter

pus. Probo, quia potentia recepti- quomodo una potentia potest esse tota

va et perfectibilis ab alia potentia, essenlia animae et alterius potentise. Sic

non potest esse magis dependens ergo intelligitur quod intellectus est tota
quam materia ignis vel alterius essentia anima3 realiter, licet non ex na-
corporis. Sed materia ignis, vel tura rei, quia realitas intellectus non est

ignis ipse, non potest inesse ali- realitas essentiae animse, licet sint una res
 DIST. XVI. QU/ESTIO UNICA.

realiter. Simililer intellectus est tota vo- Si dicatur, nonne albedo est composi-
luntas realiter, licet non ex natura rei, tum ex partibus essentialibus, quia ex

neque formaliter, quia realitas aut forma- genere et differentia, cum sit perfecta

litas intellectus non est formalitas, neque species priedicamenti Qualitatis, et tamen

realitas voluntatis , licet sit eadem res ipsa potest informare?

realiter. Dico, quod Doctor intelligit de partibus

Si dicatur, quod hoc etiam est falsum, physicalibus et non metaphysicis qurc se

quod intellectus complectatur tolam es- habent, ut quacdam realilates, ut realitas

sentiam animae quia tunc sequeretur animalis et realitas rationalis constituunt

,

quod intellectus contineret ipsam animam hominem ; hsec autem constituentia in

per identitatem realem, quod tamen est proposito non constituunt, nisi ut partes

falsum, ut patet in ista quaestione, imo reales et physicae, et non ut conceptus,

essentia animse continet per identitatem sicut genus et differentia.

potentias, et non e contra.

ecti
Dico, quod complecti totam essentiam SGHOLIUM.
11
iam animse potest intelligi dupliciter. Uno
?e
st
modo, quod dicat eamdem rem absolute Sententia Henrici, potentias esse idem ani-
iter, quam dicit anima, vel quod sit eadem res
mse realitate absoluta, sed distingui ab ea
realiter realitate relativa. Hanc fuse et clare
absoluta cum ipsa anima. Alio modo,
refulat Doctor, redarguendo Henricum in-
quod ipse intellectus sit tantae perfectio-
constantiaB, et solvit ejus fundamentum.
nis, quod ab ipso pullulet ipsa anima per
identitatem realem, sicut dicimus quod
essentia divina est tantse perfectionis, Alii dicunt (c) quod potentise 12 .

quod ab ipsa pullulant relationes reales animae sunt idem essentise animse, H c,
' S?i? Q
quocllib. J.

per identitatem realem, et etiam omnia distincte tamen inter se realitate ?: u -

Littera
attributa, ut patet a Doctore in primo, relativa, ita quod potentia animse hsecest
. . . . parum
dist. 8. q. 3. et in quodlib. q. 1. non dicit nisi esse cum respectu mutata,sed

Dico ergo, quod intellectus complecti- coassumpto. Quod proljatur, quia Tdem!
ctus
odo turanimam tantum primo modo, anima secundum se non dicitur potentia,
;cta-
vero complectitur suas potentias primo nisi in ordine ad actum et obje-
am.
et secundo modo. Sequitur in lextu : ergo ctum ,
quia anima secundum se
anima non posset, etc. Hic Doctor inten- non dicit potentiam, quia 9. Met.

ditprobare, quod si anima essetconstituta t. 15, dicitur quod potentia deflni-

px intellectu et voluntate, tanquam ex tur per actum, et e converso ani- ;

partibus essentialibus, quod ipsa anima ma autem secundum se considera-

non posset informare corpus ; et suppo- ta non definitur per hujusmodi
,

nit unum, quod partes essentiales alicu- actum; ergo nec sic est potentia,
jus sic se habent, quod unum habet ra- sed essentia animse sub tali respe-
tionem materise, et aliud rationem formse, ctu, dicitur talis potentia; secun-
et tale sic compositum non potest infor- dum hoc quod anima se-
igitur,
mare aliquid, utpatetde omni composito cundum se comparatur ad diversos
constituto ex materia et forma, quod non actus, sunt in animadiversi respe-
potest esse forma alterius , forma dico ctus qui dicuntur diversse poten-
partis, multo minus forma totius. tise, et per hujusmodi diversos
 36 LIB. II. SENTENTIARUM

spectus determinatur ad diver absolutnm cum rolatione facere

- s actus. per se imum, sed unius operatio- Unius
operaiioi
loteiiectum Aliter tamen, et aliter determi- nis per se est unum principium per se i

acthum, naturhis respectibus, secundum per se ergo lmpossibile est, quod principa
;

v
q. 7*.quosdam, nam ad potentiarum or- in ratione illius principii includa- \* &i

^»de ganicarum actus determinatur tur per sc relatio, sed intelligere q 8 -

-

i.uv'T.%. ^riima per organa. Ad intellectum est actus per se unus, et similiter
autem agentem et voluntatem quse vclle ; ergo, etc.
sunt potentine activae, cletermina- Prseterea ,
principium per se
tur anima ex comparatione ad unum prius est operatione, et po-
objectum sive determinetur ex
,
test esse absque contradictione

se, ex eo quod hujusmodi potentiae sine ipsa; sed relatio nec potest
habent determinatum agere, scili- esse nec intelligi sine termino
cet intellectus agens et voluntas, qui in proposito est operatio, ergo.
sive per species receptas, sicut Prseterea, respectus non est per Reiatioi

intellectus possibilis. se de rationepotentiarum recepti- ratiJ

potenti
Ilaec opinio videtur consona ra- varum sive passivarum; ergo nec
tioni imaginis quae est in anima, activarum. Consequentia patet.
nam sicut in divinis est una essen- Antecedens probatur, quia reci-
tia, et distinctio personalis per piens, cujusmodi est materia, re-
tres res relativas, sic in imagine cipit formas per essentiam suam,
creata, erit una essentia cum tri- non per relationem. Aliter proba-
buspotentiis, rerelativadistinctis. tur, quia quodestperse de rati-
Praterea, Augustinus 9, de Trin. one principii passivi, est per se
c. 5. Unius ergo ejusdemque essentice, pars compositi, faciens per se
necesse est hrec ergo non
tria esse ;
unum cum respectus autem
illo ;

sunt tria absoluta. Item, pro hoc non est per se pars alicujus abso-
luti-, nec facit per se unum cum
est auctor de spiritu et anima, c. 2.
13. Contra, quia non (d) quserimus absoluto.
hicde potentia, prout dicit respe- Praeterea, secundum ipsum, re-Ti&nl
ctum ad actum, sed quserimus de spectus est idem essentialiter et q.l
fundamentoistiusrespectus, quasi realiter cum fundamento ergo ;

de potentia quse est, vel potest esse essentia animae non est nobilior
principium operationis sive actus illo respectu, nobilitate reali ;

quantum ad potentiam activam, nec etiam una potentia erit no-

vel principium receptionis alicu- bilior alia enim uni et eidem
; quse
jus quantum ad passi-
absoluti, fundamento reali sunt eadem rea-
vam quserimus igitur de proximo
;
liter, unum non est nobilius alio,

fundamento relationis principii ad quod est contra eum qui ponit

principiatum , sive de principio voluntatem nobiliorem intellectu,
immediato actionis vel operatio- realiter.
nis. Istud autem principium non Praeterea, ipse ponit quod intel-
potest esse absolutum, cum rela- lectus et voluntas sunt duo distin-
tione. Probo, quia impossibile est cta, ita quod non est talis distin-
 .

DIST. XVI. QUjESTIO UNICA. 37

ctio in aliquo eorum per se, ut in enim determinantia aliqtiorum

voluntate per se, vel in intellectu sunt alterius rationis, et deter-
per se, qualis est inter intellectum minata erunt similiter.
et voluntatem; sed posito, quod Atl primum pro opinione ista,
isti respectus sint idem fundamen- tlico quod necesse est imaginem
to stto, non videtur lioc verum. creatam in aliquo deficerc ab in-
Prseterea, si potentia includit creata, et illud in quo deficit, est,
respectum, et distinguitur per re- quia principium operandi et di-
spectum, voluntas erit duse poten- stinguendi non potest esse relatio.
tise vel plures. Probo, quia ante Ad auctoritates dico, quod loqua-
relationem ad actum ut ad velle, tur de relationibus potentiarum
non distinguitur, vel non est di- comparatis inter se, non autem ut
stincta voluntas contra aliam po- comparantur ad extra.
tentiam igitur secundum multi-
;

plicationem respectuum ad diver- GOMMENTAHIUS.

sa velle, erit multiplicatio poten-
tiarum volitivarum ; ibi autem (c) Alii dicunt. Henricus quodlib. 3 14.

sunt diversa velle, scilicet respe- qusest. 14. Hsec opinio Henrici stat in hoc,

ctu finis, et respectu eorum quse quod ipsa anima intellectiva est quaedam
sunt ad finem, et sic etiam erit de essentia absoluta, et potentiye animae sunt
intellectu. tantum quaedamrelationes, et sic substan-

..>.•>
Prseterea, contra illud quod dicit tia animae absoluta distinguuntur realiter
de potentia organica, est Commen- ab ipsis potentiis, cum sint tantum rela-
tator primo de Anima, qtii dicit quod tiones, et ipsa anima ut ponitur sub rela-

membra cervi non differtmt a tione, dicitur talis potentia, ut totum defl-
membris leonis, nisi quia anima nitur per sanitatem, quae nihil aliud est
cervi differt ab anima leonis; for- nisi ordo ad sanitaiem, et similiter poten-
ma enim determinat sibi membra tia ad 8egritudinem. Vult ergo Henricus
convenientia, et distinguit, non quod sicut corpus comparatur ad diversos
autem materia respectu talium actus, sic habet diversas potentias, ut
actuum, materia enim non distin- enim comparatur ad sanitatem ad quam
guit formam, sed e converso. est in potentia, est ibi una potentia; si

sup. Praeterea, dicit quod intellectus voro ad segritudinem ad quam est in

.3.
8. possibilis determinatur atl actum potentia, est aiia potentia, sic anima ut
clist.

. 7. per speciem, et tamen negat spe- comparatur ad intellectionem, dicitur po-

cies recipi in intellectu, sed tan- tentia intellectiva, ut vero ad volitionem,
tttm ponit phantasmata ; quomodo potentia volitiva, ita quod ipsa potentia
autem determinetur intellectus, intellecliva est ipsa anima sub illa ratione
vel distingttatur per phantasmata, ad actum inteiligendi, eodem modo de
non video. volitiva.

Pra^terea, si species determinat (d) Contra, quia non quaerimus. Nota

intellectum possibilem, igitur spe- quod Doctor dicit, quod si anima cum
cies alterius rationis constituet relatione illa esset principium operationis,
intellectum alterius rationis ; si illud esset ens per accidens ; operatio
 38 LIB. II. SENTENTIAKUM
autem illa videtur unius etYectus per se, hoc totum habens relationem est princi-
et Ideo requirit causam per se. Si dicere- pium producendi operationem.
tur hic, quod intellectus et species intel- Dico, quod argumentum Scoti conclu-
ligibilis est unum ens per accidens, et dit, quia est unum per accidens. Si vero
intellectio causata ab illis est unus effe- intelligat, quod ipsa anima non potest
ctus per se, ut dicit Scotus in primo, esse principium immediatum operationis,
dist. 3. quaest. 8. et similiter voluntas et sed mediante potentia tali qua3 est relatio!
habilus siint unum ens per accidens, et stat quod ipsa relatio sit principium imme-
actus causatus ab utraque est unus effe- diatuin ipsius operationis, et sic princi-
ctus per se, ut patet a Doctore in primo, pium operandi non erit'unum ens per
dist. 17. sic posset dicere Henricus quod accidens ; sed tunc est aliud argumentum
quamvis ipsa anima cum relatione sit con tra, quia nulla relatio potest°esse prin-
unum per accidens, tamen operatio est cipium imme diatum producendi aliquod
unum ens per se. Dico, quod hoc quod absolutum, cujusmodi est intellectio Si
Scotus Doctor hic bene concludi contra ver o intelligatur
bene
sic, quod ipsa anima in-
concludit Henricum, quia ipse Henricus vult quod tellectiva est ratio partialis
contra
producendi, et
Henricum. ipsa anima absolute sumpta non est prin- relatio alia ratio, patet quod hoc non
cipium operandi, sed sumpta sub tali potest esse, cum relatio non possit esse
potentia, quae est relatio, est principium causa totalis, neque partialis entis abso-
operandi. Doctor autem in primo in locis luti. Si intelligat quod in ratione formali
praeallegatis, vult quod intellectus sit ratio principii productivi includatur in ipsa ani-
formalis, partialis tamen causandi intelle- ma ipsa relatio, patet tunc expresse quod
ctionem, et species intelligibilis alia causa est unum ens per accidens.
partialis formalis causandi eamdem intel-
lectionem, et quod talis species intelligi-
SGHOLIUM.
bilis informet intellectum accidit sibi, non
enim ex hoc est ratio formalis, quia infor-
Resolvit Doctor, cum
entia non sint multi-
mat, nec informat, ut ratio formalis, sed plicanda sine necessitate, potentias non di-
quia accidens accidit etiam intellectui, ut stingui realiter ab anima. Primo, quia pau-
est causa partialis, quod informetur a tali cilas est notabilitatis. Secundo, perfectionis
specie. Hic autem Henricus est immediate attingere finem suum. Tertio,
vult quod
alias anima esset beata per accidens. Quarto,
anima sub tali potentia est ratio formalis
forma inferior anima agit. Quinto, substan-
causandi, ita quod si talis potentia vel tia generat substantiam, et si accidens sit
relatio esset separata ab anima non pos- instrumentum, supponit substantiae influ-
set causare. xum.
Si iterum dicatur, quod quamvis anima
16
habens talem relationem, sit principium Dico igitur, quod potentia) non 15.
Text. 5'
operationis, non tamen sequitur quod sit distinguuntur realiter inter se,
Idem 8
principium per accidens, quia licet homo nec ab essentia. Illud enim est po- Physic.
com. 5(
albus sit unum per accidens, non tamen nendum in natura, quod melius Text.
41. et
ipse homo, ut sub albedine, vel ut habens est, si sit possibile, ex secundo de Paucits
ost mel
albedinem. est ens per accidens, ut palet Gen.Natura enim semper desiderat 1. d. 1

q.l
in simili a Doctore in Universalibus ; sic in quod melius est, sed paucitas sine
proposito dico, si Henricus Intelligat, quod multitndine est melior in natura,
 ;

DIST. XVI. QILESTIO UNICA. 39

si sit possibilis, patet primo physic. nisi quia recipitur in intellectu,

igitur si possunt esse actus diver- qui secundum te, est potentia rea-
si ab una essentia simplici animse, liter distinota ab anima, et recipe-
sine distinctione reali potentia- retur in ipso, etiamsi essct sepa-
rum, hoc est ponendum, sed hujus- ratus igitur anima non esset bea-
;

modi paucitas est possibilis. Patet ta nisi per accidens, et 'intellectus

antem per praedicta, quod non est per se.

necesse quod istae potentise sint Prseterea, aliquis actus vel ali- 16.

accidentia absoluta vel relativa, qua forma inferior anima, potest

nec partes animae essentiales sive esse principium immediatum agen-
integralcs enim (e) omnia
; hsec di. Patet de calore et qualitatibus
patent per responsionem ad argu- activis aliter esset processus in
;

menta opinantis. Quod autem ista infinitum hoc etiam est nobilita-
;

paucitas sit nobilitatis, patet, quia tis, aliter non competeret Deo sic

aliter non competeret
simo, competit per unicam
cui
essentiam suam operari diversa.
Prseterea, quanto ordinatum (f)
ad finem, immediatiiis attingit
finem, tanto majoris nobilitatis
est sed essentia ordinatur ad fi-
; generatione univoca quam sequi-
enti nobilis- operari, scilicet immcdiate per es-
sentiam suam; igitur multo magis
debet hoc competere animae intcl-
lectivse.
Prseterea, necesse est substan- nlSSario
tiam generari
° a substantia, tam in s™?™}"?
a substan-
fa>

nem, igitur quanto immediatiori voca. Probo, quia necesse est quod
modo attingit finem, tanto erit forma generantis, quse est princi-
nobilior; sed hoc est si seipsa im- pium generationis, sit nobilior vel
mediate, non mediante aliquo acci- seque nobilis, sicut forma geniti
dente realiter differente ab ipsa formam acci-
sed impossibile est
operetur et agat ergo. ; dentalem quamcumque esse perfe-
ruma non Et prseterea, sequeretur quod ctiorem forma substantiali ergo ;

set beata
nisi per anima non esset beata nisi per ac- non potest esse principium imme-
ccidens,
potentiee cidens. Probatio, illa non est per- diatum generandi.
ab ea
realiter fectio propria alicujus, quse non Dices, quod forma accidentalis instrumen-
essent tum
istinctee. recipitur in illo, nisi recipiatur non est agens principale, sed in- non agit
nisi ut
prius in alio realiter differente ab strumentale, contra, quia si sic, motuin.
illo, in quo etiam reciperetur si habetur propositum; instrumen-
esset separatum ab illo, verbi gra- tale enim agens non movet, nisi
tia, color non est propria perfe- quia motum, igitur aliqua imme-
ctio substantise corporese, quia diata efficientia datur superiori
non recipitur in illa, nisi mediante agenti, scilicet substantiae.
superficie, quse realiter distingui- Prseterea, principale agens ubi
tur ab ea, et reciperetur in ipsa, non potest habere instrumentum
si esset separata ab ipsa et mane- quod attingat terminum vel pas-
ret, ideo substantia est colorata sum, ibi immediate attingit termi-
per accidens. Sed visio vel intelle- num, sed in generatione substan-
ctio Dei non recipitur in anima, tiali, instrumentum non potest
 40 LIB.II. SENTENTIARUM

attingere passum, scilicet mate- diversa producerentur de necessitate, ut

riam primam; ergo tunc non uti- patet a Doclore in pluribus locis. Sed
tur eo Lgitur saltem tunc attingit
;
accipiendo essentiam pro voluntate divina,

immediate passum, scilicet mate- quse distinguitur saltem ex natura rei ab

riam primam. essentia divina, licet sit eadem res cum

N Dico igitur (g) quod potest SUSti- essentia divina realiter et essentialiter
loqititar ex
propria, neri, quod essentia animse indistin- est ratio producendi diversa ad extra.
sed in
re et ratione, est principium Si dicatur, si paucitas est nobilitatis;
rom i

Bententia.
plurium actionum Sine diversitate ergo producendo diversa ,
vel saltem

reali potentiarum, ita quod sint quasi diversa, esset magis nobilitatis in

vel partes animae, vel accidentia divinis ad intra unitas principii produ-

ejus vel respectus. Nam non est ctivi quam pluralitas, quod tamen est

necesse, quod pluralitas in effectu, impossibile, quod scilicet sit tantum unum
realis,arguat pluralitatem in cau- principium ad intra, ut subtiliter deducit

sa; pluralitas enim ab uno illimi- Doctor in primo, dist. 2. part, 2. et dist. 10.

tato procedere potest. q. 1. ac. 26. et 2. q. quodlib.

Dices, quod erit ibi saltem diffe- Dico, qnod licet non sit ibi unitas for-

rentia rationis penes diversa con- malis principii, est tamen unitas realis et

notata, a quibus imponitur nomen essentialis, et hoc sufficit.

intellectus et voluntatis, concedo, Si dicatur, quod si paucitas est nobili- \$.

sed hoc nihil faciet ad principium tatis, et per consequens unitas principii

operationis realis. Concipere enim majoris nobilitatis, sequitur quod adhuc

Solem ut est principium vermis erit majoris nobilitatis, quanto illud prin-

vel ranse, iste conceptus nihil facit cipium erit simpliciter magis unum. Sed
ad hoc, quod Sol producit realiter unitas formalis est magis unitas unitate

vel vermem vel ranam; et tunc reali et essentiali, ut patet a Doctore pri-

oportet dicere, quod potentise ut mo, dist. 2. ergo sequitur quod principium

distinctse includunt respectus, sed productivum ad intra, non tantum debet

non ut sunt principium operandi. poni unum unitate reali et essentiali, sed

Ista via sustineri posset sicut su- etiam unitate formali. Dico, quod Doctor Scotus

stinetur de Deo ,
quod omnino multum castigate loquitur, quia dicit hic loquitar.

idem re et ratione reali, est prin- in littera, quod paucitas est melior, si

cipium plurium realiter distin- tamen sit possibilis, ac per consequens

ctorum. quanto major erit unitas, tanto melior si

tamen sit possibilis ; sed unitas formalis

COMMENTAniUS. produclivorum ad intra non est possibilis

nec compossibilis, ut probat Doctor in

(e) Ildec enim omnia patent per respon- primo, dist. 2. part. 2. ubi sic arguit :
17.

sionem, etc. Hoc debet intelligi per uni- Omnis pluralitas reduccnda est ad unita-
cam essentiam realiter et essentialiter, tem, etc. hocidem dicit dist. 10. q. 1. Dico
nam essentia divina ut essentia, non est ultra, quod adhuc non sequitur hoc,
ratio producendi diversa, neque ad intra, quod si paucitas estnobilitatis, et unitas
ut patet, quia hic loquitur de diversitate majoris unitatis , loquendo de unitale
essentiali ; neque ad extra, quia tunc isla reali et essentiali ; ergo unitas formalis
 DIST. XVI. QILESTIO UNICA. 41

nobilior non sequitur, imo distinctio for- immediatius attingere finem ,

quam per
malis arguit minorem perfectionem, quoe aliquod distinctum ab illo, sed in hoc vi-

lamen includit identitatem realem et detur sibi contradicere, quia Doctor infra

essentialem, nam majoris perfectionis est dist. 27. probat quod gratia sit in voluntate,

in essentia divina tanta pluralitas attri- et non in anima. Et vult alibi, quod ipsa

butorum, qua> distinguuntur ab invicem gratia magis uniat nos ultimo fini , ac

formaliter, et quse sunt formaliter infinita, perfectius quam justitia originalis , ut

et quae habent distinctas infinitates for- patet infra dist. 29. et in quarto, disl. 22.

maliter, licet non realiter, quae tamen ergo secundum hoc quod dicit hic, si

realiter sic se habent, quod continent se perfectionis est in anima magis imme-
ad invicem secundum perfectam identita- diate uniri fini, sequitur quod ipsa gratia

tem realem, et quod ex perfecta essentia medians magis debet poni in anima quam
divina, tanquam ex pelago omnium per- in voluntate, cum voluntas sit posterior

feclionum pullulant hujusmodi perfecti- ipsa anima, quia pullulat ab ipsa, ut dicit
ttributa
ones attributales sic formaliter infinilae, in q. prxsenti. Contradiceret etiam sibi-
sunt
iniinita et formaliter distinctae, quam si omnia met in quarto, dist. 49. et in 2. dist. 27.
rmaliter
se. per essent tantum una formalitas. Hsec omnia ubi probat, quod beatitudo non recipia-
se, sed
jmanant possunt patere a Doctore in primo, dist. 8. tur immediate in anima, tamen dicit hic,
essentia.
quod perfectionis anima immedia-
i

q. 3. et penult. q. quodlib. Posset enim est in

saltem probari per talem rationem, talis lius attingere ultimum finem, qui est bea-

est ordo inter aliqua distincta natura rei, titudo ; ergo ipsa anima debet recipere
vel formaliter aut ratione, qualis esset si immediatius beatitudinem, quam potentia.

realiter distinguerentur. Haec propositio Dico, quod non contradicit sibi, quia
patet a Doctore inprolog. q. penuH. et in quando loquitur hic immediatius conjungi

primo credo, dist. 2. et in secundo, et in fini, potest accipi dupliciter : Primo, quod
quodlib. sed si attributa distinguerentur ita sic conjungatur secundum eamdem
realiter ab essentia divina, majoris per- rem reaHter et essentialiter, quod non
fectionis esset in essentia divina, conti- per aliquid distinctum realiter et essen-

nere ipsa virtualiter quam si esset illa tialiter. Secundo , quod per eamdem
formaliler. Hsec propositio patet a Docto- omnino realitatem et formalilatem conjun-
re inprimo, dist. 24. et insecundo, ergo gatur. Primo modo dico, quod ipsa anima

ubi tantum distinguuntur formaliter erit realiter et essentialiter immediatius con-

similis ordo, et per consequens majoris jungitur fini, quia licet gratia, quse est

perfectionis est in essentia divina, habere medium uniendi, recipiatur immediatius

hujusmodi attributa formaliter distincta in voluntate, tamen ipsa voluntas est

ab invicem, eadem tamen sibi realiter simpliciter eadem res cum ipsa anima.
quam quod esset tota perfectio illorum Licet etiam beatitudo immediatius reci-

formaliter, si tamen dislinguerentur rea- piatur in realitate potentiae, tamen ipsao

liter, hoc argueret imperfecfionem, ut potentiae sunt eadem res cum anima.
patet a Doctore in pluribus locis. Accipit ergo Doctor hic quod nobilitatis

19.
(f) Pr&terea, quanto ordinatum, etc. Hic est in anima uniri ultimo fini per eamdem
Doctor dicit, quod ex hoc ipsa anima in- rem quae ipsa est, quam per aliquid
tellectiva est eadem res cum suis poten- distinctum realiter. Sequitur in litteraibi :

tiis, quia majoris nobilitatis est ipsam Iloc est si seipsa.

 .

12 LIB. II. SENTENTIARUM

20. N >ta singula verba, quia aliquis posset Dicit etiam ipse, quod non est necesse
dicere, quod Doclor contradicit sibi, quia quod distinguantur, nec re, nec ratione;
in 4. dist. 4C. vult quod beatiludo consi- accipit ergo distinctionemrei, quaeest inter

stat iu unione 'potentiae rationalis cum rem etrem. Et quia Tliomas etquodammo-
objecto beatifico, quse unio fundamentali- do communis opinio negat distinctionem
coosistat ter est ipsa operatio. Probat etiam ibi, ex natura rei, ac distinctionem formalem,
beatitudo,
quod beatiludo consistit in operatione; dicit quod non est necesse, quod distin-

probat etiam in qusest. 13. quodlib. quod guantur realiter, et quod potest sustineri,

intelleclio et volitio sunt qualitates abso- ut patet ; ergo. Et quod addit in littera

lula\ ex hoc quod perfeclissime uniunt ibi, quod nec ratione, hoc dicit, quia si

intellectum et voluntatem perfeclissimo illa poneretur, omnino superflueret, cum

objecto, et tamen operatio realiter di- distinctio potentiarum rationis nullo modo
stinguitur; ergo ipsa anima unitur ultimo requiratur ad operari, nec ad distinctas
fini, puta objecto beatifico, per aliquod operationes, nec relatio rationis aliquo

distinctumrealiter, quia per ipsam ope- modo possit esse principium operativum,

rationem, ideo verbaDoctoris sunt consi- nec relatio rationisnecessario praeexigatur

deranda. Vult enim hic quod majoris ad distinctionem realem aliquorum, puta

perfectionis est in anima ex seipsa reali- intellectionis et volitionis , ut patet in

ter et essentialiter operari circa ultimum primo, dist. 8. q. 5. Dicit ergoDoctor quod

qua operatione unitur quam potest sustineri, quod non sit ibi distinctio
finem, illi,

realis, et hoc verum est, sed tamen non

posse operari per aliud distinclum reali-
negat distinctionem ex natura rei, vel
ter; nam majoris perfeclionis esset in
formalem, imo illa est simpliciter, ut patet
ligno ex sua nalura posse producere cali-

quam per aliquod sibi infra in primo, d. 2. quia agere per mo-
Jitatem in alio,

additum distinctum realiter, quod esset dum Hbertatis, et agere per modum natu-
ree sunt simpliciter modi oppositi agendi
principium calefactionis. Sic in proposito,
majoris perfectionis est in anima per distincti prseter quamcumque operationem
suam essentiam posse operari circa ulti-
Cum ergo voluntas sit ratio
intellectus.

agendi per modum libertatis, et intelle-

mum finem, in quo ultimate beatificatur,
ctus per modum naturse igitur inter illa
ita quod ipsa realiter et essentialiler pos- ;

qua est aliqua distinctio prseter opus intelle-

sit esse principium suae operationis,
quam ctus, et similiter interilla et animam, quia
conjunguntur ultimo fini ,
esse
principium per aliquod sibi additum re-
si null ° modo dislinguerentur ab anima

quia tunc ipso prseter opus intellectus, nec etiam inter

aliter distinctum, patet,
se. Potest ergo sustineri quod fit ibi di-
addito remoto, anima se haberet ut li-

non posset stinctio ralionis, quia illa omnino super-

gnum, quod ex se operari.
flueret.
21. (g) Dico igitur, etc. Hoc non dicit Do-
Scotusnon,
lo juitur ctor ex intentione propria, scilicet quod
Becandum
jnentem ipsa anima intellectiva, et potentiae nullo SGHOLIUM.
propriam
modo distinguantur prseter opus intelle-
ctus, quia tunc apud ipsuin multa incon-
Resolvit secundo potentias distingui for-
venientia sequerentur, quje possent dedu-
maliter inter se et ab anima, et esse quasi
ci ex dist. 2. primi et dist. 10. et 26. et passiones ejus, sicut unum, verum, bonum
quod non sit opinio Doctoris pntet infra. entis, de qua distinctiono formali lato agit
 .

DIST. XVI. QUiESTlO UNICA 43

Doctor 1. d. 2. q. 7. n. 41. et d. 8. q. 4. et d. concludens tales passiones de ente,

10. et 20. et alias s^epe. Secundum hanc et illas considerans, non esset scien-
viam solvi possunt auctoritates, dicentes
tia realis; sicut ergo ens continet
potentias egredi ab anima, esse ejus partes,
esse quasi medias formas inter substantiales
unitive rationem unius veri et ,

et accidentales, quia lisec conveniunt quasi boni aliorum, sic anima continct
passionibus. potentias istas unitive, quanquam
formaliter sint distinctae.
Sed quia via haec non posset Praeterea, accipio hanc propo- 18.
17. q. 1 . pro-
salvare aliquas auctoritates, quae sitionem positam in principio log.
Reportalio-
ponunt quod potentia3 exeunt, et primi Sententiarum : Qucecumque ha- nuni.
art. 4.
quod fluunt ab essentia et hujus- bcnt aliquam distinctionem realem ,

modi :
si essent scparata realiter , illam

Ideo dico (h) aliter sic, secundum distinctionem habent secundum rali-

Dionysium 5. c. de Divin. nom. con- oncm, ubi non sunt distincta rcalilcr.

tinentia unitiva non est eorum Sed ens et unum si essent sepa-
quae omniuo sunt idem, quia illa rata, essent distincta distinctionc
non uniuntur, nec est eorum quse quidditativa reali; igitur et nunc

De distin-
manentdistincta, ista distinctione, habent illam formalem distincti-
ctione
formali.
qua fuerunt distincta ante uni- onem, et quidditativam secundum
Vide 4 onem; sed quae sunt unum realiter, rationem. Vel forma sic rationem:
Met. q. 2.
ad lin. et manent tamen distincta formali- Quaecumque habent aliquem or-
ejusdem
q. 13. ter, sive quse sunt idem identitate dinem inter se, ubi sunt distin-
et 46. d. 4.
tamen formaliter;
reali, distincta cta realiter, eumdem ordinem
hujusmodi autem contenta sunt in habent ubi sunt unitive contenta.
duplici differentia, quia quaedam Unde si esset unum prius quam Vide
in
sunt natura continentis, ut
de verum, si essent distincta realiter, quodl. q. 1,

quaecumque sunt superiora ad con- etiam et in ente in quo unitive

tinens; verbi gratia, ab eadem re
accipitur ratio albedinis, coloris,
qualitatis sensibilis, et
superiora ad hanc al-
et haec sunt
bedinem, et ideo omnia sunt de
continentur, et habent distincti-
onem rationis, unum esset prius
qualitatis, quam verum. Si ergo unum, verum
et bonum, essent realiter distincta
ab ente, essent passiones entis ;

essentia ejus. Alia sunt contenta sequitur etiam quod unitive con-
in aliquo unitive quasi posteriora, tenta in ente habent eumdem
quia quasi passiones continentis, ordinem ad ens, scilicet quod sunt
nec sunt res aliae ab ipso continen- quasi passiones entis.
te. Isto modo (i) ens continet mul- Sic ergo possumus accipere de
Text. tas passiones, quse non sunt res intellectu et voluntatc, quae non
com.3.et 5.
aliae ab ipso ente, ut probat Ari- snnt partes essentiales animae,
stoteles in princip. 4. Melaph. distin- sed sunt unitive contenta in ani-
guuntur tamen ab invicem forma- ma quasi passiones ejus, propter
liter et quidditative, et etiam ab quas anima est operativa, non
ente, formalitate dico reali et quod sint essentia ejus formali-
quidditativa ; aliter Metaphysica ter, sed sunt formaliter distinctse,
 ;

44 LIB. II. SENTENTIAKUM

idem tamen identice et unitive, habet intra sc omnes perfectiones

d.
n.
2.
ki.
q. 7.

et
ufc in primo lib. probatum est de propter illimitationem essentia^
d. 8. q. 4. attributis divinis. [maginandum non sic autem est in imagine crea-
est ergo, quod anima quasi in ta vel in anima, quia anima non
primo instanti naturse est natura est illimitata.
talis; insecundo instanti est ope- Exhoc patet ad Augustinum *'* Trinit,
c. 8.
rativa sive potens operari secun- qui dicit, quod mens meminit
diun hanc operationem vel illam, sui, quia meminit ejus, quod cst
et potentisB, quae sunt principia idem sibi realiter, non tamen for-
istarum operationum, continentur maliter.
unitive in essentia. Similiter ad illud tertii de Anima,
19. Et secundum istam viam pos- de parte autem animae, patet enim
sunt salvari omnes auctoritates quod sunt perfectiones partiales.
illae qHa? dicunt, quod hujusmodi Similiter de Anselmo est di-
potentice egrediuntur ab essentia cendum, quod sicut in corpore
animae, ut qusedam virtutes, item sunt diversa membra, quae respon-
quod sunt mcdia3 inter formas sub- dent cliversis potentiis, sic in ani-
stantiales et accidentales, quia ma sunt diversse perfectiones for-
Doctrina sunt quasi passiones animae, ct maliter distinctse, propter quam
resolutiasi-
niu. passio egreditur a subjecto, vel formalem distinctionem currit si-
ebullit; sunt tamen idem essentise militudo.
animse, ut dictum est, et possunt
eciam dici partes, secundam quod GOMMENTAHIUS.
nulla dicit totam perfectionem es-
scntia^ continentis, sed quasi par- (h) Ideo clico aliter. Ilic Doctor intendit 22.

tialem. Similitcr isto modo facilc probare quod ipsae potentise animse Opinio
Scoti,
est concipere quod una potentia distinguuntur ab invicem, et ab ipsa

non continet perfectiones omnium, anima prseier omne opus intellectus ; et

nec totam perfectionem ipsius talis distinctio vel erit ex natura rei,

animae,licefc sit eadem res propter vel formalis.

distinctionem formalem. Unde sic Non tamen, quod hic loquitur de no-

contcnta non continent se mutuo, titiis intellectivis, et non de sensitivis,

quia sunt distincta formaliter et quse requirunt aliam difficullatem.

inter se a continente primo cui Dico tamen, quod si potentia sensitiva

idem realitcr, unde duo contenta est potentia constituta ex anima intelle-

inter se distinguuntur, et respectu ctiva et organo, ut puta potentia visi-

tertii sunt idem realiter. va, quae resullat ex anima et organo tali,

Ex hoc patet, quod relatio in ut vult Doctor in primo, dist. 3. q. 6. el

divinis cst idem essentire, et con- in 4. dist. 44. manifeste apparet, quomo-
do potentia realiter distingualur ab
tinetur ab essentia, non tamen talis

contincfc aliquam relationem nec anima; patet, quia anima separata a cor-

essentiam formaliter, sed omnes pore non est amplius potentia sensitiva,
relationes continentur unifcive ab ut patet a Doctore in 4. dist. 44. Si

essentia, tamcnpersona in divinis tamen accipiatur potentia sensitiva pro

 :

DIST. XVI. QUjESTIO UNICA. 15

quadam virtute ipsius animae, qua>, non est verissima scientia realis, tam in se
potest habere operationem, nisi unita tali formaliter quam in coraparatione ad con-
organo, tunc nullum sequitur inconve- siderata in illa scienlia.

niens ponere ipsam esse idem realiter

cum anima. Nec valet dicere, quod^ SGHOLIUM.

tunc anima separata possit videre, quia
ad lioc quod talis virtus possit habere Resolvit tertio ex dictis de distiuctione
talem actum videndi, necessario requirit potentiarum animae, qusestionem Theologi-
determinatum organum, sed quidquid cam, scilicet imaginem Trinitatis non consi-
stere in tribus potentiis, sed consistere in
sit, de hoc alias.
memoria, intelligentia et voluntate seu
23. (i) Isto modo. Sequitur in littera ibi
volitione, de quo egit i. dist. 3. qusest. ult
Ut probat Aristoteles etc. Cum dicit ibi, ubi q. 5. egit de distinctione vestigii ab
quod passiones entis distinguuntar forma- imagine. Alii Patres, et ipse Augustinus
liter et quidditative ab invicem et etiam alibi aliter videntur constituere imaginem,

ab ipso ente, non debet accipi quiddita- sed, vel non totam sed partem ejus expli-
cant, vel quia non certo constat, secundum
tive, id est, essentialiter, quia tunc pas-
quid in anima hominis, sit homo imago
siones essent distinctae essentialiter, nec Unde Epiphan. Ancorato,
Dei Trini. in et
sic quidditative, quod habeant proprias epist. ad Joan. Jero-olym dicit id definiri

quidditates definibiles propriis definitio- non posse, quod verum est, nisi conjectu-

nibus, quia passiones entis non definiun- raliter; vide Estium hic § 3. et 4.

tur, sed accipit ibi quidditative, prout

idem est quod formaliter, sicut dicimus Ex hoc dico ad formam qusesti- 20.
Vide 3. d.
quod aceipiendo entitatem unius passi- onis, quod imago non consistit in 1. q. ult.
Dist. 3.
onis, dicit aliam formalitatem sive quid- aliquibus tribus potentiis realiter q. 5.

ditatem large sumptam ab entitate alte- distinctis, sed consistit in aliqui-

rius passionis, et ab entitate entis. Se- bus tribus realiter clistinctis, puta
quitur in littera : Aliter Metaphysica con- in actibus. Ubi sciendum, quod
cludens tales passiones de ente, et illas differt imago a vestigio, ut dictum
considerans, non esset scientia realis. Bic est in in primo lib. quia imago re-
dicit Doctor, quod si tales passiones en- prsesentat per modum totius pri-
tis non essent ibi reales, icl est, prseter mo; vestigium autem primo re-
opus intellectus, et distinctse, ut dixi prsesentat partem, licet arguitive
supra, quod Metaphysica non esset scien- reprsesentet totum, ut patet de
tia realis. pede in pulvere. Trinitas autem in
Hic posset oriri una difficultas, licet divinis est quasi quoddam totum
forte extra intentionem, quod ex quo numerale, et ideo quod reprae-
sit vera Logica, est vera scientia realis, sentat ipsam totam dicitur ima-
cum sit habitus intellectus, et tamen est go, sed quod reprsesentat quasi
de secundis intentionibus. partes, dicitur vestigium. Anima Idem
in quodl.
Quomodo Sed pro nunc dico, quod Logica est autem reprsesentat totam Trini- q. 15.
Loo-ica sit
scientia realis in se formaliter, cum sit in pra> tatem, inquantum enim est una
realis.
dicamento Qualitatis, non tamen dicitur essentia, habens intellectum et vo-
realis, ut comparatur ad conclusiones de- luntatem, reprsesentat divinam es-
monstratas in Logica; Metaphysica autem sentiam, non sic autem tres per-
 . ; .

16 LIB. II. SENTENTIARUM

sonaS; quia essentia et intellectus concretive, sic unum praedicatur

et voluntas sunt in qualibet perso- de alio, ut /iomo est animal, sic
na; reprsesentat autem tres per- etiam potest dici, quod intellecti-
sonas, ut potentise suse sunt sub vum est volitivum.
actibus suis, quia unus actus cst Ad auctoritates pro opinione
ab alio per modum originis, ponente quod sunt accidentia,
sicut personse inter se originan- dico quod aeque probabiles, et ap-
tur, sicut enim a Patre, Verbum, parentes auctoritates sunt ad op-
et ab utroque Spiritus sanctus, positum, nam Augustinus 5. de
sic quodammodo a memoria, actus Trinit. dicit, quod sunt una essen-

intellectus, et volle ab utroque, tia, et una substantia, etc.

originatur. Item Philosophus 7. Metaph. et 2.
^
co
xt
39
21. A<1 primum argnmentum, dico de Anima, '
t. 8. dicit quod unum- idemi.
Ad arg. 1. _. Met. ad
quodque dicitur tale cum potest m
. . . . . , , . ,

Quomodo quod nnago Trmitatis non est finem.

TrhutaUs eomplete in anima, absolute con- operationem sibi debitam quod ;

imima! siderata sub potentiis suis, nisi in autem non potest, non dicitur ta-
e qu °
., [.- radice, sed ut est sub actibus suis le, nisi aequivoce. Patet de dola-
cum unitate suae esscntice, repra^- bra, remota, et de oculo
acutie
sentat Trinitatem ; et sic consistit eruto, sed propter amissionem ac-
imago in tribus realiter distinctis, cidentis non dicitur tale aequivoce;
non autem in potentiis, quse rea- ergo.
liter non distinguuntur imago ; Praeterea, Aristotetes 2. de Ani- Text.

enim ut est perpetua, solum ma, dicit quod si oculus esset ani-
est virtualiter in anima, et for- mal, potentia visiva esset ejus
maliter ut est sub actibus. forma ergo. ;

Ad aliud, potentiae distinguun- Ad auctoritates in oppositum. 22.

Ad 2.
tur per actus, verum est, non ta- Ad primam dico, quod potentia
men oportet quod sit tanta di- naturalis absolute, non est in se-
stinctio in potentiis, sicut in acti- cunda specie Qualitatis, sed facili-
b".s, licet sit aliqua; una enim tas ad utendum illa potentia; unde
potentia visiva est plurium colo- posse levare festucam vel bacu- Ad auct0 .
rum. lum, non est in secunda specie, sed arddac?as
•ai. forma-
^d alilicl &e (
k) praedicatione facilitas levandi. Unde hujusmodi n -
4 -

nnius de alio, dico quod quan- agilitas dicitur hic potentia natu-
De^hoc i

d.5. q. 1. tunicumque istae perfectiones sint ralis, et patethoc per ejus exem-
unitive in essentia, ex quo tamen pla de pugilatore et cursore; et
non sunt quidditative in essentia,
*
ideo ejus potentia currendi abso-
non sequitur in abstracto, quod lute non est in secunda specie, sed Potentia
non est in
agihtas lllms potentise, sive m
.... .,, , ,
. . .

hoc sit illud, sicut animal est de secunda

ratione quidditativa bominis, et utendo illa potentia, sive potentia, quautaiis.

tamen non sequitur quod unum quoad illam agilitatem.

abstractive praedicetur de alio Ad illud Commentatoris dico,

hsec enim est falsa : humanitas quod similitudo est pro tanto,
est animalitas. Accipiendo autem quia sicut color non est tota per-
 .

DIST. XVI. QILESTIO UNIGA. 17

fectio pomi, ut est quid sensibile, praBdicari de alio in abstracto, imo hic

similiter nec sapor, sic una poten- magis arguit a forliori, quod si animal,
tia non continet totain perfecti- quod est de quidditate hominis, non pra>
onem animse. dicatur in abstracto de homine, multo
Ad illud Anselmi dico, quod non minus illud quod non est de quidditate

dicit quod non sunt substantiae, sed alterius.

supposito quod non essent sub- Quidam novus expositor S. Thomse ni- .25.

stantise, adhuc haberet intentum ^itur solvere rationes Doctoris Subtilis, niiituv
,
solvere
suum, quia non sunt nihil, et hcc unde dicit sic ad litteram super primam rationes

sufficit sibi. partem summae S. Thomae q. 54. art. 3.

Ad illud de minus, dico

magis et Ad evidentiam preesentis materiae notandae
quod potentia de secunda specie sunt aliquse distinctiones : Prima est de
Qualitatis recipit magis etminus; actu. Quidam est ada^quatus potentiae, ut

unus enim dicitur magis ingeni- intelligere respectu intellectus, et videre

osus altero, non tamen illud quod respectu visus. Quidam vero inadsequa-
vere est potentia, sed habilitates tus, ut tale intelligere, puta intelligere
illse. Vel potast aliter dici, quod bovem, et tale videre, puta album. In pro-
ipse 10. de quod sunt
Trinit. dicit, posito est sermo de actibus adaequatis
una mens, una vita; unde ibi ponit tantum, quoniam de talibus tantum verifi-

eas sequales, et tunc quod in 15. catur, quod potentiae distinguuntur per
ponit eas insequales, est intelligen- actus. Secunda est de graduatione rerum.
dum, ut sunt sub actibus suis, et Quaedam enim res sunt, quae primaria
non aliter. intentione intenduntur a natura, ut actus.
Quaedam vero, ut potentiae, quamvis con-
tingat res intentas, ut actus habere aliquid
GOMMENTARIUS. f L . , .
potentia3 ad mixlum, et simihler res mten-
tas ut potentias, habere aliquid actualita-
(k) Ad aliud de praedicatione, etc. Gum tis admixtum, et illae quidem sunt per se
24.
dicit Doctor quod illse perfectiones non primo et essentialiter actus, ac per hoc
sunt quidditative idem essentiae animae, simpliciter locantur in coordinatione
ideo una non prsedicatur de alia in ab- actuum ; istae vero sunt per se primo et
stracto, ut dicendo, intellectus est volun- essentialiter potentiae, et consequenter
tas, et debet accipi ibi quidditalive, id est, simpliciter locantur in ordine polentia- speculare
formaliter. Et quia dixit supra, sicut ani- rum. Ita quod imaginandum est, quod °
m nes
n in

quidditate hominis, et tamen quemadmodum genere Substantiae, est n

mal est de in f'
Cajcia.ni .

non praedicatur in abstracto de homine, invenire quasdam res a natura intentas

videtur repugnantia in dictis, quod ideo per se primo, ut principia aliorum sint,

potentise non praedicantur ad invicem in ita in quolibet genere sint quaedam res
abstracto, quia non sunt idem quiddita- per se primo intentae a natura, ut princi-
tive, sive formaliter, cum illa alia, quae pia proxima aliorum, et si ita est, ex hoc
sunt idem quidditative, unum non possit habetur tertia distinctio actus et potentiae,

praedicari de alio in abstracto. Dico, quod quia uterque est duplex. Actuum enim
Doctor non intendit hic, quod si aliqua quidam est per se primo actus, et secun-
sunt idem quidditative, quod unum possit dario potentia; quidam vero e converso.
 ;

48 LIB. 11. SENTENTIARUM

EU similiter potenliarum qusedam esi per fines potentias distinguunt. Ad id vero
se prinio polentia, et secundario actus quod objicitur contra propositiones sub-
quaedam vero e converso. Quamvis in his sumptas, dicitur quod (ut patet ex verbis
sit latitudo quaedam, quoniam potentiae S. Thomae in responsione ad ultimutn ar-
passivae sunt actus tanliim modaliter, pro gumenlum) esse hic non sumitur universa-
quanto subjectis inhaerent aliquae earum ;
liter, prout est commune quid ad actum
habenl enim ex hoc quaedam actus mo- primum substanlialem et accidentalem,
dum, poteMiae vero activae actus quidem sed pro esse substantiali tantum. Et ratio
sunt, sed tales quod sunt essentialiter est, quia haec sumitur, ut totaliter distin-
intenli, et ad hoc produoti in natura, ut guitur contra esse, quod datur per operari.
principia operationum sint, et propter hoc Talis autem est esse accidentale, quia ope-
in genere principiorum essentialiter lo- rari est quoddam accidentale esse ha-
cantur. In proposito ergo sermo est de bere, et ideo non est mirum, si forma
actu per se primo intento in ratione actus, accidentalis proximum principium essen-
et de potentia per se primo intenta in di et operandi est, quia et esse ejus, et
ratione potenlie, quod autem dentur in operari ejusdem est quoddam esse acci-
natura tales res, specialem queestionem dentale. Non sic autem se habent operari
exigeret. In promptu tamen apparet ra- et esse substantiale, ut de se patet, quia
tionabiliter eas poni posse, quandoquidem illud est substantia, et hoc accidens.
habitus omnes practici, ut docuit Aristo- Ad objectiones contra conclusionem or-
27.
Leles in Ethicis, res tales sunt. quoniam dinate dicendo, respondetur quod sermo
ad nihil aliud sunt nisi ad operari ; simili- prsesens proprie loquendo est tantum de
ter formalia significata potentiarum ani- potentia operaliva, sive active, sive pas-
mae ad nihil aliud sunt nisi ad operari. sive operari dicatur, modo ibi vera opera-
ilis pnesuppositis ad objectiones contra tio sit. Et per hoc excluduntur omnes
26.
rationem S. Thomee factas, respondetur, potentiae purae receptivae, id est, quae non
quod prsesens sermo est de diversitate media aliqua operatione aliquid habent,
reali, non quacumque, sed formali, non ut actum, qualis est potentia subjecti

quorumcumque actuum, sed adoequato- respectu propriae passionis, et universali-

rum, et per se primo intentorum in ra- ter respectu eorum, quae per se congenita
tione actus. Talis enim diversitas totalis, sunt rei. Unde non videtur inconveniens
potentiarum diversilatem exigit, non a ponere potentialitates tales congenitas
posteriori. sed a priori, inferens eam, substantiis rerum. Nec multiplicantur entia

quoniam actus adaequatus est finis poten- sine necessitate, quoniam ut patet 12. Me-
tise, et ex 2. Phys. expresse patet, quod taph. in text. 26. et 28. in quolibet genere
ex fine assignare rationem et contradicli- est dare propriam potentiam et proprium
onem ejus, quod est ad finem, est reddere actum quae sunt, ut principia illius entis.

causam a priori, imo potissimam causam Ex hoc enim sequitur manifeste, quod
in rebus naturalibus, quia naturalia sunt oportet alterum duorum dicere, aut quod
propter finem. Et propterea argumentum substantia sit reductive in aliis generibus,
illud : distinctio in principiatis non arguit ut potentia reducitur ad genus actus, aut

distinctionem in principiis, sophisma est quod dentur istae potentiae congenitae. Et

accidentis, quoniam actus potentiarum, cum primum sit inconveniens, ul etiam
non in eo quod effectus, sed in eo quod ipse Scotus fatetur, oportet dicere secun-
 DIST. XVI. QILESTIO CJNICA. 49

dum. Neque potest ad illum textum Ari- quentia, quoniam operari mediante virtu-

stotelis responderi, quod Loquitur de po- te propria, ui quo, non est operari per
tentia objectiva, quoniam expresse loqui- accidens. Et ad probationem negatur,
lur de potentia et actu, ut principia sunt quod beatitudo comparelur ad potentiam
ejus, quod est in genere. Constat autem, substantia) intellectualis, et ad ipsam sub-
quod potentia objectiva principium non stantiam intellectualem, ut color ad su-
est rei, imo est res ipsa, ut possibiiis est perficiem et substantiam corpoream, ita

esse. Ad id vero, quod de potenlia mate- quod quemadmodum color informaret su-
riae objicitur, patet responsio a S. Tlioma, perficiem, si esset separata a corpore, ita
intendente quod potentia materice est ad beatitudo potentiam, si esset separata a
esse substantiale, nulla mediante opera- substantia. Dico enim, quod ista condi-
tione, quse sit vere operatio, ac per hoc tionalis est falsa, quoniam beatitudo est

accidens inter istam et formam substan- essentialiter operatio vitalis, quam non est

tialem, quoniam in instanti generationis, intelligibile esse nisi viventis ; tum etiam,
nulla res est in materia nisi forma sub- quia beatitudo non potest esse nisi in

stantialis cum consequentibus ad ipsam. beato, non potest autem fingi, quod po-
Ad primam autem rationem Scoti dici- tentia separata esset beata, quemadmo-
lmam
>nenT tur, quod esse principium operalionis con- dum superficies esset colorata. Unde non
tingit tripliciter, scilicet vel proximum soluin antecedens et consequens illius

tantum, vel principale tantum, vel proxi- conditionalis sunt impossibilia, sed etiam
mum et principale simul. conditionalis ipsa.
Et quod elicere operationem, ut princi- Ad secundam rationem Scoti conceditur

pium proximum tantum, est imperfecti- substantiam oportere fieri a substantia,

onis, quia oportet esse de genere acciden- tanquam a causa principali, non autem
tis. Elicere vero operationem, ut proxi- proxima ; et ad primam instantiam de cau-
mum et principale simul, est summae per- satione accidentis a substantia, dicitur

fectionis, quia ponit in re perfectionem quod nullum accidens causatur a substan-

substantise et accidentis. Elicere vero, ut tia immediate per operationem mediam.

principale tantum medium est, et propter- Gum hoc tamen stat, quod multa acciden-
ea rationabiliter convenit substantiae crea- tia consequuntur substantiam et in genere
tae, quae media est inter Deum et acci- causao effectivse, et materialis per modum
dentia. Unde ad primum dicilur, quod naturalis sequelae, et hoc modo substantia
substantia debet ordinari ad finem nobi- est causa suarum passionum et potentia-
lissimo modo, possibili tamen. Immedia- rum.
tio autem per exclusionem potentise me- Ad instantiam vero de propria causali- 30>
dias, est modus impossibiiis substantiae tate causae principalis et superioris, dupli- .
A ^.
createe. Et per hoc patet ad primam con- c iter dici potest. Primo, negando quod de
causalitate.
firmationem, quia scilicet ratione nimioe substantia et sua potentia operativa sint,

perfectionis quam haberet, repugnat sub- proprie loquendo, causa principalis et in-
stantiae crealse esse proximum principium strumentalis, superior et inferior. Et pro-
operationis, quoniam esset proximum et pterea objectiones non habent locum, et
principale simul. potest esse ratio negationis, quod substan-
9. Ad alteram vero confirmationem (si non tia et potentia operativa concurrunt, non
velimus abuti vocabulis) negatur conse- ut duae causae, sed ut causa et quasi con-
Tom. XIII.
4
 oO LIB. II. SENTENTIARUM
diii > causa). Secundo polest dici, adniit- ex hoc ipso, quod esl conjunctum sub-
tendo quod se* habeant non ut causa su- stantise tali, est ejus organum conjun-
perior et inferior, sed quodammodo, ut ctum, et est ipsius virtus, nec oportet
principalis et instrumeiUalis. Et quod in- aliam superaddere virtutem, et hoc puto
sirumentum est duplex, conjunctum scili- verum in his, quae non sunt vera inslru-

il el separalum. Et rursus inter instru- menta, sed ipsum et subslantia sunt

menta conjuncta datur latitudo, quoniam una causa.
calor el potentia augmentativa conjuncla Ad tertiam autem rationein dicitur : Ad
tertiam
instrumenta animaa dici possunt, potentia Primo, quod illa proposilio absoluta, rationem.

tamen magis conjunctum instrumenlum realiter distincta sunt separabilia ad in-

est, nec opus est omne conjunctum instru- vicem est falsa, etiam in doctrina sua,
mentum moveri a principali, sed operari quando partes essentiales simul sumplae

principaliler concurrenle ad illud operari apud ipsum distinguuntur realiter a toto,

principali agente, quoniam sic large acci. ettamen non posset alterum sine altero

piendo instrumentum, hanc sufficit haberi fieri. Deinde dicitur, quod connexio ne-
instrumenti conditionem ; unde non opor- cessaria inter subslantiam et ejus poten-

tet objectis aliter respondere, supponenti- tiam, dato quod esset ex causalitate ac-

bus substantiam et potentiam operativam tiva, non tamen inferret substantiam

se habere, ut duas causas. esse immediatum principium alicujus

Ad illud tamen quod tangitur de proxi- operationis. ut patet ex dictis. Non in-

mo principio elicitivo generationis sub- fert eliam, quod Deus possit eas sepa-

stantialis, dicitur quod secundum rem ge- rare, quia potest supplere vicem causse

neratio substantialis instantanea, non est efficientis, quoniam hoc intelligitur de

operatio aliqua, sed est terminus genera- efficiente proprie, scilicet per operati-

tionis transmutantis materiam usque ad onem mediam ; tale autem non est sub-

hoc, unde non oportet quaerere aliud illius stantia respectu suae passionis, ut ex dictis

principium, sed illud idem quod in toto jam patet.

tempore praecedente generabat, in instanti Ad illud quod objicitur de essentia De
essentia
ultimo illius temporis generat terminando Angeli, dicitur quod substantia Angeli An^eli.

actionem suam. non est elicitivum principium intellecli-

31. Etcum quamtur, quomodo alteratio, aut onis, sed potentia. Et quamvis substantia
qujdcumque accidens virtute substantiae absque media specie intelligibili ad in-

substantiam faciat, quid est illa virtus. tellectionem concurrat, non tamen con-
Breviter dico, dupliciter dici posse : Primo currit ut eliciens, sed ut fons intellectus
a quibusdam dicitur, quod est res quae- in actu respectu sui, ul infra patebit.

dam intentionalis, eo modo quo intensio Ad ultimum vero de frigefactione aquae

Quid sit
coloris dicitur esse in aere, et quod licet calida^ dupliciter dicitur : Primo, quod pnncipiui
trigetactu
sit accidens secundum esse, est tamen principium illius frigefactionis est forma
nis
mediante frigiditate, quae in aliquo gradu aquce.
causaliter substantia, non ut principalis

causa, sed ut vis quodammodo instru- in ea remansit, quoniam non potest to-

mentalis quam constat, posse esse im- taliter ab ipsa expoliari. Nec obstat quod

perfectiorem effectu, ut patet de formis frigiditas illa sit minor caliditate intro-

seminum, et approbatur 12. Metaph. texl. ductse, quamvis eriim sit minor forma-
40. Secundo dicitur, quod accidens ipsum liter, est tamen major radicaliter seu
 DIST. XVI. QUjESTIO DNICA. 51

virtualiter, propter formam subslantialem sam ponere, qua>, intrinsecura principium

propriam ejus radicem, cujus est virtus esl, ut patet 2. Phys.
et proprietas. Conlingere autem potest Omissis multis diclis bujus expositoris, 33.
1
totum quodammodo pati a Loto propter qua3 nonnulla includunt dubia, oslendo noa"
contrarielalem qualitatum aclivarum in responsiones datas ad rationes Doctoris, responsio-

toto existenlium in continua pugna. Se- quae partim ponuntur in praescnli dist. et gcoii.

cundo diciiur et melius, quod frigefit partim in quarto, dist. 12. non evacuare.
per se a generante et a forma propria Et cum dicit ad illam Doctoris in isto se-

per modum tantum sequelse, eo modo cundo, qua3 stal in lioc quod substanlia
quo grave gravitando frangit probibens creata rationalis novissimo modo ordi-
ipsum descendere, et deorsum movetur. natur ad ultimum finem atlingendum
Imaginandum est enim, et ita est, quod per operationem, et sic videtur quod im-
quemadmodum ad formam gravis g<miti mediate possit operari ciica illum finem.
extra locum suum naturaliter soqueretur Cum ergo dicit, qucd elicere operati-
motus deorsum, nisi aliquid probiberet. onem ut principium proximum tanlum,
Ila ad formam aquaj sequitur esse fri- est imperfectionis, quia oportet esse de
gidum in tanta perfectiune, et si impe- genere accidentis, boc videlur manifesle
diatur a tanta perfectione, sequitur re- falsum ; lum quia principium elicitivum,

moto probibente frigefactionis motus. Et inquantum bujusmodi, nullam imperfecti-

quemadmodum grave gravitando vincit onem includit. Et dixi inquantum hujus-
probibens, quandoque ita frigidum fri- mod>, quia si aliquando principium eli-

gendo vincit calidum probibens, quando citivum includit imperfecfionem, boc non
calidum illud ab agente illud fovente est ex ratione principii elicitivi, sed
destituitur. Et rursus quemadmodum aliunde, pula quod sit principium elici-

grave sequitur motum deorsum median- tivum dependenter, et sic omne princi-

te gravitate, ita aquam frigefactio me- pium elicitivum ceusatum includit banc
diante frigiditate illa, a qua non esl imperfectionem, vel quod sit cum mu-
denudabilis, quod autem altero istorum tatione subjeai, sicut generatio in crea-

modorum, qui valde propinqui sunt, fiat. tUris, quae connotat materiam mutari de

Ex boc patet, quia nisi sic dicatur, opor-

una forma ad aliam -
Dico er S ' <l
m)d

tebit recurrere ad causas extrinsecas,

omne P™oipium elicitivum, ut bujusmo-
,
- .
i , , . di, nullam includit imperfectionem,
^ et
puta ad continens, sed boc non potest
, .,. . . &* per consequens principium proximum
rationabibter dici ; tum quia aqua ein-
elicitivum nullam includit imperfecti-
citur frigidior efficienter ; tum quia si
onem. Et cum dicit iste, quod quia tale
circumscriberetur continens aut ponere-
est accidens, ideo includit imperfecti-
tur neutrale, nibil minus aqua calida
onem, sed boc nibil est, quia boc idem
frigefieret, cujus signum evidens est,
^^ subslanMa creata> qua3 eUam ul
quia aqua calida posila in continenle
principium e licitivum, est limitata et de-
non cahdo tepescit. Unde continens et
pen dens in agendo. Secundo, si princi-
quaecumque alia causa extrinseca non pium e i ici ti V um proximum ex sua ratione
potest poni nisi causa per accidens, ut includeret imperfectionem, ergo in divi-

removens probibens, oportet enim na- nis, ubi ponitur voluntas principium
turalis accidentis alicujus, naturam cau- elicitivum proximum sui actus erit im-
 LIB. II. SENTENTIARUM

perfecta, vel visio objecti si ponalur clu quo ponitur formaliter ratio agendi.

immediatum principium elicitivum actus Praeterea quod dicit iste, quod essen- 35.

voluntatis, erit imperfecta. Lia animae ponitur principale agens re-

Tertio, quia videtur implicare in dictis spectu intellectionis est valde dubium,
suis, ponere enini A esse rationem for- quia quod nullo modo est ratio formalis

malem immediate operandi ipsi B et B agendi respectu A y

nullo modo est acLi-

principale agens, et A dicere imper- vum, nec proximum, nec remotum. Sed
fectionem, et B perfectionem, videtur essentia animae circumscripta potentia.

manifesta repugnantia, si tam princi- nullo modo est ratio intelligendi, ut

pium remotum quam proximum attin- patet, nisi dicatur quod ex hoc dicitur

ganl eumdem terminum, (quod dico principale agens, quia producit in se

propter calorem in igne, qui tanLum intellectum et voluntatem, quae sunt ac-

attingit dispositionem ad ignem gene- cidentia, quae potentiae sunt rationes

randum, ignis vero attingit terminum formales agendi, et tunc habetur propo-
principalem) patet, quia si A non tantum situm contra te, quia substantia erit im-

est causa proxima producendi, sed etiam mediatum principium, et immediata ratio

id quo B attingit terminum principalem, producendi aliquod accidens, quod Tho-

sequitur quod A ut ratio agendi proxima, nias negat.

nullam includit imperfectionem, imo ma- Praeterea quod dicit, quod elicere ope-

gis perfectionem quam B. Et patet, quia rationem, ut principium proximum et

per impossibile, posita sola essentia ani- principale simul, est summae perfectionis,

mae, nulla potest sequi operatio, cum quia ponit in re perfectionem substantioe
non sit ratio formalis operandi ;
posito et accidentis, et sic nulla substantia est
vero intellectu, etiam per impossibile, hoc modo principium operationis, hoc
separato, adhuc erit ratio agendi sive videtur esse falsum; tum quia sequeretur
operandi. Et licet essentia animae ex hoc quod accidens esset principium eliciti-

dicatur nobilior potentiis, quia potentiae vum perfectius substantia, patet, quia

fluunt^ab
^ uunt aD *P sa >
tamen inquantum non calor ligni est principium proximum et
anima. immediate objectum,
potest attingere principale calefaciendi lignum, et tamen
nisi mediantibus potentiis operativis, non ut sic, non includit perfectionem sub-
potest dici nobilior, cum tota ratio attin- stantiae, ut dicis. Assumptum patet, quia
gendi objectum sit a potentiis. Nec mul- simpliciter tota ratio calefaciendi lignum
tum valet illa distinctio de agente prin- est ab ipso calore ; multa alia instantia
cipali remoto et de agente proximo, ubi adduci possent, quae brevitatis causa
agens proximum est ratio agendi princi- omitto. Quod etiam dicit, quod nulla
palis, licet enim agens proximum dicat substantia creata potest esse immedia-
imperfectionem respectu agentis princi- tum principium elicitivum, patet hoc esse

palis, ubi agens proximum non ponitur falsum, quia substantia ignis immediate
principali agenti raLio formalis agendi, aLLingit terminum formalem generationis,
ut patet de Deo et Sole, sed ubi agens non enim aliquod accidens cum sit im-
proximum ponitur ratio agendi principali perfectius substantia, potest immediate
agenti, sicut ponitur potentia intellecliva attingere substantiam aliquam.
essentiae animae, videtur esse nobilius, Praeterea, in hoc contradicit magistro 36.

et si non absolute, tamen sub illo respe- suo S. Thomae, qui expresse vult quod contradici
 DIST. XVI. QIMESTIO INICA. 53

.Thomte. essentia Angeli potest esse principium nullo modo e it ratio per se operandi
iinmediatum inlellectionis, ut patet inpri- tali operanti, non enim calor in ligno

nia part. sum. q. 50. arl. 1. ubi sic dicit : est per se ratio calefaciendi ipsi ligno ;

Angelus autem cum sit immaterialis, est eo enim modo quo est actus primus ipsi
qusedam forma subsistens, et pcr hoc in- ligno, eo modo est ratio calefaciendi, si
telligibilis actu ; unde sequitur, quod per per se, per se ; si per accidens, per ac-
suam formam, quse est sua substantia, cidens. Cum ergo calor sit in ligno tan-

seipsum intelligat. Dico ultra, quod iste tum actus primus per accidens, quia
adhuc non solvit rationes Doctoris, quia accidentaliter advenit sibi, sic erit ipsi

si anima ex sua reali entitate non potest ligno tantum ratio calefaciendi per acci-

attingere ultimum linem, sed tantum dens, quia Aristoteles 2. Phys. ubi lo-

mediante aliquo accidente realiter di- quitur de agente per se, quod agit pro-

stincto ab ipsa, non magis esset activa pter finem, vult quod per se agens

sua3 ultimae perfectionis, quam lignum sit illud, quod agit per formam propriam,
esset activum respectu calefactionis alte- ut patet de domificatore; licet enim calor
rius ligni, mediante calore sibi inhaerente, sit per se agens in ligno, non tamen ut
et si talis calor esset separatus a ligno, accidens sibi dicitur per se agere, quia
nullo modo haberet unde calefaceret tunc sequeretur quod calor in ligno per
lignum. Sic similiter si talis potentia, quse se calefaceret.

ponitur ab istis accidens distinctum, es- Et ultra, proposito quod dicatur per
set separata ab essentia animse, ipsa se agere illud quod habet in se rationem
anima non haberet realiter unde posset formalem agendi, tamen adhuc est per-
attingere aliquam suam operationem, qua fectius agere per formam propriam, quam
uniatur ultimo fini. Et cum dicit iste, quod per aliquod sibi accidens, et sic si anima
hic modus est ei impossibilis, oporteret tantum per potentiam, quse est accidens

ostendere hanc impossibilitatem; si enim realiter distinctum, esset beata forma-

substantia inferior habet in se realiter, liter, sequeretur quod talis beatitudo in-
unde suam operationem,
possit attingere esset animae, non per aliquod sibi intrin-

quanto magis substantia spiritualis, cum secum realiter, sed tantum per aliquod
sit incomparabiliter perfectior, et prseci- accidens, quod videtur absurdum, et sic

pue cum natura sit dignificanda quan- separata tali potentia ab anima, anima
tum potest, ubi non apparet manifesta adhuc esset beata ipsa potentia.
contradictio. Nec valet dicere quod beatitudo est 38
37. Ad illud, quod dicit ad illam confir- essentialis operatio vitalis, quam non est
wFtudo?
o, non mationem Doctoris videlicet, quod tunc intelligere esse nisi viventis, quia quaero
t per
jidens. anima esset beata per accidens, cum a te, illa operatio perfecta, puta clara

negat consequentiam, quoniam operari visio, in quo immediate recipitur? Non

mediante virtute propria ut quo, non in essentia animae, ut patet, quia non
est operari per accidens. Verum dicit, est immediatum receptivum alicujus ope-
si talis virtus inest operanti formaliter rationis, per te ; ergo immediate recipi-
et essentialiter, sicut dicimus quod for- tur in potentia intellectiva, et per con-
ma ignis est per se ratio generandi ipsi sequens denominat ipsam, sicut et patet

igni. Si autem ratio operandi ponitur de albedine immediate recepta in quan-

accidens realiter distinctum ab operante, titate, quae denominat ipsam. Et cum
54 LIH. II. SKNTENTIAKUM

dicilur, quod est operalio vitalis; ergo tem fingi quod potentia separata sit beata,

tailum esl nata denominare naluram vi- sicut superficies essel colorata. Ilrec viden-

ventem, craaero a te, an potentia intel- tur verba tantum ad placitum ;

posito

lectiva sit potentia vitalis, vel ne? Si enim quod beatitudo, qua3 est perfectissi-

sic, habetur intenlum, quod sicut est ma operatio per te, sit in beato tanquam

immediatum prineipium elicitivum ope- in subjecto et ultimate denominato. Sed

rationis vitalis, ita erit immediatum re- quaero tunc de immediato receptivo illius

ceptivum ejusdem ; et sicut si talis po- operationis, non potest poni corpus, nec
tentia esset separata ab anima, adhuc anima, ut patet, nec totum compositum ;

esset principium elicitivum vitalis ope- ergo erit potentia intellecliva , et per
rationis, (sicut si calor ab igne esset consequens illa erit beata, quia habens

principium elicitivum caloris ) ita es- formam denominatur ab illa. Et sicut

sel immediatum receptivum operationis dicimus quod homo ultimate est albus

vitalis, si ponerelur separata, nisi dica- per albedinem, quae immediate recipitur

tur quod dicitur vitalis operatio ex hoc in quantitate hominis, et si talis quantitas

quod recipitur in vivente, et tunc ex hoc esset separata , adhuc esset alba , sic

sequeretur, quod omnis forma recepta in homo dicilur formaliter beatus per beati-

vivente esset forma vitalis, imo non dici- ludinem immediate receptam in potentia

lur aliqua operatio vitalis ex hoc, quod hominis ; ergo si talis potentia esset se-

pra3cise recipitur in natura vivente, sed parata ab homine, adhuc vere realiter

quia tantum nata est esse a vivente, ut a haberet illam operationem beatificam, et

principio elicitivo , vel dicitur operatio per consequens esset realiter beata, nec
vitalis ex sua ratione formali, puta quia hoc sani capitis negaret nisi forte pro-

talis entitas vel talis operatio. Sed quid- terviendo.

quid sit, parum curo, quod dicatur vitalis Cum dicit ad secundam rationem, quod 40.
Nota.
vel ne; sufficit enim quod realisbeatitudo, substantia non fit immediale a substanlia,

quse consistit in clara visione Dei secun- ut a causa proxima , sed tantum ut a

dum Thomam, immediate recipitur in po- causa principali, quaero ,

quando ignis

tentia intellectiva, et tunc per possibile, generatur ab igne, a quo sit tanquam a

ipsa separata, talis potenlia clare videret causa proxima et immediata? aut erit a

Deum, quae visio est formaliter beatitudo, substantia ignis, et habetur propositum ;

et sic aliquod accidens de genere Quali- aut erit ab aliquo accidente ,

puta a

talis posset dici formaliter beatum, imo calore substantiee generantis, et lunc se-

videtur absurdius sequi ,

quod accidens quitur quod imperfectius essentialiter erit

perfectiussubjectatur in accidente imper- causa sequivoca effectus perfectioris es-

fecto, et in esse et conservari dependeat sentialiter ; calor enim est essentialiter

ab illo ; visio enim clara Deitatis ponitur imperfectior quacumque subslantia , ut

communiter, et prsecipue secundum eos, patet 7. Metaphys. text. com. 4. Aut po-

accidens perfectissimum, cum illud sit nitur generatio ab aliqua potentia ignis

ultima perfectio naturue rationalis ; sed generantis, et tunc qusero de illa poten-

potentia est accidens valde imperfectius, tia, aut est substantia, aut est accidens,

si ponatur accidens. et arguitur ut prius. Et cum ullra dicit,

Et cum ultra dicit, quod beatiludo non quod nullum accidens causatur immediate
potest esse nisi in beato, non potest au- a substantia, licet multa sequantur sub-
 ;,

DIST. XVI. QUjESTIO UNlCA. 55

stantiam in genere causae efficientis per sabilia. Si primo, qurero a quo sint causa-
modum naluralis sequelae, tum quaero de bilia, aut tantum a substantia prima, aut
calore ignis a quo sit genitus, ponendo simul a priina et a secunda. Si primo, ergo
quod realiler dislingualur ab ipso, etiam quantitas esset imtnediate a Deo ; etultra
ipsi habent ponere? Aut erit genilus a sequitur, quod posset Deus facere sub-
substantia ignis immediate, et habetur stantiam sine quantitate. Si secundo , ha-
propositum ; aut ab aliquo accidente im- betur intentum.
mediate, el tunc quaero de illo alio, et Ad responsiones dictas et ad rationes 4l -

sic vel oportebit stare ad aliquod accidens Doctoris quas facit in dlsi. 12. probando
immediate causatum a substantia , vel quod forma accidentalis non producit
oportebit procedere in infinitum in acci- substantiam , nec virtute propria , nec
dentibus. Nec valet dicere, quod calor virtute substantiae; quod non virtute pro-
ille concomitatur substantiarn ignis per pria, patet, quod nec etiam virtute sub-
modum naluralis sequelae ,
quia cujus- stantise cujus est ut instrumentum. Et
cumque entis absoluti realiler distincti ab probat quadrupliciter ibi : Primo, quia
alio, est assignanda aliqua causa produ- instrumentum apud Thomam non movet
ctiva. Et dixi entis absoluti, propter rela- in motum a principali agente ; ergo ali-

tiones, quse concomitantur extrema posi- qua est operatio substantia?, quae movet
ta, elideoper se non producuntur, sed accidens ad agendum, et sic immediate
non est sic de ente absoluto realiter di- agil. Secundo, quia causa principalis et

stincto ; oportebit ergo dicere, quod calor instrumentalis sunt essentialiter ordina-
in igne sit immediate causatus a subslan- tae, sicut superior et inferior. Gausa au-
tia ignis. Et propterea qusero de quantita- tem superior prius nalura attingit effe-

te substantice, a quo sit causata, cerlum clum quam inferior; in illo ergo priori
est quod non ab aliqua quantitate, ut pa- producta est subslantia immediate a sub-
tet, nec a qualitate, cum sit posterior ex stantia, et consequenter in secundo signo
natura rei, ergo immediate erit causata a naturse in quo terminatur actio causse

substantia, cujus est talis quantitas. secundae , non producitur substantia nisi

Nec hic oportet dicere, quod tantum idem bis producatur. Tertio, quia quo
concomitatur ex necessitale naturse talem instrumenlum non se extendit illuc

substantiam, quia quod sic concomitatur, oportet principalis agentis actionem per-
per nullam potentiam potest esse sine eo, tingere, sed actio accidentis non attingit

ad quod necessario sic concomitatur, ut immediate essentiam materiae ;

patet ergo

patet de relationibus ,
quae necessario generationem substantialem, quoe sit in

concomitanlur extrema posita in actu, materia, oporteret immediate elici a sub-

et ideo simpliciter est impossibile hujus- stantia. Quarto, quia, cum dicitur, acci-
ltiones
m0 ^ re lationes posse existere sine extre- dens generaret substantiam in virlute
ssunt m i s> s e d quantitas per divinam potentiam substantiae, ly in virtute aut addit aliquid
ine. potest existere sine substantia cujus est, absolutum, aut respectivum ; si absolutum,
?enus.
ut patet in sacramento Altaris. Et pro- cum id sit accidens, eadem qusestio erit

pterea quasro de calore sive de quantitate, si respectivum, manifeste patet quod ex

qua) ponuntur entia absolula, et realiter respectu superaddito accidens non potest
distincta a substantia, aut sunt entia vera facere substantiam, quia relatio non habet
causabilia absolute, aut simpliciter incau- virlulem activam.Et ultra,illa relatio esset
 ;

5G LIB. II. SENTENTIARUM

accideos, tum quia non potest negare stantia et potentia non sehabeant utcausa
quin substantia in suo ordine sit imme- superior et inferior ,
quia substantia et

diatum principium elicitivum propriae ope- potentia operativa non concurrunt ut

rationis, ut patet ex ralione causa3 supe- duse causae, licet ut causa, et quasi con-
rioris principalis. ditio causa). Sed haec ratio nullam ha-
Et confirmatur, quia quamvisDeus apud bet evidentiam, tum quia quaero a te de
Philosophos non causaret, nisi medianti- illa potentia, aut est vere activa alicujus
bus causis secundis, tamen ipsa est imme- effectus, et similiter substantia est vere
diata causa propriae operationis in suo activa ejusdem effectus, et realiter di-

ordine; igitur sic se habebunt substantia stinguuntur per te ; ergo sunt vere duae
creata et forma accidentalis, dato quod causae, quia nihil deficit de ratione caus33,
non causet, nisi mediante accidente. llas etiam quia aut substantia ex sua natura
tamen rationes prolixius adduxi in 4. est ratio formalis agendi, et similiter po«
disl. 12. exponendo eas. tentia substantiee est ratio formalis agendi;
12. Cum i^itur
B dicil,» ista primo neeranda,
r 5 >
aut potentia non dicit rationem propriam
Speculare
luecomoia. quod substantia est sua potentia operati- agendi, sed substantia cujus esi ; aut
va, cum sint proprie loquendo, principa- substantia non dicit propriam rationem
lis et instrumentalis, superior et inferior agendi, sed fantum ejus potentia. Si primo,
dico ponendo, quod A sit causa principa- habetur intentum, quia illae sunt distinctse
, . ... ,. Do?trina
lis, et B sit ejus potentia, et causa minus causae, quia ab mvicem sunt reahter di- s ingulai3

principalis respectu Ceffectus ; aut enim stinctae, et quia habent rationes formales
B producit C immediate et virtute pro- agendi proprias, et ab invicem realiter di-

pria, et tunc accidens erit causa substan- stinctas. Si secundo, tunc potentia nullam
tiae, et ultra non diceretur causa minus actionem formaliter haberet. Si tertio,

principalis, quia causa minus principalis sequerelur quod substanlia non est prin-
nunquam attingit effectum, nisi sic causa cipalis causa, nec etiam iste concederet
principalis simul attingat ; aut attingit se secundum et tertium modum. Et cum
in virtute A, sic quod A principaliter bene ultra dicit, negando quod se habeant ut

attingat ipsum C, slatim sequitur quod B causa superior et inferior , sed una ut
est causa instrumentalis, eo modo quo causa principalis, et alia ut causa instru-

dicinms quod causa secunda attingit effe- mentalis, et sic non est necesse instru-
ctum, dicitur causa instrumentalis respe- mentum semper moveri a causa princi-
ctu causae primae, ut tenetur a Doctore in pali. Et quod dicit, quod distinguit de
4. dist. l.quaest. 1. et vide quae ibi expo- instrumento conjuncto et separato , vi-

sui. Erit etiam causa inferior, illa enim dentur tantum verba , et nihil ad pro-
proprie dicitur causa inferior, quae agit in positum, quia accipio causam prin-

virtute alterius, et illa in cujus virtute cipalem , et sit A , et instrumentalem,

alia agit, dicitur causa superior. Si ergo et sit B, et principalis sit substantia, quae

potentia substantise ,
quae per te ponitur dicatur ignis, et instrumentalis sit acci-

accidens, attingit effectum in virtute sub- dens, quae dicatur calor, et comparentur
stantiae, sequitur quod talis potentia erit ad effectum ,
qui dicatur C, puta ad
causa inferior, et instrumentalis respectu ignem genitum, tunc quaero, aut A attin-

substantiae. git effectum secundum suam rationem

Et cum assignat rationem, quod sub- formalem, ita quod dicatur vere activa
 DIST. XVI. QU7ESTI0 UNICA. 57

respectu talis effectus , et similiter B B se habebunt ut causa superior et in-

attingat, aut ,1 tantum attingit effe- ferior, et B non posset agere nisi virtute

ctum mediante B. Si primo modo , ha- A, nec moveret, nisi motum ab A, ut

beretur intentum ,
quia A actione sibi patet de omnibus causis effectivis essen-
propria attingit effectum, licet ad eumdem tialiter ordinatis ; aut sunt dua3 causae
concurrat B. Si secundo modo, ergo calor totales non essentialiter ordinatae, et tunc

erit totalis causa substantiae genitae, quod sequilur inconveniens, scilicet quod idem
est falsum. Et ultra sequitur, quod A non effectus dependebit a duabus causis tota-
sit principalis causa respectu C effectus, libus non essentialiter ordinatis, quod
quia nihil dicitur causa alicujus effectus, est impossibile, ut Doctoros tendit in pri-
nisi active concurrat ad unum effectum. mo, dist. 2. parte 1. qicasst. I. et 3. et alibi

43. Et prseterea si A et B sic se habent, swpe. Posito etiam hoc esse possibile, ad-
quod .1 concurrit ut causa principalis, et huc habetur intentum, quia A aeque im-
B ut instrumentalis, quaero, aut B agit mediate attingit effectum sicut Z?, et sic

tantum virtute propria, aut virtute A ;

effectus potest esse immediate a sub-
si virtute A, ergo se habet ut causa infe- stantia.

rior respectu A ; si virtute propria, se- Ad illud, quod dicit de generatione 44.

quuntur duo inconvenientia. Primurn, substantiao ,

quod terminus generationis
quod accidens erit causa substantiae. Se- substanti-e acquiritur tantum in instanti,

cundum, quia si A concurrit virtute pro- et per consequens generatio substantialis

pria, et B virtute propria, aut concurrunt instantanea non est operatio aliqua, sed
ut duae causae partiales, et ejusdem ra- illud idem quod in toto tempore praece-
tionis, sicut duo trahentes navim ; aut denti generabat in instanti ultimo illius

concurrunt ut duse causas partiales. alte- temporis generat terminando generati-

rius rationis, quarum una sit principalis, onem suam. Sed hoc videtur minus bene
et alia minus principalis, aut concurrunt dictum, quia certum est quod esse sub-
ut duae causse totales. Si primo, sequitur stantise vera) generatur, et generatio illa

quod A aeque immediate attingit effeclum, fit in instanti ; ergo in eodem instanti

sicut B, et habetur intenlum. Sequitur quo accipit esse vere generatur etproduci-

etiam quod una illarum potest sic in- tur, et tunc quaero a quo ? aut a substantia,
tendi, quod sola, producet effectum, et aut ab accidente, et arguitur ut prius. Et
sic calor posset sic intendi, quod solus cum dicit, quod quia generatio est in-

posset producere substantiam, quia caus&e stantanea, non est operatio aliqua, hoc
partiales ejusdem rationis, quae concur- haberet probare, non enim est necesse
runt ex sequo, si una illarum intendatur operationem semper mensurari tempore.
in duplum respectu alterius, illa sola Quaedam enim mensuratur instanti, ut pa-

posset attingere effectum, ut patet a tet de generatione substantiae, patet etiam

Doctore inprimo, disl. 3. qumst. 8. et in de illuminatione aeris a Sole, quoe est vera

Causa
isto secun dQ ' Si secundo, adhuc habetur operatio, et tamen instantanea. Et quod
pnncipalis idem, quod
intentum, quia causa magis principalis dicit quod illud in toto tem-
attingit aeque immediate attinffit
° effectum.9 ut pore praccedenti generabat, in instanti
etteelum. .

patet de intellectu et objecto respectu ultimo illius temporis generat, terminando

intellectionis. Si tertio, tunc quaero, aut generationem suam, quaero de illo quod
sunt essentialiter ordinatae, et tunc A et generabat in tempore praecedenti, quid
 LIB. II. SfiNTENTlAKUN

lunc generabat ?aut subslantiam, aut dis- agit? aut propria, aut virtute substanliae,

sitionem ad Ipsam. Si primo, aut ut et argualur ut prius, et ipsum accidens

ns instrumentale, aut ut principale, conjunclum substanliae nihil facit, quia ut
aut ut utrumque simul ; si tanlum ut in- conjunctum aut recipit virtutem aliquam
strumentale, ut accidens, ergo accidens a substantia, autnihil. Si primo, ergo
imme iiale generat substantiam; si tanlum substanlia agit illa virtute immediate, et
ut principale, habelur intenlum ; si ut ultra erit causa superior. Si secundo, ergo
utrumque simul, adhuc habetur intentum, substantia tantum agit virlute propria, et
et arguatur ut prius; aut instrumentale arguatur ut prius. Aut illa unio ponitur
_' in virtute propria, aut principalis virtus agendi, quod est impossibile, cum
agentis, etc. aut generat in toto tempore sit reialio. Alias rationes, qua? probant
accidens vel dispositionem ad substanliam. accidens non agere in virtute substantiae

<~>uero tunc. quid est illud, quod attingit minime solvit.

substantiam in ultimo instanti illius dispo- Ad illud, quod dicit ad aliam rationem !'..

sitionis ? aut est accidens tantum, aut sub- Doctoris, quaa probat, quod si essentia in-

stantia tanlum, aut utrumque simul, et lellectuaEs realiter distinguitur a poten-

tunc argualur ut prius. tiis, quod Deus posset facere ipsam sine

A 1 illud quod dicit de illa virtule, quod intellectu. quia omne absolutum prius, etc.

est res quaadam intentionalis imperfectior Cum dicit, ergo primo, scilicet absolulum
effectu principali producendo, et producti- prius, etc. clico, quod illa propositio est Semen
non est
va ipsius: hoc videtur esse impossibile, falsa, etiam secundum doctrinam Docto- ratio
generandi
quod causa imperfectior essentialiter, sive ris, quia partes essentiales simul sumptce "substan-
tiam.
cequivica, sive univoca, possit esse ratio distinguuntur realiter a loto, et tamen
formalis producendi effectum perfe- non possunt esse sine toto. Dico, quod si

ctiorem, loquendo semper de causa to- perciperet propositionem Doctoris, assen-

lali, ut etiam iste inlendit. Et quod dicit tiret ei ut propositioni quodammodo no-
de formis seminum, qme sunl imperfe- tae ex terminis. Et quod dicit de partibus,
ctiores substantia genita, et tamen ponun- etf patet solutio ex his quas supra dist. 12.
.

lur raliones furmales generandi substan- .q. 2. vide ibi. Et cum secundo clicit, quod
tiam, dico quodhoc estfalsum, quia necse- non polest separari unum ab alio propter
men, necratioseminalis estratio generandi necessariam connexionem, dato quod ta-

subslantiam, lum quia imperfectior, tum lis connexio esset ex causalitale activa,
quia in ultimo instanti quo generatur sub- non tamen inferret substantiam esse im-

stanlia, desinit esse semen causa autem mediatum principium operationis. Dico Contra
;
r r '
_,
Caietanum.
nm agit,
° nisi quando
^
est,' hoc magis
c infra quod
n est manifeste falsum ponere
r aliquod Ad manus -i
nostras
patebit, disl. 18. hujus secunrli. Et cum ens absolutum realiter distinctum a sub- non .

J
pervenit.
dicit secundo, quod accidens conjunclum stantia, et ab ipso causatum, et non esse
substantiae est ipsius virtus, nec oportet productum immediate a tali substantia, ut

aliam superaddere virtutem, dico quod supra patuit, et quod non producat illam

a lhu^ stat ratio Doctoris, quia semper per produclionem mediam. Nec valet fu-

qaaero de illo accidenle. in cujus virlute gere ad illam sequelam naturalem, ut su-
 DIST. XVI. QU/ESTIO UNICA.
pra dixit,quia nullam apparentiani
verita- dendn iii
tis habet, ut supra deduxi. ^sponsiones minime
satis
Ex his qua
patet iroprobatio hujus
dixi TT ,Uia ha5c malc ™
valere.
magis pertinel
novi exposi ,
'

/ ad
toris, et facillime
etiam solvi potest
ouod
'
*""*• M prolixius P^actanda
dicit de frigefaclione
aqua. calidee, osten
 .

DISTINCTIO XVII. Gl

DISTINCTIO XVII.
(Textus Magistri Sententiarum.)

De creatione animce, an de aliquo facta

Opinio quorumdam hcereticorum, qui
sit.
putaverunt animam esse de substantia
Dei.
A -
Hic de origine animse plura quae-
ri solent, creata fu-
scilicet unde Putaverunt enim quidam hsere-
p.
erit, et quando et quam gratiam habu- tici, Deum de sua substantia ani-
erit in creatione. hominis Sicut mam creasse, verbis Scripturse
formatio secundum corpus descri- pertinaciter inhserentes, quibus di-
bitur cum dicitur : Formavit Deus
citur : inspiravit vel insufflavit, etc.
hominem de limo terrce, ita ejusdem Cum flat, inquiunt, vei spirat Aug. lib,

secundum animam factura descri- homo, de se flatum emittit ; sic

de
Genes. ad.
"• 5"
Beda
7#
bitur, cum subditur : Et inspiravit in ergo, cum dicitur Deus flasse vel
lit. 9. c. 2.
Ibid. c. 3.
faciem ejus spiraculum vitce.
spirasse spiraculum in faciem hominis,
ex se spiritum hominis emisisse
De insufflatione et inspiratione Dei. intelligitur, id est, de sua substan-
Improbatur
tia. Qui hoc dicunt, non capiunt,
sestioi. Corpus enim de limo terrae for- tropica locutione dictum esse suf-
mavit Deus, cui animam inspiravit; flavit vel flavit, id est, flatum homi-
vel secundum aliam litteram flavit, nis, scilicet animam fecit. Flare
vel sufflavit, non quod faucibus suf- enim est flatum facere, flatum facere,
flaverit, vel manibus corporeis est animam facere. Unde Dominus I.-aiie 57.
corpus formaverit spiritus enim;
per Isaiam : Omnem flatum ego feci. 16.
secundum
Deus est, nec lineamentis mem- Non sunt ergo audiendi qui pu- translatio-
nem
brorum compositus. Non ergo car- tant, animam esse partem Dei. Si 70. init.
Responsio.
naliter putemus, Deum corporeis enim hoc esset, nec a se, nec ab
manibus formasse corpus, vel fau- alio decipi posset, nec ad malum
cibus inspirasse animam, sed po- faciendum vel patiendum compelli,
tius hominem de limo terrae secun- nec in melius vel deterius mutari.
dum corpus formavit jubendo, vo- Flatus ergo, quo hominem anima-
lendo, id est, voluit et verbo suo vit, factus est a Dco, non de Deo, nec
jussit, ut ita fieret; et inspiravit in de aliqua materia, sed de nihilo.
faciem ejus spiraculum vitce, id est,
Quando facta sit anima, an in corporc,
substantiam animse, in qua vive-
an extra.
ret, creavit, non de materia aiiqua
corporali vel spirituali, sed de Sed utrum in corpore, an extra C.
Quasstio 2.
nihilo. corpus, etiam interdoctos scrupu-
 .

iV2 LIB. II. SENTENTLUIUM

Opinio i
losa qu&stio est. Augustinusc nim fcalia contra naturam fiunt nisi Exod. 7.
Ang .

10
lib. super Genesim tradit animam cum nobis, quibus aliter naturae cursus '

et S Angelis sine corpore fuisse crea- innotuit ;

Deo autem natura est
tam, postea vero ad corpus acces- quod facit. Non ergo contra dis-
sisse : i Neque compulsa est incor- positionem suam illud fecit Deus.
porari, sed naturaliter illud voluit, Erat enim in prima causarum
id est, sic creata fuit, ut vellet; conditione, sic hominem posse fie-
sicut naturale nobis est velle vive- ri, sed non ibi erat necesse, ut
re. Male autem velle vivere, non sic fierct ; « hoc enim non erat in
naturse, sed voluntatis est perver- conditione crcaturae, sed in bene-
Aliorum - e. » Alii ve, o j

dicunt, animam placito Creatoris, cujus voluntas

sententin
primi hominis in corpore fuisse necessitas est. Hoc enim neces- iib. eodom
cap '

creatam, ita exponentes verba sario futurum quod vult et est

Opinio 2. illa : Inspiravit in faciem ejus spiracu- praescit. Multa vero secundum Dubium 1.

lum viide, corpore

id est, animam in inferiores causas futura sunt,
creavit, quse totum corpus anima- sed in prsescientia Dei futura non
ret; faciem camen specialiter ex- sunt. Si autem ibi aliter futura
pressit, pars sensibus
quia haec sunt, potius futura sunt, sicut ibi
ornata est ad intuenda superiora. sunt, ubi praescit ille qui non po-
Quod ani- Sed quidquid de anima primi homi- test falli. Sic ergo factus est Adam,
ma
illa non nis aestimetur, de aliis certissime non secundum inferiorcs causas,
e^t
prceM'ia sentiendum est, quod in corpore quia non erat in rerum causis
operis
lutnri creentur. Creando enim infundit seminalibus, ut ita fieret, sed se-
Ibkl. c. 27.
eas Deus, et infundendo creat. Di- cundum superiores, non contra Causge
cendum est etiam, animam illam naturam operantes, quia in rerum semina!es -

non sic esse creatam, ut praescia causis naturalibus erat, ut ita

esset operis futuri justi vel injusti. posset fieri ».

1n qua cetate Deus hominem fecerit. Quod homo extra paraclisum creatus, in
paracliso sit positus, et quare ita

Solet etiam qua?ri, utrum Deus factum sit.

D
Ang. lib.
fleGen.au
hominem repente *
in virili aetate
lit. 6. c fecerit, an perficiendo et a?tates Ilominem autem ita formatum E
13 et 14 n „
uen.
.;
c . o,
bausa^
'
augendo, sicut nunc format in ma- tulit Deus, ut Scriptura docet, et ,£"£•
1
superiores. , .
n ,. _ . lib, de
tris utero? Augustmus super Ge- posuit in paradiso voluptatis, Gen. a d
l't. 8. c. 1
nesim dicit, quod Adam in virili TT f
quem plantaverat a principw. His ver- Dubium 2
aetate continuo factus est, et hoc bis aperte Moyses insinuat, quod
secundum superiores, non infei i- j
homo, extra paradisum creatus,
ores causas, id est, secundum postmodum in paradiso sit po-
voluntatem potentiam Dei, et situs. Quod ideo factum dicitur,
quam naturse generibus non al- quia non erat in eo permansurus,
ligavit, qualiter ct virga Moysi vel ut non naturae, sed gratiae
conversa cst in draconem. Nec hoc assignaretur.
 ;

DISTINCTIO XVII. (3 j

eL Strabus, « qnm
A
divinitus acce- sit
.
li

s sienlrj}
- nuiIU

pit
1
lianc vim, ut qui cx cius fructu boniet
Quibus modis paradism accipiatur. . mali.
comederet, corpus ejus stabili Aug. de
sanitate et pcrpctua soliditate fir-ii. 8.c iV.
Tres
Intelligitur autem paradisus
ntentue maretur, nec ulla infirmitate vel6. innne.
de loc.alis et corporalis, in quo ho-
>aradiso setatis imbecillitate in deterius vel
sunt et mo locatus est. Tres enim ge-
«
£e sint. in occasum laberetur ». Lignum
A quo nerales de paradiso sententise
rincipio
autem scientice boni ci mali, non a
sit snnt Una eorum qui corporali-
:

natura hoc nomen accepit, sed

lantatus
ter intelligi volunt tantum alia ;
ig.l. 12. ab occasione rei postea secutse.
e
d
Gen.
liter.
eorum qui spiritualiter tantum « Arbor enim illa non erat mala,
c. 34.
lualis sit
tertia eorum qui utroque modo sed scientice boni cl mali ideo dicta Giossa.
locus paradisnm accipiunt. Tertiam mi-
aradisi, est, quia post prohibitionem erat
et ubi. hi placere fateor, ut homo in cor-
in illa transgressio futura, qua
porali paradiso sit positus », qui
homo experiendo disceret, quid
ab illo principio plantatus acci-
esset inter obedientiae bonum et
pi potest, quo terram omnem,
inobedientise malum. Non ergo
remotis aquis, herbas et ligna
de fruciu, qui nasceretur inde,
producere jussit. « Qui etsi prae-
positum est illud nomen, sed de re
senti Ecclesise vel futurse typum
transgressionem secuta » Cognovit
tenet, ad litteramtamen intelli-
enim homo, priusquam tangeret
cendum est, esse iocum amoenis- hoc lignum, bonum malum
et sed
simum, fructuosis arboribus ma-
;

bonum per prudentiam et experien- Notandum.

gnum et magno fonte foecundum.
tiam, malum vero per prudentiam
Quod dicimus A principio, antiqua
tantum quod etiam per experien-
ubium 3 translatio dicit Ad orientem. Unde ;

tiam novit usurpato ligno vetito,

volunt, in orientali parte esse
quia per experientiam mali didi-
paradisum, longo interjacente spa- cit, quid sit inter bonum obe-
tio vel maris, vel terrae , a re-
dientise malurn inobedientiae.
et
gionibus, quas incolunt homines,
Sivero primi parentes obedien- Q*odsi
secretum et in alto situm, usque primi
tes cssent, ncc contra prseceptum parentes
ad Lunarem circulum pertingen- non
peccassent, non ldeo tamen minuspeccassem.
.

tem unde nec aqua diluvii illuc

;
,. ,,.
diceretur hgnum saentice boni et mau,
non ideo
. . , . , , .

m inus
pervenerunt ».
quia hoc ex ejus tactu accidcret, bonfet
si usurparetur. A ligno igitur K S^
De lignis paradisi) inter quce erat lignum prohibitus est, quod
1 ^ malum non dicerelur
Aug. super
vitce, lignum scientice boni ct mali. erat, 11
ut ipsa praecepti
x
conservatio ,.p
lib.
en -

c.
H-

A n
13.
bonum illi esset, transgressio malum.
F.
In hoc autem paradiso erant Nec melius consideratur, quan-
ubium 4.
ip. Gen.
ligna diversi generis, inter quaa tum malum sit inobedientia quam
Aug.
contra unum erat, quod vocatum est hoc modo, cum scilicet ideo reus
advers.
leg. et lignum vitct, alterum vero lignum factus esse homo intelligihir, quia
proph.
t.l.c 14. scientice boni et mali. Lignum autem prohibitus rem tetigit, quam si
Quare
/ocatum vitce dictum est, sicut docet Beda non prohibitus tctigisset, nec pec-
 r>4 LIB. II. SENTENTIARUM

casset, nec poenam sensisset. Si positi, quja forma non producitur,

enim venenosam herbam prohibi- nisi quia compositum producitur,
tus tetigisset, poena sequitur, etsi 7. Metaph, materia non ///, nec forma, T. c. 22,
et27.
nemo prohibuisset ; similiter se- sed compositum; sed Adam non fuit Idem 8.
Met. text.
queretur, si etiam prohiberetur productus creatione, quia fecit com. 3.
res tangi, quce non tangenti tan- eum Deus de limo terrse
ergo nec ;

tum, sed prohibenti obest, sicut ejus forma, scilicet anima, fuit
aliena pecunia ideo prohibitum
; creata.
est peccatum, quia prohibenti Prseterea, sicut res se habet ad
est damnosum. Cum vcro tangi- esse, ita et ad fieri sed anima Adse
;

tur quod nec tangenti obcst, si cum sit pars ejus, non habuit esse
non prohibetur, nec cuilibet, si nisi in materia, scilicet in cor-
tangatur, ideo prohibetur, ut per pore; ergo et in corpore fuit fa-
se bonum obedientiae et malum cta. Minor probatur, quia pars
inobedientise monstretur; sicut alicujus totius, non habet esse nisi
primus homo, a re bona prohibi- esse totius ergo anima Adse, quse
;

tus, poenam incurrit, ut non ex est pars compositi ut totius, non

re mala, sed ex inobedientia poena habet esse nisi esse compositi, et
esse monstretur, sicut ex obe- per consequens nec fieri nisi fieri
Ratio
dientia palma. compositi. Contra, Magister in oppos.

(Finis textus Magistri.)

littera, ubi exponit illud Genesis :

Formavit Deus hominem, et inspiravit

in faciem ejus spiraculum vitce, dicit, id
QUiESTIO I.
est, animam in corpore creavit.

Utrum anima (a) Aclce fuerit creata in SGHOLIUM.

corpore ?

Refert, et rejicit brevitererrorem Gnosti-

Alensis 2.p. q. 60. m.i.et 2. D.Thom.i.p. q. 75.
corum et Manichseorum dicentium animam
a.i. etq.90.ci. 4. ethicq. i. a. 1. D. Bonav. ^. essa aliquid de substantia Dei, emissum in
16. a. [.q. 1. ethica. 1. q. i. Gabr. q. 2. Cas-
corpus hominis, de quo Augustinus 7. de
tro l. 2. de hxres. v. aniina her. 3. Pitigianis in
Gen. po.g. 308. Gen. ad lit. c. 2. et 3. et 13. de Givit. c. 24.
Refert etiam sententiam, quse ponit animam
habere materiam, et non tractat eam. Sed
distinctionem decimam
Circa Augustinus hseres. 86. ait esse errorem po-
B. C. I)
septimam, in qua Magister agit de nere animam corpoream. ita etiam 1. 2. de
origine animse Adse, et de loco in Anima c. 5. Bernardus Serm. 40. super
Gant. et Serm. 51. in variis, qui tamen vi-
quo productus fuit, quseruntur
dentur posuisse Angelos corporeos, de quo
duo Primo, utrum anima Adse
:

vide D. Bonav. 2. d. 8. p. 1. a. 1. q. 1. et
fuerit creata in corpore ? Secun- Alens. 2. p. qusest. 34. m. 1. D. Thom. 1. p.
do, utrum -Paradisus sit locus q. 51. ar. 1.

conveniens habitationi humanse?

Circa primum arguitur quod non, Respondeo, (b) circa istam quae-
quia eadem productione produci- stionem fuit unus quod
error,
tur compositum et forma com- anima esset de substantia Dei
 DIST. XVII QUiESTIO I. 65

Error. producta. Et ad hoc accipit ar- vide Augustinum in libro de duabus anU
Vlanich.
qnsere gumentum ab Augustino, 7. super mabus.
\ug. in
lit. de Genesim super isto verbo inspiravit, Hic Doclor dicit, quod iste error est
tluabus
imabus
ubi dicit quod flatus dicitur esse nullus, quia concipiens substantiam Dei,
de substantia flantis et hoc dicit ;
concipit eam omnino indivisibilem et
glossa Augustini super illud Joan- inalterabilem; sed si anima esset de sub-
nis 20. Insufflavit cl dixit, accipite stantia Dei, vel sequeretur ipsum Deum
Spirilum sanctum. esse divisibilem, si teneretur quod ani-
Hic error est nullus, quia qui ma esset de aliqua parte ejus, vel si te-
concipit substantiam Dei, concipit neretur quod esset de tota substantia
eam ut indivisibilem et inalterabi- Dei, quia indivisibilis, sequeretur ipsam
lem, quse nullo modo potest aliter esse alterabilem et mutabilem et perfe-

et aliter se habere Deus etiam ctibilem, sicut dicimus quod de materia

non est perfectio inhaerens alicui aquse fit terra, materia aquas perficilur
ut forma, anima non esset
et sic a forma terrse ; et quia de novo perfici-
forina corporis, igitur si anima tur, ideo de novo mutatur, sic esset in
est de
substantia Dei, est tota proposito. Nec valet dicere quod Filius

substantia Dei, et sic erit Deus. Dei est de subslantia Patris, ut patet
Praeterea, anima potest mutari, inprimo dist. 5. et conceditur a Doctore
et mutatur ab ignorantia ad scien- dist. 5. q. 2. primi, et tamen non dicitur
tiam, a vitiis ad virtutes, et e substantia illa alterari sive mutari, quia
converso ; Deus autem non sic non transit a privatione ad habitum, nam
mutabilis est. in eodem instanti, simpliciter et ab seter-
Itonav. Demissa opinione ista, viden- no substantia Dei fit fundamentum filia-
in 2.
ist. 7. dum est, utrum anima sit ex ma- tionis, ideo nunquam privata ;
privatio
1. q 2
. 10. teria? ubi dicit una opinio quod enim proprie praecedit duralione habi-
sic, et tamen creatur, quia non tum, et de hoc jam dictum est in primo,
est ex materia prsecedente vel dist. 2. parte 2. quoest. tertia in resp. ad Quomodo
7 • 7- i ork t
pnvalio
prseexistente, sicut videtur dicere principalia argumenta, et dist. 39. In praeceriat

Augustmus 2. super Genesim, sed proposito autem si anima esset de sub- opinio"
retractat illud primo Retractationum, stantia Dei, et haberet esse ex tempore, s *
Honav -

et ideo, quia anima et ejus ma- tunc substantia Dei vere mutaretur, Si

teria simul non de aliquo pro- etiam ab aeterno poneretur anima de sub-
ducitur, ideo anima creari dicitur. stantia Dei, adhuc sequeretur subtantiam
Dei perfici realiter a creatura, quod re-
pugnat primo enli. Addit etiam proban-
COMMENTARIUS.
do, quod anima non sit de substantia Dei,
quia ex quo Deus non est perfectio in-
1. (a) An anima Adae fuerit creata in cor- haerens alicui ut forma, ut patet in primo,
pore, id est, an in eodem instanti quo dist. 2. part. 1. q. i. sequitur quod si

corpus fuit perfecte organizatum, anima anima esset de substantia Dei, non pos-
simul in corpore fuerit creata. set esse forma corporis, patet, quia si

(b) Responsio. Circa islam qusestionem, parti constituenti repugnat informare,

etc. Hic error fuit Manichaeorum, de quo etiam toti constituto repugnabit infor-
Tom. XIII. 5
 GO LIR. II. SENTENTIARUM

mare, sicut si parti materiali repugnat Deo, et tamcn non dicitur creari,
informare, ita et toti conslituto, ul patet quia Deus non alia productione
a Doctore in tfsfo 2. dist. 26. prodnxit formam coeli, quam to-
tum coelum, et ideo non prius na-
SCHOLIUM. tura fuit forma coeli terminus
croationis quam coelum, ita dice-
Resolvit primo animam ereabilem esse rent quod passo existente dispo-
sine corpore, quia potest osse sine eo. Se-
sito, crearet et produceret Deus
eundo, quidquid sit an demonstretnr ani-
de necessitate animam, non crea-
mam esse immortalem (de quo Scot. 4. d.
43. q. 2.) ait secundum Phiiosophum quod
tlone ' W* termmaretur ad for-
non erearetur, quia diceret productionem mam, sed ad compositum. Unde
terminari non prins ad animam, sed ad non concederent animam creari,

^ ^^ ^ ^ ^
totum, sicut tbrma cceli non prius produci- non enim simt ma gi n ati sicilt i

tur, quam ipsum ccelum.

j Q
primo instanti naturse vel tem-
3. Quidquid sic de hoc (c), dico, por i S) terminetur ad esse ipsius
Vide Avtr.
12. Met. quod possibile est animam creari animae, et postea in secundo in-
de-
sine corpore. Forma enim quae
3.
clarantem. infundatur corpori, sed po-
stetxiti
producitur in esse non nisi produ- nerent actionem Dei terminari ad
ctione totius, non producitur nisi esse totius in primo instanti na-
per accidens, quia non nisi pro- tura.
ductione totius; nec etiam est
Arislot.
nisi per accidens, loquendo de
«.lehoc.
COMMENTARIUS.
entitate per se, quse competit
composito, patet 7. Met. Forma
ergo, quae potest per se esse, (c) Quidquid sic de hoc. Dicit Doctor
producitur productione propria, respondendo ad qusestionem, unum de
vel potest sic produci; anima Adae possibili, et aliud de faclo. De possibili
est hujusmodi; ergo. dicit, quod possibite fuit animam creari
Text. 22. Sed quid est de facto? Dico,
(d) sine corpore et hoc probat, quia forma
etGO.
Dist. 43. quod non potest demonstrari quod quae producitur in esse non nisi produ-
q. 2.
sit per se producta, non enim po- ctione totius, nec etiam est nisi per ac-
test demonstrari quod sit immor- cidens, loquendo de entitate per se, quae
talis, ut videbiturm quarto.; igitur competit composito. Patet 7. Metatph. t.

nec quod sit per se producta, pro- c . 22. ut ab aliquibus probatur, tamen
pria* productione. est expressius, text. com. 26. 27. et Com-
Vide de Supposito etiam quod sit
(e) mentator com. 23. in fme, sic dicit : Etiam
his
clarius in
immortalis et quod non subsit declarat differentiam inter materiam et

4. d. 43. alicui agenti naturali, nec quan- formam, et dat propositionem in eo quod
tum ad esse, nec quantum ad non vu u declarare, quod forma, nec est ge-
esse, adhuc Philosophus non po- nerabilis nec corruptibilis nisi per acci-
neret eam creari, quia dicerent dens, et similiter est de materia, et quod
Philosophi, quod sicut forma coeli generabile et corruptibile in rei veritite

non potest produci nisi a solo est individuum compositum ex materia et

 ;

DIST. XVII. QILESTIO I G7

forma. Iluec ille. Patet ergo quomodo formalis generationis, patet per Philo-
forma non producitur, nisi productione sophum 2. Phys. text. com. 11. ubi probat

compositi, et lioc est, quia extra com- formam esse naturam per hoc quod ge-
positum, nullum esse habet. Sed forma, noratio est naturalis, quia est via in na-

quae potest per se esse, producitur pro- turam, est autem via in formam : Am-
ductione propria, vel potest sic produci; plius, inquit, natura dicta sicut generatio

anima Adoe est hujusmodi, ergo potest via cst in naturam. Commentator ibi in

produci sine corpore. principio commenti : Ista, inquit, est alia

uomodo Sed dubitatur de hoc, scilicet quod ratiocinatio, ex qua declarat etiam quod
ibniia
xiucatui forma quas non potest habere esse extra natura dicitur de forma, quoniam hoc
compositum, non possit per se produci, nomen natura dicitur de generatione, quae

id est, productione propria, et alia a est via ad hoc quod forma fiat. Ihcc ille.
productione compositi. Primo, quia com- Respondeo praemittendo unum, scilicet 4 -

positum dependet a forma essentialiter quod non negatur formam in aliquo priori

ergo praesupponit esse formae, et forma naturae esse priorem composito, ut etiam
non habet illud esse ex se ; ergo ab ali- probant illa argumenta, sed bene nega-
quod producente ipsam formam ; ergo tur formam habere aliquod csse extra
prius producitur quam compositum, in- compositum. Et licet in aliquo priori in-

telligatur productum ; ergo non est pro- telligatur habere esse in materia, quam
ducta productione compositi. compositum intelligatur, tamen ad for-

3. Secundo, quia compositum dicitur pro- mam existentem in materia, sequitur de

duci per hoc quod forma non produ- necessitate naturae esse compositi. Et
citur ab agente in materia. Hoc patet ullra, quia tantum compositum dicitur

a Doctore in 4. disl. 1. q. 1. Si ergo prius per se generari, et non forma, ut patet

forma inducitur in materia quam intelli- 7. Metaphys. text. com. 26. 27. ct 32. ubi Composi-
gatur compositum habere esse ; ergo in hoc clarius patet, quia hoc non tantum est per^le
illo priori habet esse productione alia a verum de substantia, sed etiam de aliis :
generatur «

productione compositi. Tertio, quia ter- Non, inquit, fit quale, sed quale lignum,
minus formalis generationis, loquendo neque quantum, sed quantum lignum, aut
de termino formali per se, intelligitur animal. Gommentator : Non, inquit, ge-
prius habere esse ipso composito genito, neratur qualitas, qux est tanquam forma,
generatio enim denominatur a termino sed generatur corpus habens qualititem
formali per se, ut patet 5. Phys. text. aliquvn, similiter in substantia non ge-
com. 4. sicut alteratio ponitur in genere neratur forma. Haec ille. Et licet forma
Qualitatis, quia ibi est forma accidentalis, sit terminus formalis generationis, tamen
quae est formalis terminus alterationis. non dicitur generari, sicut eiiam essen-

Iteratio Magis, inquit, in quid, quam ex quo mo- tia divina est terminus formalis generati-
q !'° vetur denominatu^ mutatio, itnde corru- onis divinse, et tamen non conceditur
!ln
matur.
p^ m non esse mu talio est, quamvis ex quod generetur, ut patet a Doctore in

esse mutatur quod corrumpitur, et gene- 1. dist. 5. q. 1. ubi probatur quod non
ratio in esse, quamvis ex esse. Hsec ille. generatur, et q. 2. ubi probatur quomodo
Et sic patet quomodo mutatio semper est terminus formalis- Solum ergo com-
denominatur a termino ad quem. Sed in positum per se generatur, ideo forma in

composito forma est per se terminus composito, quae non potest habere esse
 68 LIB. II. SENTENTIARUM
exlra compositum dicitur generalione esse sine corpore et existere sine ipso, et
compositi, id est, pro quanlo est pars per consequens posset produci propria
alicujus, quod per se generalur, et per productione ; sed non est sic de formis
nsequens dicilur tantum per accidens corruptibilibus, quia illae secundum Phi-
_ merari. Addo etiam, quod si formaliter losophum, necessario dependent a mate-
pro aliquo instanti, etiam naturae posset ria, ita quod secundum ipsum, est sim-
habere esse extra materiam, quod lunc pliciter impossibile tales formas posse
non repugnaret sibi posse pro toto tem- existere sine materia, ut patet 7. Metaph.

pore sequenli, quia quod est prius natura t. 60. sive ultimo, ubi vult quod omnes
alio, saltem positivo, non repugnat esse partes, qaae possent manere separatae a
prius duratione, ut supra patuit. Et in hoc toto composito sunt elementa, id est, par-
non est difticultas, sed Philosophus ex- tes materiales; sed forma non potest ma-
presse negaret, quod aliqua forma cor- nere separala toto composito destructo,
poralis posset habere esse sine materia vide ibi, et Gommentatorem.
Deus facit
pro a liquo instanti naturae, licet hoc non (e) Supposito. Secundo dicit, quod sup- 6-

sine esset impossibile Deo, qui etiam facit ac- posito etiam quod anima sit immortalis,
subjecto.
cidens esse sine subjecto, ut patet in Eu- etc. Si enim secundum Philosophum Deus
charistia. Sed loquendo de anima intel- posset in aliquo instanti naturae producere
lectiva, si Philosophus ponat eam immor- animam, ita quod in eodem instanti non
talem, habet concedere quod possit esse esset necessario unita corpori, tunc Philo-

sine materia. Ex his patet solutio ad ra- sophus haberet concedere ipsam creari,
tiones, quse bene concluderent, si proba- quia tali productioni nihil necessario prae-
rent quod forma posset in aliquo priori supponeretur. Poneret enim philosophus,
naturae produci in se existens, ita quod quod esset simpticiter impossibile Deum
productio in illo priori terminaretur ad posse immediate producere de novo ani-
formam, ut in se existentem, non ut in mam intellectivam, non praesupposito cor-

materia ; sed hoc est impossibile, etiam pore organico immediate receptivo illius,
mm r ai "
apud Philosophum, quia agens non pro- et licet sustinendo immortalitatein animae, t°a s

anima secundum ipsum, am 11

ducit formam nisi in materia. post corrupti-
^ fe ^°
(d) Sed quid. De secundo principali, onem compositi,
r posset
r remanere per demonstra-
et r
5 n via
An anima sciiicet de facto : An scilicet anima in ali- se existere, non tamen secundum ipsum, naturaiis.
prodncta
sit sme q U o priori sit producta sine corpore, id posset immediale produci propria produ-
corpore.
est, an de facto sit producta in aliqno in- ctione, sed tantum productione totius. De
stanti, et non in corpore. Dicit Doctor hoc vide Doctorem dist. 43. quaest. 2.

duo, primo, quod non potest demonstrari

quod anima sit per se producta, scilicet SGHOLIUM.
productione propria, quasi scilicet imme-
diate sit terminata ad ipsam animam in Resolvit contra errorem Origenis animas
aliquo priori in quo non intelligatur unita non extitisse ante corpora, ita Hieronymus,
corpori et quare hoc non potest demon- epist. 27. ad Aug. et epist. ad Demet. c. 9.
;

Gyrill. in id Joan. 1. erat lux vera. Leo epist.

strari, est, quia non potest demonstrari
11. August. (quidquid dicat Durand. 4. d. 43.
ipsam esse immortalem, ut visum est in
q. 1). 12. civit. 23. et 12. Trin. 15. 1. rotract.
4. dist. 43. qusest. 2. Si enim hoc posset 1. et 8. Damasc. 2. c. 12. Bernard. serm. 2.

demonstrari, tunc anima posset habere de Nat. Dom.

 DIST XVII. QU^ESTIO I. 69

Sed snpposito quod fuerit creata, Secundum etiam argumentum(i)

fuitne simul creata cum formati- currit de forma, quae accipit esse,
^supr.
ne corporis? De hoc videtur sen- quia compositum accipit esse in ;

tire Augustinus quod non, 7. super hac enim productione, fieri totius
Gen. c 2i. sed quod fuerint creatae esfc via, et ratio ad esse partis. Illa
simul cum Angelis, et postea ac- etiam probatio de parte, non est
cessisse ad corpora. vera de pnrte, cui non rcpugnat
Sed contrarium hujus habetur per se esse, si separetur, vel vera
ab Augustino de Eccl. dogm. cap. 13. est quantum ad esse totius, in quo
ubi dicit sic Animas hominwn non
: includitur esse partis.
esse ab initio inler cceteras intellectuales
naturas, nec simul creatas, sicut fingit COMMENTARIUS.
Origenes ; vide litteram in dist. se-

quenti. (f) Anima est pars imperfecla, dum actu

Ponitur ad hoc ratio congruen- non informat, elideonon debuit sic creari.

tiae talis : Dei perfecta sunt opera, Pars enim nata est perfici a toto cujus est
Deut.3%. quod etiam est rationabile, pars, et hoc participative, ideo anima,
si Propheta taceret, quod opera absolute loquendo, est perfectior, ut actu

Dei sint perfecta. Anima est pars est in toto, cujus nata est esse pars, quam
imperfecta (f) dum actu non infor- sit extra tolum. Et dixi absolute loquendo,

mat ; non debuit sic creari.

igitur quantum scilicet ad perfectionem essen-
Praeterea, non fuisset rationabi- tialem, et in actu primo, participative ta-

le, si fuisset creata ante corpus, men, licet, ut beata sit perfectior in actu

quin habuisset aliquem actum-vel secundo, de hoc patebit in guarto.

operationem propriam ante cor- (g) Cum nundum nati essent, etc. Nam
pus igitur similiter potuit mereri
;
Jacob antequam esset natus fuit prsedesti-

et demereri, quod est contra Apo- natus, et Esau reprobatus, et sic palet

stolum Rom. 9. loquens enim ibi de quod nullum opus, nec bonum, nec ma-
Jacob et Esau dicit Cum nondum : lum habuere. De hoc vide Doctorem in

nati essent (g) aut aliquid erjissent, nt primo, dist. 31. et qua3 ibi exposui.

secundum electionem propositum Dei ma- Ad primum. Ad argumenta princi-

(h)

neret, non ex operibus, etc. palia, primo arguit probando quod non

Ad primum argumentum dico (h) fuit creata, quia compositum non fuit da-
l.

quod illud verum est de formn, tum; ergo nec anima. Antecedens patet,
quae non producitur alia produ- consequentia patet, quia anima fuit pro-
ctione quam productione totius ; ducta productione totius, quia forma non

quando autem forma producitur producitur, nisi productione tolius, ut

productione, quae saltem ordine 7. Metaph. text. com. 27. 32. Cum ergo

naturae praecedit unionem sui cum Adam fuerit factus de limo terraB; ergo

materia, non est verum. Et secun- anima ejus non fuit creata.

dum hoc, possunt assignari hic ltespondet Doctor quod textus Philoso-
duae productiones passivae, una ad phi bene concludit de forma, qua3 tantum
animam sicut ad unum terminum producitur productione totius, ut supra

partialem, alia adtotum. patuit. Sedin proposito anima producilur

 ;

70 LIB. II. SENTENTIAUUM

prius natura quam corpus informei ;

prius diluvii ascendentes super cacumi-
enim nalura inlelligitur corpus organiza- na montium quindecim cubitis,
lum, et poslerius natura anima produci- non ascenderunt usque ad paradi-
tur, et post infunditur, ideo producitur sum, sedin aliquibus montibus non
propria productione. Sunt ergo dme pro- est conveniens locus habitationi
duetiones : Una lerminatur ad esse ipsius humanae propter raritatem aeris;
animae, et alia ad esse totius. Sed si Deus quod patet per Philosophos, qui
pnesupponeret necessario esse corporis, volentes inquirere de astris ascen-
ut immediatum receptivum anima3, non debant altissimos montes portantes
posset ipsam animam producere in aliquo secum spongias plenas aqua, ad
instanti temporis vel naturae, quin in eo- condensandum aerem sive ad hau-
dem praecise instanti esset unita corpori, riendum aerem grossum. Unde nec
ut supra dixi. Sed est agens mere contin- ros, nec pluvia, nec ventus ibi
gens, et in sua actione non prsesupponit ascendunt, sicut dicit Solinus de
necessario materiam, ut ab omnibus Theo- Monte Olympi.
Gap 2 15,'

logis conceditur. ContraGenes. 2. Tulit Deus /iomi-

-

(i) Secundum. Ad secundum dicit quod ncm, et posuit eum in paradiso volupta-
hoc argumentum currit de forrna quae tis, etc.
accipit esse, quia compositum accipit esse }

id est, quae nullo modo potest habere esse

GOMMENTARIUS.
nisi in composito, et quaenonpotestaliquo
modo produci nisi in materia, a qua de-
(a) Arguitur quod non, etc. Hanc quoe- 1.
pendet in esse et in fieri. Supplem.
stionem, ideo forte non explicavit Lyche- Poncii.

tus, vel quia satis clare sententiam suam

QILESTIO II. proposuit Doctor, vel quia nullam conti-
net difficultatem, aut controversiam spe-
Utrum paradisus sit locus conveniens culativam metaphysicam aut physicam
habitationi humance ? neque enim dubitare potuit quin sit ex
scripto Oxoniensi, cum nulla dubitandi
Alensis^). 2. qusest. 87. art.2. D. Thom. p.
m. 2.
sese offerrat occasio, et ab aliis interpre-
q. 102. art. 1. et 2. Abulen. in c. 13. Gcn.
qusest. 98. et q. 107. Perer. I. 3. in Gen. q. 3. tibus prsesertim Tartareto, commento illu-
Rabanus et Strabus relati a Magistro hic.
D. Bonav. hic dub. 2. Richard art. 2. q. 5. stretur. Nos pauca majoris doctrinae causa
Durand. q. 3. Barth. Anglus de proprietatibus adjungemus.
rerum c. 112. Pitigianis in Gen. pag. 336.

SCH0L1UM.
Arguitur quod non (a), quia Ma-
Mag. E. F. gister dicit, quod paradisus prae Paradisum osse habitationi aptam, ut pa-
Arsr. 1.
altitudinc loci attingebat ad glo- tet pro utroque statu naturae, nam ibi Adam
bum Lunarem; sed sphsera ignis et Eva facti sunt, eoque delati post lapsum
attingit ad illum globum Lunae ;
Enoch et Elias, Gen. 5. et 4. R. 2. Quoad
locum paradisi ostendit non esse ad globum
ergo non est conveniens habitati-
Lunse, nec in suprema vel media parte
oni hominum. aeris, et rationes sunt clarae. Putat etiam
Arg. 2. Paradisus est locus
Prseterea, non esse sub sequinoctiali, quia Zona torri-
Gen. 7.
superior omni monte, quia aquae da non e?t habitabilis, quae est sentent. D.
 DIST. XVII. QILESTIO jl. 71

Thom. super Aristot. et antiquorum. Tameu \e \ n cequali tempore, magis transiens

ex navigatione Hispanorum in novo orbe
de spa(io ^ rrlnrills moveturt
constat habitabilem esse in multis locis, et
valde temperatam
Si ratio ista valeret, videtur ma-
et fertilem, sicut et An-
tipodas esse, quos Augustinus 16. civit. 9. S™ concludcre oppositum, quia
Bedal.de rataemp. 32. Lactan. 3. divinarum motus facifc calorem, et per con-
instit c. 24. et alii omnino esse negarunt, sequens major vel fbrtior motus
vide Conimbric. 2. de coelo c. I4.q. i.
majorem calorem causabit. Ra-
tio etiam in se non valet, sed est
2.
le Au£.
Dico quod sic, (b) tam pro statu falsigraphica,propter quod cur-
juchium n aturaB lapsae quam innocentiae. rendum est ad sententiam Avicen-
smopoeta Pro statu naturse lapsa?, patet de l J
nae 1. canon. scnt. 2. doct. 2. sum. 1.
lex. de . . ,
Ues in Enoch, Eccl. 44 ct Gcn. 5. de Eliai. . c. 8. quod mtitulatur de acciden-
\ibert. Reg. c 2. nec oportet recurrere ttbus aens et impressionious, et ad
1D
fum. ad miraculum, ex quo non est ne- Ptolemaeum lib.de dispositiohe sphaerw.

innem cessitas, ut patebit. Pro statu na- Quantum (c) ad hoc quod dicunt, 3^
^
h m *.«.
de 49 'tur8erect8e, patet de Adam etEva.
quod est ad Orientem, dico quod
4
pS;l
3,
De modo altitudinis, dicunt qui- in quocumque situ sit, potest in- 12. B u Pfr

c - 23 -
dam quod usquead globum
attingit telligi esse ad Orientem, quihbet Ambr.in
Lunarem, sed quoad longitudi- enim punctus in terra potest in- ^J^
nem, dicunt ipsum esse ad Orien- teliigi esse ad Orientem in com- prop*fitum
tem. Unde alia translatio habet :
paratione ad coelum, vcl respectu Par ^ i6xxm
diversorum situum terrae, prae- non esse
Paradisus, quem
1 '
plantaverat Dcus ad
t ad irlobum
Orientem, ubi nostra habet a princi- terquam respectu duorum polo- lunse,
. TT . . , ., -,
neque in
pio, etc. Quantum ad latitudinem rum, qui sunt lmmobiles. Unde suprema

dicunt ipsum esse sub aequinoctia-

li et dicunt ultra quod locus
per esse ad Orientem, non habetur
determinatio terrge certa et prae-
ve
^ 6
ia

;
yfj™ ;

meteor
sequinoctialis est maxime habita- cisa, in qua scilicet parte terrae -

bilis, quia licet habitantes ibi ha- si paradisus.

beant Solem bis in anno super Quod dicunt (d) de altitudine, et
Zenith capitum suorum, cito ta- pertingit usque ad globum Luna-
men recedit ab eis propter mo- rem sunt verba metaphori-
; vel
tum, quem habet ibi velociorem, ca, vel falsa, supposito quod Pa-

et ideo modicum calorem causa- radisus sit locus habitabilis, quia

bit, ettemperatum, quia pauciores
facit ibi reflexiones. Quod autem
sit motus Solis velocior, patet,
quia circulus
major circulus, cum non attingat
alterutrum Tropicorum una au-
temdie naturali Sol currit totam
terram motu firmamenti, igitur
experimur ignem moveri super
aerem ex motu, scilicet elemento-
i'um. Etsi enim parvus ignis non
sequinoctialis est possit ascendere super aerem, us-
V™ ad sphseram ignis, hoc est
;
propter virtutem parvam ipsius,
non potentem resistere corrum-
pentibus ipsam igitur oportet ;

sub sequinoctiali citius movetur locum ignis csse usque ad locum

quam sub altero Tropicorum. Lunae, sed in igne non est habita-
Patet per illam regulam mobi- : tio conveniens humanae naturse,
 72 LIB. II. SENTENTIAKUM

nec mixtorum, propter

naturse veturab eis Sol, per viginti nisi
calorem nimium. Nec potest dici, quatuor gradus, et tunc est eis
quod sit in superiori parte aeris, propinquior quam sit nobis in ma-
quia intlammatur vehementer
illa xima aestate, in qua distat a no-
propter propinquitatem ignis. Nec bis per viginti quinque gradus ;

etiam potest attingere usque ad quare plus habent de calore in

medium interstitium aeris, quia fortissima hyeme nostra quam
locus ille est frigidissimus perpe- nos in maxima sestate nostra;
tuo secundum Philosophum, cujus aliam rationem non posuit Doctor
causa positiva est frigiditas nu- iste.
bium in eisdem locis causa pri- ; Dico igitur (e) ad quaestionem,
vativa duplex, scilicet carentia quod est locus conveniens habi-
caloris generati per reflexionem tationi humanse, quia non oportet
radiorum Solis a terra, et caren- quod sit in tanta altitudine sub
tia caloris causati a Sole directe. sequinoctiali, sed est in regione
Cum igitur Paradisus ponatur lo- temperata, nec est necessarium,
cus conveniens habitationi huma- quod sit ad Orientem, et si ibi est,
nre, sequitur quod non sit in loco tamen est aeque temperata. Per
aliquo praedictorum, nisi ponatur dicta patet ad argumenta
locus ille accidentaliter tempera-
tus, sicut sunt loca sub polo Ar- SGHOLIUM.
ctico, secundum Martianum in
Mundi descriptione, et Plinium 2. Na- De loco paradisi nihil resolvit, nihilque
turalium, c. 7. de eo eerto resolvi potest, verisimilius ta-
4' Xec valet argumentum de dilu- men est esse ad Orientem, id est, ad regio-
Vide nes Persidis, Armeniee, Arabiae, Mesopota-
Abuiinsem vi°; quia aquae diluvii inundave-
mia3, quse in Scriptura per Orientem intel-
D^vS^runt miraculose, sic ascendentes
liguntur, quia tales sunt respectu Judsese,
aQl punitionem peccatorum, ubi
pe^venit verisimilius etiam est esse in Mesopotamia,
ad
. igitur non inundaverunt, non fuit quia fuit in Eden, Gen. 4. et hsec est in
factum miraculum ibi. In Paradi- Mesopotamia, item alluitur Mesopotamia
so autem cum non essent ibi pec- Tigri et Euphrate. Vide Pererium 5. in Gen.
qusest. 2. et 1. 7. in Pitigianem, suppa, et
catores, non debuerunt per mi-
Esdum hic § 17. Paradisum adhuc existere,
raculum inundari. Nec ratio isto- verius videtur, quia sic tenent Justinus
rum ponunt, quod fuit
valet, qui Marlyr respons. ad Orthodoxum quaest. 75.
naturalis ascensus ille, quia SClli- 76. Iren. 5. contra haeres. Isid. iibr, de vita
cet per congregationem stellatrum et obUu Patriarcharum, Aug. l. 2. contra
Pelag <• 29. de quo bene noster Pitigianis
humidarum in aliquo signo, Sicut '

sup. fol. 314. contra Pererium, qui 1. 3. in

alibipatere poterit, quia hic satis
Gen. quaest. 5. de paradiso, cum aliis oppo-
per Scripturam et Sanctos patet situm tenet.
oppositum.
Quod dicitur de aequinoctiali, GOMMENTARIUS.
quod regio temperata, non
ibi est
videtur verum, quia quandohyems (b) Dico quod sic, etc. Arguitur hic de
est nobis frigidissima, non remo- Paradiso illo, de quo Genesis 2. fit mentio
 :

DIST. XVII. QUjESTIO II. 73

illis verbis : Plantaverat autem JJeus Pa- spiritualiter Paradiso, nemlne prohibente
radisum voluplatis a principio in quo dicantur, dum tamen et illius historige

posuit hominem, quem formaverat, etc. veritas fidelissima rerum gestarum nar-
^arise
itentiix} Ue eo autem varise sunt Patrum elTheo- ratione commendata credatur. Chrysosto-
de
radiso. logorum sententia?. Quidam enim non mus etiam homilia 13. in Genesim : Ideo

intelligunt locum ullum corporalem, unde Moyses describens Paradisum, et nome t lo-

totum illum Scriplurae passum, quo de- ci in quo erat, scilicet Eden et plagam
scribitur paradisus, spiritualiter et mysli- Orientalem, quam spectabat, et nomina
ce intelligendum censent, non in sensu /luminum e Paradiso egredientium fere
litterali, quem verba praaseferunt. Ita nota omnibus, tam subtiliter et accurate
Philo Judaeus in lib. de mundi opificio, et enarravit, ut non liceret nugari volenti-
in lib. de Allegoriis legis Moysaicse, Ori- bus decipere simpliciores, dicendo nullum

genes super Genesim, Ambrosius in lib. fuisse in terra Paradisum, sed in ccelo, et

de Paradiso, et lib. 6. Epistolarum cap. 42. alias fabulas, suaque somnia jactando.
ad Sabinum. Nam si, cum Moyses tantam in describendo

Alii existimant illam descripLionem Paradiso diligentiim posuerit, nihilominus

Paradisi litteraliter tantum intelligendam, tamen fuere nonnulli fabulantes non fuis-

alii vero lilteraliter et spiritualiler ; et hi se super terram Paradisum, multaque

omnes conveniunt in hoc contra prsece- alia a doctrina Moysis alienissima indu-

dentem sententiam, quod Paradisus in centes, et verba ejus aliorsum, quam dicta

illo loco Scriptura3 significet locum ali- sunt, detorquentes, quid futurum fuisset,

quem terrestrem. Quae sententia ita pla- si non tam minutatim, tam dilucide, deni-
cuit cseteris omnibus Patribus, ut oppo- que tam enucleate Paradisum descripsisset.

sitam Origenis plurimi erroneam judi- Supposito ergo quod Paradisus hic 3

caverint. Et certe Augustinus de Gen. A

8. fuerit locus aliquis terrestris, quasrit hic
p ar Jis
acl litteram omnes has sententias refert, Scotus ? an fuerit *locus conveniens ha- uent
f
Jocus
sed posteriorem praefert, verba ejus sunt bitationi hominum? Hajc autem quaistio con y enien ?
habitationi
Tres enim generales de Paradiso sententide ut habeat aliquem convenientem sensum, hoininum
ex nalura
sunt ; una eorum qui corporaliter intel- intelligi debet quantum ad naturalem sua.

ligi volunt tantum ; alia eorum qui spi- situm et naturam Paradisi ; nam quod
ritualiter tantum ; tertia eorum qui utro- aliquo modo fuerit conveniens locus,
que modo Paradisum accipiunt. Tertiam sive naturaliter, sive supernaturaliter,
mihi placere fateor, ut homo in corporali non potest esse in controversia, quando-
Paradiso sit positus. quidem fuerat locus deliciosissimus, et de
Noster Doctor hic supponit hanc com- facLo in eo collocatus fuerat primus pa-
'adisus
it locus munem sententiam, quae eliam satis pa- rens, indeque postea in poenam sui peccati
•restris.
tet ex accurata illa Scripturae descriptione, expulsus cum posteris suis qui eodem lo-

qua3 cum nihil impediat, omnino in sensu co generarentur, si non fuisset peccatum.
litterali intelligenda est, quamvis etiam Quia vero hanc convenientiam ad habita-
spiritualiter intelligi possit, ut et tota tionem humanamhabere poterat, vel na-
Scriplura. Unde Augustinus 13. civit. 21. turaliter vel supernaturaliter, qua?ritur

postquam allegoricam expositionem Pa- hic an naturaliter eam habuerit? Ralio Rutiones
nai Us'

radisi proposuisset : Ista, inquit, et si qu& autem dubitandi ^pro parte negativa
° r
est,
' negativse.
alia commodius dici possint de intelligendo quod aliqui ipsum posuerint sub globo
 ;

LIB II. SENTENTIAHUM

Luikt seu in concavo ejus , ubi dicitur ad Oricntem , loco istius a principio.

muniter collocari sphaera ignis; alii Quantum ad teitium de situ ejus sub
vero in locts aUioribus omnibus montibus linea eeguinoctiali, fundamentum videtur
alii denique sub linea aequinoctiali seu esse quod terra sub ista linea sit tempe-
sub Zona torrida, qua3 inhabitabilis exi- ratissima, quia licet Sol sit bis in anno
stimabatur olim propter nimium calorem, supra capita eorum directe, tamen quia
sed ubicutnque ex his locis collocaretur, non diu permanebat apud ipsos, propter
nou posset esse naturaliter conveniens velociorem motum ejus, in illo circulo non
habitationi humanae, ut patet. poterat generare immoderatos - calores,

Para His tamen non obslantibus, concludit sed valde moderatos.

affirmativa
artur.
Doctor Paradisum fuisse locum conve- Ad hoc ultimum primo respondet Do- 5.
Quomodo
nientem habitationi hominum, quse sen- ctor, potius rationem illam de motu esse motus
est caus
tentia jam communissima est , ut postea ad opposilum, quia motus est aliquo caloris.

videbimus. Probat Scotus hanc conclu- modo causa caloris, non quidem imme-
sionem quoad statum nalurae institula3 diata et proxima, salem secundum Sco-
seu innocentise, ex eo quod primi paren- tum, cum formaliter sit respectus, et re-
tes sint positi in eo, et quoad statum na- spectus non possit esse principium imme-
turae lapsae, ex eo quod eo translati sint diatum formse absolutae, qualis est calor,

Enoch et Elias. Nec dicendum est quod sed condifio applicans causam proximam
miraculose redderetur conveniens habita- vel motum materialiter sumptum ; ergo
lioni horum hominum, non vero exnatura velocior motus est causa majoris caloris,

sua, quia non debemus recurrere ad mi- et consequenter si Sol velocius movere-

raculum sine causa ; nulla autem causa, tur supra locum constilulum sub Lnea
aut necessitas urget nos ad recurrendum sequinoctiali, deberet tanto magismajorem

hicad miraculum, ergo potius dicendum ibi calorem producere.

est quod naluraliter *erat conveniens ha- Deinde dicit ipsam rationem in se esse

bitationi humanse quam miraculose. falsigrapham, quia licet bene sequeretur

Ut probet minorem, in qua est tota dif- quod nimii calores non impedirent tem-
Ubi situs
erat ficultas, proponit aliorum sententiam de periem istius regionis seu plagae, si Sol
Paradisn*.
silu Paradisi. Qui dicunt quod Paradisus cito moveretur et recederet ab illa, modo
silus fuerit quantum ad altitudinem in recessus Solis esset talis et tantus, ut non
concavo Lunae, quantum ad longitudinem posset magnos calores facere ; tamen si

n Oriente, et quantum ad latitudinem sub recessus non sit tantus, certum est quod
linea iEquinoctiali. Quantum ad primum non possit sequi ex eo quod cito recede-

de altitudine ita tenet Magister hic, nescio ret, quin calor esset immoderatus, quia

quo fundamento probabili. Quantum ad ergo ratio praedicla ex festino recessu

secundum de situ ad Orientem, patet, Solis arguit moderatos calores, et omnis

quia ubi nostra translatio habet : planta- festinus recessus hoc non inferat, sed

verat Deus Paradisum voluptatis a princi- aliquis propterea committit fallaciam la-

pio, quae translatio est Hieronymi, qui lem qualem commilteret, qui ex eo quod
secutus est Aquilam , Symmachum et aliquis sit animal, vellet arguere quod

Theodotionem ; translatio alia nempe

,
esset rationale.

septuaginta Interpretum ,
quam omnes Dices cum Conimbricensibus 2. coeli

fere Graeci Patres amplectuntur, habet cap. 14. art. 3. licet eo loci calores diurni
 DIST. XVII. QU^ESTIO II. 75

sint valde intensi, tamen non continuari (c) Quantum ad hoc quod dicnnt quod 6.

eos diu, sed succedere nocteni, suoque est, etc. Illud alterum quod auctores prae-

frigore, quod durat tamdiu quanidiu durat dictae sententiae asserebant, nempe para-
calor, temperare illum calorem. Sed disum constilulum ad Orientem, dicit non
contra, quando apud nos fervent calores esse sufficienter fundaluin, quia prccter-

sestivi, omnino de nocte etiam non desi- quam quod nostra translatio vulgata pra>
tutiono*
1 "'

nunt, et licet sint minus intensi quam de ferenda sit omnibus aliis, quamvis admit- Paiadl si

die, lamen intensiores sunt quam calor tatur paradisum in Scriptura collocatum Orientem
non
diurnus liiemis; ergo etiam calores no- esse ad Orientem, inde nihil certi potest pptuit
colliyi circa
cturni istiusplagae erunt etiam vehementer concludi quantum ad determmatam partem quam
intensi juxta proporlionem intensionis mundi
...
; in qua esset,
...
quia ubicumque
determina-
am i

quam habet calor diurnus, et consequen- diceretur collocari, ibi esset ad Orientem rSrtem
fuit
ter non erit tantum frigoris nocturni, in comparatione ad aliquas alias partes
-

quantum possit sufficere ad temperan- mundi, unde Hibernia, quae est ad Occi-
dum calorem diurnum. dentem in comparatione ad alias partes
Ha3c probant ex motu coeli, et quanlum Europae, est ad Orientem si comparelur
est ex parte caloris,quem de se in ea ad Indias Occidentales; ergo cum nullum
regione produceret nullo modo esse posse aliud sit fundamentum istius sententiaj

locum convenientem habitationi humanae, quoad hoc, prceter illa verba Scriplurae,

aut sallem non esse tam convenientem, secundum minus approbatam translatio-
quam exigerent homines in paradiso, nem, omnino caret sufficienti fundamento.
atque adeo paradisum sub illa zona Communiter tamen dicitur quod locus
seu linea aBquinoctiali , non esse con- paradisi debeat esse ad Orientem in com-
stitutum. Et hoc est quod intendit Do- paratione ad Palaestinam, vel ad locum in
)modo c tor hic in fine § Quod dicitur de aequi- quo formatus fuerat Adam et ita sit,
,
indum
:torem noctiali, dum dicit terram sub illa linea necne, ad propositum parum facit.
ra sub
inoctaii non esse lemperatam, nimirum conside- (dj Quod dicunt de altitudine, etc. Im- 7.
sa est
actione Solis corporum
.....
Paradisus „ ,.
mpera- rata praecise et pugnat sententiam Magistri collocantis D on erat
ta j. immediale
coelestium, cum quo tamen stat quod
1 1
paradisum sub ccelo
T
Luna3, quia quando- su b
. ,

cceJoiun9C -
aliunde posset esse temperata, nimirum quidem paradisus sit locus voluptate de-
ob frequentiores ventos et pluvias, prout liciisque pienus, ut incoleretur ab homini-
constat esse ex navigationibus Indicis, bus innocentibus, Dei amicis et filiis adopti-

srra
quamvis veteres auctores communiter vis, profecto nullo modo dici debet colloca-
fm- cum
ctiah
Aristotele2. Metaph. 5. et D. Thoma ri immediatesub ccelo Lunse, quia ille est
a est l.part. quxst. 102. existimaverint terram locus naturalis ignis, ut communiter as-
tabilis
aiicui omnem sub illa linea fuisse prorsus inha- seritur et colligitur ex motu naturali ignis,
>erata. ...... . ,

bitabilem ob vehementiores calores quam semper se quantum potest elevantis

ut ferri possunt. Advertcndum autem supra aerem, non vero est locus natura-
«

quod licet Doctor citetur pro eadem com- lis terrae petentis esse sub aere et aqua.
muni sententia veterum a Conimbricensi- Nec dicendum est miraculose collocatum
bus, ipse tamen nullo modo asserat in- sub ccelo paradisum, quia miracula sine
habitabilitatem istius terrae, sed solum- necessitate non sunt asserenda. Adde,
modo non esse temperatam suflHenter nullum esse Aindamentum istius senten-
ut in ea collocaretur paradisus. tise, quod sane solum sufficit ad ejus im-
 ;

76 LIB. II. SENTENTIARUM

pugnationem. Prseterea, si ibi esset con- vium naturaliler successisse, ob congre- rjiiuv ni m
stitutus paradisus , cur esset ponendus gationem nimirum stellarum humidarum ™
non
a id
Angelus ad custodiendum ipsum, ne ho- naluraliter
in aliquo signo, quia Scriptura et Patres '

mines, ejecti posl peccatum ad terram satis clare dicunt a Deo potius in pcenam
n stram , eo se conferrent , cum nullo peccatorum fuisse causatum, quod esset
N d fuit mod •
ssint ad concavum Luna3 volare, falsum si causaretur naturaliter ab illa
oonstitulos
Paradisus ul patet '.'
Deinde propter eamdem rati- congregatione, qua3 fieret, quamvis nun-
in
Buperiori onem ostendit paradisum non esse nec in quam fuisset commissum peccatum , ut
aut media
me media aeris regione, quia superior pars patet.
aeri8.
est cali la, media est ex se semper fri- (e) Dico igitur, etc. Gonclusio Doctoris 9 -

gida , locus autem paradisi debet esse est, quod paradisus sit locus aptissimus
naturaliter temperatus. Adde, si fuisset in hominum habitationi, et quidem naturali-

aere ullibi, quod deberet impedire, natu- ter. quia non est recurrendum ad mira-
raliter loquendo, transmissionem lucis ad culum sine necessitate , unde collocari

partem terrae subjectam, ut manifestum debet in aliqua temperata regione terra3

videlur, id outem fieri nullo modo habet ubi autem demum sit collocandus non
probabilitatem. resolvit Doctor, nec vacat difficultate et

Quod si qui Patres ita loquantur, ut in controversia.

superioribus aliquibus locis supra terram Pererius lib. 3. in Genes. num. 122.

collocatum velint , intelligendi sunt in Torniellus 3. die crealionis mundi, Salia-

sensu aliquo figurali, non in proprio. Et nus ibidem, etalii, existimant illum con-

si objicialur quod paradisus debeat esse ditum circa fines Mesopotamiae in iis re-

in loco aliquo superiori ad omnem terram, gionibus, quas Tygris et EuphratQS prae-

quia alias cooperiretur aquis diluvii, quae terlabuntur. Divus Augustinus lib. 8. de
altissimos quosque montes cooperiebant, Genesi, ad litteram, cap. 7. Tertullianus

respondel Doctor negando consequen- in Apologia, et alii, quos sequitur Bellar-

Qnomodo
non coope- tiam, quia cum illa inundatio facta fuit minus lib.de gratia primi hominis, faten-
riebatnr
ParaJi>us miraculose in poenam peccatorum , non tur paradisum creatum ad Orientem, sed
aquis
diluvii. erat necesse ut fieret, nisi in habitationi- loco tamen mortalibus incognito. Et sane
bus hominum, unde cum paradisus post haec ultima sententia mihi valde probabi- incertnm

peccatum non erat habitatio eorum, non lior videtur, praesertim si, ut communius p a r?e situ
Para ISUS
erat necesse, ut pateretur diluvium. Et sane tenetur, paradisus adhuc existit. Ratio est, ;

qua ratione conservatur a Deo, ita ut non quia imprimis fundamenta prioris senten-

possit ab hominibus adiri , eadem con- tiae ,

quam secutus videtur scholiastes

grue conservari debuit ab aquis diluvii. noster, sunt satis infirma ; nam omnes Ratione*
... . ,. contra
Uesponderi posset secundo, juxta alios, regiones lllae Mesopotamia3, cum adjacen- sj tnm
non esse absurdum ut paradisus etiam tibus sunt habitatae, nec constat ahquam '

fin PS MeS(
pateretur inundationem diluvii, pra^sertim terram esse vicinam, cujus aditus prohi- P otami8e

per accidens, ratione inundationis per se betur, Verisimile autem est quod id con-
facta3 in aliis terris, et sane existimo ne- sfaret, si daretur taiis terra ,
praesertim

cessario id secuturum in tanta elevatione cum verisimile sit paradisum satis ma-
aquarum, nisi Deus miraculose restitisset. gnum continere tractum, ulpote omnibus
Addit obiter Doctor improbabilem esse hominibus, si non peccarent, futurum ha-
sententiam eorum, qui putaverunt dilu- bitaculum. Tum quia aliorum duorum
 blSt. XVII. QUiKSTIO II. 77

flumiuum praeter Tygrin et Euphrateni, slitulum in Eden, nam ubi nostra Lransla- 10
Ratl0nes
qua3 ex paradiso oriebantur, nullum extat tio habet : Planlaverat aulem Deus ^
para-
pro situ
iis in partibus vestigium, quorum tamen disum voluptatis. in Ilebrao habelur :
Paradisi
circa
non minus reperiri deberet quam Tygris Plantaverat Deus paradisum in Eden. Sed Mesopota-
miain.
et Euphratis. Tum denique, quia Tygris Eden est locus situs prope Charan in

etEuphrates non oriuntur in Mesopotamia, Mesopotamia, ut patet ex illo Ezechielis

sed in Armenise montibus, unde cmn ista 27. Charan et Chene, et Eden negotiatores
quatuor flumina orta sint in paradiso, ut tui, et ex 4. Genes. Egressusque Cain a
Scriptura asserit, potius Armenia dicenda facie Domini habitavit profugus in lerra

esset locus paradisi quam Mesopotamia. ad orientalemplagam Eden.

Nec prorsus valet quod aliqui dicunt Confirmatur, quia Mesopotamia est

Tygrin et Euphratem conjungi in Mesopo- regio amoenissima, in eaque habentur

tamia, et iterum disjungi, sicque haberi ista flumina, quse dicuntur fuisse in pa-

quatuor capita fluminum, de quibus Scri- radiso.

ptura meminit ; vocari aulem Tygrim et Respondetur in primis secundum om- Solvuntur.

Euphratem illa duo priora capita, ante- nes vocem Eden esse cjequivocam, et Eden
ae(l ui 7° cum
quam conjunguntur duo ; vero postenora significare aliquando voluptatem, ali-
Scrj P tura «
capita esse illa flumina, quas vocantur in quando nomen loci proprium, et quidem
Scriplura Phison et Gehon, quamvis jam in hoc loco, ubi describitur paradisus,
ita non vocentur. Hoc, inquam, nihil valet, potius dicendum est significare volupta-
quia ut bene advertit Bellarminus, illa tatem seu locum deliciosum, quia id prae

quatuor flumina dicunlur oriri in paradiso, se fert expresse nostra translatio, quoe

et deinde dividi in quatuor capita; sed omnibus aliis est prseferenda. Quod si

certum est quod priora duo capita non etiam significaretur hic locus aliquis pro-

possunt dici oriri in Mesopotamia, imo nec prius per Eden, non tamen sequitur quod
posteriora etiam, nisi admodum incon- sit ille locus, qui vocatur Eden in aliis

grue, nec polest dici quod iila pars flu- locis Scripturae; tum quia plura loca vo-

minis, in qua conveniunt Tygris et Eu- cari solent eodem nomine ; tum quia

phrates in Mesopotamia dividatur in qua- certum est quod paradisus, si existat

tuor capila. Deinde Phison et Gehon di- modo, non possit esse iste locus. Adde
cuntur circuire varias regiones ,
quod in Eden in quo collocatus est paradisus

non convenit duobus istis fluminibus orta fuisse quatuor flumina, nullum autem
egredientibus ab illo loco conjunctionis flumen oritur in Eden, quod est in Meso-

Tygridis et Euphratis, cum brevissimo potamia. Deinde non videtur quod Eden

rectoque tractu in mare Persicuin ingre- Mesopotamise sit tam magnus locus quam
diantur. Pra^terea juxta hoc paradisus suftlceret, ut in eo constitui posset pa-

nunc non extaret incognitus et inhabita- radisus.

tus ab hominibus, ut communius suppo- Ad confirmationem respondeo, amoe-

nitur esse. nitatem Mesopotamiae non accedere ad
Adde ad hsec Patres et Doctores com- illam quam habuit paradisus, unde ex illa

muniter per Phison et Gehon intelligere nihii habetur adjumenti ad sententiam

Nilum et Gangem,idque habere magnum adversam. Quod autem ista duo flumina
fundamentum in ipsa Scriptura. eam pr<eterlabantur, etiam non facit ad
Objicies, Scriptura ait paradisum con- rem, quia in ea deberent oriri, nec suf-
 ;> LIB. II. SENTENTIAUUM
ticit ullo modo quod praeterlabanlur, Eugubinus, Oleaster, Pererius, Salianus
Quod si uoc argumentum valeret para- et alii recentiores. Oppositam vero sen- Paradi&
existii
disus deberet aeque cpnslitui, ubi alia tentiam tenent veteres fere omnes, tum adhuic cu
sua
duo flumina Phison ei Gehon praeterla- Palres, tum Theologi, Irenceus, Ilierony- a

buntur, quod et nullus dicit et absurdum mus, Augustinus, Theodoretus, Beda, Al-

essel quandoquidem sic paradisus in cimus Avitus, S. Thomas, et cacteri fere

duabus regionibus valde dissitis esset Scholastici 1. part. quxsl. 102. et in 2.

collocandus. dist. 17. quorum vel sola auctoritate haec

Alia ratio Objcies secundo, jam notum est ubi sententia longe probabilior censenda est,
pro eadem
sententia oriuntur Tygris et Euphrates; ergo cum pnesertim cum opposita levissimo innita-
solvitur.
dicantur oriri in paradiso, facile cognosci tur fundamento, et cum S. Augustinus
potest locus paradisi. Respondeo, licet de fide putet esse Christiana quod paradi-
appareat aliquis locus ubi oriuntur Tygris sus existat ; sic enim asserere videtur lib.

et Euphrates, posse tamen esse, quod de peccato orijnali cap. 23. Longe aliter
sub terra post alins longissimos traclus se habent qusestiones illse, quas esse prseter

alios ortus alibi liabeant, loco nobis in- fidem arbitratur, quam sint illse, in quibus
cognito, et ita sine dubio verisirnilius est salva fide, qua Christiani sumus, aut igno-
quod accidat tum in Tygre et Euphrate, ratur quod verum sit, et sententia defmi-
turn in Nilo et Gange, quae quatuor fiu- tiva suspenditw\ aut aliter quarn est, hu-
mina licet a se valde distent, et non mana et inflrma suspicione conjicitur,

unum, sed diversum orlum habere vide- velut cum quaeritur, qualis vel ubi sit

antur, in aliquo tamen uno loco unum Paradisus, ubi constituit Deus hominem y

orlum habere possunt, et deinde currere quem formavit ex pulvere, cum tamen
et prseterlabi varias regiones nunc supra esse illum Paradisum fides Christiana non
terram, nunc sub terra. Et per hoc patet dubitet. Quae verba clarissima sunt, nec
breviter ad prolixum Pererii discursum, ullam probabilem admittere possunt gios-
conlendentis contra communiorem sen- sam, qua ad alium sensum torqueri pos-

Nilu8
tentiam Nilum et Gangem non esse illa sint, unde Salianus admittit quidem Au-
«t Ganges duo flumina, quae in Scriptura vocanlur gustinum sensisse esse de fide, quod
sunt"
Phison et Phison et Gehon. paradisus existat.
Gehon.
11. Ad confirmationem porro majorem hu- Accedit ad hoc quod Enoch et Elias Enoch et
An adhuc
aliquid dicantur communiter translati in paradi-
extet
jus nostrae sententise juvabit re- traiJsuJ
Paradisus.
solvere de alia quaestione, ad tractatum sum, ubi vivunt usque ad finem mundi, et ad Para<l
sum.
de paradiso spectante : An scilicetadhuc quidem de Enoch id expresse tradit Scri-
exstet paradisus ? Nam si exstet, quando- ptura Ecclesiast. 44. Enoch placuit Deo,
quidem nullum sit vestigium ejus prope et translatus est in Paradisum ; ergo re-
Mesopotamiam, omnino improbabilis vi- manet adhuc Paradisus. Ludicrum autem
detur illa sententia, quas in ea, aut circa est quod ad hoc respondet Salianus, illos Respondet
Salianus
eam illum collocat. Negant autem eum quidem contineri intra terram illam, quae maie.

jam exstare ( cum illa nimirum amcenitate erat olim ante diluvium Paradisus, et ab
et deliciis, cuni quibus creatus est, nam Angelis ibidem invisibiles conservari. Si

de ipsa terra, quae sic erat amcena non enim nihil voluptatis habent ex illo loco,

est controversia ), et dicunt aquis diluvii cur in eo potius quam in alio quocumque
factum esse, ut illa amcenitas perderetur, ponerentur? Aliter respondet anno 987.
 DIST. XVII. QL7ESTI0 II,
r9

er um non essc oos translatos in paradisum cic tcrrx, opertique sunt omnes montes existentia
ipon e
.
j|j um voluptatis, quo collocatus erat excelsi sub universo ccelo; ergo cooperuit Paradlsl -

Adam, neque id haberi sufticienter ex etiam paradisum, et consequenter destru-

Scriplura, quia paradisus significat locuni xit ejus pulchritudinem. Gonfirmatur, quia
quemcumque amconum ac deliciosum, si paradisus extitisset immunis ab illis

nec additur aliquod epitheton in illo loco, aquis, frustra conficeretur arca pro salute
quo Enoch translalus dicilur in paradi- Noe ac suorum, quia poterant salvari in
sum, quo restringalur istud nomen ad paradiso. Respondeo negando conse- Responsio.
maie. pnradisum illum Adami. Verum hsec etiam quentiam, quia sub locutione illa gene-
responsio non sufficit, quia licet para rali non debet comprehendi paradisus,
disus significet locum deliciosum, lamen sed solum omnes montes et terra sub
hoc loco capi pro paradiso Adse, patet ex coelo pertinentia ad habitationem pecca-
gravissima Irena3i auctoritate lib. 5. conlra torum, quorum scelera diluvio oastigare
hsereses, cap. 5. Ubi ergo primus positus voluit Deus. Nam quemadmodum alia
est homOj scilicet in paradiso, quemadmo- locutio generalis habita cap. sequenli, ni-
dum Scriptura dicit, et plantavit Deus pa- mirum quod mortui sunt universi hoini-
radisum in Eden contra Orientem, et posuit nes, remansitque solus Noe et qui cum
ibi hominem quem plasmavit, et indepro- eo erant in arca, non intelligitur nisi de
jectus in hunc mundum non obediens. hominibus vitam mortalem in communi
Quapropter dicunt presbyteri, qui sunt hac terra degentibus, quia alias esset
Apostolorum discipuli eos, qui translati falsa, cum certum sit non mortuum fuisse
suut, illuc translatos esse. Sic tenet etiam Enoch, ita etiam haec locutio restringi
S. Justinus martyr q. 85. ad Orthodoxos, debet ad montes et terras pertinentes ad
S. Alhanasius in epistola de Nicena synodo, communem hominum habitationem. Ad
Isidorus lib. de vita et morte sanctorum confirmationem nego sequelam, quia pa-
cap. 3. et alii, quorum etiam auctoritate radisus non erat locus deslinaLus ad ha-

satis probatur hoc quod intendimus, bitationem communem peccatorum, nisi

quamvis nullam haberemus Scripturam. Deus privilegio particulart eo vellet ali-

Nec refert quod alii Patres dicant incer- quem transferre, ut transtulit Enoch,
tum esse quo translati sint Enoch et quod privilegium noluit extendere ad Noe
Elias, quia licet illis incertum erat, quia ob plures rationes sibi cognitas. Deinde

non habuerunt fundamentum sufficiens licet demus fuisse coopertum diluvio Pa-
ad rem illam determinandam, tamen hi radisum, non sequitur quin diluvio tran-
alii Patres habuerunt, nimirum traditi- sacto, iterum acquisiverit pristinam amoe-
onem illam, de qua mentionem facit Ire- nitatem et cum ea adhuc perseveret.
nseus supra, qua>< forte ad aliorum Pa- Enoch autem interea a Deo poterat mira-
trum non pervenit notitiam. Adde eam- culose servan immunis.
dem esse difficultatem de illa alia terra, Quaeres hic primo, si Paradisus adhuc 13.

in qua essent Enoch et Elias, atque de exstet, quid causae sit quod eo perveniri
ipso Paradiso, cur ergo ad aliam terram non possit, aut ad partes vicinas. Circa
incognitam potius quam ad ipsum para- hoc Ghrysostomus ait ante diluvium pa-
disum recurretur ? tuisse multis viam ad paradisum, licet

L2. Objicies pro adversariis, Genes. 7. dici- nemo potuerit ingredi propter Gherubim
lectio .

i non tur : Aqux omnxa repleverunt in superfi- in ejus custodia relictum ; post diluvium
 80 LIB. 11. SENTENTIARUM

Cur non vero omnino viani illam aquis obrutam, rerum, quae habenlur in parlibus remotis,

jamadiri omniaque ojus indicia. Sed et legitur in quas non inhabitamus, et insuper habe-
w vita Macharii Romani, ipsum aliosque tres mus
-
auctoritalem prsesidendi piscibus
monachos tandem post longissimam ac maris, et dominandi cunctis animanlibus
difficillimam peregrinationem ad aditum fcerrae, licet nunquam simus redacturi in

Paradisi pervenisse. Verum hcec historia actum illam potestatem, ita illi, qui inha-
apocrypha, et parvte aut nullius aucto- bitarent paradisum, possent habere tam
ritatis, ut plurimum censetur. Quanlum notitiam rerum, qua3 reperiuntur in aliis

1 rem ipsam attinet, omnino videtur mundi partibus, quam auctoritatem do-
paradisus fuisse accessibilis ex nalura minandi et prdesidendi piscibus ac anima-
sua, cur enim alias opus esset custodia libus illarum partium, licet nunquam
illa angelica. Propterea vero non cogno- uterentur illo dominio.
scitur jam ubi est, vel quia homines no- Et si quseras, unde haberent notitiam
lunt tantum laboris suinere et difficulta- Ularum rerum? Kespondeo illam aliquos
tis, vel quia Deus specialiter impedit ne habere posse per revelationem divinam,
eo perveniant, si qui eo studio ducti ejus aut Angelicam, et alios ab illis per relati-

inveniendi gratia peregrinantur. onem humanam. Sed fortassis non esset Egredi

Quoeres secundo, quanta fuerit magni- etiam absurdum, quod ex illismet habi- JJ^qui^ex
1
iuit tudo paradisi? Respondeo id omnino tatoribus paradisi aliqui suo arbitrio ad fjjf^ .^
ienquum
magnilmlo
Paradiai? incertum esse. At si verum est quod alias partes extra paradisum se confer- J™3i
lna
lustraturi.
dicit Pererius, si status innocentiae perse- rent, exploraturi quid in iis cognitione
veraret, adhuc non in solo paradiso vi- dignum reperiretur, et iterum reversuri,

cturos homines, sed per reliquam etiam ac aliis quod viderant relaturi, et sic

orbis partem habitaturos, satis parvum etiam possent dominari actu piscibus et

locum exigeret paradisus. Verum exi- animantibus aliarum partium.

ranir~ stimo cum Aversa q. 75. sect. 2. id non Itaque concludo, Paradisum tam ma-

^hommes' satis commode dici, cur enim aliqui gnum esse quam sufficeret habitationi
eS
°non P otius q^am omnes, in paradiso aut extra commodae tot hominum, quot simul un-
peccatores quam viverent status innocentiae perse-
paradisum collocarentur? Gerte qui
u ad si
hiib.tarent r
j
intrai ara- aliquas partes terras minus jucundas mit- verasset, nisi forte dicatur cum Aversa
terenlur, cum eam pcenam quam ob quod ab initio non fuit in tanta magnilu-

peccatum incurrit Adam et posteri pate- ui ^e creatus, sed quod pro muliiplica-

rentur, quantum ad expulsionem a para- tione hominum pos^ea augeretur; quod

diso, merito conqueri possent. Nec refert si 4 uis ita dicat '
tum salis P^^vam magni-
quod reliquus orbis esset inhabitatus, tudinem potest illi qui jam existit, et in

sicut non refert modo quod ipse paradi- q uo erat positus Adam, tribuere. Et hasc
sus non habitetur, nisi ab Enoch et Elia. P™ pra^senti Doctoris qusestione suf-
Et quemadmodum nos habemus notitiam ficiant.
 DISTINCTIO XVIII. 81

DISTINCTIO XVIII.
(Tcxtus Magistri Scntentiarum.)

nibus principium generationis.

De formatione mulieris. Ideo etiam ex uno homine omnes
esse voluit Deus, ut, dum cogno-
a.
t
eodem quoque paradiso mu-
In uno esse omnes,
scerent, se ab se
22.' '
lierem formavit Deus de substan- quasi unum amarent. »
tia viri, sicut post plantatum pa-
radisum hominemque in eo posi- Quare de latere viri ct non de alia cor-
tum, et post universa animalia poris parte formata sit mulier.
ad eum ducta suisque nominibus
designata, subnectit Scriptura : Gum autem his de causis « facta
Immisit Deus soporem in Aclam. Cumque sit mulier de viro,non de qualibct
unam de costis ejus,
obdormisset, tulit parte corporis viri, sed de latere
et formavit eam in mulierem. ejus formata est, ut ostenderetur,
quia in consortium creabatur di-
Quare virum prius, et postea de viro lectionis, ne forte, si fuisset de
mulicrem creavit, non simul utrum- capite facta, viro ad dominati-
que ? onem videretur prseferenda, aut
si de pedibus, ad servitutem sub-

b. Hic attendendum est, quare non jicienda. Quia igitur viro nec do-
creavit simul virum et mulierem, mina nec ancilla parabatur, sed
sicut Angelos, sed prius virum, socia, nec de capite nec de pedi-
deinde mulierem de viro. « Ideo bus, sed de latere fuerat produ-
scilicet, ut unum esset generis cenda, ufc juxta se ponendam co-
humani principium, quatenus in gnosceret, quam de suo latere
hoc superbia diaboli confunde-
et sumptam didicisset. »

retur, et hominis humilitas Dei

similitudine sublimaretur. Diabo- Quare dormienti viro, et non vigilanti,
ig. libi
costa subtracla est ?
12.de lus quippe aliud a Deo princi-
;ivitate
Dei pium esse concupierat, ideoque,
l
P
d *eUib.
uk ejus superbia retunderetur, Non sine causa « dormienti quo- D.
Hugo
9 - ^e . hoc homo in munere accepit,
r quod
i
que viro potius quam vigilanti 1. de
nesi a 1 '
Sacram,
itteram diabolus perverse rapere voluit,
l
detracta est costa, de qua mulier p. VI.
ip. 13. c. 36.
sed obtinere non potuit. Et per in adjutorium generationis viro

hoc imago Dei in homine appa- est formata, sed ut nuilam in eo

ruit, quia sicut Deus omnibus sensisse poenam monstraretur, et
rebus existit principium creati- divinse simul potentiae opus mi-
onis, ita homo omnibus homi- rabile ostenderetur, quae hominis
Tom. xm.
 B2 LIB. II. SENTENTIARUM.

dormientis latus aperuit, nec eum supplementum inloco costse; non

tamen a quiete soporis excitavit. quod nihil agant, nt aliquid cree-
In quo etiam opere Sacramentum tur, sed non ideo creatores sunt,
Christi etEcclesise Bguratumest; sicut ncc agricolae segetum vel
quia mulier de latere viri
sicut arborum. Solus "Deus, id est, Tri-
dormientis formata est, ita Ec- nitas est Creator. » Facta est
clesia ex Sacramentis, quro de ergo feemina a Deo, etiamsi costa
Ad Eplws. latere Christi in Cruce dormien- ministrata sit per Angelos.
5.
Joan. 19. tis profluxerunt, scilicet sanguine
34.
et aqua, quibus redimimur a pce- Utrum secundum supcriorcs, an secun-
nis atque abluimur a culpis. » dum inferiorcs causas ita facta sit

mulier, id est, an ratio seminalis id

Quod de illa costa sine extrinseco addi- habcret, ut ita ficret, an tantum ut

tamento facta fitft pcr Dci potentiam, ita ficri posset, scd ut sic ficret in
sicuf quinque pancs in sc rnultiplicati Deo tantum csset cau a.

sunt.

F -
Solet etiam quseri, utrum de Sed quaeritur, an ratio, quam '

« illa costa sine adjectione rei Deus primis operibus concreavit,

extrinsecae facta mulier? Quod
sit id haberet, ut secundum ipsam ex
quibusdam non placuit. Cseterum viri latere foeminam fieri necesse
si ad perficiendum corpus mulie- foret, an hoc
tantum, ut fieri
ris Deus extrinsecum augmentum posset? « Ad quod sciendum est,
addidisset, majus illud esset quam omnium rer.um causas in Deo ab
ipsa costa. Ideoque potius de illo asterno esse. Ut enim homo sic
addito quam de ipsa costa mulier fieret, vel equus et hujusmodi, in
facta deberet dici, de quo plures Dei potentia et dispositione ab
accepisset substantiae partes. Re- aeterno fuit. Ha?e dicuntur primor-
stat ergo, ut de sola ipsius costae diales causoBj quia istas alia3 non
substantia, sine omni extrinseco praecedunt, sed istse alias, quae
additamento per divinam poten-' sunt causse causarum. Cumque
tiam in semetipsa multiplicata, unum sit divina potentia, dispo-
mulieris corpus factum dicatur, sitio sive una
voluntas, et ideo
eo sane miraculo, quo postea de omnium principalis causa, tamen
quinque panibus, Jesu coelesti be- propter effectus diversos plurali-
ne(-^ c tione multiplicatis, quinque ter dicit Augustinus, causas primor-
joan. e.
Aug.iib.9.
de
milia hominum satiata sunt. » diales omnium rerum in Deo esse, Aug
Gen.c. 15. Illud etiam scire oportct, quod
l
inducens similitudinem artiflcis, n9.Gen - ]i

Mat. 14. .
cap.
Quod An-cum Angelorum mmisterio facta in cuius
J dispositione est,
l
qualis
x
Au s- ]

6. de G
rfon sit mulieris formatio, non est eis futura sit arca. Ita et in Deo cap.
creatores. tamen tribuenda creationis poten- uniuscujusque causa
rei futurse
tia. « Angeli enim nuilam possunt praecessit. In creaturis vero qua-
creare naturam, ergo nec formare rumdam rerum, sed non omnium,
costam in mulierem, nec carnis causae sunt, ut ait Augustinus,
 DISTINCTIO XVIII 83

Lib. 9. qtiia inservit Deus seminates rationes mulierem ita fieri neccsse foret
c. 17.
^uod non rebus, secundum quas alia ex aliis non in rebus conditum, sed inDeo
onmiiuii
(ju;)e fiunt
proveniunt, ut de hoc semine tale absconditum erat. Omnis naturse
causse
suut in
granum, de hac arbore talis fru- cursus habefc naturales leges. Su-
creatura. ctus, hujusmodi. « Et hae quo-
et per hunc naturalem cursum Crea-
quc dicuntur primordiales causce, etsi tor habct apud se posse de omni-
non adeo proprie, quia habcnt bus faccre aliud, quam eorum
antc se causam seternam, quae naturalis ratio habet, ut virga sci-
proprie et universaliter prima licefc arida repente floreat et fru- Num. 17.
Luc. 1.
est. vero ad res aliquas di-
Illae ctum gignat, et in juventute steri- Num. 22.
De
cuntur primse, quae scili^et ex eis lis foemina in senectute pariat, ut geniiuo
opere
proveniunt. Ideo etiam primordiales asina loquatur, ct hujusmodi. De- providen-
tioe.
dicuntur, quia in prima rerum dit autem naturis, ut ex his etiam Aug. libr.
eod. c. eod.
conditione rebus a Deo insitse hsec fieri possent,non ut in natu-
sunt. Et sicut creaturae mutabiles rali motu haberent. Habet ergo
sunt, ita et hse causae
mutari pos- Deus in se absconditas quorunv
sunt, » quse autem in immutabili dam futurorum causas, quas rebus
Deo causa est, mutari non potest. conditis non inservit, easque im-
plet non opere providentise, quo

Dislinclio causarum rerum perutilis, sci- naturae subsistunt, ut sint, sed quo
licet quod qucedam in Deo et in crea- illas administrat ut voluerit, quas

turis, qucedam in Deo tantum sunt. ut voluit condidit. Omnium ergo

quse ad gratiam significandam,
non naturali motu rerum, sed mi-
G. Omnium igitur rerum caus^e in rabiliter facta sunt, absconditse
ng . ibid
c. 18. Deo sunt; sed quarumdam causae causoe in Deo fuerunt, quorum
et 17.
et in Deo sunt et in creaturis, qua- unum erat, quod mulier facta est
rumdam vero causae in Deo tan- de latere viri dormientis. Non ha-
tum sunt; et illarum rerum causae buitprima rerum conditio, ut foe-
dicuntur absconditce in Deo, quia ita mina sic fieret, sed ut fieri posset, ne
est in divina dispositione, ut hoc contra causas, quas Deus volunta-
vel illud quod non est in semi-
fiat, rie instituit, mutabili voluntate
nali creaturse ratione. Et illa qui- aliquid facere putaretur.
dem, quse secundum causam semi-
nalem fiunt, dicuntur naturaliter De anima mulieris, quce non est ex anima
quia ita cursus naturae homi-
fieri, viri, ut quidam putaverunt, diceutes
nibus innotuit, alia vero prceter animas esse cx traduce.
naturam, quorum
causae tantum n.
sunt in Deo. Hsec autem dicit Au- * Quemadmodum mulieris cor- Tres
opiniones.
gustinus, esse illa quse per gra- pus de viri corpore traductum fuit, Aug. lib.
Super de Gen.
m. litt, tiam fiunt, vel ad ea significanda ita putaverunt aliqui, ipsius ani- ad
c. 18, litterani 10.
non naturaliter sed mirabiliter fiunt. mam de viri anima propagatam, c. I.
Animas
Inter quse mulieris facturam de et omnes animas prseter primam non esse
ex
costa viri ponit, ita dicens : Ut de traduce esse, sicut corpora. » traduce.
 ,

M LIH. II. SENTENTIAKUM

Alii autem putaverunt, «mwJomnes 60. m. 23. D. Bonav. hic art. 1. q. 2. Richard.
art, i. </. 3. Durand. q. 2. D. Thom. 1. p. quxst.
animas ab initio creatas. Catholica 115. art. 2. llerv. fuc q. un. art. 3. Gapreol. 1.
d. 12. un. art. 3. Gonimb.
9. q. 1. Phys. c.
autem Ecclesia nec simul, nec ex ^7.

12. art. 6. et 1. de gencr. c. 4. q. 26. arl. I.

traduce factas esse animas docot, Philip. Faber. Theor. 70. Vide Doct. 4. d. 43.
q. 2.
sed in corporibus por coitum se-
minatis atque formatisinfundi, et
infundendo creari. Unde in Ecclesia- Circa distinctionem decimam 1

Gt»nna- Arg. 1

sticis dofjmatibus, cap. 14. « Animas octavam, in qua Magister agit de

hominum non osso ab initio inter productione mulieris, quantum ad
creaturas intellectuales natas noc corpus et animam principaliter
simul creatas, sicut Origenes fln- et de rationibus seminalibus inci-

git, dicimus neque cum corpori-

;
denter quasi, quseritur unum :

bus per coitum seminari, sicut Utrum scilicet in materia sit ratio
Luciferiani et Cyrillus, et quidam seminalis ad formam naturaiiter
Latinorum prasumptores affir- educendam de ipsa? Quod sic, quae-

HieroD. mant. Se dicimus, corpus tantum

1
ro enim, aut aliquid forma3 prse-
Psal.
per conjugii copulam seminari, cedit in materia, et habetur pro-
15.

creationem vero animce solum Cre- positum; aut tunc formanihil, et Arist,
hic^error Proculi
sed aoiia atorem nosse, ejusque iudicio cor- creatur, quia de nihilo producitur, et Dion

anathema- pus coagulari in vulva, et compin- et pari ratione per corruptionem

tis.

gi atque formari, ac formato jam annihilatur, a quo enim res inci-

corpore, animam creari atque in- pit, in idem resolvitur; ergo agens
fundi, ut vivat in utero homo, ex naturale potest annihilare et crea-
anima constans corpore, et et re.

egrediatur vivus ex utero plenus Praeterea, generatio est natura- Ar ;

humana substantia. » Hieronymus lis ; igitur habet principium acti-

etiam anatliematis vinculo illos vum intrinsecum naturale. Ante-
condemnat, qui animas ex traduce cedens patet. Consequentia proba-
dicunt, induccns auctoritatem Pro- tur, quia secundo Physicor. Natura est
Text. J

plietre : Qui finxit singillaiim corda principium motus ct quietis ; forma est Text. ]

eorum. IIoc satis, inquit, innuit magis natura quam materia, ut

Propheta, quod non animam de dicitur ibidem ergo oportet quod ;

anima facit Deus, sed singillatim sit non tantum principium passi-

animas de nihilo croat. vum, sed activum illud autem ;

principium nonestforma inducen-

(Finis textus Magistri).
da, quia illa nondum est, igitur
oportet quod sit inchoativum for-
QU/ESTIO UNICA. mse, quod est ratio seminalis.
Prseterea, 7. Metaph. dicit Philo- Arg. \

lllrum in materia sit ratio seminalis ad Text 2

sophus quod ea quse fiunt vel gene- etind.
formam naturaliter educendam de
rantur a casu, generantur a causa
ipsa.
aequivoca, ut a corpore coelesti ;

igitur oportet, quod in eis pars

August. 3. de Trin. c. 7. et 8. ct 22. civit. 14.
Greg. Nyss. orat. 3. de resur. Alens. 2. n. q. formse sit principium intrinsecum,
 ,

DIST. WIII. QUiESTIO UNICA. 85

sicut in generatione univoca, prin- Responsio videndum est,

(a), hic
Albertus
eipium extrinsecum movet mate- quid sit ratio seminalis, et quomo- Magnus
(Jiuere
riam. do et ad quid ponatur in materia. I I-Mirir.
2. Contra, si est, aut est eadem Ubi sciendum est, secundum ali- quodl. 4.
Ratio •I- 14.
pposit. respectu contrariarum formarum, quos quod in materia sunt tria,
aut sunt singulae rationes scmina- scilicetmateria, potentia recepti-
lessingularum formarum specifi- va et actus. Ratio seminalis non
carum, non eadem, quia tunc idem potest esse ipsa materia, vel po-
numero erit pars formarum con- tentia passiva materiae, si non
trariarum, illae ctiam formae con- difierunt Augusti-
realiter, quia
trarise in aliquo differunt,et non in nus 10. super Genes. dicit quod Levi vide Ma-
n ' ai t ' •
l ffistrum
illa ratione seminali univoca, quia tuit in Abraham, et
i

simihtcr
• \

| n
8< ,llst 3
eadem respectu earum, Christus secundum Apostolum ad
- -

illa est
secundum te; igitur ex quo conve- Hebr. 7. sed diversimode, nam se-
niunt et differunt, sunt composita3 cundum Augustinum Levi in
ex partibus diversarum rationum, Abraham, secundum rationem se-
quod est falsum. Si sint singulse minalem, unde
Apostolus ibi-
et
singularum, igitur vel una infor- dem, dicit eum fuisse in lumbis
mabit materiam, et non alise, et pateriiis; sed Christus non fuit
tunc illae aliae erunt subsistentes in Abraham secundum rationem
existentes partes formarum ma- seminalem, sed tantum secundum
terialium, nec informantes mate- corpulentam substantiam; uterque
riam; omnes informant, et
aut tamen tam Levi quam Christus,
sunt distinctse secundum speciem, fuit ibi secundum materiam vel
et tunc illa una materia erit infor- potentiam passivam materiae igi- ;

mata diversis formis substantiali- tur materia et potentia passiva

bus quod est impossibi-
speciflcis, ejus non est ratio seminalis.
le, quia non magis repugnat for- Probatur etiam, quod non sit
mas substantiales specie differen- ratio seminalis potentia receptiva
tes intensas, informare simul unam materise, quia secundum Augusti-
materiam, quam remissas. num 9. super Gen. (et ponitur in lit
tera hujus distinctionis) Deus
SGHOLIUM.
multa producit materia. velde* a
in i ratio.

materia, ad quae non fuit poten-

tia seminalis in ea. Sed Deus
Ostendit rationem seminalem non esse ma-
nihil potest causare vel producerc
teriam, nec potentiam ejus passivam, si hsec
distinguatur ab ea, sed activam ; et ponit de materia, ad quod ipsa non sit
opinionem Alberti Magni, qui dicit rationem in potentia receptiva; igitnr po-
seminalem esse actum ejusdem rationis tentia receptiva non est ratio se-
cum forma generanda, qui cum agente ex- minalis.
trinseco facit formam se perfectiorem, alias
Relinquitur igitur (b), quod sit vide yar.
(inquit) omnes formse substantiales crearen-
1,

tur, si nihil earum prseexisteret, nec gene-

actus, et hujusmodi actus ponitur ^j?,;^
tio esset naturalis, probatur ex tribus locis ab eis ejusdem rationis vei essen-
rhilosophi. tise cum forma per generationem
 80 LIB. II.SENTENTIAKUM

indncenda, quse imperfecta prae- cet ratio seminalis est principium, vel

existens est ratio seminalis, quae ratio formalis producendi aliquid, ita quod
imperfecta, esttamenna-
licet sit iu ratione seminali includitur ratio pro-

ta coagere generanti extrinseco, ductivi, sive modo sit ratio producendi

et in hoc salvare volunt, quod ibi terminum principalem, sive dispositio-

non sit creatio, quia aliquid for- nem ad illum, non curo ad pra^sens.
Pro nunc sufficit mihi quod tam apud Do-
mse praesupponitur. In hoc etiam
salvant, quod est generatio natu-
ctorem quam apud opinantes, ista ratio
seminalis non est ipsa materia vel po-
ralis, si enim principium activum
lenlia passiva materise, sed est actus, etc.
esset totaliter ab extrinseco, non
(b) Relinquitur igitur, quoi sit aclus, etc. Opinio
videretur generatio naturalis. Alberti
Ista est opinio Alberti Magni, qui dicit Maimi,
Text. 3. Hoc autem confirmant per Ari-
quod ratio seminalis est actus ejusdem
stotelem secundo Physic. ubi dicit,
quod artiticialia differunt a natu- rationis cum forma per generationem
inducenda, et opinio ipsius stat in hoc :
ralibus, quia naturalia habent in
pono exemplum, nam in materia plantse
se principium motus, artiflcialia
non sed illud principium non est antequam generetur forma substantialis
;

perfecta plantse prseexistit forma sub-

principium passivum, quia illud
stantialis plantae, sub gradu tamen im-
habent artificialia; igitur debet in-
perfecto et remisso, et ipsa forma sub
telligi de principio activo.
tali esse est ratio formalis producendi for-
Test. 1. Prseterea, 6. Metaph. dicit Philo-
mam ejusdem rationis in materia plan-
sophus, quod principium artificia-
tae in esse perfecto. Et licet talis forma
lium est in cognoscente, et principium
imperfecla ex se non possit producere
naturalium in moto ; cum ergo acci-
formam perfectam ejusdem rationis, po-
piat ibi principium sequaliter, vel
test tamen coagere agenti extrinseco,
uniformiter (aliter argumentum Qusere
pula Soli ad producendum formam sub-
non valet), et principium artificia- etiam
stantialem plantae in esse perfecto, et Henricum
lium in cognoscente sit activum, quodl. 4.
moti sunt ad hoc, ut evitent creationem 4. q. 14.
oportet, etc.
Cap. i.
ipsius forma3, quia si nihil forma3 sub-
Prseterea 3. Ethic. violentum est cu-
slantialis elementi praefuisset, tunc illa
jus principium est extra, non conferente
forma crearetur ponendo vero aliquid
vim passo; igitur per oppositum, ;

sui pra^existere, id est, formam substan-

passum naturale, quod non move-
tialem planla3 in esse perfecto, qua3 est
tur totaliter ab extrinseco, sed
pars ipsius formae substantialis in esse per-
ab intra, confert aliquam vim, ali-
fecto, sequitur quod talis forma substan-
ter si passum naturale totaliter
moveretur ab extra, esset motus tialis in esse perfecto non creatur, cum
aliquid sui prasexistat.
violentus.
SGHOLIUM.
GOMMENTARIUS.
Refutat opinionem allatam, quod id ^uod
ait, quod alias formse crearentur. Primo,
(a) Responsio, hic videndum est quid sit
^ quia secundum illam sententiam nova pars
Qmd sit
ratio seminalis,' etc.
ratio ibrma3 creatur. Secundo, ratio seminalis
•eminalis. Suppono pro nunc unum, quod scili- ageret, virtute non existentis, vel produ-
 DIST XVIII. QUiESTIO UNICA. 87

cens perfectiorem formam, produceret im- tllP materia praefuit ratio se-
in
porfectiorem, quod est contra eos. Tertio,
minalis nernotuo
nihil educitur de aliqua ejuxdem rationis -r> /t* /»
Praeterea pars formse (I), quse Nihi]
secum deducitur
per generationem inducitur, aut a Iactuni
C.ontra primum (c) motivum.de educitur immediate de potentia
de eo
quod est
croatione arguitur sic Qusero :
materiae, et tunc frustra ponitur ejusdem
rationis
cnim, utrum illa pars formae de ratio seminalis praecedere in ma- cum eo.

novo adveniens per genorationem teria; aut non immodiate de ma-

prsefuerit, aut non. Si non, igitur teria, sed de formne
illa parte
cuin illa pars non sit a se, nec ali- praeexistente, sive de ratione so-
quid ejus praefuerit, ergo crea- minali, vel de materia, ut est sub
tur; si prsefuit, ergo nihil novi illa parte, vel ratione scminali,
per generationem acquiritur, igi- et utrobique sequitur inconve-
tur nihil est totaliter novum; sed niens, scilicetquod aliquid edu-
omnia fuerunt simul creata, et ceretur ad actum, de aliquo ejus
quodlibet erit in quolibet, quod (i em ra tionis cum ipso.
Philosophus improbat primo Phy- Ad rationem autem (g) quae pro- Respondet
ad Alhert.
sw.text. 27. batcreationemibi esserationenovi
Praeterea, illud praecedens (d) po- acquisiti, q.uod non prsefuit, dico
nitur forma imperfectior, forma quod aliquid novi sit ibi naturali-
inducenda per generationem, ali- ter, quod oportet ponere propter
tor ante generationem esset in causationem causarum secunda-
materia, forma perfecta ejusdem rumj e t motum et mutationem
rationis cum forma inducenda per earum, qusesunt ad illud novum
generationem, et tunc ultra cum causandum; non est ibi tamen
in his, quse suntejusdem rationis, creatio, quia creatio est produ-
minus perfectum non agat, nisi ctio, quae excludit omnem aliam Quid
creatio ?

in virtute magis perfecti, sequitur causalitatem, et causae materia-

quod ratio seminalis vel illa for- lis, et seminalis, et efflcientis
ma imperfecta praecedens, non creati. Quodlibet autem agens
aget nisi in virtute formae indu- creatum, requirit aliquid in agen-
cendae, quse nondum est. do ut concausam efricientem, vel
^^el formetur sic ratio (e) : Opor- saltem ut principium materiale;
tet quod forma prsecedens et sub- igitur ejus actio non est creatio,
sequens, quae ponitur perfectior, Patot igitur ad rationem de crea-
sint ejusdem rationis, aliter illa tione, quia licet forma illa per-
forma esset ex diversis rebus di- fectavel nova non sitdealiquo, ut
versarum rationum, tunc sic :
\y de dicit circumstantiam rei
Agens quod in virtute sua activa materialis ad creationem, tamen
habet formam periectiorem, ha- requiritur quod nihil praecesserit
bet etiam imperfectiorem ejus- necessario requisitum ad esse

demrationis; igitur sicut perfe- suum, per idem patet ad rati-

et
ctior ponitur in esse per gene- onem de annihilationo. In propo-
rans, sic et imperfectior non igi-; sito autem doficit conditio, quia
 ;

88 LIB. II. SENTENTIAHUM

materia requiritur prseexistere, aliquid agit in virtute illius, quod non

et ita agens non potest creare ali- est.

quid, 1104110 aiinihilare, quia relin- (a) Yel formetur sic ratio, etc. Haec ra-

quit materiam post corruptionoin. tio stat in hoc, quod si agens extrin-
secum habet in virtute sua formam per-
fectiorem, a fortiori habet in virtute sua
COMMENTARIUS.
formam imperfectiorem ejusdem ratio-

(c) Contra, primum motivum de crea- nis, et sic si agens extrinsecum potest
- tus
ftrguit cotv tione, etc. In ista ratione arguit Doctor producere A in esse perfecto, ita quod ni-
Ira
primom probando quod non generalur, vel si hil illius A praefuerit, multo magis potest
motivuin.
aliquid generatur illud vere creatur. Et producere in esse imperfecto, et sic non
ut intelligatur propositio Doctoris suppo- est necesse quod talis ratio seminalis
no unum, scilicet quod ipsa forma im- praecedat in materia. Dicit autem Doctor
perfecta, quae dicitur ratio seminalis quod si potesf producere perfectius,

secundum istos dicatur .1, el forma potest producere et imperfectius ejus-

perfecta, qua3 producilur, quae est ejus- dem rationis, non autem sequitur de
dem rationis cum A vocelur B ; stante imperfecto alterius rationis, quia ignis

hoc quaerit Doctor an aliquid ipsius potest producere formam subslantialem

B praefuit, si dicatur quod ipsum B prae- ignis, et tamen non poterit producere
fuit, ergo nihil de novo generatur. Si di- formam substantialem aquae, quae est im-
catur quod aliquid ipsius B praefuit, de- perfectior, nec forma frigiditatis.

tur illud. Si dicatur quod est A, accipio (f) Praeterea,pars formse, etc. Nota quod
ipsum #, quod de novo generatur,certum dicit in ultimo rationis, quod est inconve-
est quod illa pars, vel ipsum B crealur niens aliquid ejusdem rationis educi de
quia nihil illius partis praefuit, quia tota aliquo ejusdem rationis, quia illud de
de novo acquiritur. Si dicatur quod ipsum quo educitur semper se habet in ratione
/y dividatur secundum aliquam partem passivi et receptivi ; illud vero ,
quod
sui ipsius, quae non est ipsum A, et sic educitur se habet in ratione recepti. Mo-
una pars illius praefuit, et dicatur C, ac- do est valde inconveniens, quod aliquid
cipio illam ultimam partem, quae de no- recipiat aliud quod est ejusdem rationis,

vo acquiritur, certum est quod illa, quae sicut quod una albedo recipiat aliam, vei

de novo acquirilur tota producitur, et de quod una forma substantialis recipiat

nullo sui, quia nihil illius partis praefuit, aliam, nam recipiens et receptum sunt
et sic non potest evadere creationem. semper alterius rationis.
(d) Pr&lerea, illud prsecedens, etc. De- (g) Ad rationem autem, etc. Dicit Do-
ducit Doctor opinantem ad hoc inconve- clor in sententia, quod creatio excludit

niens, quia sequeretur quod aliquid age- omnem aliam causalitatem secundam, et
ret in virtute non entis, quod est impos- causae materialis, et seminalis, et efficien-
sibile, nam forma ejusdem rationis im- tis creati, quia creans nihil praesupponit
perfectior non agit ad perfectiorem ejus- ad coagendum sibi. Si dicatur, nonne in

dem rationis, nisi in virlute perfectioris creatione animae praesupponitur ipsum

sed perfectior ante actionem imperfectio- corpus organicum, ut receptivum ipsius
ris non est, patet, quia acquiritur per formae? dico, quod aliquid praesupponi
actionem illius, ergo tunc sequitur quod contingit dupliciter. Uno modo tanquam
 DIST. XVIll. UUiESTIO UNICA. 89

4_ necessarium simjtliciLer et absoluLe ad tur, inquantum movetur, inexi-

»i4supponi actionem suam, ita quod sit impossibile stcns sibi solum propter
, prin-
contmpit
jp Sum agere, nisi praesupponat recepti- cipium passivum.
vum in quo recipiatur actio sua. Alio Praeterea, natura ut est princi-
modo, quod licet prsesupponat, hoc non pium motus vel mutationis natu-
est de necessitate absolula, sed ex ordi- ralis,est principium intrinsecum ;

natione divina. Primo omne agens crea- sed natura cst hujusmodi ratione
tum sic se habet, el ideo nihil creat, ut principii passivi, et non quia est
patet a Doctore in quarto, distinct. 1. principium activum; ergo. Pro-
qusest. 1. Agens autem increatum non sic batur per Aristotelem 2. Physic.
praesupponit corpus organicum, sed bene qui vult quod accidit infirmo, qui
secundo modo, et sic creat. Si dicalur movctur ad sanitatem, quod sit
quod etsi ordinatione sua praesupponat, medicus, vel quod habcat illam
ergo tunc non creat animam, dico abso- artcm, quae est principium acti-
lute quod actio Dei, quse (erminatur ad vum intrinsecnm, tunc enim si per
animam, non praesupponit corpus organi- se esset,quod habcret tale princi-
cum, ita quod tale corpus ex ordinatione pium, sanaretur inquantum medi-
divina concurrat ad concausandum in ra- cus, quod est falsum.
tione materiae , nam prius natura creat Prseterea, illa vis (i) activa non
ipsam animam, et posterius natura infun- agit, nisi agcns extrinsecum agat
dit, ut patet a Doctore supra dist. 17. prius , si enim ageret ante per
qudest. 1. unum diem, eadem ratione et per
quatuor, et sic semper asccnden-
SGHOLIUM. do, et ita perpetuo illa ratio egis-
set in materia; agens igitur ex-
Refutat etiam illam opinionem quoad id trinseciim priUB agit ,
et prillS
quod asserit alias generationem non posse illam excitat, sed ill illo instanti,
esse naturalem, quia naturalitas non desumi- in quo prius ageilS agit extrinse-
tur ab activo, qualis est ratio seminalis, sed
a passivo, et solvit loca adducta pro illa opi-
^^ ^ ^^ naturalis , aliter

nione ex opinione.
nunquam essct naturalis, quia non
cst transmutatio nisi cansata ab
Arguitur etiam (h) contra illud illo.
text.
COlll. o.
quod dicunt de naturalitate gene- Respondetur ad argumentum de
j«t.
c 32. rationis, vel de ratione transmu- artiflcialibus naturalibus
et di- ,
saturahtas
sumitur a enim
tationis naturalis. Naturalis stim?uendo
^ de natura quod uno ,
principio
ntrinseco
passivo.
mutatio est quando passum muta-
.

tur, sicut aptum natum est muta-

modo natura distinguitur contra
.,.,..
agens a proposito, et sic distin-
ri, a quocumque agente flat, sicut guuntur artiflcialia a naturalibus
dicitur2. ct 8. Physicorum; sed nun- ex parte principii activi, quia na-
quam passum est sic aptum pro- tura est principium intrinsecum
Artificiale
pter principium activum intrinse- sic detcrminatum, quo agens natu- dupliciter
contra
cum ejus in quo est ex quo patet ; rale agit sic, et non aliter. Sed naturale
distingui-
quod natura est principium intrin- ars, vcl voluntas, vel propositum, tur.

secum motus in eo quod move- est principium quo habens illud

 9<) LlB. II. SENTENTIAKUM
jeqoo potest sic et aliter agere, sicut ctu Formae specificse hominis ; ideo
B -ot. 2
phjs. .[.l. placet sibi. Alio modo distinguitur dico quod natura, ut est princi-
piuni passivum motus, dicitur de
.... contra
naturale ox parte
vioienter artificiale
vel
neutraiiter pnncipu passivi quia naturalia
,
forma.
loventur.
hafcent in se principiu m passivum Ad aliud de differentia artiflcia-
inclinans, et tendens in hoc, ad lium et naturalium dictum est ,

hoc ut agantur. Artifieialia

sic quod differunt inprincipio passivo;
autem non habent liujusmodi prin- passivum enim rei artiflcialis,
cipium, sic inclinativum, vel in- valde bene recipit formam contra
clinans ad talem incisionem vel incli.nationem suam, ut dictum est,
erectionem, ut patet in oediticiis, non sic autem passivum rei natu-
imo inclinatur ad contrarium. ralis, secl secundum inciinationem

Unde artificialia, vcl moventur ad suam movetur.

formam talem contra inclinati- Ad aliud 6. Meiaph. principium
onem naturalem, et per conse- rei cognoscente,
factibilis est in
quens violenter; vel diceretur verum est principium activum;
quod sunt in potentia neutra, si principium autem rei naturalis
talis forma artificialis non insit est in moto, verum est principium
eis contra inclinationem principii passivum, u.t dictum est supra.
receptivi. Ad aliud de violento, quod est Expiicat
el 10 ~
Motus est Ad hoc igiturquod motus sit na- ab extra non conferente vim passo, dico nem
Vi0lentl
si potentia turalis, suincit quod potentia pas- quod debet exponi non confercntc, id ^

mdinTt ^^ va r ei sit ad talem formam incli- est, non prsebente inclinationem et

ad eum. tendentiam, imo contrariam in-
naj a nec requiritur ibi principium
activum intrinsecum sed a quo- ;
clinationem, non autem debet ex-
cumque agente agatur, erit quod poni non conferentc, id est, non coa-
acquiritur simpliciter naturale ,
gente, agenti exteriori. Unde re-

lum propterillam inclinationem spectu nullius formse potest essc

ex parte principii passivi. Unde generatio violentain materia, quia
gravc, posito quod non habeat in materia inclinatur naturaliter ad
se principium activum descensus quamlibet formam inducendam in
deorsum, a quocumque tamen acti- ea ouamvis per comparationem
,

ve descendat, movetur naturaliter. ad qualitates ,

quae cxpellunt et
6. Ad illud de deflnitionenaturse,(k) corrumpuntur , ct ad formam
Scol 2. quod natura ut est princi-
dico, etiam substantialem, qua? corrum-
y 9 4 '
pitur per accidens posset dici
ubi 'pium passivum, dicitur non solum ,

Aretmus.
e ma er aj sec| etiam de forma.
(| (; i
vioienta.
Motus enim lapidis deorsum, est Patet igitur quod ratio semina-
ex forma scilicet ex gravitate ,
lis non est materia, nec potentia

lapidis, nam per eamdem formam receptiva materise, nec actus, se-
per quam res est hccc, per eamdem cundum istos. Patet etiam quod
est receptiva passionis consequen- nec propter vitandam creationem
tis naturaliter naturam ejusdem vel annihilationem , nec propter
rei, ut patetde risibilitate respe- naturalitatem generationis ser-
 DIST. XVIII QUjESTIO UNiCA. 01

vandam, sunt necessarise ratibnes haberet per se talem artem, tanquam

scminales. principiumactivum sanitalis, et non mo-
veatur per se ad sanilatem tanquam in-

firmus, sed tanquam medicus, et sic non

GOMMENTARIUS
sanaretur per se tanquam infirmus, sed

5. (h) Arguitur etiam contra iiludquod di- tanquam medicus ,

quod est manifeste

cunt, etc. Dicunt enim isti, quod ideo di- falsum, patet, quando ars medicinae ab

citur generatio naturalis, quia respectu infirmo separatur, quia infirmus per se

ipsius geniti est in materia principium movetur ad sanitatem, cum habeat in se

activum intrinsecum. principium intrinsecum per se receptivum

Gontra hoc arguit Doctor probando et naturaliter inclinatum per se ad sani-

quod naturalitas generationis, vel trans- tatem, licet effective inducatur a medico

mutationis, vel mutationis non attenditur extra. Si ergo medicus est infirmus, non
penes principium activum naturale, sed inest sibi per se, sed per accidens tantum.

penes passivum receptivum. Ex hoc enim (i) Praeterea, illa vis activa, etc. Hic 6.

dicimus quod talis motus est naturalis, etiain probat, quod principium naturalis

quia principium receptivum, sive passi- generationis tantum dicatur de principio

vum habet naturalem inclinationem ad passivo vel receptivo, probatur sic, sup-

recipiendum talem motum, et similiter ponendo quod in materia sit forma ejus-
dicimus quod generatio est naturalis, qua dem rationis cum termino generationis,

principium receptivum termini gradus ha- quae sit principium activum ejusdem, ta-

bet naturalem inclinationem ad recipien- men naturalis generatio non dicitur natu-

dum illum, et tale principium receptivum ralis ex hoc quod in tali materia est

generationis naturalis est intrinsecum. Et principium activum, sed ex hoc quod

probat Doctor quod talis naturalitas dica- materia habet naturalem inclinationem

2. Phys. lur de principio passivo per Aristotelem ad terminum generationis. Probat, quia
L .„1. Q
'
'
2. Physicorum, nam vult Aristoteles quod ipsi dicunt quod illa forma praeexistens
acciiit infirmo, qui movetur ad sanitatem, in materia non prius agit ad generati-
quod sit medicus, vel quod habeat artem onem formae, sed prius agens exlrinse-

medicinae, corpus enim aegrum per se di- cum exit ad illam. Patet, quia si prius

Pulchra citur moveri naturaliter ad sanitatem, quia ageret agente extrinseco semper in ma-
doctnna.
i^qi naturalem inclinationem ad reci- teria egisset, quia in illo instanti quo
piendum illam tanquam perfectionem agens extrinsecum agit, ibi est aclio na-
suam, et ex hoc talis motus dicitur natu- turalis. Probo, quia aliter nunquam esset
ralis, et tale principium sic naturale est naturalis, quia non est transmutatio, nisi

intrinsecum, id est, quod tale corpus non causata ab agente extrinseco ; si ergo
movetur ad sanitatem, ut principium re- talis actio agentis naturalis praecedens
ceptivum illius per aliquod sibi extrinse- actionem formae in materia dicitur vere

cum,sed per suam essentiam ;

quod modo naturalis, ista naturalis non est a prin-

talis infirmus habeat artem medicinre, cipio extrinseco, ut patet, ac concedunt

quas est principium activum inducendi ipsi, quia transmutatio naturalis habet
sanitatem, accidit sibi talis ars, ut sit principium intrinsecum. Nec erit a forma
principium intrinsecum aclivum respeclu activa in materia, quia haec actio est prior
sanitatis. Si enim infirmus, ut infirmus, actione ipsius formae, sequitur igitur quod
 92 LIB. II. SENTENTIARUM
dicitur naturalis, quia materia prima ha- hsecceitas non est ratio formalis receptiva

bel naturalem inclinationem ad hujus- passionis. Sed debet sic intelligi per quam
modi actionem et ad terminum ejusdem, res est hsec, ld est, per quam res habet

el sic patet quomodo hujusmodi natura- tale esse determinatum et specificum ad

litas, Lantum per se dicatur de principio quod esse determinatum et specificum
passivo. sequitur postea talis et talis hascceitas.
7 -
(k) Ad illud de definitione naturas. Hic
,}* T*A
quomodo ,- '-,
„ A natura, • • SGHOLIUM.
dicit Doctor quod
,
ut est pnnci-
sit
principium. pium passivum, dicitur de materia et de Non requiri rationem seminaiem inagente
forma ; nam materia, quse est proprie requivoco, saltem universali, nec in univoco

subjectum generationis, ut patet primo immediate agente, ut quando ignis generat

lg
de Generatione et corruptione, habet na-
turalem inclinationem ad recipiendum Restat igitur (1) nunc videre de 7.
NOU
es ^
affirmativa, m quo sit ratio semi-
• •
nr> f « x • • i

terminos generationis, et ut sic, natura ratio

kem a ™
pra?dicatur de materia tanquam de prin- nalis, et aliquid, et qualiter? Ubi
cipio passivo et receptivo ;
quando vero sciendum, quod oliqua. producunt geqff^co,
inclinatio naturalis consequitur composi- sibi dissimilia in specie et in for- ^^j}
ma, ut Sol producens ranam ^^
tum ratione e
formre, tunc dicimus, quod et .
ie
talis

quam de
natura praedicatur
principio receptivo,
de forma tan-
vel tan-
agentiSt
° aequivoca. Alia sunt, quae
producunt sibi similia, et hoc du-
... in
sed
tantum
a^ente
. . . pei* propa-
quam de ratione formali recipiendi. pliciter, lmmediate, ut lgnis
vel gattonem.
mpium.
Exemplum, lapis habet naturalem incli- ignem, vel mediante propagati-
nationem deorsum ratione gravitatis, qua3 one. In primis duobus non requi-
gravitas non consequitur immediate ma- ritur ratio seminalis, mediante
Leriam, sed consequitur talem formam qua, forma inducatur, sed in ulti-
substantialem lapidis ; ergo ratione gra- mo sic enim est dicere,
; nibil
vitatis habet naturalem inclinationem ad quod ignis in producendo ignem
accipiendum motum deorsum, et sic talis cle aqua, primo causet sibi rati-
motus dicitur naturalis ; natura ergo, quae onem seminalem, qua3 sibi coagat
est principium passivum seu receptivum, vel agenti universali, quia ele-
talis motus dicitur de ipso lapide, tan- mentn sunt imperfectissima entin
(|uam de principio receptivo, et dicitur .
in genere substantise, secundum
de forma tanquam de ratione formali Comentatorem 3. Coeli et Mundi com.
recipiendi, sicut etiam risibilitas dicitur 22 et 67. semen autem cujuscum-
de homine tanquam de principio rece- que agentis, est imperfectius eo.
ptivo, et de anima intellectiva tanquam Non ergo ratio illa seminalis age-
*
ret ad formam perfectam mixti. fe
de ratione formali recipiendi. Et dicit * al
-. J^ :

hic unum verbum, quod per eam-

Doctor Praeterea, ratio seminalis agit
dem formam, per quam res est hssc, per absente agente principali, sed ces-
eamdem est receptiva passionis consequen- sante igne a sua actione, non con-
tis naturaliter naturam ejusdem rei, hoc tinuatur caliditas vel actio calo-
sane debet intelligi, quia res per ha3c- ris, mediante qua generatur ignis,
ceitatem est haec formaliter, ut patet su- sed redit aqua ad frigiditatem ;

pra a Doctore dist. 3. hujus, et tamen ergo.

