TIU LUN TRIT HC MC-LNIN GVHD: PGS.TS.

NGUYN QUANG IN ______________________________________________________________________________________

CHUYN 1: NHNG GI TR V YU T TIU CC CA NHO GIO

Nho gio l mt trong nhng trng phi trit hc chnh ca Trung Quc c i, l hc thuyt v o x th ca ngi qun t : Tu thn - T gia - Tr quc - Bnh thin h, c a ra bi Chu Cng n i Ty Chu, c h thng ho v pht trin bi Khng T (551-479 trc CN, c coi nh ngi sng lp Nho gio) i Chin Quc, c k tc xut sc bi Mnh T (372-289 trc CN) v Tun T (298-238 trc CN). Do , i sau gi t tng Nho gio l t tng KhngMnh. Tm tt cc hc thuyt chnh ca Nho Gio : Thc t Nho Gio l mt h thng hc thuyt chnh tr y , dy v cc hnh x ca mt Chnh nhn qun t trong x hi, tc l cch ngi qun t t chc, cai tr x hi. Nh vy n cng chnh l hc thuyt dng t chc v cai tr x hi. Nho gio ly vic to s n nh v pht trin lm trng bng cch s dng ng li c tr v L tr c t thi nh Chu. xy dng ng li c tr v L tr Khng t xy dng hc thuyt Nhn L Chnh danh y l ba phm tr quan trng nht trong ton b hc thuyt ca Khng T. Nhn l ni dung, L l hnh thc ca Nhn, Chnh danh l con ng t n iu Nhn . 1.1. Thuyt v ch Nhn Khng T ly ch Nhn lm nguyn l o c c bn trong trit hc ca mnh. Nhn l quan h gia ngi v ngi da trn lng nhn nhn bn. Nhn cn cn bao gm cc tiu chun o c nh : trung, hiu, cung knh, tht th, khim tn, dng cm.....Nh vy Nhn chnh l o lm ngi. Ch Nhn khng ch c yu m c ght Duy ch ngi c c Nhn mi c th yu ngi, ght ngi Nhn l phm tr cao nht ca lun l, o c, l phm tr trung tm ca hc thuyt chnh tr. Nhn tu vo phm hnh, nng lc, hon cnh m th hin. Trong x hi lun tn ti hai loi ngi i lp nhau v chnh tr, lun l o c : K qun t bt nhn th cng c nhng cha bao gi k tiu nhn li c nhn c 1.2. Thuyt Chnh Danh: Khng t cho rng x hi b ri lon v vua khng lm ng danh hiu vua, ti khng lm ng danh hiu tiT ng a ra thuyt Chnh Danh nh phn lm cn bn cho vic tr quc. Chnh Danh l danh (tn gi, chc v, a
______________________________________________________________________________________ Dng Th Thanh Trc - CH0301076 Trang 1/14

TIU LUN TRIT HC MC-LNIN GVHD: PGS.TS. NGUYN QUANG IN ______________________________________________________________________________________

v, th bc) v thc (phn s, ngha v, quyn li) phi ph hp vi nhau. Danh khng ph hp l lon danh. Danh v phn ca mt ngi trc ht do cc mi quan h x hi quy nh. Chnh Danh, Nho gio khng dng Php tr m dng c tr, c tr l dng lun l o c iu hnh x hi. Mi ngi trong x hi u thm nhun v hnh ng theo cc tiu chun o c Nho gio. 1.3. Thuyt v L: L l cc nghi l th hin cc quy phm o c, L l hnh thc ca Nhn, Nhn l ni dung ca L. C th coi L l phng thc gip ngi ta t c ti ch Nhn. Mt ngy bit nn mnh theo l th thin h s quay v nhn vy (Lun ng) Nh vy Nhn v L chnh l hai mt ca mt vn Hnh thc v Ni dung L cn bao gm cc nghi l, chun mc trong quan h gia ngi v ngi, t hnh vi, c ch cho n trang phc, nh ca S lc v cc tc phm kinh in ca Nho Gio : V l mt hc thuyt cai tr x hi nn cc tc phm kinh in ca Nho gio nh T th v Ng kinh u c lin quan v bao trm n tt c cc vn ca x hi nh : Chnh tr, vn ho, tn ngng.... 2.1 T th : Bao gm 4 b do cc hc tr chp li li ca Khng T v ch gii + i Hc : bn v tu nhn x th sao cho Nhn o hp vi Thin o. + Trung Dung : bn v trit l hnh ng, cao d0o trung dung v tu thi. + Lun Ng : bi ging v nhn, hiu, chnh.... + Mnh T : bn v tnh thin, v lng nhn i. 2.2. Ng kinh : Bao gm nm b + Kinh Thi : l b su tp cc bi phong dao, ca dao ni v phong tc cc nc, v cng vic t l

______________________________________________________________________________________ Dng Th Thanh Trc - CH0301076 Trang 2/14

