Modul

Visoko sudsko i tuilako vijee Bosne i Hercegovine Visoko sudbeno i tuiteljsko vijee Bosne i Hercegovine High Judicial and
cial and Prosecutorial Council of Bosnia and Herzegovina Javna ustanova Centar za edukaciju sudija i tuilaca u F BiH Javna ustanova Centar za edukaciju sudaca i tuitelja u F BiH Public Institution Centre for Judicial and Prosecutorial Training of F BiH Javna ustanova Centar za edukaciju sudija i tuilaca u RS Javna ustanova Centar za edukaciju sudaca i tuitelja u RS Public Institution Centre for Judicial and Prosecutorial Training of RS
POETNA OBUKA
MODUL 3
KRIVINA OBLAST
Modul priredile: Branka Miloevi, Republiko tuilatvo RS Alma Tiri, Federalno tuilatvo F BiH
Sarajevo, 2009
SADRAJ PODMODUL 1: PRINCIPI KRIVINOG POSTUPKA ............................................................................. 9 UVOD................................................................................................................................. 9 1. PRINCIP ZAKONITOSTI........................................................................................10 2. PRETPOSTAVKA NEVINOSTI IN DUBIO PRO REO....................................... 15 3. PRINCIP NE BIS IN IDEM.................................................................................... 18 4. PRINCIP AKUZATORNOSTI................................................................................. 22 5. PRINCIP LEGALITETA KRIVINOG GONJENJA...............................................27 6. PRINCIP SLOBODNE OCJENE DOKAZA........................................................... 31 7. PRINCIP JEDNAKOSTI U POSTUPANJU............................................................33 PODMODUL 2 : ISTRAGA......................................................................................................................... 36 1) ULOGA SUBJEKATA U KRIVINOM POSTUPKU U ISTRANOM POSTUPKU 36 UVOD............................................................................................................................... 36 A. ULOGA TUIOCA U ISTRAZI ................................................................................... 37 A.1 Kad poinje krivini postupak ............................................................................. 37 A.2. ta zakonodavac podrazumjeva pod pojmom istraga? ...................................... 39 A.3. Otkrivanje krivinih djela.................................................................................... 40 A.4. Postoji li pretkrivini postupak? ......................................................................... 41 A.5. Osnov istrage i otvaranje istrage ....................................................................... 42 A.5.1.Procjena osnova sumnje.................................................................................... 42 A.5.2.Pravni karakter naredbe o provoenju istrage................................................. 43 A.5.3.Obaveza donoenja i forma naredbe o provoenju istrage .............................. 44 A.5.3.1.injenini opis djela u naredbi za provoenje istrage .................................. 45 A.6. Planiranje, rukovoenje i nadzor nad istragom.................................................. 46 A.6.1.Planiranje istrage.............................................................................................. 46 A.6.1.1.Postavljanje hipoteza...................................................................................... 47 A.6.1.2.Pravovremeno obavjetavanje i dinamika planiranja.................................... 47 A.6.1.3.Podjela rada .................................................................................................. 47 A.6.1.4.Procjena rizika i tajnost istrage .................................................................... 47 A.6.2. Rukovoenje i nadzor nad istragom ................................................................ 48 A.6.3. Odnos tuioca i oteenog u istranom postupku............................................ 50 B. PRAVA I OVLATENJA OVLATENIH SLUBENIH LICA U ISTRAZI................... 51 C. OSUMNJIENI I NJEGOV BRANILAC U ISTRAZI ................................................. 57 C.1. Poloaj osumnjienog i njegovog branioca prema kojem nisu primjenjene mjere i radnje koje zahtjevaju sudsko odobrenje. ...................................................... 59 C.1.1.Pravo na razmatranje spisa i pregledanje pribavljenih predmeta................... 61 C.1.1.1. Ko utvruje koji su dokazi na tetu a koji u korist osumnjienog u istranom postupku?................................................................................................... 61 C.1.1.2. ta je cilj istrage ? ........................................................................................ 63 C.2. Poloaj osumnjienog i njegovog branioca prema kojem su primjenjene mjere i radnje koje zahtjevaju sudsko odobrenje....................................................... 64
C.2.1.Prava osumnjienog u sluaju pretresanja ...................................................... 64 C.2.1.1.Pravo na obavjetenje branioca..................................................................... 64 C.2.1.2.Pravo na javnost izvoenja istrane radnje................................................... 65 C.2.2. Prava osumnjienog prilikom privremenog oduzimanja predmeta i imovine ....................................................................................................................... 66 C.2.2.1. Pravo na odbijanje predaje predmeta........................................................... 66 C.2.2.2. Pravo albe.................................................................................................... 66 C.2.2.3. Pravo na obavjetenje branioca o otvaranju privremeno oduzetih predmeta odnosno dokumentacije i pravo prisustva takvom otvaranju.................. 67 C.3. Poloaj osumnjienog i njegovog branioca kada je osumnjienom odreen pritvor (ukljuujui prava lica lienih slobode) ........................................... 68 D. ULOGA SUDA U ISTRANOM POSTUPKU............................................................ 68 D.1. Uloga suda u ocjeni osnovanosti voenja istrage.............................................. 69 D.2. Dunost suda da ogranienje ljudskih prava i sloboda graana u istranom postupku svede na najmanju moguu mjeru.......................................... 70 D.3. Obezbjeenje prava na odbranu ........................................................................ 70 D.4. Sudsko obezbjeenje dokaza............................................................................... 72 2) RADNJE DOKAZIVANJA ........................................................................................ 72 UVOD............................................................................................................................... 72 A. PRETRESANJE STANA, PROSTORIJA I OSOBA...................................................... 73 A.1.Pretresanje stana, ostalih prostorija i pokretnih stvari ..................................... 73 A.1.1. Osnov pretresanja .......................................................................................... 74 A.1.2. Prema kome se moe preduzeti pretresanje stana, ostalih prostorija i pokretnih stvari?...................................................................................................... 75 A.1.3. Pretresanje kompjutera i slinih ureaja za automatsku bradu podataka koji su s njima u vezi................................................................................... 75 A.1.4. Ko moe podnijeti zahtjev za pretresanje?....................................................... 75 A.1.5. Forma i sadraj zahtjeva za pretresanje ......................................................... 76 A.1.5.1.Pismeni zahtjev za pretresanje ...................................................................... 76 A.1.5.2.Usmeni zahtjev za pretresanje........................................................................ 77 A.1.6. Sadraj naredbe za pretresanje ....................................................................... 77 A.2. Pretresanje bez naredbe ..................................................................................... 78 A.3. Hipotetiki predmet sa primjerima zahtjeva za pretresanje i naredbe za pretresanje.............................................................................................. 79 A.3.1. Primjer (obrazac) zahtjeva za pretresanje stana, ostalih prostorija i pokretnih stvari....................................................................................................... 80 A.3.2. Primjer (obrazac) Naredbe za pretresanje stana, ostalih prostorija i drugih pokretnih stvari ............................................................................................ 83 A.4. Postupak pretresanja........................................................................................... 84 A.5. Posljedice nezakonitog pretresanja stana, ostalih prostorija i drugih pokretnih stvari te osoba............................................................................................. 85 B.PRIVREMENO ODUZIMANJE PREDMETA I IMOVINE........................................... 86 B.1.Naredba za oduzimanje predmeta ....................................................................... 87 B.2.Privremeno oduzimanje predmeta bez naredbe .................................................. 88 B.3.Primjer ( obrazac) Zahtjeva za privremeno oduzimanje predmeta ..................... 89
B.4.Primjer (obarazac) Naredbe za privremeno oduzimanje predmeta..................... 90 B.5.Privremeno oduzimanje pisama, telegrama, i drugih poiljki ............................ 90 B.5.1.Uslovi za privremeno oduzimanje .................................................................... 91 B.5.2.Predmet privremnog oduzimanja ..................................................................... 92 B.5.2.1. Kako razlikovati ovu mjeru od posebne istrane radnje nadzor i tehniko snimanje telekomunkacija?...................................................................... 92 B.5.3.Prema kome se moe primjeniti te ko izdaje naredbu za ovu mjeru?.............. 93 B.5.4.Trajanje ove mjere........................................................................................... 93 B.5.5.Primjer (obrazac) Prijedloga za izdavanje naredbe za privremeno oduzimanje pisama, telegrama i drugih poiljki ...................................................... 94 B.5.6.Primjer (obrazac) Naredbe za privremeno oduzimanje pisama, telegrama i drugih poiljki........................................................................................ 95 B.6.Naredba banci ili drugom pravnom licu ........................................................... 96 B.6.1.Primjer (obrazac) naredbe banci ili drugom pravnom licu ........................... 98 C. ISPITIVANJE OSUMNJIENOG............................................................................. 99 C.1. ta se podrazumjeva pod obavjetavanjem o krivinom djelu i osnovima sumnje koji stoje protiv osumnjienog prilikom ispitivanja osumnjienog? .......... 99 C.2. Da li ovlatena slubena lica mogu ispitati osumnjienog u istranom postupku? .............................................................................................................. 100 D. SASLUANJE SVJEDOKA ....................................................................................... 101 D.1. Pravo svjedoka da ne odgovara na pojedina pitanja - imunitet ...................... 101 D.2. Nain sasluanje, suoenje i prepoznavanje .................................................... 101 D.3. Tok sasluanja .................................................................................................. 102 D.4. Mldb. svjedoci ................................................................................................. 102 D.5. Zatieni, ugroeni i svjedoci po prijetnjom ................................................... 103 E. UVIAJ I REKONSTRUKCIJA................................................................................ 105 E.1. Uviaj................................................................................................................ 105 E 1.1. Mjesto uviaja ................................................................................................105 E 1.2. Ko vri uviaj ................................................................................................ 105 E 1.3. Zapisnik o uviaju ......................................................................................... 106 E.2. Rekonstrukcija dogaaja................................................................................... 106 E.3. Pomo vjetaka i struene osobe....................................................................... 106 F. VJETAENJE ......................................................................................................... 107 3) POSEBNE ISTRANE RADNJE ........................................................................... 108 3.1.Nadzor i tehniko snimanje telekomunikacija.................................................... 113 3.1.1. Da li je listing posebna istrana radnja nadzora i tehnikog snimanja telekomunkacija?...................................................................................................... 114 4) MJERE OBEZBJEENJA PRISUSTVA OSUMNJIENOG U POSTUPKU I USPJENO VOENJE POSTUPKA .............................................. 117 UVOD............................................................................................................................. 117 A. DOVOENJE........................................................................................................... 119 A.1. Primjer (obrazac) naredbe za dovoenje osumnjienog kojem je odreen pritvor........................................................................................................ 121 B. ZABRANA NAPUTANJA BORAVITA ................................................................. 121 C. JEMSTVO................................................................................................................ 123 D. PRITVOR................................................................................................................. 126
D.1. Lienje slobode od strane policijskog organa i zadravanje .......................... 128 D.2. Razlozi za pritvor............................................................................................. 131 D.2.1. Opti uslov za odreivanje pritvora ............................................................. 132 D.2.2. Posebni uslovi za pritvor ............................................................................... 133 D.2.2.1. Pritvor radi obezbjeenja prisustva osumnjienog u postupku...................134 D.2.2.2. Obezbjeenje uspjenosti voenja krivinog postupka (koluzijska opasnost)................................................................................................. 135 D.2.2.3. Opasnost od nove kriminalne aktivnosti osumnjienog.............................. 136 D.2.2.4. Pritvor zbog potrebe sigurnosti graana i imovine ................................... 137 D.3. Odreivanje i trajanje pritvora u istranom postupku ..................................... 139 D.3.1. Prijedlog za odreivanje pritvora ................................................................. 139 D.3.1.1. Da li je uz prijedlog za odreivanje pritvora nuno dostavljati i naredbu za provoenje istrage?........................................................................... 139 D.3.2. Rjeenje o odreivanju pritvora .................................................................... 140 D.3.3. Trajanje pritvora u istranom postupku ........................................................ 141 D.3.4. Ukidanje pritvora u istranom postupku ....................................................... 142 D.3.5. Sudska praksa ............................................................................................... 143 LITERATURA............................................................................................................... 149
UVODNE NAPOMENE
Kategorije Podmodul br. 1 : Zakon o krivinom postupku (Glava I Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, Federacije Bosne i Hercegovine, Republike Srpske i Brko Distrikta BiH), zakonitost, nevinost, in dubio pro reo, ne bis in idem, akuzatornost, legalitet, slobodna ocjena dokaza i jednakost u postupanju Podmodul br. 2 : Zakon o krivinom postupku (istraga, radnje dokazivanja, mjere obezbjeenja prisustva osumnjienog, posebne istrane radnje), tuilac, ovlateno slubeno lice, osumnjieni, branilac, sud, osnov istrage, otvaranje istrage, planiranje istrage, rukovoenje i nadzor nad istragom, tok istrage, radnje dokazivanja istrani postupak, prikupljanje dokaza, prijavljivanje krivinog djela, naredba o obustavi israge, okonanje istrage, sudsko obezbjeenje dokaza, pretresanje, svjedok, vjetak, osumnjieni, tuilac, sudija za prethodni postupak, poziv, dovoenje, zabrana naputanja boravita, jemstvo, pritvor. Trajanje Oblik 2 dana Opte diskusije, diskusije po manjim grupama, vjebe, predavanje, praktina obuka rjeavanjem hipotetikih sluajeve, podjelom uloga prema subjektima u istrazi, uenje na problemu, itd. Podmodul br. 1 Cilj ovog podmodula je da polaznike upozna sa osnovnim principima krivinog procesnog prava, koji predstavljaju osnov i pravac za tumaenje krivino procesnih zakona u BiH Cilj ovog podmodula je: korisniku predstaviti ulogu, prava i dunosti subjekata krivinog postupka ( tuioca, ovlatenih slubenih lica, osumnjienog, njegovog branioca i sudije za prethodni postupak). pravilna i efikasna upotreba mehanizama krivinog gonjenja u krivinom postupku i olakavanje praktinog provoenja istrage kao i koritenja radnji dokazivanja u istrazi.
Ciljevi edukacije
Podmodul br. 2 -
posebne istrane dokazivanja.
radnje
kao
novi
oblik
radnji
pravilna, efikasna i srazmjerna upotreba mjera za obezbjeenje prisustva osumnjienog, odnosno uspjeno voenje krivinog postupka.
Opis
Podmodul br. 1: Krivinoprocesni zakoni u BiH temelje se na odreenom broju osnovnih i optepriznatih procesnih principa koji izraavaju specifinosti u oblikovanju savremenog krivinog procesnog prava i krivinog postupka. U tom smislu osnovni krivinoprocesni principi su okvir u kome bi se trebao odvijati krivini postupak u svim dijelovima toka ovog postupka. Ovaj podmodul treba da razmatra sljedee principe: zakonitosti, nevinosti, in dubio pro reo, ne bis in idem, akuzatornosti, legaliteta, slobodne ocjene dokaza i jednakosti u postupanju Podmodul br. 2: Promjenom koncepta i nadlenosti u voenju istrage, tuilac provodi, rukovodi i vri nadzor nad istragom. Ovaj podmodul razmatra sljedee oblasti: Prava i ovlatenja tuioca u istrazi Prava i ovlatenja ovlatenih slubenih lica u istrazi Osnov istrage i otvaranje istrage Planiranje, rukovoenje i nadzor nad istragom Poloaj osumnjienog i njegovog branioca u istrazi Uloga suda u istrazi U okviru ovog podmodula spojeni su tok istrage i radnje dokazivanja radi praktine primjene pojedinih radnji dokazivanja i voenja istrage, odreivanja i analize spornih situacija, primjenom konkretnih modela prijedloga, zahtjeva i odluka za izvoenje pojedinih radnji dokazivanja. Takoe, u ovom podmodulu, pod naslovom radnje dokazivanja, bie obraene i posebne istrane radnje, kao novi oblik radnji dokazivanja ustanovljen krivinoprocesnim zakonima u BiH . Dio ovog podmodula posveen je i mjerama za obezbjeenje prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje postupka, obzirom da iste predstavljaju radnje procesne prinude koje se sastoje u razliitim oblicima ograniavanja line slobode i prava osumnjienog.
Mogui
Listu predavaa edukatora koji mogu predstaviti modul na
predavai/edukatori
seminaru, radionici ili slinoj aktivnosti sainjavaju Centri za edukaciju
Dnevni red modula / Dnevni red modula se nalazi kao dio modula na web stranicama Centara za edukaciju sudija i tuilaca. tabela sadraja Materijali Vii savjetnik Koriteni materijali za ovaj modul navedeni su na kraju modula Alma Tiri, Federalno tuilatvo / tuiteljstvo Federacije BiH Branka Miloevi, Republiko tuilatvo RS
Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 8
PODMODUL 1: PRINCIPI KRIVINOG POSTUPKA

UVOD Prava i slobode predvieni u Evropskoj konvenciji za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i u njenim protokolima se direktno primjenjuju u Bosni i Hercegovini. Ovi akti imaju prioritet nad svim ostalim zakonima. Krivino zakonodavstvo je osnovni pravni instrument kojim svaka drava ureuje pitanje zatite ljudskih prava i sloboda i drugih individualnih vrijednosti. U odnosu krivinog zakonodavstva i ljudskih prava i osnovnih sloboda, pored garantne zatitne funkcije, znaajna je i druga garantna funkcija koja podrazumjeva da se kanjavanje za krivina djela odvija i provodi u zakonom o krivinom postupku propisanom postupku i u okviru istog utvrenih principa. Svaki pojedini krivini postupak u Bosni i Hercegovini trebao bi se odvijati prema relevantnom: Zakonu o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, Zakonu o krivinom postupku Brko Distrikta, Zakonu o krivinom postupku Federacije Bosne i Hercegovine i Zakonu o krivinom postupku Republike Srpske. Relevantnim lanovima ovi zakoni propisuju da se njima utvruju pravila krivinog postupka po kojima su duni postupati stvarno nadleni sudovi, tuilac i drugi uesnici u krivinom postupku, predvieni ovim zakonom, kada postupaju u krivinim stvarima. Navedeno obavezuje tako postupanje i u situacijama ureenim i drugim zakonima, kao to su relevantni zakoni o sudovima, tuilatvima, sudskoj policiji, advokaturi i sl. Nain na koji su meunarodni standardi ugraeni u navedene zakone o krivinim postupcima, u tom segmentu obavezujui principi postupanja u krivinom postupku, dosljednost njihove potpune primjene u svim fazama ovog postupka, pokazuje u kojoj mjeri se potuju, odnosno su potovana individualna ljudska prava, naroito pravo na pravino suenja, kao jedno od osnovnih od ovih prava kroz koje se reflektuju i mnoga druga garantovana prava u svakom konkretnom krivinom postupku. Cilj svakog krivinog postupka treba biti odluivanje o krivici ili nevinosti pretpostavljenog uinioca krivinog djela, u skladu sa pozitivnim krivinim procesnim pravom, potpunim utvrivanjem injeninog stanja i pravilnom primjenom odredbi materijalnog krivinog prava, donoenjem potpune i istinite odluke u cilju i uspostavljanja naruenog pravnog reda i mira, odnosno prevenitne borbe protiv kriminaliteta. Ostvarivanje ovog cilja krivinog postupka mogue je postii dosljednom primjenom odredbi i zakona o krivinom postupku koje generalno utvruju njegove procesne principe, odnosno nain i formu postupanja tokom krivinog postupka u cjelini, kao i u svakoj pojedinoj fazi i procesnoj situaciji od strane svih subjekata. Zakonitost i dosljednost primjene principa krivinih postupaka u Bosni i Hercegovini, koje karakterie kombinacija anglosaksonskog i kontinentalnog sistema u kojem preovladava stranaka istina , je od bitnog znaaja to je i razlog njihove obrade u podmodulu 1 ovog Modula.
1. PRINCIP ZAKONITOSTI Opta pravila Princip zakonitosti, kao jedan od osnovnih i vodeih principa, odreuje da pravila utvrena relevantnim zakonom o krivinom postupku u Bosni i Hercegovini, koji se primjenjuje u svakoj pojedinoj krivinoj stvari, osiguraju da niko nevin ne bude osuen, a da se uinitelju krivinog djela izrekne krivinopravna sankcija pod uslovima propisanim u Krivinom zakonu Bosne i Hercegovine i drugim zakonima Bosne i Hercegovine, (odnosno, ovisno od relevantnog krivinog zakona u Krivinom zakonu Brko Distrikta, Federacije Bosne i Hercegovine, Republike Srpske i u drugim odgovarajuim zakonima u kojima su propisana krivina djela), i u zakonom propisanom postupku. Ovaj princip bi trebao odraavati ravnoteu izmeu efikasnosti postupanja u suzbijanju kriminaliteta uz potpunu zatitu garantovanih ljudskih prava i sloboda. Odravanje ove ravnotee zavisi od demokratskog razvoja svakog drutva, njegovog sistema a u sklopu istog i pravnog. Efikasnost djelovanja trebala bi biti srazmjerna ocjeni drutvene opasnosti od kriminaliteta. Djelovanje bi trebalo biti zakonito, u svim fazama trajanja postupka i u preduzimanju zakonom dozvoljenih radnji, uz stalni nadzor zakonitog postupanja. Dosljedna primjena ovog principa ima jo bitniji znaaj s obzirom na krivinoprocesna rjeenja zakona o krivinim postupcima u Bosni i Hercegovini kao to su posebne istrane radnje, zatieni svjedoci, davanje imuniteta svjedoku. U skladu sa izloenim, cilj principa zakonitosti da niko nevin ne bude osuen, trebao bi se, na odreini nain, u svrhu zakonitog djelovanja i potivanja ljudskih prava, reflektovati i u odluivanju tuioca u skladu sa datim mu ovlaenjima u svim fazama ovog postupka, u okviri kojih tuilac ima mogunosti donoenja naredbe o /ne/ provoenju istrage, /ne/ podizanja optunice, kao i izmjena, odustanka od iste, pri tome rukovodei se i principom pretpostavke nevinosti, pravilom in dubio pro reo, uz dosljedno potivanje svih garantovanih prava lica lienih slobode, osumnjienih i optuenih, a ne zanemarujui ni prava oteenih. Veza sa krivinim zakonima u Bosni i Hercegovini u odnosu na mogunost njihove retroaktivne primjene Drugi segment ovog principa ...a da se uinitelju krivinog djela izrekne krivinopravna sankcija pod uslovima propisanim..., u odredbama o naelu zakonitosti relevantnih krivinih zakona u Bosni i Hercegovini, odreuje i treba obezbijediti izricanje krivinopravne sankcije u skladu i pod uslovima propisanim odredbama krivinih zakona, za konkretno krivino djelo, vodei rauna da kazna, uvjetna osuda, mjera sigurnosti i odgojna mjera, moe biti izreene uiniocu krivinog djela pod uslovima i pravilima propisanim relevantnim krivinim zakonima, ili drugim zakonima koji propisuju krivina djela. To znai da se odreeno lice moe izvesti pred sud ili kazniti samo u skladu sa pravom koje prethodi konkretnom djelu, odreuje krivino djelo i propisuje odgovarajuu kaznu. U ovom segmentu principa zakonitosti sadran je i dio : Deklaracije o pravima ovjeka i graanina (1789) lan 8. Niko ne moe biti kanjen, osim na osnovu zakona donijetog i proglaenog prije delikta i zakonito primjenjenog.