 .

DIST. XVIII. QILESTIO UNICA. 93

Praeterea, semen ponitur ut sit SGHOLIUM.

medium inter generans et geni-
tum sed hic est actio ignis im-
;
Explicat claL-e quid est semen, et quid
ratio seminalis, docetque semen non esse
mediata sine seminc, quia ignis
activum respectu generationis, primo quia
immediate generat ignem ergo. ;

in instanti generationis, non est ; secundo,

Text. Praeterea, Aristoteles 7. Metaphy-
c. 29. et
quia est imperfectius genito ; loquitur de
31. sic. dicit quod sicutin artiflcialibus semino uniformi, de quo i. d. 43. q. 2.

non fit aliquid nisi ab extra, ita

in naturalibus fit aliquid tantum Quid ergo est semen, et quid L
? Slt .

, . (Jui.l

ab extra, ut ignis ab igne ; igitur ratio semmahs ? Dico, quod semen *emen.

non prsecessit in materia ratio est corpus quoddam, cujus forma

seminalis, quae est inclioatio for- non est intenta propter se, sed
mae. propter aliud, ut scilicet ex illo
generetur aliquid simile gene-
COMMENTARIUS. ranti.
Et ut hoc melius videatur, po-
8. (1) Restat igitur nunc videre, etc. Do- test distingui in natura duplex
S
ratio c ^°r hic duo dicit principaliter primum, processus in forma, Unus ascen-
seminahs.
q U0(j in a g en te sequivoco producente dendo, ut a forma seminis ad for-
effeclum sibi dissimilem in natura, non mam sanguinis, a forma san-
requiritur ratio seminalis, ut patet de guinis ad formam aliam, scilicet
Sole producente ranam ; nec similiter in embryonis vel alterius, et iste
agente univoco producente effectum im- processus est ab imperfecto ad
mediate, sicut ignis immediate producit perfectum. Alius processus cst
alium ignem, puta in ligno. Et quod descendendo e converso, a perfe-
non requiratur hujusmodi ratio seminalis, ctis ad imperfectiora, resolvendo
patet, quia quando ignis producit ignem scilicet in cadaver et in foeces, et
de aqua, non requirit aliquid medium, sic procedendo usque ad elementa

quo mediante producit ignem ex aqua, vel materiam primam. Illud au-
quod patet, quia ignis si requirit aliquod tem a quo incipit natura in primo
medium, et ratio formalis, vel semen processu, est semen, et constat
quod sit productivum ignis ex aqua, naturam in illo non sistere, sed
tunc sequitur quod imperfectius potest ulterius procedere et ascendere,
producere perfectius, patet, nam ignis usque ad ultimam formam perfe-
productus est aequalis perfectionis cum ctam, et e converso est in descen-
igne producente, cum sit ejusdem spe- dendo vel resolvendo, scilicet quod
ciei ; semen vero est imperfectius agente natura non sistit citra ultimam,
principali, vel eo cujus est semen, ergo et tota natura est adstricta huic
si tale semen requiritur ad producendum ordini et processui. Semen igitur
talem ignem, ut principium producli- estquoddam corpus imperfectum,
vum, sequitur quod imperfectius pro- productum a generante, ut sit via
ducat perfectius, et in agente univoco ascendendi ad ulteriores formas
per propagationem requiritur semen, ut perfectas.
patet infra. Quid est ratio seminalis (m)?
 ;

'.»1 LIB. I!. SENTENTIARUM

Quul sit Dico quod est aliqua forma senii- ris ; sed semen est imperfectiusnon causat
ratio
Bemiualis t
nis, inquantum semen est, et illud, quam res generanda, etiam cum l

se.

vel est forma substautialis semi- omnibus spiritibus suis ; igitur

nis, vel qualitas necessario conse- etiamsi maneret, non posset esse
quens formam substantialem se- principium activum generationis.
minis, sicut forma tritici in triti. Respondetur, quod semen mo-
co,vel qualitas consequens formam vet et agit in virtute decidentis,
substantialem ejus nec semen
;
et ideo sic potest agere ad pro-
nec ratio seminis sunt coaeva ma- ductionem substantiae et geniti ;

teriae, quia semen iit ex nutrimen- et hoc patet per Galenum, qui dicit
to, in quo seminc est ratio semi- in semine esse virtutem divinam.
nalis, sicut in subjecto, nec sem- Contra, in virtute non entis, eo
per est semen in seminante, cum modo quo est non ens, nihil agit
iiat de superfluo alimenti. sed generans vel decidens semen,
9. Ad quid est semen? estne pro- in proposito est non ens, cum non
Semen
non esse pter generationem, ita quod sit sit prsesens illi corpori, in quod
activum
respectu principium generationis activum ? debet agere semen vel ratio se-
generati-
onis. Dico quod non, si est semen uni- minalis, et potest non esse sim-
forme, quod dico pro semine ma- pliciter; ergo si hic agit, hoc erit
ris, quod agit in semine mulieris. virtute alicujus infra se contenti.
Semen tamen uniforme ex quo fit Praeterea, causae per
1
se et es- n
Causee
res, quod scilicet decisum est a sentialiter ordinatae, licet simul essentiaii-
ter
generante, sive sit patris sive ma- concurrant ad unum effectum
ordmate

tris, ex quo est uniforme respectu causandum, (sicut patet de Sole coexisten-
geniti vel generantis (quae unifor- et homine, in generando homi- m age^io.
nem) causae tamen accidentaliter Acc Jiter ta
"
mitas et unigeneitas ; in semine
poni debet), non potest esse ordinate, nonrequirunt
* se in cau- ordinat2e
non
principium activum generationis; sando; sed licet una sit ab alia, requinmd

propter duplicem rationem. Pri- ex quo tamen est, habet et habere

mo, quia quod non est non potest propriam causalitatem re-
potest esse principium producti- spectu alicujus efFectus, non exi-
vum substantiae, sed semen non stente causa a qua est, sicut patet
est in instanti generationis ; er- de Platone generato a Socrate, qui
go tunc non est principium in- potest generare Ciceronem, So-
ductivum vel productivum gene- crate non existente, nec causante.
rationis vel termini gcnerationis, Unaquaeque igitur causarum acci-
nej etiam dum est potest esse dentaliter ordinatarum agit, et
principium activum quia se-
tale, causat propria virtute sed gene-;

men est aliquid de proximo con- rans vel seminans, et semen, sunt
vertibile in quod debet ge-
illud accidentaliter ordinata, sicut So-
nerari, hoc autem habet rationem crates et Plato igitur ad actionem
;

passivi, non activi. introductivam formse ultimse, non

Imperfe«
Praeterea, imperfectius non est concurrit virtus generantis.
ctum causa sufficiens activa perfectio- Dico igitur (n) quod nullum se- io.
 , l

DIST. XVIII. QUjESTIO UNICA. 95

men, ncc aliquid in semine, est poris ccelestis, quae consona est
principium activum generationis virtuti divinae.
11,
vel ultimae formse, nec est a patre, Qualifcer ergo' ponitur ratio se-« ,

quia
1
patre non existcnte, filius
*
minalis in aliis ab animalibus? ,r- nal is
* ,

1
-
.

Vide Judi- , 1

generatur, nec a ibrma coeli, quia Dico, quod omnia mixta possunt.. (Um
multa viventia sunt perfectiora liabere rationes seminalcs, quia a Met. t/
m i-.f
i .

iorma coeli; vel lgitur ab Angclo

iAi . .. ,.
generanterecipiuntqualitates,qua>
com.
Quaiita 8<
ts.

q,,:,, lv,!l
vel a Deo est anima dans vitam
; sunt vise ad formas ulteriores et aj
gen t10
vel interimere aliquam
oportet perfectiores ; in cadavere enim bo- n£m
praemissarum non ab Angelo, ^ 01 101
; vis potest induci qualitas aliqua a ^^
quia Angelus non agit nisi median- corpore coelesti, quae
^
est via ad se linalis -
i\
II llll
I

te motu coeli, relinquitur ergo

^ formam apis,
L
et est similis illi '
eiementum
potest
quod a Deo. quac datur a generante univoco, et essequasi
. . ratio
Sed estne prmcipium (o) altera- est ratio semmalis; potest etiam semmaiis

tivum praevium illud semen? Vide- ratio seminalis esse in non vere
tur quod non, quia si est uniforme, mixtis, sicut in mixtis per juxta-
non potest per aliquem gradum positionem; corpora enim ccelestia
entitatis suae vel per qualitatem non semper generant de vere mix-
suam seipsum corrumpere vel
, tis, sed de mixtis per juxtapositi-

promovere ad ulteriorem gradum, onem, et tale mixtum potest habc-

sicut patet de igne et suo calore ; re qualitatem, quae est via ad for-
ista etiam qualitas si esset princi- mam perfectiorem. Item unum
pium alterandi, si alteraret, alte- elementum potest esse per poten-
raret se. -
tiamdivinam, quasi ratio semina-
principium uniforme
Praeterea, lis respectu mixti, ita quod ex uno

non est principium activum diffor- elemento, potest Deus causare

mitatis, nisi passivum sit diffor- mixtum, sicut de aqua fecit pisces,
me; sed semen est uniforme et uni- Genesis primo.
geneum, etiamsi est activum, et Ex dictis patet, quomodo intelli Quomodo
similiter materia igitur non po- ; gendum est illud Augustini, tertio PhSaonis
test alterare ad tantam diversita- de Trinit. capit nono, quod in elemen- ranasf
tem, quanta apparet in organis tis mundi hujus ponendae sunt ra-
ipsius geniti, scilicet corporis or- tiones seminales, quia possunt sic
ganici. Quid ergo ? Dico, quod rc- contemperari, vel per simplicem
currendum est virtutem
hic ad mixtionem, vel per illam quae est
divinam, sicut et Averroes facit, per juxtapositionem, quod causa-
Text. 69. ut patet in dissolutione illarum bitur ex eis quaedam qualitas vel
q U gg S {;i onu m difficilium, secundo Cceli
et mde.
forma, quse erit via ad aliquid per-
et Mundi. Galenus etiam virtutes fectius. Et ex hoc potest Augusti-
seminum vocat divinas. Ilia igitur, nus habere intentum suum, tertio
quae facit diversitatem organorum de Trinit. ubi ostendit quomodo ma-
in corpore animalis, oportet quod gi Pharaonis fccerunt ranas, nam
sit agens difforme, et hujusmodi rationes seminales istorum sunt
est difformis actio caloris vel cor- in elementis comemperatis ad in-
 96 LIH. II. SENTENTIAIUJM

vicem, quse contempefantia non potest formari res ; sed in costa

st nisi quaedani juxtapositio elc- Adoe non fuit aliquid hujusmodi,
nienti cum elemento, secundum quia non solum per unam tran-
proportionatam quantitatem et smutationem,sednecper quamcum-
qualitatem; et quia malus Ange- que poterat sic converti naturali-
lus novit iliam quantitatem et pro- ter. Potest ergo dici, quod duplici

portionem, et corpora hujus mun- ratione non poterat costa illa esse
di talia obediunt ei ad nutum, semen, nec in ea ratio seminalis :

quantum ad motum localem, et Primo, quia ut dictum est, semen

ideo potest conjungero, et potuit est propinquum convertendum in
elemonta activa passivis, secun- genitum, cujusmodi non fuit costa
dum debitum contemperamentum, illa. Secundo, quia per quamcum-
et apponore illa directe corporibus que transmutationem non potuit
coelestibus habentibus inlluere se- transmutari costa in totum corpus
cundum hujusmodi contempera- Evse, quod fuit in perfecta quanti-
mentum, et sic generare ranas. Ex tate formatum sine materise addi-
hoc patet quod hujusmodi rationes
tione, nec etiamaliquid illius cor-
seminales, non sunt perpetuo cum
poris fieri potuit ex ista costa natu-
ipsa materia prima.
raliter, nisi per multas transmuta-
12 -
Ad argumenta de creatione et
tiones. Adducit etiam Magister
annihilatione, solutum est jam, et
similiter ad alia.
auctoritatem Augustini in ultim.

Ad illud in oppositum, dico quod cap. hujus dist. qnod factura mulie-
sunt singulse rationes singularum ris de costa Adae, non habuit cau-
formarum, quod sunt ibi per
et sam nisi a Deo sic dicente mu-
informationem. Nec hoc est incon- lierem ita fieri, etc.

veniens, quia plures formae similes

sub gradu imperfecto non repu-
gnant, sicut repugnarent sub esse GOMMENTARIUS.

perfecto ; patet de frigido, ac cali-

x

do, et tepido.
(m) Quid est ratio seminalis. Nota hic
Ex his quae dicta sunt, patet 9.
In costa aliqua,
x
ut intelligatur littera. Pono exem- „ Not ?-
Adtenon qusestio
^ ciua
x
quseritur
L
: Utrum in Exemplun
fuit ratio plum, et sit aliquod semen decisum ab
il^t^om. costa Adae, de qua formata fuit homine in malrice, illud dicitur proprie
17. et 29.
£ va f uer ^ ratio seminalis? Dico
^
semen, eo quod tale corpus est inlentum
enim quod non, quia secundum a natura, non propter se, id est, quod
Aristotelem 5. Met. cap. 6. semen actio agentis naturalis sistat ibi, sed pro-
non est potentia qusecumque remo- pter aliud, id est, ut ex ipso consequatur

ta, sed potentia propinqua, de quo aliquod compositum principale intentum.

proxime, et per unum processum Dicit ergo Doctor quod ratio seminalis,
 DIST. XVIII. QIMESTIO UNlCA. ^
vel est forma substantialis illius seminis, Primum quod nec ipsum semen decisum, Opinio
Seoti.
nec ratio seminalis est activum ultimi ter-
vel est qualitas activa consequens illam
Secundo dicit, mini generationis, quia dictum est quod
formam substantialem.
semen tantum requihtur in agente umvo-
quod nec semen, nec ratio seminalis sunt
co per propagationem, et quod tale se-
coieva materiae ;
patet exemplo, non enim
ratio seminalis est men sic decisum, est Imperfectius eo a
semen in quo fundatur
patet, quia quo deciditur, sive in hominibus, sive in
semper in homine seminante,
et brutis, sive in vegetabilibus, in quibus
illud semen causatur ex nutrimento, fit

dicit ibi ad proprie reperitur semen et quod tale

de superfluo alimenti. Tertio
;

quid esl semen? Semen est difforme, sup- semen non sit activum ultimum termini
generationis, patet supra, quia ille termi-
liscrimen i
quod semen viri et muiieris difformi-
er
p e ,

semen vhi ter' se habeant, ita quod semen viri sit nus est perfectior semine, ut puta anima
ille
multris. allerativum et semen mulieris tantum vegetativa, sensiliva vel intellectiva ;

alterabile, vel si ponatur difformitas in ergo terminus generationis non est a de-

eodem semine, ut aliqui ponunt, ita quod cidente, quia in patre mortuo adhuc ge-

duo consideranda neratur filius in matrice mulieris, nec est

in semine viri sint :

aliud vero in ille terminus a forma cceli, quia animata

unum in ratione activi,

semen secun- sunt perfectiora, nisi dicatur et teneatur

ratione passivi, tunc illud
opinio supra in disl. 14. qusest. 1. quod
dum rationem magis formalem et activam illa

magis spiritualem potest agere in se- ccelum est animatum anima intellectiva,
et
tunc posset concedi ipsum esse pro-
ipsum secundum rationem magis mate- el

ductivum alicujus viventis, id est, vel

rialem et grossiorem. Dicit ergo Doclor

quod semen sit difforme, quod est

si tale
anima vegetativa vei sensitiva. De intel-
lectiva non est credendum, cum illa
im-
genera-
activum, ponatur manere in fine
ut aliqui volunt exponere Docto- mediate creetur a Deo, nec potest esse ab
tionis
Angelo, patet, quia Angelus non potest
rem credo tamen, quod ad mentem etiam
genera- aliquid immediate transmutare ad formam
tale'semen non sit activum talis
spintualem, nisi mediante motu cceli, ut
etiamsi maneat, ut patet per se-
tionis
tam Physicorum quam Theolo-
cundam rationem. Et ibi etiam dico, quod
est opinio

gorum; relinquitur ergo quod ab ipso Deo.

nullum semen si non est omnino uniforme
non potest agere (o) Sed estne principium. Secundum lloo e tota
in toto et in parte, tunc piiilosophia
se- dictum est ibi Sed eslae principium alte- est
ad generationem, ita quod agat in :

difficilli-

semen, ita quod rativum etc. Dicit Doctor quod tale se- mum,
ipsum convertendo illud ,

ideo onines
Iloc patet exemplo, ca- men decisum, si est uniforme, non est vario
exillo fiat aliud.
semine modo labo-
non potest alterare se- principium alterativum, ut ex illo
raverunt,
lor enimut octo,
et nihil
forma aliuuod mixlum, vei corpus organi-
ipsum quia uniformis, nec aliqua
fiat certi perce-

cum, et probat, quia tunc si est

uniforme, perunt.
substantialis potest alterare seipsam
non ;

alteraret se et corrumperet seipsum,

quia
toto et in
enim ignis qui est uniformis in
seipsum, ut ex illo non posset se alterare, ut ex ipso hat cor-
partibu°s potest alterare
umfor- pus organicum, nisi tale semen con
fiat ahud, et quod tale semen sic

patur, ut patet in aliis alterationibus. Ad-

me non possit esse principium activum
se-
probat per duas rationes, ditaliam rationem satis claram, quia
generationis,
qua3 sunt clara3 in littera.
men omnino uniforme non potest tantum
tanta diffor-
Hic Doctor dicit duo : alterare se, ut ex ipso creetur
(n) Dico igitur.
7
10. Tom. XIII.
 ;

98 LIB. II. SENTENTIARUM

mitas, qualis apparet in corpore organico vero in eodem instanti quo corrumpitur
oportet ergo ad aliud recurrere. Si vero semen, corrumpitur illa virtus alterativa,

semen esset ditYorme, et non corrumpere- tunc non posset alterare, patet, quia
turad corruptionem seminis, tunc forte ex agens, quod desinit esse in instanti quo
intentione posset alterare illud semen ad forma generatur, non attingit illam for-

ulteriorem forinam, qua) esset dispositio mam sua actione, ut patet supra in hoc
ad ultimum terminum generationis. Si secundo, dist. 15.
 DISTINCTIO XIX. 09

DISTINCTIO XIX
{Textus Magisln Sententiarum.)

posse mori, quia ad illum statum

pertinet moriendi impossibilitas,
Dehominis statu ante peccatum, qualis quod ex gratia erit, non ex na-
fuit secundum corpus, et qualis post tura. »

peccatum

Quomodo dicitur liomo facfus in animam

A .
Solent quseri plura de primo viventem.
hominis statu ante peccatum, sci-
licet qualis fuerit homo, prius-
quam peccaret, et in corpore et In primo statu corpus ho- fuit Duhiuml
in anima, mortalis, an immortalis, nfinis animale, id est, egens ali- ^\ 2a£
passibilis, an impassibilis de ter- ; moniis ciborum unde et homo ;
15 - 45 -

mino inferioris vitse, et de tran- factus dicitur in animam viventem,

situ ad superiorem ; de modo pro- non spiritualem, id est, in animam
pagationis liliorum, et alia multa, corpus sensificantem, quod adhuc
quse non inutiliter sciuntur, licet erat animale, non spirituale, quod
aliquando curiositate quserantur. egebat cibis, ut per animam vive-
Et priusquam ad animi qualitatem ret. Factus est igitur in animam
pertinentia prosequamur, de qua- viventem, id est, vitam corpori dan-
litate ejus secundum corpus et tem, tamen per sustentamenta
modo propagationis filiorum, et ciborum; et tunc erat corpus
de aliis quibusdam inspiciamus. mortale et immortale, qui po-
Quo sensu Primusigitur homo secundum
« terat mori, et poterat non mori.
corpus , , .

fuit naturam corporis terreni et rmmor-

,

« Post peccatum vero factum nubium 2.

, ,. .. Rom. 8. .

p m^rtafe. talis quodam moclo secundum

fiiit est mortuum,
,

sicut dicit Apo- 10.

aliquid, quia potuit non mori, et stolus : Corpus propter peccatum

mortalis quodam modo, quia potuit mortuum est, id est, necessita-
mori. In illo namque primo statu tem moriendi in se habet. In re-
habuit posse mori et posse non mori. surrectione vero erit spirituale,

Et hsec fuit prima humani corpo- scilicet agile et cibis non egens,
ris immortalitas, scilicet po&se non et immortale, non sicut in statu
mori. In secundo vero statu post primo tantum quod fuit, scilicet
peccatum habuit posse mori et non possit non mori, sed etiam quod non

posse non mori, quia in hoc statu poterit mori. Unde Augustinus super

moriendi est necessitas. In tertio Gen. « Apostolus ait Corpus quidem :

statu habebit posse non mori, et non mortuum est propler peccatum, etc Dubium 3.
 .

100 LIB. II. SENTENTIARUM

Utrum quam habuit ante

Au-. Prius de limo tcrr;v formatum immortalitas

est corpus animale, non spiritu- peccatum, fuerit de conditione naturae,

Cor. 10. an ex gratice beneftcio ?
[.

-54. ale, cum quali resurgemus, et re-

novabimur a vetustate, non in corpus

Solet hic quaeri, cum homo B.
animale, quale fuit, sed in melius,
primus mortaleet immortale cor-
id est, spirituale, cum hoc mortale
pus habuerit, utrum ex conditione
""'"'" '""""'•"' / ''""""' in ** am rau "
natur8e ip S iu S corporis habuerit
tandus erat Adam, nisi mortem ^ *
an alterum ben eflcium
corporis animnhs pecr -ando me- +• „ h^a* ;™r™H-ai;
esset gratiae, scihcet lmmortali-
.

ruisset. Non ait Apostolus cor-

.
L
. .

^ ^ ^^ M
^ ^^
:
d
pus mortale est propter peceatum, ^. ^ habebat
sei1 wormu,w *'
'
in natura corporis, id est, posse
mori; alterum vero, scilicet posse
non mori, erat ei ex ligno vitse, sci- Aug. lib.
6. cap. 25.
lioet ex dono grati». Unde Augus-
Corpus hominis ante peceatum mortale
•
^ct peccatum
wnnnhnn umuo super
tinus r Gen. « Quodam modo
et immortale erat, post
> i ,
_

creatus est homo linmortalis,

morluum.
quoderat de ligno vitss, non de
ei

conditione naturse. Mortalis erat

conditione corporis animalis, im-
« enim ante peccatum mor-
Illud
Non
mortalis beneftcio Conditoris.
tale et immortale erat, quia pote-
enim immortale erat, quod om-
mori et non mori.,,
raunun.tnunnu,
rat Aliud autem
n(m
est non posse
r
*
„
mori. Ideo factum est per pecca-
tum non mortale, quod erat, sed
j
mori, aliud

i
posse non

rt

. .
umu
e in
erit
AA F\ ^
Anerte
o^ri
sed
A
u
nisi
kC dicit, quod
^v ligno
ex lirrno
i-
.

vitrn
cum
spintuale ».
*
non ex , atnT 9
natura,
•

habebat posse
vitse hfl.hfihat. wosse
*

fuerit
u X /V
,

mortuum, quod non fieret,

I
nisi
non mori. Propter hoc aliqui di-
peccaret. Animale enim est et
cunt, quod nisi ligno vitae ute-
iilo
hoc corpus, sicut primi homi-
retur, non semper viveret, quia
nis fuit, sed jam deterius est ;
ha- Opinio
peccaret. enim, si illo
Peccaret quorum-
bet enim necessitatem moriendi ». dam
ligno non uteretur, quia prsecep-
Ecce hic evidenter aperit Augus- comederet de omni
tum erat ei, ut
tinus quod corpus hominis ante
ligno paradisi, nisi de ligno scien-
peccatum mortale et immortaie
tisB boni et mali. Sicut ergo pec-
fuit, sed non qualiter flet in resur-
cavit comedendo quod erat pro-
rectione. De hoc eodem Beda super
hibitum, etiam peccaret, si
ita
Gen. ait: « Non est credendum,
Ibid. c. 25
Beda. mortua non comederet quod erat jussum.
Gen. 2. 17
.ante peccatum ita fuisse
corpora, sicut modo. Ait enim Si non foret prceceptum ut de illo ligno

Apostolus Corpus propter peccatum

:
comederet et aliis, et non illo utere-

mortuum est, sed licet fuissent anima- tur, an posset non mori.
lia nondum spiritualia, non tamen
necesse esset Sed adhuc quseritur, si non C.
mortua, quae scilicet
mori. » esset prseceptum, ut de ligno vitae
 .

1Gl
DIST. XIX. QILESTIO UNICA

aliis et non illo vescere- terit esse defectio. Caro Adse ^s

ederet, efc
immortahs
antc pec atum ita veteri

tur, numquid posset non mori? £™

creata est, ut per alimoniam {e

Si semper viveret, non

utens illo
ligno adjuta, mortis et doloris
esset
ligno, non erat ei ex illo
expers. sic ergo immortalis
et
opinioi. possenon mori. Si vero non possct caro
incorruptibilis condita est
semper vivere, id erat ei cx iilo
hominis, ut suam immortalitatem
ino" Micui dicunt, quod si non
Eet
ligno, et aliis et
T lept^
non illo vescere-
tur. viveret semper; sic
determi-
nantes illud quod supra dixit Au-
vesoi lllo et

In
incorruptio.em per «bs
tiam mandator
qmbus mandat
batur, ut de ilhs
^c
s 1
^
oc on
hgnis concessis
,

ne
-

« Erat ei de li- manducaretet ab interdicto absti-

gustinus, scilicet :

immor-
neret per horum edulium
gno vita3, non de conditione natu-
;

quasi non ex talitatis dona conservaret, donec

rse » tantum, scilicet
corporalibus incrementis perdu-
conditione naturse solummodoerat Conditon
illo ligno. Aliis ctus ad setatem, quse
ei, sed etiam ex
multiplicata progenie,
vmetur, quod
autem videtur, h6
ex ligno
quuu ca vitse — ,^ nlaceret,
pidou i

o P inio2.
erat ei posse non mori, non ex
natu- ipso jubente, sumeret de l1 ^.™'
non quo perfecte immortahs factus ci-
ra Ideo enim dicitur potuisse
uti illo ligno, bi alimenta ultenus non requne-
morfqulToterat
ret ».
de quo edens non moreretur.

scnten-
quomodo immortalis Summatim superiorum verborum
Qucestio Augustini,
tiam perstringit.
factus sit homo.

Augusti-
Ecce his verbis videtur
ho-
De hac vero hominis immortali- nustradere, quodcaro primi
se ha-
Augustinus su- minis immortalitatem in
D.
Ausr. lib. tate, qualis fuerit,
3. 21.
per Genesim, qusestionem
movens buerit, quse per alimoniam
cibo-
Glossa
ordinaria
sic ait : « Qua^ritur, quomodo im- rumconservaretur usque adtem-
ad illud
homo pree melius,
Genesis 1
mortalis factus sit pus suse translationis in
26.
Faciamus aliis animantibus ; et quomodo quando de ligno vto comederet,
hommem lta
etc. cum illis communem acceperit et fieret omnino immortalis,
alimoniam. Sed alia est immorta- ut non posset mori.
Duplex, litas carnis,quam in Adam ac-
videtur,
immortali
cipimus; alia, quam in resurre- Quod ex prcedictis consequi
tas. "
conditione
ctione speramus per
Christum. hominem de naturce suce
scd
Ille factus est homo
immortalis, quodammodo fuisse immortalem,
non pec- immortalis, nisi
ut non posset mori, si non omnino fieret
moreretur autem, si pecca- participato Ugno vitce.
caret,
ret ;
vero resurrectionis non
fllii quod im-
Ideo aliqui dicunt,
mori.
poterunt ultra peccare nec habebat,
mortalitatem de natura
Caro nostra non tunc egebit rc- quse aho-
po- qua poterat non mori,
fectione ciborum, quia nulla
 1

102 LIB. II. SENTENTIAKUM

rum lignorum esu
poterat con- absolute, quem habuisset in vita
rvari ; sed non poterat consuni- sua illa, quseritur unum : Utrum
mari nisi assumptioneca
per in statu innocentiae habuisscmus
ligni vitae. Quod videtur Augusti- corpora immortalia ? Quod non,
gi
ub. s.c.5. nussentire super Gen. dicens « Hoc : quia corpus, quod indiget alimen- *

quoque addo, talem cibuni illam to et nutritur, videtur esse corru-

arborem praestitisse, quo corpus ptibile, tale iuisset corpus in illo
hominis stabili sanitate iirmare- statu. Patet, Gen. 3. de omni ligno
tur, non sicut ex alio cibo, sed paradisi comedes, elc. Major satis
inspiratione satubritatis occulta ». patet, quia omne nutribile habet
1 10 innuere quod cum
videtur, partes fluentes, quse indigent re-
aliis cibis posset corpus susten- stauratione, ut in setate debita, et
tari, hoc cibo indeficiente sanitate restauratione, et augmentatione
firmaretur. Ex quo consequi vide- usque ad astatem debitam, quse
tur, quod sicut in natura sua ha- quiclem restauratio non fit sine de-
buit mortalitatem quamdam, sci- perditione vel debilitatione humi-
licet aptitudinem moriendi, ita di radicalis et caloris naturalis,
aliquam immortalitatem in natura quia aliter crevissent usque ad
sua habuit, id est, aptitudinem immensam quantitatem, si nihil
qua poterat non mori, cibis ad- fuisset deperditum; si igitur pars
jutus sed si perstitisset, im-
; sit deperdibilis, et totum.
mortalitatis perfectio esset ei de Prseterea, secundum Philoso- Arg. 2.
ligno vitae. Sed qui hoc tradunt, phum
r primo Cceli et Muncli, omne Text.
;.. .
com. 102,
batur. quomodo superiora Augustini generabue necessario corrumpe- eti26.
Littera b. .,
, . . . .

tur cum igitur non sit majoris

,

hujus verba, quibus dicit, quod erat ;

immortalis ex ligno vitse, huic virtutis posse rem corrumpere

sententise non contradicant, dili- quam posse rem generare, si pote-
genter inquirant. rant generari, per consequens po-
(Finis texlus Magislri). terant corrumpi. Confirmatur,quia
non est majoris virtutis deducere
de esse ad non esse, quam de non
QILESTIO UNICA. esse ad esse.

Prseterea, nullum violentum est

Utrum in statu (a) innocentice habuisse- *

perpetuum sed in corpore natu- 1. ^i. t

;

mus corpora immortalia ?

.

rali mixto tali, sunt elementa com 18, *

Alensis2. p. q. 89. m. 5. 6. q. 93. m. 2.D. Thom. extra loca sua naturalia; ergo
1. p. q.91. a. 1. el hic a. D. Bonav!
q. 1. 4.
violenter detinentur sunt etiam ;
a. 2. q. art. 3. q. 1. Richarcl. art. 2. q. 1.
1. ei
et art. 3. q. 1. Gabr. q. un. a. 2. et 3. JEg\(\. ibi quaiitates contrarise simul,
q. 2. a. 3. Cajet. in cap. 2. G<n. Piligianis in
c.2. Gen. p. 591. Hassol. Lychet. Tarlar. Ru- quod videtur violentum.
hiun. Veriilon. iVnton. Andreas, et aiii hic.
Contraad Rom. "
5. Per unum ho-
. . .
l c\ Ratio ad
minem intramt mors in omnes, et cap.o. opposit.

Circa istam distinctionem deci- Corpus propter peccatum mortuum est.

i.
mam nonam,in qua Magister agit
de statu hominis secundum se et
 DIST. XIX. QUiESTIO UNICA 103

Alio modo dicitur immortalitas quoad es- i mmortali

se substantiale, non seipso, sed dono tas
capitur
COMMENTARIUS. Dei invariabililas, sicut Angeli, corpora «'"obus
modis.
coelestia, amrme intellectiva», quantum ad
1. (a)Status est stabilis permanentia firmata esse substantiale sunt entia invariabilia
Triplex
status. legibus divime sapientiae. Est autem ho- et immortalia, juxta illud Platonis in Ti-

minis stalus triplex : Primus est statusna- maeo : dii deorum, quorum ego opifex
Primus turce instituta), et isto slatu poterat homo idemque pater, vos siquidem opera mea
status.
mori, cum eamdem naturam habuerit est/s, natura quidem dissolubiles, mea <iu-

quam modo habet, et nunc habet poten- tem voluntate indis&olubilcs, et loquilur

tiam ad moriendum ; igitur et tunc. Patet Angelis, quos deos deorum nominat. Ter-
consequentia, quia peccatum nihil ademit tio wiodo immorlalitas est in eo, qui po-

de natura, sed solum ademit gratuita. test de se non mori, licet possit etiam

Potuit etiam in isto statu non mori, quia mori ; et hoc modo homo in statu inno-

transtulisset eos Deus de illo statu ad centia) fuit immortalis, et sic qmerit quae-

beatitudinem. stio.

Secundus Secundus status est naturae laps?e, et est

status.
status praesentis vita), etin isto homo non SCHOLIUM.
potest non mori, cum ex peccato incur-
Sententia D. Thomse, corpus Adse ante
rerit necessitatem moriendi, Gen. 2. Qua-
lapsum fuisse non potens mori, quod etiam
cumque ho^a comederis, morte morieris,
videtur D. Itonaventura asserere. Ratio
id est, necessitatem moriendi incurres. utriusque elare ponitur a Doctore.
Tertius Tertius est status natura) restitulse, et
status.
stalus beatitudinis, et in isto statu non Hic dicitur qiiod hsec : corpus in 2 .

potest homo mori, licet habeat eamdem statu innocentios fuisset immortale (ra- ^\^"eanv t;

naturam et potentiam, tamen firmatum tione negationis intellectae in hoc, dist-art 2.

et3.n1
est lege divina, ut homo non moriatur quod est immortale) sequipollet
instatuillo. Innocentia etiam capitur tri- huic : corpus in stdtu innocentice non
Innocentia
capitur busmodis: Innocentia primo modo est potuit mori. Tlaec tamen distingui-
tribus
modis. pura per se bonitas, cui ex se omnis an- tur, quia ly non potest determi-
nexa est perfectio, et sic solus Deus est nare ^ ©17
^ddi ad hoc verbum potuit,

innocens, et sic non loquimur hic. Se- ™ habitudine ad illud infinitivum

cundo modo, innocentia pro statu sepa- mori, et Secundo
sic est falsa.
rato actu a viliis, sicut in hac praisenti vi- modo potest prnecise determinare
ta multi custodiunt se actualiter a vitiis vcl addi ad illud infinitivum mori,
mortalibus, et sic dicuntur justi, juxta illud dicendo sic : homo in statu inno-
Psalmi : Innocentes et recti adhxserunt ccntire potuit non mori, et sic est
mihi, elc. Tertio modo, innocentia accipitur vera ; ex quo enim modo habet
pro statu separato ab omni peccato et potentiam moriendi, cum per pec-
poena aclu, licet aptitudine possit et pec- catum non mutatio in sit fncta
careetpati, et sic capit hic. Immortali- natura, ad hoc quod dicta propo-
tas uno modo accipitur, ut omnimoda sitio sit vera, negatio non debet
immutabilitas, cui simpliciter repugnat addi ad posse, potentiam,
vel ad
mori, et sic solus Deus est immortalis quam semper habuit, sed ad ter-
 101 LIB. II. SENTENTIARUM

minum illius potentiae, qui potuit tiae fuit immortale, sequivalet huic pro 2.
Opinio
non esse. positioni : corpus in statu innocentiae non s. Uonav
pl en
Conceditur etiam, quodin sonsu mori, et ut ly non cadit supra ly potuit ( iist .
'

COmposito, hsec ost vera homo : in ordine ad.istud infinitum mori, et sic ^'q^i!
in statu innocentiae non potuit est propositio falsa, quia in quocumque

mori quia ly non determinat potuit statu habuit potentiam, qua3 consequitur

in habitudine ad mori, stante statu naturam et conditionem naturse humanae

innocentise, quo stante, homo non sicmixta}. Sed si ly non determinat, et ca-

potuit mori ; in sensu divisionis ditsuper illud infinitum mori, sic estvera,
est falsa, et hoc patet in hac :
qui* iste actus mori potuit non inesse pro
(tlhum non pofest essc nigrum. illo statu, quamquam inesset natura} po-

Ratio autem quare non potuit tentia ad illumactum, scilicet mori. Distin-

mori, stante illo statu, assigna- guil etiam S. Bonaventura istam propositi-
tur talis : poena non potest esse onem : homo in stalu innocentiae non po-
sine culpa ; mors autem est poena tuitmori in sensu compositionis et divi-

peccati, Gen. 3. Quacumque hora co- sionis ; et in sensu compositionis eam

medcritis, etc. stante autem statu concedit, quia stante illo statu ei non
innocentiae, non potuit esse pec- potuit inesse morsjin sensu divisionis

catum; igitur nec mors. falsa, quia sic homo fuisset innocens, et

Praeterea, in statu illo fuisset tamen mortuus fuisset, quod est falsum.

plenum clominium animae super Et probat tribus rationibus, quod illa est

corpus, et ideo non poterat fieri falsa in sensu divisionis, et vera in sensu
resolutio in corpore, quia vires compositionis , sicut ista : album stante

inferiores obedissent animae ad albo potest esse nigrum, est falsa, quia

nutum. sic facit sensum compositum, sed tamen

D. Thom .
Alia ratio assignatur, scilicet illud quod est album potest esse nigrum.
1. p. q. 97
art. 1.
'
quod fuisset hoc, propter aliquam
SGHOLIUM.
qualitatem supernaturalem tradi-
tam animae in statu illo, quae Sententia Doctoris, corpus Adse in illo

quidem conservasset corpus a statu habuisse posse mori, non fuisse tamen
corruptione, et hsec dicitur esse moriturum, quod habet expresse Augustinus
6. sup. Gen. ad lit. 28. et Magist. hic, et
illa justitia originalis. Non tamen
explicatduplicem causam mortis post la-
video, quod illa qualitas posset psum. Item, quod omnes 1'uissent translati
facere, quod tale" corpus non pa- in gloriam ante alterationem improporti-
teretur a contrario; et sic tan- onatam animae.
tum potuisset pati quod fuisset
mortuum, nec aliquid mori repu- Concedo, quod primus parens ha- 3.

gnans necessario includebatur in buit potentiam ad mori. Sed cum

innocentia. dicunt, quod stante statu inno-
centiae, non potuit mori, nego, et

GOMMENTARIUS. dico quod homo in statu seu stan-

te statu innocentioe, potuit mori;

2. S. Bonaventura respondet et dicit, quod ista tamen potentia non fuisset

haec propositio : corpus in statu innocen- reducta ad actum, et sic poterat
 DIST. XIX. QUiESTIO UNICA. 105

non mori, sicut si diceretur de appositam, et in qua non; hoc1.et2.de

aliquo et vere, quod potest esse autem potest quamdiu potest age- G
et g^.
Episcopus,
1x
qui
x
tamen nunquam re sufficienter in nutrimentuin, et v j? e
Oen.
'• de
c.
erit Episco.pus, vel cuius possibi- quia omne agens physicum, agen- de augmen-
, ,
tatione.
litas nunquain reducetur ad ac- do repatitur, et repatiendo debi- t. c 35.

tum. litatur, ita tandem quod non po- circiter.

Et hoc patet in proposito per test amplius convertere, nec re-

causas mortis post lapsum, quae sistere corrumpenti, et tunc hu-
sunt duae in genere, scilicet, vel jusmodi pars secundum speciem,
Dupiex a ] 3 intrinseco vel ab aliquo
x
extrin- incipit csse secundum materiam,
causa
mortisin seco. Prima est duplex, quia vel et fluere in partem secundum
genere
%o.-t corrumpitur ab intrinseco per ac- materiam, desinendo esse secun-
scfiiceTab tionem mu tuain contrariorum in- dum speciem. Hsec ergo est causa
xiimseco
t er se e t j nfra corpus, vel propter corruptionis, scilicet deperditio
^st.^15?' ac+-ionem intensam unius intrin- paulativa illarum partium, et de
vel corrumpitur ista corruptione dicunt quod non
^JJi^/f seci in aliud ;

corruptio propter defectum alterius

actione * '
contin- fuisset homo in statu innocentiae
unms or- gentem, scilicet ex subtractione corruptus, quia depcrditio pau-
ganicse .

partisin nutrimenti vel hujusmodi. Primo lativa fuisset restaurata peresuin

aliam,
modo accidit corruptio naturalis fructus ligni vitse, quod probatur
in animatis non propter actionem per illud Gcn. 2. Ne forte sumat dc
elementi in elementum, vel pro- fructu ligni vilce, et vivat in cetemum.
pter aliquam qualitatem elemen- Sed contra , quidquid fuisset
tarem activam vel passivam, -quia principium activum in liomine,
nec elementa nec eorum qualita- non potuisset continuare actionem
tes manent in mixto, ut dictum quin aliquando debilitaretur, quia p e r esum
est supra in qugestione de mixti- omne agens physicum in agendo vit^fninon }
restaurare-
r
one elementorum; sed propter debilitatur; esto ergo, quod na- tur
per f te
actionem unius partis organicae tura esset debilitata, et sumeret u ^
in aliam partem corrumpendo ip-
1 L l
de fructu, non potuit
*
sustentari perderet
natura.
sam, ut corpus fiat indispositum per istum fructum nisi conver- l.deGen.

et inhabile ad animationem. tendo ipsum, ut alimentum in sub-

4. Ista autem actio ponitur calo- stantiam et naturam suam, sed
ris naturalis in humidum radicale, illud conversum non potuit esse
corrumpendo et consumendo hu- nobilius quam
convertens. Simi-
midum, ad cujus corruptionem et liter natura convertens, prius fuit
consumptionem, sequitur corru- debilitata, et in convertendo etiam
ptio et consumptio propria etiam nutrimentum illius fructus debili-
caloris, et per consequens anima- tatur magis, sicut enim in una ac-
lis, ut patet de igne et oleo ; et tione, ita et in alia, et ideo magis
hoc modo, quia pars secundum et magis debilitatur, quanto niagis
speciem habet-certam periodum et et magis agit in convertendo; ergo
determinatam, in qua potest con- semper debilitatur, et ideo quan-
vertere in se partem nutrimenti doque deficiet. Exemplum Aristo-
 LIB. II. SENTENTIAMJM

telis de aqua mixta vino, nam vi-

num primo convertit aquam in SGHOLIUM.
se, toties autom potest apponi
Non fuisset in statu innocentise corruptio
aqua, quod deficiet virtus vini in defectu alimciiti, nec a continente disconve-
convertendo, unde secunda vice niente, nec ab Angelo, bestia vel homine
minus fortiter operatur quam pri- vim inferente.

ma.
Dico tamen, quod stante inno- Sed fuissetne ibi corruptio, se- 6
N<
centia, non accidisset mors, cujus cundo modo ab intrinseco, scilicet fuffl

corn
causam assigno talem, quia qui- per subtractionem alimenti pos- dete<
aJimi
libet fuisset translatus in paradi- sibilis, innocentia? Dico
stante sta
innoci
sum, antequam fuisset alteratus quod stante innocentia particula- univei
De<
alteratione improportionata ani- ri, in isto potuit esse corruptio, dist.

nicT, siveformse; et hsec transla- etmors per subtractionem, sive

tio non fuisset miraculosa, sed non ministrationem nutrimenti
justa et regularis, quod quilibet convenientis. Cujus ratio est, nam
in statu suo transformetur, et non parvulus in statu innocentiae, non
omnes simul, quod sic ostendo, habuisset usum membrorum , ut
nam iili parentes, aut semper nunc suppono, non potuis-
et ideo
continue meruissent dum essent set sibi acquirere cibum per poten-
in vita ista, vel non, si sic, et po- tiam propriam, per consequens
et
stea omnes; simul fuissent tran- potuisset deficere, stante innocen-
slati, primo natus fuisset majoris tia in ipso. Sed stante innocentia
meriti quam posterius natus, quod universali in omnibus, dico quod
falsum est; nam si mansisset sta- non fuisset talis defectus, quia
tus innocentise, Beata virgo, et parentes providissent filiis.suis,
multi posteriores fuissent beati- etiam
aliter fuissent nocentes, nec
ores quam multi praecedentes, vel adultus innocens fuisset passus
quam ullus prsecedentium. talem defectum illatnm ab alio,
si dicas, quod in illo statu non stante innocentia in omnibus aliis.

semper meruissent, sed usque ad Sed quid de causa extrinseca

certum terminum vitae, tunc si corruptiva? Dico, quod illa est
non fuissent translati ad gloriam duplex, vel scilicet propter dispo-
illo termino adveniente, Deus fe- sitionem contrariam continentis,
cisset eis injustitiam, differendo vel propter violentiam illatam ab
dare prsemium, postquam opera aliquo extrinseco. Primo modo
meritoria consummassent, quae contingit dupliciter, quia uno mo- N
ui?£
lo st itU facturi erant. Ideo sequitur quod do continens corrnmpit mnoc
directe
innocentiao
alii
in statu innocentire, unus fuisset contentum, ut ignis corpus, quod corra
a s
continet. Aliud est continens, quod contii
extrii
f^;° tianslatus, prius
t
alio, et cuilibet
transiati.
fnissetredditum prsemium suo- non directe corrumpit, sed prohi-
rum meritorum, antequam virtus bet illud quod est necessarium ad
alicujus esset in tantum debilitata, vitam, cujusmodi est aqua, quae
quod necessario adesset corruptio. prohibct inspirationem et respira-
 DIST. XIX. QUjESTIO unica. io:

tionem, et similiter terra, et ista liebat restauratio per esuni ligni

sunt duo cito corrumpentia. Est vitae.
ctiam continens corrumpens, sed Ad secundum, patet per dicta in aj 2. n.s.

non ita subito, ut aer rcgionis corpore quaestionis, scilicet quod

intemperatae. A prima ct secunda poterant corrumpi; illa tamen
corruptione fuissent immunes ,
potentia non fuisset reducta ad
stante innocentia universaliter in actum, quia fuisset prceventa per
omnibus, quia tunc non exposuis- illam translationem.
sent se periculis, aliter fuisscnt Ad aliud, posset negari assum- Ad 3.

nocentes, nec unus alii intulisset ptum, quia non oportet, quod om-
violentiam, cum uterque fuisset ne violentum aliquando corrumpa-
innocens nec etiam fuisset ibi
; tur, nisi naturaliter loquendo. Vel
corruptio ex causa tertia, quia in potest dici, quod non sunt ibi vio-
paradiso fuissent, ubi est aer tem- lenter; nec est ibi actio vel passio
peratissimus. violenta , nam si sit violentum
sset Quid de corruptione per violen- aquae (utaqua per se consideratur)
tio 1
ta tiam?Dico quod illa potest neri, calefieriab igne, vel moveri sur-
iiaJ vel abhomine, vel ab Angelo malo, sum, non tamen considerando
vel a bestia sive animali quocum- aquam ut est pars universi. Unde Molus
aquse
que. Dico igitur, quod a nullo ani- et aqua ascendit propter vacuum sursum ne
mali recepissent nocumentum, fugiendum, et ignis movetur cir- detur
vacuum
stante statu innocentiae, quia om- culariter ad motum sphserae, cujus non est
violentus.
nia animalia fuissent homini mitia tamen motus est rectus, ut secun-
et amicabilia vel saltem non inimi- dum se consideratur. Elementa
ca nec ab Angelo malo
; quia ,
etiam non sunt in mixto formali-
Deus conservasset eum, non quia ter, sed solum virtualiter.
non potuisset corpus innocentis Ad argumentum in oppositum,
scindi et dividi a malo Angelo, cui dico quod verum est pro tanto,
obediunt corpora inferiora,Job 41. quia propter peccatum fuit poten-
Non cst potcstas, quct ci valeat compara- tia illareducta ad actum; si ta-
ri, et etiam ab alio malo homine, men non peccassent nihilominus
,

sl non fuisset innocentia univer- habuissent hujusmodi potentiam

salis, sed Deus innocentem con- monendi.
servasset. Adargumentum opinionis quod
Ad
niors est poena peccati, dico quod opinionem
Dico ergo, quod solum habuit 1). Bonav.

stante Deus non tran-

illo statu, si si fuisset
posse non mori, per illatum ab his homo
stulisset homines,modo quodictum conditus
causis extrinsecis. in puris
est, si fuissent mortui, mors non naturali-
Ad primum argumentum dico, bus.
. 1. fuisset plus poena in liominibus
quod habuit tunc, et habuisset par-
quam inbrutis, et fuisset conditio
tes fluxibiles et deperdibiles ; non vel passio consequens talem na-
tamen fuisset corruptus, quia fuis- turam sic per mixtionem compo-
set translatus ante mortem, ut di- sitam, sicut modo.
ctum est ; alii autem dicebant, quod
 LIB. II. SENTENTIAKUM
108
mate-
dum sneciem, et pars secundum
speciem est pars
riam. Pars secundum
COMMENTAIUUS. quantitatis habens cer-
alicujus notabilis
sive duralionem, in qua
illam quod tam periodum
Scotus contra conclusionem convertere alimentum
duratione potest
siantestaluinnocenliaenon potueril mori, In sui
sibiapproximatum virlute animae
arguit, quia in
innocentia nihil includit,
substantiam deducendo ad perfectum
quia vo- ,

quod formaliter repugnet morli, conservando se in perfecto

non statum, et
originalis
luntas innocentis, justitia
statu; etsialiqua ejus pars fluat potes
repugnan-
inciudunt rationem formalem ut puta cor vel
quod illa volun- restaurare deperditum ,

Lem morti, nec apparet cordis vel hepa-

originalis nullo alio hepar, vel pars notabilis
tas, et illa justitia
dij
contraria ne tis, quamdiu est sic potens operari,
et
posito possint impedire
secundum speciem sed cunj
citur pars
;
corpora talia cor-
agerent in illo statu in humi
naturalis, et
nullo enim alio posito, debihtatur ejus calor
rumpendo illfc ;
desimt ess<
nisi pleno dominio voluntatis
super illa dum radicale consumitur,
et fit pars se
illud cor- pars secundum speciem,
corpora, et justitia originali
si
fluxibilis est
combussisset illud cundum materiam, qua> pars
pus esset in igne, ignis
cum ista fuissent
dominium vide rationem. Et
corpus, nec voluntas babuisset fuisset debilita
statu, calor naturalis
superignem, sic, quod imperando igni, illo
radicale defecisset, sici
Isido- tus, et humidum
ignis non combussisset. Sed contra,
deficit agente igne in
ec
innocenter vixisset, oleum inlucerna
rus dicit, quod homo
'

Bonaventura dicit quod etsi

aqua submer- Sed S. ,

nec ignis combureret, nec caloris, et d

quod hoc statu illo fuisset debilitatio
geret, nec aer suffocaret. Dico,
causa minutio humidi, non
tamen tunc fuissei
verum, sed hoc est ex alia
est fructum ligm I
e»c. sed, quia Deus mortui, quiahabuissent
quam pleno dominio,
fuissent optir
comedendo de illo
non concurreret cum igne ad comburen- t», et

dum, sicut fecit cum Abraham in Ur restaurati.

fortissime con!
Sed arguit Doctor
Chaldaeorum. debilitatus,
calor fuisset
primus parens eum, quia si
4. Dicit igitur Doctor quod
iUe fructus n
Primus Et cum dicit concedit S. Bonavenlura,
parens habuit potentiam ad mori. fuisset conv
restaurasset, nisicomestus
Bonaventura quod stante statu innocen-
habuit
S. ostei
substantiam nutriti; sed
potentiam
ad mori. tia3nonpotuitmori,negoetdicoquodhomo sus in
quod illud conversum non potuit esse
statu stante potuit
in statu innocenticB illo
perfectum. sicut perditum, quia non
nunquam tamen illa potentia
mori, sed quam caior c
patet ex test esse quid perfectius
fuisset reducta ad
actum. Et
isto, qua3 etiam vertens;sedcalor estdebihlatusexi
causis mortis pro statu
radicale, et ex illa ei

sed si tunc mors one in humidum

tuncpotuissent. inesse ;
fructum ligm
^

fuisset ex inno- actione qua convertit

secuta non fuisset, non per illam regul;
Deo volente princi- magis redditur debilis
centia sola, sed ex sic
elc. Igitur i

hominum tunc exi- Omne agens physicwn,

paliter, et ex bonitate magis et I
conversum est seroper
stentium, non ex hoc quia homo habet Ua humidum rad:
imperfeclum, et
servasset eum,
innocentiam, illainnocenlia ila landem redde,
imperfectum, et
hoc stat tota so-
ot nota bene hoc, quia in
adrestaurandumhumi.
parssecun- calor inhabilis
lutio quaestionis. Nota quid sit
 DIST. XIX. QUiESTlO UNIGA. 109

nec vinum, quia fuissent in paradiso, et

et sic inhabile ad vitam. Sed morerelurne
fuissent optimi fructus terrae, quos
liomo ex hoc ? Dicit Doctor quod non, sed ita ibi

ante illud tempus transferret eum Deus comedissent in communi plures simul, et

Sed ne quis sub eadem arbore pomi comedissent

in paradisum exullationis.
dicat ipsuinhoc dicere sine ratione, osten- poma unusquisque ad sufficientiam.

Sed quia in ultima solutione dicit, quod 6.

dit quod illa translatio non esseL miracu- Expositio,
mors non est pcena culpae, sed magis quomodo
losa, sedjustaetregularis; vide rationem mors
est conditio naturae sic permixtaa, notan- sit «lala
Doctoris qua3 est clara. Sed inferius ubi homini
quierit, sed fuissetne ibi corruptio ex se- dum, quod si Deus creasset hominem in Roni.
cap, 5.
cunda causa intrinseca corruptionis, scili- puris naturalibus sine quocumque dono,
cet propter subtractionem nutrimenti? tunc mortuus fuisset, sicut et bruta, et
mors non esset ei poena, sicut nec brutis,
Dicit Doctor quod stante innocentia par-
ticulari in aliquo, ut puta in parvulo, et qua3 non peccant ;
sed quia Deus creavit

pater et mater essent nocentes et mali, eum cum donis gratuitis, inter qua3 dona

si non darent necessaria parvulo , cum fuit istud, scilicet ne unquam moreretur

perse non posset illa acquirere, nec co- aclu, eo quod Adam peccavit, spoliavit

gnosceret quid conveniens, et quid dis- eum donis gratuitis , et ita expoliavit

eum isto dono, et ita expoliatio istius do-

conveniens , moreretur , nec innocentia
ni data est homini in poenam peccati, etex
sua conservaret eum : sed stante inno-
spoliatione hujus doni sequitur mors, quae
centla in omnibus non sic mortuus fuisset,
est propria conditio naturae, et sic potest
etc. An adultus nocens, patet quod non
dici poena vel sequela poena3, quia sequi-
mortuus fuisset, si alii fuissent innocentes,
tur ad illam expoliationem, et sic intelli-
quia data ejus malitia, adhuc boni adjuvis- gendi sunt Doctores, qui dicunt esse mor-
senl eum, fuisset tamen tunc usus rerum tem poenam peccati. Et ad Apostolum,
communis. Et si non sit bonus pro statu per peccatum mors, id est, illa potentia,

nalura3 lapsa3, fuisset tamen bonum ,

quod q Ua} pe r Dei donum nunquam fuisset re

omnia essent communia pro statu inno- ducta ad actum, remoto dono, reducta est

centia3, et forte non congregassent grana, ad actum moriendi.

 DISTINCTIO XX. 111

DISTINCTIO XX.
(Texlns Magistri Scntcntiarum.)

procreationem imperare potuisse,

sicut coeteris in quolibet opere
De modo procreationis fdiorum, si pri-
sine voluptatis pruritu utimur.
mi homines non peccassent. Incredibile enim non est, Leum
talia fecisse illa corpora, ut, si
Post hsec videndum est, qualiter non peccassent, illis membris sic-
°_ primi parentes, si non peccassent, ut pedibus imperarent, nec cum
filios procreassent, et quales ipsi
ardore seminarent vel cum dolore
•

filii nascerentur. Quidam putant, parerent; sed post peccatum mo-

ad gignendos filios primos homi-
nes in paradiso misceri non po-
tuisse nisi postpeccatum, dicen-
tes, concubitum sine corruptione
vel, macula non posse fieri. Sed
ante peccatum nec corruptio nec
macula in homine esse poterat;
quoniam ex peccato hsec consecuta
, a- sunt. Ad quod dicendum est, quod
tumillum meruerunt, quemnuptise
ordinant, continentia cohibet. »
Dubium 1.
« Infirmitas enim prona in ruinam
turpitudinisexcipiturhonestatenu-
ptiali, etquod sanis esset officium,
segrotis est remedium ». « Emissi
quidem de paradiso convenerunt
et genuerunt, sed potuerunt in pa-
radiso eis esse nuptice honorabiles ct Dubium 2.

si non peccassent primi homines, thorus immaculatus sine ardore libidi- ibidem."
•
sine omni peccato et macula in nis, sine labore pariendi ».
Ibid
cap. 4.
paradiso carnali copula convenis-
sent, et esset sibi thorus immaculatus,
et commixtio sine concupiscentia ; Quare in paradiso non coicrunt, duobus
atque genitalibus membris sicut modis solvit.

caeteris imperarent, ut ibi nullum

motum illicitum sentirent et sicut
;

alia membra corporis aliis admo-

Cur ergo non coierunt in para- ^
vemus, ut manum ardore
ori, sine diso? Quia, creata muliere, mox eodem
cap. i.

libidinis, ita genitalibus uterentur

transgressio facta est, et ejecti Dubmm 3,

membris sine aliquo pruritu car- sunt de paradiso ; vel quia nondum
nis. Rsec enim lethalis segritudo, Deus jusserat, ut coirent, et pote-

membris humanis ex peccato in- rat expectari auctoritas,

divina
hsesit. Genuissent itaque filios in ubi concupiscentia eos non ange-

paradiso per coitum immaculatum bat. Deus vero non jusserat, quia

et sine corruptione. Unde Augusti-

casum eorum praesciebat, de qui-

nus super Genesim « Cur non cre-

:
bus homo propagandus erat. Ecce
l
P er • L
expresse habes de modo propaga-
ib. damus, primos hommes ante pec-
10
'
catum genitalibus membns ad tionis filiorum.
 112 LIB. II. SENTENTIARUM

translationis in melius, si non

De tnodo Quales procreassent filios, utrumperfe-
peccassent. et usum membrorum
ctionem staturce,
habentes, qualis homo primus fuit con-

c. De termino vero temp.oris, quo ditus ?

"iaSS? transferentur ad spiritualem
coe-

lestemqiie vitam, certum aliquid D.

Si vero quseritur, quales, si
Scriptura non tradit. Et ideo am-
«

non peccasset homo, fllios genuis-

biguumest, utrum parentes, geni-
humarii ofiicii sct, utrum videlicet, sicutipse pri-
tis filiis, perfectaque
justitia, ad melioremstatumtrans- mus homo secundum staturam
sed per corporis et usum membrorum per-
ferreritu.r, non per mortem,
fectus mox conditus extitit, ita
aliquam mutationem an parentes ;

remanerent, etiam ejus filii in ipso nativitatis

in aliquo statu vitse
ad exordio perfecti existerent, qui
•
ligno vitse utentes, donec filii

pervenirent, et ambuiare et loqui et cuncta facere

eumdem statum
simul possent » responderi potest, quod ^uj
sic impleto numero, omnes
;

ub .8. ad meliora transferantur, ut

es- rilios parvuios nasci oportebat, ^M
c- ;
-

sent sicut sancti Angeli in coelis.

propter materni uteri necessita-
tem. Sed utrum mox nati perfe-
^
p 081

suhjici
De quo Augustinus ambigue disse- distinct

Potu-
inquiens ctionem staturaa et membrorum nem.
rit, super Gcn. ita : «

erunt primi homines in paradiso usum haberent; an parvuli et in

morientibus minore aetate constituti uti pos-
fiiios gignere, non ut
sent membrorum an per
ofriciis;
parentibus suceederent filii, sed in
intervalla temporum eo modo, quo
aliquo formse statu manentibus et
de ligno vitse vigorem sumentibus, nunc flt, perfectionem staturae et
et filii ad eumdem perducerentur usum membrorum recepturi es-
de auctoritatibus definitum
statum, donec impleto numero, sent ;

Dubium4. s i ne morte animalia corpora in non habemus.

aliam qualitatem transirent, in
qua omnino regenti spiritui deser- Ambigua Augustini verba ponit, ubi ta-
virent, et solo spiritu vivificante men videtur innuere quod filii et par-
sinecorporeisalimentisviverent». membrorum uti officiis.
vuli possent
c Vel potuerunt parentes filiis ce-
dere, ut per successionem nume-
Ibid. c. 6.

qui, genitis flliis Et super hoc Augustinus ambi- E

nis impleretur, Au<
gue loquitur. « Movet nos, inquit, libl
perfectaque humani officii justitia, dt

si primi homines non

peccassent, parv
ad meliora transferrentur, non rn
utrum taies filios essent habituri,
per mortem, sed per aliquam mu-
bapti
prh
Ecce hic habemus de qui nec lingua, nec manibus, nec qui
tationem ».
pedibus uterentur. Nam propter
dici

transitu hominis ad meliora, sed

d

uteri necessitatem forte necesse

peccai

incertum nobis relinquitur, utrum mer

erat, parvulos nasci sed quamvis
e

simui transferrentur, an per suc-

;
reinis

exigua pars corporis sit costa, in c.

cessiones.
 ;

DISTINCTIO \\ 113

non tamen propter hoc parvulam

viro conjugem fecit; unde et ejus Gppositio quorumdam volentium pr<>-

filios poterat omnipotentia Crea- barc eos }><>ss<> vivere sine alimonia.
toris mox natos grandes facere. Sed
ut hoc omittam, poterat certe eis « Ad hoc autem opponitur ita : Si Re8po ns io.
prsestare quod multis animalibus non peccarent, non morerentur; D ,J -

}?£ ,|

praastitit,quorum pulli, quamvis sed non peccarent, si non comedc-

sint parvuli, tamen inox, ut na- rcnt poterant igitur sine alimo-
;

scuntur, currunt et matrem se- nia vivere. Cseterum, sicut supra

quuntur. E contra homini nato nec diximus, non solum peccarent, si
ad incessum pcdes idonei sunt ncc de ligno vetito ederent, sed etiam,
manus, saltem ad scalpendum, ha- si concessis non uterentur, quia,

biles, et juxta se mammis positis, sicut erat eis prseceptum, non illo
nascentes magis possunt esurien- ligno vesci, ita aliis vesci. Praate-
tes flere quain sugere, propriaeque rea, contra naturalem rationcm
infirmitari mentis congruit hgec facerent, qua intelligebant, de illis

infirmitas carnis ». His verbis vi- esse edendum, quod et naturaliter

detur insinuari, quod filii, etiam appetebant. Item opponitur: Cum Aiia

parvuli, officiis membrorum vale- fames sit poena peccati, si non pec- °pp 0S1|1°-

rent uti. carent, famem non sentirent ; sed

sine fame
superfluum videretur
Quibusdam non absurde placuit, quod comedere. Unde putant quidam,
filii parvi nascerenur , et per acces- eos cibis non indiguisse ante pec-
sum temporis in statura et in aliis, catum, quia non poterant esurire,
sicut nunc, proficevent, quod non esset
si non peccassent. Ad quod diciResponsio.
vitio imputandum. potest, quod fames vere defectus
est et poena peccati. Est enim im-
f. « Sed cum Augustinus sub moderatus appetitus edendi, cui
assertione de his nihil tradat, non non subjacuisset homo, si non
irrationabiliter quibusdam pla- peccasset ; sed proculdubio pecca-
cuit, primorum parentum filios ret, nisihunc defectum cibo prae-
nascituros parvos, ac deinde per veniret. Habebat enim naturalem
intervalla temporum eadem lege, appetitum et moderatum, cui ita
qua et nunc nativitatem humanam satisfaciendum erat, ne defectum
ordinatam cernimus, staturse in- famis sentiret. Sicut igitur non ex
crementum et membrorum usum vitio, sed ex naturse conditione
recepturos, ut in illis expectare- erat, quod ante peccatum liomo
&um5. tur amhulandum et lo-
aetas ad cibis indigebat, ita non ex vitio
quendum, sicut modo in nobis esset, sed de natura, si hominis
quod utique non csset vitio depu- conditio in principio suo, id est,

tandum, sed conditioni naturse, in primo paren!;e, a pcrfecto in-

sicut a cibo non penitus abstinere choata, in subsequenti propagati-
valebant, nec tamen illud erat ex one a modico ad majora profice-
vitio, sed ex natura conditionis ». ret, ut scilicet per intervalla tem-
Tom. XIII. 8
 II 1 UB. II. SENTENTIAUUM

porisstaturaecorporeae Lncremcnta ignorantiam habere, sive in igno-

usumque membrorum susciperet »• rantia esse dicendus est, quia ig-
norantia non dicitur, nisi cum id
eliam
quod sciri et non ignorari debet,
Utrum sicut statura corporis, ita
nescitur. Talisque is;norantia poe- .Quomod<
sensu mentis parvuli nascerentur, et . . Jgnorantij

per accessum temporis proficerent in

na peccati est, cum mens vitio dicitur e|

obscuratur, ne cognoscere valeat aiiquo.

sensu et notitia verilalis, scilicet an
ea quae scire deberet ».
mox nati, in his essent perfecti.

De hominis translatione in meliorem

ii.
« Et cum corporo humano
dc statum, et cle cluobus bonis, altero hic
non sit absurdum vel inconveniens dato, altero promisso.
hoc existimare, quseri solet,
utrum de sensu animae et cogni- « Talis erat hominis institutio k.
tione veritatis eodem modo senti-
ante peccatum secundum corporis ^afram!
endum sit, ut scilicet hi qui sine
conditionem. De hoc autem statu 1^'i
peccato nascerentur, sensu et in- transferendus erat cum universa ca P- 6 -

telligentia mentis imperfecti exi-

posteritate sua ad meliorem digni-
sterent, et per accessum temporis
oremque statum, ubi coelesti et
in his proflcerent usque ad perfe-
seterno bono in coelis sibi parato
ctionem an mox conditi perfecti-
frueretur. Sicut enim ex duplici
;

Responsio. onem sensus et cognitionis perci- natura compactus est homo, ita
perent. Illi qui sentiunt, parvulos
illiduo bona Conditor a principio
natos in statura corporis et usu prseparavit unum temporale, al-
:

membrorum per accessum tem- terum aeternum unum visibile,

;

poris profecturos, non difiitentur alterum invisibile; unum carni,

eosdem in exordio nativitatis sen-
alterum spiritui. Et quia primum 1Cor I
Dubmm 6.
su i m p er fectos
per existere, et
est quod est animale, deinde quocl est 46 -

intervallum temporis in sensu et spirituale, temporale ac visibile

cognitione proficere usque ad bonum prius prius dedit. Invisibile
perfectum ». autem seternum promisit, et
et
meritis quserendum proposuit. Ad
Contra illorum sententiam oppommt illius autem custodiam, quod de-
quidam. derat, et ad aliud promerendum,
quod promiserat, naturali ratione
i. Ad quod quidam opponunt di-
s in creatione anim^e hominis indi-
centes si mon nati non haberent
:
tse, qua poterat inter bonum et
perfectionem sensus et intelligen- nialum discernere, prseceptum
1
ad- ,: ]
l
Dubium 1
tise, ignorantia in eis esset igno- ;
didit obedientise, per cujus obser-
rantia autem peccati est pcena. vantiam datum non perderet et
Responsio.
g ec q U j fr QC dicuiit, non satis di-
j
promissum obtineret, ut per me-
ligenter considerant, quia non ritum veniret ad prsemium ».

omnis, qui aliquid nescit vel mi-

nus perfecte aliquid scit, statim (Finis textus Magistri. )
 . .

DIST. XX. QILESTIO I. 11.1

in qua confirmati fuissent, genuis-

scnt filios in illa justitia contirma-
QILESTIO [.
tos.
Item, si unum oppositorum est Arg.4.
Utrum filii procreati in statu innocentice alicujus oppositi causa, et suum
fuissent statim confirmati in justitia ?
oppositum erit consimile causati-
vum; sed peccatum in homine est
Ansehn. I. 1. cur Deus, c. 18. Alensis 2. p. q.
05. m. 1. art. 3. D. Thom. i. p. </. 100. art. 2.
causa peccati progenito ergo
in ;

q. 2. rt?7. 3. Durand. h%c. q, 5. 3. ar£.

e< /i?c. et justitia fuissctcausa justitiae.
Major. q. 1. Gabr. g. 1. art. 2. Bassol. Lych. hic.
Aretinus comment. in Gen. p. 454. Oppositum, quia illi filii fuissent a a opposit.

viatores, ergo peccatores esse po-

Circa istam vigesimam distin- terant, non ergo confirmati.
ctionem, in qua Magister agit cle
statu primi hominis secundum
SGHOLIUM.
quod erat principium aliorum,
quaeruntur tria : Primum est, Dnplex est confirmatio, una conveniens
beatis, tollens posse peccare etiam veniali-
utrum filii procreati in statu in-
ter, quia non dat Deus concursum ad id ne-
nocentise fuissent statim eonfir-
cessarium. Alia viatoris non tollens posse,
matiin justitia? Secundum, utrum nec concursum ad actum peccati necessa-
in statu illo, fuissent illi soli ge- rium, habens tamen infallibilem custodiam,
niti, qui nunc sunt electi ? Terti- ne peccetur mortaliter ; et hsec conveniret
liliis in statu innocentise, si vicissont primam
um, utrum filii crevissent in cor-
tentationem, non tamen antea. Et contra
pore et scientia sicut modo ?
1.
hoc secundum tantum, quod est Anselmi,
Circaprimum, videtur quod sic. militant loca quaedam Augustini 14. Givit.
Probatio, Anselmus Cur Deus :
c. 10. et 9. .de Gen. ad lit. 3. quas bene solvit
homo 1. 1. c. 16. dicit : Si primi pa- Alensis supra.

rentes sic vixissent, ut primo tentati non

peccassent, ita confirmati fuissent cum Dico ad qusestionem (a), quod 2.

omni progenie sua, ut
possent
Item Gregorius 4. Moral. dicit
;. 2.
36. quod parentes non genuissent re-
probos in statu innocentise ergo
ultra peccare non aliquis potest dici confirmatus in
justitia, vel quianon potest pecca-
re eo modo, quo non posse pec-
care, potest creaturae compctc-
; re, de quo dicetur lib. 4. Alio modo

nec potentes peccare, quia tunc
potuissent esse damnati, et per
consequens reprobi ergo in justi-
tia confirmati fuissent geniti.
Item Dionysius 4. cap. de Div.
3.
potest dici confirmatus, quod non
peccat vel non peccabit, sicut de
; multis viatoribus sanctificatis in
utero; et forte omnes peccaverunt
venialiter, quia si dixerimus, quod Joan
1 .

Nom. Bonum est potentius malo. Sed peccatum non habcmus, etc. Non posse
Au< r
c.
.
1.
13.
malum peccati originalis in primis peccare primo, non potest compc- Tnn.Cs.
parentibus, est causa quod filii tere viatori, alioquin csset contra-
nascuntur mali, malitia peccati dictio, quia certitudo de beatitudi-
originalis; ergo si primi parentes ne est maxima beatitudinis
stetissent in justitia et rectitudine pars non posse autem peccare
;
 ;

116 Lin. II. SENTENTIARUM

fuissel tunc scibile a quolibct, Sed transfudissctne (b) AdamAn Ada

sicut et modo posso peccare nobis
. ...
lstam justitiam? Dico quod non,
transkm
.

deret
,

JUb
esl certum; ergo Fuisset certitudo cum sit donum supernaturale, sed i\iios.
infallibilis de beatitudine hoc au- ; ex mera liberalitate divina esset
tem competere potest comprehen- datum proli, sicut fuit datum pa-
sori soli, viator autem et compre- renti, qui si primse tentationi re-
hensor distinguuntur, sicut esse stitisset, contirmatus in illa ju-
citra terminum, et esse in ter- stitia fuisset, scilicet sic, inquam,
mino. confirmatus, quia nunquam illam
Item, voluntas, cujus capacitas amisisset nec peccasset.
non est ad plenum satiata, non est Sed habuissetne filius illam per
perfecte confirmata ; talis fuisset patrem, vel per merita patris vel
voluntas eorum, alioquin habuis- parentum? Dico quod non, quod
sent pro statu illo quidquid vellent, enim congruit toti naturse, non
13. Tnnit. et nihil mali vellent, et per conse- datur uni individuo mediante alio,
quens essent beati, quia beatus est vel per meritum illius, sed singulis
secundum Augustinum qui habet individuis singulse fuissent apposi-
quidquid vult, et nihil mali vult. tsejustitise originales.
Item, quamdiu in objecto volun- Sed fuissetne filius confirmatus
tatis viatoris est defectus boni, in illa natus ? Dico quod non, quia
potest voluntas viatoris deficere a filius non recepisset perfectiorem
non se-
rectitudine, volendo illud, justitiam quam pater sed pater ;

cundum debitam circumstantiam potuit eam perdere, et perdidit;

sed dum est viator, non potest ergo et nec etiam illa justi-
filius,
voluntas conjungi tali objecto in tia necessitabat eos ad bene agen-
quo est omnis boni ratio igitur ; dum.
quamdiu viator est, potest deficere Potest etiam sic persuaderi, nam
a rectitudine, et per consequens si nullurn fuisset meritum in pro-

peccare. le, respectu justitise, sed in paren-

3. Secundo modo, accipiendo esse te solum, illud non fuisset tantum

^om^es confirmatum, dico quod sic mere sicut meritum Christi, qui fuit

inUoceia* v ^ a tor posset esse confirmatus, et secundus Adam, tamen gratia,

et

Jnfi^i fuissent filii in statu innocentiae, quse confertur per meritum Chri-
i
n . in °iustitia sic confirmati, scilicet sti in baptismo vel in aliis Sacra-
L
justitia. , .

postquam primam tentationem vi- mentis, non confirmat recipien-

cissent, sicut pater primus fuisset tem ergo multo minus suftecisset
;

confirmatus, si primse tentationi meritum cujuscumque parentis vel

restitisset, in ista justitia, quam prolis, ad confirmanduminjustitia.
tunc recepisset pro filiis, secun- Ad primum (c) argumentum di-
4.

dum Anselmum, pro tanto, quia citur, quod Anselmus hoc dicit
omnes illam habuissent, et in ipsa opinando, vel hoc dixit, quia mira-
confirmati fuissent, qui primse biliter fuissent adjuti ne pec- filii

tentationi restitissent, sicut pri- cassent, tum propter justitiam

mus pater. originalem, tum propter sollici-
 DIST. XX. QIMESTIO I. 117

tamdoctrinam parentnm, qui filii enim incorporalis immediateaDeo

si habuissent victoriam de prima creatur; ita in proposito.
tcntatione, sic fuissent conlirmati,
sicut et primns parens,
prima^ si
GOMMENTARIUS.
tcntationi restitisset, et victoriam
habuisset, qui fuisset sic confirma-
tus, quodnunquam postea pcccas- (a) Dico ad qussstionem. Ad quaestionem
set, sed peccare potuisset occur- respondet, ponendo talem distinctionem :

rente inductivo ad peccandum. Esse confirmatum duobus modis intelligi

Ad aliud concedo (d), quod repro- potest, scilicet esse confirmatum in bono
bi non fnissent nati, quia omnes quod non possit peccare, ita quod ly non
nati servassent justitiam, non quia cadat super ly posse, eo quod etsi habent
servare non potuissent. naturam eamdem quam modo, et liberum
Ad aliud argumentum dico, quod arbitrium, tamen est sic confirmatum in
licet bonum est efficacius quam bono, quod potentia propinqua peccare
malum, quia parum facere de bono non possunt, et sic beati dicuntur in bono
estmajoris potentise et virtutis, confirmati, quod non possunt peccare. Et
quam multa mala facere, tamen isto modo dicit Doctor primam conclusi-
malum aliquod potest pluribus onem, quod nullus viator sic est confir-
obesse, quam bonum aliquod pro- matus, quia si est viator, igitur est in
desse. statu merendi et demerendi, et ex conse-
Aliter potest dici, quod etsi ma- quenti potest peccare, et sic diceremus
lum in Adam fuisset causa mali in Virginem pro statu vias non sic fuisse con-
prole,tamen non fuit causa conflr.- firmatam ; aliter enim est modo confirma-
mationis in malo in prole, quia ta quam tunc, quia nunc est beata, tunc

tunc unusquisque natus fuisset ob- non erat beata. Imo dicit Doctor quod
stinatus in malo ergo similiter
; implicat, quod viator sil isto modo confir-
nec justitia causa conflrmationis matus, quia sic esset beatus, quia potior
justitise fnisset in prole. pars beatitudinis est securitas, sed non Potiarpars
r beatitu-
lnum (e) Ad ultimum dico quod si illa potens peccare, et sciens se non posse d i nis
est
)sito-
im duo opposita esscnt a causa uni- peccare, est securus de sua beatitudine ;
securiias.
causa
ujus voca, scilicet bonum justitue ori- igitur talis non esset viator, sed beatus.
ti, an
m
iitum,
ginalis et malum peccati, argu- Prseterea, objectum voluntatis viatoris 2.

est ens limitatum et finitum, etc. In quo

causa mentum concluderct. Sed dico,
nilis
non est omnis ratio boni, nec ab illo re-
osiii. quod illa regula fallit in omnibus,
movetur omnis ratio mali, et voluntas
ubi unum oppositorum potest pro-
potest deviare a tali objecto per aliquam
duci a causa univoca, et alterum
circumstantiam non convenientem tali
tantum a causa sequivoca. Exem- objecto, vel operari circa illud secundum
plnm, qualitas corporalis potest aUquam circumstantiam non debitam illi

generare qualitatem corporalem, bjecto, et ita peccare. Solum enim beati

utcalor calorem, non autem qna- habent Deum pro objecto clare viso, in
litas incorporalis potest generare qU o solo est omnis ratio boni, et in eo

qualitatem incorporalem; qualitas nullus defectus boni, et circa tale obje-

 118 LIB. II. SENTENTIAUUM
clum volantas errare nequit, igitur viator cat, sicut ista: sedens potest currere, stant
non potest sic esse confirmatus, ut non simul, non tamen ista : duo sedens currit,

possit peccare. Alio modo aliquis dicilur ideo si es obligatus ad istam : Socrales
confirmatus in bono, quia non peccat in sedet, et aliquis proponat istam : potest

praesenti, nec peccabit in futuro ;

et isto Socrates currere, concede, ponatur in esse,

modo in isto statu naturae lapsse multi non ponatur, quia jam es obligatus ad
fuerunt conlirmati, quia non peccaverunt, tenendum istam : Socrates sedet, ita ho-
saltem mortaliter, ut sanctificati in utero, mines in statu innocentiae confirmati non
et Apostoli in die Penlecostes ; isti tamen peccassent ; tamen quia fuissent viatores
potuerunt peccare, et etiam forte veniali- potuissent peccare, non tamen isla ponen-
tor peccaverunt omnes, excepta Virgine da est in esse, quia es obligatus ad tenen-
Beata, quae non solum mortaliter actuali- dum istam, scilicet sunt confirmati sic,

ter, nec mortaliter originaliter, sed nec quod non peccabunl.

venialiter peccavit. De S. Joanne Baptista (b) Sed transfudissetne. Sed supposito
est dubium, an venialiter peccaverit. Et quod Adam fuisset confirmatus in juslitia,
Specalare teneo quod sic, quia septies in die cadit generans
° Abel ,
per °
r generationem com-
hcec omnia.
justus venialiter, et resurgit. Petrus Apo- municassetne ei justitiam originalem, sic
stolus post confirmationem peccavit et per generationem transfunclendo eam, et
venialiter, ad Gal. 2. Restiti in faciem ejus, communicando eam sibi ? Dico quod non,
quia reprehensibilis erat. Si igitur in isto qu ia est mere donum Dei, et non habitum
statu aliqui sic fuerunt confirmati, quod fuisset donum per generalionem,
illud

nunquam peccaverunt, ut Virgo, quae nul- quia jam non fuisset donum generatio ;

lum peccatum commisit, et alii multi qui enim est per modum nalurae, et donatio
non peccaverunt mortaliter, multo magis per modum voluntatis.
in illo statu innocento fuissent sic confir- Alia dubia patent. Sed nota in respon- '

4.
mati, quod nunquam peccassent, si tamen s ione ad tertium dubium illam probatio- Jtistiti; I

original
primas tentationi restitissent, sicut primus nem, justilia originalis non necessitabat non
necessij
parens, etc. ad bonum; inclinabat enimvoluntatemad tabat !

voluntij
3. Et nota diligenter, quod Adam si victo- ista jusle volendo, non tamen necessita- tem.

riam habuisset, fuisset confirmatus sic, bat voluntatem, sicut nec modo gratia, si

quod nunquam peccasset, tamen peccare enim necessitasset ad bonum, nec Adam,
potuisset, similiter ejus filii. Et si quis nec Eva peccassent, sed de necessitate
arguat, si poteratpeccare, ponatur in esse, bene operati fuissent, et tunc cessasset
peccat, igitur non est confirmatus, et ita meritum. Nota etiam illam optimam per-
videtur quod implicet ipsum posse pecca- suasionern, et est ratio responsiva ad se-
re, et esse confirmatum in bono. Respon- cundum dubium.
dendum est non admittendo, quod illa de (c) Adprimum. Auctoritas Anselmi est Cur nd
homo,
possibili ponatur in esse, quia jam sum in contrarium, quia videtur dicere, quod
1. cap.
1

obligatus ad istam, quod est confirmatus, si primam tentationem superasset, fuisset

quod non peccat, nec peccabit ; et iicet confirmatus injustitia pro se et suis po-
illa de possibili ste.t cum ista de inesse, steris; sed solutio tertii dubii est in con-
non tamen sua de inesse stat cum positi- trarium. Dicendum est, quod Anselmus
one posita, scilicet quod non peccabit, ista loquitur opinando, non tamen asserendo,
enirn contradicunt, non peccabit et pec- nec probat, sicut Aristoleles loquitur,
 DIST. XX. QILESTIO II. 11

quod aninia inlellecliva est immbrtalis, tus fuisset in justitia originali, ipse suo

sicut opinatur, non tamen demonstrat, sic merito meruissetin illa confirmari, super-
nec Anselmus probat. Vel ideo Anselmus assel enim diabolicam tentationem non
illud dicit, quia filii in statu innocentiae acquiescendo illi, sed Deo et legi ejus,

mirabiliter fuissent adjuli, lum a juslitia et in hoc meruisset confirmationem suam

originali fortiler inclinante voluntaLem in jusLilia, et ideo justitia, et peccatum
eorum ad bonum, sicuL modo liabiLus aequatur in hoe quod peccatum Adae non
justitiae acquisiLus inclinat adjuste volen- est causa ,
quod filius ,
qui nasctlur in
dum justa ; et quanto liabiLus est perfe- peccato originali, siL confirmatus in malo
ctior, tanto magis inclinat, lum propter sic, nec justitia ejus fuisset causa, ut filius

sollicitam doclrinam parentum, qui do- nascens in juslilia originali, esset confir-

cuissent filios servare praecepla Dei, quae matus in justitia originali ; sed sicut de-
sunt de lege nalurae, vel conformia legi meritum personale est causa confirmatio-

naLurae, qua3 lex fuisset scripta in cordi- nis in malo, sic tunc in illo statu meritum
bus eorum, et ita faciliter superassent personale fuisset causa confirmationis in
primam tentationem, et lunc fuissent con- justitia.

firmati, nec peccassent, licet potuissent Ad ultimum sic arguitur, si unum oppo- 6.

peccare. situm, ut calor, est unius opposifi causa,

(d) Ad aliud concedo. Ad auctoritatem sic ejus oppositum, ut frigus esl alterius
Gregorii non generassent reprobos, conce- oppositi causa, ut sicut calor producit
do;igiturnec generassent potentes pec- calorem, ita fiigus producit frigus, quae
care, negatur consequentia, imo generas- duo producta sunt opposita; igitur cum
sent viatores, et ita polenLes peccare, peccatum Adre sit causa peccati filiorum,
qui lamen non peccassent. Et quia dictum igilur et justitia Adae erit causa justitire

est, quod licet nascerentur in justitia, filiorum, igitur non dabitur praecise a Deo,
non tamen fuissent confirmati in illa. sed Adam transfundet illam.
Gontra, bonum est efficacius malo, con- (e) Ad ultimum. Ad istud dicit Doctor

cedo, igitur sicuL malum est causa mali, quod si illa duo opposita, scilicet pecca-
ita justitia est causa confirmationis in bo- tum originale filiorum, etjustitia filiorum

no. Doctor dicit, quod aliquando malum Adee, essent a causa univoca, argumen-
potest pluribus nocere, quam bonum pos- tum concluderet, quod est dictu, quod
sit prodesse, et ideo licet peccatum Ada^ si illi duo effectus quilibeL illorum esset a

sil causa quod omnes nascuntur in pecca- sua causa, quse esset univoca respectu
to originali, eL maledicti et filii irae, non illorum effecluum, argumentum valeret,

tamen jusLitia originalis potest tantum ut calor productus est a caloreproducente

prodesse illis, ut illi nascerentur in justitia univoce, et frigus productum est a frigore
confirmati. Vel aliter et melius, sicut pec- producente univoce ; sicut calor est cau-

catum est causa peccali , non Lamen est sa caloris oppositi frigori, sic frigus est

causa confirmationis in malo, sed mala causa frigoris oppositi calori producto, ut
-voluntas nascentts in peccato originaii, palet ad sensum. Sed dicit, quod non est

sicut Judcci et Pagani coniirmantur in ita hic, quia etsi peccatum Adae est occa- Peccatum
Adae est
illo ex suo demerito personali, ita juslitia sio peccali filiorum, non tamen justitia est occasio
.... •'•»•!• peccati
m parentibus non est causa
r.
confirmatto-
.

causa juslitiaj, quia justitia non est causa fijiorum.

nis ipsius juslitiae in filiis. Scd si Abel na- univoca justitiae filiorum, cum sit a solo
 120 LIB. ll.SENTENTIAHUM
Deo, sicul palet, qualitas corruplibilis est (undeAdamsi nunc viveret, non
causa qualilalis corruplibilis ; igitur quali- posset contrahere), quselibet tamen
Lalis incorruptibilis, quae opponilur quali- persoha fuisset alii conjuncta per Gen.i
tati corruptibili, producet qualitatem in- obligationem istius praecepti :

corruptibilero, non sequitur, quia qualitas Crescite et multiplicamini, etc. et unus

incorruptibiiis, ut charitas est a solo Deo, etiam non fuisset conjunctus dua-
si •
justitia originalis; et ideo negatur si- bus, quia bigamia fuisset contra
militudo, quod si peccatum est occasio legem naturae ergo in linea late-
;

peccati, igitur justitia, qme ei opponitur, rali oportebat tot esse foeminas
erit causa justitioe oppositoe peccato, non quot viros.
est simile, et ideo argumentum non con- Oppositum patet per Gregorium Cap. 36
cludit. \. Moralium in fine : Si parentem pri-
mum niilla peccati rubigo corrupisstt,

QUiESTIO II. nequaquam ex se fllios gthennce generarel,

secl illi, qui nunc per redemptorem sal-
Utrum in slalu innocentice fuisscnt illi vandisunt, soli ab illo electi nascerentur.
suit yenili, qui nunc sunt electi?
SGHOLIUM.
I». Thora. 1. p. q. 62. art. 6. ubi vultprius esse voli-
turn a Deo ordinem gratise quani naturse, quod
Solos nuiic electos fuisse nascituros, si
etiam tenet Gapreol. 3. d. 1. q. i.art. 3. Bassol.
htcq.un.arL3. Lychet. Tartaret. Orbell. et status innocentise universaliter perseveras-
alii Scotistx hic. Scotus 1. d. 39. et 41. et 3. d. set, de quo late tract. de praadest. Vide Scot.
7. q. ult. ubi.docet prius esse volitam gloriam
personx quam ipsam personam, l.d. 39. et d. 41. et3. d. 19. ita Rubion. Bas-
et d. 19. et 32.
Aretinus commentar. in Gen. fot. 454. c. 3. sol. Voriilon, Lychet. Tartaret. et Gabriel.
hic Aretin. comment. in Genes. sol. 454. c. 3.

J. Q u od non, probo, quia aliqui

nunc electi ex reprobis sunt nati, Dico (a) quod soli nunc electi, 2.

sed tunc non fuissent reprobi, er- fuissent in statu innocentise nati. Signui.|
go nec filii eorum; vel oportet di- Ratio hujus est, quia omnis ordi- '19.

cere quod unns et idem filius ele- nate volens post volitionem fmis,
ctus posset esse a diversis parenti- immediate vult illud quod est im-
bus, ita quod iste electus, qui nunc mediatius vel proximius fmi. Deus
est de patre malo, in statu inno- est volens ordinate; ergo primo
centiae fuisset de patre bono, quod vult seipsum vel bonitatem suam
est inconveniens. tanquam ftnem. Secundo vult bo-
Item, in illo statu fuissent tot num creaturse rationalis ultima-
unius sexus, sicut alterius, sed tum, quod est communicatio crea-
non probabile est, quod nunc sal- turae, sive communicatio beatifica
ventur tot de uno sexu, sicut dc suse bonitatis, creaturae tali, et
alio; ergo eaedem pcrsonae electae postea vult gratiam, quae ordina-
nunc, non fuissent tunc. Assum- tur ab beatitudinem hujus, vel ad
ptum probatur, quia nulla perso- fruitionem ejus, et posterius vult
na fuisset conjuncta cum alia in istum beatum vel beatificabilem
linea ascendente vel descendente, esse nasciturum a tali parente,
quia hsec contra naturam fuissent quod esse supponitur gratiae.
 .

DIST. XX. QU^ESTIO II. 121

Homo Cum ergo (ut dictum est) prius in eftectu, non solum requirit iden-
prius
jtermina- (b) sint beatitudini determinati, titatem numeralem materia\ sed
tus
est ad
quam quod nascantur a talibus etiam efftcientis, sicut tangit pri-
>eatitudi-
nem
parentibus per quoscumque pa-
,
mum argtimentum.
[uam ad rentes nascantur, ex quo habent Dico, quod non (d) oportet, ignis 8 -^^11,
inerari al)
)c vel illo rationem posterioris
r huiusmodi
o , enim A quantitatis
1
et virtutis tan- numero
homine. eftectus
parentes non poterunt variare dc- tae, si ex tali materia ignem ta- non petit
earadem
terminatos beatificandos a voiun- lem generaret, ignis B ejusdem uumero
... .....
tate divma, quin ndem numero m
. • ••
• !••
virtutis et quahtatis pro codem
j causam.

nascantur. instanti, si in istam materiam

Sed dices contra, quantumcum- ageret, eumdem ignem in numero
que mcdicus primo velit sanita- produceret, non obstante quod ge-
tem sibi vel amico suo, quia tamen nerans sit aliud et aliud numero,
illam non potest dare sine potione quia generatum non sequitur prao-
amara tali, ideo vult talem potio- ciseunitatem vel pluralitatem ex
nem amaram ergo similiter in ; generante. Unde corpus organicum
proposito, quamvis Deus velit il- ad hoc quod sit idem numero, non
lum quia tamen non
beatificare ,
requirit agens idem numero, licet
potest generari iste, nisi per illum requiratur ibi materia eadem nu-
parentem, ideo sicut iste beatifi- mero, et tunc materia existente
candus, est determinatus unus et eadem, induceretur a diversis ge-
idem in numero, sic suus parens, nerantibus eadem formanumero :

licet posterius natura, ut sic con- ita in proposito. Si ponamus ergo

sideratus. .
filios procreari de semine, quod
o (c) Dico (sicut dictum
quod est) e st superfluum alimenti, idem ali-
\.d esse
hunc idem homo in numero, non solum mentum in numero ,
quod
lominem
non
quoad animam, sed etiam quoad etiam potuit esse in ntroque
equiritur,
sseab hoc
corpus organicum potuit esse , statu, vel materia nutrimenti,
determi- filius Adse et Abrahae, et ex
nato
filius qu ^ potuit esse hic sub una
patre. quocumqueistorum duorum fuis- forma, et ibi sub alia* indutum *«i. ^-
ctum, vel
set, ldem m numero fmsset, quia
, . , n •
i
•
. .

V el induta forma semmis ab uno inducta.

, . Qui nunc
si substantise ftlii sit
nihil de agente per actum virtutis ge- est aiius

substantia patris sed totum , de nerativae, posset transmutari ad ISem

1'

menstruo, ut vult Philosophus, eamdem formam ab alio agente ;

e iictf,
se
si

seamdo de Gener. animalium ; vel si et sic esset idem numero, et sic,

iD a
pe
°^ a

ibi concurrat semen viri cum isto qui modo est iilius reprobi, potuit rabSet -

semine mulieris, dico tamen, quod fuisse fllius electi, et ex hoc patet
eadem materia ex qua iste genera- ad primum argumentum.
tur, quae fuit in statu naturse la-

psse sub forma alimenti, talis po- COMMENTARIUS.

tuit esse in statu innocentise sub
forma alia, puta pomi vel hujus- (a) Dico quod soli, etc. Nota bene hanc

modi. rationem Doctoris hic et 41. dist. primi.

Dices quod identitas numeralis Sed difficultas oritur de mullis damnatis,

 ) .

1) ITB. II. SENTENTIARUM

nani ab .elerno voluntate consequenle nos naturas rationales possibiles, et sic in

sunt volili ut producatur in esse, et lalis facultate voluntatis erat determinare, sive
voluntas non potest [mpediri, ul palet a delerminate velle tot, quot volebat pro-
I
1
ictore in dist. 46. primi, et in dist. 37. duci in esse existentiae ; non enini omnia
si ab aeterno sic sunt voliti, quoniodo in possibilia sibi ostensa fuerunt volita a

slatu innocentiae non fuissent nati?et si voluntate divina, quia illatunc evenirent,

sic, non solum electi nati fuissent. Dico, mille enim mundi etiam isto nobiliores

licet isla materia alibi esset pertractanda, sunt simpliciter possibiles, et tamen non
Yuie si-na (
.
uo d e st recurrendum ad id quod dicit sunt voliti.
x
Doctori8. '

Doctor m primo, distinct. 41. et in tertio, Dico ergo ad propositum, quod intel- Doctrina
singularis
dist. 19. scilicet quod in primo signo lectus divinus obtulit voluntati divinac et subtiiisi

prredestinavit quos voluitpra^destinare, et omnes creaturas rationales, beatitudinis

in lali signo habuit actum negativum cir- capaces, ostendendo illas voluntati divinae
ca reprobatos. In secundo signo praeordi- in esse cognito, et etiam ostendendo ei

navit graliam cuicumque praedestinato, et beatitudinem possibilem in esse cogni-

liabuit tunc actum negalivum circa repro- to, et tunc voluntas divina in primo signo
batos. In lertio signo prsevidit aliquos praedestinavit quos voluit ; et in secundo
electos casuros, et similiter omnes repro- signo omnes preedestinatos ad gloriam
bos. Dico ergo, quod in illo primo signo praedestinavit ad gratiam ; et in tertio

tantum offerebantur voluntati divinae ele- signo voluit omnes electos pro tempore
cti, ita quod primo illos praedestinavit ad debito habere esse existentire, et in istis

vitam aeternam, et in alio signo voluit illos signis nullum actum habuit circa nunc
esse in statu innocentiae, et nullum actum damnatos ; et in quarto signo offerebatur
habuit circa reprobatos, nec quantum ad ei Adam casurus, et amissurus justitiam
reprobationem, nec quanlum ad existen- originalem, et in tali signo offerebalur
tiam eorum, et sic illi nati non fuissent. Judas et alii damnati in ratione pecca-
Si dicatur, nonne praevidebatur prius toris, et in lali signo nullum actum po-
creatura rationalis producenda in esse sitivum habuit, nec circa Adam, nec circa

existentise quam fuerit praedestinata vel Judam ; et in hoc signo terminavit iterum
reprobata. Dici potest quod non, et con- dare gratiam Adae, et omnibus electis la-

firmatur dictis Doctoris iri tertio dist. 7. psis, et in tali signo, quia praevidit Judam
q. ult. Licet enim ut dicit ibi Doctor finaliter obstinatum ipsum reprobavit ; et

prrcdestinatio communiter terminelur ad post voluit ipsum esse in esse existentise

aliquam personam, (et dico communiter, pro tempore a se determinato, et sicut

quia praedestinatio animse Christi termi- dico de Juda, hoc idem dico de omni-
nabatur ad naturam, non autem ad per- bus aliis damnatis.
sonam, quia in tali unione erat lantum Et si in secundo signo in quo
1
Adam et _ ,
Dubium,
una persona scilicet divina, qua3 non prae- omnes electi pra^destinali fuerunt ad
destinabatur, non tamen sequitur quod
) gratiam et justitiam originalem stetissent,
talis persona fuerit prius volita quoad esse solum illi nati fuissent, et nullum aclum
existerife. Imaginor enim sic, quodsicut voluntas divina habuisset circa nunc dam-

intellectus divinus offerebat voluntati di- nalos.

vinas omnes propositiones possibiles per- Sed esset difficullas de Angelis damna- 3.

tinentes ad csse exisLentiic, sic etiam om- lis, ex quo voluntas divina in primo signo
 :

DIST. XX. QU ESTIO II 12J

omnes pnedestinavit quos voluit, et in non contradicit primo dicto, quia si

tali signo nullum actum liabuit circa re- Adam non fuisset pra^visus casurus, tamen
probatos, an si Adam praevisus fuisset non electi nati fuissent a determinalis paren-
casurus, si Angeli mali creati fuissent. tibus; sed quia Adam post pra&visus est

Dico, quod in his qua) mere pertinent ad casurus, muUi alii sunt voliti in esse exi-

voluntatem divinam, multa sunt probabilia stenfe a voluntate divina quam soli ele-

propter libertatem iilius voluntatis ;

pro- cti, et sic multi electi nunc nati sunt a pa-

babile est enim quod sicut tantum ho- rentibus reprobis, et hoc etiam praesci-
mines proedestinatinatifuissent, etpropter vit intelleclus divinus, sed non anle prae-

lapsum ipsius Ad?o multi alii nati sunl, qui visionem iapsus ipsius Adae. Et addit Do-
non sunt electi, sic etiam si Angeli electi, ctor quod ille idem qui nunc natus est

et omnes aiii electi ut homines tantum a reprobo, esset idem numero, si natus
sunt pnevisi casuri, probabile videtur fuisset ab alio patre electo.

quod solum illi creati fuissent. Est etiam (c) Dico sicut dictum est, etc. Hic dicit

probabile, quod quamvis nullus electo- Doctor quod fuisset idem numero, et pro-

rum sit pra^visus casurus, quod Angeli bat, quia eadem anima fuisset, et etiam
mali fuissent creati ut major divinse vo- eadem materia ex qua generatus fuit,
luntatis manifestetur justitia. Sed quidquid nam eadem materia nunc. quae est sub
sit, unum firmiter scimus, quod voluntas forma talis alimenti, puta panis vel gal-
divina potestvelleomne quodnon implicat lina, potuit tempore innocentiaa esse sub
contradictionem, et velle suum ad extra forma pomi vel hujusmodi ; sicut ergo
estabsolutetanlrerectitudmis,quodnullam nunc ex tali alimento generalur tale se-
praesupponit regulam, etiam in intellectu men? puta ex pane, ita tunc eadem ma-
divino, cui oporleat conformari, nt.palet teria panis existens sub forma pomi ex
a Doctore in ultima qumstione prologi. tali materia potuit generari tale semen ;

Sustinendo ergo, quod tantum electi nati nam in generatione seminis corrumpitur
fuissent, dicit Doctor quod posLerius vult forma alimenti, et in materia illa produ-
isLum beatiflcabilem esse nasciturum a citur forma seminis.
tali parente. Et addit (d) Dico quod non oportet, etc, Dicit

De palre (b) Cum ergo prius sunt beatiludini de~ Doctor quod ad unitatem numeralem in
nostro
Francisco terminati quam, etc. Ista verba sunt no- effectu non requiritur quod talis effectus
Petrus
Bernardo-
tanda cum videantur sibi implicare. Nam s ic sit ab uno agente determinato, quod
nus quod electus praedestinatus
dicit primo, si etiam esset ab alio non esset idem nu-
pater
sancti fuit nasci a parente, puta, S. Fran-
patris
tali mero. Et ponit casum, sit ignis A virtutis
Francisci. ciscus praedestinatus fuit nasci a tali pa- u t duo, et gignat ignem B in materia ligni,
rente; parens autem tunc fuisset electus, et sit a i ius ignis, scilicet C ejusdem vir-
et tamen constat quod pater ejus fuit re- tutiSj et in eo dem instanti quo A genera-
probatus. Et ex alia parte dicit, quod ex rct B% gen eraret ipsum n, ceitum est
quibuscumque parentibus nascantur, etc. quod ipsum B est idem in numero quam-
Dico, quod si Adam praevisus fuisset sicut
vis sit producibile a diversis causis. Doctor.
sanctus Franciscus, praadestinatus fuisset enim dicit, quod sufOcit unitas materijc,
nasci a tali parente, puta ab alio quam sed bene adverte, quia si ignis in mate-
a Petro Bernardono, sic etiam natus fuis- riam ligni produceret ignem B, et ignis

set, et quod modo sit nalus ab alio, hoc C produceret alium ignem in materia li-
 m LIB. II. SENTENTIAKUM

gni, oorrupto primo igue, bic ignis geni- Ad secundtim dico, quod si vo-
Quomodo
tus non esset ideni numero cum alio pro- himus dicerc, quod sequalis est non
fuissent
ducto, aliter Doctor sibi contradiceret in numerus salvandorum virorum, sequales
numero
dist. 3. hujus secundi. Si vero materia ligni sicut ctmulierum, solutum est ar- viri et
mulieres
Adverte, transmutatur simpliciler ad eamdem for- gumentum; sed esto quod non sint primo.
mam numero, esset simpliciter idem nu- a^quales in numero, potest dici,
mero, licet eadem materia nata esset ut videtur, quod non fuissent in
Lransmutari ad eamdem formam ab alio numero requali in statu innocen-
et alio agente. tiae, per hunc modum, quod mari-
tus diu vixisset et accepisset aliam
SGHOLIUM. uxorem, sua mortua, et sic fuis-
sent in statu illo plures foeminae,
vel converso, plures viri. Sed
si e
Quantum ad icl quod tangitur in hoc ar-
quia secundse nuptiae non sunt mo-
gumento secundo, Alens. 2. p. quaest. 95. m. 4.
putat quod in illo statu gignerentur plures
do multum laudabiles,et multo mi-
filii quam filise. D. Bonav. hic art. 1. qucest. nus tunc, ideo dico quod eadem
6. Richard. 2. q. Thom. 1.
1. Durand. q. 3. persona potuit esse mas et foemi-
p. q. 00. art. 2 ad tertium, tenent quod essent na, nam masculus et foemina sunt
aequales numero viri et mulieres. Scotus
differentise accidentales, ita quod
nihil de hoc resolvif, sed ad intentum argu-
hujusmodi sexus non variant spe-
menti putat stare identitatem numericam
p^rsonae electae, sive sit hujus vel illius se- ciem, secundum Aristotelem 10.
xus, ex Philosopho, et ssepius sexum muta- Metaph. sexus muliebris
et sicut
tum esse legimu^. Plinius ait se id vidisse non variat speciem hominis, sic
1. 7. cap. 4. talia habent Aul. Gell. noct. At. nec hic sexus hanc personam, et
I. 9. c. 4. Alb. Mag. de animal. 1. 18. tr. 2.
tunc, qui nunc est talis sexus, po-
c. 3. D. Aug. 3. civ.31. Volaterranus 1. 29. tit.
tuit fuisse tunc alterius, vel e
de vesica fin. refert cujusdam uxorem obti-

nuisso bullam a Pontifice pro divortio, quia converso.

evasit in virum; et similem casum contigisse
anno elapso 1618. in Hispania, accepi ab Illu- SGHOLIUM.
strissimo D. Fratre Florentio Gonrio Archi-
episcopo Tuamensi, olim nostrae provincise Hic erat inepta additio, nescio a quo posi-
Hiberniae Ministro dignissimo, qui vidit tunc ta, scilicet quod omnes in virili sexu resur-

ibi existens, super hoc, scriptum anthenti- gerent, Virginem, quam additi-
prieter B.
cum si ergo Deus decrevit inaequalem fore
; onem Patres damnant,et ideo eam abrasimus.
numerum virorum et mulierum in gloria, Recens scriptor P. Gornelius a Lapide in
potuit ex aliquibus fVcminis illius status vi- cap. 4. epist ad Ephes. falso illam senten-
ros, manente unitate individui, si hoc esset tiam tribuit Doctori, quia non novit distin-
necessarium ad illam insequalitatem, ob ra- guere inter additionem et textum, et sane
tionem argumenti, nec hoc est contra Aug. exactius debuisset omnia examinare, ne er-
II. civ. 17. Hier. ep. 61. ad Pammac. et rorem tribueret tanto Doctori, qui nunquam
27. ad Eustoch. aliosque Patres, docentes negavit utrumque sexum resurrecturum,
r-surrectionem futuram in utroque sexu, sed et ratio, qaa hoc probat Gornelius, quia
quia de illo statu non loquuntur, nec scilicet ut iidem numero resurgamus, re-
in eo foret resurrectio, quia nec casus, sed quititur manere eadem accidentia, est in

translatio, et ex allatis constat nec omnes Philo.sophia crassus error ; nam constat

habituros in patria eum sexum quem habue- ipsum P. Gornelium, nunc in senectute
runt aliquando in via. pluribus accidentibus carere, quse habuit
 DIST. XX. QU^ESTIO 1. 123

in pueritia, ot nunc habere, quibus

alia stam magnitudinem, sicut modo acqui-
tunc caruit, tamen manent idem numero runt. Secunda est : An statim ac na-
Gornelius, et prsecedenti Scholio o^tendi non
scerentur haberent perfectionem scienti;e
omnes in patria habituros eum sexum,
sicut Adam habuit, an vero paulatim
quem aliquando habuerunt in via.
illam sibi acquirerent. Circa primam
partem hujus qusestionis aliqui ex san-
QU/ESTIO III- ctis Patribus existimarunt, aut saltem
insinuarunt, si status innocentiae perse-
Utrum //7/7 in statu innocentice crevissent
verasset, non fuisse multiplicandos ho-
in corpore et scientia, sicut modo? mines per propagationem naturalem me-
diante viri et mulieris conjunctione, sicut
D. Thom. 1. p. q. 99. a. 1. ubi Cajel. Gonrad.
Alens. 2. p. q. 95. m. 3. Richard. hic art. 2. q. modo multiplicantur. Ita Chrysostomus
2. et 4. Estius hic. § 4. Bassol. hic q. un. art.
hom. 18. in Genesim, Damascenus lib. 2.
1. Lychet. Tartat. et alii.

fidei cap. 30. Nyssenus de opificio ho-

(a) quod fuissent primo

Dico, minis cap. 17. Euth. in psalm. 50. Au-
nescii, et quod nervi eorum non gustinus lib. de Genesi contra Manich&os

fuissent primo apti ad motum cap. 19. Hieronymus epist. 22. ad Eusto-

progressivum, ideo, etc. chium. Quod si haec sententia esset vera,

non haberet locum praesens difficultas,

SGHOLIUM. quia nulla esset ratio cur parvuli nasce-

rentur qui post Adamum producerentur,
quod in illo statu non 'fuissent
Resolvit, aut cur non haberent justam magnitu-
parvuli, primo apti ad motum progressi- dinem.
vum, quod intellige de perfecto, quia ha- Opposita sententia, quam tenent Scho- jn statu
buissent actiones membrorum aliqualiter
lastici omnes in hac distinctione, et cum ^homine?
illi setati et corpusculo congruas, ut indicat
Thoma °asceren-
Augustinus 1. 1. de pecc. mort. cap. 37. 38.
S. 1. part. quasst. 98. multo cer-

et idem est de aliquali usu rationis, ex eo- tior est, nisi sit de fide. ex Scriptura P er propa-
gationem
dem ibi, et 1. 2. cap. 29. et 1. confes. 7. et Genes. Non est bonum hominem esse so- carnalem.
22. civit. 22. quia non est consimile quod lum, faciamus ei adjutorium simile sibi.
proles humana in illo statu, minus apta es-
Item ibidem : Relinquet homo patrem et
set ad sibi necessaria quam proles bestia-
rum, quse aliqualem habent motum progres-
matrem et adhaerebit uxori, eruntque duo
sivum, aliqualemque notitiam sibi conve- in carne una. Item ibidem : Crescite et
nientium. multiplicaminiy et replete terram. Qme
omnia ante peccatum dicta sunt. Pro-
COMMENTARIUS. batur ulterius auctoritate Augustini lib.

9. de Genesi ad litteram a cap. 3. ad

(s.)Dico quod fuissent, etc. Duas comple- cap. 14. et lib. 14. de civit. a cap. 21.
ctitur partes praesens quaestiuncula. Pri- deincepSy qui etiam retractat lib. 1. Re-
ma, an filii in statu innocentise geniti tract. cap. 10. quod dixerat in lib. de
haberent justam corporis molem, sicut Genes. contra Manichseos. Idem etiam
ipse Adam et Eva habuere in primo suae tenet Beda, Rupertus, et alii Patres.

generationis aut creationis instanti ?An Probatur praeterea, quia alias non es-

vero nascerentur parvuli , sicut modo sent homines qui essent in statu innocen-
nascuntur, et successive acquirerent ju- tise posteri Ad?e et Evae, quod supponi-
 LIB. II. SENTENTIARUM
lur ab omnibus falsum. Prubalur denique, dicat scholiasles nosler, qui videtur am-
quia virtus generativa non est data ho- bulationem aliquam statim illis tribuere,
mini propter peceatum ; ergo haberet ex eo quod non minus illis quam aliis

eam quamvis non tieret peccatum, et animantibus id convenire videatur ex

consequonter haberet actum suum, ni- natura rei saltem pro illo statu. At certe
mirum generationem in aliquo individuo, quemadmodum de facto sunt aliqua ani-

quamvis non fieret peccatum. Confirma- malia, quoe possunt statim ambulare, et

Actus tur, quia aclus conjugii non est per se aliqua quae non possunt, nec defectus

mecfpar mams aut indecens, nisi quatenus habet ambulationis in illis, qui non ambulant,
*e malus.
annexam deordinationem inordinatee con- adscribi debet hominum peccato, sed
cupiscentioe ; in illo autem statu non ha- naturis ipsorum animalium, ut evidens
beret illam deordinationem, sicut nec est, ita nihil obstat, quominus homo ex
mulieres parerent cum dolore, ut pa- natura sua in illa parva quantitate et
riunt de facto in poenam peccati, juxta disposilione, quam habet naturaliter cum
illam sententiam Domini : In dolore paries nascitur, petat non ambulare, nec, ut

filios. Et fortassis, alii Patres, qui oppo- jam dictum est, constat in statu inno-
situm hujus communis sententioe insi- centiae quod alia illi conferretur disposi-
nuant, loquuntur de propagatione me- tio. Satis tamen probabile est quod
diante deordinatione concupiscentise, et perfectiores aliquos motus tum haberet,
dolore partus ,
qualis propagatio non melioremque dispositionem corporis quam
fierel tum. modo habet, et quod citius ambularet,
2. Itaque supposito quod in statu inno- veniret que ad justam magnitudinem; hoc
aS en "
tur centice perseverante alii ab aliis nasce- enim concedendum salubritati paradisi et
homines
parvi in
rentur, primo dicendum est quod sine ordinato modo vivendi hominum, pra> Giti
statu
d u })io nascerentur parvuli id enim exi- sertim cum constet utrumque horum niul- amb ujarent
mnocentiie. r ;
^ et
git uteri materni ratio, quae intra se non tum conducere posse ad bonam prolis crescerent
pro illo
potest continere naturaliter hominem dispositionem. Minus autem inconveniens statu.

magnum, sicut nec talem etiam a se est imperfectam hanc indispositionem po-
absque lsesione ingenti aut morte, emit- nere in homine, ex quo oritur quod am-
tere in lucem. Et hinc quamvis omni- bulare nequeat, aut alios motus tam
potentia Creatoris possent statim ac na- perfecte exercere quam in illis animalibus
scerentur in justam excrescere magni- quae tamen non habent, et quidem pro
tudinem, tamen quia nulla auctoritas sua- illo statu etiam, quia homo haberet pa-
det, quod ita fieret nec sciri potest abs- rentes judicio pollentes et discursu, qui
que auctoritate, ex alia vero parte magis optime ipsi providere possent, et facile

congruum et conveniens naturis homi- absque illis motibus ; alia vero animalia
num est, ut crescerent paulatim. non tam perfecte et facile providere va-

Pro eo
Dicendum secundo est cum Doctore lent suae proli, nisi illa virtus ipsis con-
statu nj c e t rj. Thoma 1. part. quaest. 99. art. 1. cederetur, per quod patet ad fundamenta
pueri
suecessive quos cseteri fere Theologi sequuntur, scholiastis.
cresceren t
nec possent quod paulatim crescerent, et quod etiam Quantum ad secundam qusestionis par- 3.

ambuiare. n on haberent statim ac nascerentur mo- tem, qua quaeritur de statu puerorum per- "sfatu™
tum progressivum perfectum, quo sci- severante innocentia quantum ad scien-
mno
^
haberent
tKe

licet possent bene ambulare, quidquid tiam, conclusio Doctoris est, quod non
 DIST. XX. QUjESTIO III. 1Q7

cientiam, haberent scientiam, sed essent nes< >;.i. rum rerum, quas postea essent cogni-
esS
[g cii non Dicit aulem dala opera quod essent ne- turi, nec species etiam earum repr?esen-
>ro igno- nunc ergo videndum
sc jj non vero q^ U0(i essent ignorantes, tativas ; esl, an
rantes.
quia ignorantia dicit carentiam scientiae statim ac nati essent habitus scientifici
m eo, qui habere deberet scientiam, qua- omnium scie .tiarum speculativarum ipsis

lis ignoranlia est pcena peccati, et pro- essent infundendi ? Et tenendum censeo
pterea non caderet in pueros pro statu cum D. Thoma 1. part. quaest. 101. art. 1. Non
t t- mi i • • ^. •
liaberent
innocentiae. Nescientia vero est simplex et alns Iheologis communiter contra Ri- habitus

cnrentia cognitionis non supponens tale chardum in 2. dist. 20. art. 1. quxst. 4. s Jeculati-
vos
debitum in suo subjecto, hujusmodi au- quod non, quia quandoquidem non' in-
*

tem nescientia non est poena peccati,unde funderentur ipsis species illae omnes, sed
posset optime competere pueris pro statu acquisitio earum relinqueretur ipsis ; ita

innocentioe, et hinc probatur conclusio similiter de habitibus istis, qui sine spe-
Doctoris, quaa communis estcum Magi- ciebus illis nihil servire possent, dicen-
stro in hac distinct. et D. Thoma 1. part. dum est, cum nulla sit ratio aut auctoritas
rohatioD.
Thomse. quasst. 101. art. 1. quia nihil lmpedit suadens oppositum. Hoc autem inter eos
quominus talis nescientia competeret et nos interesset maximum discrimen,
ipsis, et ex alio capite magis conforme quod ipsi meliorem haberent indolem, et

est eorum naturse, quod eam haberent; majorem longe facilitatem ad illos habi-

quod probatur a Divo Thoma, quia con- tus comparandos melioresque Magistros,
naluraliter anima non polest habere quam nos habemus, ut apud omnes in

scientiam, nisi mediantibus operationibus confesso est.

sensitivis, juxta illud : Nihil est in intelle- Major est difficultas de virtutibus mora-
clu, quod non fuit in sensu. Verum ha3c libus, nam ex uno capite eadem ratione
fejicitur,
probatio non potest Scotistis sufficere, qua comparatio seu acquisitio habituum
cum juxta Doctorem suum probabiliter speculativorum seu intellectualium ipsis-
teneant quod ligatio intellectus ad sen- met permitteretur, videretur dicendum
sum sit in pcenam peccati, et quod proin- cum Suarez lib, 5. de homine cap. 8. quod
Vera d © non esset in statu innocentiae. Melius acquisitio virtutum moralium similiter
)robatio.
ergo juxta eorum sententiam probatur ex ipsis esset permissa ; ex alia vero parte
eo, quod non est ulla ratio, aut aucto- videri posset cum D. Thoma qudest. 18.
ritas, unde constet quod species rerum de veritate art. 7. et Aversa. quxst. 75.

omnium ipsis infundatur, sicut dicuntur quod istoe virtutes pertinerent ad justi-
infusse Angelis et Adamo ; sed paucissi- tiam originalem, cum qua omnes in illo
mse res ipsis proponi poterant pro statu s tatu nasci deberent. Verum quia hoc
pueritiae seu infantiae, ergo naturaliter connexionem habet cumresolutioneistius
pauca poterant scire et consequenter gravissima^ difficultatis, quae est de rati-
multa nesciebant. one, in qua consistit justitia originalis,

4. Verum quia aliquis dupliciter nescire imprsesentiarum vix bene decidi potest,
aliqua dici potest, primo actualiter, se- nisi involvendo illam etiam difficultatem,
cundo habitualiter, quod hactenus osten- q U se suo potius loco est reliquenda, hoc
dimus, est, pueros status innocentiae non e sf, ad qua^stionem unicam distinctionis
habituros actualiter cognitionem multa- 29. ubi decidetur num. 2.
 DISTINCTIO XXI. 129

DISTINCTIO XXI.
(Textus Magistri Sententiarum).

retur et ita repelleretur. Iterum,

ne nimis occulta foret fraus ejus,
De invidia diaboli, qna ad tentandum quse caveri non posset, et homo
accessit. simul videretur injuriam pati, si
taliter circumveniri permittcret
eum Deus, ut prsecavere non pos-
a. «Videns igitur diabolus, hominem
set in aliena quidem forma venire
;

bm^sent. per obedientise humilitatem posse

3" c permissus est diabolus, sed in tali,
nj *
ascendere, unde ipse per superbi-
in qua ejus malitia facile posset
am corruerat, invidit ei et qui ;

deprehendi. Ut igitur in propria

prius per superbiam fuerat diabo*
forma non veniret, voluntate sua
lus, id est, deorsum lapsus, zelo
factum est ut autem in forma
;

invidiae factus est satan, id est,

suae congruenti veniret,
malitise
adversarius. Unde et mulierem
divinitus factum est. Venit ergo ad
tentavit, in qua minus quam in
hominem in serpente, qui forte, si
viro rationem vigere novit. Ejus
permitteretur, columbae spe-
in
enim malitia, ad tentandum virtu- Qaal e non
Sap. 17 cie venire maluisset. Sed non erat n isi
10. tem timida, humanam naturam in inrorn a
dignum,
o ut spiritus malignus
j o
i
il- ?
serpentis
Enam ea parte, ubi debilior videbatur .

lam formam homini odiosam face. accessit.

aggressa est, ut si forte illic aliqua- Gen. 3.
venil
ret, in qua Spiritus sanctus appa-
tenus prsevaleret, postmodum fldu-
riturus erat. Non ergo nisi per
cialius ad alteram, quse robustior
serpentem tentare permissus fuit
fuit,pulsandam vel potius subver-
diabolus, nt per illud quod foris
tendam accederet. Primum igitur
erat, astutiam tentantis animad-
solitariam foeminam exploravit, ut
vertere femina quiret ». Diabolus
in ea primum omnern suse tentati-
enim per serpentem tentabat, in
onis vim experiretur ».
quo loquebatur.

Quare in aliena forma venit. De calliditate serpentis.

B. «Sed quia illi per violentiam Tdeoque serpens dictus est esse
Aug. super
nocere non poterat, ad fraudem se callidior cunctis animantibus lerrce, Gen. i. u.
convertit, ut dolo hominem sup- quia, ut ait Augustmus. « Mah Quare
dictus est
plantaret, quem virtute superare Angeli, licet superbia dejecti, na- serpens
calhdior
nequiret. Ne autem fraus illius tura tamen sunt excellentiores cunctis
animanti-
nimis manifestaretur, in sua spe- omnibus bestiis propter eminen- bus ?

cie non venit, ne aperte cognosce- tiam rationis; quamvis serpens Lib. H.
c. 3.
Tom.XIII. 9
 :

130 LIB. II. SENTENTIARUM

non rationali anima, sed spiritu superbus non andet in verba per-
diaholico possit sapientissimns snasionis exire, metnens depre-
dici. Non ergo mirnm, si diabolus, hendi sed snb interrogatione eam
;

spiritn sno implens serpcntem, aggredicur, nt ex responsione col-

sicnt vates implebat, sapicntissi- ligeret, qnaliter in malitia proce-

mnm reddiderat omninm besti- dere posset. Cur, inqnit, prcecepit

arnm; qnem tamen ad tentandnm vobis Dcus, ut non comcderetis de omni

non clegit diabolus, scd per quod ligno paradisi? Cui respondit mulier :

animalpermissus fuit tentavit. » De f™ctu lignorum, quce sunt in para-

diso, vescimur ; cle fructu vero ligni,

Utrum clcgcrit scrpcntem, ut per eum a "od est in medio paradisi, prcecepit

tentaret diabolus.
nobis Deus, ne comcdcremus et ne tan-
geremus, ne forte moriamur. In quo
Unde Augustinus super Gen. « Non verbo dedit locum tentanti, cum di-
est putandum, quod diabolus ser- xit Ne forte moriamur ; unde mox
:

pentem, per quem tentaret, elege- diabolus dixit ad mulierem Nequa- :

rit, sed cum decipere cuperet, non

quam moriemini; scit enim Deus, quod
potuit, nisi per quod.animal posse in quacumque die comederitis ex eo,

permissus est. Nocendi enim vo- aperientur oculi vestri, et eritis sicut

luntas inest cuique a se, sed po- dii, bonum et malum. Attende
scientes

Dubiumi. testasa Deo. Si autem loquebatur ordinem ac progressum humanse

diabolus per serpentem ignoran- "perditionis. Primo Deus dixerat :

tem sicu t ner ener^umenos vel Quacumque die comederitis ex eo, morte
Serpente moriemini. Deinde mulier dixit Ne
phanaticos loquitur. :

enim velut organo est usus, mo- forte Novissime serpens

rnoriamur.

vens naturam ejus ad exprimen- dixit Nequaquam moriemini. Deus

dum sonos verborum et signa, affirmavit, mulier quasi ambigendo
illud dixitnegavit quse di abolus
Dubium 2quibus suam monstraret volunta- ' ;

L ib
- eo d
tem. Serpens ergo nec verba intel-
- ig itlir dubitavit, ab affirmante re-
c 28° e t

2 N U m ligebat, nec rationalis est factus

-
cessit et neganti appropinquavit. »
;
!i. 28
Gen.3.1-3.
Verba
callidissimus tamen est dictus,
serpentis. propter astutiam diaboli. Locutus De versutia diaboli, qui ad facilius per-
est autem Balaam sed
sicut asina ; suadendum, malum removit, et bonum
hoc diabolicum, illud Angelicum in pollicito duplicavit.
fuit ; enim
mali Angeli
boni et
similiter operantur ». Hic quseri Qui ad suam persuasionem pleni- d.
Qu mo
Qu^estio solet quare mulier non horruit
: ter suffulciendam, id est, ut ma- tHbu°s
iacideas. _^ y
serpentem? Quia, a Deo cum no- lam quod intendebat, libere persu- teXtus
verit creatum esse, etiam officium 1
aderet, malum, quod
x
« mulier
et est '
vaoa
^ ula '

loquendi a Deo accepisse putavit. timuit, negando removit, et repro- ^

glo a'
r ^ a
. . missionem addidit, et ut ejus per- Gregor.
De modo tentatxoms. . ... . . . hom. 16.
suasio citius reciperetur, promis- Evang.

c. « Tentatio autem hoc modo facta sionem duplicavit. Unam nempe

Gen,3,1
"°- est Stans coram foemina hostis
: comestionem suadens, duo in prae-
 DISTINCTIO XXI. 131

mio proposuit, similitudinem Dei

scientiamque boni et mali spon- Quare peccatum hominis, et non Angeli,
dens. Ubi tribus modis hominem remediabile sit.

tentavit, scilicet gula in pepsua-

sione cibi, ciun dixit : In quocumque « Homo igitur, qui sola exteriori
die comederetis : Inani gloria in pro- tentatione pulsatus cecidit, tanto
missione Deitatis, cum dixit : Eri- gravius plectendus erat, quanto le-
lis sicut dii : Avaritia in ppomissione viori impulsu fuerat prostratus. Et
scientise, cum dixit : Scientes bonum tamen quia aliquam, licet modi-
et malum. Gula est immoderata cibi cam, cadendi occasionem habuit,
aviditas, vana gloria amop ppo- idcirco per Dei gratiam juvari po- Ratio 1.

prige excellentia), avaritia immode- tuit ad veniam, ut qui per alium

rata habendi cupiditas, quse non cecideratperalium erigeretur. Qui
est tantum pecunise, sed etiam ergo incitatorem habuit ad malum,
altitudinis et scientise, cum supra non injuste reparatorem habuit ad
modum sublimitas ambitur. bonum. Diabolus vero, quia sine
alicujus tentatione peccavit per
alium, ut surgeret juvari non de-
De duplici tentationis specie.
buit nec per se po tuit, et ideo
irremediabilepeccatum ejusextitit.
,.
E -
« Poppo sciendum est, duas esse Peccatum vepo hominis, sicut pep
o

iuce sit
species tentationis, interiorem
l
scili- alium habuit initium, ita per
l
alium
xterior
ltatio, etcet et exteviorcm. Exterior tentatio non incongpue habet remedium ».
juo iiat. .

|uae sit est, quando nobis extrmsecus ma-

trior, etlum visibiliter suggeritur V(U'bo, Quare homo, non Angelus, sit redem-
l
eg. ifb.'
y el signo aliquo, ut ille cui fit, ad ptus?
r
.
consensum peccati declinet et ta-
9!°
et' ;

r^de* ^ s tentatio tantum fit ab adver- Prseterea Angelica natura, quo- F#

Ratl ° 2
abilibus
[sacrte sario. Interior vero tentatio est,
'
niam non tota perierat,
L
sed ex -

pjpturse quando invisibiliter malum nobis papte perstiterat, non est redem-
mtrinsecus snggeritur et hsec ; pta humana vero tota perierat,
;

tentatio aliquando fit ab kosie, ali- et ideo ne penitus repente perdere-

quando a came. Nam et diabolus
mvisibiliter mala suggerit, et ex
carnis corruptione suboritur
tus illicitus prava;
et titillatio
ideoque tentatio quas est ex carnc,
non iit sine peccato quse autem
est ab hoste, nisi ei consentiatur,
non habet peccatum, sed est mate-
tur, ex parte est redempta, ut inde
puina supplepetur Angelica. Unde
mo- Augustinus in Ench. « Placuit uni- Auo .
c 29
versitatis Creatori et Moderatori,
ut, quoniam non tota multitudo
; Angelorum Deum deserendo peri-
erat, ea quse perierat, in perpetua
perditione remaneret quse autem ;

ria exercendse virtutis. Tentatio cum Deo, illa deserente, persti-

ibium 4. autem carnis interior difflcilius vin- terat, de sua certissime cognita
citur, quia intepius oppugnans de semper felicitate gauderet. At vero
nostro contra nos roboratur ». creatura rationalis, quse in homi-
 1 12 LIB. II. SENTENTIARUM

nilms erat, quoniam peccatis atque i. Vasq. 1. 2. d. 148. et Thomistx negant ;

cum Scoto afflrmant Richard. hic art. 3. q. 1.
suppliciis tota perierat, ex partc Major q. 2. d. 22. q. 1. art. 3. Alm.
Gabr.
tract. 3. mor.22. Pitigianis in Gen. fol. 450.
c.
poterat reparari, unde Angelica} Rubion. Bassol. Vorillon et alii Scotista) hic.
societati suppleretur, quod ruina
illa minuerat. Hoc enim promis- Circa distinctionem vigesimam l.

sum est Sanctis, quod erunt aaqua- primam, in qua Magister agit de
les Angelis Dei ». casu hominis in peccatum ex ten-
tatione diaboli, quaeruntur duo :

Quod non soli viro prceceptum fuit Printo quaeritur, utrum peccatum
datum. hominis primum in statu innocen-
Arg.
tise potuit fuisse veniale ? Quod 1,

G. etiam notandum est, quod

Illud sic, probo Rectitudo innocentiae
:

Aug. sup
Gen. 8.
'

non soli viro praeceptum videtur magis repugnat peccato mortali

lib. c. 17
Gen. 2.
'
esse datum, cum ipsa mulier te- quam veniali; sed non obstante sua
statur, sibi etiam esse mandatum, rectitudine, potuit peccare mor-
1. Cor. dicens Prcecepit nobis Deus, etc. Su-
:
taliter; igitur multo magis potuit
1 J-. 3.3.
pra tamen legitur, ante factam peccare venialiter, etiam ipso re-
mulierem Deum dixisse viro De :
manente in statu innocentise, ali-
ligno scientice boni et mali ne comedas. ter non videretur minus repugnare
Non dixit Forte quia
: Ne comedatis. rectitudini innocentise peccatum
facturus erat mulierem, sic prae- veniale quam mortale, si utrum-
cepit, ut per virum ad mulierem que totaliter corrumperet.
perveniret mandatum; quia mu- Item ab extremo in extremum Arg.
Phys.
2. 5
et

lier, quas subjecta viro iuit, non non fit transitus nisi per medium, 10. Met.

nisimediante viro divinum debuit peccatum veniale medium est in-

accipere praeceptum. Unde Aposto- ter justitiam et peccatum morta-

lus : Si quid discere mulieres voluerint, le; ergo, etc.

domi viros suos interrogent. Si quaeri- Oppositum, peccatum omne est Rat. ad
opposit.

quomodo loqui potuerunt vel deordinatio aliqualis sed deordi-

Qu£estio tur :
;

incidens
loquentem intelligere, qui non di- natio qusecumque quantumcumque
dicerant inter loquentes crescendo modica, non potuit stare cum sum-
vel magisterio? « Dicimus, quia ma rectitudine possibili tunc ho-
Deus eos tales fecerat, qui possent mini in statu innocentise, in qua
loqui et discere ab aliis, si essent ». creatus fuit ergo quodcumque ;

peccatum corrupisset illam recti-

(Finis textus Magistri.)
tudinem rationis et voluntatis; sed
non corrumpitur rectitudo per
QimSTIO I.
peccatum veniale; non ergo fuis-
set veniale.
Utrum (a) peccatnm hominis primum Item, omni peccato debetur ali-
in statu innocentice ,
potuit fuisse qua poena, primo peccato non
venicde ? debetur alia,mors, Gen. 2. nisi
sed mors non debetur culpre ve-
Alens. 2. p. q. 120. m. 6. D. Thom. 1. 2. q. 89.
art. 3. D. Bonav. hic art. 3. q. 1. Durand. q. niali; ergo si Adam peccasset, quo-
 ; ;

DIST. XXI. QU/ESTIO I. 133

cumque modo, sibi debebatur poe- medium inter duo, ubi non potest fieri

na; sed poena non potuit sibi cleberi transitus, etc. Sed si medium non est

ipso remanente in statu innocen- conditio necessaria non oportet, et maxi-

tise; ergo omne peccatum fuit sibi me respectu causarum libere agentium,
mortale, et aullum veniale, quia sicut est voluntas, ipsa enim potest tran-

non patiebatur secum illam inno- sire a justitia ad peccatum mortale non
centino rectitudinem. peccando venialiter. Si tamen argumen-
tum concludat quod voluntas potest tran-
COMMENTARIUS. sire per illud medium, scilicet per pecca-

tum veniale primo, et sic concedo argu-

1. (a) Utrum peccatum. Utrum primum pec- mentum, el sic debet scribi in Doctore.
catum potuerit esse veniale, id est, an In contrarium arguitur.
ista consequentia sit necessaria vel non :

Adam sit in statu innocentise poterat pec- SGHOLIUM.

care ; igitur peccatum suum est mortale.
Sententia AlensisThomae, negans
et D.
Et ostendit Doctor quod non valet ista
Adamum primo potuisse venialiter peccare.
consequentia, imo stat quod peccatum
Primo, quia corrumperetur illa summa ju-
suum primum fuerit veniale, licet de facto stitia, quocumque peccato. Secundo, quia
peccatum suum fuerit mortale. Veniale qusecumque deordinatio virium superiorum,
peccatum dicitur vel a venio, venis, quia foret tunc mortalis. Refutatur, primo, quia
venit in mentem prseter intentum et ex donum justite originalis non perfectius
uniebat ultimo fini, quam gratia specialis
surreptione ; vel veniale dicitur, quta vel
alicujus sanctissimi, ut Baptistse. Secundo,
ex infirmitate vel ignorantia committitur,
potuit Adam primo proferre verbum otiosum.
et sic dicitur veniale a venia.

Arguit Doctor probando quod non fuit Dicitur, (b) quod primum pecoa- 2.

necesse quod primum peccatum Adse fu- tum non potuit tuisse veniale, quia Aies in 2.
2
erit mortale, quia rectitudo justitiae magis peccatum pure veniale corrumpe- coiiatione
C
repugnat peccato mortali quam veniali, et re non habet (remanens veniale vSe r>?' )

tamen non obstante illo statu et illa recti- summam rectitudinem, quam ha 1. 2.q. 89.
tudine illius stalus potuit peccare mortali- buisset homo in statu innocentiae art. 3.

ter, igitur et multo magis potuit peccare peccatum autem quodcumqne tunc
venialiter, et stare in illo statu, quia non illam corrupisset quare non po- ;

revideretur (si ille status corrumperetur tuit esse nisi mortale.

ex peccato veniali) quod magis repugna- Item, quamdiu vires superiores
ret illi mortale peccatum quam veniale, sunt ordinatae ad Deum, in viribus
quod est falsum. Item, non est transitus inferioribus nulla potest esse obli-
ab uno extremo in aliud extremum nisi quitas, quia stante illo statu, non
transeundo per medium, sed extrema sunt est deordinatio in viribus inferi-
justitia originalis et peccatum mortale oribus, primo sit in superi-
nisi
igitur oportet transire per peccatum ve- oribus peccatum ergo primum
;

niale ; si argumentumhoc concludat, nihil oportuit, quod haberet deordina-

concludit, quia illa major non est vera, tionem virium superiorum sed ;

nisi ubi medium est conditio necessaria omnis talis deordinatio fuisset
requisita necessario inter extrema, sicut peccatum mortale; ergo, etc.
 131 LIB. II. SENTENTIARUM

Reprobatnr Contra, quia illud donum non quilas quee corrupisset illum statum,
opinio.
conjungebat perfectius ultimo flni, fuisset obliquitas mortalis. Et secundo

quam quaecumque gratia gra.tum probant, quia vires inferiores non sunt
faciens conjungit nunc viatorem ;
deordinatse.

- eum gratia quacumque nunc

1
Sed Doctor duabus rationibus arguit,

potest stare veniale, etiam in per- quia gratia, quae nos in isto statu conjun-

1. Joaa. 1 fectissimis, unde Joannes th Cano- git Deo , non est minoris perfectionis

nica sua : Si dixerimus quod peccatum quam justitia originalis fuerit in illo statu,

non habemus, nosipsos seducimus, etc. et tamen cum gratia in isto statu stat pec-

igitur et Adam peccare potuit catum veniale in viris perfectissimis, ut in

venialiter. Joanne Evangelista : Si dixerimus, quia

Adam Item, (c) suppono quod aliquis peccatum non habemus, etc. igilur in illo
potuit
primo actus ex genere potest esse pec- statu potuit esse culpa venialis cum justi-
proferre
verbum catum veniale, puta verbum otio- lia originali ; non enim videtur esse ma-
otiosum.
sum sed Adam
; potuit talem jor repugnantia peccati venialis ad justi-

actum exercere otiose scilicet ,

tiam quam ad gratiam, et ad gratiamnon

loquendo. Sed actus de se venialis non habet quin possit stare cum ea, igi-

non flt mortalis nisi quatenus ,

tur et potest slare cum justitia origi-

super ipsum cadit praeceptum er- ;

nali. In distinctione 29. habebimus quo-
go cum nullum praeceptum ha- modo istae duee virtutes se habent sic-

buisset Adam de abstinendo ex ut excedens et excessum.

necessitate salutis a talibus ver- (c) Item, secundo supponit Doctor quod
bis; ad nimis enim difficile obligas- aliquis actus ex suo genere sit peccatum
set viatorem, si eum in isto statu veniale , sicut dicere verbum otiosum.
de necessitate salutis obligasset Item supponit, quod Deus non obligasset
ad faciendum semper quod fuisset homines in statu innocentiae ad minus
melius vel expedientius , vel ad difficile, ut non praecipisset eis ut non
vitandum quodcumque retardati- dicerent verbum otiosum, nec etiam prae-
vum ad melius. cepisset ut semper facerent quod me-

lius et expedientius est, sed tanlummodo

COMMENTAMUS. obligasset eos ad decem prsecepta, ad

quse nos nunc obligavit, tunc Adam po-

2. (b) Dicitur. Ponitur opinio doniini tuisset dicere verbum otiosum, et illud ex
Alexandri de Ales, et S. Thomae qui te- suo genere est peccatum veniale et non
nent, quod in illo statu innocentiae non mortale ; igitur. Nec valet dicere, ille sta-

potuitesse aliquod peccatum veniale, quia tus fuisset perfectissimus, concedo , lo-

ibi fuit summa rectitudo possibilis homini quendo de statu viatorum ; igitur in iilo

haberi in iilo statu, quo creatus fuit Adam, non fuisset peccatum veniale, nego con-
summse rectitudini repugnat quanlutn- sequentiam. Nonne in isto stalu fuerunt

cumque modica obliquitas, quia illa tollit homines ita perfecti, sicut fuissent in illo ?

summum gradum rectiludinis, et pecca- el in isto venialiter peccaverunt, quare

tutn veniale est aliqualis obliquilas, et non in illo, cum peccatum veniale non
peccatum veni le non potest corrumpere tollat perfectionem ab eis.

statum innocenti.c; igitur omnis obli-

 DIST. XXI. QUiESTlO I. 135

SGHOLIUM. Ad primum pro opinione op-

(f) 4.
Ad
posita dico, quod mortale plus rationem
Resolvit, quod potait Adam committere repugnat, et quoad intentionem,
Alex.
Alens.
non tantum mortale, violando pneceptum,
et quoad necessitatem illi recti-
cujus impletio est necessaria ad salutem,
sedetiam veniale, violando praBceptum, cu- tudini , non solum habituali,
jus impletio non est necessaria ad flnem sed etiam actuali, quam venialis
quod ideo vocat consilium. obliquitas, quia illa potuit stare
cum summa rectitudine habituali
3.
Mens
Dico ergo, (d) quod potuit pec- tunc possibili viatori, sicut cum
DocTorls. care venialiter in illo statu. Circa certitudine intellectus de aliqua
Distinctio , . , ,

inter quod scienaum quod peccatum , conclusione, potest stare opinio

U1 Vide in 4.
iortaie et mortale non distinguitur a veniali de aiia, quia non
repugnant, et dist. 4. art.
vemaie. 3. q. 2. et
jn 1Q(^ q U0(j unum es
| respectu f; forte etiam non repugnabat actu- dist. 17.
art. 2.
finis, ut mortale, et aliud eorum ali, sicutnunc actum maximum
quse sunt ad finem, ut veniale, sed meritorium et valde excellentem
utrumque potest esse , et circa potost nunc sequi aiiqua vana gio-
ea quse sunt ad finem , et circa ria, quse est peccatum veniaie, nec
finem. Sed in hoc distinguuntur, veniaie iiiud toileret meritum
quia peccatum mortale est deordi- istius actus sic meritorii.
natio opposita ordinationi sine , Sed dices, quod tunc posset esse Loquitur
casu quo
qua non potest sequi aliquo
finis similiter in beato veniale. Dico esset liber.

modo quse quidem ordina io et cum tali

, quod si beatus dimitteretur sibi, praecepto.
habet prseceptum contra quod , posset in illum actum, sed non
deordinatio fit, et ideo omnis de- esset sibi veniaiis ratione prsece-
ordinatio cadens sub prsecepto, pti, quod habet de semper elicien-
avertit a fine necessario. Sed alia do illum actum beatificum, et non
est ordinatio, quse potest esse re- diversificando non solum ad oppo-
spectu finis sequendi, quse non est situm, sed nec ad disparatum, et
necessaria, sed utilis, quse non est propter prseceptum de semper ope-
de prsecepto, sed potius de consi- rando optima, esset sibi qusecum-
lio; et deordinatio opposita huic, que deordinatio talis mortale pec-
est peccatum veniale, nec facit ca- catum.
dereafinenecessario,sed facit quocl (g) Ad secundum, esto quod ve-
Portio
superiorest
actus non procedat meliori modo rum sit, quod in inferioribus viri- intellectus
et voluntas,
quo potest. bus non potuerit fuisse deordinatio ut
immediate
Dico ergo, quod (e) Adam potuit nisi prsefuisset in superioribus, ta- respiciunt
Deum.
non tantum exercere actum deor- mendico quodnon omnisdeordina- Portio
inferior
dinatum contra prseceptum sed , tio in virtute superiori, est pecca- etedem
etiam contra consilium tantum, ut tummortale, nam levis motus per potentke,
ut
non faciendo maxime expedienda, surreptionem de opinione aliqua respiciunt
alia, de quo
vel faciendo aliqua retardativa, circa articuios fidei, est deordina- infr. d. 24.

licet non faceret directe contra tio in portione vei in virtute su-
prseceptum necessarium ad saiu- periori; nam potest esse circa tale
tem. objectum, quod non potest consi-
 130 L113. II. SENTENTIARUM
re ad patriam ccelestem istse ordinatio-
derari nisi per virtutes superio- ;

unum, nes cadimt sub prsecepto ul fiant, et ne-

res, ut Deum esse trinum et
cesse esl. nos sic esse ordinatos, ut Deuin
et tamen non omnis motus levis
adoremus adoratione Latriae, ei credamus,
est ibi peccatum mortale, licet in
in eo speremus, et ipsum super omnia
superiori virtute sit gravius pec-
diligamus, et extensive et intensive,
catum, quam in inferiori, ut pate- ut dicetur in 3. d. 27. art. 3. Et simi-
bit dist. 24. liter ejus nomen nos oportef hono-
Adarg. in primum in oppositum per
A.d rare non assumendo illud in testimonium
oppotu.
^icta patet. Ad secundum de poena falsitatis , et sic de aliis prseceptis;
(h) dico, alia poena quam mors, et istae ordinationes sic sunt sub pra3ce-
potest respondere veniali, puta pto, quod etiam deordinationes oppositse

displicentia aliqua, vel aliquid hu- sunt sub prsecepto ne fiant, et si quis sit

jusmodi. Vel potest dici quod ,

illis deordinationibus deordinatus, est in

poena sibi proprie non correspon- peccato mortali, sic quod furlum faciens
det, sed committens veniale est mortaliter peccat. Et sic sunt decem
debitor ferventioris actus volunta- peccata mortalia opposita istis decempra>
tis quam prius, qui fervor consu-
ceptis. Deordinatio autem quae est pecca-

meret peccatum veniale, de hoc tum veniale non cadit sub pra^cepto, nec

Ub. 4. dist. nec obfuisset inno-

21. ordinatio opposila est necessaria ad salu-

centise Adse habuisse poenam debi- tem, sicut non dicere verbum otiosum

tam veniali, praeter mortem. est ordinatio expediens, et per quam fa-

cilius, quis consequitur vitam aaternam;

COMMENTARIUS. tamen sine illa ordinatione potest quis

salvari quia servando legem Dei, sufficit,

3. (d) Dico ergo. Kespondet Doctor ad juxta illud Ghristi : Hoc facetvives, scilicet
Quid sit
peccatum quaeslionem ostendendo quid sit pecca- dilige Deum super omnia , et proximum
mortale et
veniale. tum mortale, et quid peccatum veniale, sicut teipsum. Ex hoc patet, quod solum
et deinde respondet per duas vel tres facere contra decem pra^cepta est pecca-
conclusiones. Primo dicit, quod peccatum tum mortale. Facere autem contra con-
mortale et veniale non distinguitur per silia, et contra alia prsecepta quae non
hoc, quod mortale est circa finem, et ve- sunt de necessitate salutis, quis non mor-

niale est circa ea quse sunt ad finem taliter peccat. Nec sequitur : Iste non
tantum, et non circa finem,quia utrumque facit secundum consilium, nec secundum
peccatum potest esse circa finem, et circa praeceptum non necessarium ad salutem ;

media ad finem, et ita non sunt istse igitur deficit a fine ultimo. Negatur con-
differentia), quibus constituantur in esse. sequentia, sequitur tamen, talis sic ope-
Sed in hoc differunt , quod peccatum rans venialiter peccat ; igitur talis non
mortale est deordinatio opposita ordina- procedit meliori modo quo potest. IIoc

tioni, sine qua ordinatione quis non po- est verum, et hoc est venialiter peccare,
test consequi finem, et hujusmodi ordina- et convertuntur.

tiones necessario requisitae ad consequen- (e) Dico ergo quod. Doctor igitur dicil 4.
Adani
dum finem sunt decem praecepta Legis. ponendo hanc conclusionem : Adam po- peccavif
n
Decem Sunt enim decem leges, decem vise per tuit non tantum exercere actum deordina-
lejres sunt
quas necesse est nos ambulare et perveni- tum contra prdeceptum, et sic mortaliter
 DIST. XXI. QIMESTIO I. 137

peccare, ut peccavit, sed eliam potuit justus ; et ista includuntur in latitudine

exercere actum contra consilium tantum, illius summae recliludinis, quae fuisset in

et sic venialiler peccare. Et hic dicit Do- statu innocentiae.

ctor quod dupliciter poluit facere contra Ulrum autem ordinatio, quae cadit sub
consilium, vel negalive non faciendo consilio, scilicet non dicere verbum otio-
illud, quod consilium dicit esse facien- sum pertineat ad hujusmodi latiludinem
dum, imo contrarie faciendo aliquid, re- summae rectitudinis. Dico quod non, quia
tardans a praemio, quia peccato veniali sic non ex intentione consulentis ut sit

debetur poena, quae potest hominem re- necessario requisita ad salutem, nec ad
tardare a beatitudine, sicut in statu isto illam rectitudinem, sed illa ordinatio con-
Socrates mercator servans divinam legem, silii est alia, disparata ordinatio a prinia;

non secundum illud consilium facit : Vade ei ideo quis potest esse summe rectus
et vende omnia qux habes, etc. imo facit rectitudine necessaria, dato quod non sit

aliquid relardativum, quia implicat se rectus, nec ordinatus secundum illam

mercantiis, quibus implicitus minus est ordinationem consilii, sicut intellectus

aptus Deo prompte ad serviendum, et si potest esse certusde A conclusione, et ta-

venialiter peccat, non tamen mortaliter, men dubitare de B conclusione, et lantum

quia non facit contra aliquam illarum opinari de illa, nec tamen minuetur de
decem ordinationum, quae sunl de neces- A conclusione, ita hic a simili quis non
sitate salutis. erit servans consilium, et tamen erit re-

(f)Adprimum. Primum argumentum in ctus rectitudine pertinente ad salutem.

oppositum, et argumentum primum opi- Tunc respondet Doctor quod peccatum
nioniseamdem habent vim, et ideo sol- mortale plus repugnat illi summae recti-
vendo unum solvitur reliquum, ideo pro tudini habituali, quam peccalum veniale.
solutione primi argumenti opinionis est Patet, quia peccalum veniale non oppo- Discrimen
e
notandum, quod duplex est rectitudo, nitur alicui illarum decem ordinationum fcc ^tum
una habitualis, alia actualis. llectitudo ha- pertinentium ad illam rectitudinem ne- mor ^® et
venialo.
use sit bitualis diciLur esse quidam habitus in cessariam ad salutem, et tamen peccata
'
;ctitudo
fatualis. votuntate hominis justi et recti, qui ha- mortalia illis directe opponuntur ; igitur

bitus inclinat ad justa juste volendum ; et potest stare tota illa rectitudo cum pecca-
voluntas sic habiLualiter diciLur habitua- to veniali, cum ei non opponatur, non sic

liter velle justajuste, et sic justus dor- potest stare peccatum mortale, quia op-
miens habitualiter vult justa. Isto modo ponitur alicui illarum decem ordinationum
in statu innocentiae Adam habuisset justi- requisitarum ad illam summam rectitu-

tiam originalem inclinantem voluntatem dinem.

Adse ad humiliter volendum justa. Dicit etiam Doctor quod peccatum ve- 6.

5. Sed quae fuissent objecta illius jusLilico niale non repugnat actuali rectitudini.

originalis, ad quee inclinasset voluntatem Actualis rectitudo est illa quae est in actu
ad volendum ? Dico, quod decem ordina- nostrae voluntatis, qui actus est conformis

tiones, qua3 cadunt sub decem praecepta rationi rectae sine dictamine legis divinae,

divinae legis, et illae decem ordinationes ut quis praedicans populo principaliter ex

sunt ex intentione praecipientis, et in se charitate, tamen in actu illo praedicandi
habent necessitatem a prrecipienle ut oritur motus levis inanis gloriae, quia ap-

fiant, aliter nullus dicitur rectus, nec petit laudari a populo, non principaliter
 ' '^
SENTENTIAKUM
1

LIB. II.

propter illud muvetur, ille meretur, et ta- cundum Augustinum ut vires inferiores
nien venialiter peccat; repugnat igitur non obediant ei. Et ideo Doctor concedit
veniale peccatum soluin suae ordinationi, quod si vires superiores, ut intellectus
quae cadit sub consilio, non autem re- et voluntas fuissent ordinatae in Deum, in
pugnat alicui ordinationi, quae cadit sub viribus sensitivis nulla fuisset deordinatio;
prsBcepto, ideo licel non possit stare cum ideo prima deordinatio fuit in viribus su-

ordinatione cui opponitur, et illam de- perioribus, quia Adam elegit magis com-
slruat, non tamen destruit ordinationes placere uxori quam placere Deo, et ideo
cadenles sub pra^ceplo, quare quis potest primo ibi fuit deordinatio de facto. Doctor
esse perfecte ordinatus ordinatione neces- tamen dicit, quod non oportuit ut illa

saria ad salutem, qualis fuisset in statu deordinatio in Deum fuisset peccatum

innocentise, et tamen venialiter peccare. mortale, quia circa Deum potest esse pec-
Et si dicas etiam beatum posse peccare catum veniale. Et dat exemplum ut, si Exempiu

vonialiter, eo quod veniale peccatum non quis in superiori portione, quse imme-
opponitur :
diate respicit Deum habeat aliquem mo-
RespondetDoctor ponendo casum, quod tum surreptivum et levem contra articu-
Deus si dimitleret beatum sibi, posset lum de Trinitate, non propterea ille pec-
peccare, sive posset in verbum otiosum, cat mortaliter, sed venialiter, et ita pri-

sed illud verbum esset sibi peccatum ma deordinatio potuit fuisse venialis in

morale, eo quod beatus habet prseceptum portione superiori. Et nota, quod portio
de semper operando optima, et de sem- superior est intellectus et voluntas, ut
per eliciendo optimum actum beatificum scilicet immediaterespiciunt Deum, portio
quantum potest; sed existens in statu vero inferior est idem intellectus, et ea-
innocentia} fuisset in via, et non in ter- dem voluntas ut respicit objectum crea-
mino, et ipse non habuisset prseceptum tum, hoc patebit, dist. 24. hujus.

de semper faciendo optima, ideo pecca- (h) Ad secundum de pama dico, quod Nota.

tum Adae non fuisset mortale virginis peccato veniali non debetur mors, nec
Catharinae, sic quod beati tenentur adim- seterna, nec corporalis ;
potuit vero Adam,
plere in patria illud prseceptum : Diliges et filii sui in illo statu peccare venialiter,
Beati
tenenlur
Dominum Deum tuum ex toto corde, et ex et puniri citra mortem corporalem, ut
adimplere puta habendo displicentiam de pec-
illud
omnibus viribus tuis, ita quod tenentur illo

pr£ecep- colligere omnes vires in unum, et secun- cato, vel aliquid hujusmodi, et hoc non
tum,
diliges dum illas semper Deum diligere. Vide S. repugnabat illi statui. Et si dicas, illi sta-
Dominum,
etc. Bonaventuram in 3. distinct. 17. qumst. ult. tui non debebatur pcena, concedo, pcena
Nota illud, quod dicit Doctor si beatus quse est mors, sed non est verum de
dimitteretur sibi, quia in rei veritate et aliis pcenis, maxime voluntarie sumplis
confirmatus, quod non potest peccare, pro peccato veniali. Vel dic, quod sicut

nec mortaliter, nec venialiter, igitur pec- modo peccans venialiter illi peccato pro-
catum veniale non potest esse ineo. prie non debetur pcena, sed committens
7. Ad secundum, etc. Dicendum, quod peccatum veniale est debitor alicujus
(g)
si Adam fuisset Deo obediens, et po- actus charitatis ferventis, ut puta, quis

tentiae sensitivae inferiores fuissent obedien- modicum plus debito bibit, tenetur cum
tes voluntati, sed quia voluntas non fuit ferventiori charitale dicere horas suas, si

obediens Deo, datum est ei in poenam se- sit Clericus, vel Pater noster, si sit secu-
 DIST. XXr. QUiESTIO \l 139

laris, vel alias suas orationes, ita in illo mini quam Angelo ergo magis ;

slatu qui peccasset venialiter conversus peccavit Adam quam Angelus, et

ad Deum ferventiori modo adorasset eum. ponitur ista auctoritas in littcra.
Oppositum, Augustinus 12. supcr

Gen. c. ult. et ponitur in dist. 22.

QILESTIO II.
cap. illo. Ex quo manifeste, dicit quod
Adam non carnali concupiscentia vi-
Utrum peccatum Adce fueril gravissi-
ctus, scd amicabili quadam compulsus
mum.
bcnevolentia, qua plerumque fit ut offen-

dalur Deus, ne offcndatur amicus, pccca-

Alensis 2. p. q. 120. m. 4. D. Bonav. hic a. 3.
q. 3. I). Thom.
2. %.q. 163. a. 1. et hic q. 2.
vit. Eva autem secundum eum,
a. 1. Ricbard. hic arl. 3. q. 2. Dnrand. q. 3.
multo magis peccavit, quia appe-
Gabr. q. un. a. 2.
tivit illam aequalitatem divinam,
quam nunquam appetebat Adam.
l. Secundo quseritur, utrum pecca-
Hsec
tum Adce fuerit gravissimum? SGHOLIUM.
use^tio

i^bus" Quod sic, pe.r Augustinum inEnchi-

Primum peccatum Ad?e non fuisse immo-
^ ina - rid. qui
l
vult quod
L
peccatum
L
ideo
libus deratum amorem sui, sed conjugis, quam
.
ia
•iucipio
. est malum, quia adimitbonum; noluit contristare, secundum mentem Au-
i.
dist. sed peccatum Adse ademit maxi- gustini.
cap. 18. . .... . .

Ethicor. mumbonum, quia justitiam ongi-

nalem a se, et ab omnibus suis (a)Hic sunt tria videnda. Primo, 2.
Quale fuit
posterioribus ; ergo, etc. quale fuit primum peccatum Adse. peccatum
Item, secundum justitiam divi- Secundo, quam grave fuit ejus
A'ise.
Dit»fe.
(
J. q.

nam, poena correspondet culpse, peccatum. Tertio, de compara-

quia in Apoc. Quantum glorificavit se t tione gravitatis peccati Adse ad
et in deliciis fuit, etc. et ibidem, se- gravitatem peccati Evae.
cundum mensuram delicti, erit et plaga- De primo dico, quod in genere
rum modus; sed peccato Adse maxi- sunt duo actus voluntatis, vellc et
ma poena fuit inflicta, quia mors, nolle ; in nolle autem non potest
quse est ultimum terribilium, et primo consistere peccatum, ut
sui et omnium posteriorum; er- dictum est supra, sed in velle. Est
go, etc. autem vclle duplex, aut est velle
Item Augustini super
glossa aliquid amore amicitiae, qui est
illud verbum Psalm. 68. quce non propter se vel propter amatum, Quod
amatur ex
rapui, tunc exolvebam, dicit, quod vel amore commodi, qui est pro- amicitia,
niagis
Eva et Adam rapere voluerunt divinita- pter aliud; et ita quod amatur amatur
quam
tern, et perdiderunt felicitatem : sed amore amicitice, magis amatur quod ex
concupi-
appetere divinitatem sibi voluisse quam quod amatur amore com- scentia.

inesse fuit, ut dicitur, maximum modi, ut dicit Aristoteles primo

i»t malum Angelo malo ( patet de
in Posteriorum, t. 5. Propter quod unum-
hocsupra), adhuc autem multo ma- quodquc, etc. Primum autem pecca-
gis in homine, quia divinitas mul- tum Adse non fuit ex immoderato
to magis est improportionata ho- amore sui, sicut fuit primum pec-
 110 LIB. II. SENTENTIARUM

catum Angeli; Angelus autem per libido, quia illa est sequela peccati. Ad
SSentiam SUam intelligit sc pri- istum amorem amicitiae inordinatum uxo-
mo, et liomo prius intelligit alia ris, sequebatur gravius peccatum, scilicet

quam utitur ol\jecto sensibili velle complere illud quod non licuit, sci-

ID sui COgnitione. Primum ergO ucet velle comedere de pomo vetito. lbi

jcatum hominis non potuit esse nota, quod secluso pnecepto divino de
immoderatus amor sui, scd sccun- non edendo pomum, pejus fuisset dicere
dum quod dicit Augustinus ubi su- verbum otiosum, quam comedere de illo

pra immoderatus anior amicitise

t
pomo, quia dicere verbum otiosum est

II. i:.
UXOris. Nam dicit Augustinus quod ex sue genere actus peccari venialis, sed
C.
noluit contristare eam, quam credebat comedere de illo pomo non est ex
sine suo solatio contabescere, ct a se ali- se peccatum, nec est de lege naturse.

enatam omnino interire, ut habetur in Ideo dicit Doctor quod esus pomi non erat

littcra. c. Ex quo manifeste. Pa-

illo :
ex natura rei quid malum, nec illud fuit

tet ergo quod non fuit amor con- prseceptum ex natura rei, nec de lege
uod fui|
priinum cupiscentiae vel libidinis, quia ille
naturae, quasi esset ci^ca aliquid, quod
pecoatuni
Adae ? nondum fuerat ex isto autem ;
de se est malum, sed tantum fuil malum
amore inordinato peccatum gra- edere de iUo ^ uia solum a Deo P rohi
-
'

vius sequebatur, scilicet voluntas bitum ad experiendum eorum obedienti-

explendi illud, quod non licuit, am, ut nobis appareret ( non Deo, quia
puta praeceptum de esu pomi vio- omnia sciebat ) quod ingrati existentes

lare, quod quidem non fuit ex tantorum bonorum et beneficiorum non

presse praeceptum ex natura rei, obedirenl. primum Adae

Peccatum igitur

vel de lege naturse, sicut sunt prse- fuit in velle, volendo, scilicet et amando

cepta Decalogi; esus enim illius

uxorem amore amicitiae inordinato, quod
pomi non fuit de genere
in se, factum fuit ut magis vellet displicere Deo
mali, sed solum fuit malum, quia quam uxori, et ita inductus ab ea comedit.

prohibitum ad experiendum eorum Est enim verisimile cum ipsa fuerit se-

obedientiam. ducta, et crediderit diabolo se posse

consequi sequalitatem Dei, et consequi
etiam scientiam boni et mali, si vir suus
GOMMENTAUIUS. una secum comederet ; accessit ad Adam,
et dixit ei ut comederet, ipso nolente,
i. (a) Hic sunt tres articuli. Primus decla- tristis effecta fuit, videns ex hoc se non
Primum
peccatum ratus fuit partim dist. 6. q. 2. vide ibi de posse consequi quod credebat, scilicet
AHae J2.
su P p r vette et nolle. Ilic nota differentiam, cequalitatem Dei ; Adam videns ipsam
Gen,
cap.
quare primum peccalum Angeli potuit moestam, credidit quod si non consenti-
u'timo.
fuisse inordinatus amor sui, non ret ei, tabesceret, et ex tristitia veniret
sic po-
tuit peccare Adam ; sed primum pecca- ad maciem, imo a se derelictam omnino
tum Adae fuit amor amicitise uxoris suae
interiret, maluit Deo displicere quam
inordinatus. Vide auctoritatem beati Au- uxori, et hujus causa fuit inordinatus

gustini. Nota, quod primo non potuit amor amicitise ad eam ; non amor concu-
peccare amore concupiscentise vel libidi- piscentise, nec libidinis, quia illa nondum
nis circa uxorem, quia nulla adhuc erat erant in Adam cum esset innocens, sed
 DlST. XXI. QUjESTIO II. lfl

graviter erravit secundum Sanctos, quia tione proximi; excessus enim de

debuit eam corrigere et docere, quod diligendo cum, minus est dirccte
propter esum illius ligni non conseque- contra illud quam odium proximi. Videsupr.
1
clist. G. q.
retur aequalitatem Dei, nec scientiam Idem excessus etiam de diligendo -•

aequalem scientia) Dei. quia ipse non fuit proximum, minus est contra dile-
seductus secundum Paulum ad Corith. ctionem Dei, quam est odium Dei,
secundo, et ita ille non credidit, sed non ( si tamen Deus potest odiri; quia )

corripuit, et quis scit quod eam non cor- igitur esus ligni vitae non fuit pec-
ripuerit; sed mulieres aliqua affectione catum, nisi quia prohibitum, ita
Vide 37.
affectse non de facili suscipiunt discipli- enim beno licuisset sumpsisse de dist.

nam, magis enim credidit diabolo quam illo ligno, sicut de quolibet alio, si
viro. non affuisset prseceptum. Peccata
autem contra decem praecepta De-
SGHOLIUM. calogi sunt peccata quse sunt con-
;

Peccatum Adae non fuisse gravissimum, tra illud cujus contrarium prseci-
quia non privavit bono optimo ibrmaliter, id quod est etiam tenendum
pitur, et
est, rectitudine virtutis summae ( fuit enim et observandum ex legenaturse;
contra temperantiam vel obedientiam ) nec
ergo sequitur quod peccatum ho-
fecit contra legem naturalem, sed positivam,
et de re alias indifferenti, est tamen maxi-
minis primi non fuit quantum ad
mum quoad nocumentum extrinsecum quod hoc gravissimum, imo dico quod
causavit. multa peccata fiunt modo a multis,
quse sunt graviora, ita quod si
3.
Ex isto patet (b), scilicet de gra- Adam debuisset damnatus
fuisse
De
•avitate
vitate hujus peccati. Nam gravitas pro illo, multo minorem poenam
jeccati
peccati, vel concluditur ex hoc sustinuisset.
Adae.
iccatum
non
quod opponitur magis intensse ho-
dce
sse gra- nitati, vel quia bonitas opposita GOMMENTARIUS.
isimum,
maliter. est magis necessaria, scilicet quia
peccatum tale est magis contra (b) Ex isto patet. Secundus articulus est 2 -

plura prsecepta, et magis ardua de gravitate peccati Adoe. Ubi nota, quod
quam illud peccatum. Neutro au- duobus modis unum peccalum comparatum
tem modo fuit peccatum Adae ma- ad illud dicitur gravius alio. Uno modo,
ximum, quia non privabat forma- quando unum peccatum, ut puta, blasphe-

liter bonitatem maximam non ; mia Dei opponitur majori bonitati, quam
enim fuit directe contra maximum aliud peccatum, ut puta blasphemia paren-
Unum
bonum divinum, sed formaliter tum. Primum peccatum est gravius secun- peccatum
. est gravius
contra bonum creatum, quamvis
.

do, quia contra Deum, et secundum est aitero

indirecte privaret bonum maxi- contra patris et matris personam. Sietiam modis.
mum; nec etiam fuit illud pecca- blasphemans Deum, adoraretDeum, actum
tum directe contra arduissimum meritorium optimum faceret, et magnum
vel necessarium prseceptum, quod gradum gratiae acquireret, et magnum
est Diliges Dominum Deum, etc. nec
: gradum gloriae. Si similiter blasphemans
d. 20.
contra secundum magis necessa- patrem,cum honoraret, actum meritori-

rium post illud, quod est de dilec- um, gradum gratias et gloria3 acquireret,
 ;

1 12 LIB. II. SENTENTIARUM

non tamen ila bonum, sicut adorans sed bene odire proximum est contra illud

Deum, ulerque blasphemando bonum prceceptum. Nec eliam excessus de dile-

illud perdunt, tamen unus majus boniun ctione proximi est directe contra illud
perdit altero, eL sic unus gravius allero prceceptum de dileclione Dei, sed bene
peccat. Peccatum Adae islo modo non fuit odium Dei, si sit possibile ; excessus igitur
gravissimum, quia non opponebalur suae dilectionis proximi, ut puta uxoris in

bonitati, nec si obediens fuisset lantum Adam non fuit contra illud prseeeptum.
bonum acquisivisset, quantum ille qui Nec etiam est tantum contra secundum de
Peum adorasset. Alio modo peccatum dilectione proximi, sicut odium proximi
dicitur gravius altero peccato, quia unum gravius igilur peccatum est odire proxi-
est contra bonitatem magis necessariam mum, et odire uxorem, quam excedere in
quam aliud peccatum, et dicitur bonitas diligendo uxorem ; igilur illud primum
una magis necessaria altera bonitate, ut peccatum, quo Adam peccavit, diligendo
puta, bonilas aliqua cadit sub praeceplo inordinate uxorem, non fuit gravissimum,
legis naturae, et legis divinas simul. Alia quia non fuit contra illa duo preecepta
bonitas cadit tantum sub prrecepto legis maxime necessaria, nec ex consequenti
divinse. Prima bonitas dicitur magis ne- contra illam bonitatem maxime necessa-
cessaria quam secunda, et peccans con- riam,scilicet diligere Deum et proximum.
tra illam b mitatem gravius peccat, quam Item nota, quod peccata legis divinae,
Exempium. peccans contra secundam tantum. Exem- aut sunt de lege naturae stricte sumpta,
plum, nam interficere quemquam est pro- aut de lege naturae, quia conformia legi
hibitum lege divina, et lege naturse simul naturse, et ita cadunt sub duplici negati-
et semel. Concupiscere est tantum prohj- one bonitatis correspondentis illis proecep-
bitum lege divina, et non naturae; inter- tis, et ita suni, bonitates necessariae; forte
ficiens enim gravius peccat quarn concu- illud praeceptum de non concupiscendo
piscens Bertam ad fornicandum. Salomon non est de lege naturae, juxta illud Pauli :

enim comparans furtum adulterio dixit Concupiscenliam nesciebam esse peccatum,

adulterium esse gravius furto, quia con- nisi lex divina diceret : Non concupisces.
tra rem magis arduam. Isto modo etiam Alia sunt de lege natura? et divinae simul,
peccatum Adae non est gravissimum, quia sed praeceptum de non edendo pomum
non fuit contra bonilatem magis necessa- tantum de lege divina fuit, et nullo modo
riam, quia non comedere de illo pomo, de lege naturae, et ideo illa bonitas non
non fuit bonitas maxime necessaria, quia edere, etc. non fuit multum necessaria.
non cadebat nisi sub praecepto divino,

non autem sub prsecepto legis naturae.

SGHOLIUM.
Ostendit etiam Doctor in littera, quod
diligereuxorem inordinate non fuit gra- Peccatum Evse fuisse formaliter gravius
vissimum peccatum, quia non contra il- peccato Ad?e, hoc tamen ex circumstantiis
lud : Diliges Dominum Deum tuum. Nec fuisse gravius illo ; illa petiit sequalitatem

contrasecundum maxime necessarium et

Dei, Adam non, et is tentante illa, lapsus est.

arduum post primum scilicet Diliges :

proximum lunm, etc. Et patet, quia ex- De tertio dico (c), quod pecca-
cessus de diligendo Deum non est contra tum Evse fuit gravius multo plus Quis
gravius
illud praeceptum de dilectione proximi, quam peccatum Adae, pro eo quod peccaverit
 ; ;

DIST. XXI. QILESTIO II. 113

am an voluit sibi usurpare sequalitatem maliter, quod non fecit peccatum

!va.
divinitatis, ut dicit Magister et Adae, ut visum cst, sed nec justi-
Augustinus, patet in iittera. Unde tiam originalem ademit formali-
habens aviditatem aequalitatis Dei solum demeritorie.
ter, sed
et scientiae divinae, fuit seducta Ad secundum dicendum (e), quod Ad 2.

vir autem non fuit seductus, ut peccatum illud est majus, cui de-
vult Apostolus ad Tim. 2. cap. et betur major poena, dummodo illa
ideo sic appetendo non peccavit, poena formaliter punitio illius
sit
sed ex inordinato amorc, ut dictum culpae sic autem peccato Adae non
;

est, et ideo peccatum mulieris fuit debebatur maxima poena, imo si

gravius. Item fuit peccati viri cau- ipse damnatus fuisset pro illo
sa, et ideo gravius addendo, quod peccato non fuisset ita graviter
praedictum est. punitus pro isto peccato, sicut
Dico tamen argumentis,
pro multi alii. Et cum dicis, quod mors
quod peccatum potest aggravari infligebatur sibi pro illo peccato,
ex circumstantia accidentali, pro- quae est maxima poena, dico quod
pter excellentiam persona^, et di- non dicebatur immortalis ante cul-
gnitatem, quae ex hoc magis debet pam, per aliqua intrinseca, qme
praecavere peccatum. Itempropter postea fuissent corrupta per pec-
fortitudinem et possibilitatem re- catum, sed per gratuita sibi colla-
t. 21.
sistendi; ideo dicit Magister in lit- ta. Videmus autem aliquando, quod ^i^L
• iiiajurum *•

tera, quod quia Adam exteriori ex parva culpa subtrahuntur ma- rumbeneficio-
1 L

tentatione pulsatus cecidit, tanto xima beneficia, licet pro illa non non arguit
. maiorem.

gravius plectendus erat, quanto mfligatur maxima poena, mio mo- gravitatem
culpse.
leviori impulsu erat prostratus. dica. Et potest diciquod mors, quae
Tentatio enim carnis difflcilius debetur peccato Adae, licet sit poe-
vincitur,quia de nostro contra na generalior, et magis extensa
icatum
Evse
nos roboratur. Quia igitur Adam quam alia quaecumque poena, ho-
,'avius
fuit circumspectior et nobilior et mini pro quocumque peccato data,
^ccato
Lse per fortior ad resistendum, ideo per non tamen est major poena quam
;e, e
nverso accidens suum peccatum fuit ma- illa, quae debetur peccato mortali
dentali
ter. jus. Tradita enim fuit Aclae justitia nam licet Adam per peccatum
originalis tanquam digniori, et suum amiserit justitiam origina-
circumspectiori, et fortiori, ita lem pro eo et pro tota sua poste-
quod si eam perderet, pro se et ritate, non sequitur ex hoc quod
tota sua posteritate perderet;non mors consecuta per subtractionem
sicautem fuit tradita mulieri, ideo illius justitiae, sit gravior poena,
Adae peccatum accidentaliter fuit sicut nec dehaereditatio, quae se-
gravius peccato Evae formaliter ;
quitur dehaereditatum et poste-
tamen per se mere et praecise in ritatem totam, est gravior poe-
se ; peccatum Evae fuit gravius. na quam decapitatio unius homi-
5. (d) Ad primum argumentum : nis, quam non sequitur decapitatio
arg. 1
Illud est gravius, quod plus adimit alicujus de posteritate nec
,

de bono, verum est si adimit for- exulatio alicujus quam sequitur

 1 14 LIB. II. SENTENTIARUM

tota posteritas, est major poena Dico quod non, quia sibi non fuit data,

quam illa decapitatio. nisi pro se, non pro nobis, bene si solus
Quia V 1 aliud dico (f), quod Adam non Adam peccasset, et non Eva, adhuc illam
Bctlicet non
effica dter appetebat sequalitatem Dei directe perdidissemus, quia Eva non acceperat
volueruut
eam, Evt et formaliter, sed tantum interpre- pro nobis.
vero
efficacjter, tative, et sic omnis peccans secun-
T
Jtrum si Eva peccasset, et Adam non,
vel id de
I
>li$. dum quod dicit Anselmus de casu an ipsa fuisset mater noslra? Aliqui di-
non est <le
textu, quia diaboli, sequalitatem
vult rapere cunt, quod Deus creasset unam aliam mu-
non
habetur in Dei, imo vult esse major Deo, in lierem, et illam dedisset Adae, et fuisset
Reportat.
et
eo quod Yoluntatem suam vult mater nostra. Sed ad quid ? si dedisset
aliquibus pra^ferri voluntati divinae, non aliam forte alia graviori tentatione tentas-
antiquis.
obediendo voluntati ejus. Et hoc set eum, ad quid addere malum malo?
est solum interpretative, et non sufficiebat prima, quoe si fecisset poeniten-

formaliter appetcre aequalitatem tiam, non obfuisset filiis, sicut Virgo mun-
Dei et sic tantum interpretative,
;
da non obfuit munditise Ghristi benedicti.
et non formaliter appetierunt tam Ad primura. Ad argumenta. Ad illud
(d)

homo quam Angeli mali ?equali- quod dicit, quod plus adimit de bono est
tatem Dei. gravius, quod concedo, si illud bonum
adimitur formaliter per peccatum opposi-

COMMENTARIUS. tum illi bono, sicut patet supra de bla-

sphemante Deum, qui adimit formaliter
5 -
(c)
x
De tertio dico. Tertius articulus est plus de bono, quam blasphemans patrem.
Peccatum
Evae tuit de comparatione peccati Adae ad pecca- Et dico, quod peccatum Adae formaliter
gravius . ,. . , ,

peccato tum Evae. Et simphciter loquendo, pecca- non adimit justitiam originalem, quia non
tum Eva3 fuit gravius, quia si Adam et Eva opponebalur illi formaliter, sed tantum
essent damnati, quilibet pro peccato illo adimit demeritorie, sed peccatum non di- 6.

gravius puniretur Eva quam Adam, quia citur gravius, quia adimitplus de bono de- peccatum

ipsa appetiit sequalitatem Dei, non Adam, meritorie. Patet, quia habens decem gra- „raviusl

quia non credidit nec appetiit. dus gloriae, et totidem gratioe, et centum
Nota inferius, quod tentatio exterior, gradus meritorios, peccans peccato carnis,
qualis fuit illa Adae, quae facta fuit per perdit omnia demeritorie, et tamen for-

mulierem, faciliori modo vincitur, quam maliter parum perdit. Blaspbemans autem
tentatio interior, quse est tentatio carnis, Deum multum perdit formaliter de bono,

quse de nostro contra nos roboratur. Dia- et in casu parum demeritorie, quia ubi

bolus tentavit Evam, Eva tentavit Adam ; non meruerit, nisi duos gradus glorise et

cum igitur Adam esset fortior Eva, et cir- gratise, et decem merita ista demeritorie
cumspectior, quia ad plura aspiciens et perdit, et minus alio, et tamen multo plus
nobilior, quia minori tentalione tentatus, formaliter alio perdit de bono, ut patet,
quam Eva cediderit, hoc ejus peccatum si Deum honorasset, quando blasphemavit,
aggravat, tamen simpliciter et in se, con- et si alius continens fuisset, cum peccavit,

siderando utrumque peccatum, peccatum iste minus de bono habuisset, et alius plus

Evae fuit majus. de bono.

An si Eva sola peccasset, et non Adam, (e) Ad secundum dicendum, quod debet
perdidissemus justitiam originalem? esse correspondentia culpae ad pcenam, si
 DIST. XXI. QUjESTIO II. 14:

poena magna, et peccatum similiter, eL vatus multis donis donatis a Deo, et tamen
sic a posteriori cognoscimus gravilatem modica poena fuisset punitus in inferno,
peccati. Dicit Doctor quod verum est, si quam alius adulter, loquendo de poena
illa poena sit formaliter punitio illius eulpae. punitiva culpa). Alia responsio est, quod
semplum. Exftmplum : Ilic blasphemat Deum, hic mors non est major poena quam illa, quae

blasphemat patrem, punitio formaliter debetur peccato mortali, quia illa est dam-
correspondens blasphemia3 patris, est mi- natio a3terna, qua3 est perpetua separatio

nor punitione, qua3 correspondet blasphe- a Deo; mors autem corporalis est solum
mia3 Dei, et loquendo de tali poena, non separatio corporis ab anima usque ad futu-

debebatur peccato Adae maxima poena, rumjudicium, quam etiam morlem mulli
imo modo adulterans, si damnaretur, et appetunt, nullus tamen appetit damnati-
simul cum eo Adam, pro illo peccato gra- onem, et ideo licet sit generalior poena, et

vius puniretur iste quam Adam. Et cum ad plures se extendat mors quam damnatio,
probat, quia sibi inflicta fuit poena mortis non est tamen major, nec intensior poena,
pro suo peccalo, ethaec est maxima poena, et ponitur exemplum de exhaeredato,

dupliciter respondet : Primo sic, negando qua3 poena est universalior consequens
quod mors fuerit ei inflicta pro suo pecca- totam posteritatem de haereditate et de
to, et patet, quia Adam, si erat immortalis decapitatione.
^uomodo
dam erat
in illo statu non erat immortalis ex natu- (f) Ad aliud dico. An Adam appetierit
mio.dalis.
ra, vel ex causa intrinseca nalurali ; sed si asqualitatem Dei, quia illud videlur dice-
erat immortalis, erat tantum ex Dei dono re glossa super illud : Quse non rapui, etc.
nolentis concurrere cum causis naturali- Scotus concessit quod Eva appetiit a3qua-
bus terminatis ad mortem, et hoc quam- litatem Dei, Adam, non, nunc solvendo
diu obediens fuisset, vel superasset -pri- dicit quod Adam et Eva, et Angeli tantum
mam tentationem. Dico igitur, quia pec- mterpretative appetierunt aequalitatem
cavit, et inobediens fuit, Deus subtraxit Dei. De Eva dico, quod cum fuerit sedu-

illa beneficia sibi collata, et sic ex conse- cta, ipsa credidit diabolo, et si credidit,

quenti secuta est mors ; non est ergo posse consequi illam aequalitatem Dei, et

mors poena formaliter punitiva peccati sic forte appetiit, et non tantum inter-
Quid sit
Adae, sed illa est modica. Videmus enim pretative. Adam non fuit seductus, et appetere
requalita-
quandoque pro uno peccato subtrahi ab non credidit illam posse consequi, quia tem
Dei
aliquo maxima benefieia, non tamen infli- tamen peccavit, voluit voluntatem suam inlerpreta-
tive,
gitur magna poena punitiva correspondens praeponere voluntati divina3, et sic inter-
nisi

illi peccato, et patet in exemplo. Si Socra- pretative appetiit aequalitatem, imo ma- spernere
ipsum
tes fit beneficiatus ab aliquo principe, puta joritatem. An Angeli? in 6. dist. hujus Deum.

a Serenissimo Imperatore, et Plato non, dicit quod appetierunt illam, et non

peccent in Serenissimum Imperatorem tantum quod illam potuerunt appetere,
ambo, privabitur Socrates omnibus benefi- ante enim secundum articulum principa-
ciis sibi collatis a Serenissimo Imperatore, lem, q. 2. ibi Viso igilur de primo inor-
:

et alius puniretur in decem, quae erit dinate concupito parum infra, vel habuit
poena secundum justitiam punitivam cor- Angelus inordinatum nolle, nolendo sci-

respondens peccato Platonis, et in totidem licet opposita eorum, quae concupivit, sci-
Socrates puniretur, et non in plus, nisi licet nolendo sibi beatitudinem minus in-

fuisset beneficiatus ; et sic Adam fuit pri- esse quam Deo, et ita voluit suam beati-
Tom. XIII. <0
 110 LIB. 11. SENTENTIARUM
tudinem esse divina sequalem; et sequi- sic appetierunt, ideo dicuntur interpre-
tur. vet quam Deum esse, id est, noluit tative appetiisse, tamen Adam, nec vo-
suum esse esse minus esse divino, et ita litione simplici illud voluit, sicut Angeli
voluit suum esse fore sequale esse divino. mali voluerunt ; sic igitur sume differen-

Vide litteram, et etiam expositionem litte- tiam : Eva voluit volitione efficaci aequa- Quomodo
ra\ Quod ergo hic dicit, quod tantum An- litatem Dei, Angeli mali, quia sciebant ^qSiita-
geli appetierunt xqualitatem Dei interpre- eam non posse consequi, voluerunt eam jj™

tative y dic quod littera est corrupta, sic tantum volitione simplici sed Adam, ;
2n°dus°
enim jacet in Reportatis : et sic tantum nec una volitione, nec alia voluit Dei
interpretattve, et non formaliter appetiit sequalitatem, sed simpliciter interpreta-
A lam aequaUtatem Dei, et nihil dicit de tive. Si dicas, igitur Eva gravius peccavit
Angelis. Vel dico, quod pro tanto eam Angelo, nego consequentiam, quia se-

voluerunt interpretative, quia non volu- ducta fuit et decepta, et credens illud
Vide in erunt eam volitione efficaci et impera- fore possibile, appetiit impossibile tan-
Reportatis.
tiva ad consequendum eam, ut dicit in quam possibile, et in boc aliqualiter ex-
Beportatis, dist. 6. sod credo quod Eva cusatur. Sed diabolus scivit hoc fore iin-

volitione efficaci voluit eam quantum possibile, et tamen illud voluit, ut dictum
fuit ex se, patet, quia ipsa quaesivit media est, et sic appetiit impossibile, ut im-
sibi ostensa a diemone, si scilicet Adam possibile, nec erat deceptus, et ideo
consentiret in opinionem suam, et come- majorem ostendit iniquitatem quam Eva.
deret de ligno vetito haberent ambo Nota, quod haec quaestio de gravitate

sequalitatem Dei, et hoc medlum qua^si- peccati Adre ponitur in quibusdam tex-

vit, et suggessit viro, ut comederet, tibus in vigesima prima distinctione, ta-

quia igitur nec Adam, nec Angeli mali men pertinet ad vigesimam secundam
 DISTINCTIO XXII. 147

DISTINCTIO XXII.
(Textus Magistri Senlentiarum.)

non videret Sicut ergo non

vir.
est permissus diabolus tentare foe- Adifto! 6?
b
De origine illius peccati.
27
minam, nisi per serpentem, ita '

nec virum nisi per foeminam, » ut,

a. Ilic videtur diligenter investi-
Opinio 1. , n •
sicut prseceptum Dei per virum
gandum
,

qme arguit esse, quae iuerit origo

e g venit ad
mulierem, ita diaboli
Aug! iib!* et radix illius peccati. Quidam
tentatio per mulierem transiret
11. cap. 5.
p U ^ant quamdam elationem in
ad virum. « In muliere vero, quae
animo hominis praecessisse, ex Ibideni
rationalis erat, non est ipse lo-
qua diaboli suggestioni consensit.
cutus, ut in serpente, sed persua-
Quod videtur Augustinus innuere
super Genesim, ita inquiens : « Non
sio ejus,quamvis instinctu adju-
varet interius, qnod per serpen-
est putandum, quod homo dejice-
tem gerebat exterius. » Ex prae-
retur, nisi praecessisset in eo quae-
dam elatio comprimenda, ut per
dictis tentationis modus atque
progressus insinuatur, nec non
humilitatem peccati sciret, quam
etiam quod praediximus innui vi-
falso de se praesumpserit, et quod
detur, scilicet quod tentationem
non bene se habet natura, si a
praecesserat quaedam elatio et
faciente recesserit. » Item %n eo-
praesumptio in mente hominis.
dem : « Quomodo verbis tentato-
ae^Gen. ad ris crederet mulier, Deum se a
llt,1 cap Objectio contra qui
' re bona et utili prohibuisse, nisi illos dicunt elati-
3o
inesset ejus menti amor ille pro- onem prcecessisse in mente.

priae potestatis superba et de se

praesumptio, quce per tentationem Quod si ita fuit, non igitur alte-
B.
fuerat convincenda aut perimen- rius suggestione prius peccavit, Auy. de
Geu. ad
da. Denique non contenta suasi- cum auctoritas tradat, ideo pec- lit. locis
Geu. 36. superius
one serpentis aspexit lignum
, catum diaboli incurabile esse, citatis.
Quomodo
bonum esu, decorum aspectu; nec quia non suggestione, sed propria iuteJli-
genda
credens, se inde posse mori, forte superbia hominis vero
cecidit ;
sint illa

putavit, Deum alicujus causa si- curabile, quia non per se, sed verba hic
definit.
gnificationis illa dixisse. Ideo per alium cecidit, et ideo per Vide
tentationis
manducavit et dedit viro suo, for- alium resurgere potuit. Quocirca ordinem.

tassis cum aliqua suasione, quam praedicta verba Augustini pium

Scriptura intelligendam reliquit. ac diligentem lectorem efflagi-
Vel forte non fuit suaderi necesse, tant, quae sic intelligere sane
cum eam mortuam esse illo cibo quimus : Non dejiceretur homo,
 •

148 LIB. 11. SENTENTIARUM

scilicet in actuin illius peccati, in viro fuerit, sicut in muliere ? Adam non
u t vetitum ederet,
scilicet lignuin Ad quod dicimus, quia Adam non se ductus.
T ;

etinhas miserias pw tentationem fuit seductus eo modo quo mulier '*' U*

2 *

diaboli, nisi elatio comprimenda non enim putavit, esse verum

praecessisset, non utique tentati- quod diabolus suggerebat. In eo
Opinio 2,
onem, sed opus peccati. Talis enim tamen fuisse seductum credi po-
fuit ordinis processus, diabolus tcst, quod commissum veniale
tentando dixit : Si comederitis, eritis putaverit, quod percmptorium
sictti diij scientes bonum et malum ; quo erat. Sed nec prior seductus fuit,
audito statim menti mulieris sur- ncc in eo in quo mulier, ut crc-
repsit elatio qusedam et amor pro- deret, Deum lignum ideo
illud
priae potestatis; ex quo placuit tangere prohibuisse quoniam,
,

ei facere quod diabolus suadebat, si tangerent, fierent sicut dii.

et utique fecit. Suggestione igitur Verumtamen prsevaricator fuit

peccavit, quia tentatio prsecessit, Adam, ut testatur Apostolus.
ex qua in mente ejus orta est cla- Potuit ergo aliqua elatio menti
tio, quam peccatum operis secu- ejus inesse. illico post tentati-
tum est de pcena peccati. onem, ex qua voluit lignum veti-
tum experiri, cum mulierem non
Quce fttit elatio mulieris. videret mortuam, esca illa per-
cepta. Unde Augustinus super Gen.

C. Et talis quidem elatio in mente « Cum Apostolus Adam praevari-

ln
priacipio
uiiuv.il/iv
mulieris fuit pro
X
certo, qua
±
cre- catorem fuisse ostendat dicens :

T) CT

boju8 dist. hl similitudinem ?

di(j it et vo i uit ] ia bcre similitudi- prcevaricationis Adce, *
°f4 ;
nem Dei cum quadam,
cequalitate seductum tamen negat, ubi ait Ub ^' c :
<

putans, id esse verum quod dia- Adam non est seductus, sed mulier. *• Tim. *.
bolus dicebat. Et ideo specialiter Jnde ^ interrogatus non ait Gen/s. :

mulierem commemorat Augusti- Mulier seduxit mc, sed ait : Dedit

nus inquiens « Quomodo crederet

:
mihi et comedi. Mulier vero inquit :

mulier diabolo, nisi esset in mente Serpens seduxit me. » Hanc autem
ejus de se superba prsesumptio? » seductionem proprie vocavit Apo-
Et quod ibi sequitur, scilicet stolus, per quam id quod suade-
« Quce per tentationem fuerat con- batur, cum falsum esset, verum
vincenda, vel perimenda » ad mu- ;
putatum est, scilicet quod Deus
lierem referendum est, ut intelli- lignum illud ideo tangere prohi-
gatur quce mulier, non elatio, buerit, quia sciebat, eos, si teti-

fuerat per tentationem, etc. gissent, deos futuros, tan-

sicut
quam eis divinitatem invideret,
qui eos homines fecerat. « Sed etsi
Quce fuit clatio viri, an crediderit, ct
v irum propter aliquam mentis
voluerit quod mulier. elationem, quae Deum latere non
poterat, sollicitavit aliqua experi-
d. Solet quseri, utrum illa talis endi cupiditas, cum mulierem vi-
Quomodo
e i atio e i amor proprise potestatis deret, accepta illa esca, non esse
 DISTINCTIO XII. 110

Lib. et e. mortuam non tamen eum arbi- ;

non debuisse divinse sententise
,. •. .
,

i.
Aug. ubr.
14 de civ.
r-<
eiS
paTca°
st
tror, si jam spirituali mente pra> uistus exitus mdicavit. Ergo aiio Dei 3 ap.
li
ditus erat, ullo modo credidisse quodam modo ipse etiam deceptus In ([( ;

quod diabolus suggerebat. » est. Inexpertus enim divinse seve- d ^!L

e
ritatis in eo falli potuit, ut veniale lt
^-
e
'

(
,;;;•_

Quis plus peccavit, Adam vcl Eva ? crederet esse commissum, sed dolo Ge ^g
l2
j^
illo serpentino, quo mulier sedu-
e. Ex quo manifeste animadverti cta est, nullo modo arbitror illum
potest, quis eorum plus peccave- potuisse seduci. » Ex his datur in-
rit, Adam scilicet, vel Eva. Plus telligi,quod mulier plus pcccave-
cnim videtur peccasse mulier, qu?e rit, in qua majoris tumoris pi\T-
voluit usurpare divinitatis sequa- sumptio fuit; quse etiam in se et
litatem nimia prsesumptione
et in proximum et in Deum peccavit,
elata credidit, ita esse futurum. vir autem tantum in se et in
« Adam vero nec illud credidit, et Deum. Inde etiam colligitur, quod
de poenitentia et Dei misericordia mulier plus peccaverit, quia gra-
cogitavit, dum uxori morem ge- vius punita est, cui dictum fuit :

rens, ejuspersuasioni consensit, in dolorcs parics fdios, etc.

nolens eam contristare et a se
alienatam relinqnere, ne periret, Quod prcedictce sententke adversari vi-

arbitratus, illud esse veniale, non detur.

mortale delictum. » Unde Augusti-
nus Apostolus ait Adam non est
: :
Sed huic videtur contrarium quod f.
Lib. et c. . .

eisiem i. scductus quocl utique ltaacciprpo-

; Augustinus super Genesim, de viro S^Aug.
Tim.2. 14. ,,. , . « '
, ,

et muliere peccatum suum excu- £** y t

, ,
3,
test, ut mtelligatur non esse sedu- ;

ctus prior scilicet, vel in eo in quo santibus ait « Dixit Adam,

: mulier ^^P &•
mulier, ut scilicet crederet, illud quam cledisti milii, declit mihi de ligno, 12 -
n -

esse verum Eritis sicut dii sed pu- : ; et comcdi ; non dicit : peccavi. Super
tavit utrum qreposse fieri, ut
, biaenim habet confusionis defor-
et uxori morem gereret et per mitatem, non confessionis humili-
poenitentiam veniam haberet. Mi- tatem.Nec etiam mulier confitetur
nus ergo peccavit, qui de poeniten- peccatum, sed refert in alterum,
tia et Dei misericordia cogitavit. dicens Scrpens decepit me, et comcdi, in
:

Postquam enim mulier seducta impari sexu sed pari fastu. » Ecce
;

manducavit eique dedit, ut simul hic dicit Augustinus, quia parem

ederent, noluit eam contristare, fastum habuit mulier cum viro;
quam credebat sine suo solatio pariter ergo superbierunt et pa-
contabescere et a se alienatam riter peccaverunt. Sed hoc ita de-
Solulio 1

omnino interire ; non quidem car- terminari potest, ut dicamus pa-

nali victus concupiscentia, quam rem utriusque fuisse fastum in
nondum senserat scd amicabili , excusatione peccati, et etiam in
quadam benevolentia, qua plerum- esu ligni vetiti, sed disparem, et
que fit, ut offendatur Deus, ne of- in muliere multo majorem in eo,
fendatur amicus, quod eum facere quod credidit et voluit esse sicut
 » , .

150 LIB. II. SENTENTIARUM

Deus, quod non vir. Verumtamen sicut, inquiunt, peccatum dicitur

v iro
et de viro legitur, quod voluit esse per unum hominem mundum,inirasse in
etiain
Kegitur,
sicut Deus. Dicit enim Augustinus id est, in humanam naturam, cum
qood
•n sicul super illum locum Psalmistae : tamcn mulier ante virum pecca-
tis

Pcalu Quas non rapui, tunc exolvebam. « Ra- verit, quia per mulierem intrave-
">.

