D..

Ziya Gkalp Eitim Fakltesi Dergisi 5, 36-46 (2005)

SANAT ELETRS VE PEDAGOJK ELETR YNTEMNN NCELENMES A Study of the Medhology on the Critism of Art and Pedogoloji Levent MERCN * Ali Osman ALAKU **
zet Bu aratrmann amac, eletiri kuramlarn irdelemek ve pedagojik eletiri yntemini sanat eletirisi asndan incelemektir. Eitimin en nemli hedeflerinden biri, rencilerin iyi karar verebilmeleri iin eletirel dnebilmelerini salamaktr. rencinin eletirel becerileri arttrldnda, sanat eitiminin ocuun sanatsal bir almaya deer verme yetisini gelitirmi olacana inanlmaktadr. Sanat eserinin dorudan kendisiyle ve sanat eitimcilerinin bak as ile ilgili olarak bir eserin isel eletirisinin drt aamas vardr. Eletiriye aamal yaklam da denen bu aamalar betimleme, zmleme, yorumlama ve yargdr. Eitim yoluyla insann zgrlemesi ve zgn bir kimlik kazanmas srecinde farkl eitim yaklamlarndan yararlanlabilir. Bu balamda sanat eletirisi, bireyin demokratik deerler kazanmasna katk yapabilecek bir yaklam olarak benimsenebilir. Anahtar Kelimeler: Sanat eletirisi, sanat eitimi, pedagojik eletiri. Abstract The aim of this study is to examine the theories of criticism and investigate the method of pedagogical criticism from the art criticism point of view. One of the basic aims of education is to provide that the students can think critically. When childrens critical skills are enchanced, art education will develop their abilities to appreciate an artistic work. There are four stages of an art related directly to artwork itself and art educators view-points. These stages, which are also referred to as gradual approach, are criticism, description, interpretation and judgement. It is possible from making use of different educational approaches in the process during which man becomes free and gains a original identity through education. Therefore, art criticism can be adopted as an approach that can contribute to the individuals gaining democratic values. Key Words: Artwork criticism, art education, pedagogical criticism,

Uzman, D. . Ziya Gkalp Eitim Fakltesi, Gzel Sanatlar Eitimi Blm, Resim- retmenlii Anabilim Dal. e-mail: leventmercin@dicle.edu.tr ** Yrd.Do.Dr., D. . Ziya Gkalp Eitim Fakltesi, Gzel Sanatlar Eitimi Blm, Resim- retmenlii Anabilim Dal. e-mail: aliosman@dicle.edu.tr