Univerzalne deklaracija o ljudskim pravima (1948) lana 3. Svako ima pravo na ivot, slobodu i bezbjednost linosti . lana 11. stav 2. Niko se ne smije osuditi za djela ili proputanja koja nisu pretstavljala krivino djelo po unutranjem ili meunarodnom pravu u vrijeme kada su izvrena. Isto tako ne smije se izricati tea kazna od one koja se mogla primijeniti u vrijeme kada je krivino djelo izvreno. Evropske konvencije o ljudskim pravima i sobodama lan 7. 1. Niko se ne moe smatrati krivim za krivino djelo izvreno injenjem ili neinjenjem koje, u vrijeme kad je djelo izvreno, nije pretstavljalo krivino djelo po unutranjem ili meunarodnom pravu. Isto tako, ne moe se izrei stroija kazna od one koja je bila propisana u vrijeme kad je krivino djelo izvreno. 2. Ovaj lan ne sprijeava suenje ili kanjavanje bilo kog lica za injenje ili neinjenje koje je u asu izvrenja pretstavljalo krivino djelo u skladu sa optim naelima prava priznatim od civilizovanih naroda. Dakle, principom zakonitosti treba garantovati slobodu od retroaktivnog djelovanja krivinog zakonodavstva, titi od odgovornosti za krivino djelo koje po zakonu nije postojalo u vrijeme njegovog uinjenja, potovati princip zakonitosti krivinog djela /zloina / i kazne ( nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege), obezbijediti da se za smatranje odgovornim za krenje onoga to je zabranjeno mora znati koje ponaanje je zabranjeno, kao i da lice optueno zbog uinjenja krivinog djela ne bude podvrgnuto stroijoj kazni od one koja je bila propisana u vrijeme uinjenja tog krivinog djela. Problemi i dileme u vezi sa vremenskim vaenjem konkretnog krivinog zakona i mogunosti retroaktivne primjene blaeg zakona (lex mitior), odnosno zakonom dozvoljena odstupanja od principa legaliteta, esti su u krivinim postupcima u Bosni i Hercegovini zbog izmjena krivinih zakona, na svim nivoima, unutar pravosudnog sistema u Bosni i Hercegovini. Navedeno esto otvara i pitanje retroaktivne ili povratne primjene krivinog zakona koji je vaio u vrijeme izvrenja krivinog djela, jednog ili vie zakona koji su stupili na snagu nakon izvrenja krivinog djela, odnosno zakona koji je na pravnoj snazi u vrijeme suenja. Traei odgovor na ovo pitanje, u cilju potovanja svih zahtjeva principa zakonitosti, ilustruju se stavovi iz nie navedenih odluka: 1. Odluka Ustavnog suda Bosne i Hercegovine AP-222/06 19. aprila 2006. godine,
kojom je zakljueno da, u konkretnom sluaju u pobijanim presudama, nije povrijeeno pravo na pravino suenje iz lana II /3. (e) Ustava Bosne i Hercegovine i lana 6 stav 1EKLJP. 24. Predmetna apelacija se odnosi na apelantove navode da u konkretnom sluaju nije primjenjen blai zakon ime se postavlja pitanje adekvatne primjene kaznenog zakona i njegovog vaenja. Vaenje kaznenog zakona znai da je on na snazi i da ga tijela pravosua primjenjuju, odnosno da prema njemu sude u kaznenim stvarima. Meutim, kazneni zakon, kao ni bilo koji drugi zakon, nije univerzalan, on djeluje u odreenom vremenu, na odreenom prostoru i u odnosu na odreene osobe. S obzirom na to razlikuje se vremensko, prostorno i vaenje kaznenog zakonodavstva prema osobama ili njegovo personalno vaenje. Pitanje blaeg zakona (lex mitior) se postavlja u situacijama kada je kazneno djelo izvreno za vrijeme vaenja jednog zakona, a do donoenja pravomone presude zakon je izmjenjen jednom ili vie puta. Radi se o obaveznoj retroaktivnoj primjeni novoga, blaeg zakona ukoliko se ustvrdi da je on povoljniji za uinitelja kaznenog djela.
25. Temeljno polazite primjene blaeg zakona jeste u tome da se pitanje izbora povoljnijeg zakona ne rjeava in abstracto, ve in concreto, tj. ne uopenom usporedbom starog i novog, ili novih zakona, ve njihovom usporedbom u odnosu na dani, konkretni sluaj. Pri tome potrebno je ustvrditi sve okolnosti koje mogu biti relevantne za navedenu ocjenu, pri tome izvriti provjeru gdje bi primjena zakona pretstavljala istinski povoljniji ishod za uinitelja, odnosno kada bi zakon davao vee mogunosti za povoljniju odluku u konkretnom sluaju. To razvidno proizilazi ako se odredba lanka 5 stavak 2 KZ FBiH tumai procjenom samo jezikog tumaenja, jer zakon nije kazao primjenit e se blai zakon nego primjenit e se zakon koji je blai za uinioca. Ako oba zakona vode istom rjeenju tade se primjenjuje zakon koji je vaio u vrijeme uinjenja djela, jer je to temeljno pravilo, ili, obrnuto, ako se to tumai kroz izuzetak, naprosto zato to novi zakon nije blai. Prema tome, nuno je prvo primjeniti na uinitelja i njegovo kazneno djelo propise koji su na snazi u vrijeme izvrenja djela, potom propise koji su na snazi u vrijeme presuenja djela i tada konano primjeniti ili ranije ili nove propise u cjelini, prema tomu koji su u konkretnom sluaju povoljniji za uinitelja. Pravila primjene blaeg zakona u kaznenopravnom smislu zahtjevaju primjenu naela da, ako se ni prema jednom zakonu uinitelj ne oslobaa od kazne, tada se smatra blaim onaj zakon prema kojem se uinitelju izrie blaa kazna. Blaa je uvijek ona kazna koja je blaa po vrsti, a koja se vrsta kazne ima primjeniti prema pojedinom kaznenom zakonu ne ovisi samo o kazni koja je predviena za to djelo, ve o svim kazneno pravnim insitutima koji su predvieni, a u prvom redu ovisi o mogunosti, uvjetima i nainu ublaavanja one kazne koja je predviena zakonom za to djelo. 26. Prigovori koju su izneseni u apelaciji tiu se navoda da je sud proizvoljno primjenio materijalnmo pravo propustivi primjeniti blai zakon za uinitelja, odnosno apalanta. Meutim, u vrijeme kada je podignuta optunica protiv apelanta za kazneno djelo ubojstva iz lanka 36 stavak 2 toke 6 KZ R BiH, bila je propisana kazna zatvora ili smrtna kazna. Obzirom na primjenu Europske konvencije i njezinih protokola, koji su kao sastavni dio Ustava Bosne i Hercegovine uvedeni u pravni sustav 14. prosinca 1995. godine, a koji imaju prednost nad ostalim zakonima, izravnom je primjenom lanka 1 Protokola broj 6 EKLJP iskljuena mogunost izricanja smrtne kazne za navedeno kazneno djelo. Kako ovaj zakon zbog predviene smrtne kazne nije primjenljiv i kakao se zakon ne moe primjenjivati djelimino, ovaj zakon je za konkretni sluaj neprimjenljiv. 27. U meuvremenu usvojen je KZ FBiH (Slubene novine FBiH broj 36 /03 od 29. srpnja 2003. godine ) radnja optuenog se pravno ocjenjuje kao kazneno djelo ubojstva iz lanka 166 stavak 1 a za isto djelo moe se izrei kazna zatvora od najmanje pet godina. Ovim zakonom nije kao ranije predvien kvalificirani oblik ubojstva dvoje ili vie osoba. Kako je dakle poslije izvrenja krivinog djela izmjenjen zakon dva puta, sud je, sukladno lanku 5 stavak 2 KZ F BiH obavezan primjeniti zakon koji je blai za uinitelja, a blai zakon koji ga u odnosu na konkretno kazneno djelo stavlja u povolniji poloaj glede izricanja kaznenih sankcija. U konkretnom sluaju za uinitelja je blai KZ FBiH koji je sada vaei i prema kojem je sud i izrekao kaznu, jer ne predvia kvalificirani oblik ubojstva vie osoba. Sukladno tome, ovo kazneno djelo se kvalificira kao dva kazenna djela ubojstva iz lanka 166 stavak 1KZ FBiH u stjecaju, u kojem se sluaju, prema lanku 54 stavak 2 toka b) KZ FBiH uinitelju moe izrei jedinstvena kazna koja nee prei 20 godina, kako su sudovi i uinili u predmetnom sluaju.
2. Presuda Suda Bosne i Hercegovine broj K -1704 od 17. maja 2004. godine.
Nisu povrijeena naela zakonitosti (lan 3 KZ BiH) i vremenskog vaenja krivinog zakona (lan 4 KZ BiH) kada je za krivino djelo iz entiteskog krivinog zakona sueno po KZ BiH. U albama optuenih naglaava se da je pobijanom presudom povrijeen princip zakonitosti iz lana 3 i pravila vremenske primjene krivinog zakona iz lana 4 KZ BiH, jer je prema albi djelo uinjeno u vrijeme kada jo na snazi nije bio KZ BiH, a u meuvermenu je KZ RS krivino djelo falsifikovanje novca brisao, odnosno dekriminisao, pa je u tom smislu povrijeen princip zabrane retroaktivne primjene Krivinog zakona, odnosno obavezne primjene novog blaeg zakona, to prema albama istovremeno predstavlja i krenje lana 7 EKLJP. Meutim, albe
isputaju iz vida da krivino djelo falsifikovanja novca navedenim izmjenama krivinog zakonodavstva nije dekriminisano ve je samo preneseno na drugi nivo zakonske regulative, to znai da je ovo djelo i dalje ostalo kanjivo, samo vie ne u entiteskom krivinom zakonodavstvu ve u KZ BiH. Takva izmjena uopte ne tangira pitanje pravila koja se odnose na vremensko vaenje krivinog zakondavstva, ve ostaje kao obaveza bez obzira koji e sud biti nadlean za procesuiranje. Pri tome svakako traba imati u vidu, budui da novi krivini zakoni nisu istovremeno stupila na snagu, da se nije pojavio vremenski period u kojem ovog djela u zakonu nije bilo, poto je KZ BiH nakon 1. marta 2003. godine, kada je stupio na snagu, ovo krivino djelo preuzeo i ono od tog momenta vie nije postojalo u entiteskim krivinim zakonima, pa se stoga ne bi mogla zahtijevati primjena blaeg tkz. meuzakona, jer je kontinuitet inkriminacije oigledno odran. Iz navedenih razloga alba neosnovano ukazuje da je prvostepenom presudom povrijeen princip zakonitosti iz lana 3 i pravila vremenske primjene krivinog zakona iz lana 4 KZ BiH, a pogotovo ne lan 7 EKLJP, koji faktiki i ne sadri obavezu primjene novog blaeg zakona ve samo zabranjuje primjenu novog stroeg zakona.
Uslovi ogranienja slobode i prava osumnjienog (optuenog) Prije donoenja pravomone presude osumnjieni odnosno optueni moe biti ogranien u svojoj slobodi i drugim pravima samo pod uslovima koje propisuju relevantni zakon o krivinom postupku u Bosni i Hercegovini. Navedenim uslovima osumnjienom (optuenom) se obezbjeuju osnovne procesne garancije, bez kojih efikasna zatita njegove linosti i dostojanstva, kao i odbrane, ne bi bila mogua. Pod konkretno odreenim uslovima ovi zakoni dozvoljavaju ogranienja tih prava, kao to su prava na lini integritet, na linu slobodu, na privatnost, na slobodu dopisivanja i dr. Nedvojbeno je da ova ogranienja moraju biti u okvirima i pod uslovima koje utvruju zakoni o krivinim postupcima u BiH, ne samo u cilju konstantnog i dosljednog potivanja svih garantovanih prava i sloboda, nego i u cilju izbjegavanja pribavljanja i onih dokaza koji e, daljim tokom krivinog postupka i kontrole naina njihovog pribavljanja, biti ocijenjeni nezakonitim dokazima. Takoe, veoma je bitino, tokom njihove primjene, voditi rauna da ova ogranienja budu usklaena sa principom srazmjernosti, odnosno da, iako dozvoljena, budu koritena samo onda kada je to neophodno u cilju otkrivanja i suzbijanja kriminaliteta, interesa javnog reda i mira, zatite sloboda i prava drugih graana. Stvarna nadlenost suda (ratione materiae) Za krivina djela iz nadlenosti Suda BiH samo taj sud moe izrei krivinopravnu sankciju u postupku koji je pokrenut i proveden po Zakonu o krivinom postupku BiH, ukoliko tim zakonom nije drugaije propisano odnosno, u skladu sa lanovima 2 ZKP BD, FBiH, RS: Krivinopravnu sankciju moe uiniocu krivinog djela izrei samo nadlean sud, odnosno sud kome je Sud BiH prenio voenje postupka i to u postupku koji je pokrenut i proveden po ovom zakonu. Ova odredba garantuje pravo da o krivinoj optubi protiv odreene osobe odlui nadlean sud, ustanovljen zakonom, nezavisan i nepristrasan, time i odvijanje krivinog postupka pred nadlenim samostalnim i nezavisnim sudom, ime se obezbjeuje pravo na sudsku zatitu pred zakonom unaprijed odreenim sudom BiH, BD, FBiH, RS. Iz navedene citirane odredbe evidentno je da zakon predvia izuzetak prenoenjem, iz vanih razloga, voenje postupka iz nadlenosti Suda BiH na sud na ijem podruju je krivino djelo izvreno ili pokuano najkasnije do zakazivanja glavnog pretresa, na inicijativu stranaka ili branioca u konkretnom predmetu, osim za krivina djela protiv integriteta BiH, iz Glave XVI KZ BiH.
Takoe, odgovarajui lanovi entitetskih krivinih zakona predviaju da Vrhovni sud FBiH i RS moe za voenje postupka odrediti drugi stvarno nadlean sud ako za to postoje vani razlozi, a na prijedlog sudije za prethodni postupak, sudije za prethodno sasluanje, sudije ili predsjednika vijea, jedne od stanaka ili branioca. Vane razloge treba paljivo cijeniti, kao takvi, u konkretnom predmetu, mogu biti svojstvo osumnjienog (optuenog) ukoliko se postupkom protiv njega koji bi vodio stvarno nadlean sud ne bi mogao ouvati vanjski utisak nepristrasnosti, jer se vodi postupak protiv sudije tog suda, ili bi u vrenju svoje dunosti sudija bio podreen jednoj od stranaka u postupku. Prenoenje nadlenosti na drugo tuilatvo kada su u pitanju opisane ili druge situacije koje ukazuju na postojanje vanih razloga rjeava glavni federalni - republiki tuilac FT FBiHRT RS. Izloeno se ilustruje nie navedenim izvodima presuda: 3. Odluka Ustavnog suda Bosne i Hercegovine AP- 1986/06 od 4.09.2008. godine
Ustavni sud zapaa da se odnosni apelantovi prigovori odnose na navodnu povredu principa nepristrasnosti i nezavisnoti suda. U vezi sa navodima o povredi principa nepristrasnosti suda Ustavni sud, prije svega, istie da je postojanje procedure za osiguranje nepristrasnosti suda u postupku, odnosno pravila koja se tiu iskljuena ili izuzea sudija u odreenim sluajevima relevantan faktor koji se mora uzeti u obzir. Prema pravnoj praksi Evropskog suda za ljudska prava (u daljem tekstu Evropski sud) postojanje ovakvih pravila u relevantnom zakonu pokazuje zakonodavevu namjeru i nastojanje da otkloni razumnu sumnju u nepristrasnost sudija ili sudova, odnosno predstavlja pokuaj da se nepristrasnost osigura eliminiranjem uzroka koji bi mogli rezultirati takvom sumnjom. U skladu sa navedenim, propust da se potuju pravila o izuzeu sudija moe znaiti da je postupak vodio sud ija nepristrasnost se moe dovesti u sumnju, (vidi Evropski sud Menari protiv Hrvatske, presuda od 15 jula 2005. godine aplikacija broj 71625/01 stav 27.). Meutim, kako je u praksi Evropskog suda naglaeno, nije zadatak Evropskog suda, pa dakle ni Ustavnog suda, da ta pravila ili praksu ispituje in abstracto, ve da ispituju da li nain na koji su ta pravila primjenjena preme apelantu ili na koji su imala utjecaja na ishod postupka prema apelantu pokree pitanje krenja prava iz lana 6 Evropske konvencije (vidi Evropski sud, Fey protiv Austrije, presuda od 24. februara 1993 godine, serija A, broj 225, stav 27.) . Prema utvrenoj praksi Evropskog suda i Ustavnog suda, postojanje nepristrasnosti se, u svrhu lana 6 stav 1 Evropske konvencije, mora ocijeniti prema subjektivnom testu, to znai utvrditi postoje li line predrasude sudije koji sudi u odreenom predmetu, te prema objektivnom testu, to znai da li je sud, izmeu ostalog i svojim sastavom, pruio dovoljno garancije da se iskljui opravdana sumnja u vezi sa njegovom nepristrasnou, (vidi ve citiranu odluku Menari stav 29. i Ustavni sud Odluka AP- 1785/06 od 30. marta 2006. godine.) to se tie subjektivnog testa, sudijina objektivna nepristrasnost se mora pretpostaviti sve dok se suprotno ne dokae (vidi Evropski sud Wettstein protiv vicarske, presuda od 21. decembra 2000. godine, Izvjetaj o presudama i odolukama 2000-XII, stav 43.) . to se tie objektivne nepristrasnosti, mora se utvrditi mogu li se, nezavisno od ponaanja odreenog sudije, utvrditi injenice koje mogu dovesti u sumnju njegovu nepristrasnost. Meutim, prilikom odluivanja da li u konkrenom sluaju postoje opravdani razlozi za bojazan da odreeni sudija nije nepristrasan apelantovo stanovite je vano, ali nije odluujue. Ono to je odluujue je da li se takva bojazan moe objektivno opravdati (vidi ve citiranu presudu Menari, stav 31.). U vezi sa ovim, ak i utisak koji sud ostavlja u javnosti je od odreene vanosti, odnosno, pravda se ne treba samo provesti, ve se mora vidjeti da se ona provodi, (vidi Evropski sud, De Cubber protiv Belgije, presuda od 26. oktobra 1984. godine, serija broj 86, stav 26.). Dakle vano je povjerenje koje sudovi moraju uivati i podsticati u javnosti u demokratskom drutvu .
Vezano za princip zakonitosti bitno je naglasiti da se njime ne iskljuuje ekstenzivno tumaenje krivinoprocesnih odredbi kao ni primjena analogije. Dakle, dozvoljeno ga je tumaiti ire ali samo u cilju pravinog i efikasnog voenja krivinog postupka. Premda je princip zakonitosti jedno od osnovnih naela u odreenim situacijama u cilju nastojanja da se otklone eventualne zakonske praznine moe se pristupiti ekstenzivnom tumaenje ili doputenom obliku analogije. Primjena analogije je dozvoljen uz uslove predviene ustavnim rjeenjima i principima na kojima se zasniva zakon, ali nije mogua kod odredbi kojima je zakon odredio tano odreena rjeenja, odnosno sa taksativnim nabrajanjem, niti gdje bi prava uesnika, naroito prava na odbranu, bila ognaniena. Sudska praksa i teorija krivinog procesnog prava nisu izvor prava, ali pravna shvatanja u odreenim sudskim odlukama mogu doprinositi prihvatljivim i jedinstvenim rjeenjima, tumaenjima i primjeni krivinog prava, u cilju jaanja efikasnosti pravosudnog sistema, a naroito jedinstvene zatite ljudskih prava i osnovnih sloboda. 2. PRETPOSTAVKA NEVINOSTI IN DUBIO PRO REO (1) Svako se smatra nevinim za krivino djelo dok se pravomonom presudom ne utvrdi njegova krivnja. (2) Sumnju u pogledu postojanja injenica koje ine obiljeja krivinog djela ili o kojima ovisi primjena neke odredne krivinog zakonodavstva, Sud rjeava presudom na nain koji je povoljniji za optuenog. Pretpostavka nevinosti je pravna pretpostavka koja uslovljava odreena rjeenja u vezi sa teretom dokazivanja i doneenjem odluke o krivinoj odgovornosti u sluaju sumnje. Ona proizilazi i iz jednog od osnovnih ustavnih prava, a u na procesni sistem preuzeta je iz lana 6. stav 2. Evropske konvencije o zatiti ljudskih prava i sloboda. Pretpostavka nevinosti uz princip in dubio pro reo su jedno od osnovnih krivinoprocesnih naela. Jedno od znaenja pretpostavke nevinosti je da nevinost ne treba dokazivati jer se ona presumira pretpostavlja. Iz te postavke slijedi da osumnjieni odnosno optueni nije pravno duan iznositi svoju odbranu, niti jer dokazivati. Drugo znaenje pretpostavke nevinosti je da pretpostavljena nevinost postaje definitivno utvrena kada god se ne dokae suprotno (tj. krivnja) i ova pretpostavka ne obori. Dakle, radi se o raspodjeli rizika, nedokazanosti injenica i krivnje (rizik nedokazanosti injenica krivinog postupka i krivnje znai da, ne samo kada je sud potpuno uvjeren u nevinost optuenog, ve i kada nije potpuno uvjeren u njegovu krivnju, ali i njegovu nevinost, mora donijeti oslobaajuu presudu. Krivinoprocesni zakoni sadre izriitu odredbu da e sud donijeti oslobaajuu presudu ako nije dokazano da je optueni poinio krivino djelo za koje se optuuje. Ovim principom se doprinosi realizaciji opeg koncepta pravednog suenja. Presumpcija nevinosti odnosi se ne samo na krivini postupak i pravila po kojima se on provodi, ve i na sve aktivnosti ovlatenih dravnih organa kojima se prikupljaju podaci o izvrenom krivinom djelu i njegovom uiniocu. Za ilustraciju ovakvog stava vidi presudu Evropskog suda za zatitu ljudskih prava (Allenet de Ribemont protiv Francuske, 1995.; Serija A broj 308). Procesna pretpostavka nevinosti je tzv. privremena pretpostavka koja vrijedi dok se ne dokae suprotno. Zato je optueni osloboen tereta dokazivanja i pripada mu privilegija protiv samooptueivanja. Tako je naglaena i tijesna povezanost privilegija protiv samooptuivanja i pretpostavke nevinosti.
Posljedice presumpcije nevinosti su sljedee: - osumnjieni, odnosno optueni, nije duan da se brani, tj. ima pravo na odbranu, s tim da je duan da se odazove na poziv organa koji vodi krivini postupak, dakle, duan je upustiti se u postupak - osumnjieni, odnosno optueni, nije duan dokazivati svoju nevinost i teret dokazivanja lei na suprotnoj strani, dakle, tuiocu. - sud mora donijeti oslobaajuu presudu, ne samo kada je uvjerene u nevinost optuenog, nego i u situaciji kada nije uvjeren ni u njegovu krivnju ni u njegovu nevinost jer ne postoje dokazi koji ga terete. Gore navedene posljedice presumcije nevinosti, potvruje i presuda Evropskog suda za zatitu ljudskih prava ( Barbera, Messegue i Jabardo protiv panije, 1998.; Serija A broj 146).
da pretpostavka okrivljenikove nedunosti, uz ostalo trai da obavljanje svoje dunosti suci ne zaponu s preduvjerenjem da je optuenik poinio djelo koje mu je stavljeno na teret; da je teret dokazivanja na tuitelju te da se svaka sumnja ( u postojanje injenica) mora odraziti u optuenikovu korist. Iz toga slijedi da e pretpostavka okrivljenikove nedunosti biti povrijeena, ako sudska odluka o optueniku odraava neko sudako miljenje o krivnji premda krivnja nije prethodno bila dokazana u skladu sa zakonom.
