Isto non un grupo

XORNAL DE GALICIA

TAMARA DE LA FUENTE

O CGAC cuestiona, a travs dos seus propios protagonistas, a existencia do que a crtica de arte deu en chamar Escola de Boston

NO S
Suplemento de cultura 26 de setembro de 2009 Nmero 31

2 I NOS

XORNAL DE GALICIA 26 DE SETEMBRO DE 2009

Outros itinerarios para a cultura propia

A combinacin de cultura e turismo que propn o novo Goberno da Xunta de Galicia como pedra de toque da sa xestin, coincidindo coa celebracin en 2010 dun novo Ano Xacobeo, acadou esta semana o seu paroxismo co anuncio dunha serie de rutas tursticas por vilas e lugares sinalados nas biografas dalgns escritores nacidos en Galicia, uns pertencentes literatura espaola e outros galega. Mis al de que a idea sexa ou non orixinal, ou mesmo fra das suspicacias levantadas na Asociacin de Escritores en Lingua Galega (AELG), que manexaba un proxecto moi semellante inicialmente desbotado pola actual Administracin, a iniciativa d p a algunhas reflexins de urxencia sobre a consideracin da cultura propia. En efecto, hai outra cartografa posbel da cultura galega. Pdese discutir arreo sobre a pertinencia de introducir entre eses roteiros escritores que non empregaron a lingua propia de Galicia, pero non ese o caso. Do que se trata de imaxinar outros mapas posbeis da cultura e, anda mis, de preguntarse que cultura representa cada unha das cartografas. En lias xerais, os itinerarios propostos pola Xunta evidencian mis unha vez unha certa vocacin arqueolxica. Aspiran, ou iso parece, a poer en valor un patrimonio, a musea lizar un conxunto de smbolos HAI CENTOS DE que dan testemuo CARTOGRAFAS de algo que xa foi. POSBEIS, E CADA E non sera posbel, UNHA REVELA porn, cartografar UN XEITO DE NOS o que est a ser, non como radiografa do CONSIDERAR presente senn como sntoma? Hai centos de cartografas posbeis. Pdese comezar, por exemplo, por Istambul, en cuxa bienal participa estes das a artista galega Mara Ruido, nica representante espaola no evento, ou por Quins, no concello ourensn de Meln, dende onde Emilio Jos vn de soprender a crtica especializada cun disco, Chorando Aprndese, imposbel de clasificar. Nin unha prctica nin a outra desafan o traballo de Cunqueiro ou de Valle-Incln. Non se trata diso senn de lembrar, mis unha vez, que cmpre unha aposta pola cultura viva. s veces, activando os mecanismos necesarios dende os poderes pblicos para facela posbel. Outras, retirando as administracins dun espazo de comunicacin que debe ser ocupado polos creadores e os seus lectores para non afogala.

Jack Pierson, dereita, de costas, contempla a exposicin Familiar Feelings no CGAC, en Santiago

EDITORIAL

35 67 89 10 11 12 13 14 15

EN PORTADA A Escola de Boston

LIBROS Avances editoriais para o outono

ENTREVISTA Romn Gubern, semilogo CINE E FOTOGRAFA Chema Madoz CMIC Hexed, de Emma Ros MSICA La Bien Querida e Hope Sandoval

NOS

Director: Jose Luis Gmez Coordinacin: Iago Martnez Deseo e maquetacin: Mara Sabars Redaccin: Ra Galileo Galilei, 4B Polgono Industrial A Grela 15008 A Corua Telfono: 981 100 650 nos@xornaldegalicia.com

XORNAL DE GALICIA 26 de setembro de 2009

nos I 3

tAmArA de LA FUeNte

Escola de Boston: unha caixa de ferramentas para construr un nosoutros

o CGAC pon en cuestin a etiqueta que agrupa, dende os anos noventa, unha serie de creadores formados arredor da fotografa documental norteamericana na dcada dos setenta, e traza a sa xenealoxa, non a partir dun cdigo esttico pechado, senn das sas afinidades persoais
enPortada
iago martnez GALICIA

h e re w a s n o B o s to n School. Non houbo Escola de Boston. Se unha escola un colectivo organizado, con trazos estilsticos e estticos definidos, acoutado nun tempo concreto e agrupado por unha vontade comn que xera un programa consciente como un marco a partir do cal cada un dos integrantes desenvolve o seu traballo artstico de xeito individual, non houbo tal cousa en Boston nos anos setenta. As, literalmente, sen respirar, comeza Manuel Segade, o comisario de Familiar Feelings, que se despide con esta mostra do Centro Galego de Arte Contempornea logo de tres anos traballando a carn do seu xa ex director, Manuel Olveira, o texto que preparou para o catlogo da exposicin. Unha ollada retrospectiva sobre esa presada de creadores, inquilinos da fotograf a documental que gravitaban ou non arredor da figura magntica de Nan Goldin, que pon en cuestin a etiqueta crtica a travs dos seus propios protagonistas. Familiar Feelings, que permanecer aberta no CGAC at o vindeiro 13 de decembro, unha mostra atpica. Rene, trinta anos despois, varios dos artistas que foron agrupados dentro da etiqueta da Escola de Boston precisamente para poela en cuestin. O ttulo do artigo, confesa Segade, dbello

propia Nan Goldin (Washington DC, 1953), a gran ausente na inauguracin da mostra. Vn dunha conversa recente entre ambos en Arls, en Francia, e supn outro marco na revisin crtica do espazo que estes creadores ocupan no canon e no mercado da arte. A do CGAC, inaugurada o pasado xoves coa presenza dalgns destes artistas vinculados no seu da Escola do Museo de Belas Artes de Boston e o Massachussets College of Art, a terceira da sa serie.A primeira, a fundacional, onde se acuou a etiqueta, organizouse no ICA de Boston en 1995 e agrupaba unicamente sete ou oito artistas. A seguinte, tres anos mis tarde, a cargo do Hamburger Kunsthalle, apertaba anda mis o cribo. Chambase, nun smil tan fnebre como cosmtico, The Boston 5, e reduca a nmina a Nan Goldin, Philip-Lorca diCorcia, Mark Morrisroe, Jack Pierson e David Armstrong. En Galicia, porn, a familia medra.
dez mis dous . Para Manuel Segade e o CGAC, o grupo de Boston son doce artistas, os cinco anteriores mis Taboo!, Gail Thacker, Shellburne Thurber, os Starn Twins, Kathleen White e outros dous nomes moi afastados xeracionalmente de todos os demais: Larry Clark (Tulsa, 1943) e Diane Arbus (Nova York, 19231971). Por eles empeza o que o comisario chama a xenealoxa do gusto deste colectivo, mdula da exposicin e nico punto de ataque posbel a unha etiqueta que

CoLeCtIVo Non hai, a primeira vista, un programa comn aos creadores includos en Familiar Feelings destINo Vn encarnar a peripecia desa xeracin da sida que mudou o punk pola publicidade

se cuestiona a si propia dende o principio: non todos os creadores se coecen entre si nin se trataron nos anos setenta en Boston, e entre a idade duns e doutros pode haber mesmo dez anos de diferenza e marcadas distancias no programa tico e esttico. Nas pescudas de Larry Clark e Diane Arbus, non obstante, poden coincidir. Cando Nan Goldin tira a que pasa por ser a sa primeira fotografa en branco e negro, un retrato do seu amigo David Armstrong datado en 1971 que se pode ver estes das no CGAC, Larry Clark empeza a documentar o desenlace trxico da sa xeracin na serie Tulsa de Vietnam e a herona ao monstro da sida e Diane Arbus, referente absoluto dun certo xeito de ollar arredor, ponlle fin sa vida en Nova York deixando atrs de si fotografas como esas do libro Untitled que agora exhibe o museo composteln. A, nesas instantneas en branco e negro, empeza a reconstrur Segade as coordenadas estticas que poden xustificar, ao cabo, que se fale agora dun grupo de Boston, dunha escola. Non haba outro lugar para o que Nan Goldin e compaa puidesen mirar en 1971 na procura dunha coartada. Se Clark e Arbus son o principio indutor, o traballo de Goldin est no centro de Familiar Feelings. Toda a exposicin xira arredor da ltima versin de The Ballad of Sexual Dependency, un diaporama de corenta minutos composto por
Contina na pxina seguinte

