Professional Documents
Culture Documents
Detyre Kursi Biologji Humane
Detyre Kursi Biologji Humane
DETYRE KURSI
Tema: SIDA
SINDROMI I IMUNODEFIECES SE FITAR
Punoi
Pranoi
Perkufizimi
Virusi HIV (Human Immunodeficiency Virus), Virusi i immunodefiences humane eshte pergjegjes per semundjen SIDAs (AIDS, Acquired Immunodeficiency Syndrome) Sindromi i Immunodefiences se fituar (dhe trashiguar), u zbulua nga Montagneur ne vitin1983.
Forma
AIDS eshte nje semundje e shkaktuar nga nje virus qe quhet HIV me forme sferike. Mbeshtjellja e jashteme ehte e perbere nga: 1) Nje MEMBRANE LIPIDIKE ne te cilen jane futur GLICOPROTEINAT (per kete eshte nje mbeshtjele me natyre lipo-proteinike). 2) Nga nje PJESE QENDRORE, e perbere nga nje fole PROTEINIKE qe mbylle nje o dy filamente te ARN (acid ribonukleik) dhe dy ose me shume molekula te enzimave TRANSKRIPTAZES INVERSE. Virusi i imunodefiences humane eshte nje virus shume i vogel me nje diameter rreth 10 te miliontat e milimetrit dhe eshte nje material gjenetik i ndertuar nga ARN e megjithate ky virus me permasa kaq te vogla eshte pergjegjes per semundjet me te tmerrshme te botes ne kohen qe po jetojme: AIDS, apo sindromi i imunodefiences se fituar. Rrezikshmeria e HIV qendron ne faktin se ky infekton dhe shkaterron disa qeliza qe bejne pjese ne sistemin imunitar, duke dobesuar forcat mbrojtese te organizmit. Ato qe sulmohen veanarisht jane qelizat te quajtura T4 (limfocitet T) qe perbejne armen kryesore te organizmit kunder sulmeve te te gjithe viruseve e te gjithe mikroorganizmave te tjere. Eleminimi i te cilave ben te mundur qe edhe infeksioni me i rendomte te jete vdekjeprures. Me gjithese mban te njejten strategji veprimi, HIV mund te ndryshoje sadopak pamjen e tij ne do gjeneracion (zhvillim), kjo e ben shume te veshtire mundesine e krijimit te nje vaksine te pershtateshme qe te mesoje sistemit imunitar human ta identifikoje dhe ta shkaterroje virusin sapo te filloje infeksioni. Ky lloj mutacioni ben te mundur qe sa here eksperimentohet nje medicament i ri, ne pak kohe shfaqen ceppa (vargje) te rienj viral, rezistente ndaj medikamentit te ri te perdorur. Megjithate terapi te kombinuara qe shkaterrojne komponente te ndryshem viral ne te njejten kohe, po japin rezultate premtuese. Por menyra me e mire e mbrojtjes nga HIV vazhdon te jete parandalimi, qe d.m.th. evitohen rraportet seksuale te rastesishme dhe te pa mbrojtura, pa prezervativ, te evitohet kontakti me gjakun e te panjohurve, apo te personave qe perbejne rrezik te madh per infektim
infektuara, dhe nga limfocitet T-ndihmese CD4+ (linfociti T-Hellper CD4+), ne gjendje te prollojne substance (citochine) me aftesi antivirale, ose qe kane aftesi te stimulojne qeliza te tjera per te prodhuar antikorpe te pershtateshme per shkatrrimin e virusit qe ka infektuar organizmin (p.sh. si jane limfocitet B). HIV indukton nje pergjigje imunitare te basuar kryesisht ne akttivitetin e limfociteve CD4+; kjo mund te adresohet ne dy momente te ndryshme, kjo sipas nenklases se qelizave T-Hellper qe stimulohet me teper: Pergjigjia T-Hellper 1 (T-H1): ojne kryesisht ne immunitet cellulo-mediant (ne nivel te drejtperdrejte qelizore). Aktivizohen disa limfocite citotoksike(limfocitet CD8) ne gjendje te bllokojne ne menyre mjaft efikase qelizat e infektuara nga virusi, ne kete rast infeksioni kundershtohet me mire dhe avancon me ngadale drejt fazes se semundjes. Pergjigjia T-Hellper 2 (T-H2): ojne kryesisht ne immunitet umoral (umorale, likide te pranishme ne organizem), ne te cilen reduktohet prodhimi i limfociteve CD8 ndersa shtohet prodhimi i antikorpeve, kjo lloje pergjigjeje nuk eshte ne gjendje te kunderpergjigjet ne menyre efikase kundrejt avancimit viral, gje per te cilen infeksioni ka nje progres me te shpejte. Dhe per kete mendohet se zhvidhimi semundjes provokohet nga nje kalim progresiv i pergjigjes T-H1 ne pergjgjen T-H2.
