Uc Yildiz Dalici Egitim Kitabi

HAZIRLAYAN: TSSF
BASIM YER: SANER MATBAACILIK TEL. :0212 674 10 53
TRKYE SUALTI SPORLARI FEDERASYONU TARAFINDAN 1000 ADET BASTIRILMITIR. TEMMUZ 2007
TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi
NDEKLER: 3T1 3T2 3T3 3T4 3T5 3T6 3T7 3T8 KK TEKNE KULLANIMI............................................ 5 NAVGASYON................................................................ 28 SUALTI ARAMA, KURTARMA......................................... 36 KOMPRESR KULLANIMI............................................. 43 PROBLEM YNETM.................................................... 53 GRUP DALI ORGANZASYONU................................... 77 FZK, FZYOLOJ GENEL TEKRARI............................. DALI MALZEMELER GENEL TEKRARI....................... 81 97
Giri : Deerli dalcmz. Sualt dnyasna adm attnz ilk gnlerden bu yana evreye saygl, kltrel ve doal varlklarmz koruyan, bildiklerini dier dalclarla paylaan bilinli bir su altc olarak bu dnyay birok kez ziyaret ettiniz. ki yldz dalc kimliinizi aldktan sonra gerekletirmi olduunuz ok saydaki dal sizleri birer dal lideri olmaya bir adm daha yaklatrd. yldz dalc eitimi, sizlere daln her aamasnda bir gruba liderlik edebilecek bilgi birikimini kazandrmak zere planlanmtr. Teorik ve pratik kapsam ve zamanlama : Eitimin teorik eitimleri esnasnda sizler, dal ncesindeki evre esnasnda fikren, fiziksel olarak ve malzeme anlamnda tam bir hazrlk gerekletirmeyi ve kontrol salamay, stresin sebep, belirti ve eitlerini, ilk yardm malzemelerini ve tekniklerini, kazaya nasl mdahale edeceinizi, grup dallarnn nasl organize edileceini, dal malzemelerindeki arzalara nasl mdahale edileceini, kompresr kullanmn ve kk tekne kullanm konularn reneceksiniz. Pratik eitimlerinizde ise sizlere grup dal organizasyonu ve asistanl, derin dal, gece dal, kurtarma dal becerilerinizi gelitirici dallar yaptracak ve ayn zamanda da kompresr kullanm retilecektir. Katlm artlar: 1. 18 yan doldurmu olmak, 2. Salkl olmak ve donanml dala salk asndan engel bir durumu bulunmadna ilikin bildirimi imzalamak, 3. ki yldz dalc ya da Federasyonca denklii onaylanm edeer bir belgesi olmak, 4. ki yldz dalc belgesini aldktan sonra en az 50 onayl dal yapm olmak ve bunu dal kayt defteri ile belgelemek, 5. En az ilkretim diplomasna sahip olmak, Sertifika dzeyinin tarifi: yldz dalc Federasyona bal bir dal kuruluundan eitim ve belge alm olmaldr. Yine yldz dalc her dzeyde dalclara sualtnda nderlik yapabilecek beceri ve deneyime sahip olan dalcdr. nderlik yapt dalclarn gvenli dal kurallarna uygun dal yapmalarn salamakla ykmldr. Sualt kurtarma ve ilkyardm konularnda gerekli eitimi almtr ve uygulayabilir. Grevli olduu durumlarda dalla ilgili kural d davranlarda bulunanlar uyarmaya ve gerekirse daltan alkoymaya yetkilidir. nderliini yapt dalclarn gvenliinden birinci derecede sorumludur. En ok 30 metre derinlie kadar dal yapabilir ve yaptrabilir. Dal eitmeni eliinde ve eitim amacyla en ok 42 metreye kadar dal yapabilir. Hepinize bir dal lideri olmak zere katldnz yldz dalc eitiminizde baarlar ve gvenli dallar diliyoruz.
3T1 KK TEKNE KULLANIMI Giri Dalclarn birbirinden farkl dal noktalarna ulaabilmesi iin tekne kullanmas gerekir. Dallarda kullanlacak olan teknelerin hzl ve gvenli bir ekilde dal noktasna ulaabilecek ve ayn ekilde de dnebilecek donanma sahip olmas gerekir. Ayrca dal teknelerinin dalclara hizmet verebilecek ekilde zellemi bir takm donanm ve dzenlemelere sahip olmas ile gerekli resmi kurumlarda kaytlarnn da olmas gerekir. Bunun dnda 9,9 beygir gcnden daha byk motora sahip tekneleri kullanmak iin ehliyet sahibi olmak gerekmektedir. Bu ehliyetin alm iin ayrca kurslara ve resmi kurumlarca alan snavlara katlmak gerekmektedir. Biz burada acil bir durumda sizlerin bir teknenin kullanm konusunda bilgi sahibi olmanz amalyoruz. Dal in Kullanlan Tekneler, Trleri ve Uygunluu Dal iin kullanlacak teknelerin ncelikli olarak yzerlik, denge ve hareket kabiliyeti zellikleri deerlendirilmelidir. Denize uygunluk ve gvenlikle ilgili donanmlarnn da eksiksiz olmas gerekir. Btn bunlarn yan sra seilecek teknenin dal grubundaki dalclarn saysna uygun kapasiteye de sahip olmas ilk aamada deerlendirilmesi gerekenler arasnda yer alacaktr. Kk tekne snfnda ki dal teknelerini ksaca snflandracak olursak; ime botlar ve sert kabuklu tekneler olarak iki ana grupta toplayabiliriz. Bunlardan ime botlar da kendi iinde sert V ekilli fiber tabanl botlar ve dz platformlu ime botlar olarak snflandrmak mmkn olacaktr.
ime Bot
Sert Tabanl ime Bot
Dengeli oluu, yzerlii ve portatif oluu en byk zelliidir. Ba tarafnda birleen ii hava dolu iki silindirik tpten oluan ime botlarn taban da bu iki tpn arasnda yerletirilmi dz platformdan meydana gelir. Bu tr botlar esnek olduklarndan sr zordur ve manevra becerileri snrldr. iirildiklerinde sertleir ve bir miktar daha kat hal alrlar. Tanmalar esnasnda iik tutulabilir, ancak depolanrken genellikle sndrlrler. Kuru alana sahip olmadklar ve konforsuz olduu dnlebilirse de bu tr tekneler dalclar iin ideal bir dal platformudurlar.
ime Botlar
Sert tabanl ime botlar, ime botlardan daha dengeli ve manevra kabiliyeti daha yksek tekneler. Bunlarn tabanlar v ekillidir ve fiber malzemeden retilmitir. Bu tabann etrafnda ime botlarda da olduu gibi ii hava dolu tpler yer alr. Bu birleim sayesinde sert tabanl teknelerin hareketlilii ile ime botlarn denge ve yzerlik becerileri bir araya getirilmi olur. Sert tabanl ime botlarn dmen sistemi genellikle teknenin ba tarafna doru yerletirilen bir blmede yer alr. Bu teknelerin havas sndrlmez ve tanmalar esnasnda muhakkak ekici kullanlmaldr. Sert tabanl ime botlar ime botlara kyasla daha hzl, konforlu ve yksek manevra becerisine sahiptir. Bunlar, genellikle amatr denizciler tarafndan tercih edilen ve teknenin k tarafndan portatif olarak taklarak kullanlan 2 HPden 300 HPye kadar olanlar mevcuttur. 80 HPnin zerinde olan motorlarda diesel olanlara da rastlanr. ounlukla 30 HPye kadar olanlar manuel kumandal, 30 HPnin zerindekiler ise remote kontrolldr. 4 zamanl motorlar, 2 zamanl motorlara oranla daha sessiz ve daha gldrler. Dtan takma motorlarn kk bir blm ar devirli, ounluu ise yksek devirlidir. Bu motorlarn benzin tanklar; 5 HPden sonra, motordan ayr olup zerinde basit bir tulumba olan lastik bir hortumla motora balanrlar.
Dtan takma motorlarn genel zellikleri
ime botlar ve kk teknelerde kullanlan ktan takma motorlar
Dtan takma motorlarn 40 beygire (HP) kadar olan trleri genellikle bir ekme ipi yardmyla altrlr. Bu tip motorlarn hz ve vites kumandalar ayn zamanda dmen kolu grevi de gren bir kol zerindedir. Emniyet unsuru olarak motor sadece vites botayken alabilir. Motorlarn zarar grmemesi iin, retici firmalar vites geiini sadece motor rolanti alrken yapabilecek ekilde projelendirmilerdir. Bu tip motorlarda seyir srasnda dnler dmen kolu yardmyla salanr. leri gidilerde kol; saa dnmek iin sola, sola dnmek iin ise saa evrilir. Tornistanlarda ise kol saa dnmek iin saa. Sola dnmek iin sola evrilir. 6
Dtan takma motorlarn kullanlmalar
40 HPnin zerindeki motorlarda genellikle remote kontrol kullanlr. Motorun altrlmas bir kontak anahtar evrilerek ak gc ile gerekletirilir. Motor dmen teli ile direksiyona, vites teli ile vites koluna baldr. Tekneyi ileri saa ynlendirmek iin dmeni saa, sola ynlendirmek iin sola dndrmek yeterlidir. Tornistanda ise bu ilem tam tersine uygulanr. Dmenin yannda bir vites kolu bulunur. Bu tiplerde de motor ancak vites bota iken altrlabilir. Viteslere gei ise rlanti durumunda mmkndr. Vitesi bo konumundan ileri veya geriye almak iin vites kolu zerindeki emniyet pimini kaldrmak gerekir. Tekneyi harekete geirmek iin ani hz verilmemesine zellikle dikkat edilmelidir. Aksi durumda motor zarar grebilir ya da tekne hakimiyeti elden karlabilir. Dtan takma motorlarn byk bir blmnde motoru ani durdurabilecek bir anahtar bulunur. Bu anahtar bir iple tekneyi kullanann bileine taklr. Her hangi bir kaza sonucunda dmen bandan uzaklamayla bilee takl anahtar kolayca yerinden karak motoru durdurur. Bu da teknenin kontrol dnda hareketini ve olas kazay nler. Bu snfta kk srat teknelerinden, olduka byk boyutlu tur teknelerine kadar farkl trde tekneler yer alr. Dz tabanl teknelerin dnda kalan ou kk tekne dala uygun hacme ve dengeye sahip deildir. Bu tip teknelere seyirde yardmc olan ekonsander gibi elektronik cihazlar monte edilmi olabilir. Bu tr teknelerin boyutlarna gre zerlerindeki donanmlar ve bunlarn kullanm ekilleri farkllk gsterebilir; bu yzden dalc gruplarnn dal ncesinde tekne kullanm ile ilgili ksa bir bilgilendirme almas gerekir. Dal liderinin tekne ile ilgili bilgileri verirken, tekneyi ksaca tantmas, gvertelerin kullanm zelliklerini belirtmesi varsa tuvaletinin kullanm zelliklerini hatrlatmas ve tekne ile ilgili dier gvenlik uygulamalarn da ksaca aklamas gerekir.
Fiber, Aa ve Sac (Sert Kabuklu) Tekneler
Fiber, Aa ve Sac (Sert Kabuklu) Tekneler
Teknenin Ana Yaps

