ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVSTVO KANTONA SARAJEVO

Direktorica: Dr med. sci. Balta Snjeana, primarius Adresa: dr. Mustafe Pintola br.1, 71210 Ilida Tel/fax: 627-889; 624-470 Identifikacioni broj: 4200329950003 Transakcijski raun: 3389002208131096 Kod UniCredit Bank d.d. Sarajevo

INSTITUTE FOR PUBLIC HEALTH OF CANTON SARAJEVO

MINISTARSTVO PROSTORNOG UREENJA I ZATITE OKOLIA

Na osnovu Vaeg Zahtjeva za dostavu izvjetaja o radu dostavljamo Vam

IZVJETAJ O PRAENJU KVALITETA ZRAKA U KANTONU SARAJEVO ZA 2010. GODINU

DIREKTOR Dr.sci.med.Snjeana Balta, primarius

UVODNE NAPOMENE Zatita okolia, u prvom redu, ostvaruje se smislenim upravljanjem prostorom za to je nuno dobro poznavanje tog prostora, njegovih obiljeja, vrednota, osjetljivosti i ugroenosti. Tek tada je mogue objektivizirati probleme, utvrditi uzroke te pronai najdjelotvornija rjeenja unapreivanja stanja okolia. Kvalitetom zraka treba upravljati. Da bi nekom pojavom upravljalo potrebno je elemente te pojave pratiti, tj. imati jedinice praenja i metode praenja. Sistem jedinica praenja i metoda praenja, ukljuujui organizaciju dobivanja i koritenja datih podataka koji se odnose na zrak naziva se Sistem praenja kvaliteta zraka (Monitoring kvaliteta zraka). Monitoring kvaliteta zraka je osnovni alat za osiguranje potrebnog kvaliteta zrak. Historijski gledano, postoje u praksi tri pristupa monitoringu: Prvi, najstariji je praenje zagaenosti kako bi se znali parametri zraka i mogle ocjeniti tetne posljedice, te donjela odluka da je potrebno neto poduzeti. Drugi savremeniji nain je praenje ne samo zagaenosti, nego i zagaivanja kako bi se znali pokazatelji kvaliteta zraka i mogle ocijeniti tetne posljedice, te donijela odluka ta treba poduzeti. Trei, savremeni je planiranje i prognoziranje kvaliteta zraka, kako bi se osigurali parametri zraka koji ne bi dovodili do tetnih posljedica, kako ne bi bilo potrebno da se ita naknadno poduzima. Razlika je oita. Prvi pristup daje saznanje i pokazuje se graanima da se o njima vodi briga, ali tu brige ne slijede akcije. Drugi pristup omoguuje da se briga zaista vodi i sprovode (nekada i skupe) sanacione mjere. Trei pristup trai vie odgovornosti i znanja, a rezultat je da se briga i ne pojavljuje. Ukoliko se sve mogue tetne posljedice adekvatno vrednuju, onda je on i trokovno efikasniji i daje najbolje rezultate. FAKTORI KOJI UTIU NA KVALITET ZRAKA Kvalitet zraka nekog podruja tj. vremenska, kvantitativna i kvalitativna promjenjivost sastava zraka u nekom prostoru, ovisan je o mnogim faktorima, no ipak neke treba izdvojiti: 1. PRIRODNE KARAKTERISTIKE orografske karakterisitike posebno u smjerovima sjever- jug i istok- zapad, klimatske karakterisitike prostorne i vremenske manifestacije bazinih sistema lokalnu cirkulaciju i vremenske promjene. 2. LOKALNA EMISIJA neujednaena prostorna raspodjela plonih, linijskih i takastih izvora, relativno mala heterogenost tih izvora vezano za vrste emisije, neujednaena kontinuiranost emisije pojedinih izvora, postojanje (ili saniranje) starih ili novih ''crnih taaka''.