Meutim, okolnost da se i pored pretpostavke nevinosti vodi krivini postupak objanjava se injenicom da izmeu nevinosti i krivnje postoji sumnja koja se u zakonu oznaava odreenim pojmovima, kao to su: osnovi sumnje (lan 20. taka a) ZKP BiH), osnovana sumnja (lan 20. taka m) ZKP BiH), dovoljna osnova za sumnju (lan 51. stav 1 ZKP BiH), dovoljno dokaza za sumnju (lan 415. stav 1 taka h) ZKP BiH). Postojanje sumnje, tanije odreenog stepena sumnje opravdava i primjenu prinudnih mjera u krivinom postupku ( pritvora i dr.) (Veina procesnih instituta, pa i sam postupak koji je vaio prije stupanja na snagu novih procesnih zakona, poivali su na upravo suprotnoj postavci, naime, na pretpostavci da je okrivljeni kriv.) Pretpostavka nevinosti se moe oboriti jedino presudom kojom se optueni oglaava krivim. Drugi dravni organi ne mogu raspravljati o ovim pitanjima. Pitanje krivnje e se raspraviti u presudi: - kojom se optueni oglaava krivim, nakon zavrenog glavnog pretresa (lan 285 ZKP BiH) - u kojoj se izrie krivinopravna sankcija, nakon prihvatanja izjave optuenog da je kriv (lan 229 i 230 ZKP BiH) ili prihvatanja sporazuma o priznannju krivnje (lan 231 ZKP BiH) - kojom je izdat kazneni nalog ( lan 238 ZKP BiH ) Pretpostavka nevinosti ne vrijedi pri odmjeravanju kazne, a nakon to se optueni oglasi krivim, kao ni u postupku oduzimanja imovinske koristi nakon to se optueni oglasi krivim za djelo koje mu je stavljeno na teret. Obavjetavanje javnosti publicitet oko postupka Za djelovanje pretpostavke nevinosti jedno od vanih pitanja je obavjetavanje javnosti kroz medije o izvrenim krivinim djelima i odvijanju krivinog postupka. U interesu zatite prava na pravino suenje, u ijim okvirima se nalazi i pretpostavka nevinosti, vano je potovati i slobodu tampe kao konstitutivni element demokratskog drutva. Radi toga, uz lan 6 Evropske konvencije o zatiti ljudskih prava i sloboda (pravo na
pravino suenje i pretpostavka nevinosti) treba voditi rauna i o lanu 10. ove konvencije (sloboda informisanja javnosti). Prema praksi Evropskog suda za zatitu ljudskih prava, gore navedeno treba rjeavati tako da se javnost obavjetava o krivinom postupku koji je u toku, ali na nain da se to radi diskretno i uz sve obzire koje nalae potovanje presumpcije nevinosti, uz izbjegavanje senzacionalistikog pisanja u medijima naroito u fazi prethodnog postupka. Publicitet postupka je takoe bio predmet rasprave i u nekim nacionalnim sistemima krivinog pravosua, pa je sudska praksa zauzela stav, da je prikazivanje osumnjienog u toku istrage kao nesumnjivog izvrioca krivinog djela suprotno presumpciji nevinosti.
Obavjetavanje javnost putem medija o toku postupka je potrebno i dozvoljeno, ali je neophodno da se vri objektivno i bez pretpostavljanja krivnje i sudske odluke. Novinar treba objektivno da izloi stavove i odbrane i optube, izloi izvedene dokaze, a da pritom izbjegava upotrebu izraza i komentara koji prikazuju osumnjiernog, odnosno optuenog kao izvrioca djela koje mu se stavlja na teret (odluka Vrhovnog suda Jugoslavije K-47/65).
In dubio pro reo In dubio pro reo je najoptije izraeno pravilo da, sumnju u pogledu postojanja injenica treba rijeiti na nain koji je za optuenog najpovoljniji. To je dakle, pravno pravilo o tome kako treba postupiti sud, kad mu nije jasno da li postoje ili ne postoje odreene injenice, ali se ipak mora opredjeliti u jednom pravcu, jer krivini predmet ne smije ostati nerijeen. Neku injenicu sudija moe na temelju ocjene dokaza smatrati utvrenom kada se na glavnom pretresu uvjerio u njezino postojanje i kad u tom pogledu nema vie sumnje. Ako se i nakon savjesne ocjene dokaza "pojedinano i u vezi sa ostalim dokazima" one ne daju otkloniti, prema izriitoj zakonskoj normi iz lana 3. stav 1. ZKP BiH (l. 3. st. 1. ZKP FBiH; l. 3. st. 1. ZKP RS; l. 3. st. 1. ZKP BDBiH) "svako se smatra nevinim za krivino djelo dok se pravomonom presudom na utvrdi njegova krivnja". Ova odredba je potpuno usklaena sa meunarodnim dokumentima (l. 14. st. 2. Meunarodnog pakta o graanskim i politikim pravima - MPGPP i lana 6. st. 2. EKLJP). Rezultat primjene pravila in dubio pro reo "sumnju u pogledu postojanja injenica koje ine obiljeja krivinog djela ili o kojima ovisi primjena neke odredbe krivinog zakonodavstva, sud rjeava presudom na nain koji je povoljniji za optuenog", bit e izricanje presude "u korist optuenog", to u sluaju sumnje oko pravno relevantnih injenica predvienih materijalnim krivinim pravom ukljuuje ne samo blau kaznu, nego i oslobaajuu presudu u sluajevima u kojima glavni pretres nije mogao razjasniti sumnju oko pitanja je li optueni poinio krivino djelo iz optube. U ovom smislu je i odredba l. 284. ta. c) ZKP BiH "ako nije dokazano da je optueni uinio krivino djelo za koje se optuuje" to znai, ne samo u sluajevima u kojima uopte ne bi bilo dokaza za optubu nego i u takvim u kojima bi ih bilo, ali bi oni bili nedovoljni da sud iz njih, na osnovu ocjene na glavnom pretresu, izvue zakljuke o postojanju injenica iznesenih u optubi. Kako je naelo in dubio pro reo izraz pogodovanja optuenog ono e se primjeniti uz dva pravila: - injenice koje idu na tetu optuenog in peius moraju se utvrditi sa potpunom sigurnou (angloameriko pravo izvan svake razumne sumnje). Ako postoji sumnja ove injenice se ne mogu uzeti kao utvrene tj. smatraju se neutvrenim. - injenice koje idu u korist optuenog uzimaju se utvrenima ak i onda ako su samo vjerovatne, tj. ako se sumnja u njihovo postojanje, pa ak i onda ako je postojanje injenica na tetu optuenog vjerovatnije.
U sluaju sumnje oko pravno relevantnih injenica propisanih krivinim procesnim pravom, primjena pravila in dubio pro reo rezultira presudom kojom se optuba odbija (l. 283. ZKP BiH). (Presuda Apelacionog suda Brko Distrikta BiH, broj K-89/04 od 31.08.2004.godine)
ako se iz izvedenih dokaza ne moe utvrditi da je optuena poinila krivino djelo koje joj se stavlja na teret, prvostepeni sud je oglaavajui optuenu krivom povrijedio zakon na njenu tetu, ali i zahtjeve principa in dubio pro reo iz lana 3. stav 2 ZKP BD BiH jer je krivinu stvar rijeio presudom na nain koji je nepovoljniji za optuenu. Kako je s obzirom na utvreno injenino stanje (odlune injenice u prvostepenoj presudi su pravilno utvrene), po pravilnoj primjeni zakona prvostepeni sud trebao donijeti drugaiju presudu, to je ovaj sud albu branioca uvaio i optuenu oslobodio od optube.
3. PRINCIP NE BIS IN IDEM /ZABRANA PONOVNOG SUENJA U ISTOJ KRIVINOJ STVARI / Obezbjeenje navedenog prava zabrane dvostruke ugroenosti u cilju pravne sigurnosti odreeno je u lanu 4 svih zakona o krivinom postupku u Bosni i Hercegovini, tako to isti glasi: Niko ne moe biti ponovo suen za djelo za koje je ve bio suen (pred sudom- ZKP RS ) i za koje je donesena pravomona (pravosnana) sudska odluka . Navedeni lan u skladu je sa lanom II/3. (e) Ustava Bosne i Hercegovine, kao i lanom 4 Protokola broj 7 uz EKLJP da se nikome ne moe suditi, niti se moe ponovo kazniti u krivinom postupku u nadlenosti iste drave za djelo za koje je ve bio pravosnano osloboen ili osuen u skladu sa zakonom i krivinim postupkom te drave, osim u sluaju ako postoje novi dokazi ili injenice ili ako je u ranijem postupku dolo do bitnih povreda koje su mogle uticati na pravilnost ranije donesene odluke. Iz navedene odredbe zakona o krivinim postupcima u Bosni i Hercegovini nedvojbeno je da se moraju kumulativno ispuniti dva predviena uslova koji se odnose i na osobu i na djelo za koje je ta osoba bila suena, odnosno protiv koje je za istovrsno djelo ve voen krivini postupak, zavren pravomonom sudskom odlukom presudom ili rjeenjem. Dakle, zabrana dvostrukog suenja se odnosi na osobu i na djelo za koje je toj osobi bilo sueno, tj. osobu protiv koje je ve voen krivini postupak za odreeno krivino djelo i za koje je donesena pravomona sudska odluka. Ovaj princip znai materijalnu pravomonost, nemogunost voenja novog krivinog postupka povodom iste krivine stvari. Pri tome, odgovor na pitanje da li se radi o istom krivinom djelu ne zavisi od istovjetnosti naziva tog krivinog djela ve od istovjetnosti njegovog sadraja. Pravosnano presuena stvar / res iudicata / Pravosnano presuena stvar uzima se za utvrenu i istinitu i ne moe se pobijati redovnim pravnim ljekom albom koja je iscrpljena ili nije ni ulagana. Dakle, takva odluka ima karakter res iudicata, ime joj se daje pravna snaga, odnosno potivanje pravila da ono to je utvreno ima da vrijedi, osim u sluajevima predvienih izuzetaka. Prema relevantnim lanovima zakona o krivinim postupcima u Bosni i Hercegovini presuda (rjeenje) postaje pravosnana /o kada se vie ne moe pobijati albom ili kada alba nije doputena, to znai da konkretna odluka dobiva konaan sadraj a krivini postupak konaan zavretak. Time krivinopravni zahtjev, kao predmet postupka o kome se u tom postupku raspravljalo, postaje presuena stvar, res iudicata, sa odreenim
pravnim posljedicama u cilju pravne sigurnosti, ureenja drutvenih i pravnih odnosa na konaan nain. Odluujui o zahtjevima za zatitu ljudskih prava, vezano za ovo naelo, njegava povreda podvodi se pod krenje prava na pravino suenje u smislu lana 6 EKLJP. Predvieni izuzeci Do iskljuenja primjene ovog principa moe doi samo u postupku po vanrednom pravnom ljeku ponavljanje postupka, koje zakonadavac dozvoljava u postupku dovrenom pravomonim rjeenjem ili presudom na zahtjev ovlatene osobe u predvienim sluajevima i uslovima. U tom pravcu, od zahtjeva za ponavljanje postupka potrebno je razlikovati zahjtev za nastavljanje krivinog postupka koji je pravomonim rjeenjem obustavljen usljed duevnog oboljenja osumnjienog /optuenog/ koje je nastupilo nakon uinjenja krivinog djela, ili je presudom optuba odbijena zato to nije bilo potrebnog odobrenja za krivino gonjenje. U ovim sluajevima taj postupak e se nastaviti na zahtjev tuioca im prestanu uzroci zbog kojih je donesena navedena odluka, ne radi se o pravomono presuenoj stvari jer su postojale procesne smetnje po ijem prestanku se ovaj postupak nastavlja pod uslovom da tuilac, uz zahtjev za nastavak istog, priloi dokaze koji ove tvrdnje potvruju. Ponavljanje postupka zavrenog pravomonim rjeenjem Podnoenje zahtjeva za ponavljanje postupka zavrenog pravomonim rjeenjem mogue je po dva zakonska osnova: 1. Ako je krivini postupak pravosnano obustavljen prije poetka glavnog pretresa na zahtjev tuioca moe se dozvoliti njegovo ponavljanje podnoenjem novih dokaza na osnovu kojih se sud moe uvjeriti da su se stekli uslovi za ponovno pokretanja krivinog postupka . Vrhovni sud F BiH K: 427/01 od 07.02.2003. godine.
Rjeenje kojim je postupak pravomono obustavljen prije poetka glavnog pretresa ne spada u kategoriju neopozivih sudskih odluka iako je steklo formalnu pravnu snagu, jer nema materijalno pravnu snagu budui da je u odredbama o ponavljanju postupka, zavrenog pravomonim rjeenjem, propisano da se na zahtjev ovlaenog tuioca moe dozvoliti ponavljanje krivinog postupka zavrenog pravomonim rjeenjem ako tuilac podnese nove dokaze na osnovu kojih sud moe uvjeriti da su se stekli uslovi za ponovno pokretanje postupka. S toga je prvostepeni sud pogrijeio kada je, nasuprot tome, izveo zakljuak da se u tom smislu radilo o presuenoj stvari (res iudicat) i samo na osnovu toga rjeenja odbacio zahtjev nadlenog tuioca za ponovno pokretanje krivinog postupka.
2. Krivini postupak pravosnano obustavljen prije poetka glavnog pretresa moe se ponoviti kada je tuilac odustao od gonjenja ako se dokae da je do odustanka dolo usljed krivinog djela zloupotrebe slubenog poloaja tuioca to se dokazuje, u pravilu, pravomonom osuujuom presudom za navedeno krivino djelo, a izuzetno, dokazivanje ove injenice dozvoljeno je i drugim dokazima u sluaju postojanja okolnosti koje iskljuuju krivino gonjenje amnestija, zastarjelost krivinog gonjenja, smrt tuioca. Ponavljanje postupka je mogue u korist osuenog i na tetu optuenog, u kom smislu navedene terminoloke razlike upuuju na odreene segmenta korienja ovog vanrednog pravnog ljeka. Ponavljanje postupka u korist osuenog mogue je, pod zakonom predvienim uslovima, odnosno ako se dokau ili iznesu nove injenice koje se odnose na jednu od est zakonom predvienih situacija u odnosu na sve vrste pravosnanih presuda, u
redovnom postupka, po priznanju krivnje, po sporazumu o priznanju krivnje ili zahtjevu za izdavanje kaznenog naloga. Ponavljanje postupka na tetu optuenog je predvieno u situacijama ako je presuda kojom se optuba odbija donesena zbog odustanka tuioca od optube od zapoinjanja pa do zavretka pretresa, u kojoj situaciji je jedino mogue donoenje ove vrste presude, a dokae se da je do ovog odustanka dolo usljed krivinog djela korupcije ili krivinog djela protiv slubene ili druge dunosti tuioca, to se dokazuje na nain izloen pod takom 2. izlaganja u poglavlju ponavljanje postupka zavrenog pravomonim rjeenjem. Moglo bi se prigovoriti da ovaj izuzetak nema dovoljno uporita u odnosu na princip ne bis in idem, jer navedeni princip ne sadri nikakve rezerve u pogledu mogunosti ponovnog suenje na tetu bilo koje osobe za koju je ve ranije donesena pravosnana sudska odluka. Meutim, ponavljanja krivinog postupka na tetu optuenog omoguava princip zakonitosti pravila utvrena ovim zakonom trebaju osigurati da niko nevin ne bude osuen a da se uiniocu krivinog djela izrekne krivinopravna sankcija.... Ovo ponavljanje krivinog postupka je mogue imajui u vidu i direktnu primjenu EKLJP u pravnom sistemu BiH, lan 4 stav 1 Protokola 7 uz EKLJP, princip ne bis in idem i u stavu 2 istog lana dozvoljene izuzetke i mogunost ponovnog razmatranja sluaja u skladu sa zakonom i krivinim postupkom dotine drave ako postoje dokazi o novim ili novootkrivenim injenicama ili ako je u prethodnom postupku dolo do bitnih povreda koje su mogle uticati na rjeenje sluaja. U vezi sa ovim naelom svi zakoni o krivinom postupku u BiH u relevantnim lanovima predviaju izricanje presude kojom se optuba odbija ako je optueni za isto djelo ve pravomono osuen, osloboen od optube, ili je postupak protiv njega rjeenjem pravomono obustavljen, a ne radi se o rjeenju o obustavljanju postupka zbog smetnji za krivino gonjenje prestankom kojih tuilac moe podnijeti zahtjev za nastavak tog postupka. Priznanje i izvrenje presude suda druge drave u odnosu na naelo ne bis in idem regulisano je takoe odgovarajuim odredbama zakona o krivinim postupcima u Bosni i Hercegovini, koji odreuju da sud nee postupiti po molbi organa druge drave kojom se trai izvrenje krivine presude suda te drave . Navedene odredba je dakle pravilo. Meutim, relevantni lanovi navedenih ZKP predviaju i izuzetak kojim se propisuje da e, izuzetno, sud izvriti pravomonu presudu suda druge drave u odnosu na sankciju koju je izrekao taj sud ako je to predvieno meunarodnim ugovorom (o meusobnom izvrenju sudskih odluka u krivinim stvarima izmeu BiH i relevantne drave) i ako sankciju izrekne i sud nadlean prema odgovarajuem zakonu o krivinom postupku, pri emu izreena sankcija ne moe biti nepovoljnija za uinioca, reformatio in peius, a presuda koju donosi nadleni sud BiH, BD, FBIH, RS mora sadravati potpunu izreku presude suda druge drave, ne iskljuujui albu kojom se ne moe pobijati presuda suda druge drave ve samo presuda suda BiH, BD, F BiH, RS. O primjeni ovog naela potrebno je voditi rauna i kod primjene odredbi ZKP BiH koje predviaju postupak za izruenje osumnjienih, optuenih i osuenih osoba iz Bosne i Hercegovine u drugu dravu po odredbama ZKP BiH ako zakonom BiH ili meunarodnim ugovor nije to drugo odreeno. Kada je u pitanju postupak izruenja meu zakonom odreenim pretpostavkama je i da stranac, ije se izruenje trai, nije zbog istog djela od domaeg suda ve osuen ili da za isto djelo nije od domaeg suda
pravomono osloboen, osim ako se stiu uslovi za ponavljanje postupka propisani ovim zakonom, ili da protiv stranca u BiH nije zbog istog djela pokrenut krivini postupak, a ako je pokrenut postupak zbog uinjenog krivinog djela prema dravljanu BiH da je poloeno osiguranje za ostvarivanje imovinsokopravnog zahtjeva oteenog. Kada je u pitanju predaja osumnjienih ili optuenih osoba protiv kojih se vodi krivini postupak pred Meunarodnim krivinim sudom /MKP/ ovaj postupak ureen je posebnim zakonom. Bosna i Hercegovina preuzela je obavezu saradnje sa Meunarodnim krivinim sudom odredbama Ustava BiH o prihvatanju principa meunarodnog prava i odredbama sadranim u lanu II. 8. Aneksa 4 Okvirnog mirovnog sporazuma za Bosnu i Hercegovinu. Stavovi: 1. Presuda Suda BiH broj K -14/04 od 17. maja 2004. godine
Nije povrijeen princip ne bis in idem kada novootkrivene radnje izvrenja istog djela nisu ule u konstrukciju produenog krivinog djela. ...Novootkrivene radnje izvrenja istog djela koje je optueni uinio predstavljaju somostalnu i autonomnu kriminalnu koliinu koja nije obuhvaene konstrukcijom produenog krivinog djela za koje je uinilac ve osuen, a koja bi bitno uticala na visinu, odnosno mjeru kazne da je sud za te radnje znao, odnosno da je i njih cijenio pri izricanju kazne optuenom. Naime, ako se ima u vidu da su navedene radnje injene na razliitim administrativnim podrujima, pa dakle i u razliito vrijeme i prema razliitim licima, sa razliitim planovima i s toga i odvojenim subjektivnim elementima, ovo vijee nalazi da je neonsovana tvrdnja da se radi o djelima koja predstavljaju jedinstvenu cjelinu u smislu stava 2 lan 54 KZ BiH i ije tretiranje kao jednog djela moe na zadovoljavajui nain da pokrije ukupni ili makar preteni kriminalni sadraj cijelog kriminalnog dogaaja, a to je ratio leges instutucije iz lana 54 KZ BiH i njenog opravdanja. Zbog toga bi prihvatanje konstrukcije produenog krivinog djela u konkretnom sluaju bilo suprotno zahtjevima kriminalne politike i interesima pravde kao temeljnim postulatima na kojim primjena ove konstrukcije treba da se temelji .
2. Presuda Vrhovnog suda F BiH, broj 070-0-K-07-000530 od 10.12.2007. godine.

Pravilo zabrane ponovnog suenja ( ne bis in idem ) ne odnosi se na postupak sasluanja svjedoka, koji su ve pravosnano osueni za uee u uinjenom krivinom djelu za koje je optueni pobijanom presudom oglaen krivim, pa on u albi neosnovano tvrdi da su ti svjedoci dovedeni u zabludu kada prije sasluanja nisu na to pravilno upozoreni . Iz obrazloenja: Ovaj sud nalazi da su navedeni albeni navodi optuenog neosnovani. Naime, iz obrazloenja prvostepene presude jasno proizilazi da je prvostepeni sud naao da su iskazi svjedoka .I, S.M, K., koji su ve pravomono osueni za uee u uinjenju krivinog djela za koje je optueni oglaen krivim prvostepenom presudom, dati na glavnom pretresu nevjerodostojni i da su vjerodostojniji njihovi iskazi dati u istrazi, iz kojih proizilazi da je optueni preduzeo sve ove radnje za koje je oglaen krivim prvostepenom presudom. Pri tome, prvostepeni sud je dao sasvim odreene i potpune razloge zbog kojih nalazi vjerodostojnim iskaze ovih svjedoka date tokom njihovog sasluanja u istrazi a ne njihove iskaze sa glavnog pretresa..... Takoe, budui da se pravilo koje u albi istie optueni ne odnosi na postupak sasluanja svjedoka, neosnovano se albom optuenog tvrdi da je kantonalni tuitelj, ne upozorivi, prilikom njihovog sasluanja kao svjedoka, tada ve osuenog .I., K. i S.M. na princip ne bis in idem, navedene svjedoke doveo u zabludu.
3. Odluka Ustavnog suda, AP - 910/06 od 7. jula 2007. godine.

Odbacuje se kao nedoputena apalacija M.G. podnesena protiv Presude Okrunog suda u Banjaluci broj K. 59/05 od 29. studenog 2005. godine i Presude Osnovnog suda u Banjaluci broj K -1016/01 od 19. studenog 2004 godine, zbog toga to je oito (prima facie) neutemeljenja.