Variabilitteti Gjenetik
HIV eshte i afte dhe lehtesisht i pershtatshem edhe per variacione te stuktures gjenetike (mutacione) qe verifikohen veanarish ne vazhdim te gabimeve te kopjimit nga ana e ndryshimit te transkriptimit (transkriptaza inverse). Keto mutacione provokohen nga shfaqja e papritur e ceppave (vargjeve ) te ndryshem, qe ndihmojne virusin te mos njihet, kapet, keshtu qe nuk luftohet ne menyre te duhur dhe te pershtateshme, nga sistemi immunitar. Mutacionet jane te pergjegjeshme edhe per ritjen e papritur te rezistences ndaj mjekimeve te mundshme pergjate nje terapie antivirale.
Imunodefiienca
Gjate gjithe periulles se infektimit ka nje lufte te vazhdueshme dhe te pa ndaleshme mes virusit dhe sistemit immunitar. HIV me kalimin e kohes eshte ne gjenje te prodhoje nje dem progresiv sistemit immunitare, ku me ne fund nuk eshte ne gjendje te kryej me efektshmeri funksionin e tije si sistem immunitar. Keshtu eshte verifikuar nje gjendje imunodefience ne rrjellen e se ciles nje indvid mund te infektohet nga mikroorganizma qe zakonisht jane te pa demshem per ata qe kane nje funksion normal immunitare. Teoria qe deri tani eshte me e vlefshmja per te spjeguar se si HIV provokon difiit immunitare eshte hipoteza e hedhur nga Dr. David Ho. Qe e spjeguar ne terma te theshta Dr. Ho e krahason reduktimin e limfociteve T me renien e livelit te ujit ne vaske ne te cilen fluksi i shkarkimit eshte me i shpejte se sa fluksi i prurjes se ujit te paster nga rubineti, praktikisht Dr. Ho thote qe limficitet T infektohen dhe shkaterrohen nga HIVme shpejt se sa sistemi immuniutar eshte ne gjendje te prodhoje te rejat (limfocite T te reja). Por studime te me voneshme duket se deshmojene qe vetem ky mekanizem nuk mjafton per te shpjeguar gjendjen e rende te imunodefiitit qe verifikohet ne objektet te infektuara nga HIV ne faza me te avancuara te semundjes Kerkues te University of California kane perdorur nje teknike te re te biologjise molekulare per ta studiuar te gjalle dinamiken e prollimit dhe te shperndarjes te limfociteve T ne te paciente me HIV pozitiv, duke krahasuar rezultatet e arritura me ato te takuara ne vullnetare te
shendoshe. Teoria qe ka dale pohon se qe shkaku kryesore i zhvillimit te imunodefiences nuk eshte edhe aq shkaterrimi qelizave T egzistuese (edhe pse kjo sidoqofte ndolle), por me peper si shkak i pa aftesise, nga ana sistemit immunitare te prolloje qeliza te reja me ritmin e nevojshem Duke perdorur krahasimin e Dr. Ho, niveli i ujit ne vaske nuk ulet edhe aq per ritjen e shpejtesise se shkarkimit, por veanarisht sepse reduktohet sasia e ujit qe vjen ne rrubinet. D.m.th. pra do te jete ndonje faktor qe ndalon prodhimin e qelizave te reja ne sasi te nevojshme. Per kete autoret supozojne se kjo varet nga marrja (shkaktimi) e nje demtimi tamam ne organet e pergjegjeshme per prollimin e limfociteve T, e d.m.th. ne palcen e kockave.
