1

1. VER ELDE ETME YNTEMLER Veri, bir problemin zmne hizmet edebilecek her tr lm, deer, olgu ve bilgi olarak tanmlanr. Bunlar szl ve yazl ifadeler olabilecei gibi ekiller, resimler, eya, modeller, rakamlar ve semboller de olabilir. Veri tanmn aratrrken karmza bilgi kavram ortaya kmaktadr. Bilgi , bir srecin sonunda elde edilebilen bir kavramdr. Yani verinin ilenmi halidir. O halde bilgiye ulamada en temel kavram Veridir. Veriler, "ilenmemi kantlar" olarak aratrmann temel dayanan tekil ederler ve ilenerek anlam karmada, problemin zmn salayacak sonulara varmada kullanlrlar. Her bilimsel aratrma gemiteki bilgi birikimine dayanmak zorundadr. Gemiten aktarlan bilgi birikimi, aratrmacnn kullanaca veriler olmayp aratrma probleminin zmne yardm edici mahiyette olduunda veri olarak kullanlabilir. Veri Trleri Aratrmalarda kullanlan veriler, "olgusal veriler" ve "yargsal veriler" olmak zere iki grupta toplanmaktadr. Olgusal veriler: Aratrmacnn yorum ve deerlendirmesini gerektirmeyen, herkes tarafndan ayn ekilde deerlendirilebilen verilerdir. Daha ak bir ifadeyle kiisel yarglardan bamsz, zerinde herkesin anlaabilecei trden gereklerdir.(ya, cinsiyet, vb.) Yargsal veriler: Aratrmacnn yorumu ile veri nitelii kazanan, znel yarglarla tanmlanabilen verilerdir. Tembel, uyumlu, duygusal vb. gibi kiilik zellikleri bu verilere rnek gsterilebilir. Sosyal aratrmalarda sosyal davranlara ait deerlendirmeler de bu veri trne rnek olabilir.

Aratrmacnn toplam olduu verileri anlaml hale getirmek, verilerin iinde gizli kalm anlamlar meydana karabilmek iin eitli yollardan, istatistik yntemlerinden yararlanlmas gerekmektedir. Bu yollar, verileri szl olarak aklama, tablolar halinde gruplama, grafiklerle gsterme, eitli hesaplamalar yaparak istatistiksel deerler halinde belirtme ve betimleme ekilleridir. Verileri anlaml hale getirebilmek iin yaplacak ilerin banda onlar snflamak ve sonulan tablolar haline getirmek gelir. Bu tablolardan hangi tip verilere sahip olunduunu, bunlarn miktarlarn, dalm ekil ve zelliklerini grmek kolaylamaktadr. Bu yzden verilerin snflandrlmas byk nem tamaktadr. Nicel Veri : Bir deneyin saylabilir, llebilir zelliini veren verilerdir. Srekli nicel veri ve kesikli nicel veri olmak zere iki tr vardr. l) Srekli nicel veri: Ondalkl deerler alabilen nicel verilerdir. Boy uzunluu, kilo,vs..
2)Kesikli nicel veri: Saylarak elde edilen ve tam sayl deerlerdir. Nfus, renci says, hane halk says...

Nitel Veri : Bir denein niteliklerini belirten verilerdir. Eitim durumu, ev sahibi olup olmama, vs Nitel veriler iki gruba ayrlr.

Snflanabilen Nitel Veri: Birbirinden bamsz isim bildiren, kod ve numara ile gsterilebilen, snflara ayrlan verilerdir. Tatlar: kara, hava ve deniz tatlar, Sralanabilen Nitel Veri: Belirli bir miktar belirtmeyen, bir sra ya da dereceye gre elde edilen verilerdir. rencilerin baar durumu: pekiyi, iyi, orta Ordu rtbeleri: albay, yarbay, subay, astsubay , Veri Kaynaklar En genel biimiyle veri kaynaklar aadaki gibi gruplanabilir. nsanlar Belgeler Canl ve cansz teki varlklar ve kalntlar Kaynaklar ikiye ayrlr: Birincil veri kaynaklar: ncelenmekte olan olayn gerek tan tarafndan elde edilen veriler birincil verilerdir. rnein aratrmada anket yoluyla toplanan veriler, elde edili bakmndan birincil verilerdir. kincil veri kaynaklar: Birincil kaynaklardan oluturulmu veri kaynaklardr. rnek olarak herhangi bir konuda aratrma iin(genellikle sosyal bilimlerdeki aratrmalarda), aratrmac yazarlardan birinin o konu hakkndaki yaynlarndan elde edilen veriler ya da deprem aratrmalarn incelemek iin rasathaneden alnan depremlere ait veriler gsterilebilir. Birincil veri kaynaklar daha gvenilir olmas sebebiyle sk tercih edilen kaynak trdr. Fakat baz durumlarda ikincil kaynaklar daha yararl olabilmektedir. nk ikincil kaynaklar konunun pek ok kaynaktan alnm zeti biimindedir ve okuma ve zaman bakmndan ekonomiktirler. Ayrca daha anlalr olmalar nedeniylede baz durumlarda birincil kaynaklara tercih edilirler. rnein yabanc dil bilmeyen birinin yabanc bir eserin tercmesinden yararlanmas gibi. Veri Elde Etme Aralarnda ki lt lm, kullanlan l aletinden nemli oranda etkilenmektedir. Duyarl bir lme isteyen altn, duyarl bir teraziyi gerektirir. lme aleti ve veri elde etme teknii ne kadar iyi olursa olsun, onu kullanann yetenekleri de lme geni oranda etki eder. lme evresinde, lme iine etki edecek daha bir ok etken vardr. Burada sadece alet zerinde ksaca durulacaktr. Bu alet terazi, metre, anket, gzlem vb. olabilir. Hangisi olursa olsun, bir lme ya da bilgi edinme aletinin en nemli zelliklerinden biri geerlilik, dieri gvenirliktir. Geerlilik

3 Geerlilik; llmesi istenmeyen eylerin, baka bir deyile, alet neyi lmek iin hazrlanm ise bunlar dndaki etken ve zelliklerin lme sonucunu etkilememesiyle aklanr. Bu, bir aletin sadece ama edindii eyi lmesi zelliidir. Eer bir corafya testi, yksek bir okuma yetenei ve kelime bilgisi gerektirecek ekilde hazrlanm ise; okuma yetenei zayf ve kelime hazinesi dar olan bir renci, corafyay iyi bilse bile, bu testte dk not alacaktr. Bu testte bir rencinin dk not almas, gerekte o rencinin corafya bilgisinin zayf olduu anlamna gelmeyecektir. Zorluun ve dk notun kelime bilgisi ve okuma yeteneinden etkilenmi olma olasl yksek olacaktr. Byle bir testin o renci iin geerlilik derecesi dk olacaktr. Bir renci yerine bir ok renci, hatta tm grup iin ayn ey dnlebilir. Bir lme teknii, lmesi istenilen eyi lebildii derecede geerlidir. Gvenirlik Bir lme aletinde bulunmas gereken ikinci nemli zellik gvenirliktir. Bu, aletin lt bir eyi her defasnda ayn derecede lebilmesidir. Yani, her lte, testte ve testi alanda testteki konularla, bilgilerle ilgili olarak bir deiiklik olmam ise, lmenin ayn sonucu vermesi beklenir. Bir bireyin zekasn bir defasnda 95 ve ikinci defasnda 120 olarak len bir zeka testi gvenilir deildir ve gvenirlik derecesi dktr. Bir tekniin geerlilik ve gvenirlik derecesi uyguland duruma gre deiir. Bir durumda gvenirlii yksek olan bir test baka bir durumda bunun tersi olabilir. Ayrca, seilecek lme ve deerlendirme tekniinin kullanl, ekonomik, sade olmas; kolaylkla temin edilir olmas gibi birok noktalarn daha dikkate alnmas zorunludur. Veri Toplamada Ortak Sreler zlenen yaklam ve kullanlan teknik ne olursa olsun her veri toplamada dikkate alnmas gereken ortak ynler vardr. Ortak sreler balk altnda ele alnrsa; bunlar: ayrntl planlama, n deneme ve gelitirme ile uygulamadr. Ayrntl Planlama Herhangi bir aratrma iin veri toplamada planllk esastr. Bilimsel anlamda veri toplamak iin sistemli bir sre gerekmektedir. nsann gnlk yaamnda da nemli bir yeri olan veri toplamann bilimsel bir aba saylabilmesi iin verilerin aratrmann amacna hizmet edebilecek nitelik ve nicelikte olmas, planl olmas, genel bir beklenti iinde yaplmas, kaydedilmesi, bilinen ve gerektiinde yenilenen sreleri olmas, geerlilik ve gvenirlik denetimi yaplabilmesi gibi temel zellikleri de tamas beklenir. Aratrmac veri toplamaya balamadan nce tm bu gereklilikleri karlayabilecek ayrntda bir plan yapmaldr. Her veri toplamann balang noktas, aratrmann genel amalar dorultusunda, ayrntl amalarn belirlenmesidir. Bu aamada hangi deikenlerin konu edildii; toplanmak istenen gzlenebilir verilerin neler olduu, hangi temel zellikte (olgusal, yargsal) olaca, hangi lek tr ile saysallatrlaca (sembollestirilecei) her birinin hangi amaca hizmet edecei ve nasl deerlendirilecei (zmlenip, yorumlanaca) ; verilerin en uygun olarak hangi kaynaktan yoplanabilecei (ilgili bireylerin, belgelerin ya da teki canl ve cansz varlklarn neler olduu); verilerin, en iyi, hangi teknik ya da tekniklerle toplanabilecei (llebilecei) gibi sorulara cevaplar aranr. Bu ise, ne

4 yapmak ve ne iin yapmak isteini bilen bir aratrmac yaklamnn olumasna yardmc olacaktr. Planlanan her admn inandrc bir gerekesi olmaldr. Toplanmak istenen her verinin, nceden grlen ve bilinen nemli bir kullanm yeri olmaldr, "belki gerekebilir" diye veri toplanmaya kalkmak, akll ve ekonomik bir yaklam olmad gibi , bakalar ile ibirlii salamay da gletirir. Aratrmalardan salkl sonular alnmas, ou zaman, belli kii ve kurumlar, izin ve ibirlii olanaklarnn salanmasna dnk, ilikilerin nceden kurulmas ve gerekliinde aratrma sresince de korunmasn zorunlu klar. Bu durum baz zaman aratrma ve buna dayal olarak veri toplama amalarn da etkileyici niteliktedir; veri toplamann olabilirlii ilk kez, bu aamada snanabilir. n Deneme ve Gelitirme Gelitirilen veri toplama plan, uygulamaya aktarlmadan nce, bir n denemeden geirilmelidir. n denemede, plann amaca uygunluu ile srelerin ilerlii belirlenmeye allr. Bu aamada da "toplanmak istenen veriler amaca uygun olarak toplanabiliyor mu? Kayt sistemi uygun mu? Veriler, planland ekilde ilenmeye ve zmlenmeye uygun mu? Alnabilecek sonu problemin olas zmne k tutabilecek nitelikte mi? Byle bir aratrma iin planlanan zaman ve teki olanaklar yeterli olacak m?" gibi eitli sorunlara cevaplar aranr. Aksi halde, pek ok aba ve emek bo yere harcanmak durumunda kalabilir . n deneme, asl aratrma iin planlanan benzer koullarda (onu temsil edebilecek daha kk birimler zerinde) ve aratrmacnn da katlmasyla yaplmaldr. Aksi halde n denemeden beklenen yararlarn salanamamas olasl yksektir. Aratrmac hemen her aamada, bakalarnn eletiri ve yardmn almakla birlikte, aratrmann salkl yrtlmesinden yalnz bana sorumludur; bu nedenle, aratrmann her aamasndan haberli ve uygulama yeterliinde olmas gerekir. Tarama trnden bir aratrmada, aratrlan konuya bal olmakla birlikte n deneme grubunun elli birim (kii) kadar olmas yeterlidir. n deneme sonunda aksayan ynler bulunursa bunlar dzeltilir ve gerekirse n deneme yenilenir, deilse asl uygulamaya geilir Uygulama Gelitirilen plann uygulamaya aktarlmasnda da zenli olmak ve zellikle bir rneklii korumak ok nemlidir. Bu amala aratrmac kendi dndaki kimseleri de eitmek ve uygulamaya hazrlamak zorundadr. Veri Kalitesini Artrmak in Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 1) ereve: rneklemlerin baarl uygulanabilmesi iin kitledeki birimlerin harita veya listesini hazrlamak gerekir. Bu liste ya da haritaya ereve denir. 2) Corafi Koullar: Ulamn imkansz veya ok zor olduu yerleim yerlerindeki rnek birimlerinden veri derlemek zordur. Bu durumda aratrma yaplacak yrenin sosyo-ekonomik

5 yapsn ve aratrmay iyi bilen kiilere grev verilmesi ya da birimler yerine rnek birimler alnmas zm olabilir. Ancak homojenlik salanmad iin bu yntem pek tercih edilmez. 3) Organizasyon: Veri kalitesi iyi bir organizasyonla daha da artrlabilir. nk organizasyon ile aksama olmas ve verilerin zamannda derlenmemesi gibi riskler ortadan kalkar. 4) Aratrma Zaman Ve Deiken lm in Belirlenen Dnem: Aratrmada zamanlama hedef kitlenin yapsna gre yaplmaldr. Ancak laboratuar aratrmalar ve yazl kaynaklardan bilgi derleme gibi baz aratrmalarda zaman kavramnn pek nemi yoktur. Aratrma dnemi, aratrmann konusuna ve hedef kitlenin yapsna uygun olarak bilgi unutma riskini de gz nnde bulundurarak uygun bir zaman dilimine denk getirilmelidir. Aratrma sresi ok uzun tutulmamaldr, nk unutmaktan kaynaklanan bilgi kaybna neden olabilir. 5) Uygun rnekleme Yntemi: Seilen rnekleme metodu bilindii gibi, hedef kitle byklne, kitlenin yapsna, aratrmann maliyet, zaman, emek, corafi koullar gibi kstlarna baldr. Bu kstlarda ver kalitesini etkileyen ksrlar olduundan rnekleme metodu da veri kalitesi iin son derece nemlidir. 6) yi Hazrlanm Bir Soru Formu: ok iyi hazrlanm bir soru formu ile daha kaliteli veri elde dilecektir. 7) Soru Formunun Test Edilmesi: Aratrma balamadan soru formu sahada denenerek, amaca uygun olmayan blm ve sorular deitirilmeli ve bu yeni haliyle bir kez daha test edilmelidir. 8)Veri Dzeltme: Derlenen verilerle ilgili mutlaka dzeltme yaplmaldr. Dzeltme yaparken en nemli konu, anketin genel amalar ve ilkeleri gz nnde bulundurularak en mantkl dzeltmenin yaplmas gerekir. Ancak bu ekilde yapld srece veri kalitesi ykseltilebilir. 9)Veri Analizi: nceden planlanarak yaplmas veri kalitesi zerinde etkilidir. Ayrntl ve derinlemesine yaplan veri analizi, veri kalitesinin salanmas balamnda nemlidir.