Bir tekne uzunluuna bal olmak zere ksmda incelenebilir. 1. Ba ksm- pruva: Ba bodoslama ile sona erer.
2. Orta ksm vasat: Ba kpete ile k kpete arasnda kalan ksmdr. 3. K ksm pupa: K bodoslama ile sona erer. K tarafnda kpetesi birlemeyen teknelerde, k bodoslama yerine K aynalk denilen ve zerinde dmen yelpazesi takl olan dz perde bulunur. Ktan takma teknelerde genellikle k aynalk bulunur. Bir teknede dmene kumanda ederek teknenin yolunu deitiren kiiye Serdmen, teknede grevli kiiye Tayfa ya da Personel sadece gezintiye km kiiye ise Yolcu denir. Teknenin Blmleri 1 Bodoslama : Omurgann pruva ve pupasna eklenmi dikey duran salam para.
2 - Pruva 3 - Pupa
: Teknenin n blm. : Teknenin k blm.
4 - Gverte : Pruva ve pupada bulunan, teknenin kullanm alan. Ba ve k gverte olmak zere ikiye ayrlr. 5 Oturak 6 Havuz
: Teknede oturulan ksm. : Oturak ksmlarnn altnda kalan ksm.
7 Kpete : Postalarn bitim yerlerinde, ba bodoslama ile k bodoslama arasnda uzanan kuaktr. Kreklerin baland skarmozlar tar.
blm.
8 Bordo 9 skele
: Teknenin dtan, omurga ile kpete arasnda kalan : Ba ynne gre teknenin sol taraf. : Ba ynne gre teknenin sa taraf. : Tekne knn iki yanndaki kpete yumrular. : Teknenin k blmnde ynlenmeyi salayan blm. : Dmenin kullanlmasn salayan kol.
10 Sancak 11 K omuzluk 12 Dmen 13 Yeke
Teknenin Blmleri
Teknenin Blmleri
Tekne Kullanmnda Yasal Sorumluluklar Her ne tr tekne kullanlrsa kullanlsn, ncelikle o tekne ve blge ile ilgili yasal dzenlemelerin doru olarak anlalmas gerekir. Her teknenin boyutu ve tesciline uygun olarak sahip olmas gereken bir takm donanm ve belgelerinin seyir iin hazr olmas gerekir. Bir teknenin kaptan bu konularda tam donanml olmal, gerekli evrak ve donanmlarn eksiksiz olarak hazr olduundan emin olmaldr. Kaptann Yetki ve Grevleri Kaptan, bir gemiyi sevk ve idaresi altnda bulunduran kimseye denir. Ticaret gemilerinde kaptan genellikle nc ahslara kar donatann (tekne sahibinin) yasal temsilcisi durumundadr. 1.dari yetkileri: Kaptan geminin dzenini salamak amacyla birtakm tedbirler alabilir. Bir kimseyi bir yere kapatabilir ya da gemiden uzaklatrabilir. 2.Teknik yetkileri: Kaptan geminin sevk ve idaresinde yetkili olan kimsedir. Geminin sevk ve idaresi konusunda kaptana donatan bile emir veremez. Kaptann verdii her emir yerine getirilmek zorundadr. 3.Ticari yetkileri: Kaptan, gemisinin ynetimi ile grevli olduu srece her bakmdan donatan temsil eder. Kaptan, gemi adam alabilir, gemi adamlarnn grevlerinde deiiklik yapabilir, navlun szlemeleri imzalayabilir, konimento verebilir. Kaptan, donatan adna dava aabilir. Yolculuk balamadan nce: Geminin denize ve yola elverili hale getirilmesi. Yolculuk srasnda: a) Gemide hazr bulunmak b) Geminin sevk ve idaresi c) Gemi jurnalini eksiksiz tutmak d) Gerektiinde deniz raporu alma
Kaptann Yetkileri
Kaptann Grevleri
Teknelerde Seyir ncesi Hazrlklar Seyir ncesinde kaptan ncelikli olarak donanm ve evrak ile ilgili eksikleri tamamlamaldr. Eer bunlar hazrsa, daha sonraki aamada seyrin gerekletirilmesi dnlen blgenin genel zelliklerinin deerlendirilmesi gerekir. Hava durumu ile ilgili bilgiler meteoroloji istasyonundan alnmaldr. Ky seyri olsa dahi, blgenin seyir haritas zerinde, mevki alnarak pusula ile yn tayin edilmelidir. Gidilmek istenen nokta ile bulunan nokta arasnda rota oluturulmal ve mesafe hesaplanmaldr. Bu ilemler tamamlandktan sonra tekne ile ilgili kontrol listesiyle birlikte son kontrollere balanmaldr. Dal noktasna seyre balamadan nce, son olarak tekneye gelen dalclara ve dalc olmayanlara kyda veya tekne zerinde harekete balamadan nce brifing verilerek, hangi dal noktasna gidilecei, hava artlar, teknenin kullanm ile ilgili zel bilgiler ve seyir ile ilgili genel bilgilendirme yaplmaldr. Meteoroloji Meteoroloji; doa dengesinin g unsuru ve henz kurallar tam saptanamam bir bilim dal olarak insanlar birok alanda etkilemektedir. Bunlar iinde denizciler phesiz ilk sray almaktadr. Gnmzde her trl hava artlarnda seyir yapabilecek tekneler retilmesine ramen, iindeki mal ve can gvenlii asndan meteorolojik olaylar annda izlenmekte, yaklaan herhangi bir tehlikeli doa olayndan btn denizciler haberdar edilmektedir. Denizde sefere uygunluk hava durumu ile yakndan ilgilidir. yi bir denizci her eyden nce hava durumu hakknda bilgi sahibi olmaldr. Bu da meteoroloji istasyonlarndan elde edilecek bilgiler ve bireysel tahminlerle salanabilir. Gelecek hava hakknda baarl bir tahmin yapabilmek iin oluan belirtileri doru saptamak gereklidir. Meteorolojik belirtiler; hava basnc, havann ss ve nemi gibi llebilir olgulardr. Bunun yannda oluum hakknda gzlemimizi pekitiren grnr belirtiler vardr. Bunlar bulutlarn durumu ve renkleri, gnein veya ayn grn, rzgrn yn ve hzdr. Meteorolojik konularda lm yapmak iin kullanlan aletler; hava basncn len barometre, hava ssn len termometre, havann nemini len higrometre ve rzgrn hz ile ynn len anemometredir. Hava basncn len alete barometre denir. Yapl ekline gre cval ve madeni olmak zere ikiye ayrlr. Barometreler mm (Milimetre) veya mb (Milibar) leklidir. 1mm = 4/3 mb dr. Cval barometreler madeni barometrelerden daha hassastr ancak deniz aralarnda madeni barometrelerin kullanm daha uygundur. Madeni barometre zerinde iki tane ibre vardr. Bir tanesi camn stnde bir tanesi camn altndadr. Camn altndaki ibre barometrenin kendi ibresi olup dmesi veya ykselmesi ile kendiliinden dner. Camn zerindeki ibre ise bir vida yardm ile elle dndrlr. Barometre okunur. Camn zerindeki ibre barometrenin ibresiyle st ste getirilir. Barometreyi okurken gzle ibrenin ayn hizada olmasna dikkat etmelidir. Bu srada ondalklarn da okumaldr. (rnein 1023,6 mb gibi.) Barometre aniden derse scaklk da der ve kt hava oluur. Rzgrn hz artar, bulutlar oalr. Yamur, kar, isenti ve saanak oluur. Barometre aniden 10
Meteorolojik belirtiler ve aletler
Barometre
ykselirse; yaz aylarnda scak ve kuru hava, k aylarnda souk hava olur, bulutlar azalr. Termometre ise havann scakln lmeye yarayan bir alettir. Cval ve madeni olmak zere iki tipi vardr. Termometreler scakl Santigrad, Fahrenheit ve Reomur cinsinden gsteren deiik tipte olabilir.
Barometre ve termometre gstergelerine gre hava yorumu
Barometre Ykseliyor Kuzey rzgr eserken ykseliyor Gney rzgr eserken ykseliyor Herhangi bir rzgar eserken ykseliyor Lodos eserken ykseliyor Gneydousu eserken ykseliyor Poyraz eserken ykseliyor Yamurdan sonra ykseliyor yi havada ykseliyor Dyor Dyor Kuzey rzgr eserken dyor Gney rzgr eserken dyor Bat rzgr eserken dyor Yamurda 760dan fazla dyor Ykseliyor Dyor Sabit Dyor Termometre Ykseliyor Yorum Kuzey rzgr kacak Rzgr iddetlenecek Kuzeyden frtna gelecek Yamur ve yldzdan rzgar Lodos ve srekli yamur Kar veya yamur gelecek Kar veya yamur gelecek Hava aacak Hava daha iyi olacak Lodos rzgr Lodos ve yamur gelecek Kar yaacak Kuvvetli gney rzgr kacak Karayel veya yldzpoyraz kacak Devaml yamur yaacak
Termometre
Atmosfer iinde dalm durumda miktar artlara gre deien su buhar bulunur. Havaya zerrecikler halinde dalm bulunan su buhar nem olarak da bilinir. Havadaki nem miktarn len alete higrometre denir.
Higrometre
11
Rzgr Ynleri
N NNE NE ENE S SSW SW WSW
Yldz Yldz Poyraz Poyraz Gndousu Poyraz Kble Kble Lodos Lodos Bat Lodos
E ESE
Gndousu
Gndousu / Keileme SE Keileme SSE Kble Keileme W Bat WNW Bat Karayel NW Karayel NNW Yldz Karayel
Rzgrn hzn belli etmek iin kullanlan iki birim vardr. Bunlardan birine Beaufort (Boford) denir. Rzgrn saniyede metre olarak hzn gsterir. Dieri ise rzgrn bir saatte mil olarak ald yoldur. Buna da Knots denir. Denizciler, meteoroloji istasyonlarnn rzgrla ilgili vermi olduklar Boford veya Knots deerlerini yolculuk planlarnda deerlendirmek zorundadrlar.
Rzgrn Hz
Anemometre
Hava durumu belirtilirken rzgrn hz ve yn ok nemlidir. Rzgrn hzn ve ynn gsteren alete anemometre denir. zerindeki harfler rzgrn ynn belirler.
Gkyznde eitli ekil ve renklerde grdmz bulutlar, atmosferde bulunan su buharnn ok ufak paracklar halinde donmu ya da su zerrecikleri halinde
Bulutlar ve Belirtileri
12
younlam ve birikmi oluumlardr. Genel olarak yksekliklerine gre snfa ayrlrlar; yksek bulutlar, orta bulutlar ve alak bulutlar. Strato kmls: Renkleri koyudur. 7002000 m. ykseklikte yamur getirmeyen, kn btn g kaplayan koyu renkte bulutlardr.
Boford Tarifi 0 1 2 Sakin Esinti Hafif Esinti Deniz Mili (Knots) 1 1-3 4-6 Denizde Durum Deniz Dzdr Su stnde balk pulu gibi buruukluklar olur. Dalgacklar kk fakat belirgindir. Sahilde Durum Sakin Kayklar hafife sallanmaya balar. Yelkenler rzgarla dolar ve tekneler yaklak 1-2 Knots hzla gider. Yelkenliler 3-4 Knots hzla ve yana yatarak hareket eder. Yelkenliler iyice yana yatarlar.
Alak bulutlar
Tatl Rzgr 7-10
Dalgacklar birleir ve tepeleri atlamaya balar ve kpkleir.
Mutedil Rzgr Sert Rzgr
11-16
1721
Kuvvetli Rzgr Frtnams Rzgr Frtna
2227
2833
34-40
Kuvvetli Frtna iddetli Frtna ok iddetli Frtna Orkan
41-47
10
48-55
11
56-63
12
64 ve fazla
Dalgacklar geniler, kpkler daha sk fakat dank koyun srs gibidir. Mutedil dalgalar uzun bir ekil alr, Yelkenliler, yelkenlerini ok sayda beyaz kpk meydana azaltr. gelir. Byk dalgalar teekkl etmeye Ana yelken iki yerinden balar, Beyaz kpkler daha fazla bodurulur. grlr. Deniz ykselir. atlayan dalgalardan Yelkenliler limanda bal oluan kpkler rzgr ynnde kalrlar. Denizdekiler faa srklenmeye balar. edip bekler. Dalgalar geniler. Kpkler Yakndaki tekneler limanda savrularak rzgr ynnde bir iz toplanrlar. halinde srklenir. Byk dalgalar belirir. Kpkler ne doru itilerek grltyle yuvarlanmaya balar. ok yksek dalgalar oluur. Suyun yz beyaz grnr. Sert darbeler iitilir. Gr iyice daralr. ok yksek dalgalar oluur. Ufak ve Orta apta tekneler gzden kaybolur. Kpkler denizi kaplar. Gr dardr. Hava kpk ve su zerreleri ile doludur. Deniz kpkle tamamen beyazlar. Gr ok dardr.
Boford Skalas
Nimbs: Genel olarak kt hava belirten bulutlar olup belli bir ekilleri yoktur. 700-2000 m. ykseklikte btn g kaln bir tabaka ile kaplar, devaml yamur ve kar getirirler.
13
Kmls: Kubbe eklinde dikine ykselen ve kme ekli gsteren bulutlardr. Tabanlar koyu gri renkte olup tepeleri daha ak renktedir. Kararszla dnk hava belirtirler. Alto stratus: Tamamen su damlalarndan oluan bulutlardr. Ak veya koyu kuruni renkte olup 700-3000 m. ykseklikte yer alarak gkyzn tamamen kapatp gne ve yldzlarn grnmesine engel olurlar. Alto Kmls: Alto stratuslar gibi su zerreciklerinden oluurlar. Koyu krem veya kuruni bulutlardr. Gkyznde byk kmeler meydana getirirler. Sirs: Kvrml ve lle biimli, buz kristallerinden oluan bulutlardr. Genel olarak beyaz ve tl biiminde grnp 8000-10000 m. arasnda bulunurlar. Bunlarn ularnn yrtk ve dank olmas havann bozacan belirtir. Sirro stratus: Bunlarda Sirs gibi buz kristallerinden olumulardr. Renkleri beyaz olup yere daha yakndrlar. Kararl havay belirtirler.
Orta Bulutlar
Yksek Bulutlar
Bulutlar ve Hareketleri
http://www.meteor.gov.tr Yer haritas, uydu grntleri http://forecast.uoa.gr/forecastnew.html Atina niversitesi http://www.wetterzentrale.de/topkarten UK Met Office, DWD ve USAF izobar, rzgr ve bulut model tahminleri http://www.enkaspor.com/weather/ Gerek-zamanl meteorolojik veri istasyonu 14
Hava Tahminlerine Ulalabilecek Internet Adresleri
http://www.uwyo.edu/upperair/europe.html Lapse rate radyosonda lmleri http://www.poseidon.ncmr.gr/weather_forecast.html Poseidon izobar, rzgr ve bulut model tahmini Ky Seyri Kk tekne ile ky seyri iin bir kaptann ncelikli olarak kerteriz (sabit) almay, seyir haritas zerinden koordinat okumas yapmay, harita zerinde yer belirlemeyi (fiks almay), mesafe lm yapmay ve haritadaki pusula glnden a okumas yapmay da biliyor olmas gerekir. Btn bunlar iin temel navigasyon bilgilerinin yan sra pratik becerinin de edinilmesi gereklidir. Ayrca seyre kacak bir kaptann ncelikli seyir dzenlemeleri ile ilgili bilgiye de sahip olmas gerekir. Denizde atmay nleme kurallar olarak da bilinen bu dzenlemeler uluslararasdr ve her denizci tarafndan iyi biliniyor olmaldr. Sualt navigasyonu eitiminden de hatrlayacanz gibi kerteriz, karadaki sabit cisimlerden faydalanlarak deniz zerinde herhangi bir noktay belirleyen sabitlerin addr. Herhangi bir dal noktas yeniden bulunmak ya da denize drlen bir cismin o noktaya geri dnlerek aramas yaplmak istendiinde kerterizler kullanlr. GPS kullanlyor olsa dahi kerteriz alnmas ve bu tekniin bilinmesi, zellikle dal sresince gerekletirilecek navigasyon iin nemli ve gereklidir. Deniz zerinde herhangi bir noktay belirlemek iin birbirinden farkl alarda iki doruya ihtiya vardr. Bu dorularn her biri iin de ayn doru zerinde yer alacak olan iki farkl noktaya ihtiya olacaktr. Dolaysyla deniz zerinde herhangi bir noktann kerterizini almak iin iki farkl doru zerinde toplam drt farkl noktann seilmi olmas gerekir. Kerteriz noktalar uzaktan grlebilecek, n kapanmayacak, sabit ve evredeki dier ekillerden ayrt edilebilecek zellikte olmaldr. Ayn dorultudaki noktalardan arkada olan nde olandan daha yksekte olmaldr. Oluturulan kerteriz dorularnn kesime alar en az 60 olmaldr. Hata payn ortadan kaldrmak iin bir baka nokta daha bulunmal ve onun da dier doruyla as en az 60 olmaldr. Karadaki kerteriz noktalarnn yan sra, o nokta iin derinlik deerinin de muhakkak biliniyor olmas gerekir
Kerteriz (Sabit) Alma
15
Deniz kazalarn nlemek amacyla konulan "Denizde atmay nleme Kurallar", uluslararas kurallar olup, tekneler arasndaki yol haklarn, gemilerin gstermeleri gereken seyir fener ve iaretlerini, kstl gr hallerinde kullanlacak ses iaretlerini ve dar su geitlerinde uyulmas gereken kurallar kapsamaktadr. Bir anlamda "denizlerdeki trafik kurallar" da diyebileceimiz bu kurallar, ak denizlerde ve ak denizlerle balantl olan ve ak deniz gemilerinin seyredebilecei sularda bulunan gemilerin tmne uygulanr. Seyir, Hidrografi ve Oinografi Dairesi tarafndan yaymlanan Denizde atmay nleme Tz, geminin esas belgelerinden saylr ve yaplan kontrollerde gsterilmesi zorunludur. Kurallarn uygulanmas iin gerekli baz tanmlar yledir: Tekne: Su stnde kalkarak seyreden ve deniz uaklar dahil, su stnde tama arac olarak kullanlmakta olan veya kullanlmaya elverili olan her trl deniz arac. Kuvvetle yrtlen tekne: Makine gcyle yrtlen herhangi bir tekne. Yelkenli tekne: Var olsa bile yrten makinesinin kullanlmamas artyla, yelken ile seyreden tekne. Balklk yapan tekne: Manevra kabiliyetini snrlayan alar, oltalar, troller veya dier avlanma aralar ile balk avlayan tekne. Kumanda altnda bulunmayan tekne: Baz istisnai artlar sebebi ile bu kurallarn gereine uygun olarak manevra yapma gc olmayan ve bu yzden dier bir teknenin yolundan kma yetenei bulunmayan bir tekne (rn: teknenin dmeni kilitlenmi olabilir, dolays ile kaptan kumandaya hakim deildir). Manevra yapma kabiliyeti snrl olan tekne: Yapt i nedeniyle bu kurallarn gereine uygun olarak manevra yapma gc snrlanan ve bu yzden dier bir teknenin yolundan kma yetenei olmayan tekne. (rn: Sualt kablosu deyen bir gemi gibi... ) Su ekimi nedeniyle seyri kstl tekne: Mevcut su derinliinin kendi ektii su (draft) nedeniyle izledii rotadan ayrlma gc nemli bir ekilde kstlanan, kuvvetle yrtlen tekne.
Denizde atmay nleme Kurallar
Kerterizi oluturan iki doru ve dorular oluturan kara sabitleri
16
zerinde yol bulunan tekne: Demirli veya kyya bal olmayan, karaya oturmu olmayan tekne. Srkleniyor bile olsa, hareket halinde olan tekne. atma: ki veya daha fazla teknenin denizde seyrederken bir noktada rotalarnn akmas nedeniyle meydana gelen arpma olay Normal seyir koullarnda, teknelerin birbirini grmeleri durumunda tekneler arasnda yol ncelikleri yledir: Kumanda altnda bulunmayan tekne, Manevra kabiliyeti snrl tekne, Balklkla uraan tekne, Yelkenli tekne, Kuvvetle yrtlen tekne. ki tekne pruva pruvaya karlatnda her iki teknede rotasn kendi sancana alarak dierinin yolundan kacaktr. Dar kanallarda sancak seyri esastr. ki tekne atma tehlikesi douracak ekilde aykr (kesien) rotalarda karlatnda dierini sancanda gren onun yolundan kacaktr. Bir tekne baka bir tekneye yetiiyorsa, yetien tekne yetitii teknenin yolundan kacaktr. Yetien tekne tanm gndz vakti baka bir tekneye kemere dorultusunun 22,5 dereceden daha fazla gerisinden yaklaan bir tekneyi, gece vakti ise yetitii teknenin yalnzca pupa fenerini grebilen bir tekneyi belirtir. Yelkenli tekneler arasnda yol haklar: Rzgr farkl bordalardan kullanan iki yelkenli atma tehlikesi douracak ekilde karlatnda, rzgr iskele bordadan kullanan tekne, dierinin yolundan kacaktr. Her iki tekne de rzgr ayn bordadan kullanyorsa, rzgr stnde olan tekne, rzgr altnda olan teknenin yolundan kacaktr. Rzgr iskele bordadan kullanan bir yelkenli rzgr stnde baka bir yelkenli grr ve rzgr hangi bordadan kullandn anlayamazsa, onun yolundan kacaktr.
Yol ncelikleri
Kuvvetle Yrtlen Tekneler Arasnda Yol Haklar
.Pruvada karlaan tekneler
Aykr rotadaki tekneler
Yetien tekne
Gece Seyrinde Kullanlacak Ikl aretler Gece seyrinde atmay nlemek amacyla, kaptana yardmc olacak tekne zerinde bir takm belirleyici iaretler bulunmaldr. Bu iaretler teknenin boyunu, ne tr bir tekne olduunu, hareket edip etmediini ve ne yne doru ilerlediini dier
17
teknelere gsterir zellikte olmaldr. Bu iaretlerin kaptanlar tarafndan doru olarak anlalmas iin iyi renilmi olmas gerekir. Kk teknelerde gece seyri srasnda pruvadan 1300 derece grlr her iki yannda yeil ve krmz kla, pupadan her ynde grlr bir beyaz kla donatlm olmaldr. Teknenin sancak taraf yeil, iskele taraf ise krmz renkle klandrlmaldr.
Teknelere yol gstermek, bir tehlikeyi iaretlemek (batk, ya da dalg gibi) izlenecek yolu gstermek gibi eitli ekillerde seyre yardmc olan, uygun blgelere atlan donanmlardr. Genellikle liman girilerinde ska bulunur. amandralar deniz dibine balandklar iin mevkileri kesindir ve her amandra, blgesine ait haritada gsterilmitir. amandralar; Ikl, anl, Palamar amandras olmak zere 3 tiptedir. ki trl amandralma sistemi vardr. Bunlar; 1. Lateral (yanla) amandralma: Bu sistemde seyre emniyetli bir kanal veya su yolunun iki yan iaretlenerek gemilerin bunlarn arasnda gitmeleri salanr. Bu sistemde sancak tarafa yeil, iskele tarafa krmz amandra yerletirilir. skele amandras krmz amandra, ift say ve sancak amandras yeil amandra, tek saydr.
amandralar
Gece seyrinde kullanlan klar.
Kanaldan ak deniz k.
Ak denizden kanala giri.
2. Kardinal (ynle) amandralma: Bu sistem tehlike arz eden batk, slk gibi daha ok grnmeyen ve nispeten kk engelleri iaretlemekte kullanlan sistemdir. 18
Haritalarda fenerler, derinlikler ve amandralar gibi seyri etkileyecek ya da belirleyecek bilgiler verirler. Bu bilgiler haritalarn zerine uzun yaz ile girilmesi yerine, bir takm ksaltmalar ve iaretler kullanlarak tanmlanmlardr. Bu tip ksaltma ve iaretlerden yzlerce vardr. Fenerler deniz aralarna yol gstermek ve onlarn mevkii bulmalarna yardmc olmak amacyla deniz zerinde kl, ksz, sesli, farkl renklerde, eitli biim ve byklkte amandralar; kylarda ise bunlara benzer ok eitli zelliklere sahip fenerlerle blgenin zelliklerini belirler. Fenerlerin mevkileri, harita zerinde bulunduklar yere gre ayr iaretlerle belirtilir. Kyda, kara zerinde tesis edilmi olanlar yuvarlak krmz bir nokta ve deniz zerinde yzer halde bulunan amandral ve dubal fenerler de (kl amandralar) uluslararas iaretlerle belirtilmilerdir. Fener cinsleri ana grupta toplanr. 1. Kara zerinde sabit binal fenerler 2. Deniz zerinde kl amandralar 3. Fener Gemileri Gemicilik nsanlarn su zerinde yzme yetenei olan aralardan istifade etmeye baladklar Tarih olarak M 4000 ylndan zamanmza kadar ulaan, uzun tarihi olan bir meslektir. Bir gemiyi kullan maksadna gre bu hizmete yeterli olacak ekilde, gemi bnyesindeki donanm ve aralar kullanma, onlar her an hizmete hazr bulundurmak iin gerekli bilgilerin uygulanmasna gemicilik denir.
Fenerler
Ak denizden kanala giri.
19
Bir teknenin kullanlmasnda veya bir yere balanmasnda ihtiya duyulan halatlarn baz biimlere sokulmas gereklidir. Bunlar nceden hazrlanarak gvertede tutulur veya ilem srasnda yaplarak kullanlrlar. Denizciliin ilgin bir blmn, eitli ilerde kullanlan halatlardan balar yaplmas ve bunlarn kullanlmas oluturur. yi bir denizci; ipin ularna piyan yapmay, kroz, dm, kropi ba, camadan ba, sancak ba, kanca ba, bindirme kanca ba, izbaro ba, yoma ba, kavela ba, kasal izbiro, dlger ba, ak ve kapal kazk ba, barbarika ve voltal dlger ba yapmay bilmelidir. Bu ba ve dmlerin her birinin denizcilikte zel kullanm yerleri vardr. Her deniz tatnda mutlaka deiik ap ve uzunlukta halat bulunmaldr. Tekne durduunda bir yere balamak, demir atlmak istediinde demiri balamak, suya den bir kimseyi ekmek, arza yapan dier bir tekneyi yedee almak iin mutlaka halata ihtiya vardr. Halatlar elik, bitkisel ve sentetik olmak zere e ayrlrlar. Halatlarn yaplan materyal ve kalnlna bal olarak yke dayankll deiir. Teknede olabildiince deiik kalnlklarda halat olmas eitli kullanm amalar gz nne alndnda yararldr. elik halatlar: nce elik liflerden oluan halatlardr. Kalnlklar burgata ile llr. ap 1 mm. Kalnlndaki halata bir burgatalk halat denir. Bitkisel halatlar: Halat meydana getiren bitkinin cinsine gre isimlendirilirler. rnein; kendir halat, manila halat, pamuk halat, sisal halat, keten halat, hasr halat gibi. evresi 1 pus (1 Inch= 2,54 cm.) gelen bitkisel halata bir burgatalk halat denir. Bitkisel halatlarn ap 1 burgatadan az ise grcala, lidagora ve spavlo isimleriyle anlrlar.
Balar ve Dmler
Halatlar
Sentetik halatlar: Naylon ve perlon gibi sentetik maddelerden elde edilen filasalarn bkmyle ya da rlmesi ile yaplan halatlardr. Sentetik halatlar ayn burgatadaki bitkisel halatlardan 1,5 3 misli daha gldrler. Sentetik halatlarn bu yksek gc, fazla ykte %30a varan uzama kabiliyeti, kfe kar direnci ve gerilme srasnda bnyesindeki suyu dar brakmas uzun mrl olmasnn nedenidir. zellikle rg biiminde yaplm halatlar, ayn burgatalk burma halatlardan daha gldrler.
20
Dmler ve Balar
Durgun ve akntsz sularda demirlemek olduka kolaydr. Demirin kontur bala trnaa balanmas, demirin taklmas durumunda kurtarlmasna yardmc olacaktr. Genel tavsiye, demirlenen derinliin 7 kat bir demir halat brakmaktr. Ancak akntl ve sert rzgrl durumlarda bu halat uzunluu yeterli gelmeyecektir. pin kalomasnn yeterince braklmas gerekir. Demir atlrken etraftaki teknelerin zerine dlmeyecek bir konumda olunmasna dikkat edilmelidir. Demir atlrken motor boa alnmal, demir dibe vardktan sonra halatn kalomas bo braklmal, teknenin pruvas akntnn veya rzgrn ynne doru demir halatna ters ynde ar
Demirleme
21
tornistanda hareket ettirilmelidir. Eer demir taryorsa biraz daha kalama braklmaldr. Demirin dibe tuttuu hissedildikten sonra motor boa alnmal ve stop edilmelidir. Motor, ok sert akntl ve sert rzgrl durumlarda mmknse stop ettirilmemelidir. Demiri sudan almaya balamadan nce motor bota altrlmal, sonra halat ekilmeye balanmaldr. Eer sert rzgr ve deniz akntl ise tekne yava bir yolla demirin zerine getirilebilir. Bylece boalan halat ekmek kolaylar. Eer demir dipten kurtulmuyorsa, demir tutunma ynnn aksine motor gc ile ekmeye allr. Demir kurtulduunda motor tekrar boa alnmaldr. Eer demiri dipten kurtaramazsak bir amandra ile brakp, daha sonra dalclarn karmas iin markalam oluruz.
Demirleme
Rzgr stne doru ayrlma (aborda)
Yaplacak iler nceden dnlr ve acele edilmeden yaplrsa bir yerden tekneyle ayrlrken (avara) herhangi bir glkle karlalmaz. Tekneyle yanama (aborda) ise daha fazla tecrbe isteyen bir manevradr. Ayrlma (Avara) : rnek; Teknenin esen sert rzgrda yanat rhtm, iskele gibi yerlerden ayrlmas sorun olabilir. Sert rzgr veya manevra sahas yetersizlii nedeniyle teknenin ba almyorsa, tekne dndrlemiyorsa, teknenin ba sabit tutularak k rzgr stne alabilir. Ba halat bu durumda apraz (prmee) halat olarak rhtma verilir. Dmen tam olarak rhtma doru evrilerek motora ileri yol verilir. Bu esnada teknenin ban korumak iin bir usturmaa kullanlp teknenin k rhtmdan yeterli miktarda aldktan sonra, motora tornistan (geri) yol verilerek, rhtmdan alr. Eer koullar teknenin ban aarak avara etmeye elveriyorsa apraz halatn teknenin kndan verip, teknenin ba rzgar stne yeterli miktarda alncaya kadar motor tornistanda altrlr. Ayrlrken (avara ederken) en son halat motor altktan sonra fora edilmelidir. Tekne k demiri ile demirli ise, zincirin pervaneye taklmamas iin, demir alrken motor bota zincir vira edilir (alnr). Denizden esen sert bir rzgr
Ayrlma ve Yanama (Avara ve Aborda)
22
varsa, demir halat/zinciri teknenin bana tanarak motor yardmyla vira edilir. Bylece demir halat/zinciri pervaneye taklmam olur. Yanama (Aborda) : rnek; Eer rzgr iskele boyunca esiyorsa iskeleye yanamak iin en uygun teknenin ban rzgra vererek girmektir. Varsa aknty da hesaplayarak iskeleye mmkn olan en kk a ile yaklalr. Yanalacak tarafn ba omuzluuna ve bordasna usturmaa koyularak ba halat alnp iskeleye atlanarak rzgr ve aknt geriye doru srklenmeye balamadan tekne emniyete alnr.
Rzgr ve aknt etkisi olmakszn aborda
Rzgr ve/veya akntya doru aborda
kolunu iterek hz arttrlr. Tekne hareket halindeyken etraftakilere zarar vermeyecek rota izlenmelidir. Tekneyi yksek hzda kullanma: Hza tamamen yklenmedike tm tekneler belli dzlemde kayacaktr. Gaz kolundan hz arttrldka, teknenin ba ykselecek, hz belli bir seviyeye geldiinde ba taraf derek tekne su zerinde kaymaya balayacaktr. Gaz kesildiinde ba biraz suya gmlp k tarafta bir dalga oluacaktr. Gaz kolu sabit tutularak tekne belli hzda korunabilir. Yksek hzda giderken sert ve ani dn yapmamak gerekir. Yksek hzda gidilirken dnler yeterince geni bir apta olmaldr. Yksek hzda gidilirken, gaz kolu ve dmen skca tutulmal, bylece yksek hzn problem yaratmas engellenmelidir. Tekneyi dalgal suda kullanma: Teknenin hz dalgalara uygun olmal, dalgann zerine kldnda hz verilmeli, dalga arasna inildiinde hz kesilmelidir. Dalgalar hi bir zaman pruvadan dik olarak alnmamal, 2530 derecelik bir a ile gslenmelidirler. Gerekirse dalgann dorultusuna gre zik-zak izilerek gidilmelidir. Hangi hzda seyredilirse seyredilsin, su zerindeki cisimlere arpmaktan kanlmal, halatlara, iplere, naylon torbalara ve uvallara pervaneyi dolamaktan saknlmaldr. Suya dalc brakmak: Dal yerine varldnda motor boa alnr. Dalclar tekneden suya atlayp yzerek uzaklaana kadar motor bota altrlr. Dalclar gvenli uzakla eritiklerinde tornistan yolla dalclardan yeterli mesafeye uzaklalr. Hi bir zaman dalclarn hava kabarcklarn kaybedecek ekilde uzaa
Tekne Kullanm (Hzl-Yava Seyir) Tekneyi dk hzda kullanma: lk hareket mutlaka yava hzda verilmelidir. Gaz
23
gidilmemesi gerekir. Tekneden her an iin dalclarn kabarcklarnn izlenmesi nemli bir emniyet kuraldr. Sudan dalc alma: Eer aknt ve rzgr varsa teknenin pruvas akntya ve rzgra evrilir. Dalclara yavaa yaklalr, yeterli yaknlk salandnda motor boa alnr ve dalclarn kendi gleri ile tekneye varmalar beklenir. Kuvvetli aknt ve rzgr olduunda dalclarn tutunabilmesi iin gerekli kalnlkta bir ip tekneden braklr. Varsa, ipin ucuna bir can yelei balanmas yararldr. Dalclar tekneye kp tam gvenlie kavumadka asla tekneye yol verilmez. Denizde Haberleme Denizde yaplan tm yolculuklarda Haberleme byk nem tar. Hem seyir edenlerin gvenlii asndan, hem de evredeki teknelerin gvenlii asndan, seyreden tm teknelerin birbirleriyle her durumda haberlemeye ak olmalar ve bunun anlalr ve ak bir dille yaplmas gereklidir. Bu nedenle uluslararas anlamalarla, Denizde Haberleme yntemleri belirtilerek, tm denizcilerin bu kurallar erevesinde iletiimlerini salamalar salanmtr. Denizde Haberleme amalarn aadaki balklar altnda toplayabilir: 1. Gemi/Tekne ii haberleme 2. Gemi- Gemi aras haberleme 3. Gemi- Ky aras haberleme 4. Ky- Gemi aras haberleme 5. Acil durum haberlemeleri Denizde Haberleme yntemleri u balklar altnda incelebilir: 1. Bayrak ve Flamalarla haberleme 2. Cep telefonu ile haberleme 3. Telsizle haberleme Bayrak ve Flamalarla Haberleme: Tekne zerindeki herhangi bir blgede bulunan her bir bayran zel bir anlam vardr ve bunlarn kullanm uluslararas kurallara gre yaplmaldr. Her bir bayrak bir kod harfi ve kodlama kelimesi ile anlr. rnein aada dalcm var, neta (uzak) ge anlamna gelen A kodlu Alfa bayra geminin her yerinden grnr bir yerinde, st gvertede bir yere tutturulur.
hemen telefon edip yardm veya bilgi istemeniz kolaydr. Bunun iin denize kmadan nce en yakn sahil gvenlik, hastane ve limanlarn telefonunu almanz gerekir.
Cep Telefonu ile Haberleme: Cep telefonunun ektii kyya yakn blgelerde
Alfa Kodlu Uluslararas Bayrak
24
Cep telefonunun srekli kullandmz zellii haricinde, hava durumu tahminleri, nemli duyurular ve bilgiler alabileceimiz Cep telefonuyla deniz enformasyonuna ulama servisleri de vardr. Ksa mesaj, WAP, GPRS gibi sistemler kullanlarak kullanlan bu sistemlerden yararlanmak gerekir. zellikle meteoroloji ile ilgili bilgilere internet vastasyla ulamak nemlidir. nternetten meteoroloji kontrol ile ilgili detayl bilgiye ulaabileceiniz internet adreslerini daha nce vermitik.
Telsizle Haberleme: Telsizle haberleme, denizcilikte en ok kullanlan yntemdir. ounlukla VHF frekans ile sinyal yollanarak haberleme salanr. Yaklak 50 millik bir mesafe ile kurulan balantya VHF grmesi diyebiliriz. Telsiz tayan tekneler hem alc hem de verici grevi yrtebilir. Bununla birlikte kyda kurulan istasyonlar da vardr. (marina, iskele vs...) VHF (Very High Frequency) telsiz bulundurmas mecburi tekneler:
12 kii veya daha fazla yolcu tayan zel yatlar, Balk tekneleri, Ticari amal yatlar, Gl ve deniz aralar, 300 Grosston'a kadar olan gemiler, 25 Watt VHF telsiz bulundururlar.
KANAL 08 13 15 / 17 16 09 / 10 / 77 72 / 73 67 AIKLAMA Sahil Gvenlik Kanal Seyir gvenlii iin kullanlr Gemi ii haberlemede kullanlr (1 Watt) Acil Durum/ ar / lk Temas Balklara ayrlan kanallar Yatlara ayrlan kanallar Meteoroloji Kanal (saat balarndan 5 dk. nce ve 10 dk. Sonra haberleme yasaktr)
1. Aada yazl iaretler birlikte veya ayr kullanld veya gsterildii zaman, tehlikeyi ve yardm ihtiyacn belirtir. Yaklak birer dakika ara ile patlatlan bir top veya dier bir patlayc iaret Herhangi bir sis iaret aletinin devaml olarak alnmas Ksa aralklarla her seferinde krmz yldzlar saan roket veya mermi atlmas Mors kodu ile (sos)'den ibaret bir grup iaretin telsiz telgraf veya herhangi bir dier iaret verme metodu ile gnderilmesi
Tehlike aretleri
25
"Mayday" kelimesinin sylenmesinden ibaret bir iaretin telsiz telefonla gnderilmesi N.C. harfleriyle Uluslararas Tehlike aret Kodunun gsterilmesi zerinde veya altnda bir kre veya kreye benzer herhangi bir ey bulunan drt ke bir bayraktan ibaret bir iaret Yanan bir katran veya ya varili v.b. kan alevlerin tekne zerinde gsterilmesi Portakal rengi duman veren bir duman iareti Her iki yana doru alan kollarn ar ar ve tekrarl olarak indirilip kaldrlmas Telsiz telgraf alarm iareti Telsiz telefon alarm iareti Acil mevkileri belirtmek zere radyo kerterizleri yaynlayan vericiler Telsiz haberleme aralar ile onaylanm iaretlerin yaynlanmas 2. Tehlike ve yardm istekleri hususlarnn bildirilmesi hari, yukarda yazl iaretlerin kullanlmas veya gsterilmesi ve yukarda yazl bu iaretlerle karlatrlabilecek dier iaretlerin kullanlmas yasaklanmtr. 3. Uluslararas iaret kodunun ilgili blmleri, ticaret gemileri arama ve kurtarma el kitab ve aada yazl iaretlere; Havadan bakanlarn tanmalar iin portakal rengi bir yelken bezi zerine ya siyah bir kare veya daire veya dier bir uygun sembol. Mevki markalama amandrasna dikkat edilmelidir. Deniz Kazalar Teknede kaza veya tekne kazas her an herkesin bana gelebilir, deniz srprizlerle doludur. Yanamadaki basit bir hatadan, seyirdeki dikkatsizlie, mutfaktaki unutkanla, sintinedeki bir ihmale kadar akla gelebilecek her ey kazann nedeni olabilir. Baz istatistiklere gre olu sklna gre balca tekne kazalar yle sralanabilir; 1. Baka tekneyle atma 2. Sabit bir nesneyle atma 3. Alabora 4. Dier kazalar (nedeni bilinmeyen) 5. Denize dme 6. Karaya oturma 7. Yangn veya patlama (yakttan kaynaklanan) 8. Yzen nesnelere atma 9. Su alma/su alarak batacak hale gelme 10. Batma 11. Tekne veya pervaneyle vurma 12. Teknede dme 13. Yangn veya patlama (yakttan kaynaklanmayan) Temel denizcilik kurallarnn bilinmesi ve uygulanmas, teknenin bakml, her trl tehizat ve donanmnn tam olmas, denizde gvenlii salamann ve kazalar nlemenin ilk artdr. 26
Kaza karsnda ne yapacan bilmek ve bilgileri uygulayabilmek durumu kontrol altna almak iin nemlidir. Normalde tehlike ile kar karya kalan bir insan byk bir korku duyar. Daha sonra korku oka, ok kzgnla dnr. Bu duygularn kontrol altna alamayan insan panie kaplr. Panie kaplan insan ne yapacan bilemez, ne yapacan bilse dahi panie kaplnca bir ey yapamaz. Tehlike karsnda serinkanl ve sakin olunmaya allmal, panie kaplmamaldr. Durum ne kadar olumsuz olursa olsun dzeltmeye ynelik bir eyler yapmaya her zaman imkn olacaktr. Kazazedenin midini hibir zaman kaybetmemesi, sabrl ve moralli olmas kendine olan gvenini arttrr. Kazalar karsnda neler yaplabileceini bilmek ve uygulamak facia ile sonulanabilecek durumlar tatl bir an haline dntrebilir. Az bir zaman, gayret ve para harcayarak nceden yaplm bir hazrlk tehlike annda size paha biilmez bir yardm sunacaktr. Denize mrettebat dmesi, denizde atma, karaya oturma, yedeklemeyedeklenme, yangn, yaralanma, tekneyi terk denizde karlalabilecek balca kaza ve tehlike durumlardr. Amatr denizciler, saduyu ve dayanma gerei olarak denizde zor durumdaki bir tekneye karlksz yardm ederler. Yasalar karsnda kk bir tekneyi kullananla, tanker kaptan arasnda grev ve sorumluluk asndan fark yoktur. Denizde can tehlikesine maruz kalm insana her tekne kaptan yardm etmekle ykmldr. nsan kurtarmas dnda tekne kurtarma iinin niteliine gre kurtaran her zaman bir kurtarma creti talep edebilir ve mevzuat gerei buna hakk vardr. Kendini tehlikeye atmamak ve ok yol kaybetmemek kouluyla kurtarma talebinde bulunan tekneye yardm etmek yasa gereidir. Genellikle profesyoneller tarafndan yaplan yedekleme hizmetleri crete tabiyse de cret talebi olup olmad ileme balamadan nce konuulmaldr. Kaptan, seyirde olan kazalar tarih, saat ve mevki belirterek btn ayrntlar ile yazarak bir rapor haline getirmekle sorumludur. Trk Ticaret Kanunu gerei Amatr denizcilerin kullandklar teknelerde de byk gemilerde olduu gibi bir gemi jurnali (log book) tutulur. Amatrlerin ounlukla seyir defter dedii, ancak kanuni ad gemi jurnali olan deftere seyirde karlalan nemli olaylar yazlr.
Kazalar Karsnda Davran
Kaza ve Tehlike Durumunda Yardm
27
