TRKE FELSEFE YAPILABLR M? COULD PHILOSOPHY BE DONE IN TURKISH?

ZET Trkenin felsefe yapmaya uygun olmad yolunda iki yaklam vardr. Bir yaklam Trkenin yapsal (szdizim, anlam) zelliklerinin Trke felsefe yapmaya uygun olmadn, dier yaklam ise Trkenin felsefe sz daarc ynnden yoksul olmasnn Trke felsefe yapmay engellediini ileri srmektedir. Her iki gr de eviride karlalan sorunlar kant olarak getirmektedir. Bu yazda bu grlerin dayand varsaymlar eletirilip, bir dilde felsefe yapmann, bir dilin yapsal zellikleri ile sz daarcna deil, o dilde felsefe sylemi yaratmaya bal olduu ileri srlmektedir. Anahtar Szckler: Trke, Felsefe, Sz daarc, evri, Sylem

Felsefenin dorudan dille yaplan bir etkinlik olduu gz nne alndnda, Trkenin felsefe yapmaya uygun bir dil olup olmad konusu can alc bir nem tar. Yakn dn tarihimizde Trkenin felsefe yapmaya uygun bir dil olmad yollu bir yaklam canlln, zaman zaman ak zaman zaman da rtk, srdrmtr. Amacm bu tartmalar yeniden ortaya srp, yan tutmak deil. Ayrca, bu tartmalarn yzeysel balamda yrtlmesinin verimsiz olduu kadar, konuyla ilgili ana sorunu gzden kard kansndaym. Trkenin felsefe yapmaya uygun bir dil olup olmad konusunda bir karara varmadan nce, Bir dilin felsefe yapmaya uygun olmas ne demektir? sorusuna yant vermi olmak gerekir. Bir dilin felsefe yapmaya uygun olup olmad konusu, salt dilbilim kuramlaryla zmlenmeyi aan, pek ok alanla dorudan ya da dolayl ilikili bir konudur. Konunun yprak, zaman amna uram, el altnda duran kuramlarla ya da inaklarla kolayca sonuca ulatrlamayaca aktr. Her kuram gibi dilbilim kuramlar da rtk olarak gerisinde duran bir dizi sayltya dayanr. Bu sayltlar, yaam biimimizin oluturduu tarihsel, kltrel deer yarglarmzdan etkilenen dnya grmzden

beslenirler. Dolaysyla, kuram, doruluunu ya da gcn yitirdiinde, bu sayltlara dayanan yeni kuramlar oluturmak olasl hep vardr. Trkenin felsefe yapmaya uygun bir dil olmad dncesi aka belirtilmese de bir dil kuram desteini gerektir. Burada ksaca irdelemek istediim, Trkenin felsefe yapmaya uygun olmad dncesinin dorudan hangi dil kuramna yaslandndan ok bu dncenin saytllarnn ne gibi sonular olacadr. Trkenin felsefe yapmaya uygun bir dil olmad yolundaki grler, her ne kadar eitli biimlere brnerek dile getirilse de, konumlar bakmndan iki bee ayrlr. Bir bekte, Trkenin, felsefe dncesi retme olanaklarndan yapsal olarak yoksun olduu saytlsna dayanarak Trke felsefe yapmann olanaksz olduunu dnenler, dier bekte ise, Trkenin felsefe kavramlar bakmndan yoksul olduundan, Trkede felsefe sylemi gelitirilemediini dnenler yer alr. Bu yaklamlar arasndaki temel ayrm, ilkinin, Trke felsefe yapmann olanakszln kat bir biimde dile getirirken, ikincisinin, Trkenin felsefe ynnden yeterli szck daarndan yoksunluunu ileri srerek, Trke felsefe yapmann olanakszln lml bir biimde dile getirmesidir. Trke felsefe yapmann olanakszln kat bir biimde dile getiren yaklam, Trkenin felsefe dncesi oluturmaya yapsal olarak olanak vermediini sylerken, Trkenin gramer bakmndan felsefe yapmaya olanakl olmadn dnr. Bu yaklam, bu olanakszl Trkenin szdizimi ile anlam yapsna balamaktadr. Dier bir deile, Trkenin felsefe yapmaya olanak salayan bir soyutlama dili olmad dnlmektedir. Sz konusu olan, Trkenin soyutlama yapmaya olanakl bir dil olmad deil, felsefe yapmay salayacak soyutlama biimine olanak salayan bir dil olmaddr. Bu yaklam srdrdmzde, Trke dnen birinin felsefe dncesi retmesinin yolunun kapal olduu trnden pek de kolay savunulamayacak bir sonuca varrz. Bu sonucu, bir toplumsal yaam biiminin geni tarihsel koullaryla ilikilendirdiimizde de, tiranlna soyunulmas gereken birok nyargy retmi oluruz.

