Das resistencias s alternativas

Por ric Toussaint | CADTM- www.cadtm.org | 2 marzo do 2008

A tendencia actualmente dominante, imposta desde fai uns 25 - 30 anos, consiste na continuacin da ofensiva capitalista neoliberal e imperialista. Nos ltimos anos, esta tendencia manifstase no recurso cada vez mis frecuente guerra imperialista. Estas polticas aplcanse tanto nos pases mis industrializados como nos pases en desenvolvemento. Anda que moi dbil nunha escala mundial, un movemento oposto, cuxo epicentro se sita en Latinoamrica, desenvlvese desde finais dos anos 90. Esta tendencia oposta exprsase de varias maneiras: a eleccin de presidentes que proclaman a ruptura co neoliberalismo (un ciclo que comezou coa eleccin de Hugo Chvez en 1998) ou polo menos unha correccin do mesmo: a suspensin do pago da dbeda pblica externa cos acredores privados por Arxentina desde finais de decembro de 2001 at marzo de 2005; a adopcin de novas constitucins democrticas polas asembleas constituntes de Venezuela, Bolivia e Ecuador; a consolidacin dos dereitos civs e polticos e un progreso nos dereitos econmicos, sociais e culturais; o inicio da recuperacin do control pblico das grandes empresas estatais (o petrleo venezolano PDVSA), [1] dos recursos naturais (auga, petrleo e gas natural en Bolivia) e dos servizos esenciais (producin/distribucin de electricidade e as telecomunicacins en Venezuela); o fracaso do ALCA (tratado de libre comercio que Washington pretenda impor en toda Amrica); o lanzamento da ALBA (Alternativa Bolivariana das Amricas) e o desenvolvemento de acordos comerciais e de intercambio entre Venezuela, Cuba e Bolivia; o reforzo de Petrocaribe, que permite aos pases caribeos non exportadores de petrleo comprar o venezolano cun desconto do 40 % con respecto ao prezo no mercado mundial; a sada de Bolivia do CIRDI (ou CIADI, Centro Internacional de Arranxo de Diferenzas Relativas a Investimentos), tribunal de Banco Mundial; a expulsin do representante permanente do Banco Mundial en Ecuador; o anuncio do final da base estadounidense de Manta (Ecuador) prevista para o ano 2009; o lanzamento do Banco do Sur. Esta contratendencia sera inconcibible sen as grandes mobilizacins populares que en Latinoamrica se opuxeron ofensiva neoliberal dos anos 80 (abril de 1985 en Santo Domingo, febreiro de 1989 en Caracas) e que logo estalaron periodicamente en diversos recunchos do planeta. A supervivencia de Cuba, a pesar do bloqueo e as agresins de Washington, tamn contribuu ao nacemento desta contratendencia, porque un exemplo vivente da posibilidade facer fronte primeira potencia econmica e militar do mundo.A

resistencia que o imperialismo atopa en Iraq, en Palestina e en Afganistn desempea as mesmo un papel fundamental, porque lle dificulta a Estados Unidos a execucin dunha intervencin militar directa en Latinoamrica mentres ten que manter un corpo expedicionario moi importante en Oriente Medio e en Asia Central.[2] Estamos s portas do 2015, o ano no curso do cal se deben alcanzar os tmidos Obxectivos do Milenio para o Desenvolvemento (OMD) [3] fixados polas Nacins Unidas en setembro de 2003: apenas nos separan uns poucos anos e o panorama que se presenta moi inquietante. Evidentemente, as condicins de vida dunha parte significativa da poboacin mundial degrdanse, tanto nos pases mis industrializados como nas outras partes do planeta. Esta degradacin concierne os ingresos, o emprego, a sade, a alimentacin, o ambiente, a educacin e o acceso cultura. Concierne tamn a aplicacin dos dereitos fundamentais das persoas, xa sexa como individuos, xa sexa como colectividades. A degradacin manifesta no plano dos equilibrios ecolxicos, nas relacins entre os Estados e os pobos, con recurso agresin militar polas grandes potencias. Estados Unidos non o nico agresor, ten aliados en Europa, onde varios pases participaron ou participan anda na agresin contra Iraq e Afganistn. Sen esquecer o terrorismo de Estado exercido polo goberno de Israel contra o pobo palestino, en particular, e a intervencin das autoridades rusas contra o pobo checheno.

