POMENI VLAHA NA PODRUJU OPTINE BAR

Cvetko Pavlovi
Numerous historical sources, toponyms, oronyms, patronyms and folk memories and legends witness and prove the appearance and existence of Vlachs, Vlatak people, Morlak people and Morovlah people on the eastern side of the Adriatic, in the region of Dalmatia, Montenegro, Albania, Macedonia, Greece and Turkey. Vlachs are mentioned in old documents of Dubrovnik, as well as various privileges, statutes and charters of Bar, Budva and Kotor. The mentions of Vlachs have been noted in the medieval documents from 12th to 15th century, from the time when Montenegro was ruled by of the Crnojevi and Bali families, whereas in the speech of the Montenegrin region there are numerous words of the Vlach origin.

Prouavajui rezultate razliitih naunih istraivanja, raznu istorijsku grau kao i karakteristine faktore uticaja na naseljavanja i etniki sastav stanovnitva balkanskih prostora, materijalne tragove, arheoloka nalazita, topografske nazive, narodna predanja i memoriju doli smo donekle do neke realne slike o etnikoj prolosti ovih krajeva sa nekim bitnim karakteristikama, uprkos naglim drutvenim promjenama, ratovima i stalnim migracijama, proimanjima i asimilacijama manjih u vee i brojnije etnike skupine. Stalne ili povremene naseobine i etnike promjene mogu se pratiti jo od najstarijih vremena stare ere, vladavine Ilira, Traana, Daana, Rimljana, Grka i drugih jo prije dolaska Slovena na Balkansko poluostrvo.
www. maticacrnogorska.me MATICA, ljeto/jesen 2011.

269

Cvetko Pavlovi

Prirodno geografski poloaj i izuzetno povoljni klimatski uslovi basena Skadarskog jezera omoguavali su prvobitnim stanovnicima bavljenje stoarstvom, zemljoradnjom, lovom i ribolovom. Stanovnici ovog podruja bili su poznati kao hrabri ratnici. Istakli su se u borbama protiv Rimljana na Skadarskom jezeru, kada je 168. godine prije nove ere zarobljen ilirski kralj Gencije. Slomom ilirske drave, poslije neuspjelog ustanka 6-9. godine, Rimljani su na teritoriji Ilirika stvorili provinciju Dalmaciju, kojoj su pripadali Dokleati. Zatim je car Dioklecijan 297. godine formirao provinciju Prevalitanu (Prevalis) sa editem u Skadru. Njoj je pripadao najvei dio Duklje. Rimsko-vizantijski naziv Duklja, u znaenju tamna, crna, zamijenjen je u ranom srednjem veku dakotrakim nazivom Genta (Zeta) u znaenju crvena. Dananje ime Crne Gore predstavlja slovenski izdanak jednog veoma starog naziva za ovu oblast koji je dobio prevagu sloveniziranjem i asimilacijom neslovenskog stanovnitva.1 Mojsej Horenski, jermenski geograf, u svojoj Geografiji (679-680) navodi da je 25 slovenskih plemena prodrlo preko Dunava i doprlo do Trakije, Makedonije, Ahaje i Dalmacije. Dolaskom na Balkansko poluostrvo, Juni Sloveni su naili na staroedioce, pa je dolo do meusobnog mijeanja i stapanja. Ilirsko-romanski staroedioci, Arbanasi i Vlasi prisutni su tu sa svojim stadima, u potrazi za panjacima i vodom e bi napasali svoja stada. Jak ilirski etniki elemenat nikada nije bio etniki i kulturno uniten. Rim nikada nije uspio da u potpunosti asimiluje i romanizuje ilirsko stanovnitvo koje je tu boravilo od ranije.

1 Dragoljub Dragojlovi, Ime Zeta-Zenta u svetlosti balkanskih jezikih relikata, Istorijski zapisi, XXIII, br.3-4, Titograd, 1970, 305. i 306. 270
MATICA, ljeto/jesen 2011. www. maticacrnogorska.me