36

GR Eitimin en nemli amalarndan biri, rencilerin iyi karar verebilmeleri iin eletirel dnebilmelerini salamaktr. Bireyler her gn bilgili olup olmadklar konularda kararlar verirler. Bu durumlarda dnr, deerlendirir ve hatta eletirirler. Ancak, bu tr eletiriler genellikle o iin kusurunu bulma biiminde gerekleir. Sanat eitimindeki eletiriye gelince, bilinen genel eletirinin aksine bir sanat yaptn sorular sorarak ve tartmalar yaparak olumlu bir biimde aratrma yntemi sz konusudur (1). Sanat eletirisi, Disipline Dayal Sanat Eitimini (DBAE) oluturan sanat tarihi, sanat retimi (uygulama) ve estetik yannda yer alan drt temel disiplinden biridir. Sanat eletirisi, sanat eseri hakknda yorum yapmay ve eletirel yarglamay salar (2). Bu anlamda sanat eitiminde eletiri, bireyin sanat eserini farkl bir bak asyla izlemesini, alglamasn, eser hakknda dnmesini ve tm bunlar birletirerek eserle ilgili grlerini ifade edebilmesini salamaktadr. AMA Bu aratrmann amac, eletiri kuramlarn irdelemek ve buna bal olarak bunlarn ierisinde yer alan pedagojik eletiri yntemini sanat eletirisi asndan incelemektir. BULGULAR ve YORUM Boydaa gre eletiri, sanat balamnda bir sanat eserini, yani estetik objeyi anlamaya ynelik bir alma, dolaysyla sanata kar duyarl tepki verme srecidir. Bir baka ifade ile, sanatnn ve sanat eserinin yaratld entelektel evrenin aydnlatlmas, geniletilmesidir. Eletiri bu anlamda vg ve yergi arasnda dnlebilir (3). Bir baka yaklama gre ise eletiri, genel kannn aksine, yalnzca sanatn, bir sanat yaptnn irdelenmesi deil, ayn zamanda, bir sanat yapt ile kar karya olan, teke tek ilikide bulunulan alcnn (sanat yaptn okuyan, dinleyen, seyreden, gren, izleyen kiinin) bilgilendirilmesi, ynlendirilmesidir (4). Eletiri genel tanmlamalarndan sonra snflandrlmasna gelince, yaklamlarn farkllklar gsterdii grlmektedir. Morana gre eletiri trleri: 1. D dnyaya ve topluma dnk eletiri: Bu kendi ierisinde tarihsel ve sosyolojik eletiri olarak ikiye ayrlabilir. 2. Sanatya dnk eletiri: Bu eletiride a. Eserleri aydnlatmak iin sanatnn hayatn, kiiliini incelemek, b. Sanatn psikolojisini, kiiliini aydnlatmak iin eserini belge olarak ele almak yer alr. 3. Yeni eletiri: Buna izleyiciye dnk eletiri de denilebilir. Bu eletiri biim-ierik sorunu, ieriin deeri, ilev olarak snflandrlabilir.
37

4. Esere dnk eletiri: Bu eletiri yapsal eletiri ve arketipi (antropoloji, psikoloji, tarih, karlatrmal din ile ilgilenir) olarak ele alnabilir (5). Erine gre resim sanatnda eletiri trleri ise u ekilde snflandrlr: 1. Resmi ara olarak kullanan eletiriler. 2. Resmi ama olarak kullanan eletiriler. 3. Resmi gelerine ayran eletiriler. - Resmi biim olarak deerlendiren eletiriler. - Resmi ierik olarak deerlendiren eletiriler. - Resmi z olarak deerlendiren eletiriler. 4. Resmi bir btn olarak dnen eletiriler. a. Teknik eletiri. b. Psikolojik eletiri. c. Sosyolojik eletiri. d. Estetik eletiri. e. Felsefi eletiri. 5. Resmi kendi ontik (resim adn alan varolan anlamak ve insann varlk btnlndeki yerini almak) yaps iinde ele alan eletiriler. 6. Resmi kendi grubu iinde ele alan eletiriler (6). Sanat eletirisinde birok eletiri teorisinin yan sra, sanat anlamaya ynelik olarak yaplan tanmlamalar da vardr. Otta gre eletiri: mekanik eletiri, organik eletiri, biimci eletiri ve balamsal eletiri (Pepper, 1946) diye gruplandrlr (7). Sanat eletirisinde bu teoriler, mechanistic criticism (dnmeden yaplan eletiri) deki gibi duygularn ve hislerin konmas; organistic criticism (sistemli eletiri) daki gibi sanat eserlerinin uyumu; formalist criticism (biimci eletiri) deki gibi evrensel dorulara ya da fikirlere inan; contextualstic criticism (eserde n ve arka plann birlikte ele alnd eletiri) deki sanat eserlerinin genel ieriini ve eserle ilgili grlerin oluum srecindeki standartlar gibi nedenlerle gelitirilmitir. Bunlarn dnda ve belkide en kullanl eletiri snflandrmas Feldman tarafndan yaplan eletiri olduu sylenebilir. Bunlar: 1.Akademik Eletiri, 2.Basn Eletirisi, 3.Popler Eletiri, 4.Pedagojik Eletiri olarak sralanr (8). Sanat eletirisi alannda bir aratrmac olan Edmund Feldman, ocuun sanat hakkndaki konumalarnn retmenin sorduu sistemli sorular sayesinde gerekleebileceini savunmaktadr. Bu sorular, ocuun sanat rn hakkndaki izlenimi ve bu izlenimin anlamn ifade edebilmesine ynelik bir eitimi salamaktadr.
38