Paalm. 70. puit Adam et Eva, pnesumentes. rit, de viro factam. Vel potius ideo
19. Phil.2.
6. Tract. u t diabolus de divinitate; rapere per hominem dicitur intrasse, quia,
17. sup.
Joan. circa
voluerunt divinitatem, et perdide- etiam peccante muliere, si vir non
illud
-
Joan.
d et
runt felicitatem. » Item, super il- peecasset, humanum genus mini- Dubiuml
Patrem
Buum
lum locuill : Deusquissimilis tibi. « Q.ui me peccatis corruptum periret.
dioebat per se vult esse ut Deus, perverse Minus ergo peccavit vir quam
Deum.
vult esse similis Deo, ut diabolus, mulier.
qui noluit sub eo esse, et homo,
qui ut servus voluit teneri praece- Objectio contra id qaod dictum est, vi-
domi-
pto, sed voluit, ut nullo sibi rum minus peccasse.
nante esset quasi Deus. » Item
super illum epistolso locum Non :

His autem opponi

rr solet hoc rno- h.
rapinam arbitratus est, se esse cequalem Dubium 2.
do « Tribus modis, ut Isidorus
: et
Deo, « quia non usurpavit, quod . .
-i ohiectio 2.
. • .

ait, peccatum geritur scihcet isid. iib. ,

suum esset, ut diabolus et primus

ignorantia, infirmitate industria. Et bono^n
,
.

homo.
gravius est infirmitate peccare x *2?d i4™"
quam ignorantia, graviusque indu-
Quorumdam sententia, quod Adam am- stria quam infirmitate. Eva autem
bierit esseut Deus, sed non crediderit videtur ex ignorantia peccasse, quia
possibile. seducta fuit, Adam vero ex indusiria,

quianon fuit seductus, ut Aposto-

Ideo quibusdam videtur, quod

lus ait. » Ad quod
^ dicimus, 7-17
quia, „
Responsio.
G.
licet Eva in hoc per ignorantiam
Solutio 2.
etiam Adam ambierit esse sicut
deliquerit quod putavit verum ,

Deus, non tamen credidit, id fieri

,

esse quod diabolus suadebat, non

posse et ideo falsum esse quod
;

tamen in hoc, quin noverit , illud

diabolus promittebat, cognovit.
Et licet divinitatis sequalitatem
concupierit, non tamen adeo exar-
sit, nec tanta est affectus ambitio-
ne, sicut mulier, quse illud fleri
posse putavit, et ideo magis illud
ambiendo superbivit. Virum autem
aliqua forte ambitionis subreptio
movit, sed non ita,
vel possibile forte putaret.
Dei esse mandatum, et peccatum
esse contra agere. Et ideo excusa-
ri a peccato per ignorantiam non
potuit.
Quod ignorantia alia excusat, alia non.
i.
Est enim ignorantia, quse excusat
ut illud verum peccantem, et est ignorantia talis,
Aliis quae non excusat est autem igno- ;

Solutio 3.
autem videtur ideo dictum esse, rantia vincibilis, et ignorantia in-
Rom. 5.12,
quod Adam illud voluerit, quia vincibilis. Excusatio omnis tollitur,
mulier de eo sumptaillud voluit, ubi mandatum non ignoratur.
 ;

DIST. XXII. QUiESTIO UNICA. 151

quod responderi potest, quia ex

De triplici ignorantia, quce excusat, ct libero arbitrio proprise voluntatis
quce non. fuit. In ipso enim et in alio causa
extitit ut fieret deterior; in alio,

k. Est enim ignorantia triplex : et quia in diabolo, qui suasit; in ipso,

Isid. ib;<l. . . . . . .

et Greg. eorum scihcet qui scirenolunt, cum quia voluntate liberi arbitrii con-
lu
iib. Ti.' non excusat, quia et
possint, quse sentit. Et cum liberum arbitrium J)uhium5#

Aug.°idem ipsa peccatum est; et eorum qui sit bonum, ex re utique bona ma-
sentit lib.
vo un sed non possunt, quaeexcusat
i t lus iile consensus provenit, et ita
de natura *

et gratia
e t est poena peccati, non pcccatum; cx bono malum manavit. De hoc
contra .

Peiagianos et eorum qui quasi simplicitcr ncsci- autem in sequenti plenius tracta-
c. 17 de
gratia et unt, non renuentes vel proponen- bimus, cum origo mali, et in qua Dist. 34.

Iibero
nemmem
. •
,
t
arb.tno c tes scire, quae plene ex- re coalescat, investigabitur.
ubinon&itcusat, sed sicfortasse, ut minus
excusatio.
pun i at ur. Unde Augustinus ad An voluntas preecesserit illud pcccatum?
Valentinum « Eis aufertur excu- :

satio, qui mandata Dei noverunt, Si vero quaeritur, utrum volun- M.

quam solent habere homines de tas peccatum prsecesserit

illud
ignorantia. Et licet gravius sit Dicimus, quia peccatum illud et
Dubium 4. peccare scienter quam nescienter, in voluntate et in actuconstitit, et
non ideo tamen confugiendum est voluntas actum prsecessit; sed
ad ignorantiae tenebras, ut in eis ipsam voluntatem alia hominis
quisquam excusationem requirat. voluntas mala non prsecessit, at-
Aliud est enim nescisse, aliud scire que ex diaboli persuasione et homi-
noluissc, quia in eis qui intelligere nis arbitrio illa voluntas mala
noluerunt, ipsa ignorantia pecca- prodiit, qua justitiam deseruit et
tum est; in eis vero qui non po- iniquitatem inchoavit; et ipsa vo-
tuerunt, poena peccati. Ignorantia luntas iniquitas fuit.
vero, qiicB nonesteorum qui scire
(Finis textus Magistri.)
nolunt, sed eorum qui tanquam
simpliciter nesciunt nullum , sic
QILESTIO UNICA.
excusat, ut seterno igne non ar-
deat, sed fortasse, ut minus ar- Utrum peccatum primi hominis fuerit ex
deat. » Non igitur mulier excusa- ignorantia ?

tionem habuit de ignorantia, cum

et mandatum noverit, et peccatum D. Bonav. luc a. 2. q. 1. Richard. a. 2. q. 1.
1.
Mg\d. q. Argentin. q. 1. a. 3. Bassol.
2. a. 1.
esse secus agere non ignoraverit. hic q. un. art. 3.

Unde processerit consensus illius peccati, Circa distinctionem vigesimam i.

Arg-
cum natura hominis esset incorrupta. secundam, in qua Magister agit de
1 *

tentatione primorum parentum,

l. Solet etiam quseri, cum sine vi- ut se tenet ex parte tentati, quseri-
U
n?i dens°ettio esset natura hominis , unde tur unum, utrum peccatum primi
resp,
consensus mali processerit? Ad hominis fuerit ex ignorantia?
 ,

153 LIB. II. SENTENTIAHUM

Miiod sic, Augustinus 14. de Civit. ignorantia, qua3 est error, sic non Adam nol
• • .
• . neccavit
cap. 11. ct etiam 1 1. super Genes. cap. i. peccavit ex lgnorantia, quia error x errorel

dicit quod Adam credidit peccatum non praecessit, quod

ita scilicet
suum fuisse veniale. crederet illud factum esse bonum,
Item, omnis peccans, vel peccat vel bonum ex hoc sequi, quia ut
ex electione, vel expassione, velex dicit Augustinus 3. de lib. arbit. Ap-
ignorantia illud peccatum non fuit
;
probare vera pro falsis, est nalurce lapsce,

ex passione, quia nulla ordinata non instituke.

passio potuit esse ante primum pec- Contra, si offerebatur sibi quan-
catum; nec ex electione, quia ele- do peccavit bonum verum, in eli-
ctio sequitur consilium, unde ele- gendo non peccavit ; si bonum ap-
ctionis defectus videtur provenire parens, erravit. Dico, quocl ali-
ex ratione cujus defectus prae-
, quid simplex offerebatur sibi, et
supponit peccatum quod non , ut verum bonum, potuit appre-
convenit quantum ad illum sta- hendi, scilicet diligere uxorem,
tum ergo ex ignorantia peccavit.
; tamen non est usus sicut appre-
Contra 1. ad Tim. 2. Adam non est «hendit. Unde scivit esse melius
seductas, sed Eva. Deo placere quam uxori, et volitio
qua voluit uxori placere, fuit pec-
SCHOLIUM. catum, et ante illam non habuit
errorem, nisi improprie vocando
Posita triplici divisione ignorantise, resol-
errorem , et ideo prius peccavit
vit peccatum Adam non fuisse ex errore,
nec ex
quamerravit. Cujus probatio est,
ignorantia facti praecedente , sed
forte ex ignorantiacircumstantiarum sequen- quia si ante peccatum erravit,
tium, ut quod tanta poena non puniretur. bonum, aliquidergo apparuit sibi
quodnon erat bonum, sed appare-
*^ Respondeo, (a) proprie loquendo, bat, et tunc circa principium po-
ifagistrum peccatum ex ignorantia est tri- tuit esse error, quia illud est prin-
in littera. , . .

Peccatum plex, vel ubi ignorantia est causa, cipium quod apparet de se verum.
ignorantia et sic praecedit peccatum, quia si Si autem dicatur quod non est 1 .,
3
; a
mpiex. Vide 1. d.
sc retj non p eccare t
j e t s c es t f i principium, ergo si apparuit fal- 42. et 3.
d 23
quasi dispositio ad peccatum. Se- sum, ex syllogismo falso in for- *
'

cundo modo concomitatur pecca- ma, non concluditur sibi necessa-

tum, sic enim dicitur peccareigno-
rans, vel aliquis peccando ignora-
re. Tertio modo
sequi ex peccato quasi poenaejus.
Item (b) distinguitur, quod potest
accipi pro simplici nescientia vel
pro ignorantia erronea. Item di-
stinguitur, quod potest esse ipsius
facti (c)quoad aliquas
in
circumstantias, vel quoad aliquid
consequens. Loquendo ergo de
rio, quia non oportet voluntatem
adhserere propter syllogismum
potest ignorantia sophisticum; si exsyllogismo falso
in materia, qusero, aut de se ap-
paret falsum, et sic esset opposi-
tum principii veri, quod neminem
deciperet, si ex alio appareret fal-
sum, tunc erit processus in infini-
se, vel tum; aut erit devenire ad aliquod,
quod de se apparet falsum. Icleo Q U£e
° aoran ,ia
dicendum, quod non peccavit cx
,
. ;
 DIST. XXII. QlbESTIO UNICA. 153

uit in errore, Similiter ignorantia facti natura3 nunquam excusat. Vel secundo,
jeccalo
A<Ur> non prsecessit peccatum scivit ,
dicitur peccare ex ignorantia concomitan-
enim hoc essc contra prseceptum te, id est, quod peccatum concomita-
Dei, comedere de ligno, sed igno- Lur ignorantia ,
quia licet non ignoret
rantia circumstantiarum conse- liomicidium esse peccatum, multa tamcn
quentium, utpote utrum tanta ignorat, pula quod tanta po^na debebatur,

poena sequeretur, bene potuit lia- tanto praemio, vel dono privatur, vel quod
bere illamignorantiam antepecca- lam vituperabilis reddatur et hujusmodi,
tum. Similiter(d) ignorantia potuit et sic dicitur communiter, omnis peccans
sequi peccatum primum, inquan- ignorat. Tertio, ipsa ignorantia potest se-

tum ex immoderato appetitu com- qui ex peccalo quasi poena peccati, sicut

placendi uxori suse, peccando cre- dicilur Sapientiae 2. cap. quod malitia
didit oppositum, scilicet esse veni- excsecavit eos ; certum est enim, quod
ale quod erat mortale. genus humanum propter peccata in ma-
d arg. Ad primam rationem dicendum, gnam caecitatem incurrit tanquam in poo-
aiflicit
prehen- quod ista credulitas erronea, vel nam peccati.
sio
a<l concomitabatur vel sequebatur
,
(b) Item, distinguitur, quod potest accipi gnorantia
accipitur
itionem
primum peccatum. Ad secundum pro simplici nescientia, etc. Hic nota, quod dupiidtar,

(c) dico, quod peccavit exelectione, ignorantia accipitur dupliciter : Uno modo
in co quod elegit sic complacere negative sive privative, sicut Franciscus

uxori, non tamen intelligendo ele- ignorat hominem esse risibilem, quia po-

ctionem prout est syllogismi pra- nilur tantum negatio scientia). Alio modo
ctici potuit enim quod inordinate
;
contrarie, et talis ignorantia non tantum
appetiit, fuisse absolute apprehen- ponit negationem liujus cognitionis, quai

sum, apprehensione simplici, abs- cognoscitur hominem esse risibilem, sed

que aliquo erroneo judicio prsece- etiam ponit habitum vel actum contra-
dentc, et hoc sufflcit ad hoc, quod rium, sicut quis firmiler credit hominem
illud inordinate appeteret. non esse risibilem, id est, quod habeat
notitiam de ista, quod homo non est risi-

bilis, quoe potest causari in aliquo per

CQMMENTARIUS. syllogismum falsigraphum, et talis igno-
rantia opponitur contrarie scientia), ut pa-
(a) Itespondeo, etc. Dicit Doctor quod tet primo Posleriorum, et sic hoc modo
1.
fccalimi peccatum ex ignorantia potest tripliciter potest accipi injustitia, negative, scilicet
ex
lorantia contingere, ut homicidium; aut enim et contrarie, ul patet a Doctore supra
potest
pngere ignorantia praecedit, id est, quod homici- dist. 7. et in tertio, dist. 30.
ribus
lodis. da ignoret tale homicidium esse pecca- (c) [tem distinguitur potest esse ipsius
2.
tum, et talis ignorantia est causa pecca- facti, etc. Dicit Doctor quod aliquando Quid
ignorantia
ti, accipiendo causam pro occasione sive ignorantia esl ipsius facli, quod est quan- lacti.

pro dispositione, ad quam sequitur tale do ignoratur tale factum esse peccatum.
homicidium, puta, quia ignorat esse pec- Exemplum : Aliquis scit homicidium esse
catum, ideo committit homicidium, et si peccalum mortale, et committit illud, dan-
non ignoraret, non committeret. Talis do venenum, si ignorat hoc factum esse
gnorantia, quoe est juris divini, vel juris verum homicidium, etc. dicitur ignorantia
 i:>i LIB. II. SENTENTIAKUM

facti; vel potest esse ignorantia quoad principium ; ergo si hoc falsum, puta ma-
aliquas circumstantias, ut quando aliquis gis complacere uxori quam Deo, est ma-
scit bomicidium esse peccatum mortale, jus bonum, non est principium apparens
et commissum in Ecclesia est majus pec- verum, sequitur quod erit conclusio falsa
catum, ignorat tamen aliquam circumstan- apparens vera, et tunc aut talis conclusio

tiam forte magis aggravantem. Vel potest apparet vera ex syllogismo falso in for-
se ignorantia quoad aliquod conse- ma, aut exsyllogismo peccante in materia.

quens, puta ignorantiae, quod tali peccato Si primo modo, sequitur quod non conclu-
debeatur, vel quod
.... . . , , Adam ftj
tanta vel lanta pcena sit sibi necessano, quia lpse Adam, ut perfeciis-i

tanto bono privetur. Sequilur in textu, creditur, fuit perfectissimus Logicus, cum i o-i CU s.

loquewio igilur, etc. omnium creaturarum habuisset scientiam,

Doctor dicit, quod talis error non fuit et si non conclusit sibi, non oportet vo-
in Adam, scivit enim magis fore obedien- luntatem Adse adheerere huic, scilicet

dum Deo, quam consentire deliciis uxoris, quod melius esset complacere uxori, etc.
et scivit quod comedendo de pomo, ne Si secundo modo, aliqua praemissa fuit
contristaret delicias uxoris erat malum, et falsa, et quseritur ultra, si preemissa falsa
contra divinum praeceptum, et ideo non fuit, aut de se apparebat falsa, aut ex
peccavit ex ignorantia, accipiendo igno- alia. Si primo modo, ergo illa erat oppo-
ranliam, puta quae praecedit peccatum, et situm primi principii, quia sicut primum
est dispositio ad peccatum, ut dixi supra. principium verum est de se, apparens ve-
Sequitur : et ideo, quia prius peccavit, rum, et nemo decipitur in ejus veritate,

quia si tu dicis, quod prius erravit, acci- ita similiter oppositum primi principii est
piendo errorem primo modo pro ignoran- de se apparens falsum, et sic neminem
tia ante peccatum, sequitur quod aliquod decipit. Si secundo modo, scilicet si dicas,

bonum apparuit Adae, quod tamen in ve- quod illa praemissa falsa ex alia apparet
ritate non erat bonum, sed tantum in ap- vera, et sic intelligit iilud, si ex alio ap-

parendo, ut puta, si complaceret magis paret falsum, id est, si id quod est falsum,

uxori, quam Deo esset bonum tantum ex alio apparel, supple quod est verum,
apparenter, si tale bonum, ut apparens queero de illa alia praemissa, ex qua ista

prius sibi apparuit, ignoravit esse bonum apparet, aut ex se apparet falsa, aut ex

apparens, sequitur quod ante peccalum, alia ; si ex se, procedo ut prius, quia erit

puta ante electionem, qua peccavit con- oppositum primi principii; si ex alia tunc
sentiendo uxori, potuit esse error circa erit processus in infinitum ; si ergo fuit

primum, quod est impossibile, et declarat error in Adam ante peccatum, et ille error

Doctor quomodo talis error fuit circa prin- non potuit esse ex syllogismo falso in for-

cipium. Sicut enim principium de se ve- ma aut in materia ; ergo ille error erat in

rum est notum ex notitia terminorum, ita principiis, quod est impossibile, quia nul-

quod ibi non accidit error, terminis tamen lus circa principia errat.

praecognitis, ita illud potest dici princi- (d) Simililer, etc. Dicit Doctor quod tale 4.

pium apparens verum, quod apparet ve- peccatum potuit sequi talis ignorantia,

rum ex sola notitia terminorum, sicut hoc quod ex immoderato amore complacendi
majus bonum est assentire uxori quam uxori suae credidit illud peccatum esse

Deo. veniale, quod tamen erat mortale, non

Si dicatur, quod talis error non fuit circa credo tamen quod ante peccatum fuerit
3.
 :)

DIST. XXII. QILESTIO UNIGA. )

talis ignorantia, quod crediderit illud ut sanetur, intellectus enim sic concludit

peccatum tantum esse veniale , sed omnis sanitas est acquirenda per medium
sic appetilus ejus fuit immoderalus, ordinatum ad illam, sed potio amara est
complacendo uxori, quod fuit excaecalus, medium conveniens ad sanilatem acqui-
credendo illud peccatum esse veniale. Un-
rendam ; ergo, etc. Electio enim volunta- Quo^odo
de dicit Doctor quod talis ignorantia con-
lis, qua3 sequitur talem volilionem, dicitur voluutatis
comitabalur vel sequebatur ipsum pecca-
electio propriissime sumpta. Potest etiam e iectio.
ium.
esse electio circa aliquod principium sibi
(e) Ad secundum dico, etc. Nota in ista

littera, quod electio propriissime sumpta

simpliciter ostensum, ut bonum est dili-

sequitur conclusionem syllogismi practici, gendum, nam ostenso hoc principio vo-

id est, quod sequitur cognitionem con- lunlati, voluntas potest diligere illud, et

clusionis practica) deductae ex syllogismo talis dilectio dicitur electio, licet non ita

practico, sicut aliquis eligit sibi potionem propria, etc.

 I . '

DISTINCTIO XXII 157

DISTINCTIO XXIII
(Textu Magistri Sententiarum.)

peccare, si vellet; et juste puni-

Quare Deus permiserit, hominem tenlari, tam, quse voluntate, non necessitate

quem sciebat casurum. peccavit. Cum

ergo hsec bona fit,
iila melior, cur non utramque
faceret, ut uberius laudaretur de
A. Prseterea quseri solet, « cur
um 1. utraque? Illa enim in sanctis An-
superDeus hominem tentari permiserit,
h gelis, hsec in hominibus est ». Item
'

c 4; quem decipiendum esse prsescie-

inquiunt « Si Deus vellet, et illi
:

^tod.
oa ^? Sed non esset laudabile homi-
Ibld boni essent. Et hoc quidem con- In tanlia3
^
-

-
ni, si ideo bene vivere posset, quia x
Lib. eod.
6
cedimus; meiius voluit, ut quod
si c. 6.
.
eod. nemo male vivere suaderet, cum
. 7.
vellent essent, et boni quidem non c.'io.
ium 2. in natura haberet posse, et in pote- •
o . , Rom. 12. 3. .
rum- miructuose, mali vero non lmpune ^ug.iib. l.
lam state haberet velle non consentire
essent ». Item inquiunt « Posset saramen-
suadenti, Deo juvante; et est glo-
:
"

Deus voluntatem eorum vertere in part.^cap.

riosus non consentire quam ten-
bonum, quia omnipotens est. Pos- 12 ~ 15 -

tari non posse ». Moventur etiam

set revera. Cur non fecit? Quia
quidam dicentes « Cur creavit
:

noluit.Cur noluit ? Ipse novit. i-stantia 4.

Deus quos futuros malos prsescie-
Non debemus plus sapere, quam opor-
bat? Quia prsevidit quid boni de
tet ».
malis eorum esset facturus. Sic
enim eos fecit, ut relinqueret eis
unde aliud facerent; et si culpabi-
Hic qualis secundum animam, et acjit de
liter aliquid facerent, illum de se
scientia hominis anle peccatum.
laudabiliteroperantem invenirent.
A se habent voluntatem malam, ab
illo naturam bonam et justam poe- Et quidem secundum animam
« I!.

nam. Frustraigitur dicitur, non de-
beret Deus creare quos prsesciebat
malos futuros sciebat enim, bonis
; quoque rerum creatarum et co-
profuturos et juste pro mala vo-
luntate puniendos ». Addunt etiam,
« talem hominem deberet facere,
ntia2
-qui nollet omnino peccare. Conce-
dimus quidem, meliorem naturam
esse, quse omnino peccare nollet.
Concedant et ipsi, non esse malam,
quse talis facta est, ut posset non
rationalis fuit homo, habens di-
scretionem boni et mali. Scientiam
gnitionem veritatis, quse primse
perfectioni congruebat, mox con-
ditus non incongrue accepisse pu-
tatur, et ad illam non studio vel
discipiinaaliqua per intervallum
temporis profecisse, sed ab exor-
dio suse conditionis divinitus illam
percepisse ».
 L58 LIB. 11. SENTENTIAUUM

a credentibus absens quseritur, sed

Quod triplicem habuit humo antc lapsum quadam qua
interiori aspiratione,
cognitionem, scilicet rerum propter Dei praesentiam contemplabatur ;

se factarum, ct Creatoris ct sui. non tamen ita excellenter, sicut

post hanc vitam Sancti visuri sunt,
neque ita in cenigmate, qualiter in
c. « Fuitque homo primus ante
hac vita videmus ».
Lapsum triplici cognitione prsedi-
tus, rerum scilicet propter se fa- De cognitione sui.
ctarum, et Creatoris et sui. Re-
rum quippe cognitionem hominem Porro sui cognitionem idem
« E.
Idem o.
accepisse, perspicuum est, cum nomo talem accepisse videtur, ut ,

ibidem

non ipse Creator vel Angelus ali- et quid deberet superiori, et quid
quis, sed homo omnibus anirnanti- sequali et inferiorinon ignoraret.
bus nomina imposuerit, ut osten- Conditionem quoque suam et ordi-
De
cojnitione deretur, quod singulorum notitiam nem, scilicet qualis factus esset,
rerum
creatarum. homo ipse habuerit. Qua3 enim e ^ qualiter incedere deberet, quid
iilein Uug.
ibid. c. 13. propter illum creata erant et ab a gere, quid cavere, intellexit. Si
i. Cor.
9.
9.
illo regenda et disponenda erant, horum notitiam non habuisset,
horum omnium Deus illi et scien- non esset reus prsevaricationis,
tiam tribuit et providentiam atque necl ue seipsum cognovisset ».
it ait Apo- Utrum homo prcescius fuerit eorum quce
stolus : Non est cura Deo cle bo-
sibi futura erant.
bus. Quorum aliorumque anima-
« Si autem quseratur, utrum ho- F.
lium Deus homini curam reliquit
mo scientiam habuerit eorum quse DubiumQuar
et providentiam, ut dominationi
circaeum futura erant, id est, si*11 ?11!^ haber
ejus subjicerentur et ratione illius
ruinam suam praesciverit ; et si- faturori
gubernarentur ; ut sciret illis ne- prgescit:

militer, si prsesciverit bona, quae tia^l

cessaria providere, a quibus emo-
habiturus fuisset, si in obedientia
lumentum debebat recipere. Hanc
perstitisset Respon^eri
? potest,
Dubium 3. autem scientiam homo peccando
quod ei magis facienda indicta
non perdidit, sicut nec illam, qua
sunt, quam futura revelata. Acce-
carnis necessaria providentur; et
pit enim scientiam et prseceptum
idcirco in Scriptura homo de hujus-
eorum quae facienda fuerant, sed
modi non eruditur, sed de scientia
non habuit prsescientiam eorum
animae, quam peccando amisit ».
quse futura erant ». Non fuit ergo
homo praescius sui casus, sicut et
De cognitione Creatoris.
de Angelo diximus quod Augusti-
;

°,.
nus super n
uen. asserit,
.,
ratione
Dist. 4.
a. Au

D.
«Cognitionem quoque Ceatoris utens, quam
supra posuimus. \$. e t*
d
Hng. ibid. primus homo habuisse creditur. Hsec de scientia hominis, quan- et srra
cap. 14.
Rom . 10. Cognovit cnim, a quo creatus fue- tum ad primum statum pertinet, c * 1(

16. 1 Cor
13. 12. rat, non eo modo cognoscendi, quo dixisse sufflciat ».

ex auditu solo percipitur, quo modo (Finis textus Magistri.)

 DIST. XXIII. QIMESTIO UNICA. l&j

(saltem si cst absolutum) fieri sine

QUyESTIO UNICA. *U°; er ©° liberum arbitrium esse

sine potentia peccandi, non in-
cludit contradictionem.
Ulrum Deus possit facere voluntatem
^^ Ueus potest iacere C reatu- 2.

ereaturce rationalis impeccabilem per

^^ impeccabilcm per gTa tiam ;
*'
naturam .

ergo et per naturam. Antecedens

patet de Angelis confirmatis. Con-
Mens. 2. p. q. i. art. 2. § 3. d. Thom. hic q. l. sequentia probatur, quia Deus po-
art. 1. D. Bonav. art. 1. q.i. Richard. art. 1. . . .

q.i. Durand. ?. i. Gabr. q. l. Argent. q. l. tcst iacere ln creatura quidquid

4. Bassol. g. wn.
arf.
non re pugnat limitationi creatu-
rse sed non repugnat naturse limi-
;

Circa distinctionem vigesimam tatse, quod Deus creet aliquam

*. tertiam, qua in Magister agit de creaturam, in qua unitive conti-
casu primorum parentum ex parte neatur perfectio charitatis velgra-
Dei permittentis, qusero unum: tiae. Charitas enim est quid iini-

Utrum Deus possifc facere volunta- tu m, sicut et gratia, et ideo non

tem creaturae rationalis impec- possunt facere creaturam inflni-
cabilem per naturam? Quod sic, tam, licefc unifcive contineantur in
probo Deus potest facere aliquod
: e a, et ita videtur, cum Dcus possit
corpus, quod non potest deordi- mni creatura nobiliorem
data
nari a motu suo, ut est corpus creare, quod possit creare crea-
coeli; ergo similiter potest facere turam in tali gradu entitatis, quod
aliquem spiritum, qui non poterit unitive contineat perfectionem
deordinari a motu suo; ergo erit charitatis et gratia3. Vel proba sic
impeccabilis. consequentiam, quia quod non op-
^ Item, Deus potest facere volun- ponitur alicui creaturse, potest
tatem aliquam, quse necessario concreari illi, et per consequens
tendat in aliquod bonum, puta in potest esse connaturale sibi gra- ;

finem; ergo facere poterit, quod tia vel charitas est hujusmodi re-
necessario ista voluntas tendat spectu rationalis creaturse ; ergo,
in omne ordinatum ad illum flnem, etc.
quare, etc. Antecedens patet per Item, aliqua voluntas potest es-
Augustinum 13. de Trin. qui dicit se, et est impeccabilis in primo
l

et
8." quod omnes volunt necessario bea- instanti creationis, quia in primo
titudinem. Consequentia proba- instanti tali est motus voluntatis
tur : Eadem enim necessitate qua naturalis, per consequens re-
et
aliquid tendit in finem, tendit et ctus naturaliter et necessario;
in ea quse sunt ad finem. ergo et in quolibet instanti se-
Prseterea, Anselmus dicit, et est quenti, potest voluntas illa talis
supra dictum, quod posse peccare continuari. Consequentia patet,
non est libertas, nec pars liberta- quia ex quo manet forma eadem
tis, sed quod non est de essentia in instantibus sequentibus, sicut
alicujus, potest per potentiam Dei in primo, si in primo potest, et
 160 LIB. II. SENTENTIARUM

necessario est ittipeccabilis, igitur sibi derelicta secundum se

vel
ot in aliis. considcrata, non tantum habet pro
Oppositum, Anselmus, Cur Deus objecto ada^quato primum bonum
homo, Hb.% c. 10. fine, respondens
iri et verum, quod est finis ultimus,
discipulo quaercnti ab eo, cur non sed bonum quod convertitur cum
potuit Deus facere creaturain ra- bonum commune ad
ente, scilicet
tionabilem impeccabilem per na- bonum verum et ad bonum appa-
turam, dicit Anselmus, quia non rens, sed nuila potentia esse po-
potuit ipsam facere Deum ergo ; test quae naturalitcr non posset
nulla creatura potest esse impec- tendere in totum suum objectum;
cabilis, nisi sit assumpta a suppo- ergo omnis voluntas creata per
sito divino. naturam, potest tendere in bonum
Ttem hoc idem dicit Augustinus apparens, ct per conscqucns po-
contra Maximinum, lib. 3. cap. 13. teHt deilcere et dcviare.
unde dicit ibi, quod Angeli peccave- Item omnis creata voluntas,
,

runt el dcemones facti sunt, et cuicurnque ex hoc quod est dc nihilo, neces-
rationali creaturce prasstatur, ut peccare sario tendit in nihil; ergo non
non possit. non est hoc nalurce proprice, potest de nihilo creari, quin possit
sed Dci gratice. deficere.
Item Hieronymus in fractatu <Ie Dico, quod (c) istse rationes non 5.
Reprobai
filio prodigo, dicit quod solus Deus concludnnt. Ad primam, ncgo as- Alenttni.

est, in quem non potcst cadere pec- sumptum; non enim necesse
est
catum, et ponitur dist. 7. c. 2. hu- quod voluntas, quse non est sua
jns. 2. regula, in agendo possit deficere,
sufficit enim quod in agendo con-
SGHOLIUM. formetur necessario regulae, quse
non posset deviare. Exemplum,
Pro negativa parte, in qua omnes conve- intellectus noster non est sua
niunt, scilicet non esse possibilem creatu- prima principia intelligibilia, quia
3. d-jAnir
ram impeccabilem per naturam, ponit tres ante omnia intelligere est sicut t. c. 14.
text. c.
rationes Alensis, easque refutat. 1

tabula rasa, in qna nihil depictum et inl'r.

Quod
est, tamen intellectus noster
et necessari
conformj
4. Ad qua3stionem (a) dicitur, quod circa prima principia non potest tur
recto noi
Aiex?de Deus non potest hoc faceie, quod errare. 2. Metaph. cum tamen non potest esi
Aies. 2. 2. non
p^gj- p er auctoritates dictas et per sit in regula sua.
intelligendo
reclum.
rationes. Prima talis est, omnis Eodem modo de voluntate beati, Quomod
volunta
voluntas quae non est regiila suse nam in operando non potest cr- divina
potesL S^
actionis, sed habet regulam supe- rare. Unde omne illnd, quod ne- extender
ad omne
riorem, aliam scilicet a se, potest cessario conformatur regulse suse, ad quod :

extendil
ab ista sibi dimissa discrepare, etsi non sit ipsa regula sua, non creata
r
i

et per consequens peccare sed ; potest plus deficere quam ipsa

omnis voluntas creata est hujus- regula sua.
modi, etc. Contra secundam rationem (d),
(b) Pra?terea, voluntas creata quidquid sit objectum voluntatis
 ;

DIST. XXIII. QUiESTlO UNIGA. 161

divinae, volunfcas clivina extendit missus tendit in nihil, et voluntas

se ad omne id, ad quod extendifc efciam beafci.
se voluntas creata, sicufc intelle- Dico igitur, quod onmis creatu-
ctus divinus extendit se ad omnia ra potest tendere in nihil, et in
intelligibilia,ad quae extendit se non esse, eo quod de nihilo est,
intellectus creatus; igitur exten- et sua actio, similiter tendit in
dit sevoluntas divina ad bonum non hujusmodi tendentia
esse, et
apparens, sicufc volunfcas creafca, surgit neccssario ex natura rei
et tamen non potest dcviare. Et sed ex hoc non potest poni defe-
similiter. voluntas beati extendit ctus culpabilis.
se, ad quodcumque objcctum ex-

tendit se voluntas damnati, et ta-

COMMENTARIUS.
men non sequitur quod possit
peccare. (a) Ad qusesUonem dicitur, etc. Ilaec
!

Opinio
Dico igitur, quod bonum (e) ap- est opinio Alexandri de Ales quod Deus Aiexandri.

parens potest esse objectum vo- non posset facere creaturam rationalem
luntatis Dei et beati, non tamen impeccabilem ex nalura, in qua conclu-
quantum ad onmem actum volun- sione concordat cum Doctore ; sed rati-

tatis quem habet circa illud via- ones Alexandri non videntur concludere,
tor vel damnatus, quia duplex est ideo Doctor respondet ad illas, et prima
actus voluntatis, scilicet velle et ratio clara est, ad quam respondet Do-
nolle\ ideo bonum apparens potest ctor.

esse objectum Dei voluntatis et (b) Prseterea voluntas creata, etc. Hatio
beati, sed non respectu cujuseum- stat in hoc, quia etsi voluntas creata
que actus voluntatis. non peccet in appetendo bonum verum,
Ad aliud, si concedatur quod polest peccare in appetendo bonum ap-
quod voluntas sibi dimissa tendat parens, et potest illud appetere, cum
in nihil, tamen ex hoc non sequi- omne bonum tam verum quam apparens
tur, quod possit peccare, vel er- sit objectum voluntatis creatse.

rare, quia pari ratione cum in- (c) Dico, quod istx rationes non con-
fcellectus sit ex nihilo , potest cludunt. Dicit, quod oporteret probare,
deficere, et per consequens, se- quod licet voluntas creata non sit sua
cundum tuam rationem posset regula, quod tamen necessario non con-
errare circa prima principia, formetur reguke superiori. Sed Alexan-
quod falsum est, quia circa prima der diceret, attenta libertate volunlalis,
principia non potest errare, stan- quod non necessario conformatur. Sed
Axtus te natura sua. Similiter amare quia multi voluerunt tenere voluntatem
ai
i pote!tDeum est actus voluntatis creata> crealam velle necessario ultimum flnem,
fien
tamen stante actu,
'
-
*
de nihilo; ct et per consequens necessario conformare
impossibile est ipsum deficere a se ultimo fini in amando illum, et ex uno
rectitudine, quod posset esse
ita dicto in dist. 5. hujus secundi volens
non rectus, dum est. Si etiam efficaciter finem, necessario vult ordinata

esset bona ratio, concluderet quod ad finem ; ergo a fortiori volens neces-
lapis posset peccare, quia sibi de- sario finem, necessario vult ea quae sunt
Tom. XIII. H
 162 LIB. II. SENTENTIARUM

ad flnem, cum aecessitas ordinatorum potest esse objectum voluntatis divinae

a-1 tinem sumatur a tlne, el sic talis vo- quantum ad velle, quia ipsa non potest

luntas necessario haberet conformari pri- velle bonum apparens, ut patet, nec
mae regulae, ideo Doctor dicit quod opor- similiter voluntas beati, sed bene potest
teret probare illam, supple quod non de habere actum nolitionis, puta nolendo
necessitate conformetur prima, regula3. illud. Non credas tamen quod in volunta-

(d) Conlra secundam rationem, etc. Et te divina sit duplex actus voluntatis, scili-
Cootra quidquid actus non
i st as
dicit Doctor primo, sit obje- cet velle et nolle, quia tunc ilti

ctum voluntatis divinse, hic non determi- identificarentur cum voluntate divina, ut

nat de objecto voluntatis divinae ; et lo- posset probari in simili in pvimo, dist. 2.

quitur hic de objecto motivo, et non quod non potest esse duplex actus in

terminativo, nam loquendo de objecto intellectu divino, et etiam probari posset

motivo, oportet dicere quod essentia di- dist. 39. primi. Dico ergo, quod in vo- Unum
Quomodo velle est in
essentia vina est objectum ada^quatum motivum luntate divina est tantum unus actus voluntate
d\ a sit
i i i

divina.
.

objectum voluntatis divinae, ut patet a Doctore in 1. positivus, qui est ipsum velle, qui actus

motivum. d. 41. et d. 10. et sic vult multoties, potest diversificari non in se, sed per
quod est idem objectum tam intellectus alium et alium respectum, sive per aiiam
quam voluntatis, et sub eadem ratione, et aliam tendentiam in aliud et aliud

ut patet in 1. dist. 3. in 2. el in 4. dist- 49. objectum, nam ut terminantur ad Pe-

et certum est quod essentia sub ratione, trum, volendo sibi gratiam, dicitur ille

qua haec essentia, est objectum adeequa- actus affirmativus, et in se et quantum

tum intellectus divini quasi motivum, ut ad respectum ; ut vero terminatur ad
patet a Doctore in prolog. q. de subje- Judam, volendo sibi beatitudinem, ille

cto Theologias, et q. seq. et sic sequitur, actus, quamvis in se sit positivus et af-

quod eadem essentia sub eadem ratione firmativus, tamen ut includit respeclum
est adcequatum objectum divinae volun- ad nolendum beatitudinem, potest dici

talis. Si vero loquamur de objecto negativus ; et sic iste actus potest di-

determinativo, dico, quod sicut intelle- versimode variari secundum diversos

ctus divinus habet ens, inquantum ens, respectus, sicut etiam est idem actus
ut patet a Scoto in primo, dist. 39. ac intellectus divini in se, et tamen potest
potest elici ab ipso in quaest. de subjeclo dici alius et alius secundum alium et

Theologiae et q. seq. et ex dist. 3. q. 4. alium respectum, ut patet a Doctore in

primi, et dist. 34. in 2. q. 1. dist. primi, primo, dist. 39. Dico ergo, quod volun-
sic voluntas dici potest habere omne ens tas divina potest habere bonum apparens
pro objecto terminativo. Dicit ergo Do- pro objecto, sed non respectu actus af-
ctor quod sicut voluntas creata per Ale- firmativi, sed tantum negativi modo prae-

xandrum, habet omue bonum apparens exposito; in bealo vero est duplex actus
pro objecto, ita dicit Doctor quod volun- positivus, scilicet velle et nolle, et ipse In beatoest
duplex
tas divina habet bonum apparens pro beatus habet etiam bonum apparens pro actus
positivus.
objecto, et tamen ex hoc non sequitur, objecto, sed non respectu actus volendi,
quod voluntas divina possit deficere. Hoc quia non potest velle bonum apparens,
idem dicit de beato. et hoc non ex repugnantia naturae suse,
(e) Dico igitur, quod bonum apparens. sed ex hoc quod voluntas divina deter-
3.
Doctor dicit quod bonum apparens non minavit nunquam cooperari voluntati
 DIST. XXIII, QUvESTIO UNIGA. 163

beati ad hujusmodi aclum, ut patet in creari talis, quse ex hoc quod ap-
simili in quarlo, dist. 49. ipsum tamea petit rectc appetit, et potest creari
bonum apparens potest esse objectum in taU natura, quod non possit
voluntatis beati respectu volitionis. appetere nisi conformiter regulae
suse, et per consequens in appe-
SGHOLIUM. tendo, sive ex hoc quod appetit,
non poterit non recte appetere,
Propter autoritates Sanctorum, tenet sen-
sicut nec regula.
tentiam communem, additque duplicem ra-
Contra, omnis voluntas (i), sic-
tionem. Prirna, omnis voluntas, quae non est
sua nec necessario conjuncta suse
regula,
ut potest sibi velle commodum,
regulie, potest ab ea deficere. [Secunda, vo- sic videtur quod potest velle, eo
luntas non tendens necessario in subje- modo quo esset sibi majus com-
ctum infinitum sibi pnesens, potest tendere modum, si sic inesset sibi, qui
in aliquid, non in ordine ad illud ; talis est
quidem modus non est ordinatus
omnis voluntas creata sibi relicta; sed magis
a Deo, ut suppono, et per conse-
tenet Doctor conclusionem propter auctori-
tates, de quo 4. d. 49. q. 6. quens voluntas appetens commo-
dum, sub tali modo quo esset si-
Dico igitur ad quaestionem (f), bi majus, vel summum commo-
quod non potest fieri talis natura dum, non conformabitur regulse
sive voluntas quse sit impeccabilis suse.
per naturam, quia auctoritates Ex hoc potest confirmari ratio
Sanctorum sunt expresse de hoc. prima soluta sic : Omnis volun-
Ad quod probabiliter declarandum tas, quse non sua regula, nec
est
(g), suppono hic, quod omnis vo- necessario est conformis regulse
luntas potest appetere commo- suse, potest deficere in rectitudi-
dum, quia hoc competit appetitui ne ; sed omnis voluntas creata
sequenti apprehensionem, et si derelicta naturse suse, est talis, ut
omnis appetitus potest appetere patet.
commodum, potest appetere pro- Item secundo arguo sic (j): neces-
prium commodum; tunc sic pro- sario omnis voluntas,quse in appe-
batur Omnis voluntas, in qua
: tendo non est satiata nec quietata,
non necessario conjunguntur ap- nec potest dimissa quietari nisi
sibi
petere commodum, et recte appe- in objecto inhnito, quod non ha-
tere, potestappetere recte et non bet praesens, et per consequens
recte sed in nulla voluntate crea-
; non tendit actualiter in illud; talis,
ta possunt conjungi ilia necessa- inquam, voluntas potest appetere
rio igitur, etc. Minor patet, quia
; aliquid, non ad illud, vel
in ordine
nulla voluntas potest appetere tendere in bonum apparens, ex
recte ex hoc solo quod appetit, quo non est immobilitata in isto
nisi voluntas primi. Major est si- iniinito sed omnis voluntas crea-
;

militer plana, quia ex quo non ta naturaliter sibi dimissa, est

necessario conjunguntur unum , hujusmodi quare, etc. Et ex hoc
;

potest ab alio separari. potest conflrmari et veriflcari se-

Dices, quod voluntas (h) potest cunda ratio soluta, quae dicebat
 ;

1-1 LIB. 11. SENTENTIAHUM

objeetum voluntatis creatae esse tuo impeditum, talis enim non est
bonum indifferens ad apparens bo- capax peccati, nec actus meritorii
num ad verum bonum, quia
et cum illis circumstantiis, sed quae-
enim voluntas creata in puris na- stio intelligi debet de habente vo-
turalibus. non potest
1
necessario luntatem et simul usum rationis. .
d.
tx o
1t q. 3.
immobilitari in summo bono, ideo Ad aliud dico (1), sicut dixi in Tendere
necessario
potest tendere in ahud, non m or- primo, quod voluntas creata non m bonum
dinead Et tertia ratio etiam
illud. necessario tendit in finem sibi n0 n mfel
sic tendere
i , .

soluta, posset etiam ex hoc con-

,
ostensum, nec m i

universah, nec in m fm itum.

• •

firmari. particulari. Tenendo tamen com-

Quo.nodo
liU-
Teneo iuritur, propter auotorita-
L L
munem viam, potest dici quod
non sequitur, tendit necessario m
.

rahter tes magis, quod Deus non potest

atura facere voluntatem rationalem im- hoc bonum infinitum, ergo et in
inp aJ1 "
. fu peccabilem per naturam, sed per quolibet, quod est in illud ordina-
rt
^ "
donum supernaturale. Sed quo- tum, quia in illis non est perfecte
in odo, dicendum est lib. 4. disi. 49. ratio boni, etsi etiam tenderet in
in materia de beatitudine. finem necessario, non sequitur
s -
Ad primum (k), verum est, quod quod tenderet in omne, quod est
Deus potest facere corpus, quod ad finem, modo debito.'
non potest deordinari in suo motu Ad aliud de Anselmo, posse peccare Posse
peccare
deordinatione culpabili, quia cor- non est libertas, necpars libertatis, dico quomodo
pus tale non potest esse suscepti- quod verum est, quod posse prse- libertatis

bile peccati vel culpse,
luntas, tamen non potest facere
corpus, quod non posset moveri
difformiter, nec cui repugnet ne-
cessario ex principio
difformiter moveri,
illud sic movere.
Et per simile, voluntas quae ex
natura sua creatur libera, non po-
test creari, quin naturse suse di-
missa, posset se movere sic ordi-
sicut vo- cise in peccatum, quod est carentia
vel privatio debitse circumstantiae,
non est libertas vel libertatis pars,
tamen posse in actum, cui annexa
intrinseco est deforrnitas, est bene pars liber-
si Deus velit tatis, non simpliciter, sed creatse.
Vel dici potest, et redit quasi in
idem, quod potest loqui de posse pec- p 0SS e
care, prout dicit ordinem ad actum non°est
talem, qui quidem ordo est relatio, s icundo S
quae nihil est sui fundamenti yel ex P licalur -

nate vel aliter, vel quin possit sic potentise, quse est principium il-

Vid su r
mover i' e ^ contrario modo, quan- lius actus, et sic posse peccare non
dist. 5. ettum cst de se, nisi imaginetur cst libertas pars libertatis
vel
unus Angelus, sicut fingit Ansel- nec tamen sequitur fundamentum,
mus de casu diaboli, quod primo es- nec principium illius actus possc
set quaedamnatura, deinde daretur esse sine tali respectu, quia quan-
sibiafFectio commodi sine ratione; do respectus de necessitate sequi-
tunc ista voluntas non esset capax tur fundamentum, licet non sit
peccati, nisi daretur sibi plus, si- pars vel aliquid fundamenti, ta-
cut etiam est in phreneticis et in men non potest esse fundamentum
habentibus usum rationis perpe- sine illo, sicut nec respectus sine
 DIST. XXIII. QUjESTIO UNICA.. 10"

fnndamento. Si autem accipiatur cnim unitive contineret suas per-

posse peccare pro fundamento illins lectiones, et esset eadcm eis, sicnt
respectns, qnod qnidem fnnda- Deus, qnod cst impossibile, ipsam
mcntnm est principinm actns, cni scilicet esse infinitam.
annexa est deformitas, potest esse Quantnmcnmqne igitur charitas Nullura
anitum
pars libertatrs hujus, non dico li- sit perfcctio finita vel gratia, ta- potest
unitive
bertatis absolutae, quse abstrahit mennullns gradns entis sive snb- includere
perfecti-
a creata et increata, sed est pars stantiae, quantumcnmque maxi- onem
libertatis creata?, nnde deformitas mus nno tamen finitus est) po-
(ex charitalis.

actns magis convenit libero arbi- test esse, in quo unitive perfectio
inqnantnm creatum qnam
trio, charitatis contineatur. Quantum
inqnantum liberum. igitur cresceret creatura rationa-
. 49. q. 6.^ Ad aliud, an Angeli beati vel lis in entitate et nobilitate sub-
homines sint impeccabiles pergra- stantiali, tantum cresceret in po-
tiam, patebit Et si ita sit,
in quarto. tentia vel capacitate,et non aliter;
nego tamen conseqnentiam, quia quantumcumque etiam concreare-
illud, quod habet de ratione sua tur gratia alicui creaturae, sem-
formali, quod sit perficiens alte- per tamen gratia esset gratia, nec
rum, et altcrnm sit snsceptivnm esset naturalis, ita quod de natura
illius, et de ratione sua est perfe- sua, vel consequens naturam ne-
ctibile ab illo, haic inqnantnm hu- cessario.
jusmodi, sunt diversa primo, in Ad ultimum dico, quod motus 10.

erfectibiie tantum quod impossibile est, quod

NuJlus
naturalis vel inclinatio voluntatis actus

m P
suura unum, quantumcumque crescat in in finem, non est actus elicitus ; si
elicilus
voluntatis
pe 1-
v[fm perfectione substantiali et essen- tamen voluntas in primo instanti est
natnralis,
U
cum ue"
tiali, sno genere, sit alterum
in habeat actum elicitum, non video, modo
prsecedat
rescat in
essentialiter, vcl contineat illud quin possit tunc peccare; nullus adverten-
perfecti-
tia.
one. unitive, sicnt patet de materia tamen actus elicitus voluntatis
etforma, substantia et accidente. est naturalis, nisi pro tanto, quia
Nam stante limitatione subjecti, est conformis inclinationi natu-
impossibile erit ipsum includere rali, quse non est actus elicitus,
perfectionem suam essentialitcret sed omnis actus voluntatis elici-
unitive, puta si potentia materiae tus est mere liber. Illi autem,
sit potentia receptiva formse, quan- qui negarent voluntatem An^eli
tumcumque crescat, hujusmodi vel hominis posse babere actum
potentia in perfectione talis po- elicitum, nisi rectum in primo in-
tentise, nunquam continebit uniti- stanti, dicerent quod non est simi-
ve formam, nec substantia sivc le de primo instanti et de aliis,
subjectum, accidens; sed quantum- quiadicerent quodtotum, quidquid
cumque crescerent hujusmodi per- est in primo instanti creationisvel
fectibilia, tantum crescerent in productionis, esset a producente
capacitate et potcntia, nisi po- vel creante ; et ideo in primo in-
neretnr substantia creata forma- stanti non posset peccare, nisi
liter infinita, sicut Deus ; tunc redundaret et in Deum, sed in se-
 16''. LIR. II. SENTENTIARUM

D. Thom. queiltibus instantibus aliis, possel tamen qua stionis i

sic debet intelligi, quod
ubi^sup. elicereactum bonum vel malum, stante obligatione divina vel naturali ad
clist. 5.
de actu tamon clicito Allgeli, aliquid agendum vel non agendum, an
utrum in primo instanti potuit es- potuit creari natura rationalis ex natura
so malus, dictum ost supra. impeccabilis, et probat Doctor quodnon.
(g) Ad quod probabiliter declarandum. 5.

COMMENTARIUS. Hic supponit quod omnis voluntas potest

appeterecommodum, et per consequens
(f) Dico igitur ad qu&stionem, etc. Hic proprium commodum, et sic peccare. Hic
L.
8
^ ocLor inlendit probare intentum princi- tamen nota, quod si voluntas secundum
^noetra
tenetui
pale, et ut clarius intelligatur, supponit commodum,
appetitum naturalem appetat
Bequi
voluntatem aliqua. quantumcumque appetat,non peccat, cum
divmam.
Primo, quod voluntas noslra tenetur talis appetitus naturalis sit semper rectus,

sequi regulam superiorem, quoe est vo- ut patet supra in hoc secundo, distinct. 6.

luntas divina, ita quod deviando ab illa

quaestio 2. et 4. dist. 49. et 50. Dico ultra,

peccat, ut palet infra dist. 35. et in quod absolute loquendo, si voluntas se-

primo, dist. 44. et in quarto, dist. ultima. cundum affectionem justitise, sive ut libe-

Secundo supponit, quod voluntas ra appetat conformiter tali appetitui, ex

creata est tantae libertatis, quod nullo mo- hoc etiam non dicitur peccare, sed quia
do necessitatur respectu cujuscumque ob- Deus obligavit nos non sequi immoderate
jecti etiam formaliler infiniti, ut satis pro- appetitum naturalem, ut patet, quia ap-
bavit inprimo y
dist. 1. petitus naturalis non est ad mori, quia

Quare
Tertio supponit, quod voluntas dicitur nolumus expoliari, sed vestiri, et tamen
voiuntas
ex 10C peccare, vel quia omittit quod te-
]-
Deus obligavit nos, ut velimus actu elici-
L)€CCc l •

netur facere, puta omittit diligere Deum to mori, secundum quod placet voluntati
Quomodo
in aliquo tempore, et tamen pro aliquo suse. Debet ergo intelligi ratio Doctoris ratio
Doctoris
tempore tenetur diligere lpsum super sic : ex quo omnis voluntas creata potest sit intelli-
genda.
omnia, ut probat Doctor in terlio, dist. 9. velle conformiter appetitui suo naturali
et 27. vel quia committit aliquid, quod commodum, et proprium commodum
obligatione divina tenetur evitare; stante conlra ordinationem divinam, ideo polest

ergo obligatione divina respectu multo- peccare. Et merito dicit quod omnis vo-
rum prseceptorum, an potueritfieri natu- luntas, in qua non necessario conjun-
ra rationalis impeccabilis ? Et sic debet guntur appetere commodum, supple actu
intelligi tilulus quaestionis, quia sicut elicilo, et recte appetere, potest appetere

Deus dedit praecepta secundae, tabulae, recte et non recte.

obligando non ad observantiam illorum, (h) Dices, quod voluntas, etc. Si dicere-

etiam potuit nos non obligare, ut patet tur, quod sicut Deus creat voluntatem se-

in tertio. Sed depraeceptis primcc tabulae cundum appetitum naturalem, ita quod
est magis dubium. Non enim credo, quod sicut ille appetitus semper esl rectus, et

Deus de potentia absoluta possit dispen- inclinatio ejus semper recta, videtur quod
sare contra hoc pra^ceptum, ut creatura possit creare volunlatem, ut liberam, quod
non teneatur diligere Deum super omnia. sicut ipsa est in se recta, et a Deo creata,

Notaet De hoc vide in tertio, dist. 27. Sed quid- ita appetere suum, supple actu elicito, sit

quid sit, non curo pro praesenti. Titulus rectum, et sic ex hoc quod appetit aclu
 DIST. XXIII. QUjESTIO UNICA. 167

elicito semper dicatur recta, ita quod tali beatitudinem correspondentem meritis, et
actu non possit appelere non recta. sic de aliis dici potest.

6. (i) Contra omnis voluntas, etc. Nota bene (j) Uem secundo arguo sic, etc. Ista ratio 7.
Nota.
hanc litteram, quia hic non probatur quod Doctoris dicit, quod non potest ex se

dicitur absolute, quod non possit creare quietari, nisi in ente infinito, quod non
aliquam voluntatem, quoe ex hoc quod habet prcesens. Ex hoc videlur quod si

appetit actu elicito, recte appetat ; nam haberet perfecte praesens, quod ex natura
sicut voluntas actu elicito potest appetere non posset peccare, et sic oriuntur multa
sibi commodum, ita similiter actu elicito dubia, quia secundum eum in hoc 2.

potest appetere majus commodum, et dist. 0. omnes Angeli habuerunt Deum

summum sibi commodum, sic quod potest sub ratione deitatis praesentem in specie
sequi suum appetitum naturalem. Appeti- intelligibili creata ab ipso, et perfecle
tus enim naturalis est tantum ad perfe- cognoscebant ipsum esse ens formaliter
ctionem sibi possibilem, et tantum ad pos- infinitum, et perfecte quietativum, et ta-

sibile, ut probat Doctor in quarto, dist. 43. tamen multi eorum peccaverunt. Secun-
d
Pono modo quod appetitus naturalis pos- do, quia non video, quin Deus possit fa-
2n*eu °<-

sit absolute ad summam beatitudinem cere creaturam rationalem, cui ipse Deus g nos cebant
ipsuui
creari, quod verum est, ut patet a Do- esset praesens in ratione infiniti, ita quod Deum.

ctore in quarto, dist. 50. et sic ad illam talis creatura intuitive videret illum, et sic
tanquam ad commodum sibi, et ad ma^o- tunc non posset peccare ex dictis ejus,

rem tanquam ad majus, summam et ad cujus tamen oppositum patet, supponen-

tanquam ad summum commodum sed ; do quod teneatur ipsum diligere super
voluntas libera, quae est eadem realiter omnia. Nam tunc non repugnaret sibi,

cum seipsa, ut appetitus naturalis, ut pa- posse deficere a tali dilectione, ut patet ab

tet supra, dist. 6. qusest. 2. et in quarto ipso in 1. dist. I. quod voluntas respectu
dist. 49. maxime in appetendo actu elicito Dei clare visi non necessitatur ad diligen-
conformatur secundum appetitum natura- dum ipsum, sed potest non diligere. Dico,
lem. Quia ergo Deus non posset creare quod hic Doctor loquitur de creatura, ut

talem voluntatem, quae actu elicito tantum derelicta in puris naturalibus, quae ut sic,

appeteret ad quod ejus appetitus natura- non habet bonum infinitum sub ralione

liter inclinatur, dicit ergo Doctor suppo- P™pria sibi praesens, nec in se, nec in

nendounum, quod dicit in littera, scilicet

s P ecie intelligibili, ut patet a Doctore
*

quod appeteret commodum eo modo quo n P luribus locis -

si er S° non habet bo-

esset sibi majus commodum. Hic modus

num infinitum sibi P rasens >
in <I™ P ^
,. ,. _ . quietari, sequitur quod possit deficere et
appetendi non est ordinatus ad Deum, ut
peccare, et non dicit Doctorquod si habe-
supra patuit, et quod hic modus non sit
ret, quia tunc non possel peccare, imo es-
ordinatus a Deo, imo oppositum
rr magis, . , * . . . .
° ' set magis argumentum a fortion,
t
quod si
patet, quia est mihi majus commodum
Angelus habuit Deum sibi pPaBge ntem, et
absolute beatificari simul in anima et cor- tamen potuit pe ccare, quanto magis credi-
pore, morte non intercedente, est etiam tur? quod re i icla in suis puris na turalibus
mihi majus commodum summa beatitudi- non potest habere Deum sibi praesentem
ne beatificari, quam minori ; sed hic mo- sub ratione propria, nec respectu cognili-
dus non est a Deo, cum ordinaverit darc onis intuitivae, nec etiam abslractivae po-
 1GS LIB. II. SENTENTIARUM
terit ex nalura sua deficere et peccare. cem responsionem : Unam sequendo ad 9.

B, Nunc Doctor solvit argumenta principa- viam propriam, quod nulla voluntas creata Res P 011SI °
lia. necessario tendit in finem ultimum, ut
(k) Ad primum, patet quomodo Deus satis probavit inprimo, distinct. 1. Aliam,
posset facere aliquod corpus moveri dif- quia posito secundum communem opini-

formiter, cum non repugnet naturae suae onem quod voluntas creata necessario
Voluntas
intrinseeae, sicut enim nunc primum mo- velit ultimum finem, non tamen sequitur, creata
necessario
bile movetur ab Oriente in Occidentem, quod necessario velit ordinata ad finem, vult
ullimum
posset facere quod moveretur e contra ;
et ultra posito quod velit necessario orcii-
finem.
et sicut tale corpus perficit cursum suum nata ad finem, non tamen sequitur quod

Dubium, uno die naturali, posset facere ipsum mo- necessario velit modo debito. Ista littera
an» Deus
veri in majori tempore, et in minori. Sed habet aliqualem difficultatem. Si enim
facere
ipsum
bic esset difficultas, quia grave motu suo voluntas creata vult necessario ultimum
grave tendit tantum ad centrum terrse. An modo finem tanquam summe commodum sibi
tendere
sursum. Deus posset facere ipsum grave, quod ordinando illum finem ad commodum
tenderet sursum, ita quod sicut sua natura suum, certum est quod non sequitur quod
tendit deorsum, quod etiam possit tende- necessario velit omnia alia entia, qua3
re sursum ? sunt ad Deum, quia in ratione talis voli-

Dico breviter, quod si loquamur de tionis finis, non includitur volitio aliorum
principio intrinseco ipsius motus, quod est a Deo, et si via communis sic intelligeret,

gravitas, ipsa est sicut ratio formalis mo- quod voluntas creata sic necessario vult
vendi grave deorsum, quod repugnat sibi, ultimum finem, illa voluntas non recle
quod sit ratio formalis movendi illud sur- vellet, quia non vellet eo modo quo esset
sum, quia tunc aliquid quod secundum volibile, quia tantum est volibile propter
suam rationem formalem est determinatee se, ut dicit Doctor in 4. dist. 49. Si vero
actionis, non posset fieri actionis opposi- communis opinio dicat, quod voluntas
tae non mutata tali ratione formali. Si creata vult ultimum finem clare visum
etiam loquamur de principio intrinseco propter se, ita quod diligat illum tantum
passivo, dico, quod grave sic habet natu- propter se, adhuc non sequitur quod velit
ralem inclinationem ad motum deorsum, alias creaturas, quia in ratione talis voliti-

quod non potest moveri sursum secundum onis finis non simpliciter includitur ratio
mclinationem suam naturalem, nisi muta- aliarum creaturarum, quia tunc esset im-
retur natura gravis patet, quia inclinatio
;
possibile illum diligere sine aliorum dile-
naturalis et natura cujus est, sunt simpli-
ctione. Si vero sic intelligatur, quod ex
citer eadem res, ut dicit Doctor in 4. dist.
ordinatione divina voluntas creata tenetur
49. modo inclinatio naturalis sic necessa-
diligere finem propter se, et ea quse
rio, et semper est ad aliquid in particula-
sunt ad finem propter illum, ita quod nisi
ri, quod non potest esse ad oppositum
voluntas creata dilisrat creaturas in ordine
illius, ut patet a Doctore ubi supra. Si

vero loquamur, ut grave comparatur ad ad Deum non

' P otest recte dili S ere ulti "
potentiam superiorem, dico, quod non mum finem P r0 P ter se sic 5
verum est

repugnat sibi posse moveri sursum, et °: uod hoc modo Dominus ordinavit, ut

moveri difformiter. diligamus eum propter se et proximum

(l) Ad aliud dico. Hic Doctor dat dupli- propter Deum, ita quod ista non stant
 DIST. XXIIf. QU^STIO UNICA. IGO

simul, dileclio Dei propter se el odium se,non tamen sequilur, quod diligat crea- Nota et
bene
proximi. Si eiiam loquamur simpliciter et turam in ordinc ad Deum, quia potest '

absolute, possumus dicere quod voluntas ipsam non diligere in ordine ad Deum, et

creata necessario diligat Deum propter sic peccare.

 DISTINCTIO XXIV. 171

DISTINCTIO XXIV.
(Tcxlns Magislri Sententiarum.)

posset velle et male; nec frustra,

De adjutorio per quod homo ante lapsum si bene ; nec impune, si male ».

stare potuit. Idem quoque in libro de correptione et

(jratia ait hoc adjutorium vel
: « Si
Nimc , diligenter investigari Angelo vel homini, cum primum
oportet,quam gratiam vel po- facti sunt, defuisset, quoniam non
tentiam habuerit homo ante ca- talis natura facta crat, ut sine
sum, et utrum per eam potuerit divino auxilio posset manere, si
stare, vel non. Sciendum est igi- vellet, non utique sua culpa ceci-
tur, quod homini in creatione, disset defuisset quippe adjuto-
;

sicut de Angelis diximus, datum rium, sine quo manere non pos- n ..
^- l
Gap. 11. m
.

est per gratiam auxilium, et col- set ». Idem « Dederat Deus homi-
:
fi ne -

lata est potentia, per quampoterat ni bonam voluntatem, in illa quip-

stare, id est, non declinare ab eo pe eum fecerat rectum, dederat
quod acceperat; sed non poterat adjutorium, sine quo non posset in
proficere in tantum, ut per gratiam ea manere, si vellet, et per quod
creationis sine alia mereri salutem posset. Ut autem hoc vellet, in ejus
valeret. Poterat quidem per illud dimisit arbitrio ». In eodem : « Ac- eisdem.
"

auxilium gratise creationis resistere ceperat posse, si vellet, sed non

malo, sed non perficere bonum. habuit velle, quo posset ; nam si
Poterat tamen per illud bene vivere habuisset, perseverasset ». Ilis te-
quodam modo, quia poterat vivere stimoniis evidenter monstratur,
sine peccato; sed non poterat sine quod homo rectitudinem et bonam
alio gratise adjutorio spiritualiter voluntatem in creatione accepit
vivere, quo vitam mereretur seter- atque auxilium, quo stare poterat,
nam. Unde Augustinus in Enchi- alioquin non sua culpa videretur
gust.
ridio. « Sic factus est homo rectus, cecidisse.
107. ut et manere in ea rectitudine pos-
dem
?tur in set, non sine divino adjutorio, et suo
yv. de Qualis fuerit illa rectitudo et bonitas
eptione fieri perversus arbitrio utrum- ;

rratia. voluntatis in qua creatus est.

I 11.
libet horum elegisset, vel manere,
105.
p.
vel cadere, Dei voluntas fieret vel
ab illo, Et quia suam ma-
vel de illo. Sed quomodo rectam et bonam B.
luit facere voluntatem quam Dci, voluntatem habuit homo, si per Qwestio
mcidens
dc illo facta est voluntas Dei. » eam nec mereri vitam valuit, nec soivitur.

Item in eodem « Sic oportebat,

: ea stare voluit. Quia nec aliquid
prius hominem fieri, ut et bene mali ea tunc volebat, et ad tempus
 179 LIB. II. SENTENTIAHUM
stare voluit, sed non perseveran- datum in creatione , quo poternt
ter ; et ideo recta et bona fuit tunc manere, si vellct. Illnd utique fuit
voluntas homifiis. libertas arbitrii, ab omni labe et
cormptela immunis, atqnc volnn-
Oppositio contra illud quod diclum cst,

hominem non potuisse proflcere.

tatis rectitndo, et omnium natu-
ralium potentiarum animse sin-
<:. Ad autem, quod dicimus,
lioc ceritas atque vivacitas.
hominem non potuisse proficere
vel mereri per gratiam creationis, De libero arbitrio.
solet opponi sic Per illud auxi-
:

lium gratiae creationispotuit stare Liberum vcro arbitrium est E.

Dubium 3.
in bono, quod acceperat; potuit facultas rationis et voluntatis,
ergo resistere tentationi. Sed re- qua bonum eligitur, gratia assi-
sistere tentationibus atque sugge stente, vel malum, eadem desi-
stionibus malis, meritum est ac stente. Et dicitur liberum quantum
bonum remunerabile omne autem ;
ad voluntatem, quae ad utrumlibet
bonum meritumprofectus est per : flecti potest arbitrium vero quan-
;

gratiam igitur creationis profice- tum ad rationem, cujus est facultas

re potuit sine adjectione alterius vel potentia illa, cujus etiam est
gratiae. Ad quoddicimus, quia re- discernere inter bonum et malum ;

sistere malo et non consentire et aliquando quidem, discretionem

Dubium i.
tentationi non fecisset illi meri- habens boni et mali, quod malum
tum, etsi non consensisset, quia est eligit aliquando vero quod
,

nihil in eo erat, ad malum

quocl bonum est. Sed quod bonum est,
impelleret, sicut Angelis, qui non nisi gratia adjuta, non eligit, ma-
ceciderunt, non fuit meritum, quod lum vero per se eligit. Est enim
non corru-
steterunt, id est, quod in anima rationali voluntas natu-
crunt. Nobis autem meritum est ralis, qua naturaliter vult bonum,
Quocl bruti
aliquando, si malum non facimus, iicet tenuiter et exiliter, nisi gra- animalia
nou babenl
sed resistimus, dumtaxat, ubi
ibi tia juvet, quee adveniens juvat liberum
arbitrium,
causa subest, quse nos id facere eam et erigit, ut efficaciter velit secl
appelitura
movet, quia ex peccati corruptela bonum. Per se autem potest velle sensualita-

proni sunt ad lapsum gressus no- malum efficaciter. Illa igitur ra- ITug.
tis.
1. 1

de Sacrem
stri. Ubi autem non intervenit tionalis animae potentia, qua bo- part. 8. c
j

Dubium2. causa nos ad malum impellens, num vel malum potest velle, ultimo. i

non meremur, si ab eo declinamus. utrumque discernens, liberum ar-

Declinare enim a malo semper bitrium nuncupatur quod bruta ;

vitat pcenam, sed non semper me- animalia non habent, quia ratione
retur palmam. carent, habent tamen sensum et
appetitum sensualitatis.
De adjxUorio homini in creatione dato,
quo stare poterat. De sensualitate.

D.
Hic considerandum est quod ,
Est enim sensualitas quaedam vis F.
De rat.io
fuerit illud adjutorium homini anima3 inferior, ex qua est motus, quee balx
 D1STL\CT10 XXIV. l o

duas qui intcnditur m

corporis exteri- vel consulendis adhaerescit, portio
ua^ntum ores sensus atque appetitus rerum inferiorad tcmporalia gubernanda Lib. eod. c.
U
oflicia. e
u?j ad aa corpus pertinentium raiio vero
'
*
; dcflectitur. Et illa rationis intentio ibid. c . i.
em cap. 12.
!rtine t
Y * s an m8e es ^ superior, quae, ut
^ qua contemplamur aeterna, sapien- eiusJeni
lib.
j^ a dicamus duas habet partcs tice deputatur illa vero, qua
incipit
i

ratio.
,
l L a
;bene
^ap. 1. yel differentias, superiorem et inferi- utimur rebus temporalibus, scientice
Jb. Je
•in. 12. orem. Secundum superiorem super- deputatur. Cum vero disserimus
8.
nis conspiciendis vel consulendis denatura mentis humanse, de una
intendit, secundum inferiorem ad quadam re disserimus, nec eam in
temporaiium dispositionem pro- haec duo, quae commemoravi, nisi
spicit. Quidquid ergo in anima pcr officia geminamus. Carnaiis
nostra nobis considerantibus oc- autem vel sensualis animae motus,
currit, quod non sit commune qui in corporis sensus intenditur,
cum ad rationem pertinet.
bestiis, nobis pecoribusque communis est,
Quod autem in ea reperis commu- qui seclusus est a ratione sapien-
ne cum belluis, ad sensualitatem per- tice, rationi autem scientice vicinus
tinet.Et ubi nobis gradatim in est. »

consideratione partium animae

progredientibus primum aliquid Quocl talis est ordo peccamdi vcl cadendi
occurrit, quod non est commune in nobis, qualis fuit in primis ho-
cum bestiis, ibi incipit ratio. Iloc minibus.
autem Augustinus docet 12. lib. de
Trin. ita dicens Videamus, ubi
: « Illud quoque praetermittendum G.
Lib. 12. Je
sit quasi quoddam hominis exteri- non est, quod talis nunc in uno ho- Trin. c 12.
oris interiorisque conllnium. Quidquid mine tentationis est ordo et pro- sententia-
liler.
enim habemus in animo commune gressio, qualis tunc in primis prae-
cum pecore, recte dicitur ad exte- cessit parentibus. Ut enim tunc
riorem hominem pertinere. Non enim serpens mulieri malum suasit, ipsa-
solum corpus homo exterior deputa- que consensit, deinde viro suo de-
bitur, sed adjuncta quadam vita dit, sicque consummatum est pec-
sua , qua compages corporis et catum.
omnes sensus vigent, quibus in-
structus est ad exteriora sentien- Quod in nobis cst vir et mulier elserpens,

da. Ascendentibus ergo introrsum et quomodo.

quibusdam gradibus considerati-
onis per animae partes, ubi incipit Ita et nunc in nobis pro serpenle
1. Cor. 11.
aliquid occurrere quod nobis non est sensualis motus animae, pro 7.
sit commune cum bestiis, ibi inci- muliere inierior portio rationis,
pit ratio, ubi homo interior jam pos- pro viro superior rationis portio.
sit agnosci. » Et hic est vir, qui secundum Apo-
stolum dicitur imago et gloria Dei ;

De ratione et partibus cjus.

et illa est mulier, quae secundum
« Rationis autcm pars superior eumdem, dicitur gloria viri.

aeternis rationibus conspiciendis

 i;i LIB. II. SENTENTIAKUM

tium separatum, sed auxilium in

societatis quasi derivatum, in suo
De tpirituali conjugio viri et mulieris in
dispertitur ofiicio. Et sicut una
nobis.
caro est duorum in masculo et
in foemina; sic intellectum no-
Testimonio Atque inter lnmc virum et lianc strum actionem sive rationem
et
Aog. iU
mulierem, est velutquoddam spi- et appetitum rationalem, vel si
:ulit.
lib. de rituale conjugium naturalisque aliquo modo significantius dici
Tr.u. 12.
(.-ap. :i. contractus quo superior rati-
, possunt, una mentis natura com-
2. 80.
onis portio quasi vir debet prre plectitur, ut, sicut de illis dictum
se dominari
et inferior vero,
;
cst : Erunt clno incame una, sic de
quasi mulier debet subesse et obe- his dici possit : duo in mente una. Gen. 2. 21
dire. Ideo vir secundum Aposto- Ecce ex his inteiligi potest, qua-
lum, non debet habere velamen, sed liter in anima hominis existat
mulier. Et sicut in cunctis ani- imago illius conjugii, et qualiter
mantibus non est repertum ho- in singulis nostrum spiritualiter
mini adjutorium simile sibi, sed dc sint illa tria, scilicet vir, mulier,
illo sumptum quod ei formaretur serpens.
in conjugium; ita et in partibus
animse, quas cum pecoribus ha-
Qualiter per illa tria in nobis consum-
bemus communes, nullum menti
metur tentatio.
nostrse simile est adjutorium.
Unde Augustinus in eodem « Illud : Nunc superest ostendere, quo- R.

nostrum, quod in actione tempo- modo per hsec tria in nobis con-
ralium tractandorum, ita versa- summetur peccatum; ubi agnosci
tur, ut non sit nobis commune poterit, si diligenter intendatur,
cum pecore, rationale est quidem, quid anima mortale, vel veniale
sit in
sed ex illa rationali mente, qua peccatum. Ut enim ibi serpens
subhseremns intelligibili et in- suasit mulieri, et mulier viro, ita
commutabili veritati, tanquam et in nobis sensualis motus, cum
ductum et inferioribus tractandis illecebram peccati conceperit,
gubernandisque deputatum est. quasi serpens suggerit mulieri,
Sicut enim in omnibus pecoribus scilicet inferiori parti rationis, id
non est inventum viro adjutorium est, rationi scientiae ; quse si

simile illi, nisi de illo detractum consenserit iliecebrse, mulier edit

in conjugium formaretur; ita cibum vetitum ;
post de eodem
menti nostrse, qua supernam con- dat viro, cum superiori parti rati-
sulimus veritatem, nullum est ad onis , id est, rationi sapientice,

usum rerum temporalium, quan- eamdem illecebram suggerit, qu^e

tum naturse hominis satis est, si consentit, tunc vir etiam cum
simile adjutorium ex animse par- foemina cibum vetitum gustat. Si
tibus, quas communes cum peco- ergo in motu sensuali tantum pec-
ribus habemus. Ideoque rationale cati illecebra teneatur, veniale ac
nostrum, non ad unitatis divor- levissimum est peccatum.
 ;

DISTINCTIO XXIV. 1 t>)

totus homo, quia et tunc vir non,

Quando mulier sola manducat cibum sicut debuit, mulierem cohibuit,
vetiium. unde potest dici consensisse.

Repetitio summam perstringens.

Si vero inferior pars rationis
consenserit, ita ut sola cogitati-
Itaque,
1
ut breviter snmmara L1 ,
Ep.lOgUB.
onis delectatione sine voluntate
perstringam ,
quando peccatum
perficiendi teneatur, mulier sola
ita in anima concipitur, ut illud
manducavit, non vir, cujus aucto-
facere disponat vel etiam perfi-
ritate cohibetur voluntas, ne ad
ciat, aliud frequenter, aliud se-
opus usque perveniat.
mel, vel etiam quando delectatio-
ne cogitationis diu tenetur, mortale
Quomodo etiam vir manducat.
est. Cum vero in sensuali motu tan-
tum est, ut prsediximus, tunc le-
Si vero adsit plena voluntas vissimum est, quia ratio tunc
perficiendi, ut, si adsit facultas et non delectatur. Ideo autem supra
ad effectum perducatur, vir quo- dixi : aliud frequenter> aliud semel,
Dub um 2
;

que manducat, quia superior pars quia qusedam sunt, quse, si tantum
rationis illecebrae consensit; et semel flant vel facienda disponan-
tunc est damnabile et grave pec- tur, damnant qusedam vero non,
;

catum. nisi scepius fiant vel facienda de-

cernantur, ut de otioso verbo et
Quando sit veniale vel mortale peccatum. hujusmodi. Haec Augustinus in 12. Cap. 12.

lib. de Trin. tradit ita : « Sicut in Aug. ita

Quando autem mulier sine viro illo conjugio primorum hominum connrmat.
gustat, aliquando est mortale, ali- serpens manducandum persuasit,
quando veniale peccatum. Ut enim muli r autem non manducavit
dictum est, tunc mulier sine viro sola, sed viro suo dedit, et simul
gustat, cum ita delectatione co- manducaverunt ; ita et in quodam
gitationis peccatum tenetur, ut secreto conjugio, quod in uno ho-
faciendurn non decernatur vel ;
mine geritur et dignoscitur, cum
cum quidam terminus et mensura rationi scientise, rebus quse in
peccato adhibetur a viro, ut non temporalibus agendi ratiocinandi
liceat mulieri effrsenata libertate vivacitate versatur, animalis sen-
in peccatum progredi. Si ergo sus ingerit quamdam illecebram
peccatum non diu teneatur dele- tunc velut serpens alloquitur foemi-
ctatione cogitationis, sed statim, nam. Huic autem illecebrre con-
ut mulierem tetigit, viri auctori- sentire de ligno vetito est edere.
tate repellatur, veniale est. Si vero Sed iste consensus si sola cogita-
diu in delectatione cogitationis tionis delectatione contentus est,
3ium 1. teneatur, etsi voluntas perficiendi superioris vero auctoritate con-
desit, mortale est, et pro eo damna- silii retinentur
ita membra, ut
13
bitur simul vir et mulier, id est, non exhibeantur arma iniquitatis pec- R° m - 6 «
 ; 2

176 LIU. II. SENTENTIARUM

Geo. 3. z.cato; sie hahendum existimo, ye- tamen cum voluntate animum ob-
lut come-
lignum vetitum mulier sola lectandi, solius cogitationis sen-
rit. Si autem in consensu illo tiuntur esse peccata, per Media-
ita decernitur quodque peccatum, toris gratiam remittantur. » Idem
ut, si potestas sit, etiam opere quoque in libro contra, Manichceos de Aug. ii|
Ge
impleatur, inteliigenda est mulier hoc eodem sic ait : « Apostolus i4 Ephj
dedisse viro suo simul edendum illi- dicit : Secundum principcm potestatis
2> 2 -

cituin cibum.Neque enim potest aeris hujus, spiritus, qui nunc operatur
peccatum non solum cogitandum in filius diffideniice, Numquid ergo
suaviter, verum etiam perpetran- visibiliter eis apparet, aut quasi
dum efricaciter mente decerni, corporeis locis accedit ad eos et
nisi et illa mentis intentio, penes operatur? Sed miris modis per
quam summa potestas est mem- cogitationes suggerit quidquidpo-
bra in opus movendi vel ab opere test quibus suggestionibus resi-
;

cohibendi, malae actioni cedat. stendum est. Non enim ignoramus

Xec sane cum sola cogitatione astutias ejus. Quomodo enim ac-
Ibidem.
utrumsit
, .......
, , ,

mens oblectatur llhcitis, non qui-

.
•l-itt
cessit ad Judam, quando
i
ei persu- Joan.i3.

qiodin dem decernens esse facienda, te- asit, ut Dominum traderet ? Num- Gen. 2.15

^ctatione" nens tamen et volvens libenter, quid in locis, aut per hos oculos
co-Ttau-
c
i
llse animum,
statim, ut attigerunt ei visus est Sed utique, ut dictum
?
is
Matt 'o
respui debuerunt, negandum est est, in cor ejus intravit. Repellit au-
esse peccatum, sed longe minus, tem illum homo si paradisum ,

quam opere statuatur im-

si et mentis custodiat. Posuit enim homi-
plendum. Et ideo de talibus quo- nem Deus in paracliso, ut operaretur et
que cogitationibus venia petenda custodiret illum, quia sic Ecclesise
est, pectusque percutiendum et dicitur in Canticis canticorum :

dicendum : Dimitte nobis debita no- Hortus conclusus, fons signatus quo ;

stra. Neque enim, sicut in illis utique non admittitur perversita-

duobus primis hominibus perso- tis ille persuasor, sed tamen per
nam suam quisque portabat, et mulierem decepit. Non enim etiam
ideo si sola mulier cibum edisset ratio nostra deduci ad consensio-
illicitum, sola utique mortis sup- nem peccati potest, nisi cum dele-
plicio plecteretur, ita dici potest ctatio mota fuerit in illa parte
in homine uno, si delectationibus animi ,
quse debet obtemperare
illicitis, a quibus continuo se de- rationi tanquam rectori viro.
beret avertere, cogitatio libenter Etiam in unoquoque nostrum ni-
sola pascatur, nec facienda decer- hil aliud agitur nunc, cum ad pec-
nantur mala, sed tantum suaviter catum quisque delabitur, quam
in recordatione teneantur, quasi tunc actum est in illis tribus :

mulierem sine viro posse dam- serpeiite , muliere et viro. Nam

nari. Absit hoc credere. Hsec primo fit suggestio sive per cogita-

quippe una pcrsona est, unus homo tionem, siveper sensus corporis vel
est, totusque damnabitur, nisi haec videndo, vel tangendo, vel audien-
quse sine voluntate operandi, sed do, vel gustando, vel olfaciendo
 ;

DIST. XXIV. QUjESTIO UNICA. 177

quae suggestio cum facta fucrit, Quod diligens lector in locis Scri-
nostra non moveatur
si cupiditas pturae, ubi de ipsa fit mentio, vigi-
ad peccandum, excluditur serpen- lanter annotet.
autem mota fuerit,
tis astutia. Si
( Finis textus Magistri.
quasi jam mulieri persuasum erit; )

sed aliquando ratio virilitcr etiam

commotam cupiditatem rcfrenat QUiESTIO UNICA.
atque compescit. Quod cum fit,
non labimur in peccatum, sed cum Utrum portio superior sit polentia di-

aliquantula luctatione coronamur. stincta a portione inferiore?

Si autem ratio consentiat et quod
libido commoverit faciendum esse
decernat ab omni vita beata, tan-
quam de paradiso expelliturhomo.
D. Thom. 1. p. q. 79. a. 9. et hic q. 2. a. 1.
D. Honav. htc 2. p. art. 2. q. 2. Richard.ar/. 2.
q. 4. Dur. q. 4. Gahr. q. 1. art. 3. ^Egid. q. 2.
art. 1.

Jam enim peccatum imputatur,

etiamsi non subsequatur factum, Circa distinctionem vigesimam- 1.
Are. 1.
quando rea tenetur in consensione quartam, in qua Magister deter-
conscientia. » minat de adjutoriis ad resistendum,
ponens quamdam distinctionem
Quare hcec de animce partibus dixit. animae potentiarum quseritur ,

unum : Utrum portio superior sit

Haec de animae partibus interse- potentia distincta a portione infe-

ruimus, ut ipsius animge natura riori? Quod sic, secundum Au-
plenius cognosceretur, et secun- gustinum 12. de Trin. c, 4. Imago

dum quam portionem in ea

sui est in superiori portione, sed in
sit liberum arbitrium intelligatur, inferiori non est; sed hoc non es-
scilicet secundum rationem quo ,
set, si essent una et eadem po-
omne peccatum mortale geritur, tentia.
sed non omne veniale, illud scili- Item , potentiae distinguuntur
Ars. 2.
cet, quod in solo motu sensualita- per objecta 2. de Anima t. 33. sed
tis existit. objectum portionis superioris est
aeternuni; et inferioris temporale,
Quod sensualitas scepe in Scr.ipiura aliter quae sunt objecta valde distincta
quam supra accipitur , scilicet, ut ergo, etc.
etiam inferior rationis portio ejus Confirmatur 3. Ethic. Scientifi- 2. c.
nomine intelligatur. cum etratiocinativum sunt alte-
rae particulae animae, quia objecta
L. Non est autem silentio prsete- eorum , scilicet necessarium et
12.
ibium3. rcundum, quod saepe in Scriptura contingens, differunt genere.
nomine scnsualitatis non id solum in Oppositum per Augustinum, ubi
anima, quod est nobis commune supra in principiocapituli inquit :

cum pecore, sed etiam inferior por- Animam in hcec duo, scilicet portio-
tio rationis, quae temporalium di- nem superiorem et inferiorem,
spositiom mtendit , intelligitur. non nisi per officia gcminamus.
Tora. XIII. 12
 .

i;s LIB. II. SENTENTIARUM

aeternum, producunt Filium ct

sgholium. Spiritum sanctum quia tunc
,

dependerent pcrsonse istse a

Portionem superiorera non esse unam po- temporali; sed hujusmodi princi-
tentiam, sed eompleeti memoriam, intelli-
pia vel potentise intelligendo et
gentiam et voluntatem, ut respiciunt obje-
volendo essentiam divinam quse ,
ctum seternum, easdem etiam tres potentias

contineri in portione inferiori, ut tendunt in

seternaest, principiant personas;
entia alia a fine. igitur similiter erit de hujusmodi
potentiis in creatura rationali, De hoc l
d. 3. q.
Dico, (a) quod potcst esse unus scilicet quod memoria, intelligen- ult.
Vide
in httera intellectus quaestionis : Utrum tia etvoluntas erunt respectu seter-
hlc.
Portio portio superior sittantum una po- norum; portio igitur superior,
soperior
continet tentia, et portio inferior tantum quse est respectu seternorum, cum
memoriam,
intelligeo- una alia distincta ab illa, et tunc non sit respectu eorum, nisi rati-
tiam,
volunla-
dico, quod ille intellectus est fal- one prseclictarum potentiarum, non
teni
sus et impossibilis ,
quia neutra erit una potentia tantum.
ntias
pnedictas
respi ere
portio tantum una potentia.
est Eodem moclo de portione inferi- Explicat
illas tres
seterna. Nam secundum Augustinum ubi ori, in qua scilicet est illa eadem potentias
in portione
superior est respectu
supra, portio imago Trinitatis, quse etiam con- inferiori.

seternorum, sed respectu seter- sistit in illis tribus potentiis, quia

norum potest esse et est memo- anima potest esse et est quandoque
ria , intelligentia et voluntas, in potentia accidentali, respectu
quse sunt plures potentiae distin- objectitemporalis intelligibilis,
ctse; igitur, etc. Major patet per habens notitiam habitualem, sive
Augustinum, distinguendo superi habitum scientise vel conclusionis
orem portionem ab inferiori. Mi- alicujus, et hoc respicit memori-
nor patet per eumdem, qui dicit am aliquando est in actu secundo
;

quod imago Trinitatis, quse non intelligencli illud, et hoc respicit

est nisi quantum ad illas tres po- intelligentiam; ex hoc autem, quod
tentias, est in portione superiori in actu intelligit, sequitur volitio
rationis ergo sequitur quod por-
; quse respicit voluntatem. Quare
tio superior non est unica poten- cum non possint esse una
ista tria
tia. potentia, portio inferior non erit
Quod etiam (b) hujusmodi poten- tantum una potentia.
tise dictse sint respectu seterno- Portio etiam superior (c) et infe-
rum, patet per potentias, quse po- rior non possunt distingui per hoc,
nuntur principia productionum in quod una sit contemplativa vel
divinis, sunt necessario in-
quse respectiva, et alia practica, imo
tellectus et voliintas. Hsec enim tam speculativa quam practica
principia, sive potentise, sunt re- pertinent (secundum Augustinum)
spectu objecti seterni, scilicet es- acl portionemsuperiorem quia ,

sentise divinse; non enim prsedictse contemplatio (secundum Augusti-

potentise, intelligendo et volendo num) non est nisi actus respici-
objectum temporale , sive non ens seternum et praxis ejusdem
 .

DIST. XXIV. QILESTIO UNICA. 179

portionis superioris cst actus ejus Ieclus divinus necessario prius operalur
respiciens tcmporale respectu se- circa essentiam, intelligendo ipsam, quae ]

dicitur
terni, sive in ordinead aeternum. intellectio dicitur operatio, qua habita, °P«*atio.

tunc ipse intellectus una cum essentia est

principium productivum Filii, ita quod
COMMENTAKIUS.
talis operatio praeexigitur produclioni Filii,

non ut ratio formalis producendi, nec ut

1. (a) DicOy quod potcst, etc. Hic dicit Do- aliquid pertinens ad rationem formalem
Portio
erior est ctor quod iste intellectus est falsus, scili- producendi Filium, ut salis patet inprimo,
jspectu
iterno- cet quod portio superior est tantum una dist. 2. qusest. 2. part.2. dist. 5. qu&st. 2.
rum
potenlia animre, et portio inferior tantum dist. 6. ct 7. et 27. Sed ex hoc praeexigi-
alia, quia certum est quod portio superior tur, quia intellectus divinus prius est ope-
potest esse in intellectu, volunlate et nie- rativus quani productivus.

moria, quia portio uperior est respectu Dicit ergo hic Doctor quod intellcctus 2.

aeternorum, sic inlelligendo quod tunc divinus intelligendo essentiam divinam pro- inteUectua
d
memoria dicitur portio superior quando ducit Filium, id est, quod intelligit iliam, r o (iucat

intellectui crealo est prsesens objectum antequam sit productivus. Hoc idem dico Filium -

aeternum, vel in se vel in specie inlelligi- de voluntate. Secundo dicit Doctor quod
bili, vel per habitum fidei, ita quod memo- istae duae potentiae dicuntur productivee
ria talis includit intellectum et objectum intelligendo et volendo essentiam divi-
aeternum, et sic talis memoria potest dici nam, quae est aeterna, non intelligendo,
portio superior, et non est memoria aliqua nec volendo objectum temporale, quia
,
Filius
potenlia distmcta ab mtelleclu, ut ssepius tunc dependerent persona3 istae a tempo- improprie

dictum est. In intelligentia, sive in intel- rali, et littera sic debet intelligi, scilicet abeTsTnUa.

lectu potest dici portio superior, prout quod intellectus divinus prius intelligendo

intellectus habet actualem intelligentiam essentiam est productivus Filii, et sic Fi-
sive intellectionem a3ternorum. Similiter lius suo modo, licet improprie dependet
in voluntate est portio superior, pro ut ab essenlia, non tamen inquantum intel-
ipsa diligit seterna, et sic patet quomodo ligentia, sed inquantum essentia. Nam
portio superior non est tantum una po- sa)pius declaratum est, quod memoria
tentia. fcecunda semper includit potentiam et ob- foecunda

(b) Quod etiam hujusmodi potentiae, etc. jectum ;

et sic memoria fcecunda in divinis
j nciSdat.
Nota hanc litteram, quia multa hic dicit : includit intellectum divinum et essentiam
primo quod hujusmodi potentise, sive por- divinam, et hoc totum est ratio formalis

tio superior sunt respectu aeternorum, inlegralis productiva Filii, non tamen pro-
patet, quia voluntas divina et intellectus xima, nisi prius intellectus divinus intelli-
divinus, quae ponuntur principia producti- gat ipsam, non quod essentia divina et

va in divinis, sunt tantum respectu essen- intellectus ex sua ratione formali non sit

tiae divinae. Hoc vide supra in primo, dist. ralio perfectissima producendi Filium, et

2. 6. 7. et 26. ct in hoc secundo, dist. I. dispositissima. Sed quia talis memoria

quxst. 1. Dicuntur enim istse potentiae prius est operativa quam productiva, ideo
principia productionum divinarum, prout dicimus quod talis memoria ad hoc ut sit

respiciunt essentiam divinam, sic tamen proxima ratio producendi, oportet prius
intelligendo, ut alias exposui, quod intel- esse operativam; et quia ipsa memoria est
 ;;

1*0 LIB. II. SENTENTIAUUM

ratio formalis producendi Filium, ipse an possit esse cognitio de Deo, vel de ali-

Filius suo modo dependet a lali niemoria qua porsona divina simpliciter, et tantum
foecunda, licet principaliter ab essentia. Si speculativa. Dictum est supra in q. ultim.

ergo intelleclus divinus produceret Filium proJog. quod non, quia talis cognitio or-

do lapido cognilo, quod lapis cognitus

ita dinatur ad praxim, vide ibi. Posset forte
pertineret ad memoriam, tunc ipse Filius esse cognitio de Deo mere speculativa, ut

dopondorot suo modo a lapido, et sic puta cognoscendo Deum, non sub ratione
aeternum a temporali. Sed declaralum ost propria, nec sub ratione summi boni vel
supra in hoc secundo, dfst. 1. q. 1. quod infiniti, sub ratione entis vel absoluti, et
nuila creatura est in essentia divina ex hujusmodi.
natura rei, quae sit ibi in ralione objecti Secundo nofandum est, quod cognitio
intolligibilis ox natura roi, sed est ibi tan- propriissime practica est cognitio conclu-
Lum per actum intellcctus divini, ita quod sionis deductae ex syllogismo practico, ut
per illum actum producunlur in lali esse, patet a Doctore ubi supra, et talis cogni-
et lalis productio cum sit communis toti u potesL adhuc dici verior practica, si

Trinitati, necessario pra^supponit perfe- actu dirigat in praxim, et verissime pra-

ctam productionem ad inlra, ct sic patet ctica, si voluntas elicit aclum conformiter
quomodo Filius non producitur in divinis tali cognitioni, ut patet infra a Doctore
de lapide. Loquendo tamen de producti- dist. 39. hujus. Cognitio vero principiorum
Quoniotlo one simpliciter quia loquendo de
Filii, est bene cognitio practica, sed non ita
Filiusnon
producatur productione secundum quid, potesL pro- practica sicut cognitio conclusionis, ufc
de lapide.
duci de lapide cognito, et etiam de seipso patet in q. ult. pro'og. Et quia principia
cognito, sed ipsa productio secundum practica sumuntur a fine, cognitio finis in

quid praesupponit veram productionem, et se adhuc erit minus practica, quia magis
simpliciter ipsius ; et sic patet quod sicuL recedit a cognitione conclusionis.
potentiae divinae producunt Filium et Spi- Tertio notandum est, quod
^ ab ulLimo „
4 -,
Exemplum
riLum sanctum, intelligendo et amando fine possunt sumi principia multa, et ab
divinam essentiam, quse est a3terna, sic iin s deducuntur multaa conclusionos.
intellectus noster, et voluntas, et memoria Exemplum, nam summo bono est summe
dicunlur portio superior, ut respiciunt obediendum, Deus est summe bonus
£eterna. ergo, etc. Ex ista conclusione deduco
3. (c) Portio etiam super ior etinferior, etc. alias sic : Deo esL summe obediendum
Doctor dicit quod porLio superior non sod Deus prsecipit proximum etiam dili-

distinguilur ab inferiori ex hoc quod in- gendum ; ergo, elc. Ex ista teneor diligere
ferior est pracLica, etc. imo lam specula- proximum propter Deum ; ergo teneor
liva quam practica pertinent ad portionem subvenire illi tempore necessitatis, et sic

superiorem. Et ut isla littera intelligatur, deinceps. Ista enim ultima conclusio vel
notanda sunt verba : primo, quod cognitio cognitio ultimae conclusionis non tantum
Cognitio
speculativa speculativa est duplex, qusedam est tan- dirigit ad praxim, qua) est actus volunla-
est duplex.
tum propter se, ut cognitio entis inquan- tis, quo velit subvenire proximo, sed
lum ens, et ejus passionum in suis ratio- etiam sic dirigit voluntatem, ut non tan-
nibus generalibus, et talis cognitio non tum eligat subvenire proximo, sed etiam

proprie ordinatur ad praxim, de qua in uL imperet potentiis sensitivis ad subve-

qvsest. ultim. prologi. Sed est difficultas, niendum ei corporaliter. Ha?c ultima con-
 DIST. XXIV. QILESTIO IJNICA. m
clusio est vere practica, loquendo tamen perioris est actus ejus respiciens temporale,
de cognitione directiva, quia non tantum sic debet intelligi (quod intellectus intelli-

dirigit in actum elicitum voluntatis, sed gens ultimum finem tanquam summum
etiam in actum imperatum ullra cogniti- bonum, et voluntas amans illud intelligit,

onem, videlicet quod est subveniendum quod temporalia sunt diligenda propter
proximo eliam corporaliter, tunc talis in- illum finem) quod talis dilectio, qua) se-
tellectus imperio voluntatis pniest discur- quitur lalem cognitionem, potest dioi

rere per omnia media, quousque perve- praxis portionis superioris, id est, quod
niat ad aliquod medium magis opportu- potest dici operatio sequens ad cognili-
num, quo subveniatur proximo, loco, tem- onem et amorem seternorum; et sic quan-
pore, modo, etc. Hsec cognitio talis medii, do aliquis intelleclus cognoscit ultimum
quae est directiva in actum elicitum volun- finem,potest dici portio superior proprie
tatis, et in actum imperatum in aliis po- sumpta, et quando cognoscit creaturas, ut
tentiis sensitivis, adhuc est verior practi- diligendas propter ultimum finem, adhuc
ca, et si voluntas conformiter elicit et potest dici portio superior, large tamen
imperat, tunc haec cognitio est perfectissi- sumpta, ut patet a Doctore in tertio, disl.

me practica, et obtinet ultimum gradum 5. et sic quando voluntas diligit ultimum

cognitionis practicae. finem in se et propter se, potest dici portio

Et nota quod in hoc discursu quem superior; et quando diligit alia propter

ognitio feci, ultimus finis est principalis, et ipse ullimum finem, potest dici portio supe-

"dicatur Deus, vel summum bonum, sub quo sunt rior, large tamen sumpta.
pla "
tiva.
multi ^ nes ordinati ad invicem, ut patet
intuenti. Gognitio ergo ultimi finis potest SGHOLIUM.
dici quodammodo contemplativa sive spe-
Utramque portionem in re esse idem. Pri-
culativa, non quod non sit vera practica,
mo, quia una potentia tendit in principium
sed pro eo potest dici speculativa, quia
et conclusionem, ergo in finem et medium.
inter cognitiones practicas, hsec maxime Secundo, beatitudo est in utraque portione.
recedit a propriisime practica, ul satis Tertio, charitas est in utraque, per quam di-

patet a Doctore ubi suvra. Cognitio vero ligitur Deus et proximus.

ordinatorum ad finem est magis practica

et perfecta practica, ut deduxi. Quando Est igitur alins (d) intellectns 3

ergo dicit Augustinus quod non est nisi quaestionis , accipiendo aliqua m
actus respiciens seternum, et praxis ejus- potentiam in portione superiori,
dem portionis superioris est actus respi- ut intellectivam, et aliquam simi-
ciens temporale respectu eeterni, sic debet lem in inferiori, scilicet etiam in-
intelligi, quod cognitio ultimi finis potest tellectivam, et sic de voluntate et
dici contemplatio, includendo tamen amo- memoria, utrum sint distinctae po-
rem ultimi finis, quia proprie contempla- tentise.
tio, de qua Augustinus loquilur, est co- Et dico quod non. Hoc probo (e)
gnitio seternorum cum amore, ita quod primo ex actu et operatione; nam
talis cognitio est directiva in amorem, et Augustinus ubi supra, dicit quod
tunc est perfecte contemplalio, quando portio superior intendit regulis
voluntas illud cognitum amat. Et quando aeternis et superioribus contem-
dicit, quod praxis ejusdem portionis su- plandis, inferior autem intendit
 182 Lin SENTENTIAKUM
Portionem temporalibiis agendis, seeundum do sit istius potentiae, quse est
utramque
re non regulas setemas; unde portio su- principium merendi, hujusmodi
distinirui.
perior intendit fini primo, a quo est fcota portio rationis inferioris;
accepit regulas agendorum. Arguo si ergo tota intellectiva, et su-
tunc sio : Eadem potentia cogno- perioris et inferioris portionis,
scit principia etconclusioncm, ali- est beatiflcabilis, illa intellectiva
ter nulla eadem potentia cognosce- utriusque portionis erit una po-
ret conclusionem, cum non cogno- tentia.
scatur per se nisi ex collatione ad Tertio ex ratione (g) habitus
principium, quia principium non idem ostenditur: idem habitus sim-
cognoscitur, nisi sciatur elici con- plex non perficit duas potentias;
clusio contenta in illo, et Aristo- sed eadem charitas perficit volun-
Text. 146.
teles etiam 2. de Anima, dicit quod tatem superioris portionis et infe-
oportet essc sensum unum, qui rioris ; igitur non sunt duse poten-
cognoscat diversa objecta diverso- tise ; et similiter erit de intelli-
rum sensuum, et diversitatem illo- gentia. Probatio majoris, quia
rum objectorum; sed portio infe- distinctio in posteriori non arguit
rior cognoscit conclusionem, quae distinctionem in priori (major uni-
est dehoe agibili temporali, cujus tas semper debet esse in priori
principium et regulam seternam quam in posteriori); sed habitus
cognoscit portio superior, scilicet estunus igitur potentia quam in-
;

quod praecepta Dei, ex charitate format magis est una. Probatio

sunt implenda vel aliquod tale; minoris, quia charitas est in vo-
ergo eadem erit potentia intelle- luntate portionis superioris, qua
ctiva illius portionis superioris Deus diligitur, et eadem in volun-
cognoscentis principium et porti- tate portionis inferioris, qua dili-
onis inferioris cognoscentis con- gitur proximus, qui est objectum
clusionem. temporale (una enim charitas ex-
Secundo (f) probatur idem ex tendit se ad omnia diligibilia); igi-
actu beatifico speciali, nam beati- tur non est nisi una voluntas, et
tudo non consistit in pluribus po- similiter igitur nisi unus intelle-
tentiis ejusdem rationis, nam si sit ctus.
in intellectu simul et voluntate, Ad primum dico, quod imago
Imaginem
non tamen est in duabus intellecti- consistit in anima, non secundum in utraque
portione.
vis potentiis vel in duabus voliti- quod totaliter est unum ens, quia
vis, sed tantum in una intellectiva essentia animae repraesentat unita-
vel volitiva, quia beatitudo secun- tem et unitatem
distinctionem,
dum omnes Philosophos, est opti- respectu essentiae, distinctionem
mum hominis, ideo in una virtute respectu potentiarum, ut suae po-
consistit ejusdem rationis ; sed tentiae sunt sub actibus, quia tunc
beatitudo est portionis superioris consideratur ibi origo quasi unius
rationis (hoc est manifestum), et potentiae ab alia, ut dictum est
etiam portionis inferioris rationis, distinclione decima sexta. Potentiaeau-
probo, quia oportet quod beatitu- tem animae possunt comparari,
 .

DIST. XXIV. QILESTIO UNICA. 183

vel respectu temporaiium, vel re- intellectus, quia nulla res est in Nulla
polentia
spectu seternorum; et ut respectu qua contineantur omnia percepti- creata
liabet
seternorum habent quamdam spe- bilia a potentia, nisi essentia di- objectum
non
cialem similitudinem, ratione qua vina objecta igitur formalia
; in
abstractum
est expressior imago in ipsis ut re possunt esse album et nigrum, pro
adsequato.
sic, quamsub actibus respectu
ut sed non est aliquod itstorum objc- Ideaa
objectum
est

temporalium minus enim repu-

;
ctum adsequatum visivse potentise. intellectus
et
gnant memoria, intelligentia,etvo- Dico ergo (k) ad argumentum, voluntatis
1. d. 3.
luntas creatse, ut sunt respectu ae- quod non omnis distinctio objecto- q. 3.
Text. c.
ternorum Patri, et Filio, et Spiri- rumformalis, facit distinctionem 1.30. et
132.
tui sanctoseternis, quam ut sunt re- potentiarum, nam manifestum est Quomodo
distinctio
spectu lapidis vel alterius objecti quod non oportet tot esse visus objectorum
tacit ad
temporalis et quia minus expresse
; quot sunt colores, nec tot esse distincti-
reprsesentatur imago in anima, auditus quot sunt soni, imo Philo- onem
potenti-
prout hujusmodi potentise animse sophus, secundo de Anima, ex ratione arum ?

sunt sub actibus respectu tempo- talis mixtionis in taliorgano, puta

ralium, quam quando sunt sub visus, concludit illam potentiam,
actibus respectu seternorum hinc ; putavisum esse istius objecti et
est, quod Augustinus dicit, imagi- non alterius; et pro tanto sequitur
nem esse in portione superiori, quod distinctio objectorum facit di-
quse est respectu seternorum, non stinctionem potentiarum, quia ta-
in portione inferiori, quse est re- le objectum limitatum et distin-
spectu temporalium, non quod ibi ctum non percipitur nisi a tali
non sit imago in eisdem potentiis, potentia, et numquam ab alia,
licet minusexpressa, utdictumest. quse quidem potentia est limitata
6. Ad aliud (h), cum dicitur, poten- ad tale obiectum ratione talis
Objectum ,.,.,. , ,
ormaie, et tise (listmguuntur per objecta, di- mixtionis organi. Sed aliud est de
iuae sint'. citur quod du plex est objectum, potentiis non organicis, quse sunt
formale scilicet et materiale. For- abstractissimse, et sunt totius
male estadsequatum potentise, nt entis ; non habet
unde ibi verita-
color visui. Materiale, quod non tem propositio illa, quod distin-
est adsequatum, ut albedo. Sed ctioobjectorumfacitdistinctionem
non video (i) quin albedo sit obje- potentiarum, sed solum est vera
ctum visus ita formale, sicut co- in organicis potentiis, quse non
lor. Si enim nullus esset intelle- sunt abstractivse.
ctus abstrahens hoc universale, Si quseras, quod est objectum
quod est color, oculus bovis vide- adsequatum potentise non organi-
ret album et nigrum, imo color, cse, dico (1), quod si ens potest ha-
ut quid commune abstractum, non bere conceptum, vel rationem
videtur, sed hoc album et hoc ni- communem ad ens creatum et in-
grum, quorum neutrum est obje- creatum, est objectum adsequatum
ctum adsequatum visui, quia nulla intellectus non quod per (m) ab-
;

potentia habet objectum adsequa- tractionem illam sit objectum

tum non abstractum, nisi divinus intellectus, sed quia a quolibet in-
 .

184 LIB. II. SENTENTIAKUM

telligibili potest abstrahi una fcalis Sicetiam et objectum potentire

ratio vel conceptus, et fcunc non (p) divinse, objectum dico opcrabi-
distinguerentur in) portio supe- le,non potest esse aliquid adaequa-
rior et ctiam intelle-
inferior, nec tum, nisi tantum ens possibilc,
ctus et voluntas formaliter pcr quod non est unum in re, sed ali-
objecta. Si ensnon pos-
autem (o) quo modo est unum; hoc cst tan-
set habere talcm conceptum com- tum in intellectu, quia non potest
munem, si debeat assignari poten- esse aliquid univocum reale omni-
tise non organiea\ qua? se exten- bus operabilibus a potentia divina,
dit ad omne ens, aliquod objcctum sicut etiam ponitur propter per-
adaequatum et primum, illud non fectionem intellectus, quod ipse
erit nisi essentia divina in se con- intellcctus ad tot se extendit, quod
tinens omnes rationes aliorum nullum unum objectum habet sibi
entium, et ad quam omnia alia adaequatum et unius rationis.
entia habcnt attributionem. Vel dic ad illam (q) rationem,
Dist. 3. q, Sed hoc falsum est, ut proba- quod quantumcumque objecta di-
2. et 3.
et alibi. tum est in primo lihro, scilicet quod stinguantur, primo penes neces-
essentia divina non potest esse sarium et contingens, vel pencs
objectum primum adsequatum
et aeternum vel temporale, si tamen
intellectus creati, sed solum intel- unum illorum possit accipi ut
lectus Dei cui est proportionata, principium cognoscendi alterum,
et respectu creati intellectus est talis distinctio objectorum non
improportionata. Et si essentia requirit distinctionem potentia-
divina non ponatur esse objectum rum; sic autem est de objectis por-
primum intellectus creati, cum tionis superioris rationis et infe-
secundum communiter loquentes, rioris, quare, etc.

Nlsi enssit
creato et increato nihil posset
U
esse commune univocum, sequitur COMMENTARIUS.
creato et
increato,
lntellectus
quod potentia non organica
L ° non
nou habet habebit unum obiectum unius ra- (d) Est igitur alius intellectus, etc. Dicit
6.
objectum
adaequa- tionis et adaequatum, et hoc est Doctor quod si intelligatur portio superior

unius probabile propter perfectionem et inferior in eadem parte intellectiva, if.a

rationis. -i-i-i
« .

potentiae; a sensibihbus enim parti-

•
<_•
quod portio superior dicatur una potentia
cularibus, puta albo et nigro, et ab intellectiva et alia inferior dicatur alia

aliis, ad quse se extendit potentia potentia intellectiva, vel similiter quod

visiva, quse ad illa limitata est, ab- P orti(J superior in volunlate dicatur una
strahitur quoddam communc uni- potentia volitiva, et inferior alia potentia

vocum ab hujusmodi sen-

et ultra volitiva, ita quod sint ibi distinctse poten-

sibilibus et aliis aliarum potentia- tise vel volitivse vel intellectivae, eo modo
rum, quoddam commune univo- quo dicimus quod intellectus et voluntas

cum; et tandem potest procedi sunt distinctse potenfe; quod hic sensus

sic abstrahendo, quod unum erit est manifeste falsus, et probat multis ra-
univocum objectum scnsibile,com- tionibus, quod inferior et superior por-

mune omnibus sensibilibus. tio in intellectu est tantum una potentia

 DIST. XXIV. QUjESTIO UNICA. 185

intellectiva realiler et formaliler, lioc idem rum est, quod extra litteram posset lioc

de voluntate; et antequam doducam ar- addi, quod portio in intellectu est, quondo
gumenta Doctoris, declaro mentem ipsius. intellectus cognoscit a^terna, saltem in

Vult enim ipse, idem intellectus realiter conceptibus generalibus suo modo tran-
uomodo et formaliter, et nulla facta distinclione sumptis,
^ ut co^noscendo
° summum bo-
tellectus
licatur in illo propter opus intelleclus, dicatur num, summum ens, et hoc contingit via
portio
perior et porlio superior et inferior ; dicitur por- naturali, ut patet quaest. l.prologi, thst.3.

tio superior inquantum ipse intellectus primi, et dist. 3. secundi. Si vero cognoscit
habet cognitionem ajternorum ; inferior ipsum Deum sub ratione propria, hoc
inquanlum habet cognitionem tempora- contingit per revelationem, ut patet a
lium, sicut alias diximus in quacst. ul- Doctore, talis portio adhuc est perfeclior,

tima prologi , quod idem intellectus quia terminalur ad objectum sub ratione
simpiiciter, ut denudatus ab omni co- perfectiori ; ut vero cognoscit ipsum sub
gnitione non est practicus nec specu- ratione propria, et inquantum talis cogni-
lativus, sed ut recipit cognitionem mere tio est imperata a volunlate charitate
speculativam, per illam dicitur specula- informata, et ad cognitionem inclinan-
tivus, et ut recipit cogniiionem practicam tem, tunc talis portio adhuc est valde
per illam dicitur practicus. Sic in propo- perfectiur, quia per talem cognitionem
sito, idem intellectus omnino indistinctus perfectiori modo intellectus unitur Deo,
ex parte rei, ut recipit cognilionem ter- quia gratuita et meriloria. Ut vero in-
minatam ad aeterna dicitur portio supe- tellectus cognoscit essentiam divinam,
rior, ut vero recipit cognitionem termi- nude et intuitive (
quod contingit in bea-
natam ad temporalia dicitur inferior. Si tis), talis porlio est perfectissima, et per-
consideretur eliam intellectus, ut activus, fectior haberi non potest. De portione T
Dantur
et non tantum receptivus, dico, quod ut vero inferiori possunt dari gradus se- gradus in
porlione
parlialiter producit cognitionem seterno- cundum perfectionem, nam si intelleclus inferiori.

rum dicitur portio superior activa, ut ve- cognoscit tantum aliquod temporale, in se
ro partialiter producit cognitionem tem- potest dici inferior portio ; ut vero diri-

poralium dicilur portio inferior activa. gendo volunlatem in praxim, circa tale

7. Addo tamen unum, quod portio supe- temporale erit portio perfectior, ut vero

iperior rior potest accipi propriissime, et sic est cognoscit dirigendo voluntatem, ut eligat
cognitio asternorum in se. Potest etiam illud simpliciter propter Deum, talis

accipi large, ut dixi supra, et sic est portio adhuc est perfectior ; ut vero
cognilio temporalium aeterna; portio vero cognoscit dirigendo voluntatem, ut eligat
inferior improprie est cognitio lempora- illud propter Deum, ita quod talis co-
lium secundum regulas prudentiaa, ita gnitio sit imperata a voluntate charitate
quod talis cognitio regulat voluntatem concurrente, talis portio in se adhuc est

circa temporalia. Potest etiam dici portio valde perfectior. Si vero talis inlellectus

inferior, ut est cognitio temporalium, quae cognoscit temporale dirigendo volunta-

reguLat voluntatem circa temporalia, or- tem, ut eligat illud propter Deum jam
dinando illa ad Deum, ut ad ultimum fi- clara visum a tali intellectu, ut est in

nem; et sicut dixi de intellectu quantum beatis, tunc talis portio est perfectissima;
ad portionem superiorem et inferiorem, et sicut dixi de portione intellectus, si-

idem simpliciter dico de voluntate. Ve- militer dico de voluntate.

 iSO LIB. II. SENTENTIAKUM
(c) ffoc probo primo ex actv et opera- ut palet a Doctore in quarlo, dist. 49.

tione, etc. In isla ralione Doctor supponit igitur potentia intellectiva optima estilla,

primo, quod simpliciter est eadem po- qua3 perfectissime unitur optimo objecto,
lentia, quae cognoscit principium et con- et si daretur in duabus potentiis intel-
clusionem, et hoc patet, nam conclusio leclivis, sequeretur quod ipsa beatitudo
_:ioscitur per cognitionem principii; si non esset oplimum partis intellectivae,

ergo A potenlia cognoscit hominem esse C um ipsa esset divisa in duabus potentiis
risibilem propler ccgnitionem principii ejusdem rationis.
hujus, animal rationale est risibile, opor- Secundo supponit, quod illa potentia
tet ipsum A cognoscere illud, quia aliter est ma xime praemianda secundum illam
non cognosceret unum propter aliud. Et ra tionem, secundum quam magis meruit,
similiter si intellectus A cognoscit illud quia pr8em i um correspondet merito, et
principium inquanlum est principium ali- dicendo quod meritum est a portione
cujus conclusionis, ille idem potest co- mferiori. Nota bene banc litteram. Non
gnoscere conclusionem. Secundo sup- e nim sic debemus intelligere, quod por- Nota.

ponit, quod cognilio alicujus temporalis tio in f er i or praemietur, et similiter su-

in ordine tamen ad aeterna, potest esse per i or , sed debet sic inlelligi ,
quod
respectu conclusionis, quae dcducitur ab eadem voluntas est praemianda secun-
aliquo principio seterno, sicut cognosco dum portionem inferiorem, id est, quod
hoc principium seternum, scilicet quod ex quo maxime volunlas meruit secun-
Deo est summe obediendum, et cogno- dum portionem inferiorem, hoc est, di-
sco etiam hoc quod Deus pra^cepit proxi- Hgendo temporalia ex charitate propter
mum esse diligendum ; ergo cognosco Deum, vel fugiendo illa, quae Deo di-

Franciseum , quj est proximus meus splicent ex charitate propter Deum, et

esse diligendum propter Deum. Sed co- s ic voluntas dicitur prsemiari secundum
gnitio hujus coi.clusionis dicitur portio portionem inferiorem quia opera illa

Qnomodo inferior, et cognitio principiorum dicilur meritoria elicita a voluntale prasmianlur,

dicatur
portio porlio superior, cum sit respectu seter- et secundum illa opera circa lemporalia
superior,
et inferior.
norum. Cum ergo idem intellectus cc- dicilur portio inferior. Potuit etiam me-
gnoscat conclusionem et principia, se- reri secundum portionem superiorem,
quitur quod portio superior et inferior puta diligendo Deum in se et propter
sunt tantum una potentia intellectiva, S e, sic dicitur prasmiari secundum por-
id est, quod idem intellectus penitus tionem superiorem, quia illa dilectio
indistinctus secundum rem, polest dici secundum quam voluntas dicitur portio
porlio superior et inferior secundum superior praemiatur a Deo, quia ex quo
aliam et aliam cognitionem. beatitudo tantum est in una polentia
(f) Secundo probatur idem ex actu ejusdem rationis, sequitur quod portio
9.
beatifico, etc. In ista ratione supponit superior et inferior in voluntate, qua;
primo, quod beatitudo est tantum in una beatificantur modo supradicto, non sint

potentia ejusdem rationis, ita quod non duae' potentiae volitivse.

potest esse in duabus potentiis intelle- (g)Tertio exrationehabitusidemostendi- 10>
ctivis , vel in duabus volitivis ;
patet, tur, etc. Hic Doctor supponit principaliter
quia beatitudo est optimum hominis, quia unum, scilicet quod major unitas semper
perfectissime conjungit optimo objecto, requiritur in priori essentialiter quam in
 DIST. XXIV. QUiESTIO UNICA. 187

posteriori. Patet in omnibus essentialite cipiendi, et hoc palet in quantitate sepa- Sola
quantitas
ordinatis posterioris et prioris, nam in rata in Sacramenlo altaris. Ilaberes ergo e^t ratio
1 ecipiendi.
causis effectivis ab unilale causa3 potest probare, quod eadem albedo possel re-

esse pluralitas effeeluum, et identitas ef- cipi in duabus quantitatibus, stat ergo
Qomodo fcclus non polcst esse a pluribus causis islud quod Doctor supponit. Addit etiam
identitas
elVectus aique totalibus, et alterius rationis, ut quod simpliciter est eadem charilas nu-
on pobsit
esse a patet a Doctore in primo, disl. 2. lamen mero, quae recipilur in portione superi-
pluribus
ausis. ab una causa totali effectiva possunt esse ori et inferiori; crgo porlio superior et
plures effectus diversi specie. Hoc qui- et inferior hic sic debet intelligi quod
dem palet in causis finalibus, nam major eadem charitas numero recipitur in vo-

unitas requiritur siinpliciter in fine qui lunlate immediate, et ut inclinat volunta-

est prior qr.am in ordinatls ad finem. tem ad dilectionem Dei dicilur, quod est

Patet de facto, quia plura absolule pos- in voluntate, ut in portione superiori ; et

sunt ordinari ad eumdem finem, non au- ut eadem cbaritas inclinat voluntatem
tem pluralitas ordinatorum requirit plura- ad dilectionem proximi , diciiur quod
litatem finium, nec unum, idem potest est in voluntate, ut in portione inferiori,
ordinari ad duos fines seque primos, ut et sic patet, quomodo portio superior et
patet supra, distinct. 2. primi. Hoc etiam inferior in voluntate non sunt duse poten-
patet in causis subjeetivis sive receptivis, tiae.

nam receptivum est prius essentialiter (h) Ad aliud. etc. Anlequam deveniam H.
ipso recepto, et receptum dependel essen- ad responsionem Doctoris, primo respon-
tialiter ad ipsum receptivum, et simplici- deo formaliter ad argumentum, quia cum
ter major unitas requiritur in receptivis dicit quod seternum esl objectum portionis
quam in recepto patet de facto quia
; ,
superioris, et temporale inferioris , ita

eadem substantia numero plura acciden- quod superior non respicit temporale, nec
lia recipit, idem enim intelleclus numero inferior ceternum, et sic videtur quod
plures intellectiones, et plures habitus omnino sint duse potentise ; nam ex hoc
recipit; pluralitas quoque poslerioris re- arguimus, quod potentia visiva est alia ab

cepti stat cum unitate prioris receptivi, auditiva, quia objectum unius nullo modo
licet non e contra; non enim identilas potest esse objectum atterius. Dico, quod
vel unitas recepti stat cum pluralilate si portio superior esset queedam vis in in-

recipientis prioris, quia unum et idem telleclu vel voluntate, qua3 tantum respi-
numero, et penitus indivisum non polest ceret «terna, et inferior qusedam alia vis

ieque immediate recipi in pluribus. quse tantum respiceret temporalia, argu-

Et si dicatur hic ,
quod aliqua unitas mentum haberet difficultatem ; sed non
posterioris necessario requirit plurali- sic ponimus, sed dicimus quod etsi intel-

tatem receptivi prioris; una enim albedo lectus omnino indivisus ex parte rei respi-
numero non potest recipi nisi in corpore cit omne ens pro objecto sibi ada^quato,
quanto, ita quod in tali corpore est mate- tamen idem intellectus uthabet respectum
ria et forma, qua3 distinguuntur realiter, ad aeterna, dicitur portio superior; ut vero

et quantitas. Dico, quod sola quantitas habet respectum ad ens temporale dicitur
est ratio recipiendi, et si per possibile, portio inferior, et sic bene concedo quod
esset separata a corpore, adhuc recipe- isti duo respectus habent alium et alium
ret albedinem, cum sit propria ratio re- terminum ; nam unus habet seternum pro
 ;

188 LIB. II. SENTENTIAKUM

termino, et alius temporale. Respondet ergo signum
Ihiplex. est quod si albedo movet
objectuni,
jo Doctor Haec opinio distinguit quod potenliam visivam
:
bovis sub ratione
esl duplex objectum, scilicel formale et albedinis, et similiter terminat actum
materiale. el ut elicio ex dictis Doctoris, ejus, patet, quia albedo videtur, imo
accipilur bic objectum formale pro plus dico, haec
illo, albedo est objectum for-
quod esl ratio formalis vel movendi poten- male, quia haec albedo sub ratione pro-
tiam, vel terminandi actum illius pria potest movere
, ila et terminare, patet,
quod nihil potest movere potentiam talem quia proprie videt lioc album ; et sic
nisi sub ratione tali, nec terminare nisi patet quomodo ejusdem potentiee pos-
sub ratione tali. Exemplum , sonus in sunt esse plura objecta formalia. Nota
quantum sonus est objeclum formale po- tamen pro Doctore, quia objeclum for-
lentiae auditiva), et similiter color et lux, male, quod dicitur proprie ralio formalis
etc. Dicunt ergo, quod ratio formalis est movendi potenliam, vel terminandi ac-
ratiomovendi potentiam visivam, vel ter- tum ejus, aliquando accipitur in sua ra-
minandi actum illius, ita quod nihil potest tione generali, ut color sub ratione co-
movere illam, nec terminare actum ejus lcris, aliquando sub ratione speciali, ut
per aliquam rationem ejus formalem, sed albedo sub ratione albedinis potest mo-
tantum per rationem coloris. Color ergo vere, et etiam sub ratione coloris, quae
Quomodo ut est commune abslractum ab omnibus est ratio magis communis. Et similiter
color
dicatur coloribus dicitur objeclum formale. Sed haec albedo potest movere sub ratione
objectum.
qmecumque continentur sub colore, pula hujus albedinis, et similiter terminare,
albedo, etc. dicunlur objecta solum mate- et etiam sub ratione albedinis in com-
rialia, non enim albedo sub ratione albe- muni et sub ratione coloris, nam com-
dinis, potest movere potentiam visivam muniter quodlibet potentiae si est moti-
vel terminare aclum ejus, sed tantum sub vum habet propriam rationem movendi,
ratione coloris sic communis et abslracti. vel si terminativum habet propriam rati-
Potentite
Dicit ergo ista opinio quod polentiae distin- onem terminandi. De hoc satis dictum
distinguun'
tur guuntur per
per objecta,
objecta, quod verum est est supra d. 3. q. ult. Secundo nota
Quomodo de objectis formalibus, quia quod albedo movet modo
ista
quot sunt si perfectiori
propo-itio objecta formalia , lot oportet esse po- quam color, quia objectum quanto est
Blt
intelli- tentias; sed non est verum de objeclis perfectius in entitate, tanto ralio mo-
genda.
materialibus, quia plura objecta mate- vendi vel terminandi est perfectior, ut
rialia, ut plures colores possunt esse patet a Doctore in pluribus locis. Dico
ejusdem potenliae. tertio quod Doctor hic dicit quod vide-
12.
(i) Sed non video, etc. Hic Doctor tur color singularis, vide glossam super
improbat aliam opinionem, et intendit distinctionem terliam hujus. Nota quarto

probare quod ejusdem potentise possunt quod dicendo, quod nulla potentia habet

esse plura
ohjectum non abstractum
adaequatum
objecta formalia, modo pra3-
nisi divinus intellectus/: hoc sic debet
exposito, nam albedo sub ratione ai-
intelligi quod loquendo de objecto mo-
bedinis, potest movere potentiam visi-
tivo, sola divina est objectum
essenlia
vam, et terminare actum eius. ^ 1 oaiet
et JdlLL j •
r n a • •
J ' i
•

adaequatum intellectus divini, sed loquen

. i

bove et capra, qui non possunt do de terminativo non potest esse sola
extrahere colorem in communi, et la- essentia divina, sed simpliciter ens in-
men certum est quod vident albedinem quantum ens.
 DlST.sXIV. QU/ESTIO UNICA. 83

13. (k) Dico ergo ad argumentum, etc. leclus, quia ut sic, dicit tantum ununi
'otentiae NT . ..

sensitivse Nota quare potentiae sensitivao requirunt conceptuni numero, unica inlellectione

cqulrunt
aistincta objecta, ita quod potentia visiva intelligibile, ut patet in prima quaest. pro-

Smc^.
tanlum respicit colorem vel lucem, et log. Nam adacquatum objectum intellectus
lioc est quia est sic mixta, et per con- dicitur ens inquantum ens, hoc est in-
sequens et sic determinati objecli, et quantum includitur in quolibet ente, ita

similiter potentia auditiva, quia est sic quod quodlibet ens sub ratione propria
mixta ideo tantum respicit sonum tan- potest movere intellectum, et terminare
quam objectum ; sonus ergo est obje- aclum ejus, et etiam sub ratione commu-
ctum adaequatum formale potentiae au- ni, quia a tali objecto communi potest
ditivee, sub quo tamen continentur plura abstrahi conceptus. Conceptus ergo talis

objecta formalia, sed non adaequata, quia communis potest dici objecium adaequa-
quilibet sonus secundum rationem pro- tum intellectus, inquantum a quolibet ente
priam et formalem potest movere po- intelligibili potest abstrahi una talis ratio

tentiam auditivam, et terminare actum communis vel conceplus.

ejus ;
ponuntur ergo objecta distincta n ) Et tunc non distinguerentur, etc. Si
(

formalia et adaequata esse distinctarum ponatur ens inquanlum ens, ut est com-
potentiarum organicarum, quia propler mune omni enti, objectum intellectus,
talem mixtionem in organis, talis potentia tunc portio superior et inferior non distin-
sic respicit unum objectum quod non guitur per objecta, id est, quod si intel-
aliud; in potentiis vero non organicis, i ec tus habet tantum ens inquantum ens
cujusmodi est intelleclus et voluntas, pro objecto adaequato, respicit quodlibet
quia sunt omnino abstractae ab organis, ens ; et sic non oportet poner e in intel-
ideo non oportet ponere sic distincla lectu istas portiones sic distingui, intelli-
objecta adaequata, nam ens inquantum gen do quod sint portiones ibi distinctae
ens et ut simpliciter complectitur omne ex natura rei. Sed loquendo de portione,
ens, est adaequatum objectum potentiae ut dixi supra,,quae dicit alium et alium
intellectivae, ut patet in primodist. 3. respectum, hoc modo distinguitur per
l}(& Dico quod si ens, etc. Hic modo Do- objecta, quia per temporale et eeternum.
ctor incipit dubie loqui, dicit primo quod Similiter intelleclus et voluntas, non di-
Intellectus
si potest abstrahi aliqua ratio communis stinguuntur per objecta, patet, quia idem et voluntas
quomodo
enti creato et increato, tunc ens in com- objectum est utriusque potentiae, ut palet non distin-
muni objectum adaequatum intellectus, guuntur
et dist. 3- q. 2. et in 4. disl. 49.
perobjecta.
et hoc simpliciter est verum, ut probavit (o) Si autem ens, etc. Hic Doctor dicit 45.

supra, dist. 3. q. 3. primi, ubi tenuit ex- primo, quod si ens inquantum ens, non
presse quod assignare aliquod commune est commune univocum omni enti, tunc
univocum pro objecto adaequato intel- intellecLus non habebit unum objectum
lectus, et illud commune non potest esse adajquatum; et probat, quia si non datur
nisi ens inquantum ens ; vide ibi bonas talis conceptus communis, oportet dicere
glossas. vel quod unum objectum numero sit adae-

l '. (m) Aon quod per abstractionem, etc. quatum objectum intellectus creati ; et

Nota bene hanc litteram, non enim vult hoc non, quia si illud poneretur, non
Doctor quod talis conceptus eniis sic posset poni, nisi essentia divina, quia ipsa

abstractus sit adsequatum objectum intel- sola continet virtualiter omne ens. Modo
 ,

100 LIB. 11. SENTENTIARUM

ipsa non osl objectum proporlioaalum bus operabilibus, et insensibilibus, cujus-

intellectai ereato, sed tantum divino, ut modi sunl Angeli, sed si abstrahitur ali-

patet in prologo q. 3 et qusest. 14 quodlib. quid commune, illud non erit per opera-
Et ratio est, quia est formaliter infinila, tionem intellectus. Hoc autem Doctor non
quia lunc moveret ad cognitionem inlini- dicit secundum opinionem propriam, ut
lam. Hoc potest elici distinct. 8. q. ultim, patet ztt primo, dist. 3. et 8.
CaBtera clara sunt sunt in littera.
(q) Vel dic ad illam rationem, etc. Do- Nota
(p) Sic eliam et objectam potentise divi-
ctor dicit liic, quod licet temporale et
nct\ etc. Dicil Doctor quod potentia divina,
aiternum sint distincta objecta et formalia,
qua? est productiva ad extra, qua3 tantum
non tamen arguunt distinctas potentias,
respicit possibile, ut patet inprimo, illud

possibile quod commune omni opera-

est
sed unum illorum est via deveniendi in

bili vel producibili, non erit unum in re

cognitionem alterius, nam intellectus no-

diclum univocum de omnibus operabili- ster sicut per cognitionem causati devenit

bus, quia a sensibili et insensibili non in cognitionem causse primse, ita per co-
potest abslrahi unus conceptus ex natura gnitionem lemporalis devenit in cognitio-

rei univocus, qui praedicatur de sensibili- nem aHerni.

 DtSTINCTIO XXV. 191

DISTINCTIO XXV
(Textus Magistvi Sententiarum.)

sub potestate liberi arbitrii ve-

Definitio liberii arbitrii secundum Phi~ niunt, sed ea tantum, quse per
losophos. liberum arbitrium possunt fieri,
vel non fieri. Si quis enim tale quid

Jam vero ad propositum redea- velit ac disponat facere, quod in

A.
lbiuin 1
mus, scilicet ad liberi arbitrii tra- ejus nullatenus sit potestate, vcl

ctatum; quod Philosophi definien- quod sine ipsius dispositione aeque

fieret, in hoc ipse liberum non ha-
tes dixerunt liberum de voluntate judi-
cium, quia potestas ipsa et habilitas bet arbitrium.

voluntatis et rationis, quia supra

diximus esse liberum arbitrium, Quod supraposita descriptio liberi arbitrii
ist. 24. libera est ad utrumlibet, quia libe- non convenit Deo, nec his qui glorifi-
ttera E. _ ? , ,

re potest moveri ad hoc, vel ad cati sunt.

illud.Liberum ergo dicitur arbi-

trium quantum ad voluntatem, quia Et quidem, secundum prsedictam C.
voluntarie moveri et spontaneo Dubium 2.
assignationem, in his tantum vide- Quod in
appetitu ferri potest ad ea quse tur esse liberum arbitrium, qui
Deo sit
liberum
bona vel mala judicat, vel judicare voluntatem mutare et in contraria arbitrium.
Cap. ult.
valet. possunt deflectere, in quorum vi- I. Cor 12.
II. In lib.
delicet potestate est eligere bo- de fide 2.
c. 3. in
Quod liberum arbilrium non pertinet nisi num, vel malum, et utrumlibet medio
capitis.
ad futurum, nec ad omne futurum. secundum electionem facere, vel
dimittere; secundum quod nec in
B. Hoc autem sciendum est, quod Deo nec in his omnibus, qui tanta
liberum arbitrium ad prsesens, vel beatitudinis gratia sunt roborati,
ad prseteritum non refertur, sed ut jam peccare nequeant, liberum
adfutura contingentia. Quod enim arbitrium esse potest. Sed quod
in prsesenti est determinatum est Deus liberum arbitrium habeat,
nec in potestate nostra est, ut tunc Augustinus docet in lib. 22. de Civ.
sit, non sit, quando est. Potest
vel Dei, ita inquiens « Certe Deus
:

enim non esse, vel aliud esse po- ipse numquid, quoniam peccare
stea/sed non potest non esse, dum non potest, ideo liberum arbi-
est, vel aliud esse, dum id est, quod trium habere negandus est »? Am-
est; sed in futuro an hoc sit, vel brosius quoque in lib. de Trin. ait :

illud,ad potestatem liberi arbitrii c Paulus dicit Quia omnia operatur

:

spectat. Nej tamen omnia futura unus atque idem spiritus, dividens singu-
 m LIB. II. SENTENTIARUM
li.s, prout pro liberae
vulij id est, sic erit, ut male velle non possit,
vohmtatis arbitrio, non pro neces- nec ideo carebit libero arbitrio ».

sitatis obsequio.
Quod libcrius erit liberum arbitrium,
rjuando peccare non poterit.
Quulitcr in Deo accipitur liberum arbi-
triiun.
Multo quippe liberius erit arbi-
«

trium, quod omnino non poterit

i».
Sed aliter accipitur liberum ar- servire peccato. Neque aut voluntas
Dubium :>.
bitrium Creatore quam in crea-
in
Ilierom m. non est, aut libera dicenda non est,
•d turis. Dei etenim liberum arbi- qua beati sic esse volumus, ut esse
Damasum
papain. trium, dicitur ejus sapientissima miseri non solum nolimus, sed
Luc. 15.
et omnipotens voluntas, quae non nequaquam prorsus velle possi-
necessitate, sed libera bonitate mus. Sicut er2fo anima nostra
omnia iacit, prout vult. Ideoque nimc h abet nolle infelicitatem , ita
Hieronymus attendens, non ita nolle iniquitatem semper habitura
esse liberum arbitrium in Deo, est.Sed ordo servandus fuit, quo
sicut est in creaturis, ab ipso vide- Deus voluit ostendere, quam bo-
tur liberum arbitrium excludere, num sit animal rationale, quod
iin Homilia quadam de /ilio prodigo, etiam peccare possit quamvis
, sit
dicens « Solus Deus est, in quem
:
melius, quod peccare non possit. »
peccatum non cadit, nec cadere Ecce his verbis evidenter adstrui-
potest; ccetera, cum sint liberi arbi- tur, quod post beatitudinis confir-
trii, in utramque partem flecti pos- mationem erit in homine liberum
sunt ». Dum ait casiera, indicat libe- arbitrium, quo peccare non pote-
rum arbitrium, sicut est in caete- rit et nunc in Angelis est et in
;

ris, non esse in Deo. Sanctis, qui cum Domino sunt, et

tanto utique liberius, quanto a
Quod Angeli et Sancti qui jam beali
peccato immunius et ad bonum
sunt, habent liberum arbitrium.
pronius. Quo enim quisque ab illa
Angeli vero et Sancti, qui jam peccati servitute, de qua scriptum
E. Joan 8 24
August. cum Domino feliciter vivunt, at- est : Qui facit peccatum servus est pec-
- - -

cap. 30.
Cap. 105. que ita gratia beatitudinis confir- cati, longius absistit, tanto in eii-

mati sunt, ut ad malum flecti nec gendo bonum liberius habet judi-
velint nec possint, libero arbitrio cium. Unde si diligenter inspicia-
non carent, unde Augustinus libr. tur, liberum videtur dici arbitri-

22. de Civ. Dci ait : « Sicut prima um, quia sine coactione et necessi-

immortalitas fuit, quam peccando tate valet appetere vel eligere

Adam perdidit ;
posse non mori; ita quod ex ratione decreverit.
primum liberum arbitrium, posse
De libertalis arbitrii differentia secun-
non peccare, novissimum non posse
dum diversa tempora.
peccare. Idem in Enchiridio: Sic opor-
tebat prius hominem fieri, ut bene Ex proedictis perspicuum flt,

velle possit et male; postea vero quod major fuit libertas arbitrii
 DISTINCTIO XXV. 193

primaquam secunda, et terlia multo firmationem vero, infirmitate pe-

major quam secunda vcl prima. nitus consumpta, et gratia con-
Prima enim libertas arbitrii fuit, summata nec vinci poterit, nec
,

in quapoterat peccare et non pec- premi, et tunc habebit non posse

care; ultima vero erit, in qua po- peccare.
terit non peccare, et non potcrit
peccare; media vero, in qua potest De corruptione liberi arbitrii per pecca-
peccare et non potest non pecca- tum.
re, ante reparationem etiam mor-
taliter, post reparationem vero Unde manifestum quod prse- est, H#
saltcm vcnialiter. ter alias poenalitates pro peccato ld
gj?
L1 °-
^
illo incurrit homo poenam
x
in cor- sentent -

cap. prceter
De qualuor statibus libcri arbitrii in ruptione et depressione liberi ar- alias P <rn *-
.. _. ... lilates.
T ... ,

homine. bitrn. Per lllud namque peccatum Luc 10.

naturalia bona in homine corru-

G. Et possunt notari in homine pta sunt et gratuita detracta. Hic
ie.
g de S.
ic t! us'. quatuor status iiberi arbitrii. Ante est enim ille qui a latronibus vulne-
^rseterea
peccatum enim ad bonum nil im- ratus est etspoliatus; vulneratus qui-

^
n<
}
V pediebat, ad malum
ua nihil impellc- dem in naturalibus bonis, quibus
icramen-
tis
bat Non
habuit infirmitatem ad non est privatus , alioquin non
>arte 6 malum, et habuit adjutorium ad possetfieri reparatio ; spoliatusvero
ap. 1G
bonum. Tunc sine errore ratio gratuitis, quse per gratiam natu-
judicare, et voluntas sine difficul- ralibus addita fuerant. Haec sunt
tate bonum appetere poterat. Post data optima et dona perfecta, quorum
Jac
peccatum vero, ante reparationem alia sunt corrupta per
peccatum, id '

gratiae, premitur aconcupiscentia est, naturalia, ut ingenium, me-

et vincitur habet infirmitatem
, et moria, intellectus; alia subtracta,
iii malo, sed non habet gratiam in id est, gratuita, quamquam et na-
bono ; et ideo potest peccare et non turalia ex gratia sint ; ad generalem
potest non peccare, etiam damnabili- quippe Dei gratiam pertinent, sse-
ter. reparationem vero, ante
Post pe tamen hujusmodi fit distinctio,
confirmationem, premitur a con- cum gratiae vocabulum ad speciem,
cupiscentia, sed non vincitur, et non ad genus refertur. Oorrupta est Dubium 1.
Aug. cap.
habet quidein infirmitatem in ma- ergo libertas arbitrii per pecca- 30. "2. Petr.
2
tum et ex parte perdita. Unde
l '

lo, sed gratiam in bono, ut possit '

propter libertatem et infir-

peccare Augustinus in Ench. « Libero arbi-
mitatem, et possit non peccare ad trio male utens, homo et se perdi-
mortem propter libertatem et dit et ipsum. Cum enim libero ar-
gratiam adjuvantem ; nondum ta- bitrio peccaretur, victore peccato
men habet posse omnino non peccare, amissum est et liberum arbitrium.
vcl non posse peccare, propter infir- A quo enim quis devictus est, huic ser-

mitatem nondum perfecte absor- vus addictus est. » Ecce liberum ar-
ptam, et propter gratiam nondum bitrium dicit hominem amisisse,
perfecte consummatam. Post con- non quia post peccatum non ha-
Tom.XIII. 13
 194 LIB. II. SENTENTIAUUM

buerit liberum arbitrium, sed quia li- Filius pergratiam libcrat et repa-
bertatem arbitrii perdidit, non qui- rat, non ita, quod penitus sint sine
dem omnem, sed libertatem a miseria peccato in hac mortali carne, sed
et a peccato. ut in eis peccatum non dominetur
neque regnet. Et hsec est vera et
Dr tribus modis libertatis liberii arbilrii bona libertas, quae bonam parit
a necessitate, a peccato, a miseria. servitutem, scilicet jvistitise. Unde
Augustinus in Ench. ait : « Ad
i Est namque libertas triplex,
justitiam faciendam non erit ali-
Dubium 2
Dei lleAate scilicet a necessitate, a peccato, a mise- quis liber, nisi a peccato libera-
essl ~
a
tate
na A necessitate et ante peccatum et
-
tus , esse justitiae coeperit ser-
post aeque liberum est arbitrium. vus, et ipsa est vera propter libertas
sicut enim tunc cogi non poterat,
recti facti laetitiam, simul et pia
ita nec modo. Ideoque me- voluntas ca 0,

rito apud Deum judicatur, quse sem-

servitus propter prsecepti obedien- ^ ls a
h
tiam. » Est alia libertas non vera, ^Jj|
per a necessitatelibera est et nun- malse servituti adjuncta, quse est su.penus
J n citato.
quam cogi potest. Ubi necessitas, ad malum faciendum ubi ratio ,
,

ibi non est libertas, ubi non est

dissentit a voluntate judicans, ,

libertas, nec voluntas, et ideo nec

non esse faciendum quod voluntas
meritum. Haec libertas in omnibus
appetit ad bonum vero faciendum
;

est, tam in malis quam in bonis.

concordat ratio voluntati, et ideo
Est et alia libertas, a peccato scili-
vera libertas est et pia. De liberta-
cet, de qua dicit Apostolus Ubi
te autem ad malum et servitute
:

De spiritus Domini, ibi libertas et Veri-

;
mala, ait Augustinus in Enchiridio:
a
^peccato ^ as ^ n Evangelio : Si Filius vos libera-
« Servi addicti peccato, quae potest
2 3
'\,r '
viL vere liberi Hsec libertas aeritis.
esse libertas, nisiquando eum pec-
"
'
1 7. Joan.
36. servitute peccati liberat et servos care delectat. Liberaliter enim ser-
Rom. 6. 18
20. Iq justitiae facit, sicut e converso ser- vit, qui sui Domini voluntatem li-
Eacb.
cap. 30. vitus peccati liberos justitise facit. benter facit ac per hoc ad peccan*
;
Joan. 8.
Unde Apostolus : Liberati a peccato,
clum liber est qui peccati servus est. »

servi facti estis jnstitice. Et item : Cum

servies setis peccati, liberi fuistis justitice. Qucestio cle libertate ad malum, an sit
Hanc libertatem homo peccando ipsa libertas liberi arbitrii, an alia?
amisit ideoque Augustinus dicit,
;

quodhomo, male utens libero ar- Hic quseri potest, utrum haec li- L.
bitrio, et se perdidit et ipsum, quia
bertas, qua quis liber est ad ma-
perdita est per peccatum libertas,
lum, sit libertas arbitrii? Si enim
non a necessitate, sed a peccato. Qni
libertas arbitrii est, bonum quidem
enim facit peccatum, servus est peccati.
est, quia libertas arbitrii bonum

Qui habent hanc libertatem scilicet a naturale est. Quibusdam videtur, Opinio 1.
,

peccato, et per quicl.

quod sit ipsa libertas arbitrii, quse
semper bona est, sed propter pec-

Haec^fit er
Is tam libertatem ,
quse est a cati servitutem ad malum sit li-
gratiam. peccato, il 1 1 soli nunc habent, quos berior et pronior; et ideo dicitur
 ;

DISTIXCTIO XXV. 195

non vera esse libertas, qui ad ma-

Opinio 2.
lum est. Aliisautem videtur, quod
Certa determinalio utriusque quccstionis,
haec libertas ad malum, quam su-
qua dicitur iibertas acl bonum, et acl
pra commemoravit Angustinus,
malum esse libertas arbitrii.
non sit ipsa libertas arbitrii, sed
sit qusedam pronitas peccandi et
Verum nobis magis placet, ut n.
curvitas, qnae cx peccato est et Du 3 '

ipsa libertas arbitrii sit et illa qua opink>

mala est. Ma s istri
quis liber est ad malum, et illa qua -

quis liber est ad bonum faciendum.

Qucestio alia cle libertate acl bonum, an
Ex causis enim variis sortitur
ipsa sit libertas arbitrii, an non ?
diversa vocabula. Dicitur enim
libertas ad malum faciendum, an-
Similiter etiam quspri solet, u-
M. tequam per gratiam sit reparata
De veva trum illa libertas vera, quae est ad
libertate. sed cum per gratiam fuerit repa-
Opinio i. justitiam faciendam, sit ipsa li-
tug. c. 30, rata, dicitur libertas ad bonum
oan.8. 36 bertas Quidam dicunt,
arbitrii?
faciendum, quia ante gratiam li-
illam eamdem esse, sed reparatam
bera est voluntas ad malum, per
per gratiam, qua juvante libera
gratiam vero libera fit ad bonum.
est ad bonum, sine gratia vero non
Semper igitur voluntas hominis
est libera ad bonum. Unde Augus.
aliquo modo libera est, sed non
tinus in Enchiridio : « Ista libertas
semper bona est. Non enim est bona
ad bene faciendum unde erit ho-
nisi a peccato liberata, est tamen
mini addicto et vendito, nisi eum
a necessitate libera. Unde Augustinus
redimat qui dicit : Si Filius vos libe-
in lib. cle gratia et libero arbitrio :
Quod ante-
raverit, vere liberi eritis?
« Semper in nobis voluntas libera
quam fieri in homine incipiat,
est, sed non semper bona est. Aut Ad vaien-
quomodo quisquam de libero arbi- tinum
enim libera estjustitice, quando ser- c. 15.
trio gloriatur, qui nondum est li-
vit peccato, et tunc est mala; aut
ber ad operandum bene? » Ecce
a peccato libera est, quando servit
aperte ostendit, liberum arbitri-
justitise, et tunc est bona. »
u n per gratiam liberari, ut per
illud bene operetur quis. Ideoque De libertate a miseria.
dicunt, illarn libertatem veram,
0.
quse est ad bene faciendum, cujus Est iterum libertas a miseria, de Ro m.' 8.
2L
supra meminit Augustinus, esse qua Apostolus ait Et ipsa creatura:

libertatem ipsam arbitrii, gratia liberabitur a servitute corruptionis in

Dei liberatam et adjutam. Alii Ubertatem glorice fdiorum Dei. Hanc

vero putant, non esse ipsam arbi- libertatem habuit homo ante pec-
Opinio 2.
trii libertatem, sed aliam quam- catum, quia omni carebat miseria
dam, quse ex gratia et libero ar- et nulla tangebatur molestia, et

bitrio in mente hominis, Deo ope- plenius habebit in futura beatitu-

rante, incipit esse, cum reparatur. dine, ubi miser esse non poterit.
Sed in hac vita, quae est inter pri-
mum peccatum et ultimam con-
 .

196 T.in.TI. SENTENTIARUM

iirmationem, nemo a miseria liber est apud me perfectio boni. Nam

est, qnia poena peccati non caret. voluntas hominis, quam naturali-
ter habet, non valet erigi ad bo-
Repetii de corruptione liberi arbilrii, ut num efticaciter volendum vel ope-
addat alia. re implendum, nisi per gratiam
Ubcretur et adjuvetur ; liberetur qui- Rom. 9.
,
... ' , ..
•

16. Phil.2.

Ex prsedictis jam apparet, in dem, ut velit, et adjuvetur, ut per- 13.

P.
Coroltari-
qno per peccatum sit imminntnm ficiat ;
quia, ut ait Apostolus :

uin.
Non est volentis velle, neque currentis
vel co^ruptum liberum arbitrium,
currcre, id est, operari, sed miserentis
qnia ante peccatnm nnlla erat ho-
Dei, qui operatur in nobis velle et ope-
mini difflcultas, nullumque impe-
rari bonum,cujus gratiam non ad-
dimentum de lege membrorum ad
bonnm, nnlla impnlsio vel insti- vocat hominis voluntas vel opera-
gatio ad malum. Nnnc autem per tio, sed ipsa gratia voluntatem
legem carnis ad bonnm impeditnr prsevenit prseparando, ut velit bo-

et ad malnm instigatur, nt non

num, et prseparatam adjuvat, ut
perficiat.
possit velle et perficere bonum,
Rom.7. 17.
nisi per gratiam liberetur et adju- (
Finis textus Magistri. )

Quod non
est pariter
vetur, quia ut ait Apostolus :

liberum Peccatum habitat in carne. Liberum

arbitrium QILESTIO UNICA.
in bonis et ergo arbitrium, cum semper et in
in malis.
singulis sit liberum, non est ta-
Utrum aliquid aliud a voluntate, canset
men pariter liberum in bonis et in effective actum volendi in voluntate ?
malis, et ad bona et ad mala. Libe-
rius est enim in bonis, ubi libera- Alensis 2.p. q. 74. mA.et 8. D. Thom. 1. p. q. 83.
tum est, quam in malis, ubi libe- Henr. quodl. 12.
a. 1. 2. 3. 4. et 3. q. 18. a. 4.
q. 5. Goffr. quodl. 6. q. 7. et quodl. 8. q. 12.
ratum non est. Et liberius est ad Bellarm. I. 3. de gratia et lib. per totum.
Gastro contra Hxreses, v. liberum arbitnwn
malum, quod per se potest, quam Vide iScot. 4. d. 49. q. 11. n. 10. et 2. Pkys.
ad bonum, quod, nisi gratia libe- q. 13.

retur et adjuvetur, non potest.

Circa distinctionem vigesimam
De libertate quce est ex gratia, et quoe ex quintam, in qua Magister rever-
natura. titur ad determinandum de libero
arbitrio, quod consistit in volun-
Libertas ergo &peccato et a mise- tate, quo distinclione prcecedenti
de
Q.
Rom. 7. ria per gratiam est, libertas vero fecerat mentionem, qusero unum :

18.
Quid a necessitate per naturam. Utram- Utrum aliquid aliud a voluntate,
possit per
se hominis
que libertatem, naturae scilicet et causet effective actum volendi in
\ oluntas,
gratia, notat Apostolus, cum ex
r

et quirt per voluntate? Quod sic, probo, tertio j\r g . i.

Text. 54.
graUam. persona hominis non redempti de Anima, ponit Aristoteles ordi-
ait : Velle adjacet mihi, perficere au- nem moventium et motorum, sic,
tem bonum non invenio ; ac si diceret : scilicetquod appetibile est mo-
habeo libertatem naturse, sed non vens non motum; appetitus mo-
habeo libertatem gratiae; ideo non vens et motum ab ipso, scilicet
 DIST. XXV. QUjESTIO UNICA. U7
objecto appetibili ; et tertio mo- non plus se habet ad esse effectus
tum non movens, quod scilicet quam non
voluntas au-
ad cssc ;

movetur per actum et imperium tem de se, sic se habet ad actum

voluntatis vel appetitus, ut corpus suum, quafe oportet dare aliud
animalis. Non potest dici, quod agens, quod non videtur esse nisi
appetibile movet metaphorice, si- objectum.
cut finis movet, quia timc Phi-
SGHOLIUM.
losophus statim aequivocaret de
movente in suo processu, cum Probat ex Sanctis et ratione, si voluntas
dicit quod primum, puta appe- esset tantum passiva, quod tolleretur liber-
tibile, secundum scilicet
movet tas, quia haec in voluntate excludente ne-
cessitatem consistit, ita Ambr. 2. d. fide. 3.
appetitum, et secundum scilicet
Aug. de 3. lib. arb. 1. et 5. civ. 9. Prosper.
appetitus movet tertium, quia se- primo de vocatione gent. c. 3. Bern. lib. de
cundum scilicet appetitus movet gratia et lib. arb. et serm. 181. in cant.
proprie, et in essentialiter ordi- concii. Araus. cant. 3.

quod eo genere
videtur
natis,
motus, quo movetur ultimum a
medio, moveatur medium a pri-
Ad oppositum, per Augustinum
duodecimo de Civit. c. 6. dicit quod
^
o PP osit.

m0i si duo sint aequaliter affecti ani-

Arg. 2. Item voluntas non est potentia mo corpore, et postea tenten-
et
Text. com
17. activa; ergo effective non causat tur eadem pulchritudine vel ob-
suam volitionem, et oporcet nunc jecto,unde est quod unus cadit, et
quod ab alio causetur. Conse- alius non cadit? Et dicit, quod
quentia patet. Probo antecedens, hoc solum est a voluntate. Tdem
quia potentia activa est princi- dicit Anselmus de Concep. Virgin.

pium transmutandi aliud inquan- cap. 8.

.tum aliud, quinto Metaph. et sic Item Augustinus ± de Lib. arb.

potentia activa habet actum tran- qnod nisi ea quse sunt voluntaria
seuntem in aliud; sed voluntas nobis, essent posita in potestate
non potest agere in objectum, nostra, voluntas neque esset lau-
quia illud non patitur a potentia; danda, neque vituperanda, neque
magis igitur est dicendum e con- etiam esset monenda, et qui dicit
verso. vel sentit voluntatem non esse
Arg. 3. Item, accidens per accidens non monendam, talis est exterminan-
egreditur de per se principiis sui dus ab hominum numero.
subjecti ; sed volitio est accidens Arguo igitur sic (a) : In pote-
per accidens, quia quandoque in- state patientisnon est quod ipsum
est, quandoque non inestjergo, patiatur, inquantum patiens. Pro- si voiuntas

etc. batio, quia patiens non patitur, tantum

. . . • j . • passiva,
Arg. 4. Item, quod est de se indetermi- nisi quia agens sed prius agit ; n0 n esset
llbera *
natum ad unum oppositorum, non est in potestate posterioris ;

inquantum hujusmodi non agit, igitur actio agentis non est in

nisi concurrat agens determi- potestate patientis inquantum pa-
nans, quia ut indeterminatum tiens igitur nec passio ejus.
;
 198 LIB. II. SENTENTIARUM

Probatio, quia si agens agit, pa- intellectus et voluntas sunt nobi-

tiens necessario patitur; ergo vo- iissimse potentise, maxime volun-
luntas si est solum reeeptiva et tas, ergo, etc.
passiva, respectu suae volitionis,
nulla volitio est in potestate ejus; COMMENTARIUS
ergo, etc.
Item adducuntur auctoritates Nota, quod Doctor in ista distinclione 1.

Anselmi voluntas movet nos tanquam

: recitat duas opiniones, quas concordant Goifredi.

swi instrumenta, et de Concept. vir- in hoc, quod aliquid aliud a voluntate

gin. c. i. Voluntas instrumentum sel- effective causat actum volendi, sed dif-

psum movens Augustinus primo

; et ferunt in modo ; nam prima, quse est

lib. retract. cap. ±2. ubi dicit quod Goffredi quodlib. 6. q. 7. et quodlib. 8.
nihil cst tam in potestate noslra quam q. 12. et alibi, vult quod phantasma exi-
ipsa vobmtas ; igitur ex hoc potest stens in virtute phantastica, causet effe-

haberi, quod nulla actio in nobis ctive volitionem, qua voluntas vult ob-
est ita a nobis, sicut volitio vo- jectum, cujus est tale phantasma. Et
luntatis. alia opinio vult quod ipsum objectum
Text. c. io. Item Augustinus 83. qucestionum cognitum sit causa hujusmodi cogniti-
quccst. cap octavo ; auctoritas etiam onis, et non vult quod sit ipsum obje-
Aristotelis 9. Metaphysic. cap. octavo, ctum, ut tantum habet esse cognitum,
ubi dicit quod potestas rationalis est sed quod ipsa intellectio actualis qua
ad opposita; igitur cum, secundum objectum ipsa habet esse cognitum est

ipsum, oporteat tale indetermina- causa volitionis in voluntate. qua ipsa

tum determinari ab alio (ideo sub- voluntas vult tale objectum, cujus est

dit Aristoteles hoc solvendo, hoc talis cognitio, et isla opinio secunda est

autem dico appetitum et prohceresim, id ibi : Alia est opinio.

est, electionem), igitur appetitus (a) Arguo igitur sic : In potestate, etc.

est effectivus suse volitionis. Hic Doctor supponit unum ex auctorita-

Item una ratio talis, objectum tibus praecedentibus, scilicet quod actus
voluntatis est finis, ad quem ter- voluntatis sit in potestate ejus, alioquin

minatur ejus volitio, et propter secundum illum actum non esset lau-

quem est volitio ejus; sed flnis danda vel vituperanda, quo supposito
non movet nisi metaphorice, primo probat intentum, quod aliud a voluntate
Text.c3o.de Gencr. igitur non effective, in- non est causa effectiva ipsius actus, qui
quantum quia vere movens
finis, dicitur esse in potestate voluntatis. Et

effective movet propter finem; sed arguit sic : inpotestate patientis non est,

finis inquantumnon movet finis quod ipsum patiatur inquantum patiens;

propter finem; ergo nullum ob- patet ista, quia patiens inquantum patiens
jectum voluntatis ipsam movet ex hoc dicitur, quia se habet in ratione

ad volendum effective; ergo a se receptivi, ut puta lignum approximatum

movetur. i^ni in hoc, quod recipit calorem ab igne
Item, nobilissimae potentise con- dicitur pati. Qua^ro modo a quo habel
sequentes formam nobilissimam, quod dicatur pati, certum est quod ab
non possunt esse tantum passivae; igne causante calorem in ligno, ideo
 ;

DIST. XXV. QIM2STI0 UNICA. 199

enim patitur ab igne, quia recipit calo- esse distincta snbjecto sed in
, Goiived.
rem ab ipso, et si ignis non causaret ca- parte animse intellectiva, nihil po- ^uodi.s.q!
lorem in ligno, tunc lignum non dice- test esse distinctiim subjecto a yo-J;;';}^'
'

relur pati ab igne, ergo sequitur, quod luntate; igitur ibi nihil cst moti- u - et
quodl. hb.
talis calor productus ab igne praeintelli- vum ipsius; igitur oportet esse «. q. 3.
7
Cum
"

gitur ipso patiente, ut patiens est. aliquid aliud extra partem intellc- "eueq.
ergo posterius inquanlum posterius non ctivam, et illud ponitur phantasma.
habeat in potestate sua prius, sequitur Primam propositionem probat
quod inquantum patiens non habet in s ic, quia idem est ponere movens
potestate sua calorem secundum quem e t motum non esse distincta sub-
patitur, quia calor prius producitur in jecto, etidem movere se, quod est
esse ab quam lignum inquan-
ipso igne, impossibile. Primo,quia idem tunc
tumpatiens dicatur pati secundum talem respectu ejusdem esset in actu et
calorem. Si ergo voluntas per te, patia- potentia, quia 3. Physic. dicitur
tur ab objecto recipiendo volitionem tan- quod tale est movens in actu, quale est
quam a causa productiva illius, sequi- mobile in potentia.
tur quod illa volitio prius est in potestate Item dicit, quod illud, scilicet
objecti efficientis, et sic sequitur quod quod idem non potest seipsum
ipsa inquantum patitur, est posterior movere, est principium Metaphy-
volitione, et sic non liabet in potestate sicum ideo tollere illud est au- ;

sua illam; ergo si secundum Sanctos ferre principium requirendi veri-

voluntas habet in potestate sua voliti- tatem in Metaphysica.
onem, sequitur quod habebit in pote- Secunda ratio est talis materia :
Text. c .7o.
Text. c. 20.
state sua mquantum est pnor lpsa, et et efficiens non coincidunt in idem
sic voluntas erit causa effecliva volitionis, numero, 2. Physic. ergo nec agens
et non inquantum passiva vel receptiva et patiens.
et inquantum activa saltem est prior Item, quinlo Metaphys. movens re- Text - c - 10 -

natura, ut patet dist. 1. q. \. hujus se- fertur admobile realiter, sed ejus-
cundi ; et inquantum passiva et sub illa dem ad seipsum non est relatio
ratione qua patitur, est posterior. realis. Probatio, quia relativa
realiter sunt realiter opposita, sed
SCHOLIUM. opposita simul non possunt oom-
petere eidem.
Ponitur opinio Goffredi cum suis funda- Item, agens approximatum pas- Textc - 52 -

mentis, quse tenet volitiouem effici a phan- so disposito, agit necessario; ideo
tasmate, quia movens et motum sunt distin- dicit Aristoteles secnndo de Anima,
cta subjecto, et idem nequit esse agens et
quod si sensus esset activus sem- ;
patiens.
perageret, sicut ignis semper com-
3. Dicitur hic ab uno doctore mo- bureret, si haberet combustibile
ruocK. q. dernb, quod aliquid aliud a volun- prsesens; ergo eodem modo, volun-
quodl
•
et
8
- tate, est effectivacausa volitionis tas semper vellet, si esset causa
in ipsa, ec aliud ponit esse phan- activa suae volitionis.
tasma. Ratio sua principalis est Dices, quod voluntas libera est,
ista : oportet movens et motum ideononsequiturquodscmperagat
 1

LIB. II. SENTENTIARUM

sicut ignis, quinonest liber. Con-
tra, saltem sequitur quod semper sgholium.
potest agerecum vult, et semper
r D u „ ...
, , . ,,
.

bententia Hennci, m quam videtur incli-

P T eile '
nare D. Thomas, est volitionem fieri ab ob-
S. Tnn. ..
Dices, quod Objectum apprehen- jecto cognito, sicut sensatio fit ab objecto
Tnn. 3". «t
sum causa sine
r©quiritur, sicut sensibiii.
rrn -qua non, quia secundum Augusti-
\ l

niiin : fnvisa possumus diligcre, in-

Uia est opinio Doctons nnti .>

cognita nequaquam. qnioris, quse ponit eamdem con- Sh 1J

qu

Contra, quia sic posset sustine- clusionem, scilicet quod voluntas fQ 5 C ™| '

QU
re, quod quodlibet agit in se, nam movetur ab alio, sed ponit illud^.
™H|
si lignum approximatum igni aliud objectum cognitum 6
esse
g ^-
comburatur, dicam eodem modo Yel intellectnm Et hoc conflrma- in q-. de
i ., , potentia et
, .
.

quod ignis non comburit; sed lig- tlir P er auctontatem Averrois duo- 1. P q.77. .

e
num comburit se, et ignis est cau- decimo Metaph. qui dicit, quod bal- Vet\q
part q 32,
sa sine qua non, et sic dicam de neiim movet vires sen-
in re extra, "
'

omnibus. sitivas,quas scilicet movet effecti-

Item ad principale Omne agens :
ve sed balneum in anima movet
;

aequivocumest nobilius effectusuo; ^oluntatem igitur objectum ut

;

sed voluntas, si causat volitionem oognit"™ movet effective appeti-

suam, non causat nisi sicut causa tum Item appetitus sensitivus
-
>

aequivoca; igitur voluntas, ut prse- offective movetur abappetibili sen-

cise est causa activa vel princi- sibili; igitur et intellectivus ab
pium productivum volitionis, cum appetibili intelligibili.
ex hoc quod est principium pro- Si dicas contra hoc,
quod non
ductivum volitionis, non sit habens est non potest esse causa alicu-
volitionem, sequeretur quod es- jus entis sed objectum intelligi-
;

setnobilior quam ut volens forma- mle potest esse non ens in

liter. Dicit ergo illa opinio, quod se simpliciter; ergo non potest
intellectus agens nec movet intel- esse causa volitionis. Respon-
lectum possibilem, nec volunta- dent, quod objectum ut cognitum,
tem, sed phantasma irradiatum .
causat, et hoc est dicere,quod
ab intellectu agente movet imme- intellectus per intellectionem
diate intelleotum possibilem, quia suam causat volitionem, et sic
quamquam ubi sit phantasma, ibi non oportet qnod illud quod cau-
sit intellectus, intellectus tamen sa t hoc, sit nihil; cognitio enim
est alicubi, ubi non est phantas- abs tractiva non est nihil in intel-
ma, salvatur quod movens
et sic
et motum sunt distincta subjecto
phantasma lgitur lrradiatum lm-
'
.. .
,, ,. , • ,
;
lectUf licet
vel in re extra<
nes concordant
. ,
^m ^
bjectum non

.
,
hoc, quod po-
sit in se
inio _

mediate causat mtellectionem et

,

,. ., ,. , \ [

volitionem immediatione caus^, n,mt all( l llld allud a ™luntate

sed non immediatione effectus,
movere P sam sed
J
>
discordant in
quia prius causat intellectionem m ovente, ut patet.
quam volitionem.
 DIST. XXV. QUdSSTIO UNICA. 201

Dicitur, quod pro tnnto (d) in

scholium. potestate volnntatis cst volitio,
pro quanto potest determinare
Refutat opiniones allatas. Primo, quia vo- •
n , , • .
•
i

A
* , ,, „ . ., mtclletum ad considerationem hu- , i

luntas potest habere nolle et velle circa ldem .

omnino immutatum sed contraria circaidem ;

US VelllllUS, VCl avcrterc enm ab
«J

non possunt effici ab agente naturali ; ergo noc vel ab illo, et sic est ill po-
nec velle et nolle ab objecto vel phantasma- testate volnntatis volitio, licet non
te. secundo, aiias voiitio non esset in po -
qnantum ad actnm primnm.
testate voluntatis, quia
l pa^sio
.
' *
non est in po-
y r*
Contra,
.

accipio
• •
_
primam „„t.:
acti-
testate patientis.
onem m .

volnntate, cansatam ab
g. Contra (b) conclnsionem in se, objecto,qnodcnmqne sit illnd qnod
naiSe sunt rationes principales, et repli- oportet ponere secundnm te, illa
^ontranfco eas sic deducendo agens natu- : actio est mere naturalis ergo ;

rn r.lem
passum. rale non potest esse per se causa
contrariorum circa idem passum
(ut excludatur per hoc instantia
de dissolutione glaciei, et constri-
ctione luti),
luntatis nostras est habere nolle et
velle, qu8B sunt
contraria respe-
ctu unius objecti; ergo illa non
possuntfieri abagentenaturaliter;
ergonon ab objecto, quiaest agens
naturale. Esto igitur quod obje-
ctum esset causa ipsius velle,
oportet tamen esse aliud quod es-
set causa ipsius noile-, sedilludaliud
.
a voluntate, non posset esse nisi
illanonest in potestate voluntatis;
uec enim est in potestate nostra,
quin tangamur, secundum
visis
Augustinum. Si igitur post istum
sed in potestate vo- actumpossum movere intellectum
&& considerandum hoc vel illud,
quaero per quem actum, non per
istum, quia iste non est in pote-
state voluntatis; ergo oportet per
alium. De illo alio, quasro, unde
est, vel est ab ipsa voluntate, vel
ab objecto, vel a phantasmate? Si
a voluntate, habeo propositum,
quia tunc est in ejus potestate
illa volitio, et est effective ab ipsa,

objectum malum sed malum cum ; eteadem ratione prima volitio;aut

sit quid privativum non posset est ab alio, scilicet ab objecto, vel
esse causa actus positum, cujus- phantasmate, et si sic, tunc erit
modi est nolle; ergo oportet quod actus naturalis, et per consequens,
sit effective a voluntate. non plus erit in potestate volunta-

si
Ttem, passio (c) non est in pote- tis sic imperare intellectui, de
vohmtas,
non est
state patientis
r specialiter,
r quando
" consideratione hujus';
vel illius,
|tiva
Jibera.
nec est ab agente naturali sed si ob- ; quam fuerit primus actus.
jectum est agens naturaliter voli- Ex isiis deductionibus potest colligi ta- Atiditio.
tionem, et non voluntas, igitur et lis ratio : si voluntate potest considera-
volitio non erit in potestate vo- tionem hanc imperare, et sibi oppositam,
luntatis et si sic, tunc nec aliquis
; qucero per quid ? siper seipsam, habetur
actus alius, imperatus a voluntate, propositum; si non, secl per objectum
erit in potestate voluntatis, et sic movens, cum ipsa motio objecti non sit

nec merebitur nec demerebitur in potestate voluntatis, quia secundum

per volitionem. eam necessario movetur , igitur nec in
 202 LIB. II. SENTENTIARUM

potestaie hominis erii volitio sequens, quas bili occurrente, quamquam casua-
imperatur per illam motionem} quia mo- liter occurrat.
quantum Ilenr.
- quod non movet, nisi in Alii dicunt rationem, quod
ad supra.
movelur ; si in potestate ejus non sit, objectum intcllectus occurrit sub
quod movetur> nec in potestate ejus erit, duplici rntione, scilicet sub rati-
><I moveat ad volitionem sequentem. one illiciti, ct sub ratione dele-
Flla enim non erit in potestate volun- ctabilis, ut patct in objecto forni-
tatis, ei ita in toto processu erit volitio cationis, et tune in potestate vo-
naturalis, et non erit nisi ordo et circu- luntatis est sistere intellectum in
latio motorum et moventium naturaliter. turpi, dimittendo aliam partem,
3.
Dices, quodin considerando per et tunc sequitur mala electio.
intcllectum, potest occurrere im- Contra, qusero, vel istae duae
(e) Delectabile
et turpe
pedimentum in illa circulationc rationes sequaliter movent, vel quomodo
simul
actuiim enim isti phantasmati
; est non ? Si aequaliter, ergo causa- movent
voluntate
primo moventi conjunctum aliud bunt simul nolle et velle in volun- ?

et aliud, quasi vicinum sibi, et ideo tate, respectu ejusdem objecti,

fortius movet, vel potest movere-in- quod est impossibile. Si insequa-
tcllectum ad intellectionem vel con- liter movent, ergo alterum mo-
siderationem sui, et per consequens vet efficacius voluntatem, et mo-
voluntatem ad actum volitionis, vet naturaliter et necessario ; et
ita quod non erit necesse quod ob- per consequens non erit illa vo-
jectum, quod primo occurrit, cau- litio in potestate voluntatis, sed
set volitionem si enim cogito ali-; necessario etiam secundum illam
quid delectabile movens appetitum, movebit intellectum; non igitur
non moveri illnd, quia
est necesse poterit sistere eum in alio.
potest occurrere per considerati-
onem ntellectus aliud objectum, COMMENTARIUS.
magis movens voluntatem, ita
quod sistat voluntas a prima sua ( b) Contra conclusionem in se, etc. In

volition e. ista ratione Doctor supponit scilicet quod

Sedcontra, concedo quod potest nulla causa naturalis circa idem passum
occurrere impedimentum a casu ;. potest esse causa contrariorum. Ista pro-

sed illud non erit in potestate vo- positio sic declaratur, et suppono quod
luntatis, nec ad imperium ejus ;
A, sit causa naturalis et disposita, et pas-

eodem enim modo est de appetitu sum circa quod agit sit optime dispo-
bruti, nam bos videt herbam, quse situm, quia hoc modo loquitur Doctor
movet appetitum suum, et ex il- de causa naturali et passo disposito. Si
lo appetitu movetur progressive dicas quod aqua potest pro.lucere duo
ad herbam, sed si in motu illo contraria, puta frigiditatem et caliditatem,

occurrit objectum, magis delecta- in taiita intensione ut sint contraria, se-

biie, fortius movens appetitum, quitur quod aut non producet, aut duo

tunc sistitur a primo motu, et ta- contraria ambo simul, quia si aliquid

men non libere, quia necessario potest producere circa aliquod passum
movetur ab illo majori delecta- optime dispositum, eeque simul poterit
 DST. XXV. QILESTIO UNIGA. 203

producere illa duo contraria ;

patet, quia ens, et tale nt sic, et causativum alicujus
si causa sit naturalis, et agat sccundum actus voluntatis maxime erit causativus
ultimum potentiae suoe, et non est magis volitionis, sicut et aliud ens positivum.
delerminata ad unum <juam ad aliud, se- Malitia ergo proprie formaliter sumpta si-

quitur quod duo contraria in eodem in- ve malum, est sola privatio boni, hoc
sfanti producit, et in eodem passo, quod patet a Doctore infra dist. 34. et in re-
est impossibile, et non potest dici quod sponsione ad argumenta.
tantum unum producat, quia non est ma- (c) Flem passio non cst in poteslate pa-
jor ratio de uno quam de alio ; et si non tientis, etc. Nota quia Doctor dicit quod
potest producere ista duo simul, sequitur passio, etc. maxime si est ab agente ua-
quod nec etiam successive, quia stante turali, hoc non dicit secundum mentem
eequali dispositione ct acquali virtute circa propriam, quod si esset ab agente libero,
idern passum seque dispositum, non est quod tunc posset esse in potestate pa~
major ratio quod unum producat quam tientis, quia in dist. 17. primi pro-
aliud, et sic sequitur quod vel duo contra- bat quod actus meritorius e\ hoc dici-

ria simul producet vel quod nihil, quod tur meritorius in voluntate nostra, quia
est inconveniens. principium merendi est in potestate no-
Deinde supponit Doctor quod velle et stra; et si voluntas divina produceret il-

nolle sintduo contraria, ut dixit in primo. lum actum, non diceietur mereri secun-
dist. 4. etin secundo, dist. l.ct in tcrtio dum illam.ita ut mereri sit in potestate il-

dist. 30. quod velle et nolle respectu ejus- lius. Dicit ergo Doctor quod,etsisecundum
dem objecti sunt contraria, nam ad ipsa aliquos posset concedi quod passio sive
sequitur contradictio sicut communiter actus quo aliquid patitur, dicatur in pote-
ad contraria ex 4. Metaph. quod modo state patientis, quando ille actus produci-
sit aliqua causa alia a voluntate, quoe sit tur ab agenie libero, tamen est manifeste
causativa velle et nolle respectu unius falsum de agente naturali, quod semper
et ejusdem objecti, Ioquendo de causa na- agit de necessitate, et secundum ultimum
turali, videtur omnino impossibile. Et potentiee suae.

quia dicit hic Doctor quod malum non Si dicatur, nonne voluntas dicitur for-

potest esse causa ipsius nolitionis,cum sit maliter libera quando recipit actum intel-
nihil, quia est sola privatio boni ; s1 ligendi ? hoc patet a Doctore in primo
diceretur hic quod vult etiam quod d.S.q. 7. actus enim bonus vel malus di-
malitia aliqua sit ens positivum ut pa- citur, quia liber ; ergo si voluntas forma-
tctde injustitia contrarie suinpta, et patet liter dicitur libera per actum quem rcci-

a Doctore f?t 1 dist. 7. et infradist. 41. pit, videtur quod in quantum recepit, il-

et in simili in tertio dist. 30. ergo talis le actus sit in potestate sua, quia liber.
malitia quae estens positivum poterit esse Dico quod aliud est dicere voluntatem es-
causa. Dico quod talis malitia dupliciter se liberam formaliter et denominative,
potest considerari,ut puta habitus injusti- quia recipit actum libere productum, et

tiu3 ; aut enim consideratur ut dicit caren- aliud est dicere vuluntalem esse liberam,
tiam bonitatis quae deberet inesse, et sic ita quod habet in potestate sua libere pos-
dicit privationem ; aut ut est quidam habi- se producere talem vel talem actum ; liber-
tus acquisitus ex frequentatis actibus, tas enim ex hoc attenditur, quia habet in
et tunc est quid positivum, et est verum postcstate sua mcre libere posse produ-
 .

m LIB. II. SENTENTIARUM

cere velle el nolle, respectu unius et tellectio objecti, puta delectabilis, nec eti-
ejusdem objecti, licet successive, et sic am prima visio, sed bene est in potes
perse dicitur libera in quantum principi- tate voluntalis ipsum intellectum firmare
um productivum, ut patet a Doctore in in cognitione, et similiter ipsum sensum.
pluribus locis. Ux vero recipit actum vo-
luntatis libere productum, dicitur tantum SGHOLIUM.
libera terminative, quia per aliquem effe-
ctum Refutat in speciali opinionem Goffredi de
libere productum, quia effectus de-
phantasmate. Primo, quia^causa gequivoca
nominatione extrinseca dicitur liber ex
totalis est perfectior effectu, et phantasma
boc, ut respicit causam libere producen- imperfectius est volitione. Secundo, animae
tem separatae non possent intelligere nec velle.
(d) Dicitur, quodpro tanto, etc. Dicunt
isti, quod voluntas ex boc habet inpotes- 1
Contra illud de phantasmate (f):
tate sua velle, Contra
quia pjtest determinare Agens sequivocum totale est no- Goffred.
intellectum, etc Et ut Causa
intelligatur, pono bilius effectu ; sed phantasma per cequivoc
exemplum : Nam Franciscus in esse comi- ipsum agens sequivocum totale
est
tolalis est
perlectior
to est prsesens voluntati, tunc Fran- suo effectu.
intellectionis et volitionis; ergo
ciscus est causa effectiva volitionis in vo- est nobilius omni intellectione et
luntate, et talem volitionem non babet volitione; igitur phantasiatio est
voluntas in potestate sua sed babita ista
;
nobilior felicitate Philosophorum,
volitione potest imperare intellectui quam ponebant consistere in in-
ut cognoscat aliud objectum, puta Joan-
tellectione et volitione. Nec potest
nem, avertere ipsum intellectum a
et sic
solvi (g) per lumen intellectus
consideratione Francisci, et tunc Joan-
agentis, quia illud non est distin-
nes sic cognitus ab intellectu per impe- c tum subjecto, a voluntate et in-
rium voluntatis causat volitionem sui in tellectu ergo phantasma non
;

voluntate, et sic dicitur quod voluntas potest agere in ipsam voluntatem

babet in potestate sua banc volitionem pe r ipsum, vel in intellectum pos-
respectu Joannis, non quod causet illam,
sibilem, nec etiam intellectus
sed quia potest imperare intellectui, ut
agens in phantasma, cum non sit
consideret ipsum Joannem
et quia ad ;
distinctum subjecto ab ipso; agens
cognitionem ipsius Joannis, quae est ex
enim et patiens oportet esse di-
lmperio ipsius voluntatis, sequitur vo-
stincta subjecto, secundum eum.
10 causata ab ipso Joanne cognito, ex Item sequeretur, cum in anima Ratio
hoc efficax
dicitur quod voluntas babet ipsum
separata vel in Angelo non sit contra
velle in potestate. opinantera
phantasma,quod non poterunt vel-
(e) Contra. Hic Doctor probat quod le ; vel ergo oportet quod Deus im-
non dicatur sic libera, quia certum est mediate causet malum velle in
quod prima volitio secundum eos non Angelo,vel aliud objectumextrinse
est in potestate voluntatis, putavo-
ut
C um;ettuno prima volitio Angeli
litio, qua vult Franciscus primo, quia non fuisset culpabilis, ex quo non
impossibile est quin visis tangamur. Hiec
fuisset in potestate sua, nec causa
auctontas sic debet intelligi, quod non activaejus nec est probabile quod
;

est in facultate voluntatis, nec prima in- animse separatsG vel Angeli, nullo
 DIST. XXVIII. QILESTIO UNICA. 205

modo possint se movore, sed qnod in syllogizando in practicis,ad utramque

starent immobiliter ubicumque partem, cst cum defectu, quia necessario

ponerentur, ac si essent in carce- oporiet, quod sophistice syllogizet ad al-

re. Nec valet dicere (h), quod Phi- teram partem contradictionis, et in hoc

losophi non viderunt, qnomodo es- est intellectus defectibilis\si ergo libcrtas
se poterat nova An.
intellectio in esset in voluntate propter talem inde-
gelis,quiade Angelis enarraverunt, terminationem in intellcctu ,voluntas esset
et ubi falsa sunt principia, non est libera ex defectibilitate intellectus.

mirum sequantur falsae conclu-

si Item quarto, 9. Met. c. 4. potentia ra- Text. c 40.
.

siones. Si tamen convenissent no- tionalis,ut scientia vel intcllectus, est ad

biscum, quod Angeli accepissent opposita, et si posset exire in actumdese,
esse novum, sive esse post non simul exiret in opposita, quia est opposi-
esse, bene admisissent novas intel- torum, sicut Sol in diversis passis facit
lectiones in Angelo. oppositos effectus ; et si idem subjectum
Quod etiam clicunt, quod libertas at- simul reciperet contraria, simul causaret
tenditur in voluntate, quia potest move- ea vel nihil faceret in ejus subjecto; sic

re intellcctum addiversa considerandum, est hic, ideo potentia rationalis, ut scien-

non est verum ; nam ex hoc qnocl intel- tia vel intellectus habens scientiain, non
lectus potest diversa considerare, non se- exit de se, et ideo oportet quod determine-
quitur quodsitliberlas in voluntate.Quod tur ad alterum, ad hoc quod possit exire
probo multipliciter : Primo, nam si se- in actum et illud dcterminativum secun-
, ,

cundum imaginationcm Anselmi de casu dum P/iilosophum ibi, est appefitus ; aut
diaboli^ esset Angelus creatus cum affe- ergo sic delerminat, quod nullam deter-
ctatione commodi tantum,ct non justitke, minationem recipit a determinato, et ha-

secundum quam atlenditur libertas, pos- betur propositum ; si autem non determi-
set adhuc intellecius discurrere et consi- nat, nisi inquantum determinatur ab in-

derare diversa\ talis ergo voluntas esset telleclu, ut ab objecto cognito, ergo est

rationalis, quia cognoscitiva sua esset ra- ista ratio indeterminata, sicut potentia
tionalis, et in potentia acl considerandum rationalis prima, ct sicut prius si exiret
diversa, et tamen ista voluntas non esset w* actum, exiret in opposita; restat igi-
libera, nec posset peccare ; ergo illa in- tur utvoluntas se determinet, et ista ratio

differentia cognoscendi non esset ratio li- procedit cle potentia intellectiva, quce est
bertatis. oppositorum per rationem, quce est scibi-

Item secundo, per imperium voluntatis Uum.

apprehensiva sensitiva potest in diversos Quod etiam dicunt,
iU
quocl finis ut co-
actus et oppositos, quia aliquando vide- gnitus movet efficiens, non est verum.
tur sibi aliquid dulce,aliquando amarum; Quod probo, primo, quia finis ex hoc
et secunclum hoc, quandoque fertur in quo d movet efficientem acl causandum,
unum, quandoque in aliud; igitur si pro- est alia causa ab efficicnte, hcec enim est
pter hoc,quod sic potest in diversos actus causalitas sua; igitur finis inquantum
intellectus, esset voluntas libera, tunc finis, non movet efficientem effective,
appetitus bruti esset liber, quia visus ejus quia ipse efficiens movet effective, et alia
potest moveri ad opposita videnda. est causalitas unius et alterius, aliter non
Item tertio, indeterminatio intellectus esset alia causa ; sed in agentibus ex pro-
 ;

206 I,IB. II. SENTENTIARUM

posito, finis non movet nisi sit cognitus Contra, ccque sequuntur inconvenien-
ab agente ex proposito; igitur finis ut tia, sive objectum causet affectionem, sive
cognitus non movei effective. volitionem, quce affectio sit cansanatura-
Item secundo, qvia omne movens cffe- lis volendi, necessario causans voliti-
&. 1
ctive est efficiens, si ergo finis moveat onem; si videtur quod illa affectio non sit
t. c.

effective, finis erit efficiens ; sed omne causa affectionis in voluntate, tuncpotest
per se agens seu efficiens, agit propter causari aliquid ab objecto, quod non ne-
finem: ergo omnis finis movebit propter cessitat voluntatem, scilicet passio aliqaa

finem ; sed finis est primum movens, et ut complacentia, vel aliquid hujusmodi,
movei prius omni alia causa ; si igitur licet illa affectio necessario causetur ab
moveat se propter finem, adhuc ut finis objecto.

in alia motione movebit se effective pro-

pter finem, et ita infinities movebit se COMMENTARIUS.
propter finem, et idcm infinities eril finis
sui ipsius, quia potest infinities movere,
(f) Contra illucl de phantasmatc, etc. 5
vel cujuslibet finis erit alius finis in infi- tra
Hic Doctor intendit inducere Goffredum £°,?
Gotire-
nitum. dum
ad hoc inconveniens, quod phantasialio -

Quod etiam dicunt, quod movens et

sit nobilior felicitate Philosophorum,
motum distinguunlur subjecto, non est quam ponebant in intellectione et voliti-
verum, nam subjectum respectu proprice
one. Et dicit : Si enim phantasma est cau-
passionisnon est tantum causa materialis,
sa totalis intellectionis et volitionis, et cer-
sed effecfiva, aliter non esset necessitas
tum est quod eequivoca cum differat spe-
inhcerentice passionis ad subjectum, quia
cie ab intellectione et volitione ; ergo erit
causalitas materice sive potentice passivce
nobilior utraque, ut subtiliter probat Do-
Text. 17.
est contradictionis , ex 9. Met. qnce non
ctor in quarto in materia de Euchari-
est neccssitatis, sed contingentis inhceren- slin, quod causa aequivoca est nobilior
tice ; igitur non est necesse efficiens et ef-
suo effectu hoc totum planum est. Sed
;
Causa
fectum distingui subjecto. Similiter in cum dicit, ergo phantasiatio erit nobilior
e^ow^S
gravibus et levibus, est principium in- intellectione, hoc non est sic notum, sed etiectl

trinsecum movendi, quia movent se, ut op0 rtet quod deducatur ex istis, virtus
patet alibi ; dicelur quod grave movet se enim phantastica, una cum ipso phanta-
eonsecutive, non effective. smate, est causa phantasiandi vel actus
Contra, si motus iste non est causali- phantasiae, quia si sensus exterior est
ter ab aliquo, ergo Deus ; ergo cum sit de causa partialis sensationis et principalis,
novo et non a se, erit ab aliquo alio, et
ut vult Doctor qucest. 15. quodlib. multo
non est dare quod movetur ab aliquo alio
fortius sensus interior erit causa partialis
igitur, etc. similiter animatum auget se
principalis sui actus, et certum est quod
igitur, etc. item per impcdimentum im-
virtus phantastica est valde nobilior ipso
peditur agens ne agat ; ergo sohito impe-
phantasmate, ut patet. Si ergo phantasma
dimento aliquid agit, aliter dicerem, te
potest esse causa totalis intellectionis quae
sedcnte, tonitruum fxeri in ccelo consecu-
tive. recipitur in intellectu, et volitionis quae

Ideo aliler dicunt alii, quod ab objecto recipitur in voluntate, et virtus phanta-
causatur affectio in voluntate, quce affe- stica est valde nobilior ipso phantasmate ;

ctio causat volitionem. ergo operatio ejus principalis erit valde

 DIST XXV. QUjESTIO UNIGA. 207

nobilior iiitellectione et volitione, et per velle quo Angelus peccavit? Si a voluntate

consequens homo erit magis felix per Angeli, habetur intentum. Si a Deo im-
actum phantasice, quara per actum iutel- mediate, ergo secundum illum non pecca-
lectus et voluntatis, cum felicitas consi- verunt; si ab alio objecto extrinseco, simi-

stat in nobiliori operatione hominis, ut liter non peccaverunt, quia tale velle non
patet 10. Ethtc. et Doctor deducit in estin potestateejus. Dicunt modo isti, quod
quarto, dist. 49. Et si dicatur, quod intel- Angelus non potest habere velle novum vel
lectio est nobilior, quia ipsum phantasma intellectionem novam, qucesintinpotestate
cum virtute phanfastica potest producere ejus, quia Philosophi hoc non viderunt,
duos effectus ordinatos, quorum posterior nam ipsi voluerunt quod tam volitio quam
erit nobilior, quia actum phantasiandi et inteilectio Angeli sint substantiae ipsius

actum intelligendi, dico quod quando ali- Angeli, ut patet lertio de Anima. Dicit

qua potentia activa se habet ad aliquas Doctor quod hoc posuerunt propter falsum
operationes, quarum una dicitur sibi pro- principium, quia ipsi posuerunt Intelligen-
pria, et quam in se recipit, et qua perfec- tias habere necesse esse et ab seterno; inteiiigen-

te unitur suo objecto, semper talis ope- sed nos discordamus cum Philosopho in habuerunt
novum esse
ratio est nobilior illa, quse non est ita hoc principio, dicentes, quod habuerunt p0S sibiie.

propria sibi, et quae nullo modo recipitur novum esse possibile, et merito discorda-

in tali potentia, et per consequens non po- nius in conclusione ponendo in eis novas

test esse id, quo formaliter uniatur suo intellectiones et novas volitiones.
delectabili ; modo virtus phantastica per
actum phantasiae receptum in illo potest SCHOLIUM.
uniri suo objecto optimo, intellectio vero
Solyit argumenta adducta n. 3. et seq. pro
tantum recipitur in intellectu, et volitio in
. opinione Goffredi, explicando exactissime
voluntate. ,.„„ .. , . __._
difncultates graves et vanas Philosophicas,
6. (g) Nec polesl solvi per lumtn intelle-
quge notantur in margine E x fine collige
.

ctus agentis, etc. Dicerent isti, quod bene quare intellectio efficiatur ab objecto 1. d. 3.

verum esset, si phantasma per se vel cum q. 7. et non volitio, quia intellectio non prse-

virtute phantastica esset causa intellecti- supponit aliquam operationem circa suum
• , 4
onis virtute propna, sed est causa virtute
•
l 4. • * , objectum,
J
'
etsi non potest
l wciouc^uubhu
habere denendenti-
,, . . i • ,, ,
am ab eo ni-i efficientiae; at volitiosupponit
mtellectus asrentis,
& lta quod mtellectus n i inm n ^, nt A1 _
aliam
.
v . . . . .
operationem circa ob^ectum,
,

l
#
'
m
et sic ab
agens est magis causa intellectionis prin- eo dependet.
cipalis. Doctor dicit quod hoc dictum con-
tradicit dictis eorum, quia ipsi dicunt, Ad primam rationem pro (a) 12.

ifficuitas quod debet agens esse distinctum subje* llla opmione, cum dicitur quod quodiib 10.
contra

001
a 9 et
m
.

movens et motum debent esse sub-

. . . . ,
)inionem cto a patiente, ut patet lsta opinione quodi.' u.
Goffredi, et hoc idem inprimo, d. Z.q. 7. jecto distincta necessario, dicitur ^ vens et

Modo intellectus ae:ens non distin^uitur quod verum est in corporalibus motum n ? a
i necessano
subjecto a possibili, et sic non potest age- solum; credo etiarn quod ibi non di stingui

re in illum. necessario est verum ; saltem dico D - Tnom.

(h) Nec valet dicere, quod Philosophi quod in spiritibus est simpliciter
non viderunt, etc. quia Doctor dixit supra falsa, quia Deus non posset unum
l Angeio UO d
q* n Angelo non est aliquod
ex q U0
° l
\ An2felum
° ita nudum in naturali-
non est '

lantasma. phantasma, quaerit a quo causetur suum bus creare, quin ille suis naturali-
 L/B. II. SENTENTIAKUM

bus relictus, posset suain essen- ra ri actus prout scilicet

et potentia, Nota.

tiam intelligere, et sio idem esseb dividunt potcntiam,vel principium

movens et niotuni indistinctum activum, per univocum et sequivo-
subjecto. cum. In univocis enim agentibus
Ad probationem suam, quod ista verum est, quod tale est passum
sunt ejusdem rationis, niovens et in potentia, quale agens in actu,
motum esse indistincta subjecto, et ideo impossibile est quod idem
et idem movere se; patet quod sit in actu formaliter tale, et in

alius doctor concederet volunta- potentia tale simul; tamen in

tem moveri ab objecto, ut appre- actione sequivoca nunquam opor-
henso ab intelleotu, et tamen obje- tet hoc esse verum, quia ibi agens
ctum ut apprehensum ab intelle- oportet esse nobilius et virtualiter
ctu, vel intellectus ostendens tale tale.
objectum, non sunt distincta sub- Et si dicas, quod nihil idem po-
jecto a voluntate et tamen non ;
test simul in potentia ad
esse
concederet movens et motum ibi aliud, et actu habere illud eminen-
esse idem. ter vel virtualiter, dico quod hoc
Sed ego dico (b) quod non solum est falsum, quia hoc non est
indistincta subjecto, sed unum et aliud dicere, quam quod tale non
idem simplex potest esse movens sit capax suae perfectionis. Vide-
et motum. mus autem quod illi, cui natura
Quomodo Cum dicis, quale est agens in dedit potentiam ut possit augmen-
idem
moveat s^
actu, tale est passum in poten- tari, dedit ei potentiam augmenta-
dictum est
dico quod
1. d. 7. et
tia, etc. si accipiatur actus tivam activam et effectivam au-
hoc2. d.2. et potsntia ut sunt duae primge dif- gmenti, et nutritivam ad hoc quod
q. 10.
Quomodo ferentiae entis, sic dividunt omne possit conservari.
aliquid est
actu et ens; unde et hoc ens idem numero Et ideo absurdum est quod nobi- Absurdum.
potciitiie auimam
tale. dividunt ; et isto modo est contra- lissima forma, cujusmodi est ani- intellecti-

dictio,quod idem sit in actu et m ma intellectiva, non habeat poten- vam

non esse
potentia simul respectu ejusdem, tias activas suse perfectionis acci- activam
suarum
quia potentia, ut est differentia dentalis, et receptivas ejusdem. Et perieeti-
onum.
entis distincta contra actum^ est quia non potest in talibus formis
necessario includens oppositi- dari potentia activa et passiva,
onem vel negationem ej us respectu quse sint distinctse subjecto, cum
cujus ponitur potentia, ut album non sint potentise organicse, ideo
in potentia non est album in actu, non distinguuntur subjecto, et ideo
quamdiu est in potentia; et isto ibierunt unitive sine distinctione
modo est impossibile quod aliquid ratione subjecti, non tamen sine
sic existens in potentia, faciat se distinctione formali.
in non tamen est necesse
actu ; Item, ostenditur in quarto libro, 14.
Dist. 49.
omne passum vel motum esse sic quodanima separata habet poten- q. 14.
Anima
in potentia, et agens suum in tiam movendi seipsam ad aliud et separata

actu. aliud ubi, nam sic moveri competit potest se

Joco
movere.
13. Aiio vero modo possunt conside- enti imperfectissimo. Perfectiones
 DIST. XXV.QUjESTIO UNIGA. 209

enim innatura inferiori

distinctae Et ideo dico, quod universaliter 15.

debent esse unitive, vel non negari hsec propositio, quod nihil existens
esse in natura perfectiori, et ad virtualiter talc, vel modo eminentiori
quam inferior ordinatur. existens tale, potest esse formaliter tale,
Cum principium Me-
dicitur, est est simpliciter falsa ex terminis;
taphysicum,- dico quod non est ve- et si est vera, non est vera nisi
rum, quia principia talia cogao- ratione materise in qua est. Pro-
scuntur esse vera notis terminis ab batio, sicut in exemplo tuo, si prae-
omnibus ratione utentibus, vel sal- cisa causa cst, quod aliquid non
tem sapientibus sed notis termi-
; potest recipere aliquam' formam
nis iilius principii, non patet illud formaliter sic, quia modo eminen-
principium multis sapientibus es- tiori habet eam, tunc oppositum
se verum. Vel potest dici quod si ent causa oppositi, quod scilicet
intelligatur potentia pro principio si non habet modo eminentiori vel

receptivo, et actus pro forma, qua virtualiter eam, quod poterit eam
agens agit, tunc nihil est aliud di- recipere formaliter, vel modo mi-
cere quam quod nihil est recepti- nus eminenti. Cum igitur Satur-
vum, quod habet rationem activi nus non sit calidus virtualiter,
vel eminentioris sed hoc patet es-
; poterit formaliter calidus,
fieri
se falsum de substantia respectu quod est falsum. Ratioigitur, qua-
Quare Sol
propriae passionis, vel alterius ac- re Sol virtualiter calidus, non po- virtualiter
calidus^non
cidentis respectu cujus est activa, test fleri formaliter calidus non potest
formaliter
et cujus est receptiva. est, quia est virtualiter calidus, caleiieri,
ignis
ituaiiter
ale an
gj dicas, quod agens
* ° (c)
N '
virtuali- sed quia caliditas est qualitas
*
sen- sicut
qui est
est fieri ter tale, non potest facere se for-sibilis, quse non est nata recipi ni- virtualiter
•maliter
taie, maliter tale, quia habens
. ...... .,
ahquid si rn corpore mixto corpus enim ;
. calidu?,
posset esse
a se
ptime^ modo eminentiori faceret, quod Solis, quianon est corpus sic mix- formaliter
talis.
haberet illud modo minus eminen- tum et compositum, non potest re-
ti, quod est impossibile, sicut pa- cipere formaliter calorem ideo ;

tet de Sole,, qui est calidus virtua- Sol virtualiter calidus non potest
liter, et de Deo in quo est virtua- esse formaliter calidus, vel causa-
lis potentia producendi asinum, re in se caliditatem, sicut ignis,
vel in quo virtualiter perfectio qui si frigefleret subtracto infri-
asini continetur, et neutrum po- gidante, quia est virtualiter ca-
testesse formaliter tale. Respon- lidus, fleri posset a seipso forma-
deo, in talibus exemplis committi- liter calidus, sicut patet de aqua
tur non causa nt causa, quia quando summe calefacta, quse subtracto
in aliqua re sunt plures proprieta-
calefaciente reducit se ad frigidi-
tes, ratione quarum proprietatum,
tatem; non ergo ratione, qua Sol
possunt sibi aliqua plura inesse,
et in una alia re est una istarum est calidus virtualiter, non potest
proprietatum, ratione cujus dican- esse calidus formaliter.
tur illa plura debere eidem inesse, Nec etiam exemplum de Deo va-
committitur non causa ut causa, sic let, quia non ex eo quod Deus per-

in proposito. fectiones omnium virtualiter ha-

Tom. XIII. 14
 ;;

210 LIB. II. SENTENTIARUM

bet, et modo eminentiori, ideo non terialis sive generis posset reci-
potcst eas habere formaliter, sod pere, et ratione differentine vel for-
ex eo quod est essentia simplicis- mae posset efficere. Manifestum
sinia, in qua non potest esse com- etiam est, quod cum aqua calefacta
positio rei et rei; vel quia perfe- redit ad propriam naturalitatem
ctio Dei est inflnita, ideo non po- et frigiditatem, quod tota aqua
test recipere aliam et aliaui rem agit, et tota patitur; forma enim
propositio igitur universaliter non agit in materiam suam quam
vinuaiiter intellecta est falsa. Unde credo, actu informat.

p^ sl
e
e
"
^ quod
c
nniversaliter omne subje- Praeterea, iste Doctor dicit ali- Henric.
qi r
formaiiter
tale. talsa
ctum virtualiter continet passi-
l
bi, quod genus et differentia diffe- 2? et l)
dlsU pr,m
propo^itio.
Henric.
onem suam, tamen formaliter runt penes intentiones, et dicit
qaodi. recipit eam, et haec videtur senten- quod differentia intentionis non ar-
tia Philosophi, 7. Metapli. lext. ubi guit, quod sit res alia et alia; igi-
quod ad hoc quod generetur
dicit tur ipse habet concedere quod vo-
quantum et quale, non oportet luntas cum agit inquantum libera,
prsecedere nec praeexistere, nisi et patitur inquantum appetitus,
substantiam. ratione ejusdem realitatis primo
Ad aliam de materia etefficiente, agit et patitur.
quae non coir.cidunt, dicitur quod Ideo concedo per eamdem reali-
in voluntate possumus duo consi- tatem, primo est voluntas recepti-
derare, vel inquantum est appeti- va actus, et effectiva ejusdem, nec
tus, vel inquantum est libera per aliam rationem realem elicit
inquantum libera efficit, inquan- et recipit, nisi per aliam rationem
tum appetitus recipit, ita quod causatam ab intellectu nostro.
est ibi differentia intentionis in Cum igitur dicitur, quod materia
voluntate, inquantum est appeti- et efficiens non coincidunt, dico
tus, et inquantum est libera. quod Aristoteles secimdo Physicorum, Yide Scot
in2. Phys '

Hoc non bene capio, quia proxi- ubi hoc scribitur, loquitur ibi de intext.
ma ratio constituendi speciem, memoria quae est subjectum trans-
cujusmodi est differentia ultima, mutationis reaJis, quae est alia
est proxima ratio recipiendi pro- quam subjectum receptivum,
sit

priam passionem non enim reci- ; de quo nunc loquitur, quod coin-
pit homo risibilitatem ratione ani- cidit cum efficiente.
17.
malis, sed ratione qua rationalis. Praeterea materia, id est, subje- Efficiens e

voiuntas Ratio autem formalior voluntatis ctum, non coincidit in idem nume- *f
ens
distingu-

ifbe^
q
est
es ^ magis libera quam ratio appe- ro cumefficiente, quod dicitur pro- untur,
. .
sicut acti
pasS et
prie eihciens distmctum contra
titus, quare est ratio recipiendi in- et factio,
non ... Relatioali
0/1 ,
tantam quantum libera, sicut ratio agens sic enim erhcere transit rn
activa.
A

tatis est magis ratio constituendi.

liber-
i
;

materiam extrmsecam, sicut et

, • *ix dependen
essentiali
ter,

Per illam etiam responsionem, factio; sed non sic transit actio dinuutw
al no
patet quod quaelibet species pos- agentis, proprie loquendo de Agen- ^ [jo
set agere in se, ita bene non libera, te, cujus scilicet actio est tantumP^-
^ a*
^
sicut libera, ita quod ratione ma- ad intra. *• dis '
 DIST. XXV. QILESTIO UNICA. 211

®i- Ad aliud de relationibus (d) op- vum, quod sequatur, si

ut scilicet
dependet positis, dico quod relationes rea- est activum, ergo non est passi-
e acciden- les sunt in triplici diflerentia, quse- vum; sicut inferunt contraria,
dam sunt relationes, quse habent ut scilicet, si hoc est album, er-
dependentiam essentialem, ut cau- go non est nigrum; sed in abs-
sse adcausatum; aliae sunt rela- tracto bene inferunt, ut, si est
qusetamen non ha-
tiones originis, actio, ergo non est passio, vel si
bent dependentiam inter se, ut pa- est motio activa, ergo non est mo-
ternitas et filiatio in divinis ; aliae tio passiva; tamen non repugnant
habent dependentiam accidentalem quin possint simul esse in eodem,
mutuo, ut movens etmotum; mo- sicut repugnat albedo et nigredo.
tum enim non dependet essentiali- Ad aliud, sustinendo quod quam- is.

ter a movente, quia nondependet quam voluntas sit activa, tamen

nisi ratione illius accidentis quod intellectio vel objectum apprehen-
recipit, quiquid enim est de essen- sum est illud sine quo non (sicut
tia moti pr Tsupponitur motui.
t ponunt alii, quod intellectio sine
Primse duse relationesrepugnant phantasmate non est in actu, et
in eadem natura vel persona sive hoc facit naturalis ordo potentia-
supposito secundse repugnant in
; rum), cum dicitur, quod tunc pari
eadem persona vel supposito, quia ratione posset dici quod lignum
nullum suppositum producit se; agit in se, et comburitur a se prae-
sed non repugnant tamen in eadem sente igne, et ignis est sine quo
natura, si illa est illimitata, sicut non, et sic de aliis dicitur quod
;

patet quod in natura diviria-est non est simile, quia ignis appro- unde

producens et productum. Sed rela- ximatus huic combustibifi, et il- quod

tiones tertio modo dictse non re- li sequaliter disposito, sequaliter 'comburit
S C
pugnant in eodem sive natura sive comburitet uniformaliter ipsumli- voiun tas
vult se
supposito, quia idem potest acqui- gnum; duobus autem ostensis vo- '

rere sibi et efficere in se perfecti- luntati, quamvis ^equaliter dispo-

onem suam accidentalem,
accidentaliter dependere a se. Un-
de dico, quod non repugnant ex
ratione relationum oppositarum,
ut oppositse sunt, scilicet quod
non possunt fundari in eodem,
sed quia habent dependentiam
essentialem.
et sic sitis, non semper aequaliter vult
voluntas, et ideo patet quod illud
comburi non potest esse active a
ligno, sicutvolitio a voluntate. Sed
ha^c responsio non sufficit, quia
diceret adversarius, quod hoc est,
quia lignum naturaliter comburit
se, prsesente igne sicut causa sine

) U£ereiati-
Ad probationem, cum dicitur re- qua non, sed voluntas libere; vel
reamer lativa realia esse opposita, et oppo- s ic solve instantiam secundum ali-
pp
n°e q u e"nt-
sita non insunt simul, dico quod re- am reportationem.
fceshnui? lativa realia hujusmodi denomina- Cum arguitur, (e) quod tunc sus- qu^fb et
no " a a
tive accepta,non sunt sic opposita, tineri posset, quod quodlibet age- ^u t

quod scilicet unum denominative ret in se, puta, quod lignum com-y° luntas et
3umptum, neget suum correlati- buret se prsesente igne, sicut cau-
 .