Os episodios de barbarie presntanse todos os das ante os nosos ollos As mercadoras, os servizos, os capitais e a informacin circulan sen trabas no nivel planetario, mentres se impide aos habitantes dos pases empobrecidos que se dirixan cara aos pases ricos. Conceder aos capitais e s mercaderas a liberdade total de circulacin e negarlla aos seres humanos constite unha expresin da barbarie contempornea. En Europa occidental e en Estados Unidos, o que particularmente repugnante, a denegacin de xustiza aos solicitantes de asilo. particularmente descorazonador escoitar a tantos dirixentes polticos, mesmo de esquerda, acreditar a idea de que non posible acoller toda a miseria do mundo e que, por tanto, de acordo con esta ptica, en definitiva lextimo rexeitar masivamente o dereito de asilo nos pases do Norte antes que expulsar de forma colectiva s persoas privadas deste dereito ou que prohibirlles a entrada ao territorio nacional. Pensemos nas persoas abatidas polas balas cando trataban de sortear as barreiras da Unin Europea nos enclaves espaois en Marrocos no 2005. Pensemos nos miles de persoas que perden a vida tratando de atravesar o estreito de Xibraltar ou de alcanzar as illas Canarias. Estes

feitos non son obviamente propios de Europa. Sabemos o que pasa na fronteira sur de Estados Unidos, no ro Grande. Mentres tanto, a concentracin de riqueza en beneficio dunha nfima minora da poboacin mundial alcanza unhas alturas xamais igualadas na historia da humanidade. Algns milleiros de capitalistas americanos, europeos, chineses, indios, africanos concentran unha fortuna superior renda anual da metade dos habitantes do planeta. Isto tamn barbarie. O abismo entre os pases ricos e os pases empobrecidos profndase sen cesar. algo inaceptable. Estas formas de degradacin desta denegacin de xustiza non podern ser anuladas se non se inviste o curso poltico O 2015 data lmite para uns obxectivos do milenio demasiado modestos, ningn dos cales apunta raz dos problemas: a desigualdade na distribucin da riqueza [4] e a lxica do beneficio privado. En numerosos pases non s non hai unha aproximacin aos obxectivos do milenio, senn que se produce un afastamento dos mesmos. Este feito moi inquietante e, desde logo, hai que preguntarse se existen unhas forzas suficientemente potentes capaces de contrarrestar a tendencia histrica en curso. Esta tendencia remntase a mis de trinta anos atrs, ou sexa, toda unha xeracin humana. O golpe de estado militar de Pinochet en Chile, en 1973, serviu de laboratorio para a aplicacin das polticas neoliberais que progresivamente se xeneralizaron en Europa occidental con Margaret Thatcher en 1979, en Amrica do Norte durante a presidencia de Ronald Reagan, de 1981 a 1988 e no resto do planeta, sobre todo coa restauracin capitalista en Rusia e China.

O advenimiento das forzas histricas de oposicin Existen forzas histricas capaces de oporse a esta dominacin progresiva do neoliberalismo? A resposta si. Anda que para algns a orixe foi a batalla de Seattle contra a OMC, en 1999, parece mis apropiado considerar moitas outras datas anteriores como fitos no camio da resistencia mundializacin neoliberal. Neste sentido, importante o ano 1989: ao principio, esta data foi percibida s como o ano da cada do muro de Berln, que por certo ten unha importancia histrica. A cada do muro correspondeu ao fin da caricatura de socialismo que foi o rxime burocrtico staliniano, unha versin desvariada do socialismo, que un proxecto emancipador. Pero 1989 foi tamn o ano do enorme levantamento popular en Venezuela, o 27 de febreiro, contra a aplicacin do plan de axuste estrutural concibido polo FMI e o rxime no poder. Os cambios que se producen desde hai 10 anos en Venezuela non se poden comprender se

non se ten en conta esta data, febreiro de 1989. Ese mesmo ano conmemorouse o bicentenario da Revolucin Francesa e tivo lugar a impresionante mobilizacin contra o G7, reunido en Pars, baixo o signo da loita pola anulacin da dbeda do Terceiro Mundo. [5] Segundo fito no crecemento da resistencia ao capitalismo neoliberal: 1994. Ese ano tiveron lugar tres eventos importantes: 1. O 1 de xaneiro de 1994 estalou a rebelin zapatista en Chiapas. Nela manifestouse un actor que loita desde hai sculos contra o ocupante espaol e os rximes de opresin que lle sucederon. Este pobo indxena (os mayas) expresaba unhas reivindicacins fundamentais. Nunha linguaxe universal dirixiuse a todo o planeta na voz, sobre todo, do subcomandante Marcos. Este feito supera amplamente a sa persoa e as sas caractersticas persoais. Converteuse na expresin dun movemento mis profundo, pois os indios de Chiapas non son os nicos interesados neste combate: os de Ecuador, unronse especialmente no seo da Confederacin de Nacins Indxenas de Ecuador (CONAIE), e, en 200l 2005, Evo Morais, aymar, dirixente poltico e sindical, foi o primeiro lder indxena elixido presidente dun pas de Latinoamrica. [6] O ano 1994 est as marcado pola explosin da loita dun pobo nativo que cuestionou o tratado de libre comercio entre Estados Unidos, Canad e Mxico, as como a contrarreforma agraria imposta polo presidente neoliberal Carlos Salinas de Gortari. [7] O exrcito zapatista de liberacin nacional (EZLN) declarou a guerra ao goberno mexicano dunha forma pacfica, sen derramamiento de sangue. En concreto, o EZLN afirma: Sublevmonos e tomamos as armas, pero desexamos non ter que usalas. Non a ltima experiencia de guerrilla do sculo XX, senn a primeira experiencia dun novo tipo de guerrilla do sculo XXI. 2. Tamn no ano 1994 celebrbase o 50 aniversario da fundacin do Banco Mundial e do Fondo Monetario Internacional (FMI). O acontecemento celebrouse cunha extraordinaria concentracin de protesta en Madrid. Esta manifestacin, cuxo lema era As outras voces do planeta, inspirou mis tarde a movementos sociais franceses que, na mobilizacin contra o G7 de Lyon en 1996, organizaron colectivos con este nome. [8] A iniciativa espaola reuniu a ONG, movementos como a Plataforma 0,7, na que uns mozos loitaban para que o seu pas destinase o 0,7 % do seu PIB axuda pblica ao desenvolvemento, ao CADTM [9] as como a sindicatos, movementos feministas, ecoloxistas. Xa entn, con ocasin desta contracumbre, alironse unha serie de movementos que, mis tarde, atoparanse en Seattle en 1999, mis tarde en Porto Alegre no 2001, etc. 3. Terceiro momento importante de 1994: o restallido da crise Tequila, de novo en Mxico. Hai que lembrar que en 1993-1994 falbase do milagre asitico, do milagre mexicano, do milagre checo entre os pases do leste. Falbase de pases emerxentes e de grandes xitos. A crise Tequila conmoveu a toda Latinoamrica. Foi o comezo dunha gran

