stanbul Teknik niversitesi Tekstil Teknolojileri ve Tasarm Fakltesi Tekstil Mhendislii Blm

TEK111 Tekstil Mhendisliine Giri DOKUMA TEKNOLOJ S

Dokuma Teknolojileri Dersi retim yeleri: Prof.Dr.Emel nder Do.Dr.mer Berk Berkalp* Y.Do.Dr.M.ahin Akkaya *http://www.tekstil.itu.edu.tr/~berkalpo/

DOKUMA KUMA

DOKUMA KUMA, iki grup ipliin (zg ve Atk), "rg" ad verilen belirli bir sistemle birbirlerine dik ayla balanmas ile oluturulur. Bu iki iplik grubundan zgler "AKT F" iplik sistemi, Atklar ise "PAS F" iplik sistemi olarak adlandrlabilir.

DOKUMA TEKNOLOJ S

Bir tekstil yzeyi olan dokuma kuma oluturmay salayan dokuma ilemi (zg ve atk ipliklerinin birbirleriyle bir rg dzeni oluturacak ekilde kesiim yapmalar), tm dnyada tezgah veya dokuma makinas olarak adlandrlan makina ile baarlr. Bu tezgah el tezgah veya dokuma makinas olabilir.

El Tezgah

Dokuma ileminde kuman rg ekli "AKT F" ipliklerin dier deyile zglerin hareket ettirilmesine baldr. Buradan unu anlayabiliriz sadece aktif ipliklerin ynetilmesi ile farkl rg tipleri elde edilebilir. Dokuma makinalarnda ise Aktif ipliklerin ynetilmesi iin de AIZLIK AMA S STEMLER : kam (eksantrik veya yrek)- armr- jakar" kullanlmaktadr.

Dokuma Tezgah

Temel dokuma teknii, birbirlerine paralel olarak yan yana dizilmi bulunan zg iplikleri arasndan atk ipliklerinin ekilde gsterildii gibi dik ynde ve belli bir balant dzeni ierisinde geirilmesini gerekletiren ilemler btndr.

Dokuma Makinas

DOKUMACILIIN GEL M

Dokumaclk belki de insanlk tarihi kadar eskidir. Tarihi bulgular ilk dokunmu kuman M.. 6000 de Msrllar tarafndan yapldn gstermektedir. nsanlar bir yandan vcutlarn scak, souk gibi evre etkilerinden korurlarken, ayn zamanda daha medeni bir grntye de kavumulardr. Giysiler sosyal stat, blgesel yaam koullar ve eitli sosyolojik akmlarn farkllaan etkileri altnda, deiik tarzlarda geliim gstermitir. Gnmzde gelitirilen akll kumalar, evre etkilerini yantlama ve mikro iplerle iletiimi salama gibi ok zel fonksiyonlar yerine getirmek zere kullanlmaya balanmlardr.

DOKUMACILIIN GEL M El Tezgahlar

Yatay tezgah Dey Tezgah

DOKUMACILIIN GEL M El Tezgahlar

12.yzylda ngilterede tezgahlarn standart bir tasarma sahip olarak kullanldklar ve tamamen aatan yapldklar bilinmektedir. Bu tipteki tasarmlarda, dokuma levendi arkaya, kuma levendi ise ne taklmakta ve zgler yatay dzlemde gerdirilmekteydi. Gc ereveleri, stten bir makaraya dolanan bir kablo ile birbirlerine balanmken, alttan dokumacnn ayakla altrd pedallarla balantl idi. Mekik dorudan elle frlatlmaktayd; vuru kollar yoktu. Tarak, atlan atky kumaa yerletirmek zere, asiye yukardan salnm yapabilecek ekilde mafsallanmt.

Dokuma Kumalarn Kullanm Alanlar

Dokuma, kuma yapmann en yaygn metodudur. Kuma retiminin en byk payn, dokuma kuma retimi oluturmaktadr. Dokuma kumalar ok farkl kullanm amacna ynelik olarak retilebilirler:
1. Giysilik kumalar- takm elbiselikler, elbiselik, pantolonluk, gmleklik,
palto ve mantoluk kumalar, spor giysileri iin retilen kumalar, vb. 2. Ev tekstilleri ve demelikler- perdelikler, gnelikler, masa rtlkleri,yatak araf ve rtleri, havlular, yer, duvar ve mobilya demelikleri, banyo takmlar, vb. 3. Endstriyel ve teknik kumalar- transmisyon kaylar, emniyet kemerleri, yelken bezleri, uval bezi, adr bezi, inaatlar iin jeotekstiller, ziraat rtleri, vb.