012 LIB. II. SENTENTIARUM.

sa sine quanon; non scquitur, minet partem propinquiorem, et

quia nos videmus quod iste ignis
appositus alii combustibili quam
iigno, comburit illud, et ideo sci-
mus quodcumealefacit hoc lignum
quod est actio sua. Sed hoc non
sufncit (f), nam ego semper di-
in, quod cuicumque combustibili
applicetur ignis, si illud
tur, hoc erit per actionem suam
propriam in seipsum, necessitate
naturali, tamen non sine igne
° prse-
r Secundo (h) ad auctoritatem Ad locum
tamen pars propinqua illuminata
non habet aliquam rationem cau-
sae respectu illuminationis partis
magis ipsaimme-
distantis, quia et
diateilluminatur a Sole immedia-
tione causse. Unde esto quod
phantasiatio vel objectum appre-
combura- hensum requiratur ad hoc quod sit
volitio, non tamen requiritur nisi
sicut causa sine qua non.
. , Arisl. posi- .

sente, sicut causa sine qua non, Anstotelis secundo deAnima, cumdi- tumn. 3.
solum. cit quod si sensus esset activus,

19. Dico igitur (g) hic primo, quod semper sentiret, dico quod 1 effe-
aiiqmd oportet in hac materia, etiam se- ctus prior non dependeret ab effe-
Jtfectu cundum eos, dare aliquid prius, ctu posteriore, et si esset effectus

siTiausa <l
U0( tamen non sit causa efflciens,
-l simpliciter primus, non depende-
d ab aliquo effectu, sed solum
se(^ sitcausa sine qua non, et hoc ret
l2qoi3
^quo probo per ipsum, qui hanc opini- a suiscausis; prima autem poten-
non.
onem ponit. Nam secundum ipsum tia inter potentias animae est sen-
intellectus non est causa intelle- sus exterior, ideo ejuseffectus non
ctionis, nec voluntas volitionis,sed dependet abaliquoeffectu,sedsolum
solum phantasma est causa utri- asuiscausis; si igitur sensus ex-
usque, et tamen secundum eum, terior esset activus, et haberet in s. inde-

impossibile est phantasma prius se prineipium sufficiens effectivum aTobjecu

causare volitionem, nisi prius sensationis, ipse semper ageret. c c1

°et
e p
Su '

natura causet intellectionem, et Sed sic non

est de intellectu et vo- Ar ^ t °dum e

ait si
ita ponit intellectionem esse cau- luntate, quia volitio est effectus g
activus
samsine qua non ipsius volitionis.
* l
posterior
*
intellectione naturali-
semper
Quod igitur voce negat, dictis suis ter, et intellectio phantasmate sentiret.

affirmat, scilicet causam sine qua vel phantasiatione, et propter il-

non. Intellectio enim secundum lum ordinem necessarium, non

eum, est prior natura volitione, potest causari volitio a voluntate,
tamen in nullo genere causae se nisi priuscausetur ab intellectu in-
habet respectu volitionis; quando tellectio ; et simile est de intelle-
enim aliquis effectus prsecedit ctione respectu phantasmatis vel
alium effectum ordine naturae,non phantasiationis ;
quamquam igi-
potest causa exire in actum cau- tur sensus semper ageret vel sen-
sandi effectum posteriorem, non tiret, si esset activus, non tarnen
prius causato effectu priori illa oportet hoc dicere de voluntate,
prioritate. Exemplum, Sol non nec etiam de intellectu.
potestilluminare posteriorem par- Dico tertio (i), ad instantiam de 20.

tem medii, nisi prius natura illu- ligno calefactivo sui, cum dicitur,
 DIST. XXV. QUiESTIO UiNICA. 213

Deciarat si ita esset de voluntate, ita posset poterit sine objecto. Patet satis (1)

Hgnumnon clici de qu ocumque alio, scilicet per praedicta hujus objectionis

e combu-
q 110c| comburit seipsum
ligniun solutio. Licet enim effectus depen-
vokmtasse P raescn ^ e i© ne ( n i es * causa sine
' i
deat solum a causis prioribus,
ul K
j
i;
J }? qua non, concedo quod existens in (quantum ad suiun/ fieriper se et
P rimi actu primo moYencli se, seipso
« suum esse per se) materia scilicet
nctive et non alio, exit in actum et efficiente, potest tamen depen-
secundum, sicut habens scientiam dere ex alio tanquam ex illo, quod
in actu primo, non indiget aliquo est praeexactum necessario.
effectivo vel motivo ducente ipsum Si dicas etiam (m) quod habens
ad actum consiclerandi, nisi ha- actum primum, potest esse ratio
bens actum primum deficiat in sufficiens actus secundi, non in se,
aliquo, quod necessario requiritur sed in alio ; contra nos po-
(n), si

ad hoc, quod possit exire ad actum namus quod haec potentia prima
secundum; sicut qnamvis oculus est activa, putacalefactiva,quaero,
hominis, qui non potest immutare quid reducit ipsam adactum? Ver-
medium, haberet actum primum bi gratia, quid reducit potentiam
videndi, non tamen posset videre calefectivam ad actum, praesente
rem in tenebris. ligno? certum est quod nihil, nisi
Sed rationabile quod tam
est, ipsamet potentia activa, dicente
nobilis perfectio animae, cujusmo- Aristotele 5. Met. quod texi. 2. et 3.

di est voluntas, qua anima est in acl idem genus causae reducuntur

actu primo, possit exire in actum ars et aedificator sed ars non re-
;

secundum, quo anima formaliter ducitur ad actum nisi a se, respe-

perflcitur in actu secundo, nullo ctu artificiati ergo potentia acti-
;

alio activo requisito; sed ad hujus. va est de se sufflciens principium

modi passiones, quae sunt calefleri eliciendi actionem suam, quae est
et humectari, quibus corrumpitur actio vera degenere Actionis,cujus
natura ligni et non non
perflcitur, terminusest operatio. Forma igi-
potest poni rationabiiiter ipsum tur, quse non habet actum primum
lignum habere actum primum seu vel principium activum, nisi re-
principium activum, quo active spectu actus secundi immanentis
prsesente igne, causa sine
sicut seu operationis, quae est terminus
qua non solum, reducat se ad istius actionis, poterit habere hu-
actum illum secundum, quo natu- jusmodi actum secundum imma-
ra ligni corrumpitur. nentem a seipsa, sicut potentia
ur voiitio Si etiam instes sic (k) Effectus : activa, quae non est nata exire in
e e
non ciependet a causis prioribus
? oi^ect o, aetum secundum in alio receptum
ium non
sit ejus
'quantum ad suum fleri, nisi a ma-
. vel in aliud transeuntem exit a
causa? teriaet efflciente; cum igitur ob- seipsa praesente objecto in actum
jectum respectu actus volitionis, illum.
non se habeat nec ut materia, nec Ad aliud (o) cum
causa dicitur,
ut efficiens; igitur volitio non de- sequivoca totalis est nobilior suo
pendebit ab objecto, et sic esse effectu, vel producens aequivocum
 21 i
LIB. II. SENTENTIAHUM
est nobilius producto; verum est se, quia intellectio, quse est alterius ra-
quod est nobilius termino formali tionis a voluntate, moveat voluntatem
productionis, ratione cujus produ- causando volitionem objecti in illa.

ctum, quod est eompositum unum (b) Sed tgo dico, etc. Hic dicit Doctor
per accidens, dicitur productum. absolute, quod unum et idem simpliciter
Unde voluntas est nobilior voliti- potestmovere se, et quomodo hoc sit ve-
one, non tamen oportet quod sit rum, dictum est inprimo, dist 3. qusest. 6.
nobilior voluntate sub volitione Sequitur :

formaliter existente; imo nobilior Cum dicis, etc. Goffredus probat per
est voluntas volens nctualiter, ra- hanc propositionem, quod idem non pos-
tione bonae volitionis, quam volun- sit movere se, ut puta, si dicis quod vo-
tas solum volens virtualiter. Po- luntas movet se causando volitionem in
g ene°ratur
io
lTJ ed nitur exemplum, quod non oportet seipsa. Gontra, quia qualis est voluntas
tum. producens esse nobilius producto in actu, ut activa, talis debet esse in po-
simpliciter, (nisi
ratione
scilicet tentia, ut passiva. Si ergo idem moveret
termini formalis ) cle accidente ge- se idem simpliciter esset actu tale, et non
nerato in homine, de novo ab alio in actu tale ; caetera patent in littera.
accidente,quod quidem accidens (c) Si dicas, quod agens virtualiter, etc.
non generatur, puta albedo, sed Hic arguitur per exempla, quod existens
homo tamen non oportet
albus, et virtualiter tale nunquam potest esse for-
quod generans album sit nobilius maliter tale. Patet, quia Sol est virlualiter
nomme albo. calidus, cum habeat in virtute sua produ-
cere caliditatem, et tamen non potest esse
COMMENTARIUS. formaliter calidus.
(d) Ad illud de relationibus, etc. Idem
(a) Ad primam rationem. Respondet habetur in dist. 2, et 3. et credo in 26.
Doctor ad rationes opinionis Goffredi, qua- Expono tamen litteram. Nam cum dicit,
rum prima est talis, oportet movens et quod relationes causce et causati sunt op-
moturn esse distinctum subjecto ; sed in positse, et inter illa est dependentia
parte intellectiva animae, nihil potest esse non debet
essentialis, sic inteJligi, quod
distinctum subjecto a voluntate,ergo, etc. una relatio essentialiter dependeat ab
Doctor respondendo dicit ibi : Ad pro- alia, sed sic, quod tales relationes de
bationem suam, etc. quia dicit Goffredus necessitate sunt in talibus fundamentis,
quod ista sunt idem movens, motum esse inter quae fundamenta potest esse depen-
in distincta subjecto, et idem movere se. dentia essentialis, quia res causata depen-
Dicit Doctor quod secundum alium Docto- det essentialiter a re causante, et res
rem hoc non concederetur, quia ipse di- causata dicit simpiiciter aliam naturam et
ceret quod objectum cognitum, ut habet aliam essentiam a re causante, ut satis

esse in ipso intellectu, id est, quod intel- patet a Doctore in primo, dist. 2. Modo
lectio ipsius existens subjective in intelle- relalio causati de necessitate fundaturin
ctu putest causare volitionem illius objecti alia natura, et terminatur ad aliam natu-
in voluntate, et tamen talis intellectio ram causantem, et sic si in eadem natura
non distinguitur subjecto a sua voluntate, esset relatio causse et causati, ita quod
et tamen non sequitur quod idem moveat secundum unam diceretur causala, et se-
 DIST. XXV. QUiESTIU UNIGA. 215

cundum aliam causa, sequeretur quod centem volitionem in seipsa ut moven-

idem essentialiter dependeret a seipso, tem,etintervoluntatem recipientem ipsam
quod est impossibile. Similiter cum dicit volitionem ab ipsa voluntate movente
de relationibus originis sicut pateinitas est relatio realis, pula voluntalis motse ad
et filiatio in divinis, inter quas est tan- se ipsam moventem. Ex hoc potest satis

tum ordo originis principiati ad princi- patere una difficultas tacta a Doctore in Xota.

pians, et nullo modo causati ad causam. primo, dist. 26. quia ibi dictum fuit, quod
Nam filiatio in divinis de necessitate est relatio realis semper est inter extrema
alicujus suppositi, quod principiatur a realia et realiter distincta ; lioc non est

Patre, et si tales relationes, puta paterni- simpliciter verum de omni relatione,

tas et filiatio in divinis, possent fundari in ut est in proposito, et ipse etiam dicit
eadem persona respectu ejusdem, tunc quod inter voluntatem moventem et

eadem persona esset principians et princi- motam est relatio realis. Si tamen Speculare
hanc
pro-
piata, quod non est intelligibile ; tamen volumus dicere ,
quod omnis relatio positionem.

istae duae relationes fundatur immediate realis est inter extrema realia realiter

in eadem natura simplicissima, quia es- distincta, possumus sic dicere, vel quod
senlia divina, quae est simpliciter in Patre illa extrema sint realiter distincta ad
^uomodo et Filio et Spiritu sancto, et quod ipsa invicem, ut extrema relationis causantis
essentia _ , . .

iivinasit iundare possit liujusmodi relationes, soh ad causatum, et originantis ad origina-

jersonis! essentiae competit, propter infinitam per- tum ; sed quando inter aliqua extrema
fectionem suam, ut patet a Doctore in sola ratione distincta, ut voluntas movens
primo, dist. 28. ubi hanc materiam per- et mota, sufficit hoc, quod licet inter

tractat. In creaturis vero est impossibile, se non distinguantur realiter , tamen

quod una et eadem natura numero possit istse relationes reales moventis et moti,
esse tota in duobus suppositis. et e contra, non possunt sibi inesse, nisi

9
Deinde dicit Doctor, quod sunt alise rela- per aliquod rcaliter distinrtum , et sic
semplum. tiones, quse habent dependentiam acciden- relationes voluntatis moventis et volunta-
talem mutuo, quse insunt propter ali- tis motee insunt voluntati propter voli-

quod tertium causatum. Exemplum : Vo- tionem realiter distinctam, et ab eadem

luntas ut causat volilionem in seipsa, voluntate causatam et receptam.
habet relationem moventis ad seipsam (e) Cum arguitur, etc. Quia si voluntas 10.

molam, ut recipit ipsam volitionem a vo- est causa totalis volitionis, pula qua vult
luntate movente, vel ipsam causante dici- Joannem, tamen non potestcausare illam,

tur moveri. Et ut intelligatur repeto unum nisi prius Joannes praesentetur in esse

simile, quod habelur a Doctore in hoc se- cognito, quod requiritur ut causa sine

cundo. Nam primo inter voluntalem cau- qua non. Arguunt ipsi, quod sic possu-
santem volitionem et ipsam volitionem mus dicere quod quodlibet agat in se-

causatam, est relatio realis causantis ad ipsum, et sic lignum calefacit seipsum, licet

causatum, et e contra. Secundo, ut ipsa hoc non possit nisi igne praesente ut cau-
eadem voluntas comparatur ad volitionem sa sine qua non. Dicerent ergo, quod
quam recipit ut perfectionem, interipsam non est simile, patet, quia si ignis appli-
et volitionem est relatio realis voluntatis catur alteri combustibili a ligno, ita

perfectibilis ad volitionem perficientem, et comburit aliud combustibile sicut et

e contra. Tertio, inter volunlatem produ- lignum ; igitur signum est ,

quod ista
 216 LIB. II. SENTENTIARUM

combostio est ab ipso igne, et non a Dico, quod argumentum ibi concludit, Responsio.

ligno, quia ignis agit niere naturaliter. hic autem non,et ratioest propter ordinem
Xon est sic de voluniate, quia posito potentiarum,nam intellectus ut intellectus
alio volibili, non sequitur volitio de facto est,non proesupponit de necessitate actio-
illius ut experimur; ergo signum est nem alterius poientia3circa objectum,quod
quod ipsa voluntas habet in potestate sua habet intelligere; voluntas vero quse est

ipsum velle, cum modo vult unum modo posterior ipso intellectu, de necessitate

aliud. naturae proesupponit ipsum intellectum

f) Sed hoc non suffwit, etc. Hic Doctor ut prius operativum, ut patet a Doctore
adhuc respondet pro adversario, et sic %n 1 . dist. 2. non potest ergo voluntas
in tota ista littera non solvit quin si exire in actum suum, nisi prius intelle-
voluntas potest producere ipsum velle, ut ctus exierit cognoscendo illud objectum,
causa totalis, proesente tamen objecto ut quod voluntas vult ; requiritur ergo primo
causa sine qua non, quod similiter lignum cognitio illius objecti ut causa sine qua

non possit se comburere ut causa totalis, non respectu volitionis, et hocsolumpro-

praesente tamen igne ut causa sine qua pter ordinem potentiarum. Sicut etiam si

non; sed post infra ibi : Dico tertio ad voluntas esset prior intellectu, prius nata
instantiam, solvitquod est simile de ligno esset operari quam intellectus intelligere,

et voluntate, et hoc idem inprimo dist. 5. ut patet a Doctore in primo. Argumen-

qucest. 2. tum ergo Doctoris probat, respectu au-

Quomodo (§) Di° iQitur. Hic Doctor vult habere tem voluntatis non est ad propositum.

lausa^sine
i ntentum suum, etiam ex dictis hujus (h) Secundo, ad auctoritatem . Hic Do-
qua non. opinionis quod scilicet requiritur obje- respondet ad argumentum Goffredi
ctor
ctum ut causa sine qua non, et expono pro quo probabat quod si voluntas, etc.

nunc, quid intelligat per causam sine qua Respondet Doctor quod non est simile de

non. Dicitur enim causa sine qua non sensu et voluntate, quia sentire, puta vi-
respectu alicujus effectus, quaa nullo dere, in ordine potentiarum, puta poten-
modo est productiva illius, sed tamen tiae visivae sensus communis intellectus .

sine ipsa non est causa productiva illius, et voluntatis est simpliciter primus effe-

quia non potest illum effectum producere, ctus, sicut etiam audire, et hic effectus

nisi prius praeexigat aliquid aliud, ut non praesupponit alium, sive aliam opera-
patet, quia voluntas non potest causare tionem, ut patet ; si igitur sensus aliquis,

velle alicujus objecti nisi prius sit cogni- puta visus, esset activus visionis ut cau-
tum, et sic preeexigitur cognitio illius, ut sa totalis, semper videret ; velle vero est

causa sine qua non, et dat exemplum de effectus posterior intellectione, et hoc de
Sole illuminante. necessitate naturae, et ideo non sequi-

11#
Sed occurrit difficultas, quia si Doctor tur quod si voluntas est activa volitionis,
vult sustinere quod voluntas sit causa quod semper possit velle objectum, quia
totalis volitionis, videtur quod tunc argu- requiritur intellectio illius objecti tan-
mentum quod facit dist. 3. q.l. primi, quam effectus simpliciter prior.

probando quod intellectus non sit causa (i) Dico tertio ad instantiam de ligno
totalis intellectionis, non concludat, ouia calefactivo sui. Hic Doctor solvit instan- An lignuJ
'
* '
t
calefaciat
dicerent, ut dictum est ibi, quod obje- tiam de ligno, quod non calefaciat se ;
et se.

ctum requiritur ut causa sine qua non. responsio stat in hoc, quia aliud est lo-
 DIST. XXV. QUjESTIO UNICA. 217

qui de perfectione activa potenthe, et de derati, ut satis probatum est a Doctore

aclione corruptiva, nam rationabile est, in 1. dist. 2. tamen ipse finis nihil cau-
quod potentia perfecta et nobilis habeat sat de effectu in re, et per talem moti-
in potestate sua activa actionem perfe- onem nihil causatur ; solum enim movet
ctivam ipsius, cujusmodi perfectio est Metaphorice et non realiter, ut patet a Do-
intellectio et volitio, nam ad talem perfe- ctore in q. ultima prologi. Loquitur ergo Quomodo
ctionem est naturalis inclinatio, sed non hic, quod effectus quantum ad suum fieri moveatur
i-i l r.
primo,
est rationabile, quod aliquod ens habeat reale tantum dependet a matena et effi- cont.

actionem sui corruptivam, cum nullo mo-. ciente tanquam a causis prioribus reali-
do inclinetur ad corruptionem sui ; si igi- ter causantibus ; cum ergo talis volitio

tur lignum possct calefacere se, et sic dependeat ab objecto tanquam a causa
comburere, tunc ageret ad corruptionem materiali, patet, quia ipsa volitio est for-
sui, quod videtur omnino irrationabile. ma simplex et non composita ex materia;
Si dicatur: Nonne viventia habent in patet enim quod volitio, qua volo Franci-
potestate sua activa actionem qua se cor- scum jam cognitum, non pertinet ad esse

rumpunt, etc. Dico quod nihil agit ad ipsius voliti ut r: ateria illius, nec ut sub-

corruptionem sui, et si viventibus accidat jectum materiale, quia volitio tantum re-
talis corruptio, non est quod una pars cipitur in voluntate, et per se non depen-
agat in seipsam corrumpendo, sed quia det ab objecto ut a causa efficiente ; ergo
una pars agit in aliam, reddendo illam nullo modo talis volitio dependet ab ob-
improportionabilem ad animationem, ut jecto cognito, et si sic, potest esse volitio

satis patet a Doctore supra in hoc 2. absque tali objecto, et per consequens
dist. 16\ et 19. objectum in esse cognito non prsesupponi-
(k) Si etiam instes sic, etc. Quia di- tur ut causa sine qua non.
6"
ctum est supra, quod volitio non potest (1) Patet satis. Hic notatur duplex de-
^JJ^*^
causari a voluntate circa aliquod obje- pendentia : Una est essentialis, qua unum
ctum, nisi illud objectum prius sit cogni- essentialiter dependet ab alio, ut causati

tum. Sed arguit Doctor hic, quod non ne« ad causam efficientem, et causati materi-
cessario prserequiritur tale objectum sic alis ad causam materialem et formalem,
cognitum, quia effectus quantum ad su- et etiam accidentis ad subjectum. Alia est
um fieri non dependet nisi a materia et dependentia quae tantum dicit praesuppo-
efficiente tanquam a causis prioribus. Hoc sitionem unius ad alterum, sed posterius
de se patet, quia si ignis ab alio igne pro- non dependet ab illo prsesupposito in ali-

ducatur, quando fit ignis, dependet tan- quo genere causae, sed quia potentia po-
tum ab igne producente, et a materia in sterior non potest producere suum effe-

quam agit ignis. Forma autem partis in ctum, nisi potentia prior prius producat,
eodem instanti quo fit in materia, statim ut supra declaratum est.

effectus habet totum suum esse, quia posi- (m) Si dicas eiiam, quod habens actum Q uomo do
primum, etc. quia dictum est supra, po s s it n esse
v
ta forma in materia, in eodem instanti re-

ut patet a Doctore in 4. c
sultat esse totius, quod
1
voluntas potest l
esse causa totalis ™f
sui actus.
dist. 1. q. 1. Si dicatur : Nonne etiam sui actus, Respondent, quod verum est de
dependet a fine tanquam a causa priori. causa totaliter producente effectum in

Dico, quod licet finis sit prima causa materiam extrinsecam, non autem de
movens efficiens in ratione amati et desi- causa totali producente effectum in seipsa,
 218 LIB. 11. SENTENTIAHUM

quia bene concedunt, quod talis causa calefactivam pro primo principio formali
producens effectum in maleriam intrinse- producendi calorem, possumus dicere
cam, praBsupponit illam materiam circa quod forma substantialis ignis est primo
quam agit, et sie tali materia praesente potentia calefactiva et vere activa, qua
semper potest agere. Si crgo voluntas ignis producit calorem in seipso, ut patet
potest producere volitionem in se tan- a Doctore in quarto in materia de Eucha-
quam in subjecto, ut causa totalis, cum ristia, et sic talis potentia est vere activa,
semper sit sibi praesens in ratione re- cum ejus actio recipiatur in agente. Si
ceptivi, respectu cujuscumque volitionis, vero accipiatur pro calore, puta existente
sequitur quod semper potest producere in igne, non erit potentia activa propria,

volitionem cujuscumque objecti absque quia tunc sequeretur quod esset ratio

prcesentia talis objecti, sed hoc est fal- formalis producendi calorem in igne,

sum ; ergo sequitur quod non potest esse quod est falsum.

causa totalis volitionis in se. (o) Ad aliud cum dicitur, etc. In ista 15.

14. (n) Contra. Hic intendit Doctor pro- responsioneDoctor praesupponit unum,sci-
bare quod ipsa voluntas, quse est potentia licet quod loquamur de composito per se,

activa, et non factiva ex seipsa, exit in quod est compositum ex materia et forma,
actum quem recipil, et ponit simile de quod primo et per se producitur, est

potentia factiva ; nam ex quo ars et sedi- ipsum compositum, ut patet 7. Metaph.
ficator pertinent ad genus causse, 5. Met. Similiter compositum per accidens quod Text. 23,
et 2(5.
quia utrumque ad genus causae efficientis est compositum ex substantia et acci-

pertinet, licet diversimode, quia ars se dente, sive ex rebus diversorum Prsedi-
habet in ratione quo, sedificator autem camentorum, ut patet 5. Metaph. quod
in ratione quod ; nam ars sedificandi est per accidens primo producitur, est ipsum
ratio formalis aedificandi, qua mediante compositum per accidens, et ex quo est
sedificator sedificat, sicut ssepe dictum est, ens per accidens, ideo dicitur productum
quod in causis effectivis ponitur quo, quod per accidens. Item declaratum est supra
est ratio formalis efficiendi, et quod, quod d. 11. quod in generato per se, quod
est illud quod agit per illam rationem est compositum, terminus formalis gene-
formalem. Dicit ergo Doctor, si ponatur rationis est forma partis. Sicut ergo in

aliqua potentia vere factiva, quia reducit generatione per se, terminus formalis

ipsam ad actum, certum est quod ex generationis per se, est forma partis

seipsa reducitur, nam prsesente materia, compositi per se sic m generatione com-

quee est receptiva factionis, statim ex positi per accidens terminus formalis

seipsa reducitur ad actum circa talem compositi per accidens, est forma partis,

materiam. Si modo est talis potentia, nam album est compositum per accidens,

quod solum dicatur activa, cujus actio terminus formalis istius compositi gene-

dicatur operatio, et per consequens talis rati per accidens est ipsa albedo; simi-

operatio est immanens, quia recipitur in Hter de voluntate. Sed quia forte posset

illa potentia, manifestum est quod talis quis dicere, quod causa sequivoca, ex

potentia activa ex seipsa reducitur ad quo producit effectum sive compositum

talem operationem quam recipit. Et nota quod sicut compositum est vere produ-
ibi in principio cum dicit: potentia prima ctum per se, aut tunc illud compositum
activa, si intelligat potentiam primam est sequalis perfectionis, et tunc sequi-
 ;

DIST. XXV. QUiESTIO UXICA. 219

ur quod non est effectus sequivocus, aut joris perfectionis est haberc in virtute sua
majoris perfectionis, et tunc non potest posse producere talem caliditatem, quam
produci a causa perfectiore, aut minoris» quod lignum formaliter habeat illam, quia

et tunc habetur intentum, scilicet quod in primo dicit rationem activitatis; in se-

causa requivoca est nobilior effectu tota- cundo autem dicit rationem receptivitatis
uisa li.Dico ergo,ut Doctor clarius intelligatur, in primo etiam dicit rationemdantis perfe-
LlivOCa . •
1 •
et* l l- • •

mbiiior quod causa aequivoca potest comparan ad ctionem effective, ln secundo dicit rati-

effectum diversimode.Si enim causa a?qui- onem perfectibilis. Et hoc est quod Doctor
voca producit effectum quantum ad suum in primo dicit, quod est majoris perfectio-

e^certum est quod est nobilior absolute; nis in prima causa continere virtualiter

et sic Doctor probat in 1. dist. 2. eminen- potentiam calefactivam quam formaliter,

tiam primi efficientis, ex hoc quod est nam ignis habet in se calorem formaliter

causa totalis omnium effectuum. Si vero quo calefacit, Deus autem habet in virtute

comparetur causa asquivoca ad effectum, sua perfectam causalitatem cujuscumque

qui non dependet ab illa, quantum ad to- calefactionis. Modo, quod ignis habeat in

tum suum esse, sed quia tantum habet secalorem formalem,hoc est magis imper-
ab illa terminum formalem, qui est forma fectionis,cum sit perfectibilis a tali calore ;

partis talis, causa aequivoca non est sim- absolute igitur loquendo, continentia vir-
pliciter nobilior toto effectu, sed tantum tualis est nobilior continentia formali, et

19
nobilior termino formali.

Sed oritur difficultas,

p
quia dicit Doctor
•
in

tualis et
•
j
formalis,
....
Deo nullius potest esse continentia
quia quidquid in Deo
t-w i
•
vir- Gontinen-
tia
virtuaiisest
nobilior
cuitas. quod voluntas formahter volens est nobi- est, est ldem quou Deus reahter et essen- coniinentia

lior voluntate absolute sumpta, quia pri- tialiter; contentum autem virtualiter sem-
mo modo includit voluntatem et ipsum per distinguitur essentialiter a continen-
velle, secundo modo tantum voluntatem. te, loquendo de propria continentia vir-
Deinde dicit quod ipsa voluntas absolute tuali, et ideo contentum virtualiter non
virtualiter continet ipsam volitionem, potest esse contentum formaliter in Deo,
ex hoc videtur quod contradicat sibi, quia et si aliquando in creaturis idem contineat
expresse in 1. d. 2. q. 1. dicit quod ma- virtualiter et formaliter ut voluntas, pa-
joris perfectionis est continere aliquid tet supra, adhuc dico quod ipsa voluntas
virtualiter, quam esse illud formaliter, et absolute sumpta, ut virtualiter continet
ideo ibi probat quod majoris perfectionis volitionem, est nobilior absolute seipsa,
est in prima causa continere causalitatem ut continet ipsam volitionem formaliter,
secundarum causarum, quam formaliter, patet, quia prima continentia est tantum
et tamen hic dicit quod voluntas habens cum perfectione, et nullo modo ex parte
volitionem formaliter est nobilior seipsa sua includit aliquam imperfectionem. Se-
absolute sumpta, quse ut sic, continet vo- cunda autem continentia semper includit
ion sio<
litionem virtualiter. Respondeo et dico, imperfectionem in continente,quia includit

quod esse virtualiter et absolute si com- potentialitatem ad sic vel sic perfici ; licet

paretur ad esse tale formaliter, majoris ergo ipsa volitio sit aliqualis perfectio
perfectionis est esse tale virtualiter. Pono in continente ipsam formaliter, tamen in
exemplum: Lignum est calidum formaliter ipsa voluntate continente necessario in-

a Sole calefaciente, Sol continet virtuali- cluditur imperfectio. Et si habere illam

ter illam caliditatem, certum est quod ma- volitionem sit aliqualis perfectio, illa per-
 220 LIB. II. SENTENTIARUM

fectio est supplens imperfectionem, quia quod balneum intra movet ut effi- ad
volitioner
si voluntas esset de se perfecta, non pos- ciens, et extra ut finis. Sustinendo
sel recipere volitionem reaiiter a se dis- tamen quod sittantum causa sine
tinctam, sed esset simpliciter eadem, sicut qua non, et nullo modo movens
patet de voluntate divina et ejus volitione effective, tunc oportet glossare
in 1. </. 2. Voluntas vero ut coutinens quod non movet effective per sc,
virtualiter, et ut sic, nullam imperfecti- sed per accidens.
onem includit, nam continentia virtualis (q) Dices, causa per se est prior
ponitur formaliter in Deo. Illud vero quod causa per accidens sed objectum ;

formaliter includit imperfectionem non prius est natura et origine voli-

potest formaliter esse in Deo, cujusmodi tione voluntatis, vel voluntate vo-
est continentia formalis. lente; ergo, etc.
Posset forte oriri alia difficultas, quia Dico quod causa per se est
(r) Causa p<
se
si continere virtualiter vel esse virtualiter prior causa per accidens, vel na- aliquand
prior,
tale, est majoris perfectionis absolute tura vel perfectione non autem ; aliquando
est origin©
quam esse formaliter tale, videtur quod semper origine vel natura, sicut posteriorl
causa per
majoris perfectionis esset in essentia di- amotio vel fractio trabis est causa accidens.
vina, quod sit virtualiter bona quam for- per accidens, descensus gravis est text. 1.1
2. q. 1.

maliter bona. Nam si bonitas esset vir- prior natura causa per se ipsius
tualiter distincta ab essentia divina, motus gravis. Causa etiam per
vere virtualiter contineretur in illa, ut accidens reducitur ad causam per
patet a Doctore in q. cle sabjecto Theolo- se priorem, vel ad seipsam, ut est
gice, dico quod omnecontentum virtualiter causa per se, respectu alterius ef-
in aliquo necessario includit imperfecti- fec tus, sicut fodiens foditione est
onem, quia dependentiam essentialem ;
causa per accidens inventionis the-
et sic bonitas virtualiter si contineretur sauri, et est causa inventionis
in Deo, in illa esset imperfectio, si vere aquse per se; et ut per accidens re-
esset separabilis virtualiter contineretur,
ducitur ad seipsam ut per se, vel
sed casus est impossibilis. Est ergo ma- reducitur ad aliam per se priorem
xinie perfectionis in essentia divina, quod perfectione, ut dictum est.
ab ipsa pullulent hujusmodi perfectiones Ad aliud de appetitu sensitivo,
formaliter infinitte. qui movetur ab appetibili, dico
quod est ad oppositum, quia ex
SGHOLIUM. hoc movetur appetitus sensitivus
sic, quia non est liber, sed alius
Solvit argumenta posita n. 5. proopinione
Henrici, quae tribuitur D. Thomse, et ostendit
est liber. Unde Damascenus Ub. 2.

quomodo causa per se sit aliquando prior, c. 22. et 23. dicit quod Sensitivus

et aliquando posterior origine, causa per ducitur et non ducit, sed intellectivus
accidens. ducit ct non ducitur.

GOMMENTARIUS.
KT
9I
2l -..
.,
/
(p)
vL '
n a
Ad i ii
lllud
i
de u
i
balneo, i
si susti-
x-
Non

...
rejicit
ut impro- neatur quod objectum movet po- (p) Ad aliud de balneo, etc. Doctor di- ,
iq
babde
inteiiecti-
onem
tentiam objective licet non sit cau- ; cit hic duas responsiones. Prima, quod A \

opinionei
dj
.

concurrere sa totalis, potest tunc sustincri si sustineatur quod objectum cognitum est Henrica
 DIST.XXV. QILESTIO UNICA. 221

causa ipsius volitionis, debet exponi de (r) Dico quod causa pcr sc, etc. Haec re- Q UO modo

causa tantum partiali, sicut etiam

respectu
dictum
intel-
sponsio
ctor
estvalde notanda.
auod causa per se
Nam
dicitur prior
dicit.Do-

causa
s ^ a
p
caus aper
P^
r

est supra de objecto i * l

accidens.
lectionis, ut patet in 1. d. 3. q. 7. per accidens prioritate perfectionis, non

Secunda responsio est, quod si te- autem prioritate naturae, imo aliqua poste-
neatur quod non sit causa effectiva, rioritate naturae est posterior, ut patet,

sed tantum causa sine qua non, Doctor quia si aliquod grave cadat a casu super
dicit quod objectum est causa per acci- trabem,fractio trabis est causa per accidens

dens, et hoc magis placet, sicut etiam respectu motus naturalis ad centrum ipsius

dicimus, quod quando sunt duo effectus gravis. Hic tamen posset objici, quia Do-
ordinati ab eadem causa, prior dicitur ctor in 1 dist. 2. q. 1. volens probare quod

causa sine qua non respectu posteri- Deus sit intelligens et volens, dicit ibi quod
oris ; et sic potest dici causa per acci- omni causa per accidcns aliqua est prior

dens respectu posterioris, non quod pro- per se> et ibi loquitur non tantum de pri-

ducat ipsum quantum ad esse, nec quod ali- oritate perfectionis, sed de prioritate na-

quid faciat ad productionem illius, quia si, turse et forte durationis. Dico, quod faci-

per possibile, ille effectus prior non esset, lis est solutio, quia ibi vult absolute, quod
illa causa produceret secundum. Dicitur detur aliqua per se causa effectiva, quae

ergo causa per accidens, quia accidit sibi sit prior omni per accidens, non enim di-

quod prius habeat mequam effectus pos- cit ibi quod omnis causa per se sit prior

terior, et quod prseexigatur ; sic dico de quacumque per accidens, sed quod aliqua

objecto cognito, quod dicitur causa per de necessitate, hic autem dicit quod non
accidens respectu volitionis, modo praeex- omnis causa per se est prior omni causa
posito. Et ista secunda responsio, judicjo per accidens.

meo, est tutior et magis ad mentem Do- SGHOUUM.

ctoris, qui ponit voluntatem creatam es-
sentialiter liberam ex hoc, quod habet in Resolvit Doctor nihil aliud a voluntate es-
secausam totalem volitionis, et prseter allata
potestate sua actum suum, ut patet in 1.
additquod alias nihil eveniret contingenter,
cl. 1. 2. et 17. et ubique quaerit istam li-
de quo habet -ubtilissimum discursum di-
bertatem voluntatis salvare, quod si ob- recte destruentem prsedeterminationem phy-
jectum cognitum esset causa partialis sicam voluntatis.
illius, non posset ita salvari sua libertas.

(q) Dices causa per se, etc. Hic Doctor (a) Dico ergo
quaestionem ad
22.
arguit probando quod non sit causa per quod nihil aliud a voluntate est
accidens, quia tu dicis, quod voluntas est causa totalis volitionis in volunta-
causa per se volitionis, et objectum est te. Una ratio praeter praedictas
causa per accidens. Causa autem per acci- est ista: aiiquid evenit rebus in
dens semper est posterior per se ; si ergo contingenter, et voco contingenter
objectum concurrit ut causa per accidens, evenire, evitabiliterevenire ; aliter
erit posterius voluntate, ut causa per se, siomnia inevitabiliter evenirent,
causa autem per se ut prior et disposita non oporteret consiliari, neque
producit effectum ; ergo ipsa voluntas po- negotiari, ut dicit Aristoteles pri-
test producere volitionem absque hoc, mo Periherm. Qasero ergo illud,
ult.
quod praeexigatur objectum cognitum. quod contingenter evenit, unde
 0)0 LIB. II. SENTENTIARUM

vel a qua causa eveniat ? Non a tellectu dictante propter con-

sic
causa determinata, quia pro isto clusiones oppositas, secundum hoc
instanti, pro quo est sic determi- a voluntate Dei vel a Deo nihil
nata, effectus non potest evenire contingenter eveniret, quia ipse
contingenter ergo a causa inde-
;
non paralogizat, nec decipitur;
terminata ad alterutrum opposi- sed hoc est falsum et improbatum
torum aut ergo illa causa potest
;
dist. 8. primi libri qumst. ultim.

seipsam determinare contingen- Item, intellectus agit modo ma-

t. io. ter, ad unum illorum, cum non xime naturali, per Augustinum,
possit in utrumque simul, sicut tertio de Trin. et in multis aliis lo-
us in
1

potest "se dicit Anstoteles 9. Metaph. de po- cis, ideo intellectum ponit princi-
deternu-
tentia rationali vel non potest pium appropriatum respectu pro-
nare ;

ad actum.
se jp samdeterminare, sed aliud ductionis Filii in divinis, qui maxi-
determinat ipsam ad unum illo- me naturaliter producitur; ergo
rum. seipsam determina-
Si potest intellectus minime est causa inde-
re ad unum illorum contingenter termjnata respectu alicujus effe-

vel non inevitahiliter, habetur pro- c ^s, sed determinata 23.

positum. Si ab alio determinatur Dices, Philosoplius dividit natu- C om. I|

ad unum illorum, vel ergo neces- ram contra intellectum, et contra sifmlfm
telle tur
sario, vel contingenter? Si neces- agens a proposito; non igitur in- ^t
telligit, quod intellectus sit causa °pp° nitu
sario effectus evenit inevitabiliter; ° * nunc
si determinanscontingenter et per mod.um naturae. Dico (c), quod naturae
nunc
evitabiliter ad unum illorum de- intellectus potest accipi, vel per voiuntat
sed rar
terminat, ita quod possit deter- se, secundum quodest qusedam po- "primo'
,,. .-.!•
tentia operativa tali operatione
.
• modo.
minare ad aliud tale determmans, Text. 10.
r tu
non potest esse nisi voluntas, quia distincta contra operationem vo- ^ com |
omnis causa naturalis activa est luntatis, et sic quantum est de se
determinata ad unum effectum; vel naturaliter agit; vel secundum
si causa naturalis est indetermi- quod est potentia practica respe-
nata, non potest seipsam nec aliam ctu agibilis extra, et sio pro
determinare. eodem Philosophus habet artem,
Dices, ista indcterminatio est ex. intellectum, propositum, electi-
parte intellectus sic reprsesentan- onem et appetitum. Et isto modo
tis ipsum objectum voluntati, ut accipiendo intellectum, distinguit
fore vel non fore. Contra (b),intel- agens per intellectum contra
^teiiectu^s lectus non potest determinare vo- agens per naturam, et illo secundo
luntatem indifferenter ad alterum modo frequenter loquitur de intel-
nare
voiuntatem contradictoriorum, puta hoc fore lectu fere per totum librum Ethico-
ad alteram _
partem.
.

vel non iore, nisi de uno demon-

.

rum, et 9. Metaph. et 3. de Anima et 2.

strando, et de altero paralogizan- Phijs. de potentia rationali, sed pri-

do sive sophistice syllogizando, mo modo parum loquitur Philoso-

itaquodin concludendo decipiatur; phus de intellectu.

ergo si illa contingentia, qua hoc Item, sine omni contradictione

potest fore vel non fore, sit ab in- posset intelligi appetitus intelle-
 "

DIST. XXV. QILESTIO UNICA. v?3

ctivns non potons se detcrminare, tium. Et non est mirandum si Quia etiam

appeteret per modnm natu- glossatur auctoritas

m si
si Aristotelis Adl mo
rre ; sic fingit Anselmus de casu sic, quando auctoritas una dignior ll

est, num-
diaboli. cap. 12. quod esset unus et superior, scilicet Scripturae, tan ^^ ctu
Angelus, qui haberet intellectum glossatur mirabilius, utpote quod 10 ^» *e
et appetitum tantum respectu una pars illius auctoritatis refer- 3. q. i
affectionis commodi, et non da- tur ad quemlibet Sanctum, et al-
ta esset ei affectio justi, iste tera solum ad Christum, quse ta-
Angelus non posset appetere ni- men videtur apparentius loqui de
si tantum intelligibilia, et hoc uno et eodem, sicut ista, Eccl. 31.
per modum naturae, sicut appeti- Qui potuit transgredi et non est trans-
tus sensitivus appetit convenientia gressus; qui potuit transgredi, ad
secundum sensum; sed si libertas quemlibet Sanctum refertur, et
in appetitu intellectivo esset cau- non est transgressus, ad solum
sata naturaliter ab intellectu, non Christum.
posset esse aliquo modo appetitus Ad aliud concedo, quod volun- Ad vi<?e 2,
intellectivus, et non liber, nec tas est potentia activa. Et CumJJ^?JlJ.
etiam intelligri. dicitur, quod potentia activa est^P^ et
24. Ad primum principale, (d) qui principium transmutandi aliud, 2. adfin.
daig *
^diceret,quod objectum movet vo- inquantum aliud, dicitur quod ibi
luntatem effective, non tamen ut datur definitio potentiae factivae,
totalis causa, sed ut aliquid ibi et concedo quod idem non potest
faciens, tunc non esset glossanda facere seipsum.
auctoritas, quod movet, scilicet Sed dico aliter (e), quod Aristo- sanabiiis!
metaphorice, et tunc auctoritas teles in quinto et nono Metaph. ubi hoc S e!pso ut
sanans.
esset pro me, vel sustinendo et dicit, ponit exemplum de medico

dicendo quod appetibile movet qui sanat seipsum, qui tamen non
appetitum tantum metaphorice, est aliud a seipso, sed inquantum
tunc debet intelligi, quod sicut ap- medicus est sanans, est aliud a se-
petibile movet appetitum meta- ipso inquantum sanatur sanatur ;

phorice, appetitus sic motus

ita enim inquantum infirmus, non in-
movet effective membra ad exe- quantum medicus. Sic dico in pro-
quendum, ut acquiratur illud ap- posito, quod voluntas inquantum
petibile. Et cum dicitur, sequivo- potentia activa, quae potest elice-
caret de movente, hoc nihil valet, re suam
volitionem, est alia for-
quia non oportet quod omnia or- malis ratio a potentia vel rati-
dinata secundum rationem cau- one suam volitionem
recipiendi
sandi, sint ordinata in uno genere ipsam perficientem. Unde ly m-
causae. Causa enim efficiens ordi- quantum aliud reduplicat formalem
natur ad finalem, quse est causa rationem aliam, solum quando
alterius generis, quse movet me- movens et motum sunt indistin-
taphorice. Unde potest
quod dici, cta subjecto, sed quando sunt di-
Aristoteles assignat ibi ordinem stincta subjecto, replicat rem ali-

causarum qualitercumque moven- am, et rationem aliam.

 . .

JM LIB. II. SENTENTIARUM

Ad aliud dico (f), quod accidens prohceresim. Potentia igitur ratlona-

per accidens non nisi a prineipiis lis perfecta, cujusmodi est volun-
intrinsecis alicujus entis oritur; tas, quamvis sit *
contradictorio- *
4 con
trariorum.
.

cuni enim causare tale accidens rum, poterit determinare se obje-

peraccidens, puta volitionem, nul- cto praesente,- ad unum illorum.
lam perfectionem tollat a causan-
te, vel imperfectionem ponat in COMiMENTARIUS.
recipiente, quia potius ipsum per-
ficit, concedendum est quod talis (a) Dico ergo ad qucestionem. Hic Do- 20.

forma perfecta, puta voluntas, ctor vult expresse quod nihil aliud a vo- vSunta^
causa

na
possit causare in se volitionem, luntate sit causa totalis ipsius volitionis, v0^ tionis.

quce scilicet est tale accidens per sed non negat expresse quin aliquid aliud
jjj£
acckiens accidens. Item oportet ponere possit esse causa partialis, et probat quod
3 ab eo quod tale accidens per accidens, voluntas est causa volitionis saltem par-
in quo est. , ,, , . , -,.

cujusmodi est volitio, ab aliquo tialis. Ubi aliqua sunt declaranda, quia
procelat; nec potest poni (ut pro- quando dicit de causa determinata ad
batum est supra) quod procedat unum effectum, accipit causam determi-
nisi ab illo, quod contingenter se natam ad unum effectum contradictorie,

liabet ad illud; ideo illud non valet. sicut calor est sic causa determinata ad
aj i. Ad aliud de potentia contradi- calefaciendum, quod prsesente calefactibi-
ctionis, quod est in potentia con- li non potest non calefacere ; et quando
tradietionis ad aliqua, non se de- dicit de causa indeterminata, debet accipi
terminat ad unum illorum, dico indeterminata contradictorie, ita quod ta-

quod aliqua est forma in potentia lis causa, stante etiam optima dispositione
contradictionis, ut scientia, quae objecti, potest agere in illud, et nonagere;
est contrariorum, et ista non po- et heec est sola voluntas, quia praesente
test se determinare, quia est climi- objecto potest velle illud et non velle,

nuta et imperfecta quantum ad quod est suum contradictorium ; ideo di-

hoc, et respicit utrumque contra- cit Doctor, si est indeterminata ad oppo-
riorum. Unde Aristoteles text. 3. sita contradictoria, aut potest se determi-
et 10. vult quod si ex se, sine nare ad unum illorum contingenter, ita

alio determinante, procederet ad quod si in facultate sua posse illud vel

actum, simul produceret contra- posse aliud, ad utrumque enim simul non
ria.Alia est forma in potentia in- potest se determinare, quod enim aliqua

sciiicef e.,t determinata, perfecta tamen, et voluntas in eo instanti, simul velit Fran-
dete na "
[^ non diminuta objecto sibi prsesen- ciscum esse quo non vult Franciscum

po^tenr^est tato, cujusmodi est voluntas, et esse impossibile, ut probat Doctor in pri-
se determi determinare, mo, quod non potest
- ista potest se et dist. 39. Si dicas,
veicessare.
etiam alia. Unde Aristoteles nono se determinare ad unam illorum, sed
Metaph. quia dixerat, quod scientia aliud determinat ipsam, ergo vel neces-

estcontrariorum, et tamen adnul- sario vel contingenter. Dices, ista indeter-

lum illorum potest se determi- minatio, idest, quod si intellectus repras-

nare, ideo subdit determinati- sentat voluntati hominem risibilem esse

vum : lloc autem dico appetitum vel diligibilem, quod talis inteliectio est causa
 DIST. XXV. QUjESTIO UNIGA. 225

dilectionis illius. Si vero reprcesentat ho- lectus ut est potentia sic practica, potest
minem risibilem non esse diligibilem, dici agere non per modum naturoe. Si

quod talis intellectio est causa alterius etiam loquamur de intellectu perfectissi-
oppositae, puta non dilectionis vel odii, me practico, qui non tantum cognitionem
ita quod talis determinatio est ex alia et includit alicujus medii, sed etiam voliti-
alia intellectione objecti. onem, ut exposui loco pracallegato, patet

(b) Contra. Dicit Doctor quod et si in- tunc quod includit voluntatem agere mere
tellectus per verum syllogismum ostendit libere. Si ergo iutelligatur sic, quod in-

vel concludit hominem risibilem esse dili- tellectus per suam intellectionem dicatur
gibilem, et posito quod cognitio illius con- causa partialis volitionis, et ipsa voluntas
clusionis sit causa talis volitionis, intel- alia causa partialis, tunc ratione volunta-
lectus tamen oppositum illius, quod est tis concurrentis potest dici agens a pro-
hominem risibilem esse diligibilem, non posito. Vel si quarto dicatur, quia Aristo-

potest concludere nisi per syllogismum teles parum agit de voluntate, quod quan-
falsigraphum, et hoc non potest esse ni- do dividit naturam contra intellectum,

si talis intellectus decipiatur ; sed non est accipit intellectum pro voluntate, ut est

credibile quod intellectus, maxime nudus, pars suo modo animaa intellectivse. Vel
ut animoe separatae vel Angeli, sic deci- si quinto accipitur sic, quia sic voluntas
piatur, et posito quod omnis intellectus utitur habitu quem habet, tota operatio

creatus deciperetur, intellectus tamen di- procedens a voluntate et habitu dicitur

vinus non decipitur. contingenter protlucta, licet habitus con-

21. (c) Dico, quod intellectus . Hic Doctor currat de necessitate, ut patet a Doctore
An
intellectus exponit dictum Philosophi, sed diffusius in primo, dist. 17. sic voluntas utitur
agat per
niodum in primo dist. 2. parte 2. Dicit ergo hic, intellectu vel specie intelligibili circa ali-
naturae.
quod si accipiatur intellectus per se, ut ud et aliud objectum, ut patet a Doctore

est quaedam potentia operativa distincta ™ h° c secundo, dist. 9. et sic aceipitur

a voluntate, quod bene tunc agit per mo- intellectus ut distinguitur contra, naturam

dum naturse, quia prsesente objecto non inquantum est in potestate voluntatis po-

potest non causare intellectionem illius ;

tentis ipsum intellectum firmare in cogni-

si vero accipiatur secundum quod est tione obJ ecti cogniti, vel avertere ab illo,

potentia practiea respectu agibilis extra, et firmare ipsum in alia cognitione, ut

dicit quod proprie non agit per modum clarius patet a Doctore infra, d. 42. Vel

naturse, quod sic expono, nam in d. 24 ultimo P otest dici q il0(1 ex hoc distinguit
-

hujus secundi expositum est, quod cogni- naturam contra intellectum sive contra
tio proprie practica est cognitio medii or- agens a proposito; nam agens a proposito

dinati ad finem, quem voluntas vult asse- d uo includit, scilicet cognitionem agendo-

qui, ita quod est cognitio medii conclusi ™m et actionem illorum, et licet actio

per syllogismum practicum, cujas prse- principaliter sit a voluntate, quae imperat

missas sumuntur a fine; quia ergo -vo- potentiis sensitivis et organicis, tamen
luntas appetit talem finem, ideo imperat quia non posset recte imperare ipsis, nisi

cognitionem medii necessarii, et sic taiis prsecederet recta cognitio, quse dirigit vo-

cognitio producta ab intellectu per impe- iuntatem ad recte volendum et imperan-

rium voluntatis potest dici libere produ- dum, ideo Aristoteles nominat ipsum intel-

cta, participative tamen. Hoc modo intel- lectum, cujus principaliter est dirigere,
Tom. XIII. 15
 LIB. II. SENTENTIAKUM

tameo includh semper voluntatem. Quili- aliud reduplicat aliam et aliam rationem

bet istorum modorum est sufficiens od formalem, idem potest agere in semetipso,

mentem Aristotelis. q n a est alia forma vel ratio voluntatis ut

i

Nune Doctor respondet ad argumenta agit, et alia inquantum patitur, nam ut

principalia. Et primo arguit. Dicit enim agit est in actu virtuali ; ut vero patitur
Quomodo
Arist. quod appetibile est movens non
Aristotelea est in potentia formali, aut reduplicat ali-
nominet
intelle- rootum, appetitus movens ut motum, et am et aliam rem sub alia et alia ratione,
ctum.
tertio motum non movens. Exemplum : et tunc idem non potest agere in seipsum,

Sanitas corporalis est appelibilis a volun- Licet luec responsio satis sit bona, tamen
tate. Dicit Aristoteles quod appetibile mo- prima magis placet. Doctor enim in pri-
vet voluntatem, et non movetur a volun- mo, dist. 2. part. 2. qucest. 3. expresse
tate, ideo movens non motum ; voluntas exponit Aristotelem de potentia activa,

enim nihil causat in appetibili, voluntas quod respiciat aliud in natura. Ibi igitur

vero est movens mota ; mola est enim ab loquitur de potentia propriissime sumpta,

An appetibili et movet potentias organicas ad quae est idem, quod potentia factiva pro-
appetibile
moveat ^o- se, (juando appetit illud appetibile, puta priissime sumpta ; hic vero loquitur de
luntateai.
sanitatem ;
potentia3 vero organicae sunt potentia activa sive factiva large.

tautuin motas a voluntate per imperium (f) Ad aliud dico, quod accidens per ac- 23.
Nota.
voluntatis ad prosequendum ipsum appe- cidens, etc. Haec littera ponderanda est,
tibile per media ordinata, et sic patet quod quia si Doctor intelligit quod accidens per
Aristoteles vult quod appetibile moveat accidens universaliter de omni accidente
voluntatem, quod non contingit nisi cau- receptibili ab aliquo subjecto, quod egre-
sando aliquid in voluntate, et nibil causat diatur a principiis illius subjecti, a princi-

ni>i volitionem illius appetibilis. piis dico, quse sunt rationes formales re-

(d) Ad primum principale. Nunc Do- cipiendi, sic verum est, quod omne per
ctor respondet ad argumentum, primo di- accidens receptum in aliquo subjecto prae-

cit sustinendo quod objectum cognitum supponit aliquid in illo subjecto, quod est

sit causa partialis volitionis, quod auctori- ratio formalis recipiendi illud. Si vero in-
tas Aristotelis sic debet intelligi, quod ap- telligatur, quod egrediatur a principiis

petibile extra tantum movet partialiter, id subjecti effective, hoc non est verum de
est, est causa partialis volitionis, quod quolibet accidente, nam multa sunt acci-
est rationabilius. Expono Aristotelem, dentia quoe causantur ab extrinseco, et

quia appetibile movet tantum ut finis, et multa sunt qua3 effective producuntur a
sic movct Metaphorice, narn sanitas co- tali subjecto, ut patet de quantitate quse

gnita ab intellectu movet voluntatem tan- effective causatur a substantia cujus est,

tum Metaphorice, quia inquantum amata vel calore in igne, qui effective causatur

et desiderata, et sic voluntas amans illam ab igne, et de intellectione causata effecti-

et desiderans tanquam finem movet po- ve ab intellectu. Dico tamen quod aliquod
tentias organicas ad prosecutionem iliius accidens egredi a principiis subjecti po- Aliquod
accidens
per media debita. test intelligi dupliciter. Uno modo, quod egredi a
principiis
(e) Sed dico aliter, etc. Hic Doctor dat egrediatur a principiis speciei sive speci- subjecti
potest
aliam responsionem de potentia activa, ficis, et sic accidens per accidens non
intelligi

quia cum dicit, quod potentia activa dicit egreditur ab illis proprie, sed bene pro- dupliciter.

aliud inquantum aliud, si ly inquantum prie passiones quae insunt subjecto per
 DtST. XXV. QU^STIO UNICA. 227

se secundo modo, et tales passiones non ciei in communi, eliam abstractis ab om-
dicuntur accidentia per accidens. Alio mo- ni singularitate, quia talis causatio est
do, utegreditura principiis individui, et tantum Metaphorica, ut exposui in al 10
sic multa accidentia, possunt egredi a opere meo. Calor autem bene egreditur a
principiiseffective, puta volitio, intellectio,
substantia ignis tanquam a ratione forma
calor in igne, etc. Sidicatur calor in igne,
li, ut etiam potest patere a Doctore in
nonne effective causatur a substantia
quarto in materia de Eucharistia , sed
ignis, ita quod substantia illa est ratio
illa substantia ignis, ut pra^scindit a sin-
formalis causandi, et ut est talis ratio
gularitate et ab existentia. est tantum
causandi prtescindit a singularitate ? Simi-
liter iila substantia est ratio formalis pro- causa in potentia remota, sed ut singularis

ducendi propriam passionem. Dico, quod est, et actu existens potest esse causa in

propria passio sic oritur a principiis spe- potentia propinqua.

 DISTINCTIO XXVI. •229

DISTINCTIO XXVI.
(Tcxtus Magistri Sententiarum.)

voloUis ncquc currenlis, sed Dei niise-

De gratia opcrante ct coopcrantc.
rentis : « IIoc si attenderes, Julia-
ne, non extenderes contra gratiam
llcGG est gratia operans et coopc- merita voluntatis humanse. Non
a- rans operans enim gratia praeparat
ad
;
enim ideo misereturDeus alicujus,
Vaienti- hominis voluntatem, ut velit bo- quia voluit et cucurrit sed ideo
num ;

in cap. 17. num, gratia cooperans, adjuvat, ne voluit et cucurrit, quia misertus
Quaj sit
gratia frustra velit. Unde Augustinus in
est Deus. Paratur enim voluntas
<!

quae Hbro cle gratia ct libero arbitrio : « Co- hominis a Deo, et a Domino gressus
cooperans.
e
Lu ?. super operardo Deus in nobis perficit
hominis diriguntur. Ideoque congrue
1

^Nmfest
'
Q 110 ^ operando incipit, quia ipse,
ait : Non est volentis neque currentis,
voientis
neque
u+ velimus, operatur incipiens,
L L sed misercntis Dei ; non quia hoc sine
currentjs. n U [ volentibus coopera tu r perfici-
Rom.9. 16.
l l l
voluntate nostra agatur, sed quia
prov. 16. ens. Ut ergo velimus, operatur;
9 et F*s voluntas nostra boni agit, nisi di-
36.23.' cum autem volumus, et sic volu- vinitus adjuvetur. » Unde alibi :

perleltione ihus, ut perficiamus, nobis coope- Non autem

«Apostolus ait : ego, sed \. cor. 15.

^p.^19. ratur, tamen sine illo vel operan-

gralia Dei mecum. Non ideo dicit, idemin
te, ut velimus, vel cooperante, agebat, sed quia B
eP
quia nihil boni nifaC ium
cum volumus, bona pietatis
ad
nihil boni ageret, si illa non adju- jj&in
opera nihil vaiemus. » Ecce his varet. His testimoniis aperte
» in- e
pj,
st - circa
1
iinem.
verbis satis aperitur, quse sit ope- m m

sinuatur, quia voluntas hominis

rans gratia, et quae cooperans. Ope-
gratia Dei praevenitur atque prse-
ransenim gratia est quse prsevenit paratur, ut fiat bona, non ut fiat
voluntatem bonam ea enim libera- ;
voluntas, quia et ante gratiam
tur et praeparatur hominis volun-
voluntas erat, sed non erat bona
tas, ut sit bona bonumque effica-
et recta voluntas.
citer velit. Cooperans vero gratia
voluntatem jam bonam sequitur
Quid sit voluntas. B.
adjuvando. Unde Augustinus con- Aug. c. 10.
Dubium 1.
tra Julianum hsereticum, qui bo- Voluntatem ipsam Augustinus Rom.9. 16.
Aug\ in
nam voluntatem ex libero arbitrio in libro de duabus animabus ita definit: Ench. c.
32. Au^.
tantum esse dicebat, atque homi- «Voluntas est animi motus, co- libr. ad

nem per liberum arbitrium posse gente nullo, ad aliquid non admit- Simplici-
anum
bonum velle et operari sine gratia tendum, vel adipiscendum. » Hsec primo
circa
asserebat, ait: Apertam de com- autem, ut non admittat malum et medium q.
2. Ench.
mendatione gratise Apostolus sen- adispiscatur bonum, prsevenitur et loco prius
citato.
tentiam protuiit, cum &it iNonest prseparatur Dei gratia. Unde Apo-
 230 LIB. II. SENTENTIARUM

gratiam pr»venientem et
stoltis inquit: « Cum
impetrat justi-
fides Rom. 5. i
J tl
subsequentem commendans, id est, iicationem, sicut unicuique Deus 7gi[ur.
operantem et cooperantem, vigi- partitus est mensuram fldei, non
lanter dixit: Non est volentis neque gratiam Dei aliquid meriti prsece-
eurrentis, sed Dei miserentis ; et non e dit humani. sed ipsa meretur au-
eonverso, non est miserentis Dei, geri, ut aucta mereatur et perflci,
sed volentis et currentis. Nam si, voluntate comitante, non ducente,
ut quibusdam placuit, quod dictum pedissequa, non praevia. » Ecce hic
est ita accipiatur: Nonest volentis ne- expresse habes, quod gratia prse-
que currentis, sed miserentis Dei, tan- venit bonae voluntatis meritum, et
quam diceretur: non sufflcit sola ipsa bona voluntas pedissequa est
voluntas hominis, si non sit etiam gratise, non praevia.
misericordia Dei; contra dicitur,
non suilicit etiam misencordia Q U€e s it gratia voluntatem prcevcniens,
Dei, si non sit voluntas hominis. scilicet fides cum dilectione.
Ac per hoc, si recte dictum est il-
lud, quia id voluntas hominis sola Et si diligenter intendas, nihil- p.

non implet, cur non etiam a con- ominus monstratur, quae sit
tibi Aug.Epist|
C 3
trario recte dicitur: non miseren- ipsa gratia voluntatempraeveniens Rom. 5. i'.

tis est Dei, sed volentis est homi- et praeparans, scilicet fldes curn^ 3
-^
nis, cum misericordia Dei sola
id dilectione. Ideoque Augustinus
non impleat? Homo enim credere in eodem, quomodo justifi-
tractans
vel sperare non poterit, nisi velit, cati sumus ex flde,et tamen gratis,
nec pei venire ad palmam, nisi vo- (utrumque enim dicit Apostolus,
luntate currat. Restat ergo, ut qui dicit: Justificali exfide, alibi ait :

ideo ita recte dictum intelligatur, Justificatigratisper gratiam), hoc,in-

ut totum detur Deo, qui hominis quit ideo dixit, « ne fldes ipsa su-
voluntatem bonam pravenit et perba sit, ne dicat
ex fide sibi : si

praparat adjuvandam et adjuvat justificati, quomodo gratis? Quod

prseparatam, nolentem praevenit, enim fides meretur, cur non potius

ut velit, volentem subsequitur, ne redditur, quam donatur? Non di-
frustra velit. » Ecce his verbis et. cat ista homo fidelis, quia cum di-

aliis prsemissis evidenter traditur, xerit habeo fidem, ut merear ju-

:

quia voluntas hominis praeparatur stificationem, respondetur ei Quid :

et prsevenitur gratia Dei, ut velit habes, quod non accepisii? Fides enim, Dubium3.
bonum, et adjuvatur, ne frustra qua justificatus es, gratis tibi data 7°!' '

velit. est. Hic aperte ostenditur quod fi-uSoms"

des est causa justificationis, et ip- Ca ^ e dioi
Quod bona voluntas comitatur gratiam. sa est gratia et beneficium, quo ca P ltls -

hominis prsevenitur voluntas et

c. Itaque bona voluntas comitatur prseparatur. Unde Augustinus in
a
tur. gratiam, non gratia voluntatem. primo libro Retract. « Voluntas est,
E St 6,
ia o: ios°s Unde Augustinus ad Bonifacium quaet peccatur et recte vivitur.
«uper iiJud
p a p am gcribens contra Pelagianos Voluntas vero ipsa nisi Dei gratia
 :

DISTINCTIO XXVI. 231

liberetur a scrvitute, qua pcccati le? Itemque, cur admonemur pe-

serva facta est, et ut vitia superet tere, ut accipiamus, nisi ut ab illo
adjuvetur recte pieque vivi a
; fiat quod volumus, a quo factum
mortalibus non potest, et hoc be- est, ut velimus? Unde Apostolus
neficium, quo liberatur, nisi eam ait : Non est volentis neque currentis,
praeveniret, jam meritis daretur scd Dei miserentis. » Ex his apparet,
et non esset gratia, quae utique quod bona hominis voluntas quse-
Rom.n.
De
gratis
° datur. Prasvenitur ergo
»
° dam dona Dei praevenit, quia eam
beneficio bona hominis voluntas illo gratire comitatur gratia adjuvans; et qui-
vokmtas beneficio, quo liberatur et praepa- busdam quia eam
praevenitur,
preparatur. ratur. Et illud beneficium recte fi- praevenit gratia operans, scilicet
Gap. 106.
(| es Qhpjgtj intelligitur, sicut Au- fides cum charitate.
gustinus in Enchiridio, evidenter os-
Quce prcedictis videantur adversari, sci-
tendit dicens « Ipsum arbitrium
:

Ucet quod videtur dici fidem esse ex

liberandum est post illam ruinam
voluntate.
Nec omnino
a servitute peccati.
per seipsum, sed per solam Dci Non est tamen
i^norandum, TVr .
F -

Difticultas.
gratiam, quae in fide Christi posita quod alibi Augustinus significare R° m
;
10 -

est, liberatur, ut voluntas ipsa videtur, quod ex voluntate sit fi- tract. 26.
1
praeparetur. » Ecce aperte dicit, des, de illo verbo Apostoli Cordc : Gen.
''

%l
gratiam, per quam liberatur arbi- creditur acl justitiam, ita super Joan-
trium et praeparatur voluntas po- nem tractans « Ideo non simplici-
;

sitam esse in fide Christi. '« Fides ter Apostolus ait creditur, sed corde
Cap. 107.
enim Christi, ut in eodem ait, _im- quia caetera potest homo
creditur,
petrat quod lex imperat. »
nolens, credere non nisi volens;
intrare ecclesiam et accedere ad
Quod bona voluntas ,quce prcevenitur gra- altare potest nolens, sed non cre-
tia, qucedam Dei dona prcevenii. dere-» Item super Genesim, ubi Laban
et Bathuel dixerunt Vocemus : puel-
e. Ipsa tamen eadem voluntas quae- lam et quceramus ejus voluntatem, dicit
U C
? s akn
'58.' dam gratiae dona prsevenit. Unde expositor (ingiossa interlineari)
Augustinus in Enehiridio « Praece-
1!'6. Matt. :
quia fides est voluntatis, non ne-
fif^dit bona voluntas hominis multa cessitatis » Ad quod respondentes Responsio
*om. 9. 16.
j) e [ clona, sednonomnia; quae au- dicimus, non haec ita accipienda ^J^l'
tem non praecedit ipsa, in eis est fore, ut ex voluntate hominis fi-
et ipsa juvat; nam utrumque legi- des intelligatur "provenire, cum
tur in sanctis eloquiis : Et miseri- ipsa proprie/)^ donum, ut ait
sit
cordia ejus prceveniet me, et misericordia Apostolus, et ex ea bona hominis
Nolentem quippe
Dei subsequetur me. merita incipiant. Per hanc enim,
praevenit, ut velit volentem sub- ; ut ait Augustinus super Psalm. 66.
sequitur, ne frustra velit. Cur « Justificatur impius, id est, fit
enim admonemur orare pro inimi- de impio pius, ut deinde ipsa fi-

cis nostris nolentibus pie vivere, des incipiat per dilectionem ope-
nisi ut Deus in eis operetur et vel- rari, unde omnia bona merita
 232 UB. II. SENTENTIARUM

incipiunt.» Sed potius haec ideo prseveniat tidem, non prseveniatur;

ifca dicta sunt, quia non est quod praedictis adversari videtur.
fides, nisi in eo qui vult credere, Ad hoc autem dicimus, quod ali-
cujusbonam voluntatem fides prae- quando cogitatio bona sive volun-
tempore, sed causa et
venit, no n tas prsevenit fidem, sed non est illa
natura. Unde Augustinus supra bona voluntas, vel cogitatio, qua
congruenter dixit, quod bona vo- recte vivitur. Illa enim sine fide
luntas in eis donis est, quae non et charitate non est. Nam ut ait
prsecedit, ipsa juvat;
et quia ea Augustinus ad Anastasium, « sine
juvat quibus prsevenitur, dum eis spiritu non est voluntas hominis
consentit ad effectum boni, et in libera, cum cupiditatibus vincatur,
eiscst, quia tempore ab eis non non est libera ad bonum, nisi libe-
praeceditur. rata fuerit .» Non autem liberatur
nisi per Spiritum sanctum diffundatur
Qucedam adhuc addit quce graviorem fa- charitas in cordibus. Non est libera
ciunt qucestionem, scilicct quod cogita- voluntas, nisi eam liberet gratia
tio boni prcecedit fidem. per legcm fidei, id est, non est libe-
ra, sine fide operante per dilecti-
G. Caeterum hanc quaestionem ma- onem ; et illa sufficienter et vere
Aue. c. 2.
2. Cor. 35. gis acuunt et urgent verba Augu- bona est. « Non est enim fructus
stini, qnibus in libro de prcedeslinati- bonus, qui de charitatis radice non
one Sanctorum utitur, pertractans surgit. Si vero adsit fides ope-
illud verbum Apostoli : « Non quod rans perdilectionem, fit delectatio
sufficicntes simus cogitare aliquid a no- boni.»
bis, quasi ex nobis. Attendant, inquit,
hic et verba ista perpendant qui De illa cogitatione boni,quce prcecedit fi-
putant ex nobis esse fidei cceptum, et dem, plene disseritur.
ex Deo esse fidei supplementum. Com-
mendans enim istam gratiam, qure Illa autem cogitatio sive volun-
H.
non datnr secundum aliqua meri- tas, quse fidem et charitatem ali-

ta, sed efficit omnia bona merita, asque justificationes prsecedit^non

inquit: Non qaod suffxcientes simus co- sufficit ad salutem, nec recte ea
gitare aliquid boni, scilicet ex nobis. vivitur. Hac voluntate concupi-
Quis autem non videat. prius esse scitur illa bona voluntas, quse est
Quid
cogitare quam credere? Nullus quippe magnum bonum, ista vero non.
sit
credere. credit aliquid, nisi prius cogitave- Alia est ergo illa voluntas sive
Determina-
tio. rit, esse credendum. Si ergo cogi- cogitatio, alia ista.
Epist. 144.
2. Cor. 3. tare bonum, non est ex nobis, ut hic
6. Rom. 5. Quod intellectus et cogitationem boni et
3. Apostolus tradit nec credere, quam-
Rom.3. 27. delectationem prceveuit.
Aug. lib.
qunm et ipsum credere nihil est
de
et
spiritu,
lit. cap.
aliud quam cum assensione men- Et sicut illa istam praecedit, ita j n nne

14.
Greg.
et
tis cogitare .» Hic videtur insi- illam praevenit intellectus. Unde ena
^ 1 '

Homil. 27. nuare, quod cogitatio bona prae-

cedat fidem, et ita bona voluntas
Augustinus ista distinguens super
illum locum Psalmi, 118. Concupivit
^ un^
concione
1

'<
 .

DISTINCTIO XXVI. 233

anima mea dcsiderare justi ficationes ,ait: solo libero arbitrio, quibus tamen
Concupivit desiderare, inquit, non de- vitam non meretur nec gratiam
Yidemus
sideravi. enini ratione non- qua justificatur. « Illius enim gra-
nunquam, quam utiles sint justiii- tiae pcrcipiendae, quse voluntatem

cationes Dei ; sed infirmitate prse- hominis sanat, ut sanata logem Aug. ad
i -l i
Sixtum
cliti,alrquando non desideramus. lmpleat, nulla merita praecedunt. » Bpist. 105.

Prsevolat ergo intellectus, sequi- Ipsa est enim, qua justificatus sivelub^a!
s
tur tardus aut nullus affectus sci- ; impius, id est, fit justus, qui prius ad Rom! f!
mus bonuni, nec delectat agere, et erat impius; meritis autem im-
«
a|
Ly ri\inuni.
cupimus, ut delectet. Sic iste olim pii non gratia, sed poena debetur ,

desiderare concupiscebat qusebona nec ista esset gratia, si non dare-

esse cernebat, cupiens eorum ha- tur gratuita. » Datur autem gratu-
bere delectationem, quorum potuit ita, quia nil ante boni feceramus
iecundum
rbaAug.
ratiarum
ordinein
...
videre rationem. Ostendit itaque,
quibus quasi gradibus ad eas per-
. , . . . .
unde hoc mereremur. Non nega-
mus tamen, multa ante hanc gra-
, .

expomt. veniatur: prius enim est, ut vide- tiam et praeter hanc gratiam ab
antur, quam sint utiles et honestaa ;
homine fieri bona per liberum ar-
cleinde, ut ea rum desiderium concu- bitrium, ut tradit Augustinus in
piscatur ; postremo, ut, proficiente responsionibus contra Pelagianos,
gratia, delectet earum operatio, ubi dicit,homines per liberum arbi-
quarum sola ratio delectabat. » trium agros colere, domos aedifi-
Attende hunc ordinem gratiarum care et alia plura bona facere sine
quem hic distincte assignat Augu- gratia cooperante.
stinus, qualiter scilicet intellectus
bonorum prsecedit concupiscen- Utrum una eademque sit gratia, qnce di-
tiam eorumdem, et ipsa concupi- citur operans et cooperans.

scentia delectationem, quse fit per-

fidem et charitatem qua habita, Hic considerandum est, cum
;

vere bona est voluntas, qua recte praedictum sit, per gratiam operan-
vivitur, ipsaque fidei comes est,
tem et prcevenieniem voluntatem ho-

non prsevia. minis liberari ac praeparari, ut

bonumvelit, et per gratiam coope-
An per liberum arbitrium operetur homo rantem et subsequentem adjuvari, ne
bonum sine gratia. frustra velit utrum una et eadem
;

sit gratia, id est, unum munus

LUgUbt.' Qui verba Augustini prsemissa gratis datum, quod operetur et H ic dicit
inr. de
Ytedest. secundum hanc distinctionem cpn- cooperetur an diversa, aiterum ^sed*
;

c. 2.
siderat, nullam
repugnantiam ibi operans, et alterum coopcrans ? Qui- er sos
^ t

fore animadvertit, non ignorans, busdam non irrationabiliter vide- ^iverw

sortitur
etiam ante gratiam prsevenientem tur, quod una et eadem sit gra- «omina.
. . ,
(

Dubium 1
et operantem, qua voluntas bona
, .

tia, idem donum, eadem virtus,

praeparatur in homine, praecedere qua? operatur et cooperatur, sed pro-
quaedam bona ex Dei gratia et li- pter diversos ejus effectus, et dici-
bero arbitrio, quaedam etiam ex tnr opcrans ctcooperans. Operans enim
 LIB. II. SENTENTIAKUM
dicitur,inquantum liberat et prae- Dei. » Ecce habes tria genera bo-
parat voluntatem hominis, ut bo- norum distincta.
num velit ; cuoperans, inquantuiu
eamdem adjuvat, ne frustra velit, ln quibus bonissit liberum arbitrium.
Bcilicet ut opus faciatbonum. Ipsa
enim gratia non est otiosa, sed Qureritur autem, in quibus bonis l.
meretur augeri, ut aucta mere- A 9
contineatur liberum arbitrium. if ne. fi

atur et perfici.
De hoc Augustinus in primo lib.Re-
tract. ita ait : « In mediis quidem
Quid sit ipsa gratia, et quomodo merehti bonis invenitur liberum voluntatis
augeri quceritur. arbitrium, quia et male illo uti
K. .
., possumus, sed tamen tale est, ut
Dubium ;?. vero qucentur, quomodo ipsa
Si
Aug. c 9. .. .
f l
•
n recte
sme lllo *
vivere nequeamus.
in medio gratia prseveniens mereatur auge-
capitis. Et Bonus autem usus ejus, jam virtus
libr. 2. de ri et perfici, cum nullum meritum
libero arb. est,qu3e in magnis reperitur bonis,
c. 19. absque libero arbitrio et quid
sit
quibus male uti nullus potest. Et
;

sit ipsa gratia, an virtus an non ct ;

quia bona et magna et media et mi-
si virtus, an actusvel non : ut hoc
uma ex Deo sunt, sequitur, ut ex
aperteinsmuarivaleat,pra3mitten-
r ^ .. u
, Deo sit etiam bonus usus ,., hberae
dum est, tria esse genera bono
.

voluntatis, qui virtus est et in

rum.
magnis numeratur
Attende bonis. »

diligenter quae dicta sunt,et confer

De tribus generibus bonorum.
in unum; sic enim aperietur quod
... supra quaerebatur. Dixit equidem,
Alia namque
4 sunt maona
muynu, alia
diia -ii
_. opus
.

ot rtutis
•

esse bonum usum

i
lllo-
mimma, alia media, ut ^uguBtiuus
Auerustinus
.... -u •

'
rum bonorum, i.
quibus +
etiam non
ait in primo UbroRetract. « Virtutes
bULCb '
bene uti possumus,
. ^ *•
-a
ld est, medio-
*- j-

mquit,
, *
quibus
l recte vivitur, maana
irtugna '
rum m q U1-uJ3 US posuit liberum arbi-
^
• •i -u- n >

oona sunt.Species «ubcm

autem 4UUIU111
ouorum- + • •

...
l
trium, cuius quoque -u bonum usum
libet corporum, sme hquibus
uilm ^ recte
Icolt v •+ -, ^ a + •

dixit esse vrrtutem. Quod si est, non

' ,
. . ,

vivi potest, minima bona auixu. ru

sunt Po- ± •
, ,•
.. est er g ^ W5 mrtutis, quod supra i

tonti» vero animi, sine quibus re-

dixitj ia aliud est virtuSj alilld
cte vivi ron potest, media bona
opus ejus
sunt. Item, virtutibus nemo male
utitur autem bonis,id est,
; cseteris
mediis et minimis, non solum bene, QU^STIO UNICA.
sed etiam male quisque uti potest;
et ideo virtute nemo male utitur,
quia opus virtutis est bonus usus Utrum gratia sit in essentia animce vel

istorum, quibus etiam nonbene uti in potentia ?

possumus nemo autem bene uten- ;

do male utitur. Non solum autem Alensis 3. p. q. 69. memb. 2. et g. 70. m. 1. fiti.
magna, sedetiam media et mini- D. Thom. 1. 2. g. 110. art. 4. et de vent. q. 27.
art. 6. D. Bonav. hic art. 1. 2. qu/vst. 5. Ri-
ma bona esse prsestitit bonitas chard. art. 2. quxst. 4. Durand. q. 2. Gabr.
 DIST. XXVI. QCLESTIO UNIGA 235

quxst. i. Henr. quodi. 13. qusest. 12. Vasq. i. igitur similiter in acceptatione.
2. d. 198. cap. 3.
forma determinans
Praeterea, Ar g . g.

ad agendum, magis debet poni in

Circa distinctionem vigesimam principali agente quam in instru-

Lrg!i. sextam, in qua Magister agit de mcnto ; essentia est principale

adjutoriis gratuitis, quse habue- agens, et potentia sicut instru-
runt primi parentes ad resisten- mentale, secundum Anselmum de
dum malo Angelo, quaeritur Concord. c 1
(
J; ergo, etc.
Ar e- 7-
unum:Utrum gratia sit in essen- Pra&terca, correspondentiadebet
tia animae vel in potentia? Quod esse imaginis recreatse ad imagi-
in essentia, probo, quia es- nem creatam; imago creata requi-
sentia prius exit a Deo quam po- rit unitatem essentiae et trinita-
, . tentia ; igitur prius reducitur in tem potentiarum ergo et illud ;

)e CtGlGStl
ierarchia. Deum. Consequentia probatur,
. quod recreatur, requirit unitatem
tum per Dionysium, quia res re- gratiae perficientem essentiam, et
ducuntur in Deum eo modo quo trinitatem virtualiter perficien-
exeunt a Deo; tum quia sicut quae- tem potentiam.
libet creatura liabet Deum pro Oppositum, gratia est aliqua for- Ratio ad
ppos
prirno efficiente, ita et pro ultimo ma in anima secundum quod pro- °

fine. b&tur dist. 17. primi lib. sed non est

Arg. 2. Praeterea, essentia est indeter- passio vel potentia; ergo habitus,
minatior quam potentia ; igitur secundum illam divisionem Philo-
magis indiget determinari quam sophi 2. Ethic. c 5. omnis autem
potentia; sed gratia ponitur tan- habitus est in potentia voluntatis;
quam formaliter determinans ani- igitur, etc.
mam indeterminatam, ergo, etc. Item, eadem est gratia operans
Arg. 3. Praeterea, gratia semper est in et cooperans; sed cooperans est
actu suo, potentia non ergo non ; in potentia voluntatis, igitur, etc.
est in potentia. Prima propositi.o
probatur, quia actus gratiae est scholium.
gratificare, sed gratia semper gra-
tificat. Consequentia probatur,quia sententia D. Thom» et aliorum, gratiam
habitllS non potest semper esse in esse in essentia animse, non in potentia, et

suo actu, nisi illud cujus est, sit in probatur dupliciter.

actu.
2. ltem, acceptatio essentiae sufficit Hic dicitur quod gratia est
(a) 2.
Arg> 4 *
ad acceptationem potentiae, et non primo in essentia, quod probatur jnpr^senie
e converso; ergo gratia, quae est per Augustinum delaude charitatis y
dls
^d
^' 3 "

principium acceptandi, debet poni quia ipsa est radix et vita omnium bo- 9habent ,J n
per se in essentia. Probatio ante- norum. Ibidem etiam, charitas est vi- art - 4 -

i 4- •
r\ t n •
r\ '
qusere D,
cedentis, Gren. 4. liespcxit Deus ad ta morientium; vita autem et mors Bonav. hic.

Abel ad munera ejus.

et pertinent ad essentiam, ergo, etc.
Ar g . 5.
Praeterea, cumessentia sit prior Confirmatur (b), quia si ibi po-
essentialiter in esse ipsa potentia, natnr, dat esse supernaturale et
 ;

LIB. II. SENTENTJAKUM

primum; igitur pari ratione po- Si ergo ipsa gratia dicitur vita, quia per
terit dare agere supematurale; ipsam anima vivit spiritualiter, et per
non autein daret esse per se super- separationem ejus dicitur anima mori,
naturale, si tantum esset in po- sequitur quod debet immediate poni in

tentia, cuin tamen necesse sit om- essentia animne. Dico, quod non est simi-
ne agere proecedere esse, et esse le de vita spirituali et corporali, nam ex
naturale pnecedere agere natura- hoc homo spiritualiter vivit, quia habet
le, et esse supernaturale agere su- in se principium ut possit mereri vitam
pernaturale. Vel aliter arguitur seternam, et illud est gratia, quia per
sic: agere ])rresupponit esse ; igitur ipsam omnia opera elicita aut imperata
quod dat agere naturale vel super- a voluntate concurrente ipsa gratia, di-
naturale, dat esse tale ; sed gratia cuntur viva in acceptatione divina, ut

dat agere animoe, igitur dat esse; patet in 4. dist. 22. et omnia opera ipsa

sed esse est ipsius essentise, igi- gratia separata simpliciter dicuntur mor-
tur, etc. tua.

(b) Confirmatur. Cum dicit Thomas

COMMENTARIUS. quod ipsa gratia si esset in potentia ani-

mre non daret esse supernaturale, hsec

Ouomodo (
a) Iitc dicilur Thomas in prcesenti est falsa. Cum dicit etiam, quod agere
*r*l
dix
it
c ^St '
mCli CIU0(^ Sd m essentia '
et P roDat supernaturale est ab esse supernaturali
omninm per Augustinum, quia ipsa est radix om- hsec non est vera, quia dictum est in pri-
bonorum. . . .

nium bonorum. Arguit ergo a simih, mo, quod licet gratia habeat esse super-
sicut enim natura est radixomnium naturale, non tamen dat esse supernatu-
potentiarum, et radix omnium ope- rale, imo agit mere naturaliter sic agere,
rationum, sic cum gratia sit radix om- ut si potentia visiva supernaturaliter crea-
nium bonorum, videtur quod immediate retur a Deo, tamen naturaliter videret.
sit in essentia animae. Sed hasc ratio parum
valet, quia dicitur gratia radix omnium SCHOLIUM.
bonorum ex hoc, quod ipsa est princi-

pium vel effectivum partiale omnis actus Refutat dictam senlentiam probans gra-
meritorii, vel inclinat potentiam opera- tiam subjectari in potentia. Primo, quia est

tivam ad actus meritorios, sive elicitos,. idem cum gloria, vel dispositio ad eam. Se-
,., ,- . . . cundo, omnis satiatio est *per actus. Tertio,
sive lmperatos, ut patet in primo, dist. 1".
.

. alias anima rn viaesset beata. Quarto, (est se-

Et quia ipsa voluntas, est immediatum cundum apud Scotum) non perficit animam>
principium actus meritorii, sequitur quod u t inderminata est ad omnes actus, sed ut
ipsa gratia debet poni immediate in vo- determinata ad unius potenti», scilicet volun-
luntate, cum voluntas tali habitu utatur tatis, alias posset in actum meritorium ante

ad meritorie agendum, ut patet ubi su-

omnem voluntatis act,im resolvit nanc P ar
5

tem esse tenendam, addens alias duas ra-

pra, et sic debet exponi auctoritas Augu -

tiones.
stini. Sequitur ibi : Ibidem etiam, etc. Di-

cit Thomas quod vita et mors corporalis Contra istam positionem ar-(c) 4#
e c
pertinent ad essentiam animee, nam per guitur dupliciter Primo, quia :
.J ^ 4
unionem anima^ ad corpus sequitur vita, et cum gratia sit idem realiter cum dist -
49 «

per separationem ejusdem sequitur mors. gloria, vel per se sit dispositio ad
 DIST. XXVI. QU^STIO UNIGA. &37

eam, sequitur quod per se sit in in potentia, quia ejusdem rationis

eodem subjecto, in quo est beatitu- est actus nunc et tunc. Nec valet
do; beatitudo autem non est per instare de actu videndi, et lumine
se in essentia, sed in potentia ; er- glorire, quia ista per se non per-
go, etc. tinent ad gloriam ; ergo, etc.
mric -
Rcspondetur quod
*
beatitudo Dico, quod argumentum de actu
iodl. .

q. 12. principalitcr est in essentia, et primo, concludit quod nunc esset

redundat mediante illa in potenti- anima beata, licet minus quam
as, secundum quod sunt capaces tunc, non autem si ponatur beati-
ejus, secundum magis et minus, tudo in actu secundo, etiam dili-
prius et posterius. Primo modo, gendi, quia ille non est ejusdem
anima est deiformis, sicut carbo rationis in via et in patria. Si enim
ignitus ex speciali illapsu Dei. intellectio sit per se causa partia-
lenric. (d) Contra, ergo circumscriptis lis respectu volitionis, sicut dicit
tiuvio potentiis, posset anima esse beata tertia opinio, in qusest. prcecedente,

ctu! per se, et ita esset beatitudo, non sequitur quod visio et cognitio
in aliquo actu secundo, neque senigmatica, (quae sunt intellecti-
etiam in attingendo objectum ulti- ones alterius rationis) possint con-
mum, nam non attingitur obje- currere ad volitionem simpliciter
ctum objectum) nisi per actum
(ut alterius rationis; et hsec fuit una
secundum, qui convenit animse, ut ratio facta superius pro tertia opi-
est potentia, nione quia idem objectum, diversi-
atio est
Q pi Qg
Item, beatitudo non est, nisi mode cognitum, potest diligi di-
Met.' quia satiat et quietat beatum; hsec versis actibus, etiam secundum
5l
*
quietatio non potest esse nisi per speciem.
conjunctionem ad objectum beati- Si autem sustineatur quod voluntas sit Additio.
tota causa volitionis el fruitionis, tunc dif- ^ morvi£e
flcum; conjunctio autem non est '
et patrioe, 7 '

ficilius est salvare, quod beatitudo princi- an distin-

nisi per actum aliquem, qui tan- i • •,../>.,. ./iT . guantur
palius consistat in fruitione ; illud enim a S pecie.
tum est potentiae, et hsec est sen-
quo distinguitur formaliter perfeclum ab
tentia Philosophi ponentis, quod imperfecto, secundum quodimperfectum, di-
beatitudo est in actu. citur esse perfectius in illo; sed si fruitio in
(e) Prseterea, si beatitudo pone- patria et in via sunt ejusdem speciei, quod
retur in essentia, cum ejusdem ra- videtur, si sola voluntas sit causa fruiti-
tionis sit gratiain essentia, in via, onis, et objectum est idem, et habitus idem,
et in patria, ergo nunc anima es- tunc beatus, secundum quod beatus, distin-

set beata, licet minus quam in pa- guitur a non beato per visionem, et non
tria consequens est falsum, ergo per fruitionem, quse est unius rationis in
;

utroque ergo visio esset nobilior fruitione.

et antecedens. Consequentia pro- ;

Suslinendo tamen quod voluntas sit tota

batur, quia nunc habet actum
causa actus sui, potest dici quod causa
primum ejusdem rationis (per te)
activa, qude est illimitata ad diversos effe-
cum isto, in quo est essentialiter ctus, concurrentibus illis, quse requiruntur,
beatitudo. eo modo quo requiruntur, causat diversa;
5. Respondetur, quod ita posset ar- sicut Sol constringit lutum, et dissolvit gla-
gui deactu, sicut de gratia, si esset ciem propter diversam dispositionem in
 ;

UB. II. SENTENTIARUM

passo; voluntas aulem esl causa illimitata si posset perficere, vel perficeret
hahens <li s s volitiones specie in virtute essentiam animse, ut essentia pos-
tua; ideo concurrcntibus visione et cogni- set redundare in actum prioris
sione xnigmatica, quiv sunt diversa specie, potentiae, scilicet intellectus, et
ct per se requisita ad actutn voluniatis,
sicactus intellectus, ut prseeedit
potcst voluntas causare divcrsos actus spe-
actum voluntatis, posset esse gra-
cic, et sic fruitio specie potest distingui in
tiiicabilis et meritorius ; imo si
via ct in patria.
solus intellectus esset sine volun-
Praeterea secundo (f), quando ah- tate> in essentia illa posset esse
qua forma est indeterminata se- gratia e t meritum.
cundum virtutem activam ad plu- Resoluti
Concedi potest conclusio ista- Doct.
q.
ra, quod prsecise respicit
illud rum rationum, quia iste habitus ann .37.
unam actionem determinatam,non qui probatus est esse supernatura-
periicit eam inquantum est inde-
lis dist. 17. primi, perficitpotentiam
terminata, sed inquantum est po- animoe, et determinatam, scilicet
tentia determinata, respectu illius
Gratia non
voluntatem, quia in ordine ad ob-
actionis. Exempium, si anima est
jectum determinatum talis poten-
^
perficit
animam
adseqoate,
sed tantum
mdeterminata ad plures actus con-
venientes sibi, secundum plures
^
^ Q m actum non autem .

secundum perficit essentiam> qilia ipsa llt

unam
potentiam,
alias
potentias,sapientiavelquicumque
habitus intellectualis alius non
^ nuUum res icit objectum> nec
daretur aliquem etiam actum.
meritum perficit animam inquantum inde-
ante actum Confirmatur per Anselmum cle
voluntatis. terminata, sed prsecise inquantum Concord. Virgin. c. 3. Omnis justitia et
intellectus. Et ratio propositionis injustitia est formaliter in voluntate .

est ista, quia si perficeret eam in- gratia est quaedam justitia et re-
quantum indeterminata, secundum ctitudo; ergo, etc.
virtutem activam, ergo seque pos- Item, opposita sunt circa idem
set eam perficere in ordine ad gratia et peccatum sunt opposita;
quemcumque actum suum; simili- sed peccatum est in voluntate, se-
ter si perficeret eam prsecise in cundum Anselmum ubi prius, igi-
ordine determinatum actnm,
ad tur et gratia.
ita perficeret eam, si tantum esset
potentia activa determinata ad GOMMENTARIUS.
istum actum, et non indeterminata
ad plures; sed gratia tantum perfi- (c) Contra istam positionem. Hic Doctor
cit animam in ordine ad determi- improbat opinionem Tliomae et supponit
natum actum, id est, meritorium, unum ut multi tenent, quod gratia maxi-
qui scilicet est solius voluntatis, me consummata et gloria sunt una res et ;

secundum Anselmum <le Concord. cum gloria formaliter sit in voluntate,

Virgin. cap. 4. et alibi frequenter; sequitur quod etiam gratia, vel si non est De hoc vi(
in 4. senl
ergo perficit prsecise inquantum idem realiter, saKem est dispositio ad distin. 4.

est illa potentia, cujus est talis gioriam, et semper dispositio ad aliquam

actus; hsec est voluntas, ergo, etc. formam est in eodem subjecto in quo et

(g) Confirmatur ista ratio, quia forma ; cum ergo gloria sit in voluntate,
 DIST. XXVI. QIMESTIO UNIGA. 0-9

ergo et gratia, quse est disposilio ad illam. etiam praecedit omnem acLum voluntatis,
Respondelur. Isti dicerent, quod beatitudo quod nullus diceret ; patet, quia si gratia
est immediate in essentia animae, sed haec immediate est in anima, et anima nata est
materia differaturusque addist. 49. quarti. prius operari per intellectum, sequitur
(d) Contra ergo. Supponit Doctor unum, quod si anima exit in operationem intel-
quod diffuse probat, ubi supra, quod ipsam gratiam inclinantem, vel
lectus per

beatitudo formaliter existit in opera- disponentem, vel determinantem, primus

tione. actus qui sic praecedit est meritorius, quod
(e) Prseterea, si beatitudo. Hoc argu- est falsum.

mentum est commune, quia llli qui dicunt

gratiam esre ejusdem rationis cum beati- SGHOLIUM.
tudine, et ponerent ipsam gratiam in vo-
luntate, dicerent ipsam votuntatem bea- Doctor omisit solvere primum et ultimum
ar « u mentum. Ad prirnum ergo dico, quod
tam in statu isto, licet minus perfecte,
.. cum potentia sit ipsa essentia, ex d. 16. in
sicut et 1II1 qui
H
. .

lmmediate ponerent
.

*
m
.

__ c;rv,„, nvn
re simui exeunt a TDeo, et redeunt
. , , .

in Deum,
essentia animaB. ve l exeunt omnia a Deo efficiente pro-
S i cut

3. (f) Praeterea secundo. Hoc argumentum pterse utpropter finem, similiter ordinantur
est valde bonum, et Doctor primo prsemit- in ipsum ut in flnem. Vide Scotum 1. d. 2. q. 1.
ad ult non est dat)ilis virtus perficiens essen-
tit, quod essentia animae est indetermina- -

iim * n ° n P otentias nec requiritur corre-

ta ad omnem operationem anima_, puta >

spondentia nnaginis recreatse ad creatam:

ad intelligendum, volendum et hujusmo- SU pponunt gratiam distingui a charitate!
di, et ex se non potest exire magis in quod falsum esse ex dicendis d. seq. patebit!
unam quam in aliam, sed determinatur
per potentiam, quia per intellectum intel- Ad argumenta oppositum (h) in Ad ar^ 2
ligit, et per voluntatem vult. Quinto pra3- dico, quod gratia determinat ad
mittit, quod ille habitus qui prascise re- operationem gratuitam, sicut per-
spicit unam actionem determinatam, non tinet ad habitum determinare, et
perficit ipsam animam immediate, inquan- hoc modo potentia est indetermi-
tum est indeterminata ad plures actiones, nata indeterminatione proxima, et
et probat infra : etratio propositionis, quia non essentia.
si forma perficeret ipsam animam inquan- Ad aliud dico, quod etsi gratifi- Ad 2.

tum est indeterminata, secundum care, id est, gratum reddere, signi- G a flC e
virtu- n oi est
a8ere
tem activam, seque eam in ordi- perficeret ficetur active, non tamen est a^e- *

ne ad omnem actum suum, ad quem est re, sicut nec albedinem facere
indeterminata. Gum igitur gratia tantum parietatem album est a^ere sed
perficiat animam in ordine ad determina- informare parietem.
tum actum, scilicet meritorium, sequitur Ad tertium dico quod acceptatio
Ad 3.
quod perficiat ipsam animam inquantum potentiae sufficit ad acceptionem
volitivam, quia actus meritorius primo et essentise, et non e converso; sicut
principaliter est in voluntate, ut satis pro- enim si homo poss' t videre actum
batum est inprimo, dist. )7. alterius diligendi, propter illum
fetus (g) Confirmatur istaratio. Doctor dedu- actum acceptaret totum sunnosi-
itorius
tin cit ad hoc inconveniens, quod tunc pri- tum, ita Deus primo acceptat
ntate#
mus actus meritorius esset intellectio, ut actum libere elicitum a potentia
 240 LIB. II. SENTENTIARUM
noii quidem acceptatione genera- reliquum. Secundo dico, quod eomodo
li, qua acceptat oiimem creatu- quo res exeunt a Deo, eodem modo re-
ram, quia sic primo essentia acce- ducuntur, sed omnes res mundi exeunt
ptatur, sed acceptatione speciali, a Deo, ut causa efficienle, amante sei-

qua ordinat acceptum ad beatitu- psam ut causam hnalem, et sic reducun-

dinem; acceptat autem sic primo turadDeum tanquam ad causam finalem
et principaliter potentiam, quae omnium, quia sicut Deus efficit omnem
est primo beatificabilis et per , rem propter seipsum, ut causam finalem
illam ipsam essentiam. amalam et desideratam, ita ordinat om-
A.l l. et 5. Et cum objicitur dc Abel et mu- nem rem ad seipsum, ut ad causam fina-
neribus ejus, dico quod actus exte- lem omnium, ut patet a Doctore inprimo,
rior non acceptatur nisi quia inte- dist. 2. q. 1. et sic intelligitur illa aucto-
rior, nec interior nisi quia poten- ritas ; non ergo loquitur de reductione
tia illa, cujus est actus vel elicitus spirituali, quse fit per graliam. Posito
vel imperatus acceptatur sed non ; etiam quod de illa loqueretur, adhuc non Quomodc
,, . .,, , , . .
Deus sit
est ultenus resolvere lliam acce- concludit quod gratia sit in essentia ani- finis

ptationem lstius potentise m acce-

• • • • • crGRtur^fi
ma3, quia ipse Deus est finis creaturse ra-

ptationem alicujus prioris acce- tionalis attingibilis per operationem, ut

ptati, quianihil est prius accepta- patet a Doctore m qusest. 1. prologi, nullo
bile acceptaticne speciali, nisi me- tamen modo attingit nisi per operati-

diante illa potentia. onem, ut patet hic, et in 4. dist. 49. Dico

(i) Ad aliud de instrumento, pos- ergo, quod supposito quod anima prius
Ad 6.
Vide D. set concedi major, de instrumento exierit a Deo, ut a causa efficiente, eo
Bonav. hic
et Huir. de extrinseco, non autem de intrinse- etiam modo reducitur ad Deum per ope-
Castio
Xovo. co, quod est idem operanti sic rationem convenientem ipsi animae, quse

ipsemet operans dicitur instru- est sola operalio meritoria ; et quia illa

mentum, inquantum habet rati- non potest haberi nisi mediante gratia,

onem determinatam operativam, ideo etiam ipsa debet poni in voluntate

quia illo modo accipiendo instru- quae est principium merendi.

mentum, forma determinans acti- Ad secundum dicit quod ipsa voluntas

onem, debet poni in instrumento ;
ad multas operationes etiam contrarias, |

non autem in principali agente, ut est indeterminata, ut patet supra dist. 25.

distinguitur ab instrumento, debet sed non potest habere aliquam operati-

poni nisi forma recipiens acti- onem meritoriam nisi determinetur a

onem. gratia, et nisi ipsa voluntas utatur gratia,

vel tanquam principio formali productivo

COMMENTARIUS. et partiali operationis, vel ut principio

inclinativo ad talem operationem, ut patet

4.
(h) Ad argumenta in oppositum. in primo, dist. 17.
Lihro de Ad primum Doctor non quod
Eccl.
respondet. Dico Ad tertium, nota gratificare po-
Gratificai
Ilierarch. sustinendo viam Doctoris in hoc 2. dist. test accipi dupliciter : Uno modo ut com- potest
accipi
16. quod essentia animse et potentiae paratur ad actum, et sic effective grati- dupihutei

sunt simpliciter eadem res, et sic creatio ficat, quia ipsa gratia est principium
non plus terminatur ad unum quam ad partiale producendi actum meritorium.
 ;

DIST. XXVI. QILESTIO UNICA. 211

Nam dicit Scotus inprimo, dist. 17. quod 37. hujus, et in primo, distinct. 17, et in 3.

Deus principaliter habet actum gratum, dist. 27. quod ipsa gratia datur principa-
quia est a gratia, accipiendo tamen effe- liter per actum meritorium, et hoc idem
etive pro eo quod producit dispositionem posset elici ex 29. hujus, in 32. quarti
ad talem gratificationem, quia ipsa pro- cum ergo talis operatio meritoria sit ab
ducit partialiter actum, ad quem conse- ipsa voluntate, oportet gratiam ponere in
quitur gratificatio, et ista materia diffuse ipsa.

est exposita in hoc secundo, credo di- (i) Ad aliud de instrumento. Respondet 7.

stinct. 7. Alio modo gratificare comparatur Doctor quod forma determinans ad agen-
ad potentiam, et sic gratia formaliter dum. puta ars fabrilis, magis debet poni
tantum gratificat, sicut albedo in pariete in persona fabricante quam in instru-
formaliter albificat, sic anima per gratiam niento extrinseco, puta in serra, ut satis
est formaliter grata. patet in 4. dist. 1. q. sed non intelligitur
6. Ad quartum in ordine. Hic oritur diffi- de instrumente intrinseco, quod est idem
Quare
Dubium.
esponsio.
cultas, quia in primo distinct. 17. dicit operari. Potenlia) animae dicuntur instru- P ot ?»tia3
ammee
Gratia
Doctor, quod ipsa gratia est quaedam menta ipsius animae, quia per ipsas anima dicantur
ao tacit.
instru-
forma, sive quidam decor in anima, per exit in operationes, imo ipsae potentiae menta
animoe.
quem est accepta Deo. Si enim homo sunt principia immediata productiva ope-
moreretur cum gratia, nullis operibus rationum, et receptiva earum, et sic patet
prsecedentibus, salvus fieret, et sic videtur quod forma, puta habitus, debet magis
quod magis sit in ipsa anima, cum sit poni in potentia quanvin essentia animse.
ipsius decor. Dico, quod gratia duo facit, Ad ultimum Doctor non respondet.
scilicet animam gratificat, et est princi- Dico ad illud quod dicit, quod illud
pium actus meritorii. Doctor enim dicit
q UO d recreatur requirit, etc. Nam isti
,inhoc2. distinct. 30. 31. et 32. quod Deus ponunt charitatem esse habitum alium a
dans gratiam voluntate consequente, dat gratia, et volunt quod isti tres habitus
etiam omnia opera virtualiter contenta in scilicet charitas, fides, spes, perficiant
gratia voluntate antecedente, et darentur potentiam, et gratia immediate istam ani-
etiam illa voluntate consequente, si vo- mam. Sed de gratia improbatum, et quod
luntas ipsa habens gratiam cooperaretur ipsa non differat realiter a charitate, pa-
voluntati divinee. Hoc idem dicit di&tinct. tebit distinctione sequenti.

Tom. XIII. 16
 .

DISTINCTIO XXVII. 243

DISTINCTIO XXVII
( Texlus Magistri Sententiarum)

Ecce et manifcste traditur,

hic
De comparatione gratias ad virtutem. quod fldes non est ex libertate
arbitrii sive ex arbitrio volunta-
a. Hic videndum est, quid sit virtus, tis, quod superioribus consonat,
et quid sit actus vel opus ejus. Virtus ubi dictum est, gratiam praeveni-
^rultis
U"
C
i!iJ>r
est Augustinus, bona quali-
>
Tlt ait entem operantem esse virtu-
vel
tug.
de libero
libr,
tas mentis, qua recte vivitur, et tem, quae voluntatcm hominis li-
rb. c.Ts.
q* U a
'

nullus male utitur, quam berat et sanat. Unde Augustinus Aug. c. 9.

>sal. 118.
concione Deus solus in homme operatur. in libro dc Spiritu ct littera ait : « Ju-
5. ejusd. ,. , _ . , , ,

Psaim. Ideoque opus Dei tantum est, si- stificati sumus non per liberam
cut de virtute justitiae Augustinus voluntatem, sed per gratiam
docet super illum locum Psalmi :
Christi; non quod sine voluntate
Fcci judicium et justitiam, ita dicens :
nostra voluntas nostra
fiat, sed
« Justitia magna virtus animi est, ostenditur infirma per legem, ut
quam non homine nisi fecit in sanet gratia voluntatem, et sana
Deus. Ideoque, cum ait Propheta voluntas impleat legem. »
ex persona Ecclesiae Feci justi- :

tiam, non ipsam virtutem, quam De gralia, quce liberat voluntatcm, quce
non facit homo, sed opus ejus in- si virtus est, non est ex libero arbi-
telligi Ecce aperte insi-
voluit. » trio, et sic non motus mentis.
nuatur hic, quod justitia in ho-
mine non est opus hominis, sed Si gratia quae sanat et
igitur c.

Dei quod et de aliis virtutibus

;
liberat voluntatem hominis, vir-
itidem intelligendum est. tus est vel una, vel plures; cum
ipsa gratia non
ex arbitrio vo-
sit
De fide itidcm dicit, quod non cst ex luntatis, sed eam potius sanet ac
homine, sed ex Deo tantum. praeparet, ut bona sit consequi- ;

tur, ut virtus non sit ex libero ar-

B. Nam de gratia fidei Ephesiis bitrio, et ita non
motus vel sit
Cph. 2.
scribens Apostolus, similiter fi- affectus mentis, cum omnis mo-
dem non ex homine, sed ex Deo tus, vel affectus mentis sit ex li-
tantum esse, asserit inquiens : Gra- bero arbitrio, sed bonus ex gratia
tia estis salvati per fidem, et hoc non ex et libero arbitrio, malus vero ex
vobis ; Dci cnim clonnm cst. Quod a libero arbitrio tantum. Ut enim Aug.iib. i.
5 '

Sanctis exponitur « Hoc, id

ita : ait Augustinus in lib. Retracl. « Ho- \br?de
est, fides, non est ex vi naturae mo sponte et libero arbitrio ca- sbe V eranPt^""
nostrae, quia donum Dei pure est. » dere potuit, non etiam resurgere ». 2 c 1L - -
 ;

214 UB. II. SENTENTIARUM

Idcm iii lib. de dtiabus animabus : minis infirmam sanat et adjuvat.

Vnim.T si libero ad faciendum et
non faciendum motn animi care- Ex quo sensu dicuntur ex gratia inci-
pere bona merita, et de qua gratia
ant, denique his abstinendi ab
si
hoc intelligatur.
opere suo potestas nulla concedi-
tur; earum pceeatum tenere non
C. 12.
possumus. » Ilic aperte ostendi- .
Cum dicuntur esse
er£?o gratia d.
Qualiter
Ilic aperit . .

ad quid tur, quod motus animi, sive ad

bona merita et mcipere; aut m- inteiiiga-
prsedicU
tendant ut bonum sive ad malum, ex libero telligitur gratia gratis dans, id est, C um W
innol sola atia
ret, arbitrio est. Ideoque, si gratia Deus, vel potius gratia gratis data, e |e
dlcuntur
an virtus quae voluntatem liominis praeve- -

sit motua vel virtus motus nientis est, ex

mentis ?el
libero arbitrio est. Si vero ex nit. Non enim esset magnum, si
non. Per
siinile
libero arbitrio vel ex parte est,
ha3c a Deo dicerentur esse, a quo
ostendit, et
est coinpa- sunt omnia sed potius ejus gra-
ratio
jam non solus Deus sine homine ;

tia gratis data inteliigitur, ex qua

inter tria
eam facit. Propterea quidam non
et
Psalm.
tria
142. inerudite tradunt, virtutem esse
incipiunt bona merita, quae cum
et Ezech.
ex sola gratia esse dicantur,
34. bonam qualitatem sive
mentis
formam, quse animam informat non excluditur liberum arbitrium,
et ipsa non est motus vel effe- quia nullum meritum est in ho-
ctus animi, sed ea liberum arbi- mine, quod non sit per liberum
trium juvatur, ut ad bonum mo- arbitrium. Sed in bonis merendis
veatur et erigatur et ita ex virtute ;
causse principalitas gratise attri-

et libero arbitrio nascitur bonus

buitur, quia principalis causa bo-

motus vel effectus animi, et ex-

norum meritorum est ipsa gra-

inde bonum opus procedit exte- tia,qua excitatur liberum arbi-

rius. Sicut pluvia rigatur terra, trium et sanatur, atque juvatur
ut germinet fructum faciat,
voluntas hominis, ut sit bona.
et
nec pluvia est terra nec germen
nec fructus, nec terra germen vel Quod bona voluntas gratia principaliter

fructus, nec germen fructus; ita dicitur, et etiam gratia est, sicut et

gratis terree mentis nostrse, id est, omne bonum meritum.

arbitrio voluntatis, infunditur plu-
via divinae benedictionis, id est, in- Quse ipsa etiam donum Dei est E.
Aug. epist.

spiratur gratia, quod solus Deus et hominis meritum, imo gratiae, 105. ante
med.
quia ex gratia principaliter est
facit, non homo cum eo, qua ri-
Qualiter
bonum
et gratia est. Unde Augustinus meritum in
gatur voluntas hominis, ut ger- homine
ad Sixtum presbyterum « Quid :
constitui-
minct et fructificet, id est, sana-
est meritum hominis ante gra- tur,
quid
tur et praeparatur, ut bonum velit,
tiam, cum omne bonum meritum
et
primum
sit

bonum
secundum quod dicitur operans ; et
nostrum non in nobis facit nisi meritum.
juvatur, ut bonum faciat. secun- gratia. » Ex gratia enim ut di-
dum quod dicitu r cooperans. Et ctum est, quae praevenit et sanat
illa gratia virtus non incongrue arbitrium hominis, et ex ipso ar-
nominatur, quia voluntatem ho- bitrio procreatur in anima homi-
 DISTINCTIO XXVII. >
15

nis bonus affectus sivo bonus mo-

tus mentis et hoc ; est primum De muneribus virtutum, et de gratia
bonum hominis meritum. Sicut, </uce non e.v/, srd facit meritum.
verbi gratia, ex fidei virtute et
hominis generatur in
arbitrio Ex muneribus itaque virtutum boni G.
Aug. epist.
mente motus quidam bonus et sumus et juste vivimus; et ex 105. ante
medium,
remunerabilis scilicet
, ipsum gratia, quae non est meritum, sed ubi supra,
credere ita ex cliaritate et libero enarratione
;
facit, non tamen sine libero ar- arl 1'salm.
arbitrio alius quidam motus pro- bitrio, proveniunt merita nostra,
98. circa
medium et
venit, scilicet diligere, bonus valde; enarratione
scilicet boni affectus eorumque ad Psalm.
sic de cseteris virtutibus intelli-
progressus atque bona opera, quse 102. non
long-e a
gendum est. Et isti boni motus Deus remunerat in nobis, et hsec principio.

vel affectus merita sunt et dona

Unde Augu-
ipsa sunt Dei dona.
Dei, quibus meremur et ipsorum stinus ad Sixtum presbyterum :

augmentationem et alia quse con- « Cum coronat Deus merita no-

sequenter hic et in futuro nobis stra, nihil aliud coronat quam
apponuntur. munera sua. Unde vita seterna,
quae in fine a Deo meritis prae-
cedentibus redditur, quia et ea-
Ex qua ratione dicitur fides mereri
dem merita, quibus reclditur, non
justificationem, et alia.
a nobis sunt, sed in nobis facta
sunt per gratiam, recte et ipsa
vita gratia nuncupatur, quia gra-
Cum ergo dicitur fides mereri ju-
tis datur. Nec ideo gratis, quia
stificationem et vitam aeternam,
non meritis datur, sed quia data
ex ea ratione dictum accipitur,
sunt per gratiam et ipsa merita,
quia per actum fidei mereturilla.
quibus datur. »
Similiter de charitate et justitia
et de aliis accipitur. Si enim fides
Epilogat ut alia addat.
ipsa, virtus prseveniens, diceretur
esse mentis actus, qui est meri- Ex praemissis jam innotescere H.
tum, jam ipsa ex libero arbitrio nobis aliquatenus potest, qualiter
originem haberet quod quia non ; gratia praeveniens meretur auge-
est, sic dicitur esse meritum, quia ri, et alia; et quid ipsa an
sit,

actus ejus est meritum, si tamen virtus, an aliud et si ; virtus, an

adsit charitas, sine qua nec cre- sit actus, vel non. Ostensum enim
dere, nec sperare meritum est est supra ex parte quorumdam,
vitae. Unde apparet vere, quia quod ipsa est virtus, et virtus non
charitas est Spiritus sanctus, quae est actus, sed ejus causa, non ta-
animae qualitates informat et san- men sine libero arbitrio. Unde
ctificat, ut eis anima informetur quod supra Augustinus dixit, bo- Dist< 16

et sanctificetur, sine qua animae num usum liberi arbitrii esse virtu- ^-
1
^: -

ejusd.
Iv.

qualitas non dicitur virtus, quia tem, ita accipi potest, id est, ac- dist.

non valet sanare animam. tumvirtutis; alioquin sibi con-

 ;

•240 LIB. II. SENTENTIARUM

tradicere videretur, qui etiam opus mevum, id est, cumlibero arbitrio »,

virtutis supra dixit esse bonum usum Plane cum

data fuerit gratia, in-
eorum, quibus non berie uti pos- cipiunt esse nostra merita bona,
simus, in quibus posuit liberum per illam tamen; quia si illa de-
arbitrium. Si vero bonus usus li- fuerit, cadit homo.
beri arbitrii opus virtutis est,
Aliorum sententia hic ostenditur, qui
jam virtus non est. Cum ergo
divunt virtutes esse bonos nsus liberi
bonum usum ejus virtutem esse
arbitrii; id cst, actus mentis.
dixit, nomine virtulis ipsius usum
.

significavit.
vero dicunt, virtutes esse
Alii K.
A!ia
bonos usus naturalium potentiarum, detmitio
Quod idcm usus est virtutis et Uberi
non tamen omnes, sed tantummo- ^inus'
arbritrii, sed virlutis principaliter.
do interiores, qui in mente sunt; ^s" ^.' 1

exteriores vero, qui per corpus k. et l.

n r r Qualiter
I. Idem nempe usus bonus ex vir-
geruntur, non virtutes esse dicunt, prsedicta
Quod verba Aug.
tute est et ex libero arbitrio,sed ex .
.

gratia prse- sed opera virtutum. Et ldeo quod huio

veniens
virtute principaliter Et bonus ille . . . . .
sententise
qax virtns AugUStmilS dlClt, OpilS VlVtUtlS eSSeconveniunt
intelligitnr usus in magnis bonis annumeran- bonum usum naturalium
non est potentia- 2.
liberi dus est. Illa autem gratia prae
arbitrii rum, de usu exteriori accipiunt
usus, sed veniens, quae et mrtus est, non
ex ea quod vero dicit, bonum usum liberi
omnia bona usus liberi arbitrii est, sed ex ea
merita.
arbitrii virtutem esse, et in ma-
potius est bonus usus liberi ar-
2. Ccr. 25. gnis numerari bonis, de usu inte-
10. De bitrii quae nobis est a Deo, non
intelligunt. Et virtutes
;
gratia et riori nihil
lib. arb. c. a nobis. Usus vero bonus arbitrii aliud esse quam bonos affectus vel
5. et 6.
sparsim, et et ex Deo est et ex nobis et ideo
de correp.
;

motus mentis asserunt, quod Deus

et grat. c. bonum meritum est. Ibi enim so- in homine facit, non homo quia, ;
23.
lus Deus operatur, hic Deus et
licet im motus gint liberi arbitrii)
Ioc meritum er. illa puris
non Umem egse queunt; nigi Deug
sima gratia provenit quod Apo- ;
ipsum liberet et adjuvet gratia sua
stolus notavit dicens Gralia Dei
operante et cooperante quam Dei
:

sum id quod sum, et gralia ejus

gratuitam voluntatem accipiunt,
in me vacua non fuit. Super quem
quia Deus est, qui et operatur in
locum Augustinus ita ait « Recte :

nobis velle et operari bonum.

gratiam nominat primum enim ;

solam gratiam dat Deus, et non Quibus auctoritatibus muniunt, quod

nisi gratis, cum non praecedant ni- virtutes sint motus mentis.
si mala merita, sed post per gra-

tiam incipiunt bona merita. Et ut Quod autem virtutes sint motus L -

Aug. tract.
ostenderet etiam liberum arbi- mentis, testimoniis Sanctorum ad- 40.
X x T^- *
A X-
Ga P- 10 -

trium addit : Et gratia ejus in mc va- struunt. Dicit

-J.
enim Augustmus Quomodo
xua non Et ne ipsa voluntas si-
fuit. super Joannem « Quid est fides ? : spondeant,"

ne gratia Dei putetur aliquid boni Credere quod non vides. » Credere E^l?
posse, subdit Non autem ego, solus
: autem motus mentis est. Idem in w^'2,
scilicet sme gratia, sed gratia Dei lib. 3. de doct. Christ. « Charitatem libr -
<*•
 :

DIST. XXVII. QUjESTIO UNICA. U1

Evangeli-
carum,
autem voco motum animi. » Si ve- /. 1. de lib. arb. c. 6. et 7. Vasq. 1. 2. d. 198.
Durand. hic q.\, Altisid. 2. tract. 2. q. %.
cap. 39. ro charitas et fides motus animi
Cap. 2.

sunt, virtutes ergo motus arfimi Qusero circa distinctionem vige-

sunt. Quibus alii respondentes, simam septimam, inqua Magister
praemissa verba Augustini ita in- agit devirtute, inquirenclo deipsa
telligenda fore inquiunt : Fides est Utrum gratia sit virtus ? Quod
credere quod non vides, idest,fides non, quia sic se habet lumen su-
est virtus, qua creditur quod non pernaturale respectu virtutum
videtur. Item: Charitas est motus gratuitarum, sicut lumen naturale
animi, id est, gratia, qua movetur respectu virtutum naturalium; sed
animus ad diligendum. Et quod lumen naturale non est virtus na-
hsec et his similia ita accipienda turalis;ergo nec gratia, quse est
sint, ex his conjicitur, quae alibi lumen supernaturale, est virtus
Augustinus ait. Nam in secundo li- supernaturalis.
bro qucestionum Evangelii, inquit : Contra, gratia est habitus ex
« Est fides, qua creduntur ea quae prsecedenti quaestione, et non vi-
non videntur, quae proprie dici- tium ; ergo est habitus, qui est
tur fides. » Item in 13. lib. de Trinit virtus.
« Alia sunt ea quae creduntur,
SGHOLIUM.
aliud est qua creduntur. »
fides,
Ex quibus verbis sic argumentan- Opinio Henrici et D. Thomse gratiam ita se

do procedunt : Aliud est credere, habere ad tres virtutes Theologicas, sicut lu-
aliud illud quo creditur. Prsedi- men naturale ad acquisitas, vel sicut anima
ad suas potentias, quibus est idem. Refutatur
ctum autem est, fidem id esse, quo
primo, quia sic non daretur fides informis.
creditur. Sic igitur credere non est
Secundo, ex Henrico manerent illse tres vir-
fides, quia credere non est id quo tutes in patria.
creditur. Addunt quoque Virtus :

opus Dei tantum est, quam ipse so- Opinio fuit hic (a) aliquando, 2.
Henric.
lus facit in nobis. Ipsa ergo non est gratia est quoddam lumen super- quodi.e. q.

usus vel actus liberi arbitrii ; sedcre- naturale, se habens ad virtutes eum'quodi.

c/ereestactusliberi arbitrii; non est Theologicas, sicut lumen naturale a rt 3.'

contra
itaque virtus. Praemissis aliisque ad virtutes acquisitas, sicut anima quem
videtur
Non rationibus ac testimoniis innitun- ponitur idem suis potentiis vel ;
agere
tu r
finiti
ontrover ^,
tur utrique. Horum autem judi- ergo gratia esset radix earum, vel Henric.

sia.
cium diligentis lectoris relinquo illse tres pertlcerent in ordine ad

examini, ad alia properans. lumen supernaturale, quod est

(Finis textus Magistri.) gratia, sicut virtutes acquisitae
perficiunt in ordine ad lumen na-
QU^STIO UNICA. turale.
Sed ex hoc sequeretur (b) quod
Utrum gratia sit virtus ?
non posset manere informis,
fldes

Alensis 3. p. 69. w. 2. art. 6. D. Bonav. hic art. 1.

quia non posset perficere, non ma-
q. 2. Richard. ari. 1. q. i. et 3. D. Thom. 1. 2. nente illo lumine in ordine ad
q. 110. art. 3. Henric quodl. 4. q. 10, et quodl.
9.q. 13. Vega 7. super Concil. c. 25. Bellarm. quod perficit, sicut nec virtus ac-
218 LIB. II. SENTENTIARUM

quisita potest manere virtus, non (b) Sed exhoc sequeretur. Doctor sup- Duplex es t
ncles<
manente habitudine ejus naturali ponit unum, scilicet, quod duplex est

ad illud quod respicifc, ut ad lumen fides, scilicel iirformis, quae est anima sine
quod est prudentia. gralia, etformala, quse semper est cum
Et si dicatur, quod est assignare gratia. Si ergo fides liabetnecessarium re-

gradus in gratia, et secundum gra- speclum ad ipsam gratiam, tunc separata

dum inferiorem est fideset spes, et gratia ab ipsa anima, non esset ibi fides

secundum gradum superiorem me- informis, virtus aliqua, imo nec simplici-

retumomen charitatis, et ita infe- ter esset, quia fides in quocumque poni-
rior potest manere sine superiori, lur, semper ponitur quod fides.

et hoc modo fides et spes rnanent

SGHOLIUM.
sine charitate contra hoc, eadem
;

essentia non potest ita diversimo- Gratiam et charitatem esse unum eum-
de perficere potentias animse. Se- demque habitum, quia eosdem habent effe-

cundo etiam videturquod istao tres ctus, nec multiplicanda sunt entia sine ne-
cessitate. Et explicatur Magister in eo quod
virtutes Theologicce essent in pa-
videtur 1. d. 17. negare habitum charitatis,
tria, manebit enim tunc perfecta
quia forte negavit, distinctum a gratia, per
gratia, et ita omnes virtutes se-
quam Spiritus Sanctus inhabitat animam.
cundum illam opinionem. Ita tenent Alens. 3. p. q. 3. m. 2. art. 4. Al-
bert. 2. d. 26. art. 3. Major q. 1. Gabriel. ibi
COMMENTARIUS.
Henric. quodl. 4. q. 10. Bassol. 2. d. 28. Piti-
gian. 3. d. 27. art. 11. Vasquez, Bellarm.
(a) OpiniofuU. Dicitista opinio quod si-
Richard. Vega citatl. Rada.2. tom. controver.
cut prudentia se habet ad virtutes acqui-
14. art. 1.
sitas, sic gratia ad Theologicas. Nam pru-
dentia estquoddam lumen in intellectu, Ideo alia est opinio, quse dicit
ad quod omnes virtutes morales natura- quod gratia formaliter est virtus,
liter acquisilse habent respectum ; et in quae est charitas; et qua?cumque charitata

hoc verum dicit, ut satis etiam potest pa- excellentiae attribuuntur gratia?
tere a Doctore inprologo quaest. ultima, et et charitati, et e converso utra- ;

dist. 17. primi et 7. dist. secundi et 40. que enim formaliter aequaliter di-
dist. 14. quarti et 36. tertii et q. 14. quodlib. vidit inter fiiios regni et perditi-
Nam omnis virtus moralis ex hoc dicitur onis 15. de Civit. cap. 18. utraque
;

virtus, quia conformiter elicitur dictamini est etiam forma virtutis, et neutra
recto, quod dictamen pertinet ad pruden- potest esse informis utraque ;

tiam, ex pluribus enim dictaminibus cau- etiam conjungit ultimo fini perfe-
salur habitus prudentiae in intellectu, ut cta conjunctione, qualis potest
patet a Doctore in dist. 17. Sic dicunt, esse in via; et poneretur distin- si
quod omnes virtutes Theologicae habent cta, altera superflueret, quia reli-
necessarium respectum ad ipsam gratiam qua sufficeret. Et secundum hoc
lanquam ad lumen, ita quod istae tres potest teneri opinio Magistri, sic-
virtutes Theologica3 non possent dici vir- ut tenebatur quod dist. 17. primi,
tutes, nisi per respectum ad gratiam, et Spiritus sanctus, non per alium q 2 a. f . .

sic istse tres virtutes perficiunt potentiam habitum distinctum a charitate, Expfcati«
animse in ordine ad gratiam. movet voluntatem ad diligendum Ma s- in e
 ;

DIST. XXVII. QUjESTIU UNICA, 249

quod Deum meritorie, et distinctum ab quod licet idem absolutum sit in

visus est
ne^are illo habitu quo animam inhabitat, aiiima, per quod anima diligit
habitum
charitatis. qui est gratia, et ipsa est charitas; Deum objectum, et pcr quod
ut
ct eoclem habitu quo Spiritus san- acceptatur speciali acceptatione a
ctus inhabitat animam, inclinntur Deo, et ordinatur ad beatitudinem,
voluntas in suum actum merito- tamen alia et alia ratio est in isto
rium; non sic autem eodem habitu absoluto, inquantum sic et sic
quo Spiritus sanctus inhabitat, respicit Deum; et una ratio prima,
credit omnia et sperat, sed aliis scilicet principalis, competit sibi
habitibus imperfectis, quia actus inquantum est perfectio simplici-
istorum habituum requirunt im- ter ; alia competit sibi ut est per-
perfectionem. fectio limitata; et ita appropriate
n S
Sed ex hoc videtur sequi distin- secundum primam est eharitas, (

gr au a e st
ch as
ctio inter gratiam et charitatem, quoad secundam dicitur gratia, et *"n
econtra.
1. Joan. quia charitas est perfectio simpli- ut sic omnis gratia est charitas,
citer, alias enim non formaliter licet non e converso.
competeret Deo, qui secundum Sed nec tamen ista distinctio
Joannem est charitas; gratia au- rationum, vel non convertibilitas
tem non est perfectio simpliciter, concludit, quod ubi concurrunt in
nec formaliter ponitur in Deo eadem anima gratia et charitas,
ergo, etc. quod sint distincta secundum for-
4. Respondeo, charitas dicitur, qua mam. Sicut licet sapientia (c) sit
Distinctio
gratiee et habens eam habet Deum charum, perfectio simpliciter, et sapientia
ita quod respicit Deum non in.ra-
sharitatis.
talis sit perfectio limitata, ubi
tione diiigentis, sed in ratione dili- tamen concurrunt, non sequitur
gibilis; gratia est, quaDeushabet quod hsec ab illa sit forma distin-
aliquem gratum, ita quod ipsa cta, vel quod sint distincta secun-
respicit Deum acceptantem sive dum formam, et tamen sunt distin-
diligentem, non autem dilectum; cta ab invicem formaliter idem ;

non autem dicitur gratia quod- enim est, quod est in intellectu
cumque propter quod Deus diligit, meo scientia, et quod est acquisi-
quia tunc essentia divina in Filio tum per doctrinam, et tamen in
posset dici gratia, quia propter Deo est sapientia> et non aliquis
Id dicitur eam Sed illud pro-
diligit Filium.
talis habitus limitatus .
gratja
propter pter quod Deus acceptat habentem,
quod (d) Differunt etiam in ratione charitas et
habens ut dignum beatitudine, dignitate, gratia
cceptatur connotati, quia illud absolutum differunt
d gloriam quse est in correspondentia meriti ratione
potest consideran ut est hnbenti connotati.
ad prsemium, illud dicitur gratia,
et ita aliquam imperfectionem in- principium operandi, et sic non
dicit imperfectionem et potest
cludit illud quod est gratia, quia ,

talis dignitas aliquam imperfecti- esse in ^ 60 '

e^ dicitur charitas.
onem ponit in digno, quia non Potest etiam considerari ut obje-
est per se beatus. ctum Dei est me, prout Deus
in

Sic ergo possumus concedere, habet me gratum, et sic determi-

 ;

LIB. II. SENTENTIAKUM

nat objectum, et dicitur gratia, est absolutum quod dicitur gratia et charitas,

tamen idem re. secundum unum respectum potest dici

Ad argumentum, dicendum quod charitas, et sic perfectio simpliciter, licet

virtutes acquisitae morales perii- tamen limitata in nobis; et secundum

ciunt in ordine ad quoddam lumen, alium respectum dicitur gratia, quae gra-
quod potest dici prudentia, quSB tia semper dicit imperfectionem, et sic

non perflcit in ordine ad aliud lu- nullo modo potest dici perfectio simplici-

men, nisi intellectus agentis, pru- ter, nec limitata, nec illimitata, et ut sic

dentia tamen est virtus ; sic in concurrentes in eodem, ista est vera abso-

proposito, virtutes supernaturales lute, quod omnis gratia est charitas, et

perflciunt in ordine ad virtutem, etiam e contra, loquendo semper de cha-

quae est charitas, et illa ulterius in ritate creata. Si vero absolute loquamur,
ordine ad linem supernaturalem. quia illud absolutum quod est gratia, sem-
per includit istum duplicem respectum,
COMMENTARIUS. scilicet ut ad Deum amatum, et ad Deum
amantem sive acceptantem, dicimus ab-

2. (c) Sicut licet sapientia sit perfectio sim- solute quod omnis gratia est charitas,

pliciter, etc. Quod dicit Doctor de sapien- quia omne absolutum quod est gratia, est

tia, quae est perfectio simpliciter, et sa- etiam charitas, non autem e contra, quia

pientia limitata, quod ubi concurrunt in haec est falsa : omnis charitas est gratia

eodem, non differunt secundum formas, non enim omne absolutum quod est cha-

licet djfferant formaliter, sic debet intel- ritas, est gratia, quia absolutum, quod est

ligi, quod sapientia ut est perfectio sim- in Deo, quod dicitur charitas, formaliter
pliciter, accipitur transcendenter, et est non potest dici gratia.

etiam in ratione connotati, 3.

quoddam superius ad sapientiam creatam (d) Differunt
Absolutum
Duplex et increalam. Ut vero prsedicatur de sa- etc. Hlud enim absolutum, quod est cha- quod est
sapientia.
pientia creata, tunc sapientia in me limi- ritas P°test dupliciter considerari, quia potest

vel
-, ...
est ipsi
i

habenti
i ,- ...
pnncipium operandi,
,. clupiiciter
'

tata, et sapientia qua3 est superius non C onsiderar|

differunt sicut dua3 formse patet, licet et ut sic, nullam includit imperfectionem,
;

differant formaliter, non tamen proprie imo est perfectio simpliciter, quia illud

accipiendo formaliter, quia superior prae- quod est ratio formalis agendi alicui ex

dicatur quidditative de limitata,et univoce,. sua ratione formali nullamimperfectionem

ut potest elici a Doctore inprimo, dist. 3. includit. Secundo, potest considerari ut

sed differunt sicut superius et inferius objectum Dei est in me, prout Deus habet
;

simpliciter enim est alia ratio sapientise me gratum, id est, quod si consideretur

limitate, et sapientiae transcendenter sum- illud absolutum,ut est illud quo mediante,

ptai sicut et animalis et hominis, quia Deus me habet gratum, vel ut respicitur

non convertibiliter idem, et sic Doctor a Deo tanquam objectum, quo me acce-
intulit. Sic dico etiam quando in eodem ptat vel me habet gratum, sic dicitur gra-

concurrunt gratia et charitas, nam idem tia.

 DfSTINCTIO XXVIII. 251

DISTINCTIO XXVIII.
(Tcxtus Magistri Sententiarum.)

etiamsi difficilius, tnmen posse homi-

De hceresi Pelagiana. nes sine gratia facere jussa divina.
Illam vero gratiam Dei, sine qua
a. vero inconcusse ot incunctan-
Id
nihil boni possumus facere, non
ter teneamus, liberum arbitrium
esse dicunt nisi in libero arbitrio,
sine gratia praeveniente et adju-
quod nullis suis pra^cedentibus
vante non suftlcere ad justitiam
meritis ab illo accepit nostra na-
et salutem obtinendam nec meri- ;

tura, ipso ad hoc tantum juvante

tis prsecedentibus gratiam Dei ad-
nos per suam legem atque doctri-
vocari, sicut Pelagiana hseresis
nam, ut discamus, quae facere et
tradidit. Nam, ut ait Augustinus
quae sperare debeamus non au- ;

1. lib. Bctract. « Novi hseretici Pela-

tem ad hoc per donum Spiritus
giani liberum sic asserunt volun-
sancti, ut quge didicerimus esse
tatis arbitrium, ut gratiae Dei non
facienda, faciamus. Ac per hoc di-
relinquant locum, quam secundum
vinitus nobis dari scientiam con-
merita nostra dari assernnt ».
fltentur, qua ignorantia pellitur;
Quod Pelagiani
charitatem autem negant divini-
dictis Augustini utuntur
tus dari, qua pie vivitur, ut scili-
in testimonium sui erroris.
cet sit donum Dei scientia, qu?e

ioios. 1.
(( Pelagianorum hseresis omnium sine charitate inflat ; et non sit

r,™ c
recentissima a Pelagio Monacho donum Dei ipsa charitas, quee, ut
l-Cor 8,1,
Peiagii. exorta est. Hi Dei gratiae, qua scientia non inffet, cedificat. Destru- -

praedestinati sumus, et qua merui- unt etiam orationes, quas facit

mus de potestate tenebrarum erui, in Ecclesia sive pro infidelibus et
tantum inimici sunt, ut sine hac doctrinse Dei resistentibus, ut
credant hominem posse facere convertantur ad Deum, sive pro
omnia divina mandata. Denique fidelibus, ut augeatur eis fides,
Pelagius a fratribus increpatus, et perseverent in ea. Hsec quippe Dubium 2 -

quod nihil tribueret adjutorio gra- non ab ipso accipere, sed a seipsis
tise Dei ad ejus mandata facienda ;
homines habere contendunt, gra-
non eam libero arbit rio prwponebat, tiam Dei, qua liberamur ab impi-
sed infideli calliditate supponebat, etate, dicentes secundum merita
dicens, ad hoc etiam dari homini- nostra dari. Parvulos etiam sine
bus, ut facere per liberum
quse ullo peccati originalis vinculo as-
arbitrium jubentur, facilius possint serunt nasci. »
implere per gratiam. Dicendo uti-
que facilius possint, voluit credi,
 '

252 LIB. II. SENTEiN TIAKUM

nere quemquam, quia non fecit c.

IHr ponit ea quibus suum confirmant Llbr
quod facere non potuit, summse i5."
(

errorem, verbis Auguslini contra ip- iniquitatis et insania^ cst. » His

sum utentes.
auditis, Pelagius dicens
exiliit ;

Cur ergo parvuli et illi qui non

B. Quodvero dicunt, sine gratia
habent gratiam, sine qua non
istini hominem per liberum arbitrium
j

ilubii possunt facere mandata divina,

explicantur oinnia jussa implere, hujusmodi
Dubium 3.
rei tenentur? Hoc autem qua oc- R esp onsio
Ang. lib. 3.
inductionibus muniunt. Si, in-
casione dixerit, in libr. retract. Pela- A,, s ustini
Locus
c. 18.
quiunt, non potest ea facere homo,
1.
de
gio respondens aperit. Id enim
et lir>-
quae jubentur, non est ei imputan-
nat. et contra Manichaeos dixit, qui rn
gratia dum ad mortem, sicut tu ipse,
c. 67. homine duas naturas esse conten-
Responsio Augustine, in libro de libero arbitrio
Au-rustini. dunt, unam bonam ex Deo, alte-
asseris .•
« Quis, inquis, peccat in
ram malam ex gente tenebrarum,
eo, quod nullo modo caveri po-
quae nunquam bona fuit, nec bo-
test? Pecoatur autem Caveri :

num velle potest; quod si esset,

igitur potest. » Hoc testimonio non videretur ei imputandum esse,
Augustini Pelagius usus est, di-
si non bonum faceret.
sputans adversus eum, imo ad-
versus gratiam, sicut Augustinus Aliud quod videtur contradicere gratice
in libro Retract. illud et alia hujus-
Dei addit.
modi retractans, commemorat,
inquiens « In his atque hujusmo-
:

Alibi etiam Augustinus dicit, D.

di verbis meis, quia gratia Dei Locus 3.
quod huic gratise contradicere Aug. c. 26
commemorata non est, de qua videtur, qua justificamur. Ait Matth. 12
33.
tunc non agebatur, putant Pela- enim in libro contra Adimantum, Rcsponsio
August.
giani, suam nos tenuisse senten-
Manichaei discipulum « Nisi quis- :
inlibr.
Retract.
tiam sed frustra hoc putant. Vo-
;
que voiuntatem suam mutaverit, 1. cap. 22

luntas quippe est, qua peccatur et Joan. \ 13

bonum operari non potestjquod
recte vivitur, quod his verbis egi-
in nostra potestate esse positum
mus sed ipsa nisi Dei gratia libe-
;
Dominus docet, ubi ait : Aut facite
retur et ut vitia superet, adjuve- arborem bonam, aut fructus ejus bonos,
tur, recte a mortalibus vivi non
etc. » Quod Augustinus in relraet.
potest. » Ecce aperte determinat, « non esse contra gratiam Dei,
ex quo sensn illa dixerit, inimicos quam prsedicamus, ostendit In :

gratise refellens. potestate quippe hominis est mu-

tare in melius voluntatem, sed ea
Aliud testimonium Augustini ponit, quo
potestas nulla est, nisi a Deo de-
Pelagius pro se utebatur.
tur, de quo dictum est : Dcdit eis

potestatem filios Dei ficri. Cum enim Dubium 4,

rjv
LOCUs
, 119 9
c.
Similiter innitebatur Pela- et hoc sit in potestate, quod cum vo-
Aug. c.
et Retract.
12.
g[ us yerbis Augustini contra gra- lumus, faciamus, nihil tam in po-
.

l. cap. 15. tiam, qui in libro de duabus animabus testate, quam ipsa voluntas est,
Quaestio ... .

Peiagu. dicit : « Peccati, mquit, reum te- sed praeparatur a Domino volun-
 DISTINCTIO XXVIII. 253

tas eo ; ergo modo dat potes-

tatem. » Adhuc addit aliud cjuod videtur con-
trarium.
Aliud testimonium ejusdem, quod vidctur
adversum. Illudetiam diligenter est inspi- g.
Lccus 6.
ciendum, quod Augustmus m hb.
•
t , . , , .,

au-. c. 5
e. Sic etiam intelligendum est de Prcedestinatione sanctorum ait, sci- ^de^vera
LOCUS 4.
Egust. in quod i
m eodem 1 •

ait,
i •

scihcet
l • l
m
•

nos- licet quod « posse habere fidem, ar

"n
8i6.
^ ra potestate esse, u.t vel inseri
lcontra sicut posse habere charitatem, na-
11

Mum
"
^onitate Dei, vel excidi ejus sevc
tura?est hominum; habere autcm
. anicbcei
scipulum
ritate mercamur; quia
l
in pote- l
fidem, sicut habere charitatem,
;ap. 27. state nostra non est, nisi quod
et lih.
^ gratise est fidelium. Quod non
»
Responsio.
letract. nostram sequitur voluntatem, ita dictum est, tanquam ex libero
l c 22
quae cum praeparatur a Domino,
arbitrio valeat haberi fides vel
facile iit opus pietatis, etiam quod
charitas, sed quia aptitudinem natu-
impossibile et difficile fuit. ralem habet mens hominis ad cre-
dendum diligendum, quae Dei
vel
Aliud testimonium.
gratia prseventa credit et diligit,
quoque quarum-
In expositione quod sine gratia non valet.

ocus 5. dam propositionum epistolae ad Testimonium Jlieronymi adstruit, quid

lg
ab.'
*
Romanos quaedam Augustinus in- tenendum sit de gratia et libero arbi-
Jp
n°f°" terserit, quae videntur huic do-
ubi triplex
trio, hceresis inducitur,
U n"
dam ctnnse gratiae adversari. Ait scilicet Joviniqni, Manicluei et Pelagii.
opositio-
uum
en j m .
(( nostrum
qv U0(| credimus
)ist. ad es t ; quod autem bonum operamur L
Id ergo de gratia et libero
ui. art.
.
et 01. illius est, qui credentibus dat Spi- arbitrio teneamus,
indubitanter H>
ritum sanctum. Et paulo post » : quod Hieronymus in explanatione ™™™'
« Nostrum est credere et velle; fidei catholicae ad Damasum Pa- initi um
.
*

credimus
illius autem dare credentibus et pam, Joviniani et Manichaei et in Deum
Patrem.
volentibus facultatem bene ope- Pelagii errores collidens, docet :

randi per Spiritum sanctum. » « Liberum, inquit, sic confitemur

jspons Quae qualiter intelligi debeant, arbitrium, ut dicamus, nos sem-

.ugust.
iib. 1.
Augustinus in lih. Retract. aperit per indigere Dei auxilio et tam ;

c. 23.
dicens. Verum est quidem, a Deo
« illos errare, qui cum Manichaeo
esse quod operamur bonum, sed dicunt, hominem peccatum vitare
eadem regula utriusque est, et vo- non posse, quam illos, qui cum
lendi scilicet et faciendi; et utrum- Joviniano asserunt, hominem non
que ipsius est, quia ipse pnepa- posse peccare. Uterque tollit ar-
rat voluntatem, et utrumque nos- Nos vero dici-
bitrii libertatem.
trum cst, quia non fit nisi volenti- mus, hominem semper et peccare
bus nobis. » Illa itaque profecto posse, et non peccare posse,
non dixissem, si jam scirem, etiam ut semper nos liberi confite-
ipsam fidem inter Spiritus sancti amur esse arbitrii. Haec est
munera reperiri. » fides, quam in catholica Ecclesiai
 J-.l LIB. II. SENTENTIARUM

didicimus et quam semper tenui- nente libero arbitrio manet po-

mus. • testas ejus.
(Finis texttis Magistri.) Contra, in hoc videtur esse hse- Ratio
opposit.
resis Pelagiana, quod liberum
arbitrium sufiiciat sine gratia.
QU^ESTIO UNICA.
Item, haec haeresis vidctur po-
tissime increpata ab Augustino
Utrum liberum arbitrium hominis sine
de Rectitudine justitise. Qusere.
gratia posset cavere peccatum mor-
Item, Gregorius in Homil. Pecca-
°
tale
tum quod pcenitenlia non dcletur mox
suo pondere acl aliud trahit ; et idem
D. Thom. I. 2. q. 109. art. 3. 4. el 8. et hic. in Moralibus lib. 25. cap. 10. super
q. 2. art. 1. D. Bonav. hic art. 1. q. 2. et 3.
Marsil. Capreol. htc. Henr. quodlib. 6. q. 11.
Job. 3i. Contcret multos, etc.
Richard. htc art. 1. q. 1. et 3. Vega q. 13. de
justiftcat. Soto /. 1. de nat. c. 22. Taperius SGHOLIUM.
art. 7. Bellarm. 5. de gralia et lib. arb. c. 5.
et 7. Alvar. de auxil. disp. 54. Suarez 3. de
Sententia communis, etsi varie explicata
auxil. c. 2. et 1. p. tr. 2. de przdest. I. 2. c.
9. usqae ad 18. ubi optime disputat contra a variis, liberum arbitrium posse cavere ab
Vasp. 1. 2. d. 198. et 199. Greg. Arim. hic omni peccato disjunctive, non tamen copu-
q. art. 1. Gabr. q. 1. Durand. q. 3.
lative. hanc disputat Doctor, sed
Gontra
ejus rationes solum lsedunt asserentes re-
1. Qusero circa distinctionem vi- quiri ad praecepta implenda, justitiam vel
Ar-. 1.
gcsimam octavam, in qua Magi- inclinationem charitatis ; infert enim ut ab-
ster de insufficientia liberi
agit surdum quod peccatores facientes opera
prsecepta secundum substantiam, peccarent
arbitrii sine gratia, et de errore
mortaliter, supponens et arguens hominem
Pelagii : Utrum liberum arbi-
in culpa manentem posse elicere aliqua
trinm hominis sine gratia posset opera bona moraliter, quod est commune
cavere omne peccatum mortale? DD. placitum, ut statim dicam.

Quod sic, Apostolus ad Rom. 2.

Gentes, cpice videtur
legem,
Apostolus increpare Judseos in
hoc, quod gentes sine lege data
servabant legem; ergo cavebant
ab omni peccato, et tamen (ut vi-
detur) non habuerunt gratiam.
Prseterea, Augustinus
Arcr 2.
arbitr. Nullus peccat
nonpotest; aut igitur aliquis potest
vitare peccatum sine gratia, aut
non; si non, igitur non peccat;
etc. ubi Hic dicitur (a) quod propter ver-
Henric.
ba Augustini, quse adducit contra quodl. 6.
q. 11.
Pelagianos, non potest caveri ab
omni peccato sine gratia. Sed hoc
diversimode ponitur. Uno modo,
quod liberum arbitrium possit
3. de libero vitare singula peccata mortalia,
in eo quocl vitare non tamen omnia.
Exemplum ponitur de existente
in vase perforato, quod licet pos-
sit quodlibet singnlorum forami-

si habeo propositum, ergo

sic, num obstruere, non tamen omnia,
nullum peccatum est quod non dum enim unum obstruit, relin-
possit vitari. quitur aliud patens.
Item, Anselmus de libero arbit. Li- Alio modo dicitur, quod liberum
Arg. 3. Queere
Cap. 3. berum arbitrium est potestas servandi arbitrium potest considerari tri- D. Thon
1.2.q. 10
recfitudinem propter se; ergo ma- pliciter ; uno modo ante delibera-
 DIST. XXVIII QU/ESTIO UNICA. 255

8. et tionem et tempus delibcrationis; quantum ad intentionem mandan-

mric.
secundo modo post utrumque, tis,quia intentio sua est ut con-
idl.5.
.20. a
scilicet deliberationem et ipsum sequeretur flnem per ipsum non ;

)us non
iltum
tempus deliberationis vel tertio ;
autem per illorum observationem
eviat
tor hie. modo post tempus deliberati-
,
consequitur aliquis finem, nisi

onis elapsu m, non autem post observet illa ex charitate.

deliberationem habitam. Primo Contra (e) si Dcus prsecipiens Prsecepta

modo ponitur non posse pec- intendebat quemlibet obligare ad necessario

care mortaliter, sed venialiter. servandum praeceptum ex chari- excLdta^te

Secundo modo ponitur posse vi- tate, ergoquicumque faciens Greg^htc

tare omne peccatum mortale post opus prrecepti, et non ex chari- JJJJJJ,,.
laciend
deliberationem habitam. Tertio tate, peccat
1
mortaliter, et hoc p
prrecepta

modo dicitur non posse cavere, tam de praecepto negativo (ad peccawt
mortaliter.

si peccato mortali, propter

sit in quod tenetur semper et pro sem-
defectum intellectus, ante tcmpus per, et si teneatur ad illud ser-

deliberandi, propter quod non re- vandum ex charitate, quando illud

cte deliberabit, licet transeat tem- servat, non ex charitate, peccat
pus in quo haberi potuit deli- mortaliter) quam de prsecepto
beratio, et ita tenebitur, quia afflrmativo, ad quod tenetur pro
quando transit conveniens tempus aliquando, pro tunc non servat
si

deliberationi, si non tunc delibe- ex charitate, peccat mortaliter ;

consensus interpretativus.
ret, est et ita quicumque commisit pec-
3. Contra hoc arguitur (b), et pri- catum mortale, si postea non oc-
. Aug.
mo contra conclusionem, quia cidit, quia Deus praecepit non
:>ntra
ustum
peccatum mortale non est nisi occidere, si etiam non furetur,
22. et
ibetur intransgrediendo praeceptum Dei; quia Deus prsecepit non furari,
.35.
sed secundum Hieronymum, qui
* peccat mortaliter, similiter si ser-
dicit Deum prcecepisse impossibilia, ana- vat Sabbatum etiam, quia Deus
thema sit. hoc prsecepit, peccat mortaliter.
Respondetur (c), quod existenti Hoc dicere non videtur alilld, Pervertere
videtur qui
in peccato mortali possibile est quam pervertere omnes, qui se- putat
peccatorem
servare prseceptum, non autem mel commiserunt peccatum mor- nullum
opus
ut manet in peccato sed possi- ; tale, ut nullum bonum opus ex bonum
facere
bile est ipsum praeparare et dis- genere postea faciant, ad quod ad
ponere se ad gratiam, qua data tamen alias sunt adstricti, cum quod non
tenetur.

potest servare prseceptum, et ita tamen suadendi sint et movendi Justus

potest fa-
si non prsepararet se, illa imprse- ad oppositum, ut scilicet faciant cere
ahqua
paratio imputaretur sibi in pec- bona opera ex genere, quia llla opera bona
catum, sicut exemplificat Ansel- disponunt eos ad gratiam citius mou^ex
mus de projiciente se in puteum. et facilius obtinendam. Similiter ^Durum'

Bonav. Alia responsio (d), quod licet existens in charitate potest fa- qu odnon
rsesenti
l.q. 3. manens in peccato mortali posset cere aliquod opus prsecepti, non S
disp o neQS

servare prseceptum, quantum ad tunc motus ex charitate, sed ex *<£ gratjam

taciendo
ejus explicationem, non tamen pietate et mansuetudine naturali
 256 LIB. II. SENTENTIARUM
n 'vel ex aliquo alio, non referendo stat in tali consideratione, non peccat.
;lvt .
tunc actualiter ad nnem ultimum, Si vero voluntas confirmat intellectum in
ita quod ista impletio operis prae- tali consideratione, vel potest avertere
oepti non esset sibi meritoria ;
et non averlit, quia avertendo ipsum ex
quod si teneretur servare prse^ deliberalione sua cavet peccatum; ha-
ceptum , secundum infcentioncm bet ergo tempus volunlas, quo tenetur
mandantis, nt scilicct per ipsnm avertere inlellectum a tali turpi cogila-
possifc tincm pertingere, tenetur tione, et convertere ad aliquod bonum,
tnnc o<l meritum,
tnnc pecca- et ul illud tempus sit spatium unius pater
ret mortaliter faciendo tale opns, iioster, et dicatur B, ila quod si in tali

quod est bonum ex genere et ex tempore deliberat, et avertit intellectum

praecepto, qnod est absurdum. a tali consideratione, vitat peccatum.
Per idem arguitur (f) contra Dicifc ergo S. Bonaventura quod si con-
primam responsionem, quia po- sideretur peccatum ante deliberationem
namus qnod non disponat se ali- et tempus deliberationis, supple quo te-

qnis ad gratiam, si tnnc stat in netur deliberare, sic voluntas non peccat
culpa, non potest se servare a mortaliter. licet forte venialiter, puta in
culpa ergo pro tnnc est sibi im-
;
subita surreptione ; impossibile enim est

possibile servare se a culpa, qnod per Augustinum quin visis tangamur. Si

est falsum, qnia omnis culpa est vero consideretur post deliberalionem et
volnntaria si antem pro tnnc po-
;
tempus deliberationis, ita quod habuit
test se servare a cnlpa, quod sal- tempus ad deliberandum ut resistat

tem videtur manifestum, quantum peccato, et in lali tempore deliberavit,

ad genus operis praecepti, redit hoc modo vitat omne peccatum, quia
argumentum prius factum, quia in tempore deliberationis deliberat

hoc sufficit ad excusandum eum non peccare. Si tertio consideretur

a peccato mortali. post tempus deliberationis elapsum,
et non post deliberationem, puta totum
COMMENTARIUS. tempus in quo debebat deliberare non
peccare, elapsum est, tunc peccat, quia

(a) Ific dicitur. Hic Doctor recitat duas habuit tempus deliberandi, et peccato re-

opiniones de modo ponendi. Quarura sistendi, et noluit deliberare, et sic vide-

prima est Henrici quodlib. 6. q. 11. qui tur consentire peccato, saltem consensu in-

dicit, quod liberum arbitrium potest terpretato. Dicit ergo S. Bonaventura quod
vitare simul singula peccata sine gratia, liberum arbitrium post tempus delibera-

non tamen potest vitare omnia, id est, tionis, et ante deliberationem non potest

quod assignato quocumque peccato sin- vitare peccatum mortale

gulari, polest vitare illud, non tamen (b) Contra hoc arguitur. Hic Doctor in-
2.
simul vitare omnia peccata mortalia. tendit probare contra istos, quod liberum Quomodu
liberum
D av
Secunda opinio est D. Bonaventurae. arbitrium existens in puris naturalibus arbitriun
-

d™ '

possit
P3^ff?
g
Quae ut satis intelligatur pono tale exem-
l
possit cavere omne peccatum mortale ; vitare
peccatuffl
Liberum pium, quod sil praesens voluntati aliquid patet, quia potest observare omnia prse-
aibitnum
potest delectabile sub ratione turpi, si intelle- cepta Dei, quia Deus nonpraecepit impos-
considerari
dupiiciter. ctus ut prascedit omnem actum voluntatis sibilia observare secundum Hieronymum,
 DIST. XXVIII. QILESTIO UNJCA. 257

sed peceatum mortale non committitur 7. Addit etiam Doctor quod aliquis potest
nisi transgrediendo praeceptum Dei. esse in charitate, et facere aliquod opus
(c) Respondetur. Hic Doctor recitat re- praecepti, puta dare eleemosynam ex na-
sponsionem opinionis primae. Dicunt enim turali mansuetudine, et non motus ex
quod existens in peccato mortali, etsi non charitate, et tamen per tale opus non at-

potest observare praeceptum Dei, potest tingeret ultimum finem, cum non sit me-
tamen se disponere ad gratiam, qua data, ritorium ; opus enim meritorium non
potest servare praeceplum, et si non di- tantum est a supposito habente chari-
sponat se ad illam, imputabitur sibi ad tatem, sed requiritur quod sitj produ-
peccatnm. ctum charitate movente ad hoc, ut
(d) Alia responsio. Haec est responsio D. patet a Doctore in 4. dist. 17. et sic

Bondivenlur <£ pr&sentis dist. art. 1. quasst.S. tunc peccaret mortaliter faciendo tale

qui dicit quod manens in peccato mortali, opus, patet, quia non Jfit secundum in-
potest servare praeceptum quantum ad tentionem mandantis.
ejus explicationem,idest, quod adlitteram (f) Per idem arguitur contra primam
potest observare illud,quod praecepit Deus, responsionem, scilicet quia ponamus, quod
puta non occidere, sed non potest obser- non disponat se ad gratiam, si tunc stat
vare quantum ad intentionem mandantis, in culpa, non potest se servare a culpa ;

quia intentio sua estut consequatur finem patet, quia, per te, ut existens in peccato

per ipsum, et sic intentio mandantis est non potest servare praeceptum, quod ta-

ut servelur praeceptum in charitate sine men tenetur servare, et non observando

qua finis consequi non potest. peccat mortaliter, et, per te, ut existens in
(e) Contra. Hic arguit contra respon- peccato mortali non potest servare praece-
sionem, D. Bonaventurse, adducens mul- ptum ; ergo ul sic, est sibi impossibile
ta inconvenientia, quia si quis tenetur servare se, quin committat aliud pecca-
servare praeceptum ex charitate, ita quod tum mortale, quod est falsum, quia om-
Deus alligaverit hominem observare prse- nis culpa est voluntaria. Si autem pro
ceptum incharitate, et per consequens si tunc potest se servare a culpa, quod sal-
non servet in charitate, peccabit mortali- tem videtur manifestum quantum ad ge-
ter, et sic existens in peccato mortali, nus operis prsecepti, id est, quod obser-
mortaliter peccabit observando praeceptum vando praeceptum, etiam in peccato mor-
Dei, tam affirmativum quam negativum. tali pro tunc non peccat; et si sic, tunc
Et hic intendit Doctor de bonis operibus argumentum prius factum redit, quia hoc

non praecise ex genere, quia si quis daret sufficit ad excusandum eum a peccato

eleemosynam pauperi causa libidinis,esset mortali. Si enim observando praeceptum

bonum opus ex genere, et tamen pecca- non peccat, et potest sine gratia illud

ret mortaliter. Accipit ergo bonum opus observare, ergo ut sic, potest evitare pec-
ex genere, ut non tantum transit super catum mortale.
objectum debitum secundum rationem,
de quo supra patet dist. 7. sed quod etiam SCHOLIUM.
includat alias circumstantias morales, vel
saltem non includat oppositam circum- Gontra modum dicendi Henrici, ostendit,
si potest quis suis viribus pro hoc nunc ca-
stantiam ut repugnanlem circumstantiae de
vere peccata, idem esse de alio et alio nunc,
bitae, de quibus prolixe dictum est dist. et sic collective. Et argumentum procedit de
Tom. XIII. 17
 258 LIB. II. SENTENTIARUM
potentia Physioa, quse dicit tantum propor- ut non peccet actualiter ipso pec-
tionem virtutis intrinsece ad effectum, non cato, nec aliquo alio actu; aut non
Lameo de potentia morali, quae altra Physi-
potest deliberare de A in illo tem-
cam inoludit amotionem impedimentorum et
pore deliberationis, et ita non ha-
prsesentiam requisitorum facilitantium. Ro-
futat etiam modutn D. Ronaventura) quoad id bebit usum rationis.
quod ait tempore deliberationis transacto, Quod sidicas (i) non posse delibe- 6.

quia >i eo transacto, potest quis bene delibe- rare recte propter excsecationem
rare, potest non peccare si non potest bene
;
intellectus, hoc videtur absurdum,
deliberare, erit sine usu rationis, vel exca3-
catns, et utrumque est grave inconveniens.
quia unum peccatum mortale non
facit aliquem intemperatum gene-
5 -
Contra duas vias(g)arguitur
istas rali intemperantia, quia una hirun-

in speciali, primo contra primam. do non facit ver,nec unus actus vir-
Si in hoc tcmpore potest cavereab tuosus vel vitiosus facit hominem
hoc peccato mortali, et illo, et dum virtuosum vel vitiosum generali-
cavet hoc, cavet omne; et similiter ter, nec per consequens excaecatum

de tempore consequente, et sic de generaliter circa omnia principia

semper; ergosi potestsempercave- operabilium ergo potest habere
;

re hocet illud, simul potest cavere rectam deliberationem de multisde

omnia. Assumptum,quod si potest quibus tentatur, non obstante quod
cavere hoc peccatum mortale sit in uno peccato mortali.

pro tunc, quod potest etiam cavere Similiter vitia non sunt connexa, Vitia non

illud aliud, et ita omne pro tunc, in tantum quod unum peccatum connexa,
11

patet, quia voluntas non potest excsecet circa omnia principia ope-^eccatmn
habere simul distinctos consensus, rabilium ad bene agendum, quia ^abftum
qui requiruntur ad peccatum mor- nec etiam unum peccatum
r depra- viptut 8
moralis. l
,l

tale, et ad resistendum peccato vat appetitum, per se inclinando

mortali, et ita dum distincte habet ad aliud ; imo cum unopeccato
actum resistendi huic peccato potest stare virtus acquisita, con-
mortali, nullum aliud velle habet traria illi peccato, quia unum pec-
tunc, per quod aliud velle pro catum mortaie non corrumpit to-
tunc peccet mortaliter, maxime tum habitum virtutis; igitur per
cum prseservando se ab uno pec- istos habitus tam acquisitos circa
cato mortali, fit fortior ad resis- idem agibile,quam acquisitoscirca
tendum aliis; ergo si nunc potest alia agibilia, potest iste recte judi-
lioc peccatum cavere de quo ten- care et deliberare, sive de eodem
tatur, multo magis illud potest peccato sive de alio, et si posset
alias cavere, et sic de aliis. recte deliberare, nec peccet con-
Contra secundam viam arguo sensu interpretativo, potest per te
modum sic (h), tempore illo, quo potcst cavere omne peccatum; ergo sim-
uonav.
.
j^^^gpj deliberatio de hoc peccato pliciter potest.
A, aut potest deliberare de A, et
COMMENTARIUS.
sequitur quod dum deliberat, non
r
peccat mortaliter; completaetiam (g) Contra istas duas vias. Hic Doctor con'tra
deliberatione cavere potest per te, arguit contra opinionem Henrici, proban- Henncum «
 DIST. XXViII. QILESTIO UNICA. 5")9

do ex diclis Henrici quod posset vilare onom possit cavere omne peccatum. Sup-
omnia peccata simul, si potest vitare sin- ponendo primo, quod voluntas post tem-
gula. Et ratio stat in hoc, quia voluntas, pus deliberationis elapsum, et ante
pula pro instanti .1. non potest liabere du- deliberationem qua debuit resistere pec-
plicem consensum sive duplicem deli- cato sil in peccato mortali per consensum
berationem, ita quod uno consensu resi- intepretalum. Et quia D. Bonaventura vi-

stat peccato et alio consenliat, et per con- detur dicere quod post tale tempus
sequens si in isto instanti,resistat peccato, elapsum, post quod commisit peccatum
pro hoc instanti , vitat omne peccatum, per consensum interpretatum in tempore
et per consequens dum cavet hoc, cavet immediate sequenti, non potest voluntas
omne. Hoc idem arguo de tempore se- recte deliberare ut resistat peccato, imo

quenti, quia per te potest cavere hoc in tempore sequentinon potest vitare pec-

peccatum vel illud ; ergo dum actu cavet catum. Hoc exposito secundum opinionem
unum peccatum, actu cavet omne pec- D. Bonaventurae, arguit Doctor contra ip-
catum. sum, et expono lilteram itlius rationis.
.nvoiimtas Adverte tamen, quod Doctor non negat Cum dicit : Tempore illo, supple sequenti
posisit
habere quin voluntns simul, et semel possit ha- tempus elapsum deliberandi, quo potest
duplic^m
Dusensum bere duos consensus ;
potest enim in eo- haberi deliberatio de hoc peccato A, puta
dem tempore velle Deum propter se, et de libidine, supple quo tempore potest
velle proximum propter Deum, vel simul deliberare non committere tale peccatum,
assenLire bono propter se ut fini ultimo, aut potest deliberare de A, supple ul non
et assenlire bono propter aliud, volendo consentiat tali peccato ; ergo dum deli-
bonum ad finem ; et isti sunt duo consen- berat non peccat morlaliter, patet, quia
sus ab invicem distincti, ut patet a Doctore deliberat non peccare. Sequitur : Com-
in primo, dist. 1. q. 3. Sed intelligit hic, pleta etiam deliberatione cavere potest,
quod non simul potest habere duos con- per te, ut non peccet actualiter ipso peccato,
sensus, quorum unus repugnet alteri, et quia D. Bonaventura dicit quod post
si non ex natura actus, saltetn ex ordina- tempus elapsum, in quo peccavit secun-
tione alicujus regulae superioris. Dum dum con sensum interpretalum, si potest
enim quis observat praeceptum Dei, etiam habere deliberationem de resistendo pec-
sine charitate convertitur aliquo modo ad cafo, puta de resistendo libidini, habita
Deum, et si non meritorie, nam observat deliberaiione, tunc non
illa peccat illo
aliquid, quod est necessarium ad ultimum peccato, nec etiam alio peccato peccat, Expositio
finem ex determinalione divina. Si ergo quia tunc haberet duos consensus, eo mo- litterse.

in eodem instanti haberet alium consen- do quo argutum est contra Henricum.
sum circa peccatum, puta transgrediendo Sequitur : Aut non potest deliberare de A
aliud praeceptum, sequeretur quod in eo- in illo tempore deliberationis, et tunc vel
dem instanti, averteretur ab ultimo fine nonhabebit usum rationis, ut possit recte
virlualiter, ut infra patebit, dist. 35. deliberare, aut si habebit, et pro tunc
(b) Contra secundum viam arguo sic. Hic non posset deliberare, puta non velle
Seotus Doctor improbat opinionem D. Bonaven- committere lale peccatum
improbat ; ergo tunc
pimonem tura3, et iniendit probare contra ipsum,
I Bonav.
eriteiimpossibile non peccare. Sed nemo
quod liberum arbitnum post tempus deli- peccat in eo quod evitare non potest.
berationis elapsum, et ante deliberati- (i) Quod si dicas non posse deliberare,
 260 LIB. II. SENTENTIARUM
etc. quasi velit di<*ere, quia post tempus accipi pro ipso nctu elicito defor- sine gratia

elapsum, in quo peccaverit per consen- mi, loquendo de peccato commis- posse
surn interpretatum per tale peccatum in- siouis. Alio modo pro macula, quse Sno'^'
tellectus ezcaecatus fuil, et sic in tempo- remanet post actum elicitum, sive
resui ere
^
re immediate sequenti non poterit recle pro reatu permanente, quousque P eccat0 -

regulare intellectum, ut resistat peccato, peccatnm fuerit deletum per poeni-

et por consequens ipsum non posset de- tentiam. Secundo modo dico, quod
liberare. Doctor dicit, quod hoc videtur liberum arbitrium non potest ex
absurdum. se cavere omne peccatum mortale
pro statu isto, quia anima sine
SGHOLIUM.
gratia, aliquo peccato maculatur
Etsi non possit liomo resurgere a peccato vel originali vel actuali, a quo
sine gratia, potest tamen cavere ab omni non liberatur nisi per gratiam.
e
peccato sine ea, in hoc convenit Doctor cum Sed si quseratur (1) utrum hocd. i°q. 1.
communi fere omnitim, quia vel non loqui- 6 1
sit propter immediatam opposi- ie.% .
2."
tur de omni peccato conjunctim, sed divi-
sim vel si sic, intelligit de potentia Physi-
tionem culpse et gratiae ? Dico
;

ca, non morali, quo sensu justus potest quod non, quia ista non essent
vitare omnia venialia; ita DD. fere omnes, immediate opposita, pro statu in-
exceptis paucis, ut Greg. et Vasq. quem opti- nocentiae, tunc enim potuit aliquis
me refutat Suar. supra tacito nomine ejus.
esse in puris naturalibus tam sine
Docet peccatum et gratiam non opponi im-
mediate, de quo agit 4. d. 1. q. 1. et 6. et d.
gratia quam culpa; ergo nullo mo-
10. q. 2. Quod vero sine gratia aliq.ia bona do sunt immediate opposita. Nec
opera fieri possint, et aliqua peccata vitari, etiam per comparationem ad po-
docen: PP. Ghrys. hom 67. ad pop. Greg. 5. tentiam facientis, quia qualem po-
Mor. i. et Aug. (quem alii pro opposito addu- tuit Deus facere voluntatem, talem
cunt) saepissime, de spir. et lit. 28. sic expli-
potest eam reparare postquam
cans id Rom. 2. Gentes quce lecjem elc. sicut

Ghrys. Theodor. Theophyl. explicant, et Hie-

peccaverit sed hoc tantum est ex
;

ron. ep. ad Algasiam q. 8. Item Aug. 5. Givit. lege illa universali, qua nullo
i. dicens, in Romanis fuisse bona opera, et modo remittitur inimicitia nisi
lib. de perfect. just. et 1. de spir. et lit. 29. fiat,non tantum non inimicus, sed
exponit id : Sine me nihil potestis, deoperibus
etiam amicus sibi acceptus per
justitise, et de gratia et lib. arb. 8. de operi-
bus, quibus seterna vita redditur, et cap. 4.
gratiam gratificantem.
jubet cavendum ne propter liberum arb. ne- Si objiciatur quomodo Deus pos-
getur ad opera, quibus debetur vita seterna, set remittere culpam, non dando
auxilium gratias esse necessarium et cum ;
gratiam, videretur enim esse mu-
alibi saepe neget extra fidem et gratiam esse
tatio in Deo, si non ponatur in
bona opera, loquitur de opefibus vitse. Vide
ipso justificato : de hoc in quarto,
eum 1. 1. de gratia Ghristi c. 20. Praeterea

Araus. 2. can. 6. et 25. et Trid. ss. 6. can. 3. dislinctione decima sexta.

agendo de operibus ad quse requiritur gra-
tia, addunt, ut fiant sicut oportet ad salutem, COMMENTARIUS.
insinuando per hoc, ad alia opera bona non
requiri.
(k) Ad quoestionem potest dici. Hic Do-

Ad quaestionem potest dici (k), ctor distinguit de peccato, aut enim accig
7#
Hominem.
q U0( j peccatum uno modo potest pitur peccalum pro deformitate, sive
 DIST. XXVIII. QU^ISTIO UNICA. 261

actuali carentia reclitudinis, qua3 deberet parationem ad potentiam facientis, vidoli- Culpa et
gratia
inesse actui, de qua infra dist. 35. aut cet quod postquani aliquis peccavit, et ao sint
Opposita
potest accipi peccaium pro reatu sive pro perdidit innocentiam naturalem, quod ininie.iala.
obligatione ad pcenam a3ternam, qua3 ma- Deus non posset reparare illam ad pristi-

net in anima post actum peccatum, de nam innocentiam sine gratia ;

posset enim
qua in quarto, dist. 14. quaest. 1. Dicit illam reparare et facere eamdem volunta-
ergo Doctor duo : Unum non ila expresse, tem esse in puris naturalibus sine infusi-

sed magis ad mentem ipsius, ut elici one cujuscumque gratiae, patet, quia qua-
potest, quod in statu innocentiae liberum lem potuit Deus facere voluntatem. talem
arbitrium potuit vitare omne peccatum potest eam reparare postquam peccamt, id
sine gratia. Aliud, quod post lapsum libe- est, quod sicut Deus creavit vel potuit
rum arbitrium non polest vitare omne creare aliquam creaturam sine culpa et
peccatum sine gratia, quia anima de facto sine gratia, quod eamdem naturam pos-
maculatur aliquo peccato actuali vel origi- set reparare in priori innocentia ; sed haec
nali. Si vero accipiatur peccatum pro ratio magis patebit in quarlo, dist. 1.

obligatione ad pcenam, dico quod sine qusest. 6. Sequilur : Sed hoc tantum est ex
gratia non potest relevari a tali obligati- lege universali, etc. Vult dicere quod lo-

one, et hoc de potentia Dei ordinata, quendo de potentia Dei ordinata, nullus
secus de absoluta ;
posset enim Deus p<>- potest evitare aliquod peccatum mortale
tenlia sua absoluta remittere omnem s [ ne gra tia, quia Deus ordinavit hominem
obligationem sine gratia?, infusione, ut V el esse actu amicum vel actu inimicum,
patere potest ex his quae dicit Doctor in n a quod de potentia Dei ordinata non
quarto, dist. 1. quaest. 6.
potest dari aliquis innocens, quin non sit

8. (1) Sed si quasratur. \ultdicere, posito amicus vel inimicus ; et non est amicus,
quod quis non possit cavere peccatum n i si pe r gratiam gratiiicantem, nec inimi-
sine gratia, sequilurne haec propter oppo-
cus nisi per peccatum mortale# Si erg0
sitionem immedialam culpae ad gratiam,
actu nQn est amicus per gratiam> actu erit
videlicet si non habet graliam, ergo est
inimicus per peccatum, et si actu erit
in culpa, quia subjectum oppositorum im-
amicus per gratiam, actunon erit inimicus
mediatorum necessario est sub altero illo-
per peccatum; el sic patet quod de po-
rum ; ergo si non est in gratia erit in
tentia Dei ordinata, liberum arbitrium non
culpa, et sic non potest cavere culpam
potest evRare omne peccatum sine gratia#
sine gratia? Dicit Doctor, quod hoc non
lloc idem etiam dicit, scilicet si de poten-
est propter immediatam oppositionem cul-
tia Dei ordinata quilibet vel est actu ini-
pas ad gratiam cum illa nullo modo oppo- micus per peccatum, vel actu amicus per
sitionis formaliter opponantur, ut patet
gratiam in quarto, dist. 1. q. 6. et dist. 15.
hic a Doctore, et infra dist. 3. hujus, et
q. 1. et 16. q. 2.
expressius in 4. dist. 1. q. 1. et q. 6. et

dist. 16. q. 2. vide ibi. tlic tamen adducit SGHOLIUM.

unam rationem, probando quod non sint
Ponit liberum arbitrium sufficere ad im-
opposita immediata, quia in slatu inno-
plendum prseceptum naturale amandi Deum,
centiae potuit aliquis fuisse in puris natu-
quod probat 3. d. 27. art. 3. Kt evidens vide-
ralibus, ita quod nec in gratia nec in tur, si possum amare creaturam super om-
peccato. Sequitur : Nec etiam per com- nia,posse me iisdem viribus amare sic Crea-
 ;

262 LIB. 11. SENTENTIAKUM

torem, eiim sil infinities diligibilior. Tamen per legem soriptam; sed isti non
non potest liberum arbitrium implere pra^- bene vixerunt sine omni gratia,
ceptum imoria supernaturalis Dei sine gra-
quia gratia potuit esse in eis, sup-
tia, sicut nec praceptum fidei vel spei,
nam si adimplet hoc prieceptnm, disponit se posita hypotbesi, absque observa-
de congruo ad justificationem, et hoc est tione legis Mosaicse.
peculiare buio praeepto, quod modus ten- (o) Ad aliud, concedi potest ista
dendi in Deum, ut in ultimum finein super- propositio Angustini absolute se-
naturalem, sit ei intrinsecus; et sic nunquam
esse vel in
cundum istam opinionem. Et ad
impletur nisi a justo in facto
fieri, ut docet D. Thom. 1. 2. q. 100. art. 10.
minorem potest dici, quod iste, cui
ubi Ban. Lorca, et alii, et sic intelligendum offertur gratia, potest cavere ne
puto Doctorem hic. resistat gratise, sed non potest
cavere a peccato ; si enim non
8. Et potest illa opinio (m) confir- resistat gratiae, justificabitur, so-
Henric.
quodl. 5. mari per hoc, quod illud prsece- lum caveri;sed
igitnr potest hoc
21. in
q.
solutione.
ptum Diliges Dominum Deum, etc.
: non potest caveri stando in pecca-
Vi iet.
est primum, a quo tota lex pendet to prius commisso. Ad tertium
dist.4. q.6
et dist 14 -
et Prophetse in Matth. 22. Ad actum respondet Anselmus quod quan-
l"
Convenit igitup hujus prsecepti aliquando tum est ex parte liberi arbitrii,
iienrico in eliciendum, tenetur voluntas, ita potest servari justitia, licet quan-
opin. ista. ,

Espresse quocl non potest esse semper omis-

,

do justitia non habetur, justitia

d0 a
posse° sio actus hujus prsecepti sine pec- servari non possit.
s
totam ca ^° quandocumque au-
niortali ;

legem
naturte
j-
em y luntas actum hujus
°
prsece- L GOMMENTARIUS.
sinegratia. pti exequitur licet inibrmis, et
disponit se de congruo ad gratiam (m) Et potest illa opinio confirmari, etc. 9.

gratificantem sibi oblatam, vel Hic dicit quod etiam loquendo de peccato
resistet et peccabit mortaliter, vel acluali non potest liberum arbitrium no-
consentiet et justificabitur. Haec strum praecavere omne peccatum mortale
igitur opinio non ponit partem sine gratia ; sed hoc non est ex libero
negativam, quasi propter impoten- arbitrio absolute, sed in aliquo casu spe-
tiam liberi arbitrii absolute, sed ciali, scilicet posito quod voluntas tenea-
inquantum ipsum comparatur ad tur aliquando diligere Deum super omnia,
Deum, liberaliter gratiam offeren- et quod talis dilectio sit dispositio ad gra-
tem libero arbitrio, aliqualiter tiam ex determinatione divinse voluntatis,
tamen disposito. et quod obligaverit voluntatem sic dispo-

Ad argumenta (n). Ad illud ad sitam acceptare gratiam sibi oblatam

Rom. dici potest quod si non erant slante isto casu, quod aliqua voluntas
obligati ad legem Moysis nisi filii diligat Deum super omnia ex puris natu-
Israel, alii gentiles potuerunt ju- ralibus, quod est ei pra^ceptum, tunc Deus
ste vivere servando legem naturae, offert sibi gratiam, si non acceptat, peccat
et tunc ipsi facti sunt sibiipsis lex, mortaliter, quia tenetur earn acceptare ;

id est, per legem naturae scriptam non acceptat autem eam quando ponit
in cordibus eorum interius direxe- obicem. Si vero acceptat, illud peccatum
runt se recte vivendo, sicut Judaei vitat, quod esset non acceptando. Non
 DIST. XXVIll. QU;£STIO UNIGA. 263

posset ergo vitare hoc peccatum, quod catum sine gratia. Separando etiam
esset non acceptare gratiam, nisi illam alium casum de dilectione Dei, patet
acceptet; ergo hoc peccatum acluale non quod non potuerunt vitare omne pecca-
potest vitare sine gratia gratum faciente. tum sine gratia.
(n) Ad argumenta principalia. Ad pri- (o) Ad aliud. Ad secundum dicit quod
mum respondet Doctor, quod gentiles secundum istam opinionem putest absolu-
per le^em naluralem direxerunt se recte te concedi propositio Augustini, videlicet
vivendo, sicut Judaii per legem scriptam ;
tenendo opinionem ultimam. Et dico quod
sed isti non bene vixerunt sine omni
iste cul offertur gratia potest cavere, ne
gratia, quia gratia potuit eis inesse stan-
resistat gratiae, sed non potest cavere a
tibus in puris naturalibus, posito quod
peccato, videlicet prius commisso sine
non fuerint obligali ad legem Moysi, nisi
gratia si enim non resistat gratias, ju-
filii Israel. Tenendo enim quod de po- ;

tentia Dei ordinata quilibet aut est ami- stificabitur. Solum igilur hoc potest ca-

cus aut inimicus, ut supra dixi, et lenetur veri, ne scilicet resistat gratiae, non polest
esse amicus, et esse non potest sine tamen caveri stando in peccato prius

gratia ; ergo non potest vitare omne pec- commisso. Ad ultimum patet responsio.
 .

DISTINCTIO XXIX. 265

DISTINCTIO XXIX
(Textus Magistri Sententiarum.)

bat gratia operante et cooperantc

Utrum homo ante peccatum egucrit gratia Non enim habebat quo pedcm mo-
operante ct coopcrante vere posset sine gratiae opcrantis et
cooperantis auxilio, habuit tamen
Post considerandum est,
hsec
A. quo poterat stare.
utrum homo ante peccatum egu-
erit gratia operante et coopcrantc. Ad Si homo ante lapsum virtutes habuerit.
quod breviter dicimus, quia non
coopcrante tantum, sed etiam ope- « Praeterea quseri solet, utrum B.
Opinio 1.
rante gratia indigebat, non quidem homo ante lapsum virtutem habu- improbala.

secundum omnem operandi modum erit. Quibusdam videtur, quod non

operantis gratiae operatur enim
; habuerit, id ita probare conanti-
liberando et prceparando voiuntatem bus : Justitiam, inquiunt, non ha-
hominis ad bonum. Egebat itaque buit, quia praeceptum Dei contem-
homo ea, non ut liberaret volunta- psit, nec prudentiam, quia sibi
tem suam, quse peccati serva non non providit, nec temperantiam,
fuerat, sed ut prcepararet ad volen- quia aliena appetiit, nec fortitudi- Dubium \ ,

dum bonum, quod per

efficaciter
g.c.106. se non poterat. Non enim poterat
bonum mereri sine gratia, ut Au-
gustinus in Enchiridio evidenter
tradit. « Illam, inquit, immortali-
tatem, in qua poterat non mori, na-
tura humana perdidit per liberum
arbitrium; hanc vero, in qua non
nem, quia pravse suggestioni ces-
sit. Quibus respondentes dicimus,
eum quidem non tunc habuisse
has virtutes, quando peccavit, sed
ante, et tunc amisisse. Quod mul-
tis Sanctorum testimoniis com-
Sanctorum
probatur. Ait enim Augustinus in testimoniis
aflirmat
quadam homilia « Adam, perdita hominem
:

poterit mori, acceptura est per primum

charitate, malus inventus est. » habuisse
gratiam, quam fuerat, si non pec- Item « Princeps vitiorum, dum Ambr.
:
virtutes.
iu
casset, acceptura per meritum*» vidit Adam, de limo terrae ad ima- epist. 41.
super
quamvis sine gratia nec tunc ul- ginem Dei factum, pudicitia arma- Psalm.118.
serm. 4.
lum meritum esse potuisset, quia, tum, temperantia compositum, Lib. 21. c.
24. in
etsi peccatum in solo erat arbi- charitate splendidum, primos pa- finem
lib. et lib.
trio constitutum, non tamen jus" rentes illis donis ac tantis bonis 6. cap. 27.
et 28.
titiaehabendse vel retinendae suffi expoliavit pariterque peremit. »

ciebat liberum arbitrium, nis^ De hoc eodem Ambrosius ad Sa-

divinum praeberetur adjutorium. » binum ait « Quando Adam solus
:

Ecce his verbis satis ostenditur, erat, non est prsevaricatus, quia
quod ante peccatum homo indige- ejus mens Deo adhaerebat. » Super
 260 LIB. 11. SENTENTJAKUM

Psalmum quoque quod « ho-dicit, rumque malus, cum inter bonos Manich.
c. 22.
ino ante peccatum beatissimus vivere coeperit, si in melius mu-
auram carpebat aetheream, Sed ^>
tari noluerit, de bonorum congre-
quomodo sine virtute beatissimus gatione pellitur, pondere pravse
eratV Augustinus quoque super consuetudinis pressus. »

G nes. dicit, Adam ante peccatum

* spirituali mente prseditum fuis- De flammeo gladio antc paradisum
* Non est ergo dubitandum, posito.

hominem ante peccatum virtuti-

bus fulsisse, sed illis per peccatum Ne vero ad illud posset accede- E.
Au< ,. supe
re, collocavit Deus anle Paradisum Gen. 3. 24
expoliatum fuisse. lib. 11.

Cherubin, et ftammeum gladium atque c. 40.

Ibid.

De ejectione Jwminis de paradiso. versatilem, ad custodiendam viam ligni

vitce.Quod juxta litteram potest
C. In illius quoque peccati poenam hoc modo accipi, quia per mini-
Dubium 2.
est de paradiso in
sterium Angelorum ignea custodia
Gen. 3. 22. ejectus istum
ibi constituta fuit. « Hoc enim per
_-. lib. miseriarum locum, sicut in Genesi
H. de coelestes potestates in Paradiso
Ge: legitur : Nunc ergo, ne forte mittat ma-
cap. 40.
num suam etsumatde ligno vitce, etcome-
visibili factum esse credendum
est, ut per Angelicum ministe-
dat, et vivat inceternum, emisit eum Deus
de Paradiso voluptatis. His verbis in- rium ibi esset qusedam ignea cu-
stodia; non tamen frustra, sed
sinuari videtur, quod nunquam Rom. 13.
moreretur, si postea de illo ligno
quia aliquid signiflcat de Paradiso 10. Au^.
1. 2. de

sumpsisset. spirituali. Cherubim enim interpre- Gen.contr

tatur plenitudo scientice, hsec est Manich.
cap. 23.

Quomodo intelligendum sit illud : Ne charitas, quia plenitudo legis est di~ 1. Joan. c

et Act. 14

sumat de ligno vitce et comedat, et

lectio. Gladius autem ftammeus poense

vivat in ceternum? temporales sunt, quas versatiles

sunt, quoniam tempora volubilia

D.
Sed quia per peccatum jam mor- sunt. Illa ad custodiendam
ergo
Rom. 8.10. tuum corpus habebat, illa verba ex viam ligni vitae ideo posita sunt
tali intellectu accipi possunt. ante Paradisum, quia ad vitam
Deus modo irati loquens, de ho- non reditur nisi per Cherubim, sci-
mine superbo ait Videte, ne forie
: licet plenitudinem scientiae, id est,
mittat manumsuam, etc. id est, cave- charitatem, et per gladium versati-
te, vos Angeli, ne comedat de ligno lem, id est, tolerantiam passionum

vitse, quo indignus est de quo, si ; temporalium. »

perstitisset, comederet et viveret

in seternum, sed modo propter
An homo ante peccatum comcclerit de

ligno vitce?
inobedientiam indignus est come-
dere. Et sicut verbo dixit, ita ope-
Dubium 3. re exhibuit « Emisit enim eum
: Potest autem quaeri, utrum de F.
Aug. lib. 2. Secundc
de Gen. I)eus de paradiso voluptatis in ligno vita3 ante peccatum come- qui alia
contra dicitur d<
locum sibi congruum, sicut ple- derit homo ? De hoc Augustinus
 ) ;

DIST. XXIX. QILESTIO UNICA, 267

de
icatorum
in lib. de Baptismo parvul. sio aifc c. de gratia primi hom. c. 1. 5. 6. Vasq.
i.

1.(I. '137.
2. Molin. 1. ;>. d. 27. Scot. infr. d.
ritis, et « Recte profecto
r intelliguntur 37. § Istae qnrcstiones, ct in Heportat 35. q. 1.
nissione
contra priiiii homines ante malimiam
'elag. m
ap. 21. diaboli persuasionem abstinuisse
a cibo vetito atque usi fuisse Circa (a) distinctionem vigesi- l.
Arg.
concessrs. » His verbis ostenditur, mam nonam, qua Magister agit
in
J.

quodde ligno vitse antc peccatum clc gratia, quam primi parentes
sumpserint, quibus prseceptum in statu habuerunt,
innocentise
erat, ut de omni ligno paradisi quaero, utrum justitiam origma-
comederenfc, nisi de ligno scien- lem in Adam neccsse sit ponere
tise boni et mali. aliquod donum esse supernatu-
rale? Quod non, quia si ponitur,
Quare non sunt immortales, si
ponitur propter rectitudinem ex-
facti

comederunt de ligno vitce.

cludentem omnem rebellionem
potentiarum, et propter immor-
G.
Quare ergo perpetua soliditate talitatem pro statu illo habitam ;

iua3stio.
et beata immortalitate vestiti utrumque istorum potest salvari
non sunt, ut nulla infirmitate vel ex puris naturalibus, quia utrum-
setate in deterius mutarentur ? que istorum est poena poena au- ;

Hanc enim virtutem naturaliter tem non est sine culpa. Quod
illudlignum habuisse dicitur. Sed mors sit pcena, patet. De rebelli-
forte hoc non conferebat, nisi one etiam probatur, quia pugna
ssepe de illo sumeretur. Potuit potentiarum inferiorum ad supe-
ergo fieri, ut de illo sumeret se- riores, poena est.
ibium 4. me ] e i non saepius, qui per ali-
? Praeterea, voluntas in puris na- ATff. 2.

quam moram in paradiso fuisse turalibus suis est recta, quia non
intelligitur, cum Scriptura dicat, fuit facta a Deo curva, et ita
eum sibi soporatum fuisse, quan- rectitudo ab origine; ergo
est
do costa de latere ejus assumpta originaliter convenit homini, et
est, et inde formata mulier, et per consequens justitia, quia re-
animalia ante eum ducta, quibus ctitudo voluntatis est justitia;
nomina imposuit. ergo voluntas in puris naturali-
( Finis textus Magistri. bus habet justitiam originalem.
Prseterea, si tantum esset do- Ari?. 3.

QlLflESTIO UNICA. num supernaturale, ergo pecca-

tum originale tantum esset ca-
rentia istius doni supernaturalis
Utrum justitiam originalem Adam,
in
ergo aliquis factus in puris na-
necesse sit ponere aliquod donum esse
turalibus, actu esset aequalis illi
supernaturale ?
qui per peccatum amisisset ju-
stitiam originalem, et ita essent
Alens. 2. p. q. 97. m. 1. et 2. per tot. D. Bona-
venl. hic. a. 2. q. 2. ct 3. D. Thom. 1. 2. q. sequaliter puniendi, quod videtur
85. a. 1. IJbi Gonratl. Cajet. Henr. quodl. 6. inconveniens.
q. 11. Dnrand. 2. d. 21. q. 5. Richard. d. 30.
a. 3. q. 2. Vega. 3. in Trid. c. 21. Bellarm. Contra, naturalia manent intc-
 208 LIB. II. SENTENTIARUM

4. de Div. gra in peccatore seoundum Dio- Hic dicitur (b) quod praeter is- 2.
nom. lienr.
nysium; justitia originalis non tam rectitudinem infusam, si qua qu0l ii. e.

manet, patet per effectus sibi as- fuerit, oportet ponere in volun- circa
medium.
signatos ; ergo, etc. tate rectitudinem, quse est sicut
qualitas in quantitate, cui oppo-
nitur curvitas naturalis inflicta
COMMENTARIUS.
ipsi voluntati, quam ipsa incurrit

(a) Circa dislinclionem 29. etc. Hanc

peccando ; et ex ista curvitate

loviler ut solet explicat Tartaretus,

sequitur inobedientia virium in-
Supple nullo
ment.
modo feriorum, quia licet voluntas re-
Pon"Ii. vero Lychetus ; cur autem eam
cta possit eis dominari, non tamen
omiserit, cum sit de scripto Oxoniensi
voluntas sic incurvata. Exemplum
absque controversia, et contineat diffi-
ponitur de virga recta, et postea
cultatem satis magni momenti, non satis
incurvata, cujus rectitudo est na-
video. Utrumque non erit inutile aliqua
turalis, non tamen quod sitita
breviter addere, vel ut haec sola non
de essentia ejus. Declaratur is-
sit absque commento. Summa vero hujus
tud, quia alias non videtur quod
qusestionis est : Primo proponit tria ar-
Siimma possit salvari, quod peccatum
ionis. gumenta pro parte negativa, et unum
vulneret in naturalibus si enim ;

pro affirmativa. Secundo proponit sen-

corrumperet tantum aliquod do-
tentiam Henrici, eamque quatuor rati-
num gratuitum, spoliaret tantum
onibus claris impugnat. Tertio resolvit
in gratuitis ergo ad hoc quod
;

probabiliter ponendum esse in Adamo

vuineratio ponatur ln naturali-
aliquem habitum ex parte voluntatis, quo
bus, oportet ponere aliquam re-
reddatur bonum rationis appetibilius
ipsi
ctitudinem, quse privetur per
et delectabilius, quam bonum sensus; et
peccatum. Si ergo ponatur ali-
praeterea alium habitum ex parte appe-
quod donum supernaturale prse-
titus sensitivi, quo facilitaretur ad reci-
ter ilhm rectitudinem, oportet
piendum bonum sibi delectabile, et ad
dicere quod justitia originalis
prosequendum sine diffioultate bonum
includat utruinque, quia si tan-
indelecfabile aut minus delectabile,quan-
tum attenditur secundum illud
do ordinaretur a recfa ratione. Quarto
donum, sequales essent iste qui
comparat hoc donum cum gratia san-
est in puris naturalibus, et pec-
ctificante ; et denique respondet ad ar-
cator, et sicut deduxit quoddam
gumenta principalia.
argumentum in opponendo, se-

queretur quod essent sequaliter

SCHOLIUM* puniendi.
Contra istud objicitur, (c) quia 3.