3T2 Navigasyon Giri Bu blmde 2 yldz eitimi srasnda da grm olduunuz navigasyon eitimini tekrar edeceiz. Bugne kadar yaptnz dallarda navigasyon nemliydi ama gurup sorumluluunu alacak sizler iin bu ders bir kat daha fazla nem tamaktadr. Navigasyon, denizde, karada ve havada herhangi bir konumdan dierine en ksa srede, gvenle hareket edebilme bilimidir. Navigasyonda yn ve konum gibi iki temel eleman vardr; bu elemanlar sayesinde navigasyon llebilir ve hesaplanabilir bir yntem haline gelir. Yn, nereye doru gidildiini; konum ise nerede olunduu sorusunun cevabn verir. Her iki deer bilindiinde ise, hareketin sonunda hangi konuma varlaca da hesaplanabilir olur. Navigasyon, kara, deniz ve hava olmak zere temel balk altnda toplanabilir. Deniz navigasyonu, uygulama biimlerine gre ayrca kendi iinde su st ve sualt navigasyonu olmak zere iki ana balkta toplanmtr. Bir dalcnn dal noktasnda navigasyon becerisini gsterebilmesi iin sualt ve su st navigasyonu konusunda bir takm temel bilgilere sahip olmas gerekir. Sualtnda yn bulmak, snrl gr, duyularda ve alglamalardaki hatalar sonucu glemektedir. Bir dalc dal gvenlii iin balang yerine ve k noktasna gre nerede olduunu bilmek durumundadr. Yn bulma yntemlerini bilen bir dalc yzeyden geri yzler, dal einden ayrlp aramalar, ksacas enerji kaybna neden olabilecek, dal ve sonrasnn gvenliini tehlikeye sokacak yn sapmalar gibi durumlarla karlamayacaktr. Dalcnn sualtnda yn bulmasna yardmc olan eitli referanslar vardr. Bunlar doal ve pusula referanslar olarak iki balk altnda toplamak mmkndr. Pusulasz navigasyon olarak da bilinen doal navigasyon, sualtna ait ipularnn deerlendirilmesi ve doal olaylarn yol gstericiliine bavurulmas ile yn bulma olarak da ifade edilebilir. Pusulal navigasyonda da doal referanslardan faydalanlacaktr; ancak pusulal navigasyonda daha karmak rotalar takip edebilmek iin pusula ve mesafe lm tekniklerinden de faydalanlr. Sualtnda Navigasyonun Gereklilii Sualtnda yaplan navigasyonun iki temel amac vardr: 1. Dalnan noktadan geri kmak. 2. Tarif edilen bir noktay bulmak. Navigasyon becerisi, dalcya gven verir ve ayrca dal plannn detayl olarak uygulanmasn salar. Tam olarak nerede olunduunu bilmeden dal yapyor olmak, daltan alnan keyfi azaltp stres seviyesini arttracaktr. Tam tersi olarak, daln herhangi bir evresinde dalcnn sualtnda nereye doru ilerlediini ve nerede olduunu bilmesi gveni arttracak, stresi azaltp daltan daha fazla keyif alnmasn salayacaktr. Navigasyon enerjinin korunmasn salar. Su stnde yzmek sualtnda yzmekten ok daha yorucudur. zellikle uzun bir dal sonrasnda byle bir
28
durumla karlamak olduka can skcdr. Eer dal, planlanan noktadan klarak tamamlanabiliyorsa daha az yorucu olur. Navigasyon, dal plannn geerli olarak uygulanabilmesini salar. rnein bir batk dalnda derinlik ve yne bal olarak yaplacak dal plan, navigasyon sresince dal gvenliini artracaktr. Dal profiline uyularak batn tamamn en uygun srede gezebilmeyi salayacaktr. Navigasyon dal arkadalarn ve grubunu bir arada tutar. Gidilecek ve dnlecek ynleri nceden planlam olan dal arkadalar ve grubunun, sualtnda birbirlerini kaybetme olasl azalm olur. Navigasyon, sualtnda daha az hava harcanmasn salar. Gerek stresin azalmas, gerekse de hedefin aranmasna gerek olmamas sayesinde enerjinin ekonomik kullanlyor oluu sualtnda hava tketimini azaltacaktr Pusulasz Sualt Navigasyonu Doal referanslar tek balarna navigasyon iin kullanmak yetersiz kalacaktr; bunlar ancak bir arada kullanldklar zaman navigasyona yardmc olur. A. GNE VE AY III: Gne veya ay nn geli ynne baklarak, rota ve yn tahmini kstl da olsa yaplabilir. Ancak bu teknik ayn olmad gece dallarnda, le saatlerinde ve havann kapal olduu dal gnlerinde kullanlamayacandan pek pratik deildir. B. TAB VE YAPAY SUALTI OLUUMLARI: Bilinen bir dal noktasndaki byk kaya oluumlar ve/veya sualt faunas ve floras (rnein sngerler, denizayrlar vb.) incelenerek nerede olunduu, hangi yne doru ilerlendii hakknda fikir sahibi olmak mmkndr. C. DP PROFL: Derinlikteki deiim sayesinde kyya ya da aa doru ilerlendii anlalabilir. Su slayorsa genellikle kyya yaklalyor anlamna gelir; ancak navigasyon iin bu yntemin tek bana kullanlmas yeterli olmayacaktr. D. KUM PROFL: Deniz tabanna paralel bakldnda dalgalanmalar rahatlkla fark edilebilir. Bu dalgalanmalar kyya paraleldir ve ksa kenarlar kyya yakn olan blgeyi gsterir. E. BAZI BTK VE HAYVAN TRLER: Midyeler beslenebilmek iin azlarn ak denize doru aarlar; tp yelpazeleri de ak denize doru alrlar. Deniz ayrlar ile baz alg trleri de kyya paralel olarak dalm gsterirler. Ahtapot yuvalarnn az da ak denize dorudur. Bu ve benzeri bilgiler sayesinde referanslar arttrarak sualtnda navigasyon daha da kolaylaacaktr. F. DALGA DDET: Dalgalar kyya paraleldir ve kyya yaklatka iddetleri artar. G. KIYI SESLER: Sesin ynn tayin etmek olduka zor olsa da kyya doru yaklatka seslerin iddeti artacaktr. Pusulal Sualt Navigasyonu Pusula manyetik bir aratr ve dnyann manyetik alanna paralel olmaya alr. Bu nedenle pusulann ibresi her zaman manyetik kuzeyi gstermeye alr. Gidilen dorultunun, kuzey yn ile yapt a kullanlarak yn tayin edilebilir. Pusulann temel kullanm prensibi budur. Pusula kullanlarak ve mesafe lm yaplarak
29
istenilen rotada dal yaplabilir ve sualtnda grn ok kt olduu durumlarda bile navigasyon yapmak mmkn olur. PUSULA, TRLER ve DALI N UYGUN OLAN PUSULALAR: Doal referans yntemlerinin geersiz olduu ya da daha gvenilir bir yn bulma tekniinin arand yerlerde en gvenilir yn bulma arac pusuladr. Kaygan bir zemin zerine yerletirilen mknatsl inenin daima manyetik kuzeyi gstermesi sayesinde gerekli referans okumasnn yaplabilmesini salayan pusulann, sualt iin retilmi ve direkt ya da endirekt okuma yapabilen olmak zere iki farkl tr bulunur. Direkt okunan pusula tipinde, bilezii dndrdmzde dereceler de hareket eder. Endirekt okunan pusulada ise bilezik dndrldnde dereceler hareket etmez, tespit kadran hareket eder. Sualtnda kullanlacak pusulada aadaki zelliklerin olmas gerekir; 1. Su geirmez olmaldr. 2. Gstergesi fosforlu olmaldr. 3. Datm bilezii olmaldr (alarn zerinde yazl olduu oynar bir halkaya datm bilezii denir). 4. A iaretleyicisi olmaldr (datm bilezii zerinde yn iaretlemekte kullanlan, bir tarafta tek, dier tarafta ift olan kntlara a iaretleyicisi denir). 5. dorultunun belirlenmesi ve kontrol iin kullanlacak olan bir referans izgisi olmaldr (pusulann zerinden bakldnda camn zerinde ve yan tarafndaki a penceresi zerinde, dz ve belirgin olarak grlebilen izgidir). 6. Kolay okuma yaplabilir, detayl bir a kadran olmaldr. 7. Pusula inesi serbest olarak hareket edebilmeli, kolayca taklmamaldr.
Sualt Pusulas
Sualt pusulalarnn konsola veya kola taklan tipleri olduu gibi dijital gstergeli olanlar da mevcuttur. Kola taklan pusulalarn avantaj tpsz dallarda da kullanlabilmesidir. Saat kayna taklabilen minyatr pusulalarn lm aralklarnn okunmas biraz daha gtr ve bu yzden sualt navigasyonu iin uygun deildir. Svyla dolu olan pusulalarda ine titreimi en dk seviyeye indirilmitir; ayrca sv ile dolu olmas, pusulann basnca dayanklln da arttrmaktadr.
30
Dal Sresince Pusulann Kullanm Sualtnda kullanlacak pusulann inesi, pusula hafife eik tutulduunda da hareket edebilecek hassasiyette olmaldr. Karadakine kyasla zor da olsa, sualtnda pusulay deniz yzeyine paralel tutmaya zen gstermek gerekir. Eer deniz yzeyine paralel tutulmayacak olursa, pusula inesi, pusulann camna srtnerek hareketsiz hale gelebilir. Bu olay pusula kilitlenmesi olarak da bilinir ve navigasyon iin yaplacak tm okuma ve dnlerin hatal olaca anlamna gelir. Hareket dorultusu referans izgisi ile belirlenir. Referans izgisi ile lm yaplrken, hareket dorultusuna veya lmek istenen baka bir dorultuya referans izgisi ile ya da pusula zerine oynar kadrana yerletirilmi nian almaya yarayan gez ve arpack ile nian alnr. Bu srada pusulann size bakan yanndaki kk pencereden grnen veya yukardan bakldnda referans izgisinin size yakn ucuyla kesien a deeri nian aldnz ynn as olur. PUSULANIN TUTULUU: Pusula kullanm srasnda referans izgisi ile vcut ekseninin akmas gerekir. Bunun iin, eer pusulanz kola taklyorsa, takl olduu kolun parmaklar ile dier kolu dirseinin st ksmndan tutmanz, bu srada pusula taklmayan kolu da gergin bir ekilde ileri uzatmanz gerekir. Eer konsola taklan bir pusula kullanlyorsa, konsol iki elle tutulmal ve dirsekler vcuda paralele ekilde kilitlenmelidir. PUSULA LE HAREKET: Referans izgisini gideceiniz dorultuya paralel tutun. Pusulay yukarda anlatlan teknik ile tutun. Pusulann hareketli d kadrann dndrerek pusula inesini iaret trnaklarnn arasna aln. Daha sonra dorultu zerinde ilerlemeye balayn. Eer hareketiniz srasnda, ine pusula trnaklarnn arasndan kayarsa pusulay deil, btn vcudunuzu hareket ettirerek ineyi tekrar trnaklarn arasna getirin.
DNLER: Herhangi bir yne dnmeden nce dorultunuzu saptayarak yannzda tadnz yaz tahtasna yazn. D kadran dn ynnn aksi ynnde dndrerek, referans izginizi yeni dorultunuza paralel konuma getirin. Bu ilem tamamlandktan sonra pusula trnaklar tekrar inenin arasna gelecek ekilde,
Koldaki pusula ile sualt navigasyonu
31
btn gvdenizle dn yaparak tamamlayn ve daha sonra yeni dorultunuzu not edin. Pusula kullanmnda, pusulann sabit ve yatay tutulmas nemlidir. Mutlaka referans izgisi ile gidilen yn ayn dorultuyu gstermelidir. Eer mmkn ise pusulay doal navigasyon ile birilikte kullanmal ve derinlik referans da srekli olarak kontrol edilmelidir. Dallarda navigasyondan bir kiinin sorumlu olmas gerekir. Zeminde bulunabilecek manyetik cisimlerin, byk sac gemilerin veya ok yaknda yer alan dier metal cisimlerin pusulann ynn deitirebileceini unutmayn. Ayn kola, dal bilgisayar ve pusulanz takmayn. Pusulay sualtnda kullanmadan nce mutlaka karada pratik yapn ve yeterince tecrbe kazandktan sonra sualtnda uygulamaya gein Pusula kullanrken dal einizin yannzda olmas ve size yardm etmesi gerekir. Deniz Yzeyinde Bir Noktay Belirlemek in Sabit (Kerteriz) Kullanmak Kerteriz, karadaki sabit cisimlerden faydalanlarak deniz zerinde herhangi bir noktay belirleyen sabitlerin addr. Herhangi bir dal noktas yeniden bulunmak ya da denize drlen bir cismin o noktaya geri dnlerek aramas yaplmak istendiinde kerterizler kullanlr. GPS kullanlyor olsa dahi kerteriz alnmas ve bu teknii bilinmesi, zellikle dal sresince gerekletirilecek navigasyon iin nemli ve gereklidir. Deniz zerinde herhangi bir noktay belirlemek iin birbirinden farkl alarda iki doruya ihtiya vardr. Bu dorularn her biri iin de ayn doru zerinde yer alacak olan iki farkl noktaya ihtiya olacaktr. Dolaysyla deniz zerinde herhangi bir noktann kerterizini almak iin iki farkl doru zerinde toplam drt farkl noktann seilmi olmas gerekir. Kerteriz noktalar uzaktan grlebilecek, n kapanmayacak, sabit ve evredeki dier ekillerden ayrt edilebilecek zellikte olmaldr. Ayn dorultudaki noktalardan arkada olan nde olandan daha yksekte olmaldr. Oluturulan kerteriz dorularnn kesime alar en az 60 olmaldr. Hata payn ortadan kaldrmak iin bir baka nokta daha bulunmal ve onun da dier doruyla as en az 60 olmaldr. Kardaki kerteriz noktalarnn yan sra, o nokta iin derinlik deerinin de muhakkak biliniyor olmas gerekir. Rota Uygulamalar Navigasyonda sualtnda istenilen herhangi bir rotay uygulanmak iin, nian yntemini kullanarak sabit bir hat zerinde ilerleyebilmek, mesafe lm tekniklerinden en uygun olann seerek uygulayabilmek ve uygulanmak istenen rota iin dnlerle ilgili hesaplamalar yaplabiliyor olmak gerekir.
32
Kerterizi oluturan iki doru ve dorular oluturan kara sabitleri
NAN YNTEM: zellikle akntl yerlerde rotalar uygulamak zordur. Eer navigasyon iin gerekli nlemler alnmazsa akntnn meydana getirdii bu etkiler sonucunda rotadan sapmalar olabilir. Ayrca paletlerin farkl gte vurulmas gibi bir takm dal teknii problemleri de rotada sapmalara neden olacaktr. Byle durumlarda ideal zm hareket sresince dorultu zerindeki sabit sualt cisimleri ve/ veya canllarndan nian almak olacaktr. Rota zerinde bir nokta seilerek o noktaya kadar dz bir hat zerinde ilerlenip o noktaya gelindikten sonra, yine rota zerinde baka bir noktaya pusula ve dorultu izgisinin yardm ile nian alnarak uygulanmaya devam edilir. Ayrca doru zerinde herhangi bir engelle karlalacak olursa (byk kaya vb.), dorudan sapmamak iin o engelin etrafndan 90o lik alarla dolalmal ve tekrar engelin gerisindeki a deerine, yani daha nceki dorultuya gelinmelidir.
MESAFE LM TEKNKLER: Sualtnda gidilmek istenen rotann uygulanabilmesi iin, dorultu zerinde gidilmek istenen mesafenin de llmesi arttr. Aksi takdirde, doru yn ama farkl noktalarda sonlandrlacak bir dal iin doru navigasyondan sz etmek imkansz olacaktr. Sualtnda mesafe lm, dal ortamnn artlarna ve eldeki malzemelere gre farkl teknikler kullanlarak
33
yaplabilir. Sklkla kullanlan mesafe lm tekniklerinin, deien ortam artlarna bal olarak bir takm avantaj ve dezavantajlar oluabilir. a. Sre: Dal ortamnn akntl olmad, sabit hzla ilerlenebilen dallarda rotann belirli paralarn belirlenmi srelerde geebilme esasna dayanr. rnein belirli bir sre bir yne gidildikten sonra, ayn srede eit mesafenin tekrar gidilebilmesi gibi. b. Hava Tketimi: Rota zerinde yaplan dal planlamasnda, e paralardan oluan rotann her paras iin hava paylatrlr. Hava tketimi hesab yaplrken, gvenlik havas olan 50 barlk blmn de unutulmamas gerekir. Bu tekniin dikkat edilecek noktalarnda biri de dal sresince ayn derinlikte kalnmasnn veya derinlik farknn dal planlamasnda hesaba katlmasnn gerekliliidir. c. Palet Saym: Sabit hzda ve akntsz suda belirli bir mesafeyi kat etmek iin gereken palet vuru says hesaplanarak gidilecek mesafe llebilir. Bir palet evrimi, bir ayan vuruu ile alnan mesafedir. Bylece ayn ayan ayn pozisyonuna gelinceye kadar ald mesafeye bir palet evrimi denir. Palet evrimi saylarak gidilen mesafe llebilir niteliklidir; ancak bu yntem sadece akntsz sularda ve dal adaptasyonu yksek dalclar tarafndan kullanlmaldr. Eitim srasnda uzunluu bilinen bir ip kullanlarak sualtnda belli mesafenin ka palet darbesi ile alnd bir ka kez llerek ortalamas alnrsa o kii iin bir palet evrimin alaca ortalama mesafe hesaplanm olacaktr.
d. Kol Boy Saym: Genellikle ksa mesafelerde ve hassas mesafe lmn gerektiren dal teknikleri iin kullanlr. Genellikle arama kurtarma dallarnda, bulank su dallarnda kullanlr.
DN HESAPLAMALARI: Navigasyon dallarnda genellikle hesaplamas basit olan rotalar tercih edilir ve bylelikle hata paynn azalmas amalanr. Dz, gen 34
ve dikdrtgen rotalar en ok kullanlanlardr ve bu rotalardaki dn hesaplamalarn yapmak olduka kolaydr. Dn hesaplamasn yapabilmek iin rotann zelliklerinin ve dnn nasl bir hareketle yaplacann iyi biliniyor olmas gerekir. Dz navigasyon olarak da bilinen bir doru zerinde gidi ve geli eklinde yaplan navigasyonda dnler, okuma asna 180o ekleme ya da karma yaplarak rahatlkla bulunmu olur. Dikdrtgen rotada ise dnler 90o ile yaplacaktr. Bu basit rota uygulamalarna kyasla hesaplamas biraz daha karmak olan ekenar gen rotada ise dnler daima d alar hesaplanarak ve dn ynne doru, pusula okumasna ekleme yaplarak kolaylkla hesaplanabilir.
Dz sualt rotasnda dn uygulamas
Dikdrtgen sualt rotasnda dn uygulamas
gen sualt rotasnda dn uygulamas
35
3T3 SUALTI ARAMA KURTARMA Arama Kurtarma Tekniklerinin Gerekli Olduu Durumlar Herhangi bir nesnenin herhangi bir nedenle sualtnda kaybolmas sonucunda arama ve kurtarma tekniklerine bavurulur. Eer bir dalc iseniz sualtnda kaybolan herhangi bir cismi aramak ve kurtarmak da sizin iin kanlmaz olabilir. Arama ve kurtarmann gereklilii eitli durumlarda ortaya kabilir. Denize den bir malzeme veya bir cismi bulmak amac ile kendi ihtiyalarnz iin, evrenizin ihtiyalar iin, kamu yarar iin ve/veya ulusal yarar iin arama ve kurtarma tekniklerini kullanmanz gerekebilir. Uygun Tekniin Seimi ve Planlanmas Dallarda, dalacanz blgeyi siz seersiniz, ancak arama ve kurtarma dallarnda, cisim nerede kaybolmusa orada dalmanz gerekir. Ne tr arama ve kurtarma tekniini uygulayacanz dal blgesinin dip yapsna ve su hareketlerine bal olarak deiir. Dip yaps dzse, gr aksa halatl arama yntemi en verimli aramadr ve bu sayede geni bir alan ksa srede aramak mmkn olur. Dip kayalksa arama yapmak zordur, fakat ayn zamanda kayalk deniz taban cismin su hareketleri ile de srklenmesi engellenir. Su hareketleri aknt ve gel-git hareketleridir. Bu tr hareketler kaybolan cismin srklenmesine ve zerinin kum veya amurla rtlerek grlemez hale gelmesine neden olabilir. Arama yaplan blgenin dip yaps bilinemediinde baz tehlikeler dalcy bekliyor olabilir. Eer mmknse blgenin tecrbeli dalclar ya da en azndan balklarndan fikir almak faydal olacaktr. Bylelikle dala balamadan nce gerekli tedbirlerin alnmas salanm olur. Arama Kurtarmada eitli Riskler Keskin Cisimler: amura batm krk camlar, tel veya pasl metaller olabilir. zellikle gr kstl ise bunlar fark etmek ok daha zor olacaktr. Korunmak iin yeterince kaln dal elbiseleri ve/veya eldivenleri kullanlmaldr. apariz: Arama srasnda halat tarken dikkatli olmalsnz. aparize neden olabilecek balk alarna dikkat edilmelidir. Arama kurtarma dalcsnn yannda muhakkak dal ba tamas gerekir. Hatta gerekirse iki adet bak bulundurmaldr. Bulank Su: Grn az olduu suda pusula kullanlmaldr. Dal einizi kaybetmemek iin bir e halat kullanmakta fayda vardr. Aknt: Aknt sizi arama alanndan srkleyecektir. Akntya kar yzmeye almak gerekebilir. zellikle nehir aramalarnda uygun arama tekniklerinin kullanlmas gerekecektir. Batk Cisimleri karmak: Batk cisimleri karrken kaldrma aletlerine iyi balamak gerekir. Kayabilme tehlikesine karn, kaldrma balonlarnn kesinlikle altnda durulmamaldr. Tekne Trafii: Dal yaplan alan uluslararas dal iaret bayrak ve amandralaryla iaretlenmelidir. Tekneleri uyarmak iin yukarda bir kii grevlendirilmelidir.
36
Dal Planlamas Tm dallarda olduu gibi arama ve kurtarma dallarnda da plan yapmak nemlidir. Plan yaplrken tehlikeler, tpteki hava durumu, derinlik gibi dal blgesinin genel zellikleri gz nnde tutulmaldr. Normal dal planna ilave olarak arama kurtarma dallarnda baz nemli noktalara da dikkat edilmelidir. Bunlar; 1. Ne aradn belirle. ncelikle nasl bir cismin kaybolduu ve cismin ne gibi zelliklere sahip olduu belirlenmelidir. Ayn aamada cismin su iinde nerede olabileceini tahmini olarak da olsa belirlemek gerekir. Bunun iin orada bulunan ve cismin kayboluunu gren tanklardan yararlanmak gerekir. 2. evreden bilgi al ve analizini yap. Kaybolan cismi son olarak grenlerle konu. Ne byklkte, arl ne kadar, kurtarmak iin zel alete ihtiya var m? Gibi sorular yantlamak iin aratrma yap. Dal blgesi, dip yaps, yzey artlar, derinlii ve potansiyel tehlikeleri deerlendir. 3. Nasl bir donanmn kullanlacan belirle. rnein s ve grn yeterli olduu bir blgede yaplacak olan arama kurtarma almasnda norkel kullanmak yeterli olabilecektir. 4. Yeterli ve gerekli personel planlamasn yap. 5. Dal ncesi brifingi yap. Ekibin grev ve sorumluluk dalm yap ve son bir bilgilendirme toplants ile ekiptekilerin kafasnda hibir soru iaretinin kalmamas sala. Arama Teknikleri ncelikle arama yaplacak alann yzey amandralar kullanlarak belirlenmesi gerekir. Ayrca tekne trafiinin youn olduu blgelerde sesli ve kl iaretlerden de faydalanlacak ekilde gerekli n hazrlklarn yaplmasna dikkat edilmelidir. Arama alan, aranan cismi iinde brakacak byklkte olmal, fakat aramay gereksiz yere uzatacak kadar da byk tutulmamaldr. Aramaya balarken muhakkak aramann balad noktann belirgin bir ekilde iaretlenmesi gerekir. Bylelikle aranlan noktalarn ve balang noktasnn yanllkla yeniden aranlmasna engel olunmu olur. Eer belirgin bir hat zerinde dal ei ile arama yaplyorsa bir ein pusulay kullanmas, dier ein de aramay yapmas gerekir. Dipte bulunabilecek keskin cisimler iin bir miktar yukarda kalnmas gerekecektir. Arama yaplacak blgenin dip yapsna bal olarak iki tr arama yaplabilir; bunlar halatl arama ve halatsz aramadr. Basit bir arama yntemi olup, zel ekipmana gerek duyulmakszn gerekletirilebilir. ki tr halatsz arama yntemi vardr; bunlar U arama ve genileyen kareler yntemi olarak sralanabilir. U Arama: Kk veya byk cisimleri aramak iin, durgun ve berrak sularda uygulanabilir. Aranacak alann bir kesinden balanp, arama alannn dier kesine kadar ilerlendikten sonra, nc keye ilerlemek iin 90 derecelik alarla zikzaklar izilir. nc keye gelindikten sonra, son olarak tekrar dz bir hat zerinde ilerleyerek son keye gelinir ve bylelikle dikdrtgen ya da kare alan tam olarak taranm olur. Zikzaklarda kat edilen mesafeler palet saylarak, hava
Halatsz Arama
37
llerek ya da sre tutularak tahmin edilebilir. Zikzaklarn aras sudaki gr mesafesine bapl olarak belirlenecektir. rnein sudaki gr be metre ise, bu zikzaklarn birbirleri ile arasndaki mesafe de 2,5 metreyi gememelidir Genileyen Kareler: Orta byklkteki cisimleri aramak iin uygundur. zellikle arama alann ok geni olmad uygulamalarda elverili bir tekniktir. Aranacak alann ortasndan balayp, ksa yzmeler ile ayn ynde 90 derece dnler yaplarak gerekletirilir. Bir ncekinden biraz daha uzun yzerek oluturulan kare giderek bytlm olunur.
U arama teknii
Genileyen kareler teknii
Halatsz aramalara kyasla bir takm zel donanmlar ve uygulamalar gerektiren teknik arama metotlardr. Bu tr teknikleri zellikle akntl, grn dk olduu sularda ve/veya aranlan cisimlerin daha kk olduu aramalarda kullanlr. zellikle grn az olduu sularda dalclar birbirleri ile iletiim kurabilmek iin de sahip olduklar halatlar kullanrlar. Bylelikle dalc einin de tuttuu halat belirli bir sayda ekip brakarak temel bir takm bilgileri iletmi olur. Halat yardm ile yaplan bu basit iletiim tekniinde iaretler genellikle aadaki gibi kullanlmaktadr; 1 eki: Dikkat veya arama balyor. 2 eki: yi misin veya iyiyim. 38
Halatl Arama
3 eki: Arama sahasnn sonuna ulatm. 4 eki: Buraya gel veya bulualm. 5 eki: Acil durum, yarmda ihtiyacm var. Bu iaretler dal plan ve arama tekniine gre eitlendirilebilir veya deitirilebilir. nemli olan, bunlarn dal ekibine verilecek brifingte doru ve uygun ekilde aklanmasdr. Ekipteki herkesin iaretler konusunda bir anlamazlk yaamayacandan emin olunmaldr. Dairesel Arama: Kk bir blgede aranacak kk cisimler iin elverili bir tekniktir. Dz deniz tabannda uygun bir arama yntemi olmakla birlikte, akntl blgeler iin de kullanlabilir. Arama iki dalc tarafndan gerekletirilebilecei gibi, bir dalc sabit olarak merkezdeyken, dier dalcnn dairesel yzmesi ile de gerekletirilebilir. Dal elerinden biri arama alannn merkezinde kalrken, dieri ise halatn dier ucunda dairesel yzmeye balar. Arama yzn gerekletirecek olan dalc balang noktasna rahatlkla grlr ve sabitlenmi bir cisim brakmay unutmamaldr. Byle bir cisim sayesinde aramay gerekletiren dalc tam bir daireyi tamamladn kolaylkla fark edecektir. Eer ilk daire tamamlandnda cisim hala bulunamamsa, genileyen dairelerle arama devam edecektir. Halatn uzunluu, genellikle dal einin grlebilmesi iin 20 metre 'yi gememelidir. Ancak sudaki gr ncelikli olarak halat uzunluunu belirleyecek etkendir.
ki dalcl dairesel arama.
39
sularda tercih edilir. Geni bir sahann aranabilmesi iin uygun bir tekniktir. Arlklarla sabitlenen iki paralel doru zerinde zikzak izecek ekilde yaplan aramada mevkii sabitleyebilmek ok daha kolay olacaktr. zellikle akntnn zikzak aramaya engel olabilecei durumlarda kullanlan bu teknik, daha ok donanm ve uzman personel gerektirir. Paralel jackstay arama birden ok dalc ile de iki keden, dier iki keye doru adeta bir izgi oluturup ilerleyerek de yaplabilir.
Paralel Jackstay Arama: Genellikle akntnn olduu ve grn dk olduu
Paralel Jackstay Arama
Jackstay Arama: Arama alannn iaretlenmesi ile jackstay halat amandra arlklar arasnda kurulur. Sabitleyiciler arasndan dorusal yzme ile yaplacak aramalarda kaybolan cisim bulunmaya alr.
Paralel Jackstay Arama
40
Bulunan Cismin aretlenmesi ve Deerlendirilmesi Cisim bulunduktan sonra ilk olarak yaplmas gereken ey cismin doru olarak iaretlenmesi olacaktr. Yaplacak n incelemeden sonra cismin uygun bir yerinden tutturularak yzey amandras ile iaretlenmesi gerekir. amandrann hava artlarndan etkilenmeyecek ekilde donatlp cisme tutturulmasna dikkat edilmelidir. Daha sonra, cismin yzdrlebilmesi iin gerekli deerlendirme yaplacaktr. Cismin deerlendirmesinde, hacim, tahmini arlk ve cismin pozisyonu gz nnde bulundurulmal, ayrca cismin nereden tutturulabilecei incelenmelidir. Kaldrma Balonu Kullanm Sualtnda arl 4 kilodan fazla olan cisimlerin denge yelei kullanarak karlmamas gerekir. Herhangi bir nedenle cisim dalcnn elinden kayacak olursa, denge yeleindeki pozitif yzerlik ile yukar frlamasna neden olabilir. Kaldrma balonlar sualtndan kurtarma iin en uygun dal malzemeleridir. Ama kaldrma balonu kullanm profesyonel bir itir. Kaldrma balonlar zel olarak imal edilmilerdir; ar cisimlerin tanmas srasnda gvenlidirler. Ayrca bu balonlarn st ksmlarnda bir tahliye valfi bulunur. Bylelikle yzeye doru balon iinde genleecek havann pozitif yzerlik salamamas iin tahliyesi rahatlkla yaplabilir. Ayrca bu malzemeler deniz yzeyinde de gvenli bir ekilde cismin tekneye veya karaya karlmasn salayacak kay ve asklarla donatlmlardr. Kaldrma balonu seerken kurtarlacak cismin arln kaldrabilecek kapasitede olmasna dikkat etmek gerekir. Balon ykselirken iindeki hava genleecektir. Eer balonun kaldrma kapasitesi cismin arlna gre ok fazla olursa, byle bir durumda genileyen hava balon iinde kalacaktr; dolaysyla yzerlilik kazanana balon hzlanarak kontrolsz bir ekilde yzeye kabilir. Balon ykselirken, boaltma valfinin kullanlmas ile k hz kontrol altna alnmaldr. Balonun kapasitesi, kurtarlan cismin arlna uygun ise bu tr hzl ykselmeler de minimize edilebilir.
Kaldrma Balonu
41
Cismin yzdrlmeden nce balona uygun ekilde tutturulmas da ok nemlidir. Balamalar tamamlanp cisim kaldrlmaya hazrsa, cismin kaybolmasna karn emniyet olarak bir iaret amandras cisme balanmaldr. Balonun balanmas srasnda cismin arlk merkezine dikkat edilmeli, zellikle birden fazla balon kullanldnda balonlarn hacimleri ile balant noktalarnn arlk merkezine uzaklklar arpmnn birbirini dengeleyecek ekilde olmasna zen gsterilmelidir. Balonlar dorudan doruya cisme balanabilecekleri gibi, bir halat aracl ile birbirlerine de balanabilirler. Alternatif hava kayna kullanlarak cisim yerden ykselinceye kadar balona hava baslmaldr. Alternatif hava kayna daha ok kk cisimler ve dk kapasiteli balonlar iin kullanlrken, yedek bir scuba tp veya yzden beslemeli kompresrler de byk kapasiteli balonlar iin kullanlacaktr. Kaldrma Balonu le Yzdrme in Gerekli Hesaplamalar 50 kilogram arlnda bir deniz motoru suya dmtr. Motor 20 metre derinliktedir. 30 litrelik deniz suyuyla yer deitiren (yani hacmi 30 litre) bu motoru kaldrmak iin ne kapasitede bir kaldrma balonu seilmelidir? Balona ka litre hava baslmaldr? Deniz suyunda her bir litreye karlk kaldrma kuvveti 1.03 kg/litre'dir. Tatl suda 1 kg/litre'dir. Bu demektir ki 1.03 kilogramlk bir arl kaldrmak iin (yani suyun yerini deitirmek) 1 litre'lik hacme ihtiya vardr. Bu yzden toplam kaldrma kuvveti 30 x 1.03 = 30,9 kilogramdr. Motorun arl 50 kilogram, kaldrma kuvveti 30,9 kilogram olduuna gre, motorun su ierisindeki arl da 50 30,9 = 19,1 kilogram olacaktr. Bu durumda motora ntr yzerlilik kazandrmak iin 19,1 kilogramlk bir kaldrma kuvvetine ihtiya vardr. O halde 19,1 kilogramlk bir arl kaldrmak iin ka litre suyun yer deitirmesi gerekir? Bu ilem sonucunda yer deitirmesi gereken su miktar 19,1 / 1.03 = 18,5 litre kar. Eer 20 metrede bir balonun iini 18,5 litre havayla doldurmak istenirse, 20 metrede ortam basnc 3 ata olacandan o balona 18,5 x 3 = 55,5 litre hava doldurulmaldr. Bylelikle ortam basnc altnda skan 55,5 litre hava basnlanarak 18,5 litre hacme skm olacaktr. Gvenlik nlemleri Kurtarlacak cisim yzeye karlmaya hazr olduunda ncelikle yzeyde gerekli emniyet tedbirleri alnmaldr. Tekne trafii dnlerek yzeyde bir gzlemci bulundurulmaldr. Cisme yzerlilik kazandrldktan sonra dalclar cismin altnda durmamal, balonun yannda yzerek, onunla beraber yzeye gelmelidir. Balonla beraber yzeye gelen cisim, sudan karlarak tekneye alnrken arlnn da artaca unutulmamaldr.
42
3T4 Kompresr Kullanm Giri Donanml dal, hava kayna ile dalcya sualtnda da solunumunu devam ettirme ansn verir. Yzeyden beslemeli (nargile) veya srta giyilebilen bamsz hava kayna sistemleri donanml daln iki ana baln oluturur. Sportif dallarda kullanlan bamsz dal donanmnn en nemli zelliklerinden biri de sktrlm havann dalcya her hangi bir yere baml olmadan solunum yapmasn salyor olmasdr. Basn sayesinde dalcnn ihtiya duyduu miktarda hava ok kk bir hacimde biriktirilmi olur. Ancak tekrar kullanm iin tketilen havann yerine konmas, dier bir deyile yksek basnl hava tayan dal tplerinin yeniden doldurulmas gerekir. Dzenli olarak dal yapan her tecrbeli dalcnn tp dolumu ve dolu bir tpten bo bir tpe hava aktarm (eitleme) ile ilgili nemli noktalar hakknda bilgi sahibi olmas gerekir. Teknik bilgi ve tecrbe gerektiren bu ilemleri yaparken yetki snrlarn iyi bilmek gerekir. Bylelikle telafisi g sorunlarn domas da nlenmi olur. Kompresrn Tanm Bir motor vastas ile atmosfer ortamnda serbest halde bulunan havann kk hacimli kaplarda daha sonra kullanlmak zere basn altnda sktrarak saklanmasn salayan aygta kompresr denmektedir. Gerek dalta kullandmz havay salamas, gerekse ekipmanlar ierisindeki en pahal alet olmas ve bir gezide belki de tek bir adet bulundurabildiimiz gz nne alnrsa, dal kompresrlerine gereken zeni gstermemiz kanlmazdr. Bu nedenle tm paralarnn yapsn bilmek ve genel ileyii hakknda fikir sahibi olmak, ona gereken bakm yapmamz ve doru olarak nasl kullanacamz daha iyi anlamamz salayacaktr. Temel Kompresr Tasarm Kompresrler, imal teknolojilerine bal olarak deiik ekillerde retilmelerine ramen, genelde 3 veya 4 piston (kademe) ve bunlarn bal bulunduu bir krankafttan olumulardr. Her pistonun karlkl hareketi, kademe ierisinde yer alan emme, sktrma valflerini srasyla ap kapatarak havay pompalar. Bu valfler basit, hava ak emniyetli ve minyon tiplidirler. Ortamdan giri (emme) filtreleriyle alnan hava, sktrlmak zere birinci pistona gnderilir. lk sktrmaya tabi tutulan hava, ikinci pistona sevk yolu zerinde yer alan alak basn hava soutucu borular ierisinden geirilerek ss, basnc sabit kalmak zere ilk scaklna yaklatrlmaya allr. Ayn ilemler iki, ve/veya drdnc pistonlar arasnda tekrarlanarak son basn olan ~ 225 / 300 atmosfer deerine ulalr. hmal veya arzann sebebiyet verecei zararlar nlemek zere kompresr zerinde adetten az olmamak zere emniyet valfleri yerletirilmitir. Bunlar 2. ve
43
3. piston ile kimyasal filtreden sonraki datm eleman zerindedir; imalat dizayn, imal edildii lke kanun ve ynetmeliklerine uygun ilave emniyet vanalar ile desteklenmilerdir.
Kompresrn Blmleri. 1 - Giri filtresi, 2 1. Kademe silindiri, 3 2. Kademe silindiri, 4 3.Kademe silindiri, 5 1./2. Kademe i hava soutucusu, 6 2./3. Kademe i hava soutucusu, 7 - Son hava soutucusu, 8 1. Kademe emniyet valfi, 9 2. Kademe emniyet valfi, 10 - Son kademe emniyet valfi, 11 2./3. Kademe i su ayrcs, 12 - Merkez filtre, 13 - TRIPLEX kimyasal kartu, 14 - Younlatrc tahliye vanas, 15 - Basn ayar sabitleyicisi, 16 - Datm hortumu, 17 - Datm valfi, 18 - Basn gstergesi, 19 - Basn ayar vanas, 20 - k basnc emniyet vanas Kompresyon Teorisi Bu tanm hava kompresrlerinin enerji-verim ilikisindeki balca problemini ifade eder. Verimi arttrmann tek yolu, skan hava ierisinde oluan fazla sy ortamdan uzaklatrmaktr. Havay eitli teknikler kullanlarak sktrlabilmek mmkndr. Bu tekniklerden en ok kullanlan iki tanesi aada aklanmtr. Bu sktrma ynteminde ama, sktrma ilemi ile meydana gelen sy, son scaklk ilk scakla eit olacak ekilde datmaktr. Pratikte uygulanabilirlii bulunmayan bu metotta, sktrma vuruunun s dalmna izin verdii srede gereklemesi gerekir.
zotermal Sktrma:
Adiabatik Sktrma: Adiabatik hava sktrlmas, sktrmadan doan snn byk blmnn hava
44
ierisinde tutulduu bir yntemdir. Pratikte kullanlan hava kompresrlerinin tasarm kstaslar bu metot esas alnarak belirlenmektedir. Piston vuruu srasnda hava retimi sbaplarn hareketi ile gerekleir. Piston aaya doru hareket ettiinde (emme); emme sbab ak, tahliye sbab, yukar doru hareket ettiinde de (sktrma); emme sbab kapal, tahliye sbab ak konumdadr. Hava Temizlii Atmosferden direkt olarak emilerek dalclara solunum ortam olarak verilen hava baz standartlara sahip olmaldr. Hava kendi bana baz kimyasallar ve/veya motor egzozundan kaynaklanan bileikleri de ierebilir. Hatta hava, kompresr sistemini geerken bu bileiklerle karm haline gelebilir. Bu sebepten dolay her dalc soluyaca havann periyodik olarak analizlerini yaptrmaldr. Byle bir analiz sabit s ve basnta llerek gerekletirilmelidir. Havann kalitesi ikmal sisteminin son k valfndan alnarak test edilmeli ve aadaki tabloda verilen deerleri gememelidir.
Oksijen Karbon dioksit (ppm v/v) Karbon monoksit (ppm v/v) Ya (youn hidrokarbon) mg/m3 Partikller ve Ya Buhar Koku ve Tat
CSA (Canadian Standarts Association)
%2022 500m L/m3 <5m L/m3 1 mg/m3 5mg/m3 Olmamal Tablo 2. Solunum iin standart hava deerleri.
Filtre Sistemleri Bir kompresr, krankaft mil ona bal pistonlar ve soutucu sistemlerinden olumutur. Ancak retilen havann kullanm amac gz nne alndnda kompresre ek bir temizleme (filtre) sisteminin ilave edilmesi kanlmazdr. malat teknolojisine gre yerletirilmelerinde farkllk gstermelerine ramen temiz hava elde edebilmenin yolu hemen hemen ayn filtre dzenini gerektirir. Bunlar, srasyla giri filtreleri, su ayrclar ve kimyasal filtre halinde ana balk altnda toplanabilir. Kompresrn ilk filtre sistemini oluturan ve emme filtresi ad ile de anlan bu blm, bir d filtre, emme borusu ve esas filtreden meydana gelmitir. Emme ortamndaki hava ierisinde var olan fiziksel paracklarn tutulmasn amalayan bu filtreler, szme zelliine sahip, tozumayan ktlardan retilmilerdir. Yaklak her 25 30 iletme saatinden sonra kontrol edilmelidirler. Bu filtreler hava kalitesinden ziyade kompresrn piston segman silindir gibi paralarn koruma amacyla kullanlrlar. Temizlemek iin yumuak bir fra ile sprmek veya kuru hava ile ters ykamak
Giri Filtresi:
45
tavsiye edilmekle birlikte temizleme yoluna gidilmeyip deitirilmesi uygundur. Hava emi filtresi kompresrn alt ortama bal olarak belirli periyotlarda 120 derece evrilerek kullanlabilir. 3. evrim gerektiinde deitirilir. Bundan fazla kullanlmaya allmas durumunda kompresrde ok ciddi hasarlar meydana gelmesine neden olabilecektir.
Younlatrclar: Bo bir silindir kap ve ierisine yerletirilmi basnl havann ynn deitirici engeller ile tahliye vanalarndan oluan bu filtre sistemi, pistonlarn soutucu nitesinden sonra gelmektedir. malat teknolojisine gre ilki birinci pistondan sonra balayabilecei gibi, ikinci pistondan itibaren ka kadar her piston iin bir adet olmak zere devreye dahil edilmilerdir. Younlaan madde ya su karm olup, rengi st beyazdr. Bu svnn renginin kahverengi olmas ve kokmas durumunda dolumu durdurup teknik bir yetkiliye haber verilmesi gerekir. Bu arza teknik servis gerektiren bir arzadr ve silindir piston ve segmanlardaki bir sorunu belirtir.