TIU LUN TRIT HC MC-LNIN GVHD: PGS.TS. NGUYN QUANG IN ______________________________________________________________________________________

+ Kinh Th : bn v trung v thin, ghi li nhng li dy, li th, vng mnh ca cc bc thnh cha, hin thn t i vua Nghiu, vua Thun cho n nh ng Chu. Kinh Th cao phng php tr thin h bng o l : Thun Thin Thun a Thun Nhn tm (Thin a Nhn) + Kinh Dch : Ni v l bin ho ca tri t, vn vt, xt on ha phc, thnh suy ca i ngi theo quan im m-Dng, Ng Hnh + Kinh L : gm c Chu l, Ghi l, L k ghi li cc l nghi, cch biu l tnh cm tt, trt t, thang cp trong x hi....Trong ring Chu l mang tnh trit hc cao bn v t chc hnh chnh, chnh tr, trt t x hi nh Chu + Kinh Xun Thu : do Khng T bin son ni v lch s thi ng Chu vi s ch gii, ph phn ca mnh Nhng gi tr ca Nho Gio : Thuyt Nho gio t khi ra i nh hng ln n x hi ca Trung Hoa cng nh cc nc khc trong khu vc chu nh hng bi vn ha Trung Hoa trong c Vit Nam nh nhng gi tr ca n: 3.1. Gio dc: Ni dung cc thuyt ca Nho gio hng n nhng gi tr tt p ca con ngi: nhn, ngha, l, tr, tn,.. Khng T ly ch Nhn lm nguyn l o c c bn trong trit hc ca mnh, dung ch Nhn gio ha con ngi, ci bin x hi t lon thnh tr, th hin tnh tch cc, nhn bn. Trong qu trnh dy hc, Khng T ch trng c ba mt : o c, kin thc v thc tin, trong o c ng vai tr quan trng nht. ng quan nim rng ai cng c th tr thnh ngi tt thng qua vic hc tp. Mnh T cho rng bn tnh con ngi l thin, bt ngun t tm ca mi ngi. bo tn v pht trin tm tnh ca con ngi, MT ch trng phi rn luyn, gio dc o l, nhn ngha cho con ngi vi chun mc l c , o l ca thnh hin gi l php tin vng. Theo chun mc , MT i hi ngi hc phi chuyn tm. Tr ch, khim nhng, cu tin, khng c t cho mnh l hon ton. Mt khc, ng cng i hi ngi dy phi lun t sa mnh, gi tm cho chnh. Nh nc phi lp ra cc trng dy dn bit nhn ngha, lun l v v ngh. Hc thuyt bn tnh ngi l c ca TT tuy sai lm nhng cng c nhn t hp l nh cho rng hnh vi o c ca ngi do thi quen m thnh, phm cht con ngi l sn phm ca x hi v kt qu ca s hc tp, gio dc lu ngy m nn, c th gio dc, ci ha con ngi t c thnh thin.

______________________________________________________________________________________ Dng Th Thanh Trc - CH0301076 Trang 3/14

TIU LUN TRIT HC MC-LNIN GVHD: PGS.TS. NGUYN QUANG IN ______________________________________________________________________________________

3.2. Chnh tr - x hi Nhng nguyn l o c cn bn nht trong hc thuyt ca Khng T l: nhn, l, tr, dng,.. cng vi mt h thng v quan im v chnh tr, x hi nh nhn tr, chnh danh, thng hin. qun t, tiu nhn, trong ch nhn c cp vi 1 ngha su rng nht. N c coi l nguyn l o c c bn qui nh bn tnh con ngi v nhng quan h gia ngi vi ngi t trong gia tc n ngoi x hi. N lin quan n cc phm tr o c, chnh tr khc nh 1 h thng trit l cht ch, nht qun, to thnh 1 bn sc ring trong trit l nhn sinh ca ng. Khng T a ra thuyt Nhn tr ch trng gio ha o c v thc hin ch ngha chnh danh nh phn. Trong quan h vua ti, KT ch trng trng ngi hin ti khng phn bit ng cp xut thn, mi ngi phi lm mi vic ngay thng, ng bn phn, a v. Trong quan h cha con, KT cho rng con phi ly ch hiu lm u, cha phi ly long t i lm trng. Trong quan h x hi phi dng l l nhng phong tc, tp qun, qui nh trt t x hi v th ch php lut nh nc,.. thc hin v duy tr n nh x hi. MT c quan im ht sc mi m v su sc v dn quyn, ly dn lm gc: dn vi qu, x tc th chi, qun vi khinh. Theo ng, c dn mi c nc, c nc mi c vua, c khi dn cn quan trng hn vua. K thng tr nu khng d8c dn ng h th chnh quyn sm mun cng phi sp , vua tn c khng hp long dn th sm mun cng b trut ph. Nhng quan im ny u xut pht t hc thuyt v tnh thin, n thc s c mt ngha tin b, ph hp vi nguyn vng nhn dn lao ng. MT ch trng 1 ch bo dn trong ngi tr v phi bit lo cho dn v v dn, to cho dn cuc sng bnh yn v no . MT cho rng mun dn sung tc v quc gia c nn kinh t lnh mnh phi phn chia rung t cng minh. 3.3. Trit hc Trong quan im v th gii, xut pht t t tng ca Kinh dch, Khng T cho rng vn vt trong v tr lun sinh thnh, bin ha khng ngng theo qui lut (o) ca n. ng nhn mnh vai tr quan trng ca con ngi trong i sng. ng tin c Thin mnh nhng khng tn thnh quan im con ngi c nhm mt da vo Thin mnh m lun yu cu con ngi phi ch trng vo n lc hc tp, lm vic tn tm, tn lc, cn thnh bi th no mi l ti Tri. Tun T a ra th gii quan duy vt, v thn: T nhin gm 3 b phn: Tri t - Ngi. Tri ch l 1 b phn ca t nhin, bn than t nhin l c s hnh thnh v bin ha ca vn vt. T nhin v qui lut bin ha ca n khng th thay i theo mun ch quan ca con ngi. Tri khng th quyt nh vn mnh ca con ngi m con ngi c th lm ch vn mnh ca mnh v ci to li thin nhin ng quan nim rng nhng nghi thc tn gio nh cng t, cu khn ch c th dng lm phong ph, ti p hn i sng con ngi. ng qu quyt rng
______________________________________________________________________________________ Dng Th Thanh Trc - CH0301076 Trang 4/14