crise financeira que golpeou sucesivamente ao Sueste Asitico en 1997-1998, a Rusia en 1998, a Brasil en 1999, a Arxentina e Turqua en 2000-2001. Anda que o ano 1989 sinala o comezo dunha resistencia masiva e tenaz en toda Latinoamrica contra as polticas neoliberais, 1994 constite un momento crucial en termos de expresin de novas formas de resistencia, de novas alianzas e da crise do modelo liberal, e 1999 fixo visible nunha escala mundial e en tempo real a posibilidade de loitar victoriosamente contra a OMC, un organismo planetario que simboliza a vontade de transformar todas as relacins humanas en mercadoras. Estes balices inscrbense nun ensamblaje mis amplo de resistencias, as como de recomposicin social e poltica.

Novas resistencias por todas as partes No curso dos anos 90, despois dun primeiro perodo conducido polos Pinochet, os Thatcher, os Reagan e outros, xurdiron novas formas de resistencia en diversos recunchos do planeta. Grazas a diversos actores que entn se expresaron comezouse a colmar o baleiro deixado pola crise do movemento obreiro tradicional. En construcin no sculo XIX e consolidado despois, aos poucos, o movemento obreiro dominou o escenario das loitas de emancipacin no sculo XX na maior parte dos pases do planeta. As loitas da Resistencia durante a segunda guerra mundial e a Liberacin, as conquistas tras a vitoria contra o nazismo e o fascismo foron en gran medida conducidas por este movemento, apoiado en slidos bastins da clase obreira industrial. Maltreito pola ofensiva neoliberal dos anos 70 e 80, entrou en crises. Case todas as direccins das grandes organizacins sindicais burocratizronse e se adaptaron ao sistema capitalista a tal grao que actan esencialmente como freo das loitas e a radicalizacin. Novos sindicatos emanados de escisins das grandes organizacins tradicionais desempean un papel de aguillns pero cstalles gaar forza por que estas lles opoen poderosos obstculos. Dentro dos grandes sindicatos, algns sectores mis esquerda que a burocracia central cumpren tamn unha funcin saudable. Devandito isto, anda que debilitados e anestesiados, os asalariados do sector pblico e do sector privado implcanse periodicamente en loitas de gran amplitude. o caso de Europa occidental, onde se producen grandes mobilizacins sociais nas que o movemento sindical participa activamente (Italia, Francia, Alemaa, Grecia, Portugal, Espaa...). As, no outono de 1995, en Francia, os asalariados puxronse en movemento e desfixronse do primeiro ministro, Alain Jupp, o que no envin fixo que Lionel Jospin retirase a Francia das negociacins, at ese momento secretas, sobre o Acordo Multilateral de Investimentos (AMI), facendo capotar un importante proxecto da ofensiva neoliberal. tamn o caso de varios pases de Latinoamrica, de Asia, de frica e de Amrica do Norte.