4 I nos

XORNAL DE GALICIA 26 de setembro de 2009

mis de 700 diapositivas nas que a artista ensarilla a sa propia autobiografa co diario roubado de todos os que partillaron con ela a peripecia da sa xeracin dende os anos setenta, ese relato que abre a herona e pechan, decote, mis unha vez, a sida e a corrupcin doutra utopa. O traballo de Nan Goldin vn encarnar, dalgn xeito, a viaxe dislocada desa xeracin que desafiou primeiro os modos de representacin hexemnicos, visualizando ao mesmo tempo modos de vida non lexitimados e subxectividades emerxentes, as sas propias, e que se convertira ao cabo nunha peza central do sistema artstico das dcadas despois. Eses que tamn nos Estados Unidos mudaron o punk polas galeras ou, anda peor, pola publicidade.
boston . En realidade, todo empezou en Boston. Shellburne Thurber e Philip-Lorca diCorcia estudaron xuntos na Escola do Museo de Belas Artes da cidade a mediados dos setenta, Nan Goldin e David Armstrong habano facer tamn pouco tempo despois e Mark Morrisroe e Gail Thacker chegaran a principios da dcada dos oitenta, mentres Stephen Tashjian ausente da mostra e Jack Pierson se formaban no Massachussets College of Art. Un ambiente no que tamn empezaban a traballar artistas como Pat Hearn, Kathe Izzo, Starn Twins, Tony Millionaire, Kathleen White, George Condo ou Christian Marclay, nomes que hoxe xa forman parte do reverso da Escola de Boston: todo o que a crtica ignorou ou converteu en paisaxe, en pano de fondo, da obra dos creadores titulares. Os damnificados polo discurso. Por que Familiar Feelings? Por que ese ttulo, que xa se insinuaba, como recorda Segade, na exposicin de Hamburgo, a mis popular das tres grazas ao catlogo que editou a poderosa editorial Taschen? Porque para o comisario da mostra a historia deste colectivo non se pode trazar senn a partir de cada unha das historias persoais, a partir de cada un dos seus membros, sexan os que sexan, e das afinidades persoais que permiten cartografalos e fotografalos xuntos. Sen ese magma emocional que d forma exposicin, non existe a tal Escola de Boston. Non se trata s dos elementos icnicos da sa memoria colectiva, ese marcos xeracionais, por veces trxicos a sida, Vietnam, as armas, por veces ldicos os concertos, o punk, os fanzines, que salfiren agora os dous andares do CGAC, senn tamn o retrato deles propios. A ollada de Jack Pierson capturada por un dos seus compaeiros hai case trinta anos a carn destas lias, que agora

1.Nan Goldin e Siobhan retratadas por Shellburne Thurber en 1991. 2. Unha das primeiras fotografas de David Armstrong a finais dos setenta. 3. A Young Negro Boy. Washington Square Park, NY, obra de Diane Arbus coa que a instantnea de Armstrong ten moito en comn. 4. Jack Pierson diante dun retrato seu de hai trinta anos, esta mesma semana no CGAC. 5. A agona final de Mark Morrisroe documentada por Gail Thacker en 1989. 6. Vittorio, unha obra de Philip-Lorca di Corcia, tamn de 1989. 7. Beat Up Wife (1971), unha das pezas de Larry Clark que se inclen en Familiar Feelings. 8. Reproducin dun dos exemplares do fanzine Dirt que Morrisroe editaba na sa mocidade. Na mostra reprtese unha serie limitada de 500 copias.

interroga os seus protagonistas pendurada nunha sala de museo. A morte de Mark Morrisroe documentada, a peticin do moribundo, de s 30 anos, vtima da sida, por Gail Thacker. A agona de Vittorio que Philip-Lorca diCorcia teatraliza nunha cama de hospital arrodeada de atributos. O

pic-nic que ocupa a contraportada deste suplemento, gravado por Nan Goldin para sempre nunha emulsin fotogrfica, reverso pola sa vez do mural que se reproduce na portada, unha fotografa tomada este semana porta do museo na que o comisario, dereita, posa con todos os artistas

XORNAL DE GALICIA 26 de setembro de 2009

nos I 5

En brEvE

Dende un lugar da costa leste dos EUA, hai trinta anos

dende mediados dos anos 70, unha serie de artistas da costa leste dos estados Unidos comezaron a poer en cuestin, dende a sa propia prctica artstica e a travs dos seus modos de vida, as convencins do medio fotogrfico que herdaran de quen os precederon. A posta en crise, tanto moral como tcnica, das gramticas dominantes, acabara por exercer unha influencia moi importante na arte contempornea do ltimo treito do sculo XX. A defensa da veracidade, esa que xa alentaba en diane Arbus, a quen Familiar Feelings converte en precursora e coartada para a chamada escola de boston, articulbase nunha ollada ensimesmada no cotin, un foco ferozmente dirixido a unha intimidade que decontado se a ver atravesada de lado a lado polo verme da sida. dende esas coordenadas, a obra de david Armstrong, Nan Goldin, Philip-Lorca diCorcia, mark morrisroe, Jack Pierson, taboo!, Gail thacker, shellburne thurber, os starn twins, Kathleen White e mesmo de Larry Clark, o outro precursor, funciona tamn como testemuo dunha poca. Como en tulsa, a primeira serie deste ltimo, que realizou en 1971 na sa localidade natal, entre ionquis e tipos armados, os membros deste grupo tiveron a dubidosa oportunidade de comprobar como a ser a resaca do punk, como estaba chamado a ser o mundo despois de Vietnam. Ao retratar a noite, a adiccin s drogas, o estrs da sexualidade ou os afectos non lexitimados anda pola sociedade da sa poca, estes creadores estaban a lexitimar tamn novas subxectividades. Hoxe, case trinta anos despois do instante fundacional, que Familiar Feelings sita en 1971, o significado da etiqueta e das vivencias que permiten xustificala ben outro. No CGAC, at o vindeiro 13 de decembro.

e amigos que viaxaron a Santiago para participar na inauguracin da mostra. O relato da escola que nunca existiu mis que no sentido (poltico) de comunidade, como un lugar habitbel no que gorecerse para atravesar o paso espiento de das dcadas difciles, consta de 150 fotografas, amais do diaporama de Goldin procedente das coleccins da Tate Modern de Londres e do Moma neoiorquino e unha manchea de obxectos que musealizan o transo dunha xeracin vixente, isto , a dos nacidos nas inmediacins da dca-

da dos 50, hoxe no poder. Dende os exemplares de Dirt, o fanzine que publicaba Morrisroe, at as pezas do proceso creativo de Thacker que documentan, como pezas arqueolxicas, a descuberta dunha linguaxe. Entre a psicodelia pre-queer de Taboo! que se pode ver cara ao final da mostra e o pictorialismo de Morrisroe hai un gap insalvbel dende o punto de vista esttico. O mesmo que entre os retratos de Diane Arbus e a falsa espontaneidade das escenas cotis fabricadas por David Armstrong ou entre as primeiras fotografas de Nan

Goldin nos anos setenta que e o seu traballo posterior. Non hai, a primeira vista, programa comn posbel a estes dez ou doce artistas que o CGAC rene co pretexto de poer en crise a etiqueta que os puxo xuntos hai case quince anos. O que hai, volvendo ao texto de Manuel Segade para o catlogo de Familiar Feelings, unha caixa de ferramentas. Sentimentos familiares dunha comunidade de sentido xenerosa para a producin cultural dun presente en crise, valiosa para restaurar a xenealoxa dun nosoutros que s veces anda falla.
n

6 I NOS

XORNAL DE GALICIA 26 DE SETEMBRO DE 2009

A narrativa segue a ser o xnero mis popular entre os lectores, anda que as publicacins de ensaio son numerosas

A cada das follas inunda de novidades as libraras galegas

As editoriais preparan as estreas deste outono, entre as que destacan as novelas de Suso de Toro e Diego Ameixeiras, e a ausencia de subvencins pblicas para as traducins
LibrosNovidades
LUCA FDEZ. DE ARELLANO GALICIA

hora de abandonar para sempre as falsas promesas das lecturas de vern. Levar un libro na bolsa da praia, en moitos casos s serve para deixar a conciencia tranquila, crendo un que ler todo o que non leu durante o ano, e non signica que lea todos os clsicos ou as novidades que se propuxo no tempo de descanso por excelencia. Si certo, en cambio, que ante a volta ao traballo e as rutinas varias, o desexo de evasin aumenta e, talvez por iso, no outono lese mis. As editoriais sbeno e aproveitan a cada da folla para deixar caer tamn algunhas pxinas en forma de novidades nos

SETE PALABRAS Suso de Toro regresa logo de tres anos cunha novela sobre a procura da identidade

andeis das libraras galegas e, cun pouco de sorte e unha dose de publicidade, chegarn ata os escaparates dos mesmos establecementos. O primeiro captulo do outono brese cunha pxina de narrativa da editorial Xerais, que trae novidades de escritores do talle de Suso de Toro e Diego Ameixeiras, entre outros. O primeiro fai aparicin logo de tres anos de ausencia novelstica con Sete palabras, unha obra extensa sobre a procura dunha identidade. O ourensn Ameixeiras, que est a rematar de consolidarse como un dos autores de referencia, ver publicada a sa cuarta novela: Dime algo sucio unha historia de vidas cruzadas rmada polo gaador do premio Xerais 2006. Completan a oferta Xos Cid Cabido e Xabier Quiroga, que xunto a Sol de inverno, de Ro-

sa Aneiros, que vn de publicarse, daranlle que ler aos mis vidos de novidades na recta nal do ano. Tamn hai ttulos para aqueles aos que lles d pereza adentrarse nos mundos da ccin narrativa da novela: Xos Ramn Barreiro, presidente da Academia Galega, escribe a Historia social da guerra da independencia en Galiza, conmemorando o 200 aniversario, e a escritora Lusa Castro, colaboradora de Xornal de Galicia, recompila unha serie de artigos en Melancola de sof. Se un segue pasando as follas do libro das estreas, atopa novas publicacins con historias curiosas e reais detrs. o caso dO frade das das almas, de Xos Tobo Mayo, da editorial Galaxia, que orixinariamente a publicar a editorial Ns de nxel Casal e que nalmente quedou indita debido ao fusila-

