SAVIJANJE

Savijanje nastaje uslijed djelovanja momenata savijanja u

poprenim presjecima tapa. Moment savijanja jedan je od
elemenata koji karakteriziraju unutarnju napregnutost u poprenom
presjeku tapa i to moment s obzirom na os koja lei u ravnini
presjeka i prolazi kroz teite presjeka. Prema tome, moment
savijanja djeluje u ravnim okomitoj na ravninu poprenog presjeka
tapa.

Momenti savijanja mogu se pojaviti u poprenim presjecima uslijed
djelovanja vanjskih sila, koje mogu biti proizvoljno rasporeene u
odnosu na os tapa. To ne vrijedi za sile (kod prizmatinog tapa)
ije se linije djelovanja poklapaju s osi tapa (uzduno ili aksijalno
optereenje), ni za momente vanjskih sila ije ravnine djelovanja
stoje okomito na tu os (momenti uvijanja).
ISTO SAVIJANJE
(SAVIJANJE SPREGOVIMA SILA)
istim savijanjem
nazivamo savijanje
tapa ili njegovog
dijela, ako se u
poprenim
presjecima pojav-
ljuje samo moment
savijanja.

ISTO SAVIJANJE
(SAVIJANJE SPREGOVIMA SILA)
ISTO SAVIJANJE
(SAVIJANJE SPREGOVIMA SILA)
U analizi deformacija i naprezanja pri istom savijanju
pretpostavlja se slijedee:

a) Ravni popreni presjeci ostaju pri deformaciji tapa
ravni i okomiti na savijenu os tapa (Bernoullieva
hipoteza).
b) Materijal tapa smatramo homogenim i izotropnim.
c) Izmeu uzdunih vlakana nema nikakvog
uzajamnog djelovanja sila.
d) Normalna naprezanja proporcionalna su
deformacijama (Hookeov zakon).
ISTO SAVIJANJE
(SAVIJANJE SPREGOVIMA SILA)

Zamislimo li da smo na povrini elastinog tapa pravouglog
presjeka prije deformacije ucrtali mreu uzdunih i poprenih linija
dobili bismo nakon deformacije tapa ono to je prikazano ematski
na, gdje se vidi da se poprene linije ne deformiraju, tj. one su
okomite na uzduna vlakna tapa. To vrijedi nezavisno od oblika
presjeka tapa. Na osnovu stupnja deformacije ucrtanih linija moe
se izvesti zakljuak o deformacijama kako na povrini tapa, tako i u
njegovoj unutarnjosti.

Eksperimentalnim putem je ustanovljeno da se teorija savijanja,
osnovana na ovim pretpostavkama, dobro slae sa stvarnou,
ukoliko je rije o odreivanju naprezanja u uzdunim vlaknima ili o
progibu tapa.
ISTO SAVIJANJE
(SAVIJANJE SPREGOVIMA SILA)
NAPREZANJA I DEFORMACIJE
Razmotrimo najprije deformaciju tapa Moment M = P a izaziva
iskrivljenje uzdune osi tapa, koja se u tom obliku naziva elastina
linija, je poluprenik zakrivljenosti elastine linije, a 1/ njezina
zakrivljenost. Vertikalni pomak f take B zove se progib, a ugao
naziva se ugao zakretanja.

Ako u tapu prije deformacije zamislimo dva beskonano bliska
presjeka na meusobnoj udaljenosti dx, poslije deformacije oni vie
nee biti paralelni, nego e uzajamno zatvarati ugao d . Pri tom e
se slojevi tapa ispod elastine linije skratiti, a oni iznad nje
produljiti. Sloj koji dijeli produljene slojeve od skraenih zove se
neutralni sloj. Vlakna u tom sloju ne mijenjaju svoju duljinu. Linija
presjeka neutralnog sloja s poprenim presjekom tapa zove se
neutralna os (ovdje je ona ujedno os z poprenog presjeka tapa).
NAPREZANJA I DEFORMACIJE
NAPREZANJA I DEFORMACIJE
Relativno produljenje x vlakana na udaljenosti y od neutralnog sloja
odreeno je izrazom:


Relativna produljenja vlakana proporcionalna su njihovoj udaljenosti
y od neutralnog sloja. Raspodjelu naprezanja u poprenom presjeku
tapa, nalazimo promatrajui beskonano mali element tapa duljine
dx, mjerene u neutralnom sloju Zbog uzajamnog djelovanja tog
elementa s ostalim dijelovima tapa pojavit e se u svakoj taki
presjeka elementa normalna naprezanja
x
, koja su usmjerena
paralelno s uzdunom osi tapa. Njihova veliina zavisi od
relativnog produljenja vlakna, koje prolazi kroz zadanu toku, te od
modula elastinosti E materijala. Na osnovu Hookeova zakona
imamo:
x
y
c =