Viuse as asomar nos anos 90 uns actores que at entn se mantian na sombra. Sera no escenario planetario onde se imporan os movementos campesios: creacin do Movemento dos Sen Terra en 1984 en Brasil, formacin da organizacin internacional Va Campesia en 1982, emerxencia da figura emblemtica de Jos Bov a partir de Seattle, consolidacin do movemento sindical dos coraleros, cultivadores de coca, dirixido por Evo Morais en Bolivia, e moitas loitas de movementos campesios en India, Corea do Sur e outros lugares do planeta. Quen imaxinara nos anos 60, nos pases industrializados, que os campesios an desempear o papel de acicate do novo combate altermundialista? Este movemento converteuse nun actor extremadamente importante na resistencia ofensiva neoliberal e mercantilizacin do mundo, patente da vida. En particular, formulou reivindicacins sobre os bens comns: a auga, a terra, as sementes... Estas reivindicacins ou estes valores non son unha novidade, pero si o a maneira de presentalas, porque tradicionalmente as conquistas da Liberacin, a consolidacin dos servizos pblicos non presentaban a cuestin dos bens comns como un obxectivo reivindicado. Anda que despois da segunda guerra mundial mellorouse o acceso a certos bens comns, tras a ofensiva neoliberal este acceso deteriorouse e comprendeuse entn a necesidade do seu defensa, ou da sa reconquista. As mesmo, hai que ter en conta os movementos indxenas porque tamn se viu aos pobos orixinarios partir ofensiva. En Bolivia, por exemplo, desde os anos 40 at os 60, a vangarda do pobo boliviano foron os indios mineiros e os seus sindicatos. Pechando unha gran parte das minas nos anos 80, foron principalmente estes indios convertidos en cultivadores de coca e os seus sindicatos os que constituron un movemento vez campesio e indxena. Viuse aos mineiros, xubilados ou perdendo o seu emprego, facer fronte comn cos campesios indxenas: unha nova alianza quedou establecida. Poderase falar tamn do movemento feminino lanzado coa Marcha Mundial de Mulleres no ano 2000; de diversos movementos de mozos que adquiriron gran amplitude a principios dos anos 2000 (Per, [10]| Mxico, [11]| Estados Unidos, [12]| Italia, [13] Espaa, [14]| Francia, [15]| Grecia, [16] Chile, [17] etc.) Entre as novas forzas estn tamn os novos proletarios ou novos excludos. Os disturbios das banlieues de Francia en novembro de 2005 (que tivo unha lixeira extensin en Blxica e en Alemaa) e, en menor escala, a finais de novembro de 2007 foron unha revolta de novos proletarios. Non se trata daqueles que son explotados nunha fbrica nun marco industrial, anda que unha parte deles si o son. Os mozos das periferias que se sublevaron no outono do 2005 son proletarios no pleno sentido do termo: non son propietarios da sa ferramenta de traballo, deben tratar de alugar os seus brazos e o seu cerebro para vivir e manter a sa familia. Viven en condicins precarias e a mido son

vtimas do racismo.

Un desafo: a unin cos rebeldes Os mozos das banlieues son unha especie de novo proletariado que busca e atopa vas para expresarse cuns modos de accin adecuados. Pdese lamentar a forma que toma esta revolta (centenares ou miles de coches particulares incendiados), pero constite un desafo fundamental para os movementos cidadns organizados, para os movementos sindicais, poder facer unha alianza con este tipo de rebelin. Non fcil, pero no escenario fragmentado no que vivimos, se esta alianza non leva a cabo, non se ve como, nos pases do Norte, os actores que se opoen ofensiva neoliberal poderan realmente vencer. Nos pases de Europa occidental ou de Amrica do Norte, quen teen a sorte de ter un emprego ou unha xubilacin asegurada e a enerxa para baterse porque estn anda en plena forma (as persoas que chegaban idade de xubilarse fai 40 ou 50 anos, non tian as mesmas posibilidades) teen que impulsar unha nova alianza social. Se os asalariados de entre 20 e 60 anos e os xubilados dos sectores organizados non atopan os medios de facer xuntos a alianza cos sen voz, cos novos proletarios, para constitur un poderoso movemento contestatario, dun cuestionamiento fundamental da sociedade, ser difcil, nos pases mis industrializados, realizar un cambio radical. En efecto, un cambio sempre depende amplamente da nova xeracin, a que est nas escolas, nas universidades, a que est sen traballo ou xa traballando. A mocidade expresouse victoriosamente en Francia no marco do movemento contra o CPE (contrato de primeiro emprego) na primavera do 2006, e exprsase tamn nas banlieues.