Sententia Henrici prseter dona infusa po- secundum istam positionem non
nendam in voluntate rectitudinem quam- videtur possibile voluntatem pec-
dam naturalem, quaa sit ut qualitas ejus,
cujus loco per peccatum posita est curvitas
^^ nigi rectitudinem
habeat
naturalem, qua3 posset corrumpi
;

justitia ergo originalis illam rectitudinem,

praterinfusa dona, includit; hanc refutat P^ peccatum; fiat lgltur Sine lsto

Doctor quinque rationibui et clare. addito 111 sola CSSCntla sua, ipsa
 DIST. XXIX. QUiESTIO UNICA. 260

non poterit peccare, quod videtur esse in hominc existente in puris inpuris
1'
absurdum, quia ipsa potest justi- naturalibus igitur non; est pro- ^anforet
rebellio
tiam tenere, hoc est velle concor- pter aliquam curvitatem, quam parlis
inferioris
diter dictamini legis naturalis, et incurrit voluntas per peccatum. contra
rationem
non est necesse ita velle, quia Probatio antccedentis naturale ,
1. Ethic.
libera est; ergo potest peccare ;
est unicuique appetitui ferri in
ergo non oportet ponere talem suum appetibile; et si est appetitus
qualitatem, ut ejus opposita cur- non liber, naturale est ei summe
vitas inducatur per peccatum. ferri quantum potest, quia sicut
oluntas Pra^terea, non tantum propter talis appetitus, secundum Dama-
mediate
et
illam curvitatem videtur esse re- scenum 2i. ducitur, et non est in
1011 per
bellio potentiarum, quia voluntas potestate sna ejus actus, ita non
liquain
alitatem ex libertate sua naturali videtur est in potestateejus intensio actus,
minatur
erioribus melius et magis dominari virtu- quin agat quantum potest igitur ;

itentiis.
tibus inferioribus, quam ex illa cumappetitus sensitivusexistensin
qualitate accidentali ; quia ipsa puris naturalibus habeat proprium
secundum essentiam suam est su- appetibile et delectabile, summe
prema potentia, igitur non erit haberet tendere in illud quantum
ista qualitas tota ratio dominandi, est ex se, et illud tendere impedi-
ita quod si ipsa non insit, non ret actum rationis, quia adhuc
denominetur voluntas. essent istae potentiae in eadem es-
Praeterea tunc posset cognosci sentia sicut modo, propter quam
per naturalem, hunc
rationern unitatem impediunt se mutuo in
statum non esse naturalem, quia actibus suis intensis, secundum
manifestum est nunc esse rebel- Avicennam 6. Naturalium ; ergo de-
lionem in potentiis inferioribus, beret conari ratio ad impediendum
et per te non potest esse, nisi istam delectationem summam par-
corrumpatur rectitudo voluntatis. tis sensitivse, et non posset infe-
Consequens est inconveniens, quia rior potentia cohiberi sine aliqua
prseclarissimi Philosophi ad hoc tristitia et difricultate in ipsa exi-
pertingere non potuerunt. stente, quia sicut ipsa summe in-
Praeterea, ista rectitudo corru- clinatur ad hoc, ita ex parte sui
primum pec-
pta est totaliter per summe renititur ad oppositum;
catum mortale; igitur cum se- igitur ibi esset rebellio, quia incli-
cundum peccatum ita formaliter natio potentia3 inferioris ad de-
sitpeccatum sicut primum, opor- lectandum contra judicium rati-
tet quod ita corrumpat ipsam onis, et difficultas in refraenando
secundum sicut primum sed se- ; iilum appetitum.
cundum non potest illam rectitu-
dinem corrumpere, quia jam non GOMMENTARIUS.
manet ergo nec primum est pec-
;

catum ex hoc quod corrumpit (b) Hic dicitur quod praeter istam, etc. 2.
Justitia
istam. Proponit hic sententiam Henrici quodl. 6.
originalis
Praeterea, illa rebellio videtur q. 11. quce consistit in hoc quod justitia dicit
 ;

070 UB. II. SENTENTTARUM

quanulam originalis, quam habuere primj parentes, rem, et hominem conslitutum
qualit itein in puris
nataralem mediante qua voluntas facile sibi subdere naturalibus; si, inquam, hoc
idum est necessa-
Henricum. polerat potentias inferiores, quarum re- rium, sequeretur quod voluntas non pos-
bellio jam nobis pro hoc misero peccati set peccare nisi haberet illam qualitatem
statu satis molestum facessit negotium, rectificantem, sed hoc est absurdum; tum
praeler habitus quoscumque infusos et quia voluntas ex se est libera ad confor-
virtutes acquisitas includebat quamdam mandum se rectae rationi, et ad non con-
qualitalem naturalem, qua rectificabatur formandum tum quia de
; facto peccat in
voluntas, et cui opponitur alia qualitas; V U 8 '

statu peccati constituta sine illa rectitudi- p tesf

qua post peccalum affecta est, et reddilur ne ; ergo non est necessarium ut tollatur pecc a re
ne
curva, ac consequenter impotens domina- per peccatum ^^ lltate
talis qualitas rectificans
n
.......
potentns intenonbus,
rectilicante
quas ut poterat Confirmatur quia si crearetur homo abs-
voluntas recta, hoc est, affecta illa bona q Lie qualitate illa vel rectificante vel cur-
qualitate, ita non potest curva, hoc est, vificanle, ut bene posset, quandoquidem
affecta qualitate opposita, sibi integre secundum Henricum
Hujue sint distinclse realiter
fuudameu- subjicere. Fundamentum hujus sententise ab homine, nec est ulla ratio cur alteru-
tuin.
potissimum videtur, quod peccatum com- t ram necessario debeat habere, aut cur
muniter, prasserlim originale, dicatur non n on posset carere utraque. In tali casu
solum spoliare gratuitis, sed vulnerare in posset sine dubio homo superiori jubenti
naturalibus, sed nisi tolleret aliquam qua- atiquid non obedire, et consequenter pec-
Jitatem naturalem ab homine, non videtur care ; si enim potuit non obedire affectus
quomodo id posset esse verum ;
ergo illa qualitate rectificante, et aliis donis
tollit aliquam talem, sed nullam potius naturalibus et supernaturalibus, multo
quam illam qualitatem rectificantem, cui magis posset non obedire cum esset pri-
opponitur qualitas curvificans ; ergoin vatus illis ; nec enim illa compellebant ad
justilia originali includebatur talis quali- non obediendum, sed potius juvabant ad
tas. Gonfirmatur, quia oportet ponere ali- obediendum, sed in tali casu non esset
quam differentiam in homine pro statu privatus per peccatum recliludine illa

naturse purse, et pro statu naturae lapsa^ naturali, et tamen esset in statu peccati,
sed si in statu naturae lapsae homo non et in statu distincto hominis conslituti in
esset privatus, nisi donis gratuitis, quan- puris naturalibus ergo ut salvetur
; di-
doquidem homo pro statu natune puraj stinctio inter statum hominis in puris na-
non afficeretur uilis donis gratuitis, alias turalibus constituti, et hominis existentis
enim non esset in statu natura3 purae, se- in statu peccati, non est necesse ut tolla-
quitur non esse aliam differentiam inter tur ab homine per peccalum aliqua quali-
hominem constitutum in statu naturae tas rectificans.

pura3, et in statu nalurae lapsae. Impugnat secundo Doctor prsedictam 4>

3. Contraistud objicitur,
[mpugnal io
(c) etc. Impugnat •
sententiam, quatenus videlur supponere Ini P u § nati '

1 Doctoris. Doctor hanc sententiam pluribus rationi- quod voluntas non possit dominari absque
bus. Primo quidem, quia si est necessa- qualitate illa rectificante, quia cum ipsa
rium quod per peccatum tollatur aliqua voluntas sit superior polentia, naturaliter
qualitas naturalis rectificans, ut supponi- loquendo, ad potentias inferiores, habeat-
tur in discursu Henrici, nimirum ad hoc que illas aliquo modo subordinatas ex
ut sit differentia inter hominem peccato- natura sua, videtur quod ex se seque pos-
 DIST. XXIX. OMESTIO UNICA 271

set dominari illis ac perullam qualitalem primam impugnationem, quia si necessa-

Impugna-
naturalem superadditam ; ergo frustra rio deberet qualitas rectificans tolli per tio 4.

asserilur illa qualilas superaddita in ordi- primum peccatum, etiam deberet tolli per
ne ad dominandum inferioribus potentiis. secundum peccatum, sed hoc esi falsum,
^uidquid quia non potest tolli per secundum, quod
Confirmatur hoc efficaciter, quia
n quaecum-
n
posset
iroluntas q Ue v j s tribuitur qualitati cuicumque na- non existit tollenduni, ut patet ; ergo non
per
[uaiitatem turali superadditae potentiae volitivse, quae debet necessario tolli per primum. Gonfir- Posset esse
ectifican- differentia
tem qualitas non sit habitus acquisibilis per matur, quia quemadmodum potest com- mter
Ilenrici,
actus,
...
illa
,
eadem virlus potest
. ......
atinbui lpsi mitti secundum peccatum, quin tollalur
hominem
posset peccantem
seipsa. et non
V0 U ntaii
] sme u lla inconvenientia ; ergo aliqua qualitas rectificans, et quemadmo- peccantem
absque
frustra el inutiliter fingitur illa qualilas dum potest esse differentiam in statu
ablatione
rectificans superaddita voluntati, quae per hominis qui commisit duo peccata, a statu ullius
qualitatis.
peccatum tolieretur, et non esset habilus hominis qui commisit unicum tantum pec-
aut actus aliquis. catum, ita possit committi primum pec-
npngna- Itnpugnat tertio, quia posset cognosci catum, et esse differentia in statu illud
tio 3.
naturaliter hunc statum, in quo sentimus committentis, a statu non committentis
rebellionem potentiarum inferiorum, non ullum peccatum, quamvis nulla qualitas
esse nobis naturalem,sed hoc est falsum ;
rectificans tolleretur; ergo nec ad com-
quandoquidem doctissimi Philosophi tan- missionem peccati, nec ad ponendam dif-

Status tum studii ponentes in indagatione condi- ferentiam inter peccatorem et non pec-
[jnesens
non tionis humanse, nunquam pervenerunt ad catorem, necessarium est ponere ablati-
ole^t per
lationem hanc cognitionem, ut existimarent hunc onem qualitatis rectificantis.
Sognosei . .

esse statum non esse homini naturaiem; ergo Impugnat denique quinto, quia rebellio Impugnatio
poenam o.
)ecoali. falsa est illa sententia Henrici, ex qup id talis, qualem sentimus jam, haberetur in

sequeretur. Probatur sequela, quia si re- statu naturae puras, ubi nullum suppone-
bellio est propter ablationem qualitatis retur commissum esse peccatum ; ergo
rectificantis, ut ait Henricus ; ergo quan- non oritur ex aliqua qualitate inducta per
doquidem sentiamus rebellionem, possu- peccalum. Gonsequentia est extra contro- Daretur
rebellio
mus colligere ablatam nobis esse qualita- versiam. Probat antecedens, ostendendo
in statu
tem illam rectificantem, et consequenter in quonam consistat ista rebellio, quae in naturse
purte.
hanc rebellionem non esse naturae nostrae hoc praecise sita videtur, quod potentia In quo
consistit
ex se connaluralem. Gonfirmatur haec pro- sensitiva feratur ex se quantum potest, rebellio.

b.atio seu impugnatio, quia non est ulla cum sit potentia naturaliter agens in ob_
auctoritas, quse suadeat hanc rebellionem jectum suum delectabile ; et si quando
esse ex ablatione qualilatis rectificantis impeditur a ratione vel a voluntate se-

naturaliter pertinentis ad naturam huma- quente rationis ductum, praescribentis non

nam ; ergo sola ratione potest cognosci esse prosequendum hic et nunc istud ob-

quod ita sit, sed qua ratione potest cogno- jectum delectabile, aut esse pVosequen-
sci quod rebellio fiat per ablationem qua- dum objectum tristabiie, a quo ex natura
litatis naturalis, poterit sine dubio cogno- sua refugit sensus, hinc fit ui afficialur

sci quod stalus, in quo sentitur rebellio, tristitia, dolore aut aegritudine potentia
non sit status connaturalis hominis, ut sensitiva. In hac ergo difficultate, quam
manifestum est. ob hoc habet appetitus sensitivus in relin-
Impugnat quarto, seu potius confirmat quendo bono suo delectabili, aut ample-
 27; LIB. II. SENTENTIARUM

>ndo objecto Iristabili, consistere vide- rioris et sine tristitia inferioris,

tur rebellio partis sensitivae, sed in statu cum lioc non habuerit potentia
natunv purse omnino appetitus sensitivus facta in puris naturalibus, neces-
haberet talem naturam, qualem jam ha- se est ipsam ponere donum super-
bet ; ergo haberet talem difficultatem in naturale, quo sit ista tranquillitas
relinquendo objecto delectabili et ample- perfecta in anima.
ctendo tristabili, et consequenter in illo Ex hoc potest formari secunda
. , . . Resolutio
statu haberetur rebellio partis sensitivae ratio : \ oluntas enim conjuncta qiuestionis.

contra voluntatem et rationem. Gonfirma- appetitui sensitivo, nata est con-

tur hoc, quia vel esset rebellio in statu delectari sibi, sicut intellectus
naturae pura), vel non esset; si esset, ergo conjunctus sensui, natus est intel-
rebellio non habetur a qualitate superad- ligere sensibilia ; et si talis volun-
dita naturse, et inducta per peccatum, ut tas multis appetitibus sensitivis
asserit Ilenricus ; si non esset, ergo pos- conjungitur, nata est condelectari
set voluntas dominari facile potentiis infe- illis omnibus; et ita non tantum
rioribus, et consequenter falsum est quod illum appetitum non potest retra-
asserit Ilenricus, justitiam originalem in- here a suo delectabili, sine aliqua
cludere qualitatem aliquam superadditam contraria inclinatione ex parte
voluntati, per quam posset denominari istius appetitus et difficultate. Sed
facile potentiis inferioribus, quandoqui- nec etiam seipsum videtur posse
dem posset sic dominari absque tali quali- retrahere sine difficultate, a con-
tate, ut 1'aceret in statu naturae pur^e. Fun- delectando illi appetitui; adhoc
damentum Henrici inferius solvetur ad igitur ut se delectabiliter retrahat,
ultimum scholium. oportet eam in aliud ferri sibi de-
lectabilius, quam sit illud delecta-
SGHOLIUM.
bile appetitus inferioris, cui con-

Ad effectum tranquillitatis inter potentias

delectaretur. Si hoc non esset, igi-

anirrue, qui tribuitur justitise originis, opor- tur ad hoc quod voluntas possit se
tet ponere donum aliquod in voluntate, quo retrahere sine delectabiliter ab om-
faciliter se retraheret a delectabilibus appe- ni delectatione inordinata,cum ali-
titus; item alia dona in appetibus inferiori-
qua vi inferiori, oportuit aliquid
bus, quibus delectabiliter moverentur a vo-
ex se ipsi voluntati esse delecta- Justitia
luntate juxta rectam rationem, etiam quando
bilius, quam aliquod delectabile tmt
sua clelectabilia desererent. .
n • donum
n
cum m-
i

alicujus vis mrerioris ; et supematu-

rale
Potest dici ergo (d) quod
'

4. si ori- hii sit taleex parte ipsius volun-

JHSSL ginalis justitia habuit illum effe- taris, oportet aliquid fuisse in
wbraC?* ctum, facere perfectam
scilicet voluntate supernaturale, quo fie-
a^dei™ tranquitlitatem in anima, quan- ret sibi finis deiectabilior, quam
ctabm
sine
tnm a(j omnes potentias, ita quod
L aliquod delectabile alicujus appe-
difncuitate. natura inferior non inclmaretur titus sensitivi, propter quam ra-
contra judicium superioris, aut si tionem, delectabilius se retrahe-
inclinaretur quantum est ex se, ret a condelectando appetitui
possettaroen a superiori regulari, sensitivo quam recedendo ab ilio
et ordinari sine difficuitate supe- delectabiii, scilicet fine. Si igitur
 DIST. XXIX. QUjESTIO UNICA. 273

in primo homine fuit ille effectus, qnod quaelibet per suum donum
scilicet perfecta tranquillitas, et delectabilitcr moveretur a volun-
erit effectus originalis justitise; tatc, et ipsa voluntas per donum
illa justitia fuit donum supernatu- suum delectabiliter moveret se ad
rale, quia fecit Deum delectabili- potentias inferiores, etsi essent
orem voluntati quam aliquod talia plura dona, potissimum
appetibile sensibile, quod non po- tamen fuit justitia originalis, quse
tuit esse ex aliquo dono naturali fuit in voluntate.
ipsius voluntatis. Per illud enim donum, voluntas
Sed numquid ex hoc (e) tollitur quasdam delectationes appetitus
omnis rebellio, ut potentia infe- sensitivi prsevenisset ne unquam
rior delectabiliter se retrahat a illse inessent, puta adulterandi
suo delectabili proprio? Respon- cum puella alinea; quasdam impe-
deo, si voluntas abstinet delectabi- rasset, bene eis fuisset usus
et
liter a condelectando potentise homo, puta cognoscendi suam,
inferiori, totus homo delectabili- obediendo prsecepto divino, illi
ter abstinet a delectabili appetitus scilicet : Crescite et multiplicamini, Gen.l.
sensitivi inferioris ; non autem etc. quod istas delectationes
lta
totus homo cum tristitia abstinet, licitas, quandoque habendas pro
si vis illa inferior abstinet cum tunc, quando infuissent, non ha-
hoc enim convenit homini
tristitia ; buisset voluntas pro fine, sed ad
simpliciter, quod ei convenit se- finem debitum retulisset. A qui-
cundum potentiam superiorem, busdam etiam delectabilibus lici-
nec propter hoc ab eo negatur, tis, quandoque habendis, quando-

etsi non conveniat ei secundum que avertisset, sicut ab illa delec-

potentiam inferiorem. tatione, quse non erat habenda,
5. Quod si dicatur, quod ipsa po- nisi pro tempore, et quodcumque
potentiis
sr'ionbus tentia mferior ex parte sui delec- istorum, sive prsevenire, sive bene
i statu
locentif , tabiliter obediat rationi, tunc vi- utihabitis, sive avertere ab haben-
3n
issent, ut
detur quod oporteat aliquid po dis delectabilibus, voluntas dele-
fdoiore
nere m
potentia inferiori, quo sic ctabiliter faceret, perdonum illud
)edirent
Buntati.
delectabiliter feratur in delecta- supernaturale, quo delectabilius
bile voluntatis. Non enim videtur ultimo inhaerere, et
fuit sibi fini
quod ex natura illius potentiae omnibus ordinatis ad illum, quam
esset, delectabiliter avelli a suo ab illo separari inhserendo alicui
delectabili, nec etiam erat ex na- delectabili, non ordinato ad istum
tura sua, inquantum est inferior finem.
voluntate, delectabiliter avelli a Ista omnia ex puris naturalibus In
innocentia
suo delectabili ab ipsa voluntate, suis non potuit habere, et si ex se appetitus
interior
quia iste ordo essentialis manet haberet aliquod donum cui haec forte
tristaretur
nunc, et tamen nunc non est talis omnia convenirent, nec propter quandoque.

delectatio ; oporteret enim ponere hoc esset delectata, licet totus

in singulis potentiis appetitivis homo delectaretur, cujus ista erat
inferioribus, singula dona, ita principalis potentia delectandi.
Tom. XIII. 18
 m LIB. II. SENTENTIARUM

Nec forte neecsso est ponere, quod pleant abundanter ne consumptio

nullus sensitivus appetitus potuit istavincat.
tunc tristari; potuit enim visus Contra istud, quia ista fuissent
tunc videre turpe visibile, et au- passiones involuntariae, ergo et
ditus audire turpe audibile, et poense. Respondeo et dico, quod

utrumque potuit offendere appe- licet involuntariaevoluntate natu-

titum sensitivum, sicut et conve- raii, non tamen poenae, nam contra

niens sensibile delectare. Sed vo- inclinationem naturalem bovis est

iuntas tunc benc usa fuisset istis mori, et tamen illa non est sibi

tristitiis ct delectabiliter appeti- poena. Si autem dicas involunta-

tuum inferiorum, itaquod non rium, quia contra actum volunta-
contristata fuisset immoderate ab tis, dico quod non fuisset poena
appetitibus inferioribus, sicut bene involuntaria voluntati existenti in
usa fuisset delectabilibus eorum, puris naturalibus; si enim ipsa
non immoderate delectando. voluisset naturam suam habuisse
Qualis tuit
De alio effectu, (f) qui attribui- conditionem supernaturalem, pec-
immortali-
tas
tur originali justitise, scilicet im- casset.
primi
stalus. mortalitate, non oportet arguere, Ad secundum dico, quod ista re-

quia ista immortalitas, ut dictum ctitudo naturalis, est libertas in-

fuit dist. 19. non fuit impossibilitas nata ipsi voluntati, in qua neces-
moriendi etiam stante isto statu, sarium est voluntatem fieri a Deo.
sed possibilitas non moriendi, nec illa per peccatum corrumpi-
quse possibilitas conservata fuis- tur. Et ita justitia originalis, si
set in actu non moriendi per multa ponatur rectitudo naturalis volun-
adjutoria, quse dicta sunt ibi, puta tatis, erit ipsa libertas ejus, sed

per esumligni vitse, per custodiam ista non habet illos effectus qui
Angelorum, per protectionem di- attribuuntur justitiae originali;

vinam et bonum regimen intrin- quod si isti effectus attribuantur

secum, et caetera ibi dicta. uni qualitati mediae inter naturam
6. Ad primum argumentum (g) et virtutem infusam, illam quali-
Ad arg. i.
KeheTiio dico, quod neutrum istorum ex tatem mediam non est necesse
potentia-
rum et puris naturalibus potest haberi. ponere, quia quaecumque apparent
mortalitas
es=et in Cum probatur, quia opposita isto- inconvenientia de voluntate, salva-
puns natu- buntur sine ea.
ralibus. rum sunt poense, dico quod non,
sed conditiones naturales, sicut Ad tertium dico. quod existens Ad3.
Sunt isl
non estpoena bovi mori, sed natu- in puris naturalibus, non est ae- sicut nud
natus, i\

rale, et quod appetitus ejus fera- qualis ei, qui peccavit existens in nudus
spoliatu*
tur insuum delectabile. Ex quo justitia, non quia iste habeat ali

cnim homo compositus est multis quam curvitatem, quam iile non
partibus organicis, et ita sunt in habet, sed quia iste debitor est ju-
eo muiti appetitus, naturale est stitiae originalis quam accepit, ille

quemlibet ferri in suum delectabi- non, id*eo iste est reus, et ille non.
le, et etiam ipsum corpus consumi Et si neutri conferatur visio Dei,
potest, nisi sint remedia, qu^ sup- uni tamen est carentia visionis,
 DIST. XXIX. QIMESTIO UNICA. 275

poena, alii Reus enim pri-

non est. quidem vocari justitia, qua fideles justi

vatur ea propter reatum peccati, formaliler redduntur, sed aliud esl vocari

alter vero privatur ex conditione justitiara, aliud vocari justitiam origi-

naturse, nalem.
Nec valet dicere cum adversariis quod
COMMENTARIUS. gratia sanctificans non sit justitia origina-
lis, quomodocumque considerata, sed
(b) Potest dici ergo, etc. Refutata Hen- quatenus habet majorem virtutem et vi-
rici sententia, proponit suam, non tam gorem quam nunc habet.
assertive quam probabiliter, et cum ali-
Quaero enim a quo habet illam majo-
qua incertitudine, ut patet ex verbis illis :
rem virlutem? vel a se enim habetillam,
Potest dici, quibus solet uti, quando non et sua intensione, vel ab aliquo alio su-
habet resolutionem pro certo. Ut autem peraddito. Si primum dicatur, contra est
intelligatur mens ejus melius, adverten- quod multi sine dubio habuere gratiam G ™} * 1

° sanctmcans
ires
dum est plures esse sententias de justi-
sanctificantem pro hoc statu in majori muhorum
ntite pro hoc
tia originali. Prima est Soti lib. 1. dena- intensione, quam forte Adamus habuit statu est
e
intensior
itia
tura et gratia cap. 5. Valent. et Zumel 1.
pro statu innocentiae, aut saltem quam guam
nali.
part. q. 95. qui existimant justitiam ori- ii ,..,..
haberent plunmi aln ex
.,,. .

qui essent
aliquo-
lllis, rum pro
ginalem esse ipsammet gratiam sanctifi-
in
...
statu mnocentiae,
.. .

si perseveraret ; i
statu
nn0 centke.
cantem, cum majori tamen virtute quam erg0 non potest did quod gratia gancti _
nunc habet. Ad hanc suam sententiam
ficans sit justitia originalis, quatenus
trahunt S. Thomam ibicl. et q. 97.
majorem haberet virtutem, quam modo
Secunda sententia est Durandi 2. d. 20.
habet. Si vero dicatur quod gratia sancti-
qusest. 5. D. Bonaventurse d. 29- art. 2. q.
ficans habeat majorem illam virtutem ab
2. Alensis 2. part. q. 90 et Cajetani 1.
extrinseco, nimirum ex consortio ali-
part. q. 95. conformiter explicantis S.
orum donorum, aut perfectorum ; hoc
Thomam, qui putant justitiam originalem
est quod intendunt auctores tertiae sen-
esse quid distinctum a charitate. nimirum quod gratia sanctificans
tentia3,
Tertia sententia est Aversse q. 75. et
requiratur quidem, sed non sufficiat ad
aliorum, qui tenent justitiam originalem justitiam originalem.
non esse nec charitatem, nec quid unum Inter alias duas sententias est mera 7.
distinctum a charitate, sed aggregatum qusestio de nomine, nam qui dicunt ju- 2. et 3.
sententia
ex charitate et aliis perfectionibus collatis stitiarn originalem esse distinctam a cha- contendunt
° de
primo homini. ritate, intelligunt per illam justitiam, eam nomine.

titia Ego existimo hanc controversiam esse perfectionem, qua totaliter rebellio par-
nahs
est de nomine, et totaliter dependere ab eo tis inferioris cum superiore, fitque ut
atia
ctili-
quod auctores intelligunt '
per justitiam homo faciie possit prose q U i bonum rati-
ns.
originalem. Prima tamen sententia caeteris onis sine difficultate magna et renitenlia
videtur improbabilior, quia nemo dicit
partis sensitiva?, et hujusmodi donum
homines ullos pro hoc statu peccali con- admittit Aversa distinctum a charitate.
sequi justitiam originalem, et tamen plu- Qui vero dicunt justitiam originalem in-
rimi consequuntur gratiam sanctifican- cludere charitatem et alia dona, inlelli-

tem ; ergo gratia sanctificans non potest gunt per justitiam originalem omnes per-
se sola vocari justitia originalis, potest fectiones collatas primo homini, quibus
 UB. II. SENTENTIAlttlM

pnvsertim juvabatur ad bene operandum, mis pnrentibus ? an in alia aliqua qualitate

Inter has autem perfectiones nemo du- intrinseca superaddita illis ? an vero in

bilat charitatem et gratiam sanctificantem externa Dei protectione ac favore, non

1

prsecipuam ; ergo a principio ad fi- permittentis tales motus insurgere. Unde

nem non potest esse hic aliud quam quando Scotus, aut alii auctores exami-

(jmrstio de nomine, in qua quis, quam nantes hanc difficultatem dicunt justitiam

v^lueriL partem, 1'acile poterit defendere. originalem consistere in aliquo distincto

Punctum Unde in hoc non consistit difficultas a gratia sanctilicante, loquuntur sine du-
ditiiculta-
tis.
qiuestionis propositae, sed in alio : An bio de justitia originali, non secundum
scilicet primi parentes, quibus concessa totum suum effectum, sed secundum hunc

est justitia originalis, habuerint in se ali- particularem effectum tollendi rebellionem

quam qualitatem distinctam a virtutibus carnis et fomitem. Et sic conciliari pos-

per se, et per accidens infusis, quibus sunt duae preedictse sententise, ita scilicet,
Primi
tolleretur rebellio partis sensitivae quam ut illa, quae statuit justitiam originalem
homines
carueruut
modo sentimus. Supponitur autem in hac in aggregato ex omnibus perfectionibus
rebellione.

difticultate quod primi parentes caru- primo parenti collatis, intelligatur de ju-

erint illa rebellione, idque colligitur

quoad effectum suum ad-
stitia originali

aequatum; altera vero sententia ponens

ex illo Ecclesiast. 7. Deus fecil hominem
justitiam in aliquo distincto a gratia san-
rectum. Secundo exApostolo ad Romanos
7. adscribente repugnantiam carnis con- ctificante intelligatur de justitia originali

tra spiritum, et concupiscentiae contra quoad praedictum effectum particularem

ejus, quo sensu, si intelligantur, nullo
rationem, peccato, tanquam causse. Ter-
tio a posteriori, quia Adam et Eva ante modo disconveniunt, aut contrariantur

peccatum erant nudi, et non erubesce- sibi invicem, ut patet.

Quantum autem ad difficultatem ipsam Dlver
bant, sed post peccatum cognoscebant se sentenl

nudos, et statim se cooperiebant, propter in se, Suarez lib. 3. de homine, putat de mc

quo co
motus scilicet inordinatos, quos tum seii- illam sedationem rebellionis et subje- prime
rebellio
tiebant, a quibus ante erant immunes. ctionem partis sensitivse ad rationem, stati

Quarto, auctoritate Augustini et aliorum ortam fuisse ex manutenentia et prote-

Patrum, qui ubique concupiscentiam po- ctione externa Dei, et virtutibus morali-

nunt tanquam effectum peccati origina- bus ac supernaturalibus. Durandus vero

lis. Quae doctrina est etiam multorum et alii in hac distinctione, quos sequitur
Conciliorum, et speciatim Concilii Tri- Molina disp. 27. de opere sex dierum t

dentini Sess. 5. in decreto de peccato Aversa quaest. 75. sect. 4. et alii putant

originali, ubi dicit concupiscentiam vo- ortam fuisse ex qualitate aliqua intrinseca
cari quidem peccatum, non quia vere et distincta a virtutibus. Quae etiam sententia
Duo
proprie peccatum sit, sed quia ex peccato videtur esse Scoti hic. Qui quidem impri-
sub
est, et ad peccatum inclinat. mis considerat optime duo possimum re- ^J
infel
Hoc ergo supposito, difficultas princi- periri in hac subjectione, seu ex ea potius
8. ^
palis et propria hujus quaestionis est : An duo oriri, unum quod potentia superior supe

justitia originalis, quantum ad hunc effe- rationalis, nempe voluntas, sine difficul-

ctum, comprimendo hanc rebellionem, tate possit sequi rationem, respuendo

consistat in gratia sanctificante, aliisque objecta delectabilia potentiis inferioribus ;

connexis virtutibus, quae collata3 sunt pri- alterum, quod potentia etiam inferior sine
 ;

DIST XXIX QU/ESTIO UNICA. 277

difficuUate conformetur imperb potentiaj voluntati, quani esset ipsi delectabile deiectabiii-

superioris, ita scilicet ut quando voluntas objectum appetitus sensitivi ; et quia nihil voluntati
1111
imperat, appetitui non rnoveri ad tale ob- aliud videtur esse posse cujus delecta- ^j
0l/jectum
jectum
J
sibi delectabile, appetitus
s
sine bilitas maior
J
traheret voluntatem ad re-
* uVleclabile.
difficultate aut tristitia acquiescat. Ili cedendum delectabiliter ab omni objecto
autem duo effectus provenientes ex prde- delectabili appetitus sensitivi, nisi ulti-

dicta subjectione satis apparent esse di- mus finis, lioc est ipsemet Deus, conclu-
stincti, quia bene posset contingere quod dit illud donum, quod reddebat volun-
voluntas delectabiliter prosequeretur du- tatem facilem et promptam ad non pro-
ctum rationis, rejecta delectatione sensus, sequenda bona sensuum inferiorum, nisi

quamvis ipse sensus doleret se privari suo prout recta ratio dictat illa prosequenda,
delectabili. esse donum aliquod quod reddebat Deum
9 -
. Hoc praenotato, Doctor docet subjecti- deleclabiliorem voluntati, quam ulla bo-
3ellio
litur onem partis sensitivae ad rationem neces- na alia sensitiva.
srnatu-
iiiter sario adscribendam esse dono Dei su- Hsec autem doctrina quamvis pulchra, 10.

ie t in pernaturali ,
quia non esset in puris non caret tamen sua difficultate, ut vel
*" naturalibus. Quod autem non esset talis in hoc etiam verum sit illud vulgare :

ir£e -
subjectio in puris naturalibus, et simul DifflciHa qux pulchra. Potissima autem
etiam quod ista subjectio sit adscribenda difficultas est, quod hinc videatur sequi
particulari dono Dei probat, quia volun- illuddonum, quod conferebat hunc ef-
tas conjuncta appetitui sensitivo conna- fectum voluntali, non esse dislinctum a
turaliter nata est , et condolere ejus charitate et spe, nam hse virtutes cum
doloribus, et etiam condelectari ejus suis actibus sunt illae, quae natse sunt
delectationibus, unde ex se non videtur reddere Deum delectabilem voluntati

posse retrahere illum appetitum a suo ab iis autem virtutibus, quibus redditur

objecto delectabili absque propria diffi» objectum aliquod delectabile secundum

cultate ipsiusmet voluntatis, cui non po- suam speciem, idem redditur delectabi-

test non esse difficile privare se illa lius, si augeantur et removeantur impe-
delectatione quam sentit, dum condele- dimenta ; ergo nullum aliud donum
ctatur appetitui sensitivo ; ex quo patet distinctum ab his virtutibus confert prae-
duas hic occurrere difficultates, unam dictum effectum justilise originalis volun-

ex porte appetitus, alteram ex parte tati. Sed hsec omnino videtur esse contra
voluntatis, sicut dum proponitur obje- principia ipsiusmet Doctoris in hac ipsa
ctum deleclabile appetitui, interveniunt qusestione inferius n. 7. ubi clarissime

dua3 deleclationes, una ex parte appeti- videtur distinguere charitatem seu gra-
tus, altera ex parte voluntatis condele- tiam ab hoc dono. Possset ad hoc
ctantis appetitui ; ergo, nisi conferretur tamen dici quod Doclor in illo n. 7.

aliquod donum particulare, maneret na- non distinguat hoc donum a cha-
turaliter loquendo ista rebellio ob natu- ritate supernaturali, sed a gratia, quse,

ram ipsarummet potentiarum. secundum Thomistas distinguitur realiter

Ulterius descendit ad naturam islius a charitate; etlicet secundum Scotumgra- ExpIicatur
|ns doni parlicularius declarandam, et dicit tia et charitas non dislinguantur realiter,.
Ilionem
tquo . esse tale donum, quo aliquod aliud ob- ita ut" sint duse formae positiva), quarum .
T
j: :

lclitur t " •
•

•eus jectum reddorctur delectabilius multo una sit gratia, et altera chantas, tamen ongmaiem
 278 LIB. II. SENTENTIARUM

distingni a sine dubio gratia formaliter considerata, omnium gradu perfecto videatur suf-
in

&ratia ' ut habet denominationem gratiae, distin- ficere, quia si de facto aliqui pro hoc

guitur realiter a charitate, quia ut sic stalu acquirunt temperanliam in tali gra-

formaliter dicit acceptationem divinam in du, ut valde sedatos habeant suos motus,

ipsiua sententia potest ergo sic intelli- idemque sit de aliis virtutibus plurimis,

gi, ut velit donum iilud supernaturale, omnino videtur quod collectio omnium
quo facilitatur voluntas ad comprimendos virtutum cum illa perfecta cognitione,

et impediendos rnotus quoscumque in- qua3 haberelur de virtutibus et vitiis pro

ordinatos potentiarum; inferiorum, sit qui- illo statu, sufficere deberet ad omnes
dem distinctum quid, etiam realiter, a inordinalos affectus voluntatis penitus

gratia formaliter, ut habet esse gratiae, compescendos. Quod vero nullum aliud PraeteE
habituS
considerata, cum quo stat quod non di- donum superaddendum sit naturae ad nuilo al.
dono
stinguatur realiter a charitate. Posset hunc effectum, imprimis conforme valde intrinsec
indigebj
etiam intelligi quod solum velit illud videtur doctrinse Scoti in 3. dist. 36. ubi voluntas

donum donum dislingui formaliter a gra- negat alias virtutes prseter acquisitas, et

tia, ita scilicet ut eadem forma, quatenus tres Theologicas. Et deinde valde diffi-

consideratur sub ratione gratiae, habet cil e est concipere quomodo ullum donum
esse principium constilutivum filii ado- possit juvare voluntatem in ordine ad

ptivi et fundamentum nreriti ;

quatenus hunc effectum, nisi quod natum esset

vero consideratur ut principium sedandae e sse principium habituale alicujus actus,

rebellionis, habet rationem justitiae ori- sed tale principium non potest sufficien-

ginalis, non quidem secundum omnem ter distingur a caeleris virtutibus ; ergo

effeclumjustitiae originali attributum, sed non est asserendum aliquod tale donum.
praecise secundum quod facilitat volun- % Ilinc autem sequitur quod supra inde-
impediendos mo- Parvul
tatern ad cohibendos et cisum reliquimus, dist. 20. quaest. 3.
infundej
tus potentiarum inferiorum, et ad pro- ad finem, parvulis in statu innocentiae rentur
babituj
sequendum ultimum finem delectabiliter, nascituris infundendos fuisse habitus vir- virtutu
pro staf
seu bonum rationis et virtutis. tutum moralium, omnes praeserlim quot- innocenti

Quantum ad rem ipsam attinet, exisli- quot erant necessarii ad comprimendum

li.
Donum mo donum illud quod adaequate facili- rebellionem, quae, cum effectus peccati
tollens
rebeiiionem tabat voluntatem ad prosequendum faci- sit, non esset futura in illo statu, ut patet.
quantum
est ex liter bonum honestum rationis, et mo- (e) Sed numquid ex hoc lollititr, etc.
12.
voiuntatis derandos affectus concupiscentiae, consi- Ut resolvat Doctor an preeter hoc donum Sine ul
dono e
gatiun stere in aggregato ex omnibus virtutibus quodcumque sit, positum ex parte volun-
parte

virtutibus
nioralibus pertinentibus ad voluntatem tatis, detur aliud donum ex parte appe- sensitiv
partis
mtHiectua-
e ^ intellectum, nec fuisse aliquod unum titus sensitivi, notat primo, quamvis nul- homo
operar
donum, quod tribuit hunc effectum vo- lum aliud donum hujusmodi poneretur, posse
(acile.
luntati, eo enirn dato fruslraneae prorsus quod tamen posset dici simpliciter et

essent aliae virtutes. Nec etiam impro- absque addito, quod totus homo delecta-
babile est, quod ista facilitas partium biliter operaretur, quia iicet a donis po-
oriebatur ex bona complexione hominum, sitis ex parte voluntatis praecise non ha-
(quamvis hsec etiam esset ex gratia Dei) beret ita operari delectabiliter, quin
et partim etiam ex assistentia extrinseca diflicultatem in operando sentirent poten-
Dei ;
quamvis ipsamet collectio virtutum tiae sensilivae, tamen ab illis donis habe-
 DIST. XXIX. QU2ESTIO UNICA. 270

relur talis facilitas operandi ex parte vo- infirmorum dispositione, oriturquod cibus
luntatis, ut illa in nullo suo artu sentiret dulcis appareat infirmo amarus. Verum
difficultalem aut repugnanliam, et pro- imprimis difficile est quod idem tempera-
plerea totus homo simpliciter posset dici mentum possit sufficere, ut omnia ob-
delectabiliter operari, denominatione de- jecta potentiis illis occurrentia eodem
sumpta a delectabili modo operandi partis modo placerent aut displicerent, et ex

principalis ipsius, nimirum volunlatis. alia parte, non videtur conveniens ut

Unde inferri potest, quod ex auctorita- pro varietate objectorum deberet semper
libus, quibus dicerelur quod homo non complexio mutari. Quod si diceretur Deum
haberet difficultatem bene operandi in habiturum fuisse specialem curam ne ob-
statu innocentiae, nec repugnantiam ad jecta displicentia occurrerenl, lum donum
rationem, non posset colligi quin habe- illis collatum extrinseeum esset, non in-

ret difficultatem operandi ex parte trinsecum.

potentiarum inferiorum, sine tamen dif- Si vero loquamur de potentia sensiiiva
ficultate ulla voluntatis, et quia non po- interna, ego non video alia dona intrin-

test aliunde quam ex auctoritatibus co- seca in illa esse ponenda praeter dispo-

gnosci quomodo se res habuerit de facto, sitionem bonam corporis, et habitus vir-

propterea Doctor niliil circa hoc resolvit, Lutum moralium, quorum capacem esse
sed potius dubitare videtur. potentiam illam, nostra schola asserit

13. Supponendo tamen quod potentia, etiam cum Doctore 3. dist. 33.
lfundeba-
tur.
.„.,,,.,
mfenor, delectabihter
,

operabatur ad prse-
,
Sed quidquid sit de hoc, de quo alte-

irticuiare scriptum rationis, ita ut sine difficultate rius mallem audire sententiam, quam
ensitivse.
aut tristi tia, et relinqueret objectum sibi meam proponere, admisso quod daretur
valde gratum jubente ratione, et prose- hujusmodi plura dona in parte sensitiva,

queretur objectum alias sibiipsi ingralum, bene dicit Doctor illud donum, quod spe-
dicit verisimile esse quod non poterat ad ctat ad voluntatem, principalius pertinere
hoc sufficienter determinari, nec ex do- ad justitiam originalem, quod certum est.

nis collatis voluntati, nec ex naturali su- Et addit per illud donum, sive unum
bordinatione sua ad voluntatem ; unde sit, sive plura, voluntatem impedituram
infert necessario ponenda esse aliqua do- aliquas delectationes, ne ullo modo exci-

na ex parte ipsarum potentiarum inferio- tarentur in parte sensitiva, ut quae sunt

rum, tot quidem ad minus quot sunt tales de se malae, alias non impedituram, sed
inferiores potentise. directuram in bonum finem, ut ilias, quse
In hac etiam convenit cum Doctore consequuntur ad actus honestos, quos
Aversa supra, sed res mihi videtur esse deberet homo exercere; alias denique
valde difficilis, nam si loquamur de po- rejecturam, quas quandoque posset ha-
tentiis externis sensitivis, non video quod bere licite, si vellet, continentiae et tem-

donum in ipsis intrinsece poneretur, per perantiae causa. Quamvis autem ista

quod determinari possent, cum non sint se gereret, hoc dono mediante, voluntas
capaces habituum secundum omnes, pree- tamen iterum repetit non secuturum pro-
ter tale vel tale temperamentum; nam pterea, ut potentia sensitiva delectabiliter
ex diversa dispositione temperamenti semper operaretur, quamvis posset dici

posset contingere, ut objectum alias in- quod totus homo simpliciter dicendus
gralum esset gratum, sicut ex parliculari esset delectabililer semper operari. Dein-
 280 LIB. II. SENTENTIARUM
Fortassis de coniirmat dubium a supra n. 12. me Respondeo cum Doctore distinguendo soivitur.
honio
pro statu proposilum, dicens, forte non esse neces- antecedens, sunt poenae de facto, supposita ™t\
innocen: r
aiiquam ai- se quin homo pro illo slatu pateretur dit- collectione doni per quod excluderentur, non

'pateretur ficultatem ei tristiiiain in aliquibus ope- quo dono privabalur homo propter pecca- ess
n\ t
l

^
'
88
a

sensiuv^. rationibus potentiae sensilwe, licet ea dif- tum, concedo antecedens ; absolute et p,
111

naturae.
ficultate et tristitia voluntas bene uteretur. simpliciter, aut considerata ipsa natura
In quo (f) De alio effeclu qui tribuitur, etc. secundum se praecise absque donis gra-
consistit
immortaii- Quia, ut dixi, Doctor non agit m praesenli tuite superadditis, nego antecedens, ut
status quaestione de juslitia originali secundum sic enim considerata natura esset conditio
''
omnes effectus suos, sed prrecise quoad naturalis ipsius mori et pati illam rebelli-
duos, nimirum quoad tollendam rebelli- onem, non minus quam est conditio natu-

onem sensus et quoad immortalitatem ; et ralis bovis mori, aut lapidis descendere

quia hactenus agebat de priori effectu, deorsum.

nunc breviter ait juxta suam resolutionem Gontra hoc ultimum instat Doctor pro 15.

rude supra dist. 19. immortalitatem slatus inno- adversariis : isti effectus mortalitatis et re-
proveniret . . ,
proiime? centise non fuisse lmpotentiam ad monen- bellionis essent involuntarii in statu purae

dum, sed potius potentiam ad non morien- naturse ; ergo essent poense. Respondet
dum, quam haberet homo, sic ut nun- supponendo involuntarium posse capi du-
quam actu moreretur, non ratione ullius pliciter : Uno modo, quatenus tale dici-

unius doni, sed ratione multorum partim tur quod est contra inclin itionem natura-

intrinsecorum, partim extrinsecorum. Cu- lem seu quod est violentum. Alio modo,
jus probatio ad eumdem locum referenda quatenus tale dicitur, quod est contra
est. inclinationem elicitam voluntatis, hoc est,

14. (g) Ad primum argumentum, etc. Re- contra nolitionem illius aut volitionem. Si invoiunta-
rium
ar^umen- spondet ad argumenta principalia. Pri- in argumento accipiatur involuntarium omne non
est poena.
principale.
mum argumcntum erat ad probandum primo modo, concedit antecedens et ne-
quod non erat ponendum aliquod donum gat consequentiam, et dat optimum exem-
supernalurale ad conferendum effectus plum de bove ; et exemplificari potest
justitiae originalis, de quibus hic agitur, etiam ulterius in lapide detento sursum,
quia oppositi effectus istis effectibus sunt cui involuntarium est in hoc sensu esse
poenae peccati, nimirum mortalitas et re- sursum, cum tamen id sibi non sit poena,
bellio partis sensitivse ad rationem; ergo proprie loquendo, qualis non est capax
si poneretur natura in puris naturalibus lapis, sicut nec culpae, ad quam dicit ordi-

absque dono aliquo supernaturali et abs- nem poena.

que peccato, non essent isti effectus mor- Si vero in argumento capiatur involun-
talitatis et rebellionis, et consequenter tarium secundo modo, negat antecedens,
haberetur immortalitas, et concordia par- quia eo ipso quo nollet homo in puris

tis sensitivse ad rationem ; ergo propter naturalibus constilutus habere mortalita-

illam immortalitatem et concordiam non tem aut rebellionem, quae sunt conditi-
est ponendum aliquod donum supernatu- ones naturales sua3 naturae, peccaret, et

rale, et consequenter justilia originalis, consequenter non esset in statu purae

ut confert hos effectus immortalitatis et naturae, hoc est, in statu medio inter gra-
rebellionis, non dicit aliquod donum su- tiam et peccatum, quod quidem est evi-

pernaturale. dens, loquendo de nolitione efficaci.

 ;

DIST. XXIX. QILESTIO UNICA. 281

Quod si etiam supponeretur posse homi- peccatum, concedo consequentiam, hoc

nem in pura natura conslitutum nulle efti- est, illa, qua3 tollit rebellionem et morta-
caciter etiam mortalitalem, aut rebelli- litatem, nego consequentiam.
onem absque peccato, tum concedendum Addit ad ha3c Doctor, quod si ponalur,
esset antecedens et neganda consequen- quod rebellio et mortalitas tollatur per
tia, nec enim est necessarium ut sit poena qualitatem aliquam mediam inter naluram
formaliter alicui omne illud quod efficaci- et virtutem infusam, non sit necesse illam
ter nollet sibi accidere. qualitatem ponere. Hoc autem dupliciter
16. Secundum argumenlum est : Voluntas potest intelligi, vel ita quod non sit ne-
ecundum
rgumen- in puris naturalibus est recta, non enim cesse lllam ponere pro statu naturoe purae,
tuin
'incipale. videtur aliqua curvitas pertinere ad natu- et sic facit ad objectionem praesentem,
ram ejus, quia talis refunderetur in Deum et esl certissimum, cur enim esset neces-
qui est auctor ejus; ergo si absque aliquo se illam ponere ? Alio modo posset intel-
supernaturali produceretur, haberet recti- ligi sic, ut vellet Doctor quod non esset
tudinem orginalem, et consequenter justi- illa qualitas media ullo modo ponenda,
tiam originalem; ergo justitia originalis etiam pro statu innocentiae ; et sic intelle-

non involvit aliquid supernaturale. cta haec verba confirmarent quod supra
Respondet Doctor, in voluntate seu ho- diximus, nullum esse ponendum donum
olvilur.
mine, posse considerari duplicem rectitu- intrinsecum ex parte voluntatis, quod tri-

dinem et justitiam originalem. Unam, quae bueret effectus concordiae praeter habitus
nihil aliud sit quam facultas liberi arbitrii acquisitos et infusos virtutum. Gredo ta-
ad bene operandum absque aliqua deor- men verba illa intelligenda esse priori
dinatione peccati actualis aut habitualis. modo, quia sic faciunt ut dixi, ad proposi-
am recti- Aliam, quae sit aliquod donum inferens tum objectionis, et sic etiam habet locum
Lidinem
laberet secum effectus coneordiae potentiae inferi- probatio Doctoris, nimirum quod quaecum-
homo
n slatu
oris sensitivae ad superiorem rationalem et que inconvenientia apparent de volunta-
aaturEe
purse ?
immortalitatis, quam aboriginesupponitur te, possint salvari sine illa qualitate rae-
habuisse primos parentes de facto, et ha- dia, hoc est, quod nullum ostendi possit
bituros eorum successores nisi peccarent. inconveniens sequi ex eo quod voluntas
De priori rectUudine procedit argumen- sine ilia qualitate media crearetur a Deo,
tum, non de posteriori, unde concesso quin possit facile ostendi, vel quod non
toto nihil facit ad rem. Sed claritatis cau- sequeretur, vel quod non esset inconve-
sa respondeo in forma distinguendo ante- niens.
cedens, rectitudine excludente peccatum Tertium argumentum est : Si justitia
17.
quodcumque, concedo antecedens ; recti- originalis essel donum supernaturale Tertium
argurnen-
tudine excludente rebellionem et morta- ergo peccatum originale esset tantum ca- tum
principale.
litatem, nego antecedens. Similiter distin- rentia istius doni supernaturalis, quia est
guo consequens, rectitudinem originalem tantum carentia justitiae originalis ; sed
et justitiam excludentem curvitatem pec- hoc est absurdum, quia sic qui constitutus
cati, concedo consequentiam ; excluden- esset in puris naturalibus esset aequalis
tem rebellionem et mortalitatem peccati, conditionis cum habente peccatum origi-

nego consequentiam. Distinguo etiam ulti- nale ,

quandoquidem uterque careret
mum consequens; ergo justitia origina- omni dono supernaturali ; sed absurdum
lis, hoc est, rectitudo naturae excludens est quod essent aequalis conditionis, quia
 282 LIB. II. SENTENTIARUM

Soivitur. 8ic, ulerque esset aequaliter puuiendus. rale,non tamcn oportet quod sit
Hespondel Doctor, quidquid de conse- Ad 4.
sit principium merendi; se enim habet positum
queniia prima , negando subsumptum al gratiam, quae est principium prc Ilenr.
Vide supr.
com sua probatione, quia licet uterque meriti, sicut excedens et exces- d. 21. q. 1.
Justitiam
csset aequalis quantum ad omnes perfe- sum. Excedens quidem, quia fini origiuaiem
dittiugui a
etiones posilivas naturales, et quantum ad ultimo conjunxit tlrmius volunta- gratia. :

Alens.
carentiam oninis doni supernaluralis, ta- tem quam gratia. Ita enim con- I). Bouav.
Henric.
men essenL ditYerentes in hoc ^ uod Q ui j nnxit secundum aliquos, quodnon
Richard.
erentia
hommis haberet peeeatum originale, haberet de- Ruh.
patiebatur secum aliquod pecca- Basfcd.
neccatoris
et hominis bitum morale fundatum in pacto divi- tum veniale; charitas autem com- Major
in puris ... .
Gabriel.
naturaiibus no mil ° cum pnmo ,

hoiiune,
, ,

habendae
,

patitur; vel secundnm praadicta, Voril. hiJ

atituh.
justjtigg originalis ; eonstitutus autem in saltem ita conjunxit, quod facilius
puris naturalibus non haberet tale debi- et delectabilius erat ei pati ab ali-
tum, unde in illo carenlia doni superna- qua tristitia inferiori, quam alicui
turalis, in quo consisteret justitia origina- delectationi inferiori acquiescere,
lis esset privatio, in hoc autem non esset recedendo a delectatione finis.
privatio, sed simplex carenlia alicujus Istam facilitatem non facit gratia,
forma}, quam non teneretur habere. Et cum qua stat pronitas ad malum,
quamvis neutris aufprretur visio beatifica, et difficultas ad bonum. Sed exce-
et propterea uterque careret illa visione, dit gratia in hoc, quia ipsa conjun-
illa tamen carentia respectu peccatoris git fini, ut bono supernaturali, et
esset pcena, quia haberet eam, nisi care- ut meritum
sxipernaturaliter per
ret justitia ori&inali, quam debebat habe- attingendo tale bonum; non sic
re ; respectu vero constiluti in puris natu- istud donum, sed tantum conjun-
ralibus, ista carentia non esset pcena, quia gebat 1 11 i bono, ut convenienti et
non propter culpam suam careret ipsa, delectabili.
sed propterea quod non debebatur ipsi ex Ad aliud (i), quod tangit in posi-
conditione sua3 naturse, nec Deus vellet tione de vir^a, non est simile ; non
liberaliter eam ipsi conferre. enim quantitas corporalis potest
fieri in aliquo, ut videtur, sine
SGHOUUM. aliqua determinata qualitate quar-
tae speciei; sed essentia et potentia
spiritualis possunt fieri sine ha-
Quocl tangit Henricus, scilicet ultra illam
qualitatem naturalem, ponendum esse do- bitu.
num supernaturale. Respondet Doctor ac si Ad aliud (k), quod tangit de vul-
hoc esset quartum argumentum, explicando nerationibus in naturalibus, dice-
rem magis, donum illud non esse gratiam
tur infra dist. 35. quando dicetur
gratificantem, sed hanc excedere, quatenus
quod peccatum est corruptio boni
firmius jungit fini, et ab ea excedi quatenus
non est principium meriti, tamen dissociari et cujus boni, utrum ipsius naturae
nequeunt, et ille status utrumque donum in qua est, vel alterius de hoc ;

complectebatur. etiam in fine illius qusestionis.

7. Ad quartum dico, (h) quod si

fuerit aliquod donum supernatu-

 . ; .

DiST. XXIX. QUjESTIO UNICA. 283

distinctione reali, multa enim, quae non

COMMENTARIUS. distinguunlur realiter conferuntur ad se

18. (h) Ad quartum dico, etc. Solutis argu- invicem, et ex iis unum dicitur esse per-
Aliud ar-
gumentum inentis principalibus, nunc solvit funda- feclius allero, ut patet in intelleclu et
iu favorem voluntate in nostra sententia, et in gra-
Ilenrici
mentumllenrici positum num. 2. sed prius
non posi- solvit aliud argumentum quod poterat fieri dibus metaphysicis in omni sententia.
tum supra.
pro Henrico, et de quo non fit mentio, (i) Ad aliud quod tangit, etc. Et Hen- 19

nec in illo num. 2. nec apud ipsummet ricus ut probet rectitudinem justitiao ori- ISc^dU
d<
vir<?a
Henricum. Argumentum autem est tale, ginalis non includere aliquod donum recta et
exemplo curva
nullum donum supernaturale potius habet supernaturale , utitur virgae,

ex se tollere rebellionem, quam gratia quse debe*, eSS e vel curva vel recta

sanctiricans, quse est perfectissima ex ergo voluntas

•
si m ihter debet esse vel

omnibus donis supernaturalibus viatori curva vel recta, el consequenter quan-

concessis, sed gratia illa non habet tollere doquidem si constitueretur in puris na-
istam rebellionem ; ergo neque aliquod turalibusabsque dono supern;^ ura h\ aut
aliud donum supernaturale. Kespondet peccato, non esset curva, dc Deret ne-
Doctor negando majorem, quia licet cha- cessario esse recta, et coA secIuenter
ritas sit simpliciter perfectior, quam ullum ulterius rectitudo uriginalis >psius non
Solvilur.
Posset aliud donum supernaturalehujusstatusor- includit aliquid supernaturale. Ad hoc
dari
aliquod dinarie hominibus concessum, aut conce- responsum est supra, ad secundum ar- Solvitur.
donum
perfectius dendum, etiam pro statu innocentiae, ta- gumentum principale, quod licet hinc
charitate
quoad men non est necesse quod possit tribuere sequeretur voluntatem absque dono su-
sedandam
rebellio- liunc effectum sedandse rebellionis, quem pernaturali habituram rectitudinem op-
nem non tamen
posset conferre aliud donum aliquod super- positam peccato, haberet
naturale. Quod si gratia conferatur parti- necessario rectitudinem tollentem rebel-
cularius ad illud aliud donum, habebunt lionem, de qua hic agimus. Nec est

se instar excedentis et excessi, quia si verum quocl quemadmodum virga debet

considerentur quatenus conducunt ad sta- esse recta vel curva, ita voluntas debeat
biliter adhserendum fini et excludenda esse recta rectitudine excludente rebel-
peccata, illud aliud donum erit longe per- lionem, aut curva curvitate peccati ; haec voiuntas

fectius gratia, quia eo ipso quo extinguit enim non habent ex natura sua talem de et" se
1

fomitem, et tollit rebellionem, sine dubio connexionem cum voluntate, ut alteru-

^ctnudine
magis adjuvat et facilitat ad non peccan- trum debeat necessario ipsi inexistere, cxcladente

dum quam gratia ; si vero considerentur cum non possit ostendi ratio istius 01iem >

aut curva
secundum modum quo attingunt finem, necessarise connexionis, quandoquidem curvitate
peccati.
gralia est longe perfectior, quia est prin- curvitas peccati non sit negatio aut pri-
cipium attingendi finem meritorie de con- vatio istius rectitudinis, sed rectitudinis
digno. moralis, quam deberet peccans habere
Ex hoc discursu notavi superius videri in suis actibus, et cum etiam de facto
posse quod Scotus distinguat donum justi nec curvitatem nec rectitudinem
justitiae originalis conferens facilitatem illam habeant.
bene operandi, et tollens rebelhonem a Quod confirmatur ex eo quod optime
gratia et charitate; sed ut ibi etiam dixi, posset de potentia absoluta stare donum
non est necesse ut id intelligatur de expellens rebellionem et conferens etiam
 S84 LIB. II.SENTENTIARUM
immortalitatem cum peccato tam actuali donum aliquod supernaturale superaddi-
quam habituali quocumque, ut certum tum natura3. Unde illud fundamentum
debel esse in omni sententia, si donum parum deservit Ilenrico, aut obest nobis.
conferens istos effectus non sit gratia Sed ut hsec vulneratio melius intelli- 21.

sanclificans, nec ipsam includat, quod si gatur, advertendum expositores in prae-

eliani esset ista gratia, aut includeret dictum locum Lucae communiter asserere
ipsam, adhuc in nostra sententia de po- cum Beda, quod homo non solum fuit
Lentia absoluta pos^ent simul stare gratiae spuliatus graluitis, sed vulneratus in na-
et peccatum, et consequenter gralia et turalibus ;
quod etiam insinuatur ab Arau-
istud donum. sicano et Tridentino Gonciliis, dum aiunt
20. (k) Ad aliud quod tangil-de vulnerati- totum hominem secundum corpus et ani-
onibus, etc. Ad connrmj*ft ttem senitfntiae mam in deterius mutatum fuisse propter
Henrici Scotus adducjt, quod si rectitudo peecaium, id quod habet Tridentinum
justitia3 originalj^ non diceret aliquid sess. 5. in decreto de peccato originali. in quo
naturale, se d solum supematurale, se- Hsec autem spoliatio facta in gratuitis gpoKtio
queretur neccatum non ablaturum nisi consistit in privatione donorum gratuite ^
1
"^ 10 "

aliquod d( jrU m supernaturale, et conse-

quenter nsi^vulneraturum in naturalibus.
concessorum primo homini, et conceden- fa
^
a
c at ^
dorum suis posteris, si non intervenisset
Quod est contra glossam in illud Lucae 10. peccatum, quorum donorum pars com-
plagis impositis , dicentem , peccatum petebat anima3, pars corpori, unde dete-
vulnerat in naturalibus. rioratio hominis quoad animam et corpus,

Scotus remittit solutionem ad distin- etiam in hac spoliatione horum donorum

ctionem 35. in qua quaeritur de bono, optime dici potest consistere. Vulneratio
quod corrumpit peccalum, quam quee- vero in naturalibus potest dici nihil aliud,
Quid vulne
slionem solvit dist. 37. q. 1. Sed quod praBter istam privationem, dicere, quam ra tio

spectat ad propositum habetur n. 10. § defectus sequentes ad illam privationem, naturaiibus

- Ad primum respondeo, ubi dicit ad vul- ut ignorantiam, motus inordinatos indu- plccatimT?
v^tam- *t
nem - nerationem non requiri quod vulneratus centes ad peccatum., malam complexi-
requiritur. aliquam partem sui amittat, sed suffi- onem, monstruositatem et deformitatem
cere discontinuationem suarum partium, corporum, et similia, quse pateretur homo
quod quidem certum est. Et quia ex tali de facto nisi peccasset. Itaque quamvis
discontinuatione partes et membra ejus per peccatum nulla perfectio naturalis
redduntur inhabilia' ad actiones suas, tolleretur ab homine prseter dona gra-
propterea. quHndoquidem propter pecca- tuite ipsi concessa, tamen quia ablatis

tum fit ut homo minus aptas habeat illis perfeclionibus, eo ipso sequerentur
facultates naturales, dicitur metaphorice islae alia3 imperfectiones naturales, pro- ad iunda-
nientum
vulneratus per peccatum. pterea posset optime dici quod per pec- nenrici ut
S p l

Quantum ad propositum nostrum atti- catum non solum spoliarelur homo gra- pro p s iuim
est n#
net, quamvis concederemus propler vul- tuitis, sed eliam vulneretur consequenter }

nerationem in naluralibus incursam per in naturalibus. Per quod patet ad fun-

peccatum, justitiam originalem includere damentum Henrici, prout supra a me
aliquid naturale, non tamen sequitur propositum est in initio qudestionis num.
quod consistat justitia originalis in illo 2. cujus minor est neganda. Ad confir-

dono praecise, neque quod non mationem ctiam palet ex dictis negan-
 DIST. XXIX. QU/RSTIO UNICA. 235

dam esse minorem, quia differentla esset, culpam, propter quam puniri deberet ;

quod homo in statu natura^ purae non in statu autem naturae lapsac ipsius de-
paterelur ullos defectus per modum fectus sunt pcense, quia sunt inflicti ipsi

pcenae, quia non haberet debitum aut propter peccatum.

 , .

DISTINCTIO XXX. W

DISTINCTIO XXX.
(Texlus Magistri Sententiarum)

per unum hominem intravit in mun-

Quod per Adam peccatum et pccna tran-
rfww^ scilicet inobedientiam. In-
sit in posteros.
obedientia vero peccatum actuale
est '

a. In superioribus
l
insinuatum est,
>ist, xxi. . „. .

licet ex P arte (n0n eIlim P ertecte

\Jl\ ' Quomodo assicjnant, illud intrasse in
suffioimus exponere) quahter pri- mU ndum.
mus homo deliquerit, et quam pro c
peccato poenam subierit, quibus Hoc autem dicunt intrasse in Recitat

adjiciendum est, peccatum simul mundum non traductione origi- auj?. m> i.
c e
ac poenam per eum transisse in nis, sed similitudine prsevarica- '

verbis

posteros, sicut Apostolus ostendit tionis, omnesque uno pec-

in illo t£-m.'

inquiens Sicut per unum hominem

: casse dicunt, quia omnibus ille
U '

peccatum in hunc mundum intravit, ita unus peccandi exemplum extitit.

in omnes homines mors pertransiit. Hoc male senserunt quidam hse-
retici, qui dicti sunt Pelagiani, de
Utrum peccatum quod transit, fu-
illud
q U ibus Augustinus in libro de Ba-
eritoriginale, vel actuale? ptismo parvulorum commemorat di-
cens Sciendum est> hsereticos
: *

b. Hic primo videndum est, quod quos dam, qui nominati sunt Pe-
fuerit illud peccatum, originale i ag an i, dixisse, peccatum primse
i

scilicet an actuale; et si de ori- transgressionis in alios homines

ginali intelligatur, consequenter, non pr0 pagatione, sed imitatione
quid sit originale peccatum, et quare transisse. Unde etiam in parvulis
dicatur originale, et quomodo per- no i un t credere per Baptismum
transierit vel pertranseat in om- solvi or g na i e peccatum, quod in
i i

nes, diligenter investigandum est. nasce ntibus nullum esse omnino

^ . , #
. . .* contendunt. Sed eis dicitur, quia,
Quidam putant fuisse actuate. , ., ,. .

si Apostolus peccatum lmitati-

Quibusdam placuit de peccato onis, non propagationis intelligi
Error
Peiagii.
actuali Ad?e illud accipere, asse- voluisset, ejus principem non Adcwn,
loni 5 19
rentibus, hoc Apostolum
r '
sensisse, *
sed diabolum diceret. De quoL
in li- e
Sapientise
.
A .

....
.

cum inferius ait Sicut per inobe- : bro Sapientise dicitur : Invidia dia- 2.2A.
, ,. et 25.
dientiam unius hominis peccatores con- boli mors mtravit in orbem terrarum.
stitui sunt multi, ita, etc. Evidenter, Et quia non vult intelligi, hoc es-
inquiunt, etiam ipso nomine ex- se factum propagatione, sed imi-
primit Apostolus pecccatum, quod tatione, continuo subjunxit Scri-
 ; ,

288 LIB. II. SENTENTIARUM

ptura : Imitantur autem eum
Imitantur quidem
ex parte ipsius.
Ad.im quotquot per inobedientiam
transgrediuntur mandatum Dei
sed aliud est quod exemplum est
qui sunl rum admittunt dicentes, in Scri-
ptura originale peccatum saepeno-
minari rcatum, et realum ibi intelli-
gunt, ut dictum est, obnoxietatem
poenoe et ea ratione asserunt pec-
;

voluntate peccantibus, aliud quod catum originale dici esse in par-

origo est cum peccato nascenti- vulis, quia parvuli pro illo primo
bus. » Non est igitur accipiendum peccato rei sunl pcence, pro sicut
peccatum Ad?e transisse in omnes peccato iniqui parentis aliquando
imitationis tantum exemplo, sed exulant filii secundum justitiam
propagationis et originis vitio. fori.

ffic apcrit illud csse peccatum originale,

Quocl originale peccatum est culpa, au-
quod transit in posteros.
ctoritatibus probat.

D
Lib i3 de*^ es ^ i^ u & peccatum originale, Sed quod originale peccatum cul- f.
Trinitate u j aperte
r Augustinus
° testatur,
c. lb. m pa sit, pluribus Sanctorum testi- et vera.
fine. quod per Adam transivit in omnes x°
moniis edocetur. Super Exodo, ubi v .'i3.
per ejus carnem vitiatam concu-
dicitur : primogenitum asini mutabis ha^c ^verba
piscentialiter generatos.
ove, Gregorius ait : « Omnes in ^jjJJ^jJJa

Quid sit originale peccatum ? peccatis nati sumus, et ex carnis ^r^ ^2,
delectatione concepti, culpam ori- d 2.hypo-
-
1 l
gnosticom
e. Quod investigandum
diligenter ginalem nobis traximus, unde et ci ™a
finem ad
Opimo l. -x -Q
eg ^ gyfa g e 1QC enim sanc ti Do-
j •voluntate nostra peccatis lmplica- nium

ctores subobscure locuti sunt, at- mur. Ecce culpam originalem dicit Ecce in*
»
miq aU "
que scholastici Doctores varia nos trahere ; unde constat, origi- bus

senserunt. Quidam enim putant, nale peccatum culpam esse. Au- sum.^22.
originale peccatum esse reatum gustinus quoque in libro cle natura ^^ f ^ £

pcence, pro peccato primi hominis,

id est, debitum vel obnoxietatem,
et gratia,

Omnes
de hoc eodem sic ait
(ut ait
^
6

Apostolus) peccaverunt,
:

Petr.
^c 26.

qua obnoxii etaddicti sumus poenae utique vel in seipsis, vel in Adam, aiiegatur
de consec. ,

quia sme peccato non sunt, veldist. 4. c.

, ,

temporali et seternse pro primi

j . . ,., ,, ,
, firmissime.
hominis actuali peccato, quia pro quod origmaliter attraxerunt, vel
illo (ut aiunt) omnibus debetur poe- quod malis moribus addiderunt.
na aeterna, nisi per gratiam libe- Peccatum enim primi hominis
Reproba- rentur. Juxta horum sententiam non solum ipsum, sed omne nocuit
tur.
oportet dici, originale peccatum genus humanum, quia ex eo dam-
nec culpam esse, nec pcenam. Culpam nationem simul et culpam suscepi-
non esse ipsi fatentur pcena quo- ;
mus. » Idem super Psalmo quin-
que secundum eos esse non potest, quagesimo « Quod de corpore
:

quia, si debitum pcence originale pec- mortuo seminatur cum vinculo

catum est, cum non
debitum pcence peccati originalis nascitur et mor-
sit pcena, nec originale peccatum Ideo igitur se in iniquitatibus
tis.

est pcena. Quod etiam quidam eo- conceptum dicit David, quia in
 DISTINGTIO XXX. 289

omnibus trahitur iniquitas ex permittenda regnare. Sunt et ejus

Adam et vinculum mortis ; nemo desideria, quae sunt actuales concu-

enim nascitur, nisi trahens pcenam piscentiae, quae sunt arma Diaboli,
et meritum pcence. » Meritum autem qu3e veniunt ex languore naturce; »

po?nce,peccatum est. Omniscrgo, qui Languor autem iste tyrannus est,

nascitur per carnis concupiscen- qui movet mala desideria. Si ergo
tiam, peccatum trahit. Peccatum vis esse victor tyranni atque iner-

itaque originale culpa est, quam mem inimicum invenire, non obe-
omnes concupiscentialiter conce- dias concupiscentiae mala3. » His
pti trahunt. » Unde in Ecclesiasticis verbis satis ostenditur, fomitcm
dogmatibus scriptum est: « Firmissi- peccati esse concupiscentiam.
me tene nullatenus dubites,
et
omnem hominem, qui per concubi- Quod nomine concupiscentise intelli-

tum viri et mulieris concipitur, gitur vitium, quod dicitur fomcs

cum originali peccato nasci, im- peccati.

pietati subditum mortique subje-

ctum, et ob hoc natura irce nasci
Nomine autem concupiscentice non H.
August.
filium, a quanullus liberatur, nisi
actum concupiscendi, sed vitium serm. 45.
de
per fidem mediatoris Dei et hominum. »
primum signiflcavit, cum eam di- tempore,
qui ebt 2.
His aliisque auctoritatibus evi-
xit legem carnis. Unde idem in tra- serm.
ctu de verbis Apostoliait Dominicse
denter ostenditur, peccatum ori- : « Sem- 3. post
per pugna est in corpore mortis octav.
ginale culpam esse, et in omnibus Epiphau.
liujus, quia ipsa concupiscentia, lib. 6.
concupiscentialiter genitis trahi contra
a parentibus.
cum qua sumus, tiniri non
nati Julianum.
c. 7.
potest, quamdiu vivimus quoti- ;

Quod peccatum originale dicitnr fomes die minui potest, finiri non po-
peccati, id est, concupiscentia. test. » Quae autemest concupiscen-
tia, cum qua nati sumus ? Vitium

G utique est, quod parvulum habi-

,

iinmin
-
,
1.
Nunc superest l
videre, quid
* '
sit ip-
L
lem concupiscere facit, adultum
Igustiaus Slim cpuginale peccatum, quod cum
etiam concupiscentem reddit. « Si-
qui non sit actuale, non est actus sive
titulatur . . .
cut enim in oculo caeci in nocte vi-
e verbis. motus animae vel corpons. Si enim
3alm.ll8. ,

actus est nnimre vel corpons, actuale

, .
. , tium Cciecitatis est,sednon apparet,
nec discernitur inter videntem et
utique peccatum est sed actuale ;

CcBcum, nisi luce veniente sic in

non est, non est igitur actus vel ;

motus. Quid igitur originale pecca-

puero vitium esse non apparet,
tum donec setatis provectior tempus
dicitur? Fomes pcccati, scilicet
occurrat. »
concupiscentia vel concupiscibili-
tas, quae dicitur lex membrorum, Quod per Adam originale peccatum in-
sive languor naturce, sive tyrannus, travit in omnes, id est, concupiscentia.
qui est inmembris nostris, sive
lex carnis. Unde Augustinus in libro Ex his datur mtelhgi, quid sit Lib.i.c.9.
. . . .,. et 10.
de Baptismo parvulorum : « Est in origmale peccatum, scihcet vi- ibid. c . 10.
et 11.
nobis concupiscentia, quae non est tium concupiscentise, quod in om-
Tom. XIII. 19
 LIB. II. SENTENTIARUM

nes concupiscentialiter natos per cx Adam sive ex ejus inobedientia

intravit eosque vitiavit. Un-
un emanavit et in posteros demigra-
de Augustinus in libro de Baptismo vit. Unde Apostolus consequenter

parwlorum t Adam praoter imita-

:
pcr inobedientiam unius hominis multos

tionis exemplum
occulta etiam" dicit constitulos esse peccatorcs, quae
tabecarnalis concupiscentiae suae est actuale peccatum. Cum autem
tabiflcavit in se omnes de sua dixerit, per unum hominem peccatum

venturos. Unde Apostolus intrassc in mundum, et in eo omncs

£££/£ stirpe
110 L
recte ait : In quo omnes peccaverunt. peccasse, quod de originali dictum
Circumspecte et sine ambiguitate esse oportere accipi.
dicit hoc Apostolus; sive enim in-
telligatur, in quo homine, sive in Ex quo sensu dictum per inobe- est :

quo peccato, sanum est. /n Adam enim dientiam unius, multi sunt con-
omnes peccaverunt, materia, ut in stituti peccatores.
non solum ejus exemplo, ut dicunt
Pelagiani. Omnes enim ille unus
Quod ergo ait : Per inobedientiam
homo fuerant, id est, in eo mate- unius multi constituti sunt peccatores,
rialiter erant. Manifestum est ita-
eo sensu dictum esse intelligen-
que, omnes in Adam peccasse qua- dum est, quia ex inobedientia Adse,
si in massa. Ipse enim per pecca- scilicet ex peccato acluali Adse,
tum corruptus quos genuit, om- processit originale peccatum, quo
nes, nati sunt sub peccato; ex eo omnes peccatores nascuntur, ut
interpreta- igitur cuncti constituti sunt pec- et in illo esset et in omnes tran-
tio
catores. » Ita et in lllo uno peccato,
siret.
quod intravit in mundum, recte
omnes dicuntur peccasse, quia,
Qaod peccatum originale in Adam fuit
sicut ab illo uno homine, sic ab
et in nobis est.
eodem uno peccato immunes esse
non possunt, nisi ab ejus reatu
per Christi Baptismum absolvan- Unde Augustinus Juliano hrere- l.

tur. « Alia ergo sunt propria pec- tico, nullum peccatum in parvulis Augustmus
.
in lib.

cata, in quibus tantum peccant esse contendenti, respondens, 2. ad

. . . , Valerium
aperte asserit, peccatum ongmale de nuptiis
,

quorum sunt aliud hoc

peccata ;

e c C
unum, in quo omnes peccaverunc, ex voluntate Adse processisse ac ^ Cen t"I|
id est, ex quo .omnes peccatores perejus inobedientiam in mundum q uJtio
constituti sunt. » intrasse. Quaerit enim Julianus ^iem!
per quid peccatum invenitur in sp
°Rom ^ rursS
Quid sit peccatum, in quo omnes pccca- parvulo,
1
ita inquiens.
x
« Non pec-
l
5 -

qusent

verunt, scilicet origincdc, quod ex cat iste qui nascitur, non peccat Juiianus
Responsio
... . ., n
non peccat llle
. . .

inobedientia processit ?
llle qui genuit, qui August.

condidit. Per quas igitur rimas,

Hoc peccatum,
est originale inter tot prsesidia innocentiae, pec-
L
lrt quo peccatores nascuntur omnes
x l
catum fingis ingressum? Et re-
Rom.5.19. .
.

concupiscentiahter geniti, quod spondet sancta pagina : per unum

 DISTINCTIO XXX. 291

hominem peccatum intravit in mundum, maliter, dicitur fuisse in primo ho- recipitur
qu S
per unius inobedicntiam, ait Aposto- mine omne quod in humanis cor- v e*eres

lus. Quid qmeris amplius, quid poribus naturaliter est, descendit- hoT^cere
quaeris apertius? Item, inquit Ju- que a primo parente lege propaga- vitIeanUlr -

lianus si per hominem peccatum

: tionis et in se auctum et multi-
intravit in mundum, peccatum vel plicatum est, nulla exteriori
ex voluntate est, vel ex natura est. substantia in id transeunte, et
Si ex mala est volun-
voluntate est, ipsum in futuro resurget. Fomentum
tas, quse peccatum facit si autem ; quidem habet a cibis, sed non con-
ex natura est, mala est natura. Cui vertuntur cibi in humanam substan-
respondeo Ex voluntaie peccatum
: tiam, quae scilicet per propagati-
est. Quaerit forte, utrum originale onem Adam. Trans-
descendit ab °P inio
. . . .
Magistn.
peccatum ex voluntate sit? Re- misit enim Adam modicum quid
spondeo, prorsus et originale pec- de substantia sua in corpora fili-

catum ex voluntate esse, quia lioc orum, quando eos procreavit, id

ex voluntate primi hominis semi- est, aliquid modicum de massa
natum est, ut in ilio esset et in substantise divisum est, et ejus
omnes transiret. » inde formatum corpus filii suique
multiplicatione sine rei extrin-
Objectio quorumdam contra id quod secse adjectione auctum est; et de
supra dictum est : omnes in Adam illo ita augmentato aliquid inde
fuisse homines. separatur, unde formantur poste-
rorum corpora; et ita progredi-
I.
UffO
« Ad hoc autem quod diximus, tur procreationis ordo lege propa-
sent. in Adam fuisse omnes homines, gationis usque ad flnem humani
10. quidam verborum sectatores sic objici- generis. Itaque diligenter ac per-
unt dicentes : Non omnis caro, spicue intelligentibus patet, omnes
quae ab Adam
traducta est, in eo secundum corpora in Adam fuisse
simul existere potuit; quia multo per seminalem rationem et ex eo de-
majoris quantitatis est, quam fu- scendisse propagationis lege.
erit corpus Adae, in quo nec tot
etiam atomi fuerunt, quot ab eo Auctoritate et ratione probatur, nihil

homines descenderunt. Quocirca extrinsecum converti in humanam sub-

verum non esse asserunt, substan- stantiam, quae cib Adam est.

tiam uniuscujusque in primo

fuisse parente. » Quod vero nihil extrinsecum in o.
humani corporis naturam tran- 1
Magister
non
hic
Responsio, ubi aperitur qualiter fuerunt seat, Veritas in Evangelio signifl- approbatur.
' & Matth. 15.
in Adam secundum rationem semina- .
7 .

cat dicens : Omne quod intrat in os, 17.

lem, et quomodo ex eo descenderunt, in ventrem vadit ct in secessum emittitur.

scilicet lege propagationis. « Quod etiam ratione ostendi po-
test hoc modo puer, qui statim :

N Quibus responderi potest, quod post ortum moritur, in illa sta-

dnon materialiter atque causaliter, non for- tura resurget, quam habiturus
 m LIB. II. SENTENTIARUM

erat, si viveret usque ad aetatem catum origiuale? Quod non. Au-

gustinus de vera religione Pecca-
triginta annorum, nullovitio cor-
:

tum adeo voluntarium est, ut si non cst

poris impeditus. Unde ergo illa
voluntarium, peccatum non dicitur. Sed
substantia, adeo parva fuit
quae
voluntarium in parvulis,
mortua, in resurrectione tunc ma- nihil est
qui non habent usum rationis
gna erit, nisi sui in se multiplica-
;

ergo, etc.
tione ? Unde apparet, quod etiam
non aliunde, sed in se
viveret,
Item, nullus peccat in eo quod Arg. I

si

augmentaretur illa substantia; vitare non potest 3. de lib. arb. par-

vulus quod sibi a conceptione con-
sicut costa, de qua facta est mu-
venit, vitare non potest; igitur de-
lier, et panes Evangelici.
sicut
inficiamur tamen, quin cibi et fectus naturalis qui intrat ab ori-
Non
in carnem sanguinem gine, non est defectus culpabiiis,
hlimores et

sed poenalis.
transeant, sed non in veritatem na-
descen- Item, per argumentum quod Arg
turce humance, quse a primis Aug
resur- ponitur in littera : Non peccat qui cont
dit parentibus, quse sola in Julia
creat non peccat qui generat per quas %
rectione erit reliqua vero caro,
; ; c.
;

tanquam igitur rimas inter tot prcesidia innocen-

in quam cibi transeunt,
intrat peccatum.
superflua in resurrectione depo- tice

Item 3. Ethic. Cceco nato nullus im- Arg.

netur » quse tamen ciborum ali- cop.
properabit, sed magis miserebitur ; igi-
arumque rerum fomentis co-
tur defectus naturalis non est cul-
alescit.
pabiiis,sed magis poenalis.
Finis textus Magistri. ) Arg,
Item, Adam non fuit nobilior
(

totanatura humana; ergo se infi*

QUiESTIO I.
ciendo, non potuit totam naturam
humanam inficere. Antecedens pa-

Utrum quilibel secundum legem commu- tet, natura humana habuit

quia
nem propagatus ab Adam contrahat aliquod individuum ita nobile, sic-
peccatum originale ? ut ipse, vel habere potuit. Pro-
batio consequentise, quia corruptio
Alensis 2. p. q. 122. m. 1. et per totum.D.
Thom. minoris boni non inciudit corru-
hic art. 1.
2. q. 81. art. 1.^3. D. Bonav.
1
1. et Sententiarii om-
ptionem majoris.
q. 1. Richard. art. 1. q.
nes hic. Armach. de quxstionibus. Armen.
Catharin. opusc. de peccato origin.Drie&o. tom.2.
I 2 de grat. arb. tract. 3. Vega. /. 2.
et lib. SGHOLIUM.
cle nat. c. 10.
in Triden. c. 11. 12. Soto. /. 1.
de statu deccati, a c. 3.
11. 12. Bellarm. /. 4.
usquead H.etper totum. Contrahi originale a posteriori Adae per
propagationem, probat ex Apostolo Rom. 5.

idem habet 2. Corint. 15. sicut in Adam

l. Circa distinctionem trigesimam, Scriptura
omnes moriitntur etc. ad Galat. 3.
Aru. I,
in qua Magister agit de transfusi- conclusit omnia sub peccato. Iclem ex vet.
one peccati originalis in posteros, Test. Job. 14. Quis potest facere mundum,
qusero duo Primo, utrum quilibet
:
etc. Psalm. 50. Ecce in iniquitatibus.
Jta Gon-

secundum legem communem pro- cilia Milevit. 1.11. Araus. can. 1.

Palsesti-

num, Triden. sess. 5/c. 4. etPatres Graeci et

pagatus ab Adam, contrahat pec-
 DIST. XXX. QUiESTIO II. 293

Latini, quoscitant Coccius, tom. 2.1. 2. art. 2. Prseterea, timc ipsa carentia es-
Bellarm. 1. 4. de statu peccati c. 5. Remittit
set in voluntate sicut ct justitia,
Doctor disputationom quaestionis in distin-
ctionem 32. Vide ibi a num. 8. et >olvuntur
cujus est privatio, secundum An-
argumenta hic posita ibi num. i\.
selmum de conceptu Virginali. Conse-
ouens est falsum, quia voluntas
Contra ad Rom. 5. Per unum ho- est vis immateVialissima, et per
minem peccatum in mundum intravit, in consequens maxime a carne sepa-
quo omnes peccaverunt, et ibidcm : Si- rata ergo non potest inlici a car-
;

cut per inobedientiam unius hominis pec- ne, ex quo a carne separatur.
catores constituti sunt multi, ita per unius
hominis obedientiam justi constituimur SCHOLIUM.
multi. Item, Aug. de fide ad Petr. fir-
missimc tene, ctc. et ponilur in littera. Originale poccatum esse privationem jus-
titiae originalis in voluntate, et non esse con-
cupiscentiam, nec ignorantiam ;de quo
QUZESTIO II. d. 32. vide n. 7. et solvuntur argumen-
ta n. 16.
Utrum istud peccatum sit carentia ori-
ginalis justitice.
Contra, peccatum originale non
Alensis 2. p. q. 122. m. 2. et 3. ptr totum D. potest esse aliud quam ista priva-R a tio'ad
Thom. 2. q. 82. arl. 3. D. Bonav. hic art. 2.
1.
tio; non enim est concupiscentia; or^mSe
q. 1. Richard. art. k.q. 1. Durand. q. 3. Occham
2. q. uli. Gabr. hic q. 2. Vas.q 1. 2. disp. 132. tum quia illa est naturalis ex dist. vec(na m ^
c. 8. 9.
29. tum quia ipsa est in parte sen- ^^j^-
sitiva, ubi non est peccatum
1
se- nefi
ignoran-
Qusero secundo,utrum istud pec- cundum Anselmum tum quia non ;
tiam,
sed
•

catum sit carentia originalis justi- est actuahs, quia tunc llla concu- privatjo-
nem
tise ? Quod non, quia Angelus ca- piscentia esset actualis ; non habi- justitice.

ret ea, et tamen non habet aliquod tualis, quia habitus derelictus in
peccatum. anima ex peccato mortali, non est
Prseterea,Adam caruit ea, amisit peccatum mortale, manet enim
enim justitiam originalem peccan- talis habitus dimisso peccato per
do, et tamen non habuit peccatum pcjenitentiam nec etiam ignoran-;

originale, sed actuale. tia est, quia parvulus baptizatus

Prseterea, baptizatus parvulus ita ignorat sicut non baptizatus.
caret justitia originali, et tamen Prseterea deordinat totam ani-
non habet peccatum originale. mam ergo si est aliqua una culpa,
;

Si dicatur quod aliquo modo per in illa potentia, est ad cujus deor-
gratiam est dimissum, ideo aliquo dinationem tota anima deordina-
modo non habet illud. Contra, ba- tur illa sola est voluntas, quia
;

ptizatus relapsus non habet gra- sicut ipsa ordinata ordinat alias,
tiam ergo non habet unde remit-
; ita deordinata deordinat non est ;

tatur sibi illud peccatum et non ; autem aliquid positivum, ergo est
habet justitiam originalem ; ergo privatio justitise oppositse huic
peccatum originale redit in eo. culpse.
 DISTINCTIO XXXI. 205

DISTINCTIO XXXI
(Tcxtus Magistri Senlenliarum.)

sum damnat; non animas,

quse Dist.

Quomodo peccalum originale a palribus sed carnem solam, sicut supenus *

Yl {
m H/
transeat ad filios ? diximus, ex traduce esse admittit. tibfdT
n
Non secundum animam, sed
igitur et ^J.
A.
Huu'0 Nunc superest investigare, qua- secundum carnem solam peccatum
r
piscent.
sparsim
Sa m
p vii.
'
liter illud peccatum a patribus originale trahitur a parentibus. Rom.7. 23.
29,
c -

traducatur in filios, scilicet an se- Est enim peccatum originale, ut

cundum solam animam, an secun- supra diximus concupiscentia,
,

dum carnem, sive secundum utrum- non quidem actus, sed vitium. Unde
que. Augustinus Ipsa concupiscentia
:

est lex membrorum vel carnis quae ;

An secundum animam, an sccundum

est morbidus quidam affectus, vel lan-
carnern.
guor, qui commovet illicitum desi-
derium, id est, carnalem concupi-
quidam secundum
Putaverunt
scentiam, quae lex peccati dicitur;
animam trahi peccatum originale,
quae dicitur manere in carne, non
non solum secundum oarnem.
quin in anima sit, sed quia per
quia non solum carnem, .sed
animam ex traduce esse ar-
corruptionem carnis in anima fit.
et
bitrati sunt. Sicut enim in gene-
Causam corruptionis carnis ostendit, ex
ratione prolis de carne paterna
qua in anima peccatum fit.
substantialiter trahitur caro, ita
etiam de gignentis anima animam Caro enim propter peccatum c.
geniti essentialiter deduci ab his Rom - 13 4-
corrupta fuit Adam, adeo ut,
in
-

existimatur. Ideoque sicut de cor- cum ante peccatum vir et rnulier

rupta carne caro corrupta semi- sine incentivo libidinis et concu-
natur, ita etiam de anima pecca- piscentiae fervore possent conve-
trice animapeccatrix, corruptione nire, essetque thorus immaculatus,
originali infecta, ab illis trahi jam peccatum non valeat fieri
post
dicitur. »
carnalis copula absque libidinosa
concupiscentia quse semper vitium
;

Prcedictam opinionem damnat, et quod est, et etiam culpa, nisi excusetur

per carnem traducatur pcccatum, et
per bona conjugii. In concupi-
quomodo, ostendit. scentia igitur et libidine concipi-
tur caro formanda in corpus pro-
B.
Dist. 18.
Hoc autem fides catholica re- lis. Unde caro ipsa, quae concipitur
ttera h.
spuit et tanquam veritati adver- in vitiosa concupiscentia, pollui-
 LIR. II. SENTENTIAUUM
tur corrumpitur; ex cujus con-
et
Natura quippe humana non opere
tactu anima, cum infunditur, Dei cum vitio primitus est institu-
maculam trahit, qua polluitur et ta, sed ex voluntatis arbitrio pri-
fit rca, id est, vitium concupiscen- orum hominum venienti vitio est
tioe, quod est originale peccatum. sauciata, ita ut non sit in carne
bonum, sed vitium, quo inficitur
Qnod propter corruptionem carnis, qucc anima ».
cst causa peccati, dicitur peccatum esse
in carne. De causa originalis peccati, quce est in
carne, utrum sit culpa, vel pcena.
D. Ideoque ipsum peccatum dicitur
In carne
dicitnr manere in came. Caro igitur, quao Hic quaeri solet, utrum causa pec- e.
esse caosa . • . .. . , . Dubium 1,
peccati.
in concupiscentia libidinis semina- cati onginalis quse dicta est esse
Amh. com-
mentario
tur, nec culpam habet, nec actum in carne, culpa sit, vel pcena, sive
ad 7. cap. culpce, sed causam. In eo igitur, quod
ad Rom.
aliquid aliud? Culpa esse non potest,
lbidem seminatur, corruptio est ; in eo au- quia culpa non est in re irrationa-
paulo
inferias. tem quod nascitur, concupisccntice li. Si enim culpa esset in carne
Lib. 4.
contra vitium est. Unde Ambrosius, de ver- ante infusionem animse, actualis
Julian.
cap. 4. et bis Apostoli sic ait : « Quomodo esset, vel originalis. Sed actualis ibi
pleniusc.9.
habitat peccatum in carne, cum non est, nec originalis culpa est, quia
non sit substantia, sed privatio ipsa causa est originalis peccati. Si
boni? Ecce primi hominis corpus autem pcena est, quse est illa? passi-
corruptum est per peccatum, ipsa- bilitas vel mortalitas, vel alia corru-
que corruptio per conditionem ptio? IIos enim defectus carni in-
offensionis manet in corpore, ro- esse constat.
bur tenens divinse sententise datse
in Adam, cujus consortio anima Hic aperitur quid sit fceditas tracta ex
maculatur peccato. Per id ergo, libidine coeuntium, qnce vitium vel

quod facti causa manet, inhabitare corruptio dici potest.

dicitur peccatum in carne » hsec ;

est lex carnis. Idem « Non habi- : Ad quod dici potest, quod multi- f.
i j n • Responsio.
tat peccatum in anima, sed in car-
, •

plex deiectus carnis, et prsecipue

ne, quia peccati causa ex carne est, pollutio quaedam, quam ex fervo-
non ex anima quia caro est ex
; re coitus parentum
concupi- et
origine carnis peccati, et per tra- scentia libidinosa contrahit caro,
ducem omnis caro fit causa pecca- dum concipitur, causa est origina-
ti anima vero non traducitur, et
» ; lis peccati, quae recte vitium sive
ideo in se causam peccati non corruptio carnis appellari potest.
habet. Augustinus quoque, ex car- Quse fceditas major videtur esse in
ne peccatum animam contrahere, carne concupiscentialiter tradu- Dubium 2.

in sermone quodam de verbis Apo- cta, quam in ea unde traducitur.

stoli ostendit dicens : Vitium
« Et quod vitium vel corruptio sit in
concupiscentise est, quod anima carne ante conjunctionem animse,
non ex se, sed ex carne contraxit. effectu probatur, cum anima in-
 DISTINCTIO XXXI. 297

funditur, quae ex corruptione car- peccatum, ideo scilicet, quia ex viti-

nis maculatur; sicut in vase di- osa lege originis nostrae, in qua
gnoscitur vitium esse, cum vinum concipimur,scilicet carnislibidino-
infusum acescit. sa concupiscentia, traducitur, ut
supra dictum est. Non enim, q n i a Duh um3i

Inductu similium ostendit non absurde ex carne tracta ab Adam concepti

dici filios trahere peccatum a parenti- sumus, ideo peccatum traximus,
bus, etiam mundis. quia et Christi corpus ex eadem
carne formatum est, quse ab Adam
g. Ne autem miremur descendit, sed ejus conceptus est
et intellectu
Aha diiii- , , ..
celebratus non lcge peccati, id
turbemur andientes, peccatum est,
cuitas ori-
concupiscentia carnis, unde et ca-
auV^c.Y ginale filios traducere a parenti-
L 3
bus J am P er Baptismum ab illo pec- ro ejus peccatrix non fuit, imo
3ap 9 2. i.
»

Lib.2. cato mundatis; cliversarum simili- operatione Spiritus sancti. Noster

et 28. tudinum inductione id posse fleri vero conceptus non fit sine libi-
insinuat Augustinus in lib. de Bapti- non est sine peccato.
dine, et ideo
Aug c 2<
smo parvulorum, ita inquiens « Quo- :
Quod evidenter Augustinus osten- -
*

modo praeputium per circumcisi- dit in libro de fide ad Petrum, sic di-

onem aufertur, manet tamen in cens : « Quia, dumsibi invicem vir

eo quem genuerunt circumcisi; mulierque miscentur, sine libidine
quomodo etiam palea, qurc opere non est parentum concubitus ; ob
humano tanta diligentia separa- hoc filiorum ex eorum carne na-
tur, manet tamen in fructu, qui de scentium non potest sine peccato
purgato nascitur tritico »;.ita esse conceptus, ubi peccatum in

peccatum, quod in parentibus per parvulos non transmittit propaga-

baptismum mundatur, manet in tio, sed libido nec fcecunditas humance
;

eis quos genuerunt. Ex hoc enim naturce facit, homines cum peccato

gignunt, quod adhuc vetustum tra- nasci, sed foeditas libidinis ,

quam
hunt, non ex hoc, quod in novitate homines habent ex illius primi
promovit eos inter fllios Dei. Non justissima condemnatione peccati.
enim generant parentes filios se- Ideo beatus David, propter origi-
cundum illam generationem, qua nale peccatum quo naturaliter
,

denuonati sunt, sed potius secun- obstricti sunt filii irae, dicit : In

dum illam, qua carnaliter et ipsi iniquitatibus conceptus sum , et in pecca-

primum sunt generati.

tis me mater mea. » Ex hoc ^e
concepit
4, 131

^
itaque apparet, ex lege conceptio- P s aln^
nis traduci originale peccatum,
Quare dicitur originale peccatum.
quia conceptio sic fieret in
nisi
carne, anima ex carnis conjuncti-
n. Jam ostensum est, quid sit ori- one concupiscentiae vitium non
x. littera ginale peccatum, et qualiter a pa-
traheret.
:xx. nt/ rentibus in fllios, et per carnem in
pfaYml' animam transeat. Ex quibus etiam
innotescit, quare dicatur originale
 ) .

298 LIB. ll.SENTENTIARUM

Objectio quorumdam nitentium probare QLMRSTIO UNICA.

peccatum non traduei ex lege coitus.
Utrum anima contrahat peccatum origi-

nalc a carne infecta concupiscibiliter

i. Sed ad hoc opponitur hoc modo.
seminata.
In ipso conceptu, nbi dicitur trans-
mitti peccatum, propagatur earo, Alensis 2. p. q. 122. m. 4. D. Bonav. hic art. 2. q.

nec tamen tunc infunditur anima I. I\Thom. 1. 2. q. 81. a 1. et 2. a. 32. q. vn.

Richard. a.2. q. 1. Gabriel. q. 1,
secundum Physicos, sed jam effi-
giato corpore quod etiam Moyses ;
Circa distinctionem trigesimam i.
1 1
in Exodo aperte significat ubi Arg
\,o° '

^
- ,
primam, qusero utrum anima con-
ait de percussura mulieris prse- trahat peccatum originale a carne
gnantis : Si quis, inquit, percusserii infectaconcupiscibiliter seminata
mulierem prcegnantem et abortum fecerit, Quod non, quia materia non agit
si ad/iuc informe fuerit puerperium, in formam; ergo nec caro in
mulctabitur pecunia ; si autem formatum animam.
fuerit, animam pro anima. For-
reddat Confirmatur, quia secundum Au-
matum vero intelligitur propria gustinum 12. super Gen. Agens prce-
anima animatum, et informe quod stantius est patiente, et secundum Cap. 28.

nondum habet animam. In ipso ipsum ibidem : Nullum corpus est

ergo conceptu, cum caro propa- ex quibus conclu-

prcestantius spiritu ;

gatur, nondum infunditur anima. dit quod nullum corpus agit in

Quomodo ergo ibi peccatum trans- spiritum, ex quo habetur propo-
mittitur, cum peccatum non pos- situm. Et si dicatur, quod major
sit esse ubi anima non est? Ad Augustini vera est in bonis, non in
Responsio quod dici potest, quia in illo con- malis quia defectus potest esse
,

soiutione. ceptu dicitur peccatum transmitti, non pejor causa.

quia peccatum originale ibi sit, Contra, causa naturalis mali Arg> 2.

sed quia caro ibi contrahit id, ex culpae non potest essc sola poena,
quo peccatum fit anima, cum in quia poena justa est, et ad justum
infunditur. Et utrumque vocatur praecise non sequitur naturaliter
Conceptus
dupiiciter conceptus, scilicet et cum caro pro- culpa; iilud autem quod est in
dicitur. n
pagatur lormamque corporis hu-
, •!
Matth. i. carne, est pure poena, et si est cau-
20
mani recipit, et cum anima infunde- sa culpae, non est nisi causa natu-
tur, quod aliquando etiam dicitur ralis, quia non est libera, ergo, etc.
nativitas ; unde, quocl natum est in ea, Prseterea, si a carne infecta con- Arg.3.

proprie autem nativitas dicitur in trahitur, ergo contrahetur a pro-

lucem editio. ximo parente, quia ab ipso semi-
natur caro consequens est
talis ;

(Finis textus Magistris. falsum, quia tunc peccatum ori-

ginale posset augeri in parentibus
intermediis; plura enim agentia
ejusdem rationis possunt in effe-
 DIST. XXXI. QUiESTIO UNICA. 299

ctum perfectiorem, et ita parens ma non enim

; causatur a se actu
primus cum parentibus interme- suo, quia tunc esset peccatum
diis potest intendere peccatum actuale nec a Deo, patet nec ab
; ;

originale ultra illud quod esset ipso Adam, quia ponamus quod
in filio primo, immediate aparente fuerit annihilatus, vel modo si est,

genito. saltem modo non habet aliquam

culpam, quia ponitur beatus ergo ;

scholium. modo non est sub ratione pecca-

toris, sub qua ratione poni habe-
Animam a carne ( secundum Magist. ) infi-
ci, et sic peccatum originale contrahi, quia ret causa hujus peccati.
non aliter contrahitur, quam per rationes Praeterea contraximus istud
,

seminales ; de quo. dist. 32. n. 12. peccatum inquantum fuimus in

Adam, secundum rationem semi-
2.
Ratio ad
Contra, Magister in littera ad- nalem, secundum Augustinum \.
opposit. ducit auctoritatem Sanctorum , super Gen. hoc autem fuit secun-
quod anima a carne inficiatur, dum corpus, non secundum ani-
quia nisi esset ita non videtur ,
mam anima enim non est ex tra-
;

posse assignari aliqua causa, unde duce, sicut adducit Magister aucto-
istud peccatum causaretur iri ani- ritatem in littera.
 DISTTNCTIO. XXXII. 301

DISTINCTIO XXXII.
(Textus Magistri Sententiarum.)

Quod originale peccatum duobus modis

Quomodo originale peccatum dimittitur
dimittitur, scilicet extenuatione sui, et
in Baptismo.
solutione reatus.

A. Quoniam supra dictumest, origi-

Dist.XXX.
lit. b\ et
nale peccatum esse vitium concu- Duplici ergo] ratione peccatum K \f^ \ u -

dist.XXXI.
lit. B.
piscentise,assignatumque, quomo- originale dicitur dimitti in Ba- £*%*•?'
.
2. Connt.
Aug. lib. do a parentibus trahatur et origi- ptismo, quia per gratiamBaptismi 6. 1.
de nuptiis
et concu- nale dicatur; superest investigare, vitium concupiscentia? debilitatur
piscentia 1.
c. 25. quomodo Baptismo dimittatur,
in atque extenuatur, ita ut jam non
et c. 23.
ibid. Eccl. cum etiam post Baptismum rema- regnet, nisi consensu reddantur ei
18. d.
neat concupiscentia ,
quae ante vires; quia reatus ipsius solvitur.
fuerat. Unde videtur, vel peccatum Unde Augustinus in lib. de Baptismo
originale non esse concupisoen- parvulorum:« gratia per Baptismum
tiam, vel non remitti in Baptismo. id agitur, ut vetus homo crucifigatur
« Manet quippe, ut ait Augustinus, et corpus peccati destruatur, non ita,
in corpore mortis hujus carnalis ut in ipsa vivente carne concu-
concupiscentia cujus vitiosis de-
; piscentia respersa et innatarepen-
sideriis non obedire prsecipimur; te absumatur et non sit, sed ne
Dubium 1. quse tamen concupiscentia quoti- obsit mortuo, quae inerat nato. Nam
die minuitur in proficientibus et si post Baptismum homo vixerit,
continentibus. » Sed licet remaneat in carne habet concupiscentiam,
concupiscentia post Baptismum, cum qua pugnet; eamque adju-
non tamen dominatur et regnat sicut vante Deo superet, si tamen non
ante imo per gratiam Baptismi
; in vacuum gratiam ejus suscepit. Non
mitigatur et minuitur, ut post do- itaque hoc praestatur in Baptismo,
minari non valeat, nisi quis red- nisi forte miraculo ineffabili Crea-
dat vires hosti eundo post concupis- toris, ut lex peccati, quse est in
Nec post Baptismum re-
centias. membris, prorsus extinguatur et
Dubium 2 manet ad reattim, quia non im- non sit, sed ut, quidquid mali ab
putatur in peccatum, sed tantum homine factum dictum cogita-
poena peccati est, ante Baptismum tumque est, totum aboleatur, ac
vero poena est et culpa. velut factum non fuerit, habea-
tur, ipsa vero concupiscentia,
soluto reatus vinculo, quo per
illam diabolus animam retinebat
et a suo Creatore separabat, ma-
 :

302 LIB. II. SENTENTIARUM

neat in certamine. » Ecce hic aper- eras natus, ct quidquid antea con-
te ostendit, ea ratione dimitti in sensisti malae concupiscentias sive
Baptismo, non quia non maneat cogitatione, sive locutione, sive
post Baptismum, sed quia reatus actione. » Idem in lib. de nuptiis et

in Baptismo aboletur. Deinde idem concupiscentia « Concupiscentia car-

ipse ostendit, eo modo etiam di- nis, licet in regeneratis, jam non
mitti, quia Baptismi gratia con- deputetur in peccatum, qusecum-
is entia ipsa mitigatur et mi- que tamen proles nascitur, obliga-
nuitur, in eodem libro, ita dicens : ta est originali peccato. » Item :

Lex carnis, quam Apostolus « Dimittitur concupiscentia carnis

appellat peccatum, cum ait: Non inBaptismo, non ut non sit, sed ut
Auctoriu- regnet peccatum in vestro mortali corpo- non imputctur in peccatum. Hoc est
de afiero /v, 11011 sic manet in membris enim non habere peccaium, non csse re-
c 28.
*
eorum qui exaquaet Spiritu renati um pcccati. Quomodo crgo alia pec- r .
Q
'» 5'
•*»«« o. o. sunt. tanquam non sit ejus
l j
facta re- cata praetereunt
r actu et remanent <i
uoad
senlentiam
jm.n 3.
m iss i 0j ixl>i omnino plena fit remis- reatu, ut homicidium et similia ita ;
iib. 1. de

sio peccatorum sed manet in ve-; e converso fieri potest, ut concupi- et concupi-
. •
, scentiam.
tustate carnis tanquam supera-
,
, , . , ,

scentia prvetcreat reatu et remaneat c. 25. m.

tum et peremptum, nisi illicito aetu. » Ex prsedictis evidenter mon- Dubium 4.

consensu quodammodo reviviscat stratur, quomodo peccatum ori-

et in regnum proprium dominati- ginale in Baptismo remittatur.
onemque revocetur. » Hic aperte
insinuatur, in Baptismo concupi- De fceditate quam caro ex libidine co-

scentiam ex quo et dicitur

debiliiari, Uus contrahit, utrum in Baptismo di-
dimitti, non solum ideo, quia reatus luatur.
ibi solvitur. Quem remissionis
modum aliis etiam pluribus testi- Soiet autem hic quseri, utrum
moniis Scriptura edocet. et ipsa caro in Baptismo ab illa o P inio 1.

Ait enim Augustinus contra Ju- foeditate purgeretur, quam in con-

prinapio. lianum : « Lex quae in membris est, ceptione ex concupiscentia libidi-
U
cont/' vitium carnis est, quod ex poena nosa contraxit ? Quibusdam vide-
dU
e P is oias
peccati et ex traduce mortis pro- tur, quod sicat anima a reatu puri-
Pe,a o' iani -
venit. Sed lex ista, quse est in flcatur, ita et caro abilla poliutione
membris, remissaest regeneratione purgatur, sicut duobus completur
spirituali et manet in carne mortali. mysterium baptismi, scilicet aqua
Rcmissa est, quia reatus solutus et spiritu, ita ibi duo purgentur,
est Sacramento, quo renascuntur anima scilicet a reatu, et caro ab
fideles. Mme/autem quia operatur in a contagione; quod quidem pro-
desideria, contra quse dimicant babile est. Alii vero putant, tan- o P inio 2.

etiam fideles. » Idem in sermone tum animam ibi mundari, carnem

quodam de concupiscentia carnis Per: vero non ab illa fceditate purgari.
gratiam Baptismatis et lavacrum Si vero remanet illa foeditas usque objicitur.

regenerationis solutus est et ipse ad procreationem filiorum, quae fit

concupiscentiae reatus, cum quo in concupiscentia carnis, videtur

 DISTIXCTIO XXXII. 303

natura camis magis ac magis

corrumpi, et magis corrupta vi- Qua justitia animce mundce ex creatione
detur caro prolis quam parentis illud peccatam imputetur, cum non
quia de carne pollutionem quam possit vitare.
habuit a conceptu, retinente tra-
hitur polluta et in concupiscentia Soletetiamquaeri, quajustitiate-
E.
concipitur, uncle et polluitur, et neatur illo peccato animainnocens
ita ex duplici causa contaminatur. a Deo creata, cum non sit in po-
Unde et major videtur pollutio testate sua illud vitare ? Non enim
carnis in prole, quam fuerit in per liberum arbitrium illud com-
ephcatur.
p arente< Ad quod illi dicunt, quia mittitur, quia non prius est anima
licetcaro prolis ex carne foeda quam illi peccato est obnoxia. Ad Solutio

seminetur et in concupiscentia
concipiatur, non tamen majorem
hoc quidam dicilntj ideo a nimam «*
aliorum.

tur<
ream esse illius pecoati) licet mun .

fceditatem trahit, quam caro, unde da a Deo sit creata, quia cum in- soiutio
seminatur, habuit. Quamvis etiam funditur corpori condelectatur carni agiStn "

si foedior atque immundior sit ex quo peccatum contrahit. Quod

caro prolis, et ideo magiscorrupta si esset, jam non originale, sed actua-
quam caro parentis, non tamen, ut le diceretur. Potius ergo ideo re-
aiunt, fit prsejudicium veritatis, cte potest dici imputari animse Re «ponsio
il-
Au°".
quia nec absurdum esse dicunt, lud peccatum, quod ex corrupti- ia>. 14.

si carnis natura magis in poste- .;.,.,.

one corporis mevitabihter trahit,
cap. 3.

rioribus corrupta trahatur, neque quia u t ait Augustinus in libro de

ex ipsa magis corrupta anima Civitate Dei Non
: « fuit corruptio
amplius inficiatur. corporis, quse aggravat animam,
causa primi peccati, sed pcena, nec
Ex quo auctore sit illa concupiscentia, caro corruptibilis animam peccatri-
Deo scilicet vel alio ? cem fecit, sed peccatrix anima car-
nem corruptibilcm fecit. »
n. Praeterea quaeri solet, utrum
concupiscentia, quae post bapti- Utrum illud peccatum sit voluntarium F.
smum tantum pcenalitas
remanet et vel necessarium ? Psalm. 24.
17.
est, ante baptismum vero pcena Cap. 13.

erat et culpa, ex Deo auctore sit, Illud etiam non immerito quaeri
vel ex alio? Ad quod breviter re- potest, utrum peccatum originale
spondentes dicimus, quia, inquan- debeat dici voluntarium vel necessa-
tum pcena est, Deum habet aucto- rium. Et necessarium potest dici,

rem inquantum vero culpa est,

;
quia vitari non potest; unde et
diabolum sive hominem habet au- Propheta dicit : De necessitatibus meis

ctorem. erueme ; et voluntarium non incon-

grue appellatur, quia ex voluntate
primi hominis processit, ut Au-
gustinus primo libro Retract. ostendit
dicens. « Istud quod in parvulis
 304 L1B.II. SENTENTIAKUM

dicitur originale peccatum, cum modo: anima corpore creatur,

in

adhucnon utantur libero arbitrio in cujus conjunctione peccato ma-

voluntatis, non absurde vocatur culatur; quam cito igitur est, pec-

voluntarium, quia, ex prima hominis catum liabet, nec prius fuit, quam
mala voluntate contractum, fa- peccatum habuit; non igitur taiis,
ctum est quodammodo haeredita- qualis a Deo creatur. Creatur

rium. »
enim a Deo innocens et sinevitio,
et nunquam talis est. Ad quod
Solutio

Quare Deus animam corpori jungit,

dici potest, quia non omnino
eam
>ns inde maculari, et idco talis est qualem eam Deus fe-
damnari ? cit Deus enim bonam eam fecit
;

et bonitatem ei sine corruptione

si vcro quseritur cur Deus, indidit. Et dicitur illa naturalis Dubium!
G .
:

Roi lL
animam ipsam sine ma- bonitas, quam in creatione a Con- xxxiv
i3. Q u i fecit
ht D
cula et scit, eam ex corporis con- ditore suscepit, quam bonitatem -
*

junctione maculam peccati con- per peccatum penitus non amisit,

trahere,et aliquando ante Baptis- sed vitiatam habuit, quam Deus
mum sejungi ab ipso corpore, et tamen sine vitio fecit. Si enim
sic damnari, eam corpori conjun-
res bona non esset anima, in ea

git? respondemus exaltitudine judi- malum esse nequiret, cum non

ciorum Dei id provenire, et nec in- possit malum esse nisi in bono, ut

juste id a Deo fieri. Ipse enim non post dicitur. Non igitur omnino
incongruehumanasconditionismo- talis est anima, qualis a Deo crea-
dum, quem a principio instituit, ta. Sicut quis, pollutas habens
licet peccata hominum interces- maniiS; non tale habuit pomum,
immutatione continue quale ego dedi mundis manibus;
serint, sine
servat, corpora de materia a prin-
ego enim dedi mundum.
cipio sine vitio facta tingens, ani-
masque denihilocreans, eorumque An animce. ex creatione sint cequales in
conjunctione hominem perficiens. donis naturalibus ?

Cum igitur utraque hominis na-

Illud quoque non incongrue quae-
tura a Deo sinevitio sit instituta,
ri solet, utrum omnes animae ex:
licet a se peccato sit vitiata, non i.

creatione sequales sint, an aliae Dubium G.

ideo Deus humanae
immutabilis
aliis excellentiores. Pluribus non
conditionis primariam legem mu-
irrationabiliter videtur, quod ex
tare debuit, sive a multiplicatione
ipsa creatione aliae aliis excellant
hominum desistere.
in naturalibus donis, ut in essentia

qualis a Deo creatur alia aliis sit subtilior et ad intel-

An anima sit talis, ?
ligendum memorandumque habi-

H.
quibusdam quaeri solet,
Hic a lior, utpote acutiori ingenio et
Probatio.
u trum anima talis sit ante baptis- perspicaciori intellectu praedita.
mum, qualis a Deo creatur? Quod Quod non improbabiliter dicitur,
non esse, probare conantur hoc cum in Angelis ita fuisse constet.
 DIST. XXXil. QILESTIO UNIGA. 305

Et licet naturalibus donis aliae cundo, qualiter seminatur caro

prae aliis polleant, tamen, ante infecta. Tertio, qualiter ab ipsa
Baptisnmm a corpore discedentes inficitur anima. Quarto, qualiter
parem poenam, et post Baptismum anima ab infectione illa liberatur
statim sequalem coronam sortiun- per Baptismum.
tur, quia ingenii acumen vel tardi-
tasprsemium vel poenam in fu- SCHOLIUM.
turo non collocat. Quoad quaestiones harum trium distin-
(Finis textus Magistri.) ctionum, sententia Magistri, Henr. Gregor.
et aliorum est, originale esse morbidam
qualitatem. Juxta Henr. sunt quatuor dicti.
QUiESTIO UNICA. Primum, voluntas peccans causavit illam
qualitatem, quse suo pondere excitat ad sen-
Ulrum in Baptismo remittatur peccatum sualia. Secundum, vel tota caro parentum
originale ? est infecta illa qualitate, vel caro quse se-
minatur ex libidine inficitur. Tertium, in
m. m.
primo instanti creationis anima a carne
Alensis 2. p. q. 122. 2. et 10. D. Thom. 1.
2. q. 81. a. 1.2. et tf
. 82. a. 2. et 3. D. Bo- infecta cui unitur, inficitur, id est, fit pecca-
nav.30. a. 2. q. 1. ethtc a. 1. q. 1. Rich. a. 1. trix.Quartum, manet illa curvitas post Ba-
q. 1. Henric. quodl.i. q. 11. et quodt.5. q. 23.
Vega 4. in Trident. c. 2. et sequent. Bellarm. 5. ptismum, sed non imputatur.
de statu peccati ]>er totum. Greg. d. 31. a. 2.
Vasq. 1. 2. q. 132. Assor. tom. 1. /. 4. c. 26.
et 27. Herv. 2. disp. 25, 9. 3. Trid. sess. 5.
Ad primum dicitur, (a) quod vo- 2.
Henr.
carc. 5. Suar. 3. fo»i. d. 5. 26. 5. 1. ncm omnes luntas peccans in carne causavit quodl. 5.
tamen tractant de concl. tituli, sed de ea vel q. 23.
de aliis quse tractantur in hac qusest. de origi- quamdam qualitatem morbidam qusere
nali peccato. eumdem
consequentem curvitatem volun- quodl. 1.
tatis. Hsec autem qualitas morbida q. 1JL et
antiquos,
1. Circa distinctionem trigesimam dicitur fomes, lex membrorum, ty- qusere.
D. Tiiom.
secundam, qusero, utrum in Ba- rannus, et est sicut quoddam pon- 1. 2. q. 81.
et Henr.
ptismo remittatur peccatum origi- dus in carne excitans motus sen- ubi
et infra
nale? Quod non, quia culpa non suales, et inclinans animam ad D. Bonav.
remittitur nisi justitia opposita condelectandum carni,et ita retar-
restituatur ; sed justitia originalis dans et reprimens a delectationi-
non restituitur in Baptismo, patet bus superioribussive supernatura-
per eflectus ejus. libus, juxtaillud Sap. 9. Corpusquod
Contra est Magister in littera, corrumpitur aggravat animam, propter
et Ecciesia tenet oppositum. istam qualitatem morbidam in ipsa
In ista materia de peccato ori- carne sic aggravantem,id est, incli-
ginali, tenendo ipsum inesse sicut nantem ad inferiora. Et secundum
sonant auctoritates, quae sunt pri- quemdam (b), ista qualitas nun-
mae qusestionis, duo sunt modi di- quam minuitur in essentia sua,
cendi circa hoc. Unus Magistri, licet in effectu suo minuatur, hoc
et aliorum sequentium et expo- est, quod licet gratia tanta possit
nentium ipsum. Ad intellectum esse, quod magis inclinet ad supe-
autem istius vise quatuor sunt vi- riora, quam fomes ad inferiora ;

denda. Primo, qualiter ab anima non tamen minuit fomitem, quan-

contrahitur infectio in carne. Se- tum ad essentiam suam, quia non
Tom.XIII.
 LIB. II. SENTENTIAKUM
contrariatur fomiti, qui est in autem prrecise ut poena peccati
carne, et gratia est in anima. Et prsecedcntis, et materia exercen-
ponitur exemplum de lapide ap- dne virtutis.
penso, nec ad alas avis,
ligato Secundum istam viam patet Mens
(g) Henrici
quantumcuinque creseeret vis mo- quid dicendum ad qusestiones
sit quoad
quatuor
tiva in ala, nunquam decresceret motas; est enim culpa originalis qunestioues
molas
pondus lapidis, licet quantum ad in qnolibct sic propagato, et hoc his tribus
distinct.
effectum minus posset deprimere, quantum ad primam qusestionem.
quia virtus contraria vinceret in P]tquoad tertiam qusestionem, di-
effectum. cendum est carnem infectam sic

ubi
Henr.
supra.
De secundo dicitur, (c) quod vel seminari, et ab illa infecta ani-
tota caro parentum fuit infecta mam inflci culpabiliter, quse culpa
hac qualitate morbida, et ita illa quoad secundam qusestionem vel
ijuaeseminatur vel si non tota (d),
; est curvitas opposita rectitudini
aut si illa quse seminatur, non fuit naturali voluntatis, vel concupi-
caro patris saltem ex fervore et scentia, id est, pronitas ad concu-
libidine in seminatione inhcitur piscendum effrsenate delectabilia,
ipsa caro seminata. Et huic secun- quantum adquar-
e t remittitur(h),
do videtur consentire Augustinus, tam qu^stionem, non in se, sed
qui infectionem illam attribuit, quantum ad reatum.
non propagationi, sed libidini in
propagatione, sicut patet dist. 30. GOMMENTARIUS.
hiijus secundi.

3. De tertio articulo (e) dicitur quod (a) Ad primum dicitur, etc, Hic Do-
l.
Henr.
quodl. 6. in instanti creationis et infusi- ctor recitat opinionem Henrici, qui dicit
q. 32.
onisanimse,ipsa maculatur a carne quod voluntas, puta Adoe, peccans fit

infecta, ita quod licet infectio vel curva, sic intelligendo, quia ex quo isti

maculatio carnis non fuerit culpa ponunt in voluntate rectitudinem natura-

formaliter, sed sequela culpse, lem etiam a justitia originali, et voluntas

est tamen occasio culpae anima in peccando corrumpit rectitudinem illam

carni unita, quia (^uando anima naturalem, ideo sic peccando de recta fit

unitur in carne, infectio ejus talis curva et ipsa voiuntas curva causat qua-
est, qualis nata est esse in anima, litatem quamdam morbidam per quam
talis est culpa. Exemplificatur de tota caro fit morbida et infecta, et hanc
pomo dato mundo et foedato a ma- qualitatem morbidam dicunt esse
nu recipientis. fomitem, etc.

De quarto, (f) vel ponitur quod (b) Et secundum quemdam ista quali-

ista curvitas manet in voluntate, tas nunquam minuitur. IJic Doctor ponit

quam incurrit peccando; vel si opinionem D. Thomse, qui vult quod

non, saltem manet fomes in car- ista qualitas nunquam minuitur se-
Idem. ibid.

ne. Sed sive utrumque, sive alte- cundum suum esse, sic quod si fuit in-

rum manet, non imputatur animse tep.saa malignitatis ut quatuor, et nunc

post Baptismum, sicut ante, quia est ut quatuor, tantum in effectu suo mi-

totaliter tollitur reatus; manet nuitur, sicintelligendo quod licet gratia

 ;

DIST. XXXII. QUjESTIO UNICA. 307

non corrumpit hanc f|ualitatem, ex quo Baptismum, vel saltem alterum istorum,

non sunt contraria, quia ista qualitas vel simul utrumque manet sine reatu

subjective est in carne, gratia autem in et sic tollitur peccatum formaliter, quia

voluntate ; modo contraria sunt circa ille reatus non manet materialiter, quia

idem subjectum, tamen gratia potest esse qualitas manet sicut effectus primi peccati

tanta quod magis inclinabit voluntatem hominis, sive peccati originalis proece-

ad habendum actum circa superiora et dentis et ut materia exercendce virtutis,

aiterna quam ista qualitas inclinet ad in- quia illis stantibus, appetitus inclinatur

feriora et terrena. ad malum, et ex hoc voluntas habe toc-

2. (c) De secundo dicitur. Hic Doctor ad casionem retrahendi ipsum, et sic meren-
secundum articulum, scilicet qualiter se- di, etc.

minetur caro infecta, recitat primo opini- (g) Secundum istam viam, etc. Hic
onem Magistri, qimo clara est in littera, Doctor solvit quoestiones" motas secun-
(d) Vel si non tota, etc. Hic primo reci- dum viam Magistri et sequentium ipsum
tat aliam opinionem, quse dicit quod illa in hac materia. Et quantum ad primam
caro quae seminatur, non fuit caro patris, dicitur quod est culpa originalis in omni
scilicet Ada3, sed tantum ex libidine et propagato ex seminibus, et quoad tertiam
fervore patris seminantis, in seminati- qusestionem, dicendum est quod caro in-
one inficitur ipsa caro seminata. Et huic fecta seminatur, et a carne sic infecta in-
opinioni videtur consentire Augusti- ficitur anima culpa, quae culpa quantum
nus, etc. ad secundam quaestionem, est curvitas
(e) De lertio articulo, etc. Hic adverte opposita "rectitudini naturali voluntatis,

quod illa infectio, quce est in carne, non V el talis culpa est concupiscentia, id est,

est culpa formaliter, sed sequela culpae, pronitas ad concupiscendum delectabilia.

quia culpa formaliter est in anima, tamen (h) Et remittitur, etc. Dicit Doctor secun-
ponitur occasio culpee formaliter in ani- d um hanc opinionem respondendo quar-
ma, ita quod non culpa est causa occa- tse quaestionis, quod culpa sive peccatum
sionalis, culpoe; et hoc est quod dicit in originale, remittitur-non in se, sed quan-

littera, quia quando anima unitur corpori, tumad reatum vel debitum, manet tamen
infectio ejus talis est, qualis nata est esse illa curvkas post Baptismum, et illa mor-
in anima, quia nulla alia infectio nata bida qualitas, sed non reatus.
est esse nisi culpa, et ideo infectio carnis
SGHOLIUM.
etanimaenon sunt ejusdem rationis.

3 #
(f) De quarto, etc. Hic Doctor ponit Refutat primum articulum aliorum de
modum Magistri et aliorum sequentium, morbida qualitate, docens fomitem non po-
nendum in carne > sed in appetitu, nec re-
quomodoanima ab infectione illa per Ba-
_ , ,
quiri ad rebellionem, quia hsec fuisset in
ntismum hberatur. Pro cuius
J
declaratione . ...
1
t
puris naturahbus.
adverte quod peccatum originale, secun-
dum istos, non est aliud quam curvitas Contra istam viam quantum ad
illa, sive fomes cum reatu sive obligati- singulos articulos sunt aliqua du- Non dari
one ad poenam aeternam, et ideo dicunt bia. Quantum ad primum, dubium morbidam
illam

isti quod curvitas

'
illa, sive illa qualitas, est quomodo voluntas habeat tan- quaijtatem, CTU&3 Slt

quee dicitur fomes sive reatu sive obliga- tum dominium super corpus, ut originaie.
tione ad poenam eeternam, manet post possit immediate alterare totum
 308 LIB. II. SENTENTIARUM

corpus ad istam qualitatem morbi- appetitus sonsitivi propria, et in

dam, maxime cum non habeatpro proprio delectabili, etiam in puris
objecto primo eorpus; potuit enim naturalibus, non tamen ipsa esset
peccare primo peccato appetendo cura libidine, id est, non effrenata,

excellentiam Dei, vel alio peccato nec immoderata,sicut est modo, et

non erat cor-
spirituali, et in isto hujusmodi libidinosse delectati-
pus objectum voluntatis, quod ta- onis principium, fomes est; con-
men ponitur alterari avoluntate; tra, sicut in potestate appetitus
aut si salvetur, quomodo ista alte- sensitivi, non est delectari, quia
ratio potuit iieri; vidotur difficile non ducit, sedducitur, ita nec mo-
quomodo eadem causa etiam cum dus delectandi; ergo summe quan-
majori adjutorio extrinsoco, non tum potest delectatur in summa
potuit corrumpore istam qualita- delectabili sensibili prsesente. Quid
tem. Voluntas enim quantumcum- addat ergo libido supra hoc, quod
que adjuta gratia, non potest cor- est summe delectari sensibili proe-
rumpere fomitem, secundum istos, sente, non facile videtur.
et quaecumque causa totalis alicu-
jus effectus, illum effectum vide- SCHOLIUM.
tur posse corrumpere, maxime si
Refutat secundum articulum de infectione
augeatur ejus virtus activa.
carnis vel seminis, et refutationes sunt
De tbmite, Secundum dubium est, ad quid
vide Scot. clarse.
3. d. 3. ponitur iile fomes in carne ? Si
q. I. C.3.
vide 5. ponitur nt principtum rebellionis, Circa secundum articulum, pri-
Elhic.et8. 5.
non oportet; non enim per se re- mum dubium videtur esse, quod Semen non
informari
bellat caro voluntati, sedappetitus semen nunquam fuit animatum anima.

sensitivus, quia secundum Philo- anima patris; est enim relictum

sophum Primo Politic. voluntas do- aliquid, quod non est necessarium
minatur corpori principatu despo- membro alendo. Illud autem quod
tico, sed appetitui sensitivo, prin-
assumitur a membro, cum quo
cipatu politico; ergo fomes debe-
erat ejusdem dispositionis, non
ret principaliter poni in appetitu erat animatum; ergo semen nun-
sensitivo; vel si in corpore, non quam contraxit infectionem ab
nisi in illo, quod est organum ap- anima, qua nunquam perficie-
potitus sensitivi, etsi hoc, cum batur.
nulla talis caro transfundatur; er- Conflrmatur per Anselmum de
go non trailsfunditur caro infecta concept virg. c. 6. et 7. ubi vult quod
fomite. non magis est semen infectum,
Fuisset
Tertium dubium est, quia in pu- quam sputum vel sanguis, et si de
rebellio
ris naturalibus esset rebellio, sic- istis formaretur corpus organi-
in puris
naturali- ut dictum est ergo pro-
in disU 29. cum, non videretur qualiter ex
bus.
pteream, non oportet ponere ali- ejus infectione anima inhceretur.
quam qualitatem morbidam in Secundum dubium est, si semen
carne. fuitinfectum cum transmutatur
Si dicatur quod esset delectatio per multas formas substantiales,
 DIST. XXXII. QIMESTIO UNICA. 309

antequam de ipso flat corpus or- formatus de carne digiti mei, con- congressu
ganicum, et forma substantialis non
traheret peccatum originale, quod contrahere
prior, quae constituebat subjectum est contra Anselmum c. 19. ubi originale.

istius qualitatis morbidse, non vult, quod duse sunt rationes, qua-
manet, ergo nec illa qualitasmor- re Christus non contraxit pecca-
bida. tum originale, et quarum una per
Secundum Diceretur quod de infecto srene-
Henr. leo
se sufticeret sine altera : Una quia
comedens ratur miectum. Exemplum, de se- purgata fuitcaro in ejus beata
hominem
mme .
. . .
,

ontraheret patris leprosi generatur Virgine. Secunda, quia non erat

iomitem. zai • '
l ^ i
corpus iiln leprosum. Contra, er filiusnaturalis Adae, et ideo non
go leo comedens cadaver hominis obligabatur in Adam.
mortui contraheret, secundum
hoe, fomitem. Probatio ccnsequen- SGHOLIUM.
tise, illud enim cadaver infectum

est fomite, et per te, de infecto ge- Gontra tertium articulum, animam non
poluisse infici a carne vel semine ostenditur,
neratur infectum; ergo. Probatio
et contra tres articulos, esto, quia si Adam
assumpti Resuscitetur mortuus,
:

peccando infecit suam carnem, idem erit de

sicut fuit de Lazaro, anima reuni- aliis, et sic quo remotior ab Adamo quis ge-
ta carni inveniet carnem rebellem neratur, eo gravius erit originale. Impugnat
spiritui, ergo tunc erit fomes in etiam dictum quartum Henrici.

corpore illo; a quoergo? Non ab

anima, quia ipsa fuit purgata a Circa tertium articulum est du- 6.
Non dari
peccato originali ponamus per ;
bium, qualiter ergo causet istam circulatio-
nem
Baptismum vel per circumGisi- infectionem animae? Si enim ani- in causis
onem nec oportet flngerc quod ex
; ma causavit illam infectionem in sequivocis.
Deo remansit igitur fomes in ca-
; carne, et ex carne causatur in
davere mortuo. anima, utraque causa est sequivo-
Ad ista dubia posset responderi ca suo effectui, et videtur quod to-
per hoc, quod virtus activa semi- talis, et difflcile videtur salvare
nis infecta, generat de infecto in- circulationem in causis aequivocis
fectum, et etiam de non infecto in- totalibus. Difflcile etiam erit sal-
fectum, et ideo ad primum de vare illum modum quo voluntas,
nutrimento non infecto generat quse est potentia mere immateria-
virtus activa patris infecta semen lis,transmutetur immediate a cor-
infectum, culpam originalem
et ruptibili et cum intellectus non
;

transfundit. Ad secundum, virtus ponatur immediate posse trans-

illa infecta de infecto semine, ge- mutari a phantasmate, nisi virtu-
nerat carnem infectam; tunc et te intellectus agentis, sequitur
non valet tertia instantia deleone, quod intellectus immaterialiorsit
quia virtus ejus activa conversiva quam voluntas. Videtur etiam se-
cadaveris in membrum leonis, non qui quod istud peccatum primo sit
est infecta in essentia, quia essentia primo
Vliraculose
Tertium dubium circa istud vi- perflcit carnem sed consequens
;
g-enitus
sme detur esse, quia homo miraculose est falsum, quia in essentia ut es-
 310 LIB. II. SENTENTIARUM

sentia, non videtur esse eulpa for- Thom. D. Bonav. Richard. et recentioribus.
Non est tamen privatio ullius doni habitualis,
maliter.
siprimus
sed rectitudinis debitae inesse per modum
nomo
Contra omnes tres articulos, est termini ex actu secundo, in voluntate cau-
inficerei
suam
unum dubium commune, quare sata et generatione transfusa ; unde non
carnem. SCillCCt potlllt prillillS llOmO aCLU formaliter, sed causabiliter privat habitus,
idem esset , .

de aiiis su3B voluntatis mticere carnem ita puto intelligendum Scotum. Et sic docent
peC U" Henr. supra, et Zumel. 12. q. 82. a. 3. d. 1.
bus. suam, quin secundus et tertius
ad 1. et d. 2. conc. 5. Et illi qui dicunt id in
post eum possit similiter. Et ita
nobis originale, quod in Adamo fuit perso-
cum multi patres intermedii pec- nale, hi sunt Richardus, art. 2. Sot. 1. de
caverunt mortaliter, semper caro nat. c. 9. Gajet. 1. 2. q. 83. a. 1. et alii ; et

seminata est magis et magis infe- juxta hunc modum explicari debet ratio pec-

cta, quod videtur absurdum, quia

cati habitualis quod est ipsum actuale, per
modum termini manens nec oppositum vo-
non omnis modo genitus pronior
;

luit Scotus, ut dicam in 4. q. 14. q. 1. et

est ad inordinate delectandum, d. 16. d. 2.
quam quicumque antiqui prius
geniti; tum etiam quia videretur Circa istam materiam est alia
sequi quod peccatum originale in- via, quae videtur Anselmi in toto
tenderetur, quamvis enim si po- primo libro de Concept. Virg. ubi tra-
natur peccatum originale privatio ctat de peccato ad quam originali,

totalis, non recipiat magis et mi- videndam etiam quatuor sunt tan-
nus,tamen si ponatur curvitas vel genda. Primo, quid sit peccatum
concupiscentia, secundum illam originale, et in hoc solvitur secun-
opinionem, illa potest esse major da qusestio. Secundo, an tale pec-
vel minor. catum insit quoad primam quae-
Contra quartum articulum est stionem. Tertio, qualiter contra-
dubium, quia peccatum non dimit- hatur quoad tertiam qusestionem.
titur formaliter, nisi illud quod Quarto, qualiter remittatur per
est formale in peccato deleatur, Baptismum, et hoc quoad quartam
non illud quod est materiale de- ;
qusestionem.
bitum autem justitise originalis Quoad primum dicit Anselmus
non est formale in peccato origi- in lib. 1. de Concept. Virg. capite 27.

nali, non enim fuit debitum in Per peccatum quod originale dico, aliud

statu innocentise,nisi quia habens intelligere nequeo in ipsis infantibus,

eam, debuit eum; igjtur non vide- nisi factam per inobcdientiam Adce, ju-
tur formaliter remitti, nisi tolla- stitice debitce nuditatem, per quam omnes
tur illa deformitas vel carentia, sunt filii irce. Ista ratio peccati
aut in aut saltem per habitum
se, originalis probatur ex hoc, quia
aliquem sequivalentem habitui hu- peccatum formaliter est injusti-
jus privationis. tia igitur et tale peccatum talis
;

injustitia. Justitia autem secun-

SGHOLIUM.
dum eum ibi cap. 5. et 16. de casu
diaboli, non est nisi carentia justi-

Originale esse privationem justitiae ori- tise debitae.

ginalis, ita comraunis cum Anselmo, Alens. D. Dico igitur quod peccatum ori-
 -

DIST. XXXH. QIMESTIO UNICA. 311

ginale, quod est carentire justiti?e aliquem parentem, sed ipse in se

dist. 30.
conciipl-' originalis, non est nisi carentia accepit illam justitiam, et actu
prwIitSe
j ustitiao debitsp. Et si objieitur, suo amisit.
iordinata
i appetitu
( mod
x
aliqui l
Sancti vidontur dice-
rationaii, ^e concu piscentia iii esse peccatum COMMENTARIUS.
matemie originale respondeo, concu piscen
;

originaii. tia potest accipi, vcl prout est (a) Sic ail proposilum, etc. Hic primo
actus vei habitus, vel pronitas in nola singula9 particulas hujus definitionis,
appetitu sensitivo; et nullum isto- quia sunt necessarioe ad talem definiti-
rum est formaliter peccatum, onem. Secundo nota quod dicit Doctor,
quia non peccatum in parte
est quod peccatum originale est formali-
sensitiva secundum ipsum, cap. ,T ter carentia justitiae originalis, in hoc
Vei potest accipi prout est
ct 4. ibi. videtur sibi contradicere, quia vult supra
pronitas in appetitu rationali, id dist. 28. quod gratia et peccatum non
est, in voluntate ad concupiscen- opponuntur formaliter privative ; hoc
dum delectabilia immoderate, quse idem intelligit de peccato et justitia ori-

nata est condelectari appetitui ginali, et ibi in responsione ad argumen-

sensitivo, cui conjungitur; ethoc ta, vult ex intentione quod existens in
modo concupiscentia est materiale puris naturalibus non haberet peccatum
pecca'i originalis, quia per caren- originale, et tamen esset carentia justi-

tiam justitise originalis, quse erat tioe originalis. Hoc idem dicit dist. 29.
sicut frsenum cohibens ipsam ab et ultra dicit dist. 28. quod qualem
immolerata dilectione ipsa, non naturam Deus creavit, talem potest re-
positive, sed per privationem flt parare. Hoc idem dist. 1. qucest. 6.

prona ad concupiscendum immo- quarti, ubi vult expresse quod Deus

derate delectabilia, sicut exempli- posset remittere peccatum originale abs-

ticat cap, 5 de navi, fracto guber- que infusione justitise originalis vel aequi-

naculo, et equo, fracto fraeno, valentis, quod non esset si opponerentur

qui dimittitur ex hoc exe-
sibi, et privative formaliter ; caacitas enim per
quitur motum inordinatum, quem quamcumque potentiam non potest cor-

cohiberet illud frsenum. rumpi, nisi per habitum visionis, quod

Sic ad propositum, (a) per hoc etiam non opponantur formaliter, patet

solvitur secunda quaestio, qua in simili dist. 33. Hoc idem Doctor
quaeritur quid sit peccatum origi- dicit hic dist. 30. quod peccatum for-

nale. Est enim formaliter carentia maliter est injustitia, et tale peccatum
justitiae originalis debitae, et non talis injustitia, qua3 non est nisi carentia

qualitercumque debitae, quia ac- justitias debitas, ut patet in dist. 35.

ceptse in primo parente, et in ipso et talis deformitas nunquam posset cor-

amissse, correspondet poena

cui rumpi, nisi perjustitiam actualem oppo-
damni dumtaxat ex prsemissa cri- sitam illi, sicut habitus privationi. Patet

minis transgressione proveniens. a Doctore ubi supra, cum ergo peccatum

Et ideo Adam non habuit pecca- originale sit formaliter carentia justitias

tum originale, quia illud debitum originalis nunquam remitti posset, nisi

non fuit ad ipsum traductum per per jnstitiam originalem oppositam.

 319 LIB. II. SENTENTIARUM
5. Dico primo,quod aliqua dicuntur oppo- Tertio nota, quod si carentia justitiae
ni privative mere ex natura rei, ita quod originalis etiam ex ordinatione divina, di-

intrinsece repugnat corrumpi unum nisi catur peccatum originale, cum talis ca-

per aliud, et necesse est semper alterum rentia formaliter opponatur justitioe origi-

inesse, cum sint immediate opposita circa nali, videtur quod stante tali ordinatione,

idem, et quae sic opponuntur unum non nullo modo possit remitti, nisi per infusi-

potest corrumpi, nisi per positionem alte- onem justitise originalis, quod tamen non
rius. Secundo, quoedam dicuntur oppo- est verum, quia remittitur per gratiam.
ni privative, non tamen ex natura rei, Dico quod concluderet si Dominus ordi-

sed ex sola ordinatione alterius voluntatis nasset talem carentiam sic formaliter esse

superioris sic ordinantis ; et hoc modo peccatum originale oppositum formaliter

peccatum originale opponitur privative justitioe originali. Sed dico, quod sicut vo-

justitia3 originali, quia voluntas divina luit talem carentiam esse peccatum origi-
sic ordinavit, quod carentia justitiae ori- nale, ita voluit illud remitti, vel per
ginalis, quam voluit esse debitam, di- justitiam originalem vel per aequivalens ;

catur formaliter peccatum originale, cum sed quando remittitur perjustitiam origi-
aliis tamen circumstantiis, scilicet quod nalem infusam tollitur peccatum et ca-

sit prius accepta, etc. Ex quo ergo Deus rentia justitiee, sed quando remittitur per
ordinavit quod quilibet natus ex Adam gratiam, manet carentia justitise origina-
sit debitor justitiae originalis, quam dedit Hs, sed non potest dici amplius peccatum.
Adse pro se et tota posteritate, et quia
hic natus, illa quse fuit accepta non SGHOLIUM.
eadem numeros, sed specie in Adam,et per
peccatum ipsius perdita, Dominus ordina-
Solvit P rimam ^tionem distinct. 30 se-
... .
A .. ,. cundum Anselmum, ideo originale propaga-
vit quod
^ talis carentia formahter dicatur .. , ,. .... ....
. . ,

tione transfundi, quia rn quolibet nlio Adse

peccatum originale,et si hoc non ordinas- via communi nat0> est privatio justita ori-
set non diceretur peccatum originale. ginalis, quam Adam pro se et posteris acce-

Hoc idem dico de multis peccatis actuali- Pit et perdidit, et in hac privatione, modo
explicato consistit originale.
bus, quod carentia justitiae actualis non
dicitur formaliter tale peccatum ex natu-
ra rei, sed'ex sola ordinatione divinse vo- Quantum ad secundum, solvitur
luntatis ; nam quia Deus ordinavit non prima quaestio, tenendo secundum soivitur 1.

esse furandum, ille qui furatur caret tali auctoritates Sanctorum, quod sit quomodo
rectitudine, sive velle quo vult furari, ca- hoc peccatum in omnibus commu- p^pagatio-
rettali rectitudine,qua3 deberet inesse, ideo niter propagatis, hoc declaratur traDSn ® ndi . f

talis carentia dicitur peccatum actuale. ex ista ratione peccati originalis tur
:
-

6. Secundo nota,quod aliudest loqui de ca- habet enimquilibet sic propagatus

rentia justitise originalis,et aliud est dicere carentiam justitise originalis, pa-
peccatumoriginale,namcertum estquodta- tet ex effectibus illius justitise
lis carentiaet justitiaoriginalisopponuntur prius dictis, dist. 29. istius secundi,
formaliter.Sedpeccatumoriginaleetjustitia est debitor istius justitiae, quia ac-
originalis opponuntur tantum ex deter- cepit eamprimo parente, per
in
minatione divinaa voluntatis, scilicet quod cujus parentis actum amisit eam ;

talis carentia dicitur peccatum originale. ergo secundum descriptionem qui-

 DIST. XXXII. QIMESTIO UNICA. 313

libet sic propagatus habet pecca- tum secundum carnem, ct non po-
tuin originale. Antecedens patet test essc debitor justitiae, nisi se-
ibi per Anselmum cap. 27. Nam ac- cundum voluntatem, secundum
cusat spontanea, quam fecit justitioe de- quam potest habere justitiam, non
sertio, nec personas excusat recuperandi igitur quia fuit in nliquo causali-
impotentiw, ut declarat cap. 2. Quo- ter, ut in principio propagativo,
niam ipse sibi impotentiam fecit deseren- ideo est debitor justitise.
do justitiam in primis parentibus, in Respondeo (b) non faciendo men-
quibus tofa natura erat, et semper debi- tionem de hac natura et hac
trix est habere polestatem, quam ad ob- persona, ostendo quod iste debi- Fllios Adoe
e e
servandam semper justitiam accepil. tor est justitiae, quia justitiam deb fto res
Ex istis dictis videtur concludi accepit formaliter Adam et ipse J
ustitia3

debitum in parvulis propter hoc in eo, et hoc probatur sic Omne :

quod Adam accepit justitiam pro donum est debitum, quod datur
se et pro tota natura, quae tunc ab ipso Deo dante, voluntate an-
erat in eo, et ideo juste Deus exi- tecedente, id est, quantum est
git a tota natura, in quocumque ex parte Dei sine speciali gratia
est, illam justitiam quam dedit na- et merito, licet non voluntate con-
turae, ita quod secundum ipsum sequente. Sed Adam (c) accipiente
cap. 7. Adam peccato personali nu- justitiam, fllio ejus data est justi-
davitnaturam justitia debita in ;
tia, voluntate Dei antecedente, id
quocumque facit naturam nudam, est, quantum erat ex parte Dei,
talem debitricem.
facit et quia sine speciali dono conferre-
Contra hoc objicitur, quia hsec tur filio, nisi adesset impedimen-
natura numero, quse est in pro- tum ergo ex illa collatione facta
;

pagato, non fuit in Adam, licet ibi patri, fllius est debitor justitise sic
fuerit natura ejusdem speciei er- ; datee.
go illa natura non accepit aliquam Major probatur, accipiens enim io.

justitiam, ergo non est debitrix. voluntatem et gratiam, licet ei

Et si dicas quod ista natura fuit in
Adam causaliter, ita ctiam hsec
persona fuit in Adam causaliter
ergo idem est loqui de personis
propagatis et de naturis propaga-
torum, quantum est ad proposi-
tum ; eodem enim modo oportet
ostendere, quod persona
trix, sicut hsecnatura pro eo quod
fuit in Adam causaliter, quando
accepit justitiam formaliter qua-
liter igitur sufficit modus
endi justitiam ad debere justitiam
acceptam ? Si enim non fuit in ip-
so secundum voluntatem, sed tan-
non detur opus meritorium in se,
sive voluntate consequente, datur
;
tamen sibi in gratia, in qua est vo-
luntate antecedente et virtualiter,
et propter hoc accipiens gratiam
debitor est bonorum operum, quse
virtualitercontinentur in gratiail-
sit debi- la, quod amittens gratiam et
ita
frequenter peccans, non tantum
punitur pro amissione gratiae,quia
; tunc qui pluries, et qui paucius
accipi- peccarent, sequaliter punirentur.
Minor patet ex lege divina quse
statuit per patrem non ponentem
obicem per peccatum, quasi natu-
 314 LIB. II. SENTENTIAHUM
raliter justitiam originalem dari rentia imputetur sibi ad culpam.
propagatis, nonquidem quia pater Hanc instantiam (e) excludendo, 11.
Ad
eam transfunderet, cum sitdonum confirmatur ratio sic : Ratio debi- rationem

supernaturale, sed quodDeus ipse ti tam ex parte doni quod debetur, recipiUd
cooperaretur regulariter dando quam ex parte voluntatis quse de- voSStM
a
justitiam propagato, sicut modo bet,est ipsa datio dantis,qui dat do- m
tec ens
//n t e
animam intellectivam creat, cor- num receptum, et dat voluntati re- d ™ mj d *
u
pore perfecte organizato. cipienti ;ergo datio ejusdem rati-
Instatur (d) contra probationem onis suflicit ad hoc quod voluntas
majoris, quia si opera perfecta sit debitrix, qualis sufficit ad hoc,
accepta formaliter in gratia sint quod donumsit debitum, sufficit
debita, hoc est, ab eadem volunta- datio voluntate antecedente, sive
te, quse accepit gratiam, quia in virtualiter dare, licet nori in se
ipsa virtualiter continentur illa formaliter ergo ad hoc quod vo-
;

opera sed in proposito ista vo-

; luntas sit debitrix, sufficit similis
luntas filii nunquam accepit justi- datio facta illi voluntati. Sed
tiam,nec videtur ista justitia posse quando facta est datio voluntati
virtualiter accipi in illa justitia Adse, facta est tali modo, quod
voluntatis alterius, sicut opera quasi eadem datione quantum erat
accipiuntur virtualiter in ipsa ex se, dabatur similiter omni vo-
gratia data. luntati cujuscumque filii, si non
Confirmatur hoc, quia si Deus poneretur obex ergo ex tali da- ;
Quomodo
aliqui in se creasset omnes homines simul, et tione fit voluntas cujuscumque
non rece-
perunt ju>- dedisset Adae justitiam originalem, filii debitrix. Licet ergo non sit
titiam,
sicut si tunc solus Adam peccasset, non omnino simile de operibus merito-
deSitores
ejus.
videtur aliqua lex justitiae, quod liis datis virtualiter in gratia, et
Hcec littera
aliler
alii qui non acceperunt in se justi- in proposito, est tamen simile
locatur
in aliis
tiam, sint debitores illius justitise; quantum propositum,
ad quia
originali- ergo nec modo, quia non potue- utrobiqueest pracise datio ex par-
bus.
runt plus modo obligari per Adam te dantis, scilicet voluntate ante-
quam tunc,Deus tunc statuisset
si cedente et non consequente, et ipsa
quod Adam non peccante dedisset est ita ratio voluntati ut sit debi-
omnibus justitiam. Assumptum dono ut sit debiturn.
trix, sicut
scilicet quod ipsi non essent debito- Propter solutionem argumento- jusiitia
. • . ii
1 1 • i potest esse
res,probatur per hoc, quia si Deus rum, est mtelligendum quod du- dupiiciter
deblta *

dedisset eis justitiam, et imme- pliciter potest esse justitia debita.

diateeos privassetea sine actu suo, Uno modo, quia in se accepta et
non reputarentur debitores justi- actione accipientis amissa. Alio
tiae,qua carerent magis tamen ; modo, quia accepta in alio et ac-
possunt accipere rationcm debiti a tione alterius amissa. Primo mo-
Deo dante, quam ab hoc quod pa- do peccatum acttiale est injustitia
ter eorumaccepit justitiam forma- et carentia justitise secundomodo ;

liter, et suo actu amisit, et ita fi- originale. Unde magis comparatur
lius non erit debitor, ita quod ca- peccato, quasi quiescentis in
 DIST. XXXII. QILESTIO UNICA. 315

anima actumposttransenn- concurrere cum voluntate nostra ad om-

tem, quam comparatur peccato nia opera meritoria, et si voluntas non
actuali, quod elicitur ab ipsa vo- poneret impedimentum, voluntate conse-
luntate peccante. quente semper concurreret, et sic patet

ista major.
GOMMENTARIUS. Nota tamen, quod opera meritoria sunt 8.
Opera
in multiplici differentia. Non enim credo mentoria

(b) Respondeo non faciendo mentwnem quod quodlibet opus meritorium virtuali- multiplicia.

dehac, etc. Hic nota de voluntate antece- ter contentum in gratia, sit simpliciter
dente et consequente, nam dicit Doctor debitum, ita quod carens illo sit in pec-
in primo,dist .46 quod Deus vojuntate an- cato mortali. Hoc patet, quia homo exi-

tecedente vult omnes salvos fieri, id est, stens in gratia magis ac magis mereri pos-

ex quodedit bona naturalia, quibus possu- set, quod tamen non facit, sed bene est
mus adipisci vitam aeternam per opera aliquod meritum sic obligatorium, quod
meritoria, dedit, dico, actualiter voluntate carens illo peccat mortaliter, ut puta dili-

consequente sive efficaci dat etiam volun- gere Deum super omnia pro aliquando ;

tate antecedente opera meritoria, id est, ille actus procedens a gratia est sic meri-

quantum est ex parte sua, vult cooperari torius, quod si tunc non eliceretur, esset
omnibus hominibus ad opera meritoria, peccatum mortale. Et similiter habens
et semper actu cooperaretur, et voluntate gratiam, in qua virtualiter continentur
consequente, si ipsi homines non pone- opera meritoria, quae sunt in observatione
rent obicem, ut patet infra dist. 37. Vocat divinorum mandatorum, si opera meri-
ergo ibi voluntatem consequentem sive toria tunc non elicerentur, peccaret mor-
absolutam, quae quantum est ex parte sua, taliter, nam si gratia inclinat ad non
vult dare et semper daret actu, nisi pone- furandum, et talis voluntas in gratia

retur obex ; si ergo dat beatitudinem vo- non furatur, tunc meretur; si vero
luntate antecedente, quilibet tenetur ad furatur magis peccat quarn voluntas
illam habendam. Voluntas vero conse- furans non habens gratiam, quia in ha-
quens et efficax, sive beneplaciti, dicit bente gratiam erat magis debitum non
Doctor in pvimo, disL 4G. quod iila furandi quam in non habente gratiam,
semper impletur, et tunc dicitur dari vo- quia in secundo erat debitum non furan-
luntate consequente, quando efficaciter dat. di ratione praeceptidivini, in primo autem
Dicit ergo Doctor hic quod quando aliquod erat magis debitum, quia ille actus meri-
bonum datur alicui voluntate antecedente, torius virtualiter continebatur in tali gra-
et semper daret voluntate consequente, tia. Declarata majore restat minor.
nisi poneret impedimentum ille cui sic (e) Sed Adam accipiente, etc. Dicit Do- 9.

datur, certum est quod est debitor talis ctor quod voluntas divina dedit Adae vo-
doni. Et ha3C propositio probatur a Do- luntati consequente justitiam originalem,
ctore infra de gratia et meritis, virtuali- et ipse erat debitor conservare illam, sic-

ter contentis, quia quando Deus dat alicui ut accipiendo gratiam actualiter est debi-
voluntati gratiam voluntate consequente, tor conservare illam. Filio autem dedit
etiam illi voluntati dat omnia merita vir- justitiam originalem, et non eamdem nu-
tualiter contenta in tali gratia voluntate mero, sed similem voluntate antecedente,
antecedente, id est, semper paratus est id est, quod quantum est ex parte sua,
 316 LIB. II. SENTENTIAUUM

vult dare illam, et semper dedisset volun- proposito voluntas divina dedit Ada> vo-
tate conseqaente, si Adam impedimentum luntate consequente justitiam originalem,

non posuisset. Dixit enim Deus, do tibi et voluntate antecedente dedit filiis Adoe.

Adam, voluntate mea consequente, hanc Vult ergo Doctor quod datio voluntatis

justitiam originalem, et mea voluntate an- antecedentis hinc et inde dicatur ejusdem
tecedente euilibet nato ex te, do singula- rationis, quia talis datio absolute est debi-

rem justitiam, et si tu Adam conservave- tum in recipiente, ita quod cui datur ali-

ris justitiam quam tibi do, in eodem in- quid voluntate antecedente est debitor il-

stanti quo filius tuus erit perfecte genitus, lud babendi, et sic quoad boc est simile

voluntate mea consequente dabo justitiam de justitia originali in filio data voluntate
originalem, nulia gratia, nullisve meritis antecedente, sed est dissimile, quia tale

prrecedentibus in illo, ideo volo ut quili- meritum virtualiter continetur in gratia,

bet natus est ex te sit debitor habendi data voluntate consequente, Justitia vero
illam ;
quod si tu Adam, per peccatum originalisdata filio Adse voluntate antece-
tuum perdideris illam,volo ut sit deperdi- dente, nec virtualiter continetur injustitia
ta etiam in quolibet nato ex te, quia tibi data Adse, quia justitia Adae non est prin-
dedi illam, non tantum ut conservares cipale productivum justitise in filio, sed
pro te, sed etiam pro tota tua posteritate. imrnediate creatur a Deo.
Et quod dicitur in littera naturalitcr, ly

naturaliter debet intelligi, id est, univer- SGHOLIUM.

saliter, quia si Adam conservasset illam
Ad tertiam qusestionem positam, d. 31. ex-
voluntate consequente, universaliter toti
plicat quomodo anima, mediante, carne con-
posteritate conservasset.
trahit originale sive illa qualitate, scilicet
10. (d) Instatur, etc. Hic arguit Doctor quod quia organizato corpore, infunditur consti-
non est simile de debito respectu meriti tuendo filium Adae.
virtualiter contenti in gratia, et de debito

justitiaa originalis in filio Adas, quia si Quantum ad tertium articulum

12.
opera meritoria debita sunt illi voluntati, et tcrtiam qusestionem, dicitur se- Quomod
anima
quae actu accipit gratiam, in qua virtuali- cundum istam viam, quod anima contrah:
peccatui
ter continentur illa merita, et in filio Adaa contrahit mediante carne, non ita originaL
mediant
non fuit actu justitia originalis, nec etiam quod caro, quasi per qualitatem carne.
illa justitia originalis fuit virtualiter con- quamdam causatam in ea, causet
tenta in justitia voluntatis Adse. istud peccatum originale, sed ex
(e) Hanc instantiam, etc, Doctor solvit hoc, quod
caro concupiscibiliter
hanc instantiam, et dicit quod est simile seminatur, et ex ipsa formatur
quantum ad unum, licet non quantum ad corpus organicum, cui infunditur
aliud ; est enim simile quantum ad hoc, anima constituens personam, quse
quod sicut voluntas divina dando gra- est filius Adse. Ista ergo persona,
tiam voluntate consequente, dat etiam quia naturalis filius Adse, ideo de-
merita voluntate antecedente virtualiter bitrix est justitise originalis datae
contenta in eo, ita quod talis voluntas est a Deo ipsi Adse pro omnibus filiis,
debitrix talium operationum ex hoc quod et caret ea ergo habet peccatum
;

est debitrix talium operum, quia Deus originale ; contrahitur igitur illud
dedit illa voluntate antecedente; sic in peccatum in carne, inquantum est
 , ;

317
DIST. XXXII. QIVESTIO UNICA.

naturalis ratio, et ex hoc debet tcretur per propriumpositivum, et

justitiam, qua per peccatum Adoe licet remaneat carentia illius posi-

caret. tivi,non tamen est culpa, quia il-

lud positivum non est debitum
sgholium. solvitur enim debitum habendi is-

hujus
tud donum, et commutatur in debi- . ,
..

Ad quartam qupestionem, quse est

distinctionis, respondet tolli originale per tum habendi aliud donum.

gratiam, qua posita cessat [habendi debitum
ad justitiam originalem, sicut tollitur priva- SGHOLIUM.
tio temperantise et fortitudinis per gratiam,
sine eo quod istae virtutes ponuntur, quia Solvit argumenta posita dist. 30. q. 1. Ad
posita gratia, non est amplius obligatio ha- primum explicat quse ratio voluntarii requi-
bendi illas rectitudines, et sic non manent ritur ad originale. Ad secundum quomodo
earum privationes. Sic etiam privatio physi- stat aliquem esse peccatorem, in eo quod vi-
ca tolli potest sine forma opposita mutati- tare non potest.
one subjecti, ut si catulus viginti dierum cse-
cus reduceretur ad statum quinti diei. Ad argumenta qurestionum per u -

ordinem.
13 - Quantum ad quartum articulum Ad primum dico quod voluntarium Adi.

et quartam qusestionem, dicitur potest accipi, vel pro eo quod est

quod illud quod est formale in pec- in voluntate, velprout communi-
cato, deleri debet in se per opposi- ter sumitur et magis proprie, pro
tumformaliter vel virtualiterinre- eo quod est in voluntatis potesta-
missione peccati formale autem in ; te, ut est activa. Primo modo,
peccato non est debitum justitise istud peccatum posset dici volun-
patet, quia in statu innocentiae fuit tarium, quia ipsum sicut quodlibet
justitia debita, sed est carentia ju- peccatum, est in voluntate, ubi so-
ergo debet deleri, vel
stitise, ista lum nata est esse injustitia, secun-
per positivum proprium opposi- dum justitiam sibi oppositam, se-
tum, vel per aliud virtualiter con- cundum Anselmum c 4. et5.
tinens illud oppositum ; gratia au- Secundo modo dico, quod pecca-
tem licet non ita perfecte conjun- tum non oportet esse voluntarium rationem
P al
gat fini ultimo, quantum ad ali- ipsi habenti, sed ei vei alii, scilicet non
re q ri r
quam conditionem accidentalem, a quo contrahitur istud peccatum; e sse in

sicut justitia originalis, perfectius et ufcrumque sufficit Augustino Eabettis.

Ltia tamen conjungit, sicut dictum est
ut contra Manichseos, qui posuerunt
ondistin- ,. .-_. , ...
, . . .

cta dist. 29. et hoc quantum ad lllud peccatum esse ab anima mala, et
ongmaH secundum quod disjungit a fine ul- ita esse simpliciter necessarium,

^mpsrfe- ^inio peccatum originale. Simpli- propter istam animam malam, et

esuiL
°iter enim perfectius et eminen- involuntarium cuicumque.
modo
S°
^ius conjungit gratia flni sub rati- Ad illud de libero arbitrio, dico Ad 2.
one flnis quam justitia originalis ;
quod peccare potest esse,vel elice-
et ideo in Baptismo cum redditur re actum peccandi vel habere pec-
gratia, simpliciter dimittitur illud catum. Primo modo potest concedi
peccatum eminentius, quam remit- illa auctoritas, quia parvuli non
 318 LIB. II. SENTENTIARUM
elieiuntactum peccandi, quia illud stanti contrahit iste parvulus pec-
icatum non est eis actuale, sed eatumabAdam?
tantum contractum a parentibus. Respondeo, sicut meritum cum Meritum e

Securido modo,propositio est falsa, transit in se, manet tamen in sci- demerituDi
ubi
nisi intelligatur in generali, sic in entia et acceptatione divina, quia manent
transactc
eo quod nec ipse in se vitare potest, ita praemiat pro eo, ac si esset actu.

nec in illo per quem contrahit pec- praesens, ita cum demeritum tran-
eatum, et secundum faisum est in sit, quantum ad actum. manet ta-
proposito, et ista propositio sic men in scientia divina, quia ita
disjunctive vera sufficit Augusti- punit pro eo, ac si jam esset prse-
no contra Manichaeos, sicut prius. sens; ita ergo hujus negationis,
15. Ad tertium dico (f) quod ad istud non habere justitiam] originalem,
Per Adam peccatum concurrunt duo, caren erunt vise per quas intrat, Deum
tle en "
Tem tiajustitiae scilicet ut formale, et non dare, et demeritum Adse in
patrem debitum habcndi eam, ut materia-
propagaQ- 7 scientia Dei, propter quod non
t«n. le, sicut in aliis xprivationibus con- dat.
et Deum
noQ currit privatio et aptitudo ad ha- Ad aliud de tertio Etliicorum, dico, Ad 4.
ju ai
tem^~bitum. Debitum istud a Deo sta- quod nullus est defectus contra-
origiaaie. tuente legem istam, do justitiam ctus ab origine increpabilis nisi
tibi Adae et omnibus filiis tuis na- iste, et i leo licet omnes defectus
turalibus, do eadem datione quan- alii sint poenae non increpabiles,
tum est ex parte mea, et ideo ex
hac datione tenentur omnes eam
non j|- a ^ e
Ad ultimum, dicitur quod Adam Ad 5.

habere, et ex patre propagante, non corrumpit naturam hanc nu-

per cujus actionem iste est filius mero, sicut nec personam nume-
naturalis Adse ergo hoc debitum ;
ro, sed corrumpit se peccato per-
per nullas rimas ignotas intrat, sonali, et hoc demeritorie to-
in
sed per istas duas causas positi- tam posteritatem suam.
vas. Illa autem carentia (g) non
habet causam, nisi n.egative, sci- COMMENTARIUS.
licet non dantem justitiam origi-
nalem; cujus si quaeratur ulterius (f) Ad tertium dicitur, etc. Pro solutio- 11.

causa, non est nisi demeritoria, nehujus argumenti adverte quod in ratio-

quia scilicet Adam demeruit ne ne peccati originalis duo ponuntur Primum

justitia originalis daretur negati- ; est carentia justitioe originalis. Secundum
va non dans,Deus est demeritoria ; est debitum justitiae, et utriusque partis
quare non datur, Adam peccans. ponuntur duse causoe. Et primo assignat
Et si objicitur, quod quando ef- Doctor causas secundas partis, scilicet

fectus actu efficitur, necesse est debiti, quarum prima est, Deus statuens
ponere tunc causas ejus in actu ; illam legem: tibi Ailse do justitiam origi-

si autem Adam esset annihilatus, nalem, et omnibus fdiis tuis naturalibus

vel si modo de facto in voluntate de eadem datione quantum est ex parte
Adse nullum esset peccatum vel mea, sic quod nisi inveniam impedimen-
demeritum, quomodo in isto in- tum, omnibus dabo, et ideo ex hac da-
 DIST. XXXll. QUjESTIO UNICA. 319

tione, quee est a voluntate antecedente vel non cst capax justitiae origina- An sit

omnes tenentur illam habere. Alia causa lis, vel si sic habet eam; si onginafis
est,
per cujus actionem ille est eniin non respicit per se nisi vo-
m An s el °-
est pater,

filius naturalis Adae, et ita est debi- luntatem et non appetitum sensi-
tor, et sic patet quomodo debitum habet tivum, et si respiciat finem sub
rimas notas, id est, causas notas, per ratione convenientis et delectabi-
quas ingreditur ad filios. lis, non est inconveniens ponere

(g) Illa autem carentia, etc. Doctor aliquod tale donum in Angelo.
dicit quod alia pars definitionis peccati Ad tertium dico, quod in Bapti- Ad 3.

originalis,scilicet carentia justitioe origina- smo solvitur debitum habendi il In

Baptismo
lis, non habet causam positivam, sed
,

lud
, ,

donum m
.

sc et
,

cominutatur
.

commuta-

tantum negativam, scilicet Deum non in debitum habendi donum sequi- debitum

dantem justitiam, ideo enim parvulus valens, scilicet gratiam, et istud ^ginaUs
indtilMtum
non habet justitiam originalem, quia Deus deMtum secundum,semper ex tunc 1
gratite.

illi non dedit, Sed si ulterius quseras manet,nec primumredit; etqui ca-
causam quare Deus non dedit justitiam ret secundo dono debito, gravius
originalem voluntate consequente, cum peccat quam qui caret primo, nec
etiam dederit voluntate antecedente, hu- tamenestpeccator peccato origina-
jus negationis non assignatur causa, nisi li, quia non redit debitum habendi

demeritoria, scilicet Adam peccans, quia iilam justitiam.

enim Adam peccavit, ideo huic parvulo Ad quartum patet ex solutione
non dat justitiamoriginalem rationepecca- quartae qusestionis. Ad quintum
ti Adse, qui peccando posuit obicem. concedo quod non est nisi in volun-
tate. Et cum dicis voluntatem esse
SGHOLIUM.
immaterialem et ideo non posse
Solvuntur argumenta posita supra q. 2. pati immediate a carne, dico quod
d. 30. Ad primum, explicat qualis privatio ista justitia non est ibi, quasi in
justitiae originalis requiritur ad peccatum subjecto alterato acarne alterante,
originale, quia non omnis talis p: ivatio suf-
sed est quia justitia non inest,
ibi,
flcit. Ad tertium quomodo
explicat hsec pri-
quae tamen debita est, quia est vo-
vatio tollitur per Baptismum sine positione
per mutationem subjecti,
luntas filii Adae.
propriae formae
quia amplius non tenetur habere justitiam Ad argumenta oppositum, in
originalem. contra concupiscentiam, patet
quia non concludunt oppositum
16. Ad argumenta secundse quaesti- secundum intentionem quaestionis.
onis. Ad primum de Adam patet,
Carentia
stitic© ex
actu
quod habuit carentiam hujus SCHOLIUM.
proprio
non est justitise actu proprio, et justitise
iriginale.
debitse, quia in se acceptse talis ; Solvit argumenta posita d. prseced. q. un.

carentia non est peccatum origi- et alia ibi adjuncta,suadentia animaminfici a

carne dubium, ad originale requiri-
solvit
nale, sed illa quse habetur actu
;

tur propagatio libidinosa, de quo D. Bonav.

alieno et justitise debitae, ex acce- Richard. 2
ibi art. 2. q. 3. art. 2. q. D.
ptatione alterius. Thom. i. 2. q. 81. art. 3. et 4.
Ad 2. Et ad aliud de Angelo, patet quod
 LIB. II. SENTENTIARUM

VI argumenta tertiae qusestionis

*
Ad argumenta in oppositum pa- 18.
Ad 1. .
Ad
pnmum,
,

A'l ihco quod nou cst a quia auctoritates, quae dicunt

tet, rationerr
in opposil
arne iu animam agente, Et per quod anima inlicitur a carne, sunt
idem ad Augustinum super Genesim, intelligendae modo praedicto, in-
tantum est enim a carne illa re- quantum scilicet anima est forma
latioproducto, quia est iilius
in carnis, ex quarum unione resultat
naturalis Adse; et hanc consequi- iilius Adae, qui est debitor habendi
tur debitum ex iege divina, et justitiam, qua caret.
carentia est ibi ex negatione cau- Sed hic facit dubium auctoritas Quomodo
anima
SSB. Augustini de fide ad Petrum, quam inlicitur
Oum
arguitur reducendo illud adducit Magister dist. hac, quae
•
a carne.
Ad 2.
argumentum, quod poena non est sonat, quod istam maculam non
causa culpse, verum est princi- transfundit propagatio, sed libido ;

palis causa. ergo videtur quod non exhoc solo,

Si tamennon ponatur aliqua in- quod iste est filius naturalis Adae,
Quomodo fectio in carne, quod non est neces-
pu»na est est sic tali peccato obnoxius ; sed
causa sarium secundum istam viam, ipsa ex hoc quod est fllius Adae libidi-
culpa). vel .

semen potest esse mstrumentalis causa nose propagatus, iste contrahit

oi^igmaiis. culpae ; aut si nulla ibi sit infectio, peccatum originale.
adliuc caro potest esse causa in- Respondeo, si fuisset propagatio An
trumentalis, in quantum in ipso in statu innocentiae, non fuisset propagatk
libidinos£
semine est producendi
vis activa peccatum originale contractum, et requiritui
ut
lilium Adae, qui per hoc est debi- tunc fuisset omnino sine libidine, contraha-
tur
tor. quiapropagantes habuissent justi- originale,

Ad 3. Ad aliud de proximo parente tiam originalem, nunc autem quae-

po
quod cain respondeo, quicumque accepisset cumque propagatio communis
ac^cepis^et J
us titiam originaiem in se forma- libidinosa est ex illa igitur quia
;

justitiam.
nter, voluntate consequente,
vel maculosa est, maculat prolem, non
fuisset debitor pro se, et pro tota autem quia propagatio, quia pro-
sua posterioritate pro qua acce- pagatio non est medium inter pa-
pisset virtualiter, et ita si Adam rentem et filium, per quod filius
non peccasset, sed Cain, tamen fi- maculetur, secundum illam abso-
lii Gain contraxissent peccatum lutam rationem propagationis,
originale, non ab Adam, sed a quae fuisset in statu innocentiae,
Cain. Nunc autem nullus acce- sed ex carentia justitiae originaiis
pit formaliter nisi Adam, et ideo in propagantibus, quam carentiam
omnes alii habuerunt eamdem ra- consequitur libido, ita quod illa
tionem debiti habendi justitiam et auctoritas debet exponi, ut Ubido
eamdem rntionem carentiae ipsius, accipiatur pro carentia justitise
quia per actum alterius, et ideo originaiis in propagantibus, quae
modo a nullo parente proximo est causa libidinis in actu propa-
contrahitur, ita ut per ipsum pos- gandi.
set intendi, sicut nec per ipsum
posset per se causari.
 DIST. XXXII. QUiESTIO UNlCA. 321

gratia, non e converso, et tunc pri-

SGHOLIUM. vatio prioris includebat virtuali-
i
ter privationem posterioris; cui.
Solvit argumentum positum in initio hu-
cumque igitur tunc restituta fuis-
jus dist. et dubium, scilicet quomodo gratia
originalis, cum set gratia, sine justitia originali,
tollit privationem justitiae

ipsa non sit formaliter originalis. si hoc factum fuisset, non habuis-
set ipse perfectum statum inno-
19. Ad argumentum quaestionis centiae; sed pro statu isto non
quartae, patet quod justitia origi- habent talem ordinem, sed gratia
nalis restituitur in dono aequiva- potest inesse sine tali justitia, et
ienti,imo etiam praeeminenti. Sed ipsa simpliciter est donum excel-
hic dubitatur, cum enim justitia lentius quam talis justitia; ipsa
, . originalis non sit formaliter gra- igitur gratia inexistenssimpliciter
tia, igitur nec ejus oppositum, restituit hominem in statu isto ad
scilicet privatio formaliter est perfectionem supernaturalem sibi
privatio gratiae ; ergo ista priva- possibilem, sed lioc sine justitia,
tio justitiseoriginalis potest stare licet non contradicant.
absolute
cum gratia, et ita licet gratia de- Unde non repugnant carentia ju-
tur, manet tamen peccatum origi- stitiae originalis absolute loquen-
Privatio
nale, nisi dicatur quod praecise sol- do, et gratia pro statu isto ; re- justitiee
onginalis
vitur debitum
habendi justitiam pugnant tamen inquantum illa ca- et

originalem. Et hoc incidit cum rentia est culpa avertens a fine JSSUte
grralia

alia responsione. ultimo, quia conversio opposita rop ™nnant

Respondetur, in statu innocen- illi pro
1
statu isto nata est inesse - ,
de .

facto sic.
tiae erant dona ordinata, ita quod filio Adae per gratiam sine isto
justitia originalis potuit esse sine dono.

Tom. Xltl. 21
 DISTINCTiO XXXlll. 353

DISTINCTIO XXX III.

(Textu Magistri Sententiarum.)

An peccata omnium prcecedentium pa- Eorum ponit documcnla, qui dicunt

trum parvuli originaliter tradant, ut
transire in parvulos parentum dellcta.
peccatum Adce.
Et quod non illud solum primi c.
ide
a. Prsedictis adjiciendum videtur, hominis delictum parvulos teneat, u ™%.
an peccata praecedentium patrum sed etiam alia> ^
qu ibus ita vide-
Psal1
?;
50 *

ad parvulos transeant, sicut illud tur, ex eo coniirmant, quod etiam

primi hominis debitum in omnes pa rvuli, non modo majores, dicun-
carnaliter genitos diximus redun- tur baptizari in remissionem peccato-
dasse. Et si peccata parentum runtf por pluralem numerum, non
transeunt in parvulos, utrum omni- singularem in remissioncm pccca-
{)er
um, qui fuerunt ab Adam usque ad n Et David de legitimo matrimo-
%

ipsos, an aliquorum efc non omni- n procreatus dicit In iniquitati-

[ :

um? bus conceptus sum, et in peccatis con-

cepit me mater mea non dicit
;
in :

Quid super hoc Augustinus in Enchiri- i n i qu itate vel peccato. Unde putant,
dio dicere videiur? non tantum illud unum peccatum
origmale, sed etiam plura, quse in
B De hoc AugustinusinEnchiridio M^ ^
^ mti ei
.
to ipi
^."«•ambigue disserit. Videtur enim arentum ata parvulis
approbare, peccata parentum prse-
j mmitar i

cedentium imputari parvulis, non

omnium tamen, qui fuerunt ab Quomodo in illo uno primo peccato plura
Adam, neimportabili etnimia sar-
reperiuntur
cina in poena seterna gravarentur
parvuli, secl tantum eorum paren- Quod vero peccato Adse
in actutli d.
tum, qui eos a quarfca generatione piura notari valeant peccata, Au-puEium u
lbld c 46#
prsecesserunt. Quod confirmat illis
* '

gustinus in Enchiridio insinuat :

verbis, quibus in Exodo Dominus « Possunt, inquit, inteiligi plura

ait : Ego sum Deus visitans iniquitates peccata in una
transgressione
, o. patrum usque in tertiam et quartam qe- Adae, si in sua quasi membra divi-
l
iocl.20. 5. .
•

nerationem, quasi peccata parentum datur. Nam et superbia est illicquia

proximorum tantum parvulis im- homo in sua potius esse quam Dei
putentur, et non aiia, quoci est potestate dilexit; et sacrilegium,
]>er moderationem divinae misera- quia Deo non credidit et homicidi- ;

tionis. um, quia se in mortem prsecipita-

 324 LIB. II. SENTENTIARUM

vit; et fornicatio spiritualis, quia inte- comminetur, iram suam

quia
gritas mentis humanse serpentina quantum ad progeneratorum cul-
suasione corrupta est; et furtum, pas non extendit ulterius, mode-
quia cibus prohibitus usurpatus ratione miserationis sua3, ne illi
est; et avaritia, quia plus, quam quibus regenerationis gratia non
sufficere illi debuit, appetivit, et si confertur, nimia sarcina in ipsa
quid aliud iu hoc uno peccato inve- asterna damnatione premerentur,
qmest.
'
niri Deinde de parentum
potest. » si cogerentur ab ipso initio gene-

prsBcedentium peccatis,utrum par- ris humani omnium prsecedentium

vulis imputentur, magis opinan- parentum suorum originaliter
do qiiam asserendo disceptat, ita peccata contrahere et poenas pro
inquiens: «Parentum peccatis par- eis debitas pendere. An aliquid ali-
vulos obligari, non solum primo- ud de re tanta, Scripturis sanctis
rum hominum, sed etiam suorum, diligentius perscrutatis ac tracta-
de quibus ipsi nati sunt, non im- tis, non valeat reperiri,
valeat, vel
probabiliter dicitur. Illa quippe temere affirmare non audeo. » Ec-
divina sententia Reddam peccata pa~: ce perspicuum fit lectori, Augusti-

Deut. 5 9
trum n fiti os tenet eos ante rege-
* >
num superiora dixisse non asse-
Psaim. 50.
nerationem usque adeo, ut etiam rendo, sed diversorum opiniones
de legitimo matrimonio procreatus referendo.
dicat : In iniquitatibus conceptus sum,
ct in peccatis concepit me mater mea. Ostendit Augustinum sibi fore contrari-
Xon clixit : in iniquitate vel in peccato, um, si id sentiret.

cum et hoc recte dici posset, sed

iniquitates et peccata dicere maluit, Alioquin sibi ipsi contradicerevi- E.
Aug.
quia et in uno, quod in omnes
illo eodem libro omni-
deretur, qui in Enclir.

homines pertransiit atquetam ma- um mitissimam dicit esse pcenam

gnum mutaretur humana
est ut eo parvulorum, qui originali tantum
natura, reperiuntur, sicut supra tenentur peccato, his verbis. « Mi-
disserui, plura peccata; et alia pa- tissima sane poena eorum erit, qui
rentum, quae non ita possunt mu- praeter peccatum, quod originale
tare naturam, reatu obligant filios contraxerunt, nullum insuper ad-
nisi. gratia Dei subveniat. Sed cle diderunt; et in caeteris, qui addicle-
peccatis aliorum parentum, quibus runt, quisque ibi tolera-
tanto
ab ipso Adam usque ad patrem su- biliorem habebit damnationem,
um progencratoribus suis quisque quanto hic minorem habebit ini-
succedit, non immerito disceptari quitatem. » Ecce hic aperte dicit,
potest, utrum omnium malis acti- parvulorum poenam omnium alia-
bus et multiplicatis delictis origi- rum poenarum esse levissimam.
nalibus qui nascitur implicetur, ut Quod si est, non igitur peccatis
tanto pejus, quanto posterius quis- patrum praecedentium obligantur
In EnC ir
'
r 110 nascatur; an propterea Deus nisi Adse. Si enim pro peccatis
a 47 i

Vlde in tertiam ct quartam generationem de actualibus parentum aeternaliter

opiniones
varias. peccatis parentum postens eorum punirentur et pro suo originali,
 DISTINCTIO XXXIII 325

non jam minus, sed forte magis vius fuerit cseteris peccatis? Qui- o P inio \.
quam ipsorum parentes puniren- busdam ita esse videtur, quia illud Cap 48, *

tur. Non igitur pro peccatis pa- peccatum totam humanam natu-
rentum actualibus, nec etiam pro ram mutavit, sicut Augustinus
actualibus primi parentis, sed dicit in Enchiridio. « Illud unum
pro originali, quod a parcntibus peccatum in loco et habitu tantae
trahitur, parvuli damnabuntur, felicita tisadmissum, tammagnum
pro eo nullam aliam ignis mate- est, ut in uno homine originalitcr, et
rialis, vel conscientire vermis poe- ut ita dixerim radicaliter totum
nam sensuri, nisi quod Dei visi- genus humanum damnaretur. »
one carebunt in perpetuum. Uno Idem in lib. de civitate Dei. « Tanto
igitur, et non pluribus peccatis, majori injustitia violatum est
parvuli obligati sunt. Unde etiam illud mandatum, quanto faciliori
ea quibus illa opinio muniri vide- poterat observantia custodiri.
b 4
tur, scilicet quod peccata et iniquita- Nondum enim ipsi voluntati cupi- c! 'i2
'

et c - 15
tes in parvulis aliquandoScriptura ditas resistebat, quod de poena -

esse significat, utens plurali nu- transgressionis postea secutum

mero, determinat Augustinus
ita est. » His aliisque utuntur auctori-

L in eodem libro « Quia in Scriptu-

: tatibus, qui illudpeccatum cseteris
c 44#
um. 21. ra per singularem numerum plura- aliorum hominum peccatis gra-
att.2.20. lis numerus saepe significari solet, viusesse dicunt. Quod etiam ratione
Kod.32.4. .

ut 1D1 : ura ergo ad Deum, ut auferat ostendere laborant hoc modo :

a nobis serpentem, non ait : serpentes, Magis nocuit illud peccatum quam
quos patiebatur populus; et e con- aliquod aliorum, quiatotum huma-
verso per pluralem significatur sin- num genus vitiavit ac morti
gularis numerus, ut in Evangelio :
utrique subdidit, quod nullo alio
Mortui sunt enim qui qucerebant animam peccatofactum est; majorem ergo
in pueri , non ait : mortuus est, cum effectum mali habuit illud pecca-
loqueretur de Herode; et in Exodo: tum quam aliquod aliud.
Fecerunt Deos aureos, cum unum fe-
cerint vitulum, de quo dixerunt :
Responsio contra illos ubi alia peccata

Isti sunt dii tui, Israel. Ita et illud ostenduntur illo majora.
originale unum plurali numero
significatur, cum dicimus, parvu- Ad quod dici potest, quia, licet g.
los in peccatorum remissionem bap- m a
illud peccatum humanam naturam ^.
tizari, et in peccatis vel iniquitatibus Dublum -
mutaverit in necessitatem mortis
concipi. et in totum genus humanum rea-
tum diffuderit; non est tamen pu-
An peccatum Adce sit gravius cceteris ?
tandum gravius fuisse peccato in
Spiritum sanctum, quod nequehic,
i
;
Hic quseri solet, utrum pecca- neque in futuro, ut Veritas ait dimitti-
tum transgressionis Adae, ex quo tur. Quod vero totam humanam na-Dubium 3,
. Matt. 12.
processit originale, et in quo plura turam corrupit, non ldeo est, quia 32.

superius notata sunt peccata, gra- gravius fuerit cunctis aliis pecca-
 ?
.

1-2G LIB. II. SENTENTIAKUM

tis.sed quia ab hominecommissum sitans iniquitafes patrvm in filios us^ E/ecliiel.

18. 2. sq.
est, quando in uno homine tota que in tertiam c( quartam generationem, et 20.

natura humana consistebat, et ideo his qui odcvunt me. His verbis aper-
tota in eo corrupta est, majorem- te insinuatur, quod Deus reddit
que effectum mali intulit quantum peccata patrum super filios tertios
ad multiplices defectus; qui ex eo et quartos Iluic autem videtur
.

manaverunt, sed non quantum ad adversari quod Dominus ait in

Objicituri
pcenam celernam, quam graviorem Ezechiele: Quid est, quod inter vos
non meruit, quam plures postea parabolam vertitis in provcrbium istud,

meruerunt per alia peccata; imo diccnles : patres comederunt uvam acer-

alios graviorem promcruisse cre- bam, ct clentcs fdiorum obstupescunt ?

dimus iram,quam Adam meruerit. Vivo ego, dicit Dominus, si erit vobis

ultra parabola hcec in proverbium in

primis parentibus Israel. omnes anima? mece sunt,

Ecce
An istud peccatum sit

dimissum. ut anima patris, ita anima filii mea est.

El anima, quce peccaverit , ipsa morietur

an Filius non porlabit iniquitatem patris,

Si vero quaeritur, illud pecca-
H.
et pater non portabit iniquitatem filii.
Aug. lib. 2 tum primis parentibus ftierit di-
cap. 34. Justitia justi super eum erit, et impietas
missum; dicimus, eos per poeni-
His verbis vi-
impii erit super eum.
tentiam veniam consecutos. Unde
Augustinus in lib. de Baptismo parvu- detur Deus corrigere per Prophe-
lorum ait : primi paren-
« Sicut illi
tam, quod male dixerit in lege.

tes postea juste vivendo creduntur

Si enim peccata parentum reddit
in tertiam et quartam generati-
per Domini sanguinem abextremo
liberati supplicio, non tamen in onem, injustitia videtur esse Dei,
ut alius peccet, et alius puniatur.
illa vita meruerunt ad paradisum
revocari; sic et caro peccati, eti-
Quomodo enim justum est, alium
peccare, et alium peccata luere »
am remissis peccatis, si homo in
ea juste vixerit, non.continuo me-
Determinatio, prcemissarum auctoritatum
retur eam mortem non perpeti,
convenientiani ostendens.
Dubium 4,
quare traxit de propagine pec-
cati. »
Sed, Hieronymus, « ne
ut ait K.
Hierony-
Quod peccala parentum visitantur in lex et Prophetse, id est, Exodus m ns
filios, el quod non sunt adversa quce et Ezechiel, imo ipse Deus, qui explana-
tione
Deus dicit in Exodo, et in Eze- et hic et ibi locutus est, in sen- ad 8. caput
Exechiel.
chiele. tentiis discrepare videantur» at- 18. 2. et
v. 5.
tendamus fmem illius auctoritatis Gfr. Jerem.
31. 29.
I. Et licet peccatis parentum nisi Exodi.Dicto enim Bcddo iniquitates :

Exod.20.5.
Adae parvuli non obligentur, non patrum in filios, addit : His qui ocle-

est tamen diffitendum, peccata runtme; per quod evidenter osten-

parentum in filios redundare, sicut dit, « non ideo puniri filios, quia
Dominus in Exodo ad Moysen peccaverunt patres, sed quia eis
ait : Ego sum Deus fortis, zclotes, vi~ similes quodam hsereditario malo
 DISTINCTIO III 327

Deum oderunt. » Illud ergo quod Secundum hunc modum recte in-
Exodo Dominus sicut quod
Iin Ilieronymus tradit, non id sonat,
dicit, telligitur ad litteram
do dicitur.
in Exo-

quod multi existimant, nec cst

Quomodo illud Exodi intelligi debeat
simile huic proverbio Patres comc- :

secundum mysterium.
derunt uvam acerbam, etc. Illud cnim
leron. 31. ,. -1111.
Exodi TT
.

. enara- Ilieronymus super lllud Eze- etiam mystice intelligen-

)uod
(
v m.
tione • a
1
•
-iii . t
•

chielis, et Augustmus super lllud

1

ad durn esse ostenditur, ex eo quod

m^ p ,4X°to.
>sa
.
p sa m j) eU s laudem meam ne tacucris
[ j
•

parabola dicitur. « Si enim parabola ov *

2mC '

"6
"Cinc de peccata patrum imitantibus
liliis
est, ut ait IIieron ymus, aliud ver- t

lemonam
In
. accipiendum censent super quos
l
;
l J bis sonat,sensu continet.aliud
redeat dicitur Deus reddcre peccata patrum,
Unde aliqui ita edisserunt: Patrem
iniquilas
patrum quia punit eos, eo quod lmitantur in nobis esse dicunt levem pun-
ejus.
peccata patrum, non quia patres cturn sensuum », scilicet primum
peccaverunt. Non itaque corrigit motum suggestionis, vel cogitati-
Deus in Propheta quod ante dixe- onis ; « filium vero, si cogitatio
rat in Lege, sed quomodo intelli- conceperit peccatum » in quo no-
gendum sit, aperit. Unde et illos tatur consensus et delectatio mulieris ;

qui prave intelligebant, arguit, qui « quod cogitaveris at-

nepotem, si
dicebant : Patres comcdcrunt, etc.
que conceperis opere compleve-
ris », vel complere decreveris, in
Quare dixerit tertiam et quar- : in
quo notatur consensus viri, sive
tam generationem, et quarc patres
patratio peccati ; « pronepotem au-
tantum commemoravit ?
tem, si non solum feceris, sed in
eo glorieris, et haac est quarta ge-
l. Verumtamen, si de imitatoribus neratio » non quia tres praeces-
Solutio ., . , .
;

Gregor. malorum lllud accipitur, quare ter- serint, sed quarta dicitur, quia
lib. 14. ,
morai. tiam ct quartam gcneratwncm tantum
quarto loco a primo motu, qui est
epHcluir. commemoravit, cum in qualibet quasi pater, enumeratur. Deus
generatione rei teneantur, quipec- igitur « primos et secundos sti-
cata patrum imitantur ? Et quare mulos cogitationum, quos Grseci
paires commemoravit, cum et il- propathias vocant, sine quibus nul-
li omnes mali sint, qui quorum- lus hominum esse potest, non
libet malorum peccata imitantur puniet aeternaliter, sed si cogi-
Sed ideo patres specialiter nomina- tata quis facere decreverit, et
vit, quia maxime patres fllii imi- quae corrigere noluerit »,
fecit
tari solent, quos prsecipue dili-
quae sunt mortalia peccata et ter-
gunt. Et tertiam et quartam generati- tia et quarta generatio.
loivitur
onem ^ eo commemoravit, quia so-

TtevinT
^ en ^ parentes interdum tamdiu Per quid probatur, quod primus mo-
vivere, donec filios tertios et tus non puniatur ceternalilcr.
quartos habeant, qui patrum ini-
quitates videntes, impietatis haere- Ad probandum vero, ut ait Hie-ibki. pa uio
ei U
des per imitationem efficiuntur. ronymus, quod primus pulsus cogi- Gen. 9. d.
 B28 LIB. II. SENTENTIARUM

tationis non puniatur aetemaliter concupiscentiasinordinatassecun-

a Deo, illud de Genesi afferendum dum eum poterunt igitur sibi
;

est: Cham enim peccavit, irridens inordinate appetere delectabilia,

nuditatem patris, et sententiam propter quorum ablationem et
non ipse, sed filius ejus Chanaam substractionem poterunt tristari,
nccepit : Maledictus Chanaam, servus et ita pati poena interiori.
Arg. 4.
erit fratrum suorum . Quae enim justi- habebunt usum ra-
Prseterea,
tia est, ut pater peccaverit, et fi- tionis, et cognoscent naturam
lius punitus sit. » Sed in mysterio suam ergo poterunt cognoscere
;

illud dictum est. se ordinatos ad vitam seternam; et

(Finis textns Magistri.) cum quilibet habens ordinatum

appetitum appetat illam secundum
Augustinum 13. Trinit. c 5. ergo
QILESTIO UNICA. ex certitudine carentia? illius de-
siderati poterunt tristari, et ita
Utrum peccato originali debeatur tantum
pati poena interiori.
poena damnil Aro\ 5.
Praeterea, existens in puris na-
Alens. 2. /;. q. 122. m. 10. D. Thom. hic q. 2. turalibus haberet istud damnum ;

a. 2. D. Bonav. a 3. q. 1. Richard. a. 3. q.i. et 2.

ergo existens deordinatus per
Rubion. /Egld. Durand. Mars. Gab. Ovando, An-
gles hic. Hen. hic disp. 27. vocans affirmantcs CUlpam, CUm habeat malitiam
|

tC: e?Z ,^^?:T™n&T P\

q«am iste non habet, debet habere
ec * 5 Vasq *' 2 d 134,
'
poenam quam iste non habet, alio-
Henr. ^jf**'
uEL' *
P°o/
quodl. 6. q. 21.
' '

quin culpaimpunita, esset

et

Qua^ro circa distinctionem tri ita non solum damnum erit poena
Arg. 1.
de^file^kd gesimam tertiam, in qua Magister istis, sed aliquid aliud.
Pet
et ri
cap 24!
.
agit de peccati originalis puniti- Oppositum vult Magister in lit- c.
vided.
«a.

one, utrum peccato originali de- tera et Augustinus in Ench. quod preesenti,

beatur sola carentia visionis divi- mitissima pcena> etc.

nas pro poena? Quod non, Augusti-

SCHOLIUM.
nus in Ench 23. Firmissime tene, et
:

nullatenus dubites qui sine Sacramento Damnatos ob solum originale non habi-
Baptismatis de hoc sceculo transeunt, turos poenam sensus exterioris, vel inte-
ceterni ignis supplicio puniendos. rioris, neque tristitiam voluntatis, quia haec
videtur maxima hominis poena, neque ul-
Arg. 2. Praeterea parvuli habebunt cor-
lum actum inordinatum, c. Majores de Bap-
pora passibilia, quia non gloriosa; Greg. Nazianzen. orat.
tism.Florent. sess. ult.
igitur poterunt pati ab activo eis in lavacrum, Aug. 3. de lib. arb. 23. Amb.
praesente; ergo ab igne. Aut si di- in epist. Rom. 5.

cis quod praeservabuntur, ne ignis

14. Civit
possit in ipsos agere, saltem vide- Hic videtur(a)Magistrorum esse c. 15.
tur posse pati pcena interiori, sci- sententia, quod damnati pro solo Damnatos
ob solnm
licet famis et sitis, et ita poena peccato originali nullam habebunt originale
non
sensus. poenam sensus exterioris, puta inurdina-
habiturol

Praeterea, fomes erit in eis non ignis, quia nullam delectationem tum
Arg. 3. motum.
extinctus ; ergo poterunt habere inordinatam habuerunt, cui de- c. 4.
 DIST. XXXIII. QU.ESTIO UNICA. 329

lectationi correspondeat acerbitas

ignis affligentis, ut propria poena. COMMENTARIUS.
Nullam (b) etiam habebunt inte-
riorem, ut tristitiam, quia si (a) Hic videtur essc Magistrorum sen-
tristarentur de statu suo, et tris- tentia, etc. Ad quaestionem istam Doctor
titia secundum Augustinum sit de sic procedit, primo ponit duas conclusi-
his, quae nobis invitis accidunt ; ones responsivas, deinde movet duo du-
ergo ipsi involuntarie sustinerent bia circa intellectionem earum. Prima
statum suum, et vellent opposi- conclusio est : Magistrorum est sententia

tum, et ita murmurarent contra quod parvuli post judicium non habebunt
dispositionem divinam, et ita ha- prosolo peccato originali aliquam pcenam
berent inordinatam dispositionem sensus exterioris, scilicet ignis, id est,

voluntatis, quod videtur absur- parvuli non cruciabuntur in igne infer-

dum. Xam sententia divina est nali, quia in appetitu sensitivo nullam
dispositum, quod ubicumque ceci- delectationem inordinatam habuerunt,
derit lignum, ibi erit, in Ecclesiast. nec ex consequenti debent habere pcenam
igitur cum nullam inordina-
isti sensus ab igne, quee habeat delectationem
tam volitionem habuerunt in isto inordinatam ordinare, cum nulla fuerit in

statu, sequitur quod nullam tri- eis.

stitiam inferiorem habebunt. (b) Nullam etiam habebunt poenam in-

Prseterea, si tristarentur (c) de teriorem, etc. Haec est secunda conclusio
carentia beatitudinis et visionis hujus qusestionis, scilicet quod parvuli

divinse,cumdesperent de ea, quia nullam tristitiam, nec poenam interiorem

non habebunt spem; igitur habe- habebunt, quia si haberent tristitiam, cum
rent poenam gravissimam inter illa sit de rebus quse nobis nolentibus ac-
poenas omnium damnatorum, sci- cidunt, aut igitur tristarentur de statu
licet tristitiam ex desperatione. suo, aut de carentia visionis divinae; non
Tristitise
videtur Videtur etiam, (d) quod simplici- tristantur de primo, quia tum nollent sta-
maxima
poena ter major sit poena tristitia homi- tum suum, et appeterent oppositum, et
hommis, et
quare. ni, ut distinguitur contra dolorem, sic murmurarent contra Deum, et ita

quam aliqua poena alia sensus, malam haberent voluntatem, quod est

quia sicut voluntas estmagisappe- falsum, quia ordinatione divina statutum

titus hominis inquantum homo, est quod ubi ceciderit lignum ibi sit, id

quam appetitus sensitivus, ita quid- est, in qua dispositione, aut bona aut

quid agit vel patitur secundum vo- mala moritur homo, in eadem manet.
luntatem, simpliciter magis agit Cum igitur ipsi parvuli sicut mortui abs-

et patitur inquantum homo, quam que mala voluntate, in eadem dispositione

secundum aliquem alium appeti- semper stabunt, nec poterunt peccare,
tum; et ita simpliciter magis pati- quia ille non est status merendi aut de-
tur si tristatur quam si doleat, et merendi; igitur non tristabuntur a statu
ita non videtur quod sit ponenda suo.

in eis aliqua tristitia. (c) Prceterea, si tristarentur, etc. Hic

Doctor probat quod pueri non tristantur

de carentia visionis divinae, quia tunc
 LIB. 11. SENTLNTIARUM

|ueretur quod illis inesset gravissima pore corruptibili in tantum, quan- nem
., . , ,., naturalcin .

poena, quod esf contra Augustinum, qui tum noster mtellectus lmpeditur qUam nos,
et dici ,
• •
i

dicil quod eorum erit mitissima poena. in lsto corpore, nec etiam erit p0S se

Et quod hoc sequatur patet, quia cum de impedimentum per tormenta, sicut a uq U aiem
illa nullam habeant speciem, sequitur liabebunt damnati, poterunt habe- beSdi-
quo I >i de illa tristarentur, quod illa essel re cognitionem naturalem rerurn, nem -

in desperatione, quae est gravissima puc- et hoc de novo aquisitam, quia

na omnium damnatorum. hoc non repugnat immobilitati
(d) Videtur etiam, etc. Hic Doctor pro- status eorum, cum hoc etiam non
bat quod nnllo modo pueri tristantur, et repugnet immobilitati status bea-
ratio stat in hoc, quia ex quo tristitia est torum, quod de novo intelligant
major poena homini quam qmecumque aliqua facta contingentia ; igitur a
poena sensus, et ista minor non ponirur simili non repugnat firmitati
in eis, ut patct ex prima conclusione, se- status eorum, quae est in videndo
quitur quod nec aliqua tristitia ponetur; Verbum, quoddenovo intelligant
concludendum est ergo, quod nulla erit aliquod verum necessarium, quod
poena sensus, id est, nullus dolor erit in prius non intellexerunt, et ex uno
eis, nec capitis, nec ventris, etc. nec eti- vero necessario intelligere aliucl
am aliqua tristitia erit in eis, et ita tan- verum necessarium, et ita possunt
tiini habebunt poenam, quse est dam- addiscere aliqua vera necessaria
num, scilicet non videbunt Deum, vel de necessariis in genere proprio.
fruentur Deo ; de illo tamen damno non Ita igitur et isti, cum non habeant
tristabuntur, sed contenti erunt de suo ita perfectam cognitionem, et nul-
statu, etiam de carentia illius visionis. lam possint recipere, nec sit veri-
simile ponere in eis impedimen-
SGHOLIUM.
tum, propter quod istam non pos-
Damnatos ob solum originale perfectius sunt acquircre, videtur probabile
nobis cognoscere naturalia, ac aliqualem concedere quod omnium naturali-
habere natiiralem beatitudinem, ita Lyran. ter cognoscibilium possunt natura-
in id Eccles. 4. Feliciorem utroque reputavi liter cognitionem habere cxcellen-
etc. dicens esse communem, D. Thom. q. 5.
tius quam aliqui habuerunt pro
cle malo art. 3. dicens quod habebunt ornnem
statu isto, et ita aliqualem beati-
perfectionem puerorum in puris naturalibus
morientium, et hic q. 2. a. ^. ait Deo tudinem naturalem de Deo cognito
conjunctos futuros bonorum naturalium in universali poterunt attingere.
communione, et gaudium habituros ex co-
gnitione et dilectione naturalium. Richard. SCHOLIUM.
ait plus gaudii habituros quam peccatores
hic, simpliciter tamen non habebmt felici- Vel non dandam parvulis Limbi notitiam
tatem, quia in peceato cujus oppositum
;
heatitudinis, qua sunt privati, quia non tle-

docuerunt Peiagiani. betui' eis, vel si detur eis, quocl est verius,
quia aderunt judicio Rom. 14. omnes noa ma-
nifestari oportef, etc. et Matth 25. congrega-
3. Et si quaeratur de eis quantum .

Damnatos . . buntvr ad eum omnes gentes, et clocet cum

obsoium ad cognitionem, sine assertione
communi August. 6. contra Julian. 8. et
habereper- potestconcedi quod, cumnon habe- serm. ii. de verbis Apostol. et Gregor. 9.
fectiorem , •
x n ± i-t
cogoiUo- bunt lntellectuin nnpenttum cor- moral. 10. tamen non tristabuntur, quia
 .