mento do editor e alcalde composteln durante a Guerra Civil. Galaxia ofrece ttulos de autores estranxeiros ao lado dos galegos. As, comparten protagonismo o alemn Daniel Kehlmann e a sa ltima obra, A fama. Unha novela en nove historias, e Branco, de Manuel Darriba, que trata a rutina do uso do casteln que conduce invisibilizacin do galego ao privar os castelnfalantes de ocasins para familiarizarse coa lingua. Ramn Pieiro e a revisin do nacionalismo, de Miguel Barros, a proposta da editorial en materia de ensaio en dous volumes, onde se recolle a sa visin poltica das ilusins e os fracasos dos compoentes da mocidade galeguista que sobreviviu Guerra Civil. O sempre recomendable escritor francs Raymond Queneau trae unha das sas novelas mis clebres, escrita en 1959, Zaz no metro, en galego na editora Laiovento, que vn de sacar ao mercado outro clsico galo: Pelo de cenoria de Jules Renard. Laiovento tamn se encargar de difundir o coecemento sobre A obra dramtica de Roberto Vidal Bolao, nun ensaio co mesmo ttulo de Xos Fernndez Castro. Lus Barros, Euloxio Ruibal e Paulino Pereiro tamn estrean este outono. A poesa vn fundamentalmente da man de Espiral Maior. O debut literario de Branca Novoneyra che-

XORNAL DE GALICIA 26 DE SETEMBRO DE 2009

NOS I 7

SONIA DAPONTE

Cento vinte anos de poesa na Costa da Morte: o mapa das voces fendidas
Modesto Fraga e Miro Villar reconstren, a travs dunha escolma de textos de trinta autores da zona, unha dobre xenealoxa do espazo: a cartogrca e a poltica
XAN XIADAS

LibrosNovidades

Sol de inverno
Rosa Aneiros
XERAIS, 2009 512 p. 22 euros

LibrosCrtica
ISAAC LOURIDO GALICIA

ga co poemario Dentro do labirinto, e a palabra ten o protagonismo nas novas producins de Romn Raa, O incendio das palabras, e Baldo Ramos, Palabras para un baleiro. A editora de poesa non desmerece o ensaio e publicar novos ttulos nesta coleccin.
AGARDANDO XUNTA. Agardando a Godot, de Samuel Beckett, ben podera ser a nova obra da editorial especializada en traducins, Rinoceronte. E non que o tean pensado, simplemente polo feito de agardar. A editorial ten varios libros na reserva para imprimir este outono pero o recorte das axudas da Xunta para a sa disciplina, a traducin, prexudicounos ata o punto de non publicalos se non se lles outorga unha subvencin. Os ttulos son Onte, da hngara Agota Kristof, que narra o exilio, o desarraigo e a vida autmata dun obreiro industrial nun texto fro e trasparente; Dez, de Andrej Longo, que conta unha historia por cada mandamento bblico e retrata de preto as situacins lmite que teen lugar no contexto pechado e claustrofbico dos suburbios de Npoles; e O ano do xardineiro , de Karel Capek, que est na lia do seu paci smo e moito mis ca un detallado manual de xardinara grazas ao seu sentido do humor e irona. Permanezan atentos s sas libraras.

n dos tpicos mis estendidos da crtica e da historia literaria sostn que nos momentos de maior depresin poltica e social cando xermolan os mis excelsos cumes da tradicin que se est a considerar. Esta antoloxa De Pondal ao Batalln Literario chama a retorcer o tpico inexacto, homoxeneizador e, en realidade, armadilla para xustificar posteriores recuperacins, avances e rexurdimentos nacionais para, en realidade, propor un percurso polas grandes feridas, polas ineludbeis, que trazaron a historia tamn a literaria da Costa da Morte. Podemos reparar nos lugares en que morreron boa parte dos autores integrados no libro e nados no sculo XIX: Asuncin, Barcelona, Montevideo, Bos Aires. Non absurdo contar os libros publicados por autores da Costa da Morte entre 1936 e 1975 e comprobar cantos dedos da (primeira) man nos sobran. imprescindbel, nalmente, dar conta dos poemas en que se fai aparecer a sombra daquel fracaso poltico, econmico e social que foi o afundimento do Prestige e a posterior xestin poltica novembro de 2002, lembrarn. Sen nimo de reducir e simplicar a singularidade de cada voz, na antoloxa preparada polos tamn poetas Miro Villar e Modesto Fraga, e que integra case trinta poetas decisivamente vinculados Costa da Morte desde Pondal a Mara Lado, pdense desear das lias de forza bsicas. A primeira, de natureza cartogrca, relativa paisaxe e ao relato comunal que se constre para un territorio xeo-sentimental onde o mar nunca estampa turstica proben a mapealo con Google Earth desde a aplicacin dispobel en www. culturagalega.org. A segunda, en absoluto allea xa mencionada, permite reconstrur unha xenealoxa de escrita poltica en que, ao calor das feridas histricas citadas, se perla un espazo contra-discursivo, rebelde, rabudo, substitutivo en todo caso das aspiracins colectivas que a autoridade poltica porou en ignorar.

A novela, premio Xerais 2009, unha historia comprometida, densa e cun pouco de lirismo que debuxa o periplo vital dunha personaxe: Inverno. A memoria do exilio, as sas voces e as sas feridas, marcan o pulso desta obra que destaca pola rebelda das personaxes na defensa dos ideais e da xustiza.

A dama da Luz
XERAIS, 2009 40 p. 14 euros
Voluntarios recollendo chapapote do Prestige na Costa da Morte, nunha imaxe de arquivo

Agustn Fdez. Paz

De Pondal ao Batalln Literario

Modesto Fraga e Miro Villar
SOTELO BLANCO,2009 296 pxinas. 15 euros.

Dentro da desigualdade e diversidade de talentos, traxectorias e poticas que se recollen no libro, paga a pena destacar posibilidades de observacin e leitura non excesivamente promocionadas, por exemplo os relativos aos espazos e aos grupos. Neste sentido, non casual que a aura proxectada pola gura fundacional de Pondal alcance a varios dos poetas, sobre todo daqueles mis interesados en crear (determinada) tradicin local. Canto aos grupos, inexcusbel a referencia ao Batalln Literario da Costa da Morte que o ncleo, directa ou indirectamente, do que xurde esta iniciativa. A sa actividade desde a dcada de 90 serviu como exemplo cvico, como plataforma que incorporou a voz da muller escena literaria (s Marilar Aleixandre e Mara Lado cumpran o requisito de teren un libro publicado para entrar na antoloxa) e como espoleta do movimento Nunca Mis. Con certeza, as voces do Batalln foron e seguen a ser das mis audaces hora de enfrentar a infamia e o post-fracaso, afeitas como estn a saber que a historia pode chegar en barcos de moi distinto tipo.

O av de Marta garda un enigmtico segredo na sa memoria, que fala de seres estraos como a Dama da Luz e o Home das Sombras, e de lugares misteriosos. Pero suceder algo especial e Marta coecer o segredo do seu av: unha historia que a levar a descubrir todas as marabillas que a roda da vida ofrece.

Erofana

Yolanda Castao
ESPIRAL MAIOR, 2009 140 p.

Erofana. Triloxa potica (1995 -1998) rene nun s volume, en edicin actualizada e denitiva, os tres primeiros libros da autora que obtivo o premio de poesa Espiral Maior no ano 2007. Trtase dun conxunto potico que a converteu nun dos referentes da poesa galega actual.

8 I NOS

XORNAL DE GALICIA 26 DE SETEMBRO DE 2009

Romn

Gubern

semilogo

Dende que existe a imaxe dixital, xa non podemos arnos da photo nish
Dende a intermedialidade e a cultura da desconanza aos videoxogos e o busto de Letizia Ortiz, nada que tea que ver coa comunicacin de masas lle alleo a este catedrtico da Autnoma de Barcelona, un dos mis sabios do Estado
AMADOR LORENZO

Romn Gubern, na Facultade de Socioloxa da Corua

XORNAL DE GALICIA 26 de setembro de 2009

nos I 9

comunicacinEntrevista
a. losada GalIcIa

oman Gubern pasou esta semana pola Corua para participar no X Congreso Internacional de Semitica. Coa afouteza de quen est moi acostumado a fiar o seu discurso, o que unha das maiores eminencias no estudo da comunicacin de masas falou da necesaria convivencia entre o libro electrnico e o libro cdice tradicional, e da incertidume que o tratamento dixital trouxo esta nosa sociedade posmoderna.
Canto lle queda de vida ao papel?