Tp dolumu sresince ortam scaklna ve havadaki nem oranna bal olarak 20 30C arasnda 815 dakika aralkla tahliye edilmelidir. Su ve ya ayrc filtre 100 200 saatlik kullanmlardan sonra sklerek ierisindeki sinterlenmi metal filtrenin temizlenmesi salanmaldr. Bu ilemin yetkili servis tarafndan yaplmas nerilir. En uygun kimyasal filtre dizayn ve imalat, yzeylerinden kalnt halindeki ya ve su buharn geirmeyecek dzeyde aktif hale getirilmi madde veya maddelerden olumaldr. Genellikle bunlar ak ynnde nce nem sonra ya buhar ve kokusunu, son olarak da ayet kalm ise en ince kalntlar tutucu srada dizilmelidir. deal kimyasal filtre, ierisinde birbirlerinden keeler ile ayrlm dzende ve akm ynnde Silika Gel veya aktif almina, aktif karbon ve molekler sieve (aktif zeolit) yer almaldr. Silika gel veya aktif almina nemi uzaklatrmak iin kullanlr. Aktif Karbon, ya buharn ve kokusunu tutucudur. Molekler Sieve (Aktif Zeolit) pahal olmakla birlikte su buhar ve ya zerrelerini tutmakta kullanlabilecek en aktif maddedir ve ideal filtre ortamnda en son filtre eleman olarak yer almaldr. Benzin veya diesel motora sahip kompresrlerde 3 kimyasala ilaveten karbonmonoksiti tutmas iin hopkolite veya molykote gibi kimsayallar eklenir. Bu yzden elektrikli kompresrlere ait filtrelerin benzin veya diesel motorlu kompresrlerde kullanlmamas gerekir. Burada, giri ile kta ve her kimyasal ayrmnda birer adet olmak zere kee ayrac kullanlmtr. Silika gel, aktif almina, aktif karbon, molekler sieve, hopkalit, molykote gibi kimyasallarn miktarlar kompresrn dakika cinsinden bast hava miktarna gre imalat firma tarafndan belirlenmektedir. Kimyasal filtre ii boaltlp doldurulur tip olabilecei gibi, imalat teknolojisine gre atlan katl kartu tipinde de olabilir. Dolum yaplan kartularn tp doldurma 46
Kimyasal Filtre:
miktar orijinal katl kartularn mrlerinin yars kadar olacaktr. Bunun sebebi kartua doldurulan nem alc malzemelerin ambalajlarndan karldktan sonra havayla temas halinde satrasyona (doyuma) balamasndan kaynaklanr. Kimyasal filiteler DIN 12021 normlarnda hava retirler. Doygun olmalar halinde herhangi bir filtreleme sz konusu olmayacak, gelen hava olduu gibi tpe baslacaktr. Bu yzden bu filtrelerin deiim zamanlar sk bir ekilde takip edilmelidir.
Tripleks kartu ve yuvas. Tripleks kartu haznesinin st kapa tam kapatldktan sonra yarm tur geri evrilerek gevetilir. Sonuna kadar kapatlp sklmas halinde korozyon ve basn etkisi ile bir daha alnda ok zorlanacak ve zarar grecektir. Filtre kartuu yerine bastrlp oturtulmaldr. Kartu yerine tam oturmad takdirde basn olumayacak ve kompresr grev yapmayacaktr. En nemli nokta periyodik bakmdr. En basit yol, filtre yerleiminden itibaren silika gel veya aktif alminadaki renk deiimini izlemektir ki bu da suya doygun olduunun gstergesidir. Eer filtre kartuu effaf deilse ve bu yzden renk deiimi izlenemiyorsa dier yol ise filtreyi tartmaktr. Filtre imalatlar filtrenin ilk ve doyuma ulat arlklar filtre zerine yazarlar. Filtre tartlarak deiim zaman tespit edilebilir. Solunan havadaki kalite tamamen bu filtrenin durumuna baldr ve ya kokusu olumadan tm keeler de dahil olmak zere yenilenmelidir.
47
Kompresr Seimi Kompresr seiminde baz noktalarn deerlendirilmesi gerekir; Kompresr, tozsuz, nemsiz, yasz ve gaz buharlarndan arndrlm temiz hava basabilen filtre sistemi ile donatlm olmaldr. Silindir hacim ve basnlar istenilen maksimum alma kapasitesinde, yksek randmanl olmaldr. Kapasitesi, talebe yeterli olmaldr. Doldurma sistemi basit ve yeterli emniyet artlarna sahip olmaldr. Yedek paras bol ve ucuz, servis a yaygn olmaldr. Portatif kompresrlerde hava verimi 200~235 l/dk. dan fazla olmamaldr. Daha byk hzlar iin sabit veya treyler tipi seilmelidir. Byk dolumlar iin sabit kompresrler ve elektrik tahriki tercih edilmelidir. Uzun sreli altrlabilir ve enerji tketimi daha azdr. En nemli zellikleri egzost gazna sahip deildirler. Portatif tipler genellikle benzin veya dizel motorlu olup egzost gaz sorununu da beraberlerinde getirirler. Bu tip kompresrlerle dolum sresince ok dikkatli olunmas gerekir. Egzost gaz bol miktarda karbon monoksit iereceinden, temiz hava girii ile egzost knn asla birbirine etki etmemesi gerekir. Kullanmda Dikkat Edilmesi Gerekenler Kullanma talimatlar, kompresrn aktif olduu dnemlerdeki standart kontrolleri ile uzun sreli servis d brakmadan nce ve sonra yaplmas gerekenler hakknda kullanclar genel hatlar ile bilgilendirmeyi amalamaktadr. retici el kitabnda bir kullancnn bilmesi gerektii kadar bilgi yer almakta, daha fazlas iin yetkili servislere mracaat edilmesi nerilmektedir
Kompresr alrken dolum ilemine balamadan nce;
Standart Kontroller
Kayt defterinde bir nceki alma sresinde dlen notlar inceleyiniz. Kompresrn ve motorun ya seviyesini kontrol ediniz. Emi filtrelerinin ve kimyasal filtre mrnn alp almadn kontrol ediniz. Sonu basn gvenlik vanasnn alrln kontrol ediniz. Younlatrclar tahliye ediniz. Ya basnc dengeleyici vanasnn zerindeki lekli cam kullanarak ya pompasnn alrln kontrol ediniz.
Doldurma ilemi boyunca;
8 ~ 15 dakika arasndaki srelerle birinci younlatrcdan balamak zere her bir younlatrcy tahliye ediniz. Eer kompresrnz otomatik tahliye sistemine sahipse elle boaltma yapmaya gerek yoktur.
Her 25 iletme saatinden sonra;
Tp doldurma vanasnn alrln ve skln kontrol ediniz. Basn altnda deil iken basn gstergesinin sfr durumunu kontrol ediniz. Giri filtresi kartuunu temizleyiniz, o ringleri kontrol ediniz. Btn boru balantlarn ve skln kontrol ediniz. Kaak testi (vana, musluk, boru, hortum gibi) sabun solsyonu veya kpk ile yaplmaldr. 48
Soutucu yzeyleri kontrol ediniz. Ya kaaklar ile soutucu yzlerin performansn kaybetmesine izin vermemek gerekir. Aksi hallerde kompresrn mrnden harcanr. Her 100 iletme saatinden sonra i filtrenin (birinci ayrc) bir paras olan interlenmi metal filtreyi ve kabn temizleyiniz. Kompresr yan; sentetik ise her 2000 iletme saatinden sonra, mineral ise her 1000 iletme saatinden sonra deitiriniz. Kullanlacak ya hakknda imalat talimatlarna harfiyen uyunuz. Kompresrde sentetik ya varsa sentetik, mineral varsa mineral ya ilave edilmelidir. Farkl ya tiplerini birbirine kartrmaynz. Eer kompresr 2 sene kullanlmam ise ya komple boaltp yenileyiniz. Bu konuda imalatnn talimatlarna uyunuz. Saklama ayet kompresr uzun sreli kullanlmayacaksa aada belirtilenleri uygulayarak gvenli bir saklama ortam yaratm olursunuz. Kompresr scak altrn. Bu i iin kompresr ~ 20 bar gibi zel bir servis basncnda altrn. ~ 5 10 dakika alr tutun. Benzin motorlu kompresrlerde motoru durdurmadan nce bota altrarak motorun soumasn salaynz (karbratrdeki benzini bitirene kadar altrnz). Kompresrn su ve ya ayrcsndaki suyu tahliye ediniz ve sistemi yaklak 80 barlk bir basn altnda braknz. Bu ilemi her zaman iin uygulaynz (sezon bitimi dahil). Filtre baln kartn, o ring ve vida yzeylerini beyaz vazelin ile yalayn ve kapatn. Kimyasal filtre elemanlarn veya kartuunu mutlaka filtre iinde tutun. Her ayda bir bu ilemleri tekrarlayn ve 2 ylda bir motor ve kompresr yan deitirin. Kompresr tozdan arndrlm kapal meknlarda muhafaza edin. Saklama Sonras Yeniden Kullanm Merkez filtre elemanlarn veya filtre kartuunu deitirin. Btn balantlar elden geirin. retici talimatlarna uyarak motoru kontrol edin. Kompresr doldurma vanas ak halde 5 10 dakika altrn. Scak alma ortamn yaratn. Doldurma vanasn kapatn, sonu basn vanasndan hava kabarcklar kana kadar sistemi altrn. ayet altrma dzgn ilerliyorsa kompresr durdurun, dolum ilemine gemek iin hazrlklarnz tamamlayn. Her hangi bir gariplik, aksaklk sezerseniz hemen kompresr durdurarak yetkili servise haber verin. Kompresrn Kullanm Kompresrn satn alnmas ile balayan ve bir kompresr iletmecisinin iyi bilmesi gereken konular; altrma, dolum, kapatma ve kontrol-bakm balklar altnda zetlenmitir. letmeci, ncelikle imalat motor ve kompresr el kitabnda verilen bilgileri ok iyi incelemeli, nemli noktalar notlar haline getirerek dolum mahallinde grlr bir yere asmaldr. Bu notlar, dolum ncesi, dolum sresince ve
49
dolum sonrasnda uyulmas gereken kurallar ile acil artlarda kesin izgilerle belirtmelidir. Kurma: Kompresr 5oCden daha eimli yerlerde kurmaynz. Yksek s altnda alan mekanik aksamn sreklilii, yalama sisteminin dzenli iletilmesine baldr. Bu nedenle sabit veya seyyar tm kompresrlerde ya dengesi ve ya basnc kontrol altnda tutulmas gereken ilk nemli noktadr. Pistonlar ve dililer, krankaftn d merkezli dn ile tahrik alan ya pompas aracl ile yalanr. Ortalama ya basnc 50 bardr ve ya basnc dengeleyici vanas ile retici tarafndan ayarlanarak sabitlenmitir. Benzin ve dizel motorlu kompresrler akta ve emme az egzosttan nce gelecek ekilde rzgr yn dikkate alnarak kurulmaldr. Eer kapal bir meknda altrlma zorunluluu varsa muhakkak elektrikle alan kompresrler seilmeli ve emme az bu meknn dnda tutulmaldr.
altrma: altrma ilemine gemeden nce bir iletmecinin yapmas gerekenler vardr. ncelikle kayt defteri kontrol edilmeli, filtre zamanlar denetlenmeli ve ikaz edilen sorunlarn giderildii grlmelidir. Motor ve kompresrlerin ya seviyeleri ile ilk hareket (motor ile kompresrn dn yn ayn olmal) denetlenmelidir. Yakt deposu uygun yaktla doldurulmal, motor ve kompresr zerindeki ama-kapama dmesi, motor yol verme kolu, gvenlik ve tahliye vanalarnn konumu ayr ayr altrma artlarna getirilmelidir. Kompresrn scak altrlmas gerekir. lk altrmadan ilk tp dolumuna kadarki sre (scak altrma artlarna ulancaya kadar 5 10 dakika) iinde hava tahliyesine izin verilmeli, bir nceki dolum sonunda ortamda kalan atklarn uzaklatrlmas salanmaldr. nk filtre bekleme sresinde sistemdeki CO2 gazn yksek miktarda zerinde toplar ve bunun tp dolumundan nce tahliye edilmesi gerekir. Bu zaman ierisinde dal tpleri basnlarna gre snflandrlmal, test tarihleri kontrol edilmelidir. Test tarihi gemi tpler kesinlikle doluma alnmamaldr. Birden fazla tp ayn anda doldurulacak ise eit basnta olanlar seilmelidir. Aksi takdirde tpler arasnda basn eitlenmesi gerekleecektir. Dolum: Kompresrn ilk almasndan 5 10 dakika sonra filtre tahliye vanalar kapal, gvenlik vanas ak konuma getirilerek, kompresrn maksimum basnca ulamas salanmal, (bu ilem, tp ve doldurma vanalar kapal iken yaplmaldr) tpn vanas alarak dolum ilemi balatlmaldr. Dolum ilemi sresince hava scakl ve nem oranna bal olarak 8 15 dakikada her bir younlatrc tahliye musluklar srayla (birinci kademeden son kademeye doru) alarak ya ve su karm olan kremsel akkan gzlenmelidir. stenen basnca (tp iletme basnc) ulaldnda tpn vanas kapatlp, tahliye vanas alarak, dolum hortumunun (kam) iindeki basnl hava tahliye edilmelidir. Daha sonra tp ya da tpler kompresrden ayrlabilir. Sktrlan hava snr, s art ok hzl veya gerekenden fazla ise (80C) dal tplerine, zellikle alamlarnn yapsna ve d yzeyindeki boya katmanna zarar verebilecektir. Bu nedenle de dal tpleri dolum sresince su dolu bir kap ierisinde tutulmaldr. Gvenlik valfi sadece emniyet iin konulmutur. Bu valfle grevi dnda oynanmas durumunda valfin ierisinde bulunan hassas paralar hasar
50
grecek ve hava karmaya balayacaktr. Basn koruma valfi ayarlaryla kesinlikle oynanmamaldr. Bu ayarlar fabrika veya yetkili servis tarafndan yaplabilir. Kompresrn havalandrmasna dikkat edilmelidir. Kompresr duvar kenarna konulacak ise duvar ile soutma pervanesi arasnda en az 50 cm mesafe braklmaldr. Hava emi hortumu en fazla 2 3 metre olmaldr. Bundan daha uzun olmas halinde kompresrn emii zorlaacak ve kompresrde arzalar olumaya balayacaktr. Dolum esnasnda dolum yapan kiinin muhakkak kullanmla ilgili bilgilendirilmesi gereklidir. Kapatma: Eer daha fazla tp doldurulmayacak ise, kompresr motoru rlantiye alnarak younlatrc tahliye vanalar 1 2 dakika ak tutulmal, motorun soumas salanmaldr. Durdurma motor talimatlarna uyularak gerekletirilmeli, bu ilemi takiben tahliye vanalar alarak kompresr zerindeki basn drlmeli, fakat sfrlanmamaldr. erisinde 80 bar gibi bir basn braklmaldr. nk kompresr ilk altrldnda bo filtrede meydana getirecei dalgalanma filtrenin mrn ksaltr. ayet yakt ikmali gerekli ise, kapatma prosedr izlenerek kompresr durdurulmal, asla kompresr motoru alrken yakt ikmali yaplmamaldr. Kontrol ve Bakm: alma halindeki motor ve kompresr zerinde asla bakm yaplmaz. Ancak kaaklar ve ya basnc kontrol dolum sresince de izlenmelidir. Ya basncn dzenleyici vanann zerindeki iaretli camda hava kabarcklar grlmyorsa ya pompasnn basnc uygun demektir. Kabarck grlrse ya pompas hava pompalyor demektir ve byle bir durum teknik mdahale gerektirir. Derhal tp dolumu durdurularak motor rlantiye alnmal, teknik yetkililere haber verilmelidir. Ya deiimi kompresr scakken yaplmaldr. Seyyar tip kompresrler ortalama 1,5 litre ya alr. tandro Kullanm: Banka tp veya depo adyla anlan tandro dzenei, acil artlarda kullanlmak zere nceden retilen basnl havann byk tplerde saklanmasdr. Bu tpler, dal tplerinin kullanm artlarndan daha yksek kapasitelere sahiptirler ve dal tplerine hava aktarmn basn eitleme ile salarlar. tandro dzeneinin kullanm aada izah edilen srada yaplmaldr. Banka tplerinin basnlarn ln, en dk basnl olann en kk numaradan balamak zere etiketleyin. Dal tplerini kullanm basnlarna ve hacimlerine gre snflandrn. Ayn kullanm basncna sahip dal tplerini ierlerindeki basnl hava deerlerine gre (hacimlerini gz nne alarak ayn hacimde olanlar) yeniden snflandrn. Doluma en yksek basnl dal ve en dk basnl banka tpnden balayn. Bylelikle bankay en ekonomik ekilde kullanabilirsiniz. Ayn basn ve hacimdeki dal tplerini balayn, kam zerindeki tahliye vanasn kapatn ve tpn veya tplerin vanasn an. Bankann en dk basnl olan tpn yavaa an ve hava akn salayn. abuk dolumdan kann. Hava ak (tslama sesi) duyulmayncaya kadar bekleyin. Bu artta banka ile dal tplerindeki basn eitlenmi demektir. Banka tpn kapatn. kinci banka
51
tpn yavaa an. lemi, dal tplerinin iletme basncna ulaldnda kesin. nce banka tpn, sonra dal tpn kapatn, kamy tahliye edin. Birden fazla dal tpnn balanabildii datm eleman olan manifolttaki havay tahliye etmeyin. Her dolumdan sonra banka tplerini basnlarna gre (en dk basnldan balamak zere) yeniden etiketleyin. Boalan banka tplerinin zerine mutlaka bo iaretini asn. Sktrlan hava s reteceinden dolum yaplan tpleri soutun. En pratik yntem dolum sresince dal tplerini su dolu bir kap ierisinde muhafaza etmek olacaktr. Kullanm Bilgilerinin Kayt Altna Alnmas: Kompresrlerin uzum sreli ve salkl kullanlabilirlii el kitabnda belirtilen talimatlara harfiyen uymakla mmkndr. Ancak, ounlukla bu bilgiler mekanik aksamn korunma artlarn ierir, temiz hava elde edilmesi konusunda ise tavsiyelerde bulunur. El kitab sadece yol gstericidir. Tp dolumu zahmetli ve uzun zaman gerektiren bir ilemdir. Kulp, dal okulu gibi pek ok dalcnn var olduu ortamlarda kompresr kullancs birden fazla olabilir ve kompresr farkl zamanlarda altrlabilir. Bu nedenle kullanclar aras iletiimde kopukluklar olmamaldr. Kullancnn tek kii olmas halinde dahi meydana gelebilecek arza, kompresr zerindeki elemanlarda yaplacak yenileme, bakm ve onarm, en nemlisi kompresrn toplam iletme saatinin bilinmesi gerekir. zellikle motor ve kompresr ya ile kimyasal filtre iletme zamanna baml maddelerdir ve dzenli aralklarla yenileri ile deitirilmeleri gerekir. Bu nedenle bilgi akn salamann ve toplam iletme saatini gzlemenin en emin yolu her kompresr iin bir kayt defteri tutmak olacaktr. Trk ceza kanununda dal sporu ile ilgili teknik aksaklklar ynnde herhangi bir yasal dzenlemenin bulunmad bilinmekle birlikte, teknik olsun veya olmasn herhangi bir kaza halinde mahkemelerin dzenli kaytlara itibar ettikleri gzden uzak tutulmamaldr. Unutulmamas Gereken Kurallar Teknik bilgi ve beceri gerektiren kompresr kullanm, kullanc tarafndan yetki snrlarnn iyi bilinmesi ile doabilecek aksaklklar en aza indirecektir. Yetki snrlarnz asla zorlamayn. Kesinlikle imalat katalounda belirtilen zellikler dnda ya kullanmayn. Madeni, bitkisel ve tbbi yalar asla kompresrn boru, hortum, musluk, vana, vida gibi di ve yzeylerinde kullanmayn. Dolum annda kompresr aniden durdurmayn. Bunu acil artlar dnda kesinlikle yapmayn. Sktrlm hava ldrc olabilir. Hafife almayn, eitim almam kiilere kompresr kullandrmayn. Her zaman aktif ve salkl bir hava reticisine sahip olmak iin dzenli ve ciddi bilgilerin yer ald kayt defterleri tutun.
52
3T5 Problem Ynetimi Nerede Hata Yaplm Olabilir? Bir dal organizasyonunda olabilecek aksilikleri ana balk altnda sralayabiliriz. Malzemelerden kaynaklanan aksilikler. rnein dal malzemesi arzas veya unutulmas, ulam esnasnda kullanlan arataki bir arza. Personelden kaynaklanan aksilikler. rnein ekipteki kiilerde grlen ani rahatszlklar. Doal koullardan kaynaklanan aksilikler. rnein ani frtna kmas, sualt aknts. Kazalara Kar nlem Alabilmek ve Planlamann nemi Kazalar nleme: Bir problemle en iyi urama ekli daha bandan itibaren problemin olumasna meydan vermemektir. Kendi kendini kollama aadaki nlemlerle balar. Dal malzemelerinin dzenli bakm, Dikkatli tehizat kontrol, E sistemini iyi kullanma, Doabilecek problemlere kar nceden dnerek gerekli nlemleri almak. rnein akntnn fazla olduu bir yerde dalmadan nce dalta harcanacak havann daha fazla olacan bilip tedbir almak gibi. Problemleri daha olumadan veya hemen annda tanyp doru ve sratli mdahale edebilmek. rnein hipoterminin veya tkenmenin belirtilerini tanyp, gerekenleri derhal yapmaya balamak.
Planlamann nemi: Herhangi bir dal organizasyonunun baars dikkatli ve tam bir planlamayla dorudan balantldr. Her organizasyonun nitelii deiik planlama gerektirebilir, fakat belirli incelemeler her organizasyon iin uygulanabilir. Dip zaman her zaman saptanmal, dip zamann koruyan ve dalcnn etkinliini arttran herhangi bir planlama ieriine byk ncelik verilmelidir. Dal organizasyonlar, kt evresel koullar altnda dalclarn veya destek faktrlerinin gvenlii tehlikeye girdiinde ertelenmelidir. Dalclar her zaman kazalara, ar scaklk ve tehlikeli kirliliklere kar korunmaldr. Acil yardmn varl hem dal organizasyonunun iinden hem de gerekli olan d kaynaklardan garanti altna alnmaldr. Ara ve donanmlar uygun ve elverili olmaldr. Bir organizasyon beklenmeyen nedenlerden dolay ertelenebilir. Hava ve deniz durumundaki deiiklik, kesilmi veya ertelenmi organizasyonun yeniden balamasn nleyebilir. Dikkatli bir planlama gereksiz kesilmelere kar en iyi gvencedir.
Acil Durumda Hareket ounlukla kurtarma operasyonlarnda malzeme ok nemli rol oynar. Dalcnn hangi malzemelere ihtiyac olduunu, onlar nerede bulabileceini ve nasl
53
kullanacan bilmesi gerekir. Aadaki listede acil durumlarda ie yarayabilecek baz malzemelerin isimleri verilmitir. Bunlar;
Bu malzemelerin herhangi bir kimse tarafndan kullanlabilmesi iin etiketlenmesi ve dzenli olarak kontrollerinin yaplmas gerekir. zellikle son kullanm tarihlerinin kayt altnda tutulmas ve yenilemelerin zamannda yaplmas nemlidir. Herhangi bir daltan nce mevcut ilkyardm malzemelerini grmek, yerlerini renmek her dalc veya dal lideri iin arttr. Birok durumlarda iletiim cihazlar (zellikle CB, VHF telsizler) ok byk nem tar. zellikle bu cihazlar altrabilmek ve yerlerini bilmek acil durumda ok ie yarayacaktr. Bazen kazay dier dalclara bildirmek ve herkesi toplayabilmek iin siren veya iaret bayraklar kullanlr. Dier arama ile ilgili kullanlabilecek malzemelerse amandralar, ipler ve sualt pusulasdr. Acil durumlarda aranan bir malzemenin yerine hemen evreden bulunabilecek bir baka malzeme kullanlabilir. Ancak byle bir malzeme deiiklii karar kaza annda deil daha nce dnlmelidir. rnein hipotermi geiren bir kazazedenin acele stlmas lazmdr, bunun iin de evreden kazazedeyi stabilecek her ey kullanlabilir. Bundan sonraki adm, mevcut malzemenin kontroldr. Eksiklikler, alp almama bu kontroln temel sebepleridir. En son adm da kurtarcnn kendi dal malzemelerinin kontroldr. Bu malzemelerin bakmll ve kolayca giyilebilirlii nemli bir faktrdr. Bir dalcnn blgedeki ilkyardm ve tbbi mdahale istasyonlarn iyi bilmesi arttr. Mevcut basn odalarnn yerleri, mevcut hastanelerin acil servislerini ve bunlarn mdahale yapabilecekleri konular bilmek ok yararl olacaktr. Ayrca denizde doabilecek acil durumlarda Sahil Gvenlik ile irtibat kurulabilir. Btn bu bilgiler acil durumlarda, pek ok zaman kazandrm olur. Dalcnn acil durumu sevk ve idaresinde dikkate almas gereken 7 nemli nokta vardr. Bunlar; 1. leri grle hareket 2. Deerlendirme 3. Harekete geme 4. Grev dalm yapma 5. Yaralara mdahale etme 6. Sevk ve idare 7. Yaralnn nakli imdi bu noktalar daha detayl inceleyelim; leri Grle Hareket: Eer bir kazaya yol aabilecek sebepleri nceden kestirebilir ve tanmlayabilirsek kazay en azndan kolayca kontrol altna alabilir veya tamamen nleyebiliriz. Kazann olabilme ekli ve tabiat ileri grle fark edilebilir ki bu da gerek kaza anndaki kymetli zamann kaybolmamasn gerekse olayn daha hafif bir ekilde atlatlmasn salar. 54
Drbn, Sualt amandras, Kt, kalem, yaz tahtas, amandralar, Srf veya srt tahtas, Battaniye, eitli uzunlukta ipler, lkyardm antas, Bir kk dairesel, taramal apa, iki kiilik Oksijen soluma cihaz, Sualt pusulas, aret fiekleri, Ddk, Telsiz (CB, VHF), Siren (arma iin) v.b. olarak sralanabilir.
Bir dalc u sorularn cevaplarn mmkn olduu kadar detayl renmelidir. Mevcut dalclarn yeterlilikleri nedir? Aralarnda tp teknisyeni, doktor, hemire gibi elemanlar var m? En yakn ilkyardm elemanlar nerede bulunur? Deerlendirme: Deerlendirme, olay ile ilgili eitli faktrleri gz nne alarak yaplacaklar formle etmek ve yardm plann ortaya koymaktr. Deerlendirmeyi yaparken u faktrlerin de gz nne alnmas gerekir; kazazedenin durumu nedir? Baygn m veya kendinde mi? Su stnde mi veya sualtnda m? Yaral m? Kazazedeye olan uzaklk nedir? evreden yardm edebilecek biri var m? Etrafta kullanlabilecek ne eit kurtarma aletleri mevcut? evre artlar nedir? Aknt var m? Harekete Geme: Bir acil durumun tannmas, deerlendirilmesi ve hareket plannn formle edilmesinden sonra sratle harekete gemek lazmdr. Dalc kendisinden daha otoriteli ve bilgili bir kimsenin olmamas halinde derhal hareket plann tatbike geer. Vazife Taksimi Yapma: Bir acil duruma mdahale evrede bulunanlara baz vazifeleri vermekle daha kolaylar. Ancak genellikle vazife taksimi iin ok az zaman vardr. Bunun iin de vazife taksimi yaparken direktifler ksa, zl ve kesin olmaldr. Yaralara Mdahale Etme: Bir kii yaraland zaman ilk yardm yapacak kiinin, yaplacaklar iin karar verebilmesinden nce bir takm n bilgilere ihtiyac vardr. Bu n bilgiler, acil durumun ve kazazedenin incelenmesi ve deerlendirme sonunda elde edilebilir. Sorgulama sonucu ve fiziki muayene sonucu elde edilen bilgilerle ilkyardm ekli seilecek ve tatbik edilebilecektir. Burada kurtarcnn hatrlamas gereken nokta udur; kurtarc veya ilk yardmc tehis koymaktan ok belirtileri tedavi etmeye ve durumun ktye gitmesini nlemeye almaldr. Gerek tehis ve tedavi doktorlar tarafndan yaplmaldr. Sevk ve dare: Burada nemli olan, durumun kontrol altna alnmasdr. Barp, arma, karklk, aknlk, karmakark yardm istekleri, acil durumda en ok grlen olaylardr. te idarecinin devi bu karma kark durumu organize etmek ve herkesi bir tatbikat plan altnda toplayabilmektir. Kazazedenin hastaneye naklinden sonra alet ve edevatn toplanmas, delil olabilecek eylerin dikkatle saklanp otoritelere teslim edilmesi gerekir. Kazann olu ekli ile ilgili bir ksa raporun yazlmasnda da mutlak yarar vardr. Ayrca kazazedenin yaknlarna haber iletmek gerekir. Yaralnn Nakli: Her ciddi yaralanma veya ar durumda olan kazazede mmkn olduu kadar abuk hastaneye nakledilmelidir. Akcier yaralanmalar veya dekompresyon hastalndan phelenilen dalclarn dekompresyon tedavisi iin basn odalarna nakli arttr. Kazazedenin nereye gtrlmesi gerektiine karar verecek tbbi otoritelerle temas kurmak gerekir.
alan ekip elemanlarn etkiler. Bu durumlar; bulunulan yer, (yln) zaman, hava durumu, dalga, rzgr, gel-git, aknt, bulutlarn durumu, scaklk, gr ve dier teknelerin varldr.
Hava Durumu: Dal alanndaki yzey koullar hem dalclar hem de yzeyde
Hava ve Deniz artlar
55
Daln olduu alandaki mevsimlere zg scaklk, rzgr ve frtnal gnleri gsteren zel yaynlardan ve denizcilik yaynlarndan saptanabilir. Dal iin koullarn uygun olup olmadn saptamak iin hava durumlar ve uzun sreli hava raporlar incelenmeli ve bir organizasyonun ilerleme safhalarnda hava raporlar devaml kontrol edilmelidir. Etkili bir dal plan yzeyde karlalabilecek ar scaklk deiimleri iin hazrlanmaldr. Bu da normal olarak bir dalcdan ok yzey personeli iin daha byk bir problemdir. Her ne kadar yukardaki yardmc personelin etkinliindeki bir azalma dalcnn emniyetini tehlikeye soksa da dikkat edilmesi gereken zel problemler; gne yan, rzgr yan, donma (bir uzvun donmas) ve ar su kaybndan kaynaklanan bitkinlik olarak sralanabilir. Souk ve rzgrl havalarda "souk rzgr faktr" her zaman dikkate alnmaldr. Yzn akta kalan blgelerine deecek olan souk hava, normal hava soukluundan daha souk etki yapacaktr. Yzey gr uzakl ok nemlidir. Gr uzaklnn azalmas dal organizasyonunun ertelenmesini gerektirecek kadar ciddi bir ekilde engeller ve gletirir. Bilinen bir sis kua iinde gerekletirilen organizasyonlarda, grn dk olmas nedeniyle dal programna mmkn olabilecek gecikmeler iin yer verilmelidir. Ani saanaklar, elektrik frtnalar (imekler), ar denizler ve allmadk gel-git olaylar veya kaptann grne gre demirleme emniyetini tehlikeye drecek herhangi bir olay nedeniyle dal ertelenebilir. Su Durumu: Sualt koullar, dalclarn dal tekniklerinin ve donanmn seiminde en byk etken olacaktr. Bu zel koullar; derinlik, dip yaps, gel-git ve akntlar, gr, scaklk, kirlilik, engeller ve tehlikeler olarak sralanabilir. Derinlik hem dal yapabilecek tecrbeye sahip olanlar hem de dal donanmn belirlemede en byk etkendir ve herhangi bir dal iin dekompresyon profilini etkileyecektir. Dip yapsnn, dalcnn hareket ve alma kabiliyetinin yeterli ve gvenli olmas zerine kesin etkileri grlebilir. Dallar ana aknt eidi etkiler; Nehir, boaz geii veya deniz akntlar Gel-git nedeniyle azalp oalma sonucu meydana gelen akntlar Ky boyunca krlan dalgalarn dnyle oluan deniz yzeyinin altndaki aknt veya anaforlar. Sualtndaki gr, derinlik ve berrakla bal olarak deiebilir. Su scakl dalcnn performansn kesin bir ekilde etkiler. Souk suda dikkatini toparlama yetenei ve alma verimi hzl bir ekilde decektir. Orta derecedeki scaklklarda bile vcut scaklnn suda kaybolmas hemen byk lde yorgunluu getirir. 30C stndeki sularda dalc ar scaklktan zarar grebilir, bu da bitkinlie yol aar. Dalclar birok probleme neden olabilecek tehlikeli ve istenmeyen biimlerdeki kirliliklerle karlaabilirler. Lam veya sanayi atklar yaknnda olan dalclar hastalk kapma tehlikesiyle karlaabilirler. Suya szan zehirli maddeler veya buharlaan 56
yaktlar cildi tahri eder. Byle durumlarda dalclar zellikle deri ve kulak enfeksiyonlarna maruz kalabilir. evresel tehlikelere ve dallarda meydana gelen kazalara ek olarak, bir dalc dal evresine uymayan operasyon tehlikeleri ile zaman zaman kar karyadr. Bu kapsama girenler arasnda elektrik oku, patlama, akustik ve sualt canllar sralanabilir. Dalclarn Kondisyonlar, Salk Durumlar ve Tecrbeleri Formda kalabilmek, eitim ve periyodik olarak pratik yapmaya baldr. Bunlar zellikle iyi bir dal lideri olmak iin arttr. Nitekim bir acil durumda fiziksel g ve form, olaya tesir eden faktrlerdendir. yi bir dalc, fiziksel formunu iyi muhafaza edebilmesinin yannda dalma ile ilgili becerilerini ve hatta serbest dal becerilerini de en st seviyede tutabilmelidir. Eitimin ok gerekli olduu gereinin nda bilgiyi ara sra gncelletirmek ve yeniden ekillendirmek, yeni programlara, seminerlere ve kurslara katlmakla salanabilir. Btn bu kazanlm veya kazanlan bilgilerin snanmas da lsz derecede nemlidir. Bu tr deneyimler hem fikren hem de fiziki olarak yaplabilirler. Fiziksel pratik de ok nemlidir. Genellikle kurtarma, karmak, insandan insana ve olay yerine gre ok deien bir aamalar dizisidir. Bu sebeple deiik yrelerde deiik artlar altnda yaplan almalar dalcya tecrbe ve pratik salayacaktr. Dalclar Kaybetmek Eer kayp dalc bir yere taklm veya yaralanm ise ve gr iyi ise onun yerini belirlemek ve yardm etmek zor olmayacaktr. Gr ktyse zorluk olduka bym ve dalc tehlikeye girmitir. Kayp dalc ska ynn kaybetmi, kerterizini yitirmi ve dal sahasnn dna km olabilir. Nitrojen narkozu veya solunum havasndaki karm gaz probleminden dolay zihinde bulanklk, ba dnmesi, endie ve panik iinde olabilir. Bu nedenle onu kurtaranlar bilmeden zarar verebilir. Dalcnn yeri belirlendiinde onu kurtaracak kii durumunu tam olarak analiz edip, zarar grmeye engel olacak ekilde dikkatle yaklamaldr. Kazazede derhal yzeye getirilmelidir. Uygulanmas gereken dekompresyon duraklar karlm olabilir, bu durumda dalcy canl tutabilmek iin, kurtarma srecinde yaralnn basn odasna da transferi gerekebilir. Teknenin Arzalanmas Tekne arzalandnda, arzay kendi olanaklarnzla zemiyorsanz yardm salamanz gerekir. Teknede telsiz varsa Kanal 16'dan ar yaplarak civardaki teknelerden, Sahil Gvenlik Botlarndan veya varsa Liman Bakanlndan yardm istenir. Teknenin mevkii, ad ve arza sebebi bildirilir. Teknede telsiz yoksa cep telefonu veya grnr iaretlerle yardm istenir (rnein iaret fiekleri, iaret flamalar, ddk iaretleri, v.s). Dala Bal Problemler Genellikle bu problemlerden en sk karlalanlarn sralamak gerekirse; Maske: Maskeye su dolmas, Maskenin buu yapmas, maskenin kaybolmas
57
Soluma Borusu: Suyu temizlemede zorluk, soluma borusunun kaybolmas Paletler: Palet kaynn kopmas, Paletlerin kaybolmas, kramp Elbise: me, solumada zorluk, su dolu elbise, pozitif yzerlilik Denge Yelei: Hava kaa, fazla yzerlik, boaltma ya da doldurma dmesinin almamas, sualtnda serbest doluma gemesi, hacminin yetersizliinden dolay yeterli kaldrmay yapamamas. Arlklar: karmada zorluk, istemeden kemeri drme, dengesiz yerletirme, denge yeleine bal olanlarnda acil durumda taklmaya bal olarak atamama durumu. Tp, Reglatr: kinci kademeden istenildiinde az veya hi hava gelmemesi, hava kayb, kendi kendine hava karan reglatr, ikinci kademeden hava ile su gelmesi, tpn srtlktan kmas, tpn vana boazndan hava karmas, ikinci kademenin serbest aka gemesi, havann azalmas ya da bitmesi, lkyardm konusuna girmeden nce sizlere federasyonumuzun bnyesinde bulunan cankurtarma eitimlerine katlmanz iddetle tavsiye etmekteyiz. Bylece sizler daha geni bir yelpazede ok nemli olan konular teorik ve pratik dersler yardmyla renmi olacaksnz. Sakatlanmalar Baz yaralanmalar gzle grlen (yank, kesik v.s.). Fakat dalta birok yaralanma iten olabilir ve hayati tehlike oluturabilir. rnein; beyine ait dekompresyon hastal ya da beyne ait hava embolisi bunlarn en hayati olanlardr. Sakatlanmalarn deerlendirilmesinde yaplmas gerekenleri sralayacak olursak; Fiziksel Kontrol: Kazazedenin fiziksel kontrol ilkyardmcya tespit safhasnda yardm edecektir. Kazazedenin bandan balayarak aalara doru bakmak gerekir. Gzler: Kazazede grebiliyor mu? Dalcnn gzlerinin nnde tutacanz parmaklarnz saymasn isteyin ya da gznn nnde gezdireceiniz parmanz gzleriyle takip etmesini salayn. Gzlerin ani oynamasna dikkat edin, bu ani gz hareketlerine nystagmus denir ve dala bal beyin ya da i kulak tahribatn gsterir. Yz: Kazazededen glmsemesini isteyin. Yzn simetrik olup olmadn kontrol edin. itme: Kazazededen duyduu sesi onaylamasn isteyin. Ba ve iaret parmaklarnz kazazedenin kulann yannda srtn. Daha sonra yarm metre uzaklaarak hareketi tekrar edin. Sesi duyduunu belirtmesini isteyin. ok grltl ortamlarda aradaki yarm metre mesafe daha az olabilir. Boyun: Kazazedeye yutkunmasn syleyin. Grtlak kkrdann (adem elmas) oynayp oynamadn kontrol edin. Kas Gc: Gcn her iki koldan eit gelmesine dikkat edin. Kazazedeye her iki kolunu nne uzatmasn syleyin. Siz kazazedenin kollarn ayrmaya ve birletirmeye alrken direnci kontrol edin.
58
Vcut Duyarll: Yzdeki yntemin aynsn bu sefer de srtta uygulayp parmaklarnz srtnda dolatrn. Omuz, gs, karn, kol ve bacaklarda olas uyumu blgeleri tespit edin. Denge ve Koordinasyon: Eer yer uygunsa kazazedenin ayaklar birleik ve gzleri kapal olarak ayakta durmasn syleyin. Ona ellerini her iki yanda, mmkn olduunca amasn ve kollarn krmadan abuk bir hareketle iaret parmaklarn kafasnn stnde birletirmesini syleyin. Normal olmayan herhangi bir durum kaydedilince (herhangi bir test aamasnda) kazazedenin beyin embolisi ya da dekompresyon hastal olasl olduu ortaya kar ve bir an evvel basn odasnda rekompresyon tedavisi grmesi gerekebilir. Not: Yukardaki tm kontrollerde dal ncesi kazazedenin durumunu gz nnde bulundurun.
Kemik hasarlar ok az hayati nem tarlar. Kural olarak birok krlma, tedavi ve kazazedenin hastaneye transferinde abukluk gerektirmez. Bir dalc donanmn kuanrken der ve bacan dokulara az bir zararla krar. yi niyetli arkadalar ona yardma koup ayaa kalkmasna yardm ederler, krlan ular birbirine srtneceinden hareket edip evredeki dokular tahrip eder. Oturtmak iin bir yere tarken krk paralar kas ve dokular kesip sarsnt yznden deriden dar da kabilirler. Pratik ilk yardmda bir atlak ya da krk 2 ana blmde toplanabilir. 1. Ak Krklar - Krlma ve deri yzeyi arasnda uzayan ak yara. 2. Kapal Krklar - Doku zedelenmesinin gereklemedii kapal ya da basit krk. Deri yzeyi btnln kaybetmemi. Dalclarn karlaabilecekleri yanklar; Kuru Yanklar: Alevler, yanan sigara ve scak cisimler (motor, ocak, kazan) ya da hzl hareket eden cisimlerin deriye srtmesi sonucu kuru yanklar oluur. En yaygn ip yandr. Halanmalar: Islak s sonucu oluan yanklar (buhar, scak su, ya). Kimyasal Yanmalar: Asit ve alkali cinsi maddeler (temizlik malzemeleri) gzle ya da deriyle temaslarnda oluan yanklar. Gne Yan: zellikle ak botta gne gz ve deriye verdii zararlar. Yanan Elbise: Eer bir kiinin elbiseleri alev alrsa hemen sndrlmelidir. Kiiyi daha fazla tehlikeye sokmamak kaydyla bunu gerekletirmenin en abuk yolu yannda destek verecek bir kii ile suya atlamak olabilir. Kanamas olan bir kazazede karsnda sakin olun ve olay ele aln. deal olan yarann stne steril bir sarg bezi yerletirip yara zerine bask uygulanmasdr. Fakat sarg olmad takdirde kuru, temiz bir bez hibir ey koymamaktan daha iyidir. Kazazedeye sabit yatmasn (durmasn) syleyip onu sakinletirin. Eer rahatsz ve hareket ediyorsa oluan tm phtlamay bozacak ve kanama devam
Krklar ve kklar
Yanklar
Kanama
59