TIU LUN TRIT HC MC-LNIN GVHD: PGS.TS. NGUYN QUANG IN ______________________________________________________________________________________

qu thn khng th chi phi c vn mnh con ngi. Con ngi l sn phm cao nht ca t nhin. ng cho rng c th con ngi c trc sau mi sinh ra thc v tnh cm. Trong trit hc ca mnh, Tun T cng xy dng hc thuyt v nhn thc trn nn tng ca ch ngha duy vt. ng khng nh con ngi c kh nng nhn thc s vt bn ngoi v con ngi c th bit c qui lut ca s vt khch quan. ng coi nhn thc l s kt hp ca nng lc nhn thc ca con ngi vi s vt khch quan. Nhng yu t tiu cc ca Nho Gio : 4.1. Gio dc i vi Khng T, vic dy hc ch yu l dy k cm quyn tr dn tu l, ngha tn..... khin dn t bn phng s a con n phc dch mnh.... ch khng phi hc ngh cy cy. 4.2. Chnh tr - x hi Hc thuyt Chnh danh ca Khng T l mt hc thuyt bo th nhm bo v quyn li cho giai cp cm quyn, qu tc, khuyn ngi ngho, b p bc an phn

Trn nn tng th gii quan duy tm, MT tuyn truyn l lun thn quyn. ng cho rng chnh quyn l do Tri ban cho vua cha. Tnh duy tm cn th hin trong hc thuyt nht lon, nht tr v qua vic tm cch gn tnh thn b cho hc thuyt Ng hnh. MT cn cho rng, theo bn cht, con ngi phn ra lm 2 hng ngi: lao tm (vua cha, qu tc, giai cp thng tr) v lao lc (nhn dn lao ng). Mi hng ngi c nhim v ring , trong ngi lao lc phi phc tng v lm vic nui sng giai cp thng tr. Thc cht, quan im ny nhm bin h cho trt t, ng cp ca x hi phong kin v cho l trt t hp l, vnh vin. Khc vi MT, Tun T cho rng bn tnh ngi l c, thin l do ngi lm ra, vic i tm s tha mn v dc vng sinh l l bn tnh con ngi, nu thun theo bn tnh y th x hi tt nhin sinh ra cp bc, tranh ot. Da trn quan im sai lm , Tun T cho rng cc khun php nh l ngha hnh pht ca giai cp qu tc v th ch ca giai cp phong kin l tt yu tn ti. Vua phi dng php lut, quyn th qui nh danh, phn r rang. Vi quan im , ng t nn mng cho Hn Phi trong l lun v php tr v m ng cho ch c ti phong kin ca Tn Thy Hong sau ny. 4.3. Trit hc

______________________________________________________________________________________ Dng Th Thanh Trc - CH0301076 Trang 5/14

TIU LUN TRIT HC MC-LNIN GVHD: PGS.TS. NGUYN QUANG IN ______________________________________________________________________________________