Kur hyne ne organizmin njerezor HIV eshte ne gjendje te njohe dhe te infektoje te githa qelizat qe paraqesin ne siperfaqen e tyre nje receptor (nje proteine qe quhet CD4): - Limfocite T4 (T HELPER) - Makrofage (rruaza te bardha) Kerkuesit sot mendojne qe RETROVIRUSI i AIDS mund te formoje nje ANOMALI te AUTORINJOHJES ne limfocitet T HELLPER qe on ne gabueshmerine e detyres mbi identifikimin dhe aktivizimin e limfociteve te tjera. Virusi i AIDS eshte i rrezikshem sepse, duke alternuar disa gene te pergjegjeshme per sintezen e proteinave specifike ne siperfaqen e limfociteve T HELPER, duke maskuar gendjen e infeksionit ne qelizat citotoksike qe duhet te shkaterrojne te gjithe qelizat e infektuara nga viruset RETROVIRUSI HIV agjent i AIDS dhe sulmon preferencat e limfociteve T4 e T8. LIMFOCITET B vazhdojne funksionimin duke prodhuar ne menyre aktive antikorpe kunder agjenteve viral; per kete prania e antikorpeve sherben per te identifikuar portatoret e AIDS dhe personat ne resik. Eshte e mundshme qe te jene edhe mekanizma te tjere qe shkaterrojno limfocitet: - Limfocitet mund te vriten nga virusi HIV edhe nepermjet perforimit (shpimit) te membranes. - Neprmjet shkrirjes se ture ne agregate jo vitale. E gjith kjo on ne nje ulje drastike te limfociteve ne gjak (n 1.000/mm.3 gjak) aq sa qe numerimi i tyre paraqet nje vleresim qe ndikon ne diagnostikimin dhe evolimin e semundjes. Reduktimi i limfociteve ben inaktiv sistemin immunitar dhe e ben organizmin te prekshem perballe semundjeve. Shkaterrimi sistemit immunitar e ekspozon objektin (organimin) ndaj infeksioneve dhe formave kanceroze. Shenjat mund te fillojne nga nje ftohje, por dale-ngadale qe semundja avancon, objekti behet perhere e me shume, i ndjeshem nga te gjitha semundjet. Kur sistemi immunitare eshte i shkaterruar, shfaqen shenjat e AIDS AIDS eshte nje semundje e shkaktuar nga shkaterrimi i Sistemit Immunitar i induktuar nga Retrovirusi i HIV. Shkaterrimi i Sistemit Immunitar ekspozon organismin ndaj infeksioneve te reda dhe disa forma te kancerit. Qe nga viti 1981 jane shfaqur disa semundje te rralla si: - Sarkoma Kaposit (tumor i pareteve te eneve te gjakut dhe limfatike) jetegjatesia mesatare e nje te semuri eshte afersisht 2 vjet. - POLMONITI PNEUMOCISTIK (shkaktuar nga protozoo Pneumocistis Carinii) gjurme te nje semundjeje me patologji ne nje stad tashme te avancuar. If eksionet mund te trajtoen me sukses dhe i semuri mund te duke perseri ne shendet te mire, por sistemi immunitare vazhdon te jete i dobesuar dhe mund te verifikohen raste me te renda. Infeksionet dhe neoplazite e vezhguara ne objeket e goditur nga AIDS ishin gjendje; ne fakte, tashme te njohura: - paciente te lindur me ndryshime te Sistemit Immunitar. - ne te tjere ku immuniteti eshte ulur nga nje tarapi antitumorale opa nga medikamente immunodepresore te injektuara per transplantimin e organeve. Nga kjo eshte e qarte se se semundja vret duke shkaterruar sistemin immunitare te viktimave te tij. I semuri mund te prodhoje LINFOMA (tumore te gjendrrave limfatike). AIDS eshte nje sindrom, qe manifestohet me nje kompleks shenjash, qe zhvillohen ne vazhdim te reduktimit apo humbjese se Sistemit Immunitar dhe eshte i fituar, meqenese defiiti i Sistemit immunitar eshte shkaktuar contaminimi viral, por nuk eshte i trashiguar.
HIV ESHTE E VESHTIRE TE SHKATERROHET per dy motive: 1) HIV ndryshon vazhdimisht strukturen gjenetike, duke e bere te pa nevojshme sintezen e antikorpeve specifike qe, te sapo prodhuar rezultojne te kaluara(te superuara). Ne do ralle qe pergjigjet, pasaktesite e funksionimit te transkriptazes inverse gjenerojne mutacione qe kontribuojne ne: - Duke e bere te pa pranueshme ne sistemin immunitar te pritjes (ospitant) - Komplikuar perfundimisht sintezen e nje vaksine. 2) Mbyte (vret) limfocitet e specializuara per mbrojtjen kunder infeksioneve virale.
Objektet mund tejene portator per rreth 10 edhe asnje nuk ka qene ne gjendje per te bere seronegativ nje objekt seropozitiv. 3) ARC (kompleksi i nderlidhur me AIDS) Nga 6 muaj e deri ne 7 vjet pas infektimit fillojne te shfaqen MANIFESTIMET E PARA KLINIKE, d.m.tm. shenjat e para, si: - Dhjamosja(+ zmadhimi) i nyjave, GJENDRRAVE LIMFATIKE. - Kur numri i LIMFOCITEVE T4 ulet ne 400/mm3, Sistemi Immunitar eshte i compromentuar dhe ka fazen e quajtur ARC (kompleksi i nderlidhur me AIDS) (ose forma me e vogel e infeksionit nga HIV). Manifestohet ne mbi 1/3 e personave te infektuar deri ne 7 vjet pas infeksionit primar (fillestar). Shenjat kryesore jane: - Humbje me te madhe se 10% te peshes trupore. - Temperature te verejtur me shume naten. - Shtim ne volum te GJENDRRAVE LIMFATIKE (per nje periudhe se 3 muaj). - Forma te renda te HERPES (infeksione viral qe manifestohet me forma te fshikzave te dhimbshme ne lekure). - Forma te CANDIDA ALBICANS (infeksion nga kerpudhat, qe manifestohet ne formen e mykut te gojes). Keto simptoma nuk jane specifike te AIDS, edhe shume semundje beninje mund te paraqesin te njejtat shenja (manifestime) Vetem simptomat me karakter te vazhdueshem duhet te na bejne te mendojme per nje forme minore (vogel) te AIDS. Jo te gjithe Rastet e ARCse do te evolojne dejte nje forme te rende te semundjes. 4) AIDS i shpallur (conclamato) (me pak se 14% e personave viktima te AIDS jetojne (mbijetojne) me shume se 3 vjet) Pas nje periulle prej 6 muajsh (variabile) nga infektimi, virusi behet abktiv, duke shprethyer keshtu ne formen e tij virulente (1/3 e seropozitiveve zhillojne ne 7 vjet AIDS). Pacienti hyne ne fazen e AIDS te shpallur, numeri i LIMFOCITEVE bie nen 100/mm3. dhe shfaqen keshtu INFEKSIONET OPORTUNISTE (te rendomta) ne forma me te renda: - Pneumonite nga protozmet PNEUMOCISTIS CARINII - Meningiti CRIPTOCOCXIC shkaktuar nga nje forme kerpulle - TOXOPLASMOSA e shkaktuar nga nje protozom qe infekton sistemin nervor qendror.