ocuun izgilerin ve ekillerin anlamn renmesi, okumaya yeni balayan bir ocuun sanat almasn grsel olarak hayali bir ekilde tanmlamas ile benzerdir. Langer (1957) etkili bir sanat eletirisinin gereklemesi iin iletiimde bulunan bir kiinin (sanat), bir aracn (sanat rn/almas) ve bir alcnn (izleyici) olmas gerektiini belirtmitir. Bu koullara ek olarak ocuun yeteneklerinin geliimini desteklemek amacyla drdnc bir koul eklenmesinin zorunluluu savunulabilir; bu ise ocuk ile sanat rn arasndaki kyaslamaya rehberlik edebilecek kolaylatrc bir insan yani retmendir (9). Sanat eletirisinin z deerlendirme yapma ve sanat eserlerinin karlatrmas amacyla kullanldn belirten Alaku (10), Brent Wilsonun son yirmi ylda bu alandaki ilgili aratrmalara ilikin ulat tespitlere dikkat ekmektedir. Bu balamda; eletiri kavramlar, atlye sanatnn eletiri yazma ile ilikisi, resimlerin nitel analizleri, sanat eletirisi yeteneine ilikin aratrmalar, okullarda sanat eletirisi program hazrlama gibi konularda sanat eitimine ada bir ivme kazandran grlerden sz edilebilir. Sanat eletirisini ustaca ve kolayca yapabilmesi asndan ocua ilham veren ve ocuun sanat rn hakknda konumasn cesaretlendirici bir model olarak da Feldman modelini incelemekte yarar vardr. Bu model 4 genel tartma aamas ierir: Elbette bu aamalarda ocuun geliimsel dzeyine duyarl olunmaldr. Kk ocuklara sorulan sorular oyun eklinde sorulduunda cevap vermeyi ok severler. Fakat bu oyun anlamna gelmemelidir. retmen aktivite iin hazrln nceden planlamaldr. Yine de bu aktivite, oyunun salad kefetme ve holanma duygularn ocua kazandrabilir (Fogan,1984) (11). Bu diyaloglar, Feldman modelinin yalnzca cesaretlendirici ve faydal bir yntem olmayp ayn zamanda ocuklarn bu tartmalara istekli bir biimde nasl katldklarn gstermektedir. Burada dikkat edilmesi gereken birinci nokta; retmenin ocuun sanat rn hakkndaki duygularn tanmlamas, analiz etmesi ve yorumlamasna ilikin kolaylatrc bir rol stlenmesidir. ocuklar sanat almasnn anlamn kefetmeye aktif olarak katldklarnda entelektel, sosyal ve duygusal yeteneklerini gelitirme frsat yakalarlar. Entellektel boyut, sanat eletirisinin mantksal ve yaratc dnceyi iermesidir. Adm adm uygulanan bu sistem, ocuun dncelerini dzenleyebilmesine yardm eder. Feldman modeli, grsel sembollerin iletiimi salayabilme fikrini retir. Grlenlerin telaffuz edilmesi, ocuktaki szck daarcn gelitirir. Bundan baka bu tr tartmalar, ocua dncelerinin deerini retir. Ayn zamanda dierlerinin konumalarn dinlemeyi ve onlarn fikirlerine hogrl olmay salar. Sanat; ocuklarn, tm insanln ortak duygu ve derinliini anlamasna yardmc olur. Tm bunlarn stnde, ocuklar sanat almas ile ho bir maceray
39

