Blm 3

Malzeme zellikleri
Zahit Mecitoglu
MUKAVEMET
3 MALZEME ZELLKLER
2.1 EkseneI Deformasyon
(HibbeIer - Chapter 3)
MaIzeme
testinden, Hooke
Yasasna
2.4 Birim Uzama Enerjisi
2.5 MaIzeme Gmesi $Q30 0;70
2.2 Kesme Deformasyonu
2.3 IsI Birim Uzama
Robert Hooke maIzemeIeri iIk oIarak test etmi ve
maIzemeIerin direngenIigini tanmIamtr.
u
2.1.1 DirengenIik (Robert Hooke, 1648)
' + cn.io .i. .i."
Kuvvet yayn uzamas iIe
orantIdr.
m
YayIara eitIi ktIeIer asarak uzamaIarn Imtr.

A
u
Yk
()
Uzama (u)
@ubuk
B
@ubuk
A
EIastik Davran
OrantIk Snr
K
Hooke'un buIguIar: YK UZAMA

yani u K =
EkseneI KatIk
u

K =
(Birimi N/m'dir.)
K'nn bagI
oIdugu eyIer:
i) MaIzeme zeIIikIeri
ii) ubugun geometrisi (yani L ve A)
%homas Young maIzemeIerin eIastik oIarak nasI deforme
oIdukIarnn teorisinin geIitiriImesine katkda buIundu.
zeI oIarak, nemIi bir maIzeme sabitini, "Young ModI"
veya "EIastisite Katsays" n tanmIad.
2.1.2 MaIzeme zeIIikIeri (%homas Young, 1810)
(HibbeIer - Section 3.2)
Bir numune sabit bir
hzda ekiIir.
Numune
Uzama Ier
Numune
boyutIarnn
degiimi
sresince
gerekIi ekme
kuvveti
IIr.
ekme testi eIastisite katsaysn ve diger maIzeme zeIIikIerini
beIirIemek iin ok nemIi bir deneyseI tekniktir.
eitIi tip ve
ebatIardaki
test
makineIeri.
.ve eitIi numune boyutIar.
eitIi geometriIerde maIzeme numuneIeri kuIIanIr.
.ve boyutIardaki degiikIikIeri
dogru bir ekiIde Imek iin
eitIi teknikIer kuIIanIr.
8train gauge eIektrik
direncindeki bir
degiimIe iIikiIendiriIen
boy degiimIerini Imek
iin yaygn oIarak
kuIIanIr.
Ietken metaI
erit
UyguIanan
eIektrik akm
ekme testi, metaIIer, pIastikIer ve kemik dahiI bir
ok farkI tip maIzemeye uyguIanr.
Young maIzemeIerin yk-uzama davrann geriIme-birim uzama
verisine dntrerek inceIedi.
I Normal Kuvvet
Orijinal Kesit Alani
= o
&unluk Degisimi
Orijinal &unluk
s =
! !
L
0
u
(!a)
0
A
!
=
(Boyutsuz)
0
L
u
=
A
0
Qendislik gerilmesi ve mQendislik birim uzamasr yIe
hesapIanr:
BunIar uyguIamada umumiyetIe kuIIanIan IIerdir. Ancak, gerek
gerilme ve gerek birim uzama numunenin o anki enine kesit aIan
ve uzunIugu aInarak buIunur.
A
!
= o
L
u
= s
Aagdaki izim tahribatI test ediIen eIik bir numune iin hem
mQendislik gerilmesinin hem gerek gerilmenin birim uzamayIa
degiimini gstermektedir.
Geri aInabiIen
deformasyon
Not: EIastik bIgede
mhendisIik ve gerek
degerIer arasndaki fark
ok kktr.
krlma
gerilmesi
gerek kopma gerilmesi
nihai
gerilme
orant snr
elastik snr
akma gerilmesi
elastik
blge
akma
birim uzama
peklemesi
boyun
verme
plastik davran
elastik
davran
KaIc deformasyon
o
n
' o
k
o
k
o
A
o
os
GERLME BRM UZAMA
EIastik Davran
o
s
%ek eksenli yQkleme iin :
s o = E
E
s
o
= E
veya
Young beIirIi bir maIzeme iin o-s eIastik bIgedeki egiminin
geometriden bagmsz oIarak sabit oIdugunu grmtr.
ByIece elastisite modQlQ
veya oung modQlQ diye
biIinen nemIi bir maIzeme
parametresini tanmIamtr.
Birim:
!a
lastisite Mod.,
!a
Yumusak
elik
210
Alminyum
70
Beton
18.5
Ahsap
12.5
Naylon
2.8
Lastik
0.004
(HibbeIer - Ksm 3.4)
rnek:
Aagdaki ubukIar tek eksenIi ekmeye zorIanmaktadr.
(a) Her bir ubugun direngenIigini ve (b) her bir
maIzemenin eIastisite katsaysn hesapIaynz.
! !
A
! !
B
100 mm
100 mm
75 mm
2
25 mm
2
Yk, !10.5 kN
Uzama, u0.2 mm
Yk, !5.25 kN
Uzama, u0.1 mm
(a)
u
!
K =
A
3
10 x 2 . 0
10500
K