Aratrmada, hangi tr verilerin, hangi kaynaklardan(insan,belge, dier), hangi tekniklerle(gz]em,grme,yazma,belge tarama),hangi aralarla, kimlerce ve ne zaman topland, raporda ak seik belirtilmesi gereken nemli yntem bilgilerindendir. Veri toplamak iin anket test ve benzeri aralar kullanlmsa, bunlarn amalarn, nelerden olutuklarn, nasl ve kimlerce gelitirildiklerini, geerlik ve gvenirliklerinin bilinip bilinmediini belirtme ii de bu blmde yaplr. Ayrca, sonradan toplanmak zere verilen anket gibi bilgi toplama aralarnn says ile,bunlardan ne kadarnn geri alnabildii, ne kadarnn kullanlabilir durumda olduu ak seik raporlatrlarak aratrma sonularna olabilecek etkiler tartlr. Verilerin toplanmasyla ilgili aralar, genellikle eklerde verilir ve yntem blmnde de bu durum aklanr.

6 Veri elde etme yntemleri 4 grupta toplanr: 1) Yazl kaynaklardan veri elde etme 2) Gzlem yoluyla veri elde edilmesi 3) Deneysel yolla veri elde edilmesi 4) Anket yoluyla veri elde edilmesi

1.1 YAZILI KAYNAKLARDAN VER ELDE ETME Veri toplamann aratrma sonucunu etkileyen en nemli faktrlerden biri olduu bilindiine gre, hangi verinin nerede olduunun da aratrmac tarafndan bilinmesi gerekir. Mesela rencilerin okul ktphanelerinden ne lde yararlandklarn aratrmak iin veri toplamann bir yolu grme yntemi olabilecei gibi, ktphanede kitap dn vermede tutulan kaytlarda olabilir. Aratrmac bu gibi durumlarda veri toplamak amacyla yazl kaynaklara bavurabilir. Bir aratrma srecinin baaryla sonulanabilmesi her eyden nce aratrma ile ilgili yaynlarn geniliine ve derinliine incelenmesine baldr. Aratrmac zel projesini mevcut ve daha geni bir plan iine uydurabilmek iin, yapaca aratrmay daha nce yaplan aratrmalarla badatrabilmelidir. lgili yazl kaynaklarn incelenmesindeki gerek amalardan biri de budur. Aratrmac aratrd konuyla ilgili bir problemle karlatnda ilk olarak yazl kaynaklara bavuracaktr. Bu nedenle yazl kaynaklar veri elde etmenin ilk aamasdr. Aratrmac, zellikle kaynak aratrmasnda kitap, makale, kanun, tzk, ynetmelik, ariv belgeleri vb. yazl kaynaklara bavurma ihtiyac duyar. Bu kaynaklardan bilgileri toplayarak onlardan konusu ile ilgili yeni sonular karr veya aratrmasn bunlarla destekler. Yazl kaynaklardan bilgi toplamann iki amac vardr. 1)Sorunun zgemiine ve yeni hali hazr durumuna dair bilgileri toplayarak problemin durumunu aa kavuturmak, aratrmann erevesini belirlemek. 2)Hazr bilgileri problemin zmnde veri olarak kullanmak. Bavurulacak Yazl Kaynaklar Yazl kaynaklardan veri elde etme tekniinin ilk aamas dokmanlara ulama ya da dier adyla literatr toplamadr. Literatr toplama var olan kayt ve belgeleri inceleyerek veri toplama iidir. Bu aamada taranmas gereken kaynaklar u balklar altnda toplanabilir: 1) Standart nitelikteki kitap, tez ve bltenler: Bu gibi kaynaklar aratrcnn aratraca konu zerinde gr asn ve temel bilgisini derinletirerek almann geree ve teoriye dayanan yanlarn tespit etmeye yararlar. 2) Periyodik Yaynlar (yllklar ve bilimsel gelimeler zerine dizi yaynlar): Genel bilgi edindikten sonra problemin daha derinden analiz edilebilmesi iin problemin o yl iindeki durumuna k tutarlar.

7 3) ndeks ve zet Niteliindeki Periyodik Yaynlar: Problemle ilgili nemli aratrma yaynlarnn elde edilmesinde gvenilir kaynak niteliindedirler. Genellikle yazar, makale ad ve konulara gre dzenlenen indekslerde, aranan bir makaleyi bulmak daha kolaydr. Bu nedenle aratrmaclara ncelikle konularyla ilgili hazrlanm bir makale indeksi bulunup bulunmadn aratrmalar nerilir. 4) Orijinal Nitelikteki Aratrma Yaynlar: Henz indekslere ve zet dergilere alnmam orijinallikteki yaynlar ieren kaynaklardr. 5) Almanaklar: Yllk olarak yaynlanan istatistik kitaplardr ve uzay uularnn listesinden dnya lkeleri ile ilgili her trl istatistiki bilgilere kadar akla gelebilecek her trl konuya dair bilgi ierirler. 6) Guiness Rekorlar Kitab: Her yl yeni basks yaplan ve astronomiden mimariye, biyolojiden spora kadar her sahada rekor kran kii ve olaylara dair bilgileri ierir . 7) Who is Who? : ABD, Kanada, ngiltere, Fransa gibi gelimi dnya lkelerinde ayr ayr yaynlanan ve lkelerin nlleri hakknda biyografik bilgilere yer veren kitaplardr. 8) Bibliyografyalar: Aratrmann en sonunda literatrn listelendii ksmdr. Aratrmaclarn yazl veri elde etmek iin bavurabilecei bibliyografyalar iki ksmda toplanr: a) Milli Bibliyografyalar: Bir lke apnda gerekletirilen tm yaynlarn listesini ierir. b) zel Bibliyografyalar: Belli konularn ya da yazarlarn listelerini ierecek ekilde hazrlanrlar. Bunlar konu, ahs, niversite kurum yaynlar ve bibliyografyalarn bibliyografyasdr. 9) Yayn Evleri Kataloglar: 10) Gazete Arivleri: 11) Baz Konsolosluklarn Kltr Merkezleri Tarafndan Zaman Zaman Yaynlanan Blten ve Kataloglar: 12) Yasalar 13) Bakanlklarn Yaynlar ve Kataloglar 14) Babakanlk ve Bakanlklara Bal Kurulularn Yayn ve Bltenleri

Bilimsel Yaynda Aranan zellikler 1) Doruluk: Bir bilimsel yayn her eyden nce doruluu yanstabilecek nitelikte olmaldr. Yanl olan ve geree uymayan bir yayn, bir tez birok kiiyi yanl yola yneltir ve yazarn da g duruma drr. Yaymlanan aratrma sonularnn ok dikkatli ve titizlikle kontrolden geirilmesi arttr.

8 2) Objektif Olma: Bir bilimsel yayn objektif sonulara dayanarak hazrlanmaldr. Sbjektif grlerle bir problemin zmlenmesi gerekletirilemez. Baz bilimsel yaynlarda sbjektif grlere yer verilerek bir yargya varld grlrse de genellikle bu gibi yaynlar yksek bir bilimsel deer tamaz. 3) Tarafszlk: Bir tezin, bir bilimsel yaynn nemli niteliklerinden biride tarafsz bir gr iinde hazrlanm olmasdr. Yazar aratrmasndan elde ettii sonulara gre eserinde tarafsz bir yargya varmaya almaldr. Taraf tutularak hazrlanan bir yayn gerekleri yanstmaktan daima uzak kalr. Bilim btn insanlk iindir. Aratrma sonularn bir grubun ya da snrl bir toplumun yararna deerlendirerek hazrlanan bir tez, bilimsel bir yayn btn insanla kar ilenmi bir su saylr. 4) Kontrol Edilebilme: Aratrma kurumlarnda bilimsel deerde birok aratrma yaplmaktadr. Baz durumlarda yaplan bir aratrma bakas tarafndan tekrarlanarak sonularn kontrol edilmesi istenir. Bunun iin aratrmada kullanlan materyalin nitelii, nereden ve nasl elde edildii, uygulanan metodun zellii ve aratrma ile ilgili teki btn ilemler zerinde yeter lde bilgi vermelidir. 5) Aklk: Bir bilimsel yayn daima ak ve sade bir dille yazlmaldr. Yaynn kapal anlalmas g olmas alma planndaki eksikliklere ya da yazarn kompozisyonundaki yetersizliine balanr. Problemi aka belirtemeyen yaynlar daima karanlkta kalrlar. Yazarn anlalmas g baz kavram ve terimleri gerekiyorsa aklamas tlenir. Verilerin Kaydedilmesi Belgesel taramada baarl olmann temel koulu iyi bir kayt sistemi ile yrtlmesidir. Belgesel taramann zn not alma ilemi oluturur. Taranan kaynaklardaki paralar aslnda ok azdr. Fakat kendi aralarnda btnlemelidir. Bu sebeple kaynaklar aratrmacnn srekli eli altnda olsa dahi not almaktan kanlmamaldr. ki ekilde not alnabilir: Dorudan aktarma: Kaynaktaki zgn yap ierik ve ifadenin aynen aktarlm halidir. Dolayl aktarm: Aratrmacnn yararlanmak istedii ana fikir aynen alnr fakat aratrmac bunu kendi ifadesi ile yeniden yazar. Bir kaynaktan not alnrken alnan notun u temel ilkelere uygun olmas salanmaldr. a) Amaca Uygunluk: Aratrmann ilevsel amalar ve geici ana hatlar, toplanacak verinin trn ve lsn saptamann en iyi ltleridir. b) Kaynaa Uygunluk: Alnan her not alnd kaynaktaki anlamn yanstabilmelidir. Bir kimseyi yazmad ya da sylemedii bir eyi yazm ya da sylemi gibi gstermek balanmas g bir yanllktr. nce her kaynak belli bir btn ile incelenmeli, alnacak not bu btndeki yeri ve anlamn yanstacak ekilde olmaldr. c) Geree Uygunluk: Bir belgeden not almadan nce bilimsel kukuculuun da bir gerei olarak onu tmyle ve yararlanmak istenen ynyle, sk bir eletiriden geirmek gerekir. Bu eletiri belgenin gereklii, ieriin geerlilik ve gvenirlii bakmndan yaplmaldr.

Yazl Kaynaklardan Veri Elde Etmenin Kuvvetli ve Zayf Ynleri Kuvvetli Ynleri Ekonomik Oluu: Daha ok bakalarnca toplanm veriler kullanldndan zellikle dier veri toplama yntemleri ile karlatrldnda son derece ekonomiktir. Gvenilir Oluu: Kaynak olarak kullanlan belgelerde bir deime sz konusu olmadndan veri toplama ileminde gvenilirlik en st dzeylere kabilir. Tepkiselliin Olmamas: Grme veya gzlem yntemlerinde olduu gibi deneklerin tepki gstermesi gibi bir ihtimal yoktur. Kaynak Hacminin Geni Olmas: Tarihsel sre ierisinde yazl literatrn ulat hacim dnldnde, kaynak sknts ekilmeyecei aktr. Uzun Vadeli Oluum: zellikle zaman kstnn olmad aratrmalarda yazl kaynaklar uzun vadeli bilgiler ierir. rneklem Bykl: stenilen zaman dilimi ile ilgili, istenilen boyutta materyale ulalabilir olmas nemli bir yarardr. Zayf Ynleri Yazl letiim Tekniinin Snrl Oluu: Bir yazarn yazmak istedii ile okuyucunun anlad ve anlamas gerekenler farkl olabilir. Bu da iletiimi son derece gletirir. Gemie Dayal Oluu: Aratrmann toplanan veriler ynnden tamamen nceki aratrmalara dayal oluu zayflk kaynadr. Toplanm bilgilerin kullanlan tanmlar ve izlenen yntemler ynnden yanl izlenimler yaratmas mmkndr. Ulama Zorluu: Kitaplk ve belge kaynaklarnn iyi dzenlenmedii durumlarda tekniin uygulanmas gleebilir. Veri kaynaklarmzn gizlilik nitelii tamas durumunda ulama zorluu karmza kabilir. Ayrca elde ettiimiz kaynaklarda eksik ya da kayp bilgiler olabilir. Kiisel Yetenek Gerektirmesi: Aratrmac yazl kaynaklardan veri elde etme yntemini kullanacaksa, bilgi toplama, snflama ve senteze varabilme yeteneine sahip olmaldr.