kefetmenin zevkini yaarlar. Meraklarn ve duygusal ilgilerini dier ocuklarnki ile birletirerek deneyim sahibi olurlar. rencilerin kendi almalarna ilikin tayaca sanat eletirel kayglar ve z-deerlendirme yaparak kendi almas ile btnleme imkan bulabilmesi, snf geme iin alaca nottan daha nemli grlmelidir. renci almalarnn zihinsel egzersizlerle balayan motivasyon aamasndan, taslak hazrlama ve niha almann olutuu tm srece kadar gzlemlenerek deerlendirilmesi bir gerekliliktir. Bu nedenle renci almalarn sanatsal boyutuyla eletirmenin tesinde, sadece sonutaki baarsna deil, ayn zamanda rnn oluturulduu srece de dikkat edilerek yaplacak bir deerlendirme daha anlaml olabilir (12). Bir sanat eserinde, sanatnn asla hayal etmedii deiik fikirler grlebilir. Bu grmeler, asla hatal olunduu anlamna gelmez, sadece sanat eseri ylesine gl ve zengin klar ki, herkes iin orada zel anlamlar olduunun kant olur. Sanat eletirisi yntemini renmek, bireylere (bize) bir sanat yaptn yorumlamay ve eletiriye dair dncelerin organize edilmesini retir. Bylece bireylerin dncelerini ifade etme cesaretleri artar. Bireyler mantklarn kullanarak estetik yarglarda bulunurlar. Sanatn dili renildii zaman, sanat nesnesinin daha derinlerine inilebilir. Daha derinlemesine inceledike, sanat eseriyle daha nemli ilikiler kurulur. Bu sre sonucunda estetik deneyimler elde edilir, sanat eseriyle karlkl iliki (anlama, zme) balar ve bylece eser, daha anlaml ve aklda kalc hale gelir. Ve tm bunlar sanat eserlerine deer verilmesini ve sanat rnlerine ve sanatsna saygy, onu korumay ve gelecekte de sanat ile srekli bir karlkl alveri ierisinde olmasn salar (13). Eletiri tartmasna (eletiri yntemi) balanmadan nce tartlacak eser nceden belirlenmelidir. Eserin yksek kalitede ve orijinal bir sanat rn olmasna dikkat edilmelidir. Eer mmknse bu tartma iin sanat mzeleri tercih edilmelidir. Bu mmkn olmazsa, eserin rprodksiyonu temin edilerek snfa getirilip tartma (eletiri yntemi) yaplabilir. Hatta bu rprodksiyon tablolarn, snfta belirli sreler boyunca bulundurulmas, ocuklara zel bir takm yansmalarn dnmne neden olabilir. Sanat eletirisi, sanat tartmada grsel kavramlar ve terimleri kullanr. ocuklar sanatla ilgili konumann ve yazmann dzenli yollarn renirler. Grsel sanat imgeleri hakikaten ilgintirler ve ocuklarn ilgisini eken, onlar konumaya ve yazmaya gdleyen sorunlar ve konular sunarlar. Sanat eletirisinden aktarlan sanat renme etkinlikleri, ocuklar dilin betimsel kullanmnn gerisinden alarak sanatn anlamnn yorumuna gtrr (14). Feldmann eletiri snflamasnn ierisinde sanat eitimi iin ele alnmas gereken en nemli eletiri, elbette Pedagojik Eletiridir. nk bu eletiri tr bireylerin sanat eitiminin amalad baz davranlarn
40