Ne nje rast te tille testi rezulton positiv, dhe objekti quhet SEROPOZITIV, ne rast te kundert objekti do te jete SERONEGATIV. Kure Antikorpet (Ac) takojne Antigenet (A4), lidhen duke formuar nje kompleks Ac-A4 te lidhur nga nje enzime qe ngjyrose qendren, duke lejuar keshtu individualizimin e pranise se antikorpeve. Antikorpet bejne pjese ne 5 klasa te ndryshme dhe nderhyjne kunder virusit ne fasa te me voneshme: quhen immunoglobulina M, G, A, D, E. Testi ELSIA bazohet mbi kerkimin e dy substancave te para; immunoglobulina M (IgM) dhe immunoglobulina G (IgG). Nderkohe kure immunoglobulina G gjendet lehte, per immunoglobulinen M eshte me e veshtire. Testi ELISA aktualisht i disponueshem percakton pranine e IgG, qe paraqesin veshtiresi te zhvillohen vetem 2-3 muaj pas kontaminimit. Ne rast infektimi te sigurte konfirmohet seropoziviteti nepermjet metodes te quajtur WESTERNBLOT, qe eshte me e sigurte, por qe nuk perdoret si tes i pare per probleme kostosh (eshte shume i kushteshem). Pastaj behen edhe analiza te tjera per te vleresuar se sa virusi ka demtuar sistemin immunitar, ne te cilen kryesore eshte numerimi i Limfociteve CD4. Rendesia e Testit - TESTI duhe te perseritet disa here dhe duhet te konfirmohet edhe nga teknika te tjera. Sepse jane verifikuar POZITIV FALLSO keshtu qe nje rezultat i vetem pozitiv nuk mund te konsiderohet nje diagnoze definitive (perfundimtare). - Nga ana tjeter jane verifikuar NEGATIV FALLSO pasi qe testi mund te jete bere pas infektimit nga ana e virusit, por perpara se te filloje prollimi i antikorpeve dhe ky prodhim mund te kerkoje nga 3 jave deri ne 6 muaj, por edhe me teper. - Ne se TESTI rezulton POSITIV d.m.th. qe personi eshte seropozitiv, d.m.th. qe eshte kontaminuar dhe infektuar nga virusi (HIV), dhe paraqet ne gjak antikorpet kunder virusit te HIV, por qe nuk d.m.th. se eshte i semure me AIDS. Seropozitivi me gjithese nuk manifeston asnje simptome, mund te transmetoje virusin e HIV nepermjet rrugeve te transmetimit: 1) Per rruge SEKSUALE nepermjet sekrecioneve seksuale 2) Nepermjet GJAKUT (trasfuzionit, Nderrimit te ageve dhe aksesoreve te tjere te contaminuar) 3) Nga Nena e kontaminuar, ne fetus ose te porsalindurit. Mjetet e transmetimit Likidet (gjaku, sperma dhe sekrecionet vaginale) e personave te infektuarjane mjete transmetimi (ose mjet infeksioni) tesemundjes. Ndersa peshtyma dhe lotet nuk duket se jane rruge te perhapjes se semundjes, pasi qe kto mbajne nje sasi me te vogel te virusit se sa minimumi i sasise se nevojshme per te provokuar nje infeksion.