Pomeni Vlaha na podruju optine Bar

Slovensko stanovnitvo preovladavalo je na podrujima oko Skadarskog jezera (Lacus Labeatis) u periodu od VII vijeka i jaanja dukljansko-zetske drave od X do kraja XII vijeka. Staroedilako stanovnitvo najbolje je ouvalo svoju tradiciju, obiaje, kulturu i jezik u dukljanskoj dravi. Najstariji istorijski izvor za prouavanje drave Duklje je Ljetopis popa Dukljanina Grgura Barskog, svjetenika iz Bara, koji je sa latinskog preveo Regnum Slavorum (Kraljevstvo Slovena). Viedecenijskim istraivanjima i prikupljenim podacima, o naseljavanjima, raseljavanjima i seobama, migracijama i etnikom sastavu stanovnitva na irem prostoru Balkana i istone obale Jadranskog mora i njenom zaleu, doli smo do nespornih izvora, podataka i injenica o prisustvu Vlaha, Morlaka, Cincara, Karavlaha, Vlataka, Aromuna na ovim prostorima. Izuzetno povoljni prirodni uslovi, blaga mediteranska klima, obradivo zemljite, izvori pitke vode, povoljnosti Skadarskog jezera, saobraaj i trgovina Jadranskim morem, veze sa suedima, mogunost razvoja poljoprivrede, trgovine, zanatstva potvruju izuzetne povoljnosti naseljavanja ovog podruja od najstarijih vremena. Bar je bio vorite vanih puteva, kako kopnenih tako i pomorskih. Iz Bara je iao put preko prevoja na Sutormanu, dolinom rijeke Crmnice, preko Vira za Komarno, Rijeku Crnojevia, Cetinje i Podgoricu. Put od Kotora i Boke Kotorske, preko Budve, Patrovia i Spia, prolazi preko Bara, Mrkojevia, Anamala za Ulcinj, Skadar i dalje prema Albaniji, Grkoj, Makedoniji i Turskoj. Put koji prolazi obalom Skadarskog jezera vodio je od Rijeke Crnojevia, Virpazara, Crmnice, estana i Krajine za Skadar. Skadarskim jezerom odvijao se saobraaj unovima i ladama za prevoz tereta, a iz barske luke pomorski saobraaj prema Sredozemlju i ostalom svijetu.
www. maticacrnogorska.me MATICA, ljeto/jesen 2011.

271

Cvetko Pavlovi

Put koji je polazio iz Budve, Grblja i Patrovia, vodio je preko prevoja Brajii, preko Podgora, dolinom rijeke Orahovtice i Du- pila za Komarno i Rijeku Crnojevia. Najstariji istorijski podatak o Vlasima vezan je za stari ruski ljetopis Povest vremjonih ljet, napisan u 12. vijeku a ija se sadrina odnosi na 898.godinu. Ljetopisac navodi: Dodoe Ugri (Maari) sa istoka i ustremie se preko velikih gora i poee ratovati protiv Vlaha i Slovena. Ranije su tu stanovali Sloveni, a Vlasi zauzee zemlju slovensku. U zapisima iz 1066. godine Kekaumen, tesalijski vlastelin, Grk jermenskog porijekla, koji je ivio u XI vijeku u Strategikonu pominje Vlahe koji su se solidarisali sa Grcima i Slovenima. On pominje Borivoja Vlaha.2 Noviji doseljenici naseljavali su se pored starinaca. Izmeu njih odvijali su se etnobioloki procesi i razmjenjivani su razni meusobni uticaji. Vlasi ili Vlataci su ljeto provodili sa stokom u planinama a zimovali u niim predjelima Crnogorskog primorja i selima sa dozvolom gospodara. Osim ratara i stoara bilo je i onih koji su se bavili kiradijskim poslom, kao i zatitom karavana na drumovima i planinskim prevojima. Prema narodnim predanjima, na podruje Crmnice doseljavala su se bratstva i pojedinci iz Dukaina, iz Hota, Klimenata, Grude, Skadra, Ljea i suednih krajeva: estana, Krajine, Zete, Kua, Pipera, Brajia, Rijeke, Ljeanske i Katunske nahije i drugih krajeva, a bilo je i brojnih iseljavanja u razliitim pravcima. U tim procesima vreno je svakakvo mijeanje i stapanje. Vojislav Boljevi-Vulekovi u svojoj studiji Crmniko pleme Boljevii u prolosti Crne Gore istie: Migracije izazvane najraznoraznijim uzrocima (ratna razaranja, krvna osveta,
2 Prema: Mile Radenkovi, Beograd, 2001. 272
MATICA, ljeto/jesen 2011. www. maticacrnogorska.me