gerekletirilmesinde daha sistemli bir yaklam salar. Ayrca bu eletiri ile ocuklarn oyunlatrlm bir yntem ile bilgiyi elde ederek yorumlayabilmesi salanr. Bu ynteme gre eletiri 4 basamaktan oluur. Her basamakta rencilere farkl sorular yneltilir. Bu basamaklanma sra ile u ekilde ele alnabilir: 1. TANIMLAMA (DESCRIPTION) Tanmlama/Tasvir: Eer insan bir sanat eserini mmkn olabildiince doru anlamak isterse, o sanat almasn her ynden dikkatli bir ekilde aratrmas gerekir. Bu balamda belirli biimleri, renkleri, deerleri, dokular ve bu grsel niteliklerin hepsinin yerli yerine yerletirilmesi gerekir. Form, biim ve jestlerin gzlemlenmesi gerekir (15). Twnton'a (1983) gre eletiri aamasndaki ilk sorular kaliteli bir sohbet ortamnn olumas asndan olduka nemlidir. Bu safhada bir btn olarak, Eserde ne gryorsunuz? sorusuna cevaplar aranr (16). Sanat almasnda tanmlama, grnr eylerin geree uygun olarak listelenmesi aamasdr. Eletirinin bu ilk basamanda eserde grlen bilgi objelerinin, yani reel yapnn, dikkatlice listesi (envanter) kartlr. Bu basaman amac, izleyiciyi acele etmekten uzaklatrmak ve yavalatmaktr. Yava hareket etmenin amac, bilgi objelerinin, ayrntlarn tamamna nfuz (anlamak) etmektir. Bu nlem, btn ayrntlar dikkate almadan, acele yargda bulunulmamasna yardm eder. Her tanmlama, eser hakknda bilgi gerektirir. Eserin tr, boyutlar, kimlik bilgileri vb. Bu bilgiler resim alt bilgilerinde genelde verilir. Bu bilgiler eserin hayallerdeki tasavvuruna da yardm eder. Tanmlama aamasnda zellikle nesnel olunmasna dikkat edilmelidir. rnein tanmlamaya ilikin aadaki sorular yneltilebilir: * Bu sanat yaptn yaratan sanatnn ismi nedir? * Bu ne tr bir sanat yaptdr? * Sanat yaptnn ad nedir? * Bu yapt ne zaman yaratlmtr? * Bu sanat yaptnn yaratld tarihsel dnemde yer alan baz nemli olaylar sralaynz. * Yapttaki nesneleri sralaynz (aalar, insanlar, hayvanlar, dalar vb.). * Bu yaptta var olan anlaml sanatsal unsurlar inceleyiniz ve onlar tanmlaynz: * Hangi teknikler kullanlmtr? (Oyma, suluboya, asamblaj-montaj vb.) (17).

41

2. ZMLEME (ANALYSIS) Analiz/zmleme: zmleme safhasnda genel olarak, Eser nasl dzenlenmitir? sorusuna cevaplar aranr. kinci aamada da eserle ilgili veriler toplanmaya devam edilir. Bununla beraber, sanatn eleman ve ilkelerine dikkat edilir. Bu aamada eserin nasl dzenlendii kefedilir. nk sanat ruh halini ve fikirlerini burada ortaya koyar, saklar ve eserdeki arka yapy sanatn eleman ve ilkelerini kullanarak oluturur. Sanat biim, renk, doku, leke, espas gibi elemanlar; ritm, hareket, denge, oran-orant, deiiklik, vurgu ve birlik gibi ilkelere gre kullanr. Bu aamada sanat yaptnda kullanlan en belirgin sanat ilkeleri ele alnr. Bunlar: Denge (Balance), Kartlk (Contrast), ne karma (Emphasis), Uyum (Harmony), eitlilik (Variety), Birlik (Unity), Derecelendirme (Gradation), Hareket (Movement), Ritim (Rhytm), Oran (Proportion), Derinlik (Depth), Kompozisyondr. Bu safhada u sorular yneltilebilir: * Hangi izgiler grnyor? (dz, eri, krk, hepsi de). * Hangi ekiller daha ok kullanlm? (geometrik, organik, ikisi de). * Renkler daha ok nasl dzenlenmi? ( scak, souk, her ikisi de). * Ak renkler mi daha ok kullanlm? * Mekan daha ok nasl? (dz, st ste; derin bir alan olarak veya her ikisi). * Doku daha ok nasl? (kaba, yumuak, her ikisi de). * Deer (valr) daha ok nasl? (ak, koyu, orta ayar ya da yksek kontrast). * Birbirini tekrar eden ekiller var m? * Baz nesneler nde iken bazlar arkada m durmakta? * Resimde grlen nesneler yada figrler gerek byklnde mi? (18). 3. YORUMLAMA (INTERPRETATION) Yorum: ocuun sanat almas aracl ile dikkatini, duygu ve dnceleri zerine odaklayarak verdii cevaplarn dzenlendii bir aktivitedir. Bu aamada Sanat izleyiciye ne sylemek istiyor? sorusu cevaplanmaya allr. Yorum aamasnda eserin ierik anlam ya da psikolojik ortam (mood) sylenmeye allr. Ancak bu aamada tahminlerde bulunulabilir. Yorum eletiri ileminin en zor basamadr, nk farkl olmaya aba gsterme gerei vardr. Ayrca en yaratc ve en zevkli tatmin edici basamaktr. Zekann, hayal gcnn ve cesaretin kullanlmas basamadr. zleyenler farkl yorumlar yapmaktan kanmamaldr. Her eyden evvel izleyenler birbirlerinden farkldr. Bireyin yorumu kendi hayat deneyimlerine dayanacak ve farkl olacaktr. Yorumlar, daha nceki iki
42