Yazl Kaynaklardan Yararlanrken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Yaplacak aratrmalar srasnda dzmece pek ok belgeyle karlalabilir. Aratrmay daha gvenli bir ekilde yrtebilmek iin, kullanmaya karar verilen veri grubu, baka kaynaklardan dorulanmaldr. Aratrmac dokmanlarn kullanlmasna gerekten ihtiya olup olmadn, varsa ne tr dokmana ihtiya olduunu, nereden elde edilebileceini, dokmanlara ulamak iin ihtiya duyaca kiilerin olup olmadn dnmelidir. Yazl kaynaklardan bilgi alnrken okuma ve not alma tekniklerinin bilinmesinde yarar vardr. nk kaynak aratrmasnda bilgi toplama okumaya dayanr. Okunmas gereken ok sayda kitap olduu iin, elde edilen bilgilerin mevcut bilgilerle karlatrlmas ve sonularn

10 karlmas ok zaman alr. Bu sebeple aratrmacnn okuma ve not alma ilgili eserlerden yararlanarak hzn artrmas faydal olur. Temin edilebilecek tm yazl kaynaklara ulatktan sonra, aratrma iin kendi bibliyografyasn oluturma yoluna gidilmelidir. Yani aratrmada kullanlan her referans ad soyad, tarihi, basm yeri ve firmas gibi bilgiler de eklenerek listelenmelidir. 1.2 GZLEM YNTEM LE VER ELDE EDLMES Gzlem: Bir eyi iyi anlamak iin onun kendi kendine ortaya kan eitli belirtilerini gzden geirmektir. Gzlem, insanolunun gnlk hayatnn byk bir ksmn oluturur. nsan sahip olduu bilgilerin byk bir ounluunu gzlem yoluyla edinir. Bilimsel bir amaca bal olmayan bu gzleme doal gzlem denir. grmeleri srasnda yaplan mlakatlarda kiinin ie uygun olup olmadna gzlem yoluyla baklr. Ayrca baz lkeler vize ilemleri srasnda yz yze grme talep ederler, kiinin lkeye gitme amacn gzlem yoluyla anlamak isterler. Aratrmada gzlem ise gerek hayat iinde olup bitenlerin aratrmac tarafndan izlenerek kaydedilmesi tekniidir. Gzlemde Olmas Gereken zellikler: Belirli bir aratrma amacna hizmet etmelidir. Aratrmac tarafndan nceden planlanm bir faaliyet olmaldr. Gzlem sonular sistematik olarak kaydedilmelidir. Tutarllk ve geerlilik asndan gzlem sonular kantlanabilmelidir.

Gzlemin Kullanld Alanlar: Psikoloji, Sosyoloji, Biyoloji, Tp(hem gzlem hem deney),Astronomi, Edebiyat, Corafya, Fizik, Kimya, Sanat vb alanlarnda gzlem yntemi kullanlr. rnein; Bir doktorun hastasna tehis koymas, Bir uzay bilimcinin teleskopla gk cisimlerini gzlemlemesi, Bir psikologun tehis koyarken hastasnn hal ve hareketlerini gzlemlemesi, Bir biyologun hayvanlar alemini tanmak amacyla gzlemlemesi ve bu gzlemler sonucu oluturulan belgeseller. Canllardan, zellikle insanlardan, teki tekniklerle veri toplarken bunlarn olduklar gibi deil de grnmek istedikleri gibi davranma eilimleri verinin gvenilirlii asndan risk oluturmaktadr. Fakat bu risk gzlem tekniinde minimumdur. Ayrca, baz durumlar vardr ki gerekli bilgiler ancak gzlemle elde edilebilir, hayvanlarn doada kurduklar yaam dzeni, konuamayan bir ocuun belli bir olay karsnda gsterdii davranlar gibi.

11

Gzlem eitleri: Sresine gre gzlem eitleri Yapsna gre gzlem eitleri Yapld yere gre gzlem eitleri Uygulama biimine gre gzlem eitleri Sresine Gre Gzlem eitleri 1-Srekli gzlem: Srekli gzlemde incelenen olay bandan sonuna kadar izlenir. Gne tutulmas gzlemi srekli gzleme rnektir. 2-Zaman gelince gzlem: Zaman gelince gzlemde olay belirli bir zaman kst iinde gzlenir. rnein; yarasalarn beslenme ekli aratrlrken bu hayvanlar sadece gece gzlemleriz. nk gndz avlanmaz, uyurlar. 3-Aralkl gzlem: Aralkl gzlemde rasgele veya belirlenmi zaman aralklarnda yaplan gzlemlerdir. Bir makinenin belirli aralklarla gzlenmesi veya kolesterol problemi olan bir hastann belirli aralklarla kontrol edilmesi buna rnek olarak verilebilir. Yapsna Gre Gzlem eitleri 1-Dorudan doruya gzlem: Duyu organlarmzla yaplan gzlemdir. Bir olay gzlemlerken ncelikle duyma, grme gibi duyularmz kullanrz. 2-Arala yaplan gzlem: Belli gzlemsel aralar kullanlarak yaplan gzlemdir. Bilim adamlarnn uzaydaki cisimleri gzlemlerken teleskop kullanmalar, hcreleri incelemek iin mikroskop kullanmalar buna rnek verilebilir. Yapld Yere Gre Gzlem eitleri 1-Doal ortamnda yaplan gzlem: Olaylar doal ortamnda gzlemleme biimidir. rnein retmenlerle renciler arasndaki ilikiyi gzlemlerken bunu doal ortamnda yani snfta yapmalyz. 2-Laboratuar ortamnda yaplan gzlem: Olaylar laboratuar ortamnda gzlemleme biimidir. Laboratuar ortamnda yaplan tm deneyler bir anlamda da gzleme rnektir. Uygulama Biimine Gre Gzlem eitleri 1-Darda gzlemleme: Gzlenenin gzlemciyi grme olasl olmadan gzlemleme biimidir. Polislerin sulular sorgularken bir yz aynal camla evrilmi sorgu odalarn kullanmalar bu duruma rnektir.

12 2-Katlarak gzlemleme: Gzlemcinin gzlemlenen kiilerle birlikte olduu ve onlardan biri gibi davrand gzlem biimidir. Casuslarn, bilgi edinilmesi gereken gruplara katlp onlardan biriymi gibi davranarak gzlem yapmas buna rnek verilebilir.

Bir Gzlemcide Olmas Gereken zellikler Gzlemcilerin, gzlem yapma konusunda uzmanlam kiiler tarafndan eitilmi olmas gerekir. Planlanan gzlem srecinde eitilmeleri ve bu eitim sonunda baar gsterenlerin gzlemci olarak seilmesi gerekir. Bu eitimde; gzlemin amac, nelerin ne ekilde gzlemlenecei, gzlemlerin ne ekilde kaydedilecei gibi konular yer alr. Bu eitimin uygulamaya dnk olmas ok nemlidir. yi bir gzlemcinin; Zeki olmas Gzlem yapaca konuda n yargs olmamas Duyarl ve dikkatli olmas Gzlenenleri olumsuz ynde etkileyebilecek (din, dil gibi) zelliklerden bamsz olmas Baz zel bilimsel aratrmalarda kiinin gzlem yapaca konuda uzman olmas istenir. Gzlem Formunun Hazrlanmas Gzleme balanmadan nce nasl bir plan izleneceinin tasarlanmas gerekir. Bunun iin gzlem formu kullanlr. Gzlem formunda olmas gereken zellikler: Gzlem formu olabilecek btn durumlarn bilgilerini iermelidir. Bilgiler belli bir dzen iinde olmaldr. Bilgilerin ak bir ekilde elde edilmesine ynelik olmaldr. elien bilgi iermemelidir. Dereceleme lekleri ve karlatrma izelgelerinden yararlanlmaldr.

13

GZLEM FORMU RNE rencilerin Sosyal Uyumunu Tespit Etmeye Ynelik Gzlem Formu rencinin Ad Soyad : Okulu : Snf ve ubesi: Numaras : ocuklarla oynad grlyor mu? ( ) Evet ( )Hayr ( ) Bazen 1- Genel olarak ka kiilik gruplar iinde oynar? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 2- Arkadalar onunla oynamay severler mi? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 3- Bir grubun lideri veya yesi olduu grlyor mu? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 4- Teneffslerde ve dier dinlenme zamanlarnda snfa veya bir keye kapanarak kendi kendine oturur mu? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 5- Arkadalar ile konuurken barr veya ok ekimser davranr m? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 6- Arkadalar ile akalar m? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 7- Arkadalar akalarna cevap verirler ve akalarn kabul ederler mi? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 8- akalarn sonu kavgaya veya tatsz bir duruma kadar gider mi? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 9- Baka ocuklarn yaptklarn sk sk kopya eder mi? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 10- Arkadalarnn hareketlerini taklit ederek onlarla alay eder mi? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 11- Snf iinde herhangi bir akran grubunun veya etenin yesi mi? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 12- Liderlik yapt olur mu? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 13-Bakalarn kr krne takip ettii grlr m? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 14-Bakalarna yardm etmeyi sever mi? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 15-Gerektiinde bakalarndan yardm almay kabul eder mi? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 16-Kendinin olan bir ara veya gereci bakalaryla paylamay sever mi? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 17-Kendinde olmayan bir eyi arkadalar kendine vermeye gnll davranrlar m?

14 ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 18-Arkadalarnn kendi ile alay ettiinden ikayeti olur mu? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen( ) 19-Bir oyunda srann kendisine gelmesini bekleyebilir mi? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen( ) 20-Arkadalarnn hatalarn hemen ikayet eder mi? veya onlarn hemen yzne vurur mu? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 21-Bakalarnn samimi eletirilerinden rahatsz olur veya kabullenmekte zorluk eker mi? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 22-Bakalarnn oyuncaklarn ellerinden ekip alr m? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 23-Bakalarnn yaptklarn kk grr m? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen 24-Bakalarnn yaptklarn krar veya bozar m? ( ) Evet ( ) Hayr ( ) Bazen Sonu: ................................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....... Deerlendirme: retmen yukardaki 26 soruya ve bu sorulara ekleyecei daha baka sorulara gre rencinin sosyal uyumunu gzleyerek karsndaki kutucuklarn iini iaretleyerek rencinin ne dereceye kadar okula ve snfa sosyal uyumunu gerekletirebildiini anlayabilir. Yukardaki sorulardan birinci stundaki iaretler ok ise ocuun sosyal uyumunun iyi olmadn, ortadaki stundaki iaretler ok ise orta bir sosyal uyumunun olduunu, sadaki nc stunda bulunan iaretler ok ise, sosyal uyumunun iyi olduu kansna varlabilir. Bunlara puan vermek de mmkndr. rencinin heyecansal uyumunu deerlendirirken yaptmz gibi, birinci stundaki iaretlere (-2), ikinci stundaki iaretlere (+1), ncdekilere de (+2) puan vererek rencinin gzlem sonucunda saptadmz sosyal uyumunu puanla lm oluruz. Buna gre eer bir ocuk birinci stunda 15, ikincide 4, ncde 2 iaret almsa puann (-30+4+4= -22 )dr. Byle bir rencinin sosyal geliimi zerinde durmak gerektii ortaya kar.