Trong quan im v th gii, t tng ca Khng T lun c nhng mu thun:. ng tin vo Thin mnh", s mnh nhng khuyn khch con ngi n lc hc tp, lm vic ch khng nhm mt th ng. n tin c qu thn v tuyn truyn sc mnh ca qu thn nhng li nhn mnh vai tr quan trng ca hot ng con ngi trong i sng. iu ny phn nh nhng mu thun ca i sng hin thc. Do hin trng x hi v hn ch ca li ch giai cp, Khng t hoang mang, dao ng v quay li vi ch ngha duy tm, tuyn truyn sc mnh ca Tri, thn thnh ha quyn lc ca th lc cm quyn nhm duy tr trt t x hi theo l ngha nh Chu. Mnh T pht trin t tng Thin mnh ca KT v y th gii quan y ti nh cao ca ch ngha duy tm Trong nhn thc lun ca mnh, Tun T qu phng i vai tr hot ng ca tm trong qu trnh nhn thc, coi tm l ch th c tnh c lp, nn nhn thc lun ca ng mang tnh hn hp v c khuynh hng duy tm ch ngha.
1. nh hng ca Nho gio Trung Hoa n nn vn ho truyn thng ca Vit

Nam : Nho gio ni ring v vn ha Trung Hoa c truyn vo nc ta t thi Bc thuc. Trong bi cnh lch s ng thi, s hnh thnh, pht trin v truyn b mt h thng l lun vi nhng mt tch cc v tiu cc phn tch trn, Nho gio c nhng nh hng nht nh n vn ho, x hi ca Vit Nam. 5.1. nh hng tch cc: - V trit hc, Nho gio tuy cn mang nng t tng duy tm, thn b trong cc hc thuyt ca mnh nhng bc u c nhng hc thuyt v chnh tr x hi vi t tng nhn chnh, bo dn c ngha tin b, ph hp vi yu cu v xu th pht trin ca lch s, x hi. Do vy, khi du nhp vo Vit Nam, Nho gio tr thnh mt trng phi trit hc c ng o nhn dn noi theo v c nh hng mnh n tng lp bnh dn. - V chnh tr, Nho gio gp phn xy dng, cng c chnh quyn phong kin vi t tng trung qun, thuyt Chnh danh,... nhng c tip thu trn c s tinh thn yu nc v tinh thn dn tc. Cc nh nc qun ch Vit Nam hc tp cch t chc triu nh, h thng php lut t Trung Hoa. T chc ra h thng thi c tuyn chn nhn ti b sung vo b my cai tr. - V x hi, Nho gio vi Ng lun: (Vua-ti, cha-con, chng-v, anh-em, bnb) nh hng quan trng n vic cng c, to k cng, trt t trong mi quan h t gia nh n x hi. Nho gio c nh hng trong vic to xu hng tn ngng th cng t tin, tr thnh ph bin trong x hi Vit Nam.

______________________________________________________________________________________ Dng Th Thanh Trc - CH0301076 Trang 6/14

TIU LUN TRIT HC MC-LNIN GVHD: PGS.TS. NGUYN QUANG IN ______________________________________________________________________________________

- V gio dc, Nho gio khuyn khch con ngi hc tp, tu dng o c theo cc chun mc nhn, ngha, l, tr, tn, dng,...., gp phn o to nhiu th h nho s yu nc, nhng danh nhn ca dn tc qua cc thi k lch s. 5.2. nh hng tiu cc:
-

Nho gio cn mang nng t tng duy tm, thn b, qu ch trng hng ni, chuyn ch suy xt trong tm m khng hng dn con ngi hng ra bn ngoi thc hnh nhng iu tm c, chinh phc thin nhin vn vt xung quanh. iu ny lm cho nn vn minh, khoa hc t nhin k thut sau mt thi gian pht trin b chng li so vi nn vn minh phng Ty vn xut hin sau. Nho gio gp phn duy tr qu lu ch phong kin, cho d ch ny tr nn lc hu, khng cn ph hp na. T tng Nho gio n su vo t tng ca nhiu tng lp nhn dn nn phn no gy kh khn trong vic truyn b t tng cch mng cng nh tri thc khoa hc k thut.

Tuy nhin, khi vo Vit Nam Nho gio khng cung tn vi vic Trung Qun nh Nho gio Trung Hoa ni c truyn thng vn ho du mc, m t vn mnh quc gia ln cao hn. y cng l mt nh hng ca nn vn ho nng nghip rt coi trng t ai, lnh th v trong nng nghip t ai l t liu sn xut chnh yu nht. T , khi x tc lm nguy m dng tc ng triu qu thi nt, khng m ng ni th cc nh nho sn sng ph b a nh khc ln thay m bo s an nguy ca x tc : Nh Trn thay nh L, nh L thay nh inh, nh L thay nh L Nho gio Vit Nam do nh hng ca nn kinh t nng nghip t cung , t cp bao gn trong cc n v hnh chnh cc b nn rt xem trng nng nghip v bi xch thng nghip v cho rng thng ngip khng h to ra gi tr cho x hi m ch trc li t cc thnh qu ca nng nghip. T tng trng nng khinh thng kt hp vi truyn thng nng nghip lm cho nn kinh t x hi ngy cng b tr tr, cho ti nhng nm gn y t tng ny vn cn n rt su vo t tng ngi Vit Nam hin i.