Mltiples convulsins revolucionarias conmoveron ao mundo desde o sculo XVIII Nos sculos XVIII e XIX, producronse grandes conmocins revolucionarias en diverso puntos do planeta. As revolucins de finais do sculo XVIII en Francia, en Amrica do Norte e en Hait que tiveron unha repercusin internacional considerable e duradeira, especialmente en Latinoamrica, onde estalaron a principios do sculo XIX as guerras de independencia. En 1848, a explosin revolucionaria estendeuse por varios pases de Europa. Tres anos mis tarde, foi a quenda de China. En 1851 comezou a rebelin dos Taiping contra a dinasta Qing. Desde os primeiros das procederon redistribucin das terras, emancipando s mulleres e predicando unha forma de comunidades nas que certos comentaristas quixeron ver ulteriormente unha forma de socialismo autctono, sinala o historiador Christopher Bayly. [18] Uns anos mis tarde, en 1857, estalou na India a rebelin contra a ocupacin britnica. Iniciada polo amotinamiento dos cipayos, soldados autctonos integrados no exrcito de Bengala e da Compaa das Indias Orientais, a

rebelin durou dous anos e tomou formas radicais. Mentres que os gobernos europeos panse de acordo para reprimir a onda revolucionaria en Europa, mentres que Londres esmagaba a rebelin na India e xunto con Washington ofrecan ao poder chins a sa axuda para sufocar a revolucin dos Taiping, ao lado dos pobos non exista anda ningunha organizacin internacional capaz de relacionar estas loitas entre elas a fin de reforzalas. Un pouco antes da primavera de 1848, no curso da cal se desenvolveu unha verdadeira dinmica revolucionaria europea, Karl Marx lanzara un espectro percorre Europa, referase ao comunismo. Con Friedrich Engels e diversas forzas polticas lanzouse creacin da Asociacin Internacional de Traballadores. Desde mediados do sculo XIX e mediados do sculo XX creronse catro Internacionais. [19] No sculo XX, as revolucins conmocionaron Rusia en 1905 e 1917; Mxico en 19101917; Alemaa entre 1918 e 1923; Italia en 1918-1919; Espaa en 1934 e 1936; China en 1949; Cuba en 1959; Alxeria en 1954-1962; Nicaragua en 1979, etc. A ofensiva neoliberal e a restauracin capitalista no ex bloque sovitico e en China reduciron en gran medida a perspectiva revolucionaria. Pero os focos de resistencia ao neoliberalismo e ao capitalismo non se extinguiron. Nos anos 90 emerxeu un movemento de resistencia que logrou internacionalizarse.

O proceso do Foro Social Mundial A nova alianza emerxente manifstase en parte no proceso do Foro Social Mundial, que ten unhas caractersticas novas con respecto s organizacins internacionais de esquerda dos perodos histricos precedentes. netamente menos radical que as catro internacionais constitudas nos dous ltimos sculos. O traumatismo causado polo proceso de dexeneracin burocrtica das experiencias socialistas do sculo XX, do gulag restauracin capitalista no bloque do socialismo real ten moito que ver con iso. Tamn hai que ter en conta a forza da ofensiva neoliberal. O Foro Social Mundial constite un xaln na constitucin dun vasto movemento de resistencia internacional, que est en plena evolucin. Este movemento heterclito e carece de epicentro. Non todos os compoentes da resistencia multiforme recocense necesariamente no Foro Social Mundial.

O Foro Social Mundial non ten nada de milagroso Dito isto, non hai que analizar o Foro Social Mundial unicamente nos seus aspectos innovadores e positivos, porque ten limitacins que son cada vez mis evidentes. En primeiro lugar, como se dixo antes, non representa a todo o conxunto de movementos de resistencia global. Dous exemplos: os zapatistas de Mxico non participan no Foro; as

loitas de resistencia en China non teen relacins co Foro. Ademais, a nocin de estratexia alternativa non est mis que nos seus comezos e o vello debate entre reformistas e revolucionarios non se pechou. Hai que romper co sistema ou s melloralo e facer que aplique uns mecanismos de regulacin cun capitalismo humanizado? Este debate est sempre presente e con seguridade renovarase con enerxa. Pdese dividir o movemento que actualmente a expresin dunha alianza de diferentes movementos, mis ou menos radicais, sobre a base dunha carta de principios. [20] En xeral, estes movementos estn de acordo nunha serie de reivindicacins bsicas que van desde a taxa Tobin at a anulacin da dbeda do Terceiro Mundo, pasando pola loita contra os parasos fiscais, o rexeitamento do patriarcado, a vontade de paz e de desarmamento, o dereito diversidade sexual... Pero se estn de acordo en combater xuntos sobre estas reivindicacins, como alcanzar estes obxectivos, sen falar doutras metas mis fundamentais e radicais? Leste outro mundo posible que proclamamos e que quereriamos ver realizado sen tardar para que as novas xeracins poidan realmente vivilo (non s soar co mesmo ou proclamar o desexo) que ? Hai que realizar debates estratxicos para ese efecto. Non podemos obvialo. Unha evolucin negativa est en camio de hipotecar o futuro do FSM. O xito que tiveron os diversos encontros mundiais, que reuniron en cada ocasin decenas de miles de participantes e de delegados (nalgns casos, mis de 100.000 participantes, como en Mumbai no 2004 e en Porto Alegre no 2006), transformou unha parte dos protagonistas en organizadores de eventos e en colectores de fondos. A sa visin da alternativa limtase en gran medida humanizacin da mundializacin neoliberal. Os movementos sociais e as mesmas campaas internacionais, caladas polos debates entre radicais e moderados, non chegan a ter un peso suficiente en canto ao futuro do FSM. A montaa corre o perigo de parir un rato e o FSM o de empantanarse na organizacin dunha sucesin de reunins.