7. Apelant pobija presude Okrunog suda i Osnovnog suda, tvrdei da mu je tim presudama povrijeeno pravo na pravino suenje iz lanka II / 3 (e) Ustava Bosne i Hercegovine i lanka 6 Europske konvencije za zatitu ljudskih prava i temeljnih sloboda (u daljem tekstu: Europska konvencija,) te pravo da mu se sudi i da ne bude kanjen dvaput u istom predmetu iz lanka 4. Protokola broj 7 uz Europsku konvenciju. Povredu ovih prava apelant vidi u tome to je za jedan te isti dogaaj, sukob sa suprugom, koji se desio 6 kolovoza 2001. godine, kanjen i prekrajno i kazneno, zbog ega je, prema njegovom miljenju, povrijeeno naelo ne bis in idem. Naime, prekrajna kazna je trebala imati karakter presuene stvari, a to oito nije, jer je u kaznenom postupku za isti dogaaj utvrivana kaznene odgovornost i izreena kaznena sankcija. 11. Ustavni sud ukazuje da naelo ne bis in idem, zatieno lankom 4. Protokola broj 7 uz Europsku konvenciju, prema domaem kaznenom zakonodavstvu, obuhvaa dva kumulativna uvjeta: prvo, da je kazneni postupak ve voen protiv odreene osobe za odreeno kazneno djelo, i drugo, da je donesena pravomona sudska odluka u tome kaznenom predmetu. Dakle, zabrana dvostukog suenja se odnosi na osobu i na djelo za koje je toj osobi ve bilo sueno, tj. na osobu protiv koje je ve bio voen kazneni psotupak za odreeno kazneno djelo i za koje je donesena pravomona sudska odluka. Pri tome, odgovor na pitanje da li se radi o istome kaznenom djelu ne ovisi o istovjetnosti naziva toga kaznenog djela, ve od istovjetnosti njegovoga sadraja. Ustavni sud opaa da iz spisa proistie da je rjeenjem Suda za pekraje Banjaluka iz 2001. godine, za navedeni dogaaj utvrivana apelantova prekrajna odgovornost na temelju Zakona o javnom redu i miru, dakle prekraj javnog reda i mira sudjelovanjem u tui, zlostavljanjem i fizikim napadom na drugu osobu za koji mu je izreena novana kazna. Pobijane presude za dogaaj koji se desio istog dana rezultat su kaznenog postupka koji se vodio protiv apelanta zbog kaznenog djela teke tjelesne povrede koju je nanio supruzi, a koje spada u kaznena djela protiv ivota i tijela ije inkriminacije se odnose na teke povrede tjelesnog integriteta, to znai da se, iako se radi o istim injenicama, objektivno ne radi o istom predmetu u smislu lan 4. Portokola broj 7 uz Europsku konvenciju (vidi Europski sud za ljudska prava, Gradinger; presuda od 23. listopada 1995 . godine A.328-C ) . 12. U svezi navedenog, Ustavni sud podsjea da kazneno djelo istodobno moe konzumirati prekraj, ali ne i obratno. Da bi se utvdrilo da li se radi o istom predmetu u smilsu lanka 4. Protokola broj 7 uz Europsku konvenciju, treba poi od objekta zatite prema Zakonu o javnom redu i miru i prema KZ RS. Prvim se titi javni redi i mir, a drugim, u konkretnoj situaciji, ivot i tjelesni integritet. Iz navedenog proizilazi da nisu voena dva postupka za jedan delikt, ve da se u apelantovim radnjama stiu obiljeja nedoputenog ponaanja koja povlae odgovornost po dva temelja (prekrajnom i kazenom) koja su neovisna jedan o drugomu, zbog ega je apelant za prekraj odgovarao pred mjerodavnim sudom uz primjenu Zakona o javnom redu i miru, a za kazneno djelo pred mjerodavnim sudom uz primjenu Zakona o kaznenom postupku RS i KZ RS, pa sljedi da pobijane presude ne kre naelo ne bis in idem, na temelju ega se zakljuuje da nema krenja lanka II/3. (e) Ustava Bosne i Hercegovine, lanka 6 Europske konvencije i lanka 4. Protokola broj 7 uz Europsku konvenciju. (Bilten Ustavnog suda BiH 2007. godine I dio, strana 119.)
4. PRINCIP AKUZATORNOSTI Krivini postupak moe se pokrenuti i sprovesti samo po zahtjevu tuioca. Odredbama ovog lana prihvaeno je, optuno naelo (ili naelo akuzatornosti), koje trai da kako za pokretanje, tako i provoenje krivinog postupka postoji zahtjev tuioca. To znai, da se krivini postupak ne moe ni pokrenuti niti voditi bez zahtjeva tuioca (nemo index sine actore). Unoenjem ovog neela razdvojene su osnovne funkcije u krivinom postupku i povjerene razliitim subjektima, i to: funkcija krivinog gonjenja povjerena je tuiocu; funkcija odbrane koju ostvaruje osumnjieni, odnosno optueni, sam ili uz pomo branioca; i funkcija presuenja koju vri sud.
Bez zahtjeva tuioca ne moe se pokrenuti krivini postupak, a sa njegovim zahtjevom krivini postupak dobija karakter spora izmeu dvije stranke, tuioca i osumnjienog, odnosno optuenog. Takoe, krivini postupak se moe voditi samo protiv one osobe i samo za ono krivino djelo koje tuilac u svojoj naredbi, optunici ili nekom drugom optunom aktu oznai. Za princip akuzatornosti vezano je i naelo kontradiktornosti. Prema materijalnom krivinom pravu za sva krivina djela predviena u KZ BiH; KZ FBiH, KZ RS, KZ BD, gonjenje se preduzima po slubenoj dunosti. Akuzatorski i inkvizitorski sistemi Istorijski gledano, prvi se pojavio akuzatorski sistem. Taj sistem se primjenjivao u staroj Grkoj i ranom Rimu i to je bio prvi korak ka pravdi koju kroji drava, a ne lina osveta. Kako mu i samo ime kae, akuzatorski sistem se zasniva na optubi. Na samom poetku, optubu je pred neutralnim, pasivnim arbitrom pokretala oteena strana, rtva ili porodica protiv neke osobe. To je u skladu s vremenom, bio najprirodniji nain da se izvri pravda jer je na stranama bio cjelokupan teret dokazivanja, dok je uloga sudije bila ograniena na ocjenu i balansiranje dokaza. Manje vie, akuzatorski sistem je ostao ovakav i do dananjih dana i njegovi principi su uglavnom nepromijenjeni. Drugi nain provoenja pravde, tzv. inkvizitorski sistem se pojavio neto kasnije u Rimskom carstvu da bi ga crkveni sudovi ponovo uveli u srednjem vijeku kako bi se ispravili nedostaci akuzatorskog postupka i zadovoljila pravda. U akuzatorskom postupku, pravda se dijeli u zavisnosti od mogunosti stranke da dokae i prezentira dokaze. Sem toga, u istom akuzatorskom sistemu, nisu postojala pravila za provoenje istrage i ovaj postupak je zavisio od volje stranaka u postupku. Pobjeivali su najjai, najbogatiji ili esto najsretniji. Takva pravda je uskoro postala nepoeljna i papa Inocentije III je odluio da se osloni na drugi postupak koji se tada koristio u Rimskom carstvu: inkvizitorski postupak. U ovom pravnom postupku, profesionalni istraitelj je bio zaduen za ispitivanje, neutralno traenje dokaza i odluivanje o predmetu na osnovu svojih utvrenja. Taj processus per inquisitionem je smatran novim korakom ka civilizovanoj pravdi. Smatralo se da donosi pravu jednakost meu stranama. Od tog momenta, ishod predmeta vie nije bio u rukama strana ve u rukama neutralnog pojedinca koji je traio objektivnu istinu. Engleska je predstavljala oigledan izuzetak od ovog ablona od vremena Henrija II koji je 1160. godine uveo kraljevske sudove. Ovi sudovi su primjenjivali precedentno pravo i koristili tradicionalni akuzatoski sistem. Proizvoljna i rascjepkana pravda u kontinentalnoj Evropi dovela je do toga da su se stranke obraale crkvenim sudovima jer se vjerovalo da su oni blai i sigurniji. Ujedinjenje kontinentalnih zemalja ostvarilo se uz znaajnu pomo Katolike crkve koja je jo dugo vremena po ujedinjenju, zadrala utjecaj u svim aspektima drave pa tako i sudstvu. Ova epoha u razvoju pravnog sistema okonava s Napoleonovom vladavinom i osvajanjima kad dolazi do kodifikacije francuskog inkvizitorskog sistema i do njegovog irenja u cijeloj Evropi. Glavne karakteristike i razlike Karakteristike akuzatorskog sistema su javnost, usmenost i kontradiktornost, te jasno podijeljene uloge tuitelja, tuenog i arbitra. Njegova osnovna forma je manje tehnike prirode u odnosu na inkvizitorske sisteme i obini graani ga lake razumiju. Po tradicionalnom principu, oteeni pojedinac ili njegova porodica bi formalno optuio
navodnog krivca; obje strane u sporu bi onda prikupljale dokaze u prilog svojim tvrdnjama. Nakon toga bi uslijedilo javno i usmeno suenje tokom kojeg su suprotne strane iznosile argumente pred neutralnim arbitrom, a esto i porotom, dok bi mahom nepismeno stanovnitvo, posmatralo javno suenje. Sudija nije imao ovlatenja da sam provede istragu prije poetka suenja ili da pokrene odreena pitanja; donosio bi odluku iskljuivo na osnovu dokaza koje strane izvedu tokom suenja. Takav pristup je imao za posljedicu ostvarenje jednakosti strana u postupku. S druge strane, inkvizitorski postupak nije kontradiktoran. Naziv se izvodi iz latinske rijeiinquisitio iz koje je kasnije izvedena rije inquiry (istraga, istraivanje) u engleskom jeziku. Prema tome, u inkvizitorskom postupku, centralno mjesto zauzima istraga. On je tajan, vodi se u pisanoj formi i strane obino imaju pasivne uloge. Inkvizitorske strukture naglaavaju tehniko-procesne aspekte i zaduuju pravne strunjake, a ne laike, da provode pravdu. Shodno navedenom, javni slubenik je zamijenio privatnog tuitelja u smislu pokretanja postupka. Inkvizitor, koji je kasnije postao istrani sudija, je jedini stvarni aktivni uesnik u postupku. On je zaduen za otkrivanje istine putem provoenja istrage, sasluanja svjedoka i traenja dokaza. Obino se njegovi nalazi stavljaju u pismenoj formi i slue za utvrivanje krivnje ili nevinosti. U ovom sistemu, strane su objekat istrage i nemaju nikakvu ulogu u samom postupku. Zbog toga, u modernom inkvizitorskom postupku postoje dvije faze. Istragu u tajnosti vodi sudija, a samo suenje je javno i slijedi rezultate provedene istrage. U svojoj istoj formi, ova dva sistema su savreno suprotna. Jedan naglaava usmenost, javnost i kontradiktornost, a drugi favorizuje pismenu formu - spise, tajnost i nekontradiktornost. Razlika izmeu ova dva sistema je i porota. Akuzatorski sistem oslanja se na porotu u smislu utvrivanja injenica, dok u istom inkvizitorskom postupku,porote nisu glavna karakteristika. Prema tome, uloga koju imaju tuioci varira u zavisnosti od posmatranog sistema. Tuioci imaju aktivnu ulogu u akuzatorskom sistemu, a pasivnu u inkvizitorskom postupku. Sudije su u drugaijoj situaciji: nepristrasni arbitri u akuzatorskom postupku, a glavne figure u inkvizitorskom postupku. Trend pribliavanja prema inkvizitorsko-akuzatorskom procesnom pravu Svaki sistem ima svoje nedostatke i manjkavosti. U globalnom svijetu, pravni sistemi se sve vie susreu sa istim problemima i pronalaze se slina rjeenja. Kao rezultat, sistemi se pribliavaju jedni drugim. Ova pojava nije mimoila ni procesno pravo. Naime, blia analiza razvoja pravnih sistema ukazuje na to da su procentualno, inkvizitorski sistemi vie posudili iz akuzatorskog sistema nego to je to sluaj obratno. Razlog proizilazi iz same praktine uspjenosti akuzatorskog modela. Danas se stie dojam da evolucija ide vie u pravcu od inkvizitorskog ka akuzatorskom, a manje u suprotnom pravcu. Naravno, i sam akuzatorski sistem evolvirao je u moderniju formu. Optubu zastupaju strune osobe, a ne rtve. Javno tuilatvo je zadueno za pokretanje radnji u krivinom postupku u ime oteene strane. Zatim, uz pomo slubenih lica, tuioci istrauju krivina djela, prikupljaju dokaze i vode krivino gonjenje kao predstavnici cijelog drutva, a ne iskljuivo radi nekog privatnog interesa. Poput inkvizitorskog modela, i drava je u isto vrijeme i oteena strana i tuitelj u modernim akuzatorskim sistemima. Meutim, bez obzira na odreena prilagoavanja
koja se zasnivaju na inkvizitorskom postupku, sistem ostaje preteno akuzatorski s obzirom da su zadrane sutinske karakteristike: suenje je i dalje usmeno, javno i kontradiktorno i sudija i dalje ostaje neutralni arbiter. Akuzatorski sistem u Bosni i Hercegovini Bosna i Hercegovina, iako pripada kontinentalnoj tradiciji, se u posljednjim izmjenama krivinog zakonodavstva (2003.) jasno priklonila principima akuzatorskog postupka u pogledu usmenih iskaza i gotovo u potpunosti odustala od starog inkvizitorskog sistema. Istranog sudiju je zamijenio sudija za prethodni postupak ija uloga ima znatno vie ogranienja od uloge istranog sudije i on u biti, niti vodi niti uestvuje u istrazi. Kao rezultat toga, usmeni dokazi su preuzeli primat. lan 261. Zakona o krivinom postupku, premda zadrava pravo sudije da postavlja pitanja u bilo kojoj fazi ispitivanja, je na strane stavio teret dobijanja informacija od svjedoka. Ovaj sistem je identian takozvanom meunarodnom sistemu. Naime i meunarodno procesno pravo je po prirodi kombinacija akuzatorskog i inkvizitorskog principa i premda je postupak pred MKSJ, a zatim ICTR (Meunarodni krivini sud za Ruandu) i ICC (Meunarodni krivini sud) zvanino predstavljen kao mjeoviti, stie se utisak da je isti blii akuzatorskom nego inkvizitorskom modelu. Utisak se stie iz injenice da je optuba poseban organ zaduen za istragu i pronalaenje dokaza o krivici, optueni snosi odgovornost za pobijanje argumentacije tuilatva, a sudije, ak kad imaju ovlatenja da postavljaju pitanja, nisu toliko aktivne koliko su aktivne sudije u inkvizitorskom modelu. Naravno, treba imati na umu da meunarodni sistem ipak ima odreene specifinosti po kojima se razlikuje od isto akuzatorskog sistema a to je na primjer, injenica da nema porote. Glavni razlog koji objanjava uspjeh akuzatorskog u odnosu na inkvizitorski postupak nalazi se u propisima o ljudskim pravima. Instrumenti za zatitu ljudskih prava ve due vrijeme pokuavaju da poboljaju zatitu pojedinca od arbitrarnosti. Da bi se ostvario ovakav ishod, moralo se razviti procesno pravo putem kojeg e se osigurati legitimnost i pravinost krivinog postupka a kroz principe usmenosti, javnosti i kontradiktornosti. Dobar primjer je lan 6. Evropske konvencije o ljudskim pravima o pravu na pravino suenje, koji obuhvata samu sutinu akuzatorskog postupka, to jest princip kontradiktornosti. Prema Evropskom sudu za ljudska prava, ovaj princip znai da dokazi moraju biti izvedeni pred optuenim u javnom suenju a sa ciljem diskutovanja istih. Osim toga, lan 6. stav 3. taka d) EKLjP: Svako optuen za krivino djelo ima najmanje sljedea prava: (...)da ispituje svedoke protiv sebe ili da postigne da se oni ispitaju i da se obezbedi prisustvo i sasluanje svedoka u njegovu korist pod istim uslovima koji vae za one koji svedoe protiv njega. Evropski sud za ljudska prava tumai ovaj lan kao dozvoljavanje unakrsnog ispitivanja svjedoka. Svakom optuenom treba dati odgovarajuu mogunost da pobija iskaze protiv njega i da ispita osobu koja je dala takav iskaz u momentu davanja istog ili kasnije. Kao to je vidljivo iz primjera Evropske konvencije, pravo ljudskih prava jasno daje prednost akuzatorskom postupku, a kao rezultat toga, inkvizitorski sistemi su morali nainiti izmjene te u cilju ispunjenja meunarodnih obaveza, uvesti karakteristike akuzatorskog modela u svoj postupak. Iz sudske prakse, Presuda Okrunog suda iz Doboja (287 ZKP RS i teret dokazivanja)
Zakon o krivinom postupku predvia adversarni sistem, po kojem dokaze primarno izvode stranke, tj. tuilac i odbrana, a dokazi koje nareuje sudija, odnosno vijee po samoj zakonskoj odreenosti su sekundarnog karaktera. Sudije u svakoj fazi postupka moraju ouvati svoj dignitet,
prije svega, postupati potpuno nezavisno i nepristrasno, ne dozvoliti ak ni privid pristrasnog postupanja u korist jedne od stranaka u postupku. To ne znai da ne mogu narediti izvoenje dokaza ex officio, meutim, ti dokazi se izuzetno nalau i to samo u onim situacijama, kada je i pored svih izvedenih dokaza od strane tuioca, odnosno odbrane, sudu ostala nejasna neka odluna injenica. Iz obrazloenja: lanom 287. stav 1 ZKP-a propisano je da sud zasniva presudu samo na injenicama i dokazima koji su izneseni na glavnom pretresu. Nije sporno da se saobraajna nezgoda desila i da je u ovoj nezgodi uestvovao optueni kao voza autobusa, a to proizilazi iz provedenih dokaza. Meutim, prilikom izvoenja dokaza prvostepeni sud se suoio sa jednim znaajnim problemom a to je: kako sauvati objektivnost i nepristrasnost s jedne strane, a sa druge strane svestrano pretresti predmet u cilju utvrivanja istine, odnosno utvrditi istinito i potpuno, kako injenice koje terete optuenog, tako i one koje mu idu u korist. Sasvim je jasno da koncept koji promovie Zakon o krivinom postupku predvia adversarni sistem, po kojem dokaze primarno izvode stranke, tj. tuilac i odbrana, a dokazi koje nareuje sudija, odnosno vijee po samoj zakonskoj odre_enosti su sekundarnog karaktera. Sudije u svakoj fazi postupka moraju ouvati svoj dignitet, prije svega, postupati potpuno nezavisno i nepristrasno, ne dozvoliti ak ni privid pristrasnog postupanja u korist jedne od stranaka u postupku. To ne znai da ne mogu narediti izvoenje dokaza ex officio, meutim, ti dokazi se izuzetno nalau i to samo u onim situacijama, kada je i pored svih izvedenih dokaza od strane tuioca, odnosno odbrane, sudu ostala nejasna neka odluna injenica. U konkretnom sluaju objektivni uslov inkriminacije za postojanje krivinog djela ugroavanje javnog saobraaja iz lana 410. stav 2 u vezi sa stavom 1 KZ RS je postojanje teke tjelesne povrede, poto izostanak ovakve povrede ne uspostavlja prethodno naznaenu inkriminaciju. U konkretnoj krivino pravnoj stvari prvostepeni sud nije bio duan narediti izvoenje dokaza vjetaenjem po vjetaku za sudsku medicinu, kako to neosnovano albom ukazuje tuilac. Naprotiv, prvenstveno je obaveza tuioca bila da dokae optubu, pa sljedstveno tome i postojanje teke tjelesne povrede kod oteene, a ne samo da se tuilaka strana zadovolji podnoenjem kopije ''prijave o povreivanju'', pa i takve kopije koja nije ovjerena. Postavlja se pitanje, ta je to ustvari dunost tuioca u toku krivinog postupka, a posebno u toku dokaznog postupka na glavnom pretresu. Tuilac je duan van svake sumnje dokazati sva bitna obiljeja krivinog djela za koje tereti optuenog, a u konkretnom sluaju jedno od bitnih obiljeja djela je upravo postojanje teke tjelesne povrede. Tuilac, osim to je pribavio kopiju prijave o povreivanju pa i nju neovjerenu, praktino nije nita dalje preduzeo u cilju da ubijedi prvostepeni sud da je povreda kod oteene zaista teka tjelesna povreda. Ne moe se prihvatiti tvrdnja alioca da je opte poznato da je ruptura mokrane beike sama po sebi teka tjelesna povreda, jer da bi neto bilo opte poznato to zaista mora da bude sasvim jasno i poznato najveem broju populacije to u konkretnom predmetu nije sluaj. Ipak se tu radi o usko strunim medicinskim terminima ije tumaenje samo moe dati struno lice, tj. ljekar. U situaciji kada je odbrana prigovarala ne na vjerodostojnost kopije prijave o povreivanju, ve na konani zakljuak o kvalifikaciji povreda oteene kao teke tjelesne povrede, tuilac je trebao preuzeti aktivniju ulogu u cilju dokazivanja ove odlune injenice. Odbrana nije duna dokazivati ono to je dunost tuioca, optueni se mogao braniti i utanjem, tj. potpunom apstinencijom. Takoe optueni nije duan dokazivati svoju nevinost, ve je dunost tuioca dokazati u potpunosti navode optube, odnosno da je upravo optueni uinilac krivinog djela i da je isti odgovoran. Pravilno zakljuuje prvostepeni sud kada iznosi svoj stav u obrazloenju pobijane presude da se ne moe prihvatiti tvrdnja optube o postojanju teke tjelesne povrede samo na osnovu bolnike prijave o povreivanju. Taj dokaz mora biti pouzdan i utvren van svake sumnje, jer od njega zavisi postojanje krivinog djela. Pravilno prvostepeni sud tretira ''prijavu o povreivanju'' kao nepouzdanu, te je na osnovu ovako pribavljenog medicinskog podatka o postojanju neke povrede bilo preuranjeno prihvatiti isti kao valjan dokaz i kvalifikaciju neke povrede, pa tako prvostepeni sud s razlogom nije ni trebao prihvatiti kao dokazanu tvrdnju optube da se radi o tekoj tjelesnoj
povredi, pogotovo to je odbrana kategoriki pobijala takvu kvalifikaciju. Sada se postavlja drugo pitanje, poto je tuilac oigledno odluio da definitivno ne ide dalje u dokazivanje ove odlune injenice, da li je bila dunost suprotne stranke ili eventualno suda da naredi novi dokaz u smislu sudsko medicinskog vjetaenja ili slino. Svakako otpada obaveza odbrane u tom pravcu iz razumljivih razloga koje ne treba posebno obrazlagati. Preostaje jedino da se razmotri da li je prvostepeni sud bio taj ija je dunost bila narediti izvoenje novih dokaza. Pravilno se prvostepeni sud nije opredijelio za izvoenje tzv. ''dokaza suda'', jer je smatrao da sud treba zadrati svoju objektivnu i nepristrasnu ulogu gdje teret dokazivanja navoda iz optunice lei na strani tuioca, pogotovo to isti nije u tom pravcu preduzeo nikakvu aktivnost osim dostavljanja gole kopije prijave, a u ovom konkretnom sluaju, provoenje bilo kakvih daljih dokaza u cilju istraivanja, pa i dokaza vjetaenjem po vjetaku za sudsku medicinu po naredbi suda, automatski bi svrstalo taj sud na jednu od strana u postupku, a u ovom sluaju na tetu optuenog, a u korist tuioca. Kod takvog stanja stvari, oigledno se radi o dvojbi o postojanju odlune injenice koja ini zakonsko obiljeje krivinog djela (postojanje teke tjelesne povrede), pa prvostepenom sudu nije nita drugo ni preostajalo nego da primjenom naela in dubio pro reo predvienog lanom 3. stav 2 ZKP-a, ovu krivinu stvar rijei odlukom na nain koji je povoljniji za optuenog. Naime, sve injenice koje idu na teret optuenom moraju se sa izvjesnou utvrditi, moraju biti dokazane ''izvan svake razumne sumnje'', a ako se to ne uspije i ako injenice ostanu u sumnji, uzima se kao da one i ne postoje, tj. smatraju se neutvrenim. Tu se radi svakako o sumnji u pogledu postojanja injenica koje ine obiljeja krivinog djela ili od kojih zavisi primjena neke odredbe krivinog zakonodavstva, a ne bilo kojih drugih injenica. U konkretnom sluaju radi se upravo o ovim odlunim injenicama koje ine obiljeja krivinog djela.