edecektir. Kanayan blgeyi yukar kaldrn. Kann yukar akmas daha zordur. Sarg bezi kanamay durduramyorsa bile onu yerinden kaldrmayn. Phtlamay bozarsnz. Sarg deitirirken kaybolan birok hayat vardr. Deitirme yerine stne bir baka bez koyun. Eer yara iine saplanm yabanc cisim varsa sakn kartmayn. Bu kanamay arttracaktr. Kanamann art hayati nem gsteriyorsa, o blge ile ilgili basn noktas uygulamas yapabilirsiniz. Bu uygulama srekli olmamal, eitim grm kiiler tarafndan yaplmaldr. Eer dal tp herhangi bir sebepten dolay delinirse, bu bir patlamaya ve yaralanmaya sebep olur. Bunun yannda sualt almalar srasnda patlamalar sonucu ya da patlayc madde tayan bir bat inceleyen acemi dalclarn yanl hareketleri sonucu yaralanmalar olabilir. Patlama yaralarnn vcuttaki etkileri; patlayan cisimden srayan paralar yerine gre (dokulara girileri bakmndan) kurundan daha ok zarar verebilirler. Paralardan gelebilecek zararla beraber yaralanmalar ayn zamanda patlamalar izleyen kark patlama dalgas yznden de gerekleebilir. Dolam sisteminin grevi olan dokulara ihtiyac olan oksijen ve besini tayamamas ya da yetersiz miktarda tamas durumunda meydana gelen hasara ok denir. Byle bir durumda yetersiz kan dolam nedeniyle dokular hasar grp alma bozukluu gsterirler veya alamazlar. Yetersiz kan dolamnn 3 ana sebebi vardr. Kan seviyesi (hacmi) dmtr (hipoalemik ok) Dolam kapasitesi kan damarlarnn ar sulanmas sonucu ykselmi ve normal kan miktar dahi dolam sistemini yeteri kadar dolduramaz olmutur (dk diren oku). Kalp pompa grevini yerine getiremez ve buna bazen g kesilmesi sendromu da denir (kardiyojenik ok). Kurtarma daresi Yzeyde (tekne ya da amandra ile) Dipte; kurtarc bilinli ya da bilinsiz bir kazazede ile uramak zorunda kalabilir. Yardm edilmesi en kolay olan kazazede, tm kurtarma ilemi sresince pasif kalaca iin bilincini yitirmi kazazededir. Bilinci yerinde olan kazazede ise panik yznden kurtarcnn gvenliini de tehdit edebilir. Unutmayn! Bir kurtarma ilemi boyunca en byk nemi tayan kii kurtarcdr. Ve bir kurtarc panik iindeki kazazedeye asla yaklamamal, kazazede sakinleinceye kadar ya da tehdit unsuru olamayacak kadar yoruluncaya kadar gvenli bir uzaklktan kazazedeyi izlemeli ve gvenini kazanmaya alarak onu sakinletirmek iin aba gstermelidir. Daha nce yaplacak bir mdahale yardma ihtiya duyan bir yerine iki kazazede olmasna yol aabilir. Panie kaplmam ve kurtarma ileminde size yardmc olmaya hazr bir kazazedeye bile arkadan yaklalmaldr. Bylelikle kazazede birden
Patlama Sonucu Yaralanmalar
Dolam oklar
Kazazedeye Yaklama
60
panie derse kurtarc kazazedenin kendisine ulaamayaca bir uzakla ekilebilir. Kazazedeyi Yzeye Getirme: Denge yelei ile k Hem kendi hem de kazazedenin donanmn kontrol edecek olan kii kurtarcdr. Kazazedenin yzerlii kurtarcdan fazla olmaldr. Eer kazazedeyi kaybedecek olursanz yle ya da byle yzeye geleceinden emin olmalsnz. Kazazede ykselmeye balayncaya dek denge yeleine hava baslmal, k balaynca annda hava tahliye etmeye hazr olunmaldr. Kurtarc, k hzn ya derinlik gstergesine ya da ykselen kabarcklara bakarak ayarlamaldr. Tahliye ilemi srekli yaplmamal, aksine tahliye dmesine aralklarla, kesik kesik baslmaldr. Yzeye yaklatka, yzerlilik daha da artacaktr. k hzn drmek iin kurtarc bacaklarn ve paletlerini fren olarak kullanabilir Yzeye varldnda pozitif yzerlik salanmaldr. Kazazedenin hava kayna tkenmise ya da donanmdaki bir arzadan dolay pozitif yzerlik salanamyorsa, yzeye ulamak iin baka yollar denenmelidir. Kazazedenin arlk kemerini atarak yzerlik salamaya almak bunlardan biri olabilir. Ancak byle bir durumda k hzn kontrol etmek zorlaacaktr. Kurtarcnn denge yeleini kullanarak kazazedeyi yzeye getirmesi daha uygun olacaktr. Ancak burada da kazazedeyi kaybetme riski vardr. Kurtarc kazazedeyi kaybetmemek iin bacaklarn kazazedeye dolayabilir. Kazazedeyi yzerek, palet gcyle yzeye getirmek yorucu bir ilemdir. Yzeye varldnda kurtarc kazazedeyi su zerinde tutabilmek iin yardma ihtiya duyacaktr. Kazazedeye Ulamak ve lk Mdahale Bilin Kontrol: Dalcya sesli ve temas yolu ile bilin kontrol yaplmaldr. Yzeyde sorun yaadn dndmz, yzkoyun ya da yz st yatan dalcnn yanna gelerek belli bir mesafeden, nce sesli olarak dalc iyi misin? sorusu sorulmal, iki ya da kez yksek sesle bu soru sorulduktan sonra cevap alnmyorsa el ile omuz tutularak hafife dalc sarslmaldr. Eer hala tepki alnmyorsa, srtst hale getirilen dalc pozitif yzerlii salandktan sonra (BC iirilerek ve arlk kemeri atlarak) dalcnn solunum kontrol yaplmaldr. Kendini Tantma: Dalcnn bilinci ak ancak yardma ihtiyac olduu durumlarda, ncelikle kendinizi tantarak, kazazededen yardm iin izin istemeniz nemlidir. rnein; Merhaba benim adm ... Ben lkyardm konusunda eitim aldm. Size yardm edebilir miyim? gibi bir aklama ile kazazedenin sakinlemesine ve rahatlamasna yardmc olabilirsiniz. Bu soruya kazazedenin kabul cevabn verebildii ya da herhangi bir tepki veremedii durumlarda kurtaramaya balanmaldr. Baz durumlarda kazazedenin ok etkisi altnda size tepki veremeyeceini ya da gerekten ihtiyac olsa dahi yardm istemeyeceini
Alternatif k Metotlar
61
unutmamalsnz. Eer kazazede yardm kabul etmek istemiyorsa onu telkinle, fakat stres oluturmamaya dikkat ederek ikna etmeniz gerekebilir. Yardm stei: Hayat tehlike altna girmi bir kazazede iin profesyonel yardm armak ilk mdahale uygulamasndan daha da nemlidir. Tekne ya da sahildekilerden yardm istemek konusunda ekinceli davranlmamas gerekir. Dal personelinin acil durum prosedrleri hakknda bilgi sahibi olmas ve grev dalmn yapm olmas gerekir. Unutmayn ki ancak byle bir durumda kazazede iin mdahale baarl bir sonu verecektir. Bunun iin teknede ya da ilk yardm malzememizin en stnde grnecek bir yerde acil ilk yardm plan ve buna bal olarak gerekli btn telefonlar bulunmaldr. Yzerliin Salanmas: Su iinde kurtarma ilemi, kazazedenin yzerliinin salanmas ile balar. ncelikli olarak dalcnn az ve burun blgesinin sudan uzaklatrlmas ve bunun iinde pozitif yzerliin salanmas gerekir. Kazazede tanaca blgeye ulaana kadar da dier donanmlarndan da kurtarlmaldr. Bu ilemler gerekiyorsa suni solum uygulamas srasnda gerekletirilebilir. Suda Suni Solunum: Kazazedenin yzerlii salandktan sonra solunum kontrol edilmelidir. Bunun iin de BAK, DNLE, HSSET teknii kullanlr. Kazazedenin yzne kafanz yaklatrarak gs hareketlerini grebilecek, kulaklarnzla nefesi dinleyebilecek, gzlerinizle gs hareketlerini grebilecek ve yananzla nefesin scakln hissedebilecek ekilde, 10 saniyeden daha ksa srede solunumu kontrol etmelisiniz. Suda suni solunum karada olduundan daha farkl uygulanmaz. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta Kazazedenin az ve burun blgesine suyun temasnn kesilmesi olmaldr. Yzeyde suni solunum uygulamalar suni solunum maskesi kullanm ile daha iyi sonu verebilir. Bylelikle bulac hastalklarn yan sra, irenme ve nefes yolunun su ile temas da engellenmi olur. Su ierisinde nabz kontrolnn yaplmas ise sadece zaman kaybdr; nk Kazazedenin kalbi atmyor dahi olsa, su ierisinde kalp masajn yapabilmek mmkn olamayacaktr. te bu yznden sadece solunum kontrol yaplmal ve bir an nce dalc platforma tanmaldr. Suni solunuma balarken dalcnn ba hafife geriye yatrlr ve bylelikle nefes yolu alr. Suni solunum iki ardk nefesle balatlr ve normal nefes temposunda devam ettirilir. Suni solunum srasnda kurtarcnn pozisyonu da nemlidir.
Suda suni solunum
62
Kurtarc doru konumu alarak hem suni solunuma devam edebilmeli hem de gs hareketlerini gzleyebilmelidir. Eer suni solunum maskesi ile solunum imkan varsa, en uygun konum kazazede dalcnn n tarafna gemek olacaktr. Eer ilk nefes verme ilemi ile gs hareketi gereklemiyorsa, nefes yolunun tam olarak almad ve/veya nefes yolunun bir cisimle tkand dnlmelidir. Uygulamaya devam etmeden nce nefes yolu kontrol edilerek tkayc para grlyorsa karlmal ve uygun ba pozisyonu tekrar salanarak suni solunuma balanmaldr.
Maske kullanarak, tama esnasnda gerekletirilen suni solunum uygulamas
Suni solunumun amacna ulaabilmesi iin, nefes vermenin belirli aralklarla tekrarlanmas gerekir. Bunun iin kurtarc her nefes arasnda say sayma metodunu kullanlabilir. rnein 1001,1002,1003 ve solunum her seferinde tekrarlanarak belirli aralklarla solunum salanm olur. Eer kazazede platforma 12 dakikalk mesafeden daha yaknda ise suni solunum ile vakit kaybetmeksizin, karaya veya tekneye yardm iareti verilmeli ve bir an nce kazazede platforma alnmaldr. Suni solunum ancak daha uzak blgelerde, yardmn ulamamas halinde vakit kaybetme kaygs olmakszn devam ettirilmelidir. Bu arada, kazazede suni solunuma devam ederken kazazedenin donanmlar da suni solunuma verilen aralarda karlmaya devam edilmelidir. Soluma Borusu le Suni Solunum Dalcnn ban elinizin bilek blm ile yananza yaklatrrken ayn elinizin orta ve yzk parmaklarn birbirinden ayrarak az zerine getirerek soluma borusu mapsn dalcnn azna sokun ve bu parmaklarnz ile hem norkeli tutun hem de hava kamasn nleyin ki kii ile soluma borusu kullanarak dalcya hava destei daha kolay yaplr. Biri dalcy tutarken dieri hava verir.
63
Eer ilemi engellemeyecekse kurtarcnn maskesini karmamasnda yarar vardr. Solunum says dakikada 1215 kadar olmaldr. e yaramayan pek ok nefes vermektense etkili ve doru 12 nefes verebilmenin daha iyi sonu verecei unutulmamaldr. Kazazedeyi Tama Teknikleri Kazazedeyi su zerinde tarken, deniz artlarnn da deerlendirilmesi gerekir. Eer yzeyde dalga varsa, kazazedenin oluan dalga kazazedenin arkasndan gelecek ve dalgalara cephe alnacak ekilde tanmasna dikkat edilmelidir. Kazazedenin bilinci aksa, ona sadece hareket iin gerekli gc salamak yeterli olabilir, ancak solunumu duran bilinsiz dalcnn tanmas srasnda farkl tekniklerin bir arada kullanlmas gerekir. Solunuma Devam Eden Bilinli Kazazedeyi Tama: Dalcnn yorgun olduu durumlarda, onun gvenli bir yere ulamasna yardm edilmelidir. Her ne teknik kullanlrsa kullanlsn, tama srasnda kazazedenin yz su dnda kalmaldr. Tama srasnda harekete engel olabilecek her trl malzemenin karlmas gerekir. Tama teknii, tercihen gz temasnn salanabilecei ekilde uygulanmaldr. Bylelikle kazazedenin durumundaki deiimleri fark edebilir, kendisiyle konuarak sakinlemesini salayabilirsiniz. Uzun mesafeli yzler iin dalcnn paletlerinden ileri doru itme tekniini kullanabilir. Ksa mesafelerde ise kol altndan ekme yntemini kullanabilirsiniz. Ksa mesafelerde daha hzl bir ekilde ekme yaplmak istendiinde ise tp valfndan tutarak ekme tekniini kullanabilirsiniz. Ancak tp valfndan tutup ekerken kazazede sizi gremeyecektir. Hangi teknik kullanlrsa kullanlsn, kurtarcnn enerjisini korumak ve kazazedenin sakinlemesini salamak iin yava tempoda yzlmesi nerilir. Kazazede kendindeyse mutlaka pozitif konumak artyla srekli soru sormadan sakinletirilmelidir. Eer mmknse tekne ya da karadan atlacak bir iple ekilme ileminin gerekletirilmesi gerekir. Eer tama srasnda kazazede tamaya engel olacak ekilde kontrolsz hareketler yapyorsa, ncelikle sorunu zmek iin durun, 64
kazazedeyi sakinletirin ve problem ortadan kaldrldktan sonra ekme ilemine devam edin.
Paletleri omuzdan iterek bilinci yerindeki tkenmi dalcy tama.
Bilinci yerindeki tkenmi dalcy kol altndan ekme yntemi
Solunumu Duran Bilinsiz Kazazedeyi Tama: Solunumun devam etmedii durumlarda, kazazedenin biran nce platforma tanmasn salamanz gerekir. ncelikli olarak tama mesafesinin ne kadar uzak olduunu deerlendirip, tama sresince suni solunum yaplp yaplmayacana karar vermek gerekir. Eer bu mesafe 12 dakikadan daha az ise, bir an nce kazazedenin platforma tanmasn salayn. Suni solunum kontrol ve uygulamas ile vakit kaybetmeyin. Bilinsiz dalc tama tekniklerinde tercihen kazazedenin ba tarafndan tpnn vanasndan tutarak ekme teknii kullanlr. Bylelikle daha hzl bir ekme ve bununla birlikte suni solunum uygulamas da yaplabilir.
Hzl tama teknii
65
Kazazedeyi Tekne ya da Platforma karma: Tama kurtarcy yoracaktr. Byle bir durumda karma ncesi dinlenmek iin kendinize vakit tanmanz gerekir. Eer kazazedenin bilinci aksa, onu telkin ederek sakinletirin. Eer kazazede kendine yardm edebilecek durumdaysa, tm ekipmanlar kardktan sonra kazazedenin eer varsa merdivene tutunmasn salayn. Trmanmaya balamadan nce bir sre daha bekleyip, merdivenin dier tarafna geerek ya da baka bir kurtarc ile kazazedenin kmasna yardmc olun. Bu uygulama iin bir halat kullanarak kazazedenin dmesi de engellenebilir. Kk teknelerde ncelikle kurtarcnn kmas ve daha sonra da kazazedenin karlmas daha uygun olacaktr. Bu gibi durumlar iin kurtarma tekniklerinin hazrlk aamasnda deerlendirilmesi daha doru olacaktr.
Kazazedeyi tekneye karma
Kazazedeyi tekneye karma
Merdivenden kazazedeyi tekneye karma
Merdivenden kazazedeyi tekneye karma
Kazazedeyi Sahile karma: Kazazedeyi sudan karrken kurtarcya en ok yardm edecek olan su olacaktr. Suyun kaldrma gcnden yararlanarak kazazedenin uygun tama tekniklerinden birine gre hazrlanmas ve yavaa sudan darya doru harekete balanmas gerekir. tfaiyeci tamas, srtta tama ya da sryerek kyya karma tekniklerinden en uygun olan ile kazazede sahile karlabilir.
66
tfaiyeci tamas
Srtta tama
Temel Yaam Destei Temel yaam destei (TYD), kurtarcy koruyan ekipmanlar haricinde hibir alet kullanmakszn kazazedenin hava yolunu ve dolamn geri salamay amalar. Kalp masaj (CPR) ve suni solunum uygulamas temel yaam desteinin nemli bir parasdr ve kurtarc tarafndan doru teknikle uygulanabilmesi iin gerekli temel eitimin alnm olmas gerekir. Erikinler in Temel Yaam Destei Uygulama Dizilii Temel yaam destei (TYD) aada yer alan ekildeki dizilii izleyerek ilerler.
Temel Yaam Destei Algoritmas
Kazazede ve orada bulunarak, kazay izleyenlerin gvenliklerinin salandndan emin olun. 2. Herhangi bir karlk, cevap iin Kazazedeyi kontrol edin. Nazike kollarn sallayp, yksek sesle iyi misiniz? sorusunu sorun 3a. Eer cevap veriyorsa; Kazazedeyi bulduunuz ekilde brakn ve kazazedenin etrafn, ona daha ok zarar verebilecek etkiler iin kontrol edin.
1.
67
Kazazedeyle ilgili problemin ne olduunu anlamaya aln ve eer gerekiyorsa yardm isteyin. Dzgn bir ekilde kazazedeyi belirtiler iin tekrardan gzden geirin. 3b. Eer cevap vermiyorsa; Yardm iin barn. Kazazedeyi uygun ekilde boynuna ve omurgasna zarar gelmeyecek ekilde yz st evirin ve kafa arkaya, ene yukarya hareketi ile solunum yolunu an. Bir eli kafa zerine yerletirip, baparmak ve iaret parman, gerekli grldn kurtarma nefesi verebilmek iin burnu tkayacak ekilde serbest brakarak kafay yumuak bir hareketle arkaya doru bastrn. Kazazedenin ene altndan, parmak ular ile bastrarak nefes yolunun almasn salayn.
Nefes yolunun almas iin parmaklarn kullanm
4. Nefes yolunu ak tutmaya devam ederek, bak, dinle ve hisset yntemi ile solunumu kontrol et. Gs hareketini gzlemleyin Kazazedenin azndaki nefes sesini duyabilmek iin kulanz yaklatrn. Yanaklarnzda havann nemi ve scakln hissetmeye aln. Kalp durmasndan sonraki ilk dakikalarda kazazede zor da olsa nefes alabilir, dzensiz solunum gzlenebilir veya horultulu soluyabilir. Bu tr solunumla normal solunumu kartrmayn. Bak, dinle ve hisset ile normal solunumu 10 saniye kadar bir srede fark edemiyorsanz; kontrol iin daha fazla sre kaybetmeyin ve suni solunum iin hazrlann. Eer normal solunumun bulunmad konusunda pheleriniz varsa; solunum yokmu gibi davrann. 5. Eer kazazede normal soluyorsa; Kazazedeyi iyileme pozisyonuna aln. Tbbi yardm (ambulans) arn ya da birini armas iin gnderin. Devam eden solunum iin kontrol yapn. 6. Kalp masaj ve Suni solunum Bir baka kii yardm ile ya da tek banza Suni solumun ve kalp masajna aadaki maddelere uyarak balayn; 68
Yardm iin barn. Kazazedeyi uygun ekilde boynuna ve omurgasna zarar gelmeyecek ekilde yz st evirin ve kafa arkaya, ene yukarya hareketi ile solunum yolunu an. Kazazedenin yanna diz kn Bir eli kafa zerine yerletirip, baparmak ve iaret parman, gerekli
Koma pozisyonu
Grdn kurtarama nefesi verebilmek iin burnu tkayacak ekilde serbest brakarak kafay yumuak bir hareketle arkaya doru bastrn. Kazazedenin ene altndan, parmak ular ile bastrarak nefes yolunun almasn salayn. Burnun yumuak dokusunu, ba ve iaret parmaklarn kullanarak iki parmakla kapatn. Azn almasn, ancak enenin de geriye dmemesini salayn. Normal bir nefes alarak, dudaklarnz kazazedenin azna getirin; uygun ekilde az rttnzden emin olun. Gsteki ykselii gzle kontrol ederken, Kazazedenin azna 2 defa nefes verin. Bir elinizle kaburgalarn alt ksmndan kaburga ile gs kemiinin birletii yere kadar gidiniz. Bu noktadan hareketle teki elinizin iaret parma ile orta parman gs kemiine yerletiriniz. Bunun hemen yanna ilk kullandnz elinizin avucunu koyunuz: Bask noktas ite orasdr. Eer imkan varsa kaybolmasn nlemek iin bulunan bask noktas iaretlenmelidir. Kendinizi kazazedenin gs kafesine dik gelecek ekilde konumlandrarak, kollar gergin bir ekilde gs kafesini 45 cm bastrn.
69
Her bir baskdan sonra, el temasn ekmeden gs zerindeki basky kaldrarak, 30 defa baskya devam edin. Basklar ve geri ekmelerin e srelere sahip olmasna dikkat edin. Gs basks ve solunum iin 30:2 orann kullanmaya devam edin. Her 4 turda yani 4 kez 30 bask sonunda boyundaki ana arterden hastann dolamnn geri gelip gelmediini kontrol edin. Kalp altrldktan sonra masaja devam etmeyin. Kazazede tekrar normal solunuma dnmedii srece suni solunum uygulamasna ara vermeksizin devam edin.
Ellerin gs kafesine yerletirilmesi
Ellerin bask iin pozisyonu Kurtarcnn kollar ve vcudunun pozisyonu Kurtarcnn kollarnn pozisyonu ve bask yn
70
Burnun parmaklarla kapatlmas
Doru nefes verme hareketi
Eer verdiiniz kurtarma nefesinin kazazedenin gs kafesinde ykselmeyi salamadn gryorsanz, bir sonraki admdan nce; Kazazedenin azn kontrol edin ve her hangi bir cisim bulunuyorsa, onu karn. Kafa geriye ene yukarya pozisyonunun uygun olup olmadn tekrar kontrol edin. Gs basksna dnmeden nce ikiden daha fazla solunum uygulamas yapmaynz. Eer birden fazla kurtarc bulunuyorsa, birbirleri arasnda 12 dakikalk srelerde deierek uygulamaya devam ederek, kurtarclardaki yorulma engellenmelidir. 7. Basklara ara vermeyin; Tbbi yardm gelene kadar, Kazazede tekrar normal solunuma balayan kadar, Siz tkenene kadar ara vermeyin
71
Kurtarcnn Ald Riskler Kurtarc ve kazazedenin gvenlii temel yaam desteindeki en nemli konudur. Bugne kadar CPR uygulamasna bal olarak kurtarclarn karlat ok ender birka yaralanma grlmtr; tberkloz ve SARS gibi bulac hastalklarn kurtarcya getii birka vaka dnda nemli bir rahatszlk yaanmamtr. Bugne kadar CPR uygulamalarnda HIV virsnn bulatrld da grlmemitir. Her ne kadar CPR uygulamalarnda kullanlan bir takm koruyu ekipmanlarn faydas zerine bir aratrma yaplmam olmakla birlikte, laboratuar almalar bu gibi ekipmanlarn azdan aza nefes verme srasnda az faunasndaki bakteriyel etkileimi engellediini gstermektedir. Eer kazazedenin Tberkloz ya da SARS gibi hastalklara sahip olunduu biliniyorsa, kurtarcnn muhakkak yeterli korunmay saladktan sonra CPR a balamas gerekir. Bunun iinde yannzda tayacanz bir ift ameliyat eldiveni ve az filtresi her an karnza kabilecek bu tip durumlarda sizi enfeksiyonlara kar sizi koruyacaktr. Kalp ve Solunum Durmasnn Tanmlanmas Dolam varlnn tehisi iin hareket veya nefes alma yeterli olmayabilir. Uygun teknikle karotid damardaki atmn, dolamn varl iin kontrol edilmelidir. Profesyonel veya amatr kurtarclarn tepki vermeyen kazazedelerdeki yeterli ya da normal solunumunu belirleyebilmeleri olduka zor olabilir; nk normal solunumu nefes yolundaki tkanklk engelliyor veya kazazede son nefeslerini almaya alyor olabilir. Genellikle amatr kurtarclarn acil yardm iin telefon ettikleri srete nefes aldklarn dndkleri kazazedenin aslnda son nefeslerini almaya altn ve kurtarcnn da bu fark alglayamad grlmektedir. Yanllkla tans yaplan bu tip durumlarda kurtarcnn kalbi duran kazazedeye CPR uygulamas yapmamas gibi ciddi sorunlar olumaktadr. iddetli, sert solunum (son nefesler) kalp durmas olaylarnn neredeyse %40nda grlen bir durumdur. Amatr kurtarclar genellikle iddetli ve sert solunumu zor soluma, g soluma ya da sesli, hrltl soluma gibi alglar ve telefondaki profesyonellere de bu ekilde aktarr. te bu tip problemlerden dolay amatr kurtarcnn eer tereddtleri varsa, normal solunumu hissedemiyor ve kazazedede bilin kayb gzlyorsa CPR a balamaldr. Amatr kurtarc eitimlerinde, ani kalp durmalarnda sert solunumun gzlenebilme olaslnn yksek olduundan muhakkak sz edilmelidir. Byle durumlarda kurtarcnn hi kafasn kartrmadan CPR a balamas gerektii konusu zerinde durulmaldr. Her Bir Kurtarma Nefesi Boulmann oluturmad kalp durmalarndan sonraki ilk dakikalarda kandaki oksijen miktar yksek deerlerini korumaya devam eder. Bu srete kalp ve beyne ulatrlacak oksijen ile ilgili sknt kandaki yzdeden ziyade, kann kalp tarafndan bu blgelere tanmasyla ilgilidir. te byle vakalarda suni solunum, kalp masajna kyasla daha nemsiz hale gelir. Becerilerin kolay uygulanabilir olmas ve aklda tutulmas basitlie bal olarak mmkndr ve bylelikle kurtarc bunlar uygulanabilir ekilde kullanr. Kurtarclarn 72
azdan aza kurtarma nefesi verme konusunda tereddtte kaldklar ya da bu durumdan honut olmadklar durumlarn nedenleri arasnda ekingenlik, enfeksiyon bulama korkusu ve/veya irenme saylabilir. te tm bu nedenlerden dolay, sadece kurtarma nefesini uygulamaktansa CPR balatmada ne denli daha nemli olduu vurgulanmaldr. Akcierlerin Havalandrlmas (Ventilasyon) CPR uygulamas srasnda akcierlerin havalandrlmasnn esas nedeni kandaki oksijen deerinin yeterli dzeyde tutulmasn salamaktr. Kandaki oksijen dzeyinin yeterli olmas iin gerekli olan solunum hacmi ve dakika solunum says ise tam olarak bilinmemektedir. Gnmzde tavsiye edilen kurtarma nefesi sresi 1 saniyedir ve bu srete verilen hava miktarnn da gs kafesini iirmeye yetecek kadar olmas istenmektedir. Tavsiye edilen bu deerler, azdan aza ve maskeli uygulamalar ve dier trdeki CPR uygulamalar iin de geerlidir. Azdan burna suni solunum uygulamas, azdan aza uygulamaya alternatif olan baarl bir tekniktir. Bu teknik kazazedenin aznn alamayacak ya da hasar ald durumlarda deerlendirilmelidir. Sudaki suni solunum uygulamalarnda da kurtarcnn kazazedeye bu teknikle suni solunum uygulayarak, kazazedenin azn kapal tutabilmeyi salama ans vardr; bylelikle kazazedenin su ierisindeyken azdan su yutma ihtimali de ortadan kaldrlm olur. Gs Basklar Gs basklar az, ancak hayati miktardaki kan akn beyin ve kalp blgesine gnderebilmektedir. Ayrca gs basks uygulamas, zellikle kalbin durmasndan 5 dakika daha sonra geekletirilecek olan defibrilasyonun (kalbe ok uygulanmas) baarsn da arttrr. Gs basklaryla ilgili fizyolojik almalarnn byk bir ounluu model olarak kullanlan hayvanlarda allmaktadr. Bu almalarn sonularnn deerlendirildii bilimsel konferanslarn sonucunda, aadaki sonulara ulald grlmtr; 1. Gs basklarna balarken ve daha sonra devam sresince kurtarcnn elini vakit kaybetmeden kazazedenin gsne tam ortasna gelecek ekilde yerletirmesi gerekir. 2. Gs basksnn dakikada 90 orannn denk gelecek ekilde uygulanmas gerekir. 3. Tam basknn, gs kafesinin 45 santim kertilmesi ile yaplyor olmasna zen gsterilmelidir (yetikinler iin). 4. Her bir baskdan sonra gs kafesinin eski halini alabilmesi iin yeterli sre tannmaldr. 5. Her bir bask ve geveme srecinin eit aralktaki srelerde uygulanyor olmasna dikkat edilmelidir. 6. Gs basks uygulamasnn kesintiye uramamasna zen gsterilmelidir. Bask oran, dakikadaki bask miktardr. Bu deer basklarn arasnda girecek olan solunum ve eer uygulanyorsa defibrilatr kullanm srelerinin haricinde
73
tutulmaldr. Eer bunlar gz ard edilmeyecek olursa, gerekletirilen denemelerde dakikada 100120 bask uygulamas orannda ilerleniyor olunsa dahi, kesintiler sonrasnda dakikadaki bask orannn 60 miktarlarna dt grlmektedir. te bu yzden basklar iin, dakika ierisindeki kesintilerin de dlmesinden sonra uygun hz ayarlanyor olmas gerekir. Bask Havalandrma Oran 30:2 orannn matematiksel modellemelerde dier oranlara gre daha baarl olduu yaplan aratrmalarla grlmtr. 30:2 oran ile kan ak ve oksijen tanm arasndaki ilikinin ok daha baarl bir ekilde gerekletii anlalmtr. Tek kurtarcya hastane dnda, gerek yetikin gerekse de ocuklar iin bu oran 30:2 olarak dakikada 3 set halinde uygulanmas gerektii tavsiye edilmektedir. Bu uygulama ayn zamanda gs basklarnn kesintiye uramas durumunu da snrlayacak ve ayrca hiperventilasyonlu suni solunum ihtimalini de drecektir. Bakm Pozisyonu Baylm, kendinden gemi fakat nefes alan, kalbi arpan kazazede, kendine gelme durumuna alnmaldr. Bu durumdaki kazazede iin hava gerekli olduu dnlerek, temiz hava alabilecei bir yere tanmaldr. Eer boyun ya da omurilik zedelenmesinden pheleniyorsanz hasta hi kmldatlmamal ya da varsa boyunluk kullanlmaldr. Nefes borusu ak olmal, dil arkaya kayp nefes borusunu kapamamaldr. Ba ve boyun ayn hizada olmal, bylece nefes borusu genilemelidir. Kusmuk ve dier svlarn azndan kolayca akabilmesi gerekir. Birka tane farkl bakm pozisyonu vardr. Bunlarn kendilerine gre farkl avantajlar da bulunur. Her trl kazazede iin kullanlabilecek tek bir bakm pozisyonundan da sz edebilmek mmkn deildir. Bakm pozisyonunun sabitleyici, ba ksma baml olarak vcudun anatomik yatay durumuna benzer ve gs kafesine solunumu bozucu basklar uygulamayacak ekilde olmas gerekir. Kazazede bakm pozisyonuna alnrken; Kazazedenin gzln karnz Kazazedenin yannda diz kn ve Kazazedenin bacaklarnn dosdoru uzanmasn salayn Size yakn olan kolun dirseinden tutarak, dirsek omuzla bir hizada sabitleyerek, avu ii yukar bakacak ekilde kolu ba stne doru kaldrn. Uzak olan kolu alarak size yakn taraftaki eneyi, kazazedenin elinin ii tutacak ekilde kendinize doru ekin. Dier elinizle uzak taraftaki aya diz kapandan kaldrarak, ayak yere basar durumda tutun. Bir eli kazazedenin enesine bastrr halde tutarken, uzaktaki aya kendinize doru ekerek kazazedeyi dndrn.
74
Koma pozisyonu
st baca yukar doru alarak kala ve dizi doru alarda kvrn. Hava yolunun ak olduundan emin olacak ekilde kafay geriye doru itin. Eer gerekirse kafann geriye doru yatrlmas iin eneye temas eden eli tekrar konumlandrn. Dzenli olarak solunumu kontrol edin. Hava Yolunu Tkayan Yabanc Maddeler (Boma) Hava yolu tkanklklar, pek ender rastlanan ancak kaza sonucu lme sebebiyet verebilen tedavi edilebilir bir acildir. Hava yolu tkanmalarnn en byk sebepleri arasnda, balk, tavuk, et gibi besin maddeleri tkanklklar ile gerekleir. Yemek yerken oluan boulma olaylar ounlukla bir baka kii tarafndan gzlenebilir. BU zellii yznden, bu tip boulmalarda erken mdahale ans, henz boulmakta olan kiinin bilinci akken mmkn olabilmektedir. Boulma Olayn Tanmlayabilmek Hava yolu tkanklklarnn baylma, kalp krizi, sara ve dier solunum bozukluu yaratan siyanoz ya da bilin kaybndan ayrt edilebilmesi ve sorunun ancak doru olarak tanmlanabilmesi ile uygun tedavi gerekletirilebilecektir. Yabanc maddeler orta ya da yksek dzeyde havayolu tkanklna sebep olabilir. Belirti ve iaretleri ile ar ve orta tkanklklar farkllamaktadr. Orta dzeyde tkanklklarda kazazede konuabilir, ksrebilir ve nefes alabilir. Ar durumlarda ise konuamayabilir, hrltl solunum gzlenebilir ya da solunum tamamen durabilir; kazazede ksrmeye alabilir ve/veya bilin kayb grlebilir. Tkankln iddetinin tanmlayabilmenin en uygun yollu ise kurtarc tarafndan Tkandn m? sorusunun sorulmas ile anlalabilecektir. Yetikinlerde Hava Yolu Tkanklnn lkyardm Uygulamas 1. Eer kazazede orta dzeyde hava yolu tkankl gsteriyorsa; Baka hibir ey yapmakszn, sadece onun ksrmesine yardmc olun 2. Eer kazazede ar dzeyde hava yolu tkankl gsteriyorsa; Aadakileri uyguladktan sonra kazazedenin srtna be kere el ile vurun; Ayaa kalkarak kazazedenin arkasna gein
75
3.
Gs bir elle kavrayarak kazazedenin ne doru eilmesini ve bylelikle nefes yolundan karlmak istenilen maddenin hava yolunda daha aaya doru inmesindense, azdan kmas salanmaldr. Botaki elin ayas ile iki omuz arasna be keskin vuru yapn. Hava yolu tkanklnn giderilip giderilmediini kontrol etmek iin her bir vuruta kazazedeyi gzlemleyiniz. Be kere vurma hareketindense, her bir vuruun amacnn tkanmaya sebep olan cismin karlmas iin yapld unutulmamaldr. Eer be vurmadan sonra cisim hava yolundan uzaklatrlamamsa, aadaki admlar uygulayarak be mide sktrma hareketine geilmelidir. Kazazedenin arkasnda durarak, her iki elinizi midenin st ksmnda bir araya getirin. Kazazedeyi ne doru yatrn. Yumruunuzu skca kavrayarak kazazedenin gbei ile gs kafesinin alt blm arasnda kilitli hale getirin. Yerletirdiiniz yumruu kilitleyen elinizi skarak ieri ve daha sonrada yukar doru hareket ettiriniz. (hemlich manevras) Bunu 5 defa tekrarlaynz. Eer cisim hala uzaklatrlamyorsa, tekrar srta vurma hareketiyle ve daha sonrada mide sktrmayla devam edilmelidir. Eer kazazede bilincini kaybederse; Kazazedeyi gvenli bir ekilde yere yatrn. Acil Yardm iin 112 yi arayn. CPR balayn.
Cisimlerin Parmakla karlmas Grnr durumda olmayan cisimlerin karlmas iin kullanlacak parmak tekniinin uygun ve yeterli olduu konusunda herhangi bir alma yaplmamtr. Bunun yan sra bu tip durumlardaki uygulamalarnn bazlarnda ise yaplan hareketin kazazedeye ya da kurtarcya zarar verebildii de grlmtr. Btn bunlar nda, bu tekniin grlmeyen cisimler iin kullanlmamas gerektii sylenebilir. Bu tekniin sadece gzle grlebilen kat cisimler iin kullanlmas nerilebilir. Boulma Sonras Bakm Baarl bir ilkyardmdan sonra yabanc cismin paracklarnn nefes yolunda kalabilecei ve bu maddelerin ilerleyen srete bir takm rahatszlklara yol aabilecei bilinmelidir. ksrmeye devam eden, zor yutkunan ya da cismin hala boazda hissedildii durumlarda tbbi karar iin kazazedenin doktor gzetiminde deerlendirilmesinin yaplmas gerekecei unutulmamaldr. Mide sktrmalarnn ciddi i yaralanmalara sebep olabilecei ve bu tekniin uyguland her kazazedenin da doktor gzetiminde tbbi deerlendirmeden geirilmesi gerekecei bilinmelidir. 76
3T6 Grup Dal Organizasyonu Grubun Kompozisyonu Bir dal grevi planlanrken, dal personelinin tecrbesi ve kalitesi, operasyonun zel gereksinimleri, dal ekibinin eitli yeleri arasnda sorumluluklar ve ilikilerin bilinmesi gerekir. Bir dal operasyonu grevinin etkili ve emniyetli ynetimi iin en st sorumluluk, grevi yklenen kiidedir. Dal operasyonunun etkili bir ekilde yrtlmesi iin yannda alan personelden bu i iin uygun kiileri seerek dal ekibini yapar. Bunlar; dal amiri, eitli teknikler ve donanm iin yeterli dalclar ve yardmclar gibi destek personeli (mmknse uzman bir dalc olmaldr), kayt ve operasyonun gerektirdii tipte ilk yardm personelidir. Dal Blgesi Seimi, Hazrlk, Ulam Dal amiri, bir veya birka dal grubunun dallarn organize ve kontrol edecek, ayn zamanda su stnde baz emniyet tedbirleri alacak, herhangi bir kaza annda gerekli mdahaleleri koordine edecek olan, teknedeki en tecrbeli dalcdr. Dal amiri, tm dal gruplarnn dallarnn emniyetli gemesini salayacak zemini oluturur. Tm dallar sevk ve idare eder. Dal amiri, dallarn yaplaca yeri seerken, dikkat etmesi gereken faktrler unlardr: Hava Durumu: Rzgr, kar, yamur gibi eitli meteorolojik durumlarn iddetine, seyir ve gelime ihtimallerine gre; dal amiri, daln yaplp yaplamayacana karar verir. Eer zorlu hava artlarnda dal yaplacaksa, hava artlarna kar gerekli tedbirleri alr. Aknt Durumu: Dal yaplacak suyun aknt yn ve iddetine gre dal amiri, daln yaplp yaplmayacana karar verir, yaplacaksa gerekli tedbirleri alr. Suyun Dalga Durumu: Dalgal suda dal amiri, dal sonras tekneye geri dnebilme ve tutunabilme imknlarna gre daln yaplp yaplmayacana karar verir, yaplacaksa gerekli tedbirleri alr. Dal iin olabildiince sakin hava ve akntsz yerler seilmelidir. Daltan sonra yorulan bir dalc, akntl ve dalgal bir denizde tekneye ve kyya dnmekte zorluk ekebilir, ayrca bu havalarda acil yardm daha zor olacaktr. Dip Durumu: Dal amirinin, dal yerindeki dip durumunu bilmesi ve bu konuda dal gruplarna bilgi vermesi, daln zevkli ve emniyetli gemesini salayacak bir dier faktrdr. Dip durumu asndan u eler nemlidir: Kirli saha: Dipte patlayc madde veya apariz yapabilecek a vs. bulunmas. Dip aknts var m? iddeti ve yn nedir? Dip ekli: Zeminin ekli (kum, kayalk vs) kydan ini veya apiko ini gerektiriyorsa zeminin ka metrede olduu? lkyardm Kolayl: Herhangi bir kaza annda en yakn tedavi merkezinin yeri ve ulam eklinin bilinmesi, zaman kazanmak asndan ok nemlidir. Bu durum iin dal amiri teknede her zaman acil telefonlar bulundurur. Bunlar; doktor, hastane, ambulans, polis, basn odas, dal kulbnn telefonlardr. Teknede bir telsiz mutlaka olmaldr.
77
Dal Yerinin Trafii: Dal yeri gemilerin rotas iinde olup olmadn kontrol etmek, dal yerini alfa dal bayra ile iaretlemek, eer evrede tekneler varsa, dal blgesini amandralarla evirip iine tekne girmemesini salamak dal amirinin grevidir. Blgenin Tarihi veya Askeri Yasak Blge Olup Olmamas: Bu konuda gerekli yerlerden bilgi edinilmesi gerekir. Bu bilgileri edinmek iin dal amiri blgedeki resmi kurumlara veya varsa dal kulplerine danabilir, meteorolojiden hava tahminini alr, liman mdrlnden bilgi alr. Dal amiri, dal yerinin artlarn elverili grmezse dal iptal etmeye veya bir baka yerde yaplmasna karar vermeye yetkilidir. Zamanlama, htiyalarn Planlanmas Dalnz planlayn, Plannza uygun daln. Dal grup lideri, daltan nce plan yapp gruptakilere anlatr. Grup, plan sayesinde bireysel deil, toplu hareket eder; dolaysyla grubun kontrol ve idaresi daha kolay yaplm olur. Dal planlamas u noktalardan oluur: Daln Amac: Sportif, eitim, batk, vs. suyun altnda nelerin, nasl yaplacann detayl anlatm. Daln Profili: Daln maksimum derinlii, sresi, varsa gvenlik dura. Hava Kontrol: Dalclarn, profili belirlenen dal iin havalarnn yetip yetmeyeceinin kontrol. Hava tketimi planlamas iin gruptaki en az havaya sahip dalcnn tp gz nne alnr. Suya giri ve k noktas: Dal noktasnn yeri, dal noktasna sathtan yzerek mi, yoksa dipten yzlerek mi gidilecei, sudan nerede klaca, (teknenin altndan m yoksa kydan m?) Tekneye yzlerek mi dnlecei. Eleme: Dal grup lideri, dalclar arasnda eletirme yapar ve eleri aklar. Malzeme Kontrol: Grup lideri tarafndan, kendisinin ve grubunun malzemesinin kontrol edilmesini u ekilde yaplmas salanmaldr; Tp ak m? (Vanay kontrol eder.) Regltr hava veriyor mu? Denge yelei alyor mu? Arlk kemeri, tp, denge yelei vs. gerektii gibi kuanlm m? Arlk kemeri kolayca alabilecek ekilde mi balanm? aretlerin Kontrol: Sualt haberlemesinin ana iaretlerinin tekrar lider ile dalclar arasnda yaplr. Acil durumda neler yaplaca gruba anlatlr. BU arada dal lideri hava kontroln nasl yapaca ve verilecek cevaplar da aklamay ihmal etmez. (yumruk 50 parmaklar 10 bar gibi) Asistan Tayini: Grup lideri, grevinde kendisine yardmc olmak amacyla, grubun kendisinden sonraki en tecrbeli dalcsn kendisine yardmc tayin eder. Asistan sathta ve dipte devaml grubun en arkasnda yer alr. Sualtnda grubu 23 metre daha yksekten takip eder. Asistann daha yksekte bulunmasnn sebebi, yzeye frlayan bir dalc olursa onu kolayca yakalayabilmesidir. Asistan grubun topluca yol almasn salar. Asistan, grubu srekli gzlediinden, hava bitmesi, fenalama gibi aksilikleri ilk gren ve grup liderini haberdar eden dalc olacaktr.
78