DIST. XXXM. QUjGSTIO UNICA. 331

erunt contenti sua sorte, alias actu pecca- tra Arium, videtur quasi declinare
rent, quod non possunt, Deo eos specialiter ad Sabelliurn, et e converso simi-
protegente ut sint impeccabiles.
Litervidetur contra Pelagium de-
clinare ad Arium, et e converso.
Sed si queeratur de cognitione (a) Aiiter posset dici, quod aeter-
.n scient
parvuli beatitudinis in particulari, utrum ni ignis supplicio in sensu divisio-
Limbi se
privatos illam habeant, vel de ca tristen- nis, idest, in iilo supplicio, quod
gloria,
luhium tur? Respondeo, sicut dictuni fuit est in aeterno igne, suntcremandi,
;

sed esto
:iant, non in prima qusestione primi, illa id est, sunt puniendi poena damni,
Iristabun-
tur quia
cognitionon est possibilis homini, et non poena sensus aeterni.
divinae
volunlati
nisi supernaturaliter elevatur; vel Ad secundum dicendum quod, si- Arg. 2.
Vide Suar.
•onfonna- igitur non dabitur illis iila cogni- cut damnatorum corpora patien- 3. p.
bunt. disp. 50.
suas. tio supernaturalis in particulari, tur ab seterno igne, sed non dissol- •
sect. 5.
ubi docet
quia esset eis ad tristitiam, quam ventur, ita isti carebunt perpetua hoc eis
dandum
non demeruerunt habere, sicut de- visione Dei supernaturali, sine propter
Christum,
meruit Paganus, propter quodde- omni tali passione exteriori ; nul- quem ut
principem
meritum sibi cedit cognitio beati- lam etiam passionem interiorem venerabun-
tudinis in particulari ad poenam patientur per quam possint consu- tur.

gravissimam, ut scilicet tristetur mi, ita quodex dispositione divina,

desperans se posse ad istam per- corpora iila erunt impassibilia,
venire; vel si istam cognitionem licet non ex dote impassibilitatis,
in particulari habuerint, non tris- ita quod nec ab extra, nec ab
tabuntur, quia erunt contenti de intra patientur.
statu suo, scientes Deum de se-ita Ad aliud de fomite dico, quod si-
Aro-. 3,

disposuisse, nec suo actu hoc ali- cut fomes iste nulium motum inor-
quando demeruisse. dinatum suscitavit in eis in via
Ad primum argumentum res- ista, ita nec ibi aliquem suscitabit.
.d arg. 1. pondet Divus Bonaventura, dicens Ad aliud dico, quod desiderium
tist . prse-
senti quod Augustinus excessive loqui- naturale non causat tristitiam, Ar
. 3. q. 1.
2. Ult. Ut tur de illis poenis, sicut frequenter nisi sit electivum. Sed hoc non vi-
veniatur
atl faciunt Sancti, quia aliqui dixe- detur ponere per se istum magis
medium
eundum runt eos nullam habere culpam, et punitum quam illum, quia sicut
sst ultra.
lug. 5.
ita nullam pcenam, quia secundum non est per se prsemiumintellectui
contra
Julian.
Philosophum, sicut in moribus cognoscere creaturam, sed Deum,
. ep. 28.
ait. se
via deveniendi ad medium est ali- ita non videtur per se poena damni
lihil
scire de
certo qualiter procedere ultra medium intellectui non cognoscere creatu-
tena par- versus extremum, secundo Ethico- ram, sed per se poena est visione
vulorum
'er ignem rum, ita frequenter Sancti extin- Dei privari, et quoad hoc sunt
intelligi
locum guendo contra se haereses pullu- isti aequales.
ignis,
id est,
lantes, excessive locuti sunt, vo- Et ideo ad quintum dici potest An
infernum,
sequitur
lentes declinare ad aliud extre- sicut dictum est dist. 29. hujus
Locum
Jellarmin.
ap. c. 5.
mum, et ita multum ponderandum secundi, quod alter punitur, alter parvuloru n
Limbi post
est contra quos hsereticos Sancti non; alter enim debitor est justi- judicium
futurum
locuti sunt, sicut Augustinus con- tioe, quam accepit iste, et modo
 LIB. II. SENTENTIARUM

in hao non habet, et alter ille cui non

terra
tenent
datur, non propter aliquam cul-
bar. pam suam et reatum. Sicut si COMMENTARIUS.
3C. de
statu puer. duos primo ex aequo acceptarem
Salmer.
in 5. gratuite ad aliquem honorem, vel
Rom. 1.48.
dici etc Nam in sensu
a ) Alitcr P ossct
idiiuesub ad aliquod donum accipiendum, ( > -

dubio quia tum sensus

postea alter offenderet, per quod composito est falsa, est,
tenent
ssolis
demeretur illum honorem, et alter «terni ignis supplicio, etc. Nam in seter-
Ovando et
Aquila lue. non, tamen non otfendenti non da- no igne, vel supplicium seterni ignis in-
tur, non propter aliquod demeri- cludit etiam privationem visionis diyinae;

ttim, sed quia non placeret mihi si intelligatur ergo sic in sensu composito

istum honorem sibi dare. Isti ve- quod seterni ignis supplicio, simul inclu-

ro essent insequales, quia alter dendo poenam sensus et poenam privati-

priVatur quia reus, et alter non; onis visionis divinae, sic sensus est fal-

tamen de facto nunquam erit ali- sus; si vero intelligatur in sensu divisi-
quis in puris naturalibus, quia onis, sic sensus est verus, quia puniun-

Deus naturam rationalem, quam tur poena privationis visionis divinae,quae

fecit, semper producit ad finem, si pcpna est in seterno igni, sed non puni-
non fuerit ex parte illius impedi- untur pcena ignis. Alice rationes patent
mentuin vel defectus. in littera.
 :

DISTINCTIO XXXIV 333

DISTINCTIO XXXIV.
(Textus Magislri Sententiarum.)

sed ipsam malam voluntatem unde

De peccato actuali. dicit exortam nisiexbono? Sienim
ex Angelo ; quid est Angelus nisi
Post praedicta peccato actuali bonum opus Dei ? Si ex[homine;
A -
diligenti indagine qusedam consi-
quid erat ipse homo nisi bonum
deranda sunt, scilicet quse fuerit opus Dei ? Imo quid
erant hsec
duo, antequam in eis oriretur
origo et causa primi peccati,
utrum res bona, an res mala po- mala voluntas, nisi bonum opus
;

Dei et bona et laudanda natura?

stea, in qua re sit peccatum; dein-
Ergo ex bono oritur maium, nec
de, quid sit peccatum, et quot mo-
ipsorum fuitunde oriri posset nisiex bono.
dis iiat, et de differentia
peccatorum. Dico ergo, quia voluntatem malam
nullum maium prsecessit, sed ex
Quce fuit origo et causa peccali prima ? bono originem habuit. » Hic aper-
te dicitur, primam causam et ori-
b. Causa et origo prima peccati res ginem mali bonamfuissenaturam.
bona extitit,quiaante primum pec- Et nihilominus ostenditur, cujus
catum non erat aliquid maii, linde peccati fuerit causa, scilicet malae
oriretur. Cum enim originem et voluntatis.
causam habuerit, aut bono aut ex
malo habuit. Sed malum ante non
Quod mala voluntas secundaria causa
erat, ex bono igitur ortum est.
fuit malorum.
Prius enim in Angelo ortum est
peccatum, et postea in homine. Et
quid erat Angeius nisi bona natu- Mala autem voiuntas Angeli illa
G
ubium
ra Dei? Non ex Deo ortum est et hominis causa est etiam malo- ? J-
Aug.c. 23.
maium, quod fuit in Angelo, non rum subsequentium,
1
scilicet malo- ^ap 24.
lbidem.
ex aiio quam ex Angelo ex bono ;
rum operum et malarum volunta-
id est, inigitur ortum est. Unde Augusti- tum. Unde Augustinus in Ench.
n
Tib! de° nus in responsionibus contra Juli- « Nequaquam dubitare debemus,
fep.
e
ad anum hsereticum, qui dixerat rerum bonarum, quae ad nos per-
Ng- c -
« ex natura peccatum est, tunc
Si tinent, causam non esse nisi boni-
et quoad
sensum
m aia est natura, ait quseso ut,
:

.
tatem Dei. Malorum vero de im-
iib. contra si potest, respondeat. Manitestum mutabili bono de.icientem boni
an
cap! .'

est,ex voluntate mala, tanquam mutabilis voluntatem, prius Ange-

ex arbore mala, fleri omnia opera li, postea hominis hoc primum
;

mala, tanquam fructus malos ;

est creaturao rationalis malum, id
 ;

::i LIB. II. SENTENTIAJUJM

est, prima privatio boni. » Ecce eam qualicumque bono.

privat
habes, primam voluntatem boni Nam si nullo privat, non nocet ;

mutabilis, Angeli vel honii-

id est, nocet autem, admit igitur bonum.
nis, deficientem ab immutabili bo- Quamdiu itaque corrumpitur, in-
no, id est, a Deo, causam esse est eibonum, quo privetur. At per
malarum rerum ad nos pertinen- hoc nullum est, quod dicitur ma-
tium, quia causa est tam peccato- lum, sit nullum sit bonum, sed bo-
rum quam psenarum, quibus pre- num, omnino malo carens, inte- Dubium 3
Dubium 2. mitur humana natura. Prima igi- grum bonum est. Cui vero inest Ihid - C - 13 -

tur origo et causa peccati, bonum malum vitiatum vel vitiosum bo-
fuit,et secunda malum,quod ortum num est; nec malum unquam po-
est ex bono. test esse ullum, ubi est nullum
bonum. Unde res mira conflcitur,
In qua re sit peccatum, in bona an in ut quia omnis natura, inquantum
mala, et dieitur quiainre bona tan- natura est, bonum est, nihil aliud
tum. dici videtur, cum vitiosa natura
mala natura esse dicitur, nisi
n
Ui ;
n Ostensa origine mali, superest malum esse quod bonum est, nec
videre in qua re sit malum, scili- malum esse nisi quod bonum est.»
cet an in re bona, an in re mala ? Hac contextione evidenter insinu-
Qui recte acuteque sapit, non nisi atur, malum non posse esse, nisi
in bono malum esse intelligit, id in re bona ubi etiam, licet absur-
;

est, in natura bona. Malum enim dum videatur, manifeste dicitur,

est corruptio vel privatio boni ; esse malum quod bonum est.
ubi autem bonum non est, non po-
Quod ex prcemissis sequitur, scilicet
test corruptio vel privatio boni.
quod cum dicitur malus homo, dici-
Peccatum igitur non potest esse
tur malum bonum.
nisi in re bona. Sicut enim morbis
ac vulneribus corrumpuntur cor- Ex quo colligitur, nihil aliud E
pora, quae, ut ait Augustinus iri signiflcari, cum dicitur homo ma- ^dem
Enrich. « sunt privationes ejus boni lus, nisi bonum malum. Unde Au- 14.

quod dicitur sanitas ita et ani- ; gustinus in eodem subdit : « Quid

morum qusecumque sunt vitia na- estmalus homo nisi malanatura?
turalium sunt privationes bono- quia homo natura est. Porro, si
rum. Quid est enim aliud, quod homo aliquodbonum est, quia na-
malum dicitur, nisi privatio boni ? tura est, quid aliud est malus
Bonum enim minui malum est ;
homo nisi malum bonum? Tamen
quamvis quantumcumque minua- cum duo ista discernimus, inveni-
tur, necesse est, ut aliquid re- mus nec ideo malum, quia homo
maneat, adhuc natura est. Non
si est, nec ideo bonum, quia iniquus
Ibid. c. 12.
enim consumi potest bonum, quod est; sed bonum quia homo, ma-
est natura, nisi et ipsa consuma- lum, quia iniquus. Omnis itaque
tur. Cum vero corrumpitur, ideo natura, etiam si vitiosa sit, in-
malum est ejus corruptio, quia quantum natura est, bona est
 DIST. XXXIV. OL/ESTIO UNlCA. 33;

inquantum vitiosa est, mala cst. ».

Sententiai illi qua dictum cst, bonum

Quod regula Dialecticorum dem contrariis
esse malum opponitur de prophetia,
fallit inliis, scilicet bono etmalo.
quce ait: Vse his qui dicunt bo-

F Ideoque « in his contrariis, quse num malum.

Ibid.c. 13.
bona et mala vocantur, illa Dia- '

lecticorum regula deficit, qua di- Ad hoc autem, quod dictum est, 20.

cunt, nulli rei duo simul inesse « malum esse quod bonum est », EnelTc!
t3, et 19,
contraria. Nullus enim potus aut quidam sic opponunt: si bonum
cibus simul dulcis est et amarus ;
malum esse dicimus, incidimus in
nullum simul corpus ubi album, illam sententiam propheticam, ubi
ibi et nigrum et hoc in multis ac
;
legitur: Vce his qui dicunt bonum ma-
pene in omnibus reperitur contra- lum, malum bonum. Igitur si hanc
et

riis, ut in una re simul esse non

maledictionem vitare volumus,
possint. Cum autem bona et mala nullatenus dicere debemus, bonum
nullus ambigat esse contraria, esse malum, et e converso. Hoc

non solum simul esse possunt, sed autem Augustinus in eodem libro
mala omnino sine bonis et nisi in determinat dicens:« Id quod dictum
bonis esse non possunt. Et hsec est in prophetia, intelligendum est Dubium4.

duo contraria ita simul sunt, ut, si de ipsis rebus, quibus homines
bonum non esset, in quo malum mali sunt, non de hominibus. Unde
esset; prorsus nec malum esse po- quiadulterium dicit bonum, ineum
tuisset, quia non modo ubi consis- cadit ilia prophetica detestatio ,»

teret, sed unde oriretur, corruptio et in eum qui « dicit malum esse
non haberet, nisi esset igitur quod hominem, vel bonum esse iniquum.
corrumperetur, quoniam nihil est Qui enim dicit, hominem, inquantum
al i ud corruptio quam boni extermi- homo est, malum esse, et bonitatem

natio. Ex bonis igitur mala orta esse iniquitatem, opus Dei culpat,
bid. 0.15. sunt, et nisi in bonis non sunt; quod est homo, et vitium hominis
nec fuit prorsus, unde oriretur laudat, quod est iniquitas».

ulla mali natura, nisi ex Angeli et

hominis natura bona, unde pri-
QU.ESTIO UNIGA.
mitus orta est voluntas mala ».

Utrum peccatum sit a bono sicut a causa?

Epilogum facit ad alia transiturus.
Alensk 2.p. q. 100. m. 3. a 1. et2. et i.p. q. 84.
m. 3. a. 2. D. Thom. 1. 2. q. 75. a. 1. et hic
q. 1. a. 2. D. Bonav. hic art 1. q. 1. 2. 3.
G.
Ex his aperitur, quod primo et Rich. a. 2. q. 2. 3. Gab. q. 1. Mgid. q.
.

1. a. 4.

secundo supra diximus investigan- De errore Manicliseorum, vide Aug. kaer. 46. et
12. civit 3. et 5. Gonff. 12. et Epiph. hcer. 37.
dum, scilicet quae fuerit origo mali,
et in qua re sit. Ex bona enim re Circa distinctionem trigesimam Arg , it

ortum et in re bona consistere, quartam, in qua Magister agit de

praemissis testimoniis compro- peccato actuali, quaero de causa
batur. peccati, utrum scilicet peccatum
 ;

LIB. II. SENTENTIARUM

sit a bono sicut a oausa? Quod probatur a Philosopho 2. Metaph.

non, quia Matth. 7. dicitur quod de co quod est maximum tale, a
non potest arbor bona fructus malos fa- quo omnta alia sunt alia. Et ulte-
cere. Et Glossa ibi: Nihil dubium rius, si ab illo primo malo, non
quin causa boni sit bona, et mali mala. est aliquod bonum, ergo nec ma-
Arg.2. Praeterea, omne agens assimilat lum, quod est a primo malo, est
Text
com. 5i. sibi etiectum, primo de generat. sal- ab aliquo bono. Ista consequentia
tem remotissimis remotissima
in probatur, quia idem non est a di-
est assimilatio, putain communis- versis causis, quae non sunt ordi-
siniis; ergo ad minus in perfec- natse. Probatio primse propositi-
tionibus communissimis, assimi- onis, quia aut est aliquod sum-
latur effectus causae ergo et in ; mum malum, et ita habebitur
bonitate, et per consequens a bo- propositum, et hoc est primum;
no ut a causa non potest esse pec- aut non, et ita omni malo est ac-
catum, sed a malo. cipere aliquod pejus in infinitum.
Text. 5.
Aiv. 3.
Praeterea, quidquid est a bono Sed est inconveniens procedere etYnd©.'

u t ab efticiente, est ad bonum ut in infinitum in permanentibus, se- q '

ad linem, quia deordinat a fine cundo Metaphysicce, et deciaratum

ergo, etc. Probatio majoris: Phi- est prius dist.%. primi; ergo potest
losophus 5. Metaph. et 2. Phys. Effi- esse unum malum intensive infi-

ciens et finis sibi invicem sunt causce. nitum, quod est propositum.
Text. 2. Praeterea, malum in natura non Contra est Magister in littera,
Text. 30.
n effectu ab efficiente, sicut
es j.
i ubi adducit Augustinum2. de nu-
a causa nunquam enim produci-
; ptiis et concupiscentia.
tur effectus monstruosus vel ma-
lus malitia naturse, nisi a causa
SGHOLIUM.
imperfecta; ergo ita hic.
A Prasterea, aliquod est primum
malum, ut probabo; ergo
Vide dis P utatam hanc <iu*stionem 1"^
?'iJ'
text w.
t o ab ipso
r
anum. ejus argu-
-
f dist. 37. qusest. 1. 13. et
est omne ahud malum. Ista conse-
menta solvuntup ibi q 2> num< 19> ubi osten .
.

quentia probatur de bono dicto m dit nullum malum esS e a maio, et quomodo
aliis, ut patet dist. 2. primi libri, et diabolus est summum malum.
 DISTINCTIO XXXV. 337

DISTINCTIO XXXV.
{Textus Magistri Sententiarum.)

Quid sit pcccatum. Diversorum sententias dc peccato ponit.

Lium i. Post hsec vidcndum est, quid sit Quocirca, diversitatis hnjus ver- b.
b n 2
E. ugi 8 t
'
peccatum. Peccatum est, ut ait borum occasione, de peccato plu- Spinio t
et 3
a
Augustinus « omne dictum, vel rimi diversa senserunt. Alii enim '

feuS°tum
Manich
i. cap. 27.
factum, vel concupitum,
r '
quod
i
flt dixerunt, voluntatem malam tan-
contra legem Dei. » Idc m in libro de tum peccatum et non actus
esse
duabus animabus : « Peccatum est vo- exteriores alii voluntatom et
;

luntas retinendi, vel consequendi actus alii neutrum, dicentes, om-

;

quod justitia vetat. » In utraque nes actus esse bonos et a Deo et

assignatione de actuali peccato ex Deo auctore esse, malum au-
ubiums. agitur et mortali, non veniali. Ex tem nihil esse, ut ait Augustinus
prima descriptione ostenditur pec- super Joannem : Omnia per ipsum fa-
catum esse voluntas mala, sive lo- ctasunt, et sine ipso factum est nihil, idTract. t.

peccatum,
,.,.,.
quod nihil est;
Joann.
cutio et operatio prava, ld est, est, et l. 3.

actus malus tam interior quam nihil fiunt homines, cum peccant.»
oxterior, ex altera vero tantum Supra enim dixit Augustinus, quod
ostenditur esse actus interior; vo- malum est privatio boni; vel cor- Dist. u,
ifct. 26 luntas enim, ut in superioribus ruptio boni quod etiam in libro 83.
lit B.
dictum est, motus animi est; actus gq. qucest. 6. ait : « Summum malum
ergo interior est. Ambrosius quo- nullum modum habet, caret enim
que in libro de Paradiso ait « Quid : omni bono.»
est peccatum nisi prsevaricatio le- At modus aliquid boni est; non
»bium4. gi s divinas et coelestium est inobe- igitur est, quianulla specie conti-
dientia prseceptorum? » Ergo in netur, totumque hoc nomen mali
prcevaricante peccatum est, sed in de speciei privatione repertum
rnandantc culpa non est. Non enim ***-* Ttem in dogmatibus Ecclesiasti-

consisteret peccatum, si interdi- ^ dicitur « Malum vel mahtiam

:

,.
non iuisset. AT
ctio
« •
-xx
Non consistente
,.,..
autem peccato, non solum malitia,
.

,
non
.
esse a Deo creatnm, sed a Dia-
,

bolo mventam, qui et lpse bonus

...
/ .
.
T^
creatus est. » Idem
.
m m hb.
etiam
,.„ .
7
.
7

sed etiam virtus fortasse non es-

C0)Hm Manichce0Sj quid sit peccar6f
set, quae, nisi aliqua mahtise fuis- ostendit dicens Peccare qui( j .

setsemina, vel subsistcre, velemi- aliud est, nisi in veritatis prsB-

ibium 5.
nere non p 0Sse# » E cce prsevarica- ceptis vei in ipsa veritate errare?
tionem legis et inobedientiam defl- Quod si non volnntate faciunt pec-
nit Ambrosius esse peccatum. catores, injuste judicantur. Quid
Tom. XIII. 22
 - LIB. 11. SENTENTIARUM

igitur hac tanta

in varietate tantumniodo causa est; quocirca ibi.i.
ap
tenendum, quidve dicendum? niali auctor non est, quia omnium
quse sunt, auctor est, quae, inquan-
Vera sententia de peccato proponitur. tum sunt, in tantum bona sunt.»
Idem probans, nihii casu fieri in
Sane dici potest et libere tradi
Matth.
mundo, ait in eodem « Quidquid :

debet, peccatum esse actum ma-

17.
casu fit, temere fit; quidquid te-
lum interiorem exteriorem, sci-
et
mere fit, non lit providentia. Si
Licet malam cogitationem, locuti-
ergo casu aliqua fiunt in mundo,
onem et operationem; prsecipue
non providentia universus mundus
taincn in voluntate consistit pec-
administratur; si non providentia
catum, ex qua tanquam ex arbore
universus mundus administratur,
mala procedunt opera mala tan-
aliqua natura vel substantia est,
quam fructus mali.
quse ad opus providentiae non per-
Traditio quorumdam, qui dicunt volun- Omne autem quod est, in-
tinet.

tatem malam ct actum inquanlum sunt, quantum est, bonum est. Sum-
csse naturas, ct ideo bona inquantum mum enim bonum, cujus
est illud
vera mala sunt, esse peccata. participatione sunt csetera bona ;

et omne quod mutabile est, non

Quidam autem, diligenter atten- per se, sed boni illius participa-
dentes verba Augustini, quibus tione, inquantum est, bonum est,
D.
Dist. supra et in aliis Scripturae locis quod divinam etiam providentiam
pnecedente
lit. B. et utitur, non indocte tradunt, volun- vocamus. Nihil igitur casu fit in
prresenti
lit. B. tatem malam et actus malos, in- mundo.» His testimoniis innitun-
quantum inquantum actus
sunt, vel tur ad ostendendum, omne quod
sunt, bona esse; inquantum vero est, inquantum est, bonum esse.
mala sunt, peccata esse; qui volun- Unde idem Augustinus 1. lib. de
tatem et actum quemcumque bo- Doctr. Ckrit. ait : « Ille summe ac
nam Dei naturam esse dicunt, in- primitus bonus est, qui omnino in-

quantum actus est, vel voluntas, et commutabilis est, et csetera quse

ex Deo auctore esse; inquantum sunt, nisi ab illo esse non possunt,
vero inordinate et contra legem et in tantum bona sunt, inquantum
Dei fit et fine debito caret, pecca- acceperunt, ut sint. »

tum est, et ita, inquantum pecca-

Quid ex prcedictis colligitur ?
tum est, nihil est. Nulla enim sub-
stantia est, nulla natura est.
Ex prsedictis colligitur atque
F.
Auctoritatibus probant voluntates et actus infertur, quia, si mala voluntas coroiW.

omnes esse bona inquantum sunt. et mala actio est, inquantum est, pr obatio2

bona est. Sed quis est qui difdte-

F. Quod autem voluntas omnis et tur, malam voluntatem esse et
Probatio
Aug.q.
1.
21.
actio bonum sit, inquantum est, malam actionem? Maia igitur vo-
et l.
Retract.
ex eo probant, quod ait Augustinus luntas sive actio, inquantum est,
cap. 26. lib. 83. qucestionum : « Deus boni bonurh est, et inquantum voluntas
 DISTINCTIO XXXV 339

vel bonuin similiter est;

actio,
sed ex vitio mala cst, quod vitium Objcctio contra illos, qui dicunt omnes
a Deo non est, neque aliquid est. actus inquantum sunt, csse bonos.

Quod Augustinus notasse videtur

Quibus opponitur: siomniaquse
[ugustin. ufj. 83. q. dicens « Vitium est vo-: H.
q. 4. sunt, inquantum sunt, bona sunt Oppositio
luntatis, quo cst homo deterior; i. contra
et naturse sunt; ergo adulterium preedictam
qubd vitium longe abest a volun- sententiam
et homicidium et similia, in-
tate Dei, ut ratio docet. » Ex hoc
quantum sunt, bona sunt et natu-
loco probant, voluntatem, inquan-
rse sunt, et Deo volente fiunt. Quod
tum non esse a Deo et
vitiosa est, ;

si tunc illi qui faciunt illa,

est,
inquantum vitiosa est, peccatum
bona agunt, quod penitus absur-
est et peccatum est ut,aiunt, in-
;

dum est. His

" ia vero MC im
ve ' u sic illi respon-r
res P on "
quantum non liabet ordinem nec T" T.
ecl mdem adulterium,
flnem debitum. Ita et actio, inquan- t ! \
'

homicldlum et hujusmodi non sim-

tum ex malo procedit, et ordinem
non habet et ad malum tendit.
ph clter Mus denot e *ed actnum
.
^ >

vitia; actusque lpsos adulterii et

homicidii inquantum sunt, vel in-
Alia probalio quocl omnis actus inquan-
quantum actus sunt, a Deo esse,
tum est, bonns est.
et bonas naturas esse; sed non in-
Item probant, omnem
et aliter
quantum adulterium et homicidi-
G
obatio 3. actum interiorem vel exteriorem, um sunt. Et ideo non sequi dicunt,
ig. c. 13.
ummam inquantum est, esse bonum; quia si actus, qui homicidia et adulte-
rstringit. . .
ria sunt, a Deo sunt, quod ho-
non esset actus malus, nisi esset
res bona, quia non est aliqua res micidia et adulteria a Deo sint.

mala, nisi eadem res bona sit. Un- Alia illorum oppositio contra eosdem.
de Augustinus in Enchiridio: « Om-
nis natura bonum est, nec res ali- Item aliter eis opponitur: si ali- Opposi-
tio 2.
qua mala esset, si res ipsa, quae quid non est malum, quod non sit
mala est, natura non esset. Non natura vel res bona, quomodo igi-
malum nisi ali-
igitur potest esse tur peccata sunt, non credere in
quod bonum. Quod cum dici vide- Deum, non ire ad ecclesiam et
atur absurde,connexio tamenratio- hujusmodi, cum ista non sint
cinationis nos compellit hoc dice- naturae, imo omnino non sint?
re. » Ex prsemissis testimoniis as- Non est enim aliquid vel res ali-
serunt, omnes actus, inquantum qua non ire ad ecclesiam, vel non
sunt, esse res bonas, nec aliquid credere ethujusmodi. Ad quod di- Responsio.

essemalum, id est, peccatum, nisi cunt, his atque hujusmodi dicti-

idem quoque secundum aliquid bo- onibus, quae videntur privationes
num sit ; et omnium qu«3 sunt, in- simpliciter notare et nihil ponere,
quantum sunt, Deum auctorem quia per negationem dicuntur, ve-
praedicant, et ejus voluntate omnia re aliqua poni, actusque per eas
esse qusecumque sunt, quse, in- significari. Non credere enim in
quantum sunt, naturse sunt. Christum incredulitatem dicunt, et
 »

340 LIB. II. SENTENTIAKUM

nomine incredulitatis malum mcntis actum malum, non inquantum est

lin significari. Ita etiam, cum neque inquantum bonum est, esse
dicitur: non ire ad ecclesiam mnlum privationem vel corruptionem bo-
est,non euntis contemptus signi- ni, sed inquantum peccatum est;

itur, id est, voluntas mala vel non tamen inquantum peccatum

propositum; hoc est cnim declina- est, pcena est, vel aliquid, quod a

re a bono, et ideo malum est, sic- Deo sit. Utenim ex verbis prsemis-
ut e converso declinare a malo bonum sisAugustini colligitur, peccatum
cst. Sicut ergo declinatio a malo ali- dicitur corruptio vel privatio acti-
quid ponit, scilicet voluntatem ct ve,non passive. Nam ideo malum
propositum vitandi malum, ( non vel peccatum dicitur corruptio
cnim potestesse bonum quod om- boni, quia naturam bonam quali-

nino nihil est) ita declinatio a bono cumque privat bono. Nam si non
Dist.
quod est signiticat, scilicet volunta- privat aliquo bono, non nocet, ut XXXIV.
B.
supra Augustinus ait: nocet au-
lit.
tcmetpropositum mali. Et secun- Idem
Id
dum hoc vera est et generalis illa tem adimit ergo bonum. Non au-
;
habetur
lib. 26.
principio
distinctio-
peccati mortalis descriptio, quam tem nocet, inquantum pecca-
nisi contra
nis.
Faustum,
supra posuit Augustinus. tum est; ergo inquantum pecca- c. 3.

tum est, privat bono. Itaque in-

quantum peccatum est, privatio
Utrum malus actus inquantum peccatum
bom? est vel corruptio boni.
est, sitprivatio, vel corruptio

Quomodo inquantum peccatum est, pos-

Potest etiam quaeri abeisdem;
K. sit corrumpere bonum, cum nihil sit ?
Opposi- cum peccatum sit, ut supradictum
tio 3.
Distinct. est, privatio vel corruptio boni, et Sed cum nihil sit, mquantum L.
praecedenti Aug. c. 20.
lit. B. et omnis actus malus peccatum,
sit peccatum est, quomodo potest bo-
przesente
Jit. B. utrum sit privatio vel corruptio num corrumpere vel adimere?
boni, inquantum peccatum est, vel Augustinus te hoc docet in lib. de
non? Si enim, inquantum pecca- Natura et gratia dicens: Abstinere
tum est, corruptio boni est, cum a cibo non est aliqua substantia ;

corruptio vel privatio boni pcena tamen substantia corporis, si om-

sit inquantum igitur pec-
hornini ; nino abstineatur a cibo, langue-
Dubium
sic non est sub-
6.
catum est, pcena est. Quod si est t scit et frangitur ;

tunc, inquantum peccatum est, bo- stantia peccatum, eo tamen natu-

num esse videtur et a Deo esse. Si ra animae corrumpitur.
autem non, inquantum peccatum
est,corruptio est, quaeritur ergo, Quod peccatum proprie corruptio est

secundum quid corruptio sit? Si animce, et quomodo ?

enim corruptio est, et non inquan- M.
Peccatum vero, id est, culpa, pro-
tum peccatum est, cum non sit ni- Luc. 10.30

si bonum, prseterquam in eo quod

prie animae corruptio est. Si autem

peccatum est ergo inquantum bo-

;
quseritur, in quo possit corrumpi
anima; in parabola lllius quiincidit
num est, corruptio vel privatio
Responsio. boni est. Ad quod etiam ipsi dicunt, in latrones, qui eum spoliaverunt
 DIST. XXXV. OU/ESTIO UNICA. .3(1

et vulneravenmt, clarescit. Inci- sunt reciperc dissimilitudincm. »

dit enim homo in latrones, qnan- Nihil est autem, quod hominem
do per peccatum in potestatem diaboli adeo Deo dissimilem faciat, quem-
traditur; et tunc per peccatum spo- admodum peccatum. Cum autem
liatur gratuitis bonis, id est, virtuti- peccatum sit privatio vel corru-
bus, et in naturalibus bonis vulnera- ptio boni, qua> est in anima, est cti-
tur, quae sunt ratio, intellectus, am privatio et corruptio boni corpo- IVivatio
etiam
memoria ingenium et hujusmo-
et ris, sicut corpus hominis privavit boni
di, qure per peccatum obtenebran- beneficio illius immortalitatis et «wparfc.

tur et vitiantur. Per peccatum eti- impassibilitatis, quamhabuit ante

am privatur illo bono, cujus par- peccatum.
ticipatione caetera bona sunt; quo
tanto magis privatur, quanto ma- An pcena sit privatio boni?
gis se ab eo elongat.

Quaeri autem solet, utrum et Q U8es?io et

Qualiter homo se elongat a Deo, scilicet
posna sit corruptio
privatio vel
0pp0Sltl ° 4,

per dissimilitudinem, quam facit per boni ? A(1 a ii quo d facile respon-
peccatum. deri potest, si prsedicta ad memo-
riam revocentur. Diximus enim
N.
A Deo autem se elongat homo supra, privationem vel corrupti- Lit. k.
ug. q. 20. per peccatum, non loci distantia, onem boni accipi active vel pas-
quia ubique totus et prsesens est sive, id est, secundum efficientiam,
omnibns, et « omnia in ipso sunt,
vel effectum. Ideoque privatio vel
ut ait Augustinus lib. 83. qq._et
corruptio boni dicitur et pcccatmn
ipse locus non est. Locus tamen
et poena; sed peccatum secundum ef-
Dei abusive dicitur templum Dei,non
ficientiam, quia privat vel corrum-
quod eo contineatur, sed quod ei
pit bonum pnena autem secundum
;

prsBsenssitetinhabitansjidautem id est> secun dum passi-

ejfectU])h
amma munda intelligitur. *» Per onem? qi ^ est effectlls peccatL
peccatum igitur non secundum lo-
Alind egt enim Clljpa? alind poena .

cum ahquis longefit a Deo, sed in

alterum est Dei id estj poenaj alte .
,

eolonge fit, quod ab ejus similitu-

rum diaboli vel hominis, id est,
dine recedit, et tanto longius,
culpa.
quanto sit dissimilior. « Illa au-
(Finis Textus Magistri.)
•id.q. 21.
tem, ut Augustinus ait lib. 83. qq.
quae participatione similia sunt
Deo, recipiunt dissimilitudinem. QU^STIO UNICA.
At ipsa similitudo nullo modo ex
Utrum pcccatum sit per sc privatio
aliqua parte potest esse dissimilis.
boni ?
Unde fit, ut, cum similitudo Pa-
tris Filius sit, ex nulla parte Patri Aiensis 2. p. q. 101. m. 1.2.
et q. 102. per to-
tum. D. Tham. 83. a. 1. etl. q. q. 48.
CUJUS n^ti
1. 2. q.
nn^^it
pOSSH p<jsp rilSSimillS, r>niiw
esse Hi«tQimiliQ partl- a% 3. ^ 4. Gabr. hic. q. \. a. 2. Capreol. d. 30.

cipatione similia sunt nuaecum- Q- 4 Vega 3.

- m
Trid. c 11. Beiiarm. \.de
. . gratia primi hom. c. 1. Salas. tract. \3. d. 13.
que Deo similia sunt ; et llla pos- s. l. Vasq. i. 2. disp. 157. Cajet. 1. 2. q. 85.
 . : .

342 L!B. II. SENTENTIAKUM

Con. Mod. Znn. tenent peecatum tan-

. Pra?terea, quaero cujus boni sit Arg. 3.
tum eorrumpere aratuita. cujus autem gra- .
^„~ est,
AT
.^_,. :iv, '
•„-

(tttli «fl «Jrrup.S, non dnvenit, de quo COrruptlO quo? iN on llllUS in

aThom.»ur^ 9 .86.fl. 4.2.D.Banav,fttca.4
qu ia accidens non corrumpit sub-
*
.. 2. Richard. a. 2. g. 1. ./ 2. Bellarm. 5. de sta- '<_._.
ru ptw.fa.ic. 16. eid. omiMton* orflit» c i. jectum, quia naturaliter prsesup-
Ki* Scol. «i«p. d. 24. .1 in Aipofl. ftfo g. 4.
poniJ
.

ipsum .
^^ ^^ m prasnp .

ponit aliquidnaturaliter non cor-

I.
Circa distinctionem trigesimam rumpit illud. nec etiam alterius
A .•_. 1.
quintam, qurero utrum pcccatum boni, quia secunduni beatum Au-
D.tinitio
peooati ex sit per se corruptio boni? Quod gustinumc.eCm7.cap 6. Malum il-
A
non, Augustinus 25. contra Faustum lud bonum corrumpit cui nocet; sed
et habetur in littera: Peccatum est non nocet nisi illi, in quo est; igi-

dicfum, vel faclum, vel concupitum con- tur, etc.

tra legem Dci. Quodlibet istorum est Oppositum vult Augustinus, super Ratio ad
opposit
positivum ; ergo, etc. illud Joann.primo : Sine ipso factum esl

Arsr. 2 Item, illud est per se de ratione nihil, clicit : peccalum nihil est. Et An-
peccati, secundum cujus distin- selmus. de Concep. Virg. et casu diaboli
ctionem distinguitur peccatum ; ex intentione hoc probat. cap. 16.
sed ipsa distinguuntur ex distin- vide eum ibi diligenter.

ctione alicujus positivi, puta ex SGHOLIUM.

conversione ad tale bonum crea-
Hsec quaes.io disputatur, d. 37. q. 1. a. n. 3.
tum, vel tale igitur ipsa conver-
;

usque ad 13. et ejus argumenta solvuntur

sio ad bonum creatum in commu-
n.12. ubi explicat Doctor illam dofinitionem
ni est conversio ad ipsum peccatum peccatum est dictum, fadum, etc. et quomodo
in communi. peccatum est corruptio rectitudinis debita..
 :

DISTINCTIO XXXVT. 343

DISTINCTIO XXXVI.
(Tcxtus Magistri Sentcntiarum.)

Qucedam simul sunt peccatum et pcena et item: Ut impleant peccaia sua sc77i-

pcccati, quosdam peccatum et causa per. Joanni quoque per Angelum

peccali, alia vero peccatum ct causa et
dicitur: Qui in sordibus est sordescat

pcena peccafi. adhuc. Exhistestimoniis colligitur,

peccatum aliquod et peccatum es-
a. Sciendum est tamen, qusedam se et poenam peccati.
finemenar- sic esse peccata, ut sint etiam poe-

adinum nse peccatorum. Unde Augustinus Ex prcedicfis qucestio oritur, scilicet an

fd^Gwg.' super illuin locum Psalm. 57. Super- inquantum peccatum est, sit pcena
hom. 11.
ccc i c[{f ignis ct 71071 viderunt Solem, ait peccati ?

sed^etsi
((
^» n ^ s superbiae et concupiscen-
convei> us .
tiae et irae intelligitur. Istas poe- Et ideo merito quseritur, utrum
Genes. 15. 15.
16. nas pauci vident; ldeo eas maxi- inquantum peccatum est, sit poena Objicitur.
Psalm. 68.
28. me commemorat Apostolus
.
, ,
m peccati. Quod non videtur, cum c.X et 3]
de lib.
"
epistola aH Romanos et enumerat omnis poena peccati justa sit. Unde libero
multa, sunt peccata et poena
qufie Augustinus in lib. Rctract. « Omnis arbitrio
c. 18.

peccati. Inter primum enim pec-
catum Apostasiae et ultimam "poe-
nam ignis aeterni,
sunt, et peccata sunt et pcena pecca-
ti. »Gregorius quoque super Eze-
chielem ait « Contemnenti, qui
•
non vult poenitere,
offendiculum, scilicet gravius im-
pingat. Peccatum enim, quod per
poenitentiam citius non deletur,
aut peccatum est et rausa
aut peccatum et pcena peccati, aut
Dubium l. pcccatum simul et causa et pcena pec.
2
L Thes 2.'cati. Uiide Moyses Nondum sunt
16 -
completa peccata Amorrhccorum et Da-
i[ -
vid inquit: Appone iniquitatem super
i7iiquitatem eormi; et alius Propheta
poena peccati justa est et suppli-
cium nominatur. » Si ergo pecca-
media quse tum, quod est peccatum et poena
peccati, inquantum peccatum est,
poena peccati est; cum omnis poe-
na justa de justitia Dei veniat, vi-
ponit Dens detur, inquantum peccatum est,
justum esse et a Deo provenire.
Ad quod illi respondent, peccatum
sic dici poenam peccati, quia per
peccati, peccatum, in quod merito praeceden- cundi,m
opnnonem
tis peccati homo labitur, deseren- aiiomm.
te Deo, corrumpitur bona natura.
: Sicut ignis feternus dicitur poena
; malorum, quia ea cruciantur; nec
tamen ipse cruciatus malorum
: ignis est, sed pcr ignem fit in homi-

Sanguis sangui^iem tetif/it, id est, pec- ne. Ita per peccatiwi corrumpitur
catum peccato additum est. Pau- natura, et imminuiturbonumnatu-
lus quoque ait Propterea tradidit
: rae;et est ipsa imminutio et corru-
illos Deus in passio^ics ig7W77iinice, etc ; ptio honi passioet pce^ia; et non est es-
 3 14 LIB. II. SENTENTIARUM

Cap.iO. tentialiter ipsa peccatum, pcr quod passiones naturae non nominan-
Dubium 2.
iit, sed ideo peccatum dicitur, ut dae », quia per ca corrumpitnr na-

praemissum est, quia per peccatum tura.

illico, utpeccat homo, tit in homi-
ne illa corruptio, quae tamen fit Quod cum omne peccatum possit dici pce-
a Deo auctore. Illa enim poena si- na, non tamen omne pcccatum est pama
ve passio, quae est boni corruptio, peccati.
a Deo est. Illius tamen, ut sic di-
cam, matcria et c tusa est peccatum, Et ex hoc sensu omne pec
licet c.
Prsedicta
quod a Deo non est. Quod videtur catum mortale possit dici pcena, rfS p mao-is
Augustinus notasse et juxta hunc non tamen omne potest dici pcena ex P lanatur
sensum intellexisse, cum ait, in peccati. Pcena enim pcccati, ut prsedi-

libro dc prceclestinatione sanctorum : ctum est, est illud cujus causa est
« Praedestinatione Deus ea prse- aliud praecedens peccatum. Nam
scivit, quae fuerat ipse facturus. peccatum sic dicitur pce??a peccati
Sed praeseivit Dens etiam quae respectu praecedentis, sicut dicitur
non est ipse facturus, id est, om- causa peccati respectu sequentis. Gre lib

nia mala, quia etsi sunt quse- Quo flt, ut idem peccatum etcausa^.-
*
C -.M
Circa illua
dam, quae ita peccata sunt, ut eti- sit et pcena peccati, sed alterius pec- Job. 34.

Rom. 1. am pcence sint peccati, secundum

•
•

catl pcena
xi-
et alterius causa.
tt.
Ut enim
•
novlt
Dominus
86.
illud Apostoli : Tradidit illos Deus Gregorius in Moralibus ait : « Pecca- eorum.
Aug.
in passiones, etc, non tamen pecca- tum, quod poenitentia n<?u diluitur, contra
Julian.
tum Dei judicium », scili-
est, sed suo pondere mox ad aliud trahit. lib. 5.
cap. 5.
cet peena. In Scriptura enim sae- Unde fit, ut non solum peccatum sit,

pe nomine judicii poena intelligi- sed et causa peccati, ex illo quippe

tur. Hic diligenter intendentibus
insinuare videtur eaquae pecca-:
ta sunt et poenae peccati,
quantum peccata sunt, sed inquan-
tum pcence, Dei esse dicuntur. Nam
cum dixisset, Deum non esse fa-
cturum mala aliqua, id est, pec-
cata, quiapossetei objici, qusedam
peccata esse etiam pcenas peccati,
culpa subsequens oritur. Peccatum
vero, quod ex peccato oritur, non
non in- solum peccatum, sed et pcena peccati
est, quia justo judicio Deus cor
peccantis obnubilat, ut prseceden-
tis peccati merito etiam in alia
cadat. Quem enim liberare noluit
deserendo percussit. » Proinde, ut
Augustinus ait « Praecedentis est
:

et pcena peccati omnis justa est, et hsec pccna peccati, et tamen etiam
ideo a Deo est, quasi determinan- ipsa peccatum est. » Judicio enimju-
do,secundum quid faciat ea, vel stissimi Dei traditi sunt, ut ait Apo-
secundum quid non faciat, addidit stolus de quibusdam, sive deseren-
reliqua. Juxta vero praedictam in- do, sive alio modo explicabili; vel
telligentiam, peccata sane dicun- inexplicabili, in passiones ignominice,
tur pcence. Unde Apostolus appellat ut crimina criminibus vindicaren-
eas passiones ignominice, quia, ut ait tur, et suppliciapeccantium non
auctoritas, « licet qusedam peccata tantum sint tormenta, sed et viti-
sint, quae delectant, sunt tamen orumincrementa. » Illaergopecca-
 DISTINCTlO XXXVI. 345

ta, quseenumernt Apostolus, quia

de superbia sunt, non solum peccata, Aperte ostendit pcccata quaedam cssc pcv-

sed ctiam supplicia sunt. Ecce ex his nam peccali, peccatum esse ab hominc
jam perspicuum, quaedam pec-
flt ct po2Ham ipsam justam esse a Deo.
cata etiam poenas et causas peccati
esse ; peccatum esse pcenam
et illud Quod autem qusedam peccata
F.
peccati, quod causam praeceden- poenae sint, ipsa poena justa sit et a Aug. c. 9.
et lib. de
tem habet peccatum atque illud ; Deo sit, evidenter tradit Augusti- lil). arb.
c. 18.
peccatum esse causam peccati, quod nus, in lib. 1. Retractationum, dicens, Dubium 4.
Rom. 7.15.
est meritum sequentis culpse. quaedam necessitate fieri ab homi- Gal. 5. 17.
Gen.
ne, quae mala sunt, et eadem justa quacumque
2.

Ex praedictis videtur significari ipsa ea- poena peccati sunt. « Sunt, inquit, die
comederitis
dem, quce peccata sunt, esse ct peenas qusedam necessitate facta impro- etc.
Aug. lib.
peccati. banda, ubi homovult rectefacere, de lib.
arb. 3.
et non potest. Unde est illud Apo- c. 18.
d.. Sed cum ait, crimina criminibus
Hilarius . . stoli Non quocl volo facio bonum, sed
:

lib. 4. de vmdicari, videtur msmuare, ea ipsa

TYin. non . quod odimalum, hoc ago. Et illud Ca~ :

longea quae peccata sunt, essentiahter esse

ro concupiscit adversus spiritum, et spi-
poenas peccati, id est, punitiones
ritus adversus carnem. Hcec enim inviccm
peccati. Ad hoc autem, inquiunt
sibi adversantur, ut non ea quce vultis,
illi, haec et similia dicta esse se-
faciatis; sed haec omnia ex illa mor-
cundum rationem prsedictam, et
tis damnatione sunt. Nam si non
ideo intelligenda fore secundum
est ista pcmia hominis, sed natura,
praemissam expositionem. « Intel-
nulla ista peccata sunt. Si enim
ligentia enim dictorum ex causis
non receditur ab eo modo, quo na-
est assumenda dicendi. »
turaliter factus est homo, cum haec
facit, ea utique facit, quae debet.
Quod non obviat veritati, si quis dicat
Si autem homo, quia ita est, non
ipsa peccata esse pcenas peceati essen-
est bonus nec habet in potestate,
tialiter.
ut sit bonus, sive non videndo, qua-
E.
lis esse debeat, sive videndo et non
)ubium 3. t~ ~
ln nullo
n t
tamen praejudicium
<. • rt

euesp. fa- valendo esse, qualem se esse debe-

fenem ctlim veritati putatur, si quis di- re videt. peenam istam esse, quis du-
Magistn.
catj |p sa ea( j emj quae p ecca ta sunt Omnis autem pcena, si pecca-
bitet ?
essentialiter, ut ita dicam, esse peenas, ti poena est, justa est et supplicium
punitiones peccatorum prse-
id est,
nominatur. Si autem injusta est poe-
cedentium quae justae sunt et a Deo na, quoniam poenam esse, nemo
Nec tamen inquantum peccata,
sunt. ambigit, injusto aliquo dominante
aDeo sunt, nec inquantum peccata homini imposita est. Porro, quia
sunt, pcenee peccati sunt; et tamen, de omnipotentia Dei et justitia du-
inquantum peccata sunt, privationes bitare dementis est, justa est hsec
Distinctio. boni sunt, sed, ut supra L dictum poena et pro peccato aliquo impen-
prreced.
lit. k. est causaliter et active dicuntur pri- ditur.Non enim quisquam injuste
vationes. dominans aut surripere hominem
 .

346 LIB. II. SENTENTIAKUM

potuit, veluti ignoranti Deo, aut bis Augustini dicentis,qusedam xxvnl

extorquere invito tanquam invali- necessitate facta esse improbanda h iJ us H
l t

diori, nt hominem injusta poena et mala, videtur obviare quod Ilie- Hie ^y m -

cruciaret. Relinquitur ergo, ut ronymus ait in explanatione fidei, D_ama ^ m

1 Papam.
hsec poena justa de damnatione ho- quod licet supra sit positum, 3 - c -. 18 -

e
minis veniat. » His atque aliis plu- tamen, ut perfectius sciatur, itera- Retract. 1
ribus testimoniis docetur, quaedam re non
esse peccata et poenas peccati es- eorum ii..
piget. Execramur, mquit,
«

blasphemiam, qui
. ,

dicunt,
,
de P ra>dest
Sanclorum
cap . n.
sentialiter. impossibile aliquid homini a Deo
esse praeceptum, et mandata Dei
De quibusdam, quce sine dubio peccata
non a singulis, secl ab omnibus in
sunt et pcence, ut ira, invidia, et in
commune posse servari.» Et paulo
quantum eis patimur, peccata non
post « Et tam illos errare dicimus,
:

sunt.
qui cum Manichseo dicunt, homi-
G. Praeterea, ambigen-
nullatenus nem peccatum vitare non posse,
Aug. q.77.
dumest,quaedam peccataabsque ul- quam illos qui cum Joviniano as-
lo scrupulo poenas esse, ut invidia, serunt, hominem non posse pecca-
quse est dolor alieni boni, et ira, re. » Ecce Hieronymus dicit,
quse etiam, non inquantum pcence errorem esse, si quis dicat, homi-
sunt, peccata sunt ; ita etiam de nem vitare peccatum non posse.
cupiditate et timore, et aliis hu- Qui autem dicit, quaedam necessitate
jnsmodi sentiendum est. Unde Au- fieri, quaedam dicit non posse vita-

gustinus lib. 83. qucestionum. ait: ri. Cum ergo id Augustinus dicat,

«Omnis perturbatio passio; omnis videtur aut erroris esse quod tra-
cupiditas perturbatio; omnis ergo dit, aut non esse verum quod Hie-

cupiditas passio. Omnis vero pas- ronymus ait.

sio cum est in nobis, ipsa passione
patimur. Omnis igitur cupiditas
Determinatio contrarietatem submovens
cum est in nobis, ipsa cupiditate
de sanctorum medio.
patimur, et inquantum cupiditas
est, patimur. Omnis autem passio,
inquantum ipsa patimur, non Ad quod dici potest, quia Augus- i.
Concilian-
est peccatum ita et de timore. Non
;
tinus secundum statum hujus mi- tur
auctorita-
enim consequens est, nt, si pati- serise (ad quampertinet ignorantia tes.

mur timorem, ideo non sit pecca- et difficultas, ut idem ait in lib. de

tum, quia multa sunt peccata, libero arbitrio, qnse ex justa dam-

quae patimur, sed non inquantum natione descenderunt. ) illud tradi-

patimur eis .» dit, ubi etvenialia peccata inclusit.
Hieronymus vero tantum de mor-
Quod verbis Augustini prcemissis quce-
talibus peccatis loquitur, quse
dam sententia Hieronymi obviare vide-
unusquisque, gratia illuminatus,
tur.
vitare valet; vel de homine secun-
H. autem diligenter est
Illud an- dum statum liberii arbitrii ante
Difficultas.
Dist. notandum quod supra positis ver- peccatum illud ait.
 DIST XXXVI. QILESTIO UNICA. 347

42. Salas. tract. 13. d. 15. num. 10. Ganus 2. de

loc. 4. Vasq. 1. 2. d. 140.
Epilogum facit adalia transiturus.
Circa distinctionem trigesimam
Satis diligenter eorum posuimus sextam quaeritur, utrumpeccatum
K. sontentiam, qui clicunt, omnes sit poena peccati? Quod non, Au- 1.
CtV. dist. Ar^. 1.
XXXV. actus inquantum
naturas esse, et gustinus 1. Relract. cap. 25. et 20.
lit. E.-L
Dubium 5 sunt, bonos esse. Tn quo tractatu Omnis pcena justa est. Omne justum
quaedam interseruimus, quae non a Deo est; ergo omnis poena a
ex eorum tantum persona acci- Deo est ;nulla autem culpa a Deo
pienda sunt, quia ab omnibus ca- est ; ergo nulla culpa est poena
tholice absque haesi-
sapientibus peccati.
tatione tenentur; atque auctorita- Item, omne peccatum est volun- Arg. 2.

tum testimoniis et rationibus eo- tarium, secundum Augustinum de

rumdem traditionem munivimus, vcra Religione poena est involun-
;

qui dicunt, omnes actus essentia taria secundum Anselmum dc Con-

sui, inquantum sunt, esse

id est cept. Virg. c. 4. ergo.
bonos, quosdam vero, inquantum non excedit cul-
Praeterea, pi^ena Arg. 3.

inordinate fiunt, peccata esse. pam, quia Deus punit sempercitra

Addunt quoque, quosdam non tan- condignum, sed quandoque sequens
tum essentia, sed etiam genere bonos peccatum majus est prsecedente;
esse, ut reficere esurientem, qui similiter etiam cum sit status in
actus est de genere operum mi- peccatis,ultimum non punitur per
sericordise ;
quosdam vero actus aliquod peccatum; ergo non ita
absolute ac bonos di-
perfecte punitur, sicut aliquod praecedens,
cunt, quos non solum essentia et tamen ultimum potest esse
vel genus, sed etiam causa et finis majus prsecedente; igitur aliqua
commendat, ut sunt illi qui ex poena minori punitur, quod est
bona voluntate proveniunt et bo- inconveniens.
num finem metiuntur. Contra est Magister in littera, Ratiom
0pp0SI "

(Finis textus Magistri.

et adducit auctoritates, ut ibi ap-
)
paret.

QILESTIO UNICA. SGHOLIUM.

Utrum peccatum sit pcena peccati? Hsec qusestio tractatur a Doctore fuse d.
num.
37. qusest. 2. a 22. et solvuntur ejus ar-
Alensis 2. p. q. 12 7. mem, 7. et 1. p. q. 40. gumenta ibid. num. 25. ubi explicat quo
mem. 2. D. Thom. 1. 2. q. 87. art. 2. ubi Gajet.
Med. et hic q. 1. art. D.Bonav. art. 1. q. 1.
3. sensu peccatum sit poena, et quomodo sit
Richard. art. 1. q. 1. Durand. q.i. Herv. hic disp. a Deo.
 ,:

DISTINGTIO XXX VII. 349

DISTIiNCTIO XXXVII
( Textus Magistri Sententiarum. )

Quod alicjui putanf, malos aclus nulfo Qualiter cleterminent verba Augustini
moclo esse a Deo. prcemissa, quibus ait, omne quod
est, inquantum est, bonum est.
a. Sunt autem et alii plurimi, lon- B.
^jst. 32
Pactione £ e a liter de peccato et de actu sen- Illa quoqueAugustini verba, -

mal quibus dicit, omne quocl est, inquan- dist 35.

>an.
?-.,
1. o.
tientes; asserunt enim, volunta- -

Jit. g.
tem malam et actum malum pec- tum est, bonum esse, et Deum habere Connrmant
. opinionem
cata esse et nulla ratione bona, nec auctorem, de natura sive,de substan- fc uam.

secundum aliquam rationem ex tiis tantum accipiendafore tradunt.

Deo auctore esse, quia sine Deo Substantice vero nomine atque natu-

fiunt. Sine eo namque, ut ait Evan- rce dicunt significari substantias

gelista) factum est nihil, id est, pec- ipsas, ea quse naturaliter ha-
et
catum, quod dicitur esse nihil, non bent, scilicet, quse concreata sunt
quia non sit actio, vel voluntas eis, sicut anima naturaliter habet
mala, quse aliquid est, sed quia a intellectum et ingenium et volun-
vero esse separat homines et.ad tatem, et hujusmodi quod ex ver- ;

malum trahit, et sic ad non esse de- bis Augustini prsemissis colligi-

iregorius ducit. « Qui enim a summi boni tur, ubi bonum hominem appellat

loraT/c. participatione recedunt, quod so- bonam naturam, et malum hominem

^Au^-
2
'
^ um vere ac proprie est, merito malarn naturam. Secundum hanc er-
ract. i.
n on e sse dicuntur. » Ideoque
^ Augu-
° go assertionem vel acceptionem
L cap.
1.
oannis. stinus dicit su per Joannem, « pec- mali actus non sunt naturse vel
catum nihil esse, nihilque fieri substantise nec etiam boni actus
; ;

homines cum peccant. » Hac igitur quod utique videtur Augustinus

ratione astruunt, peccatum nihil innuere in libro primo Retractationum
esse, quia a vero esse hominem distinguens inter substantias sive
elongat voluntatemque malam
; naturas, et bonas actiones sive ma- ,
Aug. hb. 1.

atque actionem, sive locutionem las. Aperiens enim, quomodo in- Retract. c .

13. e. 30.
malam peccatum esse dicunt, quia telligendum sit quiddam in libro de
prsevaricatio et inobedientia hsec vera religione ab eo traditum, ait
sunt et contra legem Dei fiunt ;
« Hoc de substantiis atque naturis
quae tamen sunt, sed ab homine, dictum est. Inde enim disputa-
vel a Diabolo, non a Deo. Nullate- batur, non de bonis actionibus

nus enim hsec a Deo esse dicunt, atque peccatis. » Aperte hic vide-
sive inquantum sunt, sive alio tur dividere inter naturas sive sub-
modo. stantias, et actiones sive peccata.
 350 LU3. II. SENTENTiARUM
Idooque assorunt praefati Docto- que Scriptura inpluribuscontesta- Gen. i.
eu L 32
res, aotiouos interiores vel oxto- tur locis, Deum non esse.aucto- 4

riores nonesse naturas vel sub- rem malorum, id est, eorum, quaa iMd»'^
9.
stantias, quse, si malae sunt, pec- peccata sunt.
cata sunt noque a Deo sunt. Quod
Lib.
vero mali actus non sint naturce, Ex parte eorum prcemissoe opponitur sen-
-.no^t.
m tine
Augustinus videtur notare in pri- lentice in illo verbo : Deus auctor
libri 4.
Dubium 1. ma rosponsione contra Pelagianos, malorum non est.

ita dicens «Opera diaboli, quae vi-

:

tia dicuntur, actus sunt, non res. » In hoc autem verbo superiorum
D
Idoin inquarta rosponsione: «omne sententiae recte opponitur, qui di-°P^i tur
maium nanra nonest, sod actus, ac- cunt, Deum non esse auctorem eo- opiniooi.

ex defectu boni. Quam

cidens alicui rum, quae mala sunt, inquantum
Dubium 2.
ob rem quod natura non est Deus mala sunt, sed inquantum sunt;et
non focit, quia natura est omne inquantum mala sunt, dicunt, ea
quodfecit. » Item « Omne quod : nihil esse. Quid igitur mirum, si
natura bonum est, Deus ex nihilo Deus dicitur non esse auctor eo-
fecit, non diabolus. » rum, inquantum nihil sunt, cum
nihil nullus auctor existere queat? Dubium 3.

Secundum hos, res aliquce sunt, quce a Ideoque, cum dicitur Deus esse
Deo non sunt, quibus homines mali auctor omnium quse sunt, bonorum
sunt. isti subintelligi volunt. Bona au-
tem illa esse dicunt, quse naturaliter

G. Ex quo colligitur, res aliquas sunt ea Yevo naturaliter

;
esse dicunt,
Inde,
concludunt
Deo non sunt, eisque
esse, qua^ a non solum quae substantiae sunt,
Aug. c. 19.
homines mali sunt. Quod nihilomi- vel concreata substantiis, quali-
q. 3.
nus et concedunt, innitentes
ipsi ter supra acceperunt, sedet omnia
verbis Augustini superius positis, quse naturam non privant bono.
qui in Ench. determinans illa verba Et ita secundum eosdem multi-
Prophetae: Vce his qui dicunt bdnum
! plex in Scripturis tit intelligentia,

malutn, dicit, « de ipsis rebus, qui- ubi de natura, sive substantia, vol
bus homines mali sunt, non de ho- de his quse naturaliter sunt, ser-
minibus hoc esse intelligendum. » mo occurrit. Sed super illum lo-
Sunt ergo aliquse res, quibus ho- cum Psalmi Non : est substantia, ita

mines mali sunt. Id autem, homo Augustinus de substantia disseruit,

quofit deterior,aDeononest, quia ut praemissse sententiae videatur psai.68.3.

ut ait Augustinus in lib. 83. qucest. consentire, dicens : « Substantia in- en arraiione
ad
t Deo auctorenonfit homo dete- telligitur illud quod sumus, quid- mum
rior. » Xonest igitur Deusauctor quid sumus, homo, pecus, terra, EfnoTest
homo sol omnia ista substantiae sunt, g
rerum, quibus deterior fit ; ;
^^;
1

at sunt aliquse res, ut dictum est, 00 ipso quo sunt. Naturse ipsro
quibus homines rnali fiunt sunt ; substantise dicuntur; nam quod
igitur aliquse res, quae a Deo non nulla est substantia nihil omnino
sunt, quia peccata ipsae sunt. Ideo- est; substantia ergo est aliquid
 DIST. XXXVII. QUjESTIO I. 331

essc. Deus fecit homincm sub- Prophetam Non est malum in

ait :

stantiam, sed per iniquitatem la- civitate, quod Dominus non feccrit.
psus est homo a substantia, inqua Item alibi ex persona sua ait :

factus est; iniquitas quippe ipsa Ego sum Deus, creans malum et faciens
non est substantia. Non enim ini- bonum. Ecce hic dicitur creasse et
quitas est natura, quam formavit fecisse mdlum se&mali nomine poe-
;

Deus, sed iriiquitas est perversio, na non peccatum

intelligitur, ;

quam fecit homo. Naturae omnes sicut e converso cum dicitur Deus
per ipsum facte sunt; iniquitas non esse auctor malorum, nomine
per ipsum non facta est, quia ini- mali peccata intelliguntur. Ideoque
quitas non est substantia. In illo Augustinus, qui dixerat in lib. 83.
hymno trium puerorum universa quast. quod Deus auctor mali non
creatura laudans Deum comme- sit, in primo libro Retraclationum,
moratur. Laudant omnia enim quomodo intelligendum sit, aperit
Deum, sed quse fecit Deus. Laudat dicens « Videndum est,
: ne male
ibi serpens Deum, sed non avari- intelligatur quod dixi: Deus auctor
tia. Omnia reptibilia ibi nominata mali non est, qui et omnium quse
sunt, sed non aliqua vitia. Vitia sunt auctor est, quia inquantum
enim ex nobis et ex nostra volun- sunt, in tantum bona sunt et ne ;

tate habemus, et vitia non sunt hinc putetur, non ab illo esse poe-
an
>4 S qq'.
substantia. » Intendant diligenter nammalorum, quse utique malum
: °™™ om ' his verbis pramiissarumassertores est his qui puniuntur. Sed hoc ita
sententiarum, et percipere pote- dixi, sicut dictum est Deus mortem :

runt rationem et causamdictorum, non fecit, cum alibi scriptum sit : Lib. 1 c
Mors et vita a Domino est. Malorum 26
ubi Scriptura de natura vel substantia '

f|
p " *'

mentionem Illarum vero

facit. ergo poena, quse a Deo est, malum Ecc
h [[ '

sententiarum judicium prudentis estquidem malis; sed in bonis Dei

lectoris, cui utriusque sententiae operibus est, quoniam justum est,
notitiam plenarie dedimus, arbi- ut mali puniantur; et utique bo-
trio relinquimus, ad ea quae adhuc num est omne quod justum est. »

nobis supersunt tractanda festi- Sic ergo dicitur Deus non fecisse
nantes. mortem, quia non fecit illud, pro
quo mors infligitur, id est, pecca-
Quod de peccato non cle pocna intellirji- tum.Audisti, lector, causamdicto-
tur, cumdicitur: Deus non est au- rum, ex qua sana intelligentia fir-
ctor mali. matur cum dicitur Deus non cst auc- :

tor mali, et : Deus mortem non fecit.

e. Cum igitur in omnes consentiant ( Finis textus Magislri. )
1
pitatio
"

Catholici tractatores, scilicetquod

fe. Deus non est auctor malorum ;
QtLESTIO I.
possj.
h(i-
cavendum est tamen, ne malorum r7/Mltl
Ulrum peccatum t .
^ n
°-.
. . possit esse a Deo ?
R^y 5, nomme pcenas, sicut peccata, gene-
ig. q.2i. raliter includas. Poenarum enim Aiensis 2.p. q. 100. m. 3. art. l. et 2. d. Thom.
tx . . • , • p. L q. 105. art. 5. et i. 2. q. 79. art. 1. et 2
Deus aUCtor est, SlCUt lpse per D. Bonav. hic art. l.q. i.etart. 2. q. l.Richard.
 ; .

:;vj LIB. II. SENTENTIARUM

art. 3. q. i.ei2. Duraikl. Capreol. Gabr. Hubion aotuum, quando sunt boni morali-
fuc. Bellarm. 2.deamwione gratix c. 18. elk.de .

Ub. arb. c. 4. Vasq. i. 2. d. 129. iienr. iuc disp. ter ergo et quando sunt mah mo-
;

38. q.i. Salas. troc(. 13. d. io. Vega. 2. in ra liter. Probatur etiam illud ante-
cedens per illud Isaiae 10. Numquid
gloriabitur securis, loquitur de Se-
1. Oirca distinctionem trigesimam nacherib,ubi glossa : sicut instrumen-

septimam, quaeritur primo, utrum ta per se nihil possunt, ita Senacherib

peccatum possit esse a Deo? Se-
cundo, utrum voluntas sit causa
totalis sui actus ? Circa primum
arguitur quod sic cujuscumque
causa inferior potest esse causa,
et causa superior ejusdem erit
causa; quidquid est etiam causa
causdB, est causa causati; voluntas
nihilperse potuit contra Judceos. Erat
igitur instrumentum Dei in isto
actu,et tamen mortaliter peccavit,
: sicut patet in c. 14. Istum igitur
actum snbstratum peccato morta-
li creavit Deus. Probatio conse-
quentiae, quia voluntas creata non
ob aliud est causa peccati nisi ;

creata, quae est causa inferior quia causat actum substratum de-
respectu Dei, quia Deus est ejus formitati, quia secundum Dio-
Nullus ad
causa, est causa peccati; ergo et nysium de div. nom. cap. 4. nullus malura
aspiciens
Deus. ad malum aspiciens omnino ope- operatur
Ars:. 3.
si dicatur, quod causa non est ratur.
peccati inquantum est a Deo, sed Praeterea tertio
ad principale,
inquantum est ex nihilo contra, ; Deus potest subtrahere manute-
Deus magis coagit causae activse nentiam suam a gratia, et tunc
creatae superiori quam inferiori non inerit, imo quandocumque
nulla estcausa superior voluntate; gratia non inest, annihilatur; an-
sed Deus ita coagit naturae, quod nihilare convenit soli Deo ergo ;

nihii est naturale cui Deus non per actionem solius Dei, potest
coagat innatura; igitur itacoagit anirna esse non grata Deo; ergo
voluntati, quod nihil est volitum, eodem modo potest esse causa
cui Deus non coagat in volendo. peccati, quia non videtur magis
Arg. 2.
Praeterea, ad principaie, actus esse mali in peccato quam
ratio
C S a in privatione gratiae.
ac tus
substratus peccato in voluntate a.
substrati j) eo es t igitur Deus est causa pec-
;
Praeterea, Deus est causa p.enae; Deus
est causa
cati. Probatio antecedentis; tum ergo et peccati. Probatio conse- poense.

quia est aliquod ens, et non a se, quentiae, quia poena ita est per se
ergo ab alio, et ita a Deo; tum malum, sicut culpa imo magis ;

quia dare eleemosynam, praedica- per se malum, ut videtur, quia

re Christum, facere miracula, ge- poena opponitur bono naturae, cul-
nerare filium sunt opera ejusdem
;
pa opponitur bono moris bonum ;

rationis in esse naturae, sive fiant naturae est per prius bonum quam
bene moraliter sive male; ergo ha- bonum moris. Antecedens patet
bent causam ejusdem rationis, per Augustinum 1. Retract. cap. 25.
quantum ad esse naturae eoruni. Omnis paena justa est, etc. In opposi-
Deus autem est causa istorum tum est Augustinus super illud
 DIST. XXXVII. QILESTIO I. 353

Joannis, sinc ipso factum cst nihil ; distinctiones, tamen sunt connexae i n
pri ne
per Verbum non est factum pec- solutioncs earum, propter quam boni°.

catum. connexionem possunt hoc modo

Aa
p ositum.
PrsBterea, quod non possit esse simul quaeri et inter istas primo
;

«umnon oausa actus substrati peccato pro- solvenda est secunda, quia ejus
ausa !' e
stratum
batur, quia tunc faceret contra
' ^-
solutio habet locum in aliis et ;

5C ati.
>v. 2(5.
suam prohibitionem, prohibuit licet ibi possit praefigi, quid dica-
enim Adse comedere, nec aliqua tur per nomen peccati, non proban-
delectatio in actu est peccatum,ni- do (quia ante omnem qusestionem
si quia prohibetur ergo si fecisset ;
de aliquo oportet istam prseco-
illum actum positivum, fecisset gnitionem habere, quid scilicet
immediate contra suam prohibi- dicitur pernomen) tamenquod pec-
tionem, quod videtur esse duplici- catum formaliter privatio bo-
sit
tatis. ni, ostenditur per auctoritates
Praeterea, quidquid Deus facit, adductas in oppositum, et per
propter se facit, (Omnia enim proptcr rationem talem, quia agens infe-
seipsum opcratus cst Altissimus,) et ex rius tenetur in agendo conformare
charitate perfectissima, quae ipse se agenti superiori, quia si in
ergo ejus actus est ordi-
est, facit; potestate ejus sit se conformare p^catL
natissimus, tamex fine quam ex non conformari illi est pec-
illi,

principio operativo; si ergo ille catum; ideo loquendo de peccato,

est actus ordinatus a voluntate sive contra legem divinam, sive
creata peccante, idem actus vide- contra legem humanam, aliquid
tur ordinatus et inordinatus, quod dicitur peccatum, quia peccans
videtur impossibile. potuit concordari legi superioris
Item, liberum arbitrium non agentis, et discordavit. Iste igitur
errat quando in agendo concordat actus, qui est in potestate discor-
suae regulae regula ejus in agendo
;
dantis, per hoc voluntarius,
et
est voluntas divina; ergo si Deus non est formaliter peccatum, quia
vult illud quo liberum arbitrium si ille esset concors regulse supe-
peccans vuit, tunc illud liberum riori, non esset peccatum ergo in ;

arbitrium quando peccat, non pec- illo actu praecisa ratio peccati
cat. est privatio illius concordiae.
SGHOLIUM.
Ad quaestionem dist. 35. resolvit Doctor ex SGHOLIUM.
auctoritate Augustini et Anselm. ibi addu-
cta, peccatum consistere in privatione alicu- Poniturtriplex sententia. Prima D. Bonav.
jus boni ita D D. ibi citati, et omnes, paucis
;
ponens peccatum esse privationem boni in
Thomistis et Vasq. exceptis, Et est expressa Secunda Thom. tenens esse pri-
quo est. D.
sententiaP P. Hilar. de Trin. cap. 11. Nyss.
vationem boni supernaturalis vel gratise.
hom. 2. Basil. hom. 9. Epiph. haeres. 24.
Tertia, quod sit privatio habituum acquisito-
Greg. 29. Mor. 24. Ambr. de Paradiso
rum ; et refutantur suo ordine istae tres
c. 6. 7.
sententiae. Primam refutat quatuor rationi-
3 -
Istae quaestiones, licet secundu m bus claris, et eaedem, praeter primam, proce-
consistere Magistrum pertineant ad diversas dunt contra secundam.
Tom. XIII. 23
 r»l LIB. U. SENTENTIAUUM

De Bonav. Ex Uoc ulterius potest inferri, Praeterea (b), quod repugnat ef- Destruens
2. d. t c •
c i'x j. •!. etiectum
i'
non
•
i i i. i

ait. i. etcujus 1)0111 peccatuin est iormali- fectui iormaliter, destruit non ideo
J

i» Thom. ter privatio; ponitur quod illius eausam non neeessariam istius ^us

lrt i
2 9
et^'
I)()1U H1 'i
uo es *' (
i
um ^ U noeet, sie- effeetus; peceatum dicit formaliter c J£tS£en-
tem
ut argutum e&t per Augustinum deformitatem et obliquitatem re- -

12. de Civit. cap. 6. Alio enim modo pugnantem rectitudini in actu ;

ponitur quod boni supernaturalis, igitur non destruit causam non

scilicei peeeatum est pri-
gratiae, necessariam istius reetitudinis ;

vatio. Tertio modo poniturquod voluntas est eausa hujus rectitudi-

est privatio habituum acquisito- nis non necessaria, tum quia non
rum, quibus repugnant aetusvir- necessario causat actum suum,sed
tualiter mali, sicut habitus gene- contingenter tum etiam, quia si ;

ratus cx actibus forinaliter malis, causat actum, non necessario cau-

repugnat formaliter habitibus vir- sat eum rectum. Probatio majoris
tuosis. illius, quia causa contingens res-

Contra priinum istorum modo- pectu aiicujus potest esse et non

al m
non 1'um arguitur, quia cum illud bo- causare; ergo propter non esse isti-
dlll n m num,
quo est peccatum, sit fini-
in us peccati causati, non oportet
se per
pe l um
tum pcr ablationem alicujus fini-
' causam destrui. Patet per opposi-
'
ai?a s
tandem
msumere-
con
[[ b on j a b eo aliquoties
l
factam, tum enim prseciseal-
in snnili,ideo '

totaliter posset consumi.

l,ir - terans inducens aliquid repugnans
Et sidieatur (a) quod ista ablatio qualitati, corrumpit formam sub-
flat secundum partes ejusdem pro- stantialem, quia ipsam necessario
portionis ergo flt processus in ; concomitatur qualitas talis; igitur
inflnitum. Contra, secundum ma- quod est prsecise corruptivum ali-
lum potest esse sequale primo in cujus contingenter concomitantis,
malitia, vel majus eo ergo cor- ;
non potest corrumpere illud, quod
rumpit partem ejusdem quantita- sic contingenter concomitatur.
tis vel majorem, igitur sic proce- Prseterea, tune peccata non dif- Peccatum
dendo in peccatis aequalibus vel ferrent specie, quia sicut privati- p^vaTo!
majoribus, sequitur quod natura ones uniusboni, et privationes non
? £
tandem totaliter consumetur. . habent distinctionem speciflcam alia ss
nisi ab habitibus. po uis
^
lo i>eo
u
tactibde
Secundo, quia
x
natura intellectu- nT,L?
peccare
abeoiem alis a solo Deo est creabilis, et ex hadem argumenta ahqua pro- secund0
nisl
«olo
destraibiie. hoc simpliciter est ineorruptibilis, bant quod peccatum non est for- recuperata
i • * •
i
•
i
• gratia.
respectu creaturse, ita quod nulla maliter pnvatio seu corruptio
ereatura potest eam destruere ;
gratiae, licet hoc non probet pri-
ergo peccans per actum suum, non mum, quia per primum peccatum
potestaliquid denatura sua destru- mortale gratia tollitur totaliter;
cre, cum illud esset ejusdem rati- tamen aliud est hic speciale contra
onis cum natura, quantum
tota hoc,scilicet quod secundum pecca-
ad ineorruptibilitatem, quia incor- tum non erit peccatum, quia nihil
ruptibile non componitur ex cor- corrumperet, quia peccatum na-
ruptibilibus. tum est per se corrumpere, et
 ,

DIST. XXXVII. QIMESTIO I. 355

gratia non inest, quae corrum-

patur. GOMMENTARIUS.
Secundum concludit hie, quia
gratia est a solo Deo per creati- (a) Et si dicatur quod istaablatio, etc.

onem, et ab eo solo conservatur,et Nota quod aliquid dividi contingit duplici-

quando destruitur, annihilatur, ter. Uno modo secundum partes ejusdem
quia cujus productio est creatio, proportionis, ita ut semper dividatur in

ejus destructio est annihilatio. duas medietates, sicut quantum bipedale

Tertia etiam ratio (c) hic conclu- primo dividitur in duas medietates asqua-
dit,quia gratia est causa contin- les, et alia medietas dividitur in duas alias
gens, respectu rectitudinis in actu. tequales, et sic in infinitum. Et non debet
Quarta similiter, quia peccata intelligi sic, ut partes secundte divisionis
mortalia essent ejusdetn rationis sint sequales partibus prima3 divisionis ;

in formali ratione privationis. sed sic intelligitur quod, sicut quantum

feccatum Eadem etiam argumenta (d) ali- bipedale est divisibile in duas medietates,
non (?sss
bivatio- qua concludunt contra justitiam ita data quacumque parte illius quantita-
nem •
• . , • • • 1 •

virtutis sive Yirtutem acquisitam, quia 11- tis, est proportionabiliter divisibiiis in
icqms.ue.
ce ^ m U( [ non sem p er remaneat duas medietates; et hoc modo quanturn
incorruptibile sicut natura, nec est divisibile in infinitas partes, sive lo-

per unicum peccatum mortale quendo de quanto per se, sive de quanto

corrumpatur, sicut gratia non , per accidens, sicut album calidum, etc.

tamen est peccatum mortale per ut diximus supra dist. 2. qucest. 4. Alia

se privatio ejus, quia potest stare est divisio in partes ejusdem quantitatis,
tam in isto peccante mortaliter, et sic dividendo non proceditur in infini-

quam in illo non peccante. tum.

Et si dicis de illo, contra, inten- (b) Prceterea, quod repugnat, etc. Hic
sius potest esse in illo peccante Doctor supponit duo. Primum est quod
mortaliter, quam in illo non pec- si aliqua causa non determinat sibi neces-

cante, puta si iste habuit justitiam sario aliquem effectum, corrumpens illum
novem graduum, et alter decem effectum, ex hoc non corrumpit causam,
graduum, et iste habens justitiam sicut si homo contingenter determinat si-

decem graduum peccat mortaliter, bi albedinem, non sequitur quod corrum-

ponamus quod corrumpitur in eo pens albedinem corrumpat hominem ; si

gradus decimus ergo adhuc habet ; vero determinat sibi necessario, ita ut re-

justitiam sequalem illi, qui non pugnet sibi naturaliter existere sine tali

peccavit mortaliter ; igitur si al- effectu, corrumpens illum effectum cor-

ter peccasset mortaliter simiii rumpit et causam, sicut ignis determinat

peccato, iilud peccatum in eo non sibi necessario aliquem gradum caliditatis

repugnasset sua3 justitise novem (comparando tamen ignem ad causam na-

graduum, et ita non corrupisset turalem, quia Deus posset facere sine
aeque eam. Tertiuin concludit hic, omni caliditate) corrumpens illum gra-
quia quicumque talis habitus est dum caliditatis corrumpit ignem, licet ta-

tantum causa contingens respe- men prius natura corrumpatur forma sub-
ctu actus peccati. stantialis, quam ille gradus caliditatis, ut
 . .

LIB. II. SENTENTIARUM

patel in guarto, in materia de Eucharis- (d) Eadem etiam argumenta. Ratio stat 4.

tia; sed quidquid sit, exemplum clarum in hoc : si tu dicis quod peccatum est per

est, quod corrumpens effectum necessario se corruptivum alicujus gradus virtutis,

determinatura a causa, corrumpit cau- puta quod aliquis habeat gradum justitiee,
sam et quod facit actum injustitioe, et talis

Secundo supponit Doctor quod pecca- actus, qui est peccatum habeat corrum-
tum dicil formaliter deformitatera repu- pere aliquem gradum illius habitus, sicut

gnantera rectitudini in actu, id est, quod caBcitas corrumpit visionem, tunc seque-
formaliter qusedara priyatio rectitudi- retur quod non peccans simili peccato es-

nis, quae deberet inesse actui; ex quo set ita peccator sicut peccans, et quod
ergo voluntas non determinat sibi neces- peccans simili peccato nihil corrumperet de
sario actum, nec etiam necessario re- habitu, etsic peccatum non esset peccatum.

ctitudinem in actu, sequitur quod et si Patet, quia pono quod A habeat virtutem
peccatum corrumpat talem rectitudi- aliquam, puta justitiam ut decem, B et

nem, non propter hoc corrumpit ipsam ut novem, tunc sic : peccatum commissum
voluntatem, quaa causa est actuset rectitu- ab A, sit talis gravitatis quod tantum ha-
dinis ejusdem, cum non necessario deter- beat corrumpere decimum gradum justi-
minat sibi nec actum nec rectitudinem. tiae, et peccatum commissum a B sit sim-

3. (c) Tertia etiam ratio, etc. Hic Doctor pliciter similis gravitatis,tunc tale pecca-
dicit quod gratia est causa contingens tum habebit corrumpere tantum decimum
rectitudinis in actu. Sed in hoc videtur gradum justitice, et per casum positum,
sibi contradicere, quia in primo, dist. 17. in ipso B est tantum justitia ut novem;
vult quod ipse habitus sit causa mere na- ergo tale peccatum nihil corrumpit in B
turalis, et de necessitate naturee agat; er-
go non est causa contingens. SGHOLIUM.
Dico primo, quod accipit hic Doctor
Peccatum consistere in prjvatione rectitu-
causam contingentem non pro causa quaa dinis debitae inesse actui, qui elici debuit,
distinguitur contra agens a natura, sed auctoritate et ratione, juxta propriam sen-
quia non necessario determinat sibi recti- tentiam, probat Doctor.

tudinem in actu, sicut dixi-de igne respe-

ctu caloris, sic quod si corrumperetur Concedo igitur (e) juxta solu- 6.
UUIUUl
Quidditas
talis rectitudo in actu, sequatur destructio tionem quaestioms prsemissam, peccatj lii

gratice, nam cum gratia stat peccatum ve- quod peccatum est corruptio re- rectltudmis

niale, et tamen peccatum veniale privat ctitudinis in acbu secundo, non tS

aliquam rectitudinem de necessitate. autem naturalis, nec cujuscumque consistit -

Dico secundo, quod licet gratia per se habitualis sed non intelligo de
;

sumpta sit agens mere naturale respectu corruptione, quae est mutatio de
rectitudinis in actu, tamen utvoluntas uti- esse al non esse, potest enim pecca-

tur tali habitu, dicitur talis effectus mere tum manere post talem mutati-
contingens, cum sit in potestate volun- onem justitiae ab esse in non esse ;

tatis uti habitu, vel non uti, ad talem sed intelligo corruptionem forma-
effectum, ut patet in primo, distinct. 31. liter, sicut privatio dicitur forma-
sicut ergo dixi de gratia,sic dico de habi- liter corruptio sui habitus. Hoc
tu virtuoso, de quo parum infra. enim modo peccatum est formali-
 DIST. XXXVII. QUjESTIO I. B57

ter corruptio rectitudinis in actu contra ordinem natnravam ab eo quod

secundo, quae opponitur illi recti- summe est, ad illud quodminusest, etc.

tudini, vel privatio habitui, non et qusere eum

quasi diceret, ibi,

quidem rectitudini, quse inest, quia iste actus positivus volendi crca-

tunc opposita simul inessent, nec turam non est formaliter pecca-
quse prius infuit illi actui, quia tum, sed carentia debiti ordinis
actus non manet, ut possit altera- in actu illo, quo illud dcbet amari
ri ab opposito in oppositum, quse propter summum bonum, a quo
deberet inesse. Voluntas enim libe- ordine deficit voluntas quiescens in

ra debitrix est, ut omnem actum bono creato, et iste defectus est

suum eliciat conformiter regulse formaliter peccatum.

secundum divi-
superiori, scilicet Cnm istis auctoritatibus conso-
num praeceptum, et ideo quando nat ratio, quia omne peccatum est

agit discorditer ab illa regula, in Justitia formaliter, et tale pec-

caret justitia actuali debita. Haec oatumtalis injustitia, et per con-

est justitia quse •

deberet inesse sequens privatio talis justitiae er- ;

non inest, et hsec carentia

actui et g° peccatum actuale est formali-
inquantum est actus voluntatis de- ter i^justitia actualis ;
ergo.et pri-
flcientis, sicut dicetur in alia solu-
Yatio justitise actualis, scilicet
justitise qure deberet esse in actu.
tione, est formaliter peccatum
actuale.
Istud patet per auctoritates, pri- GOMMENTARIUS.
mo per Augustinum lib. de duabus
animabus : Peccatum est voluhtas conse- e) Concedo igitur, etc, Hic Doctor in-
(

quendi vel retinendi, quod justitia vetat, tendit declarare principale intentum,
et a quo liberum est abstinere. Hoc est quomodo peccatum sit tantum corruptio
dictum breviter, peccatum est justitise actualis, quee deberet inesse actui.
velle vetitum, quod ipsa est
ita bicit ergo sic : Peccatum est corruptio re-
ibi materialis, et pro tanto totum ctitudinis in actu, id est, est corruptio
imputatur voluntati, quia totum rectitudinis, quse deberet inesse actui se-
est in potestate ejus. Vetitum au- cundo, idest, operationi elicitee a volun-
tem vel probibitum, est ibi for- tate. Non autem naturalis, id est, non
male, quod significat discordiam est corruptio alicujus entitatis naturalis,
a regula superiori. Similiter Am- nec etiam entitatis habitualis, sive ille

tnbrosio. brosius in lib. de Paradiso, et poni- habitus sit supernaturalis, ut gratia, sive
tur in littera : Peccatum est cmlestium naturalis, ut habitus virtutis acquisitse.
transgressio mandatorum, etc. Huic eti- Secl non intelligo de corruptione.
am consonat quoddicit Augustinus Hic nota quod duplex estcorruptio, una
de Civit. lib. c. 8. In co, inquit, fit est mutatio de esse ad non esse, ita ut

mala voluntas, quod si nollet, non fieret subjectum corruptionis prius sit sub csse,

mala, el icleo non necessarios, sed volun- et postea fiat sub non esse, sicut corru-
tarios defectus justa consequitur pcena; ptio formee substantialis est mutatio de
deficit enim non acl mala, sed male, icl esse in non esse. Et per corruptionem ip-
est, non acl malas naturas, sed ideo quia sius formas fit sub non esse talis formae,
 358 LIB. II. SENTENTIAKUM

ita quod rcmanel idom Bub utroque termi- lit illtim tinem, et tale nolle est
no mutationis. Alia est corruptio, quae non ddire; vel non velit cnm debe-
esl ab esse in m>/i ^sse, id est, quod talis ret velle, et tale non velle, est omit-
corruptio formaliter inesset alicui non tere illnd pra^ceptum : Diliges Do-
corrumpendo aliquid quod prmfuerit in minum Deum luum. Virtualiter sic,
illo, sicut si ponamus quod visio non qnod qnando aliqnid est necessa-
praefuerit in oculo, tum privatio visionis rium ad conseqnendnm finem nl-
dicitur formaliter corruptio visionis, non timnm, voiuntas aversa ab illo, in
quae prius infuit oculo, sed infuisset, si hoc, virtualiter a fine avertitur,
talis privatio non prius infuisset. Dicit er- sicnt intellectus ne^ans conclusi-
Doctor quod peccatum est formaliter onem, virtualiter avertitur a
corruptio rectitudinis, quce deberet inesse principio, et sic infirmus dicitur
actui, ita qtiod talis corruptio rectitudinis averti a sanitate, quando avertit
in actu non est mutatio de esse rectitudi- se a potu amaro, sine quo non
nis in actu in non esse. potest haberi sanitas.
Prima aversio secundum se est
SCHOLIUM.
ejusdem rationis, nec includitur
Resoivit coroiiarie tres quaestiones. Prima, formaliter in quolibet peccato est ;

quomodo aversio sit de ratione peccati. Se- enim odium Dei speciale pecca-
cunda, quomodo privationes, in quibus con-
tum, et omissio istius praecepti :

sistunt peccata, distinguantur specie et nu-

Diliges Dominum, etc. est aliud spe-
mero. Terlia, qualiter unum peccatum sit

aliis gravius specie et numero, cum sit cialepeccatum.

privatio, de quo Scotus 4. d. 50. q. 6. et Secundo modo, aversio est com- Aversio
quodl.18. art. 3. Objicit produabus sententiis virlualis
munis omni peccato mortali, quia Deo
positis, n. 3. et solvit, solide ostendens per inclusa
in omni taii peccato mortaii vo- omni
peccatum nihil ex ipsa natura perdi posse. in
peccato
luntas inordinate se habet respe- mcrtali.
8. Ex ista solutione patet solutio ctu aiicujus necessarii ad finem. Malt. 10.

ad illas qusestiones de peccato- Unde autem est iiludnecessarium?

Primo, utrum magis per se sit de Dico, quod a voluntate divina prae-
ratione peccati aversio, quam cipiente iliud observari, si vis ad
conversio. Secundo, quomodo pos- non ab aiio syliogis-
vitam ingredi ;

sint peccata mortalia ^ distingui mo practico (hic enim non oportet

specie, si formaiis ratio est in quserere moraiem doctrinam Phi-
aversione. Tertio, quomodo unum losophorum, sed praecepta Dei in
potest esse aiio gravius, si sint Scriptura) hujusmodi aversio a
;

aversiones ab eodem bono; non Deo est essentiaiis ratio peccati

enim videtur privatio pura recipe- cujuscumque. Sicut enim formalis
re magis et minus secundum An- ratio rectitudinis est propria vir-
seimum de Concept. Virg. cap. 24. tus in actu flnis circa ens ad
Duplex Ad primumdico (f) quod aversio finem, sic et carentia rectitudinis
aversio
a a fine uitimo potest inteiiigi du- talis est carentia propriae virtutis
fi

"o r mai?s°'
pliciter : vei formaliter, vei virtu- a fme, quia propria aversio for-
a ^er; formaliter contrarie vel malis ab eo, quod est necessarium
virtua^iis
Matt. 22. negative sic, quod voluntas no- ad finem ; et hoc modo nihii alittd
 DIST. XXXVII. QlLfCSTJO 350

cst aversio, nisi inordinatio volun- pax recfcifcudinis, vel magis cavciv
tatis circa aliquid ordinatum ad se ab illo, si non sifc capax recfcitu-
finem ex prrecepto divino, circa dinis, quanTab alio actu minus
quod deberet ordinari. repughante, et ita illud omittendo
9. Ex hoc patet secundum,quiacum magis peccat. Hujus exemplum
Quomoilo . , .
i • , •
i

privationes pnvationes dis tmgua nfcu r specie ex cst si errans ciiva

intellectus
uan
tu? distirictione hafaituum specifica, et unam conclusioncm, habcat obje-
[Samero! nnmcro ex distinctione habituum ctum magis necGssarium, quam
numerali, peccata quae sunt priva- errans circa aliam conclusionem.
tiones quaedam ,scilicet rectitudi- Error iste pejor est, pro quanto
num, quae deberent inesse actibus, actus verus oppositus deberet esse
distinguuntur formaliter exdistin- perfectior.
ctione talium rectitudinum, ut Ex isto ctiam faciliter apparet w.
quando debent haberi diversse re- quod peccata possent in infini-
si

ctitudines specie, sunt carentiae di- tum continuari, nihil sequeretur

versae specie; etita non per conver- inconveniens, quia quodlibct in
siones ad objecta, quae non sunt infinitum bonum corrumperet non
mala nisi materialiter, distin- corruptione, quae est transmuta-
guuntur ipsapeccata; sed forma- tio, sed formaliter corruptione,
lis ratio in eis distinguitur in quse est privatio, et hoc non bo-
comparatione ad rectitudinem ni, quod infuit, sed quod deberet
aliam et aliam specie, quae deberet inesse ; infinita autem bona, hoc
inesse ita etiam possunt plura; est infinifci actus recti, sunfc debiti
peccata ejudem speciei inesse quae a voluntate, si in infinitum con-
privant plures rectitudines, quae servetur, et ideo absque diminufci-
deberent inesse in diversis actibus one voluntatis, et cujuscumque
'
ai. suc-
*
succedentibus. actus primi in ea, possunt infinita
Gravitaa Ad tertium etiam patet, quia illud talia bona privari.
U peccatum est gravius ex genere, contra istam
= ec1!aca et
Et si objicitur objicit

numerica,
unde
quod opponitur rectitudini meli-
l l l
viam pro aliis duabus, quae po- dSabus
iesumeada. or ni a autem est melior, quae est
i ;
l
nunt naturam corrumpi, vel gra- '"^ 18

An
immediatior, caeteris paribus, tiam; quod natura, probatur per
privatio
accipiat
flni

hoc patet per simile rn prmcipio

aiagis et
... ... illud Luc. 10. Plagis impositis, etc,
minusinse. ,
-n , . •

et conclusione llle enim error est

(

vide ; Glossa: Pcccatum vulnerat in nalurali-

SC
d 5o! q' major, qui magis redundat in prin- bus, quod non esset verum si nihil
t§mista,
c jpjj Sj sive quo negatur conclusio auferret a perfectione naturse, sed

fc?
*3
18
l

§
ver i° r e ^ P^incipio propinquior. tantum prohiberet tales perfecti-
exista. Loquendo autem in eodem genere ones ab actu secundo quod gratia ;

peccati mortalis, illud est gravius probatur, quia per peccatum mor-
in quo voluntas majori libidine tale destruitur gratia, quod non
peccat, quia quanto magis cona- esset, nisi peccatum esset forma-
tur, tanto perfectiorem actum liter corruptivum gratiae, alias
causaret; et tenetur illi dare recti- posset stare cum eo, quod est ab-
tudinem proportionalem, si esfc ca- surdum.
 .

360 LIB. II. SENTENTIARUM

Vuinus Ad primum respondeo, quod qui stitia, sic etiam injustitia et deformitas.

viilneratiir, nullam partem sui Si dicatur quod odium Dei semper de

amittit, licet continuitas solvatur, se est deforme, ita quod talis actus non

et per hoc reddatur minus habilis potest rectificari, et per consequens non
ad operationes suas, imo privetur est ibi privatio rectitudinis, sed ipsum
bono usu sui. Natura enim integra odium vocatur privatio.

manens, secundum Dionysium De Dico, quod odium, sive nolle, si debet

Divinis quando
nomin. vulneratur esse justum, oportet quod habeat primam
fit inhabilis ad usum rectum, quod circumstantiam ex genere, ita quod trans-
fit per crebram carentiam recti- eat super objectum debitum, puta nolle
tudinis actualis. offensam Dei, tunc talis nolitio est rectaex
Peccatum Ad secundum quod pecca-dico, genere, quia transit super objectum debi-
tantum . . . .

cie- tum non potest effective corrum- tum. Nec ullenus potest circumstantionan

c^mlmpu pere gratiam, sed tantum demeri- circumstantiis bonis et malis. De bonis,
ai
fcot! 3". torie, ita quod prius voluntas ut nolle offensam Dei, propter amorem
1
^afarl'. ' avertit se naturaliter, quam Deus ipsius Dei. De malis etiam patet, puta
et 1
conservare gra- propter vanam gloriam, vel tantum pro-
\ ^ !; cesset naturaliter
16. q .

Responcleo.
2.
§tiam necesse est autem omnem
;
pter timorem inferni; patet ergo quo-
privationem esse alicujus positivi modo nolle potest rectificari et defor-

formaliter, cum quo impossibile mari. Gum ergo dicitur odio Dei, dico

est ipsam stare; non est igitur quod tale nolle ut transit super Deum,
peccatum formaliter privatio gra- transit super objectum disconveniens, et

tise, quam non ex incompossibili- sic in tali odio est privatio primse circum-

tate destruit, sed ut demeritum. stantiee ex genere, quia est ibi privatio

obiecti convenientis ; si enim tale nolle

COMMENTARIUS. . .
'

'

transiret super objectum conveniens, pu-

6- (f) Ad rprimum dico, qaod aversio, etc.

ta, nolle Deum esse mortalem et hujus-
Quomodo
,
\ / ?
j- u u
peccatum Hic Doctor intendit declarare quomodo ™ odl >
*
tunc naberet
*
pnmam
•

circumstan-

in peccatum consistat in aversione a Deo, ita tiam ex g enere -

1 6
TdTo ! quodtalis aversio est formaliter peccatum, Secundo nota, quod duplex est pecca- 7.^
et talis aversio proprie nihil aliud est, ni- turn, scilicet omissionis et commissionis. peccatum.

si carentia rectitudinis. Exemplum, vo- Omissionis quando omittit quod tene-

luntas divina obligavit me ad ejus dile- tur facere, puta honorare parentes, etc.

ctionem super omnia, et elicio actum odii, Nota tamen, quando omittit semper
tunc talis actus avertit formaliter a Deo, actum elicitum voluntatis, in quo fun-
quia sicut dilectio prascepta est immediate datur deformitas, puta in tempore A,
conversiva ad Deum, ita odium est im- tenetur subvenire parentibus, si in tali

mediate aversivum a Deo, et sic est ibi voluntas deliberat non subvenire, tunc

negatio rectitudinis. Hic nota tamen pro- omittit quod erat ei prseceptum, et sic

pter litteram Doctoris aliqua. Primo, quod m tali actu fundatur deformitas, quae est

omnis actus voluntati, quicumque sit ille, carentia rectitudinis, quae deberet inesse.

potest esse rectus secundum quod debite Si vero in tempore A non deliberat de

circumstantionatur, vel non debite, ita subveniendo parentibus, sed nullum

quod sicut in tali actu potest fundari ju- actum elicit, dico quod aut advertit ne-
 DIST. XXXVII. QILESTIO I.
3(')1

cessitatem parentum, et pro tempore de-

bito non deiiberat subvenire, dico tunc SGHOLIUM.
quod ibi potest esse consensus interpreta-
ttespondet ad argum. posita d. 35. etexpli-
tus de non subveniendo, ut patet supra
cat optime quomodo peccatum sit corruptio
dist. 28. Peccatum vero commissionis est justitiae, etiam ejusquas antea non infuit.
quando voluntas vult aliquid, quod Deus
pra?cepit nolendum esse, ut in prceceptis Ad argumenta. Ad primum dico, 11.
Vide
negativis. quod dictum, factum, concupitum, ac-
Ilenric.
Tertio quando Doctor dicit quod aver- cipitur tanquam materiale ; sed quodl. 6.
q. 32.
sio a Deo est duplex, scilicet formalis et dictum et materiale remo-
factum, ut circa
me linm de
virtualis ; formalis, ut odium Dei, etc. tum ; sed concupitum dicit materia- progressu
in
Nota, quod aversio formalis potest sumi le proximum ; contra legem Dei, di- peccatum.
Non vult
dupliciter, scilicet contrarie et negative ; cit formale in peccato. actum esse
subjectum
et quod dicit de aversione virtuali expo- Ad secundum patet, quod distin- privationis,
sed
no illud : negans enim conclusionem for- guitur modo privationum, sicut quatenus
principium virtualiter, repugnat
maliter, negat et privationes possunt distingui. alii actui
dicitur negare principium virtualiter, pro- Ad tertium dico, quod est cor- qui elici
debuit
pter hoc quod ex quo conclusio virtuali- ruptio formaliter, hoc est priva- ut innuit
sup. n. 6.
ter continetur in principio, ut patet, et tio illius boni, quod inesset actui
notitia conclusionis semper dependet a nisi ipsa esset, et privatur per
notitia principii, ideo negans formaliter ipsam. Et ad Augustinum, dico
conclusionem ex consequenti negat prin- quod nocet illi in alio, non in se
cipium. Sic dico de aversione, nam quan- auferendo aliquid, quod sit de na-
do voluntas formaliter avertitur, puta ab tura ejus, sed ab eo auferendo
isto prsecepto, non occides, quia praece-
aliquam perfectionem sibi conve-
ptum est non occidere, et avertitur for-
nientem, scilicet justitiam actu-
maliter ; et contrarie, quando voluntas eli-
alem.
git occidere contra praoceptum Dei, tunc Et si non
objicitur, ista justitia
talis voluntas virtualiter avertitur a Deo, ergo non potest corrum-
infuit,
sic intelligendo quod ex quo tale prasce-
pi, patet responsio ex dictis, se-
ptum est, immediate a voluntate divina, et
quitur enim, quod non corrumpi-
per consequens virtualiter continetur in
tur corruptione, quee est mutatio
faciens formaliter contra illud praa-
illa,
ab esse ad non esse\ sed corrumpi-
ceptum, virtualiter facit contra volunta-
tur formaliter per hoc, quod ejus
tem divinam. Dilectio enim finis continet
privatio inest, et non ipsa, sicut
virtualiter dilectionem eorum quce sunt peccatum originale corrumpit ju-
ad finem, ut patet a Doctore m4. dist. 14.
stitiam originalem quam privat,
qucest. 2. Si ergo aliquis odit proximum,
non tamen prius inexistentem, et
avertitur formaliter et contrarie a dilectione
ita illam formaliter corrumpit.
proximi, et virtualiter avertitur a dilecti-
one Dei, cum dilectio proximi virtuali- SGHOLIUM.
ter contineatur in dilectione Dei.
Resolvit quaestionem positam d. 34. pecca-
tum, eo modo quo habet causam, esse a bo-
no, et non dari summum malum seu Deum
 ; ;

LIR. II. SENTENTIAKUM

fictum Manichseorum ; de quo vide Aug, et mum esse immediate et primo a
Kpiph. citatos, d. 34.
sola voluntate.

COMMENTARIUS.
12. Ad aliam (g) qusestionem, qua
Deum
ManJciueo- primo quserebatur de causa pec- (g) Ad aliam qncestionem. Hic Doctor
rum a •
i
•
j
eeM Hi, dico quod peccatum eo mo- dicit quoil peccatum eo modo quo potest Malum
11,-mentum. culpse n
( | ^ uo p t es t habere oausam, liabere causam, est tantum a bono, ut a po test
esse nisi
est a bono. Quod probatur, quia , ,.. .

causa, et httera stat in hoc, quia

. . ,
si malum
,

b no ut
i

nullum est primum malum, alio- esset a malo, ut a causa, qucero de illo
causa.

quin illud in se careret summa malo quod est causa;aut enim est malum
perfectione nata sibi convenire. causatum ab alio, et tunc, aut a bono, et
Sed nulli nata est convenire sum- habeo propositum, quia malum est a bono
ma perfectio, nisi summo bono in (et semper bic loquimur de malo culpse)
natura; igitur summum malum aut est causatum a malo, et quasro de illo

esset summum bonum in natura, alio malo, et sic vel oportet procedere in

et itaDeus, quia nihil aliud a Deo infinitum in malis, vel est standum ad ali-

est summum bonum in natura. Et quod malum primum, quod sit omnino
ad hanc haeresim, sequuntur mul- independens et incausabile ;
et per conse-
ta alia inconvenientia non tantum quens necesse esse. Sed tale non potest
contra fidem, sed etiam contra dari, quia tunc repugnantia verificarentur
Philosophiam, quia destruit se- de eodem, nam ex quo est omnino inde-
ipsam et includit contradictionem, pendens, et simpliciter necesse esse, et
quiasi ponatur summum maium omnino incausabile, de necessitate esset
primum ex sequo ad primum bo- summum bonum, quia tale non potest
num, oportet quod illud sit neces- esse, nisi summum bonum,ut diffuse pro-
se esse, et omnino independens et bat Doctor in 1. clist. 2. et ex alia parte

impartitum, et tamen ista non non solum non est summum, sed nec po-
conveniunt enti nisi perfectissimo test esse summum bonum, quia prima
itaque si malum habet causam, malitia nullam includit bonitatem. Sicut
non potest habere nisi bonum, lo- enim primum bonum nullum defectum
quendo de primo malo creato. Hoc includit, sed omnem bonitatem, ita pri-
patet per Augustinum 12. cle Civ. mum malum nullurn includit, sed omnem
c. 6. Ipsi sibi ipsis videntur fecisse vo- malitiam per eminentiam patet ergo quo-
;

luntatem Ubi videtur

malam, etc. modo malum culpre, eo modo quo po-
velle quod propria voluntas sit test habere causam,non potest esse nisi a

causa cadendi immoderate fruendo bono, ut a causa.

aliquo bono creato, id est, aliquo,
SGHOLIUM.
quod est in potestate ipsius volun-
tatis, ita quod ipsa voluntas talis Ponit tres vias aliorum diver.^as, de
quo modo voluntas est causa peccati, et
sicut ex se potest frui et non frui,
disputat egregie contra singulas ; ex quibus
ita moderate potest frui et non
tamen tribus bene intellectis, accipit unam
frui aliquo bono sibi conveniente; solutionem de modo causandi peccatum, q.
et ita potcst illud peccatum pri- seq. a num. 9. Prima via est, quod volun-
 DIST. XXX VII QU/ESTIO I. 363

tas est causa per accidens ( sumpta acci- intendit voluntas, sicut est in for-
dentalitate ex parte causae) peccati, hoc ta- Dionysium
tuitis, sicut patet per
men ei convenit qua defectibilis est: hanc
de divin. nom Nemo agit ad ma-
cap. i. .

varie impugnat, n. 15. et 16. Secunda via,

quod voluntas est causa per accidens pec-

lam aspiciens,et multa similia ibi.Et
cati, accidentalitate sumpta ex parte etl*e- similes auctoritates inveniuntur
ctus ; hanc impugnat, n. 17. apud Phiiosophum: unusquisque talia
cligit, qualia sibi videntur, 3. Ethicorum,

13.
Sed de modo (h) ponendi diver- et ideo virtuosus bona eligit, et
Qurere simode dicitur. Uno modo, quod quae sibi sunt bona simpliciter
). Bonav.
dist. 31. bonum est causa per accidens sunt bona.
ujus q. 2.
3. et 4. mali, et hoc potest intelligi dupli- Contra primam viam arguitur
art. 2.
text. 2. citer, vel quod accidentalitas sit sic (i) : aut defectibilitas in volun-
Text. 33.
,ausa per ex parte causa3,sicut Philosophus tate est causa peccati per se, aut
accidens
duplex,
loquitur de causa per accidens, 5. per accidens. Si per accidens, ergo
de quo Metaphysicce, Phxjsicorum,
Scot. 2.
ct 2. dicit frustra ponitur; si per se, et defe-
'hys. t.3 3. quod Polycletus est causa statuae ctibilitas in voluntate est a Deo,
et
rte, q. 10. per accidens vel ex parte effe-
; ut a per se efflciente, et quidquid
ctus, sicutdicitur ubi supra, quod est per se in causato, inquantum
causae per accidens sunt casus causatum, est per se a causa ejus;
et fortuna, ubi non est a liquid igitur peccatum esset per se a
accidentaliter conjunctum causae Deo. Probatio assumpti, scilicet, V oiuntatem
per se, quod dicatur causa per quod defectibilitas sit a Deo effici- defeSiis
accidens, sed est aliquid acciden- ente, quia
1
licet defectibilitas con- non esse
per se
taliter conjunctum effectui per se, sequatur naturam creatam, quia causam
peccati.
quod dicitur eifectus per accidens est ex nihilo, non tamen est Text.
com. 3.
ejusdem causae, cujus effectus per effective ex nihilo, quia terminus
se est Primo modo dici-
intentus. a quo non dat effectui producto
tur quod voluntas, non quidem aliquam proprietatem sui; igi-
unde voluntas, sed undedefecti- tur defectibilitatem habet talis
bilis, est causa peccatf; et hoc natura ab ipso Deo, sicut ab ipso
ulterius reducitur in hoc quod efticiente. Si dicatur, quod volun-
voluntas ex nihilo est. Et hoc vi- tas defectibilis est, causa per ac-
detur probari per Augustinum ubi cidens peccati propinquior quam
prius, ubi dicere videtur quod si voluntas absolute, sicut secundum
quaerat aliquis ur eamfecit, inve- Philosophum 5. Metaph. cap. de causa
niet malam voluntatem non ex eo ordo est iu causis per accidens;
incipere, quod facta est, sed ex eo propinquior enim est Polycletus
quod de nihilo facta est. quam album respectu statuse.
14.
). Bonav. Aliter ponitur ponendo acciden- Contra hoc arguitur primo, :
15.
dist. 34.
.3. art. 1.
tnlitatem ex parte effectus, puta, quia voluntas creata videtur esse
I quibus-
dam
quod voluntas per se intendat convertibiliter causa respectu pec-
ditiuuibus positivum in effectu, cui per acci- cati, licet contingens; defectibili-
aliter
pllocatur dens conjungitur dcforrnitas ct ; tas autem, quse convenit alicui in-
03c littera
C. 5. istam deformitatem non per se quantum est ex nihilo, non est
 564 LIR. II SENTENTIARUM

convertibilis; ergo magis proprie in potentia, et potentialitas in su-

causa respectu peccati est volun- perficie ad albedinem.
bas talis quam voluntas defectibi- Contra, aut ista potentialitas in 17.

lis. voluntate est activa aut passiva;

Oonfirmatur ratio (k), quia idem non passiva, qi'ia voluntas in-
sub eadem ratione propria, est quantum passiva, non comparatur
proprium subjectum privationis ad malum, ut causa, sed ut subje-
et habitus, et etiam in causa libera ctum si activa, cum illa non sit
;

quse potest in opposita, idem sub nisi libertas ei concreata, igitur

eadem ratione propria, est causa redit propositum, quod libertas
oppositorum, licet unius (1) per se, talis propria voluntati erit causa
et alterius contingenter et per ac- per accidens peccati; sed tantum
cidens, vel amborum
contingen- valet dicerevoluntatem istam esse
ter; sed voluntas, (ut voluntas) est causam per accidens peccati, sicut
subjectum proprium,
causa et dicere libertatem ejus esse proxi-
propria bonae volitionis, ergo et mam rationem causse per accidens
malae. peccati.
Confirmatur iterum ratio, quia Contra secundam viam argui
si voluntas, inquantum defectibilis tur sic, quia tunc peccatum vide-
peccat, ita quod defectibilitas sit retur esse casuale, sed casuale
per se ratio, vel proxima ratio non est peccatum.
peccandi, licet per acciclens, sequi- Prseterea, si tantum per acci-
tur quod inquantum defectibilis, dens est voluntas causa peccati,
non potest bene velle, et ita si pec- quia prsecise vult illud positivum
cat, non peccat, quia nullus pec- ad quodsequitur ista deformitas;
cat in eo quod omninovitare non et Deus per se vult illud positivum
potest. ad quod sequitur ista deformitas ;

16. Prseterea, non potest (m) poni igitur non magis sequitur, quod
^iib/arb. defectus actualis esse causa per voluntas creata peccet, quam di-

accidens, quia tunc ante primum vina.

defectum voluntatis esset defectus;
igitur tantum potentialis, sed non COMMENTARIUS.
alterius rationis ab illo actuali,
qui inerit, quia iste defectus po- (h) Sed de modo ponendi, etc. Hic 9.
Quomodo
tentialis non est proxima causa Doctor declarat quod duplex est causa, bonum sit
causa mali.
per accidens, respectu actualis de- scilicet per se et per accidens. Causa

fectus alterius rationis; igitur erit per se effectus est illa, quee essentialiter

idem defectus, ut potentialis re- includit rationem formalem productivam

spectu suse causse potentialis per talis effectus, ut ignis est causa per

accidens. se effectiva caloris sibi inexistentis, vel

Respondetur, quod non est defe- alicujus formas substantialis ignis,ita quod
ctus potentialis, sed potentialitas essentia ignis est ratio formalis producen-

ad deficiendum, et ita non sunt di talem effectum ; et talis causa propriis-

eadem, sicut nec est idem albedo sime dicitur causa per se, quia per suam
 ; ;

DIST. XXXVII. QUjESTIO I. 365

rationem formalem attingit effectnm. dens, et sic alia applica ad propositum. In

Causa vero per accidens est multiplex : speciali tamen aliquid potest dici effectus

jausa per primo aliquid dicitur causa per acci- per accidens, non comparando illum
accidens
bultiplex. dens, quod proilucit aliquem effectum ad causam per se, cui conjungatur ali-

non per aliquid sibi intrinsecum, quod quid per accidens, ut dictum est, sed

sit de cubstantia ejus, quia tunc esset cau- comparando ad effectum per se produ-
sa per se, sed per aliquod sibi additum, et ctum, cui tamen effectui per accidens
sic lignum per calorem sibi additum po- conjungitur, non tamen per inhserentiam.
test calefacere. Secundo accipitur pro cau- Exemplum, sedificator per se intendit pro-

sa sine qua non, quse licet nullo modo ducere oedificium, et in tali sedificatione

attingat effectum, tamen talis effectus non propter intentum occidit hominem, talis

potestproduci, nisi prscexigatur talis causa occisio est effectus per accidens, quia
sine qua non, ut dixi supra dist. 25. hujus. prseter intentum causse per se per acci-
Tertio, accipitur pro omni eo quod est dens conjunctus est ipsi sedificationi.
10.
junctum causse per se, quod tamen nihil (i) Contra primam viam, etc. Hic Do- Quomodo
e 1 "
facit ad effectum producendum, quia sive ctor intendit probare quod ipsa defecti- ta S non
insit, sive non insit, causa per se produ- bilitas non est causa peccati, patet, quia peccatf*
cit illum effectum, et de ista causa com- aut per accidens, aut per se. Non primo
Secundo
mumter loquitur Aristoteles secundo Phy- modo, quia tunc frustra ponitur, patet,
P hy s -
sic. Dicimus enim quod sedificator est cau- quia causa per accidens accipiendo cau-
ontext.33. ^
sa per se sedificii, quia sedificator inquan- sam per accidens tertio modo, ut su-
tum hujusmodi essentialiter includit artem pra exposui, nihil facit ad effectum
sedificandi, quse est ratio formalis produ- non causa per se, quia tunc peccatum es-
cendi talem effectum. Quod modo sedifica- set effectus per se, et sic esset a Deo,
tor sit albus vel niger, aut Socrates et quod patet, quia ipsa defectibilitas volun-
hujusmodi, talia enim accidunt sibi in- tatis est causata ab ipso Deo, et peccatum
quantum sedificator, et si nullum istorum per te est causatum a defectibilitate, ergo
inesset sibi, adhuc esset causa per se talis Deus erit causa peccati, quia incausis ef-

effectus, et hoc modo accipitur causa per fectivis essentialiter ordinatis quidquid est
accidens in littera. Quarto, potest accipi causa causse est causa causati. Sequitur
pro omni eo quod attingit effectum prin- ibi : Si dicatur. Ista opinio forte diceret,
cipalem, sed dispositionem prseviam ad quod voluntas absolute sumpta est causa
illum effectum, sicut calor in igne agens per accidens peccati, remota tamen, sed
in lignum, licet non attingat formam sub- unde defectibilis est causa per accidens,
stantialem ignis producendam in materia sed propinquior. Licet ista opinio posset
ligni, attingit tamen aliquam dispositionem improbari, quserendo ab eo tam de vo-
ad ipsam formam, quia producit calidita- luntate unde voluntas, quam de voluntate
tem et siccitatem in ligno, respectu cali- defectibili ; aut est causa per accidens, ei

ditatis et siccitatis dicitur causa per se; tunc frustra ponitur, ut patet supra; aut
respectu vero formse substantialis ignis causa per se, et tunc peccatum erit a Deo.
producendse dicitur causa per accidens Tamen Doctor arguit contra, et ratio stat
pariformiter dico de effectu, puta sedifi- in hoc, quod magis voluntas absolute
cium,quod si comparetur ad sedificatorem sumpta, loquendo semper de voluntate
inquantum albus, dicitur effectus per acci- creata, est causa peccati, quam voluntas
 ; .

::G6 LIB. II. SEiNTENTIARUM

Volu.it as uv.de. defectibilis. Paiet, qiiia ista magis (m) Prxterea, non potest poni. Uic 12.
sola e^t
eaosa convertuntur; sola voluntas estcausa pec- Docl.or intendit reducere ad hoc inconve-
peccati.
cati, licel tameo contingens, qiiia potest niens, quod voluntas ante peccatum ad-
agere el non agere, et peccatum est a so- huc peccaret; et ratio stat in hoc, quia si

la voluntate ;
Ista autem non sic inler se tu dicis, quod defectus est causa per
nvertuntur : voluntas unde defectibilis accidens peccati, id est, quod ipsa volun-

causa peccati, sive defectibilitas est tas, inquantum deficit a rectitudine danda
causa peccati, et peccatum est a defecti- actui, est causa peccati, aut ille defectus
bilitate, nam defectibilitas in plus se ha- est actualis, id est, quod ideo est causa

bet quam causa peccati. Si enim defectibi- per accidens peccati, quia actu deficit

litas ut defectibilitas, quae est esse exnihi- a rectitudine danda ; et hoc non, quia
lo, esset causa peccati, tunc peccatum pos- ante defectum actualem esset defeclus
set causari a lapide, quia lapidi convenit actualis, aut voluntas inquantum est apta

talis defectibilitas, sequitur quod magis nata deficere, vel inquantum polest defi-
voluntas absolute sumpta, erit causa pec- cere a rectitudine est causa peccati, et

cati,cum immediatiori modo se habeat ad tunc talis defectus polentialis non potest
illud, quam voluntas unde defectibilis, esse causa defectus actualis alterius raLi-
cum talis defectibilitas, quse esse ex nihi- onis, sed tantum ejusdem rationis ;
quod
lo omni alii creaturae conveniat. patet, quia si voluntas est causa talis pec-
11. (k) Confirmatur ratio. Est argumentum cati, puta homicidii, quia potest deficere a
a simili, quia sicut idem sub eadem rati- rectitudine danda, talis defectus est ejus-
one est subjectum privationis et habitus, dem rationis cum defectu actuali, et si

ita eadem causa sub eadem ratione potest ejusdem ralionis, sequitur quod defectus
in opposita, loquendo de causa libera actualis in effectu sit idem quod defectus
cum ergo ipsa voluntas unde voluntas, sit potentialis in causa, quod est impossibile.
causa bonse operationis, ita sub eadem
ratione erit causse malae operationis. SCHOLIUM.
(I) Licet unius per se, etc. Hoc sic debet Tertia via, quae videtur Augustini, pecca-
inlelligi, quod voluntas per suam voliti- tum non habere causam efficientem, sed
onem per se producit effectum, qui se- deficientem ; hanc impugnat dupliciter, et
remittit resolutionem in q. seq. n. 9.
quitur ad talem volitionem, et quia est in
facultate sua non eliceretalem volitionem, Tertio modo ponitur, quod pec- D D ^nav
non eliciendo erit causa oppositi, nam in
catum non habet causam efflcien- 2 -
dist -34.
art. 1
facultate voluntatis est velle dare eleemo-
tem, sed deflcientem, et sic habet q- 2 -

synam pauperi amore Dei, et hujusmodi,

voluntatem pro causa deficiente,
eliciendo talem volitionem est per se
non Quod confirmatur
efficiente.
causa boni moraliter ; eliciendo vero
per Augustinum 12. de Civit. cap. 7.
illam, privando tamen circumstantiis de-
Nemo qucerat cffidentem causam malce
bitis est causa defectus, licet per accidens,
causa per se
voluntatis, non eaim est efficiens, sed defi-
sicut prsesentia nautae est
ciens, quia nec illa effectio est, sed defe-
salutis navis, et absentia illius dicitur

2. Phys. causa per accidens periclitationis ; isti ctio ; deficere namque ab illo, quod sum-
ccutexL 30, mc ad id quo quod minus
tamen effectus contingenter habent esse cst, est, hoc
a voluntate, licet unus per se, et alius est incipere habere malam voluntatem.
per accidens. Causas porro istarum defectionum, cum
 DIST. XXXVII. Ql^STIO I. 367

efficientes non sint, ut dixi, sed de/ici- primam rationem, quia Deus non
entcs, velle invenire lale est, ac si velit deficit cum non causat, nisi prius
quisquam videre tenebras, vel audire si- demeroatur voluntas creata. Istud
lentium. Et in fine : Cum inquantum non probat nisi quod non est pri-
deficiunt male faciunt, ci quid faciunt ma non causatio ex parte Dei.
nisi vana, quce causas dcfcientcs habentl Et si dicatur, secundum Ansel- 19.

Et idem ibidem cap. 9. in princ. Nec mum dc casu diaboli, c. 3. quod licet
lalcm voluntatcm facit, nisi defcctio, qua Deus dederit, tamen Angelus non
dcseritur Dcus, cujus etiam defcclionis accepit non tamen, quia Deus non
;

causadeficit. dedit, ideo Angelus non accepit,

ext. 3. Contra istud, quia tunc sequitur sed e converso, Contra,
ita hic.
dem 2. . '

ys. text. quod Deus sit causa peccati, sicut accipio tempus, in quo voluntas
krguit voluntas creata hic enim defi-
; pec,;at, et divido in duo instantia
esse" cere, est non efficere, sicut Philo- naturae A et B; in A comparatur
fctlvam sophus dicit 5. Mctaph. quod quem- Deus ad voluntatem, ut causa pri-
ccal1
'
admodum nautae prsesentia est or;in/?, voluntas comparatur ad
causa salutis navis, sic ejus ab- se, ut causa posterior tunc quae- ;

sentia est causa periclitationis il- ro, aut in A Deus causat rectitudi-
lius, et utrumque est in eodem ge- nem, et sequitur, voluntas etiam
nere causae. Ita igitur non efficere causat in B illam alioquin si vo- ;

rectitudinem, quse deberet effici, luntas causaret in B peccatum,

est quasi causare effective vel de- oppositum rectitudini esset simul
fective peccatum. Sed hoc ita con- in voluntate, et per consequens,
venit Deo, sicut voluntati creatae, simul erunt in voluntate illud pec-
quod probo dupliciter Primo, : catum et rectitudo sibi opposita;
quia Deus non necessario causat, igitur oportet dicere quod Deus
vel dat rectitudinem actui, quia non causat rectitudinem, et per
nihil aliud a se necessario causat, consequens, quod voluntas in B
et ita potest non dare igitur po- ;
non causat ; hoc enim prneexigit
test esse causa defectiva, respectu naturaliter Deum in ,4, non cau-
peccati, id est, non efficiens posi- sare.
tivum, quod excluderet peccatum. Prseterea, in causis prsecisis, sii.p os ter ior
30
Secundo, quia prius naturaliter negatio est causa negationis, et *'
*

causaret totam istam rectitudi- affirmatio affirmationis, Deum

nem si inesset, quam voluntas cre- causare rectitudinem in suo or-
ata; causa enim naturaliter prior dine causandi, est prsecisa causa
prius naturaliter causat; igitur quare voluntas creata causet
quando non inest, Deus per prius eam;igitur ibi negatio est causa
non causat, quam voluntas creata negationis. Major patet primo Pos-
non causat, et ita voluntas creata ter. de habere pulmonem et re-
ideo deficit, quia Deus deficit, id spirare.
est, none fficit aliquid causando. Ex his tribus viis, si bene intel-
Haec ratio excludit quamdam re- ligantur, potest colligi una solutio
sponsionem, quae posset fieri ad de modo quo voluntas est causa
 .

368 LIB. II. SENTENTIARUM

peccati tamen, quia istud est so-

;

lutio quartse quaestionis, an scili- GOMMENTARIUS.

cet Deus sit causa peccati, de-
(a) Ideo merito circa secundum qusesitum.
pendet ex cognitione activitatis
Hic Doctor ex quinque viis nititur probare l.
voluntatis creata\ respectu sui
quod voluntas creata sit simpliciter causa
actus.
totalis sui velle, ita quod nulla alia causa,
neque Deus concurrit ; et quia Doctor non
QILESTIO II.
tenet hanc opinionem, quia vult quod
Deus concurrat ut causa principalis, ut
Utrum voluntas creata sit totalis causa,
patet infra, improbando istam opinionem,
ct immediata sui velle, ita quod Dens
ideo hsec argumenta facta hic ad intenti-
respectu illius non habeat aliquam ef~
onem Doctoris solvuntur, licet ipse non
ficaciam immediatam, secl mediatam?
solvat.

Alensis 1. p. q. 9. mem. 2. D. Thom. 1, p. q. 105.

SGHOLIUM.
art. 5. et 1. 2. q. 79. art. 2. et hic q. 2. art.i.
D. Bouav. hic art. 1. q. Richard. art. 2. q. 1.
Suar. 2. Met. d. 22. Bellarm. I. 2. de amiss.
Rationes suadentes sontentiam quam te-
grat. c. 18. et l. 4. de iib. arb. c. 4. qui omnes
refutant sent. Durand. hic q. 1. Aureol. etiam nent Durand. et Aureolus, nempe volunta-
hic,quam putat Altis. 1.2. tract. 15. q. k.esse tem creatam sine cooperatione immediata
probabilem, qaamque tenuerunt Pelagius et
dejustif. scilicei,
Dei posse elicere volitionem ponuntur ;
sequaces, teste Staplet. I. 4.
Deum non concurrere immediate ad actum, etiam auctoritates idem suadentes.
qui peccatum. Quomodo autem D&us non sit
est
causa peccati, cum efficiat actum ejus, tradunt
sententiarii liic, et D. Thom. cum suis 1. 2.
q. 19. ubi Conrad. Gajet. Valent. Vasq. Zumel.
Ex prima arguitur dupli-
via (a)
-r^ .
„ •Arguit .

Yide Scot. 2. Phys. q. 8. ubi Aretinus. citer Primo sic nulla

: potentia toiu nber :

habet perfecte in potestate sua / DeuV

ro j. .1 immediate
eftectum, qui non potest causari concumi
•

l. Ideo merito circa secundum

qusesitum qusero sine argumentis, ab ea immediate, nec ab aliqua ^osTros!
utrum voluntas creata sit totalis causa, cujus causatio non est in
causa et immediata sui velle, ita potestate illius potentise, causatio
quod Deus respectu illius non ha- autem Dei non est in potestate
heat aliquam efficientiam imme- voluntatis creatse, patet, sicut nec
diatam, sed tantum mediatam ? Et virtus agentis superioris est in
potest dici quodvoluntas est tota- potestate inferioris agentis ; igi-

lis causa et immediata respectu tur Deus necessario immediate

si

suae volitionis, quod probatur per concurrat, ut causa immediata

rationem. Primo, quia aliter ipsa respectu volitionis creatse, vo-
non esset libera. Secundo, quia luntas creata non plene habet in
etiam aliter nihil contingenter sua potestate illam volitionem.
causare posset. Tertio, quia aliter Propositio major assumpta patet,
non posset peccare. Quarto, quia quia quod habet in potestate sua
aliter omnino nullam actionem perfecte effectum, vel potest ex
habere posset. Quinto, ex compa- se solo in illud, vel causatio cu-
ratione ejus ad alias causas cre- juscumque concurrentis est in
a tas potestate ejus, scilicet quod illud
 DIST. XXXVII. pQlLESTIO II. 369

causat, vel non. Exemplum de modo ad alteram partem, ita in

intelleetu, concurrat ad
qui si ipsa virtualiter sunt omnes causse
causandum volitionem secundum inferiores ad idem. Et similiter
tertiam opinionem dist. 25. hujus ex quo illud determinatum est,
n. 3
Ubri, non tamen causat nisi vo- ad cujus determinationem effe-
luntate causante, ita quod ejus ctus determinatus erit, eventus
causatio est in potestate volun- istius effectus non cst simpliciter
tatis. indeterminatus ad utrumque, sal-
2 -
Juxta secundam viam (b), secun- tem non est ejus csse contingens
do arguitur sic Quod ab alio : propter potestatem causse inferi-
determinatur ad aliquid, non ha- oris. Sed si voluntas divina sit
bet perfecte illud in sua potesta- causa immediata mese volitionis,
te; voluntas creata determinatur jam est aliqua causa determinata
ex hypothesi a voluntate divina respectu ejus, quia voluntas Dei
ad hoc ergo. Minor probatur,
;
seternaliter est determinata ad al-
quia aut una voluntas determmat terum contradictoriorum, et de-
alinm, et non nostra divinam, terminationem hujus causae neces-
patet, quia temporale non est sario concomitatur determinatio
causa aeterni; ergo e converso, -

voluntatis meae respectu ejusdem;

et habetur propositum. Aut neu- alioquin simul starent Deum velle
tra aliam, et tunc neutra erit hoc, et hoc non fore igitur illud
;

movens mota, nec erit inter istas velle non est contingens ad utrum-
ordo essentialis; imo si voluntas libet propter potestatem volun-
divina non determinat nostram, tatis mese.
sieut arguit secunda ratio, posset Ex tertia via arguitur sic : SiDehisvide
illa aliquid velle quod non fieret, Deus causa immediata voliti-
sit primi."

propter voluntatem nostram non onis, constat quod erit causa nu iiumesse
concordantem. prior voluntate; ergo prius na- P ecc * tum

De " d
Arguittow Prseterea ex secunda via argui- tura infiuit ad effectum, quam c um
en " .concumt
I tiam
kur s i° Hlud non est contingen-
: voluntas creata. Accipio
1
ergo
^ il-
immediate.
si Deu
.

immediatef ter propter

L l
habitudinem sui ad lud signum naturse, in quo Deus
concurrit aliquam causam, ad cuius even- causat velle inquantum est prius
ad actus. .

tum causa supenor est determi- illo signo, in quo voluntas creata
nata, cujus causae determinati- agit ad illud velle; aut in illo signo
onem necessario sequitur deter- Deus causat immediate rectitu-
minatio omnium causarum infe- dinem perfectam in velle, per et
riorum. Exemplum, si voluntas consequens voluntas in secundo
mea esset modo determinata ad signo non peccat, quia non causat
unam partem, de scribendo cras, in effectu oppositum istius, quod
et non esset impedibilis, nec mu- prima causa causat; aut in isto
tabilis ; non esset meum scribere primo signo Deus non causat re-
cras contingens ad utrumlibet ex ctitudinem perfectam immediate
habitudine sui ad manum, quia in velle et sequitur quod voluntas
;

sicut voluntas est determinata in secundo signo non peccat, quia

Tom. XIII. u
 .

370 LIB. II. SENTENTIARUM

non potest tunc in velle rectum; possibile, circumscripto, perfecte

in nihil enim potest ipsa in se- causaret illud sed subjectum, si
;

cundo signo, nisi in illud quod esset, omni alio circumscripto, per
causa prior in primo signo pro- impossibile, adhuc causaret suam
ducit; sed non habendo velle re- propriam passionem ergo ; subje-
ctum, si non potest habere re- ctum est totalis causa suae passi--
ctum, non peccat; ergo, etc. onis. Ex hac minori dupliciter
Ex quarta via arguitur (c) sic : probata, infertur conclusio, quod
si Deus sit causa istius voliti.onis, voluntas potest esse totalis causa
erit totalis causa ejus, quia vo- respectu suae volitionis, et ultra

lendo causabit eam ; volendo au- cum prseter totalem causam nihil
tem est totalis causa perfectioris aliud causet in eodem genere cau-
creaturae, puta Angeli, vel cujus- sse, alioquin idem bis causaretur,
cumque creaturse de nihilo ergo ;
vel causaretur ab aliquo sine quo
si volendo esset causa ejus, esset nihilminus esset, et sic sequitur
totaliter causa ejus; sed cum to- quod Deus immediate non causabit
tali causa alicujus nihil aliud istam volitionem.
potest causare cum illa, in eodem Per auctoritates probatur pro-
genere causse; igitur voluntas positum Primo per illud Eccles.
: concurrere
: iae
nullam causalitatem haberet re- 15. Deus ab initio constiluit hominem, ad

spectu volitionis suae. et reliquit eum in manu consilii sui. ^nostram

1

4. Ex quinta via arguitur sic Si : Adjecit mandata et prcecepta sua ; si vo-

^citvliaXQ

aliqua est totalis causa creata lueris mandata servare, conservabunt te,

respectu sui effectus, hoc maxime et in perpetuum fidem placitam facere.

concedendum est de voluntate, Apposuit tibi ignem et aquam, ad quod
quia ipsa est suprema inter omnes volueris porrige manum tuam. Ante ho~

causas activas sed aliqua potest

;
minem vita et mors, bonum et malum,
esse totalis causa respectu sui ef- quod placuerit ei, dabitur illi.

Minor probatur
fectus; ergo, etc. Augustinus etiam 7. de Civit. cap.
dupliciter Primo, quia hoc non
: 20. Sic Deus res quas condidit admini-

repugnat creaturse, licet enim strat, ut eas agere proprios motus sinat.

aliquid sit totalis causa caloris Anselmus etiam de Concordia prce-

effectiva, hoc tamen non ponit dest. et gratice, dicit : Deus facit omnes
in eo aliquam infinitatem, nec actiones et omnes motus, quia ipse facit

perfectionem repugnantem crea- res, a quibus et in quibus, et ex quibus

turse. Si enim sit causa univoca, fiunt, et nulla res habet ullam potestatem
non oportet quod excellat effe- volendi aut faciendi, nisi ipso dante.

ctum suum in perfectione. Si au- Ibidem etiam parte secunda :

tem est sequivoca, non oportet in Non ea Deus, quce prcedestinat, facit
infinitum excellere effectum, sed voluntate cogendo, aut voluntate resisten-

in aliquogradu determinato. do, sed in suo esse dimittendo.

Secundo probatur minor, quia Ad hoc etiam Commentator 9.

Quid causa ,

totaiis. iHud est totahs causa alicujus, Metaph. com. 7. super illud : Ergo
quod si esset, omni alio, per im- possibile est, ut aliquid habeat potentiam,
 DIST. XXXVIf. QILESTIO II.
371

ubi dicit sic : Moderni ponunt unum situm, ut ignis sic est causa caloris in
agens omnia entia causare sine medio, ligno disposito et approximato, quod si
scilicet Dcum, et convenit illis dicere, ut sibi derelinqueretur, quod per im-
ita

nullum cns habet propriam actionem possibile, causa prima non concurreret
naturaliter, et cum entia non habuerint de necessitate naturae causaret calorem,
actiones proprias, non habebunt essentias et sic dico de quolibet alio agente natura-
proprias sive potentias. Actiones enim li ;
et tunc dico quod causa prima concur-
non distinguuntur, nisi per essentias rente cum igne ad calorem causandum,
diversas, et isla opinio est valde extranca licet ille calor ut comparatur causae pri-
a natura hominis, etc. mae, mere contingenter producatur, ta-
men ut comparatur ad ignem, de neces-

COMMENTARIUS. sUale P™ducitur, quia ipse ignis non

posset non producere, si per possibile
2. (a) Ex prima via. Suppono mihi unum, vel impossibile esset sibi derelictus. Et
quod inter causam primam et secundam quaedam sunt agentia libera, ut volun-
est simpliciter ordo essentialis in cau- tas creata, quae stante dispositione ob-
sando, ita quod omnis causa secunda jecti potest elicere actum circa illud,

agit in virtute primse, et eo modo movet et non elicere, ita quod, per impos-
quo movetur a prima parte, ut patet a sibile, circumscripta causalitate primae
Doctore in primo, dist. 29. et in quarlo, causae, est simpliciter in potestate sua
dist. 1. qusest. 1. causare actum volendi, et non causa-
Secundo suppono, quod ipsa voluntas re. Quod modo causetur talis actus a
divina, ut concurrit cum causa secunda, voluntate creata concurrente voluntate
mere contingenter et libere concurrit, ut divina , ut causa principali , hoc est
patet a Doctore in primo, dist. 2. et 8. propter ordinem causarum essentialium,
Et non est sic intelligendum, quod sit in talis volitio sic causata dicitur mere
facultate sua coagere causse secundee, et contingenter producta, et ut comparatur
non coagere sic, quod causa secunda ad voluntatem divinam, et ut comparatur
possit aliquid producere non concurrente ad creatam.
prima, quia nullus effectus potest fieri His prsesuppositis dico, quod si intelli-

in istis inferioribus a causa secunda non gatur voluntatem creatam habere sim-
concurente prima, ut patet ex primo pliciter in potestate sua effectum, ita
prsesupposito, sed sic debet intelligi, quod nullo modo posset impediri, hoc
quod est in facultate voluntatis divinae non debet teneri, quia prima causa non
cooperari causae secundae, supple, quod concurrente, nullus effectus potest pro-
ipsa agente et cooperante in eodem duci a secunda causa. Si vero sic mtel-
instanti causa secunda agit, et ipsa non ligatur, quod habeat in potestate sua
agente est impossibile causam secundam effectum, quod quantum est ex parte
aliquid agere. Hoc patet subtiliter a Do- sua, potest in illum et in oppositum
ctore in quarto dist. 1. q. \. el 44. 49. ejus, et a nullo agente creato possit im-
Causse Tertio suppono, quod causoe secundae pediri, stante dispositione voluntatis et
suntin sun * in duplici genere. Quaedam sunt objecti, circa quod elicit actum, sic vo-
lU ge "
nere.
cauS8e naturales sic sui effectus, ut ex luntas creata habet
sua in potestate
parte sua nullo modo possint in oppo- actum, quia quantum est ex se, potest
 372 LIB. II. SENTENTIARUM
in illum et in oppositum. E( in hoc at- posset totaliter dependere a duabus cau-
tenditur perfecla libertas voluntatis, quae sis non essentialiter ordinatis, simul posset
informiter agere potest voluntati, quod esse et non esse, sed non sic quando sunt
sicut prima voluntas, inquantum est essentialiter ordinatse, quia agente prima,
ex se, semper potest in effectum et in de necessitate agit, et secunda quando
oppositum ejusdem, ita voluntas creata prima vult secundam agere, et agente
qurmtum est ex se, potest in effectum secunda necessario prima agit.
et in oppositum ejusdem, sic autem non
cst de agente naturali, ut patet supra. SCHOLIUM.
(b) Juxta secundam viam secundo ar-
guitur sic. Dico, quod si intelligatur ha- Gontra dictam sententiam objicit quod tol-

bere perfecte in sua potestate, ita quod a m rationem meriti, et ordinem essentialem
cailsarum sed h * c solvit
P onens ^odum
nullo potest impediri, transeat ; si vero 5 >

... . , quo hsec duo salvari possent, etiam negando

lntelligatur sic, quod quantum
l
est ex par-
F '
~ _ mfluere
Deum fl
. ,.
lmmediate
. .

actum liberum. m
.

/
te sua, potest in illud et in^oppositum

ejus, licet concurrente prima causa, et Si hsec via esset vera, posset 5.

principaliter agente et determinante se- secundum eam faciliter assignari,

cundam causam, negatur illa, quia volun- quomodo Deus non sit causa pec-
tas creata licet determinetur a voluntate cati. Loquendo enim, sive de ma-
divina ad agendum, tamen quantum est teriali, sive de formali in peccato,
ex parte sua, potest in effectum et in op- totum esset causatum a volunta-
positum ejus, et in hoc distinguitur ab te, sicut a totali causa, et ita nul-

agente naturali, ut patet supra. Secunda lo modo a Deo, nisi mediate, quia
et tertia via patent ex dictis. Deus produxit voluntatem talem,
4 -

(c) Ex quarta via arguitur sic. Res- quse posset sic et sic velle.
pondetur quod cum dicit, quod tunc Sed contra istam viam objicitur,
Deus esset causa totalis volitionis, et si quia ista via non salvaret Deum
sic, talis volitio non potest esse a volun- esse causam meriti, cum meritum
tate, quia idem non potest dependere a sit ita peccatum
liberum, sicut ;

duabus causis totalibus. Dico primo, quod et similiter non salvaret ordinem
Deus si est causa volitionis, est causa essentialem causarum, quia se-
partialis, et voluntas nostra altera causa cundum primam propositionem
partialis, licet possit esse causa totalis, de causis : omnis causa primaria, etc.
si vellet; et hujus opinionis est Francis- sed secundum istam viam causa
Deus est cus e t mu lti alii. Dico secundo. quod
x
Deus nrimaria
L
non influeret in effectum,
causa
partiaiis potest esse causa totalis, et similiter vo- nisi quia produxit causam istam.
volitionis.
luntas, lta
.

quod m
.

mstanti
.

A naturse ef-
i-,..,
Ad primum lstorum potest dici, Q modo
t •

fectus totaliter dependet a voluntate divi- quod

x
Deus aliquo modo est causa Deus
x
esset
causa
voluntate creata. Et quando di- meriti, quomodo non est causameriti sin
na, et a

citur
. . ,

quod ldem non potest dependere

. .

a peccati, quia
....lmmediate
t
causat m
x x • concursu.
in actaJ
duabus causis totalibus, dico, quod hoc animam gratiam vel charitatem,
verum est, loquendo de causis non essen- quse per modum naturae inclinat
tialiter ordinatis ; et hoc intendit Doctor ad merendum, et quandocumque
in primo dist. 2. quia si aliquis effectus forma activa per modum naturse
 .

DIST. XXXVII. QUjESTIO II. 373

est ab aliquo agente, etiam actio modo cansando. enim ponamus Si

formae illius est ab eo. Et ex lioc plures materias ordinatas in com-
etiam paterct, quomodo effectus posito, respectu ultimae formae,
aliarum causarum aliter essent a non quaelibet istarum materiat
Deo, quam effectus voluntatis, respectu ultimae formae, ita quod
quia istae causae dcterminatne ac- quaelibetearum perficiatur ab ulti-
ceperunt inclinationem a Deo, et ma forma, sed solum ultima mate-
necessitatem ad tales effectus, non ria quaecumque autem prior sit,
;

sic voluntas. perficietur ab aliqua forma priore,

<T 7. et 9.
Ad secundum dicerctur, quia li- quae constituit materiale respectu
Quomodo' cet sit aliquando ordo causarum posterioris.
salvaretur .

mmus
. .

ordo prmcipalium et prmcipa-

causarum
sine lium, quarum neutra movet aliam, SCHOLIUM.
immediato
Dei sicut se habent objectum et po-
concursu.
Resolutive rejicit dictam sententiam ne-
tentia cognitiva respectu actus cc- gantem Deum influere in volitionem nos-
gnoscendi ex clisl. 3. primi libri, ali- tram immediate, quia tollit Dei scientiam ot
quando autem sit ordo, ita quod omnipotentiam, de quo DD. citati; et cense-
principale movet minus principa- tur oppositum erroneum, contra id Job. 10.
Manus tux Domine, (ecerunl tne; et Psal. 146.
le, vel ad actum secundum vel
Qui producit in montibus foenum, Joan. 5. Pater
primum, ita tamen quod si istae
meus usquemodo operatur, de quo Augustinus
duae causae sint partiales, et inte- 3. de Trin. 3. et 4.

grent per se unam causam tota-

lem, manus et baculus re-
sicut Contra istam opinionem ar-
(d)
8.
spectu motus pilse, vel sicut Sol guitur dupliciter: Primo, quia ex Argumen-

et pater respectu filii, tamen in ipsa sequitur quod Deus non sit pro

causis totalibus, respectu suorum naturaliter praescius futurorum. primi/

011
effectuum immediatorum, potest Secundo, quod non sit omnipotens. ^Li
etiam esse ordo essentialis, ita
quod causa secunda sit causa to-
Probatio primae consequentiae,
quia non habet scientiam de futu-
^ 1

^
cmni P°-
51118 »

1 tens, si non

talis immediata respectu sui effe- ris contingentibus, nisi quia certi- .
ageret
immediate
ctus, sicut causa prima respectu tudinaliter novit determinationem nostros
actus.
tamen essentialiter
sui effectus, et voluntatis suae respectu eorum,
sit secunda, quia secundum suam ad quae voluntas sua est immuta-
causationem, sicut secundum su- bilis et impedibilis. Sed si volun-
um esse essentialiter dependet a tas creata est totalis causa respec-
prima, non tamen ita quod ista tu sui velle, et ipsa contingenter
dependentia sit immediata effectus ergo quan-
se habet ad illud velle ;

sui ad ipsam et ad causam pri- tumcumque voluntas divina pona-

orem. tur determinata ad unam partem
Et cum dicit illa propositio, eorum, quae dependent a voluntate
quod causa prima plus causat, creata, poterit voluntas creata
verum est, quia causat secundam. aliter velle, et ita non sequi-
Exemplum liujus poni posset in tur certitudo ex cognitione de-
causis essentialiter ordinatis alio terminationis voluntatis divinaa.
 374 LIB.II. SENTENTIARUM

Probatio secundse consequentise nem tunc; quecro a te, si voluntas Franci-

tripliciter: Primo, quia quidquid sci habet plene in potestate sua amare et
vult omnipotens, hoc fit; sed si ve- odire ; si ergo Franciscus pro instanti A,
lit volitionem meam fore, et ista pro quo vult voluntas divina ipsum amare

est in potestate voluntatis mese, Joannem potest odire, et ponatur in esse,

ut totalis causae contingenter se tunc voluntas divina pro instanti A im-

habentis ad illud ; ergo ipsa potest peditur, quia Franciscus odiendo Joan-
determinari ex se ad unam par- nem pro illo instanti agit contra determi-

tem vel ad aliam indifferenter, et nationem divinoe voluntatis, quae deter-

ita potest non fieri illud aliad, ad minavit ipsum amare. Quod si dicatur,

quod voluntas divina eam deter- quod voluntas divina faciat quod fieri

minavit. Secundo, quia voluntas determinavit, quia pro instanti A, Fran-

divina non potest impedire volun- ciscus amabit Joannem, et sic voluntas

tatem meam, nisi violentando divina impediet voluntatem Francisci ne

eam; si enim ex se determinetur odiat ; sed hoc non potest facere, nisi

ad unam partem, ex quo determi- violentando illam, quod est impossibile.

nata est adunurn, non potest impe- Quod autem non possit violentari, patet,

diri nisi violenter; sed voluntatem quia si voluntas Francisci ex se determi-

violentari includit contradictio- netur ad nolle Joannem, et voluntas divina

nem; igiturDeus non potestvoli- faciat ipsum velle Joannem, tunc sic, aut

tum a voluntate mea impedire. Franciscus vult Joannem, quia Deus vult

Tertio, quia voluntas omnipoten- ipsum velle, et tunc non violentatur, quia

tis producit volitum in esse pro ipse vult quod Deus vult ; aut habet nolle

tunc, pro quando vult illud esse; respectu ipsius volitionis, si habet nolle,
tunc violentaretur, quia simpliciter no-
non enim est alius actus volunta-
respectu Angeli vel ali- lens Joannem, vellet ipsum, igitur non
tis divinse,
fiet oppositum ejus, quod ipsa, vult nisi
cujus alterius creati, quo produ-
destruatur ejus libertas.
citur inesse; sed si voluntas mea
est totaliscausa hujus volitionis,
illa voluntas nullo modo producit
SGHOLIUM.

istam volitionem in esse.

Resolvit formale peccati, scilicet privati-
onem rectitudinis debitae, non habere cau-
GOMMENTARIUS. sam efficientem, sed deficientem ejus tamen ;

materiale positivum habere causam efficien-

5. (d) Contra istam opinionem arguitur tem, cui per accidens accidentalitate effectus,
annectitur formale. Addit improprie conve-
dupticiter. Nota hic duas rationes singula-
nire voluntati ut sic, causare per accidens
res, quibus probat voluntatem divinam
peccatum, quatenus scilicet contrahitur per
simpliciter concurrere ad omnem effectum limitationem, quam explieamus per esse de-
cujuscumque voluntatis creata}. Prima fectibilem. Hoc modo ex tribus viis positis
est de omni scientia Dei, ut clarius pa- q. prasced. a n. 14. conficit unam viam ex-
tebit in quarto, dist. 49. Secunda, quia si
plicandi,quomode voluntas sit causa peccati.

voluntas, ut intelligatur littera, pono tale

Exemplum.
exemplum, quod, voluntas divinaab a3ter- Propter igitur istas duas rati-
no vult voluntatem Francisci amare Joan- ones, de omnipotentia et omni-
 ;

DIST. XXXVII. QUiESTIO II, :{75

scientia Dei, non tcnendo istam rentia dicitur accidere generi) hoc
viam, restat inquirere qualiter enim modo illud, quo voluntas no-
peecatum possit esse a voluntate stra specifice est hsec voluntas, ac-
creata, quoad primam qusesti- cidit voluntati in communi, quia
onem; et quomodo non a Deo, quo- voluntas in communi est perfectio
ad quaestionem quartam. simpliciter, propter quod ponitur
Quantum ad primum dico, quod formaliter in Deo. Et voluntas sub
ex illis tribus viis, duabus, scilicet ista ratione non est proxima cau-
quae ponunt causam per accidens sa etiam contingens respectu pec-
respectu mali, et tertia quae ponit cati, tunc quodlibet inferi-
quia
respectu ejus causam deficientem, us sub ipsa haberet talem rati-
potest colligi una solutio integra- onem causalitatis, et ita voluntas
lis talis. In peccato mortali con- divina.
currunt duo actus, scilicet positi- Sed voluntas contracta per diffe- L
10.
Formaie vus ut materiale, et privatio ju- rentiam aliquam ad voluntatem Quomodo
peccati,
sciiicet pri-
...
stitiae debitse ut formale. Respectu creatam, quam circumloquimur
. voluntas ex
parte
, i t i • • causse sit
hujus privationis, nulla est causa
i

rectitudinis per hoc quod est limitatum, est pro- causa

causatur efticiens, sed tantum deficiens, xima causa defectiva, et per hoc acSdens
denciendo,
secim d um tertiam viam. Voluntas causa per accidens respectu pec- P eccatl?

quomodo?
en m? q Ua3 es t debitrix dandi re-
i cati, et ideo accidentaliter etiam
ctitudinem suo actui, et non dat, ex parte causse, accipiendo volun-
deficiendo peccat hoc est ergo ;
tatem in communi pro causa, quia
formaliter peccare, scilicet cau- pro quanto intelligitur ista diffe-
sam hujusmodi liberam non dare rentia superaddi, accidit sibi per
debitam rectitudinem suo actui, accidens esse causse, respectu pec-
quam tunc posset dare. cati, sicut si diceretur quod ani-
Ex hoc apparet illa via, de cau- mal non est per se causa intelli-
sa per enim ista
accidens. Licet gendi, sed per accidens, quia ani-
Quomodo ,
• i i

causa non causet formahter quod

i

voiuntas mal perfectissimum intelligit; non

causaper est in peccato efficiendo, sed defi- quod propria ratio
perfectissimum sit
C S
res pectu
ciendo, causat tamen efliciendo intelligendi, quia animali simpli-
1
peccati.
aiiquoo positivum, cui annexus citer accidit, sed rationale, quod
est iste defectus deficiendo causa- animali accidit, ut differentia gene-
tus ; et ita stant auctoritates Dio- ri,quod rationale circumloquimur
nysii de accidentalitate ex parte per hoc quod est perfectissimum.
effectus. Est etiam accidentalitas Ita in proposito illam differen-
ex parte causse non proprie, sicut tiam specificam, qua voluntas in voiuntas
album dicitur esse causa aedifican- communi contrahitur ad volun- propria
di accidentaliter, et universaliter tatem creatam, quae contractio peC cati.
omne quod accidit causse per se, vel differentia nos modo latet
ita quod facit unum
per accidens circumloquimur per hoc, quod est
cum ea, sed extendendo accidens esse limilatum, vel defectibile, vel
ad quodlibet quod est extra per se ex nihilo ; et isti toti attribuuntur
rationem alicujus, (quomodo diffe- actus isti tanquam causae magis
 LIB. II. SENTENTIARUM

propruT quam voluntati de se. Item in eodemlib. q. 21. Qui causa

Quod verum i^s t si intelligatur de est omni enti ut sit, non est cansa non
hoc contracto, scilioet de ista vo- essendi, vel ut non sit, quia illud, quod
Luntate inspecie; eienim convenit e$t abeo inquantum est, bonumest. Est
non tantum per accidens, sicut autem Deus causa onanis boni; non
voluntati in communi, sed quasi est ergo Deus causa non essendi
causre propinqune, ita quod cuili- alicui; ergo nec causa peccati ali-
bet tali voluntati potest convenire, cui, quod formaliter est non esse.
et nulli alii, et hoc modo debet Tertia ratio est Anselmi de lib.
intelligi prima opinio de defecti- arb. cap. 8. Cum Deus omnem substanti-
bilitate voluntatis. am, etc. Qusere ibi.
Contra istas rationes instatur, 12.
SCIIOLIUM. . . . , Quare
primo contra primam, quia homo sapiente

Ponit tres auctoritates, quibus ostendi vi- sapiens tenetur ad servandlim prse- nemoTt
deterl0r
detur Deum non posse esse causam peccati, ceptum Dei, et ideo non potest eo -

impugnat. impugnatio loci

et eas eleganter
auc t ore alius esse deterior, nisi
ex Anselmo obscura est, quia non affertur a , •

lpse peccet, et lta nat non sapiens;

, ,
* ....
,

ipse locus. Dicit cum Deus possit annihilare . .

voluntatem, tamen non posse auferre ejus non enim in potestate ejUS est 11-

rectitudinem, qua3 stat in hoc quod veiit id bere cooperari alii ad bene agen-
quod Deus vult eam velle, nam si vellet au- dum vel non COOperari quod si ;

ferre ei rectitudinem, non vellet eam velle esset? poS set non COOperari manens
conformiter suo velle; contra hoc arguit
6 • , •
-, , ,

sapiens, et ldeo eo auctore, esset

Scotus.
alius deterior, ld est, eo non emci-
ii. Sed tunc restat (e) videre, quo- ente bonitatem actu alterius, in
modo voluntas defectibilis sit cau- alius non bene ageret. In potesta-
sadeficiens respectu peccati, aliter te autem Dei est libere cooperari
quam divina voluntas, imo quod voluntati creatae ad bene agendum
ipsa sit causa, et divina voluntas velnon cooperari; ergo ipso recte
non sit causa, et hoc quantum ad manente, potest non cooperari vo-
solutionem quartae qusestionis, luntati creatae, et ita ipsa pecca-
ubi dicitur et tenetur commu- bit.
niter, quod voluntas divina non Confirmatur ista ratio, quia sic-
potest esse causa peccati. Ad ut Deus prius naturaliter agit ad
quod possunt poni tres rationes actionem rectam, quam voluntas
istorum : creata, si actio esset recta, ita vi-
Prima talis, Augustinus 83. q. deretur quod Deus prius non age-
q. 3. Nullo homine sapiente auctore, ret, quam voluntas creata non
fit homo deterior, tanta cnim est ista agat, quando actio esset non recta.
in homine culpa, ut in homine sapiente Contra se^undam rationem ar-
autem Deus omni
non cadat ; est guitur, quia causa necessaria sive
homine sapiente praestantior; non naturalis respectu entitatis tan-
igitur Deo auctore flt homo de- tum, non est causa non essendi,
terior, ut vult ibidem Augustinus quia talis agit secundum ultimum
qucest. 4. potentise suse, et ita non potest non
 DIST. XXXVII. QGiESTIOll. 377

agere illud quod nata est agere. velle me esse rectum in A, sequi-
Sed Deus non est talis causa es- tur enim in lllis iemesse, si pecco
sendiereaturarum,secundumquod- in A, ergo non vult me esse re-
cumqueesse, respectu cujuspotest ctum quia ex opposito sequi-
in A,
esse principium agendi, cujus ulte- tur oppositum. Si vult me esse
rioris esse [carentia est malum; rectum in A, sum rectus in A, et
ergo Deus potest esse deficiendo ita non pecco sed si non vult me
;

causa mali. esse rectum in A, non vult me

Quare Prseterea, quare potest
* A
Deus velle illud in A, quod vult me
Deus causa
poenic non magis esse causa poense quam cul- velle in A ; ( hoc enim est esse re-
pae, cum formahter ma-
poena sit ctum secundum rationem ejus,
lum sicut culpa ? Ita enim est sim- velle quod Deus vult me velle) er-
pliciter malum, non frui Deo, et go Deus potest non velle me velle
per comparationem ad bonum in A, quod ipse vult me velle in A,

quod privat, et percomparationem quod est impossibile.

ad naturam cui nocet, sicut non Quod si dicatur rationem con-
diligere Deum actu meritorio in cludere, quod Deus non possit de
via, et tamenista poena conceditur potentia ordinata
auferre recti-
esse a Deo, secundum Augustinum tudinem voluntatis sine actu vo-
primo Retract. 25. luntatis, contra, ratio haec abso-
Deus est Prseterea, tantum malum est pri- lute ostendit, quod sequatur ex
causa
privatjonis
. ,

vatio gratise in se, et m natura il- ratione illa absolute voluntatem

errati&e et
quomodo? la a
,
,
.

qua pnvatur, sicut est priva-

, ,
meam non posse peccare. Simili-
tio rectitudinis justitise; sed Deus ter si concluderet hoc sine actu
potest esse immediata causa pri- voluntatis me^e, concluderet de
vationis gratise, imo est causa hu- Deo secundum potentiam absolu-
jus quandocumque gratia annihi- tam; intendit enim inferre con-
latur, quia ipse solus potest ali- tradictoria. Unde subdit Nihil :

quid annihilare, et maxime illud impossibilius, saltem aeque vel

quod ipse immediate conservat; impossibile, sed contradictoria
sicut igitur desistendo ab actione, non sequuntur, nec est hoc pos-
id est,non conservando gratiam, sibile etiam potentia Dei absolu-

potest esse causa non essendi gra- ta ;

quodlibet enim aliud a se

tiam, ita non agendo, potest esse Deus contingenter vult, et con-
causa carentise rectitudinis in actu tingenter conservat, quia potest
elicito. non conservare.
13 -
Contra tertiam rationem argui-
tur, quia videtur concludere, quod
COMMEiNTARIUS
homo non possit peccare, quod
consequens est falsum; igitur ra- (e) Sed iunc restat videre. Hic Doctor 6

tio non concludit. Quod autem sustinendo quod voluntas divina neces- divina
concurrit
illud consequens sequeretur ex sano concumt au omnem actum volun-
i t i

ad omnem
actum
illa ratione, probo possum pec- : tatis creatce, et ad omnem rectitudinem -

care in A; ergo Deus potest non ipsius, movet hanc difficultatem quomo-
 ;

37S LIB. II. SENTENTIARUM

do voluntas Qostra potest deficere a re- causam primam,ad huncvel illum effectum,
ctitudine danda actai, et sic potest esse docet Scot. expresse 2. physic. qua^st. 8.

§ Quantum ad quartum.
causa peccati, et quomodo voluutas divi-
ua uou dicatur deficere, et nullo modo
dicatur causa peccati, quia ex quo ipsa Ad solutionem istorum objecto- n. Jif

voluutas divina concurrit ad rectitudinem rum(f), et solutionem principalem

daudam, si non concurrit non dat, et non quod quan-
istius qusestionis, dico
dare recttiudinem est deficere ;
probatur do duae causae partiales concur-
ergo quod ipsa voluntas divina non sit runt ad effectum communem am-
causa peccati. barum, potest esse defectus in pro-
ductione effectus ex defectu unius
SGHOLIUM. causse concurrentis praecise, et
non alterius. Exemplum, ad vel-
Explicat exempio quomodo defectus con- le secundum opinionem tertiam,
tingit quandoque ex unacausa, non ex alte-
disi. 25. hujus, concurrit intelle-
ra, licet effectus sit communis ; sic defectus
ctus et voluntas libera; potest igi-
peccati est a voluntate creata, quia divina
quantum est ex se causaret rectum, si hsec tur esse defectus in actu isto ex
concurrens vellet, et ideo non causat, quia defectu voluntatis, licet non prse-
haecnon causat. Ex quo patet clare, Deum cedat defectus in cognitione.
non praedefinire absolute actum peccati, nul-
Ita igitur si ad velle voluntatis
ia cooperatione nostra prsevisa, alioquin,
quantum est ex se,
certe non esset paratus
creatse, concurrunt duse volunta-
actum bonum causare, si antequam videret tes, scilicet voiuntas creata etdivi-
quid ego essem facturus, decrevit talem na, potest esse defectus in ipso velle
actum a se, et a me fieri debere. Sic sentire ex defectu alterius causae, et hoc,
videntur Scotistse, Leuch. Bassol. hic Tarta-
quia ista causa posset rectitudi-
ret. quodl. 18. Angles, q. 7. a. 1. prim. Et
diflert Major. inf. d. 43. q. ult. dicens Deum
nem dare actui quam tenetur dare,
e>se tantum causam universalem peccati ;
ettamen non dat aiia autem licet
;

Vega. 2 in Trid. 15. Faber in primum, d. 39. non teneatur eam dare, tamen Nola
contra
et 54. cap. 5. qui ponit expresse scientiarn quantum est ex se daret, si volun- praedeter-
conditionatam secundam Scot. ne admittat miDationem
tas creata cooperaretur. Univer- intrinse-
decretum prsedeterminans nostros actus, cam,
saliter enim quiquid Deus dat an-
ante omnem praevisionem nostrse cooperati- etextrinse
tecedenter, daret illud consequen- cam
onis ; Herrera hic dist. 38. q. 3. not. 5. com- voluntatis
parans concursum Dei ad peccatum concur- terquantum est ex se, nisi esset ad
suos actus.
sui Solis cum planta, quem hsec determinat, impedimentum dando autem vo-
; Voluntas
divina i.leo
non e contra, et q. 4. ad 4. ubi explicat quo- luntatem liberam, dedit anteceden- non
modo Deus est tantum causa universalis
ter opera recta, quse sunt in po-
causat
semper
respectu peccati. Vide ipsum ibidem q. 6. boiium,
Adde secandum Scot. non stare
testate voluntatis, et ideo quantum quia
not. 6. li-
creata id
bertatom, causasuperiore prseveniente se- est ex parte sui, dedit rectitudinem
non vult
cundam, et agente ad unum oppositum, ita omni actui voluntatis, et voluuta- hsec ergo
ad malum
habet 4. d. 49. q. 6. § Dico ergo. Quod si ad- ti ex consequenti daret, si ipsa vo- determinat.
Eflectus
mittatur scientia conditionalis quam videtur luntas quemcumque actum elici- non
Scotus variis locis insinuare, salvari pos- est prius a
tum recte ageret ex parte sui. Est eausa
sunt decreta seterna Dei,de omnibus actibus prima
notris, illsesa libertate, vide quod notavi 1.
igitur defectus in effectu duarum quam
a secunda.
d. 39. Quod vero causa secunda determinet eausarum non p^opter defectum
 DIST. XXXVII. QU2ESTIO II. 379

caussb superioris, sed inferioris, si secunda causaret, sed propter

non quia causa superior causet defectum secundse, quze in poste-
rectitudinem in eifectu, et infe- state sun habet concausare causae
rior obliquitatem, sed quia causa primse, vel non concausare, et si
superior quantum est de se, cau- non concausat illi, ut tenetur, non
saret, si causa inferior secundum est rectitudo in effectu eommuni
suain causalitatem causaret, et ambarum.
ideo rectitudinem non causari, est Ex isto respondetur ad objecti-
propter hoc, quia causa secunda ones (g). Ad primam, quod sapiens Respondet
• 3.(1

quantumad se pertinet, non cau- non tantum, quia tenetur ex prse- instantias

sat. cepto non subvertere proximum, n. 12 13.

15. Et si objicitur de duobus

illis ldeo non potest esse auctor, auctorita-

instantibus naturae, sicut objectum quo proximus est deterior. Sed ex A ug?'et
Anselmi
est, quod Deus in primo daret re- perfectione sapientis est,quod ma-
-
natura,

P ro prius ctitudinem actui, respondeo et di- nens sapiens non potest esse pri-
ctlone
'co, quod prioritas quse includit ea ma ratio defrciendi, et quoad hoc
posse esse sine se invicem absque bene tenet ratio Augustini ; est
contradictione, non est ordo in enim omni sapiente prsestantior,
causis, ut causant effectum corn- id est,voluntas ejus est simplici-
munem, simul causant; sicut
sed ter perfectior, quia ipse non est
enim loquendo de diversis generi- prima ratio deficiendi alicui, cui
bus causarum, non prius natura ipsa potest coagere.
materia materiat, quam efficiens Ad secundum dicitur, quod etsi
efficiat, quasi sine contradictione non necessario causet entitatem
possit esse materiatum, et non ef- competentem huic actui, tamen ita
fectum, vel e converso, sed tantum disposuit, quod quidquid dat ante-
prius natura, hoc est perfectius ce lenter, dat quantum est ex par-
una causatquam alia; ita in eodem te sui consequenter.
genere causse, diversse causse ordi- Sed tunc est dubium, quantum
natse licet habeant ordinem secun- ad principalem quaestionem, licet
dum perfectius et lmperfectius enirn salvetur quod peccatum non possit esse

causare, non tamen habent priori- adscribatur Deo, sicut causse, sed causa defi-

tatem naturae, quse dicat posse es-
se sine se invicem respectu tertii.
Imo, sicut in uno instanti naturae
materia materiat, et efficiens ef-
ficit, ita duae causse
ordinatse in uno instanti
rse causant effectum communem,
ita quod neutra tunc causat sine
altera, sed quod effectus non re-
ctus causetur, hoc non est nunc
propter causam priorem, quse
quantum est ex se, recte causaret,
voluntati creatse, non tamen os-
tendit,quod Deus non possit es-
se causa prima deficiendi; ex quo
enim liberet causa rectitudinem,
efficientes et per prius quam voluntas cre-
natu- ata, videtur semper stare quod
prius possit non causare rectitu-
dinem, quam voluntas creata non
causet, et ita potest esse ratio de-
ficiendi, licet non sitpropter illam
legem suam quam dedit, quidquid
Deus antecedenter dat, etc.
 ;

380 LIB. II. SENTENTIAUUM

Qoare Respondeo, quod Deus (h) in se annihilaret gratiam, sine defectu
- non
possit peccare non possit, patet per hoc voluntatis in operando, ista caren-
peccare.
quod non potest a se averti nec ;
tia non esset peccatum, quia non
formaliter, quia non potest se non esset carentia justitise debitee. Vo-
diligere summeet ordinate, et cum luntas enim non est debitrix istius
omnibns circunstantiis requisitis, justitise, nisi inquantum in pote-
alioquin vel non posset se ordina- state ejus est conversare eam, ne
te diligere, vel posset mutari, quo- scilicet demeritorie corrumpat
ruin utrumque est impossibile; nec eam. Licet igitur majus malum sit Quare
etiam virtualiter potest a se aver-
. . . ....
.

pnvatio gratiae quam pnvatio ju-

Deus
P otest esse
ti,quia nihil aliud a se est neces- stitise actualis, tamen ista potest prWaSonis
sarium sibi ad volendum se quod- ; esse a Deo non agente, id est, non ferd noi
cumque enim aliud a se est, quia conservante, sed non primo non re^|^ nis
ab eo volitum, et hoc modo vo- agente, sed ideo non agente, quia
litum, et pro nunc, et pro tunc, voluntas demeruit illud propter
ex hoc est sic ordinate volen- quod Deus subtrahit conservati-
dum. onis sued manutenentiam a gratia.
17.
Non potest Sed quare voluntate increata
in Sed respectu illius privationis re-
peccare!
non potest esse prima ratio defi- ctitudinis actualis, si est primum
nisihabeat
ciendi. peccatum, non est aliquod pecca-
omnia
requisita
ad recte
Respondeo, si Deus non causat tum praecedens vel demeritum,
a^ere. libere rectitudinem, quae deberet propter quod Deus posset se sub-
esse in actu voluntatis creatse, et trahere, ut illa rectitudo non insit,
hoc propter libertatem voluntatis quantum est ex parte Dei ; igitur
suse, nonautem propter defectum nec privatio gratise est peccatum,
voluntatis creatse non voluntarie nisi inquantum estjustitise debitae
cooperantis, non est tunc causa qua voluntas demeritorie se priva-
peccati in voluntate creata, quia vit, licet a Deo non causante sit
non est ibicarentia justitisB debi- ista annihilatio gratise ; sed si is-
tae. Non enim
estjustitia debita a ta annihilatio esset non propter
voluntate creata, nisi inquantum aliquam obliquitatem in voluntate
in potestate ejus est recte agere, priorem, ista non esset peccatum.
lta quod nulla intelligitur subtra- Ad illud contra rationem (i) An- 18.
ctio causse prioris, propter cujus selmi potest dici, quod non conclu- Deus ^on
vult me
defectum non possit voluntas re- ditcontradictionem, quia aequivo- veiie, quod
cteagere; si igitur Deusesset pri- cat de velle. Nam rectum velle in- veiie,

ma causa non agens rectitudinem, cludit voluntatem velle quod Deus

expica U1 *

actus non rectus non esset pec- vult eam velle ; vult itaque volun-
catum. tate signi et antecedente, non vo-
Ad aliam objectionem de poena, luntate beneplaciti et consequente.
Ad
pos!tas
eS
P atebit in qwxstione 3. istarum 4. quw- Nam pro instanti, pro quo volun-
n 2 slionum ' A(1 aliud de gratia, patet tas creata peccat, Deus non vult
an eti i3
ex dictis, Deus immediate
quia si eam velle hoc voluntate conse-
subtrahendo manutenentiam suam quente, vcl voluntate beneplaciti
 DST. XXXVII. QILESTIO II. 381

quando igitur infertur, quod Deus etiam probat, quod Deus non pos-
non vult me velle, quod vuit me set negative auferre, ct hoc pro-
velle, non est contradictio, quia pterdemeritum voluntatis creatse.
negatur voluntas beneplaciti et
consequens, et affirmatur voluntas
GOMMENTARIUS.
signi et antecedens alioquin enini
;

ut argutum est, videretur absolute

quod voluntas creata non posset (f) Ad solutionem istorum objecto-

peccare, quod falsum est, et quod rum, etc. Ilic Doctor intendit declarare
Deus dc potcntia absoluta non pos- quomodo in una causa partsali potest esse

set auferre rectitudinem a volun- defectus, et in alia partiali nullo modo

tate creata, vel ab actu ejus, abs- erit defectus, et hoc declarat per exem-
quc demerito voluntatis creatse, plum. Supposito enim quod volitio sit

quorum utrumque est falsum. causata ab intellectu, sive ab actuali in-

(j) Tamen exponendo rationem

Explieat tellectione objecti, et a voluntate, ut a
rationem
Anselm. suam ibi potest dici, quod sua ra- duabus causis partialibus, ipsa intellectic
c. 8.
de lib. arb. tio probat quod Dcus actu positivo partialiter causat ipsum velle, et rectitu-
Notacontra
determina- non potcst auferre rectitudinem dinem ipsius quantum est ex se, quia
tores
voluntatis voluntatis, quia tunc volens aufer- recta dictat, sed quod voluntas, quse est
nostrae
ante ret, ct ita volens voluntate bene- altera causa partialis, non dat rectitudi-
omnem paciti, et per consequens vo- nem dicitur deficere.
prcevisio-
nem luntate beneplaciti vellet me non Hic oritur mihi maxima difficultas, in
eooperatio-
Dubium.
nis velle,quod vult voluntate ante- hoc quod dicit Doctor quod voluntas divi-
ejus.
cedente me velle. Sed hoc con- na non dat, quia creata non dat, ita quod
sequens, non includat con-
licet voluntas creata prius deficit non dando,
tradictionem, est tamen falsum, quam voluntas divina. Difficultas ergo
quia quidquid vult voluntate ante- ista stat in hoc, quod si voluntas divina
cedent hoc v ult voluntate bene-
,
pro instanti A simul concurrit cum volun-
placiti et consequente, quantum tate creata ad dandam rectitudinem, nunc
cst de se,'si non ponatur impedi- etiam sequitur quod in eodem instanti na-
mentum voluntate creata'; sed
in turse, in quo voluntas creata non dat, vo-

si aufcrtur a voluntate mea, sine luntas divina non det, et sic ista voluntas

actu meo, ego non pono impedi- divina erit prima ratio deficiendi, sicut

mentum; igitur hoc casu posito voluntas creata, et per consequens volun-
ipsum Deum vellc voluntate bene- tas creata non erit simpliciter prima ratio

placiti menon velle, quod vult vo- deficiendi, ut dicit Doctor.

luntate antecedente me velle, est Dico, quod si voluntas divina daret de R eS ponsio,
falsum, ncn includat contra-
licet necessitate naturas rectitudinem actui, ut
dictionem, et tunc non probat plus causa partialis et principalis, quod talis

ista ratio, nisi quod sine demerUo rectitudo semper inesset, cum in actione

voluntatis creatse, non potest Deus sua nullo modo possit impediri; si ergo
de potentia ordinata, auferre vo- rectitudo non inesset, tunc primus defe-
luntati rectitudinem. Sed non pro- ctus esset ex parte voluntatis divinse, li-

bat hoc de potentia absoluta, nec cet hoc sit impossibile si ageret de neces-
 .

•m LIB. II. SENTENTIARUM

sitate naturo, quod talis rectitudo non in- luntas creata elicit operationem dando si-

sit. Sed e\ quo voluntas divina mere con- bi rectitudinem, voluntas divina elicit dan-
tingenter se habet ad datuiam rectitudi- do rectitudinem. Et quia voluntas creata
nem, vel non dandam, dico quod primus eliciendo actum non dat rectitudinem debi-
defectus est e\ parte voluntatis creatse. tam, voluntas divina simul eliciendo eum-
Sic tamen intelligendo, non quod volun- demactum non dat rectitudinem, quam ta-

tas creata in aliquo priori instanti deii- men in eodem instanti daret, si voluntas

ciat, et voluntas divina in aliquo posteri- creata cooperaretur sibi; sic ergo dico,

ori instanti deficiat, sed quia in eodem quod voluntas divina ex sua mera volunta-
instanti, quo voluntas divina daret recti- te disposuit semper dare rectitudinem in

tudinem, voluntas creata non cooperatur instanti/l.si in illo instanti voluntas crea-

voluntati divinee ad rectitudinem dandam, ta cooperaretur sibi, ut causa partialis

et consimiliter voluntas divina deficit, et disposuit nunquam dare rectitudinem

quia creata deficit. Et ut clarius intelliga- i'n instanti A, si voluntas creata in eodem

tur, ad evacuandam quamdam difficulta- instanti A, non dat vel non coopereratur
tem, suppono mihi aliqua :
sibi ;
voluit enim voluntatem creatam esse
8. liberam ad cooperandum. Determinavit
Primum, quod licet voluntas divina
Nota
semper concurrat ad omnem actionem etiam expectare ipsam, ut si in aliquo

nostram, ut causa partialis, vult tamen tempore vult operari, in eodem absolute
causam secundam sibi cooperari, ita quod voluntas divina cooperetur, et si non vult
talis actio sicut dependet a voluntate di- operari, nec voluntas divina cooperatur,

vina, ita dependeat causa secunda, et ideo nec cogit ipsam ad operandum ; et licet

quia causa secunda non potest sic coope- voluntas diviua sit causa principaliscujus-

rari in instanti, sed in tempore videmus, cumque actus, in hoc tamen servatur

quod voluntas divina continuat actionem perfecta libertas voluntatis creatse, quia

suam cum causa secunda ipsa enim si ;

relinquit eam in potestate arbitrii sui.

vellet posset cooperari in instanti, sed Ex his apparet solutio illarum auctorita-

disposuit semper cooperari actioni nos- tum, quse probabant, quod voluntas cre-

trre per quantumcumque tempus duranti, ata erat causa immediata totalis sui actus,

et hoc patet in tertio, dist. 3. quomodo Nam cum dicitur Ecclesiast 15. Deus ab
voluntas divina potest operari in tempore. initio, etc. sic debet intelligi, quod eum
Secundo suppono, quod voluntas divina constituit in tanta libertate, quod volun-
vult cooperari voluntati creatae respectu tas divina determinavit; quod pro quo-

cujuscumque operationis, ita quod in eo- cumque instanti ipsa vult recte agere, ip-

dem instanti, quo voluntas creata elicit sa voluntas divina semper cooperabitur,

aliquam operationem, voluntas divina eli- et pro quocumque instanti, deficita recte

cit, ut causa principalis, et in eodem in- agendo, voluntas divina deficit, et sic om-
stanti, quo voluntas creata non elicit, vo- nes alise auctoritates solvuntur. Et possem

luntas divina non elicit, quae tamen in dicere unum, quod quamvis voluntas

eodem instanti eliceret, si voluntas creata divina sit causa omnium universalis-

sibi cooperando eliceret, ita quod primus sima, et simpliciter prima, tamen respec-

defectus non eliciendi operationem est a tu voluntatis creatae ( licet respectu alia-

voluntate creata. Sic dico de rectitudine rum causarum dicatur causa prima, et

danda, quod in eodem instanti quo vo- primo determinativa secundae causae,
 DIST XXVXII. QUESTIO II. m
quare ideo secunda causa naturalis agit, men amittere sivoluisset. De Juda autem noctrina

quia voluntas divina sic determinavit dico quod in primo instanti quo Petrum '"J^"
eam agere, vel sic) ex sua maxima liber- proedestinavit, nullum actum habuit respe-
tate non est primo determinativa volunta- ctu praedestinationis Judoa ; habuit tamen

tis creatse ad agendum ; imo ex sua mera hanc determinationem quod ipsa voluntas
contingentia, ut voluntas creata perfecte divina ex quo voluit Judam esse et habere

servetur, determinavit semper cooperari intellectum et voluntatem, quod volunta-

voluntati creatoe, ita quod reliquit eam in te sua antecedente et absoluta determina-

sua libertate, ita quod possit determinare vit semper cooperari voluntati Judo3 ad
ad agendum, ita quod non haberem pro recte agendum. Secundo determinavit vo-
inconvenienti quod quodammodo voluntas luntate efficaci Judam assumi ad Aposto-
creata prius determinavit, sic tamen intel- latus gratiam, et determinavit voluntate
ligendo de priori, quod voluntas divina absoluta et antecedente semper cooperari

expectat ipsam per quamtumcumque gratise Apostolatus, et prsevidens ipsum

tempus viee, non intelligendo quod agat velle deficere, etiam voluntate sua abso-
in instanti i4priori, et in instanti B poste- luta pro quocumque instanti viae coope-
riori voluntas divina incipiat agere. rari Judee ad recte agendum.

10. Si dicatur, nonne intellectus divinus (g) Ex isto respondetur ad objecti- tl.

notanda. scit determinate Franciscum recte agere ones, etc. quia in prima ratione dictum
pro instanti A, vel non recte agere? fuit, quod sapiente auctore, etc. Et
Dico quod sic, quia cognoscit determina- arguendo contra hoc, dictum fuit quod
tionem voluntatis divinse, quse determi- etiam sapiente auctore, et manentesapien-

navit cooperari voluntati Francisci pro te aliquis fit deterior, loquendo de sapien-
quocumque instanti. Sed dices, si scit de- te, qui potest cooperari ad recte agen-

terminate alterum oppositorum, quia vo- dum et non cooperari; si non cooperatur,
luntas divina determinavit illud, igitur non sequitur rectitudo in actu, et tamen
simpliciter eveniet. Dico, ut alias dixi, adhuc remanet sapiens, ut patet de Deo.

quod voluntas divina non sic determinavit Dicit hic Doctor, quod valde est notabile, Nota 38#
q 43, eU<
ab seterno quin semper sit in facultate sua quod ex perfectione sapientis ma- -
est ut

determinare et non determinare. Dico nens sapiens non potest esse prima ratio

Responsio. ergo, quod ab seterno prsesentati fuerunt deficiendi, ut satis diffuse dictum est, et

Petrus et Judas voluntati divinse, et vo- quantum ad hoc, auctoritas Augustini be-

luntas divina voluntate consequente et ne valet ; est enim omni efficiente prse-

efficaci ordinavit Petrum ad beatitudinem; stantior, id est, voluntas ejus est simpli-

secundo ordinavit dare sibi gratiam ; ter- citer perfectior, quia ipsa non est prima
tio voluntate antecedente et absolute or- ratio deficiendi alicui, cui ipsa potest co-

dinavit semper concurrere cum voluntate agere. Et, quod dicit Augustinus : Nullo

Petri ad omnem actum rectum ;

quarto homine, etc. Ex hoc dicit verum, quia ex
ordinavit speciali intluentia et singulari et quo homo sapiens tenetur observare prse-

efficaci inspirare Petro ut resurgeret ab cepta Dei, si ergo subverteret aliquem

infidelitate, et sic Petrus resurgendo a vo- hominem ut non observet prseceptum

luntate divina recepit gratiam, quam Dei, et sic fiat deterior, ipse sapiens sub-

hactenus ex speciali privilegio voluntatis vertendo peccat, et per consequens non

divinse nunquam amisisset, potuisset ta- remanet sapiens, id est, rectus et justus.
 ,

184 LIB II. SENTENTIARCJM

(h) RespondeOj quod Deus. Dicit Doctor et per consequens non potest esse causa
quod si Deus possel peccare in se, id est peccati. Secundo pono rationem Doctoris
habere in se peccatura formaliter, hoc es- contra Anselmum. Tertio pono solutionem
- t ex aversione a se ipso, quia probatum rationis contra Anselmum. De primo di-

st supra disl, 35. quod peccatum forma- cit Anselmus quod Deus non potest esse
nt
*' ter consistit in aversione a Deo, vel for- causa peccati respectu voluntatis nostrae,
est odiiv
eipaam. malitei* vel virtualiter ; Deus autem non quia non potest auferre rectitudinem a
potest averti a se. Averti enim a se con- voluntate nostra, quia si potest auferre
trarie est odire soipsum, averti autem verificarentur duo contradictoria, quia
negative, est non diligere se cum debitis tunc veliet rectitudinem esse, et non vel-
eireumstantiis, et tamen probatum est in let rectitudinem esse. Et declaro sic, sup-
dist. 10. primi, quod voluntas divina de ponendo quod dicit Anselmus quod scili-

necessitate summe et perfectissime diligit cei rectitudo voluntatis consistat in hoc

essentiam divinam; et etiam probatum quod ipsa vult illud, quod Deus vult eam
est in prinio, dist. 1. parte prima, qucest. velle ; et pono exemplum : voluntas divina
ultima, quod voluntas divina nullo modo dicatur A, et voluntas creata dicatur B,
potest deficere a rectitudine amoris erga volitum a voluntate divina dicatur C,

Deum, cum de necessitate illum diligat, ut rectitudo voluntatis creatse est velle ipsum
probat etiam Doctor clist. 46. q. prima C, et hsec rectitudo dicatur I). Hoc exem-
quarti, loquendo de justitia, quoe est in plum suppositum, ex hoc probo quod A,
Deo ad intra, quod in voluntate divina est non potest auferre D ab ipso B, et si potest

talis justitia, quia ipsa secundum rectam auferre D, aut volens aut nolens ; non no-
justitiam, tenetur diligere Deum quan- lens,quia nolle nihil est efficere ; si volens,
tum est diligibilis. Nec etiam virtualiter sequitur quod ipsum A vult B, et non vult
potest averti a se puta avertendo se forma-
;
D. Et probo, quia si A y
vult auferre a B
iiter ab aliquo, quod est necessarium ad ipsum D, sequitur quod ipsum A, non vult
habendum ipsum Deum. Unde voluntatem ipsum B velle, quod vult eum velle, et

divinam virtualiter averti, est ipsam aver- sic duo contradictoria verificantur, quia
ti formaliter ab aliquo creato, quod tenet si voluntas divina vult voluntatem meam
diligere, ita quod talis amor creaturse sit velle C, et voluntas mea volendo illud
necessarius ad amorem Dei ; et hoc non T est recta, si ergo potest auferre hancrecti-
quia voluntas divina non tenetur aliquid tudinem, auferendo sequitur quod non
diligere extra Deum, ut patet in primo vult voluntatem meam velle C, quod tamen
in simili dist. _. qucest. prima, etdist. 8. C ex alia parte ipsa voluntas divina vult
qucest ult. et dist. 41. quod nullum bo- voluntatem meam velle, et sic vult et non
num creatum est ratio movendi volunta- vult
tem divinam ad amorem sui, imo ideo De secundo*Doctor are:uit contra Ansel- Nota -

bonum, quia volitum a voluntate divina, mum, non improbando ipsum, sed magis
et pro quocumque instanti est volitum rationes suas exponendo, et ratio clara
est bonum. est.

12. (i) Ad illud contra rationem Anselmi. Contra. Hic Doctorimprobat istam eva-
Opinio . ..

Anseimi de ut mtelligatur ista littera, pono opini- sionem, quia prima instantia contra ra-
"'
casu . _ . .

diabolic.3. o nem Anselmi qua probat quod Deus non

, ,

tionem Anselmijibsolute probat quod^nul-

potest auferre rectitudinem a voluntate, lus possit peccare etiam de potentia Dei
 DIST. XXXVII. QUjESTIO II. 385

absoluta, quia si ipse Anselmus absolute alicui actui nisi propter meritum praece-

vult, quod si voluntas divina posset au- dens in tali voluntate, sed hoc est falsum ;

111
ferre rectitudinem, sequuntur contradi- ergo dicendum est q.uod Anselmus inten-
ctoria illa, absolute sequuntur. Sequitur dit ibi icquivocare de velle,ui dictum est.

inlittera: Similiter sl concluderet. Di- (j) Tamen exponendo. Dicit Doctor

Doctol .

quod Anselmi probat solum quod exponit

cit Doctor quod si ista responsio esset ratio r n
.

Anseluium.
vera, quod videlicet ratio concluderet, Deus actu positivo, quod est velle, non
quod sine actu meo non posset Deus a potest auferre rectitudinem voluntatis,
voluntate mea auferre rectitudinem, non qU a i si veilet actu positivo et elicito, vel-

concluderet hoc de potentia ordinata, sed l e t efficaciter et voluntate beneplaciti, et

concluderet quod Deus de potentia abso- Ua vellet mc voluntatc beneplaciti non
luta non posset mco auferre
sine actu velle quod velle, quod vult voluntate
rectitudinem a voluntate mea patet, quia ; signi me velle ; et dicit quod licet Iioc

ratio Anselmi intendit inferre contradi- consequens non includat contradictionem,

ctoria, et ita si conciudit, concludit de est tamen de facto falsum, et quod non
potentia absoluta, quod Deus non posset includat contradictionem declarat ; vide
auferre rectitudinem a voluntate mea si- Doctorem.
ne peccato meo. Nunc Doctor respondet
ibi: SCHOLIUM.
Dupiex est Ad illud contrci rationem, etc. Et dicit
velle DeK Respondet ad argamenta posita d. 34. ad
quod nulla estcontradictio, quia cequivocat
. „ ..
, p, .,.
, . , primum, explicat bene illud Math. 7. Non
de velle. nam duplex est velle Dei, scihcet g t , . , A .
1
potesl arbor bona, etc. Ad tertium, quomodo
antecedens, sive signi, sive absolutum et
;
flnitum dividitur in inflnitum seC undum
velle consequens, vel efficax vel benepla- proportionem, et non secundum quantita-
citi. Et dicit Doctor quod Deus vult recti- tem.
tudinem semper primo modo, et si volun-
tas creata cooperaretur sibi, vellet ipsum Ad argumenta principalia pri-
efficaciter. Sequitur : Alioquin, etc. nam mae qusestionis. Salvator intelligit Ar. aVg.
quia dicit Anselmus quod voluntas divina per arborem acfcum interiorem, et un^^piicat
absque peccato voluntatis creatoe non po- per fructum actum exteriorem; et M tt d 7 j!

test absolute auferre rectitudinem, sequi- increpat hypocritas, id est, Phari- n o n po test
1 L '
arljor
tur etiam quod non possit absolute dare sseos, monens eos, ut conforment bona, etc

rectitudinem voluntati creataB absque me- actus exteriores interioribus, et

rito illius, quod est manifeste faisum ; e converso, ut scilicet appareant,
nam omnis actus ideo rectus, quia a vo- quales sunt, et e converso.
luntate divina est sic voiitus ; est enim Ad secundum, quando est causa
prima regula omnium actuum liumano- efdciens, similitudo est inter cau-
rum. Si ergo Anselmus absolute diceret sam et causatum, licetremota in
quod si voluntas divina auferret rectitu- causis sequivocis ; hic autem non
dinem a voluntate creata, quod tunc es- est causa efticiens, sed deficiens
set manifesta contradictio, et quod abso- respectu peccati.
iute non possit auferri, nisi propter de- Ad aliud dico, quod illud est ab
meritum voluntatis creatse, statim sequitur efnciente non efticiendo, sed defi-
quod etiam non possit dare rectitudinem ciendo, non est ad finem debitum.
Tom.XlII. 25
 3S6 LIB. II. SENTENTIAHUM

Ad aliud dioo, quod nullum ma- lia mala positive, nec positivum a
1 11 iii est a malo.
probatur, Cum positivo, neque privatio a pri-
dico quod uno modo potest malum vatione.
intelligi per privationem par-
tium ejusdem naturae; alio modo GOMMENTARIUS.
per privationem perfectionum
convenientium tali naturse. Primo (k) Secundo modo dico. Hic Doctor de- 14.

modo est proeessus in intinitum clarat quomodo malum accipitur per pri-

secundum partes ejusdem propor- vationem perfectionum convenientium ta-

tionis, secundum quod infinitum li naturae, ut exempli gratia, quod natu-

dividitur in intinitum secundum rae hominis convenit talis perfectio, puta

proportionem, et non secundum gratia, intellectiones et omnes actus se-

quantitatem ita enim posset ab

;
cundi recti ; et talis privatio potest con-

aliqua natura auferri pars et pars, tingere dupliciter: Uno modo per cor-

et sic secundum partes ejusdem ruptionem naturse in se, et hoc duplici-

proportionis, et sic in infinitum. ter, ita quod talis natura, cui natee sunt

Secundum autem partes ejusdem inesse tales perfectiones, dividatur vel in

quantitatis, status est non ad ma- partes ejusdem proportionis, et sic est

lum, sed ad nihil, quomodo est procedere in infinitum ; vel in partes ejus-

status in divisione continui ad dem quantitatis, et sic stat ad nihil. Alio

nihil, si partes divisse destrue- modo, quod stante ipsa natura fiat ibi

rentur. privatio perfectionum secundarum ; et

Secundo modo (k) dico, quod li- hoc modo dicit Doctor quod est status in
cet iilud quod est bonum alicui, malo, scilicet ad unum bonum creatum,
cujus carentia est malum ei, pos- carens summa perfectione sibi competen-
set auferri ab eo ista natura sub- te, et hoc modo suprema creatura carens
tracta dupliciter per modum prse- perfectione sibi proportionata diceretur
dictum, scilicet secundum partes summum malum, id est, quod carentia
ejusdem proportionis, et sic pro- talium perfectionum diceretur summum
ceditur in intinitum, vel ejusdem malum. Et addit Doctor quod a tali malo
quantitatis, et sic stat ad nihil ali- ; non sunt alia mala, puta deformitates pec-
u s tamen processus est ibi, secun- catorum, positive, nec positivum a posi-
dum quem natura perfectibilis est tivo, id est, quod illud quod est positi-

melior, et perfectio sibi correspon- vum in malo non est a positivo illius sum-
dens est melior, qua tamen caret; mi mali ; nam si Lucifer propter privati-

et hoc modo est status in malo, \

onem perfectionis dicatur summum ma-
sciiicet ad unum bonurn creatum lum, si ego facio unum peccatum, illud

carens summa perfectione sibi quod est positivum in peccato a me com-

conveniente et hoc modo supre-
;
misso non est a Lucifero. Sequitur, ne-
summum mus diabolus vel aliqua creatura que privatio a privatione, id est, quod
6
"uornodo factibilis nobilissima, quae caret
?
privatio, quee est in peccato, modo prae-

perfectione sibi proportionata, dicto, non est a privatione summa in-

diceretur summum malum; sed hserente Lucifero, vel etiam loquendo de

a tali malo summo, non sunt ta- aliis malis, puta, quod natura mea dica-
 DIST. XXXVII. QILESTIO II. 387

tur mala propter privationem perfectionis aliis, ut de causis naturalibus,

sibi natoe inesse, natura mea, quee sic di- dico quod istse non possunt causa-
citur mala, non potest esse positive ab re nisi secundum illam inclina-
ipso Lucifero, nec etiam privatio inexi- tionem, quam acceperunt a causa
stens naturee meao habet esse a privatione superiori, et confirmantur illi; vo-
perfectionis, inexistente Lucifero. lnntas autem accepit libertatem,
ut possit agere conformiter causae
SGHOLIUM. superiori, vel difibrmiter, hoc est,
quod quantum est ex se, causaret
llespondet ad argumenta in initio quaes-
quod causa superior causat, et hoc
tionis primse hujus di t. Explicat ad secun-
dum, et supra § Propter igitur, et § Ad sola- sibi conformitcr vel diiformiter.
tionem, ideo Deum causando actum peccati, Ad secundum, concedo antece-
non esse auctorem ejus, non vero sic, quia dens et nego consequentiam. Et
no tenemur ponere rectitudinem ex prse-
>
ad probationem consequentiae dici-
cepto, ille non. Eodem enim niodo concurrit
tur, quod non propter hoc solum
Deus ad actum quando subest malitiae, et
ad similem actum in amente, nec potest imputaretur peccatum voluntati
subtrahere suurn concursum abusuroad pec- creatae, quia ipsa per accidens
catnm, ni.si vel tollat libertatem, vel causae causat defectum, sed quia ipsa
truncorum nihil operentur,
rationales instar tenetur agere recte, inquantum
quod est ordinem universi mutare; sic
effectus est sub poteslate sua, et
etiam homo excusatur, dando alii gladium
non agit recte; non sic autem tene-
quo videt eum injuste occisurum, si sine
magno inconvenienli denegare nequit. Ita tur voluntas divina, et ex hoc ipsa
omnes Scotist&e, et D. Bonaventura hic in se peccare non
neque potest,
art. 2. quoest. 1. Salas tract. 13. d. 10. n. etiam ipsa potest non causando voiuntas
„ ... divina im«
33. Lorca 1. 2. de peccat. d. 33. ad hunc primo
,

deficere respectu
.

rectitu- peccabiiis.
sensum exponens D. Thomam. 1
dinis debitse in actu, ita quod tunc Sbjecta.
fiat debita, quando non est ex de-
20. Ad argumenta quartse qusesti- fectu voluntatis creatae.
po
sitl' "onis dicitur, quod etsi peccatum
dist 3/
-

n
'
sit a voluntate creata, non tnmen SCHOLIUM.
pnncipio.
es £ a j) eo? q U a j) eus non primo j

deficit, sed quantum est ex parte Respondet argumentis positis q. 1. hujus

num. suadentibus actum peccati non esse
2.
sui omnino non deficit, sed tantum
a Deo immediate. Ad primum, ostendit Deum
est defectus in actione propter velle multa voluntate beneplaciti, qua3 pro-
deficerc secundae in agendo nec ;
hibet voluntate signi. Ad secundum, ait
etiam potcst Deus prius deficere, actum voluntatis creatae non esse actum vo-
ita quod defectus in effectu sit luntatis Dei, sed effectum talis actus.

peccatum, quia si ipse primo non

ageret, carentia rectitudinis in Ad argumenta
oppositum, in
2j

actu non esset debita. quse probant, quodactus substratus

Cum causa supe-
probatur de peccato non sit a Deo, respon-
riori et inferiori, respondeo, hoc deo, (l)ad primum dico, quod mul-
est verum de causa efficiente, non ta vult Deus voluntate signi, quae
deficiente. Cum confirmatur de prohibuit voluntate beneplaciti,
 ;

.;- LIB. 11. SENTENTIAKUM

et noluit omnia fieri, quse prae- volens voluntatem creatam sic scot. i.
d# 48,
pit, sicut noluit [saac immolari, vel sic velle, et hoc volendo vo-
quod tamen praecepit, Ejus autem, luntate signi et antecedente, non
quod vult Deus voluntate benepla- autem semper voluntate benepla-
oiti, oppositum aliquando praece- citi et consequente.
pit, et hoc est signum voluntatis

duplicis ot duplicitas est, quando

;
GOMMENTARIUS.
aliquis est iinis prsecepti consonus
rectae rationi, sicut ibi fuit mani- (1) Respondeo ad primum. Dicit hic 15.

festatio prsecepti Abrahae, sicut Doctor quod Deus multa vult voluntate ^P™ 810

patet Genes. ±2. Tentavit Deus

kam.
Abra-
qu«
01
signi, quaB tamen
prohibuit voluntate beneplaciti
noluit impleri,
x
sive
pa-
P rlmum
argumen-
tum -
;

Actus Ad aliud dico, (m) quod illud tet, quia proecepit Abrahte ut immolaret
noster non
est quod est iormaliter actus volun- filium tantum voluntate signi et non
iormaliter ... ... , , .

aetus tatis meae, quo scihcet voluntas beneplaciti, quia ista semper adimpletur,
voluntatis i •

mea vult, non est actus voluntatis

, , -i , ,

divioae ut patet a Doctore in primo, dist. 46. 41.

effectus
divinae, sed effectus ejus, quia et tamen prohibuit filium immolari vo-
ejus.
voluntas divina semper est ordina- luntate beneplaciti ;
quod patet, quia
ta, et actus ejus rectus, et iste illa impleta fuit, et ideo dicit Doctor,
actus voluntatis meae est inordina- quod illi qui vult Deus voluntate bene-
tus, quia caret rectitudine debita. placiti, oppositum aliquando praecepit,

Iste autem actus a Deo causante, nam voluit filium non immolari volun-
est ordinate volitus sicut materia- tate beneplaciti, cujus oppositum pra3-

le respectu causantis, quemadmo- cepit voluntate signi, et addit quod hoc

dum in nobis actus noster mate- est signum duplicis voluntatis. Et si di-

rialiter est bonus, quia potest esse catur, ergo fuit ibi duplicitas, negat
ex charitate elicitus; sequitur Doctor, dicens quod quando in proeceplo

igitur quod velle divinum sit sim- est aliquis finis intentus a Deo prseci-

pliciter perfectum, quia ex chari- piente, et ille finis habetur, tunc potest
tate elicitum, et habet finem opti- sine duplicitate revocare praeceptum,
mum, et opus exterius istius
ita cum finis praecepti habitus est, voluit

velle, quod est meumvellc, est ordi- enim Deus manifestare obedientiam
natum materialiter, sive secun- Abrahse, et illam per istud pryeceptum
dum quid; inordinatum autem sim- manifestavit.

pliciter, inquantum est actus, quo (m) Ad aliud dico. Argumentum stat

formaliter voluntas mea vult. in hoc, ex quo enim Deus omnia quae
Loquitur ^d ultimum dico, (n) quod vo- facit ex sua charitate, ordinat ad seipsum
quoad nos
de luntas divma non est regula vo- si ergo Deus causaret actum substratum
nonest luntatis mese vel voluntatis crea- homicidii, ille actus esset ordinatus ex
1Q
ma?uir tae quantum
ad rectitudinem, sua charitate ad Deum, et ex alia parte

^odium!* quoad ipsum volitum, ut scilicet ibi est deformitas a voluntate mea, et
Quomodo yoluntas creata concordans vo- sic erit inordinatus, et ita idem actus
voluutas
divina luntati illi in volito sit recta; erit ordinatus et inordinatus, quod est
est regula
nostr». sed est regula inquantum est impossibile. Respondet Doctor, dicens quod
 ;

DIST. XXXVII. QILESTIO UNICA. 389

actus est elicitus a voluntate mea non la, inquantum est volens voluntatem crea- Nota

est actus divinoe voluntatis, et dicit quod tam sic vel sic velle,et hoc volendo volun-
actus elicitus a voluntate mea est a Deo tate signi et antecedente; vultenim volun-
causante ordinate volitus, sicut materiale tate signi semper cooperari voluntati cre-
respectu ipsius Dei causantis. Quod au- atae ad recte agendum, et si voluntas mea
tem iste actus sit formaliter inordinatus, non .ponat obicem voluntate consequente
hoc est primo a voluntate mea, nec est compararetur, non autem non semper
tus inconveniens quod idem octus materialiter vult dare rectitudinem actibus nostris
sumptus sit ordinatus formalitcr, et inor- voluntate beneplaciii, quia tunc nullus
dinatus formaliter ; ordinatus inquantum peccaret, cum illa voluntas semper adim-
est a Deo, ut est ens absolutum ; et ordi- pleatur.

natus ad seipsum, ut ad ultimum finem

et quod ille idem acius sit formaliter
SCHOLIUM.
inordinatus, ut comparatur ad volunta-
tem creatam. Sequitur errjo, quod velle
Hic circa qutestionem d. 36. tractat cele-
divinum, etc. nam dictum est, in primo,
brem qu?estionem,utrum peccatum sit poena?
dist. 2. quod voluntas divina vuit crea- Et D. Bonaventura hic a. 1. q. 1. cum Ma-
turam propter ipsum Deum ut amatum gistro, Rich. a. 1. q. 1. D. Thom. de malo,
et desideratum ; et quia summa charitate q. 1. a. 4. Mayr. Bassol. Gab. hic, Valentia

amat essentiam divinam, ideo propter

1. 2. d. 6. q. 17. p. 3. Canus, dicunt unum
peccatum secundum se,esse poenam alterius.
illam sic amatam vult quidquid vult, ita
Sed Scotus § Sed iste modus, rejicit sententi-
quod talle velle est perfectum, quia a
am Magistri, et docet poenam hujusmodi esse
voluntate perfecta elicitum, et in ultimum a Deo non efficiente nec deficiente, sed dese-
finem ordinatum, quia in essentiam divi- rente, id est, permittente seu non dante au-
xilia quibus evitaretur. Si enim non daret
nam. Sequitur : et ita opus exterius, id
necessaria ad evitandum peccatum, nec as-
est, quod velle rneum, quo volo furari,
sisteret quantum est de se, ad ponendam re-
ut est causatnm a velle divino est ordina-
ctitudinem, tolleretur libertas, ut docet Sco-
tum materialiter, quia tota entitas illius tus contra Magistrum d. § Sed iste. Non tenet
est ordinata a velle divino ad essentiam ergo Scotus, ut ei imputatur, peccatum se-
divinam summa charitate dilectam. Se- cundum se, esse poenam saltem proprie,
quae a Deo infligi posset, nec etiam citati DD.
quitur : inordinatum autem, id est, quod
id voluerunt, alias Deus esset auctor pecca-
tale, ut comparatur ad voluntatem crea-
ti; modo de poena loquuntur, qua-
sed lato
tam, qua3 tenetur ordinare ipsum, et est tenus sumitur pro quocumque incommodo?
in facultate dare rectitudinem et non da- vel volunt peccatum, quoad incommoda quse

re, et tamen non dat, est simpliciter affert, esse poenam, juxta id Augustini 1.