Cincari-balkanski Hazari, Politika,

Pomeni Vlaha na podruju optine Bar

prirodne nepogode, epidemije, glad, hajdukovanje); (...) odvijale su se u XIX vijeku prema Levantu, Grkoj, Vlakoj, Moldaviji, Bugarskoj, Rusi- ji.3 Jovan Cviji u svojoj studiji Balkansko poluostrvo i junoslovenske zemlje pie da su Vlasi, Morlaci, Aromuni dio rumunskog naroda - Dakorumuna i potomci polulatinizovanog balkanskog stanovnitva koji su se asimilirali sa veinskim Slovenima sauvavi svoju autohtonost u Istri, Dalmaciji, Dalmatinskoj Zagori, Crnoj Gori, Starom Vlahu, centralnom Balkanu, Albaniji, Makedoniji i Grkoj.4 U Istri su ivjeli Istrorumuni (ii). Pojam Vlah, odnosno Vlatak izaziva posebnu panju pa se Vlataci pominju u dokumentima u Dubrovniku u XIII i XIV vijeku, notarskim knjigama XV vijeka, Budvanskom statutu, barskim privilegijama itd.5 U srednjem vijeku stoari Vlasi i Arbanasi dopirali su dalje na ever nego danas. Prema poveljama iz XII vijeka, kao i kasnijim, oni se javljaju na imanjima vranjinskog manastira Sv. Nikole u Crmnici kao pastiri.6 Kao stanovnik sela Orahovo, zaseok Mikovii pominje se Daminko Salkuta sa bratom za koje se moe pretpostaviti da su vlakog porijekla, navodi se u Povelji kralja Milutina iz 1296. godine. U Duanovo doba Zeta je ivjela tihim ivotom. Po gradovima je bila razvijena trgovina, a agrarna podruja bila su dobro iskoriena. Na rijekama: su podizali ribnjake i mlinove.
3 Vojislav Boljevi-Vulekovi, Crmniko pleme Boljevii u prolosti Crne Gore, istorijsko-etnoloka studija, Podgorica,1995. 4 Jovan Cviji, Balkansko poluostrvo i junoslovenske zemlje, Zagreb, 1922. 248-250. 5 Boidar ekularac, Vlasi na Crnogorskom primorju, studije i istraivanja, Novi Sad,2010. 6 G. Ostrogorski, Zbornik Konstantina Jireeka II, 1962. 49.
www. maticacrnogorska.me MATICA, ljeto/jesen 2011.

273

Cvetko Pavlovi

Sela i manastiri imali su svoje panjake, koje su koristili ponee Vlasi i Arbanasi. Drutvo je bilo podijeljeno na povlaenu vlastelu - svjetovnu i crkvenu, i na seljake nejednake zavisnosti.7 Smru cara Duana (1355) nastaje raspad mone i prostrane drave, pa se feudalci - namjesnici istiu kao samostalni gospodari. U Zeti se posebno istiu Balii. Osniva ove dinastije je Bala, porijeklom od sloveniziranih Vlaha, koji je zahvaljujui ratnim zaslugama postao gospodar Zete. Njegovi sinovi Stracimir, urad i Bala II zagospodarili su 1360. godine oblau oko rijeke Bojane a zatim i cijelom Zetom. Vodili su duge borbe sa kraljem Tvrtkom oko Kotora. Bala II dobio je Valonu, Berat i Himaru, a poginuo je u borbi sa Turcima u Musakiji 1385. godine. Kakve su se sve drutvene promjene deavale svjedoi Nemanjin sin Stevan: Nemanja je osvojio Zetu i grko ime istrijebio! Balu II naslijedio je sinovac ura II Stracimirovi i postao gospodar Zete 1385. godine sa prijestonicama u Skadru i Ulcinju. Nakon borbi sa Turcima, ustupio je 1396. godine gradove Skadar, Drivast i Sveti Sr sa podrujem od Skadarskog jezera do mora, zadravi za sebe gradove Bar i Ulcinj. Poslije njegove smrti (1403) naslijedio ga je sin Bala III koji je 1419. godine zauzeo Skadar. Imaoje edita u Baru i Ulcinju, a ljetnjikovce u crmnikim selima Godinje i Breli. Svojom darovnicom iz 1420. godine Bala III daruje selo Karu manastiru Sv. Nikole na Vranjini. Sela Karu i Limljani u istorijskim dokumentima pominju se 1296. godine. U borbama i ratovima i u estim menjanjima gospodara stradaju stara vlastela, ginu i raseljavaju se, a bune i pokreti
7 Istorija Crne Gore 2, 77 i 78. 274
MATICA, ljeto/jesen 2011. www. maticacrnogorska.me