Personel, Dal Gruplarnn Oluturulmas Dal gruplarnn oluturulmas dal amirinin bir baka grevidir. Bu gruplarn oluturulmasnda dikkat edilecek baz noktalar vardr: - Gruplar ka kiilik olacak? deal grup says 2 ile 4 arasdr. Kalabalk gruplarda elemeye ramen kopmalar olmaktadr. Kalabalk gruplarn dal lideri tarafndan kontrol daha zordur. Gruplar hangi srayla suya girecek? Tm gruplar hep birlikte ayn anda suya sokmak, kontrol elden karmak demektir. Acil bir durumda mdahale yapabilecek, yardma koacak bir grup teknede yoktur veya bir mdahale yaparken, dal biten dier gruplarn sudan alnmas aksayabilir. En iyi zm, gruplar teker teker suya brakmaktr. Unutmamaldr ki bir tekne ayn anda birka yere yardma koamayacandan sudaki grup adedi ne kadar fazla olursa, alnan risk o kadar fazladr. - Grubun Olumas: Dal amiri, grubu malzeme ve tecrbe imkanlarna gre oluturur. Her grubun, dal grup liderini tayin eder. Gruplarda tecrbeli dalc says kadar tecrbesiz dalc olabilir. CMAS standartlarna gre bir yldz dalc, ancak yldz bir dalc ile dalabilir. ki yldz dalc ise 18 yandan byk olmak kaydyla ayn seviyede bir dalc ile dalabilir, ancak o grupta bir yldz dalc olamaz. - Dal amiri, daln maksimum verilerini belirler: Maksimum derinlik, maksimum sreyi belirleyip bunlar dal grubu liderlerine bildirir. Dal ve Gvenlik Ekipmanlar Hazr Dalc, Yedek Hava: - Acil bir durumda, mdahale edebilmek iin tam malzemeli iki hazr dalc kuanm olarak tm dallarn bandan sonuna kadar, mmknse bir kayk veya bot stnde, dal grubunun hava kabarcklarn takip ederek bekler. Eer birok grup varsa dal amiri hazr dalcy deitirmeyi unutmamaldr. - Ayrca yarm kalan bir gvenlik duran tamamlatmak zere her grup iin en az bir tam dolu tp ve acil durumlarda kullanlacak tam alr durumda bir saf oksijen seti de teknede bekletilir. Tekneden dal yaplyorsa, tekneden sarktlan bir iple, 3 metrede reglatrl ve kapal bir tp dallar boyunca bekletilir. lk Yardm antas ve Dier Malzemeler: Teknede her dalta bulundurulmas gereken malzemeler unlardr: Saf oksijen kiti (tp, reglatr, ambu), aspirin, dextran, novalgin ampul, antihistaminik ampul (ilalar ancak bir doktor tarafndan tatbik edilebilir), tek kullanmlk rngalar (bir hekim tarafndan kullanlmak zere), oksijenli su, betadin, gazl bez, pamuk, sarg bezi, plaster, makas... Gibi ilkyardm malzemesi, drbn, megafon, dekompresyonlu dal tablosu, telsiz, yeterince halat gibi dier malzemenin teknede bulunmas da dal amirinin sorumluluundadr. Dal ncesi Brifing Bir daltan nce, o dal operasyonunda grev alacak personelin yapacaklar grevleri ve dal operasyonunun amacn iyi renememeleri durumunda, planlama ne kadar iyi olursa olsun sonu her zaman baarl olmayabilir. Bu nedenle personelin yapacaklar grevler ve dal operasyonunun amacn basit ve anlalr
79
biimde anlatacak brifinglere ihtiya vardr. Bu brifinglerde anlalmann kolaylatrlmas amacyla mmkn olduunca grsel yntemlere bavurulmaldr. Brifingler dal amirleri tarafndan verilmeli ve aadaki hususlara zen gsterilmelidir - Daln amac ve boyutlar, - Dal yaplacak corafi blgenin zellikleri, - Kullanlacak donanm ve dal teknii, dal organizasyonu sresince grev alacaklar. Standart emniyet kurallarnn tekrar, - Oluabilecek zel durumlar ve alnacak nlemler. Brifing srasnda sorulacak sorular ve yaplan tartmalar, grevin personel tarafndan anlalp anlalamadnn en iyi kantdr. Dal Kaytlarnn Tutulmas Tm dallar boyunca, her grup dalclarnn adlarn ve plandaki dal sresi, derinlii ve ynn, varsa gvenlik duran, suya giri ve k saatini, dal amiri tarafndan belirlenen bir grevli not eder. Grup sudan ktnda plana uyumsuzluk varsa dal amirine bildirir. Gvenlik nlemleri Beklenmeyen gelimeler ve acil durumlar genellikle karmaa ile ortaya kar. Acil durumlarda uygulanacak yntemlerin uygunluu ve personel tarafndan tam olarak anlald dal operasyonu ncesinde grlmelidir. En yakn basn odas ile tama arac konusundaki bilgiler, en doru ekilde acil yardm kontrol listesine ilenen bilgilerin doruluu, dal operasyonunda grevli personelden herhangi birinin bile 24 saat sreyle doru ve abuk hareket etmesini salayacaktr.
80
3T7 Fizik, Fizyoloji Genel Tekrar Basncn vcut zerindeki etkileri. Dal hastalklar, belirtileri ve tedavileri. 1 ve 2 Yldz Eitim Programndaki Fizik Fizyoloji Derslerine Genel Bak - Havann bileimi %78 nitrojen, %21 oksijen. Gazlar sktrlabilir, svlar sktrlamaz. - Gazlar sktrldnda hacimlerdeki azalma ile orantl olarak basnlar artar. - Atmosferik basn = 1 bar Mutlak basn = Gsterge basnc + atmosferik basn - Ortam basnc, eer iinde eit basnta hava yoksa hava boluklarn sktracaktr. - kta veya inite basn/hacim orannn en fazla deitii blge yzeyden 10 metre derine kadar olan blgedir. Sinslerdeki ve kulaklardaki oluan skmalar, eitleme ile yok olur. - Nezle veya souk algnl eitlemede sorun karacaktr. Souk algnl ile dalmayn - Eer tpl dalyorsanz, kta sakn nefes tutmayn. Batan cisim, hacmi kadar su taracak ve tard su kadar bir kuvvetle kaldrlacaktr. Dal srasnda ntr yzerlie sahip olunmaldr. - Metabolizma = Besin + O2 = Enerji + Su + CO2 - Yaamsal gaz: Oksijen - Vital (yaamsal) akcier kapasitesi ortalama 4,5 litredir. Rezidel (artk) akcier kapasitesi ortalama 1,5 litredir. Toplam akcier kapasitesi ortalama 6 litredir. - Alveoller havay kana kartran keseciklerdir. - Nefes alma drtsne ilk etken CO2nin kandaki artdr. - O2 azl bilin kaybna yol aar.(hipoxia) 30 metreden derinde nitrojen narkozu etkisi arlar. Dekompresyon temelde, basn altnda nitrojenin znmesiyle oluur. - 0 deko limitlerinde dal yaplmaldr. - Hiperventilasyon (ar solunum) yaplmamaldr. - Ruhsal ve fiziksel olarak hazr deilken dalnmamaldr. Balca bilinmesi gereken drt gaz kanunu vardr: Boyle Kanunu, Charles Kanunu, Dalton Kanunu ve Henry Kanunu. Boyle Kanunu: Is sabit kalmak kouluyla, bir gaz ktlesinin basnc hacmi ile ters orantldr. Dier bir deyile basn arttka hacim klr, basn azaldka hacim byr. Charles Kanunu: Gazlarn sabit hacimde scaklklar artnca basnlarnn arttn, sabit basn altnda da scaklk artnca hacimlerin arttn aklar. Dalton Kanunu: Kapal bir kaptaki gaz karmnn basnc bu gaz karmn oluturan gazlarn basnlarnn toplamna eittir.
Basn Hacim likileri
Temel Fizyoloji
Gaz Kanunlar
81
Henry Kanunu: Sabit bir sda sv iinde eriyen gaz miktar o gazn ksmi basnc ile doru orantldr. nsan Yaam Destek Sistemi Vcuttaki her hcrenin ayr bir grevi vardr. Hayat devam ettirmek, gelimek ve zel fonksiyonlar yerine getirmek iin enerji temin etmesi gerekir. Bu reaksiyon gda maddelerinin oksidasyonu ile meydana gelir. Herhangi bir maddenin yan gibi oksidasyonda da yakta ve oksijene ihtiyac vardr. Oksidasyon sonucunda karbon dioksit, su ve s aa kar. Gdann oksidasyonuna Metabolizma denir. Oksijenin alnp karbondioksitin atlmasna solunum denir. Vcuttaki akcier hcrelerinin bir ksm (alveoller) havayla dorudan temas edip yaylmayla (diffusion) O2 alabilen ve CO2i ayn yoldan havaya verebilen hcrelerdir. Dier hcrelerin bunu yapabilmesi iin geni bir sahaya ok ince olarak yaylmalar gerekir. Bu nedenle gazlarn alnp atlmas kan yoluyla olur. Kan cierlerden geerken geni bir yaylma alannda havayla karlar. Kan dokulara geldii zaman dokularda bulunan klcal damarlar kan ve doku svlarnn yakndan temas ettii geni bir saha daha meydana getirirler. Gazlar bu sahaya kolaylkla yaylr. Kann O2 ve CO2 tama kabiliyeti son derece yksektir. Bu sayede vcudun en derindeki hcreleri bile O2yi rahatlkla elde edebilir ve CO2 fazlasn derhal dar atar. Akcier ve dokulardaki gazn iyice yaylmas iin gereken geni yzey, klcal damar denilen son derece kk kan damarlarnn eperleri tarafndan temin edilir. Vcudun her yan son derece kark klcal damarlar ayla dokunmutur. Akcierler tadklar kan havayla temas ettirmek iin klcal damarlarla hava keseciklerinin etrafna toplanrlar ve kesecikleri sararlar. Doku ve organlardaki hcreler, klcal damarlardan birka mikron uzaklkta bulunur. Klcal damarlar bu hcrelerin hem hcreyi hem de klcal damarlar saran doku svlar araclyla yaylarak ve ozmatik basnla gaz deiimini salar. Kan dolam sistemi her ne kadar iinde ayn kan dolatran bir tek sistemden meydana gelmise de bu sistem aslnda iki devreden oluur. Bunlardan biri akcier dolam (kk dolam) akcier klcal damarlarna, teki ise (byk dolam) doku klcal damarlarna hizmet eder. Her devrenin kendi atar, toplar ve klcal damarlar vardr. Atardamarlar, kan kalpten klcal damarlara gtren ana damarlardr. Toplardamarlar ise kan klcal damarlardan kalbe dndren damarlardr. Kalp bu sitemde pompa grevi yapar. Kan vcutta tam bir devir yaparken nce byk dolamdan sonra da kk dolamdan kalbe gelir. Kalp, ortalama bir insann yumruu byklndedir. Gs boluunun nnde orta yerde sa ve sol akcierlerin arasnda yer alr ve byk bir ksm gs kemiinin hemen arkasndadr. Pompa grevi yapan kalp kas dokularndan meydana gelmitir. Kalbin iki yarmdan oluur ki bu ksmlar arasnda dorudan doruya bir balant yoktur. Sol yarm byk dolamn pompasdr, sa yarm ise kk dolama aittir. Kalbin bir yarsnn st ksmnda damarlarla birleik bir kulakk (orikuel veya atrium) ve kulakn altnda, karnck (ventrikl) bulunur. Pompalamann ou karnck tarafndan yapld iin en kaln ve kasl duvarlar onlardr. Ayrca kalbi kontrol altnda tutan valf sistemi kann doru ynde akn 82
Kan Dolam Sistemi Anatomisi
salarken kann geri gelmesini de nler. Her kulakk ve karnckta ayrca ana arterlere giri yerlerinde de birer tane valf vardr. Kalp kasldnda kulakk ve karnck arasndaki valf kann tekrar kulaka gelmesini nler. Kalp tekrar dolmas iin gevedii zaman toplardamar ile karnck arasndaki valf, kann geri dnn engelleyerek toplardamardaki basnc sabit tutar. Bir dokudaki klcal damar terk eden kirli kan O2nin ounu kaybetmi ve CO2 ile yklenmitir. st gsteki ana toplardamarlar yani venler yardmyla akar. Oradan sa kulaka, trikuspit valfinden geerek sa karnca geer. Kalbin bundan sonraki kaslmas kan pulmanik valfinden akcier atardamarna iter. Kan buradan akcierlerin atardamarlarndan akcier klcal damarlarna geer. Burada yaylma yolu ile CO2 fazlaln atar ve yeniden O2 alr. Tekrar akcier toplardamarlaryla kalbe dner ve sol kulaka girer. Bu srada kalbin gevemesi ise kan mitral valfi vastasyla sol karnca iter. Aortun ana damarlarn takip ederek doku klcal damarlarna geer ve O2yi verip yeniden CO2 alr. Kana barsak veya karacier klcal damarlarndan geerken gda maddelerini toplar, artk maddeyi atmak iin bbreklere, sy atmak iin deri klcal damarlarna gider. Solunum sisteminin nemli ksmlar akcierler ve onlara giden hava yollardr. Kaburgalarla, kaslarla birlikte gs, diyafram ve solunum mekanik safhasnda rol oynayan dier kaslar solunum sistemini meydana getirir. Akcierlere havann dolmas ve kirli havann dar verilmesi, kaburgalar iirip diyafram indirerek gs boluunun genilemesi sayesinde olur. Bu srete gs boluu ve akcierler arasnda negatif basn meydana gelir. Bu negatif basn etkisiyle temiz hava cierlere dolar. Kaburgalar yeniden alald ve diyafram normal duruma geldii zaman akcierlerde yksek basn meydana gelir. Bu da pis havann dar atlmasn salar. nsann gs boluunda d yzeyleriyle onu evreleyen gs ve diyafram arasnda bir boluk yoktur. Akcier yzeyini kaplayan zar (plevra) gs boluunu kaplayan zarla temas halindedir. Bu iki zar birbiri zerinde bir sv yardmyla kayarlar. Akcierler, iinde genileyebilen milyonlarca hava kesecikleri bulunan iki loptan meydana gelmitir. Bu hava kesecikleri veya alveoller hava geitlerine baldr. Bu geitler dallara ayrlr. Akcierlerin ana hava yollarna giren hava, btn bu alveollere yaylr. Her alveol ince, effaf bir zarla kapl olup, klcal kan damarlar aya evrilmitir. Solunum alt safhaya ayrlr: 1. Nefes alma 2. Akcierlerde kan ve hava arasnda gaz deiimi 3. Gazlarn kan tarafndan tanmas 4. Kan ve doku svlar arasnda gazlar deitirme 5. Doku svlar ile hcreler arasndaki deime 6. Gazlarn hcreler tarafndan kullanlmas (metabolizma) Solunum safhalarndan herhangi biri durur veya ciddi bir problemle karlarsa sz konusu olan hcreler normal olarak alamaz hatta yaayamaz. rnein beyin hcreleri uzun sre oksijensiz yaayamayaca iin hemen lr veya tedavisi mmkn olmayan arzalar oluuruz.
Solunum Sistemi
83
Basncn Vcut zerindeki Etkileri nsan vcudunun yaklak %80i kat ve svlardan olutuundan bu blmlerin basn altnda skmad varsaylr. Bunun yan sra mide, barsaklar, akcierler gibi skabilen organlar ile inite ve kta iteki ve dtaki basncn denge halinde bulunmas gereken boluklar mevcuttur. Bunlar; orta kulak, sinsler, diler ve ilave olarak maske boluudur. Kulaklar: nsan kula blmdr; bunlar d kulak, orta kulak ve i kulaktr. D kulak: Kulak kepeleri ve d kulak kanalndan olumutur. Orta kulak: Kulak zar, eki rs ve zengi kemikleri ile bunlarn iinde bulunduu blm olup ayrca bu boluk staki borusu ile d ortama baldr. Kulak: Salyangoza benzeyen ve ii sv dolu bir organla sinir ularndan meydana gelmitir. staki borusu i kulan basn dengelemesinde kullanlrlar. Duyma, kulak zarna gelen hava molekllerinin titreimlerinin kemikler vastasyla ince bir diyafram olan oval pencerelere, dolaysyla salyangoza ve buradan da sinirler yoluyla beyine iletilmesi sonucu gerekleir. Salyangoz iindeki sv sktrlamaz olduundan, oval pencere diyaframnda ie doru bir basn, salyangoz iindeki svnn dier bir ince diyafram olan yuvarlak pencereden hafife darya doru tamasyla dengelenir. Aksi halde ok kk bir basnta salyangozun patlamas kanlmaz olacaktr. Bu iki pencere birer basn dengeleyici olarak alrlar. Skma, orta kulak ierisindeki basncn evre basncndan daha dk olduu durumlarda ortaya kar ve orta kulan dengelenmesi ile sorun zlr. Dalc, dala balad andan itibaren artan basn sonucu orta kulak basncnn d basntan az olmas nedeniyle kulak zar ieri doru ker ve bu durum dalcda bir ac hissi yaratr. Bu srete orta kulak yaps ii boluun eperleri de hasar grebilir. Kan damarlar d basncn tmn geirirken, damarlarn yakndan temasta bulunduu boluktaki basn dmeye devam ederse damarlar geniler ve sznt yapar. Sonuta atlarlar ve sv i kulaa geerek orta kulan hacmini kltr ve i kulak basncn arttrmaya, yani dengeyi salamaya alr. Bu vcudun kendini korumak iin ortaya koyduu tepkidir. Bunun sonucu orta kulak iinde toplanan sv miktar evre basncna gre deiecektir. Dalc bu durumda su stne dndnde ierideki sv nedeniyle bir nlama sesi duyabilir. Bu durumda tekrar dal yaplmamaldr. Eer dalc kulak skmasyla birlikte oluan iddetli arya ramen dalmaya devam ediyorsa kulak zar yrtlr. Yrtlan kulak zar tarafnda iddetli ar oluur ve kulaklarda nlama balar. Bu durumda d kulakta kan grlebilir. Kulak zarnda oluan yrtlmann nedeni, staki borularnda oluan tkanklklardan dolay basn eitlemesinin yaplamamasdr. Bu tkanmann nedeni, genellikle mukoza veya doku bymesidir. staki borusunda bulunan mukozann alerji veya souk algnlklar halinde bulunduu eperden ayrlp staki borusunu tkamas sk karlalan bir problemdir. Byle bir durumda dal yapmak i basncn eitlenememesi ve kulak zar yrtlmas ile sonulanacandan ok tehlikelidir. Sins Boluklar: Kafatasnda bulunan sinsler (paranasal) bu blgedeki boluklara yerlemi drt farkl alanda toplanr. i hava dolu olan bu boluklarn i eperleri mukoza ile kapl ve kk kanallarla buruna, genze baldr. Normal durumlarnda hava bu boluklarda ve kanallarda rahata dolaabilir. Sinslerin 84
basn eitlemesi yutkunma, ene hareketi ve valsalva hareketleri srasnda gerekleir. Dal srasnda bu boluklarn kanallar mukoza veya doku imesi gibi nedenlerle tkanmsa basn eitlemesi yaplamaz. Bu durumda dalla birlikte sins skmas meydana gelir. Eer bu ekilde dala devam edilirse youn arlar hissedilecektir. Sinslerde hava basnc normal olduundan, sktrlamayan boluklar eviren dokulara uygulanan basn artarsa, sonuta bu boluklarda bir vakum meydana getirir. Byle bir durumda sins boluklarnn eperlerini meydana getiren zarlar ok fazla iecek ve sins boluklarnda skmalar ile birlikte kanamalar meydana gelebilecektir. Vcudun verdii bu fizyolojik tepki, bu blgesindeki negatif basnc yok edebilmek iin dokular iirme, sv ve kanla dengeyi salayabilmek iin ura vermesinden kaynaklanr. Bu durumda sinsler skr. Oluan ar ok iddetli olduundan dalc daha fazla derine inemez. Sinsler hasara uramamsa, dalc yzeye doru ykselmeye baladnda arlardan kurtulup rahatlayacaktr. Sinslerin kanallar olduka kk olduklarndan alerji ve st solunum yollar enfeksiyonlar gibi nedenlerden kolayca tkanabilir. Sinslerin ifti, yer ekimi etkisi ile kolayca ilerini burun kanalna boaltrlar (frontal, etmoidal, maksiler). Yalnz yanak altlarnda bulunan sinsler (sfenoid) ba aa dnldnde ilerini boaltabilirler. te bazen maskesiz, nefes tutarak yaplan dallarda hatta yzerken dahi bu sinslere dolan sular yere doru eilince burundan akmaa balar. Di Skmas: Dilerdeki dolgu ya da rklerde kalan hava boluklar dal srasnda di skmalarna neden olabilirler. Dal srasnda bu boluktaki hava basncnn azalmas ile d basncn artmas sonucunda, bu blgeye yumuak doku hcreleri doku svs ve kan ile sv doldurarak basnc eitlemeye alr. Sins ve kulak skmalarnda olduu gibi olduka kuvvetli bir ac hissedilecei iin byle bir durumda dalc daha derine inemeyecektir. Baz durumlarda yzeye k srasnda yine ayn boluktaki gazn genlemesi sonucu di dolgusu tamamen debilir. Maske Skmas: Dal srasnda artan d basncn etkisiyle maskenin i hacmi daralacaktr. Dourabilecei sorun, gzlerde ve gz yuvalarnda vakum sonucu oluabilecek zararlardr. Yaplmas gereken, ini sresince burundan maskenin iine yeterli miktarda hava vermektir. Akcier Skmas: Cierler esnek bir hava boluu gibidirler. Serbest dalcnn cier hacmi, d basncn artmasyla ters orantl olarak azalmaktadr. Bunun cierlere etkisi nefes verilen anda cierlerin ald pozisyonla ayndr. Dalc hi bir ey hissetmez ama inile birlikte yzerliindeki azalmay fark edebilir. Her eye ramen serbest dalc iin derine inmenin limiti vardr. Eer nefesini tutarak dalan dalc basncn cier hacmini Rezidel (kalnt) hacmin altna sktraca derinliklere inerse cierleri zarar grecektir. Donanml dalc da ise eer dalabilmek iin ok sert nefes verir ve hemen normal nefes alma ilemine balamazsa gs skmas denilen durum ortaya kabilir. Dalc sualtnda iken cierlerini, reglatr ve hava kayna sayesinde srekli ortam basncnda hava ile doldurduu iin, kta cierlerinde oluabilecek herhangi bir genileme, onun iin ok zararl olacaktr. Regltrden soluyarak dalan dalcnn cier hacmi nefesli dalcda olduu gibi azalmaz. Tersine kta da cierleri zaten dolu olduu iin en kk bir genileme bile cierlerin maksimum hacmini
85
zorlayacaktr. Bundan dolay dalclar kta nefes tutmamaldrlar. Dalclar k srasnda normal soluk alma ilemini yaparlarsa cierlerin zarar grme riski minimum olacaktr. Dal Hastalklar, Belirtileri ve Tedavileri Embolisi: Alveollerin (hava kesecikleri) yrtlp, buradan hava kabarcklarnn kan dolamna katlmas yolu ile dokulara giden kan damarlarnn tkanmasna neden olarak meydana getirdii rahatszlktr. Belirtileri; sersemleme, kiilik deimeleri, ok, paralize olma (kontrolsz titremeler), baylma. Tedavisi; her ne kadar hava embolisi grlen bir dalc iin sonu getiren acil tedavi basn odas ise de ncelikle hastann kmldamamas salanmal ve en yakn bir tp merkezinde ilk tbbi mdahale uygulamas gereklidir. Hastann nakli srasnda oksijen tedavisine vakit kaybetmeden balanmaldr. Ge olsa bile, basn odas tedavisi ok etkili olacaktr. Pnmotraks: akcier zar ierisine hava dolmas ve ykselme srasnda araya skan bu havann genlemesi sonucu akcier fonksiyonlar bozulur. Bu durum Pnmotraks olarak bilinir. Belirtileri; genellikle tek cierde olduu iin lmcl olmayabilir; ancak byk acya, nefes darlna, gs arlarna ve kanl ksre sebep olabilir. Tedavi; hava embolisi belirtileri olmadka basn odas tedavisi uygulanmasna gerek yoktur. Doktor gs boluundaki havay bir ineyle boaltr ve gerekirse akcierlere hava verir. Mediyastinal amfizem: Hava embolisi ya da Pnmotraks srasnda akcier dokusundan dar kaan havann iman tahtas blgesinde toplanarak kalp ve toplardamara bask yapmasdr. Belirtileri; baylma hissi, zor soluma, gste ar ve ikinlik hissidir. Tedavi; dier sorunlar tespit edildikten sonra hava embolisi ve dekompresyon hastal yoksa tbbi tedavi yeterli olacaktr. Derialt (subkutan) Amfizem: Hava embolisi ya da Pnmotraks srasnda akcier dokusundan dar kaan havann soluk borsu boyunca ykselerek omuz ve ense derileri arasnda skmas ile meydana gelen rahatszlktr. Belirtileri; ensede bask, kant hissi, ense ve boyun blgesinde kzarklk, seste deiik ve deride bask ile birlikte trt seslerinin duyulmas hissidir. Tedavi; bu durum genelde acil bir vaka deildir ve herhangi bir tedavi gerektirmez. Hipoksi: Vcutta ihtiya olan O2 seviyesinin dmesi nedeniyle ortaya kan fizyolojik tepkilerdir. Eer herhangi bir doku ya da hcre blgesindeki O2 tamamen tkenmise, o blgede anoksi meydana gelmitir. Hipoksinin grld durumlar: Eer soluk alma durursa; (istemli (nefes tutarak dalta) veya istemsiz (boulma, ok).). Anemi, kanszlk (kanda O2 transferinin zayf olmas). - Ciddi bir kanamadan sonra (O2 transferi iin yeterli kan olmamas). - Gaz zehirlenmelerinden sonra (O2 olmamas). Tedavi; hastaya en ksa srede O2 verilmedir.
Hava
86
Oksijen Zehirlenmesi: Oksijenin merkezi sinir sistemindeki akut etkisi ve akcierlerin stndeki kronik etkisi ok nemli ve lmcl olabilmektedir. Akut oksijen zehirlenmesi: Oksijenin ksmi basncnn 1,6 bar gemesi ya da uzun sre ile saf oksijen veya daha doygun durumda oksijen solunmasyla oluur. Kronik oksijen zehirlenmesi: Oksijen ksmi basncnn 0,6 bardan fazla olduu gaz karmlarnn solunmas ile oluur. Yzeyde 60 orannda oksijen ieren havann yeterince uzun solunmas ile de ortaya kabilir. Belirtileri; Gz seirmesi, organlarda adale titremesi, tik halinde hareketler, konumada tutukluk, zor nefes alma, yorgunluk, uyku hali, korku, iitme ve sinir sisteminin etkilenmesi, uur kayb. Tedavi; derhal temiz hava solunmas ve gerekirse suni solunum yaplmas arttr. Karbon monoksit Zehirlenmesi: CO ok zehirli bir gazdr. Yaktlarn yetersiz yanmalar sonucu oluur. Zehirlenme, tp iindeki havann kirli, tpn pasl olmas ve/veya egzost gaz yaknnda tp doldurulmas gibi nedenlerle ortaya kar. Belirtileri; ba dnmesi, ba ars, zihin karkl, duraksamalar, paralize olma, koma ve lmdr. Tedavi; derhal temiz hava solunumu ve saf oksijen solutmadr. Karbon dioksit Zehirlenmesi: CO2 metabolizma tarafndan enerji meydana getirme sonucu oluur, hcrelerden atlr ve solunum sayesinde aa kar. Ksacas vcudun atk maddelerinden biridir. Vcutta kalabilecek CO2 deerlerinin deimesi sonucu eitli problemler ortaya kacaktr. nsan vcudunda fazla miktarda CO2 bulunmas haline hiperkapni, normalin altnda CO2 bulunmas haline de hipokapni denir. Hiperkapni: solunumun bilinli yada bilinsiz durmasndan, dalta kullanlan solunum malzemelerinin ierisindeki l hava boluklarndan, derin dallarda younluu artan gazlarn sebep olduu eforlu solunumdan, tp iindeki havada seviye olarak yksek oluundan, sk ve kesik solunumdan ve gereksiz enerji harcamaktan oluur. Belirtileri; zihin karkl, ba dnmesi, adale spazmlar, ba ars, bulant, gs adalelerinde szlama ve baylmadr. Tedavi; tm aktivite durdurulmal, dinlenmeye geilmeli ve solunum kontrol yaplmaldr. Boulma: Sualtnda genelde bilin kayb ve hava yoluna su kamas ile ortaya kar. Mdahalede zaman ok nemlidir. Kurtarma tekniklerinin uygulanmasndan ve hastann kendine gelmesinden 6 saat sonrasna kadar komplikasyonlarn kabilecei unutulmamaldr. Hiperventilasyon: stemli veya istemsiz olarak kandaki CO2 miktarnn arka arkaya sk ve derin nefes alnarak dmesi ile ilgili olarak ortaya kan bir durumdur. Nefes alma isteinin ertelenmesine neden olan bu durumda, eer dalc tpl dal yapyorsa derin, rahat ve sakin soluk alarak normale dnme olanana sahiptir. Hipotermi: Vcut ss 35 dereceye den bir insanda hipotermi balam demektir. Titreme, halsizleme ve morarma ile balayan ilk belirtiler hareketlerde dengesizlik, hissizlik ve baylma ile devam edebilir. Nabz dtnde kalp masaj gerekebilir. Hasta scak tutulmal, sratle doktor kontrol salanmaldr.
87
ok: Yaam fonksiyonlarnn derin bir depresyon halidir. Genelde yaralanma sonucu ortaya kar. Erken mdahale edilmediinde kalc zararlara hatta lme yol aabilir. Belirtileri; dzensiz nefes alma, donuk ve nemli doku rengi, zayf ve hzl nabz, yerinde duramama ve endie, bulant, kusma, susama ve bilin kaybdr. Tedavi; hasta derhal yatrlmal, bacaklar yukarya doru kaldrlmal, vcut ss korunmal, azdan yiyecek ve iecek verilmeksizin ksa srede tbbi yardm istenmelidir. Nitrojen Narkozu: Yzeyi terk edip dala geen bir dalc, artan nitrojen ksmi basncnn etkisi altnda girmeye balar. lk 30 metrede de belirtilerini gsterebilen nitrojen narkozu, zellikle bu derinlikten sonra ciddi rahatszlklar da beraberinde getirir. Derinlik ve basn arttka alkol alm gibi sarholuk yapmaya balar. Nitrojen narkozunun tehlikesi sarholuun balamas ile oluur. Tedavi; yaplmas gereken ey narkozik etkinin artmasna izin vermeyerek dala daha s sularda devam etmek ve dibe inmeyi kesmektir. Dekompresyon Hastal ki yldz eitiminizde de grdnz bu konu zerinde burada da biraz detayl duracak ve dekompresyon hastal konusunu tekrar gzden geireceiz. Yksek ksmi basnl nitrojenin, belirli bir deerin zerinde vcutta birikmesi sonu ar doygun (supersature) hale gelen dokulardaki ve dolam sistemi iindeki nitrojen ortam basncnn azalmas ile kabarck hale geecektir. te bu kabarcklarn miktar ve blgesi meydana gelebilecek dekompresyon hastalnn da trn ve iddetini belirlemektedir. Gnmzde, dekompresyon hastalna tutulan organa, sisteme veya dokuya gre bir snflandrma yaplmaktadr. Aadaki belirti ve bulgular, tutulan sisteme gre snflandrlmtr. Deri Dekompresyon hastalna ait deri belirti ve bulgular, hafif ve ok kstl bir blgeyi ilgilendirenlerden, ciddi ve tm vcudu ilgilendiren formlara kadar deiebilir. KAINTI: En ok kollar, eller, bacak ve ayaklar ile burun ve kula tutar. Gerek bir dekompresyon hastalndan farkldr. Genellikle ksa ve derin dallardan sonra ortaya kar. ktan ok ksa sre sonra ortadan kalkar ve herhangi bir grsel belirtisi yoktur. KIZAMIK BENZER DKNTLER: Sklk srasyla gste, omuzlarda, srtta, karnn st ksmnda ve uylukta grlr. Kllarn diklemesi ve muhtemelen histamin salnmasyla ilikili olarak kzamktakine benzer tek tek noktasal kzarklklarla kendini gsterir. Genellikle birka dakikada ortadan kalkmasna ramen bazen saatlerce kaybolmad da grlr. LEKE BENZER DKNTLER: Kzamk benzeri tek tek kzarklklarn birlemi hali gibidir. Ayn blgelerde rastlanmasna karn deri toplardamarlarnn da tutulduu grlr. Geni kzarklklar birbirleri ile birleerek dz ve keskin kenarl bir leke oluturur. Byle olgularda ksrme ya da valsalva manevrasyla deri toplardamarlar belirginleir.
88
MERMER GRNTS: Deride kk soluk alanlar ile alacal morluklarn birlemesinden olumutur. D kenarlara doru, nce kzarklk, daha sonra morluklar oluturarak yaylr. Bu alanlar, etraflarndaki deriden daha scak ve hassastr. Tedaviye ok ksa srede cevap vermekle birlikte, dokunmakla ar yaknmas birka saat daha srebilir. Vcudun her yerinde grlebilen bu olgularda, deride meydana gelen demlerle adeta bir mermer grnts oluur. Hem dokularda hem de deri damarlarnda tutulum olduundan daha ciddi belirti ve bulgularn habercisi olabilir. DER ALTI ANFZEM: Dokunarak deri altnda belirli blgelerde veya kas kirileri boyunca hava kabarcklarnn trts hissedilebilir ve radyolojik olarak ortaya konabilir. Bu tip anfizemi (doku imelerini) akcier k skmalarnda grlen anfizemle kartrmamak gerekir. LENF TUTULMASI: Lenf damarlarnn tutulmas, belirli blgelerin imesi eklinde grlr. Gvdede sk grlr ancak ense ve bata da rastlanabilir. DERLER: U sinirlerin veya omuriliin tutulumu ile hissizlik, uyuma veya ar arlar; elik eden eklemin zerindeki deride imeler; gvdede izik benzeri grntler, yukarda saylan deri belirtilerine elik edebilir. Kas-skelet Sistemi Eklem tutulumu, tm dekompresyon hastal olgularnn yaklak %85-90n oluturur. Dalclarda omuz eklemi en fazla tutulan blgedir. Bunu eit sklkta tutulan dirsek, el bilei ve el parmaklar, ayak bilei, diz ve kala izler. ene eklemi ve omurga eklemleri ise yaplar dolaysyla tutulmaz. Eer iki eklem tutulmusa, bunlar genellikle birbirine komu eklemlerdir. Kar taraf eklemi ile birlikte grlmesi son derece nadirdir. Eklem iinde, evresinde ve kas lifleri arasnda gaz blgelerini radyolojik olarak gzlemlemek mmkndr. Bir uzvun dolam boarak engellenirse o blgede hastalk geliimi daha sk grlr. Pilotlarda, platform dalclarnda ve tnel iilerinde kala ve diz ekleminin sk tutulmas, bunlarn dekompresyon yaparken oturmalar, dolaysyla bkl uzuvlarn dolamnn engellenmesine balanmaktadr. Arnn karakteri ok deikendir. Basite ekleminin varlndan haberdar olmaktan, batc arya kadar deiebilir. Hasta genellikle aryan eklemini hareket ettirmekten kanr ve en rahat pozisyonda tutmaya eilim gsterir. Ar genellikle derin ve knt bir tarzdadr; ancak ani batma tarznda nbetler gelebilir. Tansiyon aleti ile eklem zerine basn uygulanmas ary azaltr ve bu durum, tedavi srasnda tedaviye verilen yant takip etmekte bir lt olarak kullanlabilir. Hafif yaknmalar ikillenme olarak adlandrlr ve tedavi edilmeden birka saat srebilir. Daha ciddi olgularda ar, 1224 saat iinde giderek artar ve tedavi edilmezse 37 gn knt ar eklinde devam ederek ortadan kalkar. Bu tip dekompresyon hastal ile kemik lm olarak adlandrlan bir dal hastal (disbarik osteonekroz) arasnda yakn iliki bulunduundan, mutlaka en ksa zamanda basn odas tedavisi gerekmektedir. Sinir Sistemi Sinir sistemine ait tutulumlar, tutulan organa ve blgeye bal olarak byk bir eitlilik gsterir. Ayrca, yaplan daln tr de tutulan organ zerinde byk
89
etkilere sahiptir. rnein platform dalclarnda eklem tutulmalar %86 iken, amatr dalclar arasnda sinir sistemi tutulmalar %80 gibi yksek bir dzeydedir. Beyin tutulmalarnn omurilik tutulmalarna oranla daha seyrek olduu genellikle kabul edilmektedir. Tutulum, daha ok beyin atardamarlarnn kabarcklarla tkanmas (atardamar gaz tkanmas) ve bunlarn besledii alann hasara uramas eklindedir. Bu haliyle kafa travmas ya da beyin kanamasnda grlen belirti ve bulgularn tm eitlilii dekompresyon hastalnda da grlebilir. Genellikle vcudun bir yarsn tutan feller, grme bozukluklar, iddetli ba ars, genel beyinsel faaliyetlerin bozulmas, hafza kayb, kiilik deiiklikleri, akli bozukluklar, nbetler ve lm grlebilir. Beyincik etkilenmise konuma bozukluklar, denge kusurlar, ayakta durmada glk, titremeler grlebilir. Baz serilerde tm sinir sistemi tutulmalarnn yaklak %80i omurilie baldr. Omuriliin en sk etkilenen blmleri, gs kafesine ve belin st ksmna rastlayan blgeleridir. Srasyla yan, arka ve n kolonlar tutulur ve daha sk etkilenir. Damar etrafnda kanamalar, dem ve omuriliin hasar izlenebilir. kta srtta veya gsn ortasnda ar hissedilmesi her zaman art deildir. Ancak varl durumun ar olacana iaret eder. Omuriliin etkilendii blgenin altndaki fonksiyonlar bozulmutur. Genellikle belden aa uzuvlarda deiik derecelerde kas gc kayplar, feller, duyu kusurlar, idrar, dklma bozukluklar gzlenir. Beyinden farkl olarak omurilik hasarlar, atardamar tkanmalarndan ok, kabarcn dorudan mekanik etkisine, ama daha ok toplardamar tkanmasna balanmaktadr. Omurilik toplardamarnn ak zellikleri, burada kabarck geliimine ve toplardamarn tkanarak omuriliin iinde kanamasna ve dem olumasna yol amaktadr. Baz hallerde, merkezi sinir sistemi etkilenmeden uzuvlara ait sinirlerin tutulduu gzlenir. Sinir klflar iinde oluan kabarcklar bu sinirlere zarar vererek ilgili alanda ilev kaybna yol aar. Bu kayplar yanllkla merkezi sinir sistemi tutulumuna balanabilir. Kalp-Akcier Sistemi Daha nce de ele alnd gibi, dokularda oluan kabarcklarn ok byk blm akcierler tarafndan filtre edilir. Ancak bu filtreleme kapasitesi, zellikle ksa srede akcierlere gelen fazla miktardaki kabarcklarla aldnda akcierlere ait belirtiler ortaya kar. Bu belirtilerin ortaya konulabilmesi iin akcier klcal damarlarnn yaklak olarak %10undan fazlasnn tkanmas gerekmektedir. Solunum sklnn artmas, soluk darl ve ar belirgindir. Ar, derin soluk almakla artar. Sigara imek belirtileri arttrr ve srarl bir ksre yol aar. Akcier belirtilerinin ou yzeysel soluk almakla, oksijen solumakla veya basn altna almakla ortadan kalkacaktr. Ancak durumun arlamas halinde morarma, hipoksi ve akcier oku ile birlikte lm grlebilir. Akcier klcal damarlarnn tkanmas ile akciere gidebilen ve bylece akcierden sol kalbe dnen kan miktar azaldndan, nabz yzeyselleir, kan basnc der ve bu bal bana bir dolam oku nedeni olabilir. Kalp damarlarnn kabarcklarla tkanmas nadir oluan, ancak gerekletiinde kalp enfarktsne yol aan bir durumdur. Byle bir durumda gs ars, ritim bozukluklar ve ani lmler grlebilir. 90
Sindirim Sistemi Hafif olgularda itahszlk, bulant, kusma, karn arlar ve ishal grlebilir. Durum daha ciddi ise, barsaklarn belirli blgelerinin dolamnn bozulmasyla barsak enfarkts ve kanamalar grlebilir. Kulak kulakta, iitme ve denge fonksiyonlarn salayan organlar yer alr. itme organnn etkilenmesi halinde iitme kayb ve nlama, denge organnn etkilenmesi halinde ise denge kayb, bulant, kusma ve yrme bozukluklar gzlenir. Bu tip bir tutulum, platform dallarnda ve zellikle karm gazla yaplan dallarda grlr. Sklkla helyum karm kullanmndan nitrojen karm kullanmna geite ortaya kar. Srekli ini-klarn gerekletii (yo-yo dal) ksa sreli ve ok sayda dal, bu tr tutuluma yol aabilir. Dier Belirtiler zellikle derin ve uzun dallardan sonra hzl klarda, birok organ sistemini tutan dekompresyon hastal, oka ve ani lmlere yol aabilir. Srtta, belde ve gste hissedilen arlar omurilik tutulmasnn habercisi olabilir. zellikle karnn alt ksmnda gzlenen ar omurilikte oluan dekompresyon hastalnn habercisidir ve ciddi problemler oluturabilir. Birok dekompresyonlu daltan sonra grlen yorgunluk da dekompresyon hastalnn belirtisi olabilir. Nadiren yorgunluk, dekompresyon hastalnn tek belirtisi olarak kalr. Genel bir hastalk hali ve itahszlk da bazen bir dekompresyon hastal belirtisidir. Bu belirtiler ya hormon salnna, ya akcier tutulumuna ya da beyine ait hasarlara baldr. zellikle son durumda, bu belirtiler bile tedavi iin hazrlkl olmay gerektirir. Dekompresyon hastal tm dokular, organlar ve sistemleri ilgilendirdiinden belirti ve bulgular ok eitlidir. Yukarda zetlenmeye allanlar, grlebilecek belirti ve bulgularn tm deil, sadece sk olarak rastlanlanlardr. Dekompresyon Hastaln Oluturan Etkenler: Dekompresyon hastalnn en nemli parametreleri kukusuz derinlik ve sredir. Dekompresyon hastalnn nlenmesi iin sreler ve derinliklerin verildii tablolar ya da dal bilgisayarlarnn kullanm en salkl yntemdir. Bu tip referanslar, saylabilir ve rahatlkla dalc tarafndan gzlenebilir olduundan olduka pratiktir; ancak dekompresyon hastal sadece inilen derinlik ya da dip sresi deerleri ile snrl deildir. Bu etkenleri fizyolojik ve fiziksel etkenler olarak iki gurupta toplayabiliriz. Genel salk durumu Sigara kullanm Alkol Ya Yaralanmalar Vcut scakl
Fizyolojik etkenler
Yorgunluk Dal sonras aktiviteler Kilo la kullanm
Fiziksel etkenler
Derinlik ve zaman Su altndaki aktiviteler Yanl deko dzeni Ardk dal Mkerrer k (yo-yo dal) k hz 91