2. Kt lun: Tm li, trong mt thi gian di Nho gio gip cho cc ch qun ch phong kin xy dng mt x hi thnh vng, c trt t, php lut, mt quc gia thng nht, ngi dn trong x hi bit i x vi nhau trn c s Nhn l ngha tr tn. l l do ti sao trong qu kh Trung Hoa ni ring v cc dn tc chu ni chung, vi s nh hng ca Nho gio t c nhng thnh tu ng kinh ngc, to ra mt nn vn minh bc nht ca loi ngi lc by gi. Nhng s n nh m Nho gio to ra cho x hi, cng vi t tng hng ni, trong mt thi gian di nhiu trm nm to ra s tr tr c v kinh t ln qun s
______________________________________________________________________________________ Dng Th Thanh Trc - CH0301076 Trang 7/14

TIU LUN TRIT HC MC-LNIN GVHD: PGS.TS. NGUYN QUANG IN ______________________________________________________________________________________

cho n khi n phi i u vi nn vn minh phng Ty vn c nhiu u im hn trong kinh t v qun s, th Nho gio phi nhng bc trong i sng kinh t, chnh tr, qun s. Ngy nay tuy khng cn nh hng nhiu trong i sng chnh tr, kinh t nhng t tng Nho gio vn c nh hng rt mnh trong i sng hng ngy, n hin din trong tm hn mi ngi Vit Nam qua nhng t tng v lng i quc, coi trng hc hnh, coi trng cc mi quan h x hi (da trn t tng v L-Ngha). V i sng tm linh, phong tc th cng t tin, cc bc tin bi c cng c vn c duy tr. Ni chung v mt vn ho Nho gio c nh hng rt su nng v mang tnh tch cc hn l tiu cc. cng l im khc bit ch yu gia hai nn vn ho ng Ty m chng ta ang c gng khng nh bn sc.

______________________________________________________________________________________ Dng Th Thanh Trc - CH0301076 Trang 8/14

TIU LUN TRIT HC MC-LNIN GVHD: PGS.TS. NGUYN QUANG IN ______________________________________________________________________________________

CHUYN 2: QUAN IM CA CH NGHA DUY VT BIN CHNG V BN CHT CA HOT NG NHN THC V VAI TR CA THC TIN TRONG QU TRNH NHN THC
Bn cht ca nhn thc 1.1. Bn cht ca nhn thc Nhn thc l hot ng ca con ngi m kt qu l thu nhn c tri thc . Bn cht trit hc ca nhn thc l g ? Ty thuc vo vic gii quyt vn c bn ca trit hc. 1.2. Ch nghi duy tm khch quan (Platon, Heghens,...) Chn l, tri thc tuyt i ng n, dng nh c sn. Nhn thc ch yu l nhn thc chn l vnh cu. Theo Platon l th gii nim. Theo Hghens l tinh thn tuyt i. Quan im trn gn vi gn vi quan im ca tn gio, cho rng chn l c sn trong cc kinh Tn c (o Thin Cha), kinh Pht (o Pht), kinh Coran (o Hi), li ca Khng T (Nho gio). Chn l ny vnh cu. Nhn thc l nm bt ly th gii nim, chn l c sn, khng phi l phn nh hin thc khch quan. 1.3. Ch nghi duy tm ch quan (Pitagore, Berkeley,...) Ph nhn chn l khch quan, nhn thc nh th no ty thuc vo ci ti ca mi ngi. Pitagore cho rng Con ngi l thc o ca vn vt. Con ngi nhn nhn th gii qua lng knh ch quan, do nhn thc s vt qua cm gic ca mi ngi. Tri thc chng qua l h thng k hiu, qui c gn cho s vt. Berkeley vit S vt chng qua l kt hp ca nhng cm gic tri thc ty thuc vo ch th. Th gii t n nh th no chng ta khng bit, ch c quan nim ca chng ta v th gii. Quan nim ny ch mang tnh tng trng. Ch ngha Duy tm Ch quan tiu cc i n Ch ngha duy ng (th gii ph thuc vo ti). Thuyt khng th bit ph nhn nng lc nhn thc ca con ngi, cho rng v nguyn tc con ngi khng th bit th gii v i tng qu v tn v phc tp m nng lc v tr tu ca con ngi l c hn. 1.4. Ch ngha duy vt Trong khi tha nhn nhn thc l s phn nh hin thc khch quan vo trong no con ngi nhng li xem l s phn nh n gin, my mc, c hc khng mang tnh bin chng.