Pomeni Vlaha na podruju optine Bar

seljatva po upama i katunima jo vie drmaju poljuljanim temeljima feudalnog poretka.8 Po srednjovjekovnim poveljama u doba kraljice Jelene zapisano je da pasita zimska i ljetnja sa crkvenim pravima i radnu snagu: Gena Voglika sa bratom i djecom Andriju Bujaka sa bratom, Baksu sa bratom, Daminka Salkuta sa bratom, Bardonju s djecom (...) dodjeljuju se manastiru Sv. Nikole na Vranjini. Nazivi naselja Sotonia, Mauga, kao i drugih raznih toponima u Crmnici (Njegalica, Vlatik, Burge, Burgeze, Brita, Tatarija i dr.) naslijeeni su od starijeg stanovnitva Ilirskoromanskih staroedilaca Vlaha i Arbanas.9 Na everu sela Mauge je brdo Latik (Vlatik), nazvano svakako po Vlasima. Imena Vueta Mauka i Ilija Mauka, koja se pominju u defteru iz 1523. godine kao i dananji toponim Vlaki potok u Maugama svoja imena nose prema vlakim korijenima.10 Toponimi Njegalica i Njegaljev dolac, nazvani su po Njegalu (Negalu) vlakog su porijekla. Kako navodi P. Rovinski stanovnitvo su inili rabotnici na zemlji i nenaseljeni pastiri, Arbanasi i Vlasi koji su u Crmnicu povremeno dolazili iz suedne Albanije i Krajine. Kako navodi Risto Kovijani Pribislav Pribilovi, iz Crmnice, nastanjen u Kotoru, oenio se u maju 1445. godine sa ivanom, bivom sluavkom Marue Skabana za koga se moe pretpostaviti da je vlakog porijekla. Prema svjedoenju Marijana Bolice iz 1614. godine, u selu Zabes ivio je Marko Danolov.
8 Vaso ubrilovi,

Periodizacija Crne Gore u novom veku, Glas,

CCLV, kn. II, Beograd, 1963. 96. 9 Jovan Vukmanovi, Crmnica, antropogeografska i etnoloka ispitivanja, Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1988. 10 Branislav urev i Lamija Hadiosmanovi, Dva deftera Crne Gore iz vremena Skender-bega Crnojevia, II, Sarajevo, 1973. 60. i 135.
www. maticacrnogorska.me MATICA, ljeto/jesen 2011.

275

Cvetko Pavlovi

Po dokumentima iz XV vijeka koja se uvaju u Kotorskom arhivu, pored uobiajenih imena, evidentirana su lina imena: Beko, kor, Kakalo, Pja, Gatan, koran, Kondija, Kalai, Malamos i dr.11 Jovan Erdeljanovi za naziv sela Sotonii je miljenja da je nesrpskog porijekla i naslijeeno od starijih plemena ilirsko-romanskog porijekla starosjedjelaca Vlaha i Arbanasa. Ukanovii iz Boljevia potiu od Vuurovia iz Tomia ispod planine Stavor. Vode porijeklo iz Starog Vlaha sa Zlatibora od Ivana Borojevia. Prema Erdeljanoviu, Ivan Borojev(i) sa sinovima pobjegao je iz Starog Vlaha u Zetu, a odatle na Cetinje, e se nastanio na Podlovenskom docu nekih tridesetak godina prije Ivana Crnojevia. Ivan Borojev je pred smrt zapovijedio sinovima kad umre da ga ili odvedu na Obod (Rijeku Crnojevia) ili da mu one ograde crkvicu. Sinovi odlue: Poto ga ukopaju, ograde pred grobom na gomili crkvicu od plota i posvete je Maloj Gospoi, jer su na taj dan (1450) doli na Cetinje.12 Kad su Zeani koji su ljeti izdizali na svoje katune ugledali crkvicu, upitali su: ta je ovo? Odgovoreno im je To je crkva nekih Starovlaha, pa je po tome nazvana Vlaka crkva. Od Ivanovog sina Uura (Vuura) su Vuurovii, od Boroja su Ivanievii, od Dragoslava su Dragoslavii, danas abani na Ljubotinju. Od Uurovog potomka Markia su Ukanovii u Boljeviima. U starije stanovnike sela Sotonii, po narodnom predanju, pominju se porodice Biru i Tumaja, pa se po jednom kupoprodajnom ugovoru iz 1773. godine pominje Stania Tumaja. Planina i naselje Sozina iznad Sutomora, poznata je po plodnoj zemlji, bogatim panjacima i izuzetnoj klimi, e se mijeaju
11 Prema: Savo Leki, Najstariji pomeni crmnikih naselja, Matica, broj 44, Cetinje Podgorica, 2010. 193. 12 Vojislav Boljevi-Vulekovi, nav. djelo. 276
MATICA, ljeto/jesen 2011. www. maticacrnogorska.me