5. PRINCIP LEGALITETA KRIVINOG GONJENJA Tuilac je duan preduzeti krivino gonjenje ako postoje dokazi da je uinjeno krivino djelo, osim ako ovim zakonom nije drugije propisano. Razvojem drutva pojavljuju se razliiti pojavni oblici kriminala, naroito organizovanog, iji poinioci se brzo prilagoavaju cjelokupnoj dinamici i tokovima razvoja njegovog sistema, time i pravnog, kao mjerama i aktivnostima u cilju otkrivanja uinilaca krivinih djela i njihovog krivinog gonjenja. U efikasnom ostvarivanju ovog cilja navedena dunost tuilaca je sve znaajnija i suoena sa brojnim tekoama i izazovima u potpunom i zakonitom obavljanju ove dunosti i u potivanju svih garantovanih prava osumnjienih (optuenih )osoba. U skladu i sa principom legaliteta, imajui u vidu i odredbe koje odreuju prava i dunosti tuioca, osnovno pravo i dunost tuioca je otkrivanje i gojenje uinioca krivinog djela, u nadlenosti suda, kao i vrenje funkcije krivinog gonjenja u toku krivinog potupka sve dok za to postoje zakonski uslovi. Za primjenu principa legaliteta potrebno je ispunjenje odreenih pretpostavki. Prva pretpostavka je postojanje dokaza koji ukazuju odreeni stepen sumnje da je izvreno krivino djelo. Stepen ove sumnje odreen je odredbama lana kojim su propisana prava i dunosti tuioca: Tuilac ima pravo i duan je da : a) odmah po saznanju da postoje osnovi sumnje da je uinjeno krivino djelo preduzima potrebne mjere u cilju njegovog otkrivanja i provoenja istrage, pronalaenja osumnjienog, rukovoenja i nadzora nad istragom, kao i radi upravljanja aktivnostima ovlatenih slubenih osoba vezanim za pronalaenje osumnjienog i prikupljanje izjava i dokaza.
Odredbama zakona o krivinom postupku predvieni su razliiti stepeni sumnje. Iz citirane odredbe slijedi da se radi o saznanju da postoje osnovi sumnje, koje podrazumijeva oblik vjerovatnoe zasnovan na odreenim injenicama i okolnostima koje ukazuju na mogunost postojanja krivinog djela i neke osobe kao mogueg njegovog uinioca, za razliku od postojanja dovoljno dakaza iz kojih proizilazi osnovana sumnja (sasvim dovoljna, ili ozbiljna ili razumna sumnja) da je odreeno lice uinilo krivino djelo, koja osnovana sumnja je potrebna za odreivanje i produenje pritvora, podizanje optunice, kao vii stepen sumnje temeljen na prikupljenim podacima, injenicama i okolnostima preduzetim radnjama dokazivanja. Prema principu legaliteta tuilac je duan preduzeti krivino gonjenje ako su ispunjeni zakonski uslovi, preduzimanjem radnji dokazivanja u skladu sa zakonom, uz svestranu ocjenu svih injenica i okolnosti koje slijede iz pribavljenih dokaza, uz obavezu da sa jednakom panjom ispituje i utvruje kako injenice koje terete osumnjienog (optuenog) tako i one koje mu idu u korist (jednakost u postupanju) ali istovremeno voditi rauna da, iako pravo da postojanje ili nepostojanje injenica nije vezano ni ogranieno posebnim formalnim dokaznim pravilima (slobodna ocjena dookaza), u svakoj svojoj odluci miljenje i stav obrazloi konkretno i argumentovano kako u odnosu na svaki dokaz pojedinano tako i u meusobnoj povezanosti svih raspoloivih dokaza. Druga pretpostavka, u okviru principa legaliteta krivinog gonjenja, je da za preduzimanje krivinog gonjenje ne postoje zakonske smetnje (smrt ili duevno oboljenje osumnjienog - optuenog nakon uinjenja kivinog djela, pravomono presuena stvar, djelo nije obuhvaeno amnestijom, pomilovanjem, zastarom krivinog gonjenja, stiu se zakonom odreeni uslovi za donoenje naredbe o obustavi istrage, na koju oteeni ima pravo pritube uredu tuioca, uz mogunost da se, ukoliko u meuvremenu nije nastupila zastara krivinog gonjenja, ponovo otvori istraga pod zakonom predvienim uslovima, izloenim u podmodulu II ovog Modula. U situaciji kada tuilac nije naredio provoenje istrage iz razloga predvienih zakonom, u kom sluaju oteeni i podnosilac prijave, takoe, imaju pravo pritube uredu tuioca, nije dolo do odustanka tuioca od krivinog gonjenje jer gonjenje nije ni poelo. Tuilac, takoe, ima pravo da, kada ocjeni da izvedeni dokazi ukazuju da se izmjenilo injenino stanje izneseno u optunici na glavnom pretresu izmjeni optunicu. U vezi sa korienjem ovog prava, albama /apelacijama / optuenih esto se ukazuje, to se ilustruje i izvodom iz Odluke Ustavnog suda BiH AP: 1986/06 od 06.11. 2008. godine.
U vezi sa apelantovim navodima da je optunica nezakonto izmjenjena, Ustavni sud zapaa da je apelant prvobitnom optunicom bio optuen za krivino djelo uzimanje talaca iz lan 200 stav 1 KZ BiH. Ova optunica je izmjenjena pred drugostepenim vijeem Vrhovnog suda tako to je apelantu stavljeno na teret pomaganje u izvrenju tog krivinog djela. Vrhovni sud je i u drugostepenoj i u treestepenoj presudi detaljno i paljivo razmotrio ove apelantove prigovore, pa je zakljuio da injenini opis djela u optunici nije takav da bi se radilo o podizanju optunice za neko drugo krivino djelo, niti se na bilo koji nain oteao procesni poloaj optuenog. Vrhovni sud je, takoe, detaljno i jasno obrazloio da se u obje ove optunice radi o istom krivinom djelu. Osim toga, Ustavni sud, takoe, zapaa da je apelantu izmjenjenom optunicom na teret stavljen blai oblik krivinog djela, odnosno pomaganjem u izvrenju ovog krivinog djela to se nikako ne moe tumaiti izmjenom optunice na apelantovu tetu .
Takoe tuilac ima pravo da odustane od krivinog gonjenja ako smatra da vie ne postoje zakonski uslovi za krivino gonjenje (princip mutabiliteta) do zavretka glavnog
pretresa u prvostepenom postupku, kao i na pretresu pred vijeem apelacionog odjeljenja po ukinutoj presudi, u kojem sluaju se donosi presuda kojom se optuba odbija. Trea pretpostavka odnosi se na izuzetke od principa legaliteta primjenom principa opotuniteta, u sljedeim sluajevima: a ) Odobrenje za krivino gonjenje : - Strana drava se obratila nadlenom ministarstvu pravde da se preduzme krivino gonjenje dravljanina BiH ili osobe koja ima prebivalite u BiH za krivino djelo iz nadlenosti suda BiH ili sudova: BD, FBiH, RS uinjeno van teritorije BiH. - U toku postupka osumnjieni tvrdi da je krivino djelo uinio u okviru svojih dunosti, pozivajui se na imunitet, u kom sluaju e nadleni sud, na prijedlog tuioca, donijeti odluku u skladu sa Zakonima o iminitetu u BiH, primjenom pravilnika o nadlenosti i nainu rada sudova prilikom rjeavanja pitanja imuniteta u krivinom i parninom postupku, kao i u pogledu iskljuenja krivinog gonjenja stranca u BiH koji uiva pravo imuniteta u odnosu na kojeg se primjenjuje meunarodno pravo, a u sluaju sumnje tuilac e se obratiti relevantnom ministarstvu pravde u BiH. b) Posebni uslovi za krivino gonjenje kada je krivino djelo uinjeno van teritorije Bosne i Hercegovine, u kom sluaju tuilac moe preduzeti krivino gonjenje ako je to djelo kao krivino djelo propisano u odgovarajuem zakonu u BiH, pod uslovom da je to djelo propisano kao krivino djelo i u zakonu drave na ijoj teritoriji je izvreno, a ni u tom sluaju ako se krivino gonjene po zakonu drave, na ijoj teritoriji je uinjeno, preduzima po zahtjevu oteenog koji takav zahtjev nije podnio. Ove odredbe ne primjenjuju se ako se radi o krivinom djelu protiv intergiteta Bosne i Hercegovine ili ako se to djelo smatra krivinim djelom po pravilima meunarodnog prava. c) Ustupanje krivinog gonjenja stranoj dravi ako je krivino djelo na podruju BiH uinio stranac koji ima prebivalite u stranoj dravi a strana drava se tome ne protivi, sem ako bi se stranac izloio nepravednom postupku, nehumanom ili poniavajuem postupanju ili kanjavanju, o emu, prije podizanja optunice odluku donosi tuilac, nakon podizanja optunice tuilac podnosi prijedlog sudiji za predhodni postupak, ukoliko predmet nije dostavljen sudiji ili vijeu radi zakazivanje glavnog pretresa. d) Davanje imuniteta svjedoku koji je koristio pravo da ne odgovara na pojedina pitanja jer bi ga istinit odgovor izloio krivinom gonjenju, to je rezultiralo pristajanjem na saradnju sa tuiocem tako to mu je tuilac dao imunitet. e) Primjenom naela oportuniteta prema mldb.uiniocu za krivina djela sa propisanom kaznom zatvora do tri godine ili novanom kaznom tuilac moe odluiti da ne zahtjeva pokretanje krivinog postupka iako postoje dokazi da je maloljetnik uinio to krivino djelo, jer tuilac smatra da ne bi bilo cjelishodno da se vodi postupak prema mldb.uiniocu s obzirom na prirodu krivinog djela i okolnosti pod kojima je ono uinjeno, raniji ivot maloljetnika i njegova lina svojstva. U ovom sluaju, principom oportuniteta, vri se zamjena krivinog gonjenja vaninstitucionalnim mjerama, koje zakon previa u interesu mldb.uinioca. Odstupanje od principa legaliteta primjenom principa oportuniteta se primjenjuje i u sluajevima kada je prema mldb.uiniocu u toku izvrenje kazne ili odgojne mjere. Takoe, prije donoenje odluke hoe li podnijeti zahtjev za pokretanje postupka prema mldb.uiniocu za naprijed navedene krivina djela tuilac je duan razmotriti mogunost izricanja neke od odgojnih preporuka predviene krivinim zakonima u BiH
f) Nepokretanje krivinog postupka protiv pravne osobe iz razloga cjelishodnost jer je doprinos pravne osobe uinjenju krivinog djela bio neznatan ili pravna osoba nema imovine ili ima tako malo imovine da ne bi bila dovoljna ni za pokrie trokova postupka ili ako je protiv pravne osobe zapoet steajni postupak ili kada je uinitelj krivinog djela jedini vlasnik pravne osobe protiv koje bi se trebao voditi krivini postupak. Dakle, nedvojbeno je da, dunosti i tuilaca, koje nisu sadrane samo u odredbama zakona o krivinim postupcima, ve i u relevantnim zakonima o tuilatvima, Visokom sudskom i tuilakom vijeu BiH, kodeksima tuilake etike, obavezuju na potivanje principa legaliteta, zakonito, dosljedno, profesionalno i etiko obavljanje preduzimanja i vrenja krivinog gonjenja i drugih zakonom odreenih radnji, to moe imati za posljedicu razliitu vrstu odgovornosti u sluaju suprotnih ponaanja. I iz tih razloga ukazuje se da je Ustavni sud Bosne i Hercegovine, pozivajui se na odredbu lana 16 stav 2 Pravila Ustavnog sud ocijenio da moe, izuzetno, razmatrati apelacije i kada nema odluke nadlenog suda ukoliko apelacije ukazuju na ozbiljna krenja prava i osnovnih sloboda koje titi Ustav Bosne i Hercegovine ili meunarodni dokumenti koji se primjenjuju u Bosni i Hercegovini. S toga su apelacije, kojima apelanti ukazuju i na neokonanje istraga povodom raznih krivinih djela u kojima su ubijeni ili smrtno stradali lanovi njihovih porodica, odlukama Ustavnog suda BiH ocijenjenje dopustive, imajui u vidu da se patnja koja je nametnuta apelantima, zbog toga to u odreenom vremenu nije bilo pomaka u istrazi, ili to je ta istraga trajala dui vremenski period, moe smatrati torturom, nehumanim ili poniavajuim postupanjem ili kaznom, to je zabranjeno lanom 3 Evropske konvencije, koji titi neke od najosnovnijih vrijednosti demokratskog drutva. Po odlukama Ustavnog suda BiH, navedena zabrana namee dravi obavezu da djelotvorno istrai sve tvrdnje o takvom postupanju i da shodno potrebi krivino goni navodne poinioce. Ova odgovornost je dio pozitivnih obaveza drave u skladu sa Evropskom konvencijom, odnosno obaveza dravnih vlasti da preduzmu korake ili mjere zatite prava pojedinaca, a i obaveze zasnovane i na principu da prava Evropske konvencije moraju da budu praktina i efikasna a ne teoretska i iluzorna. Odluka Ustavnog suda BiH, AP -12/02 od 19. aprila 2004. godine kojom je, u odnosu na navedene povrede, usvojena apelacija N.Z. i naloeno nadlenom opinskom suda da, odmah, u predmetu tog suda, po optunicu zbog tekog djela protiv sigurnosti javnog prometa, iz lana 320 stav 2 u vezi sa lanom 315 stav 1 KZ FBiH preduzme radnje za okonanje ovog postupka, apelantici odreen iznos na ime nematerijalne tete koju e isplatiti F BiH, u kojoj se izmeu ostalog uoava :
32. Ustavni sud uzima u obzir injenicu da je istraga okonana, ali ne moe zanemariti injenicu da je optunica podignuta tek pet godina nakon prometne nezgode. Sadanji razlozi odlaganja opravdavaju se time da se okrivljeni nije odazvao pozivu suda. Ustavni sud ne nalazi nikakvo opravdanje za ovakvo postupanje u tako vanom postupku, posebno obzirom na sve okolnosti dogaaja i to da je poznata osoba koja je upravljala vozilom kritine prilike, da je izvren uviaj nezgode, da postoje svjedoci od kojih su uzete izjave neposredno nakon nezgode i da je izvrena obdukcija nastradalog u nezgodi. U toku cijelog ovog razdoblja apelantica je patila, s jedne strane od stresa zbog pogibije supruga, sa druge strane zbog izostanka istine o dogaaju i utvrivanja odgovornosti i kanjavanja odgovorne osobe. Ustvani sud nalazi da nema razumnog opravdanja za ovu duevnu patnju apelantice koja i dalje traje.
6. PRINCIP SLOBODNE OCJENE DOKAZA Pravo suda, tuioca i drugih organa koji uestvuju u krivinom postupku da ocjenjuju postojanje ili nepostojanje injenica nije vezano, ni ogranieno posebnim formalnim dokaznim pravilima. Naelo slobodne ocjene dokaza propisano je lanom 15. ZKP BiH, (l. 16. ZKP FBiH, l. 15. ZKP RS i l. 15. ZKP BDBiH) Na ovo naelo se nadovezuje odredba lana 281. stav 2. ZKP BiH (l. 296. st. 2. ZKP FBiH; l. 287. st. 2. ZKP RS; l. 281. st. 2. ZKP BDBIH), koja navodi da je sud "duan savjesno ocijeniti svaki dokaz pojedinano i u vezi sa ostalim dokazima, te na temelju takve ocjene izvesti zakljuak je li neka injenica dokazana". Slobodna ocjena dokaza je osloboena pravnih pravila, koja bi a priori odreivala vrijednost pojedinih dokaza. Vrijednost dokaza nije unaprijed odreena kvalitativno i kvantitativno. Naelo slobodne ocjene dokaza primjenjuje se u cijelom toku krivinog postupka i odnosi se na sve odluke koje se donose u krivinom postupku. Slobodnu ocjenu dokaza vri sud, tuilac, ovlatene slubene osobe i drugi organi koji uestvuju u postupku. To znai da sudija, vodei se rezultatima konkretnog istraivanja u nekom krivinopravnom predmetu i ocjenjujui svojstva izvedenih dokaza pojedinano i u meusobnoj vezi, dolazi do uvjerenja o postojanju ili nepostojanju injenica u krivinom postupku. Do tog uvjerenja sudija smije doi na osnovu dokaznog materijala iznesenog na glavnom pretresu, ocjenjujui njihovu logiku valjanost i psiholoku uvjerljivost. Radi se o unutranjem, psihikom procesu, pa se prema tome izvjesnost njegovih rezultata ne moe izjednaiti sa apsolutnom sigurnou o postojanju ili nepostojanju injenica, koja bi se mogla izraunati matematikim metodama. S druge strane, izvjesnost tih rezultata nikad ne smije biti puki subjektivni osjeaj sudije o postojanju ili nepostojanju neke injenice, jer bi u takvom sluaju postojala opasnost arbitrarnosti i samovolje sudija. Taj psihiki proces je nuno racionalizirati, tj. propisima krivinog procesnog prava podvrgnuti ga zakonima razuma, takvima po kojima bi ga kod svakog dokaza odreene vrste i kvaliteta s jednakim rezultatom (tj. s jednakim zakljukom o postojanju ili nepostojanju injenice) mogao provesti svaki razuman sudija. Naelo slobodne ocjene dokaza primjenjuje se u cijelom toku krivinog postupka i odnosi se na sve odluke koje se donose u krivinom postupku, a slobodnu ocjenu dokaza vre kako sud, tako i tuilac, ovlatene slubene osobe i drugi organi koji uestvuju u krivinom postupku. Odstupanje od naela slobodne ocjene dokaza, odnosno predvia da se odreene injenice utvruju odreenim dokaznim sredstvima: - ponavljanje postupka u korist osuenog, odnosno na tetu optuenog: davanje lanog iskaza svjedoka, vjetaka ili tumaa, uinjenje krivinog djela sudije ili druge ovlatene osobe ili zloupotreba slubenog poloaja tuioca, dokazuje se pravnosnanom presudom da su navedene osobe oglaene krivim za odreena krivina djela; - takozvane obavezne vrste vjetaenja kako bi se utvrdio uzrok smrti neke osobe, teina tjelesne povrede ili uzrok za neuraunljivost ili bitno smanjenu uraunljivost osumnjienog, odnosno optuenog; - posebna pravila o dokazima u sluajevima seksualnih delikata;
- konkretne dokazne zabrane, kao i naelo zakonitih dokaza, s obzirom na to da pravno nevaljani dokazi ne mogu biti predmetom slobodne ocjene, niti se na njima moe zasnivati sudska odluka. Dokazane injenice koje su utvrene pravosnanom odlukom u drugom postupku pred meunarodnim krivinim sudom za bivu jugoslaviju i pismeni dokazni materijal iz postupaka pred tim sudom ukoliko se odnosi na pitanja od znaaja u tekuem postupku, prema lanu 4. Zakona o ustupanju predmeta od strane MKSJ Tuilatvu BiH i koritenjudokaza pribavljenih od strane MKSJ u postupcima pred sudovima u Bosni i Hercegovini, nakon sasluanja stranaka, sud moe na vlastitu inicijativu ili na prijedlog stranaka prihvatiti kao dokazane. Sudska praksa: Clan 6 stav 2 Evropske konvencije propisuje da ce svako ko je optuen za krivino djelo biti smatran nevinim dok se njegova krivica ne dokae u skladu sa zakonom. Ovaj osnovni pravni princip razraen je i u odredbama Zakona o krivinom postupku koji je primijenjen u konkretnom sluaju. Evropski sud je zakljuio da princip pretpostavke nevinosti zahtijeva, inter alia, u vrenju svoje obaveze, da lanovi vijea suda ne treba da poinju od unaprijed stvorene ideje da je okrivljeno lice izvrilo djelo za koje se tui; teret dokaza je na optubi, a svaka sumnja treba da ide u prilog okrivljenog. I Ustavni sud je u svojoj praksi uvijek afirmisao ovaj princip i apelacija u tom pravcu osnovano ukazuje na odluku Ustavnog suda broj AP 661/04. U ovoj Odluci Ustavni sud je naglasio: Ukoliko se ustavno pravo na pravino suenje posmatra u kontekstu vaeeg pozitivnog prava u Bosni i Hercegovini, onda se mora primijetiti da bitan segment prava na pravino suenje ini briljiva i savjesna ocjena dokaza i injenica utvrenih u postupku pred redovnim sudovima. Ovo je jedna od temeljnih odredbi u vezi sa izvoenjem i ocjenom dokaza koja se nalazi u svim vaeim procesnim zakonima u Bosni i Hercegovini, pa i u Zakonu o krivinom postupku Republike Srpske, u kom odredba lana 287 stav 2 glasi: '[...] sud e savjesno i briljivo ocijeniti svaki dokaz posebno i sve dokaze zajedno[...]', pa ini neodvojiv element prava na pravino suenje.
U konkretnom sluaju, iz apelacije, moe da se zakljui da se alba zbog navodnog krenja ovog principa u sutini odnosi na to da sud nije sa jednakom panjom cijenio dokaze koji su provedeni, a koji idu na apelantov teret i one koji idu u njegovu korist. U biti, dokazi su izvedeni ali nisu uvaavani, jer nakon okonanja dokaznog postupka argumenti odbrane, kao i dokazi koji osporavaju navode optube, nisu razmatrani. Iako je sebi nametnuo ogranienja u pogledu toga da li ce ispitivati naine na koje su redovni sudovi utvrdili injenicno stanje i ocijenili dokaze, Ustavni sud nije tu mogunost potpuno iskljuio, ve je svoju nadlenost o tom pitanju ograniio na sluaj da se ispitivanje injeninog stanja vri ako je postupak sadravao povredu prava na pravino suenje u okviru znaenja iz lana 6 Evropske konvencije, odnosno ukoliko utvreno injenino stanje ukazuje na povredu Ustava ili ukoliko se ocjena dokaza doima oigledno proizvoljnom. U tom pravcu postoje brojni primjeri sudske prakse kada je Ustavni sud ulazio u naine na koje su ocijenili injenino stanje i dokaze redovni sudovi. Meutim, u konkretnom sluaju, redovni sud je na zadovoljavajui nain obrazloio kako je cijenio pojedine dokaze i kojim se razlozima rukovodio kod njihovog prihvatanja ili odbijanja, a Ustavni sud nije naao da se ocjena dokaza doima oigledno proizvoljnom to bi zahtijevalo da se odstupi od prakse da Ustavni sud ne procjenjuje kvalitet zakljuaka redovnih sudova u pogledu ocjene dokaza.
7.