______________________________________________________________________________________ Dng Th Thanh Trc - CH0301076 Trang 9/14

TIU LUN TRIT HC MC-LNIN GVHD: PGS.TS. NGUYN QUANG IN ______________________________________________________________________________________

1.5. Ch nghi duy vt bin chng Nhn thc l hot ng phn nh tch cc, sng to hin thc khch quan vo trong thc con ngi, hot ng ny da trn c s thc tin v mang ngha bin chng v tun theo nhng qui lut bin chng. Hot ng nhn thc gn lin vi hot ng thc tin. Nhn thc l hot ng phn nh 2.1. C ch ca hot ng nhn thc - Ch th hot ng nhn thc: l con ngi, con ngi mang tnh x hi v tnh lch s c th. Sn phm ca nhn thc nhanh chng tr thnh ti sn chung ca con ngi. Mc ca nhn thc nm trong gii hn (lch s,..) - Khch th: l mt b phn ca th gii vt cht hin thc khch quan c lin quan n hot ng thc tin, hot ng sng ca con ngi. Phm vi hot ng ca con ngi khng ngng pht trin. Theo tin trnh lch s, i tng ca nhn thc ngy cng tng thm. Nhn thc ngoi xu hng hng ngoi cn c xu hng hng ni nh t nhn thc v con ngi, giai cp, dn tc, nhn loi. y l hot ng kh do rt kh thy c ci hay, ci d ca chnh mnh t ci thin. 2.2. Phng php nhn thc Con ngi dng h thng gic quan, no b, thn kinh nhn thc th gii. Gic quan khng phi t nhin m c m l kt qu rn luyn, nhn thc qua nhiu th h. Nhng nhng phng tin, cng c trn c nhng gii hn nht nh, do con ngi ch ra nhng cng c lm tng kh nng ca cc gic quan (knh hin vi, my chp hnh, ra a,.....). H thng ngn ng l cng c sng to nht, l v vt cht ca t tng. Nh c ngn ng, tri thc c truyn ti, ph bin. Trong qu trnh nhn thc, con ngi dn dn pht trin nhng h thng, nhng phng php nhn thc (phng php quan st, thc nghim, phn tch, tng hp, khi qut, m hnh ho, qui np, din dch,...) tip thu tri thc, x l tri thc v sng to ra tri thc. 2.3. Kt qu ca hot ng nhn thc l tri thc . Tri thc c th cm tnh (mt thy, tai nghe), l gia on u ca qu trnh nhn thc, l s phn nh trc tip, c th, sinh ng hin thc khch quan vo cc gic quan ca con ngi. Nhn thc cm tnh gm cc hnh thc l cm gic, tri gic v biu tng. Tri thc ny ch phn nh bn ngoi s vt hin tng, do khng su sc, kh din t, i lc phn nh khng ng s vt, hin tng. . Tri thc kinh nghim l tri thc ch yu thu c t quan st v th nghim. Tri thc kinh nghim ny sinh mt cch trc tip t thc tin - t lao ng sn xut, n u tranh x hi hoc th nghim khoa hc. C hai loi tri thc kinh nghim: 1) tri thc kinh nghim thng thng (tin khoa hc) thu c t nhng quan st hng ngy trong cuc sng v lao ng sn xut; 2) tri thc kinh nghim khoa hc
______________________________________________________________________________________ Dng Th Thanh Trc - CH0301076 Trang 10/14

TIU LUN TRIT HC MC-LNIN GVHD: PGS.TS. NGUYN QUANG IN ______________________________________________________________________________________