phesiz dekompresyon hastaln etkileyen en nemli unsurlar, dalnan derinlik ve bu derinlikte geen sredir. Ancak bunlarn dnda kalan, dal trne ve dalcya ait birok unsur da, ya dekompresyon hastal oluumuna ya da oluan bir dekompresyon hastalnn iddetine etki eder. Sualtndaki aknt gibi ar eforlu aktiviteler doku-kan aras nitrojen deiimini artrr; ayrca solunum miktarnn art da alnan nitrojen miktarnn artmas demektir. Yaplan aratrmalar sualtndaki aktivitenin artnn, nitrojen atmnda da art yarattn gzlemlemilerdir. Ancak aktiviteyle artan nitrojen atm, aktivite sonucu dokulara alnacak nitrojen miktarndan daha az olacaktr. Kulland tabloya gre, dekompresyon snrlarn amayan bir dalcda da dekompresyon hastal ortaya kabilir. Dalclar tablolarn yzde yz gvenilir olmadn bilmelidir; piyasada bulunan tablolarn hi biri de kendisini yze yz gvenilir olarak deerlendirmez. Tablolar, belirli bir dekompresyon teorisi zerine kurulan algoritma btndr. Dalcnn fiziksel ve fizyolojik etkenlerinin etkisi unutulmamaldr. Dalc bu tablolarn kullanm doru olarak bilmeli ve uygulamaldr. Ardk dallar dekompresyon hastal riskini deiik yollarla arttrr. Her eyden nce, ilk daltan vcutta kalan nitrojen ikinci dala eklenecektir. Ancak buna uygun dal tablolar kullanlsa da, gn iinde sk daln ve yo-yo dallarnn tehlikeler yaratt kabul edilmektedir. Bunun nedenleri olarak, ilk dala ait sessiz kabarcklarn ikinci dalta tam olarak ortadan kalkamad durumlarda, eklenen nitrojenle daha da bymeleri; ayrca, dalla birlikte boylar klen kabarcklarn akcier filtrasyonunu aarak atardamar sistemine gemeleri saylabilir. Dal skl ift ynl bir etkiye sahiptir. Biliyoruz ki dekompresyon hastal sezonun ilk dallarnda veya bir tatilden sonraki ilk dallarda daha sk gzlenir. Srekli dal yapmak, henz aydnlatlmam mekanizmalara bal olarak, dekompresyon hastal geliimine kar bir oranda baklk salar. leri srlen bir teori, srekli dalmann vcutta bulunan doal ekirdekleri ortadan kaldrd eklindedir. Ancak bir hafta boyunca hi ara vermeden srekli daln da dekompresyon hastal geliimini kolaylatrd unutulmamaldr. Vcutta biriken nitrojen gaznn normal yollarla ve solunum sistemi araclyla dar atlmas, belli bir k hzna uyulmasn gerektirir. Bu hzn zerinde klar, vcutta kritik deerin alarak kabarcklarn gelimesine yol aar. Vcuttaki sv kayb dekompresyon hastal riskini arttrr. Dal ncesi iilen alkol, ay, kahve vb. svlar, dirik etkisi sebebiyle vcuttan sv kaybna sebep olur. Bu tip durumlarda dekompresyon snrlar, kullanlan tablolara gre almam olsa da hastalk belirtileri ortaya kabilir. Sv kaybna da sebep olan alkoln dal zerine esas etkisi ise uyuturucu zellie sahip olmasdr. Dal ncesi son 24 saat iinde kesinlikle alkol alnmamaldr. Fazla kilo, dekompresyon hastalna yatknl arttran bir unsur olarak kabul edilir. Yal dokularda nitrojenin daha fazla znmesi, bunun en ok kabul gren aklamasdr. Ancak kilolu kiilerin fizik kondisyon asndan genellikle daha kt durumda olmas da bunun bir nedenidir. Dekompresyon sresince aktivite, vcudu scak tutarak doku kanlanmasnn srekliliini salar; bylelikle de nitrojenin dokular tarafndan sourulmasnn 92
(almnn) bir d gstermeden devam ettii varsaylr. Bu tip bir mekanizma, dekompresyon riskini ve deko-duru (deko-stop) sresini azaltr. Scak dalc, nitrojeni souk dalcya oranla daha abuk bir ekilde dokularndan atar. Sualtndaki aktiviteye bal olduu kadar, daln hangi evresinde aktivitede bulunulduu da dekompresyon hastal asndan belirleyicidir. rnein, dekompresyon sresince souk olan dalc daha az nitrojeni dokularndan atar; dal esnasnda souk olan dalc ise daha az nitrojeni dokularna alr. Dekompresyonlu dallarda, dip zaman boyunca souk olan dalclarda, scak olanlara oranla damar ii kabarcklamann daha az olduu saptanmtr. Dekompresyon sresince ya da sonrasnda souk olan dalc, bu dnemde scak olan dalcya kyasala daha fazla dekompresyon hastal riski tar. nk souk dalc dekompresyon srasnda daha az nitrojeni dokularndan atabilecek durumdadr. Daln ilk zamanlarnda Amerikan ve ngiliz donanmas, dalclara dekompresyon sonrasnda rutin olarak egzersiz yaptrlmaktayd. O tarihlerde egzersizin dokulardaki nitrojen atmn hzlandraca dnlyordu. Zamanla yaplan aratrmalarda bu tip egzersizlerin dekompresyon hastal riskini artrd ve ortaya km olan belirtileri de daha da arlatrd grld. lerleyen yllarda, dal sonras bu tip egzersizlerin kesinlikle yaplmamas gereklilii zerinde durulmutur. Eer dokularda ar doyum (supersaturasyon) ve kabarck oluumu gereklememi ise, egzersizin nitrojen atmn hzlandraca sylenebilir. Dekompresyon sresince egzersiz, hastalk riskini azaltr ve daha ksa dekompresyon beklemeleri gerekletirilmesini salar. Dal ncesinde yaplacak, doku ierisindeki kabarck formu ya da nitrojen deiimini etkileyebilecek herhangi bir faktr de hastaln ortaya knda etken olabilir. nsanlar ve hayvanlar zerinde yaplan aratrmalar, dal ncesi egzersizin dekompresyon hastal riskini artrdn gsterir. Dal ncesi son 24 saat iinde arlk almas yapan dalclar dekompresyon hastal gelitii baz deneklerde gzlenmitir. Yine, dal ncesi farkl trdeki aktiviteler de (rnein, koma, yzme vb.) oluacak dekompresyon hastalnn iddetini artracaktr. Vcut dokular ve kanda su miktarnn azalmas (dehidrasyon), dekompresyon hastalna yatknl arttrr. Dehidrasyon, kann koyulamasna, akmnn yavalamasna ve kolayca phtlamasna yol aar. Dallardan nce yeterli dzeyde su iilmi olmas, zellikle scak yaz gnlerinde nem tar. Daltan bir gn nce alnan alkoln en belirgin etkisi de dehidrasyon yaratmasdr. Dal sonras ykselti klmas dolaysyla dekompresyon hastal riski artacaktr. Kan svsnda deniz seviyesinde sessiz forma sahip olan kabarcklar, ykseltiyle beraber azalacak ortam basncnda genleerek sesli forma dnebilir. Yine bu tip bir durum, dal sonras uularda, kabin basncnn d sonucu ortaya kabilir. Bu sebepten her dekompresyon tablosunun dal sonras uular iin belirli bir yzey bekleme sresi bulunur.
93
Dal ve Uu: Gnmzde birok dal blgesine ulam iin havayolu tamacl tercih edilir. Dal sonras uuta ykselti etkisine bal olarak ortam basnc der ve dokulardaki gazlar belirli oranlarda genleir. Eer dal sonras dokulara yeterince nitrojen yklenmi ve daha sonrasnda uuta yeterince ykselti etkisi yaratlmsa (ortam basnc dmse), kanda eriyik halde bulunan nitrojen kabarck forma geip dekompresyon hastaln oluturabilir Ancak yine de bu tip bir durumla dal sonras pek sk karlalmamtr. Ama yinede gz ard edilmemesi gerekir. Dalclarda dal sonras ok ksa bir sre iinde uu gerekletirmek olduka ender bir durumdur, ayrca ticari uularda kullanlan uaklarn kabin basnlar arttrlm olduundan, uakta da her hangi bir ykselti etkisi olumaz. Ancak olduka nadir de olsa kabin basncnn debilme olasl vardr. Dal sonras uuun riskini belirlemek olduka zordur. Risk, dal derinlii, gn iindeki dal says, dallar aras yzey zamanlar, dal sresi, son daltan sonra uua gemeden nceki yzey zaman, uuta klan ykseklik ve dalcnn fizyolojik durumu gibi birok deikene bal olarak deiecektir. Dekompresyon tablolar dal sonrasnda uulmamas gereken zamanlar veriyor olsa da yinede en azndan 12 saatlik bir sre uaa binilmemelidir. Gnler boyunca srekli dal yaplm ise 24 saatlik bir sre uaa binmemek daha emniyetli olacaktr. Adaptasyon: Eer dalc rutin olarak basn etkisi altnda kalyorsa, bu derinliklerde srekli dal yapmayanlara kyasla daha dk risk tayor denebilir. Yaplan aratrmalar rutin basn etkisinin dalclarda bir takm aklanamam adaptasyon mekanizmalarn oluturduu grlmtr. lkyardm ve Tedavi Dekompresyon hastalnn tedavisi ana balk altnda incelenebilir. Medikal Tedavi (la Tedavisi)
Bu blme balamadan nce bilinmelidir ki ila tedavisi uygulamak kesinlikle bu konuda tp eitimi alm doktorlarn yetkisi dahilindedir. Aada ilalar ile ilgili yazlanlar sizlerin bu konuda bilgi sahibi olmanz amalamaktadr. Fakat bu ilalar hastalara uygulamanz kesinlikle amalamamaktadr. Burada yer alan oksijen solutulma bu konuda eitim alm olmanz kayd ile yapabileceiniz bir mdahaledir.
%100 Oksijen: Tedavide en nemli giriim hastaya %100 oksijen solutmaktr. Az ve burnu tamamen kapatmak, dardan hava girmesine engel olmak ve oksijen tketimini en aza indirmek iin ncelikle istem valfl bir oksijen devresi seilmelidir. Serbest akl sistemler, tekne veya dal merkezindeki kstl miktarda oksijenin ok abuk bitmesine yol aabilir. Ayrca kenarlar delikli maskeler ya da yalnzca buruna yerletirilen kateterlerle %100 oksijen salamak olanakszdr. Oksijen tedavisi basn odasna ulaana kadar srdrlmelidir. Uzun sreli transferlerde, oksijenin zehirleyici etkisinden saknmak amacyla her 25 dakikalk
94
oksijen solunumunun ardndan 5 dakikalk hava molalarnn verilmesi uygun olacaktr. Damar i Sv: Dekompresyon hastal srasnda bozulmu dolam dzenlemek iin damar iine serum uygulanmaldr. En yakn salk kurumuna ulaldnda, buradaki doktorun onay ile ncelikle Rheomakrodeks, bunun bulunmad durumlarda ringer laktat hatta izotonik solsyonlarla damar ii sv tedavisi uygulanmaldr. Svlar ilk 1 saat iinde 500 ml, sonraki 46 saat iinde ise ikinci 500 ml gidecek ekilde ayarlanmaldr. Aspirin: Damar ii pht oluumunu engellemek iin kullanlr. Bilinci yerinde hastalara gnde iki kez bebek aspirini ya da sabah akam yarm normal aspirin verilebilir. Kortikosteroid: Anti-dem etki iin kullanlr. En uygun seenek deksametazondur. lk doz 1 ampul (8 mg) damar iine, sonraki dozlar ise yarm ampul (4 mg) 6 saat ara ile kas iine uygulanr. Steroid uygulanmas doktor onay ile baka bir saknca bulunmad durumda yaplabilir. Daltan nce uygulanmasnn ise dekompresyon hastalndan koruyucu etkisi yoktur. Transfer iin yola klmadan nce hastann idrarn yapp yapamad saptanmaldr. Bylesi bir durumun bulunmas halinde bir doktor tarafndan idrar sondas uygulanmas gerekir. Benzer biimde, doktor tarafndan gerekli grlmesi halinde antibiyotik, B vitamini uygulanabilir. Rekompresyon Tedavisi (Hiperbarik Tedavi) : Bu deyimden hastann basn odas iinde tedavisi anlalr. Tedavi hava, oksijen ya da karm gazlar ile deiik tablolar kullanlarak uygulanr. Olas bir dekompresyon hastal durumunda, Trkiyede bavurulmas gereken merkezlerin adresleri ve telefon bilgileri dalc tarafndan bilinmelidir. Halk arasnda "aksona", adyla bilinen su ii rekompresyon tedavisi kesinlikle uygulanmamaldr. Bu tr bir tedavinin pratikteki zorluklarnn yan sra, yetersiz ve yanl tedavi hastann durumunu daha da arlatrr ve yaamna mal olabilir. Rehabilitasyon Tedavisi: Hastann kas gcn ve koordinasyonunu eski haline getirmek iin yaplan tedavidir. Rekompresyon tedavisiyle beraber uygulanr. Hasta Transferi: Hastann ilk aamada bir salk merkezi, daha sonra hiperbarik merkeze yollanmas srasnda alnacak nlemler ok nemlidir. lk salk kurumuna gidene kadar mutlaka %100 oksijen solutulmaldr. Ayrca hiperbarik merkez ile telefonla balant kurulmal ve bu merkezin ynlendirmesi dorultusunda hareket edilmelidir. Transferde zaman ok nemlidir. lk saat iinde hiperbarik tedaviye girenlerde kalnt ok az, ilk 6 saat iinde girenlerde ilk tedaviden sonra %50 oranndadr. Transfer srasnda alak uu yapabilen bir helikopter veya kabin ii basnc ayarl bir uak en uygunudur. Uan pilotuna durum bildirilerek, kabin ii basncn 1600 fit, en fazla 2300 fit'te tutmas istenmelidir. Uak iindeki acil durum oksijeni kullanlabilir. lala tedavi yolculuk sresince de srdrlmelidir. Transfer srasnda ara ayarlanmas, tedavinin srdrlmesi ve hiperbarik merkezinin hazr olmas iin
95
uyarlmas, soukkanl ve dzenli bir organizasyon gerektirir. Hastalk ne kadar ge tanmlanrsa tanmlansn hiperbarik tedavi uygulamasna muhakkak balanmaldr. nlemler Dekompresyon hastalndan korunmann en kolay yolu dekompresyonsuz dal tablolarn kullanmak ve kuralarna harfiyen uymaktr. Sportif amal dallarda dekompresyonlu dallar yaplmayacandan, baka bir deyimle 0 deko snrlar iinde dallar yaplacandan, dal baka bir nedenden dolay acilen bitirilse bile dekompresyon hastal grlme riski azdr. Ancak seyrek olmakla birlikte dekompresyon gerektirmeyen dallarda da dekompresyon hastal grlebilecei unutulmamaldr.
96
3T8 Dal Malzemeleri Genel Tekrar Derslerin Genel Tekrar Bir yldz dalc eitiminde grlen dal malzemelerini ksaca zetleyecek olursak; Bamsz aletli dal donanm ana ksmdan oluur: Tp ve reglatr ile beraber inceleyeceimiz denge yelei (BC) Dalclar saf oksijen solumazlar, sktrlm ve iindeki nemi alnm atmosferik hava karmn solurlar. Reglatr, tpteki basnl havay ortam basncna indiren ve dalcnn isteiyle tpteki havay rahata solumasn salayan aygttr. Denge yelei dalclar iin ok amal yzerlik yardmcsdr. Asl amac ise dal boyunca yzerliin kontroln salamalardr. Basn gstergesi tpn iindeki havann basncn gsterir, bir yksek basn hortumuyla reglatre balanr. Dal elbiselerinin ana ilevi sl korunmadr, bunun yannda vcudu srtnme ve kk izilmelere kar da korur. Islak ve kuru olmak zere iki tiptir. Islak elbiselerde kendi arasnda slak ve yar kuru olarak iki guruba ayrlr. Dier gerekli malzemeler; derinlik saati, pusula, dal bilgisayarlar, fener, bak, amandra ve ip olarak sralanabilir. Tm dal malzemeleri kullanldktan sonra, temiz ve tatl suyla ykanr, kaldrmadan nce mutlaka direkt olarak gne almayan glge bir yerde kurutulur. Tplerin periyodik kontrol ve testi mutlaka zamannda yaptrlmaldr. Tamir iini yetkili ve yeterli kiiler yapmaldr. statistik bilgileri dal kazalarnn, nadiren dal donanmlarnn arzalanmasndan, ounlukla donanmlarda gelien problemlerin strese, stresin ise panie dnmesinden meydana geldiini gstermektedir. Bir eitmen veya dal lideri iin ama; Standart dal ekipmanlarnda en ok grlen ve panie sebep olan problemleri tanmak, bu tip problemler ortaya kmadan dzeltmek ve tedbir almak olmaldr. Dala ve dal artlarna uygun olmayan ekipman seimi, Standart dal ekipmanlar yerine, uydurma veya toplama imalat malzemelerin kullanm, Ehliyetsiz kiilerce bakm ve onarm yaplan ekipmanlarn kullanm, zellikle tecrbesiz dalclarn kullandklar ekipmanlar iyi tanmamalardr. Ekipmandan doan problemler bazen ok bariz deildir, ancak tecrbe ve bilgi yardm ile fark edilebilir. Eitmen veya dal lideri iin eitli tip tehizat tanmak ve alma prensiplerini iyi bilmek ok kymetli zaman kazandraca gibi kt sonular dourabilecek hatalar da nleyecektir. Donanmlarda dikkatli tehis ve yardm kullanarak dzeltme, problemlerin tehlike boyutunda ortaya kmasn engeller. Unutmayalm ki! Doru seilmi, nitelikli ve bakml malzeme, gvenlik ve baar demektir. Her trl ekipmana sahip bir dalc iin dahi, sualtnda en gerekli dal malzemesi berrak bir zihindir.
Ekipman Hatalar ve Bunlarn Giderilmesi
Dal Ekipmanlarnda En ok Rastlanan Problemler
97
Dal tpleri, yksek basnl havay muhafaza eden silindirik metal alaml tplerdir. Deiik boyutlarda olan tplerin kapasiteleri, i hacimlerine hava miktarna gre belirlenir. Tpler DIN ve ISO standartlarna gre imal edilmi olup litre cinsinden hacimleri lmlendirilmitir. 12 litre kapasiteli ve 200 bar basnca sahip bir tp yaklak olarak bir telefon kulbesinin iindeki hava kadar havay ierisinde barndrmaktadr. Tpler tek olarak kullanlabilecekleri gibi iki veya daha fazla tpte manifoldlarla birletirilerek kullanlabilir. Dalc kullanaca tp amacna uygun olarak semelidir. Kullanclara sunulan her tpn zerinde, boyun ksmnn hemen altnda silindir evresince sralanan bir takm iaretler yer almaktadr. Standart tp etiketi zerinde; malat firmann ad, Seri no, mal edildii tarih, mal edildii alam cinsi, alma ve test basnc, Su kapasitesi, Arl, malat veya piyasaya srenin simgesi, Resmi kontrolleri yapan kurumlarn simgeleri, Hidrostatik testleri yapan kurulularn simgeleri ve test tarihleri yer almaktadr.
Dal Tpleri
Dal Tplerinin boyun ksmndaki iaretler ve anlamlar
Her iki tipin de avantaj ve dezavantajlar vardr. Hangisinin daha iyi olduunun da kesin yant yoktur. Bir dalc iin hangi tipin daha iyi olduu eitli faktrlere baldr. Korozyona Diren: Her iki tipte de korozyon grlse de, elik tplerin paslanmas, alminyum tplerin oksitle hasar grmesinden daha sk grlen bir durumdur. 98
elik ve Alminyum Tpler Arasndaki Farklar
Ancak yine bu durum, alminyum tplerin eliklere gre daha net avantajl olduu nadir durumlardandr. Yeterli bakmla, elik tp paslanmadan yllarca kullanlabilir. Yine de her yl nemli bir yzde ile pek ok elik tp paslanma kurban olurken, bu durum alminyum tplerde nadiren grlr. Eer bakm yetersiz ise, elik tp iindeki yaygn korozyon, tp ii havann oksijenini nemli lde harcayp, havay kullanm tehlikeli bir hale sokabilir. Dalc, tpn iindeki nemi uzaklatramayacan dnyorsa tercihini alminyum tpten yana yapmaldr. Yine de tp seiminde elik tpler de ciddiye alnmaldr. Arlk ve Byklk: Alminyum alamlarn zgl arl eliin 1/3i olmasna ramen, metal dayanm zellikleri ynnden elie gre ok daha zayftr. elik tpler 4 veya 5 milimetre et kalnlna sahipken, alminyum alaml olanlar 11 veya 12 milimetre et kalnlnda imal edilmektedir. Bundan dolay alminyum alaml tpler elik tplere nazaran daha kaln, dolaysyla daha byk ve ar yapdadr. Bu daha zayf yapl dalclar iin belirleyici bir unsur olabilir. Tp seiminde buna bal olarak pek ok dalc seimini tp boyutuna gre yapmakta, materyal ikinci planda kalmaktadr. Yzerlik: Alminyum tpler elik tplerden daha byk olduklar iin, suda kapladklar hacim de daha byktr ve yzerlikleri de daha fazladr. Alminyum tpl dalc, bu durumda daha fazla arlk takmak zorunda kalr. Su dnda, hem tpn daha ar olmas, hem de fazla taklan arlklar dalcnn 2-4 kilogram kadar fazla arlkla uramasn gerektirecektir. Dayankllk: Alminyum elikten daha yumuak bir metaldir. Tpler zaman zaman eitli nedenlerle eitli yerlere arplrlar. Buna bal izilmelerse kanlmazdr. zellikle maara, batk, buz dallar gibi zel dal aktivitelerinde, tplerin sert yzeylere vurulmas daha sk olur. elik tpler bu tip ortamlarda daha yksek dayanm gsterirler. Ancak yine de boyalarnn daha abuk izilmesi dnda, alminyum tpler dayankllk asndan eliklerden ok daha farkl deildir. Galvanik Olay: ki farkl metal nemli bir ortamda birbiri ile reaksiyona girer ve birinden biri ksmi znmeye urar (pillerin alma prensibi gibi). Scuba tp vanalar genelde inko ihtiva eden metalden yaplr. elik ve alminyum ile galvanik reaksiyona girmesi ok olasdr. Tplerdeki vana elemanlarn, en az ylda bir kez tpten ayrp temizleyerek bakmlarn yapmak arttr. Tplerin boyun ksmna alm dilerle balantlarnn yaplabildii vanalar hava akn salamaya ve hava akn kesmeye yararlar. Bunlar reglatrlerin birinci kademelerinin balanmasna uygun biimde iki ayr tipte retilirler. DIN standartlarndakiler vidal, INT standartlarndakiler de nall sisteme sahiptirler. Btn vanalarda aranacak dier bir emniyet unsuru ise patlama diskidir. Bu tpn fazla dolumdan veya yksek sdan dolay ierisindeki havann genlemesi sonucunda patlamasn nleyecek bir sigorta sistemidir. Vanalarn gvdelerinden tplerin iine doru kan kk borulara anti debris (tortu tutucu borular) denir. Bunlarn grevi, dolum srasnda sv, tuz, kee gibi partiklleri kk hazneleri ierisinde biriktirerek tpe gidebilecek tortuyu nlemektir. Bunlar vana aldnda tpteki havann basnc ile dar atlabilirler.
Tp Vanalar
99
Vanalar kolaylkla alp kapanmaldr, bir zorlukla karlalmas halinde bakmlar yaplmaldr. Vanalar itina ile kapatlmal, hi bir zaman ok sktrlmamaldr. Pony tpler, kk scuba tpleridir. Ana tpn yanna taklr. Kendine has birinci ve ikinci kademeleri vardr. Eer dalc ana hava destek nitesiyle problemler yaarsa, baka bir dalcnn dikkatini ekmeye gerek duymakszn Pony tp sistemine geebilir. Bu nedenle Pony tp bamsz ve nemli bir hava salama kaynadr. Pony tpler zellikle daha uzun sre, daha derin dallar yapan dalclar iin de, (rnein batk dallarnda, maara dallarnda) olduka poplerdir. Kapasiteleri 58 litre arasnda deiir. Yeterli havay salad gibi, ayn zamanda gvenli ve acil bir gvenlik duranda da yararldr.
Pony Tpler
Tpler, ar olduundan muhafaza ve tanmalar olduka zordur, dme ve yuvarlanmalar tpn zerindeki koruyucu maddelere zarar verebilir. Tplerin zerleri bir takm koruyucu maddelerle (epoksi boya, galvaniz vb.) kaplanarak korozyona kar korunmutur. Tplerin d zenle korunur, zaman zaman plastik altlklar karlarak tp bol tatl su ile ykanr. Tp kullanmnda uyulmas gerekli standart kurallar. ncelikle tp saklama ve kullanm kurallar iyi bilinmelidir. Bylelikle periyodik testler dnda test yaplma sebepleri kendiliinden ortaya kacaktr. Tpler: yi filtrelenmi kuru hava ile doldurulmal, baka hi bir gaz kullanlmamaldr. Gnee ve scakla maruz braklmamaldr. Kullanm basncna kadar doldurulmu olsalar dahi aydan fazla tamamen dolu braklmamaldr. Vana ve manifoldlar takl olsa dahi tamamen bo tutulmamaldr. Temiz tatl su ile durulanm ve kurutulmu halde, nemsiz ortamlarda d darbelerden uzak ve boyal saklanmaldr. Tm saklama kurallarna uyulsa dahi herhangi bir sebeple; Tplerin: ki yldan fazla kullanlmamas halinde, Ani ve kalc (derin) bir darbeye maruz braklmas halinde, Test basnlarna kadar doldurulmalar halinde, Blgesel dahi olsa derin korozyon (pul pul dklme) grlmesi halinde, Reglatrn filtresinde yeil veya krmz artklar grlmesi halinde, Sallant sesi duyulmas halinde, Periyodik test artlar alm saylacandan derhal hidrostatik teste tabi tutulmaldr. Bakm, i ve d yzeylerde gz kontrol ile her sene, periyodik hidrolik test ise imal tarihinden itibaren 5 senede bir yaplmaldr. Dal tpleri hidrolik testi ne demektir, nasl yaplr, ne kontrol edilir? Hidrolik gerilme testi olarak da adlandrlan testte tp, tamamen su ile doldurulup yksek basnl hidrolik bir pompaya balanr ve test basncna kadar basnlandrlarak tpn hacimsel genilemesi (genlemesi) llr. Basn 100
Tplerin Bakm ve Testi
kaldrld zaman genileme normale dnmelidir. Kalc genilemenin bir nceki haline gre %5den fazla olmas halinde metal zelliini kaybetmi ve korozyona uram demektir. Tp testi geememi saylr. Testten hemen sonra test blmnn zerine test tarihi ve testi yapann damgas silinmeyecek ekilde markalanmak zorundadr.
Tpten gelen yksek basnl havay ortam basncna indirger ve dalcya ihtiya duyduu havay temin eder. Reglatrler derinlikle birlikte deiecek olan nefes alabilmek iin gerekli olan hava basncn otomatik olarak ayarlar. Dal tpndeki yksek basnl havay kademeli olarak evredeki basnca indirger. Hemen hemen btn reglatrler iki kademelidir. Birinci kademe tp basncn ara basnca veya ortam basnc + (810) bara indirger. kinci kademenin grevi, bu basnc ortam basncnda istee bal olarak dalcya sunmaktr.
Reglatrn grevi nedir?
Reglatrler, Performanslar ve Servis Gerektiren Durumlar
alma prensipleri her ne kadar benzer olsa da iki tip reglatr mevcuttur; bunlar ift hortumlu ve tek hortumlu reglatrlerdir. ift hortumlu reglatrler, her iki kademesi mekanik bir sistemle birlemi olup, tp vanasna monte edilmitir. ki adet elastik alak basn hortumu reglatrn her iki tarafndan nefes alp vermeyi ieren valfler vastasyla azla gelir. Sa omuzdan geen hortum dalcya temiz hava temin eder, sol omuzdaki ise solunan havay reglatre, oradan da suya boaltr.
Reglatr Tipleri
101
Tek kademe, ift hortumlu reglatr.
Tek hortumlu reglatrler, gnmzde standart olarak kullanlan, basitlii, gvenilirlii ve bakm kolayl olan reglatrlerdir. Birok hortum, reglatrn birinci kademesi zerinde yer alan alak ve yksek basn terminallerine balanabilir. Fakat bir tek alak ka bal, dk basn hortumu ikinci kademeyi birinci kademeye balar. kinci kademe diyaframl bir hazneden oluur ve birinci kademeden gelen basnl havay ortam basncnda istemli olarak dalcya iletir. Nefes verme srasnda hava kabarcklar ekzos blmnden atlr.
Reglatr birinci kademeleri. Soldan saa 1 ve 2. reglatrler INT, 3 ve 4. reglatrler DIN standartlarndadr.
. Reglatr ikinci kademeleri. En sada yer alan ikinci kademe, yedek hava kayna (ahtapot).
Reglatrlerin alma prensiplerini anlayabilmek iin kademelerin valf sistemini tanmak gerekir. Bu valflerin ana tipleri, havay aaya veya yukarya ynlendirenlerdir.
Reglatrlerin alma Prensibi
102
Havay yukarya ynlendiren valf, yksek basn ile alan valflerdir. Tp basnc azaldka, gittike daha az evre basnc valfi amaya yeterli olur. Aa ynl valflerde, yay maksimum tp basncnda valfi kapal tutar. Bylece tpteki basn azaldka amak iin daha fazla diren gerekir. Hemen hemen reglatr problemlerinin byk blm bakmszlk ve periyodik kontroln yaplmamasndan meydana gelir. Eer reglatr su iinde ve az yukarda iken hava karmyorsa bakma ihtiyac var demektir. kinci kademe egzost vanalar iyi kapanmyor, yapm veya yrtlm olabilir. Baz hallerde azl kapatp tahliye dmesine basmak yapm vanalar aabilir; ancak bu tip problemler de servis gerektirir. Genelde tm birinci kademeler herhangi bir derinlikte iki dalcy birlikte besleyebilecek yapdadr. Dengelenmemi tip reglatrlerin bilhassa alak tp basnlarnda besleyememe riski vardr. Bu da o reglatre ahtapot taklamaz demektir. Bu tip reglatrler ancak pony tplerde kullanlr. Reglatrler souk havada veya donma noktasna yakn sularda kullanldnda birinci ve ikinci kademelerinde donma tehlikesi oluabilir. Ortam ssnn donma noktasnn altna dmesi halinde ise birinci kademedeki piston yayn evreleyen suda donma balar ve yay geri itilemediinden serbest ak meydana gelir. Diyafram tipi reglatrlerde de ayn olay olabilir ancak ihtimal ok daha azdr. Dier bir donma ekli de ikinci kademede grlr. Hava scakl donma noktasnn altnda olduu zamanlarda ikinci kademeden alnan nefes iinde bulunan rutubet veya slak olan ikinci kademedeki su orifis vana zerinde donup vanay kilitleyerek ak veya kapal konumda kalmasna sebep olur. Bu da serbest ak veya hava alamamak demektir. Dalclar tarafndan belirlenen baz kriterler reglatr seimini etkilemektedir. Kolay hava alabilme ve servisin iyi olmas reglatr seiminde aranlan en nemli faktr olarak belirlenmitir. statistikler servis a yaygnlnn reglatr seimini dizayn faktrlerinden daha fazla etkilediini gstermektedir. Baz dalclar zel tipte reglatrler isterken, bazlar ise en nemli faktr olarak performans kabul etmektedirler. Performans: Reglatrnz eitli koullar altnda ne kadar iyi hava verebilmektedir? Gvenlik: Uygulamadaki kullanm deikenlerinize gre, reglatrnz ne kadar hata yapma eilimine sahiptir? Bakm: Tamiri ve bakm ne kadar kolaydr? Yllk tamir ve bakm srasnda ka parann deimesi gerekir ve maliyeti nedir? Emniyet: Gizli tehlikeleri en aza indirmek iin hangi tasarm zelliklerine sahiptir? Bedeni uyum (ergonomi): Reglatrnz insan bedenine ne kadar uyumludur?
Reglatr Problemleri Nelerdir?
Uygun Reglatr Seimi
Bir Reglatrde Ne nemlidir?
103
Uygunluk: imdi elinizde bulunan veya gelecekte sahip olacanz dal malzemeleriyle reglatrnz ne derece uyuacaktr? Bu sorulara doru ve tam yantlar elde etmeksizin reglatr hakknda deerlendirme yapmak son derece yanltr. Reglatrn performans solumada i miktar deerine gre belirlenir. Zorlama miktar, belirli bir soluma dzeyinde, zamanla yaklak bir deere ulaan soluma gayreti iin yaplan itir. retici firmalar reklamlarnda veya kataloglarnda, yzey ve 30 metre gibi bir derinlikte karlatrmal olarak havay ieri ekme ve dar verme srasndaki en az zorlama miktar deerini ve zorlama olmakszn havann akn balatmak iin gerekli minimum kuvveti verirler. En az soluma miktar reglatrn bakm srasna llr. Bu nedenle kolay soluma ve yksek performans arasndaki ayrm iyi bilmek gerekir. Kolay solunabilirlik, birok reglatrn hafif soluma koullarnda bile salayabilecei bir zelliktir. Yksek performans, herhangi bir derinlikte ve soluma hznda, reglatrn salayabilecei en st beceri dzeyidir. Hemen hemen btn reglatrler, hafif soluma ve kolay artlara yeterli olabilirler. Fakat derin sularda hava paylarken, korku ve panik halinde solurken veya sualtnda ar i yaparken zorlu durumlarda yksek soluma hzlar gerektiinden, solunum dzeylerini salayabilecek hava ak iin gerekli solumada nemli olan i miktar deerinin ne olduudur. - Her kullanmdan sonra mutlaka basit bir bakm serisi uygulanmaldr. Bunlardan birincisi reglatr tpe bal ve tp akken boaltma dmesine basmak olacaktr; bylelikle kazara birinci kademeye girmi suyu dar atm olursunuz. - Reglatrler her kullanmdan sonra lk su ile alkalanarak ykanmal ve bu srada birinci kademe toz kapaknn kapal olmasna dikkat edilmelidir. Ykama srasnda ikinci kademedeki boaltma dmesine (purge button) basmamak gerekir. - Reglatr yalanmaz, zellikle silikon spreylerden saknnz, ikinci kademedeki diyafram bozacaktr. - Reglatrnz basit bir manometreyi ieren fonksiyon testinden her 6 ayda bir gemelidir. Alternatif hava kayna da 6 ayda bir testten geip yllk bakma girmelidir. - Eer reglatr sk sk yzme havuzunda kullanlyorsa daha sk servis ve bakm gerekir; nk klor i contalarda bulunan ya zecektir. - Reglatrn hortumlardaki kaak ve kk balonlar profesyonel bir tamirci tarafndan yaplmaldr. Dal srasnda kk bir hava kaa tehlikeli deildir ama bymeden giderilmelidir. - Hortumlara taklan bklmee kar kullanlan koruyucular hortumun mrn uzatr. - Reglatr kullanlmad zamanlarda kuru, temiz ve lo mekanlarda aslarak muhafaza edilmelidir. Plastik bir antada tama ve muhafazann hasar grmesini nleyecektir. Aadaki artlardan herhangi birinin olumas halindeyse; Son kullanmdan sonra bir yldan daha uzun sre saklanmas halinde, 6 ay veya daha fazla ar artlarda kullanlmas halinde, 104
Reglatrlerin Performans
Reglatrlerin Bakm ve Onarm
Grlebilir bir anma veya darbe almas halinde, Birinci kademe i filtresinde renk deiimi grlmesi halinde, Hortum, azlk veya egzost vanalarnn bozulmas halinde, Olmas gerekenden daha az hava retmeye baladnn hissedilmesi halinde, Mutlaka servise bavurun.
Sualtnda hzl s kaybn nlemek ve vcut yaralanmalarna engel olabilmek iin vcut stnde koruyucu bir tabakaya ihtiya vardr. Bu tabaka yardmyla vcut etrafnda suyun serbeste sirklasyon yapmasna engel olunarak s kayb en az dzeye indirgenir. Bu tip korunma btn sularda gereklidir. Ayrca dal elbiseleri dalcya pozitif yzerlik kazandracaktr. Dal elbiseleri iki tiptir. Sportif amal slak tip elbiseler ve ok souk sularda kullanlan kuru tip elbiseler. Islak tip elbiselerde slak ve yar kuru olarak snflandrlabilir. Islak tip elbiseler, kapal hcreli ve hava kabarcklar ile iirilmi neoprenden yaplm, 1 ila 8 milimetre arasnda deien kalnlkta ve deien modellerde elbiseler dalta iine su alp, elbise astar ile vcut arasnda ince bir su tabakas meydana getirir. Bu ince su tabakas vcut ss ile snp sy iletmeyecek yeni bir tabaka oluturur. Elbisenin vcuda tam uyumu bu suyun sirklasyonuna engel olur. Elbisenin slak tip diye snflandrlmas, deri ile elbise arasnda sabitletirilen bu su tabakasndandr. Islak tip elbiselerde olabildiince az fermuar tercih edilmelidir. nk fermuar kenarlarndan su sirklasyonu yapp, s kaybn arttracaktr. Islak tip elbiselerin dier nemli paralar da balk, patik ve eldivenlerdir. Bunlar elbisenin aksesuarlar olup, vcudun gvde dnda kalan ksmlarn souk suyun etkisinden koruyan nemli paralardr. Balk ve patiin zellikle 18 dereceden daha souk sularda kullanlmas tavsiye edilir. Yar kuru tip elbiseler iine az miktarda suyun girmesine izin verdikten sonra suyun sirklasyonunu en aza indirerek vcut tarafndan stlan bu suyun dar kmasna izin vermeden yaltm salayan elbiselerdir. Kuru tip elbise genellikle profesyonel amal ve souk sularda kullanlan dal elbisesi trdr. Bu tip elbise hibir ekilde su geirmez. Elbise ile deri arasnda bir hava tabakas vardr. Giyilmesi ve karlmas daha gtr ve tek balarna s iletimi nerdeyse yok denecek kadar azdr. Kuru tip elbise ile vcut arasnda hava bulunduundan elbise iine uygun zamanlarda hava vermek gerekmektedir, aksi halde basn altnda hava skabileceinden elbise zerinde meydana gelen krmalar vcudun muhtelif yerlerinde deri dokularn arasna alp sktrrlar. Bu durum elbise skmasna neden olur ve dalcnn dokular hasar grr, morarmalar meydana gelir. Kuru elbiselerde yaltm salayan iliklerdir ve eitli kalnlklarda genellikle zel malzemeden imal edilirler. liklerin ty brakan trde malzemelerden retilmi olmas istenmez. nk bu tr malzemelerden aa kan tyler kuru elbiselerin valf sistemlerinde toplanarak tkanmalara ve hasarlara sebep olabilir. Her kullantan sonra slak dal elbiseleri ters yz edilir ve tatl suyla ykanr; daha sonra da glgede kurutulur. Ayrca elbiseler katl olarak uzun sre saklanmamaldr.
Dal Elbiseleri
Dal Elbiseleri ve Bakm
Elbiselerin Bakm
105
Fermuarlar ve metal ksmlar periyodik olarak silikon ile yalanmaldr. Elbise zerindeki yrtklar ise, elbise bol tatl su ile ykanp kurutulduktan sonra yapacak ksm ok az asetonla temizlenir. zel yaptrc srldkten sonra 15 dakika kadar beklenir ve yrtk ksmlar birletirilerek yapmas salanr. Alan kk yaralar tamir etmekle elbise ve dier paralarnn mrleri uzayacaktr. Yzerlik Donanm ve Dier Dal Malzemeleriyle likileri Denge yelekleri (BC) dalclarn, dallarda basntan dolay deien yzerlik farkn ayarlamasna yardmc olan ve ayrca yzeyde rahatlkla ba st durumda kalmasn salayan donanmlardr. Dal srasnda, neopren elbise basn altnda skr ve yaltm zelliinin yan sra yzerlik zelliini de giderek kaybeder. nilen derinlikle birlikte negatif yzerliin artmas, dalcnn daha ok hareketlenmesine de sebep olur. Bu da dalcnn tkenmesine neden olabilir. zerinde denge yelei bulunan bir dalc iin byle bir durumda yzerlii yeniden ntr duruma getirmek ise ok basittir; sadece gerekli miktarda havay denge yeleine gnderebilmek iin iiricinin dmesine basmas gerekir.
kontrol malzemeleridir. Bunlar iirilebilen dal yelekleridir. Kullanm amalarnn banda dalcnn su stnde durmasn salamak gelir. Gnmzde bu tr denge yelekleri serbest dallarda kullanlmak zere biraz daha gelitirilerek yeniden piyasaya srlmtr. Bu tr yeleklere eklenen iirme ve boaltma hortumlar sayesinde zellikle serbest dallarda, sualtnda yelein iine hava basp, boaltma imknn verir; bylelikle serbest dalc rahatlkla dalp, sualtndan yukarya kabilirler. Arkadan iirmeliler: Bu tr denge yelekleri bamsz aletli dal donanm sistemlerini tamamlamak iin dizayn edilmi ilk denge yelei trdr. Bunlar tek bir niteye sahiptir. Bunlar ceket tipler ve gelimi modellere ilham kayna olmutur ara bir snf olarak da adlandrlabilir. Bu tr yelekler halen popler olarak sualt fotoraflar ve maara dalclar tarafndan kullanlmaktadr. Ayn zamanda dalgal sularda dalan ve uzun mesafe yzen dalclar tarafndan da tercih edilmektedir. Ceket Tipi: Ceket tipi denge yelekleri boyundan gemelerin yzerlik zelliiyle, arkadan iirilen modellerin rahatlk ve uyumluluunu birletirmeyi amalamtr. Bu tip yelekler ilk olarak 1970lerin sonlarnda ortaya kmtr ve 80li yllarda neredeyse btn reticiler bu tr ceketlerin retimine ynelmilerdir. Gelimi Model: Gelimi model denge yelekleri ceket tipindekilerde bir takm farkllklar gsterir. Bunlarn omuz blmlerinde ime olumaz ve bu sayede denge yeleinin dolmas ile dalc daralacak ekilde rahatszlk yaamaz. Bu blge omuz kaylaryla doldurulmutur. Bu kaylar sklabilir ve gevetilebilir. Bylece daha gvenli bir biimde vcuda oturan denge yelei ayn zamanda sualtnda daha rahat hareket etmeyi de salar. Bu modellerde yzerlik kollarn altnda, bel blgesinde younlatrlmtr.
Denge Yelei Trleri Boyundan Geme: Bu tr denge yelekleri dalclar iin tasarlanm ilk yzerlik
106
NOT .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................
107
NOT .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................
108
NOT .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................
109
110
111
112