= m / N M 5 . 52 =
B
3
10 x 1 . 0
5250
K

= m / N M 5 . 52 =
E
direngenIik
A
B
(b) %anma gre:
s
o
= E

'
+

'

'
+

'

=
u
L
A
!
Au
!L
=
3 6
10 x 2 . 0 10 x 75
1 . 0 10500
E

= G!a 70 =
3 6
10 x 1 . 0 10 x 25
1 . 0 5250
E

=
G!a 210 =
A AIminyum
B Yumuak
eIik
!
!
!oisson maIzemeIerin yanaI sehimIeri
hakknda nemIi gzIemIer yapm ve
teoriIer ortaya koymutur.
2.1.3 MaIzeme zeIIikIeri (Devam) (Simon !oisson, 1825)
Bir ubuk ekmeye ugratIrsa, uzamaya yanaI
sehimIer eIik eder.
BaIang
Biimi
Nihai
Biim
(HibbeIer - Section 3.6)
Bu ekiI ekme ve basmadaki durumu
gstermektedir.
NormaI birim uzamay
dikkate aIn.
uunlama
L
0
s = ve
yanal
r
0
s =

-ve
yanal
s
ve
uunlama
s
-ve
Not: YanaI deformasyonIarn bu ynIerde uyguIanan hi bir kuvvet
oImakszn ortaya ktkIarna dikkat ediniz.
x
o
x
o
%ek eksenIi ekmeye zorIanan bir ubugu dnn:
x
y
z
u
v
w
u
w
v
%ek eksenIi ekme iin !oisson buImutur ki:
Y ve Z ynndeki birim uzamaIar
X ynndeki birim uzama

E
x
o
x
s
z y
,s s
0
x y
vs = s yani
x z
vs = s
ve
v "!oisson Oran" oIarak
isimIendiriIir.
rnek: Aagdaki ekmeye zorIanan ubugu dnn.
x
y
z
u
v
w
W Uzama (X ynnde):
b
d
L
v , E
bd
!
=
Ebd
!
E
&
x
x
= =
o
s
L u
x
s =
bd E
L !
u

=
! !

Yk
Alan
= o
EkseneI direngenIik, ve ekseneI ve yanaI sehimIer iin ifadeIer eIde edin.
NormaI geriIme ve birim uzama nedir?
x
y
z
u
v
w
b
Yksek K
iin:
!
d
L
v , E
W EkseneI direngenIik (x ynnde):