NAPREZANJA I DEFORMACIJE






Odatle slijedi da se normalna naprezanja pri istom savijanju
mijenjaju po visini h presjeka proporcionalno s udaljenou y od
neutralnog sloja. Taj zakon raspodjele normalnih naprezanja vrijedi
strogo samo za presjeke koji su dovoljno udaljeni od mjesta u kojem
djeluje vanjsko optereenje sprega sila P a. Udaljenost tih presjeka
zavisi od naina na koji vanjsko optereenje djeluje na krajnji
presjek.
x
y
E o =

NAPREZANJA I DEFORMACIJE
Poluprenik zakrivljenosti konstantan u svim takama elastine linije, to
znai da se tap savija po krunom luku poluprenika :









z
E I
M
=
A A
z
M l l 1
tg
2 2I E
~ ~ =

NAPREZANJA I DEFORMACIJE
Naprezanja na nekoj udaljenosti od neutralne osi odreena su
izrazom



Ako prizmatiki tap nije simetrinog presjeka po visini najvea
naprezanja, na najveim udaljenostima od neutralne osi odreena
su izrazima:
x
z
E M
y y
I
o = =

1
1 1
z 1
Mh E M
h
I W
o = = =

2
2 2
z 2
Mh E M
h
I W
o = = =

NAPREZANJA I DEFORMACIJE
S pomou formula koje izraavaju momente inercije za pravougli i
kruni presjek dobivamo za pravougli presjek:




odnosno za kruni presjek:
3 2
2bh bh
W
12h 6
= =
3 3
3
r d
W 0,1d
4 32
t t
= = ~
EKSPERIMENTALNI REZULTATI PRI
ISTOM SAVIJANJU
Ispitivanja tapova od mekog elika pri istom savijanju pokazuju da se
zavisnost izmeu momenta savijanja M i ugla zakreta moe prikazati
grafiki dijagramom prema slici, koji je slian dijagramu rastezanja.

EKSPERIMENTALNI REZULTATI PRI
ISTOM SAVIJANJU
Razmotrimo ponaanje materijala pri istom savijanju, prema slici.
Od poetka optereenja do toke A moment savijanja M raste u
zavisnosti od ugla po linearnom zakonu. Toka A odgovara
granici proporcionalnosti materijala. Naprezanje u krajnjim tokama
presjeka, primjerice simetrinog s obzirom na os z, odreeno je
formulom:
p
p
M
W
o =
EKSPERIMENTALNI REZULTATI PRI
ISTOM SAVIJANJU
Pri daljnjem poveanju ugla nastaje razvlaenje materijala. U
poetku procesa razvlaenje se pojavljuje u tokama s najveim
normalnim naprezanjem, tj. u krajnjim vlaknima. Zatim se
razvlaenje iri u dubinu prema neutralnom sloju.

Kada u svim takama presjeka, i to kako u rastegnutoj, tako i u
sabijenoj zoni naprezanja dostignu granicu razvlaenja, moment
savijanja u toku kraeg perioda vremena ostaje konstantan. U tom
se sluaju, ako uzmemo presjek koji je nesimetrian s obzirom na os
z, dijagram raspodjele normalnih naprezanja moe prikazati s
pomou dva pravokutnika, prema slici.

Na dijagramu savijanja razvlaenju materijala odgovara horizontalni
dio krivulje u blizini take B.
EKSPERIMENTALNI REZULTATI PRI
ISTOM SAVIJANJU
Poetak razvlaenja materijala tapa manifestira se pojavom
Luedersovih linija na vanjskoj povrini tapa (osobito na poliranoj
povrini). To su zapravo sitne naprsline, sline onima pri rastezanju
tapa. Kod savijanja tapa te su linije obino nagnute pod uglom od
45 prema uzdunoj osi tapa i nastaju kao posljedica djelovanja
najveih tangencijalnih naprezanja.

PRORAUN VRSTOE PRI SAVIJANJU
Veinom se proraun grede optereene na savijanje vri prema
najveem normalnom naprezanju koje se pojavljuje u poprenim
presjecima. Pri tome mora biti zadovoljen uslov vrstoe:
( )
1 d
v
1
M
W
o = s o
( )
2 d
t
2
M
W
o = s o
RACIONALNI OBLICI PRESJEKA GREDE
PRI ISTOM SAVIJANJU
U proraunu grede treba nastojati da momenti otpora W
1
i W
2
imaju
najveu moguu vrijednost pri najmanjoj povrini A presjeka, tj. pri
najmanjoj teini grede. Pod tim uslovima imat emo najmanja
naprezanja
1
i
2
, jer su ona obrnuto proporcionalna vrijednostima
W
1
i W
2
. Poveanje momenta otpora zahtijeva da se povea
moment inercije I
z
, koji e biti to vei, to je vei dio povrine
presjeka grede koncentriran na veoj udaljenosti od neutralne osi.