Pomeni Vlaha na podruju optine Bar

primorski i kontinentalni uslovi. Na planinu Sozinu su dolazili Vlasi sa Cetinja i Katunske nahije,e su zavisno od sezone napasali svoja stada. U Sozini se nalaze njiva zvana Bjekaza i uzvienja i umarci Fijerne i Ulekova gora. U planini Sutorman, iznad sela Tuemili protie potok od Manduka. Prema narodnom predanju, u Podgoru, selu Orahovu, zaseoku Mikovii njihov posljednji knez bio je pop ilj. Ova vlastelinska porodica prema jednom predanju bila je iz Bregalnike oblasti, a po drugom sa Javora. U selu Utrg u adijeljima bio je adijelj, za koga se vjeruje da je bio romanskog porijekla. U selu Optoii ivio je Pja, po kome se dananji potok naziva Pjaev potok. Pored vode Tanuice stanovao je Beko, po kome je nazvan Bekov kr kao i Bekov dolac. Po Kakalou, jedna njiva nazvana je Kakaloica. U selu je ivio kor, po kome se jedno mjesto zove korovina. U selu Utrg ivjeli su Ukman, Niola i Ivac koji su bili u slubi Ivana Crnojevia i njegove ene Mare, pa su dobili dozvolu da se nasele u selu Gluhi Do. Ivac i Niola su ostali u Gluhom Dolu, a Ukman se vratio u Utrg i od njega su (V)Ukmanovii. U selu Gluhi Do, prema porodici Rupac, ouvano je eanje po toponimu Rupevo kuite i Rupev laz. Takoe, u istom selu su izvori Brita i Kamteza i njive zvane: Boki doci, Braan, Brita, Dakinica i Relji burge. U selu Mauge nalazi se njiva i uma zvana Maroina, Mauka toila kao i umski kompleks kalje. U selu Bukovik nazivi za njive su Zaplae, Kukurin dolac, Kusina (Kuse) zgrada i kaljevina i umarci Kutina lazina i Grota. U selu Bukoviku ivio je Kalaurac, iji je jedan od etvorice sinova nosio ime Kaleta. U defteru iz 1523. godine pominje se Novak Kalina (Kaleta?) sin Kaletin. Takoe, u istom selu, kao jedna od starih porodica, po narodnom predanju, pominje se
www. maticacrnogorska.me MATICA, ljeto/jesen 2011.

277

Cvetko Pavlovi

porodica Bira. U Grabovljanima je toponim Kaval ispod koga su Selioca. U selu Orahovo postojale su porodice ili rodovi koji su izumrli ili iseljeni. Prema narodnom eanju po njima su, izmeu ostalih toponimi Roi, Doe, Kutina zgrada, Kljunaa (Kljunaina dolina), Brekusi (Brekusov kr), ankulje, koji su se zvali Boljani. Od Kutia je bio pop Kuta, koji je drao Androvia mlin vie Igumne vode, koga su ubili Dupiljani. U zaseoku Mikovii, pri Polju, ivjeli su Macure, koje su istjerali kasniji doseljenici. Zapadnim dijelom sela Sotonii protie Vlaki potok koji ukazuje na starije vlako stanovnitvo. Tu se nalazi i Makan glavica. Porodica Gatin ivjela je na Gatinoj glavici, a po njoj se pominje i Gatina zgrada. Porodica karan je izumrla, a po njoj je nazvana karanova zgrada. Porodica Kondija ivjela je na Radovia glavici i po toj porodici je nazvana Kondina zgrada. U istom selu najstarije bratstvo je Ulama, a na rijeci Orahovtici je mjesto za ulov ribe zvano Kaca Ulamina. Prezime Ulama pominje se i u Kumrovcu. U selu Sotonii nalazi se i voda zvana anik, Komanov potok i njive Bigori, Kalac i Perline. U selu Brelo postoji toponim zvan Grot. U selu Donje Brelo postoji bratstvo Leverda za koje narodno predanje navodi da su se tu naselili iz Primorja, e su se zvali Levente. U Donjim Brelima nalazi se Balin dolac, nazvan po Baliima. U selu Brijege postoji njiva zvana Brina. U zaseoku Braeni, izmeu brda Mereta i Silame bili su Lunjevi, pa se po njima naziva Lunjeva glavica i Lunjeva zgrada, e se i danas nalaze njihova kuita. Tu se jo pominju Talija i Krakai. U selu Tomii postoji bratstvo Ratknii, u narodu poznato kao Raknii. Starinom su iz Albanije. Stariji naziv im je bio Fuge, pa se osnovano moe pretpostaviti da su cincarskog porijekla.
278
MATICA, ljeto/jesen 2011. www. maticacrnogorska.me