Internet unha ferramenta moI tIl, pero pon ao mesmo nIvel o babeco da vIla e o mestre de harvard os Inventos nacen sen saber o seu destIno. os lumIre pensaron que o cIne se usara para a ornItoloxa

vidoso. Este concepto naceu nos anos 40 do sculo pasado, cando os investigadores da comunicacin danse de conta de que nos EUA a xente vota consultndolle ao opinador do que se fa, que se converte nun intermediario entre o medio e a xente comn. Un lder de opinin sera tamn ese amigo experto en coches ao que lle consultamos antes de mercar o noso autombil.
Entn, cal e o seu veredito sobre a rede. un bo invento ou non?

escurecronlle a pel, mentres que a Obama adoitan acalaralo. Esta guerra semitica da imaxe dixital est a ter relevancia poltica, pero as leis non entraron anda nela. Pasa sempre, os inventos van sempre por diante, cando menos o agardas, PUM!, a bomba atmica. A lexislacin pode gaar a carreira contra a tecnoloxa? Os inventos van sempre por diante da lei, e s veces dos seus inventores. Nos anos 30, Vladimir Zworikin, un dos responsables de crear o tubo electrnico que logo dara lugar televisin, pensaba que a utilidade fundamental da sa idea sera acoplarlle unha cmara a un foguete e poder as estudar a la, e si, para iso serviu, pero o seu uso masivo a caixa parva. Ao igual que os Lumire, que cando inventaron o cinema pensaron que servira para estudar a natureza, o voo dos paxaros e esas cousas, e xa ves, serve para que poidamos ver a Angelina Jolie e Brad Pitt. Os inventos nacen sen saber cal o seu destino.
De igual xeito que internet se usa mis para o porno que para a investigacin?

pero tamn hai o camio inverso, e Lara Croft pode comezar como criatura electrnica e encarnarse na carne mortal de Angelina Jolie. O concepto de intermedialidade clave na cultura posmoderna, ao igual que a autoprogramacin de contidos, por exemplo.
O entretemento carta?

Non desaparecer as como as, aproxmase un longo perodo de convivencia entre os dous porque o libro tradicional, ou libro cdice, mis propiamente, ten unha serie de vantaxes anda inequvocas. Pdese ollar e follear e ten un deseo grfico mis atractivo e, sobre todo, se cae ao chan non rompe, ademais de que eu son dos que se criaron co papel e gstame tombarme a ler baixo un pieiro. Porn, o libro dixital ten a partida gaada en todo o que son textos de referencia e enciclopedias, e resulta moi cmodo polo espazo que aforra.
E dispoen de todos os textos que andan por internet...

unha ferramenta til,e eu fago moito uso dela. Scate de apuros, pero non pode ser a nica fonte, e est rodeada dalgunhas falacias. Dicimos sempre que internet un sistema global, e mentira.Aata onde eu sei, na frica Subsahariana, s o 2% da poboacin ten internet. Mesmo Espaa anda preto do 50%, as que est ben claro que existe a famosa fenda dixital, delimitada polo nivel econmico, educacional e pola idade. Internet s para os que vivimos no balneario, como di Jorge Semprn.
Como marcou a sociedade a chegada das tecnoloxas dixitais?

Si, est moi ben, pero tamn hai que sacarlle o lado malo. unha prctica que perpeta e consolida a estratificacin social dos gustos, xa que o exquisito alimentarase con Visconti e con Vivaldi, e o de abaixo almorzar con telenovelas mexicanas. A xente consome o que a acostumaron a consumir, o que se chama cultura ketchup, que unha salsa que non sabe moi ben, pero se cha botan sempre nas comidas rematas por pedila.
O dixital tamn permite unha autocreacin. Como o valora?

Internet literamente un vertedoiro, no sentido mis etimolxico da palabra, de verter. Na rede est ao mesmo nivel o texto do sabio de Harvard que o texto do babeco da vila. Quen tea criterio, saber distinguir cal dos dous mellor, pero iso demostra que a democracia informativa non sinnimo de excelencia informativa, ou dito doutro xeito, que sobreinformacin igual a desinformacin. Non todos os mozos o saben, porque naceron con internet e considrano unha canle natural polo que son presas doadas dos erros malvolos. Mesmo eu os sufrn algunha vez.
Como foi iso?

A cultura dixital ten moitas vantaxes, pero estase a converter nunha cultura da sospeita. Agora pdese mentir sen deixar pegada da mentira, o que non pasaba coa captacin fotoqumica de imaxes. Cando vas King Kong, ntabanse as transparencias e as maquetas que se empregaban, ou se trucabas unha foto, sempre quedaba o testemuo do negativo. Pero o dixital elimina esas pegadas, cousa que pode ter unhas implicacins moi serias. A que se refire? Podemos trucar a foto dun poltico para que semelle que est a cometer un acto delictivo, ou cousas as... Nas carreiras, xa non nos podemos fiar da Photo Finish, hoxe en da, a imaxe dixital volve ter a mesma veracidade que tia a pintura.
Pdese representar calquera cousa con apariencia de realidade...

Si, un dos engados do anonimato. O que ser o meu vindeiro libro, A travs del espejo, trata en parte ese tema. En colaboracin con dous premios nacionais de fotografa, Joan Fontcuberta e Alberto Garca Alix, facemos unha recompilacin de autorretratos que mozos e mozas annimos se fixeron disparando a cmara contra o espello e logo subiron a internet. Hainos espidos, semiespidos, en grupo, en parella... e son todos moi fermosos, con sorprendentes recursos. Estamos a crear unha xeracin de narcisos, tras a sociedade do espectculo que bautizou Guy Debord, veu a sociedade voyeur, e agora as das fixeron as paces en internet. Soben as sas imaxes, por narcisismo ou para buscar un ligue, e crean un escaparate de desexos colectivos no que hai que estar. Baixan pelculas ou msica, pero soben fotos para lucir tipio. A eleccin dos termos subir e baixar interesante, por certo, case simbolizan un ceo virtual.
Un ceo dixital no que agora reinan os videoxogos... Como valora esas prcticas?

Hai xa varios festivais de cine feito con cmaras de mbiles. O abano da cultura abriuse grazas s tecnoloxas baratas. Alberto Machada dixo nos anos 50 que chegara un da en que as cmaras de cine seran como os bolgrafos. Pois ese da xa chegou, pero, de novo, hai que manter un criterio. O talento est desigualmente repartido. Umberto Eco dixo que xa no Paleoltico haba un que era mis habilidoso que os outros en cazar cabalos e tia mis mulleres, as que non hai que sorprenderse.
Habera que cambiar os dereitos de autor neste contexto?

Na Wikipedia, ata hai pouco, se entrabas na web Romn Gubern, que est al como moitas outras, dica: Atribeselle a invencin dun trabalinguas que foi traducido a 70 idiomas. Trtase dun disparate extraordinario, que non sei quen puxo e que tivo unha consecuencia. Este vern fun Universidade de Bos Aires, e a profesora que me presentou, que naturalmente lera a Wikipedia para documentarse, dixo: O seor Gubern ten a sa obra traducida a mis de 70 idiomas. Ben, que che vou contar.
Pode ter remedio ese problema?

CATRO DATOS Roman Gubern

doutor en Dereito e catedrtico emrito de Comunicacin Audiovisual pola Autnoma de Barcelona, investigador, escritor, ensasta, crtico, guionista e, en xeral, un dos maiores expertos mundiais en cultura audiovisual. Proba do seu talle intelectual son as sas decenas de libros, entre os que se poden citar El origen del miedo (1978), La imagen pornogrfica y otras perversiones pticas (1968), ou El discurso del cmic (1972).

Lembro ese caso famoso... Letizia Ortiz, antes de ser princesa de Asturias, traballou en Mxico e aparentemente posou espida para un pintor cubano, e unha desas imaxes acabou por ser portada dun disco. Foi un pequeno escndalo e a embaixada de Espaa en Mxico mercou eses cadros, cos teus cartos e cos meus, que agora estarn ben tapados e agochados nun soto. Pero non caeron en que a pintura non veridicional, e que ese pintor puidera simplemente ter soado co espido de Letizia. Pero se non mentiu, a princesa ten un busto moi xereneroso.
Porn, houbo casos mis serios...

Si, se hai uns criterios externos que nos indiquen a fiabilidade dun texto, uns lderes de opinin que indiquen o que til, relevante e no-

A revista Time publicou unha foto dun afroamericano, que era o malo da pelcula, e para deixalo claro

Si, son xa a industria mis lucrativa da macroprovincia do audiovisual, na que tamn estn o cine, a televisin, as videocreacins, os GPS... Por iso directores como Spielberg ou Tarantino estn xa a desear videoxogos, que non deixan de ser un cine interactivo e participativo. E son tamn un dos mellores exemplos da intermedialidade, porque moitas veces se nutren de novelas, pelculas ou cmics. As, O seor dos aneis foi primeiro libro, logo pelculas e logo videoxogo,

A ministra de Cultura quixo solventar este asunto cunha frase brillante pero un pouco baleira, dixo que no fondo todos somos internautas, pero non deixou claro que pasa na prctica. Eu son autor, e sei que hai varios libros meus na rede, escaneados sen o meu permiso, seino porque os atopei. Por unha parte agradable, porque significa que houbo quen atopou relevante o libro, pero logo pensas que algo que ests a deixar de cobrar. Eu, por sorte, teo unha economa saneada pero senn, estara ben fodido. En todo caso, non ten solucin doada, porque a psicoloxa do usuario determina que todo o que est dispoible posible, e xa se d como habitual toda esa oferta falsamente gratuta de cine e msica.
Pero unha oferta que tamn tivo riscos positivos, non?