L
bd E
u
!
K

= =
!
Enine kesit
aIan
Young
ModI
UzunIuk
x
y
z
u
v
w
b
W YanaI DaraImaIar:
! !
d
L
v , E
d v
y
s = d
x
s v =
Eb
! v
=
b w
z
s =
b
x
s v =
Ed
! v
=
Young ModI (E) and !oisson Oran (v) MALZEME
ZELLKLERDR.
Yani: BunIar yaInzca deneyseI yoIdan eIde ediIirIer.
!oisson
Orani
;
Yumusak
elik
0.3
Alminyum
0.33
Beton
0.1-0.2
Ahsap
-
Naylon
0.4
Lastik
0.45-0.5
%eorik bir snr vardr: 0.5 Sabit hacim
Yumuak eIik kuIIanrsak: L0.24 mm, w-0.00143 mm
AIminyum kuIIanrsak : L0.71 mm, w-0.00471 mm
NayIon kuIIanrsak : L17.9 mm, w-0.143 mm
Baz gerek sayIar gz nne aIaIm:
10 kN
500 m
10 mm
10 mm
10 kN
UyguIanan
geriIme: 100 M!a
umuak elik kuIIanrsak: L0.24 mm, w-0.00143 mm
lQminyum kuIIanrsak : L0.71 mm, w-0.00471 mm
Naylon kuIIanrsak : L17.9 mm, w-0.143 mm
Hacim degiikIiginin yzdesi nedir?
10 kN
500 m
10 mm
10 mm
10 kN
UyguIanan geriIme:
100 M!a
Hacimde % 0.015 art.
Hacimde % 0.048 art.
Hacimde % 0.64 art.
Kayma geriImesi ve kayma
birim uzamas arasndaki iIiki
ince dairesel tQ5lerin
buruImas iIe buIunabiIir.
2.2 Kayma GeriImesi-Birim Uzama Diyagram
(HibbeIer - Ksm 3.7)
:
Bu zorIanma maIzemeyi 2B
basit kesme durumuna ugratr
(normaI geriIme yok)
:
GeneI mhendisIik
maIzemeIerinin eIastik
deformasyonunda kayma
geriImesi kayma birim uzamas
dogru orantrlrdrr.
:

Sagdaki grafik tam kesme-birim

uzama egrisini gstermektedir.
Bir diger maIzeme zeIIigi
eIastik kayma deformasyonunu
gsterir.
asit kesme iin :
= : G

:
= G
veya
Birim:
!a
Bu maIzeme zeIIigi kayma modQlQ veya ri]idilik modI oIarak
adIandrIr.
n
:
k
:
os
:
os

E, v, ve G arasnda kuIIanI bir iIiki vardr. %ipik mhendisIik maIzmeIeri

iin:
v +
=
1 2
E
G
Kayma Mod,
!a
Yumusak
elik
81
Alminyum
26
Beton
-
Ahsap
~0.7
Naylon
~1.0
Lastik
~0.0014
Aagdaki tabIo baz ok kuIIanIan maIzemeIerin kayma
modQllerini vernektedir.
yazIabiIir. Eger E ve v ekme testinden eIde ediIebiIirse, G bu iIikiden
hesapIanabiIir.
MaIzeme zeIIikIerinin zeti (imdiye kadarkiIer.)
GeneI mhendisIik maIzemeIerinin elastik davranrrnr tanzim eden
Q nemli malzeme zelligi sunduk.
BunIar gerilmeleri birim uzamalarla
iIikiIendirir.
8oru: Daha karmak ykIemeIer iin bagntIar nasI degiir?
Basit kesme iin:
G
= : G
Bir eksenIi ykIeme iin:
E
v
uun
= o s
yan uun
s = vs
EIastik bir cisme etki eden kuvvetIerin oIuturdugu deformasyonIarIa
cisimde depo ediIen enerji (yani, depoIanm eIastik potansiyeI enerji)
arasnda bir bagnt vardr.
3.5 Birim Uzama Enerjisi
Birim
uzama
enerjisi, U
!
u
Enerji ekme, basma, egiIme veya
buruIma nedeniyIe depoIanabiIir.
(HibbeIer - Section 3.5)
Fizik'ten hatrIanabiIecegi gibi bir yayn deformasyonu srasnda
yayda depoIanan enerji yIedir:
x
F
2
e
kx
2
1
V =
(F)
(x)
%ek eksenIi geriIme iin, depoIanm
enerji ! - u grafiginin aItnda kaIan
aIandr.
x
y
1
2
= yani U ! u
! tarafndan yapIan i DepoIanan Birim
Uzama Enerjisi
L
! !
A
!
Strain
Energy, U
u
(! - u grafiginin aItndaki aIan)
o
= s
x
x
oIdugundan
E
1
2
= o s
x x
yani U A L
A !
x
o =
= s
x
ve u L
L A
2
1
x x
s o =
AL
E 2
1
U
2
x
o =
Hacim