Gzlemin Yaplmas

15 Gzlemde nemli olan, doal ortamn deimemesi ve gzlenmek istenen belirtilerin eksiksiz kaydedilmesidir. Bunun iin gzlemci kayt cihazlarndan (video kayt, ses kayt, fotoraf makinesi vb.)faydalanr. Dier nemli bir husus herhangi bir davrann veya olayn, eksiklikler olumamas iin, gzlendii anda kayt edilmesidir. Ayrca aratrmac ortama ilikin kendi dncelerini toplad verilerden ayr tutmaldr. Raporda kendi dncelerini ayr, aratrma sonularn ayr belirtmelidir. Gzlem Ynteminin Kuvvetli ve Zayf Ynleri Kuvvetli Ynleri Kiilerin veya olaylarn en etkili ve en gvenilir yoldan incelenmesi, Birok kii veya olayn ayn anda gzlemlenebilmesi, Hata paynn dk olmas, Verilerin dorudan elde edilmesine ynelik bir yntem olmas, Veriler hakknda ayrntl bilgi edinilmesini salamas, Objektif ve geerli olmas. Bu noktada verilebilecek en gzel rnek ocuklarla ilgili olan aratrmalardr. ocuklara soru sorulduunda istenen cevaplar almak ok zordur, onlar gzlemlemenin en kolay ve en doru yol olduu aktr. Zayf Ynleri Maliyeti yksektir. nk iyi gzlemci yetitirmek iin iyi eitim, bunun iin de para gerekir. D etkenler kiileri veya olaylar etkileyebilir. rnein, d ortamda yaplan bir gzlemde hava koullar olumsuz etki yaratabilir; kar, yamur gibi. Uygulamada zorluklar kabilir. rnein, ou gzlem aratrmas alanlarda yaplmaktadr. Buralara giri iin izin alma konusunda sorunlar kabilir. leme dklmede zorluklar kabilir, nk gzlemden karlan anlamlar her zaman ayn olmayabilir. Gzlem ile veri toplama uzun sren bir yntemdir, nk gzlem yapmak zaman alan bir ilemdir.

1.3 DENEYSEL YNTEMLERLE VER ELDE EDLMES

Deneysel aratrmalar herhangi bir konu hakknda (daha ok fen ve salk bilimleriyle ilgili konularnda) yeni bilgiler edinmek, doa kanunlarn kontrol altna almak, olaylar daha nceden saptamak ve aratrc iin karanlkta kalan bir sorunun zmlenmesi amacyla yaplr. Deneysel Aratrmalarn Yaplmasn Gerektiren Balca Nedenler:

16

1)ki ya da daha ok sayda bulunan deikenlerin arasndaki ilikiyi ortaya koymak

rnein; Bir diyet program iin gelitirilen bir ilacn hastann kilosuna bal olarak etkisi olup olmadnn aratrlmas gibi. 2)Bir deiken zerindeki bilgiyi geniletmek Yukardaki rnekte ilacn etkisi aratrlyor ve bylece ila ile ilgili geni bilgi ediniliyor. 3)Daha nceden yaplm deney sonularnn doruluunu saptamak rnein; bir bilim adam daha nceden yaplm bir deneyi tekrarlayarak deney sonularnn doruluunu saptayabilir. 4)Bir teorinin kapsamn geniletmektir. rnein; Bir bilim adam ne srd bir teoriyi geniletmek iin deneysel aratrmalar yapar.

Bir Deneye Balamadan nce Aratrcnn Yapmas Gerekenler: Problem ile ilgili amac saptamak rnein; yukardaki ila rneinde ama ilacn kilo vermeye etkisi olup olmadn aratrmaktr. Kullanlacak yntemi semek Deney srasnda alnacak llerin hangi sreler iinde yaplacan saptamak Deneyde hangi deikenlerin sabit tutulaca ve hangi istatistik yntemlerinin kullanlacan saptamaktr. Bir Aratrcnn Problemini Setikten Sonra Gz nnde Bulundurmas Gereken Kurallar: Problemin snrlandrlmas: Bilgilere ilikin hipotezlerin kurulmas, gruplandrlmas, bunlar arasndaki ilikinin belirlenmesi. Deney tipinin seilmesi: Deikenlerin ve her deikende saptanmas istenen deerlerin saylar bellidir. Buna gre deney tipi belirlenir.(Bivalin deney tipi, Multivali deney tipi gibi) rnekleme ynteminin belirlenmesi: Elde edilen verilerden rnekleme ynteminin belirlenmesi(BR, TR, sistematik rnekleme, kme rneklemesi) Deney dzeninin oluturulmas: Deney sonularnn bir dzen altnda toplanmasdr. Her denemede baml, bamsz deikenler ve kontrol grubu bulunmaktadr. Bamsz deiken denen deiken, baml deiken bamsz deikenden etkilenen deikendir. Deneysel almalarda deney grubunda yer alan birimlerin zellikleri (ya, cinsiyet, kilo vb) ynnden benzer olan birimlerden oluan bir kontrol grubu oluturmak gerekir. Kontrol grubu faktrlerin zelliklerine gre deney grup/gruplar ile ayn sayda ya da yaklak eit saylarda seilmelidir. Deneysel almalarda deney grubunda deneysel uygulamalar yaplrken kontrol grubuna hi bir ilem yaplmaz. rnek: Bir A ilacnn farkl oranlardaki dozlarnn kan fosfor dzeyine yapaca etkiler aratrlmaktadr. Burada bamsz deiken ilacn farkl oranlardaki dozaj, baml deiken

17 kan fosfor dzeyi bunlar dndaki deikenler (hastalarn yalar, baka hastalklar olup olmad) kontrol altna alnmaldr. Bamsz Deikenlerin Belirlenmesinde Dikkat Edilmesi Gereken lkeler 1)Bamsz deikenin gerek yaamda bir anlam olmal 2)Bamsz deikenler arasndaki fark yeterli oranda olmal rnek: Bir tansiyon ilacnn tansiyon drc etkisi olup olmad ve bu etkinin sreyle ilikisi incelenmek isteniyor. Sreyi 15 dk dan 20 dk ya karmak yerine nce, 15dk, 30dk arasnda bir karlatrma daha doru olur.

Fiziksel ve statistiksel Kontrol Deneysel aratrmalarda baml bamsz deikenler arasndaki ilikisinin belirlenmesini salayan temel sebep, deikenlerin kontrol altna alnmasdr. Bu kontrol iki ekilde yaplr: 1)Fiziksel kontrol: Deney ve kontrol gruplarnn bamsz deney deikenleri dnda etkilenmemesi fiziksel kontrol ile salanr. rnek: Belli bir hastaln iyiletirilmesi iin gelitirilen bir ilacn hastann yana bal olarak etkisi olup olmad aratrlsn. Hastalarn ayr ya gruplar oluturacak ekilde gruplandrlmas ve her gruba ayn dozda ila verilmesi fiziksel kontroldr. 2)statistiksel kontrol: Gruplar aras kk, anlaml olmayan ayrlklarn dzeltilmesinde yardmc olur. Kovaryans zmlemeleriyle yaplr. Denemeler 2 tr ortamda gerekletirilir: 1)Laboratuar 2)Alan Laboratuar ortamnda gerekletirilen deneyler deneme gruplar iin en kolay kullanlan ortamdr. Bunun nedeni laboratuar ortam deikenlerin ok sk kontrol altnda tutulduu yapay bir ortamdr. Bu yapayl olabildiince azaltlmaya allsa da ou zaman tmyle ortadan kaldrlamaz. Yapaylk bazen yanltc sonulara neden olur. Laboratuar ortam baml bamsz deikenlerin arasndaki ilikiyi deitirebilir. rnek: Laboratuar ortamna alnan bir hayvann arkadalk, iftleme gibi bir takm davranlarnn deitii grlebilir Laboratuar ortamnda deiiklik gsteren denemeler alanda yaplr. Alan doal bir ortamdr. rnein ky, kent, orman, tarla gibi yerlerde yaplan deneyler gibi. Alanda yaplan aratrmalarda doal ortamdan dolay ok ynl aratrmalarn yaplmas salanr. rnek: Tarla ve tohum trleri ile ilgi yaplan bir aratrmada, toprak verimlilii farkl 10 yre seiliyor ve bu 10 yrede 0,4 hektarlk parsel belirleniyor. Parseller 4 e blnyor ve tohum trleri rasgele datlyor. Bu aratrmann laboratuar ortamnda yaplmas uygun deildir.

18 Denemelerin laboratuarda ya da alanda yaplmasna karar verilirken dikkate alnmas gereken temel etmen aratrlan konunun ieriine olan mdahalelerin ne denli tepkilere yol aacadr. rnein; fiziksel deneylerin laboratuarda ya da alanda yaylmas arasnda bir ayrm olmad halde baz biyolojik deneylerin laboratuar da yaplmas yanl sonular elde edilmesine neden olur. ve D Geerlilik Deneysel aratrmalarda i geerliin ve d geerliin salanmas nem tar. geerlilik(tutarllk): Bir deneyde deneme sonularnn llmesinde kullanlan lme aralarnn gerekten denemede ele alnan olayn varsaymlarn denetlemek amacyla kullanlabilecek doruluk ve geerlilikte lp lmediinin belirlenmesidir. rnein, tedavi edilmekte olan bir grup hastann iyilemesi halinde bunun gerekten kendilerine verilmekte olan ilalar nedeniyle olma olasl, ila-iyileme nedensel bann i geerlilik ifadesidir. Aratrmada uygulanan kontroller i geerliliin arttrlmasn salamaya yneliktir. geerlilii etkileyen etmenler: 1)Zaman: Bamsz deiken dnda kalan baz deikenler zamanla denenen deiken gibi etkili olabilmektedir. Bu da baml deikende meydana gelen deiikliin gerek nedenini bulmay gletirir. 2) Olgunlama: Deneklerin zamanla fizyolojik ve psikolojik ynlerden deimesi baml deiken zerinde grlebilecek deney ncesi ve sonras ayrln bir nedeni olabilir. 3)Deney ncesi lme: Deney ncesinde baml deiken zerinde yaplacak bir lme denekleri uyarc bir rol oynayarak deney sonras lmeyi etkileyebilir. 4)Ayr lme aralar: Deney ncesi- sonras, deney- kontrol grubu gibi lmelerde ayr ara kullanlmas karlatrmalar anlamsz klar. Ayn ilemler yaplmaldr. 5)Yanl gruplama: rnekleme giren elemanlar yansz atama ile gruplara ayrlmaldr. rnein; Deneme ve kontrol gruplarndan birinin daha zeki deneklerden olumas retim yntemi deneme sonularnn karlatrlmasn olanak d brakabilir. 6)Denek kayb: Aratrma sresince baz deneklerin lm ve benzeri nedenlerle deneyden ayrlmalar arta kalan gruplarn zelliklerini deitirebilir. D geerlilik(tutarllk): Bir deneyde elde edilen sonularn gerek yaama genellenebilmesidir. rnein, bir laboratuarda aratrlmas ile etkinlii saptanan bir gbre trnn kylnn tarlasnda da etkinliini srdrme olasl gbre rn bann d geerlilik ifadesidir. Aratrma koullar iinde varlan bir sonucun gerek yaama genellenebilir olmas durumudur. D geerlilii etkileyen etmen: Deneme tepkisi: Deneme ortamnn yapay olarak yaratld fizyolojik ve psikolojik etkiler sonucu deneklerin normal koullarda gstermeyecekleri baz tepkiler vardr, bunlara deneme tepkisi denir. rnein, denendikleri iin retimi artran bir grup ii gibi.

19 1.4 ANKET YNTEM LE VER ELDE EDLMES Anket , bir problemle ilgili olarak eitli kimselerin bilgi , tecrbe ve dncelerini almak iin yaplan soruturmadr. Dier bir ifadeyle "anket , belli bir aratrmann amacna uygun dzenlenmi soru listesidir." Anket tekniinde aratrmac ile bilgi kayna arasndaki iletiim yaz ile yaplr ve denek kendisine yneltilen yazl sorulan rahat bir ekilde cevaplama imkan bulur. Anket teknii aratrma yntemleri arasnda en ok kullanlandr. Bunun sebebi kolay, ucuz ve bilgileri dorudan doruya toplamaya uygun oluudur. Eer herhangi bir konuda bakalarnn fikirleri alnmak isteniyor ise yaplacak islerden biri onlara yazl sorular vermektir. Bu teknik; fikirler , inanlar , neri ve bireysel yaantlarla ilgili bilgilerin elde edilmesi iin en uygun yol gibi grlmektedir. Anket yoluyla veri toplama , aratrma ve bilimde eski bir tekniktir. 1883 ylnda ilk olarak Avrupa'da ve 1847 ylnda da Amerika'da kullanlmaya balayan anket yoluyla veri elde etme tekniinin son yllarda Avrupa ve Amerika'da prestijini olduka kaybetmi olduu grlmektedir.

Anketin Hazrlan yi bir anket hazrlayabilmek iin konunun , amacn , kitle ve bunu temsil edecek rneklemin ok iyi bilinmesi ; anketi cevaplandracak kimselerin eitim, ekonomik, sosyal ve politik zelliklerinin iyice kavranmas gerekmektedir. Sorularn, cevaplayclarn zellikleriyle , inanlaryla , kiilii , evresi ve alt yer ile elikiye dmemesi , ayrca anlay , kavray ve ilgi dzeylerine uygun olmas gerekmektedir. Anket yoluyla veri elde etmede nce denek grubu yani kimlere anket uygulanaca belirlenmelidir. Sonra da anket formunun hazrlanp uygun hale gelinceye kadar srasyla u iler yaplmaldr: 1) Aratrmann problemi ve projenin "Anahtar" ksm dikkate alnarak anket uygulanacak kiilerden alnmas ihtiya duyulan bilgilerin listesi yaplr. 2) Bilgi listesi , ihtiya duyulan verilerin elde edilmesine uygun ve denekler tarafndan kolayca anlalacak ekilde sorulara dntrlr. Her soruya, denekten doru bilgi almaya imkan verecek cevap seenekleri yazlr. 3) Bu ekilde hazrlanan taslak , anket konusunda bilgili ve tecrbeli kiilerin grlerine sunulur. Onlarla yaplan grme , danma ve tartmalar sonucu anket formu gelitirilir. 4) Gelitirilen anket formunu denemek zere , anket uygulanacak kiilerden kk bir gruba n uygulama yaplr. Uygulama sonular dikkatlice deerlendirilerek bilgilere tam olarak ulama bakmndan grlen eksiklikler , przler giderilmek suretiyle anket formuna son ekli verilir,

20 Anket Hazrlamada Dikkat Edilecek Hususlar Anket formunun banda deneklere hitaben ksa bir aklama yani "ynerge" bulunur.Bu aklama da anketin ne amala yapld , sorularn nasl cevaplandrlaca belirtilerek deneklere bu i iin vakit ayrp, almaya katkda bulunduklarndan tr teekkr edilir. Anketle elde edilecek bilgiler aratrmac iin ne kadar nemli ise kaynak kiinin sorulan sorulara doru cevap verip vermeyecei de o kadar nemlidir. Bu sebeple , kaynak kiiye verecei cevaplarn ne ie yarayaca ve aratrmada elde edilecek sonularn nemi hakknda ksada olsa ynergede bilgi verilmesi faydal olur. Ayrca onlara ilgi duyduklar takdirde tm aratrmann sonucuna ait raporu nasl salayabilecekleri hakknda bilgi vermekte de yarar vardr. Anket uzunluu nemli bir konudur. Aratrmac , daha ok bilgi toplamak amacyla uzun anketler hazrlama yoluna gitmemelidir. Bazen ankete dahil edilen birok sorunun cevabn baka kaynaklarda , rnein , kitap ve ansiklopedilerde bulabilmek mmkndr. Bu gibi sorular ankete konulmamaldr. Aratrmann amac i l e snrl kalmaya zen gsterilmelidir. Unutmamak gerekir ki , ankete cevap vermesi istenen kiinin zaman az ve deerlidir. Ankete cevap verme zorunluluu olmayan bir kimsenin iini mmkn olduu kadar kolaylatrmak , anket sahibinin grevidir. Anket sorular , onlar cevaplayacak olanlarn anlay , kavray, bilgi ve kltr dzeylerine uygun olmaldr. Deneklerin bir bask altnda kalmadan sorular rahat cevaplayabilmeleri iin onlardan isimlerini yazmalar istenmemelidir. nk kiisel zelliklerin deifre olmas insanlar rahatsz edecei gibi , baz kimseler de balarna dert aaca endiesiyle gerekleri tam olarak aklamaktan ekinebilirler. Anket sorularnn , onlar cevaplayacak olanlarn ahsi zellikleri , inanlar, kiilikleri, bulunduklar evre ve altklar yer ile eliir durumda olmamas gerekir. Anket Ynteminin Kuvvetli ve Zayf Ynleri Kuvvetli Ynleri Kolay, ucuz ve bilgileri dorudan toplamaya uygun oluudur. Anket yntemi ile ok farkl trde veri toplamak mmkndr. nsan davranlar, i performanslar, bilgi dzeyleri, vb. Anketi cevaplandranlarn kimliklerini gizli tutabilme imkanlar asndan ankete verdikleri cevaplar daha doru, daha tutarl olabilmektedir. eitli ekincelerden tr veya baz koullar altnda kiiler bazen cevap vermek istemez veya yanl, tutarsz bilgiler verebilirler. Gizlilik imkan saland takdirde bu bilgiler daha doru hale getirilebilir. Soru ve cevaplarn yazl olmas neticesinde ankete katlan kiilerin verdikleri cevaplar kontrol imkan vardr. Kast olmadan yanl veya eksik bilgi verdiklerini fark etmeleri durumunda cevaplarn dzeltebilirler. nceki blmde bahsedilen byk kitlelere ulamay gerektiren durumlarda veya geni corafi blgelerden veri toplanmasn gerektiren hallerde anket uygulamak iyi bir seim

21 olabilir. Bu sayede daha iyi bir rnekleme grubu oluturularak bu rneklemenin ana ktleyi temsil etme kabiliyetini artrmak mmkndr. Cevaplarn yazl ve standartlatrmaya imkan salamasndan dolay eitli karlatrmalara olanak salar. Analizi, yorumlanmas ve raporlanmas daha kolay ve masrafsz olmaktadr. Sre asndan kstlamalar bulunduu hallerde bu zellii byk kolaylk salamaktadr. Zayf Ynleri Anket yazl bir soru-cevap teknii olduu iin cevaplayclar asndan en azndan bir okuma yazma bilgisi gerektirmektedir. Alt gelir gruplarnda veya gelimekte olan lkelerin krsal ve geri kalm blgelerinde okuma yazma bilme oran dk olduu iin bu tr gruplara ynelik aratrma almalarnda anket uygulanmas zor hatta imkansz olmaktadr. Anketi cevaplayan kiilerin eitli nedenlerden tr sorular ayn derecede anlayamadklar ve rastgele cevapladklar grlmektedir. Bu da istenen bilgilerin elde edilmesinde hatal durumlarn ortaya kt grlmektedir. Ankete katlanlarn zellikle mektupla yaplan anketlerde anketi dzenleyen kii veya kurumlarla irtibat kurmas ve anlayamad konularda yardm istemesi zor olmaktadr. Ne kadar uralrsa uralsn dzenlenen sorularn anlalmas zor olmaktadr. Anketin en nemli zorluklarndan biriside toplanmak istenen verinin karmaklna gre soru dzenlemektir. Sorularn kolay anlalabilmesi adna yaplan almalar bazen istenen verinin elde edilmesine engel olmaktadr. Bilgi etraflca ele alnmak istendiinde bu sefer de dzenlenen sorular anlalamamaktadr.

Anket yntemi; statistik, Hukuk, Basn, ehir Planlamacl, Corafya, Sosyal Birimler Psikoloji, Sosyoloji gibi daha birok bilim dalnda kullanlr. statistikte anket ise, Kiisel Grme Yazma Yntemi Telefonla Grme Yntemi nternet Ynetimiyle elde edilen verilerin bir araya getirilerek deerlendirilmesidir. 1.4.1 KSEL GRME YNTEM LE VER ELDE EDLMES Szl iletiim araclyla veri elde etme yntemlerindendir. Grmeyi yapan kiiye grmeci, grt kiiye ise kaynak ya da cevaplayc denir. Grmenin yapld kii ya da kiilere nceden hazrlanan sorularn sorulmas ve karlnda cevap alnmas eklinde yrtlr. Grmeci grecei kiinin bulunduu yere gider, anketi uygular. Sorulara alnan

22 yantlar genelde grmeci tarafndan, o an doldurulur. Grmenin akclnn bozulmamas amacyla daha sonra doldurulmas da mmkndr ancak cevabn doru ve tam hatrlanmamasnn, yanl bilgi edimine yol aabilecei gz ard edilmemelidir. Kiisel grme yntemi toplum bilimciler tarafndan ve sosyal konularda ska kullanlr. Belli bir kesim hakknda bilgi edinme ve profilini oluturma; insanlarn aratrlan konuya bak alarnn ve davranlarnn renilmesi konularnda yararlanlan bir yntemdir. rnein bir bankann sunduu internet bankacl hizmetine, mterilerinin duyduu gven ve kullanmn; bir niversitenin, bnyesindeki engelli rencilerin okul yaantsnda karlatklar glklerin incelendii aratrmalarda tercih edilir. Kiisel grme yntemi kiileri tanma, izleme, ilgilenilen konu hakkndaki bilgi ve dncelerini ve bu dncelerine nelerin neden olabileceini renmede stn bir tekniktir.

Kiisel Grme Yntemi Trleri 1. Grlen Kii Saysna Gre Bireysel: Grmecinin sadece bir cevaplayc ile fiziksel olarak ayn ortamda yrtt grmelerdir. Kiilere zel bilgiler derinlemesine elde edilir. rnein aile planlamas ile ilgili bir aratrmada bireysel grme yntemi tercih edilir. Grup: Grmecinin ok sayda cevaplayc ile srdrd grmelerdir. Sorulan sorulara ortak bir konuda birbirlerine bal grup yeleri, karlkl etkileimde bulunarak cevap verir. Kiiler kendi grlerini belirtirken bakalarnn grlerini de dinlerler ve yeni fikirler ortaya kar. Grmecinin grevi de bu fikirleri toplamaktr. Grup grmesiyle elde edilecek sonu bu bireylerle tek tek yaplan grmelerden elde edilecek toplam sonutan fazladr. Ktphanelerden yararlanmay arttrmann yollarnn arand bir aratrmada, ktphane mdrleriyle topluca gerekletirilen bir grme daha yararl olacaktr. Grupa grmede nemli bir saknca gruptaki birka yenin ar hevesiyle btn grubun yanl davranmas olasldr. zellikle yeler liderleriyle ters dmek istemeyebilirler. Bu durumda geerli bilgi toplama olasl azalr. 2. Kurallarn Katlna Gre Yaplanm: Ne tr sorularn ne ekilde sorulup, hangi verilerin toplanacann nceden ayrntl olarak belirlendii grmedir. Grmecinin hareket zgrl ve insiyatifi en dk dzeydedir. Cevaplarn denetimi, saysallatrlmas ve karlatrlmas kolaydr. Hangi grlere, ne kadar kiinin katldnn belirlendii; rnein Bugn seim olsa hangi partiye oy verirsiniz? ya da Siyasi grnz ne yndedir? eklindeki standart, yorum gerektirmeyen sorularn yer ald siyasi aratrmalar yaplanm grmelerdir. Yaplanmam: Sorular nceden hazrlanr ancak grlen kiilere ksmi esneklik salayarak sorularn yeniden dzenlenmesine, tartlmasna izin verilir. Grme, her iki tarafn da kontrolndedir. Yaplanm grmenin tersine, verilerin deerlendirilmesi ve karlatrlmas olduka gtr.

23 Yaplanmam grmeler daha ok aratrmalarn balang aamalarnda, pilot almalarda; soruna ilikin nemli deikenlerin saptanmasnda yardmc olurlar. Kiiden derinlemesine bilgi edinmek mmkndr. Sonucun, grmecinin tutumundan etkilenecei aktr, sbjektifliin rol byktr. Bu yzden grmeyi tek bir grmeci yapmaldr, sorular ayn olsa da farkl grmecilerin sorular farkl yorumlamalar aratrma sonucunun hatal olmasna yol aar. Bu gibi risklerinden dolay tercih edilmeyen bir yntemdir. 3. Grlen Kiiye Gre Gzlem Birimi ile: Geni kitleleri ilgilendiren konularn incelenmesinde, sorunlarn ortaya karlmasnda tercih edilir. Bir mahallede oy kullanan semen saysnn izlendii aratrmada, haneleri tek tek dolamak yerine, sandk balarnda grev alan kiilerden; ya da bir bankann mterilerinin, bireysel emeklilik hizmetine tepkilerinin incelendii aratrmada, mteri temsilcileri yerine ube mdrlerinden bilgi alnmas daha pratik olacaktr. Kitle Biriminin Gzlem Birimiyle Ayn Olduu Durum: Bir konu ya da problemle ilgili genel bilgi, tutum ve davranlarn renilmesinde halkla; kiilerin kendileriyle grmeler tercih edilir. Aromal kahve retmeyi dnen bir kahve firmas, ncesinde halkn bu konuda nabzn yoklamak, hangi aromalar beendiini renmek ve elde edecei sonulara gre retim yapmak ister.

Grmenin Plan Her grevde olduu gibi kiisel grme yntemiyle bir aratrma yaparken de nceden izleyeceimiz admlar belirlememiz, planlamamz almamz daha salkl yrtmemizde faydal olacaktr. zerinde durmamz gereken noktalar u ekilde sralanabilir: Kimlerden bilgi alnaca Hangi bilgilere ihtiya duyulduu Grme yeri ve zamannn belirlenmesi Grmeyi kimlerin yapaca Hangi tr grme yaplaca Grme sonularnn gvenilirlii kontrol Grlecek Kiilerin Belirlenmesi: Grmeci elde edecei verilerle yeni kararlara varacak, genellemeler yapacaktr. Bu yzden kendisinden bilgi edinilecek kiilerin gvenilir ve geni bir alan temsil ediyor olmas beklenir. Aratrlan konu iin verimli, faydal olup olmayacaklar nemlidir. Biraz daha aarsak, ilgilendiimiz konuya ters den bir tutumlarnn olup olmad, sorularmza cevap vermek isteyip istemeyecekleri gz nnde bulundurulmaldr. Kadna iddetin aratrld bir grmeye, ei tarafndan iddet gren bir kadn ya da konuyla elikili bir tavr sergileyen ei katlmak istemeyebilir. Ya da Anoraksya hastal ile ilgili sorulara, bu hastal geirmi biri konuya kar hassas olaca iin cevap vermek istemeyebilir. Bu gibi durumlarda ikna yoluna girmeliyiz. Banza gelse ne yapardnz? , Byle birisini tanyor musunuz? gibi dolambal sorularla doru bilgi alnmaldr.

24 Grmenin Yeri ve Zaman: Grlecek kiilerle nceden eitli vesilelerle iliki kurmak olduka yararldr. Grmeye gitmeden nce kiiyi yerinde bulamama, cevap alamama ihtimaline karn randevu alnmaldr. Seilecek yerin sessiz, grlen kiinin konsantre olmakta zorlanmayaca, rahat bir yer olmas gerekir. Zaman asndan da kstl, skk bir ana denk gelmemelidir. Zira byle bir durumda, kii sorular geitirmeye alabilir, yanl cevaplar verebilir. Grlen kii aceleye getirilmemeli, bir soru iin aklamalar bitmeden baka soruya geilmemelidir. u an msait deilim. eklindeki mazeretle ska karlald dnlrse, yer ve zamannn grmenin gerekletirilmesinde olduka nemli etkenler olduu grlr. Grmecinin zellikleri yi bir grmecinin sahip olmas beklenen zellikler aadaki gibidir: Anlam karmada yeterince zeki olmaldr. Duyarl duyu organlarna sahip olmaldr. Kulaklar iyi duymayan birinin iletiimi srdrmesi zor olacaktr. Grme konusuna kar belli bir ynde koullanmam; objektif olmaldr. Ald cevaba verecei ka atma, arma, ba sallama gibi tepkiler grt kiinin verecei cevaplar etkiler. Grt kiiden eitim, kltr, kiilik ve ilgilenme dzeyleri asndan ok farkl olmamaldr. Birbirlerini anlamada glk ekebilirler. Aralarndaki farkllk grmeyi olumsuz etkileyebilir. Grlen kiinin kendisini ezik hissetmesi sonucu, kendisini kantlamak iin abartl cevaplar verebilecei gibi; stn grmesi sonucunda grmeye gerekli nemi gstermeyebilir, batan savma cevaplar verebilir. Grmeci, gler yzl olmal, dosta davranmaldr. Karsndakinin fikirlerine sayg duymal; dikkatle dinlemelidir. Resmi bir konuma ekliyle, karsndakinin konunun dna kmasna yol aan ve dolaysyla zaman kaybna yol aan bir konuma ekli arasnda denge kurabilmelidir. Grmeci gven vermelidir. Grt kiinin kendisini rahat hissetmesini, duygu ve dncelerini ekinmeden ifade edebilmesini ve samimi cevaplar vermesini salayabilmelidir. Baarl bir grmenin esasn bu oluturur. Tersine grme resmi bir hava iinde balarsa, grlen kii gerek dncelerini saklamaya alp, paylamak istemeyebilir. Grmecinin kaynakla karlat anda balayan ve ayrldnda sona eren grevlerini ieren bir belgesi vardr. Grme Klavuzunda u bilgiler bulunur: Kendini nasl tantaca Amacn nasl aklayaca Grecei kiiden beklenenlerin neler olduunu aklamas Sorularn nasl ve hangi srada sorulaca Kayt ileminin nasl yrtlecei Grmenin hangi ifadelerle bitirilecei Grmeci adaylar uygun bir eitimden geirilmelidir. Bu eitim srecinde kullanlmak zere grmelerin grnt ya da ses kayt cihazlaryla kaydedilmesi olduka yararldr.

25 Grme Tr: Aratrmann konusuna gre daha nceden deinilen grme trlerinin zelliklerine gre uygun olan seilir. Gvenilirlik: Grmede edinilen bilgilerin doruluunun snanmas ok nemlidir. Grmeci sylenenleri kendi beyin szgecinden geirdikten sonra kabul etmelidir. Yanl bilgi verilmesi her zaman bilinli olarak yaplm deildir. zellikle eski olaylarn yanl hatrlanmas muhtemel bir durumdur. yi bir grmeci ald cevabn yanl olduunu sezebildii srece iyi bir grmeci olduunu gsterir. Vcut dili hakknda bilgili olmas byk avantaj salayacaktr. phelendii noktalarda grt kiiyle tartmaya girmemeli; ek soru ve aklamalarla bilginin doruluunu kontrol etmelidir. Sesinin tonu, yz ifadesi ve kulland ifadelerle verilen bilginin doruluunun ne kadar nemli olduunu deneklere hissettirmelidir. Grmeci, edindii bilgileri doru kaydetmeli, kendi zel aklamalarn ek olarak belirtmelidir. Bylelikle grme sonularn inceleyen kii, kaytlardan hangilerinin denek, hangilerinin grmeci tarafndan verildiini anlar.

Grme Tekniinin Uygulanmasnda Dikkat Edilecek Noktalar Soru Sorma: Sorunun ifadesinde yaplacak bir deiiklik elde edilecek sonular etkileyebilir. Eer grmeci sorunun hatal olduunu dnyorsa, grme srasnda bir deiiklik yapmamal, daha sonra hangi adan hatal olduunu raporda belirtmelidir. Sorular anlamakta glk ekenlerle karlalabilir. Bu durumda grmeci soruyu kendisine gre yorumlamamal, olduu gibi tekrar sormaldr. Eer gene anlalmyorsa bilmiyor seenei iaretlenmelidir. Sorular teker teker, anket formundaki sraya gre sorulmaldr. Sraya uymadan sorulan bir soru ondan sonra gelecek bir sorunun cevabn etkileyebilir. Cevap Alma: Aratrmalarn yapl gerekesi grlen kiilerin konu hakkndaki fikirlerini almaktr. Grmecilerin en sk yapt hatalardan biri, konu hakknda yeterli bilgiye ve bir fikre sahip olmayan kiileri ynlendirmeye almalardr. Ama bu ekilde alnan cevap, grlen kiiye ait dnceler olmaktan ziyade, grmecinin empoze ettii dncelerdir. Byle bir durumda kiinin dncelerini toparlamasna yardmc olunmal ve yardm isteme abalarna kar durulmaldr. Kayt Tutma: Alnan cevabn doru not edilmesi de grmenin hatasz yrtlmesi kadar nemlidir. Grme sreci ne kadar etkili yrtlm olursa olsun, cevaplar forma doru iaretlenmedii srece grme deerini kaybeder. Grmeci cevab iaretlememise soru sorulmam demektir. Ayrca kiinin verdii cevaptan baka bir cevab iaretlemise, sonu gerekleri yanstmaz. Grmeci doru kayt tutmazsa, edinilen bilgilere dayanlarak yaplacak zmleme, yorum ve genellemelere gvenilemez. Kiisel Grme Ynteminin Kuvvetli ve Zayf Ynleri stn Ynleri:

26 Dier anket trlerine gre daha esnektir. Anlalmayan sorular iin aklamalarda bulunulabilir. Sorularn hatrlanabilmesi iin, hatrlatc yardmlardan yararlanlr. Yantlar arasndaki elikileri gidermek ve yantlar doru ve net biimde akla kavuturabilmek olanakldr. Kiisel iletiimin salayaca avantajla bir gven duygusu yaratlr ve bu durum grlen kiinin ilgisini ekerek duyarl ve zel konularda doru yantlar alnmasn kolaylatrr. te yandan ibirlii salamak daha kolay olduundan, daha fazla soru sorup daha fazla bilgi toplanabilir. En nemli stn ynlerinden biri, dier yntemlerde olmayan gzlem yapabilme olanann salanmasdr. Grme srasnda, grlen kiinin tepkileri annda grlebildii gibi, ortamn da dikkatlice incelenmesi sz konusudur. Bu durum elde edilecek bilginin miktar ve doruluu konusunda nemli katklar salar. Grme iin bavurulacak ibirlii ve grme yapmalar nceden saptanabilir ve bylece cevap vermeme orannn azalmas olanakl hale gelebilir. Zayf Ynleri: Deneyimli ve bilgili grmeciler gerektirdiinden ve grmenin fazla zaman almasndan dolay maliyetler yksektir. Grmecinin etkilemesi sz konusudur. nyargl ve hatal davranlar olumsuz etkiler yaratabilir. Ayrca yantlarn kaydedilmesinden, yantlar ynlendirmeden ve hatta hayali grme yaplmasndan kaynaklanan hatalar sz konusudur. 1.4.2 YAZIMA YNTEM LE VER ELDE EDLMES Yazma yntemi ile veri toplama ya bir konu hakknda mektupla bilgi isteme ya da konuya ilikin hazrlanan soru kadn gnderip, ilenerek geri yollanmasn salamak eklinde olur. Gemi yllarda yaygn olarak kullanlan bir yntemdir. Ancak gelien teknoloji ile etkinliini kaybetmitir. Bu trn en nemli zellii, grmecinin bulunmamasdr. Sorulan sorulara cevap vermek ve anket formunu geri postalamak cevaplaycya dtnden, oluturulacak ibirlii ve cevaplamadaki olumlu ilgilenim baary dorudan etkileyebilecektir. Yazmann baarl olmasnda ilk koul uygun sorularn hazrlanmasdr. nk aratrmac ile kaynak kii arasndaki tek iletiim arac sorulardr. Yazma yntemindeki sorularn zellikleri: Sorular net ve anlalr olmaldr.(Her trl yanl anlamay nleyecek nitelikte olmaldr.) Sorular mmkn olduunca kapal ulu olmaldr. Kapal ulu soru sormann 3 nemli yarar vardr: Cevaplamada istenen bak asna davet etmesi Aratrmacya deerlendirme kolayl vermesi Kii iin cevaplama kolayl salamas Kapal ulu sorularda dikkat edilmesi gereken husus; cevap seeneklerinin deikenin genel zellikleri ve snrlar dikkate alnarak belirlenmesidir. nk olas tm seenekleri iermeyen kapal ulu sorular aratrma sonucunda beklenmeyen durumlarla karlamamza neden olabilir. Anket sorusu her eyi ifade eder olmaldr. Cevaplayann sorular cevaplayabilmek iin ihtiyac olan tm bilgiyi iermelidir.

27

Yazma Aralar 1)Sunu(Aklama) Mektubu Sunu mektubu, soru kadnn hangi aratrma iin ve hangi amala hazrlanm olduunu ve kiiden neler beklediini belirterek, kiiye, soru kadn cevaplamadan nce bir n bilgi verir. Sunu mektubunun zellikleri aadaki gibi sralanabilir: Sunu mektubu mmkn ise kiiye hitap etmeli, pozisyonu ve ismi bulunmaldr. Sunu mektubu olabildiince ksa olmal ve almann yararlarn aklamaldr. Cevaplayclarn dikkatli ve sistemli biimde seilmi olduu vurgulanarak anket formunu doldurmann nemi aklanmaldr. Cevaplarn gizli tutulaca ve cevaplayanlarn isimlerinin aklanmayaca, yalnzca ortak bir formda raporlanaca vurgulanmaldr. Kesin bir geri gnderme tarihinin belirtilmesi olumlu etki yapabilecektir. Anket uygulanmasnn nemini ve gvenilirliini arttrmak iin kimin destek verdiinin belirtilmesi gereklidir. stendii takdirde, sonularn gnderilebilecei belirtilmelidir. Her sunu mektubu, gndericinin kendi el imzasn tamaldr. Varsa parasal ve parasal olmayan teviklerin ne olabilecei aka vurgulanmaldr. rnein; sinema bileti, ekili bileti,vb.

Milli Eitim Bakanl'nn Ankara'daki ortaretim rencileri zerinde yapmak iin okullara gnderdii anketteki sunu mektubu aadaki gibidir:

T.C. MLL ETM BAKANLII Yaymlar Dairesi Bakanl SAYI :B.08.0.YDB.0.24.05.00.613.1/ ' KONU : Nutuk ve Klsikler ile lgili Alan Aratrmas ANKARA

Bakanlmz kltr eserleri kapsamnda, Bat Klasikleri, Dnya Edebiyatndan Semeler ve Dnce Eserleri dizilerinde yaymlanan eserler ile Atatrk Dizisinde yaymlanan "Nutuk" adl eserin, ortaretim dzeyindeki renci ve genlerimiz tarafndan kolayca anlalr duruma getirilmesi iin zgnlkleri zedelenmeden sadeletirme ve/ veya redaksiyon ve tashihleri yaplacaktr. Bu balamda, Trk Dili ve Edebiyat retmenleri ile rencilerin gr ve nerileri, yaplacak almann ieriinin belirlenmesinde temel veri olarak deerlendirilecektir. Aratrmann, ekli "Aklamalar" dorultusunda titizlikle uygulanmas, anket formlar ile alnan verilerin her eser iin renci-retmen baznda ayr ayr deerlendirilip il sonularnn alnmas ve sonularn diskete aktarlarak, disketlerin bilgisayar ktlar ile

28 birlikte en ge 07/05/2002 tarihinde Bakanlmzda olacak ekilde gnderilmesi hususunda gereini nemle rica ederim. Mehmet TEMEL Bakan a. Mstear V.

2)Form ve Ynerge Form Anketin anlalabilirliini arttran,kaynak kiiye, kendisinden beklenenleri ak seik bildiren, biim ve ierik almalardr. yi bir yazma arac,titiz bir alma rn olduunu her hali ile belli edebilmelidir.Anket formu u zellikleri iernelidir: Gze ho grnr olmal, temiz ve dzenli olmal, ayrca sorular kolayca okunup izlenebilmeli. Sorularn cevaplandrmasn kolaylatrmal. Veri ileme sistemlerinden yararlanmaya kar hazrlk iermeli. Gerektiinde kullanlmak zere,ek aklamalar iin uygun boluklar braklmal.

Ynerge Anketteki sorularn nasl cevaplandrlacan belirten aklamalardr. Ynerge,anketin balk sayfasndan hemen sonra ve sorulardan nce yer ahr.Ynergede,soru trleri belirtilerek,her birinin nasl cevaplandrlaca, her cevabn hangi anlama gelecei,rneklerle aklanmaldr. yi bir form ve uygun bir ynerge,anketin, istenen biimde doldurulmasna yeterli olmaldr. Kaynak kii, bu aamada, aratrmacnn ek aklamalarndan yoksundur. Bu gerek unutulmamaldr. Ayrca aratrmac, anketi, "yazdklarnn aksi yorumundan kendisinin sorumlu olduunu" bilerek hazrlamaldr. Milli Eitim Bakanlnn Ankara'daki ortaretim rencileri zerinde yapmak iin okullara gnderdii anketteki ynerge blm aadaki gibidir; B.Okul Mdrlklerince Yaplacak ve lemler: 1. l Milli Eitim Mdrlnce gnderilen eserler okul demirbana kaydedilecektir. 2. l Milli Eitim Mdrlnce gnderilen eserlerin renci ve retmenlerce okunup incelenecek, rnek sayfalar ube saysnca, anket formlar ise Trk Dili ve Edebiyat retmenleri ve renci saylarnca oaltlacaktr, 3. Okunup incelenecek rnek sayfalar ile anket formlar, Trk Dili ve Edebiyat retmenlerine datlacaktr. 4. Aratrmann titizlikle yrtlmesi ve derslerin aksatlmamas salanacaktr.

29 5. renciler ile Trk Dili ve Edebiyat retmenlerince doldurulan anket formlarnn, okulun Trk Dili ve Edebiyat zmre retmenleri bakanna teslim edilmesi salanacaktr. 6. Trk Dili ve Edebiyat Zmre retmenleri Bakannn bakanlnda, okulun retmen veya dier personeli arasndan okul mdrnce bir komisyon oluturulacaktr. 7. Her eser iin uygulanan renci ve retmen anketleri ayr ayr iki forma aktarlarak bu formlardaki verilerin okul baznda sonular alnacaktr. Bu veriler iki ayr diskete kaydedilecek ve disketler, bilgisayar ktlar ve uygulanan anket formlar ile birlikte en ge 31/05/2002 tarihine kadar l Milli Eitim Mdrlne teslim edilecektir.

Sorularn Sralan Grme sorularnn sralan burada da geerlidir.Sorularn genelden zele ak ankette daha da nemlidir.Bu amala hazrlanan sorulardan bir blm,nceki sorulara verilen cevaplara bal olarak cevaplandrlmadan atlanabilir.Bu durumda "devam" ya da "atla" komutlarnn verildii trafik sorular bulundurulmaldr. Gneydou Bulgaristan'da yaayan Trk,Bulgar ve Pomak bayan etnik gruplar arasndaki sosyo-kltrel farkllklar belirlemek amacyla yaplan bir aratrmadan trafik soru rnei;

Kadnlarn almas konusunda ne dnyorsunuz? ( )1.almal ( )2.almamal almal diyorsanz hangi durumlarda almal?(Tek seenek) ( )1.Kadn evlenmeden nce almal ( )2.Anne oluncaya kadar almaldr ( )3.Evde aile bykleri varsa almaldr ( )4.Ailenin ekonomik sknts varsa almal ( )5.Her zaman almal ( )6.Dier......................................................

kinci bir nokta da, bu sralamann ileride yaplacak zmleme ilemlerini kolaylatracak nitelikte olmasdr. Aralarnda iliki aranacak sorular,olabildii lde bir arada tutulmaya allmaldr. Yine ayn aratrmadan alnan birbiriyle iliki sorulara rnek olarak; Gelir getiren bir ite alyor musunuz?

30
( )1.Evet belirtiniz....................................( )2.Hayr almyorum Size ait aylk geliriniz.......................................................TL alyorsanz, almanza kim karar verdi? ( )1.Ben ( )2.Eim ( )3.Eim ve ben ( )4.Annem-Babam ( )5.Eimin ailesi

almanzn ( ( ( ( (

amac nedir?(Tek seenek) )1.Kendi adma para kazanmak )2.Ev btesine katkda bulunmak )3.Eim almad iin ben almal zorundaym )4.Holandm bir ii yapmak )5.Dier belirtiniz.

inizde elde ettiiniz gelir: ( )1.Getirip einize verirsiniz,harcamalara o karar verir ( )2.Einizin geliri ile sizin gelirinizi birletirir, harcamalara birlikte karar verirsiniz ( )3.Kendi eksiklerinizi tamamlayp kalan einize verirsiniz ( )4.Gelirinizin tmn istediiniz gibi harcarsnz ( )5.Dier belirtiniz.............................................................. Ailenizin toplam aylk geliri.........................................................TL

Kimlik ve konu sorularndan, hangisinin nce gelecei, aratrma konu ve koullarna gre deiir. Cevaplamada bir ekince olmazsa,kimlik sorularnn nce verilmesi olaandr.

Yazma arac, amaca uygun ve yeterli sayda sorular iermeli ve olabildiince ksa olmaldr. Baka kaynaklardan elde edilebilecek veriler iin kimsenin zaman alnmamaldr. Tm ynleri ile yazma aracnn hazrlanmas son derece nemlidir. Bu arataki en kk boluk, yanl aklama ya da yanl bir yorum onun yararsz hale gelmesine neden olabilir.

Yazma Sreci
Yazma yolu ile veri toplamann baarl olabilmesi iin temel koul,kaynak kiinin cevap vermesini kolaylatracak nlemlerin alnmasdr. Yazma teknii ile veri toplamann en ayrc zellii anket hazrlanp postalandktan ya da datldktan sonra baka bir gelitirici nlemin alnamamasdr. Bu nedenle yazmann n hazrlklarnn daha iyi yaplm olmasna byk zen gsterilmelidir. Anket ya posta ile kaynak kiilere gnderilir ya da grevlilerce yerinde datlr ve genellikle ayn yolla toplanr. Kaynak kiilerin dank bir yerleimde olmas posta ile datm

31
zorunlu klar. Toplu bulunmalarda ise yerinde elden datm yelenir. Olanaklar elverdiinde,elden datm, cevap vermeyi daha etkin klacak bir yol olabilir.

Yazma srecinde aratrmacnn en byk kaygs, cevap orann yeterli dzeye ulatrmak,olanakl ise tm anketlere cevap alabilmektir. Bu amala alnabilecek nlemlerden bazlar unlardr: Y a z m a , k a y n a k k i i n i n o k s k k o l m a d b i r z a m a n d a yaplmaldr. rnein,retmenlere gnderilecek anketlerin, snav dnemine denk gelmesi cevap orann azaltabilir. Posta ile gnderilen anketler iin dn adresi yazlm pullu bir zarf da eklenmelidir. Bylece kaynak kiiler masraftan kurtarlarak, cevap verme istekleri gdlenebilir. Anket olabildiince ksa,ilgi ekici, kolay ve anlalr olmakla birlikte,gizlilik garantisi de vermelidir.

Hangi dn orannn yeterli saylabilecei konusunda kesin bir say vermek g olmakla birlikte, aratrma konusuna gre deien yaklak deerlerden sz edilebilmektedir. ou anket uygulamalarnda dn oran olduka dk olup %50nin altna bile debilmektedir.Salkl bir yorum yapabilmek iin dn orannn %70-%80nin altna dmemesi gerekir. zleme genellikle iki aamal yaplr.I. aamada cevap vermeyenlere bir hatrlatma yazs gnderilerek iin nemi vurgulanr ve cevabn beklendii belirtilir.lk izleme anketin en son dn iin verilen tarihinden on gn kadar bir sre sonra postalanmaldr.lk izlemeden sonra anket dn bir miktar artabilir.Cevaplar yine istenen dzeye kmamsa ikinci bir hatrlatma yazs gnderilir. kinci hatrlatmann, cevap orann fazla arttraca beklenmez.Bu nedenle cevap vermeyenlerle ksa bir grme yaplarak cevap vermeyi nedenleri renilmeye allr.Bu izlemenin temel amac;ankete cevap vermeyenlerin "niin" cevap vermediklerinin ve konuya kar cevap vermi olanlardan ayr bir bak as tayp tamadklarnn renilmek istenmesidir. Cevap vermemenin, aratrma sonularn deitirecek trden sistemli bir nedeninin olmadndan emin olmak gerekir.Bu amala cevap vermeyi nedenleri incelenir. Ankette ve izleme formunda yer alan sorular karlatrlr. ayet cevap verenlerle vermeyenler arasnda aratrma sonularn deitirecek trden anlaml bir ayrm olmad sonucuna varlabilirse, mevcut dn oran ile yetinilebilir.Ancak bu durumda bile dn orannn %30un altna dmemesi gerekir.Byle durumlarda zmleme yaplrsa aratrma bizi yanl yorum ve yarglara ulatrabilir. Yazmada verilerin kaydedilme sorumluluu, tmyle kaynak kiiye aittir.Aratrmacnn bu aamada yapaca tek ey,anketin hazrlanmasnda, alabilmi olduu nlemlere gvenmektir. Bu nedenle cevaplama ynergesinin ok kolay izlenebilir olmas iin zen gsterilmelidir. Dnen anketler, bir n incelemeden geirilerek istenen biimde doldurulmu olup olmadklar belirlenir,Gerektiinde,anlam deitirmeyen dzeltmeler yaplr.Kullanlabilir nitelikte olmayan anketler ayklanr. Olas Yanlg Kaynaklar

32 Yazma ile veri toplamada,iyi anlalmayan ya da anlalan soru ve cevaplar ile kaynak kiinin sahip olmad bilgileri ieren sorular,problemin zmn gletirenin byk yanlg kaynaklardr. Ayrca yazmaya cevap vermeyenlerin gdlerinin ne olduu,cevap verenlerden nemli ayrlklar olup olmad bilinmediinden yorum yanllklar yaplabilir.Bir baka deyile yazmada kaynak kiinin yanll, verdii cevaplarda kendini gsterebilecei gibi yazmaya hi cevap vermemekle de uygulamaya dnebilir. Yazma Ynteminin Kuvvetli ve Zayf Ynleri Kuvvetli Ynleri Geni bir alan kapsayan rneklemden bilgi edebilmek olana olduundan, her bir soru kad formunun maliyeti dktr. ok eitli ve ayrntl konular aratrma olana saladndan esnek bir yapya sahiptir. Grmeci kullanlmadndan, cevaplayclarn kii etkisinde kalmamasndan dolay yansz deerlendirme yapma olana vardr. Sorulara yant vermek iin, cevaplayc en uygun zaman ayrabilecek ve daha dikkatli cevaplar verebilecektir. Cevaplayclarn kimlikleri gizli kalacandan sorulara verilecek yantlar daha doru ve gereki olabilecektir. Grmecilere, onlar kiralayan ve onlar eiten kiilere gerek yoktur. Zayf Ynleri Cevaplama orannn dk olmas genellikle karlalan bir durumdur. Bu durum, maliyetleri arttrabildii gibi cevap vermeme hatasn da yaratr. Sorular kimin yantladn saptamak olanakszdr. Cevaplayclarn sorular ve talimatlar tam olarak anlayarak cevaplandrdklarndan emin olunamaz. Geri gnderme zaman kontrol edilemediinden, cevap alma sreci uzayabilir. Gzlem yapma olana yoktur. Cevaplayclarn okur-yazar olmalarnn zorunluluu, bu tekniin kullanmn snrlayan bir nedendir. Cevaplayclarn yeterince tevik edilememesi sonucunda, dn orannn dk olmasdr. %70-80den aa bir dn oran toplanan verilerin yorumunu gletirir.

33 1.4.3 TELEFON ARACILIIYLA VER TOPLAMA Telefon araclyla veri toplama,bir anket hazrlandktan sonra,kaynak kiinin telefonla aranarak anket sorularnn kiiye sorulmasna dayanan veri toplama biimidir.Masrafnn az ve sratli yaplabilmesinden dolay, gnmzde poplerlii gittike artan bir veri toplama yntemi olarak karmza kmaktadr. Kamu oyu yoklamalarnda,seim ncesi eilimlerini saptamada,birden ortaya kan durumlarda birka saat iinde,ilk haberleri ve kaba sonular alabilecek biimde telefonda anket yaplabilmektedir. Eer bu veri toplama yntemi resmi bir kurum tarafndan yaplyorsa,bu kurum merkez ara birimleri oluturabilir,zel arama istasyonlar kurulur ve anket almas bu istasyonlardan yrtlr.Bu istasyonlara eitli dinleme ve kayt cihazlar yerletirilebilir. Anketi analiz aamasnda anlalmayan blm ya da blmler, bu cihazlar sayesinde tekrar kontrol edilebilmektedir. Yalnz kaynak kiiye bu yapdan yani istasyon ve kayt cihazlarnn varlndan sz etmek gerekir.Bylece kardaki kiinin gveninin kazanlmas amalanr. Telefonla yaplan bir ankette rneklem ok baarl olarak seilebilmektedir. nk telefon kayd olan kiilerin yaad yer,kiinin meslei ve kimliine dair birok zellii, kaytlarda mevcut olduundan rneklem seimi objektif olarak yaplabilmektedir. rneklemin belirlenmesi iki yolla yaplmaktadr; 1. Rehber ve listeye dayanarak rneklemin belirlenmesi. 2. Rasgele numara evirme ile rneklemin belirlenmesi. l. Rehber ve Listeye Dayanarak rneklemin Belirlenmesi Aslnda rneklemin belirlenmesi tamamen yaplan anketin amac erevesinde belirlenir.te kitlenin tam listesine sahip olduumuz durumlarda optimum rneklem rehber ve listeye dayanarak belirlenebilmektedir.nk bu kiilere,cep telefonundan,ev veya i telefonundan rahatlkla ulaabiliriz.Daha sonra bu belirlenmi listeden rneklemimizi rasgele veya sistematik yolla ekebiliriz. 2. Rasgele Numara evirme ile rneklemin Belirlenmesi Telefonla anket yaplrken ounlukla bu yntem kullanlmaktadr. nk,telefon rehberleri ounlukla doru bilgi vermeyebilir. Gerek tarihinin gemi olmas,gerekse rehberin ierisinde tm insanlarn zellikle de krsal kesimde yaayan ou insann telefon numaralarnn rehberde bulunmamas nedeniyle rneklem belirlemede sknt yaanmaktadr. ste rasgele evirme yntemi bu gibi olumsuzluklar ortadan kaldrabilmektedir. rneklemimizi seerken belirli bir yeri dneceksek, rnein kurtulu ve cebeci semtlerinden rneklem ekmek istediimizde, bu semtlerde bulunan telefon numaralarnn 342,315,435,430,... gibi balanglar vardr. Bunlar belirlendikten sonra geriye kalan drt rakam belirli snrlarda rnein 3000-5000 arasnda deien drt haneli saylarla

34 rasgele olarak belirlenebilir.Aradmz numara hedef kitlenin dnda bir numara olduunda, dier numaraya geilir. Telefon Grmesi Srasnda Anketr Yapmas Gerekenler; Anketr kendisini kibar bir dille tantmal. Anketi yaptran kii,kurum ya da irket hakknda bilgi verilmeli. Bu grmenin niin yapld ve kaynak kiiden hangi konularda bilgi istenecei hakknda bir konuma yaplmal. Aratrmann gizliliini, katlmn gnll olduunu,grmenin yaklak sresini ve grme srasnda kaynak kiinin istedii zaman soru sorabilecei belirtilmeli. Yaplan aratrmaya katlmann nemi vurgulanmal. Daha sonra kaynak kiiden izin isteyip soru sormaya balanmal. Anketrn Telefonla Grmede Karlaaca Zorluklar; Eer telefona telesekreter karsa, nce aratrmay yapan kii,kurum ya da irket tantlmal ve yaplan aratrmadan bahsedildikten sonra tekrar aranaca belirtilmelidir. Eer aradmz yerde ev sahibi yerine, gndeliki,bakc gibi kimselerle karlamsak yine arama nedenimizi akladktan sonra,ev sahibinin ne zaman dnecei konusunda bilgi almal ve bunu not etmeliyiz. Telefon megulse, bu durum olumlu karlanabilir,nk bu birilerinin olduunun gsterir. 5-10 dakika sonra tekrar aranmaldr. Telefonla Araclyla Veri Toplamann Kuvvetli ve Zayf Ynleri Kuvvetli Ynleri Telefonla grme,gidi-dn zamann ve yaplacak masraflar nemli lde azaltr. Telefonla grme, kisileri bulma olana bulunmayan yerlerdeki,telefonu olan kiilere ulama olana salar. dank ve uzak aradmz yerde

rnekleme giren kiilere ulama oran yz yze olan grmelere gre daha yksektir.Bir kiiyi bulamaynca telefonla grmenin uygun saatlerinde tekrar aramak,evine ya da iyerine gitmekten ok daha kolaylkla yaplabilir.

35 Zayf Ynleri Telefonla yaplan grmelerde, herkesin telefonunun bulunmamas ve telefonu olanlarn da belirli bir sosyo-ekonomik grubu oluturmas nedeniyle evreni tam olarak temsil edecek bir rneklem semek olanakszdr.Telefonla grmelerde elde edilen verilerin yanl olmas byk bir ihtimaldir. Telefonlar olmayan,zellikle krsal kesimlerdeki insanlara ek olarak son yllardatelefonlar bulunduu halde,telefon numaralarnn trl nedenlerden dolay telefon rehberinde bulunmasn istemeyen kiilerin artm olmas da telefonlu grmeleri snrlandrmaktadr. Grmede iletiimi salayan szler yannda jest,mimik,yz ifadeleri gibi szel olmayan ipular telefonla grmede ok aza indirgenmi olarak gerekleir. Grme sresinin ksa olma zorunluluu,grme zamannn iyi seilmi olup olmamasnda karlalan zorluklar da telefonla veri toplamadaki zayf ynlerdendir.

1.4.4 NTERNET ZERNDEN ANKET YOLUYLA VER TOPLAMA amzn buluu olarak nitelendirebileceimiz "internet" artk aratrma yapmak amacyla da kullanlmaya balanmtr.zellikle son dnemlerde internet zerinden yaplan anket saysnda mthi bir art grlmektedir.Bu anketler, irketlerin ya da kurumlarn kendi personellerine yaptklar anketler olabildii gibi tm insanlarn oy kullanabildii anketler eklinde de ortaya kmtr. nternet zerinden Veri Toplamann Kuvvetli ve Zayf Ynleri Kuvvetli Ynleri Maliyetin ok az olmas. yle ki, anket sadece dzenlenir ve sitede sunulur.Dier yntemler gibi posta masraf,bask,oaltma,yol masraflar gibi masraflar ortadan kaldrm oluruz. Sreden kazan. Gerekten gnmz dnyasnda zaman ynetimi insan hayatnda ok nemli bir yer tamaktadr.nternet yoluyla veri toplarken,posta bekleme sresi,gidilen yolda geen sre gibi zaman kayplar ortadan kalkar. Eriilebilirlik.Gnmzde insanlarn evine 7 gn 24 saat girebilmenin tek yolu internet olarak gzkmektedir. Kald ki baz insanlar grme esnasnda ekingen olabilmekte ve objektif yantlar veremeyebilirler.te internet yoluyla bu tr duygusal olaylarla ortaya kan yanllklar da giderilebilir. Anket" tamamlandktan sonra tekrar veri giriine gerek kalmaz.nk kaynak kiiler soruyu yantlad an bu excel ya da SPSS ortamna direk olarak aktarlmaktadr.

36 Kiinin cevaplamas gerekmeyen sorularn ankette yer almamas da bu tarz anketleri ekici klmaktadr. rnein "Sigara kullanyor musunuz?" sorusuna cevabnz "hayr" diye iaretlediinizde, karnza cevab -"evet" olanlarn sorular gelmez. Bunlar direk atlam olursunuz. Zayf Ynleri Uygun rneklem seilememesi. Siteye eriimde yaanan zorluklar ve sitedeki gvenlik kayglar. Yaplan aratrmann nemi insanlar olabilmektedir. tarafndan yeterince anlalmam

Aratrma yaplacak konuya ilgili olanlarla konuya alakasz olanlarn verdikleri birbirine hi benzemeyen yantlar. Aratrmaya katlan kaynak kiilerin kimliklerinin belirsiz oluu.

1.4.5 CAPI(COMPUTER ASSISTED PERSONEL INTERVIEWING) TEKNYLE VER TOPLAMA CAPI, bilgisayar yardmyla yaplan anket anlamna gelmektedir. Bu yntem internet yntemiyle kartrlmamaldr. Bu yntemde, anket formu tablet bilgisayarlar zerinde kullanlabilen bir yazlm sayesinde veri giri program haline getirilerek verilerin derlenmesi salanr. Bu yntemde kullanlan tek rn tablet bilgisayarlardr. Birka tu ve bir kalemden oluur.Bu kalemle ekrana yaz yazlabilir.Kalemsiz trleri de vardr. Gnmzde CAPI tekniiyle veri toplamann en gzel rneini TBMM'de grmekteyiz. yle ki, elektronik oylamalar bu bilgisayarlar sayesinde ok hzl ve etkili olarak yaplabilmektedir. Bir dier rnek olarak "Kim 500 milyar ister?" adl yarmada yarmac "seyirciye sorma joker hakk" n kullandnda,stdyoda bulunan seyirciler bu bilgisayarlar yardmyla istenen sorunun seeneini o anda iaretler ve tm sonular 10 saniye sonunda ekrana yanstlr.Bunun gibi pek ok bilgi yarmasnda bu yntem kullanlmaktadr. CAPI Tekniinin Kuvvetli Ynleri Kuvvetli Ynleri Hzl olmas nedeniyle ok kullanldr. Uygulama bakmndan ok kolaydr. Veri toplama iinin tek bir sre haline gelmesini salar.

37 Zayf Ynleri Maliyetinin yksek oluu. 1.5 ANKET TRLERNN KARILATIRILMASI Kiisel Grme ve Yazma Yntemlerinin Ortak Ynleri Cevaplar yazl olarak alnr. Her ikisinde de aklayc yazlar vardr. Soru kadnda aratrmann amacn ve cevap verme biimini aklayan bir ynerge, grmede ise grmeciler iin hazrlanm bir rehber vardr. Aratrlacak konu ile ilgili sorular daha nceden hazrlanmtr.

Kiisel Grme ve Yazma Yntemlerinin Karlatrlmas Cevaplaycy gzlemleyebilme. Kiisel grmede grmeci kiiyi gzlemleyebileceinden samimi cevap verilip verilmedii anlalabilir. Ancak yazmada bole bir durum sz konusu deildir. Cevaplaycnn konuya ilgisini ekebilme. Kiisel grmede grmeci konu ile ilgili aklama yapabileceinden grlen kiinin ilgisi ekilebilir. Fakat yazmada kii konuya ilgisizse sorular batan sama yantlayabilir ve hatta hi yantlamayabilir. Cevaplaycnn kimliini belirleyebilme. Yazma ynteminde, tpk internet zerinden veri toplamada olduu gibi, sorular kimin cevaplad belli deildir. Ama kiisel grmede byle bir sorun yoktur. Okuma-yazma bilmeyenlere uygulayabilme. Kiisel grme okuma-yazma bilmeyenlere uygulanabilirken yazma yntemi iin bu mmkn deildir. Zaman kazanma. Yazma ynteminde sorular rnekleme ayn anda datld iin zaman kazanlr. Fakat kiisel grme yntemini yapacak anketrlerin eitimi bile ok uzun zaman almaktadr. Cevaplama orann ykseltebilme. Yazma yntemi fikirlerini bir yabancya sylemeye ekinen kiiler iin daha uygundur. Cevaplama oran ykselir. Fakat kiisel grmede kii baz sorulara cevap vermek istemeyebilir. B yzden cevaplama oran der. Maliyeti drme. Kiisel grmenin maliyeti ok yksekken yazma ynteminde maliyet daha dktr. Grmeciden etkilenme. Kiisel grmede, grmecinin ya ve cinsiyet durumu gibi etkenler karsndaki kiiden doru bilgi alnmasn engelleyebilir. Yine bu da cevaplama orann drr. Telefonla Grmenin Kiisel Grmeye Gre Olumlu Ynleri Anketr masraf daha dktr. Telefonla grme yapmak iin daha az sayda anketre ihtiya vardr. Cevaplaycya ulamak daha kolaydr.

38 Kiisel Grmenin Telefonla Grmeye Gre Olumlu Ynleri Veriler daha kullanldr. Cevaplayc d etkilerden etkilenmez. Daha doru ve gvenilir veri elde edilir. Cevaplaycnn samimi olup olmad anlalabilir. Anket Trlerinin birbirlerini gre durumlar baz kriterlere gre u ekilde zetlenebilir :

KRTER Karmak sorular Veri miktar Duyarl sorularda doruluk Grmeci etkilerinin denetimi rneklem denetimi Gereken zaman Olas cevaplama oran Maliyet

YAZIMA Zayf Orta iyi ok iyi Orta Zayf Orta iyi

TELEFON iyi iyi Orta Orta Orta ok iyi Orta iyi

KSEL GRME ok iyi ok iyi Orta Zayf Orta iyi Orta Orta

Hibir yntem her durumda en uygun yntem olamaz. nemli olan konu, kullanlacak yntemin en uygun cevaplayclardan en dk maliyetle en uygun verinin elde edilmesi olmaldr. Tabloda gsterilmeye allan stn olunan konular genel niteliklidir ve her durumda geerli olmayabilir.

Bir anket uygulamasnda birden fazla tr bir arada kullanlabilir ve istenen amaca ulamay daha ok kolaylatrabilir. Bylece, her birinin stn ynlerinden en fazla yararlanma durumu ortaya kar. Anket trlerinin birlikte kullanlmas u kombinasyonlarda gerekl eebilir. Telefonla randevu => Kiisel grme => Soru formunu brakmak ve geri postalanmasn istemek

Anket formunun => Posta ile anket => Telefonla takip etmek postalanacan formunu gndermek telefonla bildirmek Kiisel grme

=>

Telefonla grme Kiisel grme

Internet zerinden anket => formunu gndermek