Metodat direkte
Kerkimi direkt i virusit eshte me kompleks dhe behet vetem nga disa lboratore. Virusi (HIV) pergjegjes per semundjsn e AIDS mund te zbulohet me: Duke mbjellur LIMFOCITET e contaminuara te nje personi te infrktuar. Ose duke kerkuar Enzimen (Transkriptaza inverse). Testi (analiza) mund te behet falas sipas pershkrimit te mjekut dhe me libresen shendetesore in te gjitha qendrat dhe institute AIDS (qendra universitare dhe spitalore). Ne pergjithesi rezultati i testit (analizes) mbahet anonim duke qene i kushtezuar nga sekreti profesional. Testi behet ne menyre bsolutisht te reservuar: me ligje, rezultati i analizes mund te i komunikohet vetem personit qe i eshte nenshtruar testit. Ligji, perve kesaj, ruan cilindo qe
rezulton seropositiv nga diskriminime te mundshme me karakter social, sendetesor, pune apo te cilitdo lloje diskriminimi. Kushdo qe resulton i prekur (i semure) si SEROPOSITIV nga ARC apo AIDS, perkundrazi duhet qe te gjithe te kujdesen per sjellje seksuale te pershtatshme, qe te mos sjellin rrezik, per te infektuar partnerin e mundshem.
Prejardhja e HIV
Jane identifikuar dy viruse te AIDS: HIV-1 dhe HIV-2 ndersa per prejardhjen e virusit te AIDS, debati shkencor eshte akoma i hapur. Origjina e HIV-2 Virusi HIV-2 ka nje fuqi me te vogel patogjene, dhe duket se ka nje shperndarje te kufizuar gjeografike ne Afriken Perendimore. Rrethana me e mundeshme do te ishte kalimi i vargjeve te ndryshuar (ceppi mutati) te virusit, fillimisht ne disa majmune afrikan (perbejne nje lloje serboratori qe toleron mire) tek njeriu. Kalimi i virusit nga majmuni tek njeriu mund te jete verifikuar neprmjet kafshimit. Fillimisht, perhapja e virusit do ti perkiste popullimeve te Afrikes Qendrore (virusi mund te jete perhapur ne menyre te veante ne Afrike per kushtet e keqija te sterilitetit gjate injektimit te medikamenteve, ilaeve), me vone kontaminimet do te jene shkaktuar nga transfuzionet dhe nga zhvendosjet e personave te infektuar nga Afrika ne Shtetet e Bashkuara ose Europe (nepermjet trafikut tregtar dhe turistik). Origjina misterioze e HIV-1 (zbuluar ne 83in) Nuk mund te mendohet rrjelle nga mutacionet e viruseve qe gjenden tek majmunet, sepse ka nje kod gjenetik shume te ndryshem nga ai i HIV-2. Vazhdon te jete hipoteza se virusi egziston prej shume kohesh ne disa popuj te ddollur ne Afrike dhe qe e tolerojne mire kete virus. Hipoteza mbi shfaqjen e virusit te HIV 1) Hipoteza me e besueshme duket ajo e ndryshimit te zakoneve tona te jetes qe i japin mundesi virusit te perhapet. 2) Eshte pak pranueshme te kete qene shtim i aktivitetit virulen te virusit (d.m.th. te fuqise patogjene te virusit), meqenese ky mutacion duhet te ishte verifikuar njekohesisht ne te dy viruset HIV-1 Dhe HIV-2. scarsamente accettata lipotesi che ci sia stato un aumento dellattivit virulenta del virus (cio del potere patogeno del virus), poich questa MUTAZIONE avrebbe dovuto verificarsi contemporaneamente su entrambi i virus (HIV-1) (HIV-2). 3) Mund te perjashtohet hipoteza, prodhuar nga njeriu meqenese, rastete para te infeksioneve nga HIV kane qene dalluar (gjetur) ne fillimin e viteve 70te kur teknologjia e kohes nuk mund te bente manipulime gjenetike.
dhe derivatet e tije virusi (hiv) mund te shkaterrohet, perkete duhet te zhduket rrisku i transmetimit ne HEMOFILAKTIKET. 2) Ne pergjitesi kategoria e personave me te prekur nga virusi i HIV eshte ajo e TOKSIKOINDIPENDENTVE (66% e rasteve te shenuara), d.m.th. e atyre qe injektojne droge per rruge endovenoze (venoze). Rrisku nuk vjen vetem nga higjena e ulte, por edhe nga deprasioni i aparatit mbrojtes qe rrjelle nga dobesimi i organizmit ne pergithesi (droga ul rezistencen e organizmit). Madje mendohet se ne pergjitesi mbi 40% e Toksikoindipendenteve te jene te infektuar nga virusi dhe ka vende te ndryshme qe perqindja toksiko-indipendenteve seropsitiv shkon ne 80%. Virusi i HIV nuk mund te transmetohet nepermjet mushknjave sepse, spse ne trupin e tyre nuk ekzistion asnje lloje cikli ( si p.sh. ndolle me malarien). Edhe ne se mund te transmetohej nga mushkonjat, kjo do te prekte te gjithe popullaten (femij, te rinje dhe te rritur) dhe jovetem persona te rinje dhe seksualisht aktiv. Perve ksaje po te transmetohej nepermjet mushkonjave, do te ndollej ne te gjithe pjestaret e familjes dhe jo vetem midis partnereve seksual, apo midis nenes mbartese femijes. Nuk mund te transmetohet nga Kafshet shtpiake apo per rruge Indirekte nga rrobat intime, mbulesat, arafet.