Pomeni Vlaha na podruju optine Bar

U selu Braeni postoje brda Meret i Silim, kao i periodini izvor kore i njive Burgeze, Lunjeve zgrade, Pod Meret i Ronkalje. Brda i umarci nose nazive Lipro i Malac. U selu Kruevica nazivi za njive su: Bujope, Burgi i upina. U selu Kruevica bila je doseljena porodica Dapevi iz Donjega Kraja kraj Cetinja, za koju postoje izvori da je vlakog porijekla. U selu Dupilo postoji voda zvana Bigor. Kamene gomile, mogile - tumule iz ilirskog perioda narod zove grobnicama uela, ime oznaava njihovu starinu. U starije stanovnitvo raunaju se Kali (Kalai) pa su ostali toponimi: Kalin kr, Kalina kula, Kalov prijelaz, a u defteru iz 1521. godine pominju se ore i Novak Kalina.13 Po Kutuliima je Kutulina lazina. Tu su postojali i Tuturii i Urmani koji su izumrli. Iza Furlana ostale su Furlanove zidine, jer su se iselili u Istru. Na mjestu e je stanovao Malamos, ostao je toponim Malamosina zgrada. Predak Nikotia zvao se Dumo. Vuksan iz sela Dupilo imao je nadimak Remen (hrabar). Od njega su nastali Remenkovii koji su izumrli prije Drugog svjetskog rata. U selu Dupilo postoje izvori Voka i Vreleza. U selu Papratnica postoji uzvienje Latik (Vlatik) kao i Kalova glavica i njiva zvana Laanova njiva. U selu Trnovo postoji njiva Pod Uak, brdo Uak i uzvienja Dakaev kr i Kapa kr kao i brdo Uitac. U istom selu je peina Bobotua. U Karuima postoji bratstvo orovia, koji su u doba vladike Danila iz sela Ugnji preli u Crmnicu, e je postojalo orovo drijelo, pa su od imena or ili oro nastali orovii, iji je predak mogao biti Vlah, odnosno vlakog porijekla. U selu Limljani u Srednjem Selu postoji bratstvo Kapa, koji su tu doli iz Uganja. Staro prezime im je bilo orovi. Jedan od njihovih najstarijih predaka Nikola, imao je dva sina Martina i Drakula. Bratstvo orovii i Kapa dre se kao roaci. U Limljanima postoji toponim Bjekaza (Bjekeza).
13 B. urdev i L. Hadiosmanovi, nav. djelo.
www. maticacrnogorska.me MATICA, ljeto/jesen 2011.

279

Cvetko Pavlovi

Iznad sela Boljevii nalazi se brdo zvano Orvan. U istom selu ivio je Ule (Bule) koji je izumro. U Limljanima postoje izvori: Bogaz, Varetin bogaz, Vinda voda, olaza (oleza) i Fita. Njive imaju nazive: Kuljbula, Leet-njiva, Lemete, Ligati i erete, a uzvienja Buderi i entelija. U Pepiima su umarci i uzvienja: Velje garbe, Velji Orvan, Mali Orvan, Malo garbe, iina greda i kornja. Ispod vrha planine Sutorman nalazi se crkvite Sv. Romana: Bratstvo Vulekovi iz sela Boljevii dobilo je naziv po pretku Vuleku (Vule, Ule, Ulek), e je u Gornjacima postojao Vuleev poed a u jednom dokumentu iz 1844. godine jedan od bratstvenika potpisuje se kao Ulekovi. U selu Godinju postoji toponima ljekaza, izvor zvan Lemae i njiva zvana oljaza. Na Skadarskom jezeru duva vjetar zvan Murlan. Ovaj vjetar duva iz pravca jugo-istoka, preko Skadarskog jezera uz doline rijeka Orahovtice i Crmnice. Najee duva zimi, kad je vedro vrijeme i donosi zahlaenje. Interesantno je napomenuti da je eka pjesnikinja Elika Krasnohorska u pjesmi Morlakovi biseri u svom poetskom nadahnuu, opjevala ljubavnu vezu izmeu jednog Morlaka i evojke Crnogorke.14 (Morlaci -ital. Moriacchi -Vlasi s mora). U selu Dobra Voda postoji panjak zvan Brinje, kao i jama zvana Gropa, izvor Ligata i vrelo kurta. U selu Peurice postoji maslinjak zvan Brinje, ume sa nazivima Gropeze i oija, izvor Bitine, potoci zvani Sintin i Meret i njive zvane Pjekeze. U zaseoku Brkanovii naziv za vrh je tedin. U selu Dabezii postoji toponim Burge kao i njive zvane Poburge. U selu Lunjii je panjak zvan Bojkov, njive zvane Leita i Ukova njiva kao i Loka, vrh planine Lisinj.
14 Elika Krasnohorsk, K slovanskmu jihu, basnick spisi III, Praha, 1880. (Prema: Frantiek istek, Naa braa na jugu, Matica crnogorska, Cetinje-Podgorica, 2009.) 280
MATICA, ljeto/jesen 2011. www. maticacrnogorska.me