PRINCIP JEDNAKOST U POSTUPANJU, l. 14 ZKPBiH i 15 ZKP FBiH JEDNAKOST U POSTUPANJU I PRAVEDNO SUENJE, l. 14 ZKP BD PRINCIP ISTINE, l. 14 ZKP RS
Ovaj princip pretstavlja odraz naela utvrivanja materijalne istine u krivinom postupku, jer i sud moe izvesti dokaze koje stranke nisu predloile ili su od njih odustale. U odnosu na glavni pretres jednakost u postupanju obezbjeuje se pravom stranaka i branioca da pozivaju svjedoke i izvode dokaze, u okviru pravila direktnog, unakrsnog i dodatnog ispitivanja, uz staranje suda za svestrano pretresanje predmeta u cilju utvrivanje istine i otklanjanja svega to odugovlai postupak a ne doprinosi rjeavanju stvari, kao i zatite svjedoka od uznemiravanja i zbunjivanja, uz mogunost suda da i ex officio naloi izvoenje odreenih dokaza. U skladu sa ovim principom sud mora strane u postupku tretirati jednako i na nain da svakoj do njih prui iste mogunosti u pogledu pristupa dokazima i njihovom izvoenju na glavnom pretresu. Prema odredbama zakona o krivinim postupcima u BiH, nedvojbeno je da je to dunost ne samo suda, odnosno drugih organa koji uestvuju u krivinom postupku, nego i tuioca i to ne samo kao stranke nego i kao dravnog organa. U skladu sa ovom odredbom i tuilac je duan sa jednakom panjom da utvruje, ispituje i cijeni kako injenice koje terete osumnjienog (optuenog), tako i one koje mu idu u korist (in peius i in favorem), a koje su bitne za svaku krivinu stvar, odnosno konkretni predmet, u odnosu na sve zakonske odredbe koje mogu biti primjenljive. Ova obaveza tuioca, kao dravnog organa, postoji i u istrazi protiv osumnjienog. Kao takva nalae tuiocu njeno dosljedno preduzimanje, u odnosu na radnje koje vri direktno ili putem ovlaenih slubenih osoba. Dakle, tuilac ima obavezu radnjama dokazivanja utvrivati sve injenice koje terete ili su u korist osumnjienog. Na to tuioca obavezuju i odredbe o pravima osumnjienog (optuenog), s toga mora omoguiti izjanjenje o svim injenicama i okolnostima koje ga terete ili mu idu u korist, uvaavati da isti nije duan iznijeti svoju odbranu i odgovarati na postavljena pitanja, vodei rauna da je od osumnjienog (optuenog) ili bilo koje druge osobe koja uestvuje u postupku zabranjeno iznuivati priznanje ili kakvu drugu izjavu, dosljednom primjenom odredbi o obaveznom oslobaanju obaveze od svjedoenja, kao i sluajevima fakultativnog oslobaanja od ove obaveze svjedoka koji mogu odbiti svjedoenje. U vezi s izloenim treba imati u vidu i odredbe zakona o krivinim postupcima u Bosni i Hercegovini pravo branioca da razgleda spise i dokumentaciju. Nesporno je da branilac ima pravo da u toku istrage ragleda sve spise i pribavljene predmete koji su u korist osumnjienog, osim u sluajevima u kojima se to pravo,zbog opasnosti po cilj istrage, moe uskratiti. Izuzetak od odredbe su sluajevi kada se osumnjieni (optueni) nalazi u pritvoru u kom sluaju e tuilac dostaviti sudiji za predhodni postupak sve dokaze radi obavjetavanja branioca. U praksi se mogu pojaviti, takoe, razliita postupanja i u odnosu na dunost sudije za predhodni postupak, za predhodno sasluane, sudije odnosno predsjednika vijea kao i tuioca da, kada dou u posjed bilo koje informacije ili injenice koja moe posluiti kao dokaz na suenju, staviti je na uvid braniocu. Nesporno je da, dosljednom primjenom ovog principa tuilac profesionalno i etiki obavlja svoja prava i dunosti. Ujedno, to mu omoguava svestrano sagledavanja istine,
odnosno injenica i okolnosti konkretnog predmeta, blagovremeno i efikasno korienje svih instututa i mogunosti dozvoljenih zakonom o krivinom postupku i krivinim zakonom. 1. Evropski sud za ljudska prava, presuda Garcia Alva protiv Njemake, od 13. februara 2001. godine.
Sud podsjea da uhapene i pritvorene osobe imaju pravo na preispitivanje koje se odnosi na procesne i materijalne uslove koji su, u smislu EKLJP, bitni za zakonitost njihovog lienja slobode. To znai da nadleni sud mora ispitati ne samo zadovoljavanje procesnih zahtjeva utvreni u domaem pravu, ve i razumnost sumnje na kojoj se temelji hapenje i opravdanost svrhe koje se eli ostvariti hapenjem i pritvaranjem koje slijedi iza njega. Sud koji ispituje albu protiv pritvaranja mora pruiti jemstva sudskog postupka, koji mora biti kontradiktoran i mora uvijek jamiti jednakost izmeu stranaka, dravnog advokata i pritvorene osobe. Jednakost nije osigurana ako se punumoniku uskrati pristup dokumentima u istranom postupku bitnim za djelotvorno osproravanje zakonitosti pritvaranja njegovog klijenta. Prema miljenju suda teko je mogue da je otueni mogao propisno osporiti pouzdanost takvog prikaza ako mu nisu poznati dokazi na kojima se on temelji. Takoe, je potrebno da mu se daju dovoljne mogunosti da se upozna sa iskazima i drugim dokazima na kojima se one temelje, kao to su rezultati policijske i druge istrage. Sud je svjestan kako je dravni odvjetnik uskratio traeni pristup dokumentima iz spisa na temelju lana 147 stav 2 Zakonika o krivinom postupku tvrdei kako bi suprotno postupanje sa sobom nosilo rizik ugroavanje uspjeha istrage koja je u toku, za koju se reklo da je vrlo sloena i da ukljuuje veliki broj drugih osumnjienih. Sud priznaje kako je potrebno da se istraga provodi efikasno, to moe podrazumjevati da se dio prikupljenih informacija tokom te istrage dri u tajnosti kako bi se osumnjienom onemoguilo zloupotrijebiti dokaze i potkopati tok suenja. Meutim, ovom se elementu u tom cilju ne moe teiti na raun znaajnih ogranienja prava odbrane. S toga bi informacije koje su bitne za ocjenu zakonitosti pritvaranja trebalo na primjeran nain staviti na raspolaganje advokatu osumnjenog. U tim okolnostima i s obzirom na vanost koje je u obrazloenju berlinskih sudova dato sadraju istranih spisa, a posebno iskaza koje je dao g. K. i koje podnosilac zahtjeva ne moe na primjeran nain osporiti, jer mu nisu bili saopteni, postupci pred navedenim sudovima u kojima je preispitivana zakonitost pritvaranja podnosioca zahtjeva nisu osigurali jemstvo koje prua lan 5 stav 4 EKLJP, dakle dolo je do povrede ove odredbe.
2. Presuda Vrhovnog suda F BiH, broj 070-0-K-07-000 465 od 07.02.2008. godine.

Tuitelj nema pravo uticati na volju optuenog da se odrekne svojih prava, a niti moe na glavnom pretresu uspjeno staviti prijedlog za njegovo ispitivanje. Ovo zbog toga, jer iskljuivo od dispozicije volje optuenog ovisi da li e se odrei svojih prava ukljuujui i prava da nije duan dati svoj iskaz, pa dosljedno tome samo on ili njegov branitelj mogu staviti prijedlog da bude ispitan na glavnom pretresu. U smislu lana 6. EKLJP, pravo na pravino suenje, izmeu ostalog, obuhvata i ispunjenje principa jednakosti postupanja, koje podrazumjeva da svaka stana u postupku mora imati mogunost zastupanja odbrane od strane optuenog (i njegovog branitelja ) ili optube od strane tuitelja pod uvjetima i na nain koji nee napraviti razliku u vidu dovoenja u nepovoljniji poloaj i sutinsku razliku u odnosu na suprotnu stranu. Ovo je bilo vano naglasiti kako bi, se kao polazna osnova za rjeavanje albenih prigovora tuitelja, imale u vidu ne samo faktike nejednakosti meu strankama u postupku, ve i njihove pravne razlike s obzirom da optuene osobe nisu samo stranke u postupku nego i mogui izvor saznanja o injenicama. Upravo radi ovoga, procesna pravila postupka sadre razraeni princip nemo prodere se ipsum prema kojem niko nije duan pruati dokaze pritiv sebe. Taj princip podrazumjeva da organi krivinog postupka, meu koje spada i tuitelj, ne mogu djelovati na volju optuenog da dadne svoj iskaz, a niti postoji mogunost da kao suprotna strana predloi njegovo ispitivanje na glavnom pretresu. Takav prijedlog mogu staviti samo optueni ili njegov branitelj, pa je u tom
pravcu odredbom lana 274 ZKP F BiH propisano da se isti pouava (dakle, ne upozorava) o pravima koja mu pripadaju. Meu ta prava svakako spada mogunost i da kao optueni iznosi injenice i okolnosti, te predlae dokaze u svoju korist. Ovo nadalje znai da iskljuivo od dispozicije volje optuenog ovisi da li e se odrei tih svojih prava i staviti dokazni prijedlog da bude ispitan na glavnom pretresu. Sve naprijed navedeno jasno pokazuje, da suprotna strana, u ovom sluaju tuitelj, nema pravo na uspjeno stavljanje takvog prijedloga niestepenom sudu, jer bi time otvorio mogunost da mu optueni I.D. i A.B.. koji su suprotna strana u postupku na njihovu tetu poslue kao izvor saznanja o injenicama .
PODMODUL 2: ISTRAGA 1) ULOGA SUBJEKATA KRIVINOG POSTUPKA U ISTRANOM POSTUPKU

UVOD Stupanjem na snagu novih Zakona o krivinom postupku u BiH najvee izmjene, u odnosu na raniji krivini postupak, odnose se na izmjenjenu ulogu subjekata krivinog postupka u istrazi, ije provoenje je u cjelosti u nadlenosti tuioca, to je posljedica naglaene akuzatornosti, uz mogunost tuioca da odreena ovlatenja u istranom postupku prenese na ovlatena slubena lica koja, u tom sluaju, djeluju pod njegovim nadzorom i rukovoenjem. Takoe, sublimiran je raniji pretkrivini i prethodni krivini postupak u jedinstvenu istragu, koju provodi, kojom rukovodi ili koju nadzire tuilac, kao izvorni nosilac istranih ovlatenja. Ovom sublimacijom tuiocu je omogueno da svestrano rasvjetljava i utvruje sve injenice i okolnosti, od samog otkrivanja krivinog djela i tokom cijelog istranog postupka, pribavljanjem dokaza na zakonit nain u cilju donoenja konane odluke, podizanjem i zastupanjem optunice na glavnom pretresu pred sudom ili naredbe o obustavi istrage.U tom cilju, omogueno je tuiocu formiranje i rukovoenje multidisciplinarnim istranim timovima, sastavljenim od ovlatenih slubenih lica institucija i agencija za provoenje zakona (policije, raznih inspekcija, SIPA, poreskih uprava itd ). Izmjenjena uloga tuioca, mogunost da timski organizuje, svestrano vodi i rukovodi istragom, uslovila je ira ovlatenja ovlatenih slubenih lica u istranom postupku, a dokazima koje pribave na zakonit nain imaju validan dokazni karakter. Poloaj osumnjienog i njegovog branioca u istranom postupku je takoe izmjenjen. Osumnjieni kod prvog pojavljivanja pred tuiocem ili ovlatenim slubenim licima mora biti pouen o svojim pravima, te su mu prilikom ispitivanja obezbjeena sva prava, poev od prava na branioca do prava da se brani utanjem. Istina, s obzirom da je tuilac u mogunosti da praktino vodi istragu u tajnosti, te da na samom kraju saslua osumnjienog koji tek tada moe saznati da je protiv njega voena istraga, u tom smislu je strategijski u toj fazi postupka oslabljen poloaj osumnjienog u odnosu na raniji zakon o krivinom postupku, no to je logina posljedica ve navedene sublimacije ranijeg pretkrivinog i prethodnog krivinog postupka u jednu i jedinstvenu istragu. Ni u ranijem pretkrivinom postupku osumnjieni nije morao znati da isti protiv njega tee. Kada je u pitanju uloga branioca u istranom postupku, ista je takoe doivjela izvjesne promjene i omoguava braniocu da, od trenutka saznanja za istragu, preduzima sve radnje u cilju utvrivanja svih injenica i pribavljanja dokaza koji idu u korist osumnjienog i da ve od prvog pojavljivanja osumnjienog pred tuiocem ili ovlatenim slubenim licima razvija strategiju odbrane, te daje aktivnu odbranu osumnjienog uz odreena ogranienja koja se uglavnom odnose se na tajnost istrage i dokaze koji idu na tetu osumnjienog. Uloga suda u istrazi takoe je doivjela veliku izmjenu u odnosu na raniji Zakon o krivinom postupku, u kojem je istrani sudija bio nosilac istranog postupka, pa je tako sada sudska intervencija u istranom postupku ograniena na one situacije, odnosno one istrane radnje i mjere kojima se u odreenoj mjeri ograniavaju ljudska prava i slobode graana.
A. ULOGA TUIOCA U ISTRAZI Uloga tuioca u krivinoprocesnom zakonodavstvu u BiH, kao jedna od najznaajnih novina, proizilazi prevashodno iz adversarnog sistema krivine procedure ujedno pribliavajui ulogu tuioca, u velikoj mjeri, onoj koju ima u anglosaksonskim sistemima. Ono to daje adversarni peat krivinoprocesnom zakonodavstvu u BiH jeste postavka krivinog postupka kao svojevrsne krivine parnice sa snano naglaenom akuzatornou svake faze krivinog postupka. Tuilac je jedna od stranaka u postupku, sa ovlaenjima da preduzima gonjenje uinioce krivinih djela, pri emu mu zakonodavac preputa nadlenost i uz odgovornost za cjelokupan postupak otkrivanja i rasvjetljavanja krivinih djela, na taj nain to istrani postupak u cjelosti stavlja u ovlatenje i dunost tuioca, ograniavajui sudsku intervenciju u istranom postupku samo na sluajeve u kojima istraga, odnosno pojedine radnje i mjere mogu da narue ili ogranie neka od osnovnih ljudskih prava i sloboda graana. U skladu sa ovom osnovnom intencijom zakonodavac svim dokazima pribavljenim od strane tuioca ili ovlatenih slubenih lica, koja rade po njegovom nalogu ili ovlatenju, u toku istranog postupka, daje validnu dokaznu snagu, pod uslovom da su takvi dokazi pribavljeni na zakonit nain, odnosno u skladu sa odredbama Zakona o krivinom postupku u BiH. Prava i dunosti tuioca u istranom postupku odreena su prvenstveno lanovim 35 ZKP BiH i ZKP BD, lanom 43 Zakona o krivinom postupku Republike Srpske, odnosno lanom 45 ZKP FBiH, iz kojih jasno proizilazi da je osnovno pravo i dunost tuioca otkrivanje i gonjenje uinilaca krivinih djela / koja su u nadlenosti suda /, koja prava i dunosti tuilac obavlja u svim fazama krivinog postupka, od momenta saznanja da postoje osnovi sumnje da je poinjeno krivino djelo do okonanja postupka po pravnim lijekovima. Polazna i bitno odreujua faza u ostvarivanju prava i dunosti tuioca je istrani postupak. Uloga tuioca u istranom postupku, posebno je odreena lanom 216 ZKP BiH; RS; BD, odnosno lanom 231 ZKP FBiH, iz kojeg je jasno vidljivo da tuilac odluuje o postojanju osnova sumnje da je izvreno krivino djelo, osnova za provoenje istrage, donoenjem naredbe o provoenju istrage, tokom koje, u skladu sa lanom 217 ZKP BiH; RS i BD, odnosno lanom 232 ZKP FBiH moe preduzeti sve istrane radnje, koje ukljuuju ispitivanje osumnjienog i sasluanje oteenog i svjedoka, vrenje uviaja i rekonstrukcije dogaaja, preduzimanje posebnih mjera koje osiguravaju sigurnost svjedoka i informacija i nareivanje potrebnih vjetaenja, sastavljanjem o poduzetim radnjama zapisnika u skladu sa zakonom. A.1. Kad poinje krivini postupak Za razliku od ranijeg Zakona o krivinom postupku u kojem je ovo pitanje bilo rijeeno tako to je krivini postupak poinjao donoenjem rjeenja o provoenju istrage, u Zakonima o krivinom postupku u Bosni i Hercegovini, to pitanje nije precizno rijeeno, pa se odgovor mora traiti indirektno. Naime, u pogledu ovog pitanja postoje dva kljuna razliita miljenja
1. Krivini postupak poinje donoenjem naredbe o provoenju istrage, ili preduzimanjem mjera od strane ovlatenih slubenih lica sa kojima se, nakon obavjetenja, saglasi tuilac, lan 218 ZKP BiH, BD, RS, 233 FBiH, 2. Krivini postupak poinje potvrivanjem optunice. Osnovu dileme kada poinje krivini postupak stvorila je odredba lana 18 Zakona o krivinom postupku BiH BD; RS, 19 F BiH Posljedice pokretanja postupka koje, identino, glase: Kad je propisano da pokretanje krivinog postupka ima za posljedicu ogranienje odreenih prava, ove posljedice, ako ovim zakonom nije drugaije odreeno, nastupaju potvrivanjem optunice. Ako se radi o krivinim djelima s propisanom kaznom zatvora do pet godina ili novanom kaznom kao glavnom kaznom, ove posljedice nastupaju od dana kada je donesena osuujua presuda, bez obzira da li je postala pravomona. Pristalice prvog miljenja naglaavaju da je pretpostavka za istragu postojanje osnova sumnje da je izvreno krivino djelo. Dakle, nema osnovane sumnje i nema odreenog lica za koje postoji ta osnova i nema sudskog organa koji svojom odlukom potvrdjuje takvu sumnju tuioca. Iz tog proizilazi da naredba o provoenju istrage nema karakter optube protiv osumnjienog ni u irem smislu: formalno krivini postupak nije pokrenut. S toga, nema ni faktiki pravnih posljedica krivinog postupka, jer je izriito reeno da pravne posljedice pokretanja krivinog postupka nastupaju potvrivanjem optunice. * ( Prof. Dr. Miodrag Simovi Praktini komentar Zakona o krivinom postupku Republike Srpske izdanje 2005.goidine, str. 375. i 376.) Pristalice drugog miljenja polaze od toga da krivini postupak postoji i kada ne postoje gore navedene posljedice, smatrajui da se poetak krivinog postupka ne moe vezati za trenutak nastupanja ovih posljedica, nego krivinim postupkom tretiraju sve aktivnosti tuioca i ovlatenih slubenih lica, od ustanovljavanja osnova sumnje da je izvreno krivino djelo. Pored ova dva stanovita , postoji i miljenje da krivini postupak poinje i od trenutka kad optueni ospori krivnju. Nedostatak ovog miljenja je u tome to postupak u kojem optueni priznaje krivnju, po sporazumu o priznanju krivnje ili bez sporazuma, ne bi imao karakter krivinog postupka, to nije prihvatljivo. Kada se svestrano sagledaju oba ova miljenja moe se izvui nekoliko zakljuaka: 1. Navedenom zakonskom odredbom nije regulisan trenutak poetka krivinog postupka, nego trenutak od kojeg nastupaju ogranienja odreenih prava, pa se prema tome iz navedenog ne moe izvlaiti zakljuak o trenutku otpoinjanja krivinog postupka. 2. Iskljuivim pozivanjem poetka krivinog postupka sa navedenom zakonskom odredbom za krivina djela za koje je zakonom propisana kazna zatvora do pet godina, odnosno novana kazna kao glavna kazna, krivinim postupkom bi se smatrao samo postupak po pravnim lijekovima, dok bi prvostepeni sudski postupak koji je doveo do osudjujue presude bio smatran nekim drugim, a ne krivinim postupkom. 3. Istrani postupak bi u tom smislu, ukoliko nije proizveo ogranienja odreenih prava osumnjienog, takoe bio tretiran nekim drugim a ne krivinim postupkom, iako je regulisan Zakonom o krivinom postupku Prema tome, tumaenja otpoinjanja krivinog postupka nije iskljuivo vezano za lan 18 ZKP BiH,BD,RS odnosno lan 19 ZKP F BiH. Zakon o krivinom postupku je
sistemski zakon koji regulie i prava i dunosti subjekata krivinog postupka, time i aktivnosti koje tulac i ovlatena slubena lica provode u istranom postupku koji se provodi i odvija po odredbama tog zakona. To to je zakonodavac spustio standard dokazivanja potreban za pokretanje istranog postupka sa osnovane sumnje na osnov sumnje, ne znai da je istranom postupku oduzeo karakter krivinog postupka, nego samo da je krivinim postupkom obuhvatio i ranu fazu saznanja o krivinom djelu i njegovom uiniocu, te obavezao tuioca i ovlatena slubena lica da ve od te faze primjenjuju standarde koji vae za krivini postupak. Na kraju, dokazima pribavljenim u istranom postupku od strane tuioca i ovlatenih slubenih lica, u daljem toku krivinog postupka pred sudom, imaju validan dokazni karakter pod uslovom da su pribavljeni u skladu sa zakonom o krivinom postupku, za razliku od dokaza pribavljenih u nekom drugom postupku ( npr. upravnom postupku i sl.) koji imaju nii dokazne snage. Takoe, treba rei da je sputanjem standarda za voenje istranog postupka sa osnovane sumnje na osnov sumnje, sutinski ojaan i poloaj osumnjienog. Meutim, pored ovoga, kao mogue rjeenje ove dileme treba uzeti u obzir i jedno miljenje koje se sutinski svodi na to da krivini postupak poinje sa trenutkom uspostavljanja kontradiktornosti stranaka pred sudom. Dakle, smatralo se da je krivini postupka trostranopravni procesni odnos izmeu glavnih procesnih subjekata i da uvijek poinje nekim odluivanjem suda (npr. donoenjem rjeenja o provoenju istrage). Ako se slijedi takvo ranije shvatanje takve nae pravne teorije onda prema novim procesnim zakonima krivini postupak moe poeti bilo kojom odlukom suda kojom se ustanovljava postojanje osnova sumnje ili osnovane sumnje, te primjenjuju, nareuju ili odobravaju odreene istrane mjere i radnje (npr. pritvor, posebne istrane radnje, pretres itd.) U konanosti, treba imati u vidu i odredbe relevantnih lanova zakona o krivinim postupcima u BiH : Krivini postupak moe se pokrenuti i provesti samo po zahtjevu nadlenog tuioca , princip akuzatornosti, kao i da je Tuilac duan preduzeti krivino gonjenje ako postoje dokazi da je uinjeno krivino djelo, osim ako zakonom nije drugaije odreeno , princip legaliteta krivinog gonjenja. A.2. ta zakonodavac podrazumjeva pod pojmom istraga? Definiciju istrage daje lan 20 taka j) ZKP BiH, ZKP BD, te lan 21. taka j) ZKP FBiH odnosno lan 20 taka i) ZKP RS, koji su sutinski identini, a koji glase: istraga obuhvata aktivnosti poduzete od strane tuitelja ili ovlatene slubene osobe u skladu sa ovim zakonom, ukljuujui prikupljanje i uvanje izjava i dokaza. lanom 43 stav 2 taka a) ZKP RS te lanovima 35 stav 2 taka a) ZKP BiH i, ZKPBD, odnosno lanu 45 stav 2 taka a) ZKP FBiH tuilac ima pravo i dunost da, odmah po saznanju da postoje osnovi sumnje da je uinjeno krivino djelo, preduzme potrebne mjere u cilju njegovog otkrivanja i provoenja istrage, pronalaenja osumnjienog, rukovoenja i nadzora nad istragom, kao i radi upravljanja aktivnostima ovlatenih slubenih lica vezanih za pronalaenje osumnjienog i prikupljanje izjava i dokaza . Nadalje, stav 2 taka b) navedenih lanova odreuje da tuilac ima pravo da provede istragu u skladu sa ovim zakonom .