thu nhn t nhng th nghim khoa hc. Trong s pht trin ca x hi, hai loi tri thc kinh nghim ny ngy cng thm nhp ln nhau. Tri thc kinh nghim gii hn lnh vc cc s kin, miu t, phn loi cc d kin thu nhn c t s quan st v th nghim. Tri thc kinh nghim mang tnh tru tng v khi qut song mi l bc u v cn hn ch. Tri thc kinh nghim c vai tr khng th thiu c trong cuc sng hng ngy ca con ngi. Tri thc kinh nghim cn hn ch v n ch em li s hiu bit v cc mt ring r, v cc mi lin h bn ngoi ca s vt v cn ri rc. trnh tri thc kinh nghim cha th nm c ci tt yu su sc nht, mi quan h bn cht gia cc s vt, hin tng. Ang Ghen nhn xt: S quan st theo kinh nghim t n khng bao gi c th chng minh c y tnh tt yu. V vy, khng nn coi thng kinh nghim song cng khng nn cng iu kinh nghim; khng nn dng li kinh nghim m cn nng ln trnh l lun. . Tri thc l lun l tri thc khi qut t tri thc kinh nghim, n tn ti trong h thng cc khi nim, phm tr, quy lut ca l lun ni chung. L lun c hnh thnh t kinh nghim trn c s tng kt kinh nghim nhng khng hnh thnh mt cch t pht . Tuy nhin, khng phi mi l lun u trc tip xut pht t kinh nghim. Do tnh c lp tng i ca n, l lun c th i trc nhng d kin kinh nghim. D vy, iu vn khng lm mt i mi lin h gia l lun vi kinh nghim. Khc vi kinh nghim, l lun mang tnh tru tng v khi qut cao, nh , n em li s hiu bit su sc v bn cht, tnh tt nhin, tnh qui lut ca cc s vt, hin tng khch quan. Nhn thc l lun l nhn thc hng vo nm bt bn cht, quy lut ca s vt. Nh vy l lun th hin tnh chn l su sc hn, chnh xc hn, h thng hn v do , phm vi ng dng ca n cng ph bin hn, rng hn nhiu so vi tri thc kinh nghim. Tm li , tri thc l hnh nh ch quan v th gii khch quan, tri thc ng n l s ph hp gia ci ch quan v ci khch quan. Tnh tch cc, sng to ca nhn thc . - Hot ng nhn thc ca con ngi l hot ng c tnh mc ch, nh hng (nhn thc ci g, lm g) hot ng thc tin c hiu qu hn, lm tng cng quyn lc cho chnh mnh con ngi khng nhng nhn thc th gii m cn ci to th gii - Nhn thc ca con ngi c kh nng i t hin tng n bn cht pht hin ci bn cht, tt yu. Chnh ci bn cht tt yu, ph bin mi phn nh ng vt cht. Cho nn nng lc t duy (nhn thc) ca con ngi trong mi giai on lch s l c hn, nng lc nhn thc ca loi ngi trong tin trnh lch s l v hn. C nhiu iu chng ta cha bit nhng khng c g l ci khng th no bit c.
______________________________________________________________________________________ Dng Th Thanh Trc - CH0301076 Trang 11/14

TIU LUN TRIT HC MC-LNIN GVHD: PGS.TS. NGUYN QUANG IN ______________________________________________________________________________________

Con ngi nhn thc th gii v nh nhn thc ng n, sng to trong hot ng thc tin to ra gii t nhin th hai. Vai tr ca thc tin trong qu trnh nhn thc Thc tin l ton b nhng hot ng vt cht c th mang tnh x hi v lch s ca con ngi tc ng vo t nhin v x hi bin i n p ng nhng nhu cu ca con ngi theo hng tin b x hi, nhng hnh thc c bn ca hot ng thc tin l: hot ng sn xut ra ca ci vt cht, nhng hot ng u tranh x hi, hot ng quan st thc nghim khoa hc. Vai tr ca thc tin c biu hin trc ht ch thc tin l c s, mc ch v ng lc ch yu v trc tip ca nhn thc ni chung trong c l lun. Con ngi quan h vi th gii bt u khng phi bng l lun m bng thc tin. Phng thc Th v sai l phng thc u tin nhn loi s dng thu c nhn thc. Chnh t trong qu trnh hot ng thc tin, ci to th gii m nhn thc, l lun con ngi mi c hnh thnh v pht trin. Bng hot ng thc tin, con ngi tc ng vo th gii, buc th gii phi bc l nhng thuc tnh, nhng tnh qui lut con ngi nhn thc chng. Ban u con ngi thu nhn nhng ti liu cm tnh, nhng kinh nghim, sau tin hnh so snh, phn tch, tng hp, khi qut ho, tru tng ho... pht trin thnh l tnh, xy dng thnh l lun, khoa hc phn nh bn cht, quy lut vn ng ca cc s vt, hin tng trong th gii. Do c th ni, thc tin cung cp nhng ti liu cho nhn thc, cho l lun. Khng c thc tin th khng c nhn thc, khng c l lun. Mi tri thc d trc tip hay gin tip i vi ngi ny hay ngi kia, th h ny hay th h khc, d giai on cm tnh hay l tnh, trnh kinh nghim hay l lun xt n cng u bt ngun t thc tin. Trong qu trnh tn ti, con ngi khng c th gii p ng tha mn, nn con ngi phi ci to th gii bng hot ng thc tin ca mnh, v chnh trong qu trnh bin i th gii, con ngi cng bin i lun c bn thn mnh, pht trin nng lc bn cht, nng lc tr tu ca mnh. Nh con ngi ngy cng i su vo nhn thc th gii, khm ph nhng b mt ca th gii, lm phong ph v su sc tri thc ca mnh v th gii. Thc tin cn ra nhu cu, nhim v v phng hng pht trin ca nhn thc, l lun. Nhu cu , thc tin i hi phi c tri thc mi, phi tng kt kinh nghim, khi qut l lun, thc y s ra i pht trin ca cc ngnh khoa hc. Nh vy, trong qu trnh hot ng thc tin, tr tu con ngi c pht trin, c nng cao dn cho n lc c l lun, khoa hc. Song bn thn l lun, khoa hc khng c mc ch t thn. L lun khoa hc ra i chnh v v ch yu v chng cn thit cho hot ng thc tin ca con ngi. Thc tin l mc ch ca nhn thc, l lun. Nhn thc, l lun sau khi ra i phi quay v phc v thc tin hng dn ch o thc tin, phi bin thnh hnh ng thc tin ca qun