basamakta toplanlan gereklere ve ipularna dayanmaldr. Yorumlar duygulara, fakat duygular da eserde bulunan ipular ile ilgili olmaldr. rnein yorumlama safhasna sanat yapt hakknda imdiye kadar renilenler temel alnarak aadaki sorular yneltilebilir: * Sanat eserde ne sylemeye alyor? * Sanat bu sanat yaptn neden yapm olabilir? * Eser size gre ne anlama geliyor? * Bu yapta baktnzda sizde ne gibi hisler uyandryor? * Bu sanat yaptnda baka eyleri temsil eden eyler-simgeler (symbols) size gre var mdr? Varsa nelerdir? (19). Ayrca eseri ok daha farkl alardan ele alabilmek amacyla u sorular da yneltilebilir: * Eser size gre hangi nesneye benzeyen bir koku hissi veriyor? * Eser size gre hangi nesneye benzeyen bir tad veriyor? * Eser size gre hangi nesneye benzeyen bir ses hissi veriyor? * Eser size gre hangi nesneye benzeyen bir grnt uyandryor? * Eserde hangi renkler sembolik olarak kullanlmtr? 4. YARGI (JUDGEMENT) Yarg/Hkm: Sanat eseri hakknda daha nceki durumlardan karlan bilgilere dayal olarak yaplan bir ilemdir. Yarg safhasnda Bu eser baarl bir eser midir? sorusuna cevaplar bulunmaya allr. Bu aamada eserin baarl olup olmadna karar verilir. Bu aamada eseri analiz ederken bir takm somut bilgilere dayal sonular almak iin sorular yneltilir. Bu aamada ocuun resim hakkndaki kiisel anlamlandrmasnn yannda kendi dnyasn hikaye etmesine alr. Bu yalarda ocuun varaca yarglar belki ok basit olacak, fakat onun sanat anlamasnda ve sanata derin anlamlar yklemesi asndan ocua deneyim kazandracaktr. Bu son safhada u sorular sorularak bireylerin eser hakkndaki yarglar llebilir: * Bu sanat yaptndan holanyor musunuz ? * Onun iyi bir sanat yapt olduunu dnyor musunuz ? * Onun nemli bir sanat yapt olduunu dnyor musunuz ? * Bu sanat yaptn evinize asp seyretmek ister miydiniz ? * Bu sanat yapt mzeye konmaya deer bir yapt m? * Bu eser evinizin hangi odas iin uygun olurdu? * Bir kii neden (sanat) bunun gibi bir resim ya da heykel yapmak ister? * Eserin en ok nesini beendiniz? * Resme (yada heykele, tasar almasna vb.) baktnzda izgilerin, renklerin ve ekillerin sizde hissettirdii eyleri anlatr msnz?
43