Dakle, tuilac ima pravo i dunost da odmah po saznanju da postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo preduzme potrebne mjere u cilju njegovog otkrivanja i provoenja istrage, iz ega slijedi da zakonodavac, ovakvom odredbom, vri diferencijaciju izmeu otkrivanja krivinog djela i provoenja istrage , mada je nejasno kakav bi karakter, izuzev istranog, mogle imati mjere koje se provode u cilju otkrivanja krivinog djela ? Shodno tome, potpuno je jasno da se radi o aktivnostima tuioca i ovlatenih slubenih lica usmjerenih na otkrivanje krivinog djela, a koje se preduzimaju shodno Zakonu o krivinom postupku. Tuilac nareuje provoenje istrage ako postoje osnovi sumnje da je poinjeno krivino, jer iz postojeih dokaza proizilaze okolnosti koje potvruju osnove sumnje za provoenje istrage, u okviru koje se preduzimaju sve radnje i mjere u cilju utvrivanja okolnosti koje se trebaju istraiti konkretnim istranim radnjama. Dake, pod pojmom istraga, zakonodavac podrazumjeva skup svih radnji i mjera koje preduzima tuilac ili ovlatena slubena lica nakon saznanja da postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo, usmjerenih na otkrivanje i rasvjetljavanje krivinih djela i njihovih uinilaca, a u cilju njihovog krivinog gonjenja. A.3. Otkrivanje krivinih djela S obzirom na navedeno ovlatenje tuioca u pogledu otkrivanja krivinih djela, postavilo se pitanje, ta obuhvata termin otkrivanja krivinih djela koji se odnosi na ovlatenje tuioca, a imajui u vidu da je osnov svake aktivnosti tuioca osnov sumnje da je izvreno krivino djelo. Prema tome, kada se ovo ima u vidu, postojanje osnova sumnje podrazumjeva da je na odreeni nain krivino djelo ve otkriveno, pa se onda postavlja pitanje ta to tuilac otkriva ako ve ima uspostavljen osnov sumnje da je izvreno krivino djelo. Nadalje, postavilo se pitanje, u emu se onda ogleda razlika izmeu otkrivanja krivinih djela od strane tuioca i otkrivanja krivinih djela od strane ovlatenih slubenih lica iz agencija za provoenje zakona, prije svega policije. Treba razlikovati policijsko postupanje na otkrivanju krivinih djela u skladu sa zakonskim propisima kojima se propisuje temeljni rad policije, od procesne uloge tuioca na otkrivanju krivinih djela. Tuilac poduzima potrebne mjere na otkrivanju krivinog djela iskljuivo temeljem postojanja osnova sumnje da je krivino djelo izvreno. Prikupljanje i pronalazak saznanja i dokaza koji ine osnove sumnje da je djelo izvreno je iskljuivo nadlenost policijskih organa u okviru svojih nadlenosti. Znai, da otkrivanje krivinog djela koje obavlja tuilac predstavlja dogaajno usmjereno otkrivanje krivinog djela, odnosno dodatno razotkrivanje krivinog djela na temelju ve steenog saznanja da postoji dogaaj koji u sebi nosi osnov sumnje da je poinjeno krivino djelo, za razliku od policijskog otkrivanja krivinog djela gdje je otkrivanje osnova sumnje da je krivino djelo izvreno sutinska posljedica redovnih aktivnosti koje nisu bile usmjerene na dogaaj koji u sebi nosi osnov sumnje da je poinjeno krivino djelo. Iz naprijed navedenog direktno proizilazi da tuitelj nema nikakvu funkciju u odnosu na postupanje policije i drugih agencija za provoenje zakona na otkrivanju krivinih djela i sprijeavanju i suzbijanju kriminala do trenutka ustanovljavanja osnova sumnje da je izvreno krivino djelo. U prilog tome stoji i injenica da je u temeljnim propisima
kojima se ureuje postupanje policijskih slubi, kao to su zakoni o unutranjim poslovima, Zakon o Dravnoj agenciji za istrage i zatitu, Zakon o graninoj slubi, itd., kao jedna od osnovnih funkcija ovih slubi propisana i obaveza otkrivanja i sprijeavanja krivinih djela. A.4. Postoji li pretkrivini postupak? Gore navedenim zakonskim rjeenjima otvara se, takoe, i pitanje postoji li neto to je ranijim zakonom o krivinom postupku bilo tretirano kao pretkrivini postupak. Ovo pitanje je pitanje koncepcijskog karaktera, naroito kad se ima u vidu da je po ranijem Zakonu o krivinom postupku standard dokazivanja potreban za pretkrivini postupak bio osnov sumnje, dok je za istragu koju je provodio sud na zahtjev tuioca standard dokazivanja bila osnovana sumnja. Odgovor na ovo pitanje dao je lan 216 stav 1 ZKP BiH, BD, RS, odnosno 231 ZKP FBiH koji predviaju: Tuilac nareuje provoenje istrage ako postoje osnovi sumnje da je poinjeno krivino djelo Iz ovakve zakonske odredbe jasno i potpuno nedvosmisleno proizilazi da je sadanjom istragom sublimiran raniji pretkrivini postupak i ranija sudska istraga (prethodni krivini postupak) u jednu jedinstvenu istragu, koja se provodi na bazi jedinstvenog standarda dokazivanja osnova sumnje, a kojom rukovodi ili koju nadzire tuilac. Vidljivo je da je u odnosu na raniji Zakon o krivinom postupku, standard dokazivanja potreban za otvaranje istrage sputen sa osnovane sumnje na osnove sumnje, odnosno jasno je da istraga poinje tei onog trenutka kada bi po ranijem Zakonu o krivinom postupku bio pokrenut pretkrivini postupak. Prema tome, za nareivanje istrage potrebno je i dovoljno da postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo , dok podaci o detaljnom nainu izvrenja krivinog djela, samoga izvrenja i drugim relevatnim injenicama i okolnostima mogu predstavljati predmet istaivanja u istranom postupku. Prema tome, u trenutku u kojem tuilac nareuje provoenje istrage potreban je toliki kvantum injenica i okolnosti koje ukazuju na osnove sumnje da je izvreno krivino djelo. Shodno svemu, sutinska koncepcija novog Zakona o krivinom postupku, jasno je odreena lanom 216 stav 1 ZKP BiH, ZKP RS i ZKP BD, odnosno lana 231 ZKP FBiH, prema kojoj se sve aktivnosti tuioca i ovlatenih slubenih lica po postojanju osnova sumnje da je izvreno krivino djelo, a preduzetih u cilju otkrivanja svih relevantnih injenica i okolnosti vezanih za krivino djelo, odnosno njegovog izvrenja, tretiraju kao istraga koju nareuje, njom rukovodi i nadzire je, tuilac. U skladu s tim, odreene aktivnosti ovlatnih slubenih lica u sklopu redovnih aktivnosti, tzv. operativne aktivnosti, prije postojanja osnova sumnje da je izvreno krivino, mogle bi se, na odreeni nain, tretirati kao pretkrivini postupak, do trenutka kad se doe do saznanja da postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo kada poinje istrani postupak. Naime, kada se uzme u obzir odredba lana 216 stav 2 taka b) ZKP RS ; ZKP BiH i ZKP BD; odnosno lana 231 stav 2 taka b) ZKP FBiH; u kojoj zakonodavac odreuje tuioca kao nosioca istrage, koju je ranije provodio sud, i taka a) u kojoj je faktiki obuhvaen raniji pretkrivini postupak, jedini mogui zakljuak je da je osnovna intencija
zakonodavca, naglaavanje tuioca kao izvornog nosioca ovlatenja za sprovoenje istranog postupka, te da upravo tuilac moe neposredno provoditi istragu ili pojedina ovlatenja prenijeti na ovlatena slubena lica, koja od trenutka ustanovljavanja postojanja osnova sumnje moraju raditi pod rukovoenjem odnosno pod nadzorom tuioca. A.5. Osnov istrage i otvaranje istrage S obzirom na postojee odredbe Zakona o krivinom postupku, uloga tuioca u istranom postupku koncipirana je kao uloga svojevrsnog menadera istrage, koji u saradnji sa ovlatenim slubenim licima, po saznanju da postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo, preduzima mjere planiranjem, rukovoenjem i nadzora nad istragom, time i nadzora rada ovlatenih slubenih lica u istranom postupku, te eventualno neposredno preduzima pojedine istrane radnje, u cilju otkrivanja svih relevantnih injenica i okolnosti izvrenja krivinog djela i njegovih poinilaca. Sprovoenje istrage podrazumjeva nekoliko faza: 1. Donoenje odluke o provoenju istrage ( Naredba o provoenju istrage) 2. Planiranje istrage 3. Rukovoenje i nadzor nad istragom Poetni stadij svakog istranog postupka je donoenje odluke o provoenju istrage koju tuilac donosi u formi naredbe. Uslov koji zakonodavac predvia za donoenje ove naredbe je u sluaju ako postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo, dakle osnovi sumnje su inicijalni standard voenja istrage od strane tuioca, odnosno osnovi voenja istranog postupka. A.5.1. Procjena osnova sumnje Zato je ovo pitanje vano? Kada se svestrano analizira Zakon o krivinom postupku, jasno je vidljivo da je osnov svake aktivnosti tuioca u krivinom postupku postojanje osnova sumnje da je izvreno krivino djelo, to znai da tuilac ne bi trebao preduzimati nijednu radnju u krivinom postupku pa tako ni u istranom postupku bez postojanja tog inicijalnog standarda sumnje. Bez postojanja tog inicijalnog standarda dokazivanja osnova sumnje osnovano bi se moglo postaviti pitanje validnosti svih preduzetih radnji istranog karaktera od strane tuioca ili ovlatenih slubenih lica, koja rade po njegovom nalogu ili pod njegovim nadzorom, jer bi takve istrane radnje u tom sluaju bile preduzete u postupku za ije pokretanje nisu postojali zakonski uslovi, odnosno osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo. To bi predstavljalo ozbiljnu prepreku krivinom gonjenju uinilaca krivinih djela pa ak i u sluaju kada bi u takvom postupku koji je voen bez postojanja tog inicijalnog standarda dokazivanja naknadno pronali dokaze koji bi upuivali na izvrenje krivinog djela od odreenog uinioca, te bi iz ovih razloga, eventualno, doli u pravnu nemogunost koritenja dokaza koji su od esencijalne vanosti za dokazivanje krivinog djela i krivine odgovornosti uinioca Shodno tome, procjena osnova sumnje predstavlja poetnu fazu donoenja odluke o provoenju istrage, koju u krivinom gonjenju treba shvatiti veoma ozbiljno, ali ipak ne restriktivno. Znai, osnovno pitanje u ovoj fazi je kada postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo.
Osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo postoji kada tuilac ili ovlateno slubeno lice sazna da postoje odreene injenice i okolnosti, koje dovedene u vezu sa odreenim logikim hipotezama proizalim iz odreenih neposrednih ili posrednih dokaza, na osnovu iskustva mogu ukazivati da je izvreno krivino djelo. Kada tuilac ocijeni da postoje osnovi sumnje tada on shodno zakonu o krivinom postupku donosi odluku o provoenju istrage u formi naredbe o provoenju istrage. A.5.2. Pravni karakter naredbe o provoenju istrage Donoenje narebe o provoenju istrage ima izuzetno veliku vanost. Ova naredba sa jedne strane predstavlja odluku tuioca o postojanju osnova sumnje, dok sa druge strane predstavlja svojevrsno planiranje istrage u njenoj poetnoj fazi, te razradu istrane strategije i taktike koja e obezbjediti efikasno krivino gonjenje. U odgovoru na pitanje pravnog karaktera naredbe o provoenju istrage, treba poi od lana 216 stav 2 ZKP BiH, RS, te BD, odnosno od lana 231 stav 2 ZKP FBiH, koji predvia: O provoenju istrage donosi se naredba, koja sadri: podatke o uiniocu krivinog djela ukoliko su poznati, opis djela iz kojeg proizilaze zakonska obiljeja krivinog djela, zakonski naziv krivinog djela, okolnosti koje potvruju osnove sumnje za sprovoenje istrage i postojee dokaze. U naredbi tuilac e navesti koje okolnosti treba istraiti i koje istrane radnje treba preduzeti. Prvo pitanje koje se postavlja u vezi sa narebom o provoenju istrage, je pitanje njenog pravnog karaktera, odnosno pitanje da li se radi o obaveznom formalnom procesnom aktu koji proizvodi odreene pravne posljedice po osumnjienog ili se radi o internom aktu tuioca usmjerenom na planiranje i rukovoenje istragom. U odgovoru na ovo pitanje prvenstveno treba poi od lana 18 ZKP BiH; RS, odnosno 19 FBiH koji predviaju: Kada je propisano da pokretanje krivinog postupka ima za posljedicu ogranienje odreenih prava, ove posljedice, ako ovim zakonom nije drugaije odreeneo, nastupaju potvrivanjem optunice, a za krivina djela za koja je propisana kao glavna kazna novana kazna ili zatvor do pet godina od dana kada je donesena osuujua presuda, bez obzira na to da li je postala pravosnana. Shodno navedenoj zakonskoj odredbi, jasno proizilazi da samo donoenje naredbe o provoenju istrage ne proizvodi nikakve posljedice za osumnjienog u smislu ogranienja odreenih njegovih prava. Naravno, u toku istrage moe doi do ogranienja odreenih prava osumnjienog (mjere za obezbjeenje prisustva, posebne istrane radnje) ali tada osnov takvih ogranienja ne predstavlja naredba o provoenju istrage nego odluka suda zasnovana na veem standardu dokazivanja (osnovanoj sumnji) od standarda dokazivanja potrebnom za donoenje naredbe o provoenju istrage. Nadalje, u odgovoru na pitanje o pravnom karakteru naredbe o provoenju istrage treba poi i od samog sadraja ve citiranog lana 216 stav 2 ZKP BiH; RS i BD odnosno lana 231 ZKP FBiH, koji odreuje sadraj naredbe o provoenju istrage iz kojeg je jasno vidljivo da je naredba o provoenju istrage usmjerena ka uspjenom i efikasnom voenju istrage, pri emu ta naredba faktiki sadri dva dijela. Prvi dio sadraja naredbe o provoenju istrage odnosi se na osnov i predmet istrage i to izraen kao: podatke o uiniocu krivinog djela, ukoliko su poznati, opis djela iz kojeg proizilaze zakonska obiljeja krivinog djela, zakonski naziv krivinog djela, okolnosti
koje potvruju osnove sumnje za provoenje istrage i postojee dokaze dok je drugi dio sadraja usmjeren na planiranje i rukovoenje istragom izraen kao: U naredbi tuilac e navesti koje okolnosti treba istraiti i koje istrane radnje treba preduzeti. Prema tome, sadraj naredbe o provoenju istrage ukazuje da tom naredbom tuilac istovremeno odluuje o postojanju osnova za istragu, odluuje o predmetu istrage, te odluuje o nainu voenja istrage (istrana strategija i taktika). Meutim, gledajui naredbu o provoenju istrage kao cjelinu, a posebno imajui u vidu da ne postoji obaveza njenog dostavljanja, nepredvianja procesnih sankcija u sluaju nedonoenja takve naredbe, te injenicu da u odnosu na osumnjienog ne proizvodi nikakvo pravno dejstvo u smislu ogranienja njegovih prava, kao i injenicu da je u lanu 218 stav 4. ZKP BiH, ZKP RS i ZKP BD, odnosno lana 233 ZKP FBiH, tuiocu data slobodna dispozicija u pogledu donoenja naredbe o provoenju istrage, proizilazi da je naredba o porovoenju istrage, interni akt tuioca, inicijalni u istranom postupku, kojim tuilac odluuje o postojanju osnova sumnje da je izvreno krivino djelo, predmetu istrage, kojim on rukovodi istragom. A.5.3. Obaveza donoenja i forma naredbe o provoenju istrage Kada je u pitanju obaveza donoenja i forma naredbe o provoenju istrage u praksi je stvorena dilema oko toga da li tuilac u svakom sluaju mora donijeti naredbu o provoenju istrage, te u kojoj formi istu mora donijeti? U odgovoru na ovo pitanje ponovo se treba vratiti na lan 216. ZKP BiH, ZKP RS i ZKP BD, odnosno lan 231 ZKP FBiH, koji sutinski daje odgovor na ovo pitanje. Shodno ovakvoj zakonskoj odredbi, zakonodavac uopte ne ostavlja dileme oko toga da li se i u kojoj formi donosi naredba o provoenju istrage, jer se u samoj zakonskoj odredbi odreuje i sadraj takve naredbe o provoenju istrage, bez obzira na injenicu to zakonodavac nije predvidio obavezu dostavljanja takve naredbe bilo kome, niti je predvidio procesne sankcije u sluaju ne donoenja takve naredbe. Meutim, nedoumicu u pogledu potrebe donoenja naredbe o provoenju istrage, stvara lan 218 stav 4 ZKP BiH, ZKP RS i ZKP BD, odnosno lan 233 ZKP FBiH, koji odreuje: U sluajevima iz stava 1 do 3 ovog lana tuilac e donijeti naredbu o provoenju istrage ako to ocijeni potrebnim. lan 218 ZKP BiH, ZKP RS i ZKP BD odnosno lan 233 ZKP FBiH regulie situacije u kojima ovlateno slubeno lice na izvjestan nain postupa samostalno u odluivanju o postojanju osnova sumnje i preduzimanju odreenih radnji i mjera istranog karaktera, s tim to lan 218 (odnosno 231 ZKP FBiH), s obzirom na teinu krivinog djela odreuje momenat obavjetavanja tuioca o postojanju osnova sumnje da je izvreno krivino djelo i preduzetim radnjama, te u tim situacijama ustanovljava nadzor tuioca nad radom ovlatenih slubenih lica. Prema tome, u ovim situacijama, moe se desiti da je zbog opasnosti od odlaganja potrebno preduzeti radnje i mjere istranog karaktera hitno, u kojim sluajevima se moe desiti da su do obavjetavanja tuioca ve preduzete istrane radnje i mjere koje su dovele do potpunog rasvjetljavanja krivinog djela i njegovog uinioca, u kojim sluajevima donoenje naredbe o provoenju istrage, planiranje istrage i slino ne bi imalo nikakvu svrhu .
Nadalje, moglo bi se desiti da su preduzete istrane radnje od strane ovlatenih slubenih lica u sluajevima iz lanova 218 stav 1 do 3 pokazale da postoji neki od razloga za obustavljanje istrage iz lana 224 ZKP-a u kojima, takoe, ne bi bilo smisleno donositi naredbu o provoenju istrage, pa odmah po tom obustavljati istragu. S obzirom na sve takve i sline mogue situacije zakonodavac je ostavio mogunost tuiocu da donese naredbu o provoenju istrage ako to ocijeni potrebnim, prema tome odluku o formalnom donoenju pismene naredbe o provoenju istrage ostavio je u dispoziciji tuioca. Kada se dovedu u vezu lan 216 stav 1 i 2 ZKP BiH, RS i BD, odnosno lan 231 stav 1 i 2 ZKP FBiH sa lanom 218 stav 4 ZKP-a BiH, RS i BD, odnosno lanom 233 ZKP FBiH, ne moe se izvui zakljuak da je tuilac u svakom sluaju postojanja osnova sumnje da je izvreno krivino djelo obavezan donijeti naredbu o provoenju istrage u pismenoj formi. Meutim, u trenutku u kojem se u istrazi zahtjeva odreena sudska odluka intervencija (pretres, privremeno oduzimanje predmeta, pritvor, posebne istrane radnje i dr.), takva naredba o provoenju istrage se mora donijeti u pismenoj formi i predoiti sudiji za prethodni postupka uz zahtjev za donoenje odreene naredbe ili rjeenja, jer je to jedini nain da sud stekne uvid u osnov, predmet i rezultate dotadanje istrage, te ocijeni opravdanost zahtjeva za donoenje traene odluke. Prema tome, a u skladu sa svrhom i pravnim karakterom naredbe o provoenju istrage moglo bi se konstatovati da se u istranom postupku u pravilu donosi pismena naredba o provoenju istrage, dok u odreenim sluajevima tuilac moe ocijeniti donoenje takve naredbe nepotrebnom. A.5.3.1. injenini opis djela u naredbi za provoenje istrage U naredbi za provoenje istrage tuilac obuhvata lice ili lica protiv kojih e se provesti istraga, ukoliko su ona poznata (moe se desiti da tuilac nije u stanju u poetnoj fazi istrage ustanoviti osumnjienog, ne zato to se on krije, nego zato to iz objektivne posljedice koja je predstavljala osnov za istragu nije vidljiva radnja izvrenja iz koje je ova posljedica nastala recimo nastali manjak po vanrednom popisu) u kojim sluajevima tuilac moe otvoriti istragu protiv nepoznatog poinioca, koji e biti predmet istraivanja. Takoe, tuilac u toj naredbi treba da navede i opis djela iz kojeg proizilaze obiljeja krivinog djela. Ovu odredbu ne treba shvatati resriktivno i potpuno je jasno da injenini opis djela iz kojeg proizilaze zakonska obiljeja krivinog djela (koji nekad moe biti oigledan i u poetnoj fazi istrage) ne mora da bude istog sadraja i kvaliteta kao onaj injenini opis djela koji se navodi prilikom podizanja optunice. Taj injenini opis djela iz kojeg proizilaze zakonska obiljeja krivinog djela, prilikom otvaranja moe biti postavljen dosta generalno, npr. samo sa posljedicom, objektom krivinog djela i irim vremenskim razdobljem izvrenja, dok e sama radnja izvrenja ili njeni detalji biti predmetom istraivanja. Cilj istranog postupka upravo i jeste utvrivanja svih relevantnih injenica i okolnosti u vezi sa krivinim djelom i njegovim uiniocem. Kada se ima u vidu nova koncepcija istranog postupka, koja je sublimirala raniji pretkrivini i prethodni krivini postupak u jednu i jedinstvenu istragu, sputajui standard dokazivanja istranog postupka na osnov sumnje to je jasno da i stepen spoznaje o krivinom djelu i uiniocu na poetku istrage ne moe biti jednak kao stepen spoznaje na kraju istrage prilikom podizanja optunice.
Hipotetika situacija
U toku noi desio se nestanak skupocjenog dijamanta iz izuzetno dobro obezbjeenog zatvorenog prostora u kojem je tokom noi bio uvan. Niko nije vidio izvrioca niti nain izvrenja, niti je nestanak na bilo koji nain zabiljeen sigurnosnim mehanizmima (alarmi, kamere i dr.) dok ujutro nije primjeeno da je dijamant nestao, iako je bio ostavljen u navedenom prostoru tokom noi i u taj prostor do jutra niko nije legalno ulazio. Dovoljna injenica koja e predstavljati osnov sumnje da je izvreno krivino djelo teke krae na osnovu kojeg e biti nareena istraga je nestanak takvog skupocjenog dijamanta iz takvog prostora, uz injenicu da je dijamant prema svim podacima bio ostavljen u tom prostoru preko noi i da nije zabiljeeno njegovo legalno odnoenje iz takvog prostora. U tom trenutku, nee se znati na koji nain je uinilac ili uinioci izvrili krivino djelo, nego e to biti jedan od predmeta istraivanja. Pa prema tome i opis djela predvien lanom 216 stav 2. ZKP bie u naredbi za sprovoenje istrage postavljen tako da e sadravati poznate injenice koje daju osnov sumnje, i to okvirno vrijeme izvrenja, mjesto izvrenja, objekt kriviog djela, te injenicu njegovog nestanka, dok e istraga biti nareena protiv nepoznatog poinioca. Naredbom o sprovoenju istrage tuilac e odrediti, takoe, koje okolnosti treba istraiti i koje istrane radnje treba preduzeti, sa ime dolazimo u fazu Planiranja istrage.
A.6. Planiranje, rukovoenje i nadzor nad istragom A.6.1. Planiranje istrage Planiranje istrage poinje ve sa donoenjem naredbe o provoenju istrage i traje kroz itavu istragu kao jedan dinamian i dijalektiki proces osmiljavanja istrage, te prilagoavanja novonastalim situacijama i momentima u istrazi. Planiranje istrage kao kljuni element istrage, od kojeg u velikoj mjeri zavisi uspjeh i efikasnost istrage, metodoloki je neophodan korak za efikasno i uspjeno provoenje istrage i odredbama lana 216 stav 2 ZKP-a je regulisano da e u naredbi za provoenje istrage tuilac navesti koje okolnosti treba istraiti i koje istrane radnje treba preduzeti. Planiranje istrage podrazumjeva nekoliko faza : - Utvrivanje poznatih injenica i okolnosti, te poznatih neposrednih ili posrednih dokaza vezanih za eventualno krivino djelo i uinioca - Postavljanje hipoteza - Sagledavanje potrebe za primjenom eventualnih mjera za obezbjeenje prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka. - Sagledavanje injenice i okolnosti neohodnih, odnosno korisnih utvrditi u toku istrage. - Sagledavanje dokaznih sredstava kojima e se utvrivati pojedine injenice i okolnosti vane za krivino gonjenje. - Utvrivanje istranih radnji koje treba preduzeti, te da li je za neku od radnji potrebno traiti sudsko odobrenje. - Utvrivanje konkretnih nosilaca pojedinih planiranih istranih radnji. - Utvrivanje redosljeda izvoenja istranih radnji - Odreivanje vremenskog okvira za svaku istranu radnju pojedinano i za sve istrane radnje zajedno. - Odreivanje periode i naina komunikacije subjekata koji uestvuju u istrazi.