Contess. 12. Jussisti Domine et ita est, ut pama

inordinatum.
sua sit omnis animus inordinatus. Et juxta
(n) Ad ultimum clico. Dicit Doctor,
hsec explicandse sunt multse auctoritates so-
quod voluntas divina beneplaciti non est
nantes peccatum esse poenam. Vide Herre-
simpliciter regula voluntatis nostraa, ram htc disp. 42. q. 1. qui late explicat Scot.
quod patet ; non enim debemus velle D Thom. 1. 2. q. 87. a. 1. et 1. p. q. 48. a. 5.6.

quod aliquando voluntas divina vult vo- ponit 4. conditiones poenae. Prima, quod sit

restaurativa ordinis perversi a culpa. Secun-

luntate beneplaciti,nam ipsa voluit mortem
da, conducens ad justitiam. Tertia, bona
Christi, ettamen Judsei peccaverunt volen-
communi bono. Quarta volita a Deo, et nulla
do illam. Dicit ergo Doctor quod est regu- harum convenit peccato secundum se.
 LIB. II. SENTENTIARUM

Adqufpstionem (o) tertiam in commodi, quro infertur propter

Ad a. d.
ordine. Dico quod omne peccatum talem culpam. Et inde est, (p)
Pe eatum
bs1 poena, unum peccatum po-
et quod poena dicitur ordinare cul-
poenam
.iti.
test esse poena alterius. Primum pam, quia ex quo Deus non vult
probo, quia poena formaliter est culpam auferre, non potest melius
earentia boni convenientis volun- sive ordinatius anima culpabilis
tati et volenti, ita quod si distin- esse, quam quod sit in poena, quse
guamus in voluntate aifectionem non est tantum malumformaliter,
boni justi et boni commodi, patet quantum est culpa, quia naturam
quod abiatio boni commodi poena manentem sub culpa ordinat.
est,quia conveniens ei. Sed bonum Et si objicitur quomodo potest 23.

justitise est magis conveniens eadem carentia justitise esse

voluntati, quam bonum commodi; formaliter culpa, et poena forma-
igitur ejus ablatio per se est poe- liter.
na. Probatio minoris, qnanto per- Respondet Magister clistinguen-
fectibile est perfectius, et per do carentiam inquantum est priva-
consequens perfectio correspon- tio boni active vel passive. Primo
dens, tanto eorum major est con- modo est culpa, secundo modo est Peccatum
quomodo
venientia et melior, et privatio poena. IToc potest sic exponi, quod simul culpa
pejor. Sed voluntas inquantum ipsa culpa est a voluntate, ut cau- et
poena ?

habet affectionem justitiae, id est, sa activa, sed tamen deficiente, et

inquantum libera est (loquendo de ipsa poena est in voluntate, sicut
justitia innata) , est simpliciter in subjecto,quod per culpam pri-
nobilior seipsa, inquantum habet vatur bono conveniente; quod qui-
affectionem commodi, et hoc con- dem bonum debitumerat, inquan-
venit sibi simpliciter igitur ma- ; tum voluntas secundum primam
jor et melior est convenientia rationem, scilicet inquantum po-
justitiae ad voluntatem absolute, tuit agere ad rectitudinem sibi de-
quam boni commodi
ad volunta- bitam, et non egit, et ideo primo
tem ; igitur ablatio istius est sim- modo est culpa, et sic voluntaria,
pliciter major poena,
poena, et quia in potestate voluntatis, ut
quam ablatio cujuscumque com- causa activa. Slcut prsesentia ad
i. c.
Animus
12.
modi alterius a justitia, et in hoc proram dicitur in potestate nau-
inordinatus bene verificatur illud Augustini tse, per quam posset salvare na-
est
sibi poena. lib. Confessionum : Jussisti Domine, ct vem, si prrcsens diligenter labora-
Pujna
quomodo ila est, ut omnis inordinalus animus pce- ret. Secundo modo formalitet' est
ordinat
culpam. na Et idem tertio de Lib. arb.
sit sibi. poena, quia corruptio sive privatio
Queere
Boet. 4. Neque enim ad momentum est dedecus boni debiti in voluntate, et maxi-
consol.
pros. 4.
culpce sine dedeeore justitice, ut scilicet me sibi eonvenientis, et ut sic non
ipsa voluntas seipsam privans est formaliter voluntaria, quia
hoc se privat maximo
justitia, in voluntas inquantum subjectum
bono sibi conveniente, cujus ca- non habet formam sibi inhaeren-
rentia est sibi formaliter major tem in sua potestate; et ita priva-
poena, quam carentia alicujus boni tio justitise debitae inhaerens vo-
 DIST. XXXVI 1. QUjESTIO 391

luntati, est contra inclinationem ri, tunc Deus sibi afFuisset, et

et
naturalem voluntatis, magis quani quantum est ex parte Dei, in se-
qusecumque carcntia boni connno- cundo actu egisset ad rectitudinem,
dinonjusti, vel praesentia incom- nisi in primo actu deviasset ta- ;

modi. men ex quo semel peccavit, si

Secundum probo, quin ablatio Deus in secundo actu non assistat
gratise est poena peccati, pro eo ad causandum reotitudinem in eo,
quod existentc primo defectu in videtur quod illud peccatum ex
voluntate non agente ad rectitudi- tunc non sit in potestate volunta-
nem debitam, Deus ex demerito
l(
tis, ita quod ipsa tunc non possit

hujus defectus, subtrahit manu- non dehcere,quod videtur inconve-

tenentiam suam, ne gratia con- uiens.
Dari
servetur; ita ex demerito hujus Ideo posset dici aliter, quod licet grltlam
su lcie
defectus volnntatis, Deus potest se quantum (

Deus in actu secundo, est [e »n

n
subtrahere a voluntate, ne agat ex se, assistat vohmtati, sicut et in
p*4ce™t um
ad rectitudinem in secundo actu, adimpien-
primo et in quolibet actu, prima
sicut ageret si nullum praecessis- causa deficiens, hoc est non juste
set demeritum, et ita ex hac sub- vel recte agens, est voluntas cre-
tractione est carentia rectitudinis ata,- tamen defeotus secundus est
in secundo actu. Et ista rectitudo poena peccati primi, pro quanto
erat debita, quia licet non esset in privat se bono maxime sibi con-
potestate voluntatis nunc dare veniente nec est simile de privati-
;

rectitudinem, fuit tamen in pote- one gratiae et rectitudinis in actu

state ejus prius scilicet ante pri-
mum peccatum dare, quia privavit
se illa assistentia divina, quaDeus
paratus erat cooperari sibi ad re-
ctitudinem, et ideo imputatur sibi
ad peccatum, sicut etiam imputa-
tur quod non gratuite agit in se-
cundo actu post gratiam corrup-
tam, quia licet tunc non habeat
gratiam, nec possit ex se habere,
in hanc tamen impotentiam ex se
incidit, potuit enim custodisse
secundo, puta, quod Deus, sicut
propter demeritum non assistatad
causandum gratiam in anima, ita
nec ad causandum rectitudinem
in voluntate, quia ipse non dedit
gratiam antecedenter, (q) sicut de-
dit rectitudinem, et ideo potest
eam non dare consequenter.
Garentia etiam gratiae est una
injustitia habitualis in anima, non
semper propter aliud et aliud pec-
catum sed in actibus malis succe-
;

eam, etdabatur sibi ad hoc posse, dentibus sibi, est semper novum
ut custodiret eam. malum ; et ideo oportet ibi quemli-
24. Sed iste modus, ut videtur, est bet esse in potestate voluntatis
seSentram valde difficilis, quod scilicet in ali- creatae; non sic autem carentia
Magi.tn.
q l]Q ac u e }j c jt carentia rectitudi-
j.
gratise post instans annihilationis
nis possit esse ex parte Dei non oportet esse in potestate volunta-
cansantis propter demeritum ali- tis, quia non est nova injustitia,
cujus peccati; tunc enim licet vo- sed tantum una habitualis malitia
luntas prius potnerit nondemere- quiescens in anima.
 392 LIB. II. SENTENTIARUM

25. Sed primum argumentum ad dum, ad quod operatus fuisset,

D. Bonay.
d. 36. art quaestionem habet difficultatem, quantum est ex se; talis ergo poe-
3. q. I.
quomodo peccatum sitpoena, cum na est a Deo non infligente vel
omnis poena sitAdquoddi-
a Deo. efliciente, nec deflciente primo,
citur, quod etsi non semper illud, sed deserente, id est, naturam, quae
quod est poena, s it a Deo, tamen deflcit, relmquente in suo defectu,
inquantum est ordinativum culpae, et in omnibus defectibus conse-
sic est a Deo, quia ipse ordo est a quentibus ad illum defectum, ubi
Deo. includuntur multae carentiae per-
Peccatum Contra, (r) si poena non est ali- fectionum convenientium tali na-
qua
poBna est ,
quod ens, quod possit esse a Deo, turce ; si ergo poena, quse est pec-
non
se a nec etiam culpa potest esse a Deo ; catum, non est a Deo efflciente
Deo.
ergo nec relatio fundata in altero vel deficiente primo, sed tantum
extremorum, et ita nullus est or- est a Deo deserente voluntatem,
do, qui possit esse a Deo. Prsete- ratione primi demeriti, quse deser-
rea, pari ratione culpa posset esse ta a Deo cadit in secundum deme-
a Deo, et effectus Dei culpa enim ; ritum.
ordinatur per pcenam, sicut poena Ad secundum argumentum pa-
ordinat culpam, et tamen nullus tet per idem, quia si esset poena
concedit quod poena sit nihil. inflicta a Deo, non esset majus
Ideo potest aliter dici, quod malum, sed minus, ita quod secun-
poena dicitur duobus modis Uno :
dum peccatum est poena inflicta a
modo poena est solum carentia bo- voluntate peccante, et a Deo tan-
ni^convenientis naturae intellectu- tum ut deserente.
Omnis ali, sicut est carentia visionis et
poena
posiliva fruitionis Dei, et haec est pura COMMENTARIUS.
est a Deo,
sed non privatio, Alio modo potest dici
omnis
privativa, poena aliquod positivum, et tameu (o) Ad qucestionem tertiam in orcline 16.
nisi
permissive djsconveniens tali naturse, sicut dico, etc. Arguit Doctor a fortiori, quod
vel
desertive.
calor excellens est aliquod positi- si privatio boni commodi sit pcena, multo
Id est,
denegante
vum disconveniens carni. Omnes magis boni justitise. Hoc patet, quia pri-
auxilia poenae, secundo modo dictse, pos- vationes dicuntur distingui per habitus,
abundanti-
ora, sunt poni a Deo, quia sunt aliqua et etiam intendi, ita quod quanto habitus
quia
semper positiva, et de istis debet intelligi est convenientior naturre, tanto privatio
dat
sufficientia illud primi Retract . c. 25. et 26. ait illius est disconvenientior; cum ergo ha-
ad
omnem enim : In bonis operibus Dei bona opera bitus justitite sit convenientior ''naturse,
actum
prseceptum.
sunt ista punitiva, licet sint mala istis ergo, etc. Et accipio habitum sive actum
punitis, quia disconvcniunt eis.. Secl justitiae, pro actu moraliter bono, et talis

poenae primo modo non sunt a Deo actus est a voluntate secundum affectio-

efflciente, quia non sunt effectibi- nem justitiee, id est,secundum libertatem.

lia,nec deflciente primo, sed tan- qua vere conformatur primae regulse, ut
tum propter demeritum voluntatis exposui d. 6. q. 24. Actus vero commodi,
in actu peccati non coagendo vo- quo volo mihi aliquid tanquam^commo-
luntati nunc ad illud bonum haben- dum absolute est bene actus voluntatis li-
 DIST. XXXVII. QUiESTlO II. 393

beree, sed non secundum alTectionem jus- quod bonum, puta bonum ordinis, et ideo

titiae,inquantum supple, est conformis vo- Doctor dicit in 4. r/. 1. q. I . quod melius
luntati divinae ; sed inquantum est con- est simpliciter peccatorem esse sub poena,
formis sibi ipsi sumptae secundum appo- quam non. Et quod dicit quod ista pcena
titum naturalem sive commodi, sequitur non est tantum malum formaliter, quan-
quod privatio actus justitiae sive actus tum est culpa, dubitatur ex quo eadem
moraliter sumpti sit simpliciter major poc- privatiorectitudinis dicitur po3na etculpa,
na, quam privatio cujuscumque boni com- quomodo ut culpa sit majus malum for-

modi, quia actus justitiae sive moralis, est maliter, et ut pcena minus? Dico, quod
magis conveniens voluntati sumptae se- ut eadem privatio consideratur, ut est

cundum suam perfectionem maximam, pocna ipsins peccatoris et ut ordinativa

quse est affectio justitiae, quam affectus ipsins culpae, includit aliquod bonum,
cujuscumque commodi sit sibi conve- quod est ordinare culpam ; ut vero
niens ; et ex boc elicio unum a Doctore, eadem privatio consideratur ut est defe-
quod melius est simpliciter voluntatem ctive a voluntate libera, est tantum mali-
secundum affectionem justitiae babere litia et deformitas.
actum moralem et babitum justitiae, quam (q) Quia ipse non cledit cjratiam ante-
babere quodcumque commodum quantum- ceclenter, etc. Si dicatur, nonne dat gra-
cumque magnum, et sic propositum, etc. tiam antecedenter in poenitentia, Deus
Et teneo firmiter quod si daretur aliqua eniin disposuit semper voluntati dispo-

voluntas babens babitum justitise, et si nenti se, sive poenitentiam agenti de pec-

poneretur in maximis tormentis corporali- cato dare gratiam antecedenter, et si dis-

bus esset sibi simpliciter minor poena ponit se, dat illam consequenter. Dico,
et tristitia quam esset voluntati habenti quod Doctor non negat hic quin det gra-
deformitatem peccati, quantumcumque tiam antecedenter, sed non eo modo dat,

positae in corporalibus deliciis, de hoc quo dat rectitudinem, nam rectitudo dan-
in 4. clist. 46. da virtualiter continetur in voluntate no •
17.
(p) Etincleest, quocl pcena dicitur or- stra, tanquam in causa partiali, et ideo
Nota.
dinare culpam, etc. volnntas nostra est vere debitrix talis re-
Nota in ista littera, quia dicit Doctor
ctitudinis, quia partialiter potest coopera-
quod quando Deus non vult auferre cul-
ri voluntati divinae, licet non sit sic de
pam, tunc est melius simpliciter animae
gratia.
culpabili esse in poena quae non est tan-
(r) Contra, si pcena non est cdiquod
tum malum formaliter,quantum est culpa;
ens, etc. Hic arguit Doctor quod talis or-
nam eadem privatio dicitur culpa et poena
do non est a Deo, quia nihil est; patet,
ut est a voluntate libera; poena vero ut
informat voluntatem, et sic omnis poena quia talis poena qu?e est privatio, nihil

est voluntaria. Dicit ergo Doctor, quod est, et ut est ordinativa culpse, talis ordo

melius est talem naturam culpabilem esse fundatur in poena, et sic nihil erit, quia
sub poena quam non, quia ut est sub pce- subjectum illius nihil est, et sic talis ordo
na, illa ordin t culpam, et ita est ibi ali- n on eritaDeo.
 DISTINCTIO XXXVII 195

DISTINCTIO XXXVIII
(Tcxtus Magistri Scntentiarum.)

silio monet, cum referuntur ad

clilectionem Dei et proximi. » His
Dc voluntate et fine, ex quoet ipsa judi- verbis aperte insinuatur, quis sit
catur. rectus finis voluntatis, sive acti-
onis scilicet charitas, quse et Deus
ubiuin i
i>0S ^ praedicta de voluntate ejus-
est,ut supra ostendimus.
u s- li b
.
-
que disserendum est. Scien-
flne
12-
text. 3.
c. 6. dum igitur est, quod ex fine suo, Quod Deus cst finis omnis bonce actionis,
ut ait Augustinus voluntas cogno-
quia charitas est, nec tantum Spiri-
scitur, utrum recta, an prava sit.
tus sanctus, sed etiam Christus ct Pa-
Finis autem bonae voluntatis be-
unus.
ter, nec hi sunt tres fines, sed
atitudo est,vita aeterna,Deus ipse.
Malse vero finis est aliud. scilicet B,
Qui ergo charitatem sibi po- Rom 104>
mala delectatio, vel aliquid aliud,in
nit finem, Deum sibi ponit finem ;
lbld -c206.

quo non debet voluntas quiescere.

sal 118 unde et Christum fnem legis ad ju-
(
j6
-
Finem bonum insinuat Propheta
stitiam dicit Apostolus esse omni
dicens : Omnis consummationis vidi fi-
cxedenti. Et recte dicitur Christus
nem, etc. Charitas ergo, cujus la-
fnis legis ad justitiam, quia, ut ait
tum mandatum est, finis consummationis
Augustinus in libro Sententiarum
est, id est, omnis bona3 voluntatis
Prosperi : « In Christo lex justitiae
et actionis, ad quam omne prsece-
2 non consumitur, sed impletur.
"apTii
'
ptum referendum est. Unde Augu-
Omnis enim perfectio in ipso est,
JJ- \- ~ stinus in Enchiridio : « Omnia prae-
ultra quem non est quo spes se
L
j
d. 17.
h -
} cepta l
divina referuntur ad cha-
.
extendat. Finis fidelium Christus
ritatem, de qua dicit Apostolus :

Finis prcecepti cst charilas de corde pnro

est, ad quem cum pervenerit cur-
rentis intentio, non habet quo
et conscientia bona et fide non fcta.Om.-
possit amplius venire, sed habet in
nis itaque praecepti finis charitas
quo debeat permanere. » Finis er-
est, id est, ad charitatem refertur
omne praeceptum. Quod vero ita go rectus atque supremus Deus
iit vel timore poenae, vel aliqua in-
Pater est, et Filius, et Spiritus Dubium 3.

tentione carnali, ut non referatur

sanctus neque hi tres sunt tres
;

ad charitatem, quse est dilectio fines, sed unus finis, quia non
tres Dii, sed unus Deus.
Dei et proximi, nondum fitquem-
admodum oportet fieri, quamvis
fieri Tunc enim recte fi-
videatur.
unt quse mandat Deus et quse con-
 306 LIB. II. SENTENTIARUM

Quod omnes bonoe voluntates unum ha- Qucedam huic sentenlice videntur ad-
beni finem, et tamen qucedam diversos versari.

fines sortiuntur.
Verumtamen huic sententise, qua
c S d quaeritur, utrum omnos bo- dictum est, fidelium quasdam re- Dubiuj
*
iimiem/' n8B voluntates unum tantum habe- ctas voluntates diversos fines sor- °£
p0l
p
l

s
u
J
Ia
'
ant linem? De hoc Augustinusm 5. tiri, et tamen ad unum referri med ;« m
i3. ;

c. 24.
lib. de Trinit. atque
ita ait : Alise videtur obviare quod alibi Auini- Matth. G33.
° 1
. ihid. c. 12.
aliaa voluntates suos propriosfines stmus monet,ne scuicet nobis duos et ca P . 25.

hnbent, qui tamen referuntur ad fines constituamus, ita inquiens

finem illius yoluntatis, qua volu- in lib. de sermone Domini in monte :

mus beate vivere et ad eam perve- « Non debemus ideo evangelizare,

nire vitam, quae non referatur ad ut manducemus, sed ideo mandu-
aliud, sed amanti per seipsam suf- care, ut evangelizemus, ut cibus
ficiat quemadmodum voluntas
;
non sit bonum, quod appetitur, sed
videndi finem habet visionem, et necessarium, quod adjicitur, ut
voluntas videndi fenestram finem ha- illud impleatur: Qucerite primum re-
bet fenestrae visionem altera ; gnum Dei, et hcec omnia adjicientur vo-
vero est voluntas per fenestram vi- bis. » Non dixit « Primum qucerite
:

dendi transeuntes, cujus item finis est regnum Dei, et deinde, qucerite ista,
visio transeuntium. Ad quod etiam quamvis sint necessaria, sed ait :

praedictse referuntur voluntates. » hcec omnia adjicientur vobis, id est,

Item Rectae sunt voluntates
: «
•
hsec consequentur, si illa quseri-
omnes sibimet religatse, si bona tis; ne, cum ista quseratis, illinc
est illa, ad quam cunctse referun- avertamini, aut ne duos fines con-
tur. Si autem prava est, pravse stituatis, ut et regnum propier se
sunt omnes et ideo rectarum
; appetatis, et ista necessaria pro-
voluntatum connexio iter quod- pter Ergo propter regnum
illud.

dam est ascendentium ad beatitu- Dei tantum debemus operari om-

dinem, quod certis velut passibus nia, non solam, vel cum regno Dei
agitur pravarum autem etdistor-
; mercedem temporalem meditari. »
tarum voluntatum implicatio vin- Ecce hic aperte dicit, neduosfines
culum est, quo alligabitur qui hoc nobis constituamus, sed unum
agit, ut projiciatur in tenebras cxteri- tanturn, id est, regnum Dei, cum su-
His auctoritatumtestimoniis
ores.» pra dixerit, bonas voluntates alios
evidenter monstratur, plures in et alios proprios habere fines.
fidelibus rectas esse voluntates,
Hic ostenditur quomodo, licet videantur,
proprios ac diversos fines haben-
noii repugnet prcedicta.
tes, tamen unum eumdemque,
et
quia omnes referuntur ad unum, Hsec autem sibi non repugnare E
qui est finis finium, de quo paulo animadvertit qui verbis prsemissis Goiutioj

ante diximus, ita e converso forte simplici oculo diligenter intendit.

est et in malis. Qui enimdixit, ne duos fines nobis
 DISTINCTIO XXXVIII. ;;97

constituamus, sed omnia propter trem vestrum qui in ccelis est Propter
regnum Dei faciamus, ipse praemi- Deum ergo omnia facienda sunt
sit, quod debemus manducare, ut ut omnia quse facimus, omnium-
evangelizemus. Cumautem hoc ita que iines ad eum referamus.
facimus, actionis illius finem Evan-
gelium constituimus, sed et lmnc fi-
De di/r< rentkl
,
vo luntatis et intentionis
nem ad rognum Dei referimus. et rm
-

s
Manducamus enim propter Evan-
gelium, et manducamus et evan- Solet etiam quseri, quid distet
gelizamus propter regn:mi Dei. inter voluntatem et intentionem, ac Dedifferep-

Duos igitur fines nobis in mandu- finem. Ad quod dici potest, inter secundum
cando constituimus sed ista fa- ;
voluntatem et finem certo atque evi-
cientes,numquid peccamus? Absit. denti modo distingui, quia voluntas
Nam et ipse sic facere suadet, si est, qua volumus aliquid; finis ve-
diligenter ejus verba inspiciamus. ro voluntatis est vel quod vo- illud

Cum ergo ait, ne duos fines nobis lumus, per quod impletur ipsa
constituamus, fines in diversa tenden- voluntas, vel potius aliud, propter
tes intelligi voluit, scilicet quorum quod illud volumus. Intentio vero
alter ad alterum non referatur; interdum pro voluntate, interdum
ita et cum dicit propter regnum Dei pro fine voluntatis accipitur, quae
tantum omnia agenda, nec cum ipso diligens ac pius iector in Scriptu-
mercedem temporalem meditan- ra, ubi hsec occurrunt, discernere
dam ita intelligendum est, ut non
; studeat. Finis vero voluntatis est
appetendo meditemur cum regno delectatio bona vel mala, ad quam
mercedem temporalem, ita quod nititur quisque pervenire. Unde
lat. 6. 3. non propter regnum, sed propter se, ut Augustinus super illum locum
_,ant. <L. b.
.... , ^ , . _, Psalm. 7.
viatt. 6. i.
scihcet regnum propter se appetamus rsalmi Scrutans corda etrenes, sic
: *o.
Vlatt. 5. 16. . . in medio
et ista proptcr ittud, sicut lpse docet. ait : « Deus solus scrutatur corda, enarratio-

Sicutenim petimus vitam seter- id est, quid quisque cogitet, et re- ibidem.
nam,petimusque etiam temporalia nes, id est, quid quemque delectet,
a Deo si ea petimus propter vi-
; quia finis curae et cogitationis est
tam seternam, non ofFendimus, ne- delectatio, ad quam cura et cogi-
que sinistra tunc scit, quid faciat dextc- tatione nititur quisque pervenire.»
ra, quia mercedem temporalem Et paulo post Opera nostra, quse :

nonprojo^rsemeditamur, se&proptcr sunt in dictis et factis, possunt

regnum Dei, ut sit lceva sub capite, et homines videre, sed quo animo
dextera in amplexu. Alioquin si hsec fiant et quo venire cupiant solus ;

temporalia propfer se quserimus,sic- Deus videt qui cum videt, cor es- ,

ut seterna,miscetur dextrse sini- se in coelo, et non delectari nos in

stra. Ideoque cum Dominus dixe- carne, sed in Domino, id est, cum A
'
Aug. ln
rit Attendite, nejustitiam vestram fa-
: bonae sunt cogitationes et earum ex P ositione
Psal. 9.
... . . . ~ . . . .

ciatis coram hominibus, ut videamini ab justnm. » Idem super

iines, dirigit ^-
eis ; alibi ait : Sic luceant opera vestra alterius Psalmi locum illum, scili- medium
10 "
bona coram hominibus, ut glorificent Pa- cet Inlaqueo isto, quem absconderunt,
:
^nis.
 398 LIB. 1!. SENTENTI/UU'M

Repetn comprehensus es4 pes eorum, dicit : istud vero tanqnam refectio vel

fens 1Vs animae amor est,qui, si pra- mansio viatoris. » Et sunt istse vo-
«xemplum.
V|IS es ^ ( ][ c itur cupiditos vel libido; luntates affectus sive motus men-
si rectus, Eo mo-
dicitur charitas. tis, quibus quasi gressibus vel
vetur anima, quasi ad locum, quo passibus tenditur ad patriam. Sic-
tendit, id est, ad delectationem bo- ut ergo altera est voluntas viden-

nam vel malam,quo se supervenis- di fencstras, ut supra,docente Au-

se per amorem Uetatur. » Finis gustino, didicimus, aitera quae ex

ergo voluntatis, ut praemissum ista nectitur, voluntas scilicet per

est, dicitur et illud quod volumus, fenestras videndi transeuntes ; lta

et illud propter quod volumus, et in- nonnuilis alia videtur esse volun-
tentio ad illud respicit propler quod tas eleernosynas dandi pauperi,

volumus, et voluntas ad illud qupd alia voiuntas habendi vitam. Aiii

volumus, u t verbi gratia, si velim autem putant, quod una sit volun-
esurientem reticere, ut habeam vi- tas et hic et ibi, sed propter subje-

tam seternam; voluntas est, qua volo ctorum multiplicitatem diversitas

reficere esurientem, cujus iinis memoratur voluntatum. Cseterum
est refectio esurientis ; intentio ve- quodlibet horum verum sit, iilud
ro est, qua sic ad vitam pervenire nuili in ambiguum venit, quin vo-

volo finis vero supremus est ipsa

;
luntas exsuo fine pensetur, utrum
vita, ad quam et alius finis refer- recta an prava, an gratia et
sit,

tur. quin nomine intentionis aliquando

finis, aiiquando voluntas intelliga-
An illa intentio sit voluntas. tur.
(Finis textus Magistri.)

g. Sedquseritur, utrum intentio ta-

dnferontia lis sitvoluntas et si volnntas est, QU/ESTIO UNICA.

secujidum
^ Q hoc opere s i t una eademque
.
;

a™™. de voluntas qua volo habere vitam Utrum intentio sit actus solius volun-
T 1 *
seternam, et qua voio reficere esu-
n
r]n' 6.
cap. tatis ?
rientem.Videtur nempetalis inten-
tio esse voluntas, ut enim voluntas Alensis 2. p. q. 106 m. 1. 2. 3. D. Thom. 1. 2.
;
q. 12. art. 1. et hic q. 1. art. 4. D. Bonav.
est qua volo reficere pauperem,ita ar-t. 2. q. 2. Richard. art. 3. q. 2.Dur. q. 2.
Gabr. q. 1. Vasq. 1. 2. d. 40. Marsil. 2. 22.
et voluntas est qua per istud volo
q.
art. 2.

habere vitam. Et alia quidem vi-

Circa distinctionem trigesimam Arg> j
detur esse voluntas qua volo ha-
bere vitam, et alia qua pauperi
octavam, in qua Magister agit ^nde8 '

subvenire volo. Sed ista ad il- de his, quae concurrunt ad pecca-

lam refertur. « Nam etsi hoc ita tum, cujusmodi sunt voluntas et
placeat, ut in eo aliqua dele- cum intentio finis, quaeritur unum :

ctationevoluntas acquiescat, non- Utrum intentio sit actus solius

dum est tamen iliud quo tenditur, voluntatis ? Quod non, omne per
sedhoc ad illud refertur, ut iilud se agens agit propter finem, ex 1.

tanquam patria civis, Phys ergo ex intentione.

deputetur y
 DIST. XXXVIII. QU.EST10 UNICA. 399

krg. 2. Praeterea non est distincta visio

tendit in aliud, et non ducitur in

illud, sedducit se in illud; et hoc

sine intentione copulante, secun-
dum Augustinum 11 . de Trinit. c. 2.
modo non potest esse alicujus po-
tentiae naturalis, sed tantum libe-
sed potest esse distincta visio pra3-
per rae, quia secundum Damascenum
cedens actum intellectus, et
cap. 23. Appetitus non liber ducitur ct
consequens omnemactumvolunta-
non ducit. Et ita est de omni poten-
tis ergo intentio non erit actus
;

tia naturali.
solius voluntatis.
Praeterea, Matth. G. Si oculus tuus
Hoc ergo modo proprie acci- (c)
Arg. 3.

totum corpus tuum erit piendo intendere, prout scilicet di-

fuerit simpicx,
vide ergo ne lu- cit in aliud tendere ex se, est
lucidum. Et ibidem :

Glos- principaliter potentiae liberse; sed

men, quod in te est, tcnebrce sint.

sa exponit oculum lumen de et

cum libere velle sit totius liberi

intentione, sed oculus et lumen

arbitrii,quod includit intellectum
pertinent ad intellectum; ergo, etc.
et voluntatem secundum illam
Ar§ '' 4 '
Praeterea, intentio includit rela-
opinionem 3. dist. 25. hujus totius
potentiae erit intendere, et hoc
tionem unius ad alterum ; sed re-
si propriissime sumatur; et non
ferre, sicut et conferre, est solius
erit (d) alicujus potentiae respectu
intellectus.
suiobjecti, sed respectu finis. Et In mni
Ratio
Gontra Magister in littera, et
oppos. praeterea Augustinus 11. de Tri-
cum in omni volitione secundum aX^quki
nit. c. 0.
Anselmum sit accipere quid et cur, et c ur '
et
intendere non respicit quid, sed cur, quomodo.

SGHOLIUM. prout tendentiam in

scilicet dicit
aliquid ut distans per aliquid, tan-
Ostendit intendere proprie competere po- quam per aliquod medium erit ;

tentise liberae, et sic licet requirat actum

igitur intentio (e) actus liberi ar-
intellectus, formaliter esse vohmtatis, tam
bitrii ratione voluntatis, et erit
respectu medii quam respectu finis ;
quod si

uno actu tendatur in medium et iinem, erit actus ejus, respectu ejus quod
simul usus et intentio. vult quod si
; et voliti (f) et ejus
propter quod est volitum, sit idem
2. Respondeo, (a) primo videndum actus volendi, idem actus erit usus
Vide
. Bonav. est, quicl dicitur per hoc nomen in- et intentio ; si autem alius, inten-
jpaesenii. tciulere. Intcndere enim dicit in aiiud tio dicet formaliter actum istum
^Vn^'
1
' tendere, hoc potest accipi genera- quo tendit voluntas in finem; et
oiutione.
ntendere
nter, sive ab alio habeat quod
*
in materialiter actum utendi, quo
quii illud tendat, sive a se movente se refert aliud in istum finem.
igniiicet ?

in iliud. Potest etiam tendere in Ad primum argumentum (g), pa- Ittt e*ntio

aliquid,sicut in objectum praesens, tet quod procedit de intendere, prout

1 L L
et
usus an
vel ut in terminum distantem vel dicit tendentiam alicujus determi- diffenmt?

absentem. Primo modo convenit nati et terminati ab alio.

omni potentiae respectu sui obje- Ad secundum dico (h), quod pri- L^tur
cti. Seeundo modo (b), magis pro- mam visionem non causat inten- .

visione
de

prie sumitur pro illo, scilicet quod tio voiuntatis copulans, sed tamen sensibiu
 .

100 IJH. II. SRNTENTIAUUM

qute illam potest copulare, concedo et

Mcest
quod ineodem instanti temporis, COMMENTARIUS.
|
nor
natura. in-
tellectione et ita Brmando illam visionem; (a) Respondeo. Doctor respondendo
et
intentione,
sed posita prima intellectione, ad quaestionem praemittit aliqua. Pri-
potasl
tamen
voluntas potest se convertere et mo, quia intentio sumitur ab hoc Tendere
Btmul avertere respectu aliarum opera- qu od est intendere et proprie inten- ..
in
cum 1 (
\ i i
ai m ,
i
p j es
duratione. tionum ad oopulandum vel non dere est in aliud tendere ) sicut multo- duphcitl
Vi.le . .,
. ,
, . -.
.
intellii^i.
intV. d. 12. COpulandum, et lta diversimode ties abstractum sumitur a concreto, ut
Quo
itatio copulare. Neganda est igitur ista justitia ajusto. Et dicit quod tendere in
Bubesi
voluntatis. major (i),quodnulla visio distincta aliud potest dupliciter intelligi : Primo
haberi sine intentione copu-
ssit generaliter, scilicet aut quod tendens in

lante, nisi intelligatur istam co- aliud habeat ab alio, et non a se, quod
pulationem non esse actum con- sic tendat in aliud; aut habeat a se quod
comitantcm; et hoc modo negan- sic tendat in aliud, et hoc modo est com-
da est quod visio distincta
ista, mune omni potentiae respectu sui objecti,

praBcedit tempore omnem intelle- sive illa potentia sit naturalis sive libera,
ctionem sive intentionem, licet sive sit potentia cognitiva sive appetitiva.
ista natura prsecedat. Vel si illa Nam si est tantum cognitiva, sive intel-

visio, quae est sine intellectione lectiva, sive sensitiva, sive etiam sit appe-

et intentione concomitantibus, po- titiva et non libera, et sive talis sit tan-

test esse sine intentione volun- tum naturalis sicut appetitus naturalis,

tatis copulante, sicut ista, cum sive tantum sequens cognitivam sensiti-
qua concomitatur intellectio et vam, sicut est appetitus sensitivus,

volitio, tunc neganda est ista pro- omnis talis habet ab alio quod tendat in

positio absolute, quod visio distin- objectum suum, differenter tamen, quia
cta non potest esse sine intentione potentia cognitiva tendit in objectum me-
copulante, nec istam negare est diante actu suo, et similiter omnis appe-
contra Augustinum. Vult enim titiva sensitiva; sed appetitiva naturalis
quod ipsa voluntas potest aciem tantum non tendit in objectum mediante
convertere ad objectum, et ten- aliquo actu elicito, sed tantum sola incli-

dere in objectum, sed non vult natione, et hoc patet a Doctore in quar-
quod nulla visio possit fieri, nisi to, dist. 49. qucest. 9.
intentio sic teneat et convertat. Adverte etiam quod istae potentiae co-
2.
Ad ultimum dico, quod conferre gnitivee et appetitivae sensitiva? dicuntur Adverte
per modum judicii est solius intel- ab alio habere quod tendant in aliud, pro
lectus, sicut et intelligere. Utendo quanto non habent actum, quo tendunt in

autem sive ordinando referre potestate sua ; et quod sic intelligat satis

unum amabile ad aliud, est vo- patet in littera. Si enim intelligeret quod
luntatis ; sicut enim voluntas est nullo modo'causarent actum, quo tendunt
reflexiva, quia immaterialis,ita et in objectum, sed quod simpliciter causa-
collativa, vel potens conferre suo retur ab alio, statim contradiceret sibi,
modo vel referre. quia expresse vult quod appetitus sen-
sitivus, de quo minus videtur, sit causa
saltem partialis sui actus, vide Doctorem
 DIST. XXXVIII. QILESTIO UNICA. 401

in primo, dist. 11. Dicuntur ergo ha- appetitiva libera, habet illud praesens

bere ab alio pro quanto non habent actum actu intellectum, et sic nulla potentia

quo tendunt in potestate sua; et hoc patet actu tendit in objectum, nisi ut in prae-

per Damascenum cap. 33. appetitus non sens aliquo pra^dictorum modorum.
liber ducitur e f , non ducit, id est, non li- Dico ergo, quod |
hic Doctor accipit

bere elicit actum, licet sit causa actus, ut objectum prcesens pro objecto volito

glossat Doctor in primo ubi supra. in ordine ad finem, et finis dicitur

(b) Secundo modo. Secundo accipitur objectum absens; patet, quia quando
tendere specialiter et magis proprie, sci- quis vult potionem propter sanitatem,
licet restringendo se ad unum membrum, potio dicitur objectum proesens, quia
scilicet prout habet a se quod tendat in potentia actu tendit in illud, cum actu

aliud, id est, prout habet in potestate sua eligit in ordine ad aliud, sed finis dicitur

actum, quo tendit in objectum; et hoc objectum absens, pro quanto ^potentia
modo competit, soli voluntati, cum ipsa actu non habet illum. Eligens enim
sola habeat actum in potestate sua. Et no- potionem actu propter ' sanitatem, actu
ta, quod cum accipitur generaliter, acci- non habet sanitatem, ideo sanitas dicitur
pitur prout est commune utrique membro, objectum absens, et sic finis dicitur ter-

scilicet habere ab alio, vel habere a se minus distans vel absens.

quod tendat in objectum, sed specialiter (c) IIoc ercjo modo. Istis praemissis, po- 4.
Prima
accipitur prout seorsum accipitur pro nit Doctor duas conclusiones. Prima est, conclusio.
Quid
altero membrorum, id est, tendere non quod intendere proprie et principaliter est sit libere
velle.
libere ut convenitomni potentiae cognitivas solius voluntatis, cum illa sola sit libera.

et appetitivae, naturaii vel sensitivoe, ut Et addit,quod libere velle est actus lotius
supra dixi, et tendere libere ut tantum liberi arbitrii,quod includit inlellectum et

convenit voluntati ; hoc tamen secundum voluntatem, secundum illam opinionem

membrum est magis ,
proprie quam pri- tertiam, dist.%%. quae ponit quod voluntas
mum, quia hoc est in potestate tendentis, non est causa totalis sui actus, sed tan-
primum non. tum partialis, ita quod concurrit objectum
3. Secundo proeniittit, quod objectum est ut alia causa partialis. Et cum dicitur
Objectum . .

est dupiex. duplex, scihcet praesens vel absens. In quod intellectus est pars liberi arbitrii,
proposito accipitur objectum praesens non debet sic intelligi, si enim entitas objecti
praecise, ut aliqui exponunt, prout scili- ponitur causa partialis, actus voluntatis
cet est praesens in se, vel in specie debet intelligi de objecto actu cognito ab
intelligibili, quia ut potentia tendit in intellectu, ita quod actu cognosci tantum
objectum, non potest in ill ud tendere, requiratur ut dispositio proevia, sicut
nisi habeat iilud prassens, vel in se, vel etiam essentia divina non concurrit ad
in specie intelligibili, vel in aliquo alio productionem Spiritus sancti, nisi prius
repraesentativo. Si enim est potentia co- cognoscatur ab intellectu divino ; non
gnitiva habet illud praesens in se, ut quod sic cognosci sit ratio producendi, ut
tendit in illud actu cognoscendi intuitivo, supra patuit in primo, dist. 2. et 10. etin
et habet illud prsesens in alio ut tendit secundo, dist. prima, qucest. 1. Accipien-
in illud actu intelligendi abstractivo. Si do ergo sic objectum tale objectum dicitur
vero y
est potentia appetitiva sensitiva, intellectus, pro quanto non dicitur causa
habet illud prsesens ut actu sensatum ; si actus, nisi ut relucet in intellectu, et
Tom. XIII. 26
 402 UB. II. SENTENTIARUM

aciu cognoscatur modo prseexposito. Si aliquid tanquatn per aliquod medium,

\evo non ponitur objectum causa partia- scilicet per ipsum objectum volitum pro-
lis actus, sed prsecise cognitio objecti, ut pter finem.
multi tenent. tunc intellectus accipitur (e) Erit igitur intentio actus liberi ar-
prsecise pro actu intelligendi, qui actus bitrii ratione voluntatis, idest, quod erit

secundum Doetorem, est qualitas absoluta, actus libere elicitus ratione voluntatis.

ut subtiliter probat in quodl. quoest. 13. Licet enim talis actus sit a voluntate et

Et tunc esset bona difficultas, quia actus intellectu, modo supra posito, non tamen
intelligendi ponitur operatio potentiie, et dicitur libere elicitus, nisi tantum ratione
operatio dicitur finis potentice, et non po- voluntatis. Sequitur, et erit actus ejus
tentia productiva, ut satis \)dXei inprimo, respectu ejus quod vult, idest, quod in-

dist. 2. et tamen si ponatur causa par- tentio erit actus voluntatis etiam respectu

tialis actus volendi, tunc habet rationem ejus quod vult, id est, respectu objecti

potentice productivse, sicut et calor dici- voliti propter finem, ita quod intentio
tur potentia productiva. Sed heec difficul- principaliter et quasi formaliter, est actus

tas cum solutione alibi apparebit. voluntatis respectu finis, et minus prin-

5
(d) Et non erit Secunda conclusio: In- cipaliter et quasi materialiter, erit ipsius
Secunda ( C)Ui erc non es t actus alicujus potentiee res- voluntatis respectu ordinati ad finem. In-
conclusio. J r *

pectu sui objecti, sed respectu finis. Hic tentio enim includit, et actum respectu
Doctor non negat finem esse objectum po- finis, et actum respectu ordinati ad finem.
tentise,quia respectu voluntatis tam finis, Unde proprie non dicitur intentio respe-
quam ordinata ad finem, sunt objectum ctu finis absolute sumpti, si quis enim ab-
voluntatis, cum contineantur sub objecto solute tendit in sanitatem, non dici-

adeequato voluntatis, ut satis patet a tur talis actus proprie intentio ; imo
Doctore in primo, dist. 3. qucest. 3. et tunc sanitas sic absolute volita, dicitur
in quarto, dist. 49. ubi ponit idem ob- objectum, quia et voluntas respicit tale

jectum, sub eadem ratione formali res- objectum ut quid et non cur. Intentio
pectu intellectus et voluntatis. Accipit ergo proprie est cum quis vult potionem
ergo hic objectum pro ente ad finem, in propter sanitatem.
quod immediate tendit, ut in objec- (f) Quod si et voliti, et ejus propter 6
ld
tum prassens, modo praeexposito ; et quod est volitum, etc. Vult dicere, quod .. Q^ .

hoc modo finis non dicitur objectum, si volitio finis et entis ad finem (ut cum intentio.

quia potentia tendit in illud, ut quis vult dare panem propter Deum, vel
in terminum distantem vel absentem, ut cum quis diligit proximum propter Deum)

supra patet. Sive objectum iu proposito sint tantum unus actus, quo scilicet dili-

accipitur pro volito absolute, ita quod git proximum et Deum, sed proximum in

dicitur quid volitum, ut potio absolute est ordine ad Deum, tunc ille actus diligen-
quid volitum, sed finis non est sic voli- di dicitur usus et intentio, nam uti pro-
tus, imo est terminus. Si eniin qmcritur, prie est assumere aliquid in facultatem
cur Franciscus vult potionem, rcsponde- voluntatis propter aliud, id est, est velle

tur, quod propter sanitatem, et sic inteu- aliquid propter finem ; et hoc modo usus
dere non respicit quid, sed cur, prout et intentio nullo modo differunt ab invi-
scilicet intendere dicit tendentiam in cem. Si vero dilectio proximi et dilectio

aliquid, ut distans, scilicet in finem per Dei, cum scilicet diligo proximum pro-
 DIST. XXXVIII. QILESTIO UNICA. 403

pter Deum, sint actus distincti, lunc in- dist. 3. qitcest. 3. et in proremio Metaph.
tentio dicet formaliter actum, quo volun- si ergo cognitio sensitiva est prior actu
tas tendit in finem, non tamcn ut in finem intelligendi, erit etiam prior actu volendi,

absolute, et in se consideratum, ut supra patet, quia volitio objecti praesupponit ne-

di\i, sed utquotendit in finem, pra^sup- cessario cognitionem illius, quia voluntas
ponendo alium actum, quo tendit in ali- non fertur nisi Ln praecognitum. Patet
quid propter finem; et sic intentio forma- ergo antecedens, et consequentia proba-
liter respicit cur, et materialiler respicit tur per Augustinum 2. de Trinit. cap. 2.

actum utendi, quo refert aliud in istum qui vult quod non potest esse distincta
•

ntentio
finem, id est, quod respicit illum actum, visio sine intentione copulante ; ergo in
boHus ipsum
p U ta dilectionem proximi, qua quo
jj di- illo priori ponitur visio coloris di-

ligo in se absolute proecise in ordine ad stincta ponitur intentio copulans.

Deum dilcctum. Et hoc est quod dicit (g) Ad primum argumentum. Respon- 8.
Nota.
Doctor. det Doctor ad primum, quod procedit de
Ad argumenta principalia. Primo arguit intentiane sive de intendere, prout dicit
7. probando quod intentio non sit solius tendentiam alicujus determinati et termi-
voluntatis, et primo sic : Omne agens nati ab alio. Haec tamen responsio debet
propter finem agit ex intentione, patet, sane intelligi, quia si intelligatur de omni
quia agens propter finem intendit finem, per se agente, tunc non est cum
vera,
aliter non ageret propter finem. Sed omne etiam voluntas sit per se agens cum sit
per se agens agit propter finem, patet agens a proposito, imo tale est magis
per Philosophum secundo Phys. text. per se agens, cum habeat actionem in

com. 8. et dicitur omne per se agens, quod potestate sua, et etiam cum agat propter
agit per formam quam in se habet, quse finem neeessario prsecognitum ab ejus
forma est principium formale agendi, ut intellectu ; intelligitur ergo responsio de
exposui in prolog. qncest. prima, et omni per se agente alio a voluntate, quod
clist. 2. primi, modo sunt plura talia non habet actum in potestate sua, ut su-
agentia prteter voluntatem, ut patet. pra patuit.
Secundo arguit sic : Datur visio di- (h) Ad secandum dico primo, quod con-
stincta, puta albedinis, prior omni actu sequentia est falsa, loquendo de intentione
voluntatis tam elicito quam imperato; proprie accepta. Nec hoc vult Augusti-

ergo datur intentio prior omni actu vo- nus, vult enim quod ipsa voluntas potest

luntatis, ergo intentio non est actus soli- aciem, puta potentiae visivse, convertere
us voluntatis. Antecedens patet, quia ad objectum, et tendere in objectum, sed
actus potentigesensitivre ut potentiee visi- non vult quod nulla visio possit fieri nisi

vse, est simpliciter prior actu intellectus. intentio sic tendat et convertat, imo potest
Tum, quia nihil est in intellectu, quin esse visio distincta coloris absque hoc,
prius fuerit in sensu, et omnis doctrina quod voluntas teneat aciem potentia? visi-

fitex prseexistenti cognitione sensitiva, ut vse in tali colore; et hoc patet, quia hoc
patet in primo Poster. et primo Metaph. minus videtur de cognitione intellectus,

in procemio. Tum, propter ordinem poten- et tamen stat distincta cognitio intellectus,

tiarum, quia nunquam potentia intelle- respectu alicujus objecti, et tamen non
ctiva operatur/quin prius aliqua sensitiva sequitur necessario quod voluntas copulet
operata fuerit, et hocsatis patet inprimo, vel teneat intellectum in lali cognitione.
 :

404 LIB. II. SENTENTIARUM

Brevius tamen potest dici, etmagis ad so- sari a voluntate, licet proprie causetur a

lutionem argumenti, quia si Augustinus potentia et objecto ; et similiter cum vo-

loquitur de intentione, qua^ est actus vo- luntas imperat potentiae visivae ut sistat
luntatis, et quod visio distincta non po- in tali visione, et quod continuet illam,

test haberi sine tali intentione copulante, talis visio sic continuata dicitur suo mo-
habetur propositum, quia talis intentio do causata a voluntate, licet proprie cau-
copulans est actus solius voluntatis. setur et continuetur a potentia, et objecto.
Si vero loquitur de intentione, qune Loquendo ergo de ista causatione volunta-
non est actus voluntatis, sed ut est actus tis,dicit Doctor quod prima visio non po-
alterius potentiae, patet tunc' quod non lo- test sic causari, quia voluntas non potest
quitur de intentione proprie sumpta, quae imperare primam visionem, sicut nec pri-

est actus potentiae liberas, ut supra patet. mam intellectionem, ut supra patuit dist. 9.

Doctor tamen in hac responsione

ostendere, quod bene potest esse distincta
intendit et

ma
infra patebit

intellectio coloris
dist. 42. Sicut ergo pri-
necessario proesup-
Pr
^
exem P lum
at0 "

visio absque intentione copulante, prout ponit primam visionem illius propter or-
intentio copulans est actus voluntatis, ita dinem potentiarum, quia color pro statu

quod talis intentio copulans non est prior isto necessario prius, saltem natura, vi-

visione, imo loquendo de prima visione detur, quam intelligatur ; sic actus vo-
alicujus objecti respectu talis visionis, luntatis, et elicitus et imperatus necessario
non potest esse prior, nec tempore, nec praesupponit primam visionem coloris,

natura, sed necessario est posterior natu- cum necessario preesupponat primam in-

ra, et hoc propter ordinem potentiarum ;

tellectionem, et sic patet quomodo volun-
potest tamen esse simul in eodem instan- tas non potest imperare primam visio-
ti temporis, sed non simul in eodem in- nem. Posita tamen prima visione alicu-

stanti naturae. jus coloris in aliquo instanti temporis, in

9. Declaro tamen hanc litteram, cum dicit eodem instanti potest voluntas imperare
primam visionem non cansat intentio continuationem illius, et sic firmare po-
copulans, et csetera. ln hac littera sunt tentiam in tali visione, et hoc modo co-
plura notanda : Primo, notanter dicit pulare, sed hoc non potest in eodem in-

Doctor quod prima visio non causatur a stanti naturae. Nam prius natura est visio
voluntate copulante, non intendit hic coloris, et posterius naturaintellectio ejus-

quod aliqua visio possit immediate causa- dem, et magis posterius natura est volitio,

ri a voluntate, quia nulla causatur ab ea, et sic in aliquo instanti, posteriori natura
nec prima, nec secunda, ita quod in es- ipsa prima intellectione, et prima visione
sendo simpliciter dependeat a volun- potest copulare intellectum objecto ; et

tate, imo omnis talis praecise causa- similiter sensum, scilicet firmando intel-

tur ab objecto, et potentia visiva. lectum in illa prima cognitione coloris,

Sed accipit hic causare improprie pro et sensum in illa prima visione. Nunquam
quanto, scilicet potest copulare poten- tamen voluntas posset immediate firmare
tiam objecto sive convertere potentiam sensum in visione objecti nisi prius intel-
objecto, et similiter firmare potentiam in lectus haberet intellectionem ejusdem.
objecto ;
quando ergo voluntas imperat Secundo dicit quod habita prima visio- 10.

potentise visivae ut videat colorem, talis ne objecti, et prima intellectione ejus-

visio sic imperata dicitur suo modo cau- dem, quod tunc voluntas potest se con-
 DIST. XXXVIII. QU/ESTIO UNICA. 405

vertere et avertere respectu aliarum lante, sed potentia visiva respectu cujus-
operationum ad copulandum vel non cumque coloris potest habere visionem
copulandum. Vult dicere, quod respec- distinctam; ergo nulla talis visio potest

tu secundae visionis et secundae intel- esse sine intentione copulante. Si major

lectionis, potest voluntas habere aliquam intelligatur, quod omnis visio sit neces-
causalitatem, id est, quod potest impe- sario imperata a voluntate, falsa est, quia

rare secundam visionem, et similiter prima visio non est imperata, ut supra
secundam intellectionem ejusdem objecti, patet. Si vero intelligatur, quod nulla vi-

et similiter potest avertere intellectum, sio potest esse, quin ad ipsam possit con-
et similiter sensum ab uno objecto, et comitari intentio copulans sive firmans,
convertere ad aliud objectum, et hoc conceditur, quia in eodem instanti tempo-
magis infra patebit dist. 42. ris quo ponitur visio prima, potest poni
(i) Neganda est igitur ista major. In cognitio et intentio voluntatis imperans
hac littera ponit duo. Primum est, quod continuationem talis fvisionis. Si vero in-
ista propositio^est falsa, scilicet nulla vi- telligatur sic, quod talis intentio copu-
sio distincta potest haberi sine intenti- lans necessario concomitatur visionem in
one copulante, et hoc accipiendo intenti- eodem instanti temporis, propositio est

onem proprie prout est actus potentiae falsa, quia potest esse visio sine tali in-

habere ; et quod sit falsa, patet, quia pri- tentione, ut supra patuit ; et hoc patet per

ma visio non potest imperari avoluntate, litteram sequentem.

licet ejus continuatio possit imperari, ut Ad secundum patet responsio, quia

glossa accipit ibi inlentionem prout est
supra patuit. Secunda propositio est ista :

actus totius liberi arbitrii, et hoc modo

nulla visio distincta potest haberi, quin
pro quanto includit intellectum, modo
ad ipsam possit in eodem instanti tem-
prseexposito in principio quaestionis, di-
poris, licet posterius natura concomitari
citur intentio oculus et lumen.
intentio voluntatis firmans illam visi-
Ad ultimum dicit quod conferre per
onem,et continuans, ut supra patuit. For-
modum judicii est solius intellectus, sicut
metur ergo sic syllogismus : Nulla visio et intelligere. De hoc vide Doctorem infra
distincta potest esse sinc intentione copu- dist. 41 . elin 1 . dist. 52.
 DISTINCTIO XXXIX. 407

DISTINCTIO XXXIX.
(Textus Magistri Sententiarum.)

nia quse sunt, inquantum sunt, bo-

Quare voluntas dicitur peccatum, cum na ipsam voluntatem,

esse, quia et

sitde naturalibus, quorumnullum ali-

inquantum est, vel inquantum
voluntas est, ut supra posuimus,
ud peccatum est.
bonum esse asserunt, sed inquan- Dist.
A
XXXV.
Hic autem oritur quaestio satis
tum inordinata est, mala est et n* a
a.
peccatum. Ubi potest abera istio- iiepiicatar
xxxvil necessaria, ex superioribus cau-
bt.A.B.c;. nabiliter quseri Si voluntas, in-
sam t ra hens. Dictum est enim sn-
:

pra, voluntatem inesse naturaliter

quantum inordinata est, peccatum
est, quare ergo intellectus, ra-
homini, sicut intellectus et memo-
tio et ingenium et hujusmodi, cum
ria. Quae autem homini naturalia
quantumcumque vitientur, inordinata sunt, peccata non sunt?
sunt,
Inordinata vero sunt, sicut volun-
bona tamen esse non desinunt,
quia non valet vitium bonitatem,
tas, cum ad rectum finem non
tendunt, eorumque actus prseva-
in qua Deus eam fecit, penitus con-
verbi gratia, intelle-
ricationes. Ad quod illi dicunt, vo- Respons.
sumere, ut,
luntatis nomine aliquando vim, sci-
ctus vel racio et ingenium ac me-
licet naturalem potentiam vo-
moria, etsi vitiis peccatis obnubi-
lendi, aliquando actum ipsius vis
ientur et corrumpantur, bona ta-
significari. Vis autem ipsa, natura-
mensuntnec peccata nominantur,
literanimae insita, nunquam pec-
sicut Augustinus de ratione, quse
est imago Dei, in qua facti sumus,
catum est, sicut nec vis memoran-
de Trinit. di vel intelligendi; sed actus hujus
evidenter ostendit in 15.

imago, in qua vis, qui et voluntas tunc

dicitur,
« Haec est, inquit,
peccatum est, quando inordinatus
homines sunt creati, qua caeteris
est.
Auo-. c. 8. animalibus praesunt;quae creatura,
in rebus creatis excellentissima, Quare actus voluntatis sit peccatum, si
cum a Deo justiflcatur, a deformi actus aliarum potentiarum non sinl
forma in formosam mutatur for- peccata ?
mam. Erat enim etiam inter vitia
natura bona ». Haec autem imago, Sed adhuc quaeritur, quare hu- i>.

ratio est vel intellectus. Cum ergo jus naturaiis potentiae actus pec-
Qmestio. voluntas de naturalibus sit, quare catum sit, si aliarum potentiarum
Resp. l.
-p sa non sem p er bonum est, etsi actus peccata non sunt, scilicet
aliquando vitiis subjaceat? Ad hoc potentiae memorandi, cujus actus
facile respondent qui dicunt, om- est memorare, et potentiae intel-
 408 LIB. II. SENTENTIARUM

ligendi, cujus actus est intellige- malum et operatur, quia servus est

opponiuir. re? A(l quod et ipsi dicunt, quia peccati, et ejus voluntatem, sicut Dist.xxi
lil. K.

alterius generis est actus ille vo- supra dixit Augustinus, libenter
luntatis quam actus memoriae vel quomodo ergo naturaliter
facit;

intellectus. Hic enim actus est ad vultbonum? An est eadem volun-

aliquid adipiscendum, vel non idem motus, qua liben-
tas, id est,
Resp. 1.

amittendum. qui non potest esse ter peccato servit, et qua natura-
de malis, quin sit malus. Velle liter vult bonum? Si non est ea-
Dubium i. enim mala malum est, sed inteU dem voluntas, quae ergo istarum
Dist.
ligere velmala malum
memorare est, qua?, cum homo justificatur, a XXVI.
servitute peccati liberatur? Ut lit. A,
non est quamvis eorum quidam
;
e-

etiam hos actus esse malos inter- nim superius disseruimus, gratia
dum non improbe asserant. Me- Dei voluntatem hominis liberat
morat enim interdum quis malum, et adjuvat, quae voluntatem homi-
ut faciat, et quaerit intelligere ve- nis praeparat adjuvandam et adju-

rum, ut sciat impugnare. Ecce vat praeparatam. Sed quse est illa

qualiter solvitur praemissa quae- voluntas? An illa quae naturaliter

stio ab his, qui tradunt, omnia vultbonum? an quae libenter servit
esse bona, inquantum sunt. Qui peccato, si tamen duae sunt volun-
vero dicunt, voluntates malas pec- tates? Proposita est quaestio pro-
cata esse et nullo modo bona; funda, quae varia a diversis expo-
Resp. 2. brevius respondent dicentes actum sitione determinatur. Alii enim
RefP; l
voluntatis non esse de naturalibus. dicunt, duos esse motus; unum, quo *

sed vim ipsam et potentiam vo- vult bonum naturaliter. Quare natu- ca P- ^5 -

lendi, quae semper bonum est et raliter et quare naturalis dicitur ?

in omnibus est, etiam in parvulis, Quia talis fuit motus naturae hu-
in quibus nondum est ejus actus. manae in prima conditione, in qua
creati sine vitio sumus, quae pro-
yrie natura dicitur. Fuit enim homo
Quomodo intelligendum sit illud: et homo
creatus in voluntate rectus. Un-
etiam qui servus est peccati, naturaliter
de in Ecclesiasticis Dogmatibus scri-
vult bonum.
ptum est « Firmissime tene,
: pri-
mos homines bonos et rectos esse
c.
Qusestio
_
Prseterea quaeri solet, quomodo creatos cum. libero arbitrio, quo
Ambros.
cap. 18.
intelligendum sit quodait Ambro- possent, si vellent, propria volun-
commenta- s i USj exponens illud verbum Apos- tate peccare; eosque non necessi-
ad 7. cap. toli Non enim quod volo illud aqo,
:
* J tate, propria voluntate pec-
sed
ad Rom. '

casse. » Recte igitur dicitur homo

.

sed quod nolo, illud facio. Dicit enim

quod « homo, subjectus peccato, naturaliter velle bonum, quia in
Dubium 2-
facit quod non vult, quia naturali- recta et bona voluntate conditus
ter vult bonum. Sed voluntas hsec est. Superior enim scintilla rationis,
semper caret effectu, nisi gratia qua3 etiam, ut ait Hieronymus « in

Dei adjuvet et liberet. » Si homo Cainnon potuit extingui » bonum

subjectus peccato est, vult quidem semper vult et malum odit. Alium
 .

DIST. XXXIX. QUjESTIO I. 409

autem dicunt esse motum mcntis, rio vult justitiam, quia justitia est
Hier. in
oomment. quo mens, rehcta superiorum le*
. ,

perlcetio
.

conveniens sibi,
aeque
....
Ezech?' ge, subjicit sc peccatis eisque si ut commodum. Sed illud, quo
BU
ioco:° oblectatur. Istc molus, ut aiunt, homo nccessario inclinatur in
scintnia
a-ntequam alicui adsit gratia, do- justitiam,ponitur synderesis; ergo
q
a S ectas
m na kur m homine et regnat alte-
i aliquid est in voluntate, quod po-
seris
canuentis.
rumque deprimit motum; uterque 1.
poni synderesis.
test r •/

tamen ex libero arbitrio est. Ve- Prseterea, voluntas naturalis ne-

niente autem gratia, ille malus cessario vult illud in quod tendit, Arg. 3.

motus eliditur, et alter naturali-
ter bonus liberatur et adjuvatur,
Dubium 3. ut efiicaciter bonum velit. Ante
gratiam vero, licet naturaliter ve-
lit homo bonum, non tamen abso-
lute concedi oportet,
quod patet ex 13. de Trin. cap. 5. ubi
vult Augustinus quod certum est
omnes velle beatitudinem propter
inclinationem naturalem ad illam,
quod non esset certum, si voluntas
bonam habe- non necessario vellet eam ergo ;

re voluntatem, sed potius malam. naturaliter volitum est neces-

Resp.
Alii autem unam esse vo- dicunt, sario volitum. Sed justitia est
luntatem, id est, unum motum, naturaliter volita a voluntate,
quo naturaliter vult homo bonum quia est perfectio ita naturalis vo-
et ex vitio vult malum eoque dele- luntati, sicut commodum, ergo
ctatur inquantum vult bonum,
; et est necessario volita; debet ergo
naturaliter bonus est, inquantum illud poni in voluntate, quod po-
malumvult, malus est. nitur necessario principium incli-
(Finis Textus Magistri.) nandi voluntatem ad justitiam,
hoc est synderesis; ergo, etc.
Arg. 4.
AT irnnm T A T Prseterea, natura inferior, puta
lrrationahs, habet prmcipium ten-
dendi in illud, quod sibi convenit
Utrum synderesis sil in vohmlate ?
^^ secl]ndum naturam suam .

ergo et voluntas habebit necessa-

, .

Alensis 2. p. q. 7. m. i. et 2. D. Thom. 1. p. . ... ,.

HO pnncipium tendendl in JUStl-
.

g. 79. a. 12. 13. ubi Gajet. Gonrad. D. Bonav.

hic a.2.q. 1. et2. Richard. art. 3. quscst. 1. et fjo™
imm rm rp -jUj
COnveniG py
r ll9e S1D1 onuvpnif eX nafnrfl
naiura
2. Durand. quxst. 4. Gabr. quxtt. 2. art.S. l >

Cord. /. 3. quzst. 1. Henr. quodt. 1. quzst. 18. Slia.

Vasq. 1. 2. d. 59. . .

Oppositum vult Magister ln lit- Ratio

0pp0Slt
Circa distinctionem trigesimam
'

tera adducens Hieronymum super

L nonam, quseruntur duo primo, : Ezechielem, quod superior portio
Ar s- utrum synderesis sit in volunta-
J
-
rationis est synderesis; ergo est
te ? Quod sic, semper enim remur- in superiori portione rationis;
murat malo; remurmurare est ergo in intellectu, qui intendit con-
voluntatis templationi.
Prseterea, voluntas necessario sgholium
Al
Ar . o
*•
vult commoda. Secundum Ansel- „ ±. . ,. . .

8- Posita ratione ad oppositum, hic resolvitur

mum de Concordia, 26. et 24. commoda qu88Stio nsec in seq> a num> 4< ubi resolvun _
non velle nequit; ergo seque necessa- tur argumenta hic posita.
 uo LIB. II. SENTENTIAKUM

do conscienliam, et habens majorem noti-

tiam, haberet de operando conscientiam
QILESTIO II. strictiorem, quod falsum est, quoniam
videmus scvpius habentes majorem ope-
Utrum conseientia sit in voluntate? rundorum notiliam minorem haberc
opcrandi conscientiam ; ethocideo, quia
Alensis 2. />. q. 77. m. 3. etperjotum. D. Thom. 1. conscientia ad partem animce cogni-
/>. </.79. a. 13. D. Bouav. luc. a. 1. q. 1. et 2.
Richard. 2. q. 1. 2. ct 3. Gabr. ?. 1. dub. I.
tivam non pertinet, sed ad affectivam,
Vasq. i. 2. d. 59.
sicut enim in cognitiva sunt lex natura-
lis et universalis regala operandorum 9
et
i. Secundo qua^ritur, utrum con- ratio recta, ut particularis ; sic ex parte
Sxg. 1

scientia sit in voluntate? Quodsic, voluntatis est quidam universalis motor

ad Ilebr. 13. Confidimus enim quod bo- stimulans ad opus, secundum regulas
nam conscientiam habemus; bonitas universalcs legis naturce et dicilur synde-
;

pertinet ad voluntatem ; igitur et resis quce est in voluntate qucedam natura-

conscientia. lis electio, semper concordans cum natura-
.2. Praeterea, si esset in intellectu, li dictamine legis naturce. Et ideo dicitur
al. con- ,
, . .>.,.,
scientio- tunc plus sciens de agibihbus,esset Quid
synderesis, hoc est conelectio, a syn quod synderesj
plus conscientiatus consequens
' S m
;
est con, et haeresis quod est electio. Et Hend C
est falsum; ergo et antecedens. quidam motor particularis stimidans ad
Ad oppositum, Ecclesiastes 7. Scit opus, secundum dictamen rationis rectce,
Ratio ?tttVw conscientia tua, quia et tu crebro et dicitur conscientia, quce est in volun-
°Actus' maledixisti aliis. Hoc etiam patet de tate qucedam electio deliberativa semper
.onscien-
ac tibus conscientiaB, qui sunt testi- concordans cum dictamine rationis rectce;
ficare, accusare, judicare, etc. quse et ideo dicitur conscientia, hoc est cum
omnia pertinent ad rationem et scientia, quia electio in voluntate deli-
intellectum; ergo, etc. berativa concordans cum scientia in
iienr. Hic dicitur,quod lex naturaeprin-
quodl. 18. •

cipia
• .1-
naturaha ,
agendorum con-
ratione recta, et quce sequuntur ibidem.
q . i.

tinet, et dicit quod synderesis est

SGHOLIUM.
pondus voluntatis, conscientia ve-
ro ejusdem habitus; qusere.
Refutat Henricum asserentem synderesin
Hic est primo notandwn, quod non etconscientiam esse habitus voluntatis
de ;

Unde
mnt ^ em in operandis ratio rccta ct con- synderesi affert duas rationes, de conscien-
tormetur
recta rati r »
scientia. Ex universalibus enim rernUis
J
tia quatuor, et sunt satis clarse.
agendo- operandorum, quce sunt de dictamine le-
rum.
gis naturce, quasi ex propositione majori, 2
Contra istud arguitur primo
(a)
[ m p ugna.
et particularibus operandis sumptis sub de synderesi, quia si ipsa habeat r
Hen^ q>4t
illis recjulis universalibus consilio rati- actum elicitum necessario tenden- De h0 L
, ?n
d. 49.
onis, quasi ex minori propositione , for- tem in bonum et resistentem malo, <i-
9 - et
qu ° c
matur ratio recta operandorum particula- et nihil tale est in voluntate, ergo
rium. Sed nondum ex hoc habetur operan- ipsa non est in voluntate. Proba-
di conscientia, quia tunc omnis habens tio assumpti, quia dist. 1. primi lib.
operandorum notitiam haberetde operan- ostensum est, quod voluntas non
 DIST. XXXIX. QUjESTIO 11. 411

necessario fruitur fineostenso,nec propria causa igitur non potest

;

aliqua potentia, vel vis, vel habi- causari ab alio actu, nisi iste actus
tus in ea potest esse principium contineat in se virtualiter actum
necessario fruendi; igitur nec prin- voluntatis. Sed actus intellectus
cipium necessarium concorditer non potest continere in se virtuali-
volendi principiis practicis, quoe ter actum voluntatis secundum is-

sumuntur a iine. tum, quia actus voluntatis est per-

Prseterea (b), si esset aliqua talis fectior; igitur non potest intelle-
potentia, vel vis, vel portio in vo- ctus per actum suum causare in
luntate, quse actu elicito necessa- voluntate tale pondus, quod sit
rio tenderet in bonum, et resiste- quasi habitus voluntatis.
ret malo, ipsa esset suprema in Prseterea, (e) aut potest voluntas
tota voluntate, quia ipsa respice- istud pondus non recipere, et tunc
ret finem ultimum, a quo sumun- intellectus non erit causa ejus suf-

poaituni
^ urP rima principia practica; igi- flciens causa enim sufiicientc
;

voiumate
tur in potestate ejus esset ipsa vo- agente sequitur effectus, maxime
p° lest eam
neces^itare
. luntas, secundum quamlibet vim quando passivum est debite appro-
ad et portionem ejus inferiorem, ita ximatum. Aut non potest non reci-
vei quod ipsa movente, portio vel vis perc, et tunc stante illa considera-
Consdentia inferior obediret sibi, et conformi- tione-actuali in ratione, non potest
llte no
a ctu ter moveretur; igitur ipsa impedi- voluntas istud pondus deponere,
habitus re ^ omne peccatum in voluntate, quia non minorem necessitatem
Q nm s Gl1 ^ iP sa necessario movere-
ap iv s
'
habet ratio in conservando pondus
i
Sodi i

T t
q ;, 14; tur, ita tota voluntas necessario
T
causatum, quam
x
causando. in
Intellectus
non potest m0 veretur ad eius motum et ab Prseterea, aut necesse est volun-
producere .

actum in ea, et si tota voluntas esset re- tatem agere secundum lllud pon-
*

cta, nullum peccatum esset in vo- dus datum, aut non. Si sic, igitur
luntate. non est libera, quia agens hujus
Contra aliud (c) de conscientia ponderis est naturalis causa lgi- ;

arguitur primo, quia habitus ap- tur et effectus ejus erit forma
petitivus non generatur ex uno naturalis igitur necessario agens
;

actu sed ; exuno syllogismo practi- secundum illud pondus, non libe-
co, deducendo evidenter aliquid re agit, quia non est in potestate
conclusum ex primis principiis ejus sic, vel aliter agere. Si non
practicis fit conscientia; igiturnon necesse est agere secundum istud
est habitus appetitivus acquisitus. pondus, quod etiam videtur vel-
Patet etiam quod non est innatus, le Apostolus ad Roman. secundum

neque portio, nec vis. illam Gloss, quiquid est contra cons-
Prseterea (d), quod natum est cientiam, etc. ex quo patet quod
. . Omne
causari ab aliqua causa, non po- peccatum ahquod potest commit- quod non
est ex fide
test causari ab alia nisi virtualiter ti contra conscientiam, et tunc se- peccatum'

oontineat perfectionem illius cau- quitur, quod stante conscientia

sse; habitus voluntatis natus est perfecta, potest voluntas velle oj>
causari ab actu voluntatis, sicut a positum ejus, quod dictatur se-
 412 LIB. II. SENTENTIARUM

cundum illam, et ita nunquam timo fine, ut ipse tenet, et est verum, ut
per actum voluntatis corrumpe- satis patet in prohgo, quoest. ultima,
tur iste habitus; quod videtur al> ergofinis est magis rectitudo, et hoc vir-
surdum (f), ponendo quod sit ha- tualiter vel formaliter. Vide quae exposui

bitus voluntatis. mi prohgo, qucest. ultima. Si ergo vo-

luntas non vult necessario conformiter
COMMENTARIUS. dictamini recto de ultimo fine, multo
minus vult necessario conformiter prin-
l #
Antequam respondeat ad quoestionem cipio practico, quod habet totam recti-

Henriti P rmi ° p«mit opiniouem Henrici quodl. tudinem ab ultimo fine. Sed nulla vo-
primo t q. 18. qui ponit tam synderesim, luntas creata vult necessario ultimum
quam conscientiam in voluntate ut in sub- finem in universali, nec ultimum finem
jecto, ita quod synderesis est quidam in particulari clare visum, ut subtiliter
habitus in voluntate, quo voluntas tendit probat Doctor in primo, ciist. 1. qucest.

Ouid sit
m bonum et resistit malo. Et similiter 4. et hoc idem in 4. dist. 49. qucest.
synderesis.
CO nscientia est quidam habitus in volun- 9. et in quodl. qucest. 26. Nec etiam
tate, quo voluntas tendit in bonum par- vult ipsum necessario ut elevata per
ticulare sive dictatum a recta ratione, sive quemcumque habitum, ut habet de habitu
dictatum a cognitione conclusionis syllo- charitatis, de quo magis videtur, quia

gismi practici, et quo resistit malo par- habens charitatem, etiam intensam,

ticulari a notitia conclusionis syllogismi non necessario vult firiem clare visum,
practici, dictante tale malum esse fugien- ut est probatum a Doctore in primo,
dum ; sed synderesis inclinat tantum con- dist. prima qucest. 4. et in tertio, d.

formiter notitiee principii practici, quod 13. Ex his ergo patet quod synderesis

sumitur a fine. esset habitus in voluntate necessario in-

a) Contra istud. Doctor instat contra clinans voluntatem ad conformiter volen-

Contra (
Henricum. dum principio practico, quod tunc vo-
hanc pinionem. Et primo contra hoc,
quod synderesis sit subjective in volunta- luntas magis necessario vellet ulti-

te, et non arguit absolute quod hoc sit im- mum finem, sed non necessario vult

possibile, sed probat hoc esse impossibile ihum ; ergo nec necessario vult dictatum

An ex aliquibus dictis Henrici. Nam ipse vi- a principio practico.

Syn J iS
Prceterea. Secundo instat: si esset
s itTn
deturtenere quod talis moveat necessario .
(b)
2
voiuntate. voluntatem ad volendum bonum et resi- aliqua talis potentia, vel vis, etc. Ista
-

stendum malo, et hoc conformiter prin- ratioest satis clara, tamen pro junioribus
cipio practico, eo quod sumitur a fine, sed in via Scoti expono aliqua dicta in hac
hoc est falsum ; et arguit a majori, si de ratione. Primo, quia vult Doctor quod
quo magis videtur inesse, et non inest, Henricus habet ponere synderesin in su-

ergo nec de quo minus ; sed magis vide- prema portione voluntatis ;
patet, quia ex
tur inesse, quod voluntas r.ecessario ve- quo synderesis est habitus conformiter in-

lit, sive fruatur ultimo fine in universali, clinans principiis practicis, quee princi-
vel ultimo fine in particulari clare viso, pia sumuntur ab ultimo fine, sequitur
quam quod necessario velit dictatum a quod ipsa inclinet ad ultimum finem,sive
principio practico. Patet ista major, quia ad volendum ultimum finem, sed volun-
rectitudo principii practici sumitur ab ul- %as vult ultimum finem tantum secun-
 ;

DIST. XXXIX. QUiESTIO II. 413

dum rationem superiorem etiam stricte continetur in dilectione Dei. Sed hoc
sumptam, ut supra patetcto. 24 et clarius non posset stare, quod voluntas velit

in tertio, dist. 15. Henricus ergo habet necessario ultimum tinem, sive dictatum
ponere talem habitum inportione suprema a principio practico, nam volens neces-
voluntatis, quia ad eamdem vim perti- sario conformiter principio practico vult
nent actus et habitus, ad quos talis ha- etiam necessario conformiter conclusioni-
bitus inclinat. Secundo, si talis habitus bus virtualiter contentis in tali principio

necessario moveti portionem supremam practico; nam negans conclusionem vir-

voluntatis, sequitur quod necessario mo- tualiter contentam in aliquo principio vir-

vebit voluntatem secundum omnem ali- tualiter, negat principium, ut supia patet,
am portionem inferiorem, et hoc quoad clist. 35. Etsimiliter avertens ab'aliquo
rectitudinem, patet hoc. Si enim rectitu- virtualiter contento inultimo fine, ex con-

do principii practici sumitur a rectitu- sequenti virtualiter avertitur ab ultimo

dine finis ultimi, ut supra patet, et re- fine, ut patet clist. 35. Ex his ergo mani-
ctitudo omnium conclusionum virtualiter feste patet, quod habens talem habitum
contentarum in tali principio sumitur synderesis in portione superiori volun-
immediate a rectitudine principii, sequi- tatis necessario moventem ipsam con-
tur quod si quis vult necessario ultimum formiter principio practico, nullo modo
finem, et hoc recte, quod etiam necessa- posset peccare.
rio velit omnia ordinata ad illum finem, (c) Conlra aliud. Deinde arguit contra 3.

aliter non vellet recte ultimum finem. aliud de conscientia. Et primo, contra gu it
Si enim recte diligo Deum propter se, hoc quod ponit conscientiam esse ha- Henricum
etiam recte diligo omnia, quee Deus vult bitum in voluntate, '
arguit
o sic : commu- nnno „? *•
conscientia.
me diligere, (non enim stat cum dilecti- niter habitus appetitivus non generatur ex
one recta Dei volentis me diligere pro- uno actu, sed ex pluribus,nisi ille actus es-
ximum propter Deum, odium proximi.) set valde intensus,quia tunc ex illo posset
Sequitur ergo, quod si voluntas secun- generari habitus; ut pateta Doctore alibi,

dum portionem superiorem, necessario sed ex uno syllogismo practico deducen-

vult ultimum finem, quod etiam necessa- do evidenter aliquid conclusum ex primis
rio velit ordinala ad alium finem, cum principiis practicis fit conscientia ; igitur
illa virtualiter includantur in illo, et sic non est habitus appetitivus acquisitus
bene sequitur, quod si synderesis ne- patet etiam, quod non est innatus neque
cessario movet voluntatem ad ultimum portio, neque vis. Aliqui sic ponunt, quod
finem secundum portionem superiorem, conscientia est quidam habitus generatus
quod etiam necessario movebit ipsam ex uno actu, quia ex actu conclusionis
voluntatem secundum omnem aliam porti- syllogismi practici. Sed est eadem diffi-

onem, secundum quam nata est velle cultas, quia etiam habitus potentias co-

ordinata ad ultimum finem. gnitivoe non generatur communiter ex

Tertio, bene sequitur quod nulla volun- uno actu, sed ex pluribus. Dicerem ergo,
tas habenstalem habitum poterit peccare, quod illa actualis notitia conclusionis
patet, quia si posset peccare, posset velle demonstratse ex syllogismo practico di-

opposita alicujus ordinati ad ultimum fi- citur conscientia actualis, et ex pluri-

nem, velle odium proximi, quod est oppo- bus talibus notitiis generatur habitus con-
situm dilectionis proximi, quae virtualiter scientioe, nam talis notitia perfecte dicta
 11! LIB. II. SENTENTIARUM
rel quid agendum, ut sic arguendo: fectiorem actu intellectus ; igitur non po-
Quidquid ordinatur ad ultimum finem test intellectus per actum suum causare
aUingendum est efficaciter eligendum; in voluutate tale pondus, sive talem ha-
sed observantia preeceptorura Dei est Im- bitum, qui dicitur conscientia.
jusmodi, ergo observantia est Gontra
talis effi- (e) Prceterea. Tertio arguit sic : aut
aliud
caciter volenda; notitia talis conclusionis, potest voluntas istud pondns non reci- dictum
Ilenric'.
cum sit quoddam dictamon rectum, et pere, etc. quia non minorem nccessita-
qusedam rectitudo formalis, ut exposui tem habet ratio in conservando pondus
super qucest. ult. prol. dicitur conscien- causatum quam in causando. Et sic se-
tia actualis, et si ex pluribus talibus no- quitur, quod si ratio dictet quod spuere
titiis generatur habitus,dicereturconscien- in Ecclesia est peccatum mortale, et ta-

tia habitualn ; non enim est necesse quod lis ratio, per te, causat in voluntate tale
conscientia actualis sit genita ex habitu, pondus, tunc si non potest ipsum depo-
nec quod sit generativa habitus, ut po- nere, mortaliter peccabit spuendo in Ec-
test deduci ex multis dictis Doctoris in clesia, ita quod si oportuerit spuere ne-
prolog. quaesi. ult. ct dist. 17. primi et cessario peccabit quia non poterit tale
ti. quwsl. 2. quarti. Sed Henricus non pondus deponere, quod tamen non vide-
poneret conscicntiam actualem in volun- tur verum.
tate, nisi ut genitam ab habitu, unde- (f) Quocl vidctur absurdum ponendo
cumque causetur habitus.
q UO d tale pondus sit habitus voluntatis.
talis
4.
Quid sit (d) Prceterea. Secundo arguit contra Nam stante dictamine intellectus, quod
conscientia
•
aliud dictum Henrici, scilicet contra hoc, ponitur causa necessaria talis ponderis,
quod habitus voluntatis sit genitus ab s tat etiam iliud pondus, puta stante isto
actibus intellectus, vult enim quod noti- dictamine intellectus, quod parentibus
tia conclusionis syllogismi practici sit ge- est obediendum propter Deum, stat in
rierativa habitus recti in voluntate. Con- voluntate pondus causatum, sive habitus,
tra, hoc non stat, quia effectus, qui natus qui prascise ab eodem, vel eisdem dicta-
est generari communiter ab aliqua causa minibus conservatur, a quo, vel a quibus
propria, puta ab .4,non potest generari ab causatur, et tamen stante tali habitu
alia, puta a Z?,nisi ipsum B contineat vir- perfecto in voluntate, scilicet illo pon-
tualiter perfectionem ipsius ^l. Ha3C propo- dere, potest voluntas agere contra dicta-
sitio est satis nota, sed habitus volunta- tum ab illo dictamine vel ab illis dicta-
tis natus est generari ab actibus volun- minibus, et tamen habitus non corrum-
tatis, ut a causa propria ; hoc patet peretur, quod est simpliciter absurdum,
communiter ab omnibus, quia habitus n ec aliquomodo videtur sustinendum.
ex similibus actibus generatur, ad
quos inclinat, sed habitus voluntatis tan- SCHOLIUM.
tum inclinat ad actus voluntatis immediate
eliciendos a voluntate. Si ergo generatur Resolvit synderesin, si est aliquid prseter
ex actibus intellectus, ergo actus intel- potentiam, quo eliciatur actus, esse habitum
lectus continet virtualiter perfectionem principiorum practicorum, ut quod summum
, . . bonum sit diligendum, malum e contra et ;
actus voluntatis, et sic erit perfectior actu , .
L ,, , . . .,.,
1
sic ad mtellectum spectat ; simihter cons-
voluntatis, cujus oppositum tenet ipse cien tiam esse habitum conclusionum pra-
Henricus, qui ponit actum voluntatis per- cticarum, cui conformatur electio recta.
 DIST. XXXIX. QU^ESTIO II. 415

Bassol. Leucli. et Tartar. liic secundum men- nec nocossnrio vult justum actu
tem doctoris,putant ox pluribus assensibus elicito tamen si ista una potentia
;

necessariis circa principia practica generari consideratur, ut habet affectionem

liabitum.
commodi tantum, et non ut habet
4. Ad qusestiones istas (g), si syn- affectionem justitise, id est, in-

deresis ponatur aliquid habens quantum est appetitus non liber,

actum elicitum semper necessario non esset in ejus potcstate sic non
tendentem in actum justum et velle commodum,
quia sic prsecise
resistentem peccato,cum nihil tale esset appetitus naturalis naturse
ponatur in voluntate, non potost intellectualis, non liber, sicut ap-

ibi poni; igitur est in intellectu ;

petitus bruti est appetitus natura-
et si sic, non potest aliud poni lis naturae sensitivae.
quam habitus principiorum, qui T)ico igitur, quod illa propositio voiuatas
. , .
, TI . quonndo
semper est rectus, quia ex ratione Anselmi : conimoda non velle nequit, commoda

terminorum virtute luminis intel- debet intelliginon de tota potentia, "^uitY

e h0
ioctus naturalis, statim intellectus quae modo libere potest non velle, d. i q. \\
et2
acquiescit illis; et quantum (h) est non tantum commoda, sed etiam -

q. 6.
\ •
°-

tunc ex parte intellectus, liberum justa, quia libere potest haec et

arbitrium natum est concorditer illa velle et non velle, sed debet in-
velle istis principiis,licet, prout de- telligi de illa inquantum praecise
ficit reliqua causa partialis, libere affecta affectionecommodi,hoc est,
non velit, quia non est ibi aliqua ut considerata sub ratione talis
necessitas. appetitus, non tamen includendo
(i) Secundum hoc etiam con- in appetitu tali libertatem; sed hoc
onsc*i6nti?i
^stimuiat scientia potest poni habitus pro- modo nullum actumelicit innobis;
bonum, prius conclusionis practicae, se- ideo dixi in solvendo,quod
quomodo. aliquid habens ac-
cun( j um cu j Lls actum nata est synderesis est
conformari electio recte in agi- tum elicitum.
stimulare ad
bilibus, et ita dicitur Per idem ad tertium, quod vo-
bonum, inquantum liberum arbi- luntas naturalis, ut necessario
trium totum habet unam causam tendit in volitum, non habet ac-
partialem recte dispositam, et tum elicitum circa illud, sed ipsa
sequeretur recta bona volitio, nisi est tantum inclinatio qusedam in
esset defectus alterius causse par- tali natura ad perfectionem sibi
tialis concurrentis, scilicet volun- maxime convenientem, et ista in-

tatis. clinatio necessario est m natura,

5. Ad primum (k) argumentum di- licet actus conformis huic inclina-
Ad
q pS'e. co, quod remurmurat ostensive, tioni et naturse non necessario eli-
quia ostendit bonum esse volen- ciatur. Actus enim non elicitur,
dum, et in hoc est occasio remur- sive conformis, qui dicatur natu-
murandi contra malum. ralis, sive difformis, qui dicatur
Ad aliuddico, (1) quod voiuntas, contra naturam, nisi a voiuntate
quse est potentia libere agens, non libera, quae quantumcumque velit
necessario vult commodum, sicut oppositum ejus, ad quod est incli-
 41G LIB. II. SENTENTIARUM.

natio, nihil minus est necessaria

iila inclinatio ad illud ad quod in- COMMENTAHIUS.
clinat, quia stat, stante natura,
Ad ultimum quod ha?c sola
dico, (g) Ad qucestioncs istas. Hic Doctor
natura est libera, et habens mo- respondet ad quoestiones de synderesi
dum agendi superiorem omni alia et conscientia. Hic tamen adverte, quod
natura creata. licet quilibet habitus, etiara appetitivus,
6.
titas
Ad argumenta (m) secundae qua3- si ponatur tantum inclinare ad actum, ita
est
tntatts,
stionis dico, quod liabitus intelle- quod non sit causa partialis actus secun-
rectitudo
iatellectus.
ctus practici dicuntur boni vel dum unamopinionem recitatam in primo,
inali,propter convenientiam eo- dist. 17. semper talis habitus inclinat

rum ad voluntatem,sicut e conver- necessario, et per modum naturas ; et si

so, voluntas potest dici recta vel militer si ponatur causa partialis actus,

curva, propter convenientiam ejus actus adhuc causat partialiter actum per
ad actum rectum vel non rectum modum naturoe et necessario, ut patet

speculativum, qui est formaliter a Doctore ubi supra, et hoc modo, si pona-
in intellectu, tamen bonitas est tur synderesis quidam habitus in volunta-

voluntatis, sicut reotitudo intelle- te quantum in se est, necessario concur-

ctus, sed bonitas magis transumi- rit ad actum, actus tamen voluntatis, qui
tur ad intellectum practicum quam est ab ipsa voluntate et ab habitu dicitur

speculativum. libere productus. Tum, quia una causa

Subj >cti
Ad aliud responderi potest illud partialis, scilicet voluntas, libereproducit
passionibus Philosophi.7. Ethicorum, cap. 3. quod et proecipue quia concurrit ad actum il-
quia
impeditur in passionibus existentes quidam lum, ut causa magis principalis, ut patet
nsus
rationis dicunt verba aenigmatica, sciunt Doctore in 1. ubi supra. Tum etiam, quia
ipsorum,
actu autem nequaquam ; et ita posset potentia utitur habitu, et non e contra,
non sciuut
perfecte concedi quod simpliciter sciens quia habitus est non quo simpliciter pos-
quod sumus, sed quo possumus, puta prom-
faciunt.
scientia practica, non tantum sci- sic

ens dicere verba, est conscientia- pte scilicet, vel magis intense, ut patet

tus, etmagis sciens magis consci- a Doctore in pluribus locis, et sic patet

entiatus; et hoc maxime videtur quomodo productus a voluntate, habitu in-

debere dici ab illo cujus opinio clinante vel partialiter concurrente per

est jam improbata, quia secun- modum naturaa et necessario sit libere

dum eum, in eodem instanti tem- productus. Et si Henricus poneret synde-

poris, in quo
voluntas mala,
est resim sic concurrere cum voluntate ad

ratio excoecatur, ut sic nullus ha- actum tendentem in justum et resistentem

beat minus de conscientia, etiamsi peccato, oportet per aliam^ rationem im-
pertineat ad voluntatem; est igi- probare, quia talis actus esset libere pro-

tur argumentum commune sibi ductus ; si etiam poneret talem habitum

sicut alii parti, et solvi potest essc causam totalem actus tendentis in

sicut modo prsedicto. justum, etc. tunc voluutas tantum passive

se haberet respectu sui actus, et actus

nullo modo esset in potestate nec dicere- ;

tur aliquo modo activa sui actus, nisi tan-

 DIST. XXXIX QILESTIO II. 417

tum per accidens sicut lignum calefacit gnosco istos terminos, scilicet summum
tantum mediante calore, quod tamen vi- bonum et summam dilectionem, statim
detur absiirdum. Si etiam ponalur quod intellectus componit hoc principium scili-

talis habitus non sit causa totalis actus, cct summum bonum est summe diligendum,
sed partialis, et principalis necessario et de necessitate acquiescit tali principio ;

movens voluntatem ad actum, ita quod notitia talis principii dicitur synderesisac-
voluntas hahens talem habitum necessa- tualis, et habitus causatus ex talibus noti-
rio elicit actum; vel si ponatur quod ta- tiis, dicitur synderesis habitualis ; talis

lis habitus non sit causa actus, nec tota- habitus necessario inclinat intellectum ad
lis, nec partialis, et haoc immediata, sed eliciendum notitiam naturalem talis prin-
quod tantum moveat necessario ipsam cipii, et talis notitia actualis semper di-

voluntatem ad actum, neutrum istorum ctat voluntati ut tendat in tale principium,

potest concedi, quia voluntas ( ut dixi su- scilicet diligendo illud bonum summe. Si-

pra ) respectu sui actus semper libere se militer ex pluribus assensibus in intelle-

habet, ita quod nullo modo potest neces- ctu, quibus intellectus necessario assentit
sitari ad actum aliquem eliciendum. Si tali principio, generatur quidam habitus
ergo ponatur quod synderesis habeat ac- jn ipso intellectu, quo habitualiter assentit
tum necessario tendentem injustum, ita lali principio, qui habitus semper inclinat
quod habens talem habitum necessario intellectum ad eliciendum actum, quo actu
eliciat actum tendentem in justum, patet assentiat principio, talis tamen assensus
quod non est ponenda in voluntate ut in intellectus, sive actuahs, sive habitualis,

subjeeto, quia ut ubi non potest habere non dicitur synderesis, nec actualis,

talem actum. nec habitualis, sed tamen notitia habitua-

G. Gum ergo synderesis sit ponenda in lis principii dicitur synderesis actualis.
An
lynderesis
idei parte intellectiva, et non potest poni in Posset etiam dici, quod ipsum princi- p r i nc ipium
p0! da
voluntate, ergo erit ponenda in intellectu pium practicum dicitur synderesis, et for- P™^lcum
sn itur
n pa le synderesis.
-
i ,. r ut in subjecto,
j
quia
i
ut ibi habebit actum malis vel virtualis, cum sit rectitudo actus
mteJlectiva. >

necessario tendentem in justum, scilicet voluntatis saltem virtualis, sed de hoc

dictare voluntati. Si ergo synderesis po- satis dictum est in primo, in prolog.

natur habitus intellectus, talis erit habitus qucest. idtima.

principiorum practicabilium, qui habitus (h) Et quantum. Et addit doctor, quod

semper est rectus, et semper inclinat ad quanlum est ex parte intellectus, liberum
actum rectum eliciendum a voluntate. arbitrium natum est conformiter vclle istis

Nam principia practica nota ex terminis principiis, licet prout deficit reliqua cau-
semper sunt recta, cum sumuntur ab ul- sa particdis non libere velit, quia non est

timo fine, qui finis est vel formaliter vel ibi aliqua necessitas, id est, quod liberum
virtualiter rectitudo omnis actus recti, ut arbitrium quod includit intellectum et vo-
prolixe exposui super qucest. ultima pro- luntatem, ex parte intellectus semper
log. Et intellectus apprehensis terminis conformiter adhseret illis principiis, imo
talium prineipiorum lumine suo naturali necessario ut supra patet ; sed ex parte
necessario acquiescit illis principiis, quia voluntatis non semper adheeret, quia libe-

non est in potestate ejus acquiescere et ra est in adhserendo.

non acquiescere, ut supra patet in pri- (i) Secundum hoc ctiam conscientia

Exempium. mo, dist.prima, qucest. 3. Exemplum, co- potest poni habitus proprius conclusionis
Tom. XIII. 27
 U8 LIB. II. SENTENTIAUUM

Nam cognitio cujuscumque con- tudinem; ergo si vult illam naturaliter,

clusionis virtualiter contentse in principiis sequitur quod vtilt necessario, sed bonnm
practicis per se notis, potest dici con- justitiae est aeque naturaliter volitum, quia

scientia actualis, quia talis cognitio actu, estperfectio aeque naturalis voluntati, sic-

el immediate dictal voluntati de actu eli- ut bonum commodum sed tendere ne- ;

ciendo, e( si voluntas conformiter elicit cessario in bonum justitiae est actus

actum tali dictamini, tunc ille actus dici- synderesis, ergo est in voluntate, ut in

tur agere contra conscientiam actualem. subjecto, cum illa sit principium inclinan-
Si vero difformiter, tunc dicitur agere di potentiam ad bonum justitise.

contra conscientiam, et si ex talibus no- (k) Ad primum. Respondet ad primum o.

titiis actualibus generetur habitus in in- quod synderesis remurmurat ostensive,

tellectu, tali habitus dicitur conscientia quia ostendit bonum esse volendum et

habitualis, qui habitus inclinat intellectum malo esse resistendum, id est, quod ipsa
ad eliciendum notitiam actualem de tali ut est notitia practica primorum princi-

vel tali conclusione, et sic talis habitus piorum practicabilium dictat actu volunta-

dicitur mediate dictare voluntati de agi- ti, ut tendat in bonum justitiae, et quod
bilibus, sed actus immediate dictat, etc. resistat malo ; nam notitia, quae dictat de

8. Ad argumenta principalia. Primo ar- bono prosequendo, dictat etiam de malo

^ vnr! ppc^ is Quomodo
est in guit, probando quod synderesis sit sub- fugiendo, ut patet a Doctore in simili in 4. eadem
voluntate. virtus
jective in voluntate. dist. 1. qucest. 2. qui dicit quod eadem inclinat
ad
Secundo sic, synderesis semper habet virtus, quae inclinat ad bonum prose-
bonum
actum necessario tendentem in bonum quendum, inclinatetiam ad malum opposi- prosequen-

justum, sive in bonum justitiae; sed vo- tum illi bono fusriendum ;
quia
l
ersro
b talis et
. . . . .
ad malum
luntas necessario actu stio tendit in bo- notitia principiorum, velactualis vel habi- fugiendum.

num justitioe, quia necessario vult illud, tualis semper dictat ad bonum justitiae eli-

ergo est in voluntate. Major est nota, ut gendum, et malum oppositum essefugien-
stipra patet in corpore qucest. 5. Minor dum, et hoc dictare, scilicet de malo fu-
probatur, quia voluntas necessario vult giendo, est murmurare ostensive, et in hoc
bonum commodi ergo necessario vult
; est occasio voluntati ut remurmuret con-
bonum justitiae. Antecedens patet per tra malum.
Anselmum de Concord. 44. commoda (1) Ad aliud dico. Ad secundum dicit

non velle nequit ; ergo necessario vult il- Doctor quod voluntas, ut est potentia libe-
la. Consequentia patet, quiabonum justi- ra, et libere agens, non vult necessariobo-
tiae est aeque bonum, sicut bonum com- num commodi, sicut nec bonum justitiae,

modi, imo forte est majus bonum cum tamen si ipsa voluntas praecise considere-
bonum justitiae sit appetibile propter se, et turut est affectio commodi, sive ut praeci-

bonum commodi propter aliud, ut supra, se est appetitus naturalis, hoc modo quid-
patet dist. 36. et in quarto, dist.\6.et sic quid vult naturaliter, necessario vult. Et
tale bonum erit,quae vel magis conveniens dehoc est satis dictum in primo, d. 1. q.

voluntati. 4. et supra isto 2. d. 6. q. 2. et in 4. ct.

Tertio sic, voluntas naturaliter, id est, 49. q. 9. vide ibi multa bona. Et aucto-
appetitu naturali, vult bonum commodi, ritas Anselmi est intelligenda de appetitu

quia secundum Augustinum 13. de Trin. naturali, quia lali appetitu vult summum
cap. 5. omnes naturaliter appetunt beati- bonum commodi summe semper necessa-
 ;

DIST. XXXIX. QUiESTlO II. 419

rio et in particulari, ut subtiliter probat practica, licet voluntas non eliciat actum
Doctor in 4. ubi supra. Et considerata conformem, tamen hic vult, et bene,
tantum secundum appetitum naturalem quod nunquam dicitur perfecte practica,

non est elicitiva alicujus actus, sed tan- nisi actu sit conformis voluntati, id est,

tum est quaBdam naturalis inclinatio, ut nisi actu voluntas eliciat actum, ut con-
Nota '
probat Doctor, in 4. ubi supra. Patet ergo formem tali notitiaa, sicut causa non
quomodo voluntas, ut libera, non vult dicitur perfecte causare, nisi ultimate

aliquid necessario, bene tamen verum est attingat illud ad quod ordinatur ; sic in

quod ipsa, ut libera, non potest velle mi- proposito, cum notifia practica ordinetur

seriam, nec potest nolle commodum, et ad opus nunquam erit perfecte practica,

quomodo hoc, vide Doctorem in quodl. nisi sequatur operatio, ut conformis ad

q. 16. et qua3 ibi prolixe exposui. quam ordinatur ; et quando sequitur opus,
Ad tertium patet responsio ex dictis ad ut conforme, tunc est perfecte practica,

secundum, quia voluntas naturalis, ut ne- sicut etiam opus non est perfecte morale,

cessario tendit in bonum, non habet nisi sit elicitum ut conforme tali notitioe

actum elicitum, sed tantum quamdam quando ergo non sequitur opus, talis

inclinationem, sive naturalem tendentiam notitia potest dici speculativa, non

in bonum ; sed synderesis habet actum quod sit vere speculativa, cum sit direc-
elicitum, id est, quod inclinat potentiam tiva in opus, sed pro tanto dicitur

ad actum elicitum quo velit bonum jus- speculativa, pro quanto non habet
titiae, et quo nolit malum culpae, ut supra opus, ad quod ordinatur. Et hoc est quod
patet. dicit Doctor, quod bonitas magis transu-
Ad quartum dicit, quod hsec sola est mitur acl intellectum practicum quam
Voiuntas libera, et habens modum agendi superi- speculativum, id est, quod tunc habitus
e a
iibera .
orem omm a^ a natura creata, quia ipsa dicitur perfecte bonus practice, quando
sola potest agere mere libere. in voluntate correspondet opus conforme ;

10. (m) Ad argumenta. Secundo principa- et quando non correspondet, talis habitus
liter instat, probando quod conscientia sit potest dici speculativus, licet in veritate

formaliter et subjective in voluntate. Et sit simpliciter practicus, ut patet in pro-

primo sic, quia ad Hoebreos voluntas bo- logo quosst. ultima. Potest enim dici spe-

na, etc. sed bonitas pertinet ad volunta- culativus pro quanto recedit a perfecte
tem ; ergo et conscientia. Respondet Doctor practico, qui dicitur perfecte practicus,

quod habitus bonus et perfecte practicus quando est cum opere in voluntate.
etiam includit convenientiam ad vulunta Secundo principaliter arguit sic : Si

tem ; et vult breviter dicere, quod nun- conscientia esset in intellectu, tunc plus
quam est notitia perfecte practica, nisi actu sciens de agibilibus plus esset conscien-

sit conformis voluntati, id est, nisi actu tiatus; consequens est falsum, ergo, etc.
voluntatis eliciat actum conformem tali no- Responsio patet per dicta ad primum n,
titiae, quia tunc talis notitia habet finem, argumentum, quod licet conscientia sit '
t ia
8
quem dictat. Et licet in prologo q. ult. habitus practicus in intellectu formaliter ^racticus!

velit Doctor quod notitia dicatur simplici- existens, tamen talis habitus nunquam
ter practica, licet actu non sit directiva, potest dici perfecte practicus, nec perfe-
sed sufficit aptitudo ad dirigendum, et cte bonus moraliter, nisi habeat opus sibi
per consequens etiam sit simpliciter conforme in voluntate, et sic plus sciens
 :

420 LIB. II. SEN TENTIARUiU

igibilibus,et plus operans conformiter cara in re sint aeque conscientiati, tamen

illi scientise, dicitur magis conscientiatus. ille, qui ho.bet usum rationis impeditum
Taraen Doctor dat quamdam responsio- est magis conscientiatus, quia minus im-
nein satis intricatam, et dicit quod potest peditus. Nota etiam, quod quilibet acu-
responderi secundum iJlud, 1. Eth. c. 3. mine luminis naturalis intellectus, si non
quod in passionibus existentes, quidam est impeditus, est natus aeque perfecte

dicunt verba Empedoclis, id est, verba acquiescere primis principiis practicis, et

obscura, sciunt autem nequaquam, id est, deducere conclusiones virtualiter con-

quamvis dicant verba obscura, et etiam tentas in eis, et quoad hoc, quilibet est

scientiliea, tamen quia non habent usum aeque conscientiatus. Sequitur in littera
rationis, quia sunt in passionibus, non Et hoc maxime videtur dici ab illo, sci-

intelligunt quod dicunt; ita ad propositum licet Henrico, cujus opinio est improbata,
posset concedi quod simpliciter sciens quia si conscientia sit in voluntate, ut

scientia practica, non tantum sciens dicere ipse tenet, et cum secundum eum, in
verba, est conscientiatus, et magis sciens eodem i ns tanti temporis in quo est vo-
est magis conscientiatus. Si dicatur, quod
, untas m ^ ratio excgecaturi ut sic nu i_
tales plus scientes scientia

mala faciunt, quam minus scientes, dico,

practica plura
^ ^ qd minug habeat de conscientiaj

et alter magis, imo nullus eorum qui

quod non sequitur quod sint minus
habet malam voluntatem habet aliquid de
conscientiati licet minora mala faciant,
conscientia. Et ita ista solutio est neces-
quia possunt habere passiones, quibus
saria utri(I ue P arti scilicet et tenenti
usus rationis impeditur, actu tamen plus '

scientes minus impediti sunt conscientiam esse subjective in volun-

et ; plus
conscientiati, quia minus impediti, licet tate, ut Henrico, et tenenti conscientiam

ergo habentes aequalem scientiam practi- esse in intellectu, ut Doctori, etc.

 . .

DISTINCTIO XL. 421

DISTINCTIO XL
(Textus Magistri Sententiarum)

neque arbor mala fructus bonos facere.

An ex fine omnes actus pensari debeant ? Nomine arboris non natura huma-
nae mentis, sedvoluntas intelligi-
a. Post haec de actibusadjiciendum tur, quae si mala fuerit, non bona,
Non omnes . , , . . '

utrum
,

actus videtur, et lpsi ex fme, sicnt

sum bom.
sed mala opera facit; si vero bona
V oluntas, pensari debeant boni vel
fuerit, bona, non mala opera fa-
mali. Licet enim, secundum quos- cit.
dam, omnes boni sint, inquantum
snnt; non tamen absolute dicendi Utrum omnia opera hominis ex affectu
sunt omnes boni, nec omnes remu- et fme, sint bona vel mala.
nerabiles, sed quidam simpliciter
mali dicuntur, sicutetalii boni. Sed quaeritur, utrum omnia ope- B.
Nam simpliciter ac vere boni sunt ra hominis ex affectu et fme, sint
Opinio 1

illi actus, qui bonam habent causam bona, vel mala ? Quibusdam ita
et intentionem, id est, qui voluntatem videtur esse, qui dicunt, omnes
Dubmm t. bonam comitantur et ad bonum actus esse indifferentes,
nec ut
Ambr. lib. . .

oflic i. fmem tendunt Mali vero simphci- boni nec mali per se sunt, sed ex
c 30
August. ter dici debent, qui perversam ha- intentione bona bonus, et ex mala
preea^ione
ien
j
|.
causam ei intentionem, Unde malus sit omnis actus. Secundum
plaim. Ambrosius ait : « Affectus tuus quos quilibet actus potest esse
Matt. 7.18.
p er j j- ll0 nomen imponit. » Et bonus, bona intentione geratur.
si
Opinio 2
Auirust.
Augustinus super Psalm. 31. « Nemo Aliis autem videtur, quod quidam cle
spiritu et
computet bona opera sua ante fi- actus in se mali sint, ita ut non littera
cap. 14.
dem. Ita enim videntur mihi esse possint esse nisi peccata, etiam si et
lit.Sent.
ut magnae vires et cnrsus celerri- bonam habeant causam; et quidam Pros.
c. 172.
mus prseter viam; quia ubi fl.des in se boni, ita ut, etsi malam ha- ac lib. 1.
non erat, bonum opus non erat. beant causam, non tamen boni esse
Confes.
cap. 12.
Bonum enim opus intentio faeit, desinant. Quod testimonio Augus-
intentionem fdes dirigit. Non val- tini confirmant, qui dicit, bonum
de attendas, quid homo faciat, aliquando non bene fieri. « Quod
sed quid, cum facit, attendat, quo enim quis invitus vel necessitate
lacertos optimse gubernationis di- facit non bene facit, » quia non bo-
rigat. » His testimoniis insinuari na facit intentione, ut ait Augu-
videtur, ex affectu et opera bona fine stinu s super Joannem 4. cap. 3. « Ser-
esse, vel mala. Quibus consonat vilis, inquit, timor non est in
quod Veritas in Evangelio ait Non : charitate, in quo quamvis creda-
potest arbor bona fructus malos facere, tur Deo, non tamen in Deum, etsi
 122 LIB. ll.SENTENTIARUM

bonum flat, non tamen bene. Nemo misericordiae cnm recta tide; et
enim invitus bene facit, etiamsi concubitus conjugalis, quando fit
bonuin est quod facit ». Ecce ha- causa generandi, si ea fide fiat,
bes, quod aliquis non bene facit ut gignantur regenerandi. Hserur-
Ibidem.
illud ([uod bonum est facit ergo ;
sus mala sunt, si malas habeant
quod bonum est intentione non bo- causas, velut si jactantise causa
na. Ideo asserunt illi, quaedam pascitur pauper, aut lasciviae cau-
opera esse talia, quae sic bona, sa cum uxore concumbitur, aut fi-
sunt. quod mala esse non possunt, liigenerantur, non ut Deo, sed
quocumque modo iiant, sicute con- ut diabolo nutriantur. Cum. vero
verso quaedam sic suntmala, utnon opera ipsa peccata sunt, ut furta,
possint esse bona, quacumque ex stupra, blasphemise, quis dicat,
causa fiant alia autem esse opera,
; causis bonis esse facienda, vel pec-
quaeex iine vel ex causabona sunt, cata non esse, vel, quod est ab-
vel mala; et ad illa referunt San- surdius, justa peccata esse Quis ?

ctorum testimonia, quibus vel affe- dicat : Furemur divitibus, ut ha-

ctu, vel intentione judicium ope- beamus quid demus pauperibus,
rum pensari dicunt tripartitam : aut faisa testimonia proferamus,
edunt isti differentiam actuum. non ut inde innocentes lsedantur,
sed potius salventur ? Duo enim
Aliter Augustinus sentire videtur, qui bona hic sunt ut inops alatur, et
:

dicit opera hominis esse bona velle innocens non puniatur. Aut quis
mala ex intentione et causa, proeter dicat aduiterium esse faciendum,
qucedam quce per sc peccata sunt. ut per iilam, cum qua fit, homo
de morte liberetur. Testamenta
C. Sed Augustinus evidentissime etiam vera cur non supprimimus
Aug.
cap. 7. docet in libro contra Mendacium, om- et falsa supponimus, ne haeredita
nes actus secundum intentionem et tes habeant qui nihil boni agunt,
causam judicandos bonos, vel ma- sed hi potius qui indigentes ad-
los, praeter quosdam, qui ita sunt juvant? Cur non fiant ilia mala
maii, ut nunquam possunt esse propter haec bona, si propter hsec
boni, etiamsi bonam videantur bona nec illa sunt mala ? Cur non
habere causam. « Interest, inquit, ab immundis meretricibus, quse
piurimum, qua causa, quo fine, ditant stupratores, rapiat divitias
qua intentione quid fiat. Sed ea Y [ v bonus, ut indigentibus eas
quaeconstat essepeccata, nuiio bonae largiatur, cum nuilum malum,
causae obtentu, nuilo quasi bono malum sit, si pro bono fiat. Quis
fine, nuiia veiut bona intentione hoc dicat, nisi qui res humanas
facienda sunt. Ea quippe opera moresque conatur et leges subver-
tere ? Quod enim facinus non dica- Non
hominum, causas habuerint bo-
si lantum
nas, vel malas, nunc sunt bona, tur recte fieri posse, nec impune quare,
sed etiam
nunc mala, quse non sunt per seipsa tantum, verum etiam gloriose, ut quid
fiat alten-

peccata, sicut victum prsebere pau- in eo non timeatur supplicium, dendum

est.
peribus bonum est, si fit causa sed speretur et praemium, si semel Ibidem.
 2

DISTJNCTIO XL. m
concesserimus, in malis actibus cx finevoluntas est mala, noc ex
non quid fiat, sed quare fiat, esse volunlate actio fit mala, sed ex ac-

quaerendum, ut qusecumque pro tione voluntas sit prava. In quibus

bonis iiunt causis, nec ipsa mala aliqui ponunt

1 L
actum Judaeorum, puMum3. Joan.16.
Dubium 2, esse judicentur. At justitia merito qui crueifigendo Christumarbitra-
Lib.
eoclein, punit euni qui dicit, se subtraxisse bantur, se obsequium proestare Deo ;

cap. 8.
supcrllua diviti, ut praeberet pau- quia bonum flnem dicunt eos sibi

peri; et falsarium, qui alienum posuisse, scilicet Dei obsequium,

corrumnit testamentum, ut isessefc et tamen voluntatem eorum et

hseres, qui faceret eleemosynas actionem perversamforeasserunt.

largas, non ille qui nullas,- et Be bonis autem nulla exceptio fit

eum qui se fecisse adulterium in praemissis verbis Augustini,

ostendit, ut per illam, cum qua quin omnis volnntas bona ex tine
fecit, hominem de morte libe- sit bona, et ex fne el voluntale omnis

raret ». Sed « dicet aliquis ergo ;

aequandus est fur quilibet furi,
qui voluntate misericordiae fura-
tur. Quishoc dixerit ? Sed horum
duorum non ideo quisquam
bonus, quia pejor est unus. Pejor
enim est qui concupiscendo, quam
qui miserando furatur. Sed si
furtum omne peccatum est, ab
omni furto abstinendum est. Quis
enim clicat, esse peccandum, etiam
actio bona, bona est. Sed non om-
nis mala voluntas ex fine mala est,
nec omnis mala actio ex fine et vo-
luntate mala est, et omnis quae
est habet ma/amcausam, mala est, sed
non omnis quae fconam habet causam
bona est. Tdeoque cum ex affectu
dicitur nomen imponi operi, in
&onw operibus generaliter vera est
haec regula, sed in malis excipiun-
tur per quae se mala sunt. Om-
illa

si aliud sit gravius, aliud levius nia igiturhominis opera secundum

peccatum? Nunc autem quaerimus, intentionem et cansam judicantur
quis actus peccatum sit, vel non ;
bona, vel mala, exceptis his, quse
non quid gravius sit, vel levius». per se mala sunt, id est, quae sine
Intende, lector, propositis verbis praevaricatione tieri nequeunt.
Reflexio tota mentis consideratione, quae
superverba
Augustini. non inutilem habent exercitatio- Quidam dicunt praedicta non posse fieri
nem; et dignosces, quis actus sit bono fine.
peccatum, qui scilicet malam habet
causam; nec ille tantum, quia sunt Q ll9e tamen quidam contendunt i).
Restrictio
nonnulli actus, qul, etsi bonam nunquam habere bonam causam. Qui et
confir-
habeant causam, tamen peccata enim aliena furatur, ut pauperibus matio"
Eccl 34
sunt, ut supra positumest. Ex quo tribuat, non probono, ut aiunt,fu- '
2i
6
consequi videtur, quia semper ex ratur. Non enim bonum est aliena pSv? ^?:
27
fine judicatur voluntas sive actio pauperibus dare. Qui enimde rapi- *

mala, sicut in illis quae per se na sacrificium Deo offer-t, ut aitaucto-

peccata sunt. Illa cnim cum quis ritas, idem facit, ac si filium in con-
gesserit pro aliqua bona causa, spectu patris victimet, vel sacrificium
bonum videtur habere finem; nec canis Deo offerat. Abominabilis nempe
 .

424 LIB. II. SENTENTIARUM

Deo est impiorum oblatio. Ita etiam et ima causa; nulla alia potest dari
hominem per adulterium a morte nisi Qnis.
liberare malum esse dicunt. Etsi Contra, Augustinus contra men- Ratio
opposit.
enim bonuni sit hominem a morte dacium, et ponitur in littera, dicit
liberare, tamen sic iiberare nialum quod multi actusnon possunt esse
esse Ideoque Augusti-
asserunt. boni, etiamsi propter finembonum
num m superioribus dicunt tempe- fiant.
rasse sermonem cauteque locu-
tum, ubi ait: Ea quse constat esse SGM0LIUM.
peccata, nullo quasi bono fine,
Declarat optirne exemplo de pulchritudi-
nulla velut bona intentione faci-
ne, quid sit bonitas naturalis, qu?e non est
enda. Non enim simpliciter dixit
illa quse convertitur cum ente, ac etiam
bono fine et bona intentione, sed quid sit malitia ei opposita.
addit, quasi et velut, quia talia non
iiunt bono fine et bona intentione, Respondeo, primo dicendum
(a)
sed intentione, quae videtur bona, et est de bonitate naturali. Secundo
fine, qui putatur bonus, sed non est. de bonitate morali.
Xec ideo excepit Angustinus ista, De primo quod sicut incor-
dico, Quid
bonitas
utaiunt, quin causas habeant ma- pore pulchritudo est ex aggrega- naturalis,
quid
las, sed quia causas habent, quae tione omnium convenientium illi mditia
naturalis.
videntur bonae, sunt tamen malae. corpori, et inter se, puta quantita-
(Finis textus Magistri.) tis, coloris et figurse, sicut vult
Augustinus 8. de Trin. cap. Bona fa-
cies, etc. ita bonitas naturalis ( non
QtLESTIO UNICA. est illa, quse convertitur cum en-
te, sed habet oppositum
illa, quse
malum ) est perfectio secunda ali-
Utrum omnis actus sit bonus ex fine ?^ cujus rei integrata ex omnibus
convenientibus sibi et sibiinvicem,
Alensis 2. p. q. 106. m. 2. et q. 107. m. 3. a. 2. et omnibus illisconcurrentibus,est
et per totum. I). Thom. 1. 2. q.i8. a. 1. 3. 4. 6.
ubi Cajet. Gonrad. Med. D. Bonav. hic a. i.q. 1.
perfecta bonitasjuxta illud Diony-
Richard. i.q. 1. Gab. q. 1. Durand. 2. d. 38. sii:Bonum est ex perfecta et causa inte- De clivin.
q. 1. Greg. q. un. Herrera hic disp. 28. q.2. Vasq. nom
1. 2. d. 51. vide Scot. quodl. 18. § De primo.
#ra.Omnibus autem istis cleficienti- cap. 4.

bus, et natura stante, quse deberet

perfici illis, est perfecte mala; qui-
Qurero circa distinctionem qua- busdam subtractis, est mala, sed
Arg. i. dragesimam Utrum omnis actus
: non perfecte, sicut de pulchritudi-
sit bonus ex fine? Quod sic, Augu- ne et turpitudine incorpore; actus
stinus in littera cap. 3. Bonum autem naturaliter natus est conve-
opus intentio facit. nire causse suse efficienti, objecto,
Prseterea, actus intelligendi est fini et timc igitur bonus
formae ;

Ar£. 2.
verus ex principio sed finis est ; est naturaliter, quando habet om-
hic sicut ibi principium; ergo, etc. nia convenientia, quantum ad ista,
Arg. 3.
Prseterea, bonitas est ab aliqua quse nata sunt convenire sibi natu-
 DIST. XL. QUiESTlO UNICA. 425

raliter, et concurrere ad essc ejus convenientia actus ad causam efficientem,

naturale. et convenientia ad objectum, ad finem et

ad formam ; et sic bonitas naturalis actus

GOMMENTARIUS. non est formaliter qualitas absoluta, sed

est tantum quidam respectus totalis inte-

gratus ex pluribus respectibus, scilicet

1.
(a) Respondeo. Respondet Doctor prae-
Duplex mittendo unum, scilicet quod est duplex,
ad causam, ad objectum, ad finem et ad
bonitas.
Quid sit bonitas actus, scilicet naturalis et moralis. formam ; et similiter ex respectibus cau-
pulchritu-
do. De prima dicit quod sicut in corpore pul- sa3 ad obiectum, et objecti ad causam,
causae ad finem, et finis ad causam, et
chritudo est ex aggregatione omnium con-
venientium illi corpori, etc. ita quod pul-
similiter causae ad formam, et formoe ad

cbritudo non est proprie aliqua qualitas causam, et hujusmodi Exemplum, nam
volitio, quoe est actus naturalis voluntatis
absoluta in corpore pulchro, sed est ag-
gregatio omnium convenientium tali cor- tunc est bona naturaliter, quando est a

pori, scilicet aggregatio debita3 magnitu- causa sibi conveniente, puta a voluntate,

dinis, figurae, et coloris, et aggregatio quae libere producit, et ideo si volitio es-

omnium respectuum, qui sunt istorum ad set a causa mere naturali, et per modum
corpus et acl se invicem, et sic pulcbritu-
naturse agente, tunc volitio careret per-

do formaliter est qucedam convenientia fectione, quam nata est habere a causa

debita istorum ad corpus et ad se invi- sibi conveniente, quia careret illo respe-

cem, quae convenientia est tantum respe- ctu, qui est libere elici, et sic non habe-
ctus, et boc satis patet in primo, clistAl. ret illam convenientiam ad causam effi-

(b) Donum est ex perfecta et causa in- cientem, quam ex natura sua nata esset

tegra, ita quod bonitas naturalis actus est habere ;

nam ex natura volitionis est,

integrata ex omnibus supradictis. Et -ista q aod libere eliciatur. et hoc quia talis

quae integrant bonitatem naturalem actus, actus sive talis entitas.

sunt omnia iJla, quse nata sunt convenire Habet etiam bonitatem ab objecto,
actui naturaliter, et concurrere ad esse quando scilicet transit super objectum
ejus naturale. Modo actus natus est na- debitum, nam objectum debitum voliti-

turaliter convenire causce suce efficienti, onis est tantum bonum, et hoc loquendo

Mirabilius objecto, fini et formce, id est, quod tunc de bono in communi, quod commune
est
vir, cujus
actus est bonus naturaliter, quando habet ad bonum commodi, et ad bonum honesti,
doctrina
est causam efficientem optime dispositam a et ideo si transiret super malum, tunc
sinoularis.
qua natus est esse, etobjectum conveniens non haberet objectum sibi conveniens, et

ad quod natus est terminari, et finein si° non haberet illam perfectionem, quam
debitum ad quem natus est ordinari, ct ex natura nata esset habere ex objecto
formam debitam sive debitum modum sibi conveniente. Et licet volitio non pos-
quibus omnibus naturaliter perficitur, ita sit transire super malum, ut malum est

quod perfectio naturalis actus non est (ut exposui supra clist. 6. qucest. 1. et

formaliter ipsa causa efficiens, nec obje- magis patet in quocll. qucest. 16. et vi-

ctum, nec finis, nec forma, sed est for- de quse ibi exposui), tamen si per impos-

maliter quredam convenientia aggregata sible posset transire super malum, tunc
ex pluribus respectibus sive ex pluribus non haberet objectum sibi conveniens, et
convenientiis particularibus, scilicet ex sic careret perfectione naturali nata sibi
 ,

426 LIB. II. SENTENTIARUM

convenire e\ objecto; et tunc volitio di- ditativa, est entitas absoluta ipsius actus,

citnr bona ex genere, quando transit super et ut sic praBcise consideratur, est qua>
objectum conveniens, el hoc si iransit se- dam qualitas absoluta ; sed secunda per-
cundum dictamen rectoe rationis, ut su- fectio actus naturalis est prsecise illa tota

pra patuit iw secundo, dist. 1. Et quia convenientia integrata ex omnibus con-

omne per se agens agit propter finem, ut venientiis snpradictis, ita quod perfectio
patet -2. Physicor.text. com. 8. et volun- secunda naturalis ipsius actus, puta actus
tas est per se agens, cum sit agens per volendi, est tantum respectus ;
qui forma-
cognitionem, quod agens est per se agens liter est convenientia sive conformitas
ut patet 2. P/n/sicor com. 59. ideo si actus ad causam efficientem ad objectum,
voluntas agit sive elicit actum volendi, ad finem et ad formam, et conformitas
debet illum elicere ordinando ad finem causoead objectum,ad finem et ad formam,
sibi convenientem, et ita si careret debi- materiam, et e contra. Et addit, quod om-
to fine, tunc careret perfectione nata sibi nibus islis deficientibus, et natura stante
naturaliter co:ivenire ex fine sibi natura- quce deberet perfici illis, est perfecte ma-
liter conveniente. Similiter ex quo volitio la, id est, quod si actus volendi careret
nata est habere debitum modum, si care- omnibus convenientiis, scilicet conveni-
ret illo, tunc careret perfectione, quam entia ad causam, ad objectum, ad finem
naturaliter nata est habere. et ad modum, etc. tunc natura talis actus

Dico ergo, quod bonitas naturalis actus esset perfecte mala, quia privata omni
Qo» sit volendi est quaedam convenientia totalis perfectione secunda nata sibi naturaliter

naturalis integrata ex pluribus convenientiis, vide- convenire ; sed si non careret quibus-

voiendi. ^ cet >

ex convenientia actus terminata ad dam, puta si actus volendi careret con-
causam liberam, et ex convenientia termi- venientia ad finem et ad formam, et non
nata ad cbjectum sibi naturaliter conveni- careret convenientia ad causam et ad ob-
ens, et ex convenientia terminataad finem jectum, tunc natura talisactus sive entitas
natum sibi naturaliter convenire, et ex quidditativa illius esset tantuin mala, sed
convenientia terminata ad formam, sive ad non perfecte mala.
modum natum sibi naturaliter convenire.
Similiter talis perfectio requirit conveni- SGHOLIUM.
entiam causae liberae ad objectum con-
Resolvit ad bonitatem moralem actus re-
veniens, et e contra; et similiter causae
quiri omnia, quse secundum rectam rati-
liberse ad finem, et ad formam debitam, onem ei debentur. Primum quod sitcon-
est,

et e contra. Et sic cum illa quatuor, sci- veniens agenti, v. g. diligere respectu homi-

licet causa libera, objectum conveniens, nis. Secundum, objectum hujus, bonum.
Tertium, ordinatio hujus ad finem, et sic de
finis et forma, habent ad invicem debi-
\
aliis circumstantiis quse continentur hoc
tam convenientiam, et similiter cum ista versu :

quatuor debite conveniunt ipsi actui vo- Quis, quibus auxiliis, quid, ubi, car, quomodo, quando.

lendi, et tunc omnia ista integrant novita- De quibus Arist. 3. Eth. c. 1. Greg. Nyssen.
5. Philos. c. 2. D. Thom. 1. 2. q. 7. a. 3.Vide
tem naturalem actus. Et nota, quod cum
Scot. quodl. 18. § De primo, -et quodl. 16.
dicit Doctor quod bonitas naturalis actus
est perfectio secunda alicujus rei integra- De secundo quod bonitas dico, (b)
Vide
ta, et sic perfectio prima actus, sive quid- actus moralis est ex aggregatione quodl. 16
 DIST. XL QU^STIO UNICA.. 427

q . 4. omnium convenientium actui, non lom; illa est principaliter ex fine,

bonitas, absolute ex natura actus, scd quae quia supposita completa bonitate
)nv ien
t -a
"conveniunt ei, secundum rectam morali superadditur bonitas meri-
tu ™ m rationem quia igitur actui ratio toria ex relatione debita istius ac-
/en ;

recta determinatum obje-

dictat tus ad finem, quse reiatio debita fit

ctum convenire, et determinatum inquantum elicitur a charitate, et

modum, et alias circumstantias, quoad hoc possunt auctoritates de
non completa bonitas ex solo
est fine exponi, quod scilicet bonitas
fine.Sed prima ratio bonitatis ejus meritoria est ex fine.
est ex convenientia actus ad effi- Ad secundum dico, (f) quod causa Ad 2
ciens, a quo actus dicitur moralis, efficiens actus intelli^endi, illa quae A ctl s
° *
.
t ,j
lntellectus
quia libere elicitus, et hoc est com- est ex parte intellectus vel habitus semper
verus
mune actui bono et malo, neque inteiiectus, naturaiiter agit, nec ex

enim actus est laudabilis, nec vitu- potest dinormiter agere lpsi obje- sed

perabilis, nisi sit a voluntate. cto, et ideo semper recte agit; non '°
n
u
V
Secunda conditio est ex obje- voiuntas semper conformiter
1

secunda sic ^na

6^ ex fine -
o^ecto ^ (d)> quod si sit conveniens, tunc agit suo objecto, quia est causali-
est, et
es t actus bonus ex genere,
u quia est J
bera non naturalis. Quando igitur
quare
:
genere. indifferens ad bonitates ulteriores, est rectitudo ex parte principali
rima cir-
imstantia quae sumuntur ex circumstantns moventis, totus actus est rectus,
py firip

specialibus, sicut genus est indif- non ita hic ex parte finis.
ferens ad multas differentias; post Ad tertium dico quod iila una Ad 3

istud prima circumstantia est ipsi- bonitas integrat in se perfectiones

us finis nec ista sufiicit sine aliis
; omnes convenientes actui, et non
circumstantiis, sicut est circum- est aiiqua una soia, sicut nec pui-
stantia formse, puta, quod debito chritudo in corpore.
modo fiat, quod pertinet ad quar-
tam circumstantiam et sequuntur COMMENTARIUS.
circumstantiae magis extrinsecae,
scilicet quando et ubi, et hujusmodi. (c) De secundo, scilicet de bonitate mo-
Patet igitur quod sola bonitas finis rali actus. ,
*•
Ailverte.
.

etiam cum intenditur, secundum Hic adverte, quod proprie bonitas mo-
rectam rationem, non sufficit ad ralis actus est conformitas ipsius ad rati-

bonitatem actus, sed requiruntur onem rectam, sive ad dictamen rectum,

alioe circumstantiae, secundum or- ut satis patet a Doctore in prolog. qucest.
dinem praedictum ad hoc quod bo- ull. el dist. 11. primi, et dist.l. secundi,
nitas sit. e/33. tertii, et 14. quarti, qucest. 2. et 18.

i. Ad auctoritatem (e) Augustini, qucest. quodl. Licet enim actus volendi

vieritum' patet, quod est ad oppositum, quia esset a causa libera, et transiret super ob-
,ni pah "
Je r
etsi finis sit conditio principalior jectum conveniens, et esset ordinatus ad
e et
F
fi

gtatia.
?. pertinens ad bonitatem actus, non
l
debitum finem, et haberet debitum mo-
tamen est sufficiens simpliciter, dum, et similiter circumstantiam loci et

loquendo etiam de bonitate meriti, temporis, et non esset elicitus conformiter

quse addit super bonitatem mora- dictamini recto, talis actus esset quidem
 128 LIB. II. SENTENTIARUM

bonus naturaliter, sed non esset bonns- cumstantiam objecti est indifferens ad ul-

moraliter ; bonitas ergo moralis addit teriores bonitates, quoo sumuntur ex cir-

conformitatem actus ad rectam ra- cumstantiis specialibus, nam talis actus

tionem. Nam cum dictamen rectum, natus est ulterius perfici circumstantia fi-

sive ratio recta, sive notitia actualis nis, modi, temporis, etc. Et dicitur bonus
practica, (
quoe dicitur ratio recta sive ex genere, non ut praecise transit super
dietamen rectum, ut alias exposui ) di- objectum conveniens, sed ut transit super
ctal voluntati de omni circumstantia nata objectum secundum rectam rationem, hoc
convenire actui, puta cum dictat quod est a recta ratione dictatum esse sibi con-
actus volendi debet elici libere et non coa- veniens, ut patet a Doctore in isto secun-
cte, et quod debet elici circa objectum do, dist. 9. ibi. Post istud prima cir-

conveniens et propter iinem convenien- cumstantia est ipsius finis, nec ista suffi-

tem, et modo debito, et loco, et tempore, cit sine aliis circumstantiis, sicut est cir-

tunc talis actus sic elicitus a voluntate cumstantia formse, puta, quod debito mo-
conformiter dictamini recto est perfecte do fiat, ut cum quis dat eleemosymam
moralis , et boc est quod Doctor intendit. pauperi propter Deum, tunc dat debito
Sequitur : quia igitur actui ratio recta modo quando prompte, et hilari vultu, et

dictat determinatum objectum convenire modo honesto dat, sed dat indebito mo-
et determinatum moclum et alias circum- do quando dat vultu tristi et cum impetu,
stantias, puta finis, loci et temporis, non et hujusmodi,et sequuntur circumstantise
est completa bonitas ex solo fine, sed pri- magis extrinsecae, scilicet quando et ubi,

ma ratio bonitatis ejus est ex convenien- et hujusmodi.

tia actus ad efficiens a quo actus dicitur Ex his ergo patet responsio ad qusesti-
moralis, quia libere elicitus, et hoc est onem quod sola bonitas finis, sive sola
commune actui bono et malo, neque enim circumstantia finis etiam cum talis circum-
actus est laudabilis, nisi sit a voluntate. stantia intenditur a voluntate secundum
Adverte tamen, quod cum dicit Doctor rectam rationem non sufficit ad bonitatem
quod prima ratio bonitatis actus est ex moralem actus, sed requiruntur alise cir-

convenientia causae, non loquitur de cumstantiae secundum ordinem praedictum

primitate perfectionis, sed forte de primi- ad hoc quod sit perfecta bonitas actus

tate originis, quia ratio recta, prius origi- moralis, et sic patet quid dicendum ad
ne dictat actum esse eliciendum libere a qusestionem.
Nota. causa ;
prius enim ratio recta respicit cau- Nunc restat solvere argumenta princi-
6.
sam actus,et deinde objectum, super quod palia, quibus Doctor probat partem oppo-
debet transire actus, et post respicit fi- sitam, scilicet quod omnis actus sit bonus
nem, et sic deinceps de aliis circumstan- moraliter ex solo fine. Et arguit primo
.iis. sic : Augustinus cap. 13. in littera : Bo-
(d) Secunda conditio esl ex objecto, num opus intentio facit, id est, quod in-
5
id est,quod secunda circumstantia requisi- tentiofinis reddit opus bonum, nam inten-

ta ad actum moralem est, quod talis actus tio formaliter, ut supra patuit dist. 38.

eliciatur a voluntate circa objectum con- respicit finem.

veniens, et tunc quando sic elicitur actus / e) Ad auctoritatem. Respondet Doctor
est bonus ex genere ; et dicitur bonus ex quod auctoritas est ad oppositum, quia
genere, quia talis actus, ut includens cir- etsi finis sit conditio principalior ,
sive
 DIST. XL. QUiESTlO UNIGA. 429

prima conditio primitate perfectionis, cum sit causa mere naturalis, et de hoc
pertinens acl bonilatem moralem actus, satis dictum est in primo, distinct. 1.

non tamen est sufficiens simpliciter, su- quoest. 2. 3. et 4. Et voluntas propter sui

peradditur bonitas mcriloria, quce est libertatem non semper conformiter agit

relatione debita istius actus ad flnem, sci- suo objecto, nam potest elicere actum, et
licet ultimum, quce relatio dcbita tunc propter ultimum finem, et non propter

charitas° fi*>
quando actus clicitur a charitate, ultimum finem ;
potest enim frui ente ad
>ncurrat.
] 10C est ^ ve j a c l iar itate inclinante vo- finem, et uti ukimo fine, quod tamen est

luntatem ad talem actum, vel a charitate, maxima perversitas, ut patet per Augusti-
ut a causa partiali ad talem actum, de num 83. qucest. 30. Omnis itaque humana
quo vide Doctorem in primo, dist. 17. perversio est, quod etiam vitium vocatur
scilicet cjuomodo charitas concurrat, an fruendis uti velle atque utendis frui, etc.

tantum inclinative, an etiam ut causa par- Sequitur in littera : Quando igitur est re-

tialis actus ; et quomodo bonitas merito- ctitudo ex parte principii moventis, totus

ria actus proesupponat perfectam bonita- actus rectus, non sic ex parte finis. Vult
tem moralem ipsius, vide Doctorem in dicere, quod quando rectitudo actus est ex
primo, dist. 17. et in isto secundo, solo objecto movente potentiam, tuncactus
dist. 7. ct in quodl. qucest. 17. Sequi- ex solo objecto est rectus, et sic in propo-
tur, et quoad hoc possunt auctoritates de sito, quia tota evidentia actus intelligendi

fine exponi, quod scilicet bonitas merito- est ab objecto, ideo a solo objecto moven-
ria est ex fine, patet, quia actus dicitur te,actus intellectus est evidens, et similiter
meritorius, inquantum est a charitate; quia tota rectitudo actus intelligendi pra-
sed charitas primo et principaliter incli- ctici est a solo fine, ut objecto, non ut cau-
nat voluntatem adeliciendum actum prop- sa finali, ut patet a Doctore in prologo,
ter ultimum finem, et quomodo hoc, vide qucest. ult. et per ea, quce ibi exposui,
Doctorem in tertio dist. 28. et 29. et ideo tota rectitudo talis actus est ab ipso
nota quse ibi prolixe exposui. fine, ut objecto; sed in proposito bonitas
7. Secundo principaliter arguit, actus in- actus moralis non est ex solo fine, ut supra
telligendi est verus ex principio, id est,
patuit, ideo actus non est moraliter bonus
est evidens ex principio, sed finis est hic
a solo fine.
sicut ibi principium patet, quia sicut
;
Tertio et ultimo arguit sic : Bonitas est
principium in speculabilibus, sic finis in
ab aliqua una causa, patet, quia effectus
operabilibus, ex2. Phys. text. com. 89.
per se est ab una causa per se, sed nulla
ergo sicut actus intelligendi habet eviden-
potest dari nisi finis ; ergo, etc.
tem veritatem ex principio, ita opus ha-
Respondet Doctor quod illa una boni-
bet bonitatem ex fine.
tas moralis integrat in se perfectiones
(f) Ad secundum dico. Respondet Doctor
omnes convenientes actui, et non est ali-
quod causa efficiens actus intelligendi,
qua una sola perfectio, ut supra patuit, et
ideo semper recte agit, nam intellectus eo

modo intelligit objectum, quo est sibi ideo talis bonitas est a pluribus causis, et

praesens, nec est in potestate ejus sic vel de hoc vide Doctorem in 1. dist. 17. et

sic intelligere, sive sic vel sic assentire, in quodl. qucest. 18.
 DISTINCTIO XLl. 431

DISTINCTIO XLI.
(
Textus Magistri Sententiarum.)

mandata custodit, qui charitate

. caret, quia sine charitatenullum
An omnis intentio vel aetio eorum qui , . ,.. TT , .

mandatorum custoditur. Unde Ati-

carent 1fide,' sit mala? ,. n c . . . ,

gustmus super epistolam ad Gat. 5.

,

cap. ait: « Custoditionemlegis dicit

a. Cumque intentio, ut supra dic- Apostolus non inebriari, non oceide-
brseced. tum est, bonum opus faciat, et fides r e,non mcechari, et alia hujusmodi
tefoSTi!' intentionem dirigat; non immeri- a(j bonos mores pertinentia, quae
to quseri potest, utrum omnis in- n i s i charitate, flde et spe impleri
tentioomneque illorum opus ma- non possunt.» Nullumergo manda-
lum sit, qui fldem non habent ? Si tum implet, nullum bonum opus
enim fldes intentionem dirigit, et facit, qui fldem charitatemque non
intentiobonum opus facit, ubi non habet. Impossibile est enim, ut ait
est fldes, nec intentio bona, nec Apostolus, sine fide aliquid placere
bonum opus esse videtur. Quod a Deo Q Uge er g s i ne fide fiunt, bona
quibusdam non irrationabiliter as- no nsunt, quia omne bonum placet
truitur, qui dicunt omnes actiones j) eo>
et voluntates hominis sine flde

malas esse, quse, fide habita, bonae

existunt Unde Apostolus ait : Om- Q uce prcemissce sententice objiciuntur ex

peccatum verbis Augustmi.

ne quod non est ex fide, est.

Quod exponens Augustinus ait:

D m 0mn s infidelium vita peccatum His autem objicitur, quod supra
Rom u i
((

summo B
23
u
j est, et nihil bonum est sine dixit Augustinus, scilicet quod in D s t 'pr8e- i

in hb. bono ubi deest agnitio

;
seternae ve- servili timore, etsi bonum flat, non fedei}*L'
Sent. .
Aug. lib.
Prospen. ritatis, falsa virtns est, etiam rn tamenbene. « Nemo enim invitus Gonfes. i.
cap. 12.
c 106 . .

jacob. 2. optimis moribus ». Et Jacobus rn ftenefacit, etiam si bonum est quod i. Joan 4.
a
Dist!°38. Epistola Canonica ait Qui offen- : facit. » Hic enim bonum dicit fieri, Au-! p ost
rca
lnem. derit in uno> scilicet in charitate, sed non bene, ab illo qui charita- enarratfo-
nls
1^'if e*
omnium reus. Qui ergo fi-
factus est tem non habet. Qui enim serviliter *

dem et charitatem non habet, om- timet charitate vacuus est; de quo
peccatum est, quia
nis ejus actio tamen hic dicit, quia bonum facit,
ad charitatem non refertur. Quod sed non bene. Qui etiam super illum
enim ad charitatem non refertur, locum Psalmi Turtur invenit sibi ni-
:

ut supra meminit Augustinus, non dum, ubi reponat pullos suos ; dicit
fit,quemadmodum fieri oportet, quod « Judaei, hseretici et Pagani
ideoque malum est. Non igitur opera bona faciunt, quia vestiunt
 432 LIB. II. SENTENTIARUM

nudos et pascunt pauperes, ct hu- illa sola bona est, ut aiunt. Nam si

jusmodi, scd non in nido Ecclesice, id quis Judaeus malus Christia- vel
est, in flde, et ideo conoulcantur nus necessitatem proximi releva-
pulli eorum. Quibus i 11 respon- i verit, naturali pietate ductus, bo-
Dist, 38.
lit. a. dent dicentes, bonaopera appellari num fecit, et bona fuit voluntas
Replioatur
hujusmodi, quse sine charitate qua illud fecit.
fiunt, non quia bona sint, quando
sic tiunt, quod supra evidenter Au-
Hic ponuntur qucedam Augustini capitula
gustinus doouit, sed quia bona es-
quce retractavit, non quasi prave dicta,
sent, si aliter lierent, quae etiam
secl quo sensu dixerit insinuans, sci-
suo gencre sunt bona, sed ex affe-
licet : Quomodo intelligendum sit il-
ctu iiunt mala.
lud : Peccatum adeo cst voluntarium,
et illud : Nusquam nisi in voluntate
Aliorum sententia dc prcemissa qucestio- peccatum est, et item : Non nisi volun-
ne, qua qucerebatur : Si omnis actio
tate peccatur.
eorum mala est, qui fidem non habent.

Post haec investigari oportet, Quaest. 1.

c. Alii vero, qui trifariam distinc- c. 14.
qualiter intelligendum sit quod ait Retractatio
August°.~in tionem actuum faciunt, opera Augustini
prsetalior Augustinus in lib. de vera relig. geminam
cunc + a ^ q USe a( J na tur£6 SUbsidium coniinens
« Usque adeo, peccatum vo- determina-
inquit,
h^mt, semper bona esse astruunt.
ci&^Dist.'
prseced.
luntarium malum est, ut nuilo mo- tionem.
Lib. 2.
§ e(j q U0(} Augustinus mala esse di-
do sit peccatum, si non sit volun- c. 13.
cit, si malas habeant causas, non
tarium. » Hujus dicti rationem
ita accipiendum est, quasi ipsa
Augustinus aperiens, in lib. Retract.
mala sint, sed quia peccant et ma-
dicit : « Potest videri falsa hsec de-
li sunt qui ea malo flne agunt.
finitio, sed si diligenter discutia-
Itemet illud aliud, scilicet « Bonum
tur, invenitur esse verissima. Pec-
opus intentio facit, et intentionem
catum quippe illud cogitandum
fides dirigit » determinant dicen-
;

est, quod tzmtummodo peccatum est,

tes, ibi bonum vocatum quod remu-
non quod est etiam pcena peccati, »
nerabile est ad vitam, non quod il-
scilicet peccatum primum homi-
lud sit solum bonum opus, imo et
nis, quod fuit peccatum et causa pecca-
alia plura, licetnonea ratione, qua
ti, sed non pcena ; « Quamvis et illa,
illud flt, sint bona.
quse non voluntaria peccata. non im-
merito dicuntur, quia vel a ne- Dubium 3

Quibus modis dicatur bonum. scientibus, vel a coactis perpe-

trantur, non omni modo possunt
Bonum enim multipliciter accipi- sine voluntate committi quoniam ;

tur, scilicet \>ro utili, pvoremunerabi- et ille quipeccat ignorans, volun- Rom 7. i(
li, pro pro specie boni, pro
signo boni, tate utique facit quod, cum facien-
licito, et aliis fortemodis; solaque dum non sit, putat esse facien-
illa intentio remunerabilis est ad vi- dum; concupiscente
et ille qui,
tam, quam fldes dirigit; sed non adversus spiritum carne, non ea
 : ; ,

mSTINCTIO XLT. 433

quae vultfacit, concupiscit quidem mi motus, cogente nullo, acl ali-

nolens, eo non facit quod
et in quid vel non amittendum, vel adi-
vult; sed si vincitur, concnpiscen- piscendum. » Hujus dicti causam
f.ise consentit volens, et in eo non aperiens et intelligentiam pan-
facit nisi quod vult; et illud quod dens, in Ub. Retract. ait « Hoc pro- cap. 10,

in parvulis est originale pecca- pterea dictum est, ut hac deflniti-

tum, ex prima hominis voluntate oue volens a nolente discerneretur,
mala contractum est. Non itaque et sic ad illos referretur intentio, cap. 15.
falsum est quod dixi Usque adeo : qui in Paradiso fecerunt originem Retractat
Ausr.
peccatum voluntanum est » etc. mali, nullo cogente, peccando, id
Ecce qualiter illud accipiendum est, libera voluntate, quia et scien-
sit, scilicet. vel de primo peccato tes contra prseceptum fecerunt ;

hominis, vel de omnibus generali- et ille tentator suasit, ut hoc fieret

ter peccatis mortiferis, quorum li- non coegit. Nain qui nesciens pecca-
cet qusedam dicantur non volunta- vit non incongruenter nolens pec-
ria, quae per ignorantiam,
scilicet casse dici potest, quamvis et ipse
vel per infirmitatem fiunt, eadem quod nesciens fecit volens tamen
tamen ratione ea possunt dici vo- fecit. Ita nec tale peccatum sine
luntaria, quia sine voluntate non voluntate esse potuit, sed voluntas
committuntur. facti ibi fuit, non voluntas peccati

quod tamen 'factum fuit peccalum ;

Aliucl capitulum. hoc enim factum est quod fleri non
debuit. Quisquis autem sciens pec-
cat, si potest cogenti ad peccatum
E. etiam intelligentia perqui-
Illius
Qiuestio 2, sine peccato resistere, nec tamen
Aug. c.10, renda est, quod in lib. cle duabus ani- facit, utique volens peccat quia
Lib.l. c. ;

16. mabus edidit, inquiens : « Nusquam qui potest resistere non cogitur
nisi in voluntate peccatum est. »
cedere. Quapropter peccatu m
Quod etiam in lib. Retract. plane de-
sine voiuntate esse non posse
terminat dicens : « Potest putari
verissimum est. » Ex his li-
falsa esse ista sententia, qua dixi- quet, qualiter, superiora accipien-
mus: Nusquamnisi involuntate es- da sint.
se peccatum, cum Apostolusdicat
Rom. 7. Quod nolo, hoc facio,y> etc. « Sed pec-
16.
catum, quod nusquam est nisi in Quod mala voluntas est voluntarium pec-
volrmtate, illud prsecipue intelli- catum.

gendum est, quod justa damnatio

consecuta est, » id est, primum Si autem omne peccatum morta- Aug.F lib. 1.

hominis peccatum. In eodem quo- le voluntarium est, cum voluntas liberode

que libr. de duabus animabus, aliud mala peccatum sit mortale, con- arbit.
c. 12.
tradidit consideratione dignum ; stat, ipsam esse voluntarium pec- Etlib.
retract. 1.
ait enim « Non nisi voluntate
: catum. Quid enim, ut ait Augusti- cap. 9. et
<t

cap. 22.
peccatur, » ipsamque voluntatem nus, tam in voluntate quam ipsa Gap. 17.
iib. 3. de
definit dicens « Voluntas est ani-
: voluntas sita est? » Voluntas ita llb. arbit.
Tom. XIII 28
 ,

434 LIB. II. SENTENTIARUM

que mala recte voluntarium dici- num et malum esset aliquod me-
tur peccatum, quod in voluntate dium, aliquis esset hnbitus, qui
consistit. « Voluntas quippe, ut ait nec esset bonusnec malus.
Augustinus 1. lib. Retract. est prima Contra, Ambrosius in littera :
Rati.
opposit.

isa peccandi, aut nullum pecca- affectw tuus operinomen imponit;se&

tum prima causa peccandi, nec

est si nullus actus ex se esset indiffe-

estcui recte imputetur peccatum rens, non posset ex uno actu esse
nisi peccanti. Non ergo est cui re- bonus per se, et ex alio malus.
imputetur nisi yoluntati.» Hoc
autem de peccato actuali et mortali sgholium.
intelligendum est. Neque his ver-
bis aliud voluit ostendere Augusti- „ . '«„.
. .„ . , ..
Refertsentent.D.Thom. et Bonav.et resolvit
nus, Ut ipse ait in Retract. llisi qilia
actum individuum, liberum,
probabiliter dari
« VOluntas est, qua peccatur et qua qui non sit bonus nec peccatum, quianon
recte vivitur. » constat Deum nos obligare ad singulos actus
referendos in eum actualiter vel virtualiter ;

{Finis textus Magistri.)

et alterum horum videtur requiri ad meri-
tum. Pro hoc est Hieron. epist. 2. apud Aug.
Nazian. oratione tertia contra Jul. Greg.
QILESTIO UNICA. hom. Evang. in Mat. 12. de omni verbo
27. in
non obstat, quia Ghrysost. expli-
otioso, etc.

cat, verbum otiosum esse quod mendax est,

Utrum aliquis actus possit esse indif-
et calumniam habet; et similiter Theoph.
ferens ?
et Oecum. et favet textus, quia de pernicioso
agit, interl. exponit de frivolis et fab ilis,

Alensis 3. p. q. 35. m. 3. D. Thom. 1. 2. q. 18. nec otiosum est, quod habet aliquam utilita-
a. 8. et 9. D. Bonav. hic a. t. q. 3. Richard. tem naturalem, ut expellere frigus sine ul-
40. a. 2. q. 3.Durand. ibi q. 1. Gabr. q. un.
la ratione honesti.
Gapr. q. 2. Major q. 3. hie.Rerr. hic d. 28.
q. 15. Vasq. i. 2. d. 52. Angles 2. d. 40. q. un.
concl. 2. Alm. tract. 1. mor. c. 14. Angest. in
mor. cap, 8. Assor. tom. 1. /. 2. cap. 4. q. 3. Hic dicitur, (a) quod nullus sin- 2.
P S
gularis actus est indifferens, actus a. i. q? 3
D T m
tamen in communi est indifferens; 2?
'i
q. is.a. 9
1. Circa distinctionem quadragesi- quaere D. Bonaventuram.
Ad ar» 1,

mam primam quseritur, utrum Aliter posset dici, (b) quod aliter
aliquis actus possit esse indiffe- potest esse de bonitate et malitia
rens ? Quod non, quia inter habi- morali, et de bonitate meritoria
tum et privationem non est me- et maiitia demeritoria. In prima
dium ; bonum et malum sunt pri- bonitate et malitia, comparando
vative opposita ; ergo, etc. Major ad actum naturalem, videtur posse
Text.
com 27
.
patet, quia 10. opposita Metaph. inveniri actus indifferens, qui sci-
privative sunt contrndictorie op- licet habeat determinatam spe-
positn aptum natum; inter
circa ciem in genere naturaa per com-
contradictoria non est medium, 4. parationem ad omnes causas suas,
Mctaph. ergo, etc. et possit tamen habere indifferen-

Prseterea, ex actibus generatur ter bonitatem moralem et mali-

Ad 2.

habitus; ergo si inter actum bo- tiam. Quod probatur primo, quia
 DIST. XLl. gUiESTIO UNICA, 435

c. i.et secundum Pliilosoplium 2. Ethic. tur actualifccr nec virtualiter. Alio itl

finem
habitus justitiae generatur ex ope- modo pnvative, quia non est natus tripiiciter,

ribus justis, non tamen juste referri, sicut peccatum veniale, pnfative'

factis actus non est bonus

; iste quia licet stat cum charitate, non
moraliter, quia non ex virtute. Si- est tamen natum cum charitate
militer de actibus elicitis post vir- referri in finem. Tertio modo con-
tutem, quia non videtur necessi- trarie, scilicet quia corrumpit
tas, quod voluntas habens virtu- principium referendi, scilicet cha-
tem, semper utatur ea necessario, ritatcm, ut peccatum mortale. De
sed tantum quando occurrit passio illisduobus membris ultimis, cer-
ita vehemens, qure subverteret ra- tum est quod illi actus sunt
tionem, nisi utatur virtute. mali, scilicet peccatum veniale et
Secundo etiam (c) modo loquen- peccatum mortale. De duobus pri-
do de bono et malo, videtur esse mis (h), certum est quod primus
medium inter actum bcnum et ma- actus est meritorius, et satis pro-
lum supposita enim bonitate mo-
; babile est de secundo. De duobus
rali, ut dictum est in quwst. prcece- mediis, scilicet de actu, qui tantum
denti, meritum videtur esse ex re- refertur habitualiter et negative,
latione ad finem debitum, quae re- id est qui non. refertur nec actu-
latio estex charitate inexistente. aliter nec virtualiter, dubium est
Actus (dj Potest autem actus referri utrum taiis actus sit meritorius,
retertur
in ex charitate in finem uitimum tri- vel peccatum veniaie (quia morta-
actuai?ter, pliciter. Uno modo actualiter,sicut le peccatum non potest esse) aut
virtuaiiter
CO gi tarls acfcualiter de fine diligit sit talis actus indifFerens. Si pona-
lablt u ahler
et
illum,etvultaliquid propter illum. tur alterum duorum primorum
quomodo? modo
Alio virtualiter, sicut (e) ex membrorum, videtur quod homo
cognitione et dilectione linisdeven- existens continue in gratia, vel
tumest ad volitionem hujus entis mereatur continue, vel peccet
adtLnem puta ex cognitione et dile-
; mortaliter, vel saltem venialiter,
ctione Dei pertinenteadportionem quia multos taies actus elicit con-
superiorem, portio inferior consi- tinue, qui nec referuntur actuali-
derat talem actum, puta poeniten- ter, nec virtualiter, secundum di-
tise, esse assumendum, et postea ctum modum.
illum exequitur volendo, non ta- Ideo probabile (i) videtur tales 4.

men tunc referendo in finem, quia actus indifferentes ponere, quia veiLTesse
nec tunc actualiter cognoscitur non habent sufflcientem rationem p^pfum
necdiligitur. Tertio modo (f) habi- malitise pertinentem ad peccatum ^Zf
tualiter, puta si
ribilis in
omnis actus
ilnem manens cum cha-
refe- veniale, quia possibiie est nullam
deordinationem esse in eis, quae
10
^* ^num'. 3.
q '

ritate, quse est principium refe- sufflciat ad rationem peccati. Non

rendi, dicatur referri habitualiter. enim tenetur homo, nec tentione
3#
Triplici auteiii modo (g) potest necessitatis, contra quam sit pec-
dfcitur
dici actus non referri - Uno modo catum mortale, nec tentione mino-
«>n referri n egative absolute, quia non refer- ri, contra quam sit peccatum ve-
 136 LIB. II. SENTENTIARUM

niale, referre semper actum suum in genere immobiliter inclinans ;

in Deum actualiter vel virtualiter, non tamen inclinat ad eos, ut bo-

quia Deus non obligavit nos ad nos nec ut malos, sicut etiam ipse
hoe. neque videtur esse in istis ac- in se neque est bonus neque ma-
tibus sufficiens ratio bonitatis, ut lus, sicut nec etiam generatur ex

sint meritorii, quia non videtur actibus bonis vel malis, et ita in^
minor relatio sufflcere admeritum conveniens, ad quod deducit ratio,
quam relatio virtualis, qualis non non est inconveniens, sed tanquam
est hic. verum concedendum est.

Sunt ergo multi actus indifferen-

tes, non tantum secundum esse,
COMMENTARIUS.
quod habent in specie naturae, sed
etiam secundum esse, quod ha-
bent in esse morali; et sunt etiam (a) Hic dicitur. Respondendo ad quses- l.

indifferentes ad bonum meritori- tionem, primo recitat unam opinionem

um et malum demeritorium, quia quae est D. Thomee 1. 2. qucest. 18.
ununi (k) individuum potest esse art. 9. Et similiter D. Ronaventura in 2.

tale et aliud tale. Multi etiam sin- clist. prcesenti,quse opinio dicit quod aliud

srulares actus eliciti sunt indiffe- est loqui de actu singulari, puta de hac
neque ta-
rentes, qui nec sunt tales dilectione, et aliud de actu communi,
les, et non solum actus non huma- puta de dilectione in communi. Loquendo
ni, de quibus non est sermo, sicut primo mcdo, dicit opinio quod est impos-
movere barbam, levare festucam sibile talem actum esse indifferentem,
et hujusmodi, quae procedunt ex quia talis,vel est necessario moraliter bo-
sola imaginatione, non ex libero nus vel moraliter malus; loquendo etiam
arbitrio impellente, sed etiam de de actu meritorio vel demeritorio, dicit
actibus libere elicitis. quod signato quocumque actu singulari,
Ad argumenta (1). Ad primum talis necessario, vel est meritorius vel de-
Ad arg. 1.
Bonum dico, quod non sunt privative op- meritorius. Nec oportet hic aliter addu-
est
ina um posita circa actum, loquendo de cere rationes eorcm.Sed loquendo de actu
non
opponuntur bonitate et malitia morali, vel in communi, dicunt quod talis actus po-
privatiune
circa
etiam loquendo de bonitate et ma- test esse indifferens ad actum singularem
actum. litia meritoria et demeritoria; meritorium et ad actum singularem de-
non enim est actus malus ex hoc meritorium, ita quod talis actus omnino
solo quod caret bonitate tali vel in se consideratus non erit formaliter me-
tali,sed quia caret bonitate, quam ritorius, nec formaliter demeritorius, sicut
debet habere non autem omnis
; etiam homo in communi est indifferens ad-
actus debet habere talem boni- Franciscum et Joannem ; et quoad hoc se-
tatem. cundum membrum opinio dicit verum;
. 2. Ad aliud concedo, quod ex simi- sed non est ad intentionem qusestionis,
Dari
habitum libus actibus generatur similis ha- quia qusestio tantum quoerit de actu sin-
indilferen-
tem. bitus, et ita ex multis actibus in- gulari.
differentibus, potest generari con- (b) Aliter posset dici. Nunc Doctor po- 2.
Opinio
similis habitus ad consimiles actus nit opinionem propriam, et duo facit.
 . ;

DIST.XLI. QUiESTIO UNICA. 437

propria Primo, quaerit an possit esse actus singu- actus bonus moraliter sit a virtute morali,

laris indifferens, loquendo de bonitate et utputaactus justitise moralis sit ab babi-

malitia morali, ita quod detur aliquis ac- tu justitiae morali, ut multi tenent, loquen-

tus, qui nec sit moraliter bonus nec mo- do boc modo bene potest esse actus perfe-
raliter malus. Secundo, loquendo de boni- cte bonus bonitate naturali, qui tamen non
tate meritoria et malitia demeritorie op- preesupponit in voluntate virtutem mora-
posita, an possit esse actus singularis. lem, sicut quis potest dare eleemosynam
qui nec sit bonus meritorie, nec malus pauperi, et boc liberaliter, propter debi-

demeritorie. tum finem et modo debito, qui finis erit

De primo actu dicit, quod loquenclo de ut subveniat necessitati pauperis, et tamen
honitate et malitia, scilicet morali, com- non babebit in voluntate habitum virtutis

parando ad actum naturalem, videtur inclinantem ad hoc ; et sic talis actus non
posse inveniri actus indifferens, etc. H;ec erit bonus moraliter, quia non a virtute
littera Doctoris potest multipliciter intel- morali, nec malus moraliter, patet, quia
ligi, nam cum primo dicit, quod actus na- talis actus non est vituperabilis ; actus
turalis in specie delerminatus per com- enim malus moraliter est actus vitupera-
parationem ad omnes causas suas, etc. bilis et imputabilis, ut patet a Doctore in

istse causae, aut intelliguntur tantum effe- quodl. q. 17. et. 18.

ctive actus, aut accipiuntur pro omnibus Et hoc modo potest intelligi dictum Quomodo
circumstantiis naturaliter natis inesse ac- Philosophi, quod habitus justitice genera- ^eneratur
Primo modo tantum actus bonus tur ex actibus justis, sed non
Littera
Doctoris
potest
tui.
.
erit

naturahter ex potentia et objecto, tenendo

... , .

ld est,
'

quod generatur ex actibus bonis,

juste factis, actibus

mu UfMci-
q uo(j j 3
j
ectum concurra t ad actum elici- bonitate naturali, sed non juste factis, id
intelhgi.
tum vo luntatis secundum tertiam opini- est, non moraliter factis, quia tales actus
onem recitatam supra dist. 25. et talis actus non sunt geniti a virtute morali, et tamen
est naturaliter bonus ex genere, quia ha- non sequitur, illi actus sunt justi, id est,
bet bonitatem quam ex natura natus est boni bonitate naturali, et non sunt justi,

habere a potentia et objecto sibi conveni- id est, boni bonitate morali; ergo sunt
entibus; talis ergo actus non est perfecte injusti, id est, mali malitia morali, non se-
bonus bonitate naturali, nec perfecte ma- quitur, quia si essent mali malitia mora-
lus malitia naturali, ut supra patuit li, essent vituperabiles, cujus oppositum
dist. 40. Sed secundo modo dicitur actus experimur. Posito etiam quod quis ha-
naturaliter bonus ex omni causa, quando beat habitum virtutis, puta habitum jus-
talis actus habet conformitatem ad cau- titias, adhuc stat quod eliciat actum indif-
sam efficientem, ad objectum ac finem, et ferentem ad actum bonum bonitate mo-
ad formam, et tuncest perfecte bonus bo- rali, et ad actum malum malitia morali
nitate naturali nata sibi naturaliter com- patet, quia non apparet aliqua necessitas
petere. Loquendo de isto actu secundo quod habens habitum moralem, puta tem-
modo, potest intelligi indifferens ad boni- perantiam, eliciat actum temperantias
tatem moralem, et ad malitiam oppositam secundum inclinationem talis habitus, si-
dupliciter. Primo, quod actus dicatur mo- cut etiam habens charitatem non apparet
ralis, qui elicitur a virtute morali, et ille necessitas quod eliciat omnem actum, eti-

non dicatur bonus moraliter, qui nonelici- am non bonum moraliter, secundum in-

tur a virtute morali ; tenendo enim quod clinationem charitatis.Et si apparet aliqua
 438 LIB. II. SENTENTfARUM

necessita^, tune est, quando occurrit pas- ve moraliter malus, quando tantum negat
sio ifa vehemens, quse subverteret rati- aliquam circumstantiam requisitam ad

onem, nisi uteretur tali habitu virtutis. actum perfecte moralem, ut cum quis libe-

S !
quia lamen Doctor non tenet quod re dat eleemosynam pauperi actu non co-
actus sit pracise bonus bonitate morali gitando de fine, tunc talis datio est tan-

ab habitu virtutis, cum iste expresse te- tum mala moraliter negative; sed quando

neat in 4. dist. 14. qucest.

v
2. quod non est est malus contrarie, tunc ponit circum-
de ratione actus moralis quod sit elicitus stantiam repugnantem circumstantise de-

a virtute morali, vel quod sit generativus bitae, ut cum quis dat eleemosynam pro-

virtutis moralis, ad hoc enim ut sit per- pter vanam gloriam tanquam propter fi-

fecte moralis (posito etiam quod nullus nem. Sed de hoc prolixe dictum est supra
habitus virtutis moralis sit in voluntate), dist. 1. et in quodlib. qucest. 18. vide

sufticit quod sit elicitus conformiter rati- quse ibi exposui.

oni rectaB, sive dictamini recto, ut patet a Dico secundo, quod licet talis actus non

Doctore in primo, qucvst. ult. prol. et sit elicitus conformiter rationi rectas, ta-

dist. I". primi, ct in 2. dist. 1. ct 42. et men non est malus moraliter, quia ut sic,

in 3. dist. 33. et in 4. dist. 14. quapst. 2. natus est elici conformiter rationi rectaB,

ct in quodl. qucest. 18. quia ut sic, non includit aliquam circum-

4. Potest ergo exponi dictum Doctoris se- stantiam repugnantem actui morali, imo
Q d°
actu°s cundo modo, sic intelligendo, quod actus includit omnem circumstantiam natam
dicitur prascise bonus bonitate morali, dictari a ratione recta.
bonS^
quia elicitur conformiterrationi rectae actu Inteiligendo ergo hoc modo, potest ex- 5#

dictanti de omni circunstantia requisita ad

'

poni auctoritas Philosophi, quod justitia

°posTtio

actum moralem, de quibus circumstantiis generatur ex operibus justis, non tameri

^JJ^JJjg-
dictum est supra dist. 40. Dicit ergo Do- juste factis; dicitur enim opus justum, si-

ctor quod potest esse actus perfecte bo- ve actusjustus, qui habet omnes circum-
nus bonitate naturali, qui erit elicitus a stantias requisitas ad actum bonum boni-
voluntate libere circa objectum conveniens tate naturali ; sed qu.ia tamen talis actus

propter finem convenientem, et modo si- non habet tales circumstantias actu dicta-

bi debito, qui tamen actus, nec erit mora- tas a ratione recta, dicitur non juste fa-

liter bonus, nec moraliter malus. Quod ctus, quia non conformiter elicitus rati-

non sit moraliter bonus patet, quia licet oni rectoe, et tamen non sequitur, non est

habeat omnes circumstantias supra dictas, juste elicitus, quia non conformiter rati-

non tamen habet eas secundum dictamen oni rectee, ergo est simpliciter injuste

rectae rationis, quod requiritur ad hoc ut elicitus seu vituperabilis ; est tamen se-

sit moraliter bonus; nec etiam est morali- cundum quid injuste elicitus, accipiendo

ter malus, quia tunc talis actus esset vitu- ly injuste prout prsecise dicit negationem
perabilis, nisi dicatur quod esset morali- actualis conformitatis ad rationem rectam. Expositio
. ... litterte.
ter malus privative seu negative, quia ca- Et simihter potest exponi littera sequens,
reret conformitate a 1 rationem rectam. .
cum dicit, similiter de actibus elicitis

Dico primo, quod esset tantum negative P°st virtutem, potest hic accipi virtus
moraliter malus, non tamen contrarie, non pro habitu virtutis moralis existentis
quia si esset contrarie moraliter malus, m voluntate, sed pro habitu virtutis intel-

tunc esset vituperabilis ; et dicitur negati- lectivoe sive existentis in intellectu, puta
 DIST. XLI. QU/ESTIO UNICA. 139

pro habitu prudentise causato ex pluribus et specialiter in quodlib. qucest. i~. ubi
dictaminibus reclis, de quo vide Docto- videtur addere aliqua ultra dicta in primo
rem inprimo, dist. l~. Loquendo ergo et tertio ; et in boc non videturmultum
de tali virtute, dicit Doctor quod licet quis insistendum,sed sufficit boc habcre, quod
habeat talem babitum virtutis in intelle- actus ad boc ut sit meritorius, oportet

ctu, tamen potest elicere actum perfecte quod sit reJatus in Deum, sive propter
bonum bonitate naturali, et non secun- Deum elicitus, et boc ex cbaritate non
dum actuale dictamen talis virtutis, quia existente.

non apparet necessitas quod quando (d) Potesl autem. Secundo proemittit, Actus

elicit talem actum, quod actu cogitet q U od actum referri in Deum ex charitate, meritorias.

de circumstantiis requisitis ad bo- potest tripliciter intelligi, scilicet vel

nitatem naturalem illius actus ; sed si actualiter, vel virtualiter, vel habitualiter.

est necessitas utendi tali virtute, tunc est Primo modo refertur aclualiter, quando
quando occurrit talis passio, quse nata intellectus actu dictat, quod voluntas ve-
est obruere dictamen rectum, nisi actu lit diligere proximum propter Deum, et

utereturtali virtute, sive recto dictamine ex charitate, tunc talis dilectio actualis
talis virtutis. sic conformiter elicita rationi rectae, est

(c) Secundo etiam. De secundo prin- actus, actu relatus in Deum ex cbaritate.
cipali, scilicet de bono et malo meritorie Similiter idem dico de actibus imperatis
vel demeritorie; et antequam ponat con- in aliis potentiis, puta de actu temperan-
clusionem, in qua tenet quod datur actus tiee, ut quando voluntas imperat actum
neuter perfecte moralis, qui tamen non temperantiae in parte sensitiva propter
est meritorius nec demeritorius, prsemit- Deum ex charitate et ratione recta ad hoc
tit aliqua. Primo, quod actus meritorius dictante, talis actus imperatus est actus
sive demeritorius, sive ratio meriti actu actualiter relatus in Deum.
praesupponit bonitatem moralem actus, e ) Alio modo virtualiter, sicut ex co- 7.
(

scilicet quod actus non potest esse meri- gnitione et dilectione fmis, etc. Aliqui aiijKm
torius, nisi sit moralis. An modo requira- S
Scotistaesic dicunt \Virtualiter, inquiunt, ™um*'
tur bonitas moralis perfecta, sic, quod C um ex amore actuali ipsius Dei deveni
actus non posset esse meritonus, nisi { n C ognitionem peccati mei, et hoc ob
actu conrormiter ehciatur rationi rectse amorem ejus, quia est ejus offensivum,
secundum omnes circumstantias requisi- tristor, et pcemlentiam facio, non ta-
tas ;
de hoc non est praesens sermo. Dicit men tunc actualiter illum actum pceniten-
ergo Doctorquod meritum ultra bonitatem tice in Deum refero actualiter, quia nec
moralem actus addit relationem ad ulti- de Deo cogilo, nec tiinc Deum actualiter
mum finem, quse relatio sit ex charitate a mo, talis actus poenitentice est virtualiter -

inexistente, id est, quod actus non est tantum inDeum relatus. HaBcilli. Tamen
formaliter meritorius, nisi actu eliciatur pro dariori intelligentia nota aliqua :

a voluntate in ordine ad Deum, et hoc Primo, quod dicit J)octor in quarto,

charitate inclinante voluntatem, sive par- dist. 14. qucest. 2. de po?nitentia virtuali,
tialiter concurrente ad talem actum sic in puta de displicentia peccati, quee tunc
Deum relatum. Sed de ratione meriti for- dicitur virtualis, non quod actu eliciatur
maliter, in quo consistat, vide Doctorem aliquis actus displicentise de peccato, sed
inprimo, dist. il. et in tertio, dist. 18. ex hoc solo quod quis intensediligit Deum
140 LIB. u. si;ntentiakum

in se et propter se, talis dilectio Dei po- lis actus, quia tunc esset actus relatus in
icst dici pcenitentia virtualiter, ex hoc solo Deuni.
quod dilectio Dei ita intensa, virtualiter Dico ergo quod hsec littera Doctoris po-
includit displicentiam de peccato; et lioc test nam pri-
habere multiplicem sensum,
patet, quia si quis intense diligit Deum mo potest sic intelligi, quod quis diligat
propter se, si actu cogitaret de peccato, Deum in se et propter se, qua3 dilectio
ut Dei offensivo, statim eliceret actum dis- duret per horam, et post illam horam actu
plicentise, quia ista non videntur simul diligat proximum, non in ordine ad
stare, quod quis diligat Deuni, el non do- Deum ; et talis sensus non videtur ad
leat de offensione Dei. Et de tali actu vir- mentem litterre, quia si talis amor proxi-
tuali non loquitur hie Doctor, quia hic lo- mi natus sit virtualiter contineri in amore
quitur de actu virtuali actu elicito ex Dei, quia tamen non preecedit ex amore
amore Dei prius hahito. Dei, ut patet, quia tunc non est amor Dei,

Nota etiam quae dicit Doctor supra in ideo ad mentem litterse non dicitur vir-

isto secundo, dist. 35. de aversione vir» tualiter relatus in Deum.

tuali, et per consequens de conversione Secundo potest sic intelligi, quod quis
virtuali ;
quis enim virtualiter avertitur a actu diligat Deum, et stante dilectione il-

Deo, quando committit actum oppositum la, convertat se ad proximum, diligendo

conversioni virtuali in Deum, ut patet de iUum ex amore ipsius Dei, sic quod dile-

odioproximi; dilectio enim proximi, etsi ctio Dei sit continua per mediam horam,
non formaliter est conversio in Deum, et similiter dilectio proximi, et post ulti-

est tamen virtualiter conversio in ipsum. mum instans medietatis horse cessat dile-

quia pro quanto dilectio proximi virtua- ctio Dei in se, sed continuetur dilectio
liter continetur in dilectione Dei, quia proximi per aliam mediam horam, tunc
ista non stant simul, quod quis diligat dilectio proximi, quse simul fuit cum di-

Deum propter se, et odiat proximum, et lectione Dei, actu fuit relata in Deum, et

hoc de potentia Dei ordinata, secus de eadem dilectio per aliam medietatem horse
potentia Dei absoluta, ut expresse patet a dicitur virtualiter relata in Deum, et hic

Doctore in tertio, dist. 28. et nota quce sensus videtur stare cum intentione litte-

ibi exposui. Dicitur ergo ibi conversio vir- riQ -

tualis cum quis diligit proximum propter Tertio potest sic intellligi, quod quis
Deum, et licet talis dilectio proximi sit
actu diligat Deum in se et propter se, et

actu relata in Deum, tamen dicitur con- stante dilectione Dei actu diligat proxi-

versio virtualis ex hoc solo, quod non for- mum >

non tamen referendo illum amorem
'

maliter et immediate est in Deum, sicut in Deum, sed quod tantum absolute ip-

dicimus quod odium Dei formaliter aver- sum «Jiligat, talis dilectio forte non dicitur

tita Deo, et per consequens dilectio Dei virtualiter relata in Deum, et hoc si non
in se convertit formaliter in Deum. Adhuc procedit ex dilectione Dei. Si vero talis

loquendo de tali actu virtuali, non est dilectio procedat ex dilectione Dei, ut cum
sermo in proposito, quia talis actus vir- <I
uis diligit Deum propter se, et post co-

tualis simul stat cum actuali dilectione gitando de proximo, quod est creatura

Dei, sed actus virtualiter relatus in Deum Dei, diligat ipsum proximum absolute, ita

in proposito, non simul est cum dilecti- quod talis amor procedat ex amore Dei,
one Dei actuali, propter quam elicitur ta- tunc talis sensus erit ad rnentem litterse.
 DIST. XLI. QLLffiSTlO UNICA. 441

Quarto modo potest intelligi, et magis absolute, ut quando actus nec actualiter,

ad sensum litteree, quando quis actu dili- nec virtualiter refertur ex charitate in

git Deum propter se, et simul cogitat pec- Deum,sicutcum quis actu dat eleemosynam
catum, ut offcnsivum Dei, et actu elicit pauperi non ex amore Dei, nec cogitans
displicentiam de peccato propter Deum, de ipso Deo, sed ut prnecise subveniat in-
et actu imperat in parte sensitiva, puta digeiUise pauperis, talis actus nec virtua-
abstinentiam vel p(
j
regrinationem et hu- liter nec actualiter referlur iu Deum.
jusmodi, et immediate post cesset ipsa Secundo, actus non refertur in Deurn An actus
„ referatur
dilectio Dei, sed continuetur abstinentia pnvatrve, puta, quia non est nat*rm reter-
Deum.
et peregrinatio, tunc talis actus abstinen- ri, sicut peccatum veniale, quia licet stet

tise vel peregrinationis, qui originaliter cum charitate, non est tamen natum cum
proecessit ex amore Dei, dicitur virtuali- charitate referre in finem ; et dicitur talis
ter relatus in Deum Non enim
. credo quod actus non referri privative, ex hoc quod
displicentia peccati vel actus abstinentiae est ibi privatio alicujus circumstantia3,
imperatus, si tantum eliciatur post amo- quae nata esset inesse actui, cum quis cor-
rem Dei, quod virtualiter sit actus relatus rigit proximum, sed non debito modo,
in Deum, nisi modo prseexposito. Et hoc tunc talis actus correctionis carens tali cir-

etiam forte potest esse conforme dicto Do- cumstantia, erit communiter peccatum ve-
ctoris, in 4. dist. 6. de intentione actuali niale; dicitur ergo talis actus irreferibi-
et virtuali, ut cum quis actu propter lis privative, non quod sit actus natus
Deum assumit pcenitentiam, actu cogitan- referrij sed dicitur privative ex hoc quod
do de illa et Deo, sed post continuat illam privat aliquam circumstantiam, propter
non cogitando de Deo, tunc talis actus quam privationem non potest referri in
pcenitentise dicitur virtualiter contineri in Deum ex charitate.
actuali poenitentia actu relata in Deum, et Tertio, dicitur actus non referri contra-
sic talis actus dicetur etiam virtualiter rie, quia scilicet corrumpit principium re-
relatus in Deum. ferendi, scilicet charitatem, ut pecca-
10.
(f) Tertio modo dicitur actus relatus in tum mortale ; nam peccatum mortale
Deum tantum habitualiter , puta quia ha- corrumpit charitatem, non quod con-
bet habitum, qui est principium referendi trarietur sibi formaliter vel virtuali-
actum in Deum, et sic omnis actus refe- ter, sed tantum demeritorie, ut supra pa-
ribilis in firiem, manens cum charitate. tuit in isto 2. dist. 28. et satis patet in
dicitur referri habitualiter, ita quod talis quarto, dist. 1. qucest. 1. respondendo ad
actus elicitus a voluntate informata chari- argumenta principalia, et qucest. 6, et sin-
tate nec actualiter nec virtualiter sit ex gulariter dist. 16. qucest. 2. ubi quserit

charitate relatus in Deum, ut cum quis Doctor an infusio gratiae, et expulsio culpoe

actu diligit proximum non considerando sint duse mutationes reales.

De duobus primis 11.
nec Deo, nec de lege ipsius,
(h) Istis praemissis
talis actus
ponit Doctor aliquas conclusiones. Prima
non actu refertur in Deum ex charitate,
est, quod loquendo de actu non referibili
nec etiam virtualiter, cum non procedat
in Deum, secundo et tertio modo, tantum
ex amore Dei, elc.
actus est malus,quia actus secundo modo
(g) Triplici autem modo. Tertio princi-
est peccatum veniale, et tertio modo pec-
paliter prsemittit, quodactus tripliciter po-
catum mortale. Secunda est, quod loquen-
test non referri in Deum. Primo negative do deactu referibili in Deum ex charitate,
 142 LIB. II. SENTENTIARUM
dicit quod actus primo et secundo modo esse meritorius et alius demeritorius.
est meritorius, cum talis actus referatur Multi etiam singulares actus eliciti sunt
inDeum e\ charitate ; et licet hic dicat de indifferentes, qvi nec sunt tales, neque
actu secundo modo, quod sit probabile talcs, id est, qui non sunt meritorii nec
ipsum esse meritorium, tamen absolute demeritorii, ct non solum actus non huma-
videtur dieendum ipsum esse meritorium, ni, etc. Actus liumani sunt illi, qui proce-
quia saltem elicitur virtualiter ex cha- dunt a libero arbitrio, quod includit intelle-
ritate, ut satis evidenter posset deduci ex ctum et voluntatem ut supra patuit. Dicit
dictis Doctoris in primo, dist. 17. el in ergo Doctor quod non solum actus non
ter' l"°i 18 - et in quodl. qucest. 17. Tertia humani possunt
Tertui esse indifferentes, sed
conclosio. conclusio est de actu, qui tantum refer- etiam multi actus eliciti a libero arbitrio
tur habitualiter et negative, id est, qui possunt esse indifferentes.
non refertur io Deum ex charitate, nec (1) Ad argumenta. Doctor primo arguit, 12,
actualiter nec virtualiter, dicit quod hoc probando quod non possit dari actus in-
est dubium, an scilicet talis actus sit me- differens ad bonum et ad malum. Et ar-
ritorius, vel peccatum veniale, quia mor- guit primo sic, quia inter habitum et pri-
tale peccatum non potest esse et patet, vationem non est medium, ut
;
patet
quia stat cum charitate, aut quod talis 10. Metaph. text. com. 15. ubi habetur
actus sit indifferens, scilicet quod non sit quod opposita privative sunt contradicto
meritoi ius, nec demeritorius. Si ponatur rie opposita circa aptum natum Priva- :

quod talis actus sit meritorius, tunc vide- tio, inquit, qucedam est contradictio aut ,

tur quod homo existens in charitate con- in potentia determinata aut concepta
,

tinue mereatur, cum multos tales actus cum susceptivo. Heec ille. Sed inter con-
quasi continue eliciat, qui nec actualiter tradictoria nullum est medium, ut patet
nec virtualiter referunturin Deum ex cha- quarto Metaph. text. com.il. sed in pro-
ritate. Si vero ponat quod talis actus sit positobonum et malum sunt privative op-
peccatum mortale vel veniale, tunc vide- posita ;
ergo non datur actus medius, qui
tur quod homo continue peccet, vel mor- non sit nec bonus nec maius.
taliter si ponatur peccatum mortale, vel Respondet Doctor quod bonitas et ma-
venialiter si ponatur peccatum veniale, litia moralis circa actum non sunt priva-
quia multos tales actus elicit continue, tive opposita; patet, quia actus non est
qui non referuntur in Deum, nec actuali- malus ex hoc solo quod caret bonitate
ter nec virtualiter. tali vel sed quia caret bonitate
tali, quam
An (I) Ideo probabile. Dicit ergo Doctor ad debet habere, non autem omnis actus
^ctuf^ quaestionem respondendo, an scilicet pos- debet habere talem bonitatem, ut puta
inditTerens.
sit ^ari actus indifferens ad bonitatem actus dandi eleemosynam pauperi propter
meritoriam etmalitiam demeritoriam,quod indigentiam, et hoc sine dictamine ratio-
videtur probabile tales indifferentespone- nis, quamvis talis actus careat tali confor-
re,quia 111 i actus, qui tantum habitualiter mitate ad rationem rectam, tamen non
referunturin Deum non habent svffi- dicitur formaliter malus, quia non tenetur
cientem rationem malitice pertinentem ad habere illam ; similiter patet de bonitate
peccatumveniale, etc. meritoria et malitia opposita.
(k) Quia unum individuum potest esse Secundum argumentum cum respon-
tale et aliud tale, puta unus actus potest sione patet.
 ; ;

DISTINCTIO XLII. 443

DISTINCTIO XLII
(Textns Magislri Sententiarum.)

Alia contra eosdem oppositio.

An voluntas, et actio mala in eodem ho-
mine et circa eamdem rem sint unum
B.
peccatum, vel plura ? Sed tfdhuc eisdem objicitur. Si
unum tantum peccatum illa duo
sunt, cum quis, voluntate mali
A. prius concepta, deinde opuspatra-
Opinio
et 2.
1. Cum autem voluntas mala et verit, non pro aliquo reus est, nisi
operatio sint peccatum, quseri so- pro quo ante opus reus erat, cum
let, utrumeodem homine et cir-
in adhuc in sola voiuntate peccatum
ca eamdem rem haec duo unum sint consistebat. Nuiins enim reus est
peccatum, vel diversa; ut si quis seternae mortis nisi pro peccato
voluntate furatur, voluntatem ha- sed peccatum aliud non est admis-
buit malam, quae peccatum est, et su m actione, quam prius admissum
actum malum, qui item peccatum
erat voluntate. Non igitur pro aliquo
est. Hsecautemduoo^uersasunt sci-
alio iste fit damnabilis actu peccan-
licetvoluntas etactio; sednumquid do, quam ante fuerat, cum sola vo-
diversa sunt peccata, an unum? Qui- luntate delinquebat. Ad hoc etiam Responsio.

dam dicunt, unum esse peccatum ,

illi respondent dicentes, propter
alii vero diversa esse peccata dicunt; peccatum quidem tantum illum fu-
quia, cum constet, hsec duo esse di-
rem reum constitui;et quamvis
versa, autdiversaotopecmta dicun-
ejus voiuntas et actio unum sint
tur, aut duo diversa, non peccata? peccatum, pro alio tamen reus factus
Responsio G
F? i. Quibus alii respondent, hsec duo est actu peccando, quam prius erat 0,
opmione. ^s^f
diversa esse, non peccata. Non eni n soia voiuntate deiinquendo, quia et

plura peccata sunt, sed peccatum pro actu, qui est aliud quam volun- ^- 21.

unum, quia una prsevaricatio vel tas, licet non aliud peccatum.
. inobedientia in utroque admittitur,
sive quando vuh, sive quando agit
Alia adversus eosdem objectio.
et unus est ibi contemptus, sed mi-
nor, cum in voluntate solum pecca-
tum continetur, major vero, cum Ttem adhuc qusestioni instant
et
voluntati etiam operatio additur; dicentes, ideo hsec duo diversa es-
et ideo majus fit peccatum, sed se peccata quia diversorum ie-

non plura, cum voluntas operi gis mandatorum prsevaricationes

mancipatur. sunt.Aiio enim mandato legis pro-
 . ;

II. LIB. II. SENTENTIARUM

hibetur actio furti, scilicet : Non /u- nale, quin sit etiam reatu, sed est
raberis, alio voluntas furandi scili- reatu interdum, postquam transie-
: > m concupisces rem proximi tui. rit actu.
um autem duo diversa man-
haBc
data sint, quibus illa duo prohiben-
Quibus modis accipitur in Scriptura
tur; patet, illa duo diversas esse
reatus.
praevaricationes, diversa igitur
repUcatar. peccata. Ad quodetiam illi dicunt,
lib. II. . Reatus autem Scriptura mul-
in E.
q. :i. dtversa quidem esse mandata, quihus Quicl sit
tipliciter accipitur, scilicet pro morlale
duo distinctim prohibentur, ut
illa peccatum
culpa, pro pcena, pro obligatione pcence et
Augustinus docet super Exodum, quid
temporalis, vel aeternae. Si enim veniale.
verumtamen in illis non observa-
mortale est, obligat nos poenae seter- Au s upei
"

foa n
tis tantum incurri-
una prcevaricatio h om. ii.
nae; si venialc, obligat
& nos poense
^
tur, unumque peccatum contrahi- Pnmadist.
temporali; duo enim sunt pecca-
tur, licetduo diversa illis prohi-
torum genera, mortalium scilicet
beantur; sicut e converso duo sunt
etvenialium. Mortale est per quod
mandata charitatis, quibus duo
homo mortem seternam meretur;
praecipiuntur diligi, una tamen in
« Crimen enim, ut ait Augustinus,
eis nobis commendatur charitas.
est quod est dignum accusationeet
damnatione; » veniale autem, quod
peccatum ab aliquo commissum in eo
hominem usque in reatum perpe-
sit, usqucquo pneniteat.
tuae mortis non gravat, verumta-
men poenam meretur, sed facile in-
d. Praeterea quaeri solet, cum ah
on*io
qace^tionem
,

aliquo peccato voluntate perpe-

, ii, dulgetur.

nans, trato voluntas

agendi et actio id
transierit, nondum tamen vera ha-
De modis peccatorum, qui multipliciter
assignantur.
bita poenitentia, utrum illud pecca-
tum, usquequp poeniteat, sit in eo?
Quod non esse videtur,.quia volun- Modi autem peccatorum varias f.
Dub
tas illa, quse prius fuit, non est, ne- in Scriptura habent distinctiones, p s"me~'
que actio quia non illud vult vel
}
in qua dicitur duobus modis pecca- dJ rSio^sJ
agit,quod ante voluit et egit. Sed tum committi, scilicet « cupiditate psa ^ 79 «

non est ignorandum, pcccatum et timore » ut Augustinus tradit secunda

duobus modis dici esse in aliquo super illum locum Psalmi lncensa Super
:

cap. 43.
et transirc, scilicet actu et reatu. Actu igni et suffossa. His enim duobus mo-
est in aliquo, dum ipsum quod dis dicit omnia peccata mortalia
peccatum est, ut actio vel voluntas, includi. Et incensa, ea dicit, quae ex
in peccanteest \rcatu vero, cum pro cupiditate male incendente oriun-
eo, sive transierit sive adsit, mens tur; suffossa vero, quae ex timo-
hominis polluta est et corrupta, re male humiliante proveniunt
totusque homo suppliciis obliga- quod est, quando quis cupit non
Dubium 2, tur perpetuis.Nec unquam est in cupienda, vel timet non timen-
aliquo peccatum actu, prseter origi- da. Alibi vero dicitur, peccatum
 ;; .

DISTINCTIO XLII. 445

fleri tribus modis, sciiicet cogitatu,

verbo, et opere ; unde Hieronymus

De septcm principalibus vitiis.
super Tria generalia
Ezechielem: «

delicta sunt, quibus humanum

Prseterea sciendum est, septem n.
subjacet genus aut enim cogita-
;
. . . . , . . . , . Dnbium 3,

tione, aut sermone, aut opere pec- esse vitia principalia vel capitaha, Greg. nb.
, /-m r •
i • j. -i • mor. 31.
camus ». His aliquando etiam ad- ut Gregorius super Job ait, « scili- cap 31.
.

Aug. ditur quartus modus, scilicet

cet inanem Gloriam, Iram, In-
hom. 49.
snper.ioan. consuetudinis , quod in quatnduano vidiam, Acediam vel Tristitiam,
"
Lazaro significatum est. Dicitur Avaritiam, Gastrimargiam, Luxu-
quoque homo peccare in Deum, in riam » quae, ut ait Joannes Chry-
;

se et in proximum. In Deum, cum de sostomus, significata sunt in sep-

Deo male sentit, ut haereticus, vel tem terram promis-

populis, qui

quae Deisunt usurpare prcesumit, in-

sionis Israeli promissam tenebant.

digne participando Sacramentis, De his quasi septem fontibus

vel quando nomen Dei pejerando cunctae animarum mortiferse cor-
contemptibile facit ; in proximum pec- ruptelse emanant. Et dicunturhsec
cat, cum proximum injuste laedit quia ex eis oriuntur om-
capitalia,

in se vero, cum sibi, et non alii, nia mala. Nullum enim malum est,
nocet. quod non ab aliquo horum origi-
nem trahat.

Quomodo differant delictum et pecca- &e superbia, quce est radix omnium ma-
tum. -
lorum.

Ex superbia tamen omnia mala 1.

G. Variam quoque appellationem oriuntur, et hsec et alia; quia, Dubium 4.

Greg. lib.
Aug,
lib. 3.q. 20.
habet Dicitur enim peccatum et
: ut ait Gregorius: « Radix cuncti et
cap.iisdem.
delictum. Et « delictum fortasse est, mali est superbia »; de quadicitur: Lib. 23.
mor.
ut ait Augustinus in qucestionibus Initium omnis peccati est superbia, quae cap. 7.
Eccl.10.15.
Levitici, declinare a bono, peccatum « est amor propriae excellentiae ». Aug.
super
est facere malum. Aliud est enim Cujus quatuor sunt species, ut Genes. lib.
declinare a bono, aliud est facere Gregorius ait: « Prima est, cum 11. cap. 15.
1. Tim. 6.
malum. Peccatum ergo est perpe- bonum, quod habet quis, sibi at- 10.

tratio mali, delicium desertio boni tribuit. Secunda, cum credit, a

quod et ipsum nomen ostendit. Deo esse datum, sed tamen pro
Quid enim aliud sonat delictum nisi suis meritis Tertia, cum se jactat
derelictum, et qui delinquit, quid habere quod non habet. Quarta,
derelinquit nisi bonum? Vel delictum cum, cseteris despectis, singulari-
est quod ignoranter fit, peccatum tervult videri ». Merito ergo radix
quod scienter committitur. Indif- omnis mali dicitur superbia. Huic
ferenter tamen et peccatum nomine autem videtur obviare quod Apo-
delicti, et delictum nomine peccati, stolus ait Radix omnium malorum
:

appellatur ». est cupiditas, quia, si radix omnium

 ;

146 LIB. II. SENTENTIARUM

Med. D. Bonav. hic
malorum est cupiditas, cv^o su- rad,
ct <l. i ! .
art.
art. 2. q. i. et 2. Richard. ibi art. 2.
i. q. 1. et 2.

perbise. Quomodo ergo superbia q. 1. 2. Oabr. q, i. Aug. 1. contra duas.

c. 31. e* 22. c<m*ra /faws*. 27. Greg. 4.
radix ost et initium omnis pec- mor. 27.
cati.
Circa istam quadragesimam
° se- *
Quomodo superbia dicatur radix omnium 1
Propter
cundam distinctionem, in qua Ma- vamiionem
malorum et cupiditas, cum superbia
gister recitat dictum Hieronymi, hunciocuJ
non sit cupiditas.
m quo mnuitur quod peccatum putantur .,
quatuor
t ,

Sed utrnmqne recte dictum es-

Ibid. 15. «
consistit in cogitatione, sermone q S.
se intelligitur, si gcnera peccatorum desu ^P t[e
et opere, qugeruntur quinque. Pri-
singulorum, non singula generum utra- Re P° rt
mo : utrum peccatum possit esse -

que locutione intelligantur in-

in cogitatione ? utrum Secundo :

cludi ;nullum quippe genus in sermone? Tertio utrum con- :

peccatiest, quod interdum ex su- -

sigtat n opepe? Quarto: utrum

perbia non proveniat nullum ;
divisio Hieronymi de peccat o sit
etiam est quod ex cupiditate ah- sufflciens? Quinto posset quseri :

quando non descendat. Sunt enim de distinctione septem peccatorum

non nulli hominum, qui ex cupidi- ca pitalium.
tate fiuntsuperbi; et aliqui ex su- cifca primum arguitur quod Arg. i.

perbiafluntcupidi. Est enim,utait non? quia secundum Augustinum

Augustinus, homo, qui non esset de duabus animabus: Peccatum nus-
amator pecuniae, nisi per hoc qua m est} nisi in voluntate.
putaret, se excellentiorem esse, Item de vera religione Peccatum :

Arer. 2.
ideoque, ut excellat, divitias cupit; adeo voluntarium est, etc sed non est
tali ex superbia oboritur cupidi- voluntarium, nisi quia in volunta-
tas. Et est aliquis, qui non ama- te, vel in potestate voluntatis
ret excellere, nisi putaret, per hoc cogitatio autem nonest in potesta-
majores divitias habere ». Ideo te voluntatis, dicente Augustino 3.
ergo excellere laborat, quia divi- de lib. arb. c. 15. Non est in potestate

tias habere amat Huic innascitur nostra, quin visis ergo non tangamur ;

superbia, idest, amor excellentise, est in cogitatione peccatum. .

ex cupiditate. Patet ergo, quod ex Praeterea, peccatum nihil est Arg. 3,

superbia aliquando cupiditas, et nisi sit cognitum, quia non est

ex cupiditate aliquando superbia peccatum nisi volitum, et nihil
oritur; et ideo de utraque recte est cognitum. Sed
volitum nisi
dicitur, quod sit radix omnis mali. cogitatio non est cognita vel in-
(Finis textus Magistri.) tellecta, quia si sic, aut igitur
quando quod non contingit,
est,
quia tunc duo actus essent simul
QtLESTIO 1.

in intellectu, quod non est neces-

Utrum peccatum possit esse in cogi- se ad hoc, quod aliquis peccet nec ;

tatione ? antequam quia tunc de ista

insit,
intellectione qusererem, utrum es-
Alens. 2. p. q. 107. m. 1. art. 2. D. Thom." 1. 2.
q. 20. art. 4. et q. 72. art. 7. ubi Gajet. Gon- set intellecta, vel non? et si sic,
 ;

DIST. XLII. QU^STIO II. III.

447

iterum quaererem de illa, et sic in sed sermo inventus cst ad expri-

infinitum; nec etiam postquam mendum mutuse voluntatis indicia,
infuit, quia tunc in illa non esset secundum Platonem in Timseo.
peccatum actualiter, quod estpro- Praeterea, si esset peccatum in
positum. sermone, hoc esset, vel inquantum
Arg.

An Prseterea in cogitatione non est est vox, velinquantum significati-

malum; ergo non peccatum. Pro- va non inquantum vox, quia tunc
;

batio antecedentis, quia si hoc es in brutis esset peccatum nec ut ;

set verum, non esset nisi quia significativa, quia ad significan-

talis cogitatio est alicujus mali ; dum est imposita, et ejus imposi-
sed intellectio mali non est mala; tio non
peccatum tum etiam
est ;

habet onim Deus cogitationem quia ex hoc quod est significativa

mali, in quo tamen non est malum non imprimitur sibi aliqua quali-
vel peccatum. Scientia etiam est tas, ergo.
eadem respectu oppositorum, et
respectu unius oppositi est bona
SGHOLIUM.
igitur, et respectu alterius.

Adductis auctoritatibus ad oppositum,

sgholium. resolvit qusesitum quaest. 4. a num. 16. ex-
plicans optime quomodo ratio peccati possit
Gitatis auctoritatibus ad oppositum, resol- esse in sermone, et solvit argumenta hic
vit qusesitum q. 4. a n. 3. explicans primo, opposita, ibi, num. 15.
quomodo cogitatio sit voluntaria, et secundo,
quomodo in ea sit peccatum et solvit argu-
;
Oontra Matth. 5. Qui dixerit fra-
menta hic posita, ibi num. 15. Ratio
tri sno raca, reus eritjudicio. Prasterea,
o^osft.
Jac. 3. Si quis verbo non
Ratio o P p. Contra est Hieronymus super offendit.

Ezech. Idem etiam dicit Augusti- Item ibidem : Lingua ignis est.

nus 2. cle Trin. c. 2. Magister in lit-

tera, c. illo : Modi autem, etc. QILESTIO III.

QU^STIO II.
Utrum peccatum consistatin opere?

Utrum peccatum possit esse in sermone ?