Pomeni Vlaha na podruju optine Bar

U selu Kunje postoje njive zvane Za Burgom, a u zaseoku Komina maslinjak zvan Vineta. U selu Gorana postoje toponimi zvani Bunge i Burgovi, izvor zvan Fraenj, uvala zvana Leeneza kao i uma krumeza. U Pelinkoviima je toponim zvan Burgovi. Nedaleko od sela Mikulii, ispod brda Lipovice u masivu planine Rumije, nalazi se selo Meure. U selu je donedavno ivjelo bratstvo Ivakovi. Prema zapisima zasnovanim na narodnom predanju Ivakovii ili Rebeli su iz Rumunije.15 (Rebel - lat. rebellis - buntovnik, odmetnik, lice koje zakonitoj dravnoj vlasti daje oruani otpor). Zanimljivo je da je romanski mitropolit i arhiepiskop karlovaki i patrijarh srpski Prokopije Ivakovi (roen u banatskona selu Deliblato a preminuo u Beloj Crkvi 1881.)16 Dolaskom Turaka, poslije 1571. godine, Ivakovii su primili islamsku vjeru i u novije vrijeme iselili se iz svog sela. U optini Cetinje, u Bjeloima, kao znak eanja na vlakog vojvodu Radula Vlaha, postoje topografski nazivi: Radulova glavica, Radulov brijeg, Radulovi dolovi i Radulova jama u koju ga je baio Vuk Jovanov Bjeloevi, koji ga je ubio. Boroje, prvi sin Ivana Borojevia, imao je dva sina: Dapa i Ivania. Od Dape je nastalo bratstvo Dapevia, u kojem je jedno vrijeme bilo 17 maeva. Od njih su Dapevii u Vranjini a drugi su u selu Dapevii u Mrkoviima u optini Bar na Crnogorskom primorju. Dolaskom Turaka, ovi Dapevii su islamizirani.17
15 Cvetko Pavlovi, Potomci Rumuna na Crnogorskom Primorju, Radovi simpozijuma: Jugoslovenski Banat istorijska i kulturna prolost, Editura Fundatiei, Novi Sad, 1999. 16 Todor Stefanovi Vilovski, Moje uspomene (1867-1881), Nolit, Beograd, 1988. 435. 17 Prema: uro Batrievi - Cvetko Pavlovi, Radule Vlah, vlaki vojvoda na Cetinju, Radovi simpozijuma: Jugolovenski Banat istorijska i kulturna prolost, Editura Fundatiei, Novi Sad, 2001 .
www. maticacrnogorska.me MATICA, ljeto/jesen 2011.

281

Cvetko Pavlovi

Selo Burmazi u Hercegovini je takoe vlakog porijekla, koje ima staro groblje, ali je do danas sauvalo stari naziv: Vlako groblje. Vlasi, Cincari ili Kucovlasi su staroedioci sa grkih planina, romanizovani su tokom dugogodinje vladavine Rimske imperije. Oni su staroedioci sa Pinda i Tesalije koji su sluei u rimskim legijama kao straari na putevima i planinskim prevojima i razvijali se kao mjeavina staroedilakog i latinskog stanovnitva.18 Odgovor na pitanje ta treba razumjeti pod rijeju Cincarin, nija tako jednostavan. Cincarin je po poreklu Ilir ili Traan, sasvim retko Sloven, po jeziku Roman, po veri pravoslavan, a po kulturi, bar u varoima, Grk, po zanimanju stoar, trgovac ili zanatlija, sve ostalo kao njegovo ime, prezime, nacionalno oseanje, dravljanski poloaj sasvim je neodreeno... Glavna karakteristika Cincara je neodreenost.19 Akademik Antonis Keramopulos, Grk, smatra da su Cincari latinizirani trakijski narod sa grkih planina koji su sluili careve Rimske imperije, meu kojima i cara Adrijana (117-137. godine). Oni su se isticali u branjenju carskih drumova i postali dio rimskih i kasnije vizantijskih legija. Rimljani su im nametnuli svoj jezik i neke obiaje. injenica je da su svi Cincari Vlasi, ali da svi Vlasi nijesu Cincari. Cincari smatraju da su u svakom pogledu za koplje ispred svojih srodnika ili sunarodnika.20 U kasnoantikom dobu pod vlakim imenom egzistirao je jedan istonoromanski narod, koji se vremenom raslojavao i raziao na razne strane. Potomcima tih kasnoantikih Vlaha smatraju se dahanji Rumuni, Moldavci, Cincari, Vlasi Istone Srbije, istarski Cici i ukrajinski Cuculi.
18 Mihail Hrisohu, Vlasi i Kucovlasi, 1909. 19 Duan J. Popovi, O Cincarima, Beograd, 1927. 20 Prema: Mile Radenkovi, Cincari - balkanski Hazari, Politika, Beograd, 2001. 282
MATICA, ljeto/jesen 2011. www. maticacrnogorska.me