Tivo un interesante, que a facilidade de baixar msica revalorizou o concerto en vivo. un evento nico, de verdade, tridimensional, o que Walter Benjamin chamara un feito aurtico, no que a calor humana conta tanto como a msica. Os comebacks de Madonna e outros proban que a msica en directo volve ser carismtica, como a misa na igrexa.
n

10 I NOS

XORNAL DE GALICIA 26 DE SETEMBRO DE 2009

XDG

Unha imaxe do lme de Miguel Gomes

Agosto, o mes onde todo pode ser posbel

A cinta do director luso Miguel Gomes Aquele querido ms de agosto vn de editarse en DVD en Portugal. O autor fai un estimulante dilogo entre o documental e a ccin nun discurso metacinematogrco, co cine dentro do cine
CineCrtica
MIGUEL CASTELO GALICIA

cine portugus ofrece con frecuencia gratas sorpresas, que desde esta outra banda convn non ignorar. Tal o caso de Aquele querido ms de agosto (2008), segunda longametraxe de Miguel Gomes (1972), un lme singular que ao recoecemento do Festival Internacional de Cine de Bos Aires vn de engadir recentemente o premio mellor ta no Filminho encontro fronteirizo para o desenvolvemento das cinematografas das das beiras. As mesmo, o CGAI clausurou a primeira parte da programacin do presente ano cun ciclo sobre a sa obra e que contou coa presenza do director na derradeira xornada para manter un coloquio co pblico. Na sa xnese, parte Miguel Gomes da seguinte proposta: contar unha historia actual, en clave de melodrama, na que a estraamente misteriosa desaparicin dunha muller deixa conmocionado o seu marido, at o punto de que ao centrar o seu afecto na filla de ambos acaba nacendo entre eles unha relacin patolxica de mutua dependencia; situacin que vai ser alterada coa presenza de familiares emigrados que chegan, como cada ano, ao lugar de orixe para pasar as ferias de agosto.

Con este argumento tan familiar para ns desenvolvido, o correspondente equipo e unhas establecidas condicins de producin, arrinca a rodaxe. Mais o proceso da producin audiovisual tan frxil como unha longa ringleira de chas de domin erguidas en vertical, prximas unhas das outras: a cada da primeira promove o consecutivo derrubamento do resto, e presntanse continxencias que botan por terra o plan de traballo. Porn o realizador, apoiado polo seu equipo, decide continuar, incorporando, en feliz idea, diversas dramatizacins en clave pardica sobre os citados atrancos, amn de ir lmando as diversas manifestacins nesta poca estival: as festas, as celebracins relixiosas, as orquestras das verbenas, a chegada dos visitantes peridicos e ocasionais, os baos no ro, o sistema de prevencin dos incendios forestais, o funcionamento dun xornal de edicin local de grande repercusin nas colonias de emigrantes do lugar, unha pequena emisora de radio, certos sucesos acontecidos e anda vixentes ou que se van producindo no decurso de lmacin, proceso no que mesmo se arbitra unha proba de reparticin para a escolla de intrpretes locais que habern intervir tamn na parte especca da ccin. Entre as moitas denicins que lle poden acaer a un lme tan indenbel como Aquele querido ms de agosto non resulta desatinada a

de musical. Un lme musical, na mellor tradicin do xnero, onde a msica, lonxe de paralizar o relato, axdao a progresar. Nunca externa ao relato, a msica xoga un permanente papel dramtico, combinando as sas mis variadas funcins, desde describir e subliar a ser elemento narrativo de seu. Interpretada principalmente polas orquestras das festas, bandas e outras agrupacins populares da contorna, mostradas no lme, a msica constite as mesmo unha emotiva homenaxe tanto tradicin como s manifestacins mis actuais do xnero, representado neste segundo caso por grupos con menos medios que os dos nosos equivalentes coecidos, pero con maior creatividade. E mis al de que o coecemento das letras das cancins sexa previo ou se produza na rodaxe, estas ocupan sempre o lugar oportuno, establecendo unha estreita relacin co relato. Outro tanto acontece entre o espazo sonoro e o visual, un dos logros do lme, onde o son adoita adiantar a transicin entre un segmento narrativo visual e outro, as mis das veces distantes, producindo un estimulante dilogo. As mesmo, con maior ou menor protagonismo, os membros do equipo e os intrpretes escollidos integran o homoxneo elenco que, merc a un ecaz labor de direccin de actores, d como resultado personaxes de grande entidade e verosimilitude.

FILME MUSICAL

Entre as moitas definicins para unha fita tan indefinbel queda ben o de musical, na mellor tradicin do xnero

AQUELE QUERIDO MS DE AGOSTO Director: Miguel Gomes Reparto: Snia Bandeira, Fbio Oliveira, Joaquim Carvalho, Manuel Soares Portugal, 2008. 150 minutos

Con todos estes materiais, Miguel Gomes organiza o seu lme, primeiramente na mesma toma de vistas, convertendo a rodaxe no proceso de revelacin da historia, e posteriormente na montaxe. O resultado un sutil e complexo, que non complicado, relato no que documental e ccin interactan, ao xeito dun exacto mecanismo de reloxera. Na sa estrutura librrima, na que nada queda ao chou, resulta apaixonante contemplar as medidas transicins do documental cara ccin e o maxistral atrevemento da ruptura de toda convencin narrativa coa suspensin de segmentos ccionais que se retoman posteriormente, logo de ter introducido no medio segmentos de cerne documental. Delicada consideracin esta, tendo en conta que a operacin de denir a fronteira entre as das modalidades de posta en escena presntase, aqu, complicada mesmo para o espectador mis adestrado, o que se revela como outra das grandes virtudes do lme. Un estimulante dilogo entre documental e ccin, o cine dentro do cine, un lme musical, unha historia de amor mediatizada polas sombras do pasado, o retrato dunha pequena localidade portuguesa do interior nas festas do vern Todo isto e mis ofrece unha crnica de reencontros e novos encontros em os dias feriados calor do vero, onde todo, mesmo a saudade, semella ser posbel.

XORNAL DE GALICIA 26 de setembro de 2009

nos I 11

Os obxectos cotins, de dous en dous, son poesa no seu lente

o fotgrafo Chema Madoz rene 300 instantneas de vinte anos de traballo no libro obras Maestras, onde xoga coas posibilidades das cousas do da a da
chemA mAdoZ

Antonio doate

rexin
O mar deprmeme. Por que? demasiado grande. Teste que comparar sempre coas cousas? Para Esteve Farrs, de Rockdelux, Chorando aprndese (Foehn Records, 2009) , tamn, demasiado grande. Aconsella a Emilio Jos que se deixe de dispersin e acoute esas cancins redondas que, pensa, leva dentro. Algo semellante pensei eu, s primeiras escoitas. Demasiado, demasiado Emilio Jos. Un dobre disco, moitsimas cancins, polidricas, e ata o envoltorio do cd deseado por el. Hai toda unha liaxe de pensamento que se basea na concrecin. Liberdade, pero sobre todo concrecin, dica Lenin. O concreto, o pequeno, o sensato, o serio, o humilde. Parellas de significantes atados como elos na cadea do bo gusto. Afortunadamente, Emilio sabe saltear esta cosmogona burguesa. O disco percorre simultaneamente autoestradas xerais, camios forestais, centros histricos e comerciais, praias fluviais e ocanos; fle entre o elegante e o ordinario, a megalomana e a alcoba, o enciclopdico e o tradicional. Un ancho de banda descomunal, unha radiografa cranial inabarcable. Hai toda unha tradicin de discos alucinados e excesivos. O onte rock, desde sempre,

fotografaLibro
redaccin gAliciA

obra do fotgrafo Chema Madoz inconfundible pola sa temtica, escarba no mundo cotin para extraer obxectos simples que el transforma coa sa cmara en autnticas pezas cargadas de poesa que cobran outro significado, como amosa o libro Obras maestras. Editado por La Fbrica, a obra de gran formato rene 300 fotografas desde os anos 90 ata a actualidade, e abre unha coleccin bianual que a editorial quere dedicarlles aos grandes fotgrafos espaoles. Madoz, nacido en Madrid en 1958, confesa a sa satisfaccin por ser o elixido para abrir esta coleccin cun libro destas caractersticas, de gran formato e de calidade moi coidada, pero que, ademais, lle serviu como un exercicio de repaso para organizar as imaxes de todos estes anos na sa cabeza. O Premio Nacional de Fotografa en 2000 e Premio PhotoEspaa no mesmo ano, ao comezo da sa traxectoria, nos anos 80, interesouse pola persoa, pero fxoo nun momento en que todos os artistas coincidan no mesmo suxeito, polo que o resultado non lle achegaba nada moi interesante. O paso seguinte foi fixar a mirada en elementos que nos rodean da a da. Empecei nos anos 90 comenta e foi unha reaccin inmediata o feito de traballar sobre aquilo que estaba na mia contorna, na mia vivenda. E neste caso, si atopou o seu camio: Aquilo conta si tia un sentido especial. Producase un salto nese obxecto ao manipulalo e a travs da cmara alcanzaba un status diferente, explica Madoz. Gstalle recordar paso a paso a evolucin que da sa obra nestes ltimos anos e que, anda que nun primeiro golpe de vista pode resultar inapreciable, resulta evidente ao seguir as pxinas do libro. As, o fotgrafo foi ampliando o abano de obxectos para fotografar e foi cambiando as formas de manipulacin dos mesmos. Foi derivando cara a un traballo mis prximo s instalacins e cun carcter potico. Desde entn, Madoz rene dous elementos para descubrir

hAi Anos Acuouse A etiquetA Agropop. tentAbA AtrApAr ese lApso entre o vernculo e o internAcionAl. AtA hoxe non tivo mAnifestAcin dignA
O fotgrafo Chema Madoz converte os obxectos da vida coti en autnticas pezas poticas