RACIONALNI OBLICI PRESJEKA GREDE
PRI ISTOM SAVIJANJU
Odnos izmeu momenta otpora W
z
nekog presjeka i idealnog
momenta otpora W
i
naziva se stepen iskoritenja presjeka:




to je oblik presjeka blii idealnom presjeku, to je vei . Njegova je
vrijednost uvijek manja od 1, jer je za veinu taaka stvarnih
presjeka:
z
i
W
W
= q
mqx
y
1
y
| |
<
|
|
\ .
RACIONALNI OBLICI PRESJEKA GREDE
PRI ISTOM SAVIJANJU
Vrijednosti za neke najvanije oblike presjeka:

Kruni presjek = 25%

Pravokutni presjek = 33,3%

Presjek I = 61 - 65%

Presjek = 59 - 61%

Presjek = 57 - 60%
OPTII SLUAJ SAVIJANJA
(SAVIJANJE SILAMA)
Pri prouavanju napregnutog stanja pretpostavljamo da
smo redukcijom svih vanjskih sila koje djeluju na desni
dio horizontalne grede pravouglog presjeka (prema slici),
s obzirom na teite S presjeka na udaljenosti x od
lijevog oslonca, dobili oba vektora diname, od kojih
vektor rezultante ima samo vertikalnu komponentu Q
(poprena sila), a vektor momenta redukcijskog sprega
sila samo horizontalnu komponentu M
s
(moment
savijanja).

Prema tome, osim momenta savijanja, koji izaziva
normalna naprezanja , pojavit e se i tangencijalna
naprezanja kao posljedica djelovanja poprene sile Q.
OPI SLUAJ SAVIJANJA
(SAVIJANJE SILAMA)
OPI SLUAJ SAVIJANJA
(SAVIJANJE SILAMA)
Za ovaj primjer optereenja prizmatinog tapa obino se uzimaju
ove pretpostavke:

a) progibe tapa smatramo malim,
b) izmeu uzdunih vlakana tapa ne postoje nikakve unutarnje sile
u pravcu normale na ta vlakna,
c) normalna naprezanja uslijed momenta savijanja mijenjaju se po
visini presjeka prema linearnom zakonu (Navierova hipoteza)
x
z
My
I
o =
OPTI SLUAJ SAVIJANJA
(SAVIJANJE SILAMA)
U poprenim presjecima grede djeluju tangencijalna naprezanja

xy
= uslijed poprene sile Q. U uzdunim presjecima elementa
tangencijalna naprezanja
xy
jednaka su naprezanjima
yx
, jer
djeluju u dvjema meusobno okomitim ravninama, tj.
yx xy
t = t = t
xy yx
z
QS
I b
t = t =
OPTI SLUAJ SAVIJANJA
(SAVIJANJE SILAMA)
S je statiki moment dijela povrine s obzirom na neutralnu os z:





Odredimo vrijednost S za pravougli presjek tapa:
1
1 1
(F )
y dF S =
}
2
2
h
y
h b h
2
S b y y
2 2 2 4
+
| |
| |
= =
| |
\ .
\ .
OPTI SLUAJ SAVIJANJA
(SAVIJANJE SILAMA)
Za pravougli popreni presjek tapa raspored tangencijalnih
naprezanja, po uvrtenju prethodnih relacija, odreen je izrazom:



U granicama visine pravokutnog presjeka tangencijalna naprezanja
mijenjaju po zakonu parabole. Ako je y = h/2 i y = h/2 naprezanja
su jednaka nuli, a za y = O dobivaju maksimalnu vrijednost:
2
2
z
Q h
y
2I 4
| |
t =
|
\ .
( )
2
yx
max
z
Qh
8I
t =
OPTI SLUAJ SAVIJANJA
(SAVIJANJE SILAMA)
OPTI SLUAJ SAVIJANJA
(SAVIJANJE SILAMA)
Ako stavimo da je i F = b h, nalazimo:





gdje je k = 3/2 koeficijent koji obuhvata nejednolikost raspodjele
tangencijalnih naprezanja, a Q/F srednje tangencijalno naprezanje,
koje dobivamo kad poprenu silu podijelimo s povrinom poprenog
presjeka grede. Prema tome, najvee tangencijalno naprezanje pri
savijanju je kod pravokuglog presjeka 1,5 puta vee od srednjeg
naprezanja, koje bismo dobili pri jednolikoj raspodjeli tangencijalnih
naprezanja po presjeku.
3
z
I bh /12 =
( )
yx
max
Q
k
F
t =
REZULTATI ISPITIVANJA MATERIJALA
PRI SAVIJANJU SILAMA
Postojanje tangencijalnih naprezanja u uzdunim presjecima tapa
moe se najbolje pokazati s pomou paketa dasaka prema slici (a).
Pri savijanju takvog tapa poprenim optereenjem P daske e se
uzajamno pomaknuti kao to je pokazano na slici (b). U tapu iz
jednog komada nema takvih pomaka, ali se zato u uzdunim
presjecima pojavljuju tangencijalna naprezanja slike (c) i (d).

REZULTATI ISPITIVANJA MATERIJALA
PRI SAVIJANJU SILAMA

Tangencijalna naprezanja zavise od poprene sile Q, a po
visini presjeka, raspodijeljena su po zakonu parabole.
Ugaona deformacija zavisi i od sile Q i mijenja se po
paraboli. U neutralnom sloju ona ima najveu vrijednost,
dok je u krajnjim vlaknima jednaka nuli.

Zbog nejednakosti raspodjele ugaonih deformacija po
visini presjeka tapa nastaje iskrivljenje ili deplanacija
presjeka, kao to je to pokazano na slici (d). Poprena
sila Q = P konstantna du cijelog tapa, prouzroit e
deplanaciju za sve presjeke jednako.

REZULTATI ISPITIVANJA MATERIJALA
PRI SAVIJANJU SILAMA

Istovremeno s deplanacijom presjeka pojavljuje se pri
savijanju tapa jo i uzajamni zakret presjeka zbog
djelovanja momenta savijanja M. Pri jednakoj deplanaciji
presjeka relativna produljenja uzdunih vlakana bit e
proporcionalna udaljenosti y od neutralnog sloja.

Normalna naprezanja u vlaknima koja su odreena
Hookeovim zakonom, uz pretpostavku da je materijal
homogen i izotropan, bit e takoer proporcionalna
udaljenosti y. Na taj je nain potvrena ispravnost
usvojene pretpostavke o linearnoj raspodjeli normalnih
naprezanja zbog momenta savijanja (Navierova
hipoteza).

DEFORMACIJE PRI SAVIJANJU
Pri proraunu nosaa na savijanje esto nije dovoljno da
najvea naprezanja budu uvijek manja od doputenih
naprezanja, ve se zahtijeva da i najvea deformacija ne
bude vea od unaprijed odreene vrijednosti.

Osim toga, pri proraunu statiki neodreenih nosaa
dopunski broj jednadbi dobiva se iz uslova deformacija
u osloncima. Na primjer, kod osovine koja se svojim
krajevima oslanja u leajevima, pri emu se zahtijeva da
njezini rukavci zadravaju stalno svoj pravac, ne mogu
se odrediti momenti savijanja i poprene sile dok se
prethodno ne odrede deformacije uzdune osi osovine.
DEFORMACIJE PRI SAVIJANJU
DEFORMACIJE PRI SAVIJANJU
Iz slike imamo:




ds d =
l d
ds

DEFORMACIJE PRI SAVIJANJU

DEFORMACIJE PRI SAVIJANJU
Kako u praksi imamo vrlo male deformacije (najvei progib u l, a
tome odgovara najvei nagib tangente od 1), uzima se da su:

ds = dx i = d ;

Ugao zakreta presjeka jednak je prvoj derivaciji po x progiba u
promatranom presjeku. Prema tome, odreivanje deformacija grede
pri savijanju svodi se na formuliranje jednadbe savijene osi grede u
obliku y = y(x). Kada znamo tu jednadbu, moemo deriviranjem
nai ugao nagiba tangente za bilo koji presjek grede.

dy
dx
=
2
2
1 d y
dx
=

DEFORMACIJE PRI SAVIJANJU

Priblina diferencijalna jednadba elastine linije odreena je
relacijama. Ako M zavisi samo od x (najee), onda dvostrukim
integriranjem dobivamo jednadbu elastine linije y = f(x). Izrazi za
elastinu liniju vrijede openito, bez obzira na nain oslanjanja
grede, pod uvjetom da tangenta na elastinu liniju zatvara mali kut s
osi x.
I Ey'' M =
M
y''
I E
=