Trke felsefe yapmann olanakszln Trkenin szck daar yetersizliine balayan lml yaklam ise, Trkenin felsefe dncesi retmeye gizil olarak olanakl bir dil olduunu ancak bu olanan yeteri kadar gereklemediini dnr. Bu yaklam asndan, Almanca, Franszca, ngilizce gibi felsefe gelenei olan dillerdeki felsefe szcklerinin Trkede karlanamamas balca sorundur. Bir baka deyile, Trke, felsefe dncesi retmek iin gerekli olan szck donanm bakmndan yetersizdir. Bu iki yaklam yakndan ele alndnda i ie gemi grnr. Eer bir dil yapsal bakmdan felsefe dncesi retmeye olanak vermiyorsa, doal olarak felsefe szckleri retmeye de olanak vermeyecektir. te yandan, eer bir dil felsefe szcklerini karlayacak szck daarndan yoksunsa, o dilin felsefe dncesi retmeye olanak vermedii dnlebilir. Trkenin felsefe yapmaya uygun bir dil olmadnda birleen iki gr de kant olarak teki dillerden Trkeye felsefe metinlerinin evirisinde karlalan sorunlar gsterir. Trkenin yapsal olarak felsefe yapmaya olanakl olmadn savunanlar, teki dillerde retilmi felsefe szcklerinden rnekler sunarak, Trkenin yapsal (szdizimi, anlam) zelliinin bu tr szckleri karlayacak szckler retmeye olanak tanmadn ileri srmlerdir. Trkenin yapsal olarak, felsefe yapmak iin dier dillerin saladklar anlam inceliklerini salayamad, dolaysyla Trke felsefe kavramlarnn yapay kald dile getirilmitir. Bundan tr de, teki dillerden Trkeye yaplan eviriler yoluyla bir tr Trke yapay felsefe dili tredii belirtilmitir. Trke felsefe yaplamamasn, szck yetersizliine balayan gr de benzer bir biimde eviride karlalan sorunlar rnek gsterir. Trke felsefe yapmann yolunu, teki dillerdeki felsefe szcklerinin Trkede karlklarnn oluturulmasnda grr. Bu yoldan dnenler, felsefe yapmay da szck bulmaca oyununa dntrmlerdir. Trkenin felsefe szck daar bakmndan yetersiz olduunu dnen bu yaklam, Trkenin, felsefe yaplan dier diller karsnda ksr bir dil olduunu rtk olarak varsaymaktadr. Ayrca, baka bir dildeki felsefe

szcklerini, Trkede birebir anlamlarla karlayarak Trke felsefe yaplabilir mi? Bu durumda hangi dilde felsefe yapm oluruz, eer yaplana felsefe denirse! Felsefe yapmay bir szck daar elemesine indirgemenin, ardndaki politik drtlerden sz etmeyeceim. Belirtmek istediim u: Bir dili teki dillerle karlatrp, o dilin teki dillerdeki olanaklardan yoksun olduklarn gstererek, bir dili yoksul gstermenin nelerle bantl olduunu dnmek gerekir. Sorun, neden bir baka dilde yaplan felsefeyi Trke yapamyoruz deil, neden Trke felsefe yapamyoruz? Bir dilde felsefe yapmak, her eyden nce o dilde dnmektir. Felsefe soyutlamayla yaplr. Bu yolla yaplm bir sylemdir. Alman felsefesinden, Anglosakson felsefesinden, Fransz felsefesinden sz ettiimizde, bu felsefelerin bal olduklar dillerdeki soyutlamalardr sz edilen. Dolaysyla Alman felsefesinden sz ettiimizde, Almanca felsefe szcklerinden deil, Alman felsefesi syleminden sz ediyoruzdur. Dier bir deile Almancann yapsal zeliklerinin salad soyutlamadan sz ediyoruzdur. Trkenin felsefe yapmaya olanak vermedii dncesi, aslnda Trkenin teki dillerle karlatrlmasndan yola klarak varlm yanl bir yaklamdr. Trke felsefe yapmak demek, Alman felsefesi, Anglosakson felsefesi ya da Fransz felsefesi yapmak demek deildir. Felsefe sylemleri ynnden ele alndnda, bu felsefelerin de biri birinden ayr olduu grlr. Trke felsefe yapmak demek, Trke felsefe sylemi oluturmak demektir. Yoksa Almanca ya da dier felsefe yaplan dilerdeki szckleri Trke szcklerle elemek deil. stelik felsefe yaplan diller arasnda da byle bir szck elemesinden sz edilemez. Bir dildeki felsefe sylemi, o dilin gndelik szcklerinin belirli bir biimde ilenerek elde edilen kavramlarndan oluur. Bir dildeki felsefe sylemini, o dile zg klan bu kavramsallatrma yndr. Her dil gibi Trkenin kavramsallatrma biimi de kendine zgdr. Dolaysyla, felsefe sylemi de kendine zg olacaktr. Trkenin felsefe yapmaya yapsal olarak olanakl olmad dncesi bu bakmdan dayanan yitirir. Felsefe yapma ii, bir dilin salt teknik, yapsal (szdizimi, anlam) olanaklarna indirgenemez. Eer felsefe, bir dilin yapsal zelliklerinin salad bir

olanak olsayd, felsefe yaplan dillerin kendine zg felsefe sylemi biimlerini aklayamazdk. Dahas, bu felsefe sylemlerini belirleyen, bu dillerin yapsal zelliklerinden ok, o dillerin tarihsel sre ierisinde gelitirdikleri soyutlama incelii biimidir. Dolaysyla Alman felsefesi ya da Fransz felsefesi dediimizde szn ettiimiz, o dillere zg olan soyutlama biimiyle yaratlm sylemlerdir. Trke felsefe yapmann olanakszlyla sz edilen bu soyutlama incelii biiminin yoksunluuysa, bu giderilemeyecek bir boluk deildir. Eer bir dili, bir yaam biimi olarak grecek olursak, Trke felsefe syleminin olumamas, Trkenin yapsal olanaklaryla deil, daha geni tarihsel koullarla ilikili olduu grlecektir. Sorun Trkenin felsefe sylemi oluturmak iin gerekli soyutlamaya olanak vermedii deil, bu olanaklarn neden gelimediidir.