Chema Madoz

lA fbricA Publicarase no mes de abril de 2010

OPInIn

Obras maestras

como salta a fasca, a tensin entre ambos obxectos e, en fin, xogar e indagar sobre todas as posibilidades que ofrezan. O feito de que Chema Madoz centre a sa obra nos obxectos non significa en absoluto que as sas fotografas se poidan comparar con bodegns ou naturezas mortas. E el mesmo ratifcao: Eu traballo desde unha perspectiva distinta, por iso as mias obras provocan resonancias positivas mis amplas que o que provoca un bodegn. O branco e negro a segunda constante na obra de Madoz, quen nunca quixo optar pola cor, pois considera que toda esa paleta de grises que utiliza ideal para as sas obras. A cor conta ten unha relacin directa coa realidade. Mentres que o branco e negro sempre unha representacin mis evidente. E as fotografas son reelaboraciones da realidade. De todo o que sobre el escribiron, afgao que falen do seu compoente potico. Pero non cando se refiren s sas fotos como retratos de obxectos imposibles ou falan dos pequenos chistes que intenta crear, cando Chema Madoz ten claro que iso algo que conscientemente tratei de evitar. O artista confirma que leva a sa profesin cunha sensacin de luxo ao gaarse a vida co que goza.
n

quere tolos. Anhela esas voces libertarias, asilvestradas, indmitas. Ecos doutro mundo, extico ao da a da. Pero tamn precisa afinidade e cercana. Identificarse co autor, pensar que iso case o podera ter feito el. Se se decidise a deixarse ver. imposible pensar en facer algo parecido a Chorando aprndese. Non hai frmula. Hai anos acuouse a etiqueta agropop. Tentaba atrapar ese lapso entre o vernculo e o internacional. Ata hoxe non tivo manifestacin digna. Este disco ten esa impronta fundacional, de fito. Esa mesma capacidade esquecida desde Os Resentidos. Non s non hai seguidismo espaol, nin sequera mundial. Vai por diante e por atrs, . Unha especie de ttem conciliador, pangalaico. Capaz de aglutinar ese dial que transita entre Nadadora e O Leo i Arremecaghona!!, s veces soa a uns Facto Delaf con dor de moas, outras divisamos a Van Dyke Parks e High Llamas de rebaixas en Roberto Verino, ou interceptamos un chat entre Gang Starr e Prez Prado. Conceptualmente, ese grao magmtico de The Avalanches. Unha catedral de samplers, un malabarismo que podera ter desembocado en lume fatuo, se non fose porque non afoga a voz que narra, repleta de reivindicacins. Porque aqu, baixo ese enxame, dinse cousas, e non precisamente cmodas. Rabia provinciana vehiculada de tal xeito que desactiva calquera utilidade poltica. Nunha primeira lectura, abundantes espasmos de independentismo. Gracietas, sarcasmo por milleiros, tedio e angustia insular. Pero o zoom vaise pechando: de Galiza a Ourense, de Ourense a Quins. As ata o seu propio cuarto. Benvido Repblica Independiente da ta casa. Vivo aqu, no cu do mundo. Pero sei que significa Gus Van Sant, e edtame Foehn, de Barcelona, e podera poer o estatuto crtico aos meus ps. E a mido penso que non hai chica o suficientemente lista para min.
l

Antonio doate escritor e vn de publicar a sa primeira novela, la paz social (caballo de troya, 2009).

12 I NOS

XORNAL DE GALICIA 26 DE SETEMBRO DE 2009

As curvas dos 60: Crepax, Culvelier, Forest e Peellaert

O Palacio de Belas Artes de Bruxelas amosa os traballos dos grandes mestres do cmic ertico en Europa
aberta ao pblico at o vindeiro da 3 de xaneiro son Barbarella, Valentina, Pravda e Emmanuelle, entre outras heronas elevadas categora de mitos erticos por varias xeracins de lectores. En plena ebulicin creativa e metamorfose social, o italiano Crepax, o francs Forest e os belgas Peellaert e Cuvelier desterraron os tabs da novena arte para expandir as sas posibilidades creativas e chegar a interpelar un pblico exclusivamente maior de idade. As sas obras modificaron a evolucin do cmic non s para dirixilo a un pblico adulto, senn para facelo adulto en si mesmo, dixo o comisario da exposicin, Pierre Sterckxx, nunha rolda de prensa. Desde un punto de vista sempre masculino dado que
J-C FOREST

GUIDO CREPAX

CmicExposicin
ANTONIO HERMOSN BRUXELAS

rte pop, revolucin sexual e psicodelia. Dese cctel explosivo beberon os autores Guido Crepax, Jean-Claude Forest, Guy Peellaert e Paul Cuvelier para crear o cmic ertico nos anos 60, protagonista da mostra Sexties, que inaugurou esta semana o Palacio de Belas Artes de Bruxelas. A exposicin rene por vez primeira un centenar de orixinais, debuxos, esculturas, proxeccins e ampliacins de vietas a gran escala que retratan esa poca na que o cmic deixou atrs a sa infancia e fxose adulto. Pero as verdadeiras estrelas de Sexties

Unha das famosas mulleres de Crepax

BARBARELLA, Valentina, Pravda ou Emmanuelle son as protagonistas desta mostra de cando o cmic se fixo adulto SE ALGUN cualifica un destes catro autores como porno que non entendeu nada, di o comisario Pierre Streckxx

Un xogo de voyeurismo de Jean Claude Forest

os catro autores son homes, as vietas expostas inclen espidos explcitos, escenas lsbicas, sexo con animais e robots, voyeurismo e mesmo masoquismo, pero sen chegar a traspasar a lia que separa o erotismo da pornografa. Se algun cualica un destes catro autores de pornogrco, que non comprendeu nada. Os seus debuxos atrasan a satisfaccin, ao contrario que o cinema ou a fotografa porno, que mostran directamente o obxecto de desexo, a rmou o comisario, crtico de arte e experto en cmics. O gran mestre da historieta ertica Guido Crepax (1933-2003), quen tivo unha producin mis abundante, atreveuse con contidos de mis alta voltaxe como o sadomasoquismo, e que ocupa un dos espazos mis destacados nesta atrevida exposicin.
SURREALISMO ERTICO. Crepax creou en 1965 o personaxe de Valentina, unha fotgrafa inspirada na actriz de cinema mudo Louise Brooks, e revolucionou a historia do cmic coa sa narrativa baseada en ash-backs, alucinacins e delirantes fantasas sexuais, o surrealismo ertico. Co seu elegante trazo en branco e negro, Crepax adaptou mis tarde grandes clsicos da literatura ertica como Histoire dO?, Emmanuelle ou Justine, tamn presentes na exposicin. Jean-Claude Forest (1930-1988) abriulle camio ao cmic ertico de ciencia ccin en 1962 con Barbarella, encarnacin da muller moderna baseada no fsico de Brigitte Bardot e interpretada posteriormente no cinema por Jane Fonda, nunha coecida cinta de serie B. As obras de Forest culti-

varon a partes iguais escndalo social e xito editorial, grazas ao debuxo sensual e a enxeosos argumentos que evocaban utopas angustiosas, monstruosas e robticas, segundo o comisario. Paul Cuvelier (1923-1978), pola contra, retrocedeu arte clsica para inspirar os seus cmics, poboados por amazonas, gladiadores ou personaxes mitolxicos como minotauros e demis criaturas estravagantes. Cuvelier, do que se expoen case tantos ferros orixinais como debuxos e bosquexos a carboncillo, o autor de mis calidade artstica da mostra, e segundo Pierre Sterckxx, a sa tcnica de debuxo do corpo humano alcanza un nivel de perfeccin similar ao de Rafael ou ao de Auguste Dominique Ingres. Guy Peellaert (1934-2008), por ltimo, prodigouse pouco na historieta s creou das series, Jodelle e Pravda, iconas da esttica psicodlica e presentes na exposicin, e dedicouse posteriormente pintura e as belas artes. Este polifactico artista belga o responsable de portadas de discos lendarios como Its Only Rock and Roll, dos Rolling Stones, ou Diamond Dogs, de David Bowie; e de carteis de pelculas de culto como Taxi Driver dirixida por Martin Scorsese ou Pars, Texas obra de Wim Wenders. At a data nunca se reuniron os traballos deste catro autores nin se organizou unha exposicin deste tipo, segundo Sterckxx. S unha cidade como Bruxelas, que en 2009 celebra o Ano do Cmic, poda acoller no seu Palacio de Belas Artes unha mostra sobre cmic ertico e empapelar as sas ras con provocadores carteis para promocionala.