3. DALJINSKI TRANSPORT transport prirodnom emisijom oneiene mase zraka, transport antropogenom emisijom oneiene mase zraka, sloenost cirkulacijskih sistema u kotlinama, superpozicija s lokalnim emisijama, problem definiranja objektivnih pokazatelja, promjena koncentracija po visini, prostorno- vremenske razlike uinaka, specifini lokalni transport mogue sinergistike uinke Ako prihvatimo tumaenja prema definiciji Meunarodne organizacije za standardizaciju (ISO), ''... zrak je oneien ako sadri tvari koje potjeu od ljudske aktivnosti ili prirodnih procesa, u koncentraciji, trajanju i/ili uvjetima da moe naruiti kvalitet ivljenja, zdravlje i dobrobit ljudi i okolia''. Uvaivi ove definicije, jasno je da su navedeni faktori od gotovo iskljuivog znaaja, openito, ali i posebno u sluaju Kantona Sarajevo. SISTEM PRAENJA KVALITETA ZRAKA U KANTONU SARAJEVO Neupitna je potreba inkorporiranja elemenata okolia, a time i kontrole kvalitete zraka u prostorno planiranje Kantona Sarajevo. Jedan od vrlo bitnih elemenata na polju kvalitete zraka je sistematsko praenje, odnosno mjerenje u cilju dobivanja temeljnih pokazatelja za urbanistika saobraajna i javnozdravstvena planiranja i mjere. To je posebno bitno za podruje Sarajeva gdje je u proteklih dvadeset godina dolo do znaajnije promjene sociolokih, energetskih i saobraajnih indikatora. Dosadanja praksa praenja kvaliteta zraka u Sarajevu nije dovoljna, kako u kvalitativnom, tako i u kvantitativnom smislu. Gotovo svi vei evropski gradovi imaju jedinstvene gradske ili regionalne mree automatskih stanica za praenje kvalitete zraka. Ve vie godina Zavod za javno zdravstvo Kantona Sarajevo, na 5 (pet), a od polovice 2008. godine na 3 (tri) mjerna mjesta, u toku 24h, svih 365 dana, odreuje koncentracije sumpornog dioksida i ai. Mjerenja se vre standardnim i referentnim metodama, koje nisu automatizirane i informatiki podrane. Uzorci se skupljaju 24h i zatim dostavljaju u laboratoriju na analizu. Rezultati nisu trenutni i prosjeni su za 24h. Takoer, Zavod od polovine 2008. godine prati i zagaenje zraka pomou jedne stacionarne i jedne polumobilne stanice. Stanice su u znaajnoj mjeri doprinjele utvrivanju stepena zagaenja kao i vrste polutanata koje se javljaju u najveoj koncentraciji. Stanice su stacionirane u : - Alipainoj ulici i ta stanica posjeduje displej koji u svakom momentu graanima pokazuje aktuelne vrijednosti izmjerene na datoj stanici; - Polumobilna stanica na Otoci koja nema svoj displej. Stanice su uvezane informatiki i centar za praenje njihovog rada je u naem Zavodu. Stanice mjere, osim meteorolokih parametara (vlage, temperature, smjera i brzine vjetra), koncentracije lebdeih estica - PM10, sumpordioksid, ozon, nitrogenove okside (NO,NO2, NOX), ugljen monoksid. Vrijednosti koje se mjere na stanici firma Dvokut pro predstavlja na web stranici Zavoda putem linka. Graani osim aktuelnih vrijednosti za protekle dane i 3

mjesec mogu pratiti i vrijednosti iz Federalnog hidrometerolokog zavoda sa njihove stanice na Bjelavama. Vrijednosti su predstavljene u bojama prema vaeem Pravilniku o kvalitetu zraka: Zelena boja pokazuje da je vrijednost polutanta ispod prosjene godinje vrijednosti koja je propisana pravilnikom o graninim vrijednostima kvalitet zraka u cilju zatite zdravlja ljudi; uta boja pokazuje da je vrijednost polutanta iznad prosjene godinje vrijednosti; Crvena boja pokazuje da je vrijednost polutanta iznad visoke vrijednosti koja je propisana pravilnikom o graninim vrijednostima. Granine vrijednosti kvaliteta zraka u cilju zatite zdravlja ljudi
Zagaujua materija Period uzorkovanja Prosjene godinje vrijednosti (g/m3) Visoka vrijednost (g/m3)

SO2 SO2 NO2 NO2 L 10 UL DIM CO O3

1 sat 24 sat 1 sat 24 sat 24 sat 24 sat 24 sat 8 sat 8 sat

90 90 60 60 50 150 30

500 (Napomena 1) 240 (Napomena 2) 300 (Napomena 3) 140 (Napomena 2) 100 (Napomena2) 350 (Napomena2) 60 (Napomena2) 10000 150 (Napomena4)

Napomena1-ne smije biti prekoracena vie od 24 puta u kalendarskoj godini Napomena 2-ne smije biti prekoracena vie od 7 puta u kalendarskoj godini Napomena 3-ne smije biti prekoracena vie od 18 puta u kalendarskoj godini Napomena 4-ne smije biti prekoracena vie od 21 puta u kalendarskoj godini

REZULTATI: PROSJENE VRIJEDNOSTI - ZRAK 2008 GODINA VIJENICA SO2 A 25.69 56.13 9.35 27.00 5.28 14.01 3.96 11.48 2.95 10.40 HIG.ZAVOD SO2 A 36.01 97.32 12.55 57.54 7.08 24.27 6.42 22.89 5.94 22.30 3.49 20.47 3.10 16.82 2.90 14.67 3.96 23.76 12.52 42.32 34.10 56.25 33.01 59.68 OTOKA SO2 A 49.05 150.8 12.65 78.51 8.68 30.31 3.98 11.31 7.16 29.77 5.73 24.92 3.99 18.13 3.30 18.08 4.84 38.39 15.53 51.38 32.50 75.17 36.70 63.77 ILIDA SO2 A 34.85 89.51 9.41 36.11 5.85 12.63 8.49 28.63 3.58 12.61 2.62 9.87 2.16 9.57 2.25 10.92 3.00 16.56 11.61 27.95 21.80 39.60 22.12 43.57 VOGOA SO2 A 31.20 72.73 10.12 31.75 5.03 10.98 3.92 10.01 3.22 11.76

2008
Januar Februar Mart April Maj Juni Juli August Septembar Oktobar Novembar Decembar

*jedinica mjere je mikrogram po metru kubnom (g / m3)

PROSJENE VRIJEDNOSTI - ZRAK 2009 GODINA 2009

Januar Februar Mart April Maj Juni Juli August Septembar Oktobar Novembar Decembar

HIG.ZAVOD SO2 A 112,64 178,78 45,98 80,96 27,73 61,03 21,05 61,05 19,95 49,55 23,83 47,27 34,44 36,59 31,45 28,79 17,89 30,97 7,67 51,50 40,34 23,72

OTOKA SO2 91,37 49,12 29,70 58,50 47,44 34,62 36,45 41,44 14,61 7,77 24,52 39,52 A 125,95 59,52 47,88 21,67 18,40 15,14 18,55 16,14 21,26 39,98 164,71 37,57

ILIDA SO2 90,85 49,44 38,43 56,40 60,24 41,40 21,50 25,05 15,43 7,65 10,94 29,29 A 161,42 77,60 58,24 54,74 70,10 70,21 66,08 60,53 73,84 105,75 254,68 94,71

*jedinica mjere je mikrogram po metru kubnom (g / m3)

PROSJENE VRIJEDNOSTI - ZRAK 2010 GODINA HIG.ZAVOD SO2 A 39,82 58,64 30,74 118,45 12,22 70,54 13,33 40,83 13,76 36,42 19,79 42,61 14,49 23,05 19,02 23,29 13,06 30,94 24,49 55,71 22,84 74,58 11,43 65,19 19,58 53,35 OTOKA SO2 40,55 14,61 14,69 23,53 10,78 18,01 19,55 11,24 16,61 29,96 19,84 13,62 19,42 A 131,98 211,50 88,33 84,76 67,64 49,52 44,43 46,04 50,67 76,31 71,14 137,45 88,31 SO2 66,71 70,31 18,40 24,09 14,90 17,94 17,28 10,01 18,22 64,76 30,01 16,73 30,78 ILIDA A
78,84 131,31 44,11 25,34 36,77 24,05 22,05 19,96 36,21 58,64 82,89 121,40

2010
Januar Februar Mart April Maj Juni Juli August Septembar Oktobar Novembar Decembar Prosjek

56,80

*jedinica mjere je mikrogram po metru kubnom (g/m3)

Sumpor dioksid za 2010. godinu

a za 2010. godinu

PROSJENE MJERNE VRIJEDNOSTI POKAZATELJA KVALITETA ZRAKA NA AUTOMATSKOJ STANICI OTOKA ZA 2009. GODINU

2009
Januar Februar Mart April Maj Juni Juli August Septembar Oktobar Novembar Decembar

NO
[g/m3]

NOx
[g/m3]

NO2
[g/m3]

CO
[mg/m3]

O3
[g/m3]

SO2
[g/m3]

PM10
[g/m3]

80.65 39.14 36.91 37.10 25.06 23.01 20.39 15.39 29.41 63.47 85.47 41.46

314.00 171.15 172.36 153.57 103.88 93.90 83.65 91.24 132.51 319.21 363.78 134.54

66.58 43.66 47.78 36.04 24.52 21.59 19.42 31.63 35.17 95.96 89.27 17.98

3.68 2.19 2.26 2.26 2.11 2.10 2.12 2.24 2.52 3.40 5.62 5.06

19.29 16.68 13.77 25.49 36.80 18.33 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

132.00 52.78 33.71 62.38 60.87 65.34 76.80 72.61 68.25 47.13 10.37 20.91

155.55 76.43 72.13 46.31 36.45 23.24 35.17 18.75 12.54 61.30 122.90 75.03

* analizator stavljen van funkcije zbog tehnikog kvara.

PROSJENE MJERNE VRIJEDNOSTI POKAZATELJA KVALITETA ZRAKA NA AUTOMATSKOJ STANICI ALIPAINA ZA 2009. GODINU

2009
Januar Februar Mart April Maj Juni Juli August Septembar Oktobar Novembar Decembar

CO
[g/m3]

NO
[g/m3]

NO2
[g/m3]

NOx
[mg/m3]

O3
[g/m3]

PM10
[g/m3]

SO2
[g/m3]

3.32 1,54 1.36 1.17 0.94 0.96 0.84 0.87 1.02 1.62 2.77 2.16

130.01 73,74 64.88 57.61 58.22 53.15 33.64 32.60 45.05 68.39 104.63 79.89

54.93 44,20 42.32 41.03 37.35 33.98 26.36 26.96 27.94 31.32 41.36 34.55

253.92 163,60 149.11 137.57 132.87 121.13 83.91 83.46 101.36 137.23 200.13 157.27

11.03 24,21 30.35 32.59 30.84 27.47 30.28 27.58 18.62 10.84 8.70 11.47

180.43 59,89 28.73 46.72 29.43 26.19 34.53 36.05 38.42 47.97 92.20 71.65

116.18 39,98 48.04 21.71 18.86 19.17 19.73 23.31 16.41 19.94 23.76 44.31

300

250 NO NOx 150 NO2 CO O3 100 SO2 PM10 50

200

0 JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AUG SEP OKT NOV DEC

PROSJENE MJERNE VRIJEDNOSTI POKAZATELJA KVALITETA ZRAKA NA AUTOMATSKOJ STANICI ALIPAINA ZA 2010. GODINU

2009
Januar Februar Mart April Maj Juni Juli August Septembar Oktobar Novembar Decembar

CO
[g/m3]
2,08 2,79 1,45 1,20 1,00 0,98

NO
[g/m3]
66,54 85,07 50,61 45,76 40,93 42,65 31,85 29,82

NO2
[g/m3]
34,86 46,80 34,00 32,44 30,05 29,80 27,92 26,74 28,77 33,34 38,05 34,86

NOx
[mg/m3]
140,13 182,45 117,80 109,06 99,10 100,95 83,91 79,48 105,00 145,57 158,37 140,13

O3
[g/m3]
15,86 12,97 28,12 28,35 34,99 26,91 33,83 34,12 17,94 10,43 15,08 15,86

PM10
[g/m3]
74,89 103,26 51,89 40,90 32,47 34,88 32,32 26,20 23,27 48,92 54,00 56,00

SO2
[g/m3]
52,46 68,64 34,98 20,33 19,32 20,30 24,22 28,39 34,96 32,70 52,46

0,87 1,42 1,40 2,08

46,85 72,40 76,74 66,54

200,00 180,00 160,00 140,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00 JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AUG SEP OKT NOV DEC NO NOx NO2 CO O3 SO2 PM10

10

PROSJENE MJERNE VRIJEDNOSTI POKAZATELJA KVALITETA ZRAKA NA AUTOMATSKOJ STANICI OTOKA ZA 2010. GODINU

2009
Januar Februar Mart April Maj Juni Juli August Septembar Oktobar Novembar Decembar

CO
[g/m3]
5,41 7,09 5,19
5,21 60,89 5,18 5,11 5,26 5,52 6,23 7,40 8,34

NO
[g/m3]
38,30 55,71 21,62
53,94 41,42 59,12 58,91 73,23 238,57 339,33 68,06 67,13

NO2
[g/m3]
63,65 60,53 17,59
23,81 19,47 64,39 39,17 49,95 77,87 24,11 28,56 27,83

NOx
[mg/m3]
202,14 241,00 83,77
77,75 60,89 123,51 98,01 123,18 316,43 363,44 96,61 94,96

PM10
[g/m3]
80,72 115,04 79,42
44,68 25,51 25,27 23,73 27,59

SO2
[g/m3]
21,32 40,22 41,34
11,28 4,67 5,40 1,90 8,62 11,19 15,74

53,00 98,00

32,32 54,18

Boldirane vrijednosti velika vjerovatnoca da aparat nije radio ispravno.

400,00 350,00 300,00 250,00 200,00 150,00 100,00 50,00 0,00 JAN FEB MAR APR MAJ JUN JUL AUG SEP OKT NOV DEC NO NOx NO2 CO SO2 PM10

11

ANALIZA: a) PREMA GODINAMA I RAZLIITIM LOKACIJAMA ZA ODREENI POLUTANT

Sumpordioksid
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 VIJENICA 11,73 7,15 6,38 6,27 8,25 13,15 11,88 9,45 HIG.ZAVOD 27,67 10,99 7,54 7,00 9,63 14,93 16,81 13,42 34,82 19,58 OTOKA 34,84 15,36 10,24 10,23 14,00 17,72 18,36 15,34 39,59 19,42 ILIDA 14,81 8,29 6,52 7,12 8,24 14,72 14,25 10,65 37,22 30,78 VOGOA 17,03 5,48 5,46 9,18 9,34 13,48 12,73 10,70

12

a
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 VIJENICA 21,14 28,21 36,32 34,65 35,86 42,34 33,66 23,80 HIG.ZAVOD 66,93 72,12 42,37 61,13 47,75 65,91 69,75 38,19 59,11 53,35 OTOKA 75,42 96,11 73,85 94,36 84,96 96,10 94,07 49,21 48,86 88,31 ILIDA VOGOA 23,44 20,49 28,25 20,72 28,28 32,85 34,15 44,90 26,47 33,96 35,06 41,40 36,12 33,38 28,13 27,45 95,66 56,80

13

b) PREMA GODINAMA I ISTOJ LOKACIJI ZA ODREENI POLUTANT

ZA SUMPOR DIOKSID

14

ZA A

15

16

1. Analizirajui izmjerene vrijednosti sa manuelnih stanica u periodima od 2001. godine do danas kroz prosjene godinje i mjesene koncentracije dolazimo do zakljuka da je pogoranje kvaliteta zraka nastupilo jo u toku 2009. godine i da se taj trend odrava. 2. Pratei vrijednosti za sumpordioksid dolazimo do zakljuka da je pogoranje kvaliteta zraka primjetno tokom itave godine. Kada se poredi sa 2008. godinom s tim da je oekivani rast zabiljeen u toku zimskih mjeseci oktobarmart. Za 2010. godinu kada je sumpordioksid u pitanju, moemo vidjeti da na mjerenim lokacijama Higijenski zavod i Otoka oituje se blagi pad u odnosu na 2009.. Na lokaciji Ilide imamo porast u odnosu na mjerene vrijednosti iz 2009.. Najugroenije podruje se moe smatrati Otoka koja ima viegodinje vee prosjene vrijednosti od ostalih praenih podruja. Meutim, mora se napomenuti da Ilida biljei nagli rast koncentracija zbog prelaska na loenje uglja u domainstvima kao jeftinijeg energenta u odnosu na plin. 3. Analiza mjerenih rezultata koncentracija ai pokazuje da na lokalitetu Higijenskog zavoda prosjene vrijednosti su ostale u istom nivou, meutim, na lokalitetima Otoke vidljivo je poveanje u odnosu na predhodne godine. Lokalitet Ilide biljei smanjenje u odnosu na 2009 ali trend je poveanja u odnosu na protekle godine. 4. Analiza automatskih stanica pokazuje da prosjene vrijednosti polutanata veinom ostaju reda veliine iz 2009. godine. Primjetno je smanjenje prosjenih vrijednosti koncentracija sumpordioksida na polovinu u odnosu na 2009., meutim i poveanje prosjenih vrijednosti PM10 u odnosu na 2009. 5. Prikazanom analizom nisu obuhvaeni satni prosjeci na automatskim stanicama iako se zna da su varijacije velike naroito azotnih oksida u toku jednog dana. Satne vrijednosti praene na automatskim stanicama su u loijim periodima za sve navedene polutante bile u znaajnijim koncentracijama nego to je to sluaj predhodnih godina. Veliki doprinos dala je i stabilni vremenski uslovi u periodima loenja. Zaguenja saobraaja takoer su poznata u jutarnjim i popodnevnim satima kada se biljee poveane satne vrijednosti azot dioksida. ANALIZA DOSADANJIH AKTIVNOSTI Kvalitet zraka u Sarajevskom Kantonu se manuelno mjeri na 3 (tri) lokacije, dok se automatsko mjerenje vri na 2 (dvije) lokacije uz pomo stacionarnih stanica Alipaina i Otoka. Manuelno se odreuju samo koncentracije sumpor dioksida (SO2) i crnih dimova (ai), dok automatske stanice omoguavaju i praenje koncentracija oksida nitrogena (NO, NO2, NOx), ozona (O3), ugljen monoksida (CO), estica praine (PM10). Manuelna metoda je konvencionalna West i Gaeke metoda, poznata po svojoj pouzdanosti i tanosti u interpretaciji rezultata, sigurnosti po zdravlje samog tehniara (ukoliko se pravilno izvodi) i relativno malim operativnim trokovima za odravanje opreme i pravljenje rastvora. Sastoji se u prosisavanju zraka kroz filter papir, a potom i otopinu u kojoj se apsorbira sumpor dioksid. Nakon 24h prosisavanja vri se odreivanje intenziteta zatamnjenja filter papira sa instrumentom (reflektometar), te se preraunava u koncentraciju ai u g/m3 (mikrogram po kubnom metru zraka za 24h). Slino se radi i za sumpor dioksid koji se odreuje spektrofotometrijski na osnovu intenziteta boje. Rezultati dobiveni gore pomenutim metodama su prilino pouzdani ali njihova interpretacija je ograniena vremenom te se graani mogu obavjestiti najranije 24 sata nakon pojave prekoraenja. 17

Automatske stanice na Otoci i u Alipainoj ulici prate kontinuirano koncentracije polutanata i prikaz aktuelnih koncentracija graani mogu da vide sa stanice u Alipainoj na displeju. vrijednosti sa svih automatskih stanica mogu se vidjeti na liku Zavoda podaci o kvalitetu zrakakoji prikazuje i mjerene vrijednosti parametara i iz Federalnog Hidrometerolokog zavoda. Krajem godine na zahtjev Zavoda raena je kalibracija analizatora sa automatskih stanica. Pouzdanost rezultata je postala upitna naroito na stanici Otoka. Analizatori na stanici Otoka su u loem stanju i veim dijelom nisu proli kalibraciju tako da se izmjerene vrijednosti sa ove stanice moraju uzeti sa velikom rezervom. Izraen je prijedlog reparacije stanica i nabavke novih analizatora da bi se zamjenili dotrajali. U ovisnosti od prihvaenog Budeta nabavka i reparcija bi se trebala realizirati u toku 2011. godine. Zavod za javno zdravstvo je u toku mjeseca decembra 2010. dobilo certifikat standarda kvaliteta ISO 9001:2008. Prema zahtjevima standarda uraena je kalibracija svih mjeraa protoka sa manuelnih stanica koji su i nabavljeni u toku 2010.. Predvieno je da na poetku 2011. godine otpone uvezivanje svih stanica u mreu koja bi putem web servera pratila sve aktuelne vrijednosti mjerenih polutanata kao i sve novosti iz oblasti zakonske regulative kao i upute graanima za postupanje u sluajevima poveanih koncentracija polutanata koje bi mogle nanijeti ozbiljnu tetu prvenstveno zdravlju ljudi. FINANSIJSKI IZVJETAJ Po Ugovoru, Kanton Sarajevo Zavodu za javno zdravstvo mjeseno plaa naknadu od ukupno 7400,00 KM. Od ovih sredstava potrebno je izmiriti materijalne trokove: - kemikalije za rad; - nabavku pribora za pumpe i gasometre, te nabavku staklenog pribora i filter papira, kalibracionog gasa, silikagel; - gorivo i amortizaciju za vozilo koje svakodnevno prelazi 20-30 km; - nabavku potronog materijala za stacionarne stanice; - raune za ADSL opremu (internet prikljuci), odravanje kompjuterske opreme; - rauni za struju jer je neophodno stalno napajanje strujom za rad analizatora kao i klime u mobilnoj stanici; - gorivo, amortizaciju, registracija, odravanje, servis mobilne stanice i aparata u sklopu mobilne stanice; - detaljniji finansijski izvjetaj sa tanim utrokom sredstava Ministarstvo dobiva u posebnom Finansijskom izvjetaju za proteklu godinu. OSTALI TROKOVI: Na poslovima mjerenja kvaliteta zraka angairan je stalno jedan sanitarni tehniar, a najmanje dva radna sata dnevno angairan je i diplomirani ininjer kemije. Izrada mjesenih i drugih informacija, te kontakti sa javnou iziskuju angairanja rukovodioca odjeljenja i direktora. Ukupni trokovi za mjerenje kvaliteta zraka, te izradu informacija i prezentiranje viestruko premauju sredstva koje Kanton izdvaja za ove namjene. Kako se zaposleni u Zavodu za javno zdravstvo Kantona Sarajevo, djelimino finansiraju iz Fonda zdravstvenog osiguranja, bilo je mogue izvravati sve ove aktivnosti. 18

PRIJEDLOZI ZA UNAPREENJE ISPITIVANJA I UPRAVLJANJA KVALITETOM ZRAKA U KANTONU SARAJEVO Kao jedan od prijedloga koje smo razmatrali u ranijim razgovorima je da se sistemski poveu sve stanice i da se rezultati mjerenja prezentiraju na naoj web stranici; Da se u to kraem roku izradi novi Pravilnik o kvalitetu zraka koji bi bio u skladu sa zahtjevima Europske Unije; Da se uvede makar jo jedna stanica na podruju Sarajeva. Na prijedlog je, lokalitet Stupa. Dosadanja mjerenja pokazala su da je stepen zagaenja nakon Otoke najvei na lokalitetu Stupa gdje su velika zadravanja u saobraaju; Poeljno bi bilo i instaliranje displey-a i na podruju Otoke koja prema pokazateljima biljei najvee zagaenje u gradu; Uspostaviti bolji plan kretanja i praenja zagaenja zraka putem mobilne stanice. Prijedlog je vie regija u toku grejne sezone i nakon; Nae iskustvo je pokazalo da su stacionarne stanice pokazale nestabilnost u oitavanju rezultata iz razloga to servis i odravanje stacionarnih stanica jo uvijek nije na zadovoljavajuem nivou. Analizatori su prilino osjetljivi i trae redovnu kontrolu i servisiranje, a to na alost jo uvijek nije regulisano u dovoljnoj mjeri; Angaovanjem svih relevantnih institucija koje mogu svojim angamanom doprinijeti smanjenju zagaenja naroito u zimskom periodu. Katastar emisija je neophodno u to kraem roku realizirati.

Sanela Salihagi dipl.ing.

Sarajevo, 23.03.2011.

19