Si shkaterrohet HIV
Jashte organizmit virusi i HIV nuk eshte rezistent. Virusi mund te shkaterrohet lehtesisht nga: 1. Temperatura me te larta se 60 C; 2. Kandexhina, varekina; 3. Uji i Oksigjenuar (H2O2); 4. Detersivet; 5. Alkooli 70%; Eshte e rendesishme: Per te pastruar dhe dizinfektuar menjehere faredo lloje, njolle gjaku apo likidi kontaminues. Per te lare rrobat me uje te nxehte dhe detergjent. Eshte Rezistent: Nga te Ftohtit. Nga rrezet Gamma e X. Nga rrezet ultraviolette. Nga ambienti i thate.
Kategorite ne Rrezik
Te dhenat statistikore tregojne se kategorite me te prekura jane: TOKSIKOINDIPENDENTET (mbi 66% e rasteve te shenuara), dhe veanarisht toksikoindipendentet homoseksual (megjithese ne shqiperi ky fenomen eshte me i vogel por gjithnje ne rritje), kjo ka te ngjare sepse homoseksualet kane qene parakohesisht te sensibilizuar nga ndikime qe vinin nga Shtetet e Bashkuara; 2. HOMOSKESUALET (15 % te rasteve); 3. Te porsalindurit nga NENA PORTATORE; 4. Te gjite ata qe duhet ti nenshtrohen nje TRANSFUZIONI te gjakut apo derivateve te tije. 1.
Terapite
Virusi i HIV eshte nje parazit detyruar te lidhet me Limfocitet T4 dhe per tu riprodhuar perdore aparatin metabolik te qelizes pritese. Per te shkaterruar virusin duhet te sintetiziohen substanca ne gjendje per te bllokuar ne menyre te perzgjedhur sintezen e molekulave (proteinen) virale. ILAI me efikas, nder ataderi tani te eksperimentuar, Ai me gjeresisht i perdorur eshte AZT (AZIDOTIMIDINA). Enzima virale (transkriptaza inverse), fut kete molekule anomale(anomali, jo normale) te ngjashme me nje NUKLEOTID ne molekulen ADNse qe eshte duke u prodhuar (mbi stampimin e filamentit te ARNse me origjine virale). Futja e kesaje molekule anomale (AZT) bllokon zgjatjen e me tejshme te vargut te ADNse me origjine virale. Pacientet e trajtuar me AZT tregojne: Permiresim te Sistemit immunitar; Renie te infeksioneve te rendomta; Mbijetese te zgjatur. Megjithate ilai paraqet: Rritje toksitivitetit (helmueshmerise); Efekte anesore te shumta. Dhe per kete vazhdon kerkimi i ilaeve me MEKANIZEM TE NDRYSHEM VEPRIMI. Nga studimet e bera ne vitet e fundit pohuar te bejne zbulime premtuese si p.sh.: Bashke shoqerimi i me shume medikamenteve (ne gjendje te ngadalesojne efektin e semundjes). Perdorimin e Rrugeve TERAPEUTIKE me efikase. Mjeket nuk duhet te perdorin AZT (AZIDOTIMIDINEN) ne monoterapi, por duhet te perdorin:
2 ose 3 ILAE te shoqeruara (p.sh. anti-proteazet) (proteazat jane substanca qe shtojne transformimin e proteinave)
2 INHIBITOR (frenues) te virusit (p.sh. 1 frenues te Proteazes) ANTIPROTEAZET e TRANSKRIPTAZES INVERSE jane frenues qe bllokojne Enzimen e proteazes se nevojeshme per zhvillimin dhe shumezimin e virusit. Perve AZT ka edhe ilae te tjera si: Nukleozidet: Retrovir (AZT) Zidovudina, AZT-trifosfato qe ka provuar se ule transmetimin Materno-fetal te HIV kur u eshte dhene grave seropozitive Shtatezena (pas javes se 14) dhe femijeve te tyre te porsalindur. Combivir (AZT+3TC), Epivir (3TC), Hivid (ddC), Trizivir (AZT+3TC+ABC), Videx (ddI), Zerit (d4T), Ziagen (ABC). Nukleotidet; Adefovir (ADV), Viread (TDF). Inhibitoret jo nukleozidik te transkriptazes inverse; Sustiva (Efavirenz), Rescriptor (Delavirdina), Viramune (Nevapirina). Inhibitoret e proteazes; Agenerase (Amprenavir), Atazanavir, Crixivan (Indinavir), Fortovase (Saquinavir), Invirase (Saquinavir), Kaletra (Lopinavir + Ritonavir), Norvir (Ritonavir), Tipranavir, Viracept (Nelfinavir). Por asnje nuk ka qene ne gjendje te kthejne ne SERONEGATIV nje objekt SEROPOZITIV. Megjithate me terapite e reja, objekti evidenton: Nje ulje te aktivitetit te Formave virale (ka paciente ne te cilet infeksioni eshte stabilizuardhe ulur ne nivele shume te ulta) deri ne pakonsiderueshmeri ne gjak (ka patur paciente ne te cilet aktiviteti viral eshte bllokuar prej 18 muajsh, por nuk mund te parashikohet se per sa kohe mund te rrije ne forme inaktive); Rilindja e qelizave CD4 te pranishme ne Limfocitet T4 te Sistemit Immunitar. Eshte regjistruar qe ne 1% e POPULLSISE se EUROPES duket nje fare rezistece ndaj virusit te HIV. Egzistojne pra Faktor Natyral Mbrojtes. Ne objektet immun nga HIV eshte ri-pare nje ANOMALI GJENETIKE qe ndalon sintezen e CCR5, nje substance qe lejon virusin te hyje ne qelize (kta persona kane ngelur seronegativ, perve disave qe jane infektuar por kane patur nje dekurs te ngadalte te semundjes). Nje grup kerkuesish kane shpallur qe, egzistojne molekula te veanta te quajtura CHEMOCHINE (RANDES, MIK 1 , MIK 2 ) qe pengojne hyrjen e virusit ne qelize. Sot mund te flitet per TERAPINE e AIDS, por jo per kurimin, kerkohet te stabilizohet infeksioni deri ne nivele shume te ulta. Askush nuk ka arritur te ktheje nje seropozitiv ne seronegativ.
Vaksina
Eshte e veshtire te krijohet nje VAKSINE efikase (asnje nuk eshte ne gjendje te parandaloje AIDS) sepse egzistojne disa pengesa per ta realizuar: 1 VARIABILITETI i madh i GJENETIK i virusit, per kete nje vaksine direkte drejt nje ceppi te caktuar (p.sh. A) nuk mbron nga viruse me ceppa te tjere (p.sh. B, C...); 2 Tendenca e virusit per tu fshehur perballe veprimit te Sistemit Immunitar (d.m.th. qendrimi per nje kohe te gjate ne gjendje latente); 3 Qelizat T4 qe mbajne nje rrol te rendesishem ne mekanizmin qe garanton efikasitetin e Vaksines, perbejne organin qe vihet ne shenje nga sulmi i virusit HIV; 4 Ve kesaj prodhimi artificial ANTIKORPEVE sjelle nje veprim specifik kunder proteinave virale, nuk e neutralizojne aktivitetin viral; 5 Ketu duhet te shtohen edhe veshtiresite qe takohen ne FAZAT EKSPERIM-ENTALE, ne fakt, normalisht vaksina eksperimentohet me perpara tek kafshet (por nuk ka asnje lloje kafshe e
pershtatshme per tu eksperimentuar efikasiteti) dhe pastaj tek njeriu (por veshtiresia qendron, si gjithmone, ne referimin e vullnetareve per eksperimentimin njerezor) dhe per te qene te sigurte per parrezikshmerine e vaksines perpara se te perdoret te njerezit. Ashtu si per semundjet e tjera infektive, vetem VAKSINIMI i te gjithe popullesise do te mund te ndalte Epidemine. Prandaj VAKSINA KLASIKE mund te arrihet vetem nga Virusi Inaktiv dhe jo nga ceppa te zbutur qe do te sillnin rrezikun e riaftesimit te nje aktiviteti virulent. Nje VAKSINE tjeter do te mund te krijohej nepermjet MANIPULIMIT GJENETIK, kjo, mund te stimulonte reagimin immunitar te organizmit ne gjendje per kete te bllokoje infeksionin viral. Vaksina mund te prodhohet duke perdorur proteinat virale. Merret nga filamenti viral nje cope gen qe kodifikon proteinen virale dhe futet ne molekulen e ADN se. Nje fragment i tille ADNje (qe permban genin e filamentit viral) ne virusin e VAKSINES. Aktivizohet shumezimi i virusit te ri (VAKSINE + AIDS) gati per pacientet. Prandaj, cilido SEROPOZITIV qe eshte i prekur nga ARC ose nga AIDS, duhet mbi te gjitha kete sjelje seksuale te pershtateshme, qe mos ojne ne rrezik dhe te infektojne partneret e tyre te mundshem. Per pjesen tjeter te popullsise, ne mungese te nje vaksine dhe te terapive efikase, egziston vetem rruga e PARANDALIMIT. Duhet me njohin se cilat jane sjelljet qe ojne rrisk infektimi, qe te mund te EVITOHEN: Evituar DROGEN; Evituar fardo lloje raporti te rastesishem dhe i pambrojtor.