XORNAL DE GALICIA 26 DE SETEMBRO DE 2009

NOS I 13

Gua para iniciarse na maxia que se agocha nos obxectos cotins

A galega Emma Ros debuta no mercado estadounidense con esta obra guionizada por Michael Allan Nelson e debedora de Hellblazer
CmicCrtica
CLAUDIA NEIRA GALICIA

A presentacin de Lucifer no Hexed nmero 1

on Hexed, o debut da galega Emma Ros no mercado estadounidense, un ten un pouco a sensacin de estar lendo unha das boas historias de Hellblazer, esa cabeceira creada para acoller un dos magos mis carismticos da historia do cmic, John Constantine. Os dous abordan un mundo contemporneo no que a maxia unha maxia escura, tentadora e sobre todo moi perigosa prere canalizarse a travs de obxectos comns, desde retretes ata bonecos de peluxe, e onde as loitas polo poder mstico sempre deixan un rastro de cadveres ao seu paso. Tamn se poden ver semellanzas entre os seus protagonistas, ambos personaxes atormentados por episodios funestos do seu pasado, para John Constantine en Newcastle e para a protagonista de Hexed en Massachusetts, e incluso no emprego da narracin dos seus pensamentos en primeira persoa mentres a accin se desenvolve no debuxo. Pero o xogo de parecidos entre os dous remata a. Luci Jennifer Inacio das Neves, alias Lucifer, unha fermosa e mida ladroa de obxectos mxicos, non tan egosta nin inmoral como o mago creado por Alan Moo-

re. O guionista de Hexed, Michael Alan Nelson, dotouna dunha fonda humanidade, o que non lle impide ser arrogante e extremadamente violenta cos seus inimigos, e especialmente cos que ameazan con facerlle dano a aqueles que lle importan. Lograr transmitir as emocins contraditorias s que se enfronta o personaxe, a tensin, a impotencia, a furia ou o medo, un mrito que lle hai que atribur especialmente ao debuxo de

AS CORES da brasileira Cris Peter e o ben que visten os personaxes afasta a obra da esttica gris e opresiva do terror
Emma Ros, que cos seus xogos de primeiros planos consegue dotar de pleno signicado nas sas pxinas frase unha ollada vale mis que mil palabras. Pero nos momentos de accin, que xeralmente son tamn os mis violentos, onde a galega demostra todas as sas capacidades. Nun cmic no que se ve como mellora pxina a pxina, Emma Ros deixa claro que ten un dominio do movemento capaz de facer que resulte case natural que Lucifer golpee cunha patada de capoeira a un matn que lle saca mis dunha cabeza, ou de manter unha boa uidez narrativa durante

seis pxinas nas que o nico que se nos mostra unha rapaza en roupa interior mergullndose nos estraos dominios acuticos dun demo co que, por suposto, acabar tendo un encontro case fatal. No deseo de personaxes destaca especialmente a Hetaira, un ser sobrenatural clave no pasado, o presente e o futuro de Lucifer que Alan Nelson rescatou da saga Fall of Cthulhu, onde ambas apareceron por primeira vez. A nova imaxe que Emma Ros lle deu, con esa estatura anormalmente alta, con eses dedos e unllas longusimas que se dobran de forma antinatural e con eses ollos de lume, deixan claro que a Hetaira terrorca, pero as sas roupas, o seu cabelo e os seus movementos teen tamn algo de sedutor. Porque non hai que esquecer que Hexed un cmic de terror, anda que as luminosas cores que emprega a brasileira Cris Peter e o ben que visten os personaxes sobre todo os sicarios do malvado Dietrich, entre os que estou convencida de que Emma meteu un dobre de pelo curto de Ginjiro, personaxe de A Prueba de Balas nos afasten da esttica gris e opresiva tan propia do xnero. Con todo, na historia hai vinganza, violencia, dilogos deses nos que se miden os egos, algn momento para o humor e unha posibilidade aberta de redencin que che deixa con ganas de ler

HEXED M.A. Nelson / E. Ros

EL PATITO EDITORIAL, 2009 104 pxinas. Cor 16,00 euros

mis cousas sobre Lucifer e o estrao mundo que a rodea. El Patito Editorial tivo o bo acerto de sacar o cmic este vern nunha dobre edicin en galego e casteln. A primeira con portada cudrupla recompilando as capas orixinais de Emma Ros, e a segunda coa cuberta que Paul Pope debuxou para o tomo en tapa dura da edicin estadounidense. A nica pga que polo prezo que lle puxeron en Espaa, ben podan telo sacado en carton.

CmicNovidades

Pluto n03 Naoki Urasawa / Osamu Tezuka

PLANETA, 2009 192 pxinas 7,95 euros

Gentleman Jim Raymond Briggs

ASTIBERRI, 2009 32 pxinas 12 euros

Northlanders n1: El regreso de Sven B. Wood/D. Gianfelice

PLANETA, 2009 200 pxinas 15,95 euros

Rosalie Blum: 1. Una sensacin conocida Camille Jourdy

LA CPULA, 2009 132 pxinas 18 euros

Antikamasutra. Manual de uso para personas normales Mazaurette/de Pins

DIBBUKS, 2009 72 pxinas 14 euros

Terceira entrega da nova obra do creador de Monsters e 20th Century Boys na que rescata personaxes do mestre do manga Osamu Tezuka.

O autor de Cuando el viento sopla narra a historia dun limpador de aseos que soa con dedicarse a un ocio de mis emocin como soldado, un camio nada doado.

O viquingo Sven regresa sa casa en Orkney para reclamar a sa herdanza, nunha nova aposta de Vrtigo da man do escritor de DMZ.

Primeiro libro da triloxa onde Jourdy realiza unha crnica tenra e irnica sobre os depresivos das aburridas vilas de provincias.

Denuncia dos modelos de conduta que lle impiden xente facer o amor como queira, rearmando a nosa identidade individual.

14 I NOS

XORNAL DE GALICIA 26 DE SETEMBRO DE 2009

La Bien

Querida

msico
XDG

Son tan indie como Mara Dolores Pradera

A autora de Romancero, que acta esta noite na Corua, dbello todo a internet: sen a promocin da rede non estara entre as sorpresas discogrcas do ano MsicaEntrevista
IAGO MARTNEZ GALICIA

Ana Fernndez-Villaverde mercou unha guitarra, aprendeu a tocala nun mes de agosto e converteuse en La Bien Querida

s veces un gran impulso, como dica Ken Kesey, e s veces todo o contrario. O caso de Ana FernndezVillaverde, alias La Bien Querida, ten un pouco das das cousas. Un substrato elementalsimo de cancins e unha producin intelixente e debidamente gamberra. O resultado, Romancero (Elephant, 2009), un dos discos do ano. A cita, esta noite, s dez, en ExpoCorua.
Que teen que ver Joe Crepsculo e Julio Iglesias, ademais de soar durante a gravacin de Romancero?

MAINSTREAM A min intersanme moitas cousas. Todos os grupos que fan msica teen polo menos unha cancin boa

Non o sei, porque a Julio Iglesias non o coezo persoalmente e a Joe Crepsculo si. A el gstanlle as cancins que fan os que lle escriben as cancins a Julio Iglesias. As composicins sinxelas e directas que lle chegan xente normal.
Que puxo David Rodrguez (Beef, La Estrella de David) no disco?

DE MYSPACE AO CEO Unha maqueta, un

disco e moitos amigos. A La Bien Querida animouna Jota, de Los Planetas, a sar do armario e botarse a compoer. Antonio Luque, santo e cabeza de Seor Chinarro, deuna a coecer no seu blog. E para o disco, amais dos coros de Joe Crepsculo e a Orquesta Arab de Barcelona, contou con David Rodrguez (Beef) na producin. Flamenco, msica rabe, rancheras e techno nun debut que comparan co 69 Love Songs de The Magnetic Fields.

zas. Cntraste en gustarlles aos demais e bloquaste. Sei que en certos ambientes saben de La Bien Querida, pero logo vou a Bilbao, de onde eu son, e non me coece ningun.
un alivio?

Moitsimo. Ese toque especial que ten. Romancero non sera Romancero sen el. Por iso quixen que xese a producin. Parecame unha persoa moi creativa que lles poda achegar algo mis s cancins, outra visin, pero sen pasarse. Quera a David no meu disco, non soar como Beef.
Que lle debe a myspace?

Non, dme moita rabia! [Ri]

Como se sabe se un disco bo?

Pois non, non, nada malos. O de Antonio Luque foi unha gozada. Non o coeca, presentoumo Jota un da de festa. Fomos mia casa, ensineille as cancins, encantronlle e empezou a falar delas no seu blog. Iso axudoume moito, fxome mis coecida e estoulle moi agradecida.
Son ttems do indie, pero a La Bien Querida iso xa non lle interesa. Relevo xeracional ou esgotamento?