Alensis 2. p. q. 106. m. 3. a. 4. D. Thom. hicq. 1.
a. 1. et 3. D. Bonavent. a. 1. quxst.i. Richard.
art. 1. et2. ( et dist. 40. a. 1. quwst. 4.)
Gabr. qusest. 1. art. 1. Capr. quaest. 1. a. 1.
Durand. quzst. 1. Vasq. 1. 2. dist. 16.
Circa secundum, utrum pecca-
1.
Aitf. 1.
tum possit esse in sermone
guitur quod non.Utens instrumen-
to ad finem illum, ad quem est
ordinatum, non peccat sic utendo
Alensis 2. p. q. 106.m. 3. D. Thom. 1. 2 q 18
a. 4. ubi Gajet. Gonrad. Bassolus hic
q. un. a
2. Leuchet. et Tarlaret. hic. Vasq. 1. 2. dist
76. et omnes citati pro q. prseced.
Circa tertium, utrum peccatum
consistat in opere ?arguitur quod
non. Quia quod non est volunta-
? ar- rium, non est peccatum; opus non
est voluntarium, ad Rom. 7. Non
quod volo bonum hoc facio; ergo.
Praeterea, in eo quod est
;
com-
 448 LIB. II. SENTENTIARUM

mune brutis et hominibus, non po- tom. I. I. 2. e. 6 .q.6. Nec obstat, quod hic di-
cat peccatum o^se tantum materialiter
Seol.
g esse peccatum; per illud enini
extra voluntatem, quia intendit non habere
commune, non possumus nos con- majitiam, nisi dependenter a voluntate, qua
vertere ad finem nec averti a tine; tamon nou rectificante potentias subjectas,
sed in multis operibus, in quibus in ipsis etiam potest esse distincta malitia,

deberet esse peccatum, communi- sed major in voluntate, sic supra dist. 37.
q. 2. § Concedo igitur, explicando definiti-
camus cum brutis ergo, etc. ;

onem peccati, dicit velle esseejus materiale,

scilicet in ordine ad privationem, quae est
SGHOLIUM.
ejus ibrmale, non tamen negat velle habc—
autem explicat
re malitiam intrinsecam. Ilic
Positis auctoritatibus ad oppositum, resol- ideo peccatum materialiter compctere aliis
vit qusesitum, quaest. 4. a num. 18. explicans
potentiis, quia libertati volantatis subsunt.
quomodo actus aliarum potentiarum sint in
potestate voluntatis, etquomodo in eispotest
esse peccatum. Ad qusestiones istas, (a) prsemit-
to quoddam generale, scilicet quod
J *

Paai. 17. Contra,in Psalm. Reddet unicuique malitia primo et formaliter non
'
juxta operasua. Et Apoc Opera enim est nisi in aliquo actu voluntatis.

illorum sequuntur eos. Probatio, quia justitia habitualis,

ut distinguitur contra peccatum
originale, et actualis justitia, ut
QUiESTIO IV.
distinguitur contra peccatum ac-
tuale, est in voluntate ; ergo pec-
Utrum divisio D. Ilieronymi de peccato
catum originale et actuale est in
sit sufficiens ?
voluntate, hoc satis patet per An-
selmu m de peccato originali cap. 4.
D. Hieron. in c. 43. Ezechiel. D. Thom. 1. 2.
Bassol. hic
(b) Item Augustinus 3. de lib. arb. in voiun-
quzst. 72. Gajet. Conrad. Vasq.
quxsU un. a. 2. et 3. Leuchet. et Tartaret. hic Causa prima peccandi est voluntas. Ni- est
Assor. tom.i. I. 4. cap. i. i • i . ,
• • i peccatum
quod
,

hil enim est peccatum, nisi p„mano ,

est in potestate facientis, et nihil

Circa quartam, utrum divisio
est in potestate facientis, nisi quod
D. Hieronymi de peccato, sit suffi-
est in potestate voluntatis ejus,
ciens, proceditur sine argumentis.
quia nihil praeter hoc est imputa-
tabile, et ideo dicit 12. de Civit. cap.
SGHOLIUM.
8.quod defectus voluntarios sequi-
tur debita poena, ex quo sequitur
Hic ostenso malitiam esse primario in vo-
quod in solo velle est peccatum
luntate, asserit tamen malitiam distinctam
esse in actibus oxternis, sed minus principa- primo, et in aliis non nisi median-
quod expressius tractat quodl. 18. a. 3.
liter,
te velle.
ita Gabr. Bassol. Leuch. Rubion. Tartaret. (c) Prseterea, omnis causa actt-
hic Rada 2. tom. concl. 18. a. i. Herrera va in universo praeter volunta-
hic disp. 33. q. 2. Angles 2. d. 40. q. 1.
tem est naturaliter activa; ergo
Alensis i. p. q. 77. m. 3, a. 5. et 2. p. q. 107.
cui, de
nulla prseter voluntatem est vitu-
m. 3. a. 2. et q. 106. m. 3. glos. c. si

poen. dist. 1. Oppositum tenent D. Thom.l. 2. perabilis propter suam actionem.

q. 20. a. 4. ubi expos.Vasq. d. 76. c .2. Assor. Hoc enim patet per Augustinum
 DIST. XLII. QILESTIO IV. 449

3, de lib. arb. causa enim naturalis

secundum eum,non agii nisi secun- COMMENTARIUS.
dum quocl accipit, ut agat ab alio,
et ideo in nulla sua propria acti- (a) Ad qucestiones isias . Doctor respon-
one est vituperabilis, et ideo in dendoprremittitquoddamgeneraledictum, <\n maiitia

nulla actione sua est peccatum; scilicet ([uod malitia primo et formaliter, voiuntatis.

Iex one,
quo sequitur quod in cogitati-
sermone et opere, non est
nonest nisi in aliquo actu voluntatis et

multipliciter probat. Primo, quia

hoc
justitia

peccatum formaliter et primo, sed habitualis ut distinguitur, etc. est formali-

hoc est in solo actu voluntatis. ter in voluntate; et ha3c justitia actuaiis
2. Secundo dico, quod licet pecca- nihil aliud est, nisi rectitudo actus de
miiteV" tum non possit esse formaliter qua supra dictum est in secundo, dist. 34.

aotjbus nis i ^ 11 voluntate vel in actu ejus, 35. 36. et 38. et similiter patet in quarto

deplndent
m aterialiter tamen potest esse in dist. 14. qucest. 1. Si ergo talis justitia
amotioae
voluntatis.
j s ^s
actibus dictis, scilicet cogita-
° habitualis et actualis est formaliter in vo-
Actum tione, sermone et opere, quia se- luntate, etiam peccatum orisinale et actu-
extemum ^ . °
habere cundum Anselmum ubi supra, vo- ale ent formaliter in voluntate et de
propriam
maiitiam. luntas est motor m
.

toto regno peccato

.....
onginah satis patet per
;

Ansel-
quod°L 'l*. animse, et omnia obediunt sibi; si- nium cle peccato originali cap. 4. Pa-
art.
cut ergo voluntas tenetur habere tet etiam per rationem, quia privatio et

in actu suo rectitudinem, sic tene- habitus sunt contradictoria circa idem,
tur habere illam in aliis actibus ut patet 10. Metaph. text. com. 15. nam
exterioribus, ad quos cooperatur, peccatum originale est carentia justi-

ut motor. Sicut igitur movando tise originalis, ut patet per Anselmum

recte potentias inferiores, actus de peccato originali, cap. 27. Per pecca-
earum sunt recti rectitudine par- tum, inquit quod originale dico, aliud
ticipata, ita etiam per oppositum, intelligere nequeo in ipsis infantibus
movendo non recte, sunt actus nisi factam per inobedientiam Adce ju-
earum non recti, quam rectitudi- stilice debitce nuditatem, per quam omnes
nem debet voluntas illis dare, et sunt filii irce, et sic patet quomodo talis
ita movendo eas non recte, privat nuditas nihil aliud est nisi carentia justi-

eas illa rectitudine. Et hoc habe- tise originalis ;

et de hoc vide Doctorem

tur expresse ab Anselmo, ubi supra, supra in isto secundo, clist. 31. Similiter

capit. 4. ubi loquens in forma alia- peccatum actuale est formaliter carentia, peccatum
actuale.
rum potentiarum dicit : Dedisti no- ^ive privatio justitiee actualis, non qua3
bis Dominum cui obeciire non possumus, insit actui, sed deberet inesse, et de hoc

eto. et dicit quod movet alias po- prolixe dictum est m isto secundo, d. 34.
3 ^- 36 et 3'
tentiasinnobis, sicut instrumenta. - 1 -

Ex quo etiam sequitur, quod nul- ( b) Item Augustinus. Secundo probat

lus actus possitesse malus, etiain i(lem per Augustinum 3. cle lib. arbit.

materialiter, nisi qui potest im- ca P- l - Causa prima peccandi est volun-

perari ab actu voluntatis formali- tas > et nillil est in potestate facientis, nisi

ter malo. t\uoc\ est in potestate voluntatis ejus, quia

nihil praater hoc est imputabile, ut pro-
Tom. XIII. 29
 LIB. II. SENTENTIARUM

lixe patet a Doctore in qnodl. quosst. I". materialiter, pro quanto talis actus impe-

et 18. Et hoc idem per Augustinum 13. ratus immediate elicitur a tali potentia,

Civii cap 8. qui vult quod defectus quoD nullo modo tenetur dare rectitudinem

voluutarios sequitur debita pcena, el quia actui; si ergo actus est rectus vel malus,

solum peccatum est punibile, ideo est hoc non est quia praecise a tali potentia,

voluntarium, et nihil est primo et for- sed quia imperatur a potentia libera, quae

maliter voluntarium, nisi actus elicitus tenetur~dare rectitudinem actibus aliarum

voluntatis. potentiarum, quoe subsunt imperio ipsius;

Ouomocio Prcelerea. Tertio et ultimo pntet sed actus immediate^elicitus a^voluntate

bonus vel malus ex hoc
ST^fan^ noc i^ em omnis causa activa in
( u a
l i
' dicitur formaliter
tariam.
^niverso proeter voluntatcm est natura- solo, quod immediate elicitur a potentia,

liter activa, accipiendo naturalitcr, non quse~tenetur dare rectitudinem tali~actui.

ut distinguitur contra supernaturaliter, Patet etiam quod ideo in actibus aliarum
sed ut distinguitur contra agens a pro- potentiarum dicitur peccatum materialiter
posito, sive per voluntatem, et sic hic quia tales actus non possunt esse primo
accipitur naturaliter, id est, per modum boni vel mali, sed necessario praesuppo-
naturae, etc. nunt actum elicitum voluntatis bonum
2. Sed occurrit difficultas in hoc quod di- vel malum, quo tales actus imperantur, et
Dubium .
c |^ f
j
UOC| p eccatum es t tantum materia- hoc satis patere potest ex dictis in 1 . dist.

liter in actu aliarum potentiarum a vo- ult. et dist. 17.

luntate. Gontra, quia privatio rectitudinis, Ad secundum dubium dico breviter, Responsio
ad
quae debet inesse actui, est formaliter pec- tenendo quod intellectus sit pars liberi secun d um
.

catum, et talis privatio inest formaliter arbitrii, eo modo quo supra exposui in

actui imperato in parte sensitiva, sicut isto secundo, dist. 38 quod licet intel-

etiam rectitudo actualis actus est actu et lectus concurrat partialiter ad actum vo-
formaliter in isto. luntatis quoad substantiam etintensionem
Dubium 2. Secundo etiam dubitatur in iioc quod actus, tamen non concurrit ad rectitudi-

dicit, quod esta sola voluntate, quia actus nem vel deformitatem actus ; sed hoc
bonus vel malus voluntatis non est bonus est solum a voluntate, nam ut 'voluntas

vel malus,nisi quia elicitus a libero arbi- partialiter elicit actum, si illum elicit

trio, sed liberum arbitrium includit tam conformiter intellectui recto, dat recti-
intellectum quam voluntatem ; ergo actus. tudinem actui. Si vero elicit difformiter,

bonus vel malus ita est ab intellectu, sic- tunc privat actum tali rectitudine,et quia
ut a voluntate. in sola potestate voluntatis est sic con-

Pesponsio Respondeo ad primum, quod Doctor non formiter vel difformiter elicere actum in-
adprimum,
negat quin privatio rectitudinis, quae de- tellectui recto, ideo conformitas in actu

beret inesse actui imperato in aliis poten- est formaliter rectitudo actus, et diffor-

tiis sit formaliter in tali actu, sicut etiam mitas est formaliter privatio rectitudinis,
justitia actualis opposita est formaliter in ut satis patet a Doctore in [1. dist. 17.
isto ut patet, in tertio, dist. 33. Nec etiam et de hac conformitate vide quae ibi ex-

habet negare quin talis privatio rectitudi- posui, et in isto secundo, dist. 41. Et
nis sit formaliter peccatum, cum talis pri- quod voluntas possit conformiter elicere
vatio sit formaliter quaedam deformitas; et difformiter, hoc expresse patet a Do-
vocat ergo talem privationem peccatum ctore in isto 2. dist. 9. et 39.
 DIST. XLII. QILESTIO \U 151

quam convertit , cst posterior na-

SCHOLIUM. tura volitione, per quam intelle-
Pro resolutione tjuaest. prirme objicit mul- ctus convertitur ad illam igitur ;

tipliciter probans cogitationem non subesse non vicletur quod voluntas possit
imperio voluntatis. imperarc cogitationem aliquam
intellectui, nec ipsum avertere a
Ex istis (c) respondeo ad primam consideratione alicujus objecti, et
quaestionem, ubi primo videndum convertere ad aliud.
est, si cogitatio sit in potestate Praeterea, in per se causis ejus-
voluntatis et quomodo. Secundo, dem speciei non potest essc circu- 4.
Text. c. 6.
quomodo potest esse mala ;
pri- lus, ex primo Posleriorum, tunc enim
mum enim est necessarium ad se- idem esset essentialiter prius et
cundum cum enim ; in cogitatione posterius. Sed cogitatio in intelle-
non formaliter malitia vel pec-
sit ctu est per se causa requisita ad
catum, ad hoc quod sit aliqualiter volitionem, cum
voluntas non pos-
mala, oportet quod subsit impe- sit velle, nisi praecedente cogita-
rio voluntatis, ex qua subjectione tione in intellectu; ergo non erite
contrahat malitiam a malitia vo- con^erso voluntas causa cogitati-
luntatis. onis in intellectu, et per conse-
Quantum ad primum, (d) non vi- quens nec imperabit illam.
An detur quod subsit imperio volun-
cogitatio
Dices, (f) quod cogitatio in intel-
sit in
tatis, quia omnis volitio requirit lectu non est per se causa voliti-
potestate
voiuntatis. necessario intellectionem natura- onis in voluntate, sed tantum cau-
liter priorem, licet simul durati- sa qua non. Contra, causa
sine
one ; quaero igitur, quam cogitati- prior non solum non habet esse a
onem potest imperare? non iilam causa posteriori, sed nec ad actum
priorem, patet nec aliam secun- ; suum praesupponit actum cau-
dam, quia ad nihil movet voluntas sse posterioris; sed si voluntas
simul duratione, nisi ad illud quod imperat cogitationem inintellectu,
fuit praecognitum; igitur si mo- oportet eam causam prio-
esse
vetur ad cogitationem secundam, rem intellectu, ergo non praesup-
illa erat jam cognita, et sic pos- ponit actum intellectus, utcausam
set procedi in infinitum. sine qua non.
(e) Aliter deducitur argumentum Praeterea (g) quilibet effectus

^lSonem s'c '• Si voluntas potest imperare habens causam sufficientem, po-
nonsu ,e se
inteliectiii cogitationem alicuius test causari abea; sed quaelibet
!?.
voluntati. ° J

objecti, tunc aut illam a quo aver- intellectio habet causam suffici-
tit intellectum; aut illam ad quam entem, scilicet memoriam per-
convertit ipsum. Non primum, fectam, ad cujus rationem non
quia tunc non averteret ab ea nec ;
concurrit voluntas, ut patet in
secundum, quia, ut dictum est, vo- divinis, ad actum memoriae
ubi
litio requirit inintellectu actualem perfectae non concurrit voluntas
cognitionem simul duratione, et concausans, quia voluntas non
priorem natura cogitatio vero ad ; concurrit ad productionem Filii,
 15? LIB. II. SENTENTIARUM

exdist. 6. primi libri ; ergo non po- imperio voluntatis, arguit primo sic:

st imperare, nec intellectum mo- omnis volitio requirit necessario intelle-

vere ad actum intelligendi. ctionem naturaliter priorem, licet si-

Prseterea, causa efiiciens intel- mul duratione, quia voluntas non fertur

lectionis me», videtur esse obje-

nisi in praecognitum, ut patet per Augu-

ctum intelligibile cum intellectu stinum : qucero igitur quam cogitati-

jente; ex quo sequitur quod vo- oncm potest imperare ? Non illam pri-
luntas non habet causalitatem su- orem, ut patet, quia est prius elicita actu

per illam, quia causae naturales elicito voluntatis, et non posset imperari
habentes causalitatem super ef- a voluntate, nisi mediante actu suo eli-

Aum communem, causant illum cito ; nec aliam secundam posset volun-

totaliter. tas imperare, quia tunc talis secunda fuis-

set praecognita, quia voluntas ad nihil

GOMMENTARIUS. movet etiam simul duratione, nisi ad il-

lud quod fuit prsecognitum . Si ergo mo-

3. (c) Ex istis respondeo ad primam vet intellectum ad talem cogitationem,
qucestionem, quse est de cogitatione. Do- scilicet imperando intellectui, ut eliciat

ctor facit duo : Primo, prsemittit an co- talem cogitationem seu intellectionem cir-
gitatio possit esse in potestate volunta- ca tale vel tale objectum ; ergo talis in-

tis, et quomodo possit esse. Secundo, tellectio fuit prius praecognita per aliam
ostendit quomodo cogitatio possit esse intellectionem, quia voluntas ( ut dixi )

mala, et primum prsesupponitur secundo, non potest ferri, nisi in prsecognitum ; et

quia, ut dictum est supra, actus alterius tunc qusero de illa alia, quse erit tertia
potentise a voluntate non potest esse bo- j n ordine, aut potest movere intellectum
nus vel malus materialiter, nisi subsit ad illam eliciendam,aut non ?Si non, ergo
imperio voluntatis. nec similiter poterit movere intellectum
(d) Quantum ad primum. Hic Doctor ad secundam eiiciendam, cum non sit ma-
plura facit : Primo, probat tribus rati- jor ratio de secunda quam detertia. Si
onibus, quod cogitatio non possit subes- sic, ergo illa tertia fuit preecognita per
se imperio voluntatis. Secundo in gene- aliam, scilicet per quartam, et tunc vel
rali ostendit quomodo actus intellectus sit oportebit procedere in infinitum in acti-

in potestate voluntatis adducendo aliquas bus intelligendi, aut oportebit concedere

auctoritates et aliquas rationes. Tertio quod nullus actus intelligendi subsit im-
conce(^^ °i
uc,(^ aliqua intellectio vel co- perio voluntatis.
Co*'t tio
non potest oritatio est a voluntate imperata, distin- (e) Deinde ar^uit sic, et redit in idem : 4.
subesse ° •
j •
Voluntas
imperio guendo tarnen de prima et secunda cogi- cum primo dicis quod voluntas potest po test
'
tatione ; et de prima nullus dubitat quod imperare intellectui cogitationem alicujus in^fiectuf.

non est in potestate voluntatis, sed de objecti, tunc quaero, aut potest imperare
secunda est difficile, et loquendo de ista illam, a qua avertit intellectum, puta
secunda antequam ponat opinionem pro- imperare intellectui, quod desinat a co-

priam, ponit quinque modos responden- gnitione lapidis ; aut potest imperare il-

di, quos etiam improbat. lam ad quam convertit illum intellectum,

Quoad primum, ubi probat tribus ra- puta an possit imperare intellectui quod
tionibus actum intellectus non subesse eliciat cognitionem circa lapidem ? Non
 DIST. XLII. QILESTIO IV. 453

primum, quia tunc non averteret ab ea, posterioris ; hoc patet, nam Sol ponitur
patet, quia si voluntas vult avertere intel- causa prior causa particulari respectu,
lectum a cognitione, puta hominis, impe- puta ignis generandi, sicut ergo entitas
rando intellectui ut desinat a tali cogni- Solis non dependet ab entitate causre
tione, hoc non potest imperare, nisi talis particularis in essendo sic, nec actio So-
sit praecognita ab intellectu, et sic oporte- lis circa ignem generandum dependet ab
bit voluntatem imperare intellectui ut con- actione causae particularis, nec necessario
vertat se ad illam cognitionem cognoscen- prasexigit illam, quia in essentialiter or-

do illam, et tunc imperando talem cogni- dinatis causa prior prius in fuit in effe-

tionem, qua cognosceret cognitionem ho- ctum, ut patet in lib. de Caasis, Sed in
minis non averteret a cognitionehominis, proposito, si voluntas imperat cogniti-

imo magis firmaret illam, imo oporteret onem in intellectu oportet eam esse cau-
si vellet avertere intellectum a cognitione sam priorem intellectu respectu talis cogi-
hominis,quod etiam simul averteret ab il- tationis ; ergo non prtesupponit actum
la secunda cognitione ; sed hoc non pos- intellectus, ut causa sine qua non ; et ta-

set facere nisi talis secunda cognitio foret men si voluntas imperaret intellectui ad
praecognita per aliam cognitionem quoe cogitationem eliciendam, esset causa su-

erit tertia, et sic oporteret voluntatem im- perior ipso intellectu respectu talis cogi-

perare intellectui ut eliciat illam tertiam, tationis eliciendee, et sic imperando illam,
quam etiam non posset imperare, nisi es- illa voluntas nullo modo praeexigeret ali-

set praecognita, et sic esset procedere in quem actum intellectus, quod tamen est

infinitum. Non secundum, quia, ut di- manifeste falsum, quia nunquam voluntas
ctum est in prima ratione, volitio requirit potest habere aliquem actum circa actum
in intellectu actualem cognitionem simul alterius potentiae nisi praeexigat actum
duratione, et priorem natura ; cogitatio aliquem intellectus, cum voluntas nun-
vero ad quam convertit, id est, quam im- quam feratur nisi in prsecognitum.

perat eliciendam ab intellectu circa tale, (g) Prcelerea quilibet effeclus. Hoec est
vel tale objectum est posterius natura vo- tertia ratio principalis, qua probat, quod
litione, per quam intellectus convertitur nullus actus intellectus subsit imperio
ad illam, sive per quam intellectus inipe- voluntatis, et ratio stat in hoc, quia quee-

ratur ad illam cognitionem eliciendam ;

libet intellectio praeter omnem actum vo-
sed hoc non potest esse quia talis cogni- luntatis habet sufficientem causam respe-
tio imperata erit necessario prior natura, ctu suae productionis ; ergo non dependet
quia voluntas non potest ferri in illam, a voluntate ut a causa. Antecedens patet,
nisi prius fuerit cognita ab intellectu. quia memoria perfecta (quae secundum
5. (f) Dices, scilicet ad istam tertiam ra- Doctorem in primo, dist. 2. parte 2.

tionem, concedendo ipsam de per se cau- qucest. 3. et dist. 3. qucest. 7. 8. et qucest.

sis, sed negatur, quod cogitatio sit per prima, et secundo, dist. 1. qucest. 1. in-

se causa volitionis, sed tantum ponitur cludit intellectum et objectum praesens

causa sine qua non. Sequitur : vel in se vel in specie intelligibili, ut duas

Nota. Contra. Hic instat contra hanc res- causas partiales intellectionis integrantes
ponsionem : causa prior non solum non unam totalem ) est principium effectivum
habet esse a causa posteriori, sed nec sufficiens cujuscumque actus intelligendi,

ad actum suum prcesupponit actum causce sicut etiam memoria foecunda in Divinis
 45-4 UB. II. SENTENTIARUM

est principium perfectum tam notitise es- vertendo, alias intellectus staret Gogitati-
••• onem
ntialis quam notiti» genitae, nullo actu
II
semper m
•

cogmtione objecti per-

i • j.
•

subesse

voluntatis divinse quovis modo concurren- fectissimi habitualiter sibi noti. ^imper^

te, ut prolixe ostensum esi a Doctore in Probatio, agens perfectius circa noan I0 ^set
primo, dist. G. quasst. unica, sic erit in idem passum fortius agit et impe- j^Jjj^
cli t minus perfectnm,(patet de igne minus
11
oroDosito
perfectum,
.
'
. . ,

quia causne na- et aqua, quse si agant circa ldem, prsesente

Coonrmatio
nfirmatur ista ratio,
.. „„ ........ ,.
lgnis totahter nnpediet aquam
perfectiori. .

m
.

.
turales habentes causahtatem super effe-

ctum communem ipsis causis, totaliter sua actione, ita quod non habebil
causant illum effectum, ita quod causatio- effectum suum ) ; sed objecta intel-
nem illius non concurrit voluntas ; nam ligibilia respectu intellectionis
calor qui ponitur causa naturalis calidi- sunt causse naturales activae, et
tatis ligni sic causat caliditatem in ligno, intellectus agens et possibilis, si

quod nulla voluntas creata concurrit ad ponantur agere ad intellectionem ;

talem causationem. Sed in proposito, igitur minus perfectum intelligibi-

intellectus et objectum sunt causae na- le, prsesente magis perfecto intel-

turales cujuscumque intellectionis,et agen- ligibili movente, nunquam move-

s per modum naturae, ut satis patet a ret, neque averteretur intellectus

Doctore dist. 3. q. 7. primi, et 15. q. ab illo magis perfecto et efficacis-
quodlibei, ubi etiam videtur tenere simo intelligibili.
Text. 60.
quod non solum intellectns agens sit (i) Prseterea Augustinus 11. Trin.

partialis causa intellectionis, sed quod cap. 2. et 15. cap. 27. dicit quod vo- cir citer.
idem. 3.
etiam intellectus possibilis; ergo quaelibet luntas vult et copulat intelligenti- de anima

intellectio sic dependet a solo intellectu am proli ; verum est tamen quod
et objecto praesente in se, si est intellectio in 11.loquitur de sensu, sed in 15.
intuitiva, vel a specie intelligibili objecti, de intellectu. Prseterea 2. deAnima:
si est abstractiva, ut patet a Doctore Intelligimus cum volumus, scilicet quo-
in primo, dist. 3. qucest. 1. et 8. et rum notitiam habitualem habe-
dist. 17. quod nullo modo dependet ab mus. Prseterea : Habitus est, quo quis
actu alicujus voluntatis creatae, et sic potest uti cum voluerit, primo EtJiico-
patent istae tres rationes. rum ; ergo.
Dicitur igitur (k) quod aliqua in-
i
. .
Pnma
sgholium tellectio vel cogitatio est a vo- co^itatio
, ,
. . non est in
cum
,

iuntate imperata ; et possit nostra

pote&tate -
„ .. , .
.. ' . , distingui cogitatio
° generaliter
° in
Ratione et auctoritate clare probat cogi-
tationem aliquam subesse voluntati id lamen P nmam e ^ secundam, de prima
de prima cogitatione non posse dici, quia probo quod non potest esse in po-
praecedit omnem actum voiuntatis. testate voluntatis, quia aliqua co-
gitatio praecedit necessario omne
5> Respondeo (h) et dico.quod opor- velle (• saltem natura ) ; sed quod
tet actum intellectus esse in pote- praecedit omne velle, et est prius,
state voluntatis, ita quod possit natura saltem, non est in potesta-
intellectum avertere ab uno intel- te nostra hoc etiam dicit Augu-
;

ligibili ad aliud inteliigibile con- stinus 3. delib.arbit. cap.1\Non est

 DIST. XLII. QUiESTlO IV. 455

in poleslate nostra , qnin visis tangamur ^dist. 0. Ilabetur etiam primo Ethic. quod cap< 9 et
crearetur -
habitus est quo quis pofest uti cum votu-
erit, ita quod est in potestate voluntatis
COMMENTARIUS.
ad libitum uti quocumque habitu sive ap-
petitivo sive intellectivo, accipiendo
(h) Respondeo et dico. Hoc est secun- etiam habitum pro snecie quae
intellii^ibili,»1
Actus
1 l & Quomodo
inteiiectus ^ um principale in isto articulo, ubi Do- dicitur habitus ex illa conditione, quod species in-

imperlo ctor pr°l )at m generali, quod actus intel- est

..
quahtas lirmata
n
m
• •

mtellectu,
ii
ut patet
telligibilis
vocetur
voluntatis.
i ec t us subest imperio voluntatis ; si enirn a Doctore in primo, dist. 3. qucest. G.
nullus actus intellectus subesset imperio (k) Dico igitur. Hoc est tertium prin-
voluntatis, tunc intellectus semper intelli- cipale in 1. art. ubi Doctor vult quod
geret objectum perfectissimum vel obje- aliqua intellectio subsit potestati volun-
ctum perfectius, ita quod nunquam posset tatis, sed respectu ejusdem objecti potest
intelligere objectum imperfectius, cujus esse intellectio secunda ; et loquendo de
oppositum experimur. Et quod hoc se- prima, patet quod illa non est in potes-
quatur, patet, quando dure causaa natura- tate voluntatis, cum sit prior natura quo-
lesaguntcirca unumpassum, quarum una cumque actu voluntatis elicito circa tale
est valde perfectior alia, tunc perfectior objectum, et hoc, quia voluntas nunquam
impedit actionem secundae, sed in pro- fertur, nisi in prsecognitum, id est, nun-
posito, quodcumque objectum compara- quam elicit aliquem actum circa aliquod
tum ad intellectum ut ad passum sive objectum, nisi prius natura fuerit cogni-
receptivum intellectionis, est causa mere tum per intellectum, quia objectum nun-
naturalis ; ergo objectum perfectius sic quam est perfecte prsesens voluntati
concurret ad intellectionem sui una cum in ratione objecti vel amabilis vel odi-
intellectu, qui est alia causa partialis, bilis, nisi ut actu cognitum, non quod
quod totaliter impediret actionem obje- esse cognitum sit ratio formalis objecti
cti imperfectioris, et sic stante prae- voIuntatis,ut exposui prima qucest. quodt.
sentia objecti perfectissimi, nunquam vide ibi.

intellectus posset se avertere a cognitio-

ne talis objecti, et convertere se ad SGHOLIUM.

cognitionem imperfectioris, quod videtur
absurdum. Ponit quinque modosjexplicandi, quomodo
8- cogitatio subsit imperio voluntatis, et omnes
(i) Hoc idem probat auctoritatibus.
refutat efficaciter et clare.
Prima est Augustini. Hoc etiam patet

auctoritate Philosophi 2. de. Anima. text.

com. 00. qui dicit quod intelligimus cum Sed de secunda cogitatione (l) vi-
volumus, scilicet quorum notitiam habi- detur difficile quod sit in potesta- Nota.

tualem habemus ; et accipitur hic notitia te nostra, cum ad nihil videatur

habitualis non pro habitu causato ex movere voluntas nisi ad cognitum,
actibus, sed pro objecto prsesente, saltem et dicitur hic multipliciter. Uno
in specie intelligibili, et sic voluntas po- modo, quod sufficit ad hoc quod
test uti modo una specie, modo alia ad voluntas moveat ad cogitationem
intelligendum aliud et aliud objectum, ut alicujus, quod illud sit cognitum
supra expositum est in isto secundo, solum habitualiter, non actualiter.
 456 LIB. II. SENTENTIARUM

Alio modo dicitur, quod sufficit sale in singulari non est aliud
cognitio vel cogitatio alicujus ob- quam smgulare, sic nec intellectio
jccti in universali, vel in aliquo universalis in particulari, est alia
simili, vel contrario. Alio modo a particulari ergo est idem in
;

dicitur, quod sufticit cognitio il- particulari; sed per hanc non in-
lius objectiremissa, vel quod vo- telligitur nisi aliquid determina-
luntas remittat intellectum ad co- tum; ergo.
gitationem inexistentem sibi, et Praeterea (n), intelligendo uni- Ad velle in

remissa oc- specie non

tunc illa cogitatione versale, possum velle quodlibet sufficit

currit aliud cogitabile. contentum sub universali, quod est notitia in

genere.
quod intellectus ha-
Alii dicunt, volibile vel appetibile, puta intel-
bet actum collativum, ita quod in- ligendo animal, possum velle ovem
quantum cognoscit unum correla- vel bovem; hoc tamen non possum
tivum comparando ipsum adaliud, s ine specie propria ovis vel bovis,
voluntas movet ad standum in co- quam speciem non causat illa in-
gnitione illius. Alii dicunt, quod in tellectio universalis, nec etiam vo-
potestate voluntatis non est cogni- luntas, sed objectum singulare et
tio simplex, sed discursiva; sed ex intellectus agens; igiturintellectio
simplici movetdiscursivam,
ad universalis non sufficit.
ita quod intellectui apprehenden- Tertius etiam modus non est
ti cognitione simplici aliqua duo conveniens; bene enim concedo
objecta, voluntas imperat collati- quod voluntas potest remittere co-
onem unius ad alterum :
gitationem inexistentem sed tunc ;

Non datur Contra primum modum Impos- :

a casu accidit, quod occurrit aliud
actuale
velle sine sibile est voluntatem velle actu, intelligibile, vel cogitatio alterius
actuali in-
tellectione. nisi sit actualis intellectio in in- intelligibilis, ejusdem aliter
vel
tellectu; si enim sufficeret habi- quam prius, quod quidem intelligi-
tualis, tunc dormiens, vel quan- bile moveat intellectum et volun-
tumcumque distractus,posset velle tatem, et sic solum casualiter et
aliquod notum in habitu. non per se esset cogitatio in pote-
(m) Nec secundus modus valet, state voluntatis. Praeterea (o), non
quia tunc cum in lapide intelliga- salvat propositum, quia quantum-
tur substantia corporea, intelle- cumque voluntas moveat ad aliud,
ctio lapidis sufficeret ad volendum remittendo priorem cogitationem,
avem vel bovem, quia haec intelli- hoc tamen non est per se ad ali-
guntur in substantia corporea, ut quod determinatum, quia hoc so-
in universali; similiter ad intelli- lum est ad phantasma fortius ,

gendum avem determinate vel bo- quod fortius movet, et hoc per ac-
vem determinate, et similiter de cidens, inquantum scilicet remittit
({uacumque alia substantia corpo- illam cogitationem.
rea. Item, illa intellectio in uni- Quartus etiam modus non suffi,-
versali, vel est idem cum intellecti- cit, non enim semper ad hoc quod
one in particulari, vel alia; non voluntas avertat intellectum ab
potest esse alia, quia sicut univer- uno, et convertat ad aliud, oportet
 ,

DIST. XLIl. QUiESTlO II. 457

quod cognitio vel cogitatio sit ter posterior volitione. Stat ergo
comparativa, quia unum objectum difficultas prsedicta.
potest cognosci per se sine compa-
ratione ad aliud, etab intellecti- COMMENTARIUS.
one illius, potest voluntas avertere
intellectum. Itcm in comparatione (1) Sed de secunda cogitatione ejusdem io.

non est intellectio alterius, sed objecti, videtur difflcile quod sit in potes-

tantum cointellectio. tate voluntatis, cum ad nihil videatur vo-

9 Ultimus etiam moclus non valet, luntas posse movere intellectum, nisi ad
quia si non est in potestate nostra prius cognitum, et sic videtur quod non

ilud, sine quo non potest haberi ;

possit movere intellectum ad aliquam co-

discursus, nec etiam ipse discur- gnitionem, sive primam, sive secundam,

sus erit in potestate nostra dis- sive tertiam, quin prius natura sit cogni-

cursus autem necessario prsesup- ta ab intellectu, ut supra patuit inprimo

ponit cognitionem apprehensivam argum. Tamen quantum ad hoc recitat
objecti, et illa simplex intellectio quinque modos ponendi, quos etiam im-
objecti, ad quam debet intellectus probat.

discurrere, non est in potestate Prima opinio est quod sufficit ad hoc, Prima
opinio.
voluntatis,ut probatum est supra ;
quod voluntas moveat intdlectum ad co-
ergo nec (liscursus. gnitionem, puta lapidis, quod lapis sit co-

L
Impugnat
, Item,contra omnes modossimul, '
gnitus
° solum habitualiter, non actualiter;
omnes
moJos
qx U i a eorum potest assigna-
nullus x° et hoc potest dupliciter intelligi, vel quod
re aliquem actum m intellectu in
.

reiatos sit cogmtus liabitualiter, id est, per ali-

simul,
eodem instanti cum volitione, qui quem habitum intellectivum causatum ex

ad hoc sufficiat. Non primus quia pluribus actibus cognoscendi ; vel quod
illenullum actum ponit, sed so- dicatur cognitus habitualiter eo modo, quo

lum cognitionem habitualem nec ; expositum estin \wimo, dist. 2. part. 2.

secundus, quia volitio est in se qucest. 3. et dist. 6. scilicet quod obje-

distincta, sed actus vel cognitio ctum perfecte prresens intellectui, et hoc
in universali est indistincta; nec in se vel in specie intelligibili, dicitur no-

tertius, quia remissio intellecti- tum habitualiter, quia ut sic, potest sta-

onis unius objecti, non ponit ali- tim haberi cognitio illius objecti ; sicut

quam intellectionem alterius ob- etiam habens habitum acquisitum ex plu-

jecti nisi a casu nec quartus, quia
; ribus actibus potest faciliter et prompte
quando intelligo lapidem absolute, exire in actum. Sed quocumque modo ac-
non habeo comparationem prse- cipiatur habitualiter, illa opinio improba-
viam, nec absoluta intellectio suf- tur a Doctore sic, quia impossibile est vo-

ficit ad hoc quod velit comparati- luntatem velle actu aliquid objectum, ni-

vam; nec quintus, quia in instanti si tale objectum sit actu intellectum, ut
in quo voluntas convertit, non in- patet per Augustinum. Si enim sufficeret

telligit extremum, a quo discurrit, habitualis intellectio, tunc dormiens, vel

quia ab intellectione illius avertit quantumcumque distractus circa aliquid

nec extremum, ad quod cliscurrit, objectum, posset illud idem objectum actu
quia illius intellectio est naturali- velle, cujus tamen oppositum experimur.
 LIB. II. SENTENTIAKUM
11. Secundus modus dicendi est, quod suf- li et hoecceitate contrahente illud animal,
.:ula
opinio. ficit cognitio objecti in universali, vel in quia tunc considero Franciscum, ut est
aliquo simili vel in contrario, et sic vo- prrecise individuum animalis, et sic ani-

luntas actu posset velle lapidem, licet non mal, ut in Francisco, nihil aliud est, nisi
habeatur cognitio particularis ipsius la- ipse Franciscus, ut individuum animalis
pidis, dummodo habeatur cognitio lapidis in communi ; et hoc modo est simpliciter

in universali, vel in aliquo contrario. eadem cognitio qua cognoscitur Francis-

(m) Nec secundns modus. Hunc secim- cus, ut praecise individuum animalis, et

dum modum ponendi improbat Doctor qua cognosco animal, ut in Francisco. Et

tribus mediis. Primo, quia cum in lapide si sic intelligat opinans bene argumentum
intelligatur substantia corporea, intellectio Doctoris concludit, quia tunc cognitio in
lapidis sufficeret ad volendum avem vel universali est cognitio prsecise alicujus de-
bovem, cum illa intelligantur in substan- terminati sub tali universali, et sic co-
tia corporea, ut in universali, quod est gnitio animalis ut in Francisco sufficeret
manifeste falsum. ad volendum avem vel bovem. Secun-
Secundo, illa intellectio in universali, do modo dicitur cognosci Franciscus in

vel est idem cum intellectione in particu- animali, quando animal in se absolute co-
lari vel alia, elc. Hic nota, quod aliud gnoscitur, et sic tunc dicitur cognosci in
est cognoscere universale, ut in particula- universali, et nullo modo cognoscitur Fran-
ri ; et aliud cognoscere particulare, ut in ciscus in particulari, sicut etiam dicit

universali ; et aliud est cognoscere uni- Philosophus, quod contingit cognoscere

versale absolute. Exemplum primi, ut mulam in universali ignorando ipsam in
cum cognosco animal ut in Francisco. particulari ; et si ista opinio sic intelligat
Exempium. Exemplum secundi, ut cum cognosco de universali, tunc ad volendum bovem,
Franciscum in animali. Exemplum tertii, vel asinum, vel lapidem, sufficeret cogni-

ut cum cognosco animal absolute. Primo tio animalis vel substantise in se, quod est
modo, animal utin Francisco est idem quod valde absurdum ; nec isto secundo modo
Franciscus, et sic non potest esse alia co- videtur opinans intelligere, sed primo mo-
gnitio animalis, ut inFrancisco,et alia ipsi- do improbato per secundum argumentum.
us Francisci, praesertim secundum istos, Tertium patet, quia cognoscendo animal
qui ponunt singularitatem non dicere ali- in se absolute, potest alia cognitione co-
quam entitatem positivam additam natu- gnosci a cognitione cujuslibet inferioris,
rae. Tenendo tamen, ut tenet Doctor, quod et hoc satis patuit in 1. clist. 3. qucest. 2.

addat entitatem positivam, ut patet in isto (n) Prceter ea.Tertio arguit Doctor dedu- 12.

secundo, dist. 3. qucest. 6. potest esse cendo ad quoddam inconveniens, quia

alia cognitio ipsius naturae, et alia ipsius tunc sequeretur quod intelligendo uni-
htecceitatis, ut patet per ipsum Doctorem versale possem velle quodlibet contentum
in hoc secundo, dist. 3. qucest. 11. quee sub universali, quod est volibile vel ap-
est ultima in ordine. Tamen tenendo eti- petibile, puta intelligendo animal, pos-
am quod dicat entitatem positivam aliam sum velle ovem vel bovem, quod est fal-
ab entitate naturee, adhuc ratio Doctoris sum patet, quia non possum cognoscere
;

concludit, quia cum dico animal ut in ovem sine specie propria ovis, quam spe- Quomodo
Francisco, dico praacise quoddam totum, ciem non causat intellectio universalis ;
^cws^ij
telligibihs
quod est Franciscus constitutus ex anima- et hoc patet, tum quia species intelligi-
 DIST. XLll. QUjESTIO IV. 459

non possit bilis non videttir posse causari ab aliquo niodi materia vide quoe exposui snpcr
causan.
^^ intelligcndi, licet per alium et alitim primo dist. 3. q. 1. 2. C. 7. et 8. Si

actum intelligendi posset intendi, ut ergo non potest haberi intellectio bovis,

patet a Doctore in 1. d. 3. Tum etiam, nisi per speciem propriam ipsius, et talis

quia non videtur quod intellectio alicujus intellectio est necessoria ad hoc ut vo-

superioris possit causare speciem intel- luntas possit habere actum elicitum circa

ligibilem alicujus inferioris, quia si ani- bovem, sequitur quod per solam cogni-

mal in communi posset causare speciem tionem alicujus universalis, sive com-
hominis, vel intellectio animalis, tunc munis bovi, non poterit velle ipsum
talis intellectio posset causare intellectio bovem. Adverte etiam, quod cum dicit

nem hominis, et sic talis intellectio vir- quod voluntas non potest velle bovem,
tualiter contineret intellectionem hominis, nisi per speciem propriam bovis, hoc non

quae est perfectior, imo virtualiter con- dicit secundum intentionem propriam,
tineret entitatem hominis, ut patet per ea quia tunc sibi contradiceret. Nam oppo-
quso dixi in 1. d. 3. q. 1. d. 8. q. 1. et in situm expresse vult, ut patet in primo,

isto 2. d. 3. q. 10. et in quodl. q. 14. a. dist. 3. qucest. 3. ubi probat quod pro
2. Si vero accipitur intellectio animalis statu isto non potest cognosci aliqua

pro specie intelligibili animalis, patet substantia per speciem propriam. Dicit

quod illa non potest causare speciem in- er £° hoc vel secundum opinionem

telligibilem hominis tum quia est valde e orum, qui tenent quod substantia pro
;

imperfectior ; tum etiam quia una species statu ist0 P otest distincte cognosci per

intelligibilis, etsi possit causare aliam propriam speciem ;

vel hoc dixit tan-

partialiter, tamen ejusdem rationis et tum exemplariter, sicut Philosophus pri-

ejusdem objecti, ut supra patuit in isto 2. rno Priorum : Exempla ponimus non ut ita

d. 9. non tamen videtur, quod possit cau- sint, sed ut magis addiscenfes assentiant.

sare aliam alterius rationis et alterius Vel tertio, hoc dicit, quia voluntas non

objecti. Nec etiam voluntas potest causare P osset velle bovem sub ratione distincta

speciem intelligibilem alterius objecti, et perfecta ipsius, nisi distincte fuerit

cum
talis non sit causabilis a voluntate, prsecognitus, quse cognitio distincta non
voluntas
lon potest S ed species intelli«ribilis, puta bovis cau- posset haberi, nisi per propriam spe-
causare
peciem in- satur ab objecto singulari et objecto a- ciem.
'

tellig-ibi— .-.*..
lem. gente, quod tamen deoet sane lntelhgi, Tertius modus ponendi est, quod suf- 13.
Tertia.
quia species inteiligibilis, puta albedinis, ficit cognitio illius objecti remissa, sive
opinio.
non immediate causatur ab albedine sin- quod voluntas remittat intellectum ad il-

gulari extra, sed tantum mediate, sic lam cognitionem objecti sibi inexistentem,

<juod albedine singulari extra prius cau- et tuncilla cognitione remissa occurrit ali-

satur in potentia visiva species sensibilis ud cogitabile, et sic voluntas potest velle
ejusdem, et similiter visio, et post cau- illud. Vult dicere ista opinio quod quan-
satur in virtute phantastica species ejus- do intellectus multum intense intelligit,

dem albedinis, quaa dicitur phantasma, puta lapidem, tunc voluntas non potest
quod phantasma est singulare et in essen- velle, puta ovem,quia stante tali intellec-

doet in repraesentando, a quo phantasma- tione lapidis sicintensa, tunc ovis non oc-
te et intellectu immediate causatur spe- currit ut objectum actu cogitahile; sed
cies intelligibilis albedinis, et de hujus- quando voluntas remittit cognitionem la-
 ;

160 UB. II. SENTENTIAUUM

pidis, tunc illa remissa potest occurrere absoluto, et ab intellectione illius potest

ovis ut objectum cogitabile, et tunc intel- voluntas avertere intellectum.

Quinta
is convertil se ab oveni intelligendo Quintus et ultimus modus est, quod in
opinio.
illa.ii, el sic voluntas potest velle ovem, potestate voluntatis non est cognitio sim-

el per consequens cogitatio ovis est in po- plex vel discursiva, sed ex simplici movet
testate voluntatis. ad discursivam,ita quod intellectui appre-
ntra hune modum ponendi arguit hendenti cognitione simplici aliqua duo
Doctor, quia tunc sequeretur quod cogi- objecta, voluntas imperat collationem uni-

tatio ipsius ovis non esset per se causata us ad aliud.

a voluntate, sed tantum occasionaliter, Dicit Doctor quod modus non valet, et

quia ex hoc solo quod remittit cognitio- patet ratio.

nem lapidis, licet enim per se remittat
illam cognitionem, accidit tamen, quod SCHOLIUM.
aliud objectum, puta ovis, occurrat in-
tellectui. Praemissis tribus insiguibus propositioni-
14.
(o) Prteterca iste modus non salvat bus, explicat quomodo voluntas imperat co-
propositum, quia quantumcumque volan-
gitationi, scilicet dum complacendo aut dis-
plicendo intellectioni, haec firmatur aut re-
tas moveat intellectum etc. Et tamen quod clare explicat, n.
mittitur, 11. et solvit
communiter conceditur quod voluntas argumenta quse incipiunt n. 3.
potest movere intellectum ad determina-
tum objectum, puta imperando, quod ac- Respondeo ergo praemittendo
(a)
10.
tu cogitet hoc vel illud ; et hoc non est tres propositiones. Prima, quod lntellectus
noster
ex sola remissione intellectionis alterius una intellectione perfecta et distin- iutelligit
unum
objecti, quia ex sola illa remissione, si cta existente in intellectn, multae distincte e
plura in-
aliquod objectum occurrit intellectui, illud intellectiones im-
indistinctae et (listincte.

prascise occurrit, cujus phantasma fortius perfectse possunt inesse. Patet in

movet, et phantasma fortius movet, id exemplo in visu, qui in pyramide
est, fortius excitat speciem intelligibilem, et infra basim videt unum punc-
cujus singulare extra fortius movet sen- tum in cono distincte, et tamen in
sum, et de hoc prolixe exposui super eadem pyramide, et infra eamdem
primo dist. 3. qucest. 2. basim videt multa imperfecte et
Quartus modus ponendi est, quod in^ indistincte, et tamen una est tan-
Quarta
opinio.
tellectus habetactumcollativum, ita quod tum visio perfecta istius, scilicet

inquantum cognoscit unum correlativum,

sll P er V loA cadit aX1S P^^midis
si hoc est possibile in sensu, multo
comparando ipsum ad aliud, voluntas
magis in intellectu.
movet ad standum in cognitione illius.
Secunda propositio est (b) quod
Contra hoc arguit Doctor, quia hic mo-
intellectione inexistente, licet non
dus non est sufficiens, quia non semper
cognita, ut objectum, potest volun-
ad hoc, quod voluntas avertat intellectum tas velle et complacere sibi in ob-
ab uno, et convertat ad aliud, oportet
jecto illius intellectionis, et in illa
quod cognitio sit comparativa, quiaunum intellectione, non complacere
et
objectum potest cognosci per se sine sibi; aliter enim voluntas non pos-
comparatione ad aliud, ut patet de objecto set copulare parentem cum prole,
 .

DIST. XLII. QILESTIO IV. 461

quod est contra Augustinum quasi ex tertia voluntate complacente

ubique m lib. de Trinitate. in aliqua intellectione, confirmat
Tertia propositio est, (c) quod illam et intendit. Illa igitur, quse
voluntate complacente intellecti- fuitremissa et imperfecta, fit per
oni, intellectio (irmatur et inten- istam complacentiam perfecta et
ditur, ipsa autem non complacen- intensa, et sic potest imperare
Voluntate
compla- te vel nolente, infirmatur et re- cogitationem et convertere intel-
cente
intellecti- mittitur, et hoc declaratur sic: lectum ad illam. Voluntate autem Quomodo
oni, voluntas
Eirmatur et agens quod est diversarum ope- nolente aliam intellectionem, et convertit
intenditur et avertit
intellectio rationum et actionum, si circa non complacente in ea, illa remit- intellectum
et ratio a conside-
huj us unum et idem agit, fortius agit et titur vel desinitesse, et sic dicitur ratione
alicujus.
perfectius, quam si simul agat voluntas avertere intellectum ab
circa disparata (virtus enim uni- intellectione illius in comparatio-
ta fortior est et perfectior); igi- ne eadem ad aliquod corpus visum
tur si anima secundum omnes sine motu aliquo, et manente ea-
suas potentias agit circa idem, dem pyramide, potest virtus visiva
fortius et perfectius agit, quam si in aliud punctum quod prius vide-
circa diversa secundum diversas bat, licet imperfecte, nisi forte
potentias ageret, et ideo si volun- visio illa esset ita perfecta, quod
tas operatur circa idem, circa quod non permitteret secum aliam.
intellectus, conflrmatur intelle- Ad argumenta, (e) ad primum di- 12.
Ad arg.
ctus in actione sua, et hsec est co, quod volitio requirit intelle- positan. 3.
et 4.
ratio propter quid. Quod vero ita ctionem priorem natura, sed suf-
sit, patet per experientiam certam, flcit quod illa intellectio sit imper-

sicut quilibet potest experiri in se. fecta ad hoc, quod voluntas illi
Praeterea (d) agens inferius, per- complaceat, ut dictum est.
fectius agit concurrente agente Ad secundum (f) dico, quod non Ad 2.
superiori, licet non necessario est inconveniens esse circulum, Circulum
dari
requisito ; sed voluntas est agens ubi causa superior non est simpli- quando
non in-
superius respectu intellectus, licet citer necessaria, sed contingenter conveniens.

non necessario requiratur ad ac- concurrit cum inferiori, et potest

tionem intellectus; ergo, etc. effectus inferioris esse sine illa;
11
Dico igitur quod una intellecti- sic autem est in proposito, volun-
one intellectus existente perfecta, tas enim non est causa necessaria
possunt ibi esse multse confusae intellectionis. In causis autem
et imperfectae, nisi illa intellectio naturalibus et necessariis inordi-
esset ita perfecta et actualis, qtiod natis simpliciter illa propositio
non pateretur secum aliam; illis est vera.
ergo confusis et imperfectis ibi Ad tertium dico (g) quod intelle-
Ad 3.
existentibus, potest voluntas, se- causam
ctiones habent sufflcien^ Periicitur
actus unius
cundum propositionem secundam, tem memoriam, quoad perfectio- potentise
complacere in qualibet earum, nem quam illa causare;
potest
ex.
,
concursu
etiamsi illa intellectio non fuerit ipsa tamen eadem causa con- alterius
circa
cognita, ut objectum actualiter, et currente cum superiori, vel haben- idem.
 162 LIB. II. SENTENTIARUM

ordinem esseutialem circa illud, de novo eliciendam circa objectum, sed

circa quod agit ipsa, perfectius prfieexistentem ihtendere et firmare, et

git, propter quem ordinem natae similiter aliam remittere ; ita quod quan-
sunt istae potentiae se invicem im- do intellectus intelligit unum objectum
pedire, cum circa diversa operan- perfecte distincte, et simul plura alia ob-

tur, ideo circa idem se intendunt, jecta intelligit imperfecte et distincte,

et tune sequitur operatio inten- tunc voluntas potest imperare intellectui,

sior et perfectior. Unde quando ut avertat se ab illo objecto perfecte et

intellectus intelligeret aliquid, si indistincte cognito, convertendo illum ad

esset operatio voluntatis circa aliud objectum actu cognitum, sed im-

idem, et imaginatio circa idem perfecte et indistincte, et sic convertendo

imaginabile, et sensus circa idem intellectum et firmando illum in tali in-

particulare, ut puta, quod esset tellectione, illam intellectionem imper-

prasens, perfectior esset intellec- fectam intendit; non enim potest intellec-

tio, quia potentia3 distinctse circa tum convertere ad objectum modo

nullo

diversa remittuntur in actionibus actu prius cognitum, quia nunquam vo-

sn j s> luntas potest imperare aliquem actum

Aliter posset dici, quod volun- circa objectum omnino ignotum.

D b au
vo imna 8 habeat immediatam actionem
tas Sed est dubiura : An intellectus possit ^
u e iu simul cognoscere plura objecta Dubium.
Te ie cti- "super intellectum;
sed tamen hoc perfecte
onem.
es j-
difficilius. et distincte, ita quod simul perfecte di-

stincte cognoscat albedinem et nigredi-

nem. Dico breviter, quod potest plura Responsio.

COMMENT \RIUS
simul distincte cognoscere, non ta-

15. (a) Respondeo ergo. Nunc respondet men ^eque perfecte et oeque intense, et
Re
ScotL° D.;ctor ad hanc difficultatem, quae est An : hoc pro statu isto, quia forte non possunt

intellectio possit subesse imperio volun- esse duo objecta oeque perfecte prse-

tatis, quomodo hoc sit possibile. Et pri- sentia ipsi intellectui. Et posito etiam

mo preemittit tres propositiones satis sin- quod eeque perfecte essent praesen-

gulares, quarum prima est, quod Una lia > tunc forte intellectus vel nullum

intellectione perfecta et distincta existcn-

intelligeret, vel utrumque remisse intel-

te in intellectu, multce intellectiones in- ligeret, vel unum intense et aliud re-

distinetce ct imperfectce possunt inessc. misse, quia ad intellectionem non tan-

Et probat per exemplum de visu, qui tum concurrunt objecta, sed etiam con-

perfecte in figura pyramidali in cono sci- currit intellectus ut causa partialis, ut

ipsius figurae, videt unum punc- patet a Doctore in 1. dist. 3. qucest. 1.

licet

tum distincte, et tamen in eadem pyra- et in quodl. quwst. 15. imo concurrit
mide, et infra basim videt plura puncta ut causa magis principalis, ut patet a

indistincte; et si hoc conceditur de sen- Doctore in 1. dist. S.qncest 8. Sed modo

su, de quo minus videtur, multo magis intellectus saltem pro statu isto non po-

conceditur de intellectu, de quo magis test habere conatum circa duo objecta,

videtur. Ex ista propositione vult pos- ita perfectum et intensum, sicut potest

tea inferre Doctor quod voluntas po- circa unum seorsum sumptum. Sed an

test imperare aliquam intellectionem, non intellectus creatus, separatus tamen, pos-
 DIST. XLir. QILESTIO iv. 463

sit seque perfecte et oeque intense simul onis, et in illa inlcllcctione, ct non com-
plura objecfa intelligere? de hoc dicit placcre sibi. Ex ista littera hahetur primo,
speciales difficultates in Quodlibetis. Et quod voluntas potest sibi complacere in
breviter teneo etiam partem negativam aliqua re, licet talis res non sit proecogni-
de intellectu separato, et hoc loquendo de ta, et simul in eadem re proecognita po-
naturali potentia ipsius intellectus. Sed test sibi complacere. Exemplum primi,

singuians. quidquid sit, ad hoc ut voluntas possit quando lapis cognoscitur ab intellectu,

imperare aliquam intellectionem, scilicet tunc voluntas vult lapidem prius cogni-
vel avertendo intellectum ab uno objecto, tum, quia nunquam lapis est prcesens
et convertendo ad aliud, sufficit quod voluntati in ratione objecti volibilis, nisi

intellectus cognoscat illa plura, licet prius natura sit cognitus. Exemplum se-

unum distincte et perfecte, et alia indi- cundi, quando voluntas complacet sibi in
stincte et imperfecte. Sed non sufficit ipsa intellectione lapidis, volendo eam, et

quod intellectus simul plura cognoscat tunc contingit quando firmat intellectum
indistincte et imperfecte ad hoc ut volun- in tali intellectione, et tamen talis intelle-

tas possit imperare intellectionem aver- ctio non est prius cognita. Sed tunc est

tendo intellectum ab uno objecto, et con- dubium quomodo voluntas potest velle ali-

vertendo ad aliud. Et si sic, ad quid ergo quid, et non prsecognitum, cum voluntas
ponit Doctor quod cum una intellectione non feratur nisi in praecognitum ? Dico,
perfecta et distincta unius objecti possunt quod complacere sibi in aliquo, sive vel-
simul esse plures imperfectoe et indistin- le, illud potest dupliciter intelligi scilicet,

ctoe. Dico, quod hoc specialtter dicit: tum vel quod complaceat sibi ut in objecto, vel

quia communiter quando intellectus plura quod complaceat sibi non ut in objecto,

objecta simul cognoscit, illa objecta non sed ut in eo quo attingit primum obje-

sunt intellectui eeque proesentia, sed ctum. Primo modo, non potest sibi com-
unum communiter est magis prsesens placere nisi in preecognito, quia nunquam
alio, aliud scilicet cujus phantasma for- voluntas elicit actum volendi circa ali-

tius movet, de quo dictum est supra. Tum quod ut objectum, nisi illud sit actu cogni-
etiam, quia voluntas convertendo intelle- tum ; sed secundo modo potest sibi com-
ctum ad aliquod objectum prius notum, placere non in preecognito, quia non re-

tunc illam intellectionem magis firmando spicit illud ut objectum. Et cum dicitur,

intendit, et stante illa sic intensa, adhuc quod voluntas non fertur nisi in prsecogni-

voluntas potest avertere intellectum ab tum, hoc verum est de primo objecto,
illa, et convertere ad aliud objectum actu quia non potest immediate velle lapidem,

cognitum licet imperfecte, quee intellectio nisi sit proecognitus, et similiter hoc est
imperfecta, si simul non posset stare in verum de omni, eo quod respicitur obje-
eodem intellectu cum alia intensa et per- ctum ; nam voluntas in multis potest sibi
fecta, tunc voluntas non posset converte- complacere et velle ea quee tamen non
re intellectum ad tale objectum. Et sic sunt preecognita, ut patet, quia vult actu
patet prima propositio. voluntas divina multa contingentia, et

(b) Secunda propositio est qaod intelle- complacet sibi in illis, quee tamen non
17.
ctione inexistente, licet non cognita, sunt preecognita ab intellectu divino,ut pa-
ut objectum, potest voluntas velle et com- tet a Doctore in primo, dist. 39. et in
placere sibi in objecto illius intellecti- quodl. qucest. 14. sic similiter potest sibi
 1*4 LIB. II. SENTENTIARUM
complacere in intellectione alicujus obje- (e) Tertia propositio est, quod volun-
cti actu Qon praecognita. El similiter po- Xate complacente intellectioni, intellectio
omplacere in objecto cognito, et firmatur et intenditur, ipsa autem non
non complacere sibi in intellectiooe obje- complacente vel nolente, infirmatur et re-

ti, etiam potesl complacere in intellectione mittitur. Hoc probat, quia agens, quod est

objecti, et non complacere sibi in objecto, diversarum operationum, quale est agens
ut infVa patebit. Exemplum tertii est,quan- per intellectum et sensum, si circa unum
do voluntas respicit eamdem intellecti- et idem agit, fortius et perfectius agit,
Nota.
onem, non ut praecise hic quo intellectus quam si simul agat circa disparata, etc.
attingit prinnim objeaum, sed ut est Quod vcroita fit, patet per experientiam
qaoddam objectum volibile, et tunc vo- certam, videlicet quod intellectuset voluri-
luntas non potest sibi complacere in tali tas possint simul agere circa idem obje-
intellectione, nisi fuerit prius cognita ab ctum respectu unius et ejusdem actionis
intellectu actu reflexo. quilibet in se potest experiri. Nam expe-
18. Secundo dicit Doctor quod voluntas po- rimur quod tunc visio est intensior, quan-
test sibi complacere in objecto, et non do voluntas ad eamdem concurrit, tenendo
complacere ;
patet, quia si non potest sibi et firmando potentiam visivam in toli visi-

complacere in objecto, tunc voluntas non one, et quod sic firmet et teneat, hoc pa-
posset convertere intellectum ad tale obje- tet experimento ; stante ergo hoc vero,
ctum vel conversum tenere. Et similiter si scilicet quod voluntas et intellectus pos-

non posset sibi non complacere in tali ob- sint simul agere circa idem objectum re-

jecto ;
tunc non posset avertere intelle- spectu ejusdem actionis, ratio concludit

tum a tali objecto; et similiter si non propter quid, quse est, quod plures po-
posset sibi complacere in objecto, et in tentise natse agere circa idem, si simul
intellectione illius objecti, et tunc non agunt, fortius agunt, quam si una age-
posset conjungere parentem cum prole. ret.

Nam in proposito parens est memoria (d) Prceterea. Secundo probat hoc idem, 19.

fcecunda, quae includit intellectum et obje- quia agens inferius perfectius agit con-
ctum, et proles est intellectio perfecta ob- currente agente superiori, etc.

jecti, quae dicitur verbum, quse si est per- Sed occurrit aliquid parvum dubium, Dubium.

fecta, dicitur verbum perfectum; si im- quia dictum est quod voluntas non causat
perfecta dicitur verbum imperfectum, ut intellectionem in se, sed causatur ab in-

satis patet, in primo, dist. 27. et tunc tellectu et objecto, qua causata tunc vo-
dicitur contingere parentem cum prole, luntas firmat intellectum in tali intelle-

quando convertit intellectum ad objectum, ctione, et tunc intellectio illa fit intensior.

vel tenet ipsum intellectum in considera- Quaero tunc, a quo causatur intensio talis

tione talis objecti ; et similiter potest sibi intellectionis ; si a voluntate, ergo et in-

non complacere in tali objecto, et in tali tellectio illa causatur a voluntate. Proba-
intellectione, patet, quia si non posset sibi tur consequentia, quia causans intenti-

non complacere, tunc non posset ipsum onem alicujus actus,causat etiam substan-

intellectum avertere a tali intellectione, tiam actus, ut probat Doctor in primo,

et convertere ad aliud objectum, et sic dist. 17. contra opinionem Goffredi, qui
non posset conjungere alium parentem volebat quod substantia actus esset a po-
cum alia prole. tentia, et intensio actus ab habitu ; et Do-
 DIST. XLII. QUjESTIO IV. 465

ctor ibi arguit, probando quod ab eodem sequatur; ergo stante potentia objecti ipsi
est intensio actus, et substantia ejusdem. intellectui, qua3 sunt causas naturales in-
Sed in proposito intellectio objecti, quo- tellectionis, a nullo agente creato possunt
ad ejus substantiam, non est a voluntate, impediri quin sequatur intellectio, quoad
quia illa est prior natura actu elicito vo- substantiam, et quoad intensionem ejus,

luntatis ; ergo nec intensio erit a volunta- ergo tales intellectiones non possunt ex
te. Si dicatur, quod talis intentio est ab solo imperio voluntatis intendi vel re-
intellectu et ab objecto, contra, quia in illo mitti.

priori naturaquo causatur intellectio abin- Respondeo breviter, concedendo quod Responsio.

tellectu etobjecto, causatur perfecte quan- nec intensio nec remissio intellectionis
tum causari potest ab eisdem, quia intelle- sunt per se a voluntate ut a causa cau-
ctus etobjectum sunt causae naturales cau- sante, sed ideo dicitur intellectio intendi

santes intellectionem per modum naturse, a voluntate pro quanto babent in pote-

ideoperfecte causant quantum possunt. Si state sua firmare intellectum in tali obje-

dicatur quod intellectus et objectum per cto, ita quod quanto magis firmatur, tan-
imperium voluntatis sunt magis disposita to perfectius agit circa objectum, quia
ad causandum, contra, quia per tale impe- tunc minus distrabitur circa alia objecta,

rium nibil recipitur nec in intellectu, nec quod etiam patet de potentia visiva, quae

in voluntate, quo dicantur magis disposi- quanto magis iirmatur in visione coloris,
ta. Preeterea, in cujus potestate non est tanto illa visio intenditur; quia ergo vo-
actio, in ejus etiam potestate non est in- luntas habet in potestate sua firmare Nota.

tensio vel remissio. Hoc patet a Doctore intellectum circa objectum, et avertere
in 4. dist. 49. qucest. 9. et similiter in 1. ilium ab objecto, quanto magis firmatur a
dist. 1. qucest. 4 ubi vult, quod in cujus voluntate, tanto ab intellectu illa intel-

potestate non e st actio, nec in ejus po- lectio intenditur, et quanto magis averti-
testate est modus actionis, puta intensio tur a tali intellectione, tanto intellectio re-

vel remissio actionis. Sed intellectio se- mittitur, quia tunc intellectus minus per-
cundum ejus substantiam non est in po- fecle agit. Concedo ergo quod stante
testate voluntatis; patet, quia illa est perfecta approximatione intellectus ad ob-
prior natura actu elicito voluntatis ; ergo jectum, voluntas non potest impedire in-
nec est in potestate voluntatis intensio vel tellectionem et intensionem ejus, sed est

remissio intellectionis. in potestate voluntatis. quod unum obje-

20.
Preeterea habetur a Doctore in 4. in ctum prius cognitum magis fiat prassens
Nulla qucest. de corporum impassibilitate, intellectui, videlicet convertendo intelle-
et in
natura
creata quccst. de claritate corporum dist. 49. ctum circa tale objectum quam aliud.

[ .
quod nulla natura creata potest impedire Posset etiam forte sustineri, quod in-
21.
naturales actiones, stante debita approxi- tensio intellectionis sit a voluntate, non
matione agentis et passi. Nam stante igne sic intelligendo ut opinio recitata in

approximato ligno perfecte disposito, a primo, dist. 17. intelligit, scilicet, quod
tota natura creata non potest impediri ab uno sit intensio actus, et ab alio sit

combustio ligni nec intensio combusti- substantia actus, quia hoc est simpliciter

onis, et similiter stante potentia visiva impossibile, cum ab eodem sit substantia

debite approximata colori a nullo potest et intensio actus, sed quod actus sit per-

impediri quin visio et intensio visionis fectior quando simul est a potentia et
Tom. XIII. 30
 ;

466 LIB. II. SENTENTIARUM

habitu, u( palet a Doctore in primo ubi intendi ex hoc, quod voluntas compla-
supra, et in tertio disl. 37. Potest enim ceat sibi in illa, ut supra patet, et sufficit

quod voluntas non babituata diligat quod talis intellectio sit imporfecta, quia
Franciscum, et quod stante tali dilectione ut sic, convertendo intellectum ad illam,
infundatur ab eo habitus charitatis, tunc sive firmando intellectum in illa, tunctalis
ille idem actus erit perfectior, si simul intellectio intenditur, et pro quanto inten-
eliciatur a charitate et voluntate agente ditur dicitur subesse imperio voluntatis.

sequali conatu cum illo habitu, sicut prius Non requiritur ergo quod ad hoc ut com-
gebat siue illo. Sic dico in proposito, placeat sibi, et illa sit proeintellecta, sed
quod quamvis prima intellectio objecti, sufficit quod objectum talis intellectionis

accipiendo primam intellectionem pro illo illa intellectione sit praeintellectum ; nam
primo instanti naturas, quo elicitur ut ut talis, intellectio est prsecise id quo in-

prior actu elicito voluntatis, non sit in tellectus immediate tendit in objectum,
potestate voluntatis, ut supra patuit, ta- non potest voluntas sibi complacere in

men eadem intellectio ut continuata per illa, ut prsecognita, sed ut est id, in quod
aliquod tempus potest esse in potestate intellectus mediate tendit mediante alia

voluntatis, sic quod voluntas potest impe- intellectione, qua reflectitur super illam,
rare intellectui, ut stet in tali intellectione tunc voluntas potest sibi complacere in

et tunc talis intellectio ut sic continuata, illa, ut prius cognita illa cognitione re-
simul potest esse ab intellectu et volunta- flexa, imo nullo modo ut sic, potest sibi
te, et quoad ejus substantiam et ejus in- complacere in illa, nisi ut prsecognita
tensionem, quse si esset a solo intellectu sed in illa intellectione reflexa compla-
et ab objecto agentibus toto conatu, non cet sibi ut non prsecognita, quia talis in-

esset ita perfecta, sicut esset concurrente tellectio est preecise id quo intellectus im-

voluntate ; et sic forte posset concedi mediate tendit in primam intellectionem,

quod eadem intellectio, quoad substanti- et sic pariformiter potest dici de omni
am et intensionem ejus, sit ab intellectu intellectione reflexa in infinitum.

et a voluntate, sed perfectior quando si- (f) Ad secundum dicit Doctor duo : Pri-

mul est ab utroque. Si dicatur quomodo mo, quod in causis essentialiter ordinatis

intellectio secundum substantiam potest ubi superior est libera in agendo potest es-
esse a voluntate cum ipsa, ut causata in se circulus, et sic voluntas sit causa supe-

aliquo priori naturaa ante actum volunta- rior et libera, et intellectus causa inferior

tis elicitum, dico quod talis intellectio per modum naturse sive cogitatio ob-
quamdiu continuatur tamdiu etiam causa- jecti, et sic cogitatio objecti potest

tur licet ergo in illo primo instanti natu-

esse causa actus volendi, et actus
;

volendi P otest esse causa talis c ogitationis,

raa non possit a voluntate causari, potest
tamen causari m omni
.,...,.
alio mstanti,
n
sive
• et sic eirculus.
.
Sed hoc dictum debet sa-
. .

,
. ,. ne lntelhgi, potest enim habere multipli-
naturee, sive tempons,
r et hoc partiahter « n-• • •

cem sensum. Primo sic potest lntelhgi,

et bene nota quse dixi.
quo(] ipga cogitatio ob j ecti sive intel i ectus
2>. (e) Ad argumenta supenus facta respon-
mediante cog itatione sit causa actus volen-
det Doctor, et primo ad primum, conce- di quantum ad suum quod actus esse> et
dendo quod volitio requirit intellectionem volendi sive voluntas mediante actu suo
priorem natura, etc. Vult dicere in ista volendi, sit causa talis cogitationis, et sic

littera, quod ex quo intellectio dicitur cogitatio in essendo dependereta volitione,

 DIST. XLII. QILESTIO IV. m
et volitio similiter in esscndo depende- praeexigatur, et quod voluntas mediante
ret a cogitatione, et hic sensus videtur actu suo sit causa talis intellectionis, sci-

manifeste impossibilis, nisi sic limitando licet quod sit causa, quod intellectus im-
sensum, videlicet quod intellectus median- mediate eliciat illam ; et hic sensus est
te cogitatione ut prius natura partialiter simpliciter falsus, quia tunc idem respe-
causat volitionem ejusdem objecti, tenen- ctu ejusdem esset simpliciter prius, et

do illam tertiam opinionem recitatam posterius ;

patet, quia intellectio ut prae-

supra in isto 2. dist. 25. et quod volitio exigitur volitioni, nccessario est prior
ipsa in isto priori non intelligatur esse volitione, et si voluntas mediante tali

cogitationis, quia in illo priori naturse, volitione est causa quod intellectus eliciat

quo ponitur cogitatio, non intelligitur ha- illam, tunc volitio erit simpliciter prior
bere esse, sed in tempore sequenti volun- tali intellectione, et sic idem respectu
tas mediante tali actu prius causato a vo- ejusdem erit simpliciter prius et poste-
luntate et ab mtellectu, potest intendere rius, quod non est intelligibile.

eamdem intellectionem firmando intelle- Dico ergo, quod sic debet intelligi,

ctum in illa intellectione, et sic talis in- quod illa intellectio ut imperfecta in ali-

tellectio ut intensa et firmata, potest quo instanti priori naturae, est simplici-
esse causata a voluntate mediante actu ter prior volitione, et praeexigitur ipsi vo-

volendi, et hoc tantum partialiter. Sed litioni, et quoad hoc dicitur suo modo
potest esse difficultas, quod si intellectus causa volitionis , sed quoad intensionem
mediante cogitatione objecti imperfecta, et continuationem ejusdem cogitationis,

est causa partialis volitionis imperfectre; ipsa cogitatio potest esse posterior voli-
ergo iste intellrctus mediante tali cogita- tione, quia voluntas firmando intellectum

tione intensa et perfecta erit volitionis mediante suo velle in tali cogitatione, in-

perfectoe et intensae, et sic eadem voH- tendit illam, et sic eadem cogitatio ut

tio intensa dependebit a cogitatione in- imperfecta, est prior volitione, et ut per-

tensa, et e contra. Dico adhuc, quod non fecta est posterior.

est proprie circulus, quia voluntas me- Secundum dictum est, quod loquendo
diante volitione imperfecta firmando in- de causis essentialiter ordinatis naturali-
tellectum in cogitatione, partialiter in- bus, et per modum, naturae agentibus, et

tendit illam cogitationem, et post, illa praecipue de causis totalibus, tunc ibi nullo

cogitatione sic intensa, eadem volitio modo potest esse circulus, et hoc satis

prius imperfecta, potest ulterius intendi patet.

ut a causa partiali, et maxime non ap- (g) Ad tertium dicit Doctor quod intel- 25.

paret inconveniens quod una causa par- lectiones habent causam efficientem, sci-

tialis partialiter intendat aliquem effe- Jicet memoriam quoad perfectionem, quam
ctum, et quod eadem causa partialitcr illa potest causare, ipsa tamen eadem
intendalur ab eodem effectu, sed esset causa concurrente cum superiori, vel ha-

inconveniens in causis totalibus. bente ordinem essentialem circa illud cir-

9At .
Secundo potest sic intelligi, quod in- ca quod agit ipsa, propter quem ordinem
Intellectio
est prioi- tellectus mediante actu suo dicatur causa natae sunt istae potentiae se invicem impe-
volitione.
inferior respectu volitionis, non causan- dire, cum circa diversa operantur, ideo

do illam, sed pro quanto voluntas non circa idem se intendunt, et tunc sequitur

potest elicere illam, nisi talis intellectio operatio intensior et perfectior. Unde
 168 LIB. II. SENTENTIARUM

quando intellectus intelligit aliquid, si sccnti;p, et actus complacentiae

$et operatio voluntatis circa idem, et prior est, quia prius complacet
imaginatio circa idem imaginabile, et voluntati ex dilectione in illo cui
sensus exterior circa idem particulare, concupiscit, quam concupiscat ali-

Quomodo puta quod esset sibi prasens, tunc per- quid sibi. Voluntas igitur potest
inUa
t im- fectior esset intellectio, quia potentioe di- aliquid sibi inordinate concupisce-
me-liat im
actionem stincUe circa diversa remittuntur in acti- re et complacere in illo, et eti-
r in-
tellectum.
oniluis suis, ut experimento patet. Aliter am potentiis inferioribus potest
dici, quod voluntas habeat imme- aliquod inordinatum concupisci-
diatam actionem super intellectum. Sed bile concupiscere, et in hoc com-
est hoc dinicilius, quia non apparet quod placere in eodem modo po-
illo, et

voluntas ut causa superior sit causa intel- test quoad actum intellectus.
lectionis, et similiter intellectus; videtur Quando igitur (i) voluntas impe- Quomodo
. . . .... ... cogitatio
enim quod intellectus una cum objecto rat cogitationem alicujus llliciti, sit maia.

sit causa sufficiens intellectionis, voluntate quia vult quod objectum sit sibi
ntillo modo concurrente. prsesens ad continuandum delecta-
tionem complacentiam in illo,
et
SGHOLIUM. si iliud cogitatum sit illicitum in

complacentia plena illo modo prse-

Decidit delectationem de objecto malo sine
dicto, est peccatum mortale; et
consensu ad opus vel periculo ejus esse mor-
tale, ox August. citato, et Ghrys. hom. 19.
hoc non solum de carnalibus, ut
m. 5. Mat. Hilar. ibidem, in can. 4. Isidor. 2. cbgitare luxuriam, sed etiam in
de summo bono 39. habetur c. non solum 32. actibus intellectus respectu alio-
quaest. 7. Greg. 21. Mor. 3. et in p. Pastoral. rnm objectorum, ut imaginari
c. 11. habetur c. hinc etenim d. 49. Doctores
et morari cum delectatione in co-
fere omnes hic, et D. Thom. 1. 2. quaest. 74.
a. 8. Summistae unde censuratur
v. delectatio,
gitatione mortis inimicorum; et
opposita sententia, ut temeraria, pro quo vi- sic patet quod cogitatio de obje-
de Sanchium 1. in decal. cap. 2. num. 8. As- cto illicito procedens ex compla-
sor. tom. l. i.4.c. 6. q. l. Sed multi tenent centia Yoluntatis in illo post de-
deiectationemdeoperejure positivo prohi-
Uberationem, est peccatum mor-
bito, non esse mortalem. Sanchius supra, . , .
,

n A .
OA , , . . .
,, tale, sicut enim est r
'
peccatum mor-
Gord. 1. 2. q. 60. d. 1. Lessius 1. 4. c. 3.n. 113.
vasq. etiam i. 2. d. ui. c. 4. tenet non om- tale voluntati concupiscere^ sibi
neiu delectationem de opere etiam jure natu- delectationem de objecto illicitoi
ra3 prohibito esse mortalem, sed sententia e t illam etiam vel aliam COncupi-
ccmmunis D. Thom.etScot. est universaliter
scere potenti^e inferiori, sic etiam
vera. Probabilis tamen sententia est, delecta-
tionem de opere malo sub conditione justifi-
peccatum est ad hoc velle cogita-
cante, non esse mortalem, etiamsisit appeti- tionem de isto objecto.
tus sensitivi, de quo Sanchius supra. Hsec est sententia Augustini
(k) hujus2.

12. de Trin. cap. 12. et Magister al-

13.
Decisio
Sequitur secundum (h), quomodo legat disl. 24 cap. illo : Itaque, ut bre-
qusest. scilicet potest peccatum in esse viter summam perstringam, etc. Et
prim^e.
cogitatione? Ad quod dico quod quod Augustinus ibi intelligat
ipsius yoluntatis sunt duo actus, quod delectatio sine consensu in
scilicet complacentiae et concupi- opus, sit peccatum mortale, patet
 DIST. XLII. QUiESTIO IV. 469

14. per illud qnod dicit : Si sola mulier homo primas cogitationes, quoties
onem cogitat de re illicita, totus homo dam- sibi occurrunt diversa objecta, et
consensu nabitur , nisi mediatoris gratia interve- quoties surgit a somno.
a 3Se
P
m°o rtaie
niente Hberetur, quod si esset veni- Ad secundum, concedo quod pri-
ale, posset sine gratia opposita ma cogitatio non est in potestate Ad2 -

liberari. Ex quo patet (1) quocl in voluntatis; sed sic complacere co-
eadem cogitatione potest esse gitationi, et sic acceptare, et tene-
peccatum et non esse, quia quan- re intellectum ibi, bene est in po-
tumcumque cogitatio sit delecta- testate voluntatis.
bilis, cum tamen objectum non sit Ad tertium, dico (n) quod non Ad 3 ,

delectabile, non est peccatum, un- sequitur, cogitatio non est prius^unTSt
de vir sanctus potest delectari in cognita, ergo nec volita, nam S uf- co s nitum -

cogitatione alicujus peccati, quod flcit quod actus cogitationis sit

detestatur. Delectari tamen in co- prsesens in ratione actus, non in

gitatione alicujus peccati, quate- ratione objecti considerati, nec
nus objectum sit sibi prsesens, ut recte nec reflexe ad hoc quod vo-
delectetur in illo, ut in objecto, luntas velit illam, et complaceat
est peccatum; et hoc patet per sibi in illa; unde ad hoc quod ali-

Augustinum 9. Trin. cap. 10. Defi- quid sit volitum, sufflcit ejus cogi-
Qua nire intemperantiam, verbumque tationem actualiter intellectui in-
deiectatio ejus dicere, pertinet ad artem mo- haerere.
maio est°
J
ralem esse autem intemperatum
;
Ad ultimum patet, ex alio arti-
peccatum.
pert i net m^
quoa j n in a ar t e
a(j
«
culo qusestionis, quomodo scilicet
culpatur; sicut noscere et deflnire peccatum est in cogitatione.
quid sit Solecismus pertinet ad
artem loquendi; facere autem
COMMENTARIUS.
lllud, vitium est, quod m eadem
arte reprehenditur. Sic ergo si co-
gitatio placet et continuatur, non (h) Sequitur secundum. Hic est secun- 26
propter cogitatum, sed ut per eam dus articulus principalis hujus qusestionis
quis ad flnem debitum deducatur, qui est quoroodo cogitatio possit esse ma-
non est peccatum; sed si propter la. Ad hoc dicit Doctor quod ipsius volun-
objectum illicitum, ut in ipso dele- tatis sunt duoactus, scilicet complacentiaB
ctetur, sic est peccatum, et isto et concupiscentias ; et actus complacentiae
modo sancti viri detestantur cogi- prior est, quia prius complacet voluntati
tationes illicitas. ex dilectione in illo, cui concupiscit quam
15 Ad primum (m) patet per prsedi- concupiscat aliquid sibi. Exemplum, nam
Ad ^arg. c ^ a;CO ncedo enim quod peccatum avarus qui vult sibi pecunias, prius sibi voiuntatis.

formaliter non est nisi in volun- complacet, id est, prius amat se,quam pe-

tate, sed materialiter potest esse cunias sibi concupiscat ; semper enim
in actibus, non tamen nisi ut im- amor concupiscentiaa est posterior amore
perantur a voluntate. Unde prima amicitise sive complacentiae, ut clare pa-

cogitatio, ut patet supra, non in- tuit supra dist. 6. queest. 2. Hoc prsesup-
ducit peccatum, sed toties habet posito, dicit Doctor quod voluntas potest
 ;

470 LIB. II. SENTENTIARUM

aliquid sibi Knordinate concupiscere, puta non eliciat actum ex quadam surreptione
actum fornicandi, et complacere in illo, vel ex quodam impetu, quia tunc non
jd es implacere sibi in illo actu; et crederem illum esse peccatum mortale
cum dico, complacet $ibi in tali actu, di- sed quando perfecte ostenditur sibi esse

i duo, sr ilicet amorem concupiscentiae, malum, ita quod in ratione nulla est sur-

quo concupiscil sibi actum fornicandi, et reptio nec impedimentum, si post tale

amorem complacentice, quo complacet si- dictamen determinat velle fornicari, etiam
bi in illo actu. Et non tantum potest sibi si opus non sequatur, mortaliter peccat.
complacere in aliquo, puta voluntas non Sic pariformiter dico, quod syllogismo
tantum potest sibi complacere in aliquo practico concludatur esse peccatum mor-
ordinate vel inordinate concupito, sed tale delectari in cogitatione illiciti, et legi

etiam potest complacere potentiis inferi- divinre simpliciter prohibiti, et hoc dicte-
orilnis in aliquo ordinate vel inordinate tur expresse voluntati, si tunc voluntas
illis coticupito, ut cum voluntas concupi- determinat contra tale dictamen complacet
scit aliquid visibile potentias visiva3, et sibi in tali cogitatione illiciti, imperando
complacet potentite visivre in tali visione, intellectui ut firmiter stet in tali cogitati-

ita quod hic sunt duo amores in voluntate, one, tunc nulli dubium quin illa cogitatio

unus quo concupiscit visionem objecti de- post talem deliberationem, est peccatum
lectabilis potentiaa visiva^, et alius quo mortale, quod probat, quia sicut est pec-

«omplacet illi potentiie visivse in tali vi- catum mortale concupiscere sibi delectati-

sione, et non tantum hoc, sed etiam alii, onem de objecto illicito, et illam etiam
puta alicui proximo, potest aliquid concu- vel aliam concupiscere potentia^ inferiori,

piscere, et hoc ordinate vel inordinate, et sic etiam est peccatum ad hoc velle cogi-
complacere proximo in tali concupito, et tationem de ipso objecto, ut scilicet dele-

eodem modo potest voluntas quoad actum ctetur in illo.

intellectus; potest enim voluntas compla- (k) Ilwc est sententia Augustini. Aucto- 28.

cere intellectui in aliqua cogitatione. ritas Augustini debet intelligi de pleno

27. (i) Quando igitur. Nunc applicando ad consensu modo prseexposito, qui videlicet
propositum dicit Doctor quod quando vo- sequatur dictamen rectse rationis, etc.

luntas impcrat cogitationem alicujus iUi- Nota etiam quod quando voluntas pleno
citi qua vull, etc. Et nota bene quse dicit consensu imperat cogitationem de objecto
Doetor de complacentia plena, id est, illicito, ut delectetur in taii illicito, quod
quod quando voluntas plene et determina- si delectatio actu non sequitur, adhuc ta-

te deliberat complacere sibi in cogitatione lis cogitatio est peccatum mortale, quia
illiciti, ut ibi delectetur, et tunc dicitur si talis delectatio non sequitur, non est

deliberatio plena quando per verum syl- ex defectu voluntatis, cum ipsa pleno
logismum practicum sibi ostenditur forni- consensu velit delectari in tali cogi-
cationem esse illicitam, et lege divina tatione.

prohibitam, et per consequens nullo modo (1) Ex quo patet. Addit etiam Doctor
volendam, et habet tempus quo potest quod in eadem cogitatione potest esse

assentire tali dictamini, et conformiter peccatum et non esse, etc. Definire in-
elicere actum nolendi, si tunc determinate temperantiam verbumque ejus dicere
contra illud dictamen rationis elicit actum pertinel ad artem moralem, id est, causa-

quo vult luxuriam, ita et taliter, quod re cognitionem intemperantiavjuascogni-

 DIST XLII QUyESTIO IV. 471

tio dicitur verbum, hoc pertinet ad artem sive prima, et si post horam intelligo

moralem, qua cognoscuntur mala ut eumdem lapidem, et post aliam horam in-
fugienda, et bona ut prosequenda. telligo illum eumdem, adhuc illa dicitur
(m) Ad primum. Ad argumenta princi- nova sive prima, et hoc etiam patet,

palia. Primo arguit Doctor, probando quando homo surgit a somno, tunc om-
quod peccatum non sit in cogitatione, nis intellectio quam habet dicitur nova,
quia secundum Augustinum de duabus quia in somno nullam habebat.
animabus, peccatum nunquam est nisi in Ad secundum patet responsio
voluntate. Tertio arguit sic : Nihil est peccatum,
29. Respondet, concedendo quod pcccatum nisi cognitum, etc.
Peccatum
quomodo jormatiter non cst nisi in voluntate, sccl (n) Ad tertium. Respondet quod non sequi-
voiuntate. materialiter potest esse in aliis actibus ut tur, cogitatio non est prius cognita, ergo
inordinate imperantur a voluntate. Unde nec volita, etc. Undeadhoc, quod aliquid
prima cogitatio, ut patet supra, non sit volitum, sufficit ejus cogitationem ac-
inducit peccatum, quia illa est prior actu tucditer inhcerere intellectui, id est, quod
elicito voluntatis, eadem tamen ut conti- ad hoc quod objectum sit volitum, sufficit
nuata et firmata, ut supra dixi, potest esse quod intellectio illius actu inhcereat in-
peccatum mortale ;
non enim aliqua nova te n ectu j et ta n s cogitatio actu inhserens
?

cogitatio, ut simpliciter nova, potest esse intellectui potest esse volita, licet actu
bona vel mala moraliter, cum omnis talis
non sit praacognita, et de hoc satis di-
sit prior voluntate, sed potest dici nova, ctum est supra.
quoad novam intensionem, nam volun-
tas non potest imperare novam intellecti- SGHOLIUM.
onem, sed bene primam potest intendere.
Pono ergo quod intellectus meus ante Duo hic ostendit. Primum, potentiam mo-
omnem actum voluntatis cogitet objectum tivam despotice subesse voluntati, sunt ta-
iilicitum, et quod voluntas in eodem in- men aliqua membra, quse ex quadam sym-
temporis convertat intellectum ad pathia cum imaginatione, quandoque contra
stanti
voluntatem moventur, de quo D. Thom. 1. 2.
illam cogitationem, complacendo sibi in
q. 17. art.9. ad. 3. et Aug. 14. Givit. 16. Se-
illa, et in objecto illius cogitationis, adhuc cundum, in sermone, sicut et in omni alio
non credo pro statu isto, quod voluntas actu externo subdito voluntati, non bene re-

peccet in tali cogitatione, quia oportet gulato, esse malitiam, materialiter tamen, id

quod prius sibi ostendatur per verum syl- est, dependenter a voluntate. Solvit argu-
menta allata q. 2.
logismum practicum, quod delectari in

tali cogitatione sit peccatum, et hoc pro

statu isto non flt in instanti. Sed si Ad qusestionem secimdam (e)

post verum dictamen pleno consensu im- solvendam, primo videndum est 16.
... Decisio q.
quomodo sermo sit m potestate
. , .

perat talem cogitationem, tunc erit pec- 2.

An sermo
voluntatis; secundo, quomodo m
, . j, . , -

Qu£e sit catum mortale. Deinde declarat Doctor sit jn

cogitatio
nova. quse sit secunda cogitatio sive nova, et eo sit malitia. voi^ntatS.

dicit quod illa est nova vel prima, quoties Quc\ntum ad primum, dico quod
objectum sibi occurrit ; si enim nunc non potentia motiva in homine est in
intelligo lapidem, et immediate post intel- obedientia servili respectu volun-
ligo illum, talis intellectio dicitur nova tatis, quae 1. Polit. c. 3. vocatur
 m LIB. II. SENTENTIAHUM

despotica. Unde in tantum sibi non est in eo malitia

rationis, ali-
obedit, quodnullum membrum ha- quo modo.
bile ad motum, nisi sit aridum, Ad secundum (r) dico, quod illa vox non
, . , . . .
causat
resistitlmperio voluntatis sed ; malitia voce materialiter conoeptum
est rn
slg a1
fonnare voces articulatas est ac- prout est significativa. Et cum Liias
'

tus potentise motivae, licet non dicis (s) quod impositio ad signi- capiet
possit elici nisi prnecedente actu ficandum nullam qualitatem voci i^ma.
imaginationis vel intellectus ergo
sermo
; tribuit, concedo, nec
intentionem nec aliquem
aliquam
concep-
e
a
auditum,
^" ^ t

est in potestate
r voluntatis, * L
memona
si lingua non sit impedita, sed dis- tum. Unde nihil valet, quod dicunt recordatur
.
rei
posita ad motum. aliqui, quod vox significativa con- sjgnificat»,

maliti* sit
Quantum ad secundum Vi n
(p), dico tinet in conceptum rei, quem
se ^ eam signi-
*
m ficandam
insertnone,
q U od malitia vel peccatum est in causat rn animo audientis. Si enim tmsse
voiimtate. sermone materialiter, formaliter hoc esset verum, tunc vox signifl- ^aiue?.'
vero in voluntate. Nam recta ratio cativa audita movere posset intel-
judicat omnesactus humanos debe- lectum audientis, secundum illam
re esse recte circumstantionatos intentionem, inquantum scilicet
rectitudine sibi debita,scilicet par- est sic significativa, et tunc vox
ticipata,loquendo de actibus po- Latina significativa moveret intel-
tentiarum inferiorum, sed actus lectum Grseci audientiseam, ad
potentiae motivse subest volunta- conceptum quem exprimit, quod
ti ergo debet esse circumstanti-
; falsum est. Unde per hoc, quod
onatus et rectus, rectitudine sibi est significativa, nulla qualitas sibi
debita, ut quod transeat super ma- imprimitur, nec aliquem concep-
teriam debitam, ut ordinetur ad tum in se continet, sicut nec in
debitum finem, ut scilicet cedificet circulo causatur qualitas aliqua
proximum, et quod notificet illud, de novo, per hoc quod imponitur
quod est in conceptu mentis, aliter ad significandum vinum.
enim esset mendacium. Ex defe- Ideo dico, quod vox significativa
ctu igitur alicujus circumstantise solum est signum rememorativum
quam debet irnperare voluntas, est ad P^citum. Unde vox tantum
peccatum, et malitia formaliter in
immutat sensum auditus, nec ha-

voluntate, et materialiter in ser-

^ etcausare ^ sensu vel in phan-

mone.
tasia, vel m .
lntellectu, nisi
...
con-

i7.
Adarg. q.
A
Ad
,
primum
.

™
,

(q)
.

argumentum di- ...

ceptum vocis ex se auditu tamen
-*
immutato a voce signmcativa,
..
;

secund,. quod usus mstrumenti adflnem

C o,
immnta tur phantasia et memoria,
suum, hcet in se non sit formali-
et rem emoratur rei, cui tale no-
ter malus, potest tamen esse ma- men impositum, et sic excitat
fuit
lus materialiter, inquantum impe- intellectum ad considerationem
ratur a voluntate, in qua est illius rei, cujus prius habuit noti-
malitia formaliter, ut cum inten- tiam. Aliter enim nihil moveret,
dit malum finem; si autem talis nisi res cui imponitur prius fuerit
usus sit secundum dictamen rectae sibi nota, et quod ad rem illam si-
 DIST. XLII. QU;ESTIO IV. 473

gniflcandam imponebatur, et sic rio voluntatis, quia possunt imperari a vo-

reducit intellectum ad actualem luntate, quia sic movere barbam vel leva-

intellectionem rei prius notae ha- re festucam ex sola imaginatione, essent

bitualiter et isto modo

; potest actus humani, cum bujusmodi actus sub-

esse materialiter malitia in voce, sint etiam imperio voluntatis. Dicuntur

ut est instrumentum voluntatis. ergo actus humani ex hoc, quod actu eli-

ciuntur imperio liberi arbitrii, cum ergo

voluntas teneatur imperare actibus, qui

COMMENTARIUS. subsunt imperio ejus conformiter rationi

rectae, sequitur quod tenetur dare illis re-

ctitudinem eis convenientem, et pe.r con-

30,
(o) Ad secundam qucestioncm solven-
sequens si tales actus imperat contra di-
dam, quse est : An in sermone possit esse
ctamen rectae rationis, privat eos rectitu-
peccatum, etc.
dine nata eis convenire, et sic in talibus
Quantum ad primum dicit Doctor quod
actibus erit peccatum materialiter, quia in
potentia motivd in homine est in obe-
eis est privatio rectitudinis natae inesse.
dientia servili respectu voluntatis, etc.
Sed in proposito actus potentioe motivae
sic quod talis potentia nullo modo potest
subest imperio voluntatis, loquendo tamen
rebellare voluntati sic dispositee, sed in
de illis actibus, qui subsunt volunta-
viribus sensitivis, quibus voluntas do-
ti, nam multi sunt actus, qui non subsunt
minatur principatu politico, possunt ali-
ut motus, pulsus et actus vegetativae et
Cap. 3. quando rebellare imperio voluntatis, et de
hujusmodi.
hoc vide Primo politic. Sic in proposito
(q) Ad primum argamentum principa-
31
formare voces articulatas est actus po-
le, dicit Doctor quod ex quo usus sermo-
tentiae motivae, quo movetur lingua et
nis est in potestate volunlatis, et tenetur
alia instrumenta ad vocem articulatam
uti sermone secundum dictamen reclae ra-
requisita, ipsa tamen vox articulata non
tionis, et quia recta ratio dictat quod uta-
potest immediate elici nisi mediante actu
tur sermone cum omnibus circumstantiis
imaginationis vel intellectu, imo prius
dictatis a ratione, videlicet ut sit super de-
formatur vox in mente quam extra for-
bitam materiam, sedificet proximum, etc.
metur, ut patet per Doctorem primo Pe-
et ideo non utendo sic sermone, pec-
riher. qui vult quod sit vox in mente,
catum est formaliter in voluntate, et ma-
et vox in voce, et vide quae ibi exposui.
terialiter in sermone.
Patet ergo quomodo sermo sensibilis est
w
(r) Ad secimdum dicit Doctor, quod in Q uomodo
in potestate voluntatis, si lingua non sit _
l
peccatum
voce, ut significativa, est peccatum ma- sit in voce.
impedita ad motum, et similiter alia in-

strumenta.
terialiter, quia voci, ut significativae, cum
subsit imperio voluntatis, tenetur voluntas
(p) Quantum ad secnndum, dicit quod
dare rectitudinem sibi debitam, quae re-
malitia vel peccatum, est in scrmone ma-
ctitudo est, ut voluntas actu suo elicito
terialiter, formaliter vero in voluntate.
Nam recta ratio judicat omnes actus hu- imperet talem vocem conformiter dictami-

manos, etc. et dicuntur actus humani, qui ni recto, quae vox si sic conformiter ex

eliciuntur ex imperio voluntatis vel liberi imperio voluntatis elicitur a potentia mo-
arbitrii. Non enim omnes actus dicuntur tiva, est bona materialiter bonitate mo-
humani ex hoc solo, quod subsunt impe- rali ; si vero difformiter, est mala materi-
 LIB. II. SENTENTIARUM

aliter malitia opposita bonitati morali, et quem scilicet illa vox tantum concipitur,
hoc quoad argumentum. auditu tamen immutato a voce significati-

(f) Ei cum dicis quod impositio ad si- va, immutatur phantasia et memoria, et
Cootra
tum gnificandum nullam quulitatem voci rememoratur res, cui tale nomen fuit im-
Thom.
tribuit, hoc concedit Doctor quod sola positum. Nisi enim phantasia haberet spe-
impositio non tribuit voci, nec qualita- ciem rei, et similiter vocis, memoria sen-
tem aliquam, nec intentionem, nec con- sitiva non conservaret illas species, non
ceptum. Unde nihil valet, quod dicunt rememoraretur rei, cui tale nomen fuit

aliquij ut Thomas, qui dicit quod vox si- impositum, qua rememoratione habita,

gnificativa continet in se conceptum rei, excitatur intellectus ad considerationem

quem eausat in animo audientis, et quia illius rei, cujus prius habuit notitiam. Ali-
conceptus aliquando accipitur pro objecto ter enim nihil moveret intellectum, nisi

conceptibili, aliquando pro objecto actu vox, cui imponitur, prius fuerit sibi nota,
cognito, aliquando pro actu cognoscendi, quaa ad rem illam significandam impone-
aliquando pro specie intelligibili, ut patet batur, et sic talis vox reducit intellectum
a Doctore in suis Theorematibus, ali- ad actualem intellectionem rei prius notee
«juando accipitur pro quodam idolo fa- habitualiter ; et isto modo potest esse ma-
bricato ab intellectu, de quo Occham in terialiter malitia in voce ut est instrumen-
primo. Sed quomodocumque accipiatur tum voluntatis, pro quanto scilicet illa vo-
conceptus, secundum distinctionem Do- luntas tenetur imperare talem vocem se-

ctoris, talis conceptus non continetur in cundum rectum dictamen rationis.

voce significativa. Si enim hoc esset ve-

SGHOLIUM.
rum, tunc vox significativa audita posset
movere intellectum audientis secundum
Docet opera sensitivse medi-
et vegetativae,
illam intentionem, inquantum scilicet est
ante motiva, subesse voluntati, in quibus est
significativa, et tunc vox latina sigoifica-
malitia, sicut in cogitatione et sermone; et
tiva, puta heec vox lapis moveret intel-
hoc eodem modo explicat, quo explicuit de
lectum Graeci audientis eam, causando in malitia cogitationis et sermonis.
eo conceptum lapidis quem in se conti-

net, et per consequens Grascus per hanc Ad quaestionem tertiam solven-

18.
vocem auditam statim conciperet quiddita- clam (a), videndum
primo, ut Dec. q. 3. est
Opus
tem lapidis; patet, quia conceptus signifi- prius, quomodo operationes ali- linguse cui
distingui-
cat idem apud omnes, quod tamen est ab- arum potentiarum sunt in pote- tur
ab aliis.
surdum. Unde per hoc, quod est signifi- state voluntatis secundo, quomo- ;

cativa, nulla qualitas sibi imprimitur, nec doin eis est malitia.
aliquem conceptum in se continet, sicut Quantum ad primum, dieo quod
nec in circulo causatur aliqua qualitas de optis accipitur in proposito pro
novo per hoc, quod imponitur ad signifi- operatione potentiarum inferi-
eandum vinum ; ideo dico, quod vox si« orum, aliarum a potentia motiva
gnificativa solum est signum ad signifi- linguse; licetenim sermo sit quod-
candum ad placitum. Unde vox tantum dam opus, tamen
distinguitur
immutat sensum auditus, nec habet cau- contra alia opera, quia secundum
sare in sensu, vel in phantasia, vel in in- illud opus sermonis maxime se
tellectu, nisi conceptum vocis ex se, per habet homo civiliter et politice.
 :

DIST. XLlf. QU^ESTIO IV. 475

Dico ergo, qnod potentia moti- sunt cum circumstantiis

debitis
va est in potestate voluntatis, ut elicitae, et carent rectitudine par-
supra visum est, et similiter po- ticipata quam debent habere.
tentiae sensitivae, et etiam vegeta-
tivae, quatenus dependent a moti- COMMENTARIUS.
va, sicut potentia vegetativa
quantum ad nutritivam requirit (a) Ad terliam qucestionem solvcndam, 33.

appositionem nutribilis, et simili- quoc est, an in opere sit peccalum? Duo

ter approximationem activi ad sunt principaliter videnda

passivum; et secundum hoc poten- Quantum ad primum, dicit Doctor quod

tia generativa est in potestate potentia motiva est in potestate volunta-

nostra, et in ea potest esse pec- tis, et similiter potentia sensitiva, etetiam

catum materialiter, inquantum ad vegetativa, quatcnus depcndet a motiva,

actum inordinatum praecedit po- sicut potentia vcgetativa quantum ad nu-

tentia motiva, quae est in potesta- trimcntum, requirit appositionem nufri-

te voluntatis. Similiter etiam bilis, et ideo nullus se nutrire potest, nisi

quantum ad potentias sensitivas, cibus applicetur ori, et nisi fiat masti-

quatenus operationes earum de- catio et deglutitio, qui actus sunt poten-

pendent a potentia motiva. Unde tiee motiva3 ;

quaa subest imperio volunta-
Loquitur
depotentiis qnoad hoc potest vegetativa
externis
Augustinus 11. de Trin. cap. 8. dicit tis ; et dici

internte
quod quia operatio palpebrarum subesse imperio voluntatis; et similiter
enim non
dependent necessario requiritur ad visionem, requirit approximationem activi ad pas-
a potentia
motiva. et motus localis palpebrarum obe- sivum, et secundum hoc vegctativa gene-
ditanimae, eatenus visio est in po- rativa est in potcstate nostra, et in ea po-

testate voluntatis. test esse pcccatum matcrialiter, inquantum

Sed suntne hujusmodi potentiae ad actum inordinatum prcecedit potentia

aliter in potestate voluntatis quam motiva, qua 3

est in potestate voluntatis,
Quomodo
sent-atio per principium motivum? Dico nam si potentia motiva imperio voluntatis
subest
voluntati quod inquantum scilicet per-
sic, applicat activnm passivo debito modo et
sine moLu
locali. fectius possunt in actum suum, ex ad finem debitum, ut cum quis cognoscit

hoc quod voluntas habet actum suam modo debito et ad finem debitum, et

suum circa idem objectum. Patet secundum dictamen perfectse rationis. Si-

in visu, nam stante eadem disposi- militer etiam quantum ad potcntias sensi-

tione objecti et oculi, potest visus tivas, puta visus, auditus, odoratus, olfa-

imperari a voluntate, ut absque ctus et tactus, quatenus operationes earum

motu locali intueatur nunc ali-
dependent a potentia motiva, potest in eis

quem punctum perfectius quam esse peccatum materialiter; licet enim

prius, et hoc in eadem pyramide, actus videndi non sit immediate in pote-

et infra eamdem basem, propter state voluntatis, stantibus oculis apertis

copulationem voluntatis. circavisibile approximatum, tamen i!la vi-

De seoundo (b) dico, quod malitia sio est in potestate voluntatis, pro quanto
potest imperare potentioe motivge, vel ut
est in eis materialiter eodem mo-
do sicut in aliis, scilicet sermone avertat oculos, vel ut eos claudat.

et cogitatione, scilicet quando non (b) De sccundo principali, patet quod

 176 LIB. II. SENTENTIARUM
malitia est in eis materialiter, quando sci-« sunt de objecto illicito, ut quando
icel talea operationes non sunt elicitre im- voluntas delectatur appetitui sen-
perio voluntatis cum debitis circumstantiis sitivo, quia illae non sunt sine actu
a ratione recta dictatis. rationis et voluntatis prsecedente.
Si dicas quod primi motus
(e)

sunt peccata ex eo quod voluntas

SCHOLIUM. non praevenit, tunc non est pecca-
tum commissionis, sed (f) omissi-
In solutione ad primum, videtur negare onis, et sic illa opera quae sunt
ullum actum in voluntate sine aliqua liberta-
peccata formaliter, sunt illa opera
te, quod habet etiam in 4. distinct. 49. quse-

stione 10. et quodl. 16. cum Alensi 2. parte,

interiora.
qunest. 125. m. 3. et videtur D. Thom. 1. 2. Ad secundum dico quod appeti- Ad 2.
qiu^stione 10. articulo 2. Sed constat pueros tus noster in quo convenimus cum
et amentes velle non libere, et nos distractos
brutis, est liber et rationalis per
eontinuare velle, illud etiam elicere libere,
participationem, non autem per
nihil cogitando de moralitate objecti. Quan-
do ergo Scot. dicit motus primos voluntatis actum suum, sed per actum alte-
se peccata, loquitur de iis in quibus est aliqua rius potentiae, scilicet voluntatis
libertas nec vult omnem actum voluntatis cui subest; et ideo potest converti
esse liberum, nisi sit adulti, sani et aliqua- ad bonum et averti a bono ; in bru-
liter deliberati. Ad replicam, videtur admit-
tis autem licet sit appetitus sensi-
tere actus aliarum potentiarum essepeccata,
tivus, non tamen est particeps ra-
>ine actu positivo volunlatis, quodest verius,
de quo Vasq. 1. 2. dist. 107. cap. 2. Sayr. 1. 8. tionis in eis sicut in nobis.
cap. 7. Assor. 1. 1. 1. 4. cap. 6. qusest. 5. multi
tamen negant mortale in illis sine actu posi-
GOMMENTARIUS.
tivo voluntatis. Vide Sanchium i. in Decal.
cap. 2. num. 13. ad secundum, negat bene
Contra hoc arguitur, quia opus est 34.
omnem libertatem appetitui, licet non despo-
tice subsit voluntati, sed politice, qui habet voluntarium, ut patet ad Rom. 8. Non
certum objectum in quod tendat, quod non quod volo bonum hoc facio. Secundo,
habet potentia motiva. Gajet. 1. 2. qusest. 74. quia talia opera sunt communia brutis et
tribuit ei propriam libertatem sufficien-
a. 4.
hominibus ; ergo in illis non est pecca-
tem ad*veniale, sed contra libertatem Gajet.
tum, sicut etiam bruta per illa non pec-
oppositum definitur in Trid. Sess. 5. de pec-
cato originali.
cant.

(c) Ad primum. Respondet Doctor ad

primum, quod dictum Apostoli intelligitur

19. Ad primum (c) de Apostolo, dico quoad primos motus, qui prsecedunt om-
A q nem actum
tertL
' rluod iUud debet intelligi quo- voluntatis, et per consequens

ad primos motus, de quibus nulla culpa potest esse in eis, quia ut

non video quod sint peccatum, sic, non subsunt imperio voluntatis.
quia praecedunt omnem actum vo- (d) Delectationes vero quce sunt in
luntatis, et nulla ratio culpse est voluntate tanquam primi molus, sunt
in aliquo prsecedente actum volun- peccatum, etc. Hoc tamen debet sane in-

tatis. Delectationes vero, (d) quse telligi, quia non est peccatum mortale ta-

sunt in voluntnte tanquam primi lis delectationis, nisi sequatur plenum

motus, sunt peccatum, quando consensum vel plenam deliberationem,
 DIST. XLH. QU.ESTIO IV. 477

praecedente vero dictamine rationis, quod Ad quaestionem (g) quartam di- 20.
q '

cendum, quod Hieronymus non

'

est communiter cognitio conclusionis syl-

logismi practici plene et actualiter dictans dividit hic peccatum actuale for-
esse illicitum, et lege divina prohibitum maliter, nec subjectum peccati
voluntatem velle condelectari sensui de re formalis, quia hic est actus volun-
illicita, ut supra dixi. tatis, et non cogitatio, nec sermo,
Diificuitas.
^ £i dicas, quod primi motus non nec opus exterius, nec etiam ori-
sunt peccata, etc. Hic movet unam difli- ginale peccatum, quia illud est
cultatem, quia' delectatio immoderata in solum in anima, sed distinguit hic
parte sensitiva, quae nata est subesse tantum subjectum materiale pec-
imperio voluntatis, sive operatio ad quam cati; et posset contineri illa divisio
sequitur talis delectatio, licet sit prior ac- pec ati subduplici membro, scili-
tu voluntatis elicito, quia voluntas non cet quod quoddam est peccatum
tantum tenetur non imperare hujusmodi in acta interiori, quoddam consi-
actus, sed etiam tenetur prasvenire poten- stit in actu exteriori. Primo modo
tias sensitivas, ne tales actus eliciant. est peccatum cogitationis ; secun-
(f) Sed omissionis. Dicit Doctor quod tunc dum subdividitur, quia sic continet
si erit peccatum, quod tantum erit pecca- locutionem operationem, quia
et yide 2. de
tum omissionis in voluntate, quia omittit locutio maxime convenit homini, IslTtV/cie
quod tenetur non omittere; omittit enim d eanim a i.
ut est rationalis, et ut est homo,
talem praeventionem, quam tenetur non quia ut communicativus,
sic, est
omittere. In illis ergo operationibus sen- et sic circumloquimur actum ex-
sitivis elicitis non ex imperio voluntatis teriorem per duo membra; et de-
non est peccatum, etiam materialiter, bet intelligi divisio positive quoad
sed tantum est peccatum omissionis in peccatum commissionis negative, ;

voluntate. Sed quomodo voluntas tenetur quoad peccatum omissionis in

prsevenire potentias ne eliciant tales actus, cogitatione, locutione et opere.
hoc non pertinet ad prsesentem materiam.
Ad secundum patet responsio ex su-
pradictis, quia appetitus noster, cum sub- COMMENTARIUS.
sit imperio voluntatis per participatio-
nem, ideo potest esse in eo peccatum (g) Ad qucestionem quartam, quae est :

35.
materiale. Ari divisio Hieronymi de peccato sit suffi- p eC catu m
ciens? Dicic Doctor primo, quod Hierony- esT^actu
voluntatls
mus non dividit hic peccatum formaliter, -

SGHOUUM. quia peccatum formaliter, est tantum in

actu voluntatis elicito, cum sit carentia

rectitudinis, quae deberet inesse tali actui
Divisionem in peccata cordis, oris, operis, ex recto dictamine rationis, ut superius
non dari de formali, peccati nec de subjecto
patuit. Secundo dicit, quod Hieronymus
formali ejus, quod est" actus voluntatis tantum,
non dividit hic subjectum peccati forma-
quia in eo est immediate libertas ; sed de
subjecto materiali ejus, id est, lis, quia tale subjectum est tantum actus
de omnibus
actibus aliarum potentiarum subjectis vo- voluntatis elicitus; peccatum enim sive
luntati, in quibus est mediata libertas. formale sive materiale, immediate funda-
 17S LIB. II. SENTENTIARUM

tur in actu, ut suprapatuit in isto secundo, tenet non esse sufficientcm nisi per reduc-
tionem, ijuia multa peccata sub nullo septem
dist 3i. et sic Bubjectum peccati formalis,
continentur, de qua videri possunt Palres et
ut distinguitur contra Bubjectum pecca-
Uoclores supra in titulo citati.
ti materialiSj est actus voluntatis elicitus.

Tertio dicit, quod Bieronymus non dividit

peccatum originale, quia illud est tantum

in voluntate, ut supra patuit in isto se-
Girca quintam, scilicet de divi- qu ^
t 1#

eundOf
v
dist. 29. et 31. Quarto dicit. quod sione peccatorum capitalium, est

flieronymus hic tantum dividit subjectum

sciendum quod ejus solutio patet,
peccati materialis, quale subjectum est co-
dist. 6. hujus, ubi qusesitum fuit de
gttatio, sermo et operatio. Et addit Doctor peccato Angeli. Voluntas enim
quod illa divisio posset contineri sub conjuncta appetitui sensitivo, na-
quoddam ta est tendere in delectabilia talis
duplici membro, scilicet quod
sl peccatum in actu interiori ut cogita-
appetitus, et maxime in maxima
et quoddam in actu exteriori et
delectabilia et appetibilia appeti-
tio, ;

boc secundum membrum subdividitur,

tui sensitivo excellentiori, sicut

(juia continet sermonem et operationem, intellectus conjunctus natus est

quia locutio maxime convenit homini, ut
intelligere sensibilia, et prius ea

est rationalis, et ut est homo, quia ut sic

quae sunt prius sensibilia.

est communicativus ; et sic circumloqui- Voluntas igitur nostra propter Avaritia

, . ... ordinata
.

mur actum exteriorem per duo membra,

conjunctionem sui cum appetitu est ad vo-
et debet intelligi divisio positive quoad sensitivo, nata est tendere in de-
6111 ^ 11

honorem
^ -

peccatum commissionis, puta quando actu lectabilia tali appetitui, et secun-

dicitur sermo vel opus sine debitis cir-

dum ista possent
delectabilia,

cumstantiis a ratione dictatis, et similiter

assignari peccata capitalia carna-
cogitatio negative quoad peccatum omissi-
lia; spiritualia autem secundum
onis in cogitatione, locutione et opere, ut
illud, quod est delectabile volunta-

cum voluntas tenetur imperare cogitati- ti in non propter appetitum

se,

onem et locutionem, et opus et non impe- sensitivum. Peccatum autem ava-

ritiae non videtur esse nisi circa
rat.
appetibile utile quod ordinatur ad
appetibile secundum se, altero
QIWESTIO V. dictorum modorum scilicet ad vo-
luptatem vel honorem. Secundum
De divisione peccatorum capitalium. tamen formalem rationem pecca-
torum, ista divisio septimembris
Alensis 2. p. q. 152. m. 1. et 2. et postea ar/it non estsufficiens, imo esset per se
desingulis 7. D. Thom. 1. 2. quxst. 8i. art. 4.
ubi ejus expos. D. Bonav. hic dub. 3. circa lil. accipienda distinctio peccatorum
Richard. circa lit.fxn. Greg. 31. Mor. 17. Isid. 2. vel ex carentia vel ex obliquitate
de sum. bono cap. 37. Dur. hic q. 5.
praeceptorum, ita quod sicut sunt
decem prsecepta, sunt decem ita
SGHOLIUM.
peccata capitalia, et ex oppositi-
De hsec quaest. quoad septimembrem divi- one ad virtutes, et de hoc dictum
sionem peccati, egit supra dist. 6. q. 2. ubi est prcedicta dist. 6.
 . . .

DISTINCTIO XLIII. 479

DISTINCTIO XLIII.
(Textus Magislri Sententiarum.)

qui sua malitia Dei bonitatem

sanctum.
superare putant, et ideo poeni-
De peccato in Spiritum
tentiamnon assumunt, et qui ini-
A.
Luc. 12. Est prseterea quoddam peccati quitati tam pertinaci mente inhae-
Matlh.
10.
genus caeteris gravius et abomi- rent, et eam nunquam relinquere
12. 32.
Marc. 3.
nabilius,quod dicitur peccatum proponant et ad bonitatem Spiri-
29.
1. Joan. 5.
in Spiritum sanctum, de quo in tus sancti nunquam redire, patien-
16.
Dubium 1. Evangelio Veritas ait: Qui pccca- tia Dei abutentes et de misericor-
Dubmm 2.
Quid sit verit in Spiritam sanctum, non remit- diaDei nimis prsesumentes; quibus
hoc
peccatum tetur ei, ncque Juc neque in futuro. placet malitia propter se, sicut
Et Joannes in epistola Canonica : piis bonitas. Isti nimia pertinacia
Est peccatum acl mortem, non pro eo et autuman-
proesumptione peccant,
Aug. hom.
tes, Deum non esse justnm
.

dico, ut quis oret. Qui enim peccat in illi 33. super ;

. t-. Joannem
, .

desperatione Deum non bonum exi-

,

Patrem, remittetur ei;et qui peccat in

Filium, remittetur ei ; qui autem blas- stimant, tollentes in hoc turbulen-
phemaverit in Spiritum sanctum, non re~ tissimo iniquitatum mari portum
mittetur ei, neque hic neque in futuro. divinae indulgentiae, quo se reci-
Sed quseritur, quid sit illud pec- piant fluctuantes. Atque ipsa des-
catum in Spiritum sanctum vel peratione addunt peccata pecoa-
ad mortem ? « Quidam dicunt, tisdicentes: misericordianulla est,
illud peccatum esse desperationis, et super peccatores necessaria
vel obstinationis. Obstinatio est in- damnatio debetur.
duratse in malitia mentis pertina-
cia, per quam homo fit impoenitens. Utrum omnis obstinatio vel desperatio,sit
Dubium 3. Desperatio est, qua quis penitus dif- peccatum in Spiritum sanctum ?
Gen. 4. 13.
Assignatio. fidit de Dei bonitate, ^estimans^
suam malitiam divinae bonita- Sed quseritur, utrum omnis obs-
B.
tis magnitudinem excedere, » sicut tinatio mentis in malitia obduratse 1.

Cain, qui dixit : Major est iniquitas omnisque desperatio sit peccatum mdckns?
mea, quam ut veniam merear Utrum-
. in Spintum sanctum? Quidam ^{'.V/ di-
que vero dicitur peccatum in cunt, omnem obstinationem et om- Am|-diup^st
Spiritum sanctum, quia Spiritus nem desperationemesse peccatum enarrati-
L nn
onis. *- ic

sanctus amor est Patris et Filii, in Spiritum sanctum. Quod si est,

et benignitas, qua stf invicem et aliquando illud peccatum remitti-
nos diligunt, quse tanta est, cujus tur, quia multi etiam obstinatis-
finis non est. Recte ergo in Spiri- simi et desperatissimi
conver-
tum sanctum delinquere dicunfcur, tuntur,ut Augustinus ait super il-
 180 LIB. II. SENTENTIARUM

luni locum Psalmi : Converlam in

profundum maris, id est, oos « qui

Quod aliter accipitur peccalum in Spiri-
erant desperatissimi * et ibi Mittit :

tfon sanctum.
crystallum suam sicut buccellas, id est
t obstinatos facit aliorum docto-
res ». Talium conversio ibi etiam Est etiam alia hujus peccati c.
Qui Assignatio
evidenter ostenditur, ubi ait : assignatio. Hoc enim peccatum 2.
Ibidem in
tine eu i- educit vinctos in fortitudine, similiter Augustinus definiens in lib. de ser- Aug. in 1.

rationis
1. non
a>l 1'silm. cos qui exaspcrant. qui habitant in sc- mone Domini in monte ait « Peccatum :
longe a
fine.
1.

Psalm. 67.
pulchris. Secundum istos illud pec- admortem est, cum post agnitionem ibidem
paulo
Serm.
de
catum dicitur irremissibile, non quin Dei per gratiamChristi oppugnat inferius.

blasphem, aliquando remittatur, sed quia vix aliquis fraternitatem, et adversus

in spiritum
sanctum. et raro et difficulter dimittitur. ipsam gratiam, qua reconciliatus
Non enim solvitur crystalius, nisi est Deo, invidentiae facibus agita-
vehementi spiritus impetu. Alii tur; quod fortasse est peccare in
vero tradunt, non quamlibet obstina- Spiritum sanctum, quod peccatum
tionem vel desperationem appella- dicitur non remitti, non quia non
ri peccatum in Spiritum sanctum, sit ignoscendum peccanti, si poe-

sed illam tantum quam comitatur niteat, sed quia tanta labes est
impoenitentia, qui etiam impceni- peccati illius, ut deprecandi humi-
fcHf/awidicuntpeccatuminSpiritum litatem subire non possit, etiamsi
sanctum. Sed quia Augustinus dicit peccatum suum mala conscientia
De impuj- impamitentiam esse peccatum in agnoscere et enuntiare cogatur; Matt. 27
nitentia.
Ad Bonif.
Spiritum sanctum, cum sic obsti- ut Judas cum dixit Peccavi, faci- :

natus est aliquis, ut nonpoeniteat

epist. 50.
; lius desperans cucurrit ad laque-
Super
Marcum discuti oportet, an aliud obstinatio, um, quam humilitate veniam pe-
cap 3. 29.
Joan. 5. aliud impnenitentia sit in eo pecca- teret; quod propter magnitudinem
Job. 41. 15.
tum, an idem, sed diversis modis peccatijam ex damnatione peccati
commissum. Secundum istos pecca- tales habere credendum est.» Ecce,
tum illud dicitur irremissibile, eo qua^dam assignatio peccati in Spi-
quod nunquam dimittatur. Unde ritum sanctum vel ad mortem hic po-
Augustinus etiam dicit, quod hoc sita est, qua illud peccatum esse
solum peccatum veniam mereri /traditur oppugnatio fraternitatis post
non potest; et Hieronymus super agnitionem, et invidentia gratice
Marcum, quod taliter peccans di- post reconciliationem; quod spe-
gne poenitere non potest. Et ideo cies quaedam obstinationis intelligi
recte Joannes dicit, ut non pro eo potest. Illam tamen definitionem
oretquis, quia qui sic peccat oratio- Augustinus in libro Retract. reme- Explanatui
nibus Ecclesiae hic, vel in futuro morans, aliquid adjiciendum ibi Lib. 1. c.

juvari non potest, habens cor in- fore, nec asserendo se dixisse a-
duratum tanquam lapis, sicut de perit, ita cficens « Quod quidem :

diabolo Post hanc vitam

legitur. non confirmavi, quoniam hoc pu-
qui valde mali sunt meritis Ec- tare me dixi. Sed tamen addendum
clesise juvari non possunt. fuit : si in hac scelerata mentis per-
 DISTINGTIO XLIII. 4S1

versitate finierit hanc vitam, rjuoniam esse diffidendum, quia converti po-
de quocumque pessimo, hac vi- in test dum in hac vita est ;
quia non
ta constituto, non est desperan- potest sciri de aliquo, utrum pec-
dum; nec pro illo imprudenter caverit ad mortem vel inSpiritum
oratur, dc quo non desperatur. » sanctum, nisi cum ab hac vita dis-
His verbis insinuatur, peccatum cesserit, nisi forte aiicui per Spi-
praemissa delinitione descriptum ritum sanctum mirabiliter revela-
tunc solum debere dici ad morlem, tumfuerit. Ex prsedictis aliquate-
vel in Spiritum Sanctum, cum non nus capi potest, quomodo accipia-
habet comitem puenitentiam, nec tur peccatum in Spiritum san-
de aliquo peccatore in hac vita de- ctum, scilicet invidentia gratiae fra-
19. sperandum esse, et ideo pro omni ternitatem impoenitenter oppu-
i. Joan. 5,
Solulio 2.
esse orandum. Unde illud Joannis : gnans, quse utique obstinatio esse
^on pro co dico, ut quis oret, sic ac- videtur, et omnis impoenitentis ob-
cipiendum videtur, ut pro aliquo stinatio atque dcsperatio. Notandum
peccante ad mortem vel in Spiri- vero est, quod non omnis qui non
tum sanctum, postquam finierit poenitet, impceyiitens dici potest, quia
hanc vitam, non oremus. Deum impcenitentia proprie obstinati est,
autem in hac vita est, nec pecca- et, ut quidam volunt, etiam despe-
tum illius judicare nec de illo de- rati.
sperare, sed pro orare debe-
illo
Sermone
11. post mus. Unde Augustinus de verbis
medium Alia assignatio peccati in Spiritum san-
ejusdem.
Domini de impoenitentia, quae est
ctum.
blasphemia in Spiritum sanctum
sic ait: « Ista impoenitentia vel cor
impcenitens, quamdiu quisque in De hoc quoque peccato in Spi- D.
Assignatio
hac carne vivit, non potest judica- ritum sanctum Ambrosius in lib.
3.
ri. De nullo enim desperandum de Spiritu Sancto disserens, defini- Amb. lib.
1. cap. 3.
est,quamdiu patientia Dei ad pocni- tam assignationem tradit dicens: in iine.
Matt. 12
tentiam adducit. Paganus est hodie, « Cur Dominus dixerit Qui blas- : 32.

Judseus, infLdelis est hodie, hsereti- phemaverit in Filium hominis, remit-

cus est hodie, schismaticus est ho- tetur ei ; qui autem blasphemaveril in
die, quid si cras amplectatur ca- Spiritum sanctum, neque hic neque in
tholicam fidem et sequatur catho- futuro remittetur ci, diligenter adver-
licam veritatem? Quid si isti, quos te. Numquid alia est offensio Fi-
m quocumque genere erroris no- lii, alia Spiritus sancti? sicut una
tas et tanquam desperatissimos dignitas, sic una injuria. Sed si
damnas, antequam finiant istam quis,corporis specie deceptus,
vitam, agant poenitentiam et inve- humani remissius aliquid sentit
niant veram requiem et vitam in de Christi carne, quam dignum
futu ro ? Nolite ergo ante tempus judica- est, habet culpam, non est tamen

Cor. 4.
re quidquam. » Ex his ostenditur, exclusus a venia. Si quis vero
1.
5. pro singulis peceatoribus in hac sancti Spiritus dignitatem, maje-
vita esse orandum, nec de aliquo statem et p^testatem abneget
Tom. XIII. 31
 ) ». ::

182 LIU. 11. SENTENTIARUM

non tn. 1. D. Bonav. hic a. 1. q.\. Richard. a. 1.

tmpiternam et putet in spiri-
q. 1. Dur. q. 1. Gabr. q. 1.
tu Dei ejici dcemonia, sed in Beelzebub,

aon potcst exhortatio esse ve-

ibi

niae, ubi sacrilegii plenitudo est. Circa istam quadragesimam ter-

1.
Satis aperte hic explicatur, quid tiam distinctionem, in qua Magi- videtur
sit peccatum in Spiritum san- ster agit de peccato in Spiritum ReporS.
ctuin. Quod illi Augustini descri- sanctum, quaeruntur duo, primo :

ptioni eongruere videtur, qua il- utrum voluntas possit peccare

lud peccatum dicitur esse invt- in Spiritum sanctum? Secundo
dentia gralice oppugnans fratemitatem Utrum voluntas creata possit pec-
Qui eniin post cognitionem veri- care ex malitia, volendo aliquid
tatis sancti Spiritus veritatem non ostensum sibi sub ratione boni
negat, ejusque opera dicit esse veri, id boni simpiiciter, vel
est,
Matl. 12.
24. li. Beelzebub, potestati, bonitati et boni apparentis et secundum
I>ubitatio
solvitur.
gratine Dei invidere non dubitatur. quid?
Dubium 4.
\on itaque distinctio illa verbo- Circa primum arguitur, quod Ad arg. i.

rum sic accipienda est, quasi tri- non, quia qui odit me, odit et Patrem
um personarum divisse sint of- meum. Joann. 15. ubi dicit Glossa
fensse, sed ibi genera peccatorum Quod qui peccat in unam personam, pec-
distincta sunt. Peccatum enim in cat et in aliam. Et Joan. 15. Qui dili-

Patrem id intelligitur, quod flt per git me, diligit et Patrem meum.

intirmitatem, quia Patri Scriptu- Item, si potest esse peccatum in Ad 2.

ra frequenter attribuit potentiam; Spiritum sanctum, hoc erit pecca-

peccatum in Filium, quod flt per tun quod opponitur charitati, quia
ignornntiam, quia sapientia Filio secundum Magistrum dist. 17. primi
attribuitur; tertium expositum Ubri,charitas est Spiritus sanctus,
est. Qui ergo peccat per inflrmi- et patet primse Joann. k.Deuscha-
tatem, vel per ignorantiam, faci- ritas est ; sed charitati opponitur
le veniam adipiscitur, sed non odium voluntas non potest
; sed
ille peccat in Spiritum sanctum. odire Deum,quia in eo nulla ratio
Cum autem una sit potentia, sa- mali est.
pientia, bonitas trium, quare Pa- . Prseterea, si est aliquod pecca- Ad 3.
Cap 19,
iri potentia, Filio sapientia, Spiritui tum in Spiritum sanctum, illud est '

Lib.
Seof
1.
sancto bonitas ssepius assignetur, irremissibile secundum senten-
dixt.
XXXIV. superius dictum est. tiam Salvatoris, Matth. 12. sed nul-

(
Finis textus Magistri. lum peccatum est irremissibile
secundum Augustinum primo Betra-
ctationum; ergo nullum peccatum
QU/ESTIO I.
est in Spiritu sancto.
Contra est Magister in littera.
Utrum voluntas peccare possit in Spiri-

tum sanctum. SGHOLIUM.

Explicat, sicut datur actualis conversio ad

D. Thom. 1. 2. quxtt. 78. et qumtt. 14. ari. 1.
et 3. et hic quxst. 1. a. 1. Alens. 2. q. 173. unam personain, non ad alias, ut constat ex
 : .

DIST. XLIII. QU/ESTIO I. 483

crationibus Ecclesiae, similiter dari aversi- ctis, in quibus concluditur in fine

onera actuaLem ab una, non ab aliis, hsecta- Per Dominum nostrum Jesum Chri-
men continet virtualem aversionem ab aliis,
stum, Primo enim prsemittitur
etc,
de quo i. l.d. q. 2. n. 2.
Pater, ad quem oratio communi-
ter dirigitur, et in fine subnectitur
Respondeo, (a) htc primo viden- Mediator, in cujus nomine petit
Aversio a
Deo dum est, quomodo potest esse et orat Ecclesia unde si quis ;

cluplex.
peccatum aliquod praecise in Spi- orando : Per Dominum nostrum Jesum
ritum sanctum. Ubi sciendum est Christum, intenderet petere in no-
quod pec^atum est aversio a Deo, mine Trinitatis, nihil peteret, quia
et conversio ad creaturam. In- petitur in nomine Mediatoris, qui
quantum autem peccatum formali- Christus est. Videtur ergo Eccle-
ter vel virtualiter avertit a Deo, et sia in orando, orare unam perso-
inqunntum cedit in irreverentiam nam, et non aliam actualiter. Hoc
alicujus personse, sic non potest etiam patet in illo Hymno: Veni
avertere ab una persona quin creator Spiriius, ubi multa ponuntur,
avertat ab alia virtualiter, nec ut quae non conveniunt nisi Spiritui
sic, potest quis peccare in unam sancto, ut puta quod sit donum
personam, quin peccet in aliam. et talia.
Sed si intelligatur (b) quaestio de Praeterea magis distinguitur
(c) 3.
De hoc 1
aversione actuali, posset videri persona a persona quam essentia i. q ,i. . 2,

eadem quod nec aversio

ratione, a persona, quia inter personas
actualis posset fieri ab una perso- est oppositio relativa, non sic au-
na, nisi actualiter iieret ab. om- tem inter essentiam et personam.
nibus. Sed possibile est aliquem stare in
Quomodo Videtur tamen mihi contrarium, actuali consideratione essentiae
stat
scilicet quod posset fieri aversio divinae, nihilcogitando de persona
aversio
ab una actualis ab una persona, non ab (ut patet in Philosophis ), et sic
persona
divina, et alia. Quod probatur primo sic, considerare essentiam non consi-
non ab
aiiis l cum sint tres articuli respicientes derando personam, inveniet in ea
Ecclesia
dirigit distincte tres personas, possibile rationem finis et omnis boni, et
orationem
ad unam est aliquem errare in uno articu- per consequens essentise, ut es-
personam
aclu, et
lo, et non in alio, et per conse- sentia est, potest facere reverenti-
non ad
alias actu
quens peccare actualiter in unam am vel irreverentiam, non facien-
personam, et non in aliam, quia do alicui personse; ergo potest
habita actuali consideratione de facere uni personse non faciendo
una, non oportet quod habeatur alteri.
de alia inqualibet autem persona
; Dices, quod non est simile de
(d)

invenitur ratio ultimi finis, quia personis, et de persona et essen-

ratio omnisboni: igitur nli, ut sic, tia, quia personae sunt correlati-
potest reverentia et irreve-
tleri vse, et intellectus non potest
rentia, non habita consideratione habere actum circa unum corre-
ad alias personas et hoc videtur; lativum, quin habeat circa aliud,
facere Ecclesia, ut patet in colle- et sic non potest fieri irreverentia
 LIB. II. SENTENTIARUM

uni personse, qiiin Bat omnibus. tiaantem appropriatur filio, ideo

- I hoc non valet, quia quantum- peccatum ex ignorantia dicitur
cumque sint correlativa, tamen esse contra Filium.
circa extrema sunt duo actus in-
tellectus, sicut patet de accidente GOMMENTARIUS.
et subjecto; qui enim intelligit ac-
cidens, QOn propter hoc intelligit (a) Respondeo. Ad primam qusestionem
l.
ibjectum eadem intellectione, li- dieitDoctor duo. Primo,quodoportet vide-
' actus coinparandi sit unus. re quomodo potest esse peccatum aliquod

PraBterea, Pater sub ratione Pa- praecise in Spiritum sanctum. Secundo

|
v?

nrtnabter
sst aversus

Vide
im tris non
';;J'

3 pirituui
test
cet actualiter
lieri
... dicitur correlative
sanctum; igitur Patri po-
reverentia actualiter,
non tiat Spiritui san-
ad

li-
quomodo

scilicet

ctuin dicitur
potest committere tale peccatum.
Quoad primum,
quod peccatum
inquantum
recitatur

in
una opinio,
Spiritum san-
prascise cedit in

cto; et sic possibile est,quodactua- irreverentiam persona3 Spiritus sancti. Et

literquis peccet in unam perso- Doctor respondendo infra, dicit quod pro-
nam, non peccando in aliam actua- prie non dicitur peccatum in Spiritum
liter; sed tamen virtualiter neces- sanctum, quod praecise committitur in

seest ipsum cogitarede omni, cum unam personam et non in aliam, ut infra

facit reverentiamet irreverentiam patebit. Sed prius prsemittit, an voluntas

uni, et ita virtualiter facere idem creata possit actu averti ab una persona
omni. Et si eliciat aliquam opi- quin virtualiter avertatur ab alia. Secun-
nionem erroneam circa unam per- do,an actu possit averti ab una, quin actu
sonam, virtualiter elicit circa om- avertatur ab alia, et quid sit aversio actua-
nes,quiaearum est una bonitas et lis et virtualis, patuit supra in isto secun-

una sapientia non tamen est ne- ; do, dist. 35. De primo dicit, quod non
cesse, siactualiter peccat in unam, est possibile quod qliqua voluntas actu
quod peccet actualiterin aliam. avertatur ab unapersona, quin virtuali-
Sed isto modo non accipitur ter avertatur ab alia ; et hoc patet, quia
Pecatum peccatum in Spiritum sanctum, quselibet persona aeque est volibilis et
*x malitia .

m
.

dicitur ut Sl alrquis peccet rn rpsum, et amabilis, cum quahbet sit perfectissi-

spiritum non rn alram personam; sed dici- ma ratio objecti amabilis, quod est essen-

infonStaie* tur peccatum in Spiritum sanc- tia divina, et ideo sicut quis non potest
Pafrem^ex ^ UI11 '
non P^op 1,16 se d appropria-
» actu converti ad unam personam imme-
ig
con tra'
a a
^e '
ut ^^ 1
P eccaturn Sbliquod est diate, puta diligendo illam ex charitate,
Fiiium. contra appropriatum Spirrtui san- quin saltem habitualiter vel virtualiter

cto, securrdum quod dicimus, quod convertatur ad aliam ex charitate, cum

bonitas est appropriata Sprritui ratio objecti amabilis ex charitate sit

sancto, rdeo peccatum ex certa seque perfecte in ista sicut alia ; sic pari-

peccatum in
malitia drcitur esse formiter dico de aversione formali, qualis
Spiritum sanctum; Patri autem dicatur pro nunc odium Dei,licet forte non
appropriatur potentia, ideo pec- sit possibile habere illud, non potestali-
catum ex iniirmitate dicitur ap- qua voluntas creata actu odire, sive actu
propriate contra Patrem sapien. ;
nolle esse unam personam, vel nolle per-
 DIST. XLill. QUvESTIO I. 485

fectionem unius personre quin virtualiter non posset quis ex charitate diligere eam
odiat aliam, et nolit eain. in Francisco, quin saltem \ irtualiter dili-

2. Sed liic est dubium, quia licet Deitas geret eam in Joanne
Duhium, 3.
sit objectum summe diligibile, tamen (b) Sed si intelligatur. De secundo,
non videtur sequi,quod si diligo Deitatem, scilicet an quis actu possit av erti ab una 7

puta mihi, quod etiam virtualiter diligam persona, quin etiam actu avertatur ab
illam Francisco, quae nata est diligi a alia, licet multi teneant quod sit impossi-
Francisco, et hoc satis patet in lertio, bile actu diligere unam personam, non
dist. 28. et 29. et ibi ostensum est, quod diligendo aliam actu, et per consequens
de potentia Dei absoluta, bene quis potest etiam non sit possibile actu averti ab una,

ex charitate diligere Deum in se, et dilige- quin actu avertatur ab aiia, ut patuit in

re Deum sibi, et tamen non diligere Deum primo, dist. 1. qucest. 2. ubi adduxi
alteri. Sic similiter videtur dicendum, multas opiniones, quas etiam ibi impro-
quod aliqua voluntas creata possit ex cha- bavi. Doctor tamen e\presse tenet in loco

ritate diligere Deum in se, et ut in supra allegato, quod quis potest frui

aliqua persona, et non in alia persona. una persona non fruendo alia, et sic quis
Tum etiam, quia tenendo, quod personce actu potest averti ab una persona, licet

constituantur per relationes sive per abso- actu non avertat ab alia, et probatio in

luta, cum tamen illa constituentia sive littera est satis clara, cum enim sint tres

relativasiveabsoluta, non dicant formaliter articuli distincte respicientes tres perso-

aliquam perfectionem, ut patet a Doctore nas, etc.

in primo, dist. 26. ideo non videtur se- (c) Prceterea. Secundo hoc idem pro-
qui quod si actus amoris ex charitate po- batur, arguendo a minori, quia minus

testate alicujus voluntatis creatae imme- videtur quod quis actu posset cogitare
diate terminetur ad unam personam, quod essentiam, nec cogitando actu personam,
etiam virtualiter terminetur ad aliam. quam possit cogitare unam personam
Dico breviter, quod etsi personalitas non cogitando illam.Hoc patet,quia essen-
sive proprietas constitutiva personae, non tia minus distinguitur ab una persona
sit objectum nec habeat rationem objecti quam una persona ab alia. Nam essentia

diligibilis, cum nullam perfectionem for- secundum communem opinionem si ali-

maliter includat, tamen est conditio obje- quo modo distinguitur a persona, tantum

cti diligibilis, et ideo non potest recte ratione distinguitur, licet Doctor teneat

diligi ratio formalis objecti diligibilis, quod distinguatur ex natura rei, ut patet

quin etiam diligatur conditio illius obje- in primo, dist. 2. part. 2. qucest. 1. imo

cti, id est, quin diligatur, ut includit suo quod distinguatur formaliter, ut patet in

modo talem proprietatem ; et ideo bene primo, dist. 8. qucest. penult. Sed una
sequitur quod quis non potest ex cha- persona realiter distinguitur ab alia, ergo
ritate actu diligere unam personam, quin a fortiori potest quis actu considerare

virtualiter diligat aliam, cum in illa alia unam personam non considerando aliam,

sit ratio formalis objecti diligibilis, et et sic averti actu ab una persona, et actu

conditio taiis objecti, et de hoc diqua non averti ab alia.

dicta sunt in terlio, dist. 27. Et sic simi- (d) Dices, quod non est simile de per-

liter si essentia divina esset communicata sonis et cle persona et essentia. Sed essen-

alicui creaturas, puta Francisco et Joanni, tia nullo modo refertur ad personam,
486 LIB. II. SENTENTIARUM

dcc persona ad essentiam, ut ostensum ftdead Petr. 3. Sumitur tamen peccatum in

Spiritum sanctum latius pro omni peccato ex
Bl in primo, dut. 5. qucest. I. Modo in-
malitia contra effeotum Spiritui sancto ap-
tellectus non potest habere actum circa
propriatum, et sic dividitur in sex species.
unum correlativum, quin kabeat circa Vide D. Bonav. hlc art. 3. q. 1. peccatum pri-
aliud, etc. mo modo sumptuin est omnino irremissibile.

Dicil Doct6r quod hoc non valet, quia Secundo modo sumptum dicitur irremissi-
bile propter difficultatem remissionis. Unde
quantumcumque sint correlativa, tamcn
Chrys. hom. 42. in Matt. dicit forte aliquos
'rca extrema sunt duo actus intellectus,
ex illis, quibus loquebatur Ghristus, conse-
etc, Vult dicere quod si esset tantum cutos fuisse misericordiam illius peccati,
unus actus intelligendi respectu Patris et quod dictum est irremissibile ; notat etiam
Filii, uinc non posset esse actualis con- dici irremissibile in hoc sseculo et futuro,

sideratio unius, quin et alterius, et sic

quia in utroque punitur ; idem significat
D. Thom. 3. p. q. 86. a. 1. ad 3.
forte non posset esse actualis aversio ab
uno, quin esset ab alio. Sed hoc non vide-
tur solvere rationem, quia etiam posito Dico tamen breviter (e) quod om- 5.
Quid
quod sint duo actus intelligendi, illi duo ne peccatum, quod est in volunta- peccatum
ex malltia
actus erunt simul, quia correlativa sunt te, non prsecedente pertarbatione, -

simul naturali intelligentia, et sic non vel passione, nec ex ignorantia in

potest esse actualis consideratio unius, ratione, est peccatum ex certa ma-
quin et alterius ; nisi dicatur quod unus litia; et sic forte peccavit Adam,
actus intelligendi de necessitate est prior quia in eo non fuit perturbatio ex
alio, itaquod quis potest actu intelligere passione prsecedente nec ignoran-
Patrem, non simul in eodem instanti in- tia.Sed tamen non omne pecca-
telligendo Filium, et sic oportebit dicere tum sic ex malitia et sine pertur-
quod licet correlativa sint simul natura, batione voluntatis, et ignorantia
quantum ad esse eorum, quia in quocum- rationis commissum, est peccatum
que instanti ponitur unum, in eodem po- inSpiritum sanctum, quia sic pec-
nitur aliud; et similiter quoad eorum catum in Spiritum sanctum, non
cognoscibilitatem, quia sunt nata si- esset peccatum gravissimum pec- ;

mul cognosci, licet non sit necesse ea esse catum enim ex certa malitia po-
simul quoad actualem eorum cognitionem, test esse contra praecepta secun-
quia forte unum prius potest cognosci non sunt gravissi-
dae tabulse, quoe
alio, sed de hoc alias erit prolixior sermo. ma, quia tantum virtualiter aver-
Posito ergo quod etiam simul intelligan- tunt a fine.
tur distinctis actibus, non tamen ex hoc Oportet igitur ut sit contra prae-
sequitur quod si voluntas creata actu ceptum primse tabulse, quia tunc
avertitur ab uno, quod etiam actu aver- actualiter et formaliter avertit ab
tatur ab alio. objecto illo perfectissimo et ulti-
mo nec adhuc omnia prsece-
fine;
SCHOLIUM. pta primse tabulse sunt in Spiri-
tum sanctum, quia oportet ad hoc
Resolvit peccatum contra Spiritum san-
quod sit peccatum gravissimum,
ctum esse finalem impoenitentiam ex despe-
ratione, ita Aug. de ver. et fal. poen. cap. 4. quod opponatur actui perfectissi-
1. 4. contra Gresc. c. 8. et ep. 50. Fulg. de mo conversivo ad Deum, et sic
 DIST. XLIII. QUjESTIO I 487

quia actus charitatis ut dilectio peccatum in Spiritum sanctum, ut

Dei, est actus perfectissimus con- patet in littera. Eodem modo Ju-
versivus ad Deum, si haberet op- das Math. ponitur in littera
27. et

positum, scilicet odium Dei, hoc cap. illo. Est autem peccnti hujus
esset maximum peccatum. Sed assignatio, de quo dicit Augusti-
non credo, quod talis actus chari- nus lib. 1. de Serm. Domini in monte,
tatishabeat oppositum actum con- quod Judas desperans facilius cucurrit

trarium, quia Deus non potestodi- ad laqueum quam humiliatus vcniam pe-
ri ab aliqua voluntate, ut dicitur teret; et de numero isto fuit Achi-

inquarto; ergo peccatum in Spi- tophel ille, 2. Reg. 17.

ritum sanctum, non est odi-
um Dei, quia formaliter non po-
test Deus odiri. Cum igitur
dilectionem Dei actus perfectissi-
mus, quo voluntas tendit in Deum,
sit actus spei, oppositum ejus erit
peccatum gravissimum. Et hoc
est peccatum desperationis sive
obstinationis in malo cum des-
peratione et proposito non poeni-
tendi et hoc est peccatum in Spi-
;
Dicitur autem peccatum hoc ir-
Peccatum
remissibile, non simpliciter unde ; iu
Spiritum
(f) post secundum Magistrum in littera, sanctum
quare
hoc peccatum non remittetur hic irremissi-
biJe?
nec in futuro, quando non habet
poenitentiam comitem, sed hoc
convenit cuilibet peccato mortali.
Verumtamen hoc peccatum dicitur
irremissibile, eo modo quo nullum
aliud peccatum dicitur irremissi-
bile dupliciter. Primo, quia nullum

ritum sanctum. peccatum aliud opponitur directe

Et secundum hoc ad peccatum principio remissionis in remitten-
6.
Ad in Spintum sanctum requiruntur quia hoc solum dire-
te nisi istud,
peccatum
in tria, scilicet quocl sit ex certa cte aufert a Deo misericordiam,
P U
nialitia, quod sit contra praecep- quse est principium remittendi
fa nctu m
tria
tum primae tabulce, et quod sit peccata, et nondat sibi nisi justi-
requirun-
actus oppositus perfectissimo ac- tiam; hoc habet inquantum est
et

tui conversivo et hoc modo est

;
cum desperatione; talis enim diffi-
peccatum in Spiritum sanctum, dit et desperat demisericordia Dei.

et est finalis impoenitentia, non Secundo, quia corrumpit dispositi-

quia homo decedit sine poenitentia, onem ad remissionem in eo cui
sed quia habet propositum de debet remitti, quia sicut dicitur
nunquam poenitendo, et oritur ex in quarto, principium dispositivum
desperatione. Et sic dicit Augu- ad remissionem peccati m pecca-
stinus de Fid. ad Petr. quod pes- tore, est aliqualis displicentia de
simi homines incidunt in hoc peccato cum conversioneadDeum;
peccatum, ut patet de Cain, qui hoc autem peccatum, inquantum
dixit Gen. 4. Major est iniquitas mea, habet propositum de non pceniten-
quam ut veniam merear. Credidit enim do in tali obstinato, tollit omne
misericordiam Dei esse minorem tale dispositivum.
suo delicto, et misericordia Dei Ad primum patet per prsedicta,
est bonitas, quse appropriatur quod non potest aliquis diligere,
Spiritui sancto, et ideo dicitur nec odire unam personam, nisi
4<> LIB. H. SENTENTIARUM

virtualiter diligat vel odiat aliam, missum contra proecepta primre tabulse,

potest tamen actualiter diligere sed solum illud quod inter illa peccata est

unam non diligendo aotualiter maximum, et est illud quod magis forma-
aliam. liter avertit a Deo, et ille actus dicitur

A.dsecundum etiam patetrespon- magis avertere, cujus actus .

oppositus

sio in quaestionis solutione, qnia magis convertit. Amor Dei in se et pro-

illud peccatum est principaliter pter se elicitus ex charitate pro statu isto

contra spem, et potest sic dici, perfectissime convertit ad Deum ;

tum
etiamsi teneatur opinio Magistri quia procedit a perfectiori habitu, scilicet

decharitate. Adtertium patet quo- acharitate; tum quia amor amicitise est
modo est irremissibile. simpliciter perfectior quocumque amo-

re concupiscentioe ; tum, quia ille actus

COMMENTARIUS. immediate terminatur ad Deum sub ra-

tione Deitatis, ut est summum bonum in

(e) Dico tamen breviter. Hic Doctor in- se . Amor vero concupiscentise termina-
stat contra opinionem immediate prsece- tur ad Deum, ut est summum bonum mi-
dentem, probando quod peccatum ex ma- hi> et ista omnia satis patere possunt ex

litia non sit peccatum in Spiritum san- dictis Doctoris supra dist, 6. qucest. 2.

ctum ; et hoc patet, quia illud est pecca- et in lertio, clist. 25. et 27. Gum ergo
tum ex malitia, quod est in voluntate, non amor Dei in se et propter se, sit actus
pnecedente perturbatione vel passione, perfectissimus, quem voluntas potest eli-

nec ex ignorantia in ratione, sicut forte cere pro statu isto, qui immediate termi-
peccavit Adam, in quo non fuit perturbatio natur ad Deum sub ratione Deitatis, et

nec ignorantia, ut satis patuit supra ex per consequens perfectissime conjungens

d. 21. et 22. et tamen non omne pecca- voluntatem ipsi Deo, sit actus perfectissi-

tum ex malitia est in Spiritum sanctum, mus inter omnes actus humanos, sequi-

quia quis contra prsecepta secundae tabu- tur quod actus oppositus, qualis est odium
lse ex certa malitia potest peccare. Et Dei, sit maximus in malitia, quia taiis

quod tale peccatum ex certa malitia contra actus immediate avertit voluntatem a

praecepta secundae tabulse non sit pecca- Deo, ita quod talis aversio est formaliter

tum in Spiritum sanctum, patet, quia major quacumque alia aversione, etodium
communiter ponitur peccatum in Spiritum Dei nihil aliud est, nisi actus nolendi
sanctum esse maximum peccatum, sed Deum in se.

peccatum, quod formaliter et immediate Sed oritur aliqualis difficultas : An ne- o.

Dubium,
avertit a Deo, quale est peccatum contra gatio amoris Dei in se, quge contradictorie
praecepta primse tabulae, est simpliciter opponitur actui amoris, sit peccatum in

magis peccatum peccato commisso contra Spiritum sanctum ; et si sic, an sit majus
prsecepta secunda? tabulae, cum illud peccatum quam odium Dei. Videtur pri-
tantum avertat virtualiter ab ipso Deo, ut ma facie quod sic, quia malitia opposita
clare patuit supra dist. 3o. Ponit ergo actui immediate conversivo in Deum, et

Doctor quod solum peccatum ex certa ma- hoc loquendo de actu perfectissimo, vide-
litia commissum contra praocepta primoe tur quod sit peccatum in Spiritum san-
tabulae, est peccatum in Spiritum san- ctum, ergo cum quis diligendo Deum in

ctum, non tamen omne peccatum com- se et propter se, habeat actum perfecte
 DIST. XLlll. QUjESTIO 1. 489

conversivum in Deam, sequitur quod non dilectionem. SedodireDeum in se est pec-

diligendo Deum nec in se nec propter se, catum commissionis,quia tunc elicit actum
quod talis negatio dilectionis immediate nolendi, qtio nollet Deum esse in se; ctim

aversiva a Deo sit opposita tali dilectioni, ergo oditim Dei non tantum includat ne-
et per consequens si quis ex certa malitia gationem moris Dei, sed etiam addat nolle Odire

non actu diligat Detim in se et propter se, actuale ipsitis Dei, sequitur qtiotl ipstim gravissi-

quod tunc peccet in Spiritum sanctum. oditim Dei sit gravissimum peccatum, es t pecca-

Videtur etiam qtiod tale peccatum sit raa- quod maxime opponitur actui perfectissi- jJota.

jus odio Dei, hoc probatur, quia illud est mo conversivo ;

patet, quia non tantutn
mnjus peccatum, quod magis avertit a destruit illum actum per negationem in-

Deo; hoc patet per Doctorem hic et supra clusam, sed tiltra hoc ponit actum omnino
dist. 25. Sed negatio dilectionis Dei in se incompossihilem ; et ex his patet respon-
et propter se magis avertit a Deo quam sio ad difficultatem. Potest etiam brevius
odium Dei. Patet ista, quia illud pecca- dici, quod loquitur de majori aversione,
tum magis avertit a Deo r
quod magis op- quae est illa, quse opponitur majori con-
ponitur actui perfectius conversivo in versione sive actu magis conversivo, et

Deum. Hsec patent per Doctorem hic ct su- sic odium Dei magis avertit, qtiam nega-
pra dist. 35. Sed negatio talis dilectionis tio amoris Dei, patet, quia odium Dei non
magis opponitur, quia opponitur sihi con- tanttim dicit non diligere Dei, sed dicit

tradictorie, et oditim Dei tantum contra- nolitionem ipsius Dei, et sic magis aver-
rie, et opposito contradietoria est major tit ; licet ergo negatio amoris Dei magis
opposilione contraria; ergo, etc. repugnet amori Dei, quia contradicit, ta-
Respondeo, quod alitid est loqui de men in ratione avertendi non magis op-
Responsio. peceato commisssionis, et aliud de peccato ponitur, nam amor Dei est actus maxime
omissionis ;
peccatum enim commissionis, conversivus in Deum, et odium est actus

si sit simpliciter sine passione in voluntate maxime aversivus et sic in ratione ma- ;

et sine ignorantia in ratione, procedit ex litire maxime opponitur actui amoris Dei,

majori malitia quam peccatum omissionis. sicut enim amor in ratione bonitatis tam

Exemplum, pono enim quod quis tenea- moralis qtiam meritoriae est actus perfe-

tur lege divina diligere proximum in ctissimus, ita odium Dei in ratione mali-

Deum, hoc est velle proximum diligere tiae tam moralis quam demeritoriae est

Deum propter se,tunc est major malitia, actus maxime malus.

ut cum odit proximum, id est, ut cum ac- Dicit ergo Doctor quod si odium Dei esset
8.
ttt nollet proximum diligere Deum prop- possibile, illud propriissime esset gravis-

ter se, quam cum habet negationem simum peccatum, ac per consequens pec-

dilectionis proximi, quia in primo non catum in Spiritum sanctum, sed tale odi-

tantum est negatio dilectionis proximi, um Dei in se non videtur esse possibile,

et ultra hoc est etiam actualis nolitio, et ut probatum est a Doctore aliqualiter in 4.

sic odium proximi ultra negationem amo- dist. 50. quae est ultima in ordine. Et li-

ris quam includit, addit etiam actualem cet Doctor alibi dicat, ut in primo, dist. 1.

nolitionem ; et sic in proposito non actti rjucest. 4. quod adhuc non est probatum
diligere Deum propterse, est tantum pec- odium Dei non esse possibile ;
tamen Do-
catum omissionis, et hoc qtiando tenetur ctor hic et in quarto, asserit esse sim-

actu diligere Deum, si actu omittit talem plieiter impossibile. Et ratio potest assi-
 190 LIB. II. SENTENTIARUM

iri, quia impossibile esl potentiam ali- probat per actum conversivum opposi-
quam elicere aliquera actum circa aliquod tuni. Et breviter dicit, quod desperatio
objectum, quod impossibile est esse obje- sive finalis impccnitentia, quae procedit

ctum talis actus ; non enim potentia visiva ex desperatione, est peccatum in Spiri-

potesl elicere actum visionis circa sonum, tum sanctum, patet, quia tale peccatum
quia est simpliciter impossibile sonum es- immediate opponitur actui spei, nam ac-
- objectum terminativum talis actus, et tus spei est actus conversivus in Deum,
nulla alia ratio videtur posse assignari, quo voluntas vult sibi Deum, ut sum-

Objectum
nisi quia actus visionis est talis entitas, mum bonum ; et licet talis actus habeat
noJuioois quse tantiim, nata est terminari ad colo- Deum, sub ratione Deitatis, ut objectum,
miseria. rem vel lucem Sed in proposito objectum tamen respicit ipsum, ut summum bo-

nolitionis est sola miseria sive sola caren- num alteri. Et de hoc vide Doctorem
lia boni, ideo talis actus non est natus in 3. dist. 26. et quee ibi prolixe expo-

terminari, nisi ad aliud quod habet rati- sui ; actus ergo spei, qui proprie est

onem mali, et hoc vel existentis vel appa- amor suse concupiscentise, quo voluntas

rentis, et per hoc non est natus terminari appetit sibi summum bonum, et quo-
ad objectum in quo nulla est ratio mali, modo hoc, vide in tertio ubi supra, et

nec in existentia nec in apparentia, quale talis actus, excepto amore amicitise, est

est summum bonum; et ideo voluntas non perfectior omni alio actu, tam sensus
potest nolle Deum in se, cum in ilio non quam intellectus, et ideo perfectius con-

sit aliqua ratio mali, nec existentis, nec vertit in Deum, quia mediante illo volun-

apparentis, imo in illo est ratio summi bo- tas vult sibi immediate Deum, ut sum-
ni, nam ut sic ostenditur ab intellectu, mum bonum ; ergo actus oppositus erit gra-

quia intellectus bene percipit quod iliud vissimum peccatum, quia maxime avertit

ens, nominamus Deum, est tale bonum, a summo bono, ut summe commodo, et

quod in illo non potest esse ratio alicujus talis est actus desperationis ;
patet, quia

mali. Sic similiter voluntas non posset desperans diffidit, nam sicut sperans ap-

immediate velle aliquid, quod tantum P etit summum bonum, ut summe sibi

habet rationem maii, sive existentis sive commodum, et credit se posse habere

apparentis, quia objectum volitionis est illud ex meritis, sed desperans de illo

tantum bonum vel existens vel apparens. summo bono, diffidit se posse habere il-

Et de hoc aliqua dixi supra, super d. 6. lud, quia diffidit de misericordia sive

1. et multo clarius vide qua3 exposui bonitate Dei, et sic desperatio sive obsti-
q.

superq. 16. quodlib. et sic patet quomodo natio in malo cum desperatione et pro-

odium Dei sit simpliciter impossibile, et posito non pcenitendi est peccatum in

ideo non ponitur odium Dei, cum sit im- Spiritum sanctum. Caetera patent.

possibile esse peccatum in Spiritum

sanctum.
(f) Cum igitur post dilectionem Dei. QILESTIO II.
Hic Doctor ultimate determinat, quid sit

peccatum in Spiritum sanctum, et quale

sit ;
quid sit, patet, quia peccatum gra- Utrum voluntas creata possit peccare ex
vissimum ex malitia illud dicitur pecca- malitia, volendo aliquid non osten-
tum in Spiritum sanctum ; sed quale sit, sum sibi sub ratione boni veri, id est,
 DIST. XLIll. QUjESTIO II. 491

boni simpliciter, vel boni apparenlis volendi enim assignatur ali-

; si

et secundum quid ? qua bonitas, propter actum volen-

di, lioc non est in objccto ut prae- ;

D. Thom. 1. 2. q. 8. a. 1. et p. q. 19. a. 8. et 2. cedit actum, sed esfc in ipso, ut se-

d. 3. q. 2. a. >. D. Bonav. 2. d. 25 . 2. a. 1.
o. 3. Dur. ibi. q. 4. Richnrd. a.
/

2. q. 2. et
quitur acfcum volendi
d. 39. q. 2. Occham 3. q. 13. d. 5. Mayr. 2. d. (d) Si aufcem non potest in illud
28. Cord. /. 2. g. 12. Alra. Iract. 3. J/or.
<?. 1.
c. 4. Vasq. 1. 2. d. 31.woi non ^e/ie ct7a£. Bo- malum ostensum, nisi sub aliqua
nav. et Richard.
ratione boni et non mali, ergo vel
simpliciter non potest in illud, vel

x
Ilic dicitur (n) qnod non, secun- oportet rationem esse excaecatam
. Bonav. d um auctoritatem Dionysii
^ 4. de prius nafcuraliter, quod videtur in-
:b. 1. cl. t

14. a. l. Div. Nom. nullus operatur ad malum conveniens, et contra illud 7. Ethi- c 3 et 5
. vide
3. . .

Henric. aspiCienS. corum : Stante ratione universali, et

q°. 17.
'
Sed contra hoc (b), quia tunc vi- particulari, etc.
detur quod voluntas creata non
posset tendere in objectum sub ali- COMMENTARIUS.
qua ratione, sub qua non posset
tendere voluntas divina voluntas ;

enim divina potest fcendere in om- (a) Ilic dicitur . Doctor in ista quaesti-

ne bonum substratum i 11 i deformi- one videtur dubie loqui, nec enim firmiter
tati, licetnon in illam rationem asserit quod aliqua voluntas possit vel-
malitise concomitantem. Et si con- le malum, in quo non apparet aliqua
cedatur quod omne volibile ab non boni, nec similiter oppositum videtur
una voluntate sit volibile ab alia, asserere. Primo ergo in hac quoestione
quia omnis voluntas habet obje- exstat opinio D. Bonaventuree lib.Z.d. 34.

ctum seque commune, non tamen art. 1. qurest. 3. qui dicit, quod voluntas
illud quod est ordinate volitum ab creata non potest velle aliquid sub ratione

una ypluntate, est ordinate voli- mali, id est, quod si aliquid ostendatur

tum ab alia, quia ordinatum velle a ratione sub sola ratione mali, ita quod
non est ex solo objeeto, sed ex nullo modo ostendatur sub aliqua ratione

convenientia actus et objecti circa boni sive existentis sive apparentis, non

illam potentiam; potest enim con- potest velle illud ; et hoc probat auctorita-
venire uni voluntati aliquis actus te Dionysii 4. de Div. Nom. qui dicit,
circa aliquod objectum, qui non quod nullus operatur ad malum aspiciens.
convenit alteri. (b) Sed contra hoc. Hic Doctor instat

Aliter arguitur (c) contra illam probando contra Bonaventuram, quis po-
opinionem, quia apprehendatur test velle aliquid tantum sub ratione mali,
odium Dei ab aliqua potentia in- et ratio stat in hoc, quia si voluntas creata
tellectiva creata non errante, nec non possit velle aliquid sub ratione mali,
per consequens ostendente illud tunc non posset tendere in aliquod obje-
sub ratione boni, sed tantum ma- ctum sub aliqua ratione sub qua non pos-
li; si voluntas potest isfcud velle, set tendere voluntas divina, quod videtur
patefc propositum quia nulla est inconveniens, quia tunc sequeretur quod
bonitas in isto actu prior ipso actu voluntas creata non posset peccare ;
patet,
 ;

LIB. II. SENTENTIARUM

quia ex quo volunta divina volendo aliquid Dei ab aliqua potentia intellectiva creata
sub quacumque ratione velit, nonpecat; non errante, nec per consequens osten-
sed voluntas divina potest tendere in omne dente odium Dei sub ratione boni, sed
bonum substratum illi deformitati, ergo si tantum mali, sic voluntas creata potest

voluntas creata in illud idem potest ten- velle odium Dei ;

patet proposituin, quia
dere, non peccat. Sed voluntas divina non nulla est bonitas in isto actu, scilicet in

potest tendere in illam rationem malitiae odio Dei, prior ipso actu volendi, nam
concomitantem, quia sic posset peccare; odium Dei proprie est actus nolendi Deum
go si voluntas creata non posset tende- esse; an modo voluntas creata possit vel-
re in illam rationem malitiae, nullo modo le talem nolitionem, qua nolit Deum esse,

posset peccare. Et si concedatur quod om- patet supra. Si enim assignatur aliqua
ne volibile ab una voluntate, est volibile bonitas propter actum volendi, id est,quod
ab alia, quia omnis voluntas liabet obje- si dicatur quod quamvis in odio Dei abso-
ctum aeque commune, non tamen illud, lute sumpto,non sit aliqua ratio bonitatis,
quod est ordinate volitum ab una volunta- tanien in odio Dei,ut actu volito a volun-
te, est ordinate volitum ab alia, quia ordi- tate creata, babet aliquam rationem boni,
natum velle non est ex solo objecto voli- quae ratio boni est esse volitum. Dicit Do-
to, sed ex convenientia actus et objecti ctor quod hoc non est ad propositum,quia
circa illam potentiam ;
potest enim conve- odium Dei esse volitum, ut sic, est poste-

nire uni voluntati aliquis actus circa ali- rius actu volendi, nam volitio prius ter-

quod objectum, qui non convenit alteri, minatur ad odium Dei, quam intelligatur
patet exemplo, licet enim mors Ghristi habere esse volitum ; sed in isto priori,
fuerit volibilis tam a voluntate increata, in quo odium Dei non intelligitur esse
quam creata, tamen volitio mortis Ghristi volitum, habet tantum rationem mali, et
fuit peccatum Judeeis, et non fuit pec- sic voluntas creata volendo illud, vult
Mors catum voluntati divinae, quia talis simpliciter sub ratione mali.
Christi ... .
. .

volitio transiens super mortem Christi

(j) $i autem non potest in illucl ma-
non est conveniens voluntati creatae, et \ um ostensum, nisi snb aliqua rationc
tamen fuit conveniens voluntati divinse oon { et non ma li ; ergo simpliciter non
;

et hoc forte, quia iicet voluntas divina potest { n Mud, ut scilicet habet rationem
absolute voluerit mortem Ghristi, tamen ma li quia odium Dei, ut hujusmodi ha-
;

noluit me velle talem mortem, imo vo- bet tantum rationem mali. Si dicatur,
luit menolle mortem illam acerbissimam,
q UO j quamvis habeat rationem mali, ta-
et sic volitio divina est ordinata, quia me n voluntas creata non potest tendere
voluntas divina non habet regulam supe- i n illud, nisi sub aliqua ratione boni,
riorem, cui teneatur conformiter agere, contra, quia tunc oporteret prius natura
et volitio creata circa idem objectum po- rationem esse excaecatam ; non enim vo-
test esse inordinata, quia habet regulam luntas creata potest velle aliquid sub ali-
superiorem, cui tenetur conformiter agere. qua ratione non sibi preeostensa a ratione,
2.
(c) Aliter arguitur contra illam opi- e t sic si vult odium Dei sub ratione boni,
nionem. Hic Doctor specialiter instat con- e rgo ratio prius ostendit odium Dei esse
tra illam opinionem, probando quod vo- bonum, vel habere rationem boni quain
luntas creata possit velle aliquid sub sola voluntas velit illud, et sic talis ratio erit

rationc mali, quia apprehendatur odiuin excaecata, cum odium Dei nullam ratio
 DIST. XUII. QIL4ESTI0 II. 493

nem boni includat. Sed hoc videtur incon-

veniens, scilicet quod ratio, ut prius na-
SGHOLIUM.
tura actu volendi sit e\ca3cata,ostendendo
aliquam rationem boni ibi esse, ubi iin-
Impugnata opinione dicente voluntatem
possibile est ipsam esse,et est contra illud,
non posse tendere in malum sub ratione ma-
scilicet quod stante ratione universali et li, dubius manere videtur, an sic possit nec-

particulari, ratio errare non potest, et hoc ne, et sic mansit t. dist. 1. quaes. q. § ad arg.
habetur 7. Etliic. et est articulus condem- pro opin. et supra dist. G. quaist. 2. n. 13

natus Parisiis. Ratio universalis in propo-

Tamen 4. dist. 49. qusest. 10. § ad secun-
dum art. resolvit non posse nos habere cir-
sito est principium practicum notum ex
ca malum nisi nolle, nec circa bonum nisi
terminis, sive notitia talis principii, et
velle ; explicat clare quomodo peccatum ex
ratio particularis est conclusio deducta passione fit contra Patrem, ex ignorantia
ex tali principio virtualiter contenta in il- contra Filium, ex malitia seu ex plena li-

sive cognitio talis conclusionis sic de- bertate contra Spiritum sanctum.
lo,

ductse. Stante enim hoc principio, quod

summum bonum in quo nullus est defe- Si tenetnr (e) in ista quaostione
ctus boni, nec aliqua ratio mali, est obje- quod sic, facile est distinguere pec-
ctum summe volibile, et summe appetibi- catum Spiritum sanctum ab
in
le, sequitur, si Deus est hujusmodi ; ergo aliis peccatis. Voluntas enim, quia

Deus est summe volibilis. Stante ergo conjuncta est appetitui sensitivo,
cognitione talis principii, et cognitione nata est condelectari sibi, et ideo
conclusionis deductae ex tali principio, peccans occasionaliter ex inclina-
tunc in ratione non contin^itjerror, et sic tione appetitus sensitivi ad suum
sequitur quod notitia talis conclusionis, delectabile, peccat ex passione,
quse potest dici ratio, ut alias exposui, quod dicitur peccatum ex infirmi-
non potest actu dictare quod Deus non sit tate sive ex impotentia, et est ap-
summe appetibilis et volibilis. In propo- propriate in Patrem, cui attribui-
sito ergo hoc est unum principium, sum- tur potentia. Ipsa etiam agit per
mum bonum nullo modo est odibile, sed cognitionem intellectualem, et id-
Deus est summe bonus, ergo Deus nullo eo ratione errante, ipsa recte non
modo est odibilis. Et similiter hoc est vult, et peccatum ejus ex erro-
unum principium, quod sicut actus volen- re rationis dicitur peccatum ex
disummum bonum in se sive volendo ignorantia, et est contra Filium,
summum bonum esse habet tantum rati- cui attribuitur sapientia. Tertium
onem boni, et nullo modo rationem mali, etiam esset peccatum ipsius se-
ita actus nolendi summum bonum esse, cundum se ex libertate sua non
habet tantum rationem mali. Sed actus condelectando appetitui sensitivo,
volendi Deum esse est actus volendi neque ex errore rationis, et istud
summum bonum esse, et actus nolendi est recte ex malitia,et appropriate
Deum esse est actus nolendi summum bo- contra Spiritum sanctum, cui ap-
num esse; ergo sicut actus volendi Deum propriatur bonitas.
esse, habet tantum rationem boni, ita et Si tamen non ponatur voluntas
De ista
actus nolendi Deum esse, habet tantum creata (f) posse velle malum sub tripiici

rationem mali.
,
•
i- n ii
ratione mah, adhuc potest assigna-
• ditferentia
peccandi

n
 m LIB. II. SENTENTIAUUM

patet. S3. ri peccatum ex certa malitia, Adverte tamen, quod si peccatum in Adverte.
quando voluntas ex libertate sua Spiritum sanctum dicatur illud, quod est

absque passione in appetitu sensi- ex sola malitia, modo praeexposito, tunc

tivo et errore in ratione, peccat ;
omne peccatum ex sola malitia tam contra
ibi enim est plenissima ratio pec- primam quam contra secundam tabulam,
&ti,quia nihil aliud esta voluntate erit peccatum in Spiritum sanctum. Si ve-
alliciens eam
ad maluin, sed ex pu- ro teneatur quod non qnodlibet peccatum
ra libertate sine alia occasione ex- ex malitia est peccatum in Spiritum sanc-
trinseca, eligit sibi malum velle, tum, sed tantum peccatum gravissimum,
non tamen cx malitia, ita quod vo- ettale estodium Dei,si odium Dei est pos-

luntas sic peccans tendatin malum sibile, vel sinon sit possibile, erit tantum
inquantum malum. desperatio, vel obstinatio sive finalis im-
pcenitentia, ut supra patuit. Dicendum est

COMMENTARIUS. ergo quod in praesenti queestione accipit

peccatum in Spiritum sanctum satis large

13. (e) Si tenetur in ista. Doctor dicit, quod etimproprie, sed in praecedenti quaestione
si teneatur quod voluntas creata possit accipit pcccatum in Spiritum sanctum
velle aliquid tantum sub ratione mali, propriissime et strictissime.
quod tunc facilc est distinguere peccatum (f) Si tamen non potest voluntas cre-
in Spiritum sanctum a peccato in Patrem ata posse velle malum sub ratione mali,
et in Filium ; nam voluntas creata, quia sed tantum sub ratione boni vel existen-
conjuncta est appetitui sensitivo, nata est tis vel apparentis, adhuc potest assignari
condelectari sibi, et ideo peccans oecasio- peccatum ex certa malitia, etc. et sic

naliter ex inclinatione appetitus sensitivi forte blasphemans Deum, in quo non est

ad suum delectabile, peccat ex passione error in ratione, nec aliqua passio extra,

quod dicitur peccatum ex infirmitate sive peccat ex sola malitia ; et licet non velit

ex impotentia, et tale peccatum appro- blasphemiam sub ratione mali absolute,

priate est in Patrem, cui attribuitur po- sed sub aliqua ratione boni apparentis,
tentia. Ipsa etiarn voluntas agit per co- tamen quia vult eam ex sola libertate

gnitionem intellectualem, et ideo raticne voluntatis, nullo errore praecedente, nec

errante, ipsa recte non vult, et peccatum aliqua passione in appetitu sensitivo.

ejus ex errore ejus dicitur peccatum ex. Nota etiam, quod hic Doctor non asse-
ignorantia, et est contra Filium cui attri- rit quod aliqua voluntas creata possit vel-
buitur sapientia. Quando autem voluntas le odium Dei, quia ut supra ostensum est,

agit secundum seex libertate sua, non ex odium Dei est simpliciter impossibile.
condelectando appetitui sensitivo, neque Posset ultra dubitari, an posset dari ali-

ex errore rationis, et istud est recte ex quis actus voluntatis, qui ex sua ratione
malitia, appropriate contra Spiritum san- esset formaliter malus, sed hoc supra ex-

ctum, cui appropriatur bonitas. positum est.

 :

DISTINCTIO XLIV. 495

DISTINCTIO XLIV.
(Texlus Magistri Sententiarum.)

tes, quod illa sit a Deo, non ista.

De potentia peccandi, an sit homini vel

Auctqritatibus astruit potentiani peccandi
cliabolo a Deo
esse a Deo.

a. Post prsedicta consideratione di-

A
b de fide gnum occurrit,utrum peccandi po-
g Sed pluribus Sanctorum testimo-
a
B.
c
tentia sit nobis a Deo, vel a nobis? niis indubitanter monstratur,quod Aug. de
pe [ 1.

d P a an natura
t t quidam, potentiam recte potestas mali a Deo est, a quo est honi c. H2.
medium
Rom. 13.
ca P- agendi nobis esse a Deo, poten- omnis potestas. Ait enim Aposto- Joan. 19
lus Non est potestas nisi a Deo; quod 11.
tiam vero peccandi non a Deo, :

Super
sed a nobis, vel a diabolo esse ;
non de potestate boni tantum, sed Psal. 32.
concione2.
sicut mala voluntas non a Deo nobis et mali intelligi oportet, cum Pi- enarratio-
nis ad
est, sed a nobis et a diabolo, bona lato etiam Veritas dicat: Non habe- Psal. 32.
Joh. 1. 11.
autem nobis a Deo tantum est. res in me potestatem, nisi clatum essel ti~ Prov.8. 15.
Job. 24.
« Bonse namque voluntatis et cogi- bi desuper. « Malitia' nempe homi- 30.
Osete 13.
tationis initium non homini ex se- num, ut ait Augustinus, cupidita- H.deGen.
ad
ipso nasci, sed divinitus parari et tem nocendi per se habet pote. ;
lil. cap. 3.
tribui, in eo Deus evidenter osten- statem autem, si ille non dat, non Greg. 1. 26.

cap. 24.
dit, quia nec diabolus nec aliquis habet. » Ideoque diabolus, ante-
Angelorum ejus, ex quo in hanc quam aliquid tolleret Job, dicebat
caliginem sunt detrusi, bonam po- Domino Mitte manum
: tuam, id est,
tuitvel poterit resumere volunta- da potestatem, « quia etiam no-
tem ; quia, si possibile foret, ut centium potestas non est nisi a
humana natura, postquam, a Deo, Deo, sicut sapientia ait .•
Per me re-
aversa, bonitatem perdidit volun- ges reghant, et tyranni per me terram
tatis,ex seipsa rursus eam habere tenent. Unde Job de Domino ait
potuisset, multo possibilius hoc Qui facit regnare hypocritam propler
natura haberet Angelica, quae perversitatem populi. Et de populo
quanto minus gravatur terreni Israel dicit Deus Dedi eis regem :

corporis pondere, tanto.magis hac in ira mea. Nocendi enim vo-

esset praedita facultate. » Non igi- luntas potest esse ab hominis ani-
tur homo vel Angelus a se volun- mo, potestas autem non est nisi
tatem bonam habere potest,. sed a Deo, et hoc abdita aptaque justi-
malam. Similiter et de potentia in- tia ; » nam per potestatem diabolo
quiunt, per similitudinem voluntatis datam justos Deus facit suos. De
de potentia boni vel mali disseren- hoc etiam Gregorius in Moralibus

s
 -190 LIB. II. SENTENTIAKUM

ait : t Tumoris elatio, non pote- lem jubeat? Rursus, si quid ipse
statis ordo, crimine est. Poten-
in Prooonsul jubeat, et aliud jubeat
tiam Deus tribuit, elationem vero Imperator, numquid dubitatur,
potentise malitia nostrae mentis illo contempto, illi esse servien-

invenit. Tollamus ergo quod de dum ? Krgo si aliud Imperator,

m st,quia non potentia justa,
str aliud Deus jubeat, contempto illo,
sed actio prava damnatur. » His obtemperandum estDeo.» Potesta-
auctoritatibus aliisque pluribus tiergo diaboli vel bominis tunc
evidenter ostenditur, quod non est resistamus, cum aliquid contra
potestas boni vel mali cuicumque Dcum suggesserit, in quo Dei or-
nisi a Deo requo, etsi te lateat dinationi non resistimus, sed ob-
sequitas. temperamus. Sic enim Deus prse- Act. 5.
Dubium 3.
cepit, ut in malis nulli potestati quoad
auctoritates
obediamus. Jam nunc his intelli- pr&edictas.
An aliquando rcsistendnm sit potestati?
gendis atque pertractandis, quse
ad Verbi incarnati mysterium per-
tinent, integra mentis considera-
Flic oritur qusestio non transi- tione intenclamus, ut de ineffabili-
c.
lienda silentio. Dictum est enim bus vei modicum aliquid fari, Deo
Rom.13-3
Dubium i. supra, quod potestas peccandi et revelante, valeamus. Explicit liber
nocendi non est homini vel diabolo secundus.
nisi a Deo. Apostolus autem dicit,
(Finis textus Magistri.)
quod qui potestati resistit Dei ordina-
twni resistit. Cum ergo diaboli sit
potestas mali Dei ordinatione,ejus
potestati non esse resistendum QIL^STIO UNICA
videtur. Sed sciendum est, Aposto-
lum ibi loqui de sre uilari potesta- Utrum potentia peccandi sit a Deo?
Matt. 23. te, scilicet Rege et Principe et hu-
et 22.
jusmodi; quibus non est resisten-
D. Thom. 2. d. 44. art. 1. quxst. 1. D. Bonav.
dum in his quse jubetDeus eisexhi- art. 1. qnasst. 1. Richard. quxst. 2. art. 1.
Durand. quxst. 1. Gabr. q. 1.
beri, scilicet in tributis et hujus-
modi. Si vero princeps aliquis vel
diabolus aliquid jusserit vel suase- Qusero circa distinctionem qua-
c. 2. 3
Serm. 6. rit contra Deum, tunc resistendum dragesimam quartam et ultimam
de
verbis est. Unde Augustinus determinans, secundi: Utrum potentia peccandi
Domini.
Dubium 2,
quando sit resistendum potestati, aDeo?
sit Videtur quod non, secun-
ait : «Si aliquid jubeat potestas, dum Anselmum de lib. arbitr. Pos-
quod non debeas facere, hic sane se peccare non est libertas nec pars li-

contemne potestatem, timendoma- bertatis;ergo ex hoc, quod liberum

jorem potestatem. Ipsos humana- arbitrium est a Deo, non est ab eo
rum rerum gradus adverte. Si potestas peccandi; ergo nullo mo-
quid jusserit curator, numquid fa- do est a Deo.
ciendum est, si contra Proconsu- Contra, Magister adducit in lit-
 DIST. XLIV. QUyESTiO UNIGA. 497

al. Aug. tera auctoritntcs, cap. 2. et allegat tem peccnti, et istud absolutum
de
nat boni. Paulum ad Roman. 13. ubi vult, quod est propria potentia, respectu
quod
potestas non est potestas nisi a Deo. utriusque, eo modo quo potentia
nocendi
non
potest esse, respectu eorum, scili-
est, nisi a ceteffective et defective. Hoc modo
Deo, SGHOLIUM.
potentia potentia peccandi est a Deo, hoc
autem
nocendi est, illa natura quam habens, est
est Resolvit potentiam peccandi sumptam pro
potentia absoluto ejus, esse a Deo, quia sic est ipsa potens peccare; potens quidem
peccandi
igitur, etc. voluntas; similiter etiam dicendum si suma- non efficiendo, sed deficiendo,cujus
tur pro respectu ad substratum peccati, sed tnmen deficere, istud positivum est
ut dicit respectum ad formale peccati, non
proxima ratio.
est a Deo, quia formale ejus nihil est.
Et si objicitur, quod voluntas
semper deficit, inquantum est ex
Respondeo, (a) aut potentia pec- nihilo, non per aliquid positivum
candi dicit immediatum ordinem in ea, respondeo, esse defectibile,
ad actum peccandi; aut dicit ipsum id est, esse vertibile in nihil, con-
fundamentum hujus ordinis, rati- sequitur omnem creaturam, quia
one cujus, habens illnd, dicitur po- est ex nihilo sed esse sic defecti-
;

tens peccare. bile, scilicet peccando, est pro-

Siprimo modo, aut ordo est ad prium huic naturse, et consequitur
actum substratum deformitati, eam ratione, qua hsec natura spe-
aut ad illam deformitatem, quse cifica, quse potest esse principium
est in actu. Si primo modo, ille oppositorum, agendo scilicet et
ordo est a Deo, sicut et utrumque deficiendo.
extremum ordinis, et ad illud Ad Anselmum dico, quod libertas
Ad argum.
etiam substratum Deus habet po- absolute est perfectio simpliciter, Libertas
est
tentiam, quia ipse illud causat, et unde formaliter ponitur in Deo perfectio
simpliciter.
non tantum voluntas creata, se- secundumeumdem; libertas in no-
cundum unam opinionem. Si secun- bis est limitata. Potest tamen con-
Vide sup,
do modo,iste ordo ad peccare nihil siderari secundum rationem ejus
dist. 37. est, sicut et terminus, scilicet pec- formalem sine illa limitatione, et
q. 2.
care nihil est, et ideo non est tunc non est perfectio limitata,
a Deo. sed perfectio simpliciter. Exem-
autem loquamur de funda-
Si plum, sapientia est perfectio sim-
mento hujus ordinis, dico quia pliciter, et illius ratio absolute
aliquid positivum est fundamen- cst in nobisnon tamen sic, sed
;

tum illius ordinis utroque modo cum limitatione, ita quod sapien-
sumpti. Sicut enim in potentiis tia nostra includit duo, qaorum
passivis, idem est proximum sul> alterum est perfectio simpliciter,
jectum habitus et privationis, ita alterum non; ita dico, quod haec
potentia activa libera defectibilis voluntas hujus speciei, quae est in Voluntas
est immediatum subjectum agendo nobis, includit libertatem, quaeest quia
limitata,
et deficiendo oppobitorum, agendo perfectio simpliciter, sed non eam ideo defe-
ctibilis.
quidem rectitudinis, deficiendo au- solam, sedcum limitatione, quse
Tom. XIII. 32

rA
 .

198 UB. II. SENTENTIARUM

limitatio non estperfectio simpli- lius deformitatis. Exemplum : Velle dare

citer ratione primi non eonvenit ;

eleemosynara pauperi propter vanamglo-
sibi peccare posse, nec est funda- riam, tale vclle dicitur peccatum, et sic

mentum proximum hujus ordinis aut potest accipi pro volitione absolute

ad deflcere actualiter, sed ratione transiens super debitum objectum, et ta-

undi. lis volitio est ens positivum et absolutum,

Ita igitur exponenda est aucto- ut patet a Doctore qucest. 13. qnodl. et

ritas Anselnii, quia posse peccare dicitur peccatum fundamentaliter. Sed

nihilest libertatis, ut libertas est carentia rectitudinis, quee deberet inesse

perfectio simpliciter, nec aiiud tali volitioni, dicitur peccatum formaliter

probat ratio sua per hoc, quodnon sive deformitas, et sic potentia peccandi

est in Deo. Siautem accipiatur ista aut dicitordinem ad illam deformitatem,

libertas causata, secundum ordi- aut dicit ordinem ad substratum seu fun-

nemsuum, adhuc non est aliquid damentum talis deformitatis.

ejus, sed ut dicit fundamentumpro- His praemissis, ponit Doctor aliquas

ximum hujus ordinis, est aliquid conclusiones, quarum 'prima est ista : Si

ipsius. Sicut autem ista potestas potentia peccandi formaliter accepta, di-

estaliquod ens positivum, ita est a cit ordinern acl substratum seu funda-
Deo, quoniam ex ipso, et in ipso, mentum deformitatis, talis potentia est a
et per ipsum sunt omnia, cui sit honor Deo, patet, quia ut sic, est ens positivum;
el gloria in scecula sceculorum. Amen. est enim qusedam relatio ordinis, et u-

trumque extremum est positivum et rea-

^««n^mHTo
GOMMEMARIUS.
l

.
e ,

.
nam talis relatio ordinis immediate
tundatur m voluntate creata, et termi-
natur ad fundamentum deformitatis, quod
1. (a) Respondeo. Respondet Doctor prae- est semper ens positivum, ut patet.

peccandi mittendo unum, scilicet quod potentia pec- An modo talis relatio sit ens rationis,

dapticfer wndi, aut dicit immediatum ordinem ad an ens reale, videtur enim absolute quod
cclp1 '
actum peccati, etc. Et vult dicere, quod est ens reale ; cum sit inter extrema
potentia peccandi potest dupliciter accipi, realia realiter distincta, et oriatur ex
scilicet formaliter vel fundamentaliter. For- natura extremorum, sed de hoc alias

maliter talis potentia dicit tantum ordinem erit sermo. Gum ergo Deus concurrat
fundatum in aliquo et terminatum ad ali- ad omne positivum ut causa prima,
ud. Et fundamentaliter accipitur pro fun- tenendo quod ipse Doctor tenet su-
damento talis ordinis, sicut dicimus quod pra dist. V7. quod prima causa con-
potentia caiefaciendi, si accipitur formali- currat ad omnem effectum,et non tenendo
ter, dicit ordinem fundatum in calore, illam aliam opinionem, quae tenet quod
et terminatum ad calefactibile, et funda- bene Deus causat voluntatem, sed non
mentaliter accipitur pro ipso calore. concurrit postea ad actum voluntatis. Po-
Sic in proposito, cum potentia peccan- tentia ergo peccandi formaliter accepta,
di formaliter sumpta dicat ordinem, tunc cum sit ens positivum est a Deo, et

qucerit Doctor, aut prascise dicit ordinem similiter potentia peccandi fundamenta-
ad actum peccandi sive ad ipsam deformi- liter, quce est ipsa voluntas creata est a

tatem, aut dicit ordinem ad substratum il- Deo.

 DIST. XUV. QTLESTIO UNICV. 499

3. Secunda concltisio est : Si potentia pec- pectu eorum, scilicet effective et defecii-
Secunda
conclusio. candi formaliter accepta dicit tantum ve; et sic potentia peccandi, accepta pro

ordinem hac ipsam deformitatem, talis natura, sive pro ipsa voluntate, non ut

potentia in sc nihil est. Patet, quia relatio aliquid efficit, sed ut a rectitudine de-

fundata in nihil, niliil est, et licet habeat ficit, est ah ipso Deo, nam voluntas

fundamentum realem, si tamen ad nihil ter- ipsa, ut defectibilis est a Deo.

minetur, adhuc nihil est. Cum ergo talis Et si objicitur, quod voluntas semper
deformitas sit simpliciter nihil, cum sit deficit non per aliquid positivum in ea,

tanttim negatio rectitudinis, qiue deheret sed inquantum estexnihilo. Si ergo non

ut supra patuit dist. 34, est defectibilis per aliquid positivum in

^pecclmdf inesse actui,
s;t a Deo.
35 e (. 37. sequitur quod potentia peccan- ea, tunc ut defectihilis, non erit a Deo,

di hoc modo accepta, sit simpliciter nihil, cum esse defectibile nihil positive dicat,

et ut sic, nullo modo est a Deo. Loquen- et quod nihil positive dicat, patet, quia

do tamen de fundamento proximo hu- dicitur defectibilis ex hoc solo quod est

jus potentke formaliter acceptce, dicentis ex nihilo.

e a
ordinem ad deformitatem, tale fundamen- Uespondet Doctor quod esse defectibile pot e s[
18 *
tum est a Deo, quia illud est voluntas potest dupliciter accipi. Primo esse defe- JJIriS

creata, quoe est immediatum fundamen- ctibile idem est, quod esse vertibile in

tumpotentiae peccandi formaliter acceptee, nihil, et hoc modo esse defectibile con-
et ut dicit ordinem ad fundamentum sequitur omnem creaturam ex hoc quod
deformitatis, et tit dicit ordinem ad ip- est ex nihilo, et sic esse defectibile non
sam deformitatem. Et quod sit funda- inest per aliquid positivum. Secundo ac-

mentum proximum ordinis utroque modo cipitur esse defectibile, quod idem est,

sumpti, probat in simili, quia sicut in quod posse deficere a rectitudine danda
potentiis passivis sive receptivis," idem actui, et hoc modo esse defectibile est

est proximum fundamentum habitus et proprium naturee liberoe creatse, et con-

privationis habitus ;
patet, quia privative sequitur eam ratione, qua heec natura

opposita nata sunt fieri circa idem, ita in specifica, quse potest esse principium
potentiis activis eadem est potentia acti- oppositorum, agendo scilicet et deficiendo,

va actus recti, et actus non recti ; sic et hoc modo esse defectibile inest na-
patet quomodo potentia activa libera de- ttirse libere creatae per aliquid positivum.
fectibilis sive creata, est immediatum Nunc restat solvere argumentum
subjectum agendo et deficiendo oppo- principale, per quod probatur auctoritate
sitorum ; agendo quidem rectitudinis, Anselmi quod potentia peccandi non sit

deficiendo autem peccati nam eadem

;
a Deo. Et breviter vult dicere quod
voluntas, ut elicit actum cum omnibus peccatum est tantum a libero arbitrio,

circumstantiis a ratione dictatis, dicitur sed liberum arbitrium non est potentia
activa rectitudinis actus ; ut vero elicit peccandi, ttt est a Deo, id est, quod non
actum sine debitis circumstantiis a ra- habet a Deo, ut sit potentia peccandi,
tione dictatis, tunc dicitur deficere a re- quia posse peccare non est a Deo.
ctitudine, quia non dat rectitudinem actui, Si dicatur, quod posse peccare est ab

quam tenetur dare ; et sic simpliciter est aliquo alio, quam a libero arbitrio, et
eadem voluntas potentia activa utriusque illud tale est a Deo.
co modo quo potest esse potentia res- Contra, quia potestas peccandi est tan^
 LIB. II. SENTENTIARUM

tum a libero arbitfio; licet ergo li- omnis natura creata habet perfectionem
berum arbitrium sit a Deo absolute iimitatam, quia finitam. Accipiendo li-

sumptum, qod tamen ut est potestas bertatem primo modo, conceditur quod
peccandi, sive potentia peccandi, ergo potentia sive poteslas peccandi nonest
potentia peccandi non est a Deo. libertas neqne pars libertatis, quia posse
erum Dicit Doctor quod liberum arbitrium peccare tantum convenit naturse limitatse.
arbitrnun
sive libertas, potest dupliciter conside- Sed accipiendo libertatem secundo modo,
iciter
pari. modo secundum pationem
Uno ejus potentia peccandi est libertas vel pars p^candi
6st libsrtas
ra
absolutam, secundum quam potest esse
libcrtatis, quia ut sic, accipitur tantum vei pars
communis libertati creatae et increatce, libertatis
pro natura hbera creata sive hmitata. per
et hoc modo est perfectio simpliciter, Anselmum
Anselmus ers:o
& intellisrit primo modo, deiib. arb.
quia ut sic, nullam imperfectionem in- ° l
.
c. 2. et3.
scilicet quod posse peccare non est li-
cludit. Et n aliquo, puta in Deo, est
bertas, nec pars libertatis. Et secundo
formaliter infinita, ut prolixe exposui de
v
part. 2.
modo est bene libertas vel pars liber-
perfectione simpliciter in l.fl. 2.

qucest. I. et in quodlib. qucest. 1. et 5.

tatis, quoe libertas limitata est ab ipso

Alio modo potest accipi libertas, ut in- Deo, cui sit honor et gloria in scecula

cludit limitationem, sicut dicimus quod sceculorum. Amen.

FINIS TOMI DECIMI TERTII.

 INDEX
DISTINCTIONUM ET QUiESTIONUM LIBRI SECUNDI SENTENTIARUM

( GONTINUATIO )

DISTINCTIO DECIMA QUINTA

Textus Magistri Sententiarum 1

QUiESTIO UNIGA. Utrum in corpore animalis, vel in cfuocumque mixto, remaneant

elementa, secundum substantiam in actu 4

DISTINCTIO DECIMA SEXTA.

Textus Magistri Sententiarum 21

QUiESTIO UNIGA. Utrum imago Trinitatis consistat in tribus potentiis animse ratio-
nalis realiter distinctis 23

DISTINCTIO DECIMA SEPTIMA.

Textus Magistri Sententiarum 61

QU/ESTIO I. Utrum anima Adge fuerit creata in corpore 64

II. Utrum paradisus sit locus conveniens habitationi humanse. . . 70

DISTINCTIO DECIMA OCTAVA.

Textus Magistri Sententiarum 81

QUiESTIO UNIGA. Utrum in materia sit ratio seminalis ad formam naturaliter eclu-
cendam de ipsa 84
 hNDEX

DISTINCTIO DECIMA NONA.

Textus Magistri Sententiarum 99

QILESTIO UNIGA. Utrum in statu innocentiae habuissemus corpora immo talia. . . 102

DISTINCTIO VIGESIMA

Textus Magistri Sententiarum 111

QILESTIO I. Utrum filii proereati in statu innocentiaj fuissent statim confir-
mati in justitia 115
II. Utrum in statu innocentise fuissent illi soli geniti, qui nunc sunt
electi 120
III. Utrum filii in statu innocentise crevissent in corpore et scientia,
sicut modo 125

DISTINCTIO VIGESIMA PRIMA

Textus Magistri Sententiarum 129

QUifiSTIO 1. Utrum peccatum hominis primum in statu innocento, potuit fuis-
se veniale 132
II. Utrum Adse peccatuin fuerit gravissimum 139

DISTINCTIO VIGESIMA SECUNDA

Textus Magistri Seutentiarum 147

QU^STIO UNIGA. Utrum peccatum primi hominis fuerit ex ignorantia 151

DISTINCTIO VIGESIMA TERTIA

Textus Magistri Sententiarum 157

QU^STIO UMCA. Utrum Deus possit facere voluntatem creaturse rationalis impecca-
bilem per naturam 159

DISTINCTIO VIGESIMA QUARTA

Textus Magistri Sententiarum 17,
QU^ESTIO UNIGA. Utrum portio superior sit potentia distincta a portione inferiore . 177
 1NDEX 503

DISTINCTIO SIMA QUINTA

Textus Magistri Sententiarum 191

QILESTIO UNIGA. Utrum aliquid aliud a voluntate, causet effective actum volendi in
voluntate 196

DISTINCTIO VIGESIMA SEXTA

Textus Magistri Sententiarum 229

QU^ESTIO UNIGA. Utrum gratia sit in essentia animse, vel in potentia 234

DISTINCTIO VIGESIMA SEPTIMA

Textus^Magistri Sententiarum 243

QU.ESTIO UNIGA. Utrum gratia sit virtus 247

DISTINCTIO VIGESIMA OCTAVA

Textus Magistri Sententiarum 251 . .

QU/ESTIO UNICA. Utrum liberum arbitrium hominis sine gratia, posset cavere pec-
catum mortale 25i

DISTINCTIO VIGESIMA NONA

Textus Magistri Sententiarum 265

QU^ESTIO UNIGA. Utrum justitiam originalem in Adam, necesse sit ponere aliquod
donum esse supernaturale 267

DISTINCTIO TRIGESIMA

Textus Magistri Sententiarum 287

QU^STIO I. Utrurn quilibet secundum legem communem propagatus ab Adam
contrahat peccatum originale 292
II. Utrum istud peccatum sit carentia originalis justitise 293
504 INUEX

DISTINCTIO TRIGESIMA PRIMA

Textus Magistri Sententiarum 295

QU.ESTIO UNIGA. Utrum anima contrahat peccatum originale a carne infecta coneu-
piscibiliter seminata 298

DISTINCTIO TRIGESIMA SECUNDA

Textus Magistri Sententiarum 301

QU.ESTIO UNIGA. Utrum in Baptismo remittatur peccatum originale 305

DISTINCTIO TRIGESIMA TERTIA

Textus Magistri Sententiarum . 323

QU.ESTIO UNIGA. Utrum peccato originali debeatur tantum poena damni 328

DISTINCTIO TRIGESIMA QUARTA

Textus Magistri Sententiarum. 333

QU^ESTIO UNIGA. Utrum peccatum sit a bono sicut a causa 335

DISTINCTIO TRIGESIMA QUINTA

Textus Magistri Sententiarum 337
QUiESTIO UNIGA. Utrum peccatum sit per se privatio boni 341

DISTINCTIO TRIGESIMA SEXTA

Textus Magistri Sententiarum 343

QU^ESTIO UNIGA. Utrum peccatum sit poena peccati 347

DISTINCTIO TRIGESIMA SEPTIMA

Textus Magistri Sententiarum 349
QILESTIO I Utrum peccatum possit esse a Deo . 351
 IXDFA 505

II. U1 iim voluntas creala sit lotalis causa, et immediata sui velle, ita

quod Deus respectu illius non habeat aliquam erficaciam imme-

diatam, sed mediatam 368

DISTINCTIO TRIGESIMA OCTAVA

Textus Magistri Sententiarum 395

QILESTIO UNICA. Utrum intentio sit actus solius voluntatis 398

DISTINCTIO TRIGESIMA NONA

Textus Magistri Sententiarum 407

QU^ESTIO I. Utrum synderesis sit in voluntate 409
II. Utrum conscientia sit in voiuntate 410

DISTINCTIO QUADRAGESIMA

Textus Magistri Sententiarum 421

QU^ESTIO UNICA. Utrum omnis actus sit bonus ex fine , 424

DISTINCTIO QUADRAGESIMA PRIMA

Textus Magistri Sententiarum 431

QU^ESTIO UNIGA. Utrum aliquis actus possit esse indifferens 434

DISTINCTIO QUADRAGESIMA SECUNDA

Textus Magistri Sententiarum 443

QU.ESTIO 1. Utrum peccatum possit esse in cogitatione 446
II. Utrum peccatum possit esse in sermone 447
111. Utrum peccatum consistat in opere 447
IV. Utrum divisio D. Hieronymi de peccato sit sufficiens 448
V. De divisione peccatorum capitalium 478

DISTINCTIO QUADRAGESIMA TERTIA

Textus Magistri Sententiarum 479
QU.ESTIO I. Utrum voluntas peccare possit in Spiritum sanctum 482
 [NDEX

II. Utrum voluntas creata possit peccare ex malitia volendo aliguiid

non ostensum sibi sub ratione boni veri, id est, boni simpliciter,
ve\ boni apparentis, et secunduni quid 490

DISTINCTIO QUADRAGESIMA QUARTA

Textus Magistri Sententiarum 495

nl.USTlO UNIGA. Utrum potentia peccandi sit a Deo 496
 :

ERRATA

Pag. col. lig. Au lieu de lire :

407 2 7 abera istio nabiliter ab eis rationabiliter

 —

aj b-
'i

ll^r .