Ayrca bu blmde eserin estetik eletirisi asndan dikkat edilmesi gereken noktalarnn da ele alnmas gerekmektedir. Bu noktalardan biri estetik yargdr. Bu amala bireylere u sorular yneltilebilir: Bu alma nemlidir nk: * Eser yanstmacdr (taklitidir, bir gereki olay ifade etmektedir). * Eser biimcidir (belirgin izgiler, renkler, ekiller vb.). * Eser anlatmcdr (eitli duygular veya sembolik mesajlar tayor). * Eser ilevseldir, nk .. konusunu ilemektedir (dini, politik, eitsel,dier amal). * Bu almaya daha ok kim deer verirdi (baba, retmen, hemire,_________)? * Bu almaya yeni bir ad veriniz. Yarglamada eserin artistik deerine karar verilir. Burada kiisel fikirler kullanabilir. Neyi sevip neyi sevmediinize karar verirsiniz. Ancak, doru bir yargda bulunmak iin samimi ve drst olunmaldr. Ve estetik nitelikler gz nne alnmaldr. Estetiin balca amac Baarl sanat eseri nedir? sorusuna cevap vermektir. Aratrmaclar bir sanat eserinde neyin nemli olduu sorusuna cevap bulmak iin ok farkl grler ileri srmlerdir. Bu fikirler veya dnce ekolleri (yani bir sanat eserinde ne aranmaldr hususu) estetik teoriler olarak adlandrlr. Bir sanat eserini estetik adan yarglarken amaca ve sanatn trne gre bir veya birka teori kullanlabilir. Bu ok nemli estetik teori: 1.Yanstmaclk (Gereki) 2. Biimcilik (Grsel) 3. Anlatmclk (Expressive) olarak bilinir ve adlandrlrlar. 1. Yanstmaclk (Literal Qualities): Baz eletirmenlere gre bir sanat eserinde aranlacak en nemli ey konunun gereki bir biimde anlatmdr. Eser eer gerei olduu gibi anlatr veya izleyiciye sunarsa baarldr. Bu tr sanatlarda sanat tketicileri de vardr ve gereklik onlara gre sanat eseri iin en nemli estetik niteliktir. Bu estetik teorinin ad Yanstmaclk tr. 2. Biimcilik (Visual Design Qualities): Baz eletiricilere gre ise bir sanat eserinde kompozisyon en nemli faktrdr. Bu estetik teorinin ad Biimciliktir (Formalizim) ve tasarm ilkelerini kullanarak tasarm elemanlarnn baarl bir ekilde dzenlenmesini amalar. Burada eser nasl dzenlenmitir? Yani, esere baktmz zaman ilk planda ele alnmas gereken nitelikler olmaldr. Eser dengeli mi? Ritmik nitelik var m? Deiiklik dikkat ekiyor mu? Sanat eserinde birlik problemini zmlemi mi? vb. 3. Anlatmclk (Expressionism-emotionalism-expressive Qualities): Bu kuram sanat eserinin muhtevasyla ilgilidir. Baz eletiricilere gre bir sanat eseri izleyiciye bir ileti veriyorsa baarldr. Bu nitelik onlara gre en
44

nemli husustur. Bu teoriye anlatmclk ad verilir. Duygu ve dncelerin izleyiciye canl ve gl bir biimde iletilmesini savunur. Davurumcu (anlatmc) nitelikler, eserde anlatlan fikir ve hislerin niteliidir. Yani arka plan veya tinsel ierii kapsar. Eser zel bir fikir veriyor mu? Bir heyecan yaratyor mu? sorularna cevap aranr. SONU ve NERLER Bilindii gibi eitim sreci bir btndr; retmen, renci ve retim. Bu sre ierisinde belli davranlarn kazandrlmas gerekmektedir. Bunun iin retmenler aktif rol stlenirler. Ancak renmenin aktif olmas tek yanl bir retim ynteminin kullanld monolog tipi bir retim ynteminin olmas anlalmamaldr. Aksine rencilerinin aratrmaya, incelemeye, yorumlamaya ve yarglamaya dnk eylemleri ieren bir yntem uygulanmal, yani renci merkezli bir eitim benimsenmelidir. Genel eitim sisteminde olduu gibi, sanat eitiminde de rencilerin ezbercilie tevik edilmesi anlaynn yeri yok denecek kadar azdr. Bu nedenle sanat eitiminde bireylerin zellikle retim srecine etkin olarak katlmlar nemlidir. Bunun iin sanat derslerinde eletirinin ok nemli bir yeri vardr. nk, eletiri bireylerin sanat, sanat eserini, sanaty, kltrn, karlkl anlay (saygy) ve evrensel dnebilmeyi gelitirerek, kendisini daha iyi ifade edebilmeyi salar. Bu nedenle eletiri dersleri, sanat eitiminde byk nem tar. Sanat eseri, her zaman izleyicinin, sanat eserini anlamasna yardm eden tayc bir unsuru hak etmelidir. Bu tayclk doal olarak sanat eletirisinin eitimine baldr (20). Mze ve galeriler gibi farkl mekanlarda sanat eletirisini uygulama, Mercinin de belirttii gibi, ...gerek sanat eserleriyle renci veya birey arasnda dolaysz etkileimi salamas, dikkat yeteneini gelitirebilmesi, zgr dnebilme ve aktif katlm salamas bakmndan etkili bir yntemdir (21). Ancak eletiri derslerinin amacna ulaabilmesi iin eletirinin hangi ya gurubu bireylere uygulatldnn bilinmesi ve belli bir sistem ierisinde ele alnmas da bir zorunluluktur. zellikle ocuklara uygulatlacak eletiri dersleri yada yntemi eitici bir amaca ynelik olmaldr. Bu amala sorular ocuklarn ilgisini ekebilmeli, hatta oyun gibi alglanp onlar bilgiyi elde etmeye ve sanat eserine kar duyarl tepki vermeye ynlendirebilmelidir. ocuklarla resim hakknda yaplabilecek neeli ve canl bir tartma, onun geliimsel dzeyine uygun, anlaml, farkl ve yaratc sorular retmekle mmkn olaca dnlebilir.