Se escoitaches moita msica, sabes cando un disco bo. Eu, cando rematamos as mesturas de Romancero, sabao. Logo hai das opcins, que guste ou que non guste.
Funcionan sempre os bos discos?

Todo. Eu nunca lle enviei a mia maqueta a ningun, a ningn selo, a ningunha revista, pero foi colgala e empezar a recibir peticins.
D vertixe medrar tan axia?

Creo que non. Doutro xeito, nunca teramos que reivindicar algns. S unha garanta para un mesmo, anda que logo non chegues a ningun.
Antonio Luque, de Seor Chinarro, Jota de Los Planetas... Non son malos amigos para iniciarse na msica!

Non que non me interese o indie, pero estou aberta a moitas outras cousas. Psalle a todo o mundo. Con relacin aos anos noventa, somos moito mis abertos. A min intersanme tamn o mainstream e a msica popular. Todos os grupos teen polo menos unha cancin boa.
A Seor Chinarro, por exemplo, xa non lle proe meter unha habanera ou un bolero. Hai menos complexos? Pois claro, pero sera absurdo que fose

doutro xeito. Todo est na msica popular, na tradicin. Picasso foi buscar cousas s mscaras africanas, e na msica ten que ser igual. Hai que pescudar na raz e deixarse de tonteras. Antes non podas confesar que che gustase Julio Iglesias, e agora si. Esa evolucin vese na propia discografa de Seor Chinarro. Pasou do indie mis indie, cando nin sequera se lle entendan as letras, a facer cancins con maisculas como as pode facer Serrat.
Incluso entre o pblico indie, se que anda existe tal cousa?

Si e non, porque non sigo o que din nin o que publican sobre min. Se ests pendente das crticas, non avan-

Ser indie facer o que a un lle d a gana. O outro da, na furgoneta, escoitei unha entrevista de Mara Dolores Pradera que me encantou. Leva oitenta anos facendo msica e non creo que ningun lle diga xa o que ten que facer, as que debe ser indie. Pois eu igual: son tan indie como Mara Dolores Pradera.

XORNAL DE GALICIA 26 DE SETEMBRO DE 2009

NOS I 15

Sesin de hipnose con Hope Sandoval

Through The Devil Softly o segundo disco co seu nome da cantante de Mazzy Star, que volve dun delongado retiro
MsicaCrtica
CARLOS BARREIRO GALICIA

ai oito anos, a artista norteamericana arrincou unha aventura como solista asociada con e Warm Inventions, realmente un seudnimo tralo que se agocha Colm Cosg, o batera de My Bloody Valentine. A xestacin do cuarto disco de Mazzy Star, o grupo que comparte con David Roback, non daba avanzado, e con este movemento a californiana semellaba que quera darlle entidade a unha carreira musical que por entn xa tia momentos memorables, pero que por mor dese ritmo creativo lento nunca foi mis al de ser un manxar para catro padais exquisitos. O certo que dende Bavarian Fruit Bread (Rough Trade, 2001) non voltamos a ter novas sobre a sa voz felina e narctica, ags polas sas achegas en traballos de Air, Richard X, Espers, Death In Vegas, Chemical Brothers ou Bert Jansch. O seu esvaecemento non xo outra cousa que aumentar a expectacin cando a comezos de xullo anunciou a sada deste rough The Devil Softly (Rough Trade,

2009), o regreso dunha gran intrprete que para o mundo cos seus murmurios. Hai voces que explotan a axilidade, que tiran de potencia e que chegan aos extremos para conmover. Non o caso de Sandoval, que canta ensimesmada e hipnotiza coa sa textura feble e cunhas letras que parece que se dilen no aire. Neste disco gravado no norte de California e no condado de Wickled, en Irlanda, Sandoval volve otar entre exercicios de folk de dixestin lixeira, cortes minimalistas e arranxos con carcter experimental deseados por Cosig, home orquestra que toca practicamente todos os instrumentos e que se encarga tamn de toda a producin. Todo xira ao seu redor, como de costume, pero desta vez o son mis escuro e sorprenden certas composicins envelenadas.
TAMN HAI PESADELOS. Pasamos case sen nos deter por Blanchard un single de adianto obvio que nos xo pensar nun disco continuista e Lady Jessica And Sam, que parece sacada do repertorio de Mazzy Star, e atopamos decontado outros temas como For e Rest Of Your Life ou Sets e Blaze, cun son trxico, por momentos claustrofbico, que pase-

XDG

Hope Sandoval volve ao estudio en compaa de Colm Cosg, o batera de My Bloody Valentine

Through The Devil Softly

Hope Sandoval & The Warm Inventions
RCA, 2009 CD 15 euros

niamente se vai tensando. Non o ton dominante deste traballo, no que seguen destacando as atmosferas pastorais e brumosas e a placidez. Pero chama a atencin que no seu mundo inzado de soos, postais paradisiacas e sentimentos idealizados, agora tamn caben os pesadelos. Por outra banda, as letras son mis crpticas que as que contia Bavarian Fruit Bread. As sas historias volvronse agora msti-

cas e enigmticas. En de nitiva, rough e Devil Softly Hope Sandoval nunha versin de si mesma mis misteriosa, coa que abre o apetito para un disco de Mazzy Star que leva dezaseis anos atascado, pero que parece que est mis preto. Nunha entrevista recente con rmou que estaba case rematado. Ademais en breve vermola colaborando no novo traballo de Massive Attack, que vai sar o prximo inverno.

MsicaNovidades

O gusto mutante de dous europeos en Nova York cumpre trinta anos

York atrados por esa escea musical que dinamizaba a vida cultural da cidade a nais dos setenta. Co seu traballo demostraron que a pista de baile do Paradise Garage non estaba tan lonxe do CBGB, ou que o paso que separaba o glamour da cotra non eran tan grande como se cra. Peneiraron o underground para atopar estrelas disco como Cristina; deron proxeccin a axitadores como Suicide ou James White e miraron cara ao Caribe como banco de ideas para a msica de baile con Lizzy Mercier Descloux ou Kid Creole. Este recompilatorio que celebra os trinta anos do selo rene unha seleccin de temas que ilustran o seu gusto mutante e a sa obsesin por abrir un novo camio para o pop con cada referencia. C. Barreiro

CONTACT Keith Rowe Sachiko M ERSTWHILE, 2009 CD 21 euros

Frxil e mnima, pero nada amable

EAI. Serie de improvisacins entre dous dos referentes da vangarda sonora actual. Sachiko M emitindo tons de proba dun sampler, e friccionando un micrfono de contacto dotando as de matices un traballo que acostuma a ser mis monocromtico. Doutra banda, K. Rowe (AMM) contina a profundar nas posibilidades da guitarra preparada, coa que leva a traballar ao redor de 40 anos. Msica liberada de ataduras formais, rtmicas, narrativas para ficar sendo soamente msica. Unha construcin ilimitada, onde o pracer non est na obra final, senn na exploracin das

ZE 30: Ze Records Story 1979-2009 Varios autores STRUT, 2009 CD 15,50 euros

posibilidades dos instrumentos e a comunicacin xerada entre os intrpretes. Msica mnima e frxil, que a pesar da sa interpretacin delicada non , en absoluto, amable cos nosos odos. Un gran traballo de improvisacin electroacstica, onde se bota de menos algn factor que faga cambalear a solidez do xnero. fin e ao cabo, disto se trata a vangarda? Miguel Prado

ANIVERSARIO. A No Wave gabbase de rachar con todo o estabelecido e de non pisar o mesmo terreo mis dunha vez. Ese incoformismo foi a regra fundamental de traballo para Ze Records, o selo que montaron Michael Zilkha e Michel Esteban, un xornalista ingls e un deseador parisiense que chegaron a Nova

MILKY WAYS Joakim K7!, 2009 CD 15,95 euros

Efectivo e feble como un castelo de naipes

ELECTRNICA. A diferenza doutros produtores de electrnica, o francs Joakim Bouaziz necesita o formato lbum para desen-

volver a xeito a sa creatividade. Nun xnero no que a maiora dos artistas s pensan en cancins, o dono do selo Tigersushi organiza a sa msica como unha secuencia de composicins radicalmente opostas entre si. Se Monsters And Silly Songs (K7!, 2007) xa era un cctel complexo, este Milky Ways o mis dificil todava, construdo a partir de improvisacins cunha banda de formato rock atrs. Da disco music (Ad Me) ao drone metal (Back To Wilderness), e do euro beat (Spiders) ao kraut rock (Little Girl), pasando polo post punk (Fly Like An Apple) e o slow core (King Kong Is Dead). Un exercicio efectivo nas primeiras escoitas, pero feble como un castelo de naipes. Falta fluidez enlazando as cancins, un problema que xa se perciba no seu anterior traballo. Para a prxima, se quere facer algo de verdade arriscado, debera intentar meter todo este barullo de ideas nun nico corte. C.Barreiro

Xornal de Galicia

E isto tampouco
S U PL E M E N TO D E C U LT U R A

Algns dos artistas de Boston, retratados aqu por Nan Goldin hai trinta anos, renense en Santiago

S E T E M B R O D E 2 0 0 9. N M E R O 3 1