Uc Yildiz Dalici Egitim Kitabi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Uc Yildiz Dalici Egitim Kitabi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HAZIRLAYAN: TSSF

BASIM YER: SANER MATBAACILIK TEL. :0212 674 10 53

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

Sert Tabanl ime Bot

Dtan takma motorlarn genel zellikleri

ime botlar ve kk teknelerde kullanlan ktan takma motorlar

Dtan takma motorlarn kullanlmalar

Fiber, Aa ve Sac (Sert Kabuklu) Tekneler

Fiber, Aa ve Sac (Sert Kabuklu) Tekneler

Teknenin Ana Yaps

: Teknenin n blm. : Teknenin k blm.

10 Sancak 11 K omuzluk 12 Dmen 13 Yeke

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

Meteorolojik belirtiler ve aletler

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

N NNE NE ENE S SSW SW WSW

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

Tatl Rzgr 7-10

Dalgacklar birleir ve tepeleri atlamaya balar ve kpkleir.

Mutedil Rzgr Sert Rzgr

Kuvvetli Rzgr Frtnams Rzgr Frtna

Kuvvetli Frtna iddetli Frtna ok iddetli Frtna Orkan

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

Hava Tahminlerine Ulalabilecek Internet Adresleri

Kerteriz (Sabit) Alma

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

Denizde atmay nleme Kurallar

Kerterizi oluturan iki doru ve dorular oluturan kara sabitleri

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

Kuvvetle Yrtlen Tekneler Arasnda Yol Haklar

.Pruvada karlaan tekneler

Aykr rotadaki tekneler

Gece seyrinde kullanlan klar.

Ak denizden kanala giri.

Ak denizden kanala giri.

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

Rzgr stne doru ayrlma (aborda)

Ayrlma ve Yanama (Avara ve Aborda)

Rzgr ve aknt etkisi olmakszn aborda

Rzgr ve/veya akntya doru aborda

Alfa Kodlu Uluslararas Bayrak

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

Kazalar Karsnda Davran

Kaza ve Tehlike Durumunda Yardm

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

Koldaki pusula ile sualt navigasyonu

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

Kerterizi oluturan iki doru ve dorular oluturan kara sabitleri

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

Dz sualt rotasnda dn uygulamas

Dikdrtgen sualt rotasnda dn uygulamas

gen sualt rotasnda dn uygulamas

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi

Genileyen kareler teknii

ki dalcl dairesel arama.

TSSF CMAS Yldz Dalc eitimi