A.6.1.1. Postavljanje hipoteza Nakon sagledavanja poznatih injenica i okolnosti, neposrednih i posrednih dokaza koji su doveli do otvaranja istrage, neophodan metodoloki korak je postavljanje hipoteza u cilju fokusiranje na bitne injenice i okolnosti koje treba istraiti, vrstu dokaza kojima bi se moglo dokazivati poinjeno krivino djelo, locirati takve dokaze itd. Prilkom postavljanja hipoteze ne treba se ograniiti na jednu hipotezu nego je poeljno, ukoliko je to smisleno, alternativno postaviti vie hipoteza koje e se paralelno istraivati. A.6.1.2. Pravovremeno obavjetavanje i dinamika planiranja Planiranje istrage potrebno je provesti u saradnji sa ovlatenim slubenim licima koja su planirana kao nosioci istranih radnji, te nakon obavljanja svake istrane radnje, tuilac kao svojevrsni koordinator i menader istrage, od strane ovlatenih slubenih lica mora biti obavjeten o njihovom provoenju i njihovom rezultatu, radi koordinacije, eventualnog dodatnog planiranja ili izmjena postojeeg plana u pojedinim ili svim njegovim segmentima. Ovdje valja napomenuti da je istraga jedna dinamina i dijalektika aktivnost, koja podrazumjeva prilagoavanje novonastalim situacijama i momentima u istrazi, te je zbog toga pravovremeno obavjetavanje tuioca o svim preduzetim radnjama i novonastalim injenicama i okolnostima od kljune vanosti za uspjeh cjelokupne istrage. A.6.1.3. Podjela rada Takoe, treba rei da pojedine istrage naroito krivinih djela iz oblasti korupcije i privrednog kriminala po pravilu treba da ukljuuju vie subjekata ovlatenih slubenih lica (policije, inspektora poreske uprave, budetskih inspekcije te drugih ovlatenih slubenih lica, eksperata iz pojedinih oblasti-vjetaka itd.), jer samo na ovakav nain istraga e ii u dobrom smjeru, te e se omoguiti pravovremeno fokusiranje na kljune elemente istrage. S obzirom na ovo, potrebno je ve u samom planiranju iskoristiti struna znanja navedenih lica kako bi se sainio efikasan plan istrage fokusiranjem na kljune injenice koje treba istraiti, te je stoga potrebno ve u samom planiranju izvriti podjelu rada i redosljed izvoenja pojedinih istranih radnji, kako bi svaka naredna istrana radnja kao podlogu imala ve dobijeni rezultat prethodno provedenom istranom radnjom. Takoe, izuzetno je bitno odrediti vremenske okvire i nain komunikacije subjekata koji uestvuju u istrazi kako bi svi subjekti istrage pravovremeno raspolagali saznanjima do kojih se dolo u istrazi, te kako bi im ta saznanja posluila radi uspjenijeg ostvarivanja njihovih zadataka. A.6.1.4. Procjena rizika i tajnost istrage Prilikom planiranja istraga potrebno je izvriti procjenu rizika od unitavanja, sakrivanja dokaza ili ometanja istrage na drugi nain, jer se u pojedinim istragama po pravilu radi o svojevrsnom konspirativnom i po istragu destruktivnom ponaanju izvrilaca i eventualnih sauesnika krivinih djela, koja se ine u tajnosti, zbog ega je koliko je to god mogue potrebno izbjegavanje preranog preduzimanja istranih radnji i mjera koje zahtjevaju sudsko odobrenje (izuzev u sluaju kada postoji ozbiljan rizik da e ne preduzimanje tih mjera dovesti do unitavanja ili sakrivanja dokaza). Zbog toga, faza
planiranja koja se odnosi na utvrdjivanje redosljeda preduzimanja pojedinih istranih mjera i radnji ima izuzezno veliku vanost. Shodno navedenom, prilikom planiranja istraga pojedinih krivinih djela, a naroito krivinih djela iz oblasti korupcije i privrednog kriminala, treba pribjegavati tajnim istragama pri kojima se osumnjieni sasluava na kraju istrage (izuzev u sluajevima u kojima je takvo sasluanje osumnjienog na poetku istrage neophodno), pri emu je potrebno preduzeti sve potrebne mjere kako bi se izbjeglo ili na najmanju moguu mjeru svelo tzv. curenje informacija. Ovakav pistup, bitan je iz razloga to se na takav nain osumnjieni nastavlja da djeluje kao da se nita ne deava, njegova opreznost je znatno manja to istraiocima omoguava da lake i bre dodju do potrebnih informacija i dokaza. Kada je u pitanju tajnost istrage, postoji nekoliko razliitih stavova: Jedan polazi od toga da, iako tuilac ima zakonsku mogunost ispitivanja osumnjienog na samom kraju istrage, pa samim tim i voenja tajne istrage, on tom svom pravu mora pristupiti krajnje restriktivno. Tako se navodi: Obavjetenje osumjienom, odnosno optuenom o djelu koje mu se stavlja na teret i dokaznim materijalom sa kojim raspolae organ krivinog postupka, a to se mora zabiljeiti u zapisnik o ispitivanju. Takoe, zakon vremenski odreuje davanje ovih obavjetenja: ve na prvom ispitivanju. Jemstvo, koje predvia data odredba, je jemstvo obavjetavanja u najkraem moguem roku. Ova odredba se mora razumjeti kao jedno od temeljnih prava priznatih medjunarodnim dokumentima o pravima ovjeka u krivinom postupku. Ne moe se tumaiti i primjenjivati na nain da se npr. ispitivanju osumnjienog pristupa na kraju istrage. U tom smislu, mogunost ispitivanja osumnjienog na kraju istrage se mora restriktivno tumaiti i primjenjivati izuzetno, a suprotno postupanje tuioca se moe uzeti kao nepravilno, jer se njime dovodi u pitanje ostvarivanje jednog od naroito vanih prava osumnjiene osobe. ( * Komentari Zakona o krivinom / kaznenom postupku u Bosni i Hercegovini, izdanje 2005. godine str. 55 ) Drugo stanovite polazi od toga da se radi o nainu voenja istrage koja je u potpunoj dispoziciji tuioca, pa se tako istie da se ovdje postavlja pitanje: da li osumnjieni uvijek ima pravo da bude obavijeten da se protiv njega vodi istraga i to u trenutku otpoinjanja istrage? Odgovor je negativan. Osumnjieni jedino ima pravo da bude ispitan prije zakljuenja istrage (lan 225 stav 2.)*.Brojni zahtjevi iz lana 142 i 225 vie su nego dovoljni u smislu zatite prava osumnjienog. ZKP ne treba postavljati pred tuioca jo vee zahtjeve koji e neopravdano uticati na izvrenje pravde. Nema potrebe za nametanjem zahtjeva, da tuilac u svakom pojedinanom sluaju, prije sasluanja, obavjetava osumnjienog o istrazi koja se vodi protiv njega . A.6.2. Rukovoenje i nadzor nad istragom Rukovoenje i nadzor nad istragom obavlja tuilac. To rukovoenje i nadzor nad istragom traje ve od samog planiranja istrage pa do njenog okonanja, te predstavlja svojevrsni kontinuitet planiranja koje se ostvaruje kroz rukovoenje i nadzor tuioca. Ono podrazumjeva aktivnu ulogu tuioca u istrazi ve od postojanja osnova sumnje da je uinjeno krivino djelo. Rukovoenje i nadzor tuioca predstavlja dva oblika tuilakog angamana u istranom postupku, u odnosu na ovlatena slubena lica.
Rukovoenje predstavlja aktivniji odnos tuioca uz njegovo neposredno i aktivno uee u planiranju i izvoenju odreenih istranih radnji, analiziranje, sumiranje itd, dok nadzor predstavlja na jedan nain pasivniji angaman tuioca u istrazi, u kojem tuilac inicijativu i dinamiku istrage preputa ovlatenim slubenim licima nadzirui pri tom njihov rad u smislu njegove zakonitosti i efikasnosti i pomaui im u istom. Naime, rukovoenje samo po sebi podrazumjeva da u istrazi sudjeluje vie subjekata ije aktivnosti koordinie, kojima rukovodi i koje nadzire tuilac koji je u principu djeluje kao svojevrsni menader istrage. Rukovoenje istragom kako je to ve reeno poinje planiranjem istrage i traje tokom itave istrage kroz razvijanje istrane strategije i taktike koja se prilagodjava svim novonastalim momentima u istrazi. Rukovoenje istragom u prvom redu ima osmiljavanje i prilagoavanje istrane strategije i taktike prilikom ega tuilac moe odluiti da odreene istrane radnje obavi neposredno, a pojedine povjeri ovlatenim slubenim licima. Kod istrage kriviniih djela, naroito iz oblasti privrednog kriminala, po pravilu, u samom poetku, korisno je obezbjediti preliminarni nalaz eksperta iz oblasti koja se istrauje kako bi istraga bila fokusirana na bitne injenice i okolnosti, a kako bi se izbjeglo nepotrebno gubljenje vremena i resursa na prikupljanju irelevantnih dokaza za dokazivanje predmetnog krivinog djela. Redosljed izvoenja istranih radnji, kako je ve reeno potrebno je odrediti ve na samom poetku istrage. Meutim u toku same istrage, u zavisnosti od novonastalih momenata i saznanja, mogue je da e biti potrebno promjeniti taj redosljed izvoenja istranih mjera i radnji. Rukovoenje, takoe, podrazumjeva odravanje redovnih i vanrednih kontakata sa svim subjektima koji uestvuju u istrazi, pri emu je korisno ustanoviti redovne sastanke sa svim subjektima istrage, na kojima e se iznositi rezultati provedenih istranih radnji, problemi na koje se tokom istrage nailo, te e se vriti procjena dotadanjeg stanja u istrazi i donositi odluke o daljim pravcima istrage i eventualnim novim istranim mjerama i radnjama koje nisu bile planirane na poetku istrage, a kojima bi bili prevazieni problemi nastali tokom istrage odnosno kojima bi istraga dobila na dinaminosti i efikasnosti. Rukovoenje podrazumjeva i brigu o dinaminosti istrage, odnosno o vremenskim okvirima za provoenje pojedinih istranih mjera i radnji, jer e samo na taj nain istraga biti efikasna i uspjena, dok e njeni trokovi biti smanjeni, a materijalni i ljudski resursi biti najoptimalnije iskoriteni. Rukovoenje i nadzor nad istragom ne treba shvatiti kao sputavanje kreativnosti ovlatenih slubenih lica koja uestvuju u istrazi, nego upravo suprotno, ovlatena slubena lica koja uestvuju u istrazi pod rukovoenjem i nadzorom tuioca moraju iskazati maksimalan stepen kreativnosti prilikom provoenja zadataka datih od tuioca. Rukovoenje i nadzor od strane tuioca moraju podsticati kreativnost ovlatenih slubenih lica koja uestvuju u istrazi, te je upravo to razlog zbog kojeg ovlatena slubena lica treba ukljuiti u osmiljavanje istrane strategije i taktike ve od samog planiranja istrage pa do okonanja istrage. Rukovoenje i nadzor nad istragom od strane tuioca mora u svakom trenutku biti usmjereno na brigu o optimalnom angaovanju materijalnih i ljudskih resursa istrage, te brigu a zakonitosti preduzetih istranih mjera i radnji.
Nadzor nad radom ovlatenih slubenih lica manifestuje se na tri razliita naina: a) Tuilac osigurava strunu podrku i tumaenje krivino-pravnih odredbi, kako materijalnog tako i procesnog krivinog prava, te vodi rauna o primjeni i zatiti ljudskih prava graana u postupcima ovlatenih slubenih lica. b) Tuilac izdaje potrebne naredbe i uputstva ovlatenim slubenim licima u toku istrage, u smislu prikupljanja informacija i dokaza na zakonom doputen nain, kako bi isti bili pravno valjani u postupku pred sudom . c) Tuilac uestvuje u potrebnim procesnim radnjama i drugim postupanjima u toku istrage, a koja se odnose na angaman ovlatenih slubenih lica. Na primjer, nastupanje tuioca prema sudu temeljem zahtjeva ovlatenih slubenih lica za preduzimanje odreene mjere i radnje i slino. Isto tako, primjena posebnih istranih radnji u smislu lana 116. mora biti pod direktnim nadzorom i usmjeravana od strane tuioca. ( * Komentari Zakona o krivinom postupku u BiH ) A.6.3. Odnos tuioca i oteenog u istranom postupku Uloge oteenog u istranom postupku krivinoprocesnim zakonodavstvom u BiH znaajno je promjenjena. Istrani postupak je postao iskljuivo javno pravno ovlatenje tuioca, a sama istraga i njen sadraj mogu predstavljati tajnu ne samo za osumnjienog ve i za oteenog, jer tuilac nema obavezu obavjetavanja oteenog o otvaranju istrage Meutim, iz zatitne funkcije krivinog zakonodavstva proizilazi da se krivini postupak provodi u cilju zatite osnovnih prava i sloboda ovjeka i gradjanina, odnosno u cilju zatite drugih individualnih i optih vrijednosti ustanovljenih i garantovanih pravnim poretkom. Prema tome, itav krivini postupak, pa tako i istrani postupak, provodi se, na prvom mjestu radi zatite prava i sloboda graana, koji u sluaju izvrenja krivinih dobijaju status oteenih ukoliko im je neko od tih prava i sloboda napadnuto odnosno ugroeno. Zbog toga tuilac u svakom trenutku istranog postupka mora imati u vidu oteenog kao lice ija su prava i slobode povrijedjeni, odnosno ugroeni krivinim djelom. Kada je u pitanju sam istrani postupak tuilac je u obavezi da u toku istog ispita i utvrdi sve injenice i okolnosti od znaaja za ostvarivanje imovinsko pravnog zahtjeva oteenog, kako bi oteeni mogao ostvariti ovo svoje pravo. U sluaju da ustanovi postojanje uslova za podnoenje takvog prijedloga, tuilac bi trebao obavijestiti oteenog o provoenju istrage i mogunosti stavljanja prijedloga za privremenu mjeru obezbjeenja imovinsko pravnog zahtjeva u skladu sa lanom 202 ZKP BiH, BD, 112 RS, 216 F BiH Osim toga, oteeni esto moe biti koristan izvor informacija za uspjeno provoenje istrage, ujedno zainteresovan za uspjeno okonanje krivinog postupka, to moe proizvesti dvojak efekt, to e oteeni uiniti dodatni napor kako bi olakao i ubrzao istrani postupak, dok s druge strane, percepcija i subjektivnost oteenog mogu uticati na kvalitet informacija koje se u istranom postupku dobijaju od oteenog. Upravo zbog ove zainteresovanosti i zatitne funkcije oteenog, zakoni o krivinom postupku u BiH daju pravo oteenom ulaganja pritube na odluke tuioca o nesprovoenju, odnosno obustavi istrage.
B. PRAVA I OVLATENJA OVLATENIH SLUBENIH LICA U ISTRAZI Kako je naprijed navedeno rad ovlatenih slubenih lica, na bazi postojanja osnova sumnje da je izvreno krivino djelo, odvija se pod rukovoenjem ili nadzorom tuioca u kojim sluajevima radnje ovlatenih slubenih lica imaju status istranih radnji i mjera, a izjave i dokazi koje ovlatena slubena lica pribave u toku takve istrage, pod uslovima koje propisuju zakoni o krivinim postupcima u BIH imaju validan dokazni karakter. Objedinjavanjem pretkrivinog i prethodnog krivinog postupka u jednu jedinstvenu istragu, pod rukovoenjem ili nadzorom tuioca, uloga ovlatenih slubenih lica u istranom postupku je proirena sa inicijatora-podnosioca krivine prijave (po ranijem zakonu o krivinom postupku) na aktivnog istranog subjekta. Meutim, uloga ovlatenih slubenih lica u istranom postupku ima odreenih specifinosti koje proizilaze iz injenice da ovlatena slubena lica djeluju ne samo u istranom postupku, na bazi postojanja osnova sumnje da je izvreno krivino djelo, nego je njihov redovan rad uglavnom regulisan i drugim propisima,odnosno njihove djelatnosti nisu iskljuivo istranog nego su i operativnog karaktera. Aktivnosti ovlatenih slubenih lica operativnog karaktera predstavljaju redovne djelatnosti ovlatenih slubenih lica u okviru njihovih redovnih slubenih dunosti, prevencije, kontrole, obavjetavanja, prikupljanja informacija itd. U okviru tog svog operativnog rada ovlatena slubena lica mogu prikupljati informacije od graana, ustanova i dr. i o tome sainjavati slubene zabiljeke, operativne izvjetaje, obavjetajne izvjetaje, podnositi prekrajne prijave, te provoditi odreene upravne postupke. Prema tome, ni u kom sluaju ne moe se zanemariti vanost tzv. operativnog rada ovlatenih slubenih lica koji u odnosu na istrani postupak ima karakter svojevrsnog pretkrivinog postupka. Meutim, taj operativni rad ovlatenih slubenih lica, moe rezultirati saznanjima o postojanju osnova sumnje da je izvreno krivino djelo, od kog momenta Zakon o krivinom postupku odreuje dalje postupke i radnje ovlatenih slubenih lica. Kad je u pitanju uloga ovlatenih slubenih lica u istranom postupku ta uloga je uglavnom definisana lanovima 218, 219, 220,221, ZKP BiH; BD i RS, odnosno lanom 233, 234, 235 i 236 ZKP FBiH. lan 218 ZKP BiH; BD i RS, odnosno lan 233 ZKP FBiH Odredbama lana 218 ZKP BiH, ZKP BD i ZKP RS, odnosno 233 ZKP FBiH, odreen je osnov postupanja ovlatenih slubenih lica, te nain i rokovi obavjetenja tuioca. Tako je ustanovljena razlika u postupanju ovlatenih slubenih lica u zavisnosti od propisana kazne za zatvora za krivino djelo za koje postoje osnovi sumnje da je izvreno. Naime, stavom 1 navedenih lanova regulisana je situacija u sluaju postojanja osnova sumnje da je izvreno krivino djelo s propisanom kaznom zatvora preko pet godina, te je u tim sluajevima odreena obaveza ovlatenog slubenog lica da odmah po saznanju za postojanje osnova sumnje da je izvreno krivino djelo obavijesti tuioca i pod njegovim nadzorom preduzme potrebne mjere da se pronadje uinilac krivinog djela, da se sprijei skrivanje ili bjekstvo osumnjienog ili sauesnika, da se otkriju ili sauvaju tragovi krivinog djela i predmeti koji mogu posluiti kao dokazi, te da se prikupe sve informacije koje mogu biti korisne u krivinom postupku.
Izuzetak od obaveze obavijetavanja tuioca odreen je stavom 2 navedenih lanova, kojim je ovlaena slubena osoba duna u sluaju opasnosti od odlaganja preduzeti neophodne radnje radi izvrenja zadataka iz, navedenog, stava 1 ovog lana, ujedno postupati u cjelosti u skladu sa zakonom o krivinom postupku, kako bi te radnje, preduzete prije obavjetavanja tuioca, imale validnu dokaznu snagu. U stavu 3. navedenog lana ureuje se nain i osnov postupanja ovlatenog slubenog lica u sluaju postojanja osnova sumnje da je izvreno krivino djelo za koje je zakonom propisana kazna zatvora do pet godina, u kom sluaju je ovlateno slubeno lice duno obavijesti tuioca o svim raspoloivim informacijama, radnjama i mjerama koje je preduzelo najkasnije 7 dana (ZKP BiH, ZKP BD i ZKP FBiH), odnosno 3 dana (ZKP RS) od dana saznanja o postojanju osnova sumnje da je izvreno krivino djelo. Shodno navedenom lanu 218 ZKP BiH; ZKP BD i ZKP RS, odnosno lanu 233 ZKP FBiH proizilazi da ovlateno slubeno lice u sluaju spoznaje o osnovima sumnje da je izvreno krivino djelo, nije duno ekati naredbu tuioca o provoenju istrage, nego je duno preduzeti sve gore navedene radnje u cilju otkrivanja i rasvjetljavanja krivinog djela i njegovog poinioca, s tim da te radnje mora preduzimati pod nadzorom tuioca, koji mora poeti odmah po saznanju da je izvreno krivino djelo za koje je propisana kazna zatvora do pet godina, odnosno 7 dana (ZKP BiH; ZKP BD, ZKPB FBiH) 3 dana (ZKP RS) od dana saznanja za postojanje osnova sumnje da je izvreno krivino djelo. Shodno ovakvom zakonskom rjeenju postavlja se pitanje izvornih istranih ovlatenja u krivinom postupku, odnosno postavlja se pitanje da li se ovdje radi o izvornom ovlatenju ovlatenog slubenog lica za provoenje istrage. U odgovoru na ovo pitanje u svakom sluaju ne smije se zanemariti nadzorna uloga tuioca i u ovakvim situacijama. Naime, postavlja se pitanje ko ima ovlatenje narediti istragu i obustaviti istragu. Odnosno, pri odgovoru na ovo pitanje treba poi od dvije hipotetike situacije. Hipotetika situacija br. 1 :
Ovlateno slubeno lice obavijestilo je tuioca da postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo za koje je zaprijeena kazna zatvora do pet godina, te da je preduzelo izvjesne mjere i radnje ukljuujui ispitivanje svjedoka. Nakon obavjetenja, tuilac procjenjuje da je ovlateno slubeno lice pogreno procjenilo postojanje osnova sumnje te da postoji jedan od razloga iz lana 216 stav 3. zbog kojeg tuilac nee narediti sprovoenje istrage. Iz ovakve hipotetike situacije proizilazi pitanje, da li e u toj situaciji tuilac donijeti naredbu o obustavi istrage predvienu lanom 224 ili obavjest o nesprovoenju istrage iz lana 216. stav 3. Kako je sprovoenje istrage (rukovoenje i nadzor) navedenim lanovima 35 ZKP BiH i ZKP BD, odnosno lanovima 43 i 45 ZKP RS i FBiH, dato u nadlenost i ovlatenje tuoca, to je jasno da je i odluka o postojanju osnova sumnje da je izvreno krivino djelo odnosno da je odreeno lice poinilo odreeno krivino djelo, data u krajnje i sutinsko ovlatenje tuioca. Shodno tome, u navedenoj hipotetikoj situaciji, tuilac moe obavjestiti ovlateno slubeno lice, da se nee sprovesti istraga, na koju odluku ovlateno slubeno lice ima pravo primjedbe uredu glavnog tuioca. Iz toga proizilazi da radnje koje je preduzelo ovlateno slubeno lice prije obavjetavanja tuioca, nemaju validnu dokaznu snagu jer su preduzete bez postojanja inicijalnog standarda za sprovoenje istrage, odnosno bez postojanja osnova sumnje da je izvreno krivino djelo.
Hipotetika situacija br. 2 :

Ovlateno slubeno lice obavijestilo je tuioca da postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo za koje je zaprijeena kazna zatