JEDINICE I VEKTORI

1)

Svjetski rekord u tranju na 100 m postavio je Husein Bolt, istravi 100 metara za 9.58 sekundi. Kolikom se brzinom u kilometrima na a kretao Bolt? Koliko puta je sporiji od brzine zvuka, koja iznosi 1236 km/h. Prosjenu brzinu u m/s raunamo: 100 m m = 10 .46 9.56 s s S obzirom da brzinu treba pretvoriti u km/h, prvo emo metre pretvoriti u kilometre: km 0.01046 s jedan as sadri 60 minuta, a jedan minut 60 sekundi, to znai da jedan as sadri ukupno 3600 sekundi: 1h = 60 min = 3600 s tj da jedna sekunda predstavlja 3600 dio jednog asa. S toga piemo: km km km 0.01046 = 3600 0.01046 = 37 .6 1 h h h 3600 Poreenjem ove dvije vrijednosti dobija se: km 1236 h = 32.9 33 km 37.6 h to znai da je brzina zvuka 33 puta vea. Dodatno: a) Pretvoriti brzinu zvuka iz km/h u m/s. b) Brzina svjetlosti u vakuumu iznosi 0.3 Gm/s. Kolika je brzina svjetlosti u km/h?

2)

Pomou mikromoetarskog zavrtnja izmjerena duina strane kocke iznosi 19.32 mm. Izraziti zapreminu kocke u kubnim milietrima, kubnim centimetrima I kubnim metrima? Ako je duina strane kocke iznosi: a = 19 .32 mm Onda e zapremina kockeu kubnim milimetrima iznositi:

V = a 3 = 19.32 mm 19.32mm 19.32 mm = 19.32 3 mm 3 = 7211 .43mm 3 Dobijeni rezultat emo direktno pretvoriti u kubne centimetre: 1cm = 10 mm 1cm 1cm 1cm = 10mm 10 mm 10 mm 1cm 3 = 1000 mm 3 1m = 1000 mm 1m 1m 1m = 1000 mm 1000 mm 1000 mm 1m 3 = 1 10 9 mm 3
7211 .43 cm 3 = 7.21143 m 3 1000 7211 .43 V = 7211 .43mm 3 = m 3 = 0.0000072114 3m 3 = 7.21143 10 6 m 3 1000000000 V = 7211 .43mm 3 =

Dodatno: a) Masa kocke je izmjerena na terazijama i iznosi 56 grama I 250 miligrama. Kolika je gustina kocke u g/cm3 I u kg/m3? b) Od kojeg je materijala kocka napravljena, ako se zna da je gustina: 1) Gvoa ( 7800 kg/m3) 2) ive (13600 kg/m3) 3) Zlata (19300 kg/m3)

3)

Brzina nekog talasa se odreuje prema relaciji: c =

Gdje je talasna duina, a frekvencija. Ako talasna duina iznosi 495 nm, a frekvencija talasa 606 THz, odrediti brzinu talasa u m/s.
= 495 nm = 495 10 9 m = 606 THz = 606 10 12 Hz Prema SI sistemu Herz je izvedena jedinica i jednaka je: 1 Hz = s 1 = 606 1012 s 1 m m c = = 495 10 9 m 606 1012 = 299970 10 3 3 10 8 s s s

Dodatno: a) Prema dobijenom rezultatu zakljuiti koji tip talasa je u pitanju? 1) Svjetlost 2) Zvuk b) Svjetlosna godina prema definiciji predstavlja rastojanje koje svjetlost u vakuumu pree za godinu dana. Izraunati koliko je rastojanje u pitanju i rezultat izraziti u km (kilometar) i Pm (petametar=1*1015m).

4)

Auto se kree 10 km sjeverno a zatim skree i nastavlja put 20 km istono. Koliko se daleko nalazi i u kojem smjeru u odnosu na poetnu taku?

Fizike veliine dijelimo na skalare i vektore. Skalare definie samo brojna vrijednost, dok za vektore pored brojne

vrijednosti treba se definisati pravac I smjer djelovanja.Primjer skalara su masa, duina (ili npr. preeni put) itd Primjer vektora su ubrzanje, brzina, sila i pomjeraj. Zadatak se rjeava vektorskom analizom. Ovdje se uvodi pojam vektora pomjeraja. Vektori pomjeraja formiraju trougao, gdje je rastojanje od poetne do krajnje take jednako duini hipotenuze. Vektor pomjeraja iji intenzitet iznosi 10 km, oznaiemo sa A , a vektor pomjeraja iji intenzitet iznosi 20 km oznaiemo sa B . Sabiranjem ova dva vektora pomjeraja dobijamo, rezultantni vektor pomjeraja C : C = A+B iji intenzitet se moe odrediti na osnovu pitagorine teoreme: 2 2 C = C = A 2 + B 2 = (1 km ) +( 2 km ) = 2 .3 km 0 0 2 6 to znai da je tijelo udaljeno 22.36 km od poetnog poloaja. Ostaje da se odredi smjer rezultantnog vektora, tj potrebno je odrediti ugao izmeu vektora C i A :

tg =

naspramna_ kateta 20km = =2 nalegla_ kateta 10km

= arctg ( 2) = 63 .43 0 to znai da se tijelo nalazi 63.430 istono od sjevera.

Dodatno: a) Da li je preeni put auta jednak intenzitetu vektora pomjeraja u sluaju vektora A ? Za koliko se razlikuje preeni put auta u odnosu na intenzitet vektora pomjeraja C ? Iz navedenog zakljuiti u kojem sluaju je preeni put jedank intenzitetu vektora pomjeraja: 1) kod krivolinijskog kretanja 2) kod pravolinijskog kretanja b) Ako posmatramo opet iste vektore pomjeraja A i B , koliko e iznositi intenzitet rezultantnog vektora pomjeraja C i kako e on biti usmjeren, ako je: C = AB

5) Odrediti x i y komponentu vektora? Intenzitet vektora iznosi D=3.00 m, a smjer vektora je odreen uglom izmeu vektora i pozitivnog dijela x ose koji iznosi 3150? Ugao se dobije rotiranjem vektora ka pozitivnom djelu y ose.

Na osnovu ugla se moe zakljuiti da je vector smjeten u etvrtom kvadrantu. Komponente vektora D , Dx I Dy, moemo izraunati preko relacija:

D x = D cos = 3.00 m cos 315 0 = 2.12 m D y = D sin = 3.00 m sin 315

) = 2.12m

Mogu je i drugi nain definisanja ugla, ako se ugao dobije rotiranjem vektora ka negativnom dijelu y ose. U tom sluaju ugao e iznositi -450, a dobijeni rezultat e biti identian. Dodatno: a) Odrediti x i y komponentu vektora iji intenzitet iznosi 4.50m a ugao izmeu vektora i pozitivnog dijela y osa iznosi 370. Vektor je smjeten u prvom kvadrantu. 6) Nakon uzletanja avion putuje 10.4 km istono, zatim 8.7 km sjeverno i 2.1 km vertikalno na vie. Koliko se daleko nalazi od poetne take? Prvo se orijentie koordinatni sistem. Pozitivan smjer x ose pokazuje ka istoku, a pozitivan smjer y ose pokazuje ka sjeveru. Pozitivan smjer z ose pokazuje vertikalno na vie. Intenzitet rezultujueg vektora jednak je :
A=

(10 .4km ) 2

+ (8.7km ) + ( 2.1km )
2

= 188 .26 km 2 =13 .7km

Dodatno: a) Nacrtati odgovarajui dijagram b) Dva vektora A i B lee u x, y ravni. Da li je mogue da vector A ima isti intenzitet kao I vektor B , a da imaju razliite komponente? Da li je mogue da vektori A i B imaju identine komponente, a razliite intenzitete?

7)

Data su dva vektora:

B = ( 4i + 5 j + 8k ) m i Nai intenzitet rezultujueg vektora: C = 2A B

A = ( 6i + 3 j k ) m

Prvo mnoimo vektor A sa skalarom, tj. sa brojem 2, a zatim vektorski oduzimamo vektor B . I,j i k predstavljaju jedinine vektore iji intenzitet jednak
jedinici, a smjer je ka pozitivnom dijelu x ose.
C = 2 ( 6i + 3 j k ) m ( 4i + 5 j + 8k ) m C = (12 i + 6 j 2k ) m ( 4i + 5 j + 8k ) m C = [(12 4)i + ( 6 + 5) j + ( 2 8) k ]m C = ( 8i +11 j 10 k ) m
C =C =

(8m ) 2

+(1 m ) +( 1 m ) 1 0
2

=1 .9m 6

Dodatno: a) Poredaj sledee vektore prema prema njihovom intenzitetu, od najveeg ka najmanjem. 1) A = ( 3i + 5 j 2k ) m 2) B = ( 3i + 5 j 2k ) m 3) C = ( 3i 5 j 2k ) m 4) D = ( 3i + 5 j + 2k ) m

8) Pronai skalarni proizvod dva vektora iji je intenzitet 4 i 5. Ako je ugao izmeu njih: a) 530 b) 1300

c)

900

Skalarni proizvod dva vektora moe se izraunati na sledei nain: A B = AB cos = BA cos gdje predstavlja ugao izmeu ta dva vektora. a) A B = 4 5 cos (53 0 ) = 12 .03 b) A B = 4 5 cos (130 0 ) = 12 .86 c) A B = 4 5 cos (90 0 ) = 0 Skalarni proizvod dva vektora uvjek daje skalar. Drugi nain pronalaska skalarnog proizvoda vektora je preko njegovih komponenata. Sa slike se moe zakljuiti da dva vektora se nalaze u x, y ravni.
Ax = 4 cos 0 0 = 4 Ay = 4 sin 0 0 = 0 Az = 0 B x = 5 cos 53 0 = 3.01 B y = 5 sin 53 0 = 3.99 Bz = 0

Ugao izmeu A vektora i x ose je 00 stepeni, jer se vektor prua du x ose. Ugao izmeu B vektora i x ose iznosi 530. A B = ( Ax i + Ay j + Az k ) ( B x i + B y j + B z k )
A B = Ax B x i i + Ax B y i j + Ax B z i k + A y B x j i + A y B y j j + Ay B z j k + Az B x k i + Az B y k j + Az B z k k

I, j i k su jedinini vektori I oni podlijeu pravilima skalarnog proizvoda dva vektora. S toga e uvjek biti:
i i = j j = k k = 1 1 cos 0 0 = 1

i j = i k = j k = 1 1 cos 90 0 = 0

1 stoji jer je intenzitet jedininog vektora jednak jedinici, a 900, zato to je ugao izmeu dva razliita jedinina vektora uvjek jednak 900. Jedinini vektor i se prua du x ose, jedinini vektor j du y ose, a jedinini vektor k, du z ose. Stoga se gornja formula moe skratiti na oblik:
A B = Ax B x + Ay B y + Az B z

to predstavlja univerzalnu jednainu za raunanje skalarnog proizvoda preko njegovih komponenti. Ako uvrstimo u ovu jednainu komponente vektora, koje smo prethodno izraunali, dobiemo: A B = Ax B x + Ay B y + Az B z = 4 3.01 + 0 3.19 + 0 0 A B = 12.03 Dodatno: a) Odrediti koliko iznosi skalarni proizvod dva vektora preko njegovih komponenti za ugao od 1300 i za ugao od 900 izmeu dva vektora i provjeriti da li se slae sa prethodno dobijenim rezultatom.

9)

Nai ugao izmeu dva vektora:

A = ( 2i + 3 j + k )

B = ( 4i + 2 j k )

S jedne strane skalarni proizvod dva vektora je: A B = A B cos S druge strane, proizvod je takoe jednak:
A B = Ax B x + Ay B y + Az B z

cos =
Ax = 2

Ax B x + Ay B y + Az B z A B
Ay = 3

Az = 1

B x = 4

By = 2

B z = 1
A= B=
2 2 Ax + Ay + Az2 = 2 2 + 32 +12 = 14 = 3.74 2 2 B x + B y + B z2 =

( 4) 2 + 2 2 + ( 1) 2

= 21 = 4.58

cos =

= arccos ( 0.175 ) = 100 0

2 ( 4) + 3 2 + 1 ( 1) = 0.175 3.74 4.58

Dodatno: a) Provjeriti da li slau uglovi izmeu dva vektora koji su dati u 8 zadatku. Ugao izraunati preko formule iz prethodnog zadatka.

Vektor A se prua du pozitivnog dijela x ose i ima intenzitet 6. Vektor B intenziteta 4 lei u x,y ravni i formira ugao od 300 sa vektorom A . Pronai vektorski proizvod ova dva vektora.
10) Kod skalarnog proizvoda dva vektora, rezultat je uvjek skalar. Kod vektoroskog proizvoda dva vektora rezultat je uvjek vektor.

 C = A B = A B Intenzitet dobijenog vektora jednak je:

Dobijeni vektor je normalan na ravan koji grade vektori A i B . to znai da se prua du z ose. Smjer odreujemo na osnovu dobijenog intenziteta. Ako je intenzitet vektora C pozitivan, vektor se prua u pozitivnom smjeru z ose. Ukoliko je negativan prua se du negativnog dijela z ose.
Dodatno: a) Za vektore istih intenziteta, odrediti smjer i intenzitet rezultujueg vektora, koji se dobije vektorskim proizvodom. Ugao koji formiraju ova dva vektora je 3300. Vektor A se prua du pozitivnog dijela x ose. Ugao se moe definisati I kao -300, ako se smjer obrtanja uzme od pozitivnog dijela x ose, ka negativnom dijelu y ose. b) Ugao koji formiraju dva vektora iznosi 2700. Ugao se moe zapisati i kao: 1) -900 2) 900 3) 530 c) Ugao koji formiraju dva vektora iznosi 1800. Ugao se moe zapisati i kao ugao od _____0 . Ugao koji formiraju dva vektora iznosi 450, ugao se moe zapisati i kao ugao od ______0.

C = 6 4 sin ( 30 0 ) = 12

C = A B =C = A B s in

11) Odrediti vektorski proizvod dva vektora iz prethodnog zadatka na osnovu njegovih komponenti.
C = A B = ( Ax i + Ay j + Az k ) ( B x i + B y j + B z k )

 C = ( Ax B x ) i i + ( Ax B y )i j + ( Ax B z ) i k + ( Ay B x ) j i + ( Ay B y ) j j + ( Ay B z ) j k + ( Az B x ) k i + ( Az B y ) k j + ( Az B z ) k k

Vektorski proizvod jedininih vektora jednak je:

i i = j j = k k = 1 1 sin 0 0 = 0

Jer je ugao izmeu dva ista jedinina vektora 0 0, a njihov intenzitet je uvjek jednak jedinici. Prema definiciji vektorskog proizvoda:

i j = 1 1 sin 90 0 k = k
0

( ) j i = (1 1 sin 270 )k = (1 1 sin ( 90 ) )k = k

0

Ugao izmeu jedininog vektora i i jedninog vektora j iznosi 900. Ugao izmeu jedininog vektora j i jedininog vektora i jednak je 2700. Vektorski proizvod dva vektora je uvjek vektor, iji je pravac normalan na ravan koji formiraju ova dva vektora. Tako da e i X j=k, j X i=-k. Isto vai za bilo koja dva razliita jedinina vektora koji se vektorski mnoe:
j k = k j = i k i = k = j i

Pa se gornja jednaina moe reformulisati: A B = 0 + ( Ax B y )i j + ( Ax B z ) i k

+ ( Ay B x ) j i + 0 + ( Ay B z ) j k + ( Az B x ) k i + ( Az B y )k j + 0 A B = A B = 0 + ( Ax B y )k ( Ax B z ) j ( Ay B x ) k + 0 + ( Ay B z )i + ( Az B x ) j ( Az B y )i + 0 A B = ( Ay B z Az B y )i + ( Az B x Ax B z ) j + ( Ay B x Ax B y )k

to predstavlja konanu jednainu za raunanje vektorskog proizvoda preko komponenti vektora. Potrebno je odrediti komponente vektora A i B . S obzirom da A se prua du x ose, sigurno se moe zakljuiti da y i z komponenta ovog vektora su jednake nuli, to se i raunom moe potvrditi:

Ax = A cos( 0 0 ) = 6
Az
0

Ay = A sin 0 0 = 0

( ) = A cos (90 ) = 0

Zato to su uglovi koji vektor zaklapa sa x, y i z osom, redom 00, 900 I 900. Vektor B lei u x,y ravni I formira ugao sa x osom (ili vektorom) od 30 0. Njegove komponente su jednake:
B x = B cos 30 0 = 4 By Bz
0

3 ( ) =2 2 = B sin ( 30 ) = 4 0.5 = 2 = B cos ( 90 ) = 4 0 = 0

0

U ovom sluaju e biti

 C = A B = ( 0 0 0 2)i + 0 2 3 6 0 j + 6 2 0 2 3 k C = A B = 0i + 0 j +12 k 2 2 C = C x + C y + C z2 = 0 2 + 0 2 +12 2 = 244 = 12

) (

ime se potvruje rezultat iz prethodnog zadatka. Smjer je du z ose, jer su komponente vektora du x i y ose jednake nuli. Vektor je usmjeren ka pozitvnom dijelu z ose, jer stoji pozitivan predznak ispred jedininog vektora k. Dodatno: a) Vektor A je intenziteta 2, i vektor B intenziteta 3. Skalarni proizvod ova dva vektora iznosi A B = 0 . Koliki ugao zaklapaju ova dva vektora: 1) 00 2) 900 3) 1800 Vektorski proizvod ova dva vektora iznosi A B = 0 . Koliki ugao zaklapaju ova dva vektora: 1) 00 2) 900 3) 1800 Skalarni proizvod ova dva vektora iznosi A B = 6 . Koliki ugao zaklapaju ova dva vektora: 1) 00 2) 900 3) 1800 Skalarni proizvod ova dva vektora iznosi A B = 6 . Koliki ugao zaklapaju ova dva vektora: 1) 00 2) 900 3) 1800 Intenzitet vektoroskog proizvoda ova dva vektora iznosi A B = C =C =6 . Koliki ugao zaklapaju ova dva vektora: 1) 00 2) 900 3) 1800

PRAVOLINIJSKO KRETANJE

1)

Tijelo se kree pravolinijski. U toku prve dvije sekunde x koordinata se mjenja sa vremenom prema relaciji:

 m x = 20m + 5 2 t 2 s
Pronai: a) b) c) preeni put tijela izmeu prve i druge sekunde srednju brzinu u istom vremenskom intervalu i trenutnu brzinu u prvoj sekundi i drugoj sekundi

a) Koordinatni sistem je orijentisan tako da tijelo 'putuje' du x ose, jer se kree pravolinijski.

m m 2 x1 = 20m + 5 2 t12 = 20m + 5 2 (1s ) = 25m s s m 2 m 2 x 2 = 20m + 5 2 t 2 = 20m + 5 2 ( 2s ) = 40m s s x = x 2 x1 = 40m 25m = 15m
U prvoj sekundi tijelo je preslo 25 metara u drugoj sekundi 40 metara, u vremenskom intervalu izmeu prve i druge sekunde, tijelo je preslo 15m. b) Prosjena brzina u datom vremenskom intervalu iznosi:

x =

x x 2 x1 15m m = = = 15 t t 2 t1 1s s

Na osnovu dobijenog rezultata mi ne moemo zakljuiti kako se tijelo kretalo u ovom vremenskom intervalu, da li je npr. prvo ubrzalo, zatim usporilo i stalo, pa opet ubrzalo itd... c) ta se deavalo sa tijelom u odreenom trenutku odreujemo na osnovu trenutne brzine, koja predstavlja prvi izvod vektora pomjeraja po vremenu. Tj posmatramo pomjeraj ili promjenu poloaja tijela u veoma kratkom vremenskom intervalu, koji je gotovo jednak 0. U matematici se to zove infinitezimalan interval (beskrajno mali, neogranieno mali).

dx d d m m = ( x ) = 20m + 5 2 t 2 = 10 2 t dt dt dt s s m m v x1 = 10 2 1s = 10 s s vx = m m v x 2 = 10 2 2s = 20 s s

2) Pretpostavimo da se auto kree pravolinijski i da mu se brzina mjenja sa vremenom prema:

v = 60

m m + 0.5 3 t 2 s s

Pronai: a) promjenu brzine u vremenskom intervalu od prve do tree sekunde b) prosjeno ubrzanje u ovom vremenskom intervalu c) trenutno ubrzanje u prvoj i treoj sekundi a) Koordinatni sistem je orijentisan tako da tijelo 'putuje' du x ose, jer se kree pravolinijski. Tako eliminiemo y i z komponentu brzine i pojednostavljujemo raun.

v1 = 60 v 2 = 60

m m m m m 2 + 0.5 3 t12 = 60 + 0.5 3 (1s ) = 60.5 s s s s s

m m 2 m m m 2 + 0.5 3 t 2 = 60 + 0.5 3 ( 3s ) = 64.5 s s s s s m v = v 2 v1 = 4 s U prvoj sekundi tijelo ima trenutnu brzinu 60.5 m/s, u treoj sekundi 64.5 m/s. Promjena brzine e predstavljati razliku ove dvije vrijednosti i iznosi 4 m/s b) Prosjena brzina u datom vremenskom intervalu iznosi: m 4 v v 2 v1 m ax = = = s =2 2 t t 2 t1 2s s
Opet na osnovu ovog rezultat ne moemo odgovoriti da li je tijelo mijenjalo svoje ubrzanje ili se kretalo ravnomjerno ubrzano. c) Trenutno ubrzanje je jednako trenutnoj promjeni brzine sa vremenom i predstavlja prvi izvod vektora brzine sa vremenom:

ax =

dv d d 2x d m m m = ( v ) = 2 = 60 + 0.5 3 t 2 = 1 3 t s dt dt dt dt s s

m m a x1 = 1 3 (1s ) = 1 2 s s m m a x 2 = 1 3 ( 3s ) = 3 2 s s
Dodatno: a) Za prethodni zadatak (zadatak br. 1) odrediti koliko je trenutno ubrzanje u prvoj i drugoj sekundi, kao i koliko je prosjeno ubrzanje u tom vremenskom intervalu.

3) Auto se kree sa konstantnim ubrzanjem 4.0 m/s 2. U poetnom trenutku(t=0), tijelom ima poetnu brzinu 15 m/s. Pronai: a) Njegovu udaljenost I brzinu u drugoj sekundi b) Gdje e se nalaziti auto kada njegova brzina iznosi 25 m/s a) Ako posmatramo tijelo koje se kree pravolinijski sa konstantnim ubrzanjem, orijentiemo koordinatni sistem tako se pravac kojim se tijelo kree prua du jedne od osa koordinatnog sistema, time eliminiemo dvije komponente vektora I pojednostavljujemo raun. U ovom sluaju auto se kree u smjeru pozitvnog dijela x ose. Poetnu poziciju tijela u poetnom trenutku (t=0) smjetamo u centar koordinatnog sistema (0), kako bismo eliminisali x0. Jednaine koje opisuju ubrzano kretanje u ovom sluaju su: x = 0 x + a x t

1 axt 2 2 Iz ove dvije jednaine se moe eliminisati vrijeme i prikazati brzina u zavisnosti samo od ubrzanja, pozicije i poetne brzine: 2 2 x = 0 x + 2a x x Ili pozicija u zavisnosti ubrzanja, poetne i krajnje brzine: +x x = 0x t 2 Udaljenost i brzinu u drugoj sekundi nalazimo preko prve dvije relacije: x = 0 x t +

x = 0 x + a x t = 15

Nakon dvije sekunde tijelo se nalazi 38 metara od koordinatnog poetka, tj poetne pozicije i ima brzinu 23 m/s. b) Treu relaciju koristimo da bi odredili udaljenost tijela od poetne pozicije u trenutku kada ima brzinu 25 m/s, ime eliminiemo vrijeme iz prorauna:
2 x2 = 0 x + 2a x x x = 2 2 2 x2 0 x 2a x

m m m + 4 2 2s = 23 s s s 1 m 1 m x = 0 x t + a x t 2 = 15 2s + 4 2 2s = 38m 2 s 2 s

m m 25 15 s s x= = 55m m 2 4 2 s
Dodatno: a) Odrediti rastojanje od poetnog poloaja u trenutku kada tijelo ima brzinu 25 m/s, koristei relacije: x = 0 x + a x t 1 x = 0 x t + a x t 2 2 i provjeriti da li se slae sa dobijenim rjeenjem. b) Jedinica za brzinu je _______. Jedinica za ubrzanje je _______.

. 4) Motor se kree pravolinijski sa konstantnom brzinom od 15 m/s i prolazi kraj znaka na kome je definisana maksimalna doputena brzina od 10 m/s. Policijska kola koje se nalaze kraj znaka u istom trenutku zapoinju kretanje iz stanja mirovanja sa konstantnim ubrzanjem od 3 m/s2. a) Nakon koliko vremena e policijska kola sustii motorciklistu b) Kolika je brzina policijskih kola u tom trenutku c) Koliko je preeno rastojanje u tom trenutku oba vozila i da li su rastojanja ista a) Opet koordinatni sistem definiemo tako da se putanja policijskih kola i motorcikliste prua du pozitivnog dijela x ose, kako bi pojednostavili raun. Mjesto odakle su policijska kola krenula iz stanja mirovanja (tj znak) postavljamo u koordinatni poetak. Policijska kola e sustii motor kada se budu nalazili u istoj poziciji:

xm = m0 x t +

Jer je ubrzanje motora jednako nuli. 1 1 m 1 x p = p 0 x t + a px t 2 = 0 t + a px t 2 = a px t 2 2 s 2 2 Jer je poetna brzina policijskih kola bila jednaka nuli. Izjednaavanjem ove dvije relacije dobija se: 2 1 m 0 x t = a px t 2 t = m 0 x 2 a px

1 1 m a mx t 2 = m 0 x t + 0 2 t 2 = m 0 x t 2 2 s

m s2 b) Brzinu policijskih kola u 10 sekundi dobijamo: m m px = p 0 x + a x t = 0 + 3 2 10s = 30 s s c) A preeno rastojanje preko relacija: 1 1 m m x m = m 0 x t + a mx t 2 = m 0 x t + 0 2 t 2 = m 0 x t = 15 10s = 150m 2 2 s s 3
1 1 1 m m 1 2 a px t 2 = 0 t + a px t 2 = a px t 2 = 3 2 (10s ) = 150m 2 2 2 s s 2 Kako se i oekivalo, od koordinatnog poetka (tj znaka) kao referentne take oba vozila su prela identina rastojanja. x p = p0xt +
Dodatno: a) Odrediti koliko puta je manja brzina motora u odnosu na brzinu policijskih kola u trenutku kada policijska kola sustignu motor (t=10s) b) Nacrtati grafik brzine vx u zavisnosti od vremena t za motor (kree se pravolinijski sa konstantnom brzinom ax=0). c) Nacrtati grafik brzine vx u zavisnosti od vremena t za policijska kola (kreu se pravolinijski sa konstantnim ubrzanjem, bez poetne brzine) d) Nacrtati grafik ubrzanja ax u zavisnosti od vremena t za motor (kree se pravolinijski sa konstantnom brzinom ax=0). e) Nacrtati grafik ubrzanja ax u zavisnosti od vremena t za policijska kola (kreu se pravolinijski sa konstantnim ubrzanjem, bez poetne brzine) f) Nacrtati grafik preenog rastojanja x u zavisnosti od vremena t za motor (kree se pravolinijski sa konstantnom brzinom ax=0). 5) Novi je puten da slobodno pada (bez poetne brzine) sa solitera. Izraunati njegovu poziciju i brzinu u 1 sekundi. Slobodan pad i hitac u vis i hitac na nie su takoe tri tipa kretanja koja se mogu smatrati u posebnim uslovima kao pravolinijsko kretanje sa konstantnim ubrzanjem. Ovdje ulogu klasinog ubrzanja preuzima gravitaciono ubrzanje koje iznosi 9.81 m/s2. Pod posebnim uslovima se smatra, ako se zanemaruje otpor vazduha, koji se javlja ako su dimenzije tijela vee. Za novi, ije se dimenzije mogu smatrati male, otpor vazduha se moe zanemariti. Da bi pojednostavili raun, centar koordinatnog sistema smjetamo u taku odakle poinje slobodan pad novia, a pozitivan smjer y ose usmjeravamo ka zemlji. Y osu smo izabrali zato to se tijelo kree vertikalno, mada smo mogli izabrati i x osu, i dobili bi isti

t=

2 15

m s = 10s

rezultat. Razlika izmeu hica na nie i slobodnog pada je u tome to kod slobodnog pada tijelo je puteno da pada, tj nije mu saoptena poetna brzina. 1 1 m m 2 y = 0 t + a y t 2 = 0 1s + 9.81 2 (1s ) = 4.9m 2 2 s s

y = 0 y + a y t = 0

m m m + 9.81 2 1s = 9.81 s s s

Dodatno: a) Odrediti poziciju, tj udaljenost od koordinatnog poetka i brzinu u drugoj i treoj sekundi b) Napisati koliko iznosi srednja vrjednost gravitacionog ubrzanja izmjerena na laboratorijskim vjebama. Da li je izmjerena vrjednost zadovoljavajua? c) Nacrtati grafik funkcije preenog rastojanja y u zavisnosti od vremena t. Zato kriva lii na parabolu. Uporediti i zapisati jednainu parabole sa jednainom za preeno rastojanje (poziciju). Koji lanovi se poklapaju?

6) Tijelo je baeno sa zemlje vertikalno u vis sa poetnom brzinom 15 m/s (hitac navie). Nakon to je dostiglo maksimalnu visinu nastavlja slobodno da pada. Nai: a) Poziciju i brzinu tijela u prvoj i etvrtoj sekundi. b) Brzinu kada se nalazi na visini od pet metara c) Maksimalnu visinu, ubrzanje i trenutak u kojem se to desilo a) Kretanje tijela se moe podijeliti u dva dijela. Hitac navie od trenutka kada je tijelo baeno u vis do trenutka kada dostie svoju maksimalnu

visinu i slobodan pad koji traje od trenutka kada tijelo dostie svoju maksimalnu visinu do trenutka kada udara u zemlju. Centar koordinatnog sistema smjetamo u taku odakle je tijelo baeno (tj. taku u koju e ponovo tijelo udariti kada padne na zemlju). Pozitivan dio y ose usmjeravamo vertikalno, ka taki u kojoj tijelo dostie svoju maksimalnu visinu. 1 m 2 m 1 y = 0 t + gt 2 = 15 1s + 9.81 2 (1s ) = 10.1m 2 s s 2

m m m + 9.81 2 1s = 5.2 s s s to znai da se tijelo u prvoj sekundi nalazi na na visini od 10.1 metar i ima brzinu 5.2 m/s. U etvrtoj sekundi tijelo e biti u sledeoj poziciji i imae brzinu: 1 m m 1 2 y = 0 t + gt 2 = 15 4s + 9.81 2 ( 4s ) = 18.5m 2 s s 2 m m m y = 0 y + gt = 15 + 9.81 2 4s = 24.2 s s s Ako se pogleda rjeenje paljivije, primjeuje se da nije realno, jer e tijelo i prije etvrte sekunde udariti u tlo, pa se zbog toga dobije negativno rjeenje. b) Brzina tijela na visini od pet metara se moe dobiti na osnovu relacije: 2 2 y = 0 y + 2a y y

y = 0 y + gt = 15

m m 2 y = 15 + 2 9.81 2 5m s s
2 y = 127

m2 m2 m 2 y = 127 2 = 11.3 2 s s s

Dobiju se dva rjeenja, od kojih pozitvno rjeenje se odnosi na brzinu tijela kada ono putuje u vis, a negativno kada tijelo pada na zemlju. Zasto predznak -? I kako brzina moe biti negativna? Brzina je vektorska veliina i kao takva ima svoje usmjerenje. Kada je smjer kretanja tijela usmjeren ka pozitivnom dijelu ose, brzina je pozitivna, kada je smjer kretanja tijela usmjeren ka negativnom dijelu ose, brzina je negativno. Ono to nikada nije negativno, to je intenzitet brzine. c) Ono to se sigurno moe pretpostaviti je da je brzina tijela u trenutku kada ono dostie maksimalnu visinu jednaka nuli:
2 2 y = 0 y + 2a y y

m2 m m s 2 = 11.5m 0 = 15 + 2 9.81 2 y y = m s s 2 9.81 2 s

2

225

Ako se eli odredi trenutak u kojem se to desilo, moe se iskoristiti jednaina:

 y = 0 y + gt
m 15 m m s = 1.53s 0 = 15 + 9.81 2 t t = m s s 9.81 2 s Gdje se opet pretpostavilo da je brzina u najvioj taki jednaka nuli. d) Ubrzanje je uvjek 9.81 m/s2, ak i u trenutku kada je brzina tijela jednaka nuli. Ako bi u o tom trenutku ubrzanje bilo jednako nuli, tijelo bi ostali vjeno da visi u vazduhu.
Dodatno: a) Ako se lopta baci u vis sa odreenom poetnom brzinom v0, dosegnue maksimalnu visinu h nakon odreenog perioda t. Ako se ista lopta baci u vis sa duplo veom poetnom brzinom, 1) Kolika e nova maksimalna visina iznositi: a) h 2 b) 2h c) 4h d) 8h e) 1 h 6 2) Koliko e lopti vremena trebati da je dostigne: a) t / 2 b) t / 2 d) t d) t 2 e) 2t