45

Kaynaka
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. Stokrocki, M ve O. T. Krolu (1997). Ortaretim Sanat retimi, YK Dnya Bankas Yaynlar, Ankara. (2005, http://Nort usung criticism\North Texas Institute for Educators on the Visual Arts 1.htm). Boyda N. (2003). Sanat Eitiminde Eletiri ve Bir Eletiri Denemesi, XII. Eitim Bilimleri Kongresi, Gazi niversitesi, 16-18 Ekim Antalya. Erin, M. S. (1995). Resim Eletirisi zerine, Hil Yayn, stanbul. Moran, B. (2003). Edebiyat Kuramlar ve Eletiri, letiim Yaynlar, 10. Bask, stanbul. Erin, n. ver., s. Ott, R. W. (1985). The History of Art Education, Publisher: National Art Education Association. Boyda, 2003, n. ver., s. Boyda N. (2002). Sanat Eletirisi Dersi Ders Notlar. Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Yksek Lisans Program, Ankara. Alaku A.O. (2004a). Kuramdan Uygulamaya Sanat Eseri Eletirisi, II. Sanat Eitimi Sempozyumu Resim- Eitimde Yeni Yaklamlar 28-29-30 Nisan 2004, Gazi niversitesi, Gndz Eitim ve Yaynclk, Ankara. Boyda, 2002, n. ver., s. Alaku A.O. (2004b). Resim- Derslerinde renci almalarn Deerlendirme Yaklam, XIII. Ulusal Eitim Bilimleri Kurultay, 6-9 Temmuz 2004 nn niversitesi, Eitim Fakltesi, Malatya. Boyda, 2002, n. ver., s. zsoy, V. (2003). Grsel Sanatlar Eitimi. Gndz Yaynclk. Ankara. zsoy, 2003, n. ver., s. Boyda, 2002, n. ver., s. zsoy, V. (2003). lk Ve Ortaretim Sanat (resim) Eitiminde Mzelerden ve Sanat Galerilerinden Yararlanma, Milli Eitim, Bahar, 158. Boyda N. (2004). Sanat Eletirisi, Ankara. http://www.sanalmuze.org/arastirarakogrenmek (2004). Mathews P. (2005). Using Art Criticism by University of Toledo, http://www.Using Art Criticism. Mercin, L. (2003). Mzeye Dayal Sanat (Resim) retiminde Eitim Teknolojilerinin levi, Uluslararas Eitim Teknolojileri Sempozyumu ve Fuar. Dou Akdeniz niversitesi, Gazi Mausa. 27-31 Mays.

13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21.

46