______________________________________________________________________________________ Dng Th Thanh Trc - CH0301076 Trang 12/14

TIU LUN TRIT HC MC-LNIN GVHD: PGS.TS. NGUYN QUANG IN ______________________________________________________________________________________

chng. L lun, khoa hc ch c nghi thc s khi chng c vn dng vo thc tin, ci to thc tin phc v mc tiu pht trin ni chung. Vai tr ca thc tin i vi nhn thc, l lun cn th hin ch thc tin l tiu chun ca chn l. Ch c ly thc tin kim nghim mi xc nhn c tri thc t c l ng hay sai, l chn l hay sai lm. Thc tin s nghim khc chng minh chn l, bc b sai lm. Tuy nhin cng cn phi hiu tiu chun thc tin mt cch bin chng. Tiu chun ny va c tnh tuyt i (tnh xc nh) va c tnh tng i (tnh khng xc nh). Tiu chun thc tin c tnh tuyt i v thc tin l tiu chun khch quan duy nht kim nghim chn l, thc tin mi giai on lch s c th xc nhn c chn l.Nhng tiu chun thc tin c c tnh tng i v thc tin khng ng nguyn m bin i pht trin; thc tin l mt qu trnh v c hin bi con ngi nn khng h trnh khi c c yu t ch quan. Tiu chun thc tin khng cho php bin nhng tri thc ca con ngi tr thnh nhng chn l vnh vin, tuyt ch cui cng. Trong qu trnh pht trin ca thc tin v nhn thc, nhng tin tc t c trc kia v hin nay vn phi thng xuyn chu kim nghim bi thc tin tip theo. V vy, nhng tri thc c thc tin chng minh mt giai on lch s nht nh phi tip tc c thc tin b sung, iu chnh, sa cha v pht trin hon thin hn. Vic qun trit tnh bin chng ca tiu chun thc tin gip chng ta trnh khi nhng cc oan sai lm nh ch nghi gio iu, bo th hoc ch nghi ch quan, ch nghi tng i. S thng nht gia l lun v thc tin l s thng nht gia hai mt i lp. L lun ch phn nh ci ph bin-bn cht, tt yu, nu so vi l lun th thc tin a dng, phong ph phc tp hn. L lun mang tnh tng i n nh, trong chng mc no mang tnh bo th. Thc tin lun lun bin i do to ra lc hu v l lun so vi thc tin. Gii quyt mu thun ny lm cho x hi pht trin. Tnh bin chng ca qu trnh nhn thc Nhn thc l qu trnh mang tnh bin chng, l qu trnh khng ngng sn sinh v gii quyt mu thun: mu thun gia ci khch quan v ch quan, mu thun gia 2 cp nhn thc: cm tnh v l tnh, gia trc quan sinh ng v t duy tru tng, gia tnh xc nh v tnh cha xc nh ca nhn thc, gia tnh tuyt i v tnh tng i ca chn l. Chn l tuyt i l h thng tri thc phn nh mt cch ng n, chnh xc v ton b th gii, chnh l mc tiu nhn thc ca loi ngi, nhng chn l tuyt i khng c trong thc t con ngi khng th nm bt c v n chnh l mc tiu. Chn l tng i phn nh ng n trong mt giai on lch s, cha y , chnh xc s vt hin tng trong th gii. Nh vy trong mi chn l tng i bao hm mt sai lm tng i, vy trong chn l l c sai lm. Tng s nhng chn l tng i hp hnh con ng tim cn n chn l tuyt i.
______________________________________________________________________________________ Dng Th Thanh Trc - CH0301076 Trang 13/14

TIU LUN TRIT HC MC-LNIN GVHD: PGS.TS. NGUYN QUANG IN ______________________________________________________________________________________

Kt lun Hot ng thc tin l c s ca hot ng nhn thc, l ng lc thc y nhn thc pht trin, l tiu chun khch quan nh gi s ng sai ca hot ng nhn thc. Ngc li, nhn thc, l lun c vai tr rt ln i vi thc tin, gp phn lm bin i thc tin thng qua hot ng ca con ngi, l kim ch nam cho hnh ng, soi ng, dn dt, ch o thc tin, a ra nhng phng hng mi cho thc tin. Cn qun trit nguyn tc thng nht gia l lun v thc tin trong khoa hc v hot ng cch mng. H Ch Minh vit: Thng nht gia l lun v thc tin l mt nguyn tc cn bn ca ch ngha Mc Lnin. Thc tin khng c l lun hng dn l thc tin m qung. L lun khng lin h vi thc tin l l lun sung

______________________________________________________________________________________ Dng Th Thanh Trc - CH0301076 Trang 14/14