Pomeni Vlaha na podruju optine Bar

Lingvisti smatraju da je porijeklo imena Vlaha keltsko - Volk, Vola, Vels. Utvreno je da su keltski Volci nastanjivali dobar dio srednje Evrope, sjevernu Panoniju i Karpate pa se njihovim potomcima smatraju romanski Vlasi. Sloveni su naziv Vlah preuzeli od Germana.21 U Zlatnoj buli vizantijskog cara Vasilija II nareeno je da Cincarski elementi padnu pod jurisdikciju Ohridske arhiepiskopije. Ova bula je pronadena u manastiru Zermas i u njoj se pominje ime jednog Cincara. Tu pie da je manastir podigao Vlah Joan Nikolau 1164. godine, iz naselja Linotope. Prema jednom dokumentu iz 1453. godine vidi se da je iz Konstantinopolja u Makedoniju protjerano 12.000 Cincara i Slovena. Za razliku od Slovena sa kojima su najee dijelili ivotni prostor, Cincari nemaju politiku istoriju jer nikada nijesu imali svoju dravu i svoje vladare.22 Cincari su vjeni balkanski nomadi. U Zakoniku cara Duana Vlasi su bili zatieni Zakonom Vlaha. U l. 82. Duanovog zakonika stoji: U selu u kojem borave Vlah i Arbanas, konak ne smiju traiti oni koji poslije njih dou. Opisujui ustanak makedonskih Slovena 967. godine, Skilica pie: Odmah na poetku ustanka Samuilovog brata Davida su na putu iz Kostura za Prespu ubili neki Vlasi, putnici. Rumunski etnolog i putopisac dr K. I. Istarti je 1911. godine u Makedoniji zapisao priu o Janku Domniju iz Ohrida koji je na poetku prolog vijeka bio najpoznatiji kiradija Osmanske imperije. Janku je na svojih 150 konja triput godinje iz svih krajeva Balkana prenosio hara turskim sultanima. Janku je 1821. godine tragino zavrio ivot. Drumski razbojnici oteli su mu dio tovara, pa ga je veliki vezir osudio i naredio da se javno spali na trgu naspram glavne palate. Kruevo u Makedoniji je najkompaktnija naseobina Cincara koja se odrala do danas.
21 Isto. 22 Isto.
www. maticacrnogorska.me MATICA, ljeto/jesen 2011.

283

Sredinom sedamnaestog vijeka u Albaniji nikla je cincarska prijestonica Moskopolje, grad sa 80.000 stanovnika i 72 crkve u podnoju planinskog masiva Tomor, na nadmorskoj visini od 1150 metara. Grad je imao administrativnu autonomiju i licej osnovan 1744. godine. Moskopolje je razorio i opustoio Alipaa Tepelan iz Janjine 1769. godine. Preko 200.000 Cincara iz tomorskog gorja zatrailo je utoite irom Balkana i cijele Evrope. Mi smo Romani. U Srbiji nas zovu Cincari, u Makedoniji Vlasi, u Grkoj Karavlahos ili Vlahos, u Albaniji Romer, u Turskoj Ulasi, u Francuskoj smo poznati kao Macedorumen, Nemci nas zovu Aromuni, a mi sebe zovemo Armanji.23 Cincari su bili glavni neimari zajednike balkanske kulture, kae Veljko Radovi. Knjievnik Borislav Peki, roen u Podgorici, a ija je majka bila Cincarka iz Bavanita kod Paneva, napisao je u svom romanu Zlatno runo istinsku sagu o patnjama, pretapanjima i asimilacijama Cincara.

23 Dimo Dimev (Dina Kubata), Politika, Beograd, 13. 11. 1995. 284
MATICA, ljeto/jesen 2011. www. maticacrnogorska.me