2
1
2
= o
x
U Hacim
E
2.5 MaIzeme Gmesi
UyguIamada gme fizikseI bir durumIa tanmIanr.
Walrcr deformasyon bir gme oIarak m dikkate aInacaktr?
W Veya, krrrlma m gme oIarak tanmIanacaktr?
.VE maIzemenin cinsi.
W 8Qnek
W Akma
W Boyun verme
W KrIma
W evrek
W ok Az Akma
W ekme KrImas
W %ipik oIarak
daha yksek
basma ykIeri
tayacaktr.
(HibbeIer - Ksm 3.3' okuyunuz.)
Bir cisme uyguIanan geriImeyi bir srnrrlandrrrcr gerilme iIe
karIatracagz.
W YaInz elastik deformasyonun bir miktarrna mr izin veriImektedir?
%ekrar ti5ik sQnek bir malzeme oIan eIigin geriIme-
birim uzama davrann inceIeyeIim.
Geri aInabiIen
deformasyon
gerek kopma gerilmesi
nihai
gerilme
orant snr
elastik snr
akma gerilmesi
elastik
blge
akma
birim uzama
peklemesi
boyun
verme
plastik davran
elastik
davran
KaIc deformasyon
o
n
' o
k
o
k
o
A
o
os
W Akma
W EIastik BIge
(Sayfa 86-88'de HibbeIer
ayrntI tanmIar vermektedir.)
nemIi BIgeIer:
W Birim Uzama
!ekIemesi
W Boyun Verme
W KrIma
Krlma
gerilmesi
Bu izim yumuak eIik iin
gerege uygun veridir.
EIastik bIge ak seik
grnebiImesi iin
bytImtr.
Bir ok durumda kaIc
deformasyon istenmez ve
biz anaIizimizi elastik
davranrla snrIandrrz.
Not:
W !Iastik davran bIgesine gre eIastik birim uzamaIar ok
kktr.
W o
A
, kma erilmesidir. Akma veya pIastik deformasyon
oIumaksznuyguIanabiIecek en yksek geriImedir.
W o
U
, Niai erilmedir. Boyun verme ve krIma
oIumakszn uyguIanabiIecek en yksek geriImedir.
o
n
o
k
o
A

o
A
a
o
os
s
A
s
k
Gevrek bir maIzemenin, dkme demirin, tipik geriIme birim uzama
davranna bakaIm.
W ekme KrImas
W %ipik oIarak
daha yksek
basma
geriIemIerini
tayabiIecektir.
W Gevrek maIzemeIer ok skIkIa ekmeye kar basmadan daha
zayftrIar.
W ekmede, krIma bir kusur veya mikro atIakda baIar. KrIma hzIa
oIuur.
W asmada, kusurIar ve mikro atIakIar kapanrIar ve maIzeme nemIi
miktarda yksek geriIemeIere dayanr.
o
k
2.6 zet
Yk %ayan
Sistem
KuvvetIer
GeriImeIer ve
Birim UzamaIar
k|l||
l||||I|||
t||k8k8 tI
(D KuvvetIer ve
%epkiIer)
WNormaI KuvvetIer
WKeme KuvvetIeri
WEgiIme MomentIeri
WBuruIma MomentIeri
||kIt8 rs ||8||8||I
Denge
E, v, G,
Hookes
Yasas
Ikt||I |rs)z |1;ms)s 7s1;l
o
A
, o
N
, o
k