De onde pode provir o cambio? Entre as forzas que actan a favor dun cambio, os movementos de resistencia manifstanse en todos os sectores xeogrficos do planeta, mesmo nun pas que est, polo momento, por completo marxe do proceso dos foros sociais: China. Este pas est en vas de ser escenario de loitas extremadamente importantes, que non deixan de lembrar o perodo de finais do sculo XIX e comezos do XX. Fronte a un capitalismo salvaxe emerxen al unhas formas de resistencia obreira e cidad que evocan as que coeceron Europa e Amrica hai un sculo. probable que unha diferenza fundamental faga mis difcil o nacemento dun proxecto revolucionario en China: tanto o socialismo como o comunismo padecen un tremendo descrdito, porque foi no seu nome que as autoridades gobernaron o pas at agora. O descrdito que pesa sobre o socialismo

terrible, a perda de referencias evidente e a aversin cara poltica pode ser duradeira. De feito, o tan desexado cambio pode provir de calquera lugar do mundo.

Venezuela, Bolivia e Ecuador: actores do cambio Pero se de fala dun cambio revolucionario, neste momento o Sur parece ser un marco mis propicio que o Norte. O que hoxe parece ser mis innovador e podera achegarnos a grandes cambios son as experiencias venezolana, boliviana e, mis recentemente, ecuatoriana. Desde logo, hai que analizalas cun esprito crtico e non idealizarlas. As desviacins son posibles, o risco de non dirixirse cara a unha verdadeira redistribucin da riqueza axexa estas experiencias, que estn sometidas a unha forte resistencia dos capitalistas tanto do interior como do exterior, sen contar as presins dos gobernos dos pases mis industrializados e dos seus aliados na rexin (os rximes de lvaro Uribe en Colombia e de Alan Garca en Per). Este tres experiencias non se reducen ao papel de Hugo Chvez, de Evo Morais e de Rafael Correa, anda que as sas figuras sexan importantes. Representan at agora un papel positivo no proceso e son a expresin de poderosos movementos en curso nos seus respectivos pases. Pois Evo Morais non estara onde est sen as grandes mobilizacins de Cochabamba en abril de 2000 contra a privatizacin da auga, e o movemento anda mis amplo de xaneiro-febreiro e de outubro de 2003 contra a privatizacin do gas natural. Chvez non accedera presidencia en 1998 se non houbese a enorme revolta contra o FMI de 1989 e a puxante resistencia dos venezolanos. Rafael Correa non sera elixido os dez anos de loita precedentes, que provocaron a cada de catro presidentes de dereita. [21] O tres constiten un exemplo porque o movemento atopou neles unha expresin no bando gobernamental. O tres gobernos asumiron a iniciativa do punto de vista dos bens comns: o boliviano recuperou o control do gas, do petrleo e da auga, o venezolano asegurou o control pblico da producin petroleira e puxo a renda do petrleo ao servizo dun novo proxecto social no marco dunha redistribucin a escala rexional. Venezuela asinou acordos cos pases non exportadores da rexin e vndelles o hidrocarburo a un prezo inferior ao do mercado internacional. Por outra banda, Cuba, que achegou 20.000 mdicos que traballan voluntariamente en Venezuela para proporcionar atencin sanitaria gratuta poboacin, desenvolveu con este pas e con Bolivia relaciones de cooperacin moi interesantes. Trtase dunha forma de trueque entre os devanditos pases, dotados de diferente capacidade, de historias diferentes e de modelos polticos diferentes. Ecuador est en pleno proceso de reforma constitucional, que pode conducir a un avance significativo da democracia no pas. sa vez, o presidente ecuatoriano afirmou en repetidas ocasins a vontade de cuestionar o pago das dbedas ilextimas e constitur unha comisin de auditora integral da dbeda pblica externa e interna.

A experiencia que viven este tres pases andinos non carece, realmente, de interese. A referencia ao combate de Simn Bolvar [22] marca a vontade de relacionar a experiencia actual coas accins revolucionarias do pasado arraigndoas na realidade latinoamericana. Percbese tamn unha decidido vontade de reivindicar as loitas de emancipacin libradas polos pobos nativos, especialmente a rebelin encabezada por Tpac Amaru, [23] as como tivo sa fronte a Tpac Catari. [24] En fin, o achegue dos africanos riqueza cultural de pases como Venezuela, Bolivia [25] e Ecuador recoecido cada vez mis. De onde poden provir as forzas capaces de investir o curso do ltimos trinta anos? Unhas experiencias exemplares, tales como as de Venezuela, de Bolivia e de Ecuador, confluirn outras de Amrica do Norte, de Europa, de frica e de Asia. Esta conxuncin das forzas do vello mundo coas do novo podera producir un verdadeiro xiro do curso da historia. Dito isto, nada est garantido. Por iso a importancia de que cada un de ns participe nas accins cidads.

Cara ao socialismo do sculo XXI Non necesario crer no desmoronamiento do capitalismo ou na vitoria dun proxecto revolucionario para actuar cada da e resistir s denegacins de xustiza. Na historia non hai nada ineluctable. O capitalismo non se derrubar en por si. Mesmo se unha nova gran experiencia revolucionaria non sexa para ma, razoable imaxinar que volvemos partir cara a experiencias de tipo socialista que conjuguen liberdade e igualdade. Esta idea non goza en absoluto de unanimidade no movemento altermundialista do Foro Social Mundial, pero somos moitos os que pensamos que hai que reinventar o socialismo no sculo XXI. Mis al das experiencias traumticas do sculo XX, mis al da figura repelente do estalinismo, do que pasou en China ou en Cambodia con Pol-Pot, hai que renovar o proxecto socialista de emancipacin do sculo XIX e os valores revolucionarios do sculo XVIII e anda mis lonxe, pois as loitas de emancipacin dos oprimidos balizan a historia da humanidade, de Espartaco s loitas actuais, pasando por Tpac Amaru e os rebeldes afrodescendientes de Brasil encabezados por Zumbi. Hase de ter en conta os novos achegues de mltiples actores e as novas reivindicacins e inserir todo iso na realidade do sculo XXI. O socialismo do sculo XXI a unin libre dos produtores, a igualdade home/muller, un proxecto internacional, unha federacin de pases e de rexins no marco de grandes entidades continentais e do respecto dos textos fundamentais, dos pactos internacionais, tales como a Declaracin Universal dos Dereitos Humanos de 1948, o Pacto Internacional Relativo aos Dereitos Sociais, Econmicos e Culturais de 1966, dunha serie de instrumentos para a definicin dos dereitos no marco internacional e universal escritos e conquistados polas precedentes revolucins. A concrecin destes dereitos fundamentais non se poder realizar mis que coa aplicacin creativa dun novo

modelo de socialismo no sculo XIX. Este sculo ten anda mis de nove dcadas por diante.

Notas: [1] A direccin da empresa pblica Petrleo de Venezuela SA (PDVSA), creada por mor da nacionalizacin do petrleo venezolano nos anos 70, favorecera progresivamente os intereses privados e a Washington (na medida en que unha gran parte dos beneficios eran declarados en Estados Unidos polas filiais de PDVSA presentes neste pas) at o momento en que o goberno de Hugo Chvez retomou o control en 2001-2002. [2] Iso non impide que Washington e varios gobernos europeos traten de desestabilizar os gobernos de Bolivia, Venezuela e Ecuador, en particular, apoiando aos sectores capitalistas que nestes pases tentan provocar a secesin dos territorios ricos: a burguesa branca de Santa Cruz en Bolivia, de Guayaquil en Ecuador, de Zulia en Venezuela. Hai que seguir de preto esta estratexia da tensin porque pode gaar amplitude. A maiora dos media tenden a presentar a vontade de secesin destes territorios mis ricos como o exercicio dun dereito democrtico dos pobos, mentres que esta accin manipulada por sectores minoritarios que se opoen s reformas sociais, porque ameazan os seus privilexios e o seu control do poder e do dieiro. [3] Para unha presentacin crtica dos ODM, ver Damien Millet e Eric Toussaint, 60 Questions/60 Rponses sur a dette, lle FMI et a Banque Mondiale, CADTM-Syllepse, LiejaPars, 2008. [4] Ver o captulo 6, Ecuador: os desafos da nova constitunte e da dbeda, discurso do presidente Rafael Correa nas Nacins Unidas, que sinala claramente o inadecuadas que son as OMD. [5] As mobilizacins contra o G7 en Pars e pola anulacin da dbeda efecturonse no marco da campaa a suffat commeci, que se atopa na base do nacemento do CADTM. [6] En realidade, Evo Morais tivo un predecesor, Benito Jurez, presidente mexicano nos anos 1860, que repudiou a dbeda pblica externa, o que lle valeu a intervencin dos exrcitos europeos que impuxeron no poder ao emperador Maximiliano de Austria. [7] Apoiado polo Banco Mundial e o FMI, Salinas de Gortari obtivera do Congreso mexicano a reforma da Constitucin mexicana para privatizar os bens comunais (ejidos). [8] Tamn inspirou ao Comit para a Anulacin da Dbeda do Terceiro Mundo (CADTM) o nome da sa revista, Lles Autres Voix da Plante. [9]| Ver o dossier do CADTM dedicado contracumbre en CADTM-GRESEA, Banque Mondiale, FMI, Organisation mondiale du Comerse: a suffit! Xornal trimestral do CADTM,

3er trimestre 1995, pp 42-74. [10] As loitas estudants en Per provocaron a cada do ditador Alberto Fujimori en novembro de 2000. [11] Folga na universidade UNAM de Mxico desde abril de 1999, que tivo unha duracin de 10 meses. [12] Loitas estudants nos campus sobre temas sociais e forte participacin nas mobilizacins antiglobalizacin e contra a guerra. [13] Participacin masiva de mozas nas mobilizacins antiglobalizacin e contra a guerra do 2000 ao 2004. [14] Idem. [15] Loitas estudants contra o contrato de primeiro emprego e diversas reformas universitarias. Loita dos mozos das banlieues. [16] Loitas estudants nos anos 2006-2007 contra a privatizacin da universidade. [17]| Loitas dos estudantes dos liceos, alcumados pingns, contra o proxecto de reforma do goberno socialista de Bachelet no 2006. [18] C.A. Bayly, A naissance du monde moderne (1780-1914), Lles Editions de lAtelier/Editions Ouvrires, Pars, 2007, p. 245. Segundo Bayly, a rebelin dos Taiping e a represin causaron 20 millns de mortos. China tia en 1850 uns 450 millns de habitantes. [19] A Asociacin Internacional de Traballadores (AIT), coecida como Primeira Internacional, foi fundada en 1864 por iniciativa, principalmente, de Karl Marx e Friedrich Engels. Colectivistas chamados antiautoritarios (a corrente internacional de Mikhail Bakunin), colectivistas (marxistas), mutualistas (partidarios de Pierre-Joseph Proudhon) atopbanse nela. Militantes polticos, sindicalistas e cooperativistas colaboraban xuntos. A I Internacional fracturouse despois da derrota da Comuna de Pars en 1871. Nos seus estatutos de 1864 (redactados por Marx), a AIT afirmaba que a emancipacin dos traballadores ha de ser obra dos propios traballadores. A II Internacional foi fundada por iniciativa de F. Engels, principalmente, en 1889. Influenciada ao principio polas ideas marxistas, evolucionou progresivamente cara a posicins moderadas. Alcanzouse un punto de non retorno cando os partidos polticos da II Internacional adoptaron posicins antagnicas en agosto de 1914 con ocasin do estalido da primeira guerra mundial. Anda existe co nome de Internacional Socialista, e intgrana os principais partidos socialdemcratas, que van desde o SPD alemn ao PSOE espaol, pasando polo partido do presidente tunisiano Ben Al (ver a pxina oficial da Internacional Socialista, http://www.sociaslistinternational.org/maps/french/fafrica.htm ), o Partido Laborista de

Israel, a Unin Cvica Radical de Arxentina, o FSLN de Nicaragua, o PS francs, etc. A III internacional, fundada por Lenin en 1919 converteuse gradualmente nun instrumento da poltica exterior do rxime estalinista e foi disolta por J. Stalin en 1943. (ver http://fr.wikipedia.org/wiki/komintern ) A IV Internacional foi fundada en 1938 en Francia por Leon Trotsky ante a dexeneracin burocrtica ditatorial da URSS e a incapacidade da III Internacional de loitar eficazmente contra o fascismo e o franquismo. Diversas organizacins e correntes internacionais, activas na resistencia globalizacin, reivindcanse da IV Internacional (http://fr.wikipedia.org/wiki/quatric3% %A8me_Internationale ; ver igualmente http://fr.wikipedia.org/ e www.inprecor.org/ ). [20] Ver www.forumsocialmundial.org.br/main.php?cd_language=3&ide_menu=4 [21] Abdal Bucaram en febreiro de 1997, Jamil Mahuad en xaneiro de 2000, Gustavo Noboa en xaneiro de 2003 e Lucio Gutirrez en abril de 2005. [22] Simn Bolvar (1783-1830) foi un dos primeiros que tentaron unificar os pases de Latinoamrica para constitur unha soa nacin, unida e independente. Despois dunha longa loita logrou liberar Venezuela, Colombia, Ecuador, Per e Bolivia da dominacin espaola. Considerado un heroe autntico, o seu nome atpase vinculado a moitos sitios de toda Latinoamrica. [23] No sculo xvi, o inca Tpac Amaru e os seus partidarios combateron sen desmaio aos conquistadores. Capturado polo exrcito espaol, foi condenado morte e descortizado na praza maior de Cuzco, o 24 de setembro de 1572. [24] O aymar Tpac Katari (1750-1781) puxo en p un exrcito de 40.000 combatentes que marcho sobre A Paz en 1781. s autoridades coloniais levoulles dous anos esmagar a sublevacin, que gozaba dun amplo apoio da poboacin indxena. Os ocupantes espaois executrono por descuartizamiento. Antes de morrer dira: A min s me mataredes, pero ma volverei e serei millns. A sa figura inspirou as loitas sociais bolivianas dos ltimos anos. [25] Respecto diso, ver o proxecto de Constitucin aprobado pola asemblea constitunte en decembro de 2007.