Bayan ve erkek ynl giysilik kumalar

pekli demelik kumalar, boyun balar

Filtre kumalar, hava yastklar

Pamuklu ve sentetik desenli kumalar

Endstriyel kumalar, tentelikler, hava yastklar

Yatak yz, klflk

Gmleklikler

Otomobil tekstilleri, desenli demelikler

Chambrays

Gingham

Striped shirt

Crepe

Tweed

Normal dokunmu dz kumalar: Temel rgler

Bezaya
PLAIN WEAVE

Picks

Dimi
TWILL WEAVE

atklar

Saten
Warps

SATIN & SATEEN WEAVES

zgler

Warp Float

Flat View of 2X2 R.H.Twill Weave

zg atlamas
Weft (Filling) Float

Atk atlamas

lmeli yaplar: havlular

lmeli yaplar: kadife

lmeli yaplar:hallar

Jakar Desenli Kumalar

Jakar Desenli Kumalar

Damask

Brocade

Dokuma Kuma retimi

2002 DPT verilerine gre;

1. Pamuklu dokuma kumalar:1,7 milyar metre 2. Suni-sentetik dokuma kumalar:462 milyon metre 3. Ynl dokuma kuma retimi: 69 milyon metre 4. Keten, kendir, jt dokuma kumalar:17 milyon metre

2002 yl dnya dokuma ve rme kuma ticareti: Yaklak 63 milyar dolar Uluslar aras Ticaret Merkezi verilerine gre Trkiyenin 2002 ylnda, dnya toplam kuma ticareti iindeki pay %2,5 civarnda

Dokuma Kuma retimi

Trkiye dnya pamuklu dokuma sektrnde, mekikli-mekiksiz tezgah kapasitesinden yaklak %2,5 pay almaktadr. Atk atma sistemine gre, bu tezgahlarn %84' kancal ve mekikcikli, %16's da hava jetlidir. Dokuma sektr halen geliimini koruyan bir sektrdr. 2010a kadar geliim srecinin devam edecei tahmin edilmekte ve bu geliimin en hzl Asyada gerekleecei dnlmektedir.

Dokuma letmesi Organizasyonu

Genel ynetim Finans-muhasebe Personel/insan kaynaklar Satn alma Pazarlama rn Gelitirme, Ar-Ge Planlama retim Kalite kontrol Teknik ve yardmc servisler

Dokuma Teknolojisi

Dokuma hazrlk teknolojisi Dokuma makinalar teknolojisi

Dokuma letmesi/Dairesi lemleri

Dokuma kuma retimi (verimlilik, retkenlik, kalite) Hambez kontrol ( temizleme/cmbz ilemleri, kalite tasnifi ve lme) retim planlama Proses kontrol&gzetleme sistemleri(CAD,CAM uygulamalar) letme yerleimi Aydnlatma klimlendirme Dokuma ekonomisi(retim maliyetleri)

Dokuma Hazrlk zg Hazrlama Ak emas

SARMA
plik kopslarnn bobinlere aktarlmas ve iplik hatalarnn temizlenmesi Bobin

ZG ZME
zg ipliklerinin zg leventlerine yan yana belli bir gerilim ve dzende paralel olarak sarlmas zg Levendi

HAILLAMA TAHARLAMA
Her bir zg telinin belli bir dzende gc ve taraktan geirilmesi
Dokuma Levendi + ereveler + Tarak

zg ipliklerine mukavemet kazandrmak amac ile hal ve yalayc maddelerle kaplanmalar Dokuma Levendi

DMLEME DOKUMA
Biten eski zg ile yeni zg tellerinin birebir dmlenmesi

Dokuma Hazrlk Atk Hazrlama Ak emas

SARMA
plik kopslarnn bobinlere aktarlmas ve iplik hatalarnn temizlenmesi Bobin
Mekikli Dokuma Makinalar

MASURA SARMA
pliklerin bobinlerden masuralara aktarlarak, sarlmas Masura

Mekiksiz Dokuma Makinalar

KOND SYONLAMA
Masura veya bobinlerin buharlanmalaryla atk ipliklerinin rahat dokunmalarnn salanmas

DOKUMA

Dokuma leminin Temel Hareketleri

Dokuma srasnda zg ve atk ipliklerinin birbirleriyle kesimesini salamak zere, birbirini takip eden temel hareket yaplr.
1. Azlk Ama: zg tellerinin iki tabakaya ayrlmasyla, iinden bir atk tayc elemann geirilebilecei byklkteki, azlk ad verilen bir tnelin oluturulmas ilemidir. 2. Atk Atma: Atk ipliinin azlk boyunca tanmas ilemidir. 3. Tefeleme (tefe vurma): Azla son tanm atknn kuma oluum izgisine doru itilerek, nceden dokunmu kumaa dahil edilmesi ilemidir.

Bu ilem dokumann temel hareketleri olarak adlandrlr ve yukarda verilen sralamada gerekletirilmeleri gereklidir. Bu hareketlerin birbirlerine gre hassas zamanlamalar olduka nemlidir.

Dokuma leminin Temel Hareketleri

4. 5.

Dier yandan, dokuma ileminin srekliliini salayabilmek bakmndan iki tamamlayc harekete daha gerek duyulur.
zg Salma: Bu harekette zg, dokuma levendinden gerekli hzda, uygun ve sabit bir gerilimde salnarak, dokuma blgesine sevk edilir. Kuma Sarma: Bu harekette kuma, dokuma blgesinden arzu edilen atk skln salayacak ekilde ekilerek, kuma levendine sarlr.

Bu ilemler tamamlandnda bir dokuma periyodu/dokuma dngs tamamlanm olur. Dokuma dngleri, kuma istenilen uzunlua ulancaya kadar srekli tekrarlanr( rnein, 1 dakikada 650 kez ). Sonu olarak, leventten salan zg, dokuma blgesine sevk edilerek, kumaa dntrlr. Oluan kuma, dokuma blgesinden ekilerek, bir levent zerine sarlr. Bu ak, dokuma srasndaki materyal ak olarak da adlandrlr.

Azlk Ama

Azlk Ama erevelerin dey

hareketi ile zg iplikleri yukar veya aa ynde hareket ederler.

Azlk

Atk Atma

Mekik azlktan geerken, mekik zerine yerletirilmi masuradan sevk edilen iplik azlk boyunca yerletirilir.
mekik yuvas

vuru kolu mekik

Tefeleme
tarak

tefe

zg ve Atk Kontrol
kuma oluum izgisi zg salma

kuma sarma

Dokuma Makinalarnn Snflandrlmas

Azlk ama tipine gre Atk atma sistemine gre

32

Dokuma Makinalar
Kaml makinalar Jakarl makinalar

Armrl makinalar

ATKI ATMA S STEM NE GRE DOKUMA MAK NALARI Tek Fazl Mekiksiz Mekikcikli Kancal Hava jetli Su Jetli Mekikli

atk iplii mekik

Shuttle
mekikcik atk iplii

Atk Atma Sistemleri

Projectile
atk iplii

rijit kancal

Rigid Rapier
atk iplii

esnek kancal

Flexible Rapier
hava

hava jetli atk iplii

Air Jet
su

su jetli atk iplii

Water Jet
Handbook of Weaving Sabit Adanur

DOKUMA MAK NALARININ

Mekikikli dokuma makinalar: Bu sistemde, mekikik olarak adlandrlan, uan kk mermilerden sras gelen bir taraftan frlatlmakta ve ucundan kstrd atky azlk boyunca tamaktadr. Mekikik kar tarafa ulatnda bir kontrol sistemi tarafndan frenlenerek, durdurulmaktadr. Kancal dokuma makinalar, iler zerine monte edilmi tutucu balar vastasyla, atk kaydnn yapld sistemlerdir. Akkan jetli (hava veya su) dokuma makinalar: Bu sistemlerde atk, sktrlm hava veya su ile hzlandrlarak, azlkta tanmaktadr.

Mekikcikli Atk Atma

Kancal Atk Atma

Hava jetli atk atma