Si funksionon Virusi
Ketu do te ilustrojme se si virusi sulmon qelizen, zhvillohet dhe si vepron mjekimi. CD4+ apo T-hellper jane ruaza te barda gjaku dhe jane pjese e sistemit immunitar, dhe ndihmojne per te luftuar infeksionet. Fig. 1
fig. 1
HIV sulmon keto qeliza dhe i shenderron ato ne Faktor HIV. Pasi prodhohen kopje te HIV, CD4+ jane te shkaterruara efektivisht me kohe. Fig. 2
fi g. 2
Kur hyjne ne brendesi te CD4+, HIV vetem filament ARN (spiralja e kuqe) perdore enzimen e transkrtptazes inverse per te konvertuar HIV/ARN ne sozi te ADNse. Fig. 3
fig. 3
HIV ADN ( vargu kuq-blu) kalon ne berthame te qelizzes CD4+, ku behet pike-risht pjese ADN se se qelizes CD4+. Fig 4
fig. 4
Kure HIV/ADN eshte ne berthame, merr dhe instrukton qelizen CD4+ qe te prodhoje sa me shume viruse HIV qe shkojne per te infektuar qeliza te tjera CD4+. Fig. 5
fig. 5
Hiv sul mon te gjitha qelizat CD4+ aktive dhe qe kane qene te ndezura e qe jane te ndara edhe kane qene aktive kunder infekesioneve. Fig. 6
fig. 6
Qelizat e mbetura CD4+ qe nuk kane takuar infeksionin jane ne gjendje pritjeje per tu thirrur dhe hedhur ne veprim. Fig. 7
fig. 7
Ndersa aktivizohen qelizat e mbetura CD4+, jane sulmuar nga HIV, qelizat aktive riprodhojne virusin me shpejtesi shum te madhe. Fig. 8, 9.
fig. 8 . Ndersa aktivizohen qelizat e mbetura CD4+, jane sulmuar nga HIV, qelizat aktive riprodhojne virusin me shpejtesi shum te madhe. Fig. 8, 9.
fig. 9 Mjekimi me te quajturit Nukleozite Analoge (NA) konsiston ne nderhyrjen ne lidhjen ARN te virusit me ate te ADNse duke nderhyre me ADN dhe ndertuar nje proes. Ne te cilin virusi fillon te riprolloje ADNne e tije, por nje ADN virale incomplete e cila nuk eshte ne gjendje te prolloje kopje te reja te virusit. Fig. 10 fig. 10
Mjekime me Nukleozite Analoge te tilla si Zerit ( stavudine, d4T ) dhe Zerit Retrovirus (zidovudine, AZT ) te njohura si Timidina analoge. Timidina Analoge (NA) eshte me e efktshme ne qelizat CD4+ aktive. Fig. 10
fig. 11
Jo Timidine Analoget (NA) si Videx (didanosine, ddI), Hivid ( zalcitabine, ddC ) and Epivir ( Lamivudine, 3TC ), eshte me efektiv ne qelizat e mbetura CD4+
fig. 12
Nje klase tjeter e agjenteve antiretroviral qe quhen Jo Nukleozit inhibitor te transskriptazes inverse (NNRTI). Kjo klase mjekimi ndalon riprodhimin HIV duke u lidhur me enzimen e transkriptazes inverse. Eshte vertete qe nukleoziti analog parandalon edhe konvertimin e HIV ARN ne ADN. NNRTI jane Viramune, (nevirapine) dhe Rescriptor (delaverdine). fig. 13
Protease Inhibitors ( PI ) si Invirase (saqui-navir methylate), Crixivan (indinavir), Norvir (ritonavir) dhe Viracept (nelfinavir) veprojne ne stadin final te ciklit te ripro-llimit te virusit, pikerish ne momentin kur jane duke u ndare kopje te virusit nga qeliza CD4+ originale, per te infektuar qeliza te tjera. Ky medikament ndalon kopjet e HIV qe te formohen te sakta, dhe te rileshohen per te bere demtime ne qeliza te tjera. Fig. 14
fig. 14
BIBLIOGRAFIA
Sito Internet Ufficiale della LILA, Lega Italiana per la Lotta contro l'AIDS "AIDS: peste del 2000?" Librex Sito Internet Ufficiale dell'ALA, Associazione Nazionale Italiana Lotta AIDS Divisione di Malattie Infettive - Presidio Ospedaliero "A. Cardarelli" Campobasso Enciclopedia Multimediale Encarta Materiale fornito dalla Prof.ssa Chironna dell'Istituto d'Igiene di Bari durante il corso di aggiornamento sull"'HIV" (corso organizzato dall'I.R.S.S.A.E. di Bari autorizzato dal Ministero della Pubblica Istruzione "http://www.angelfire.com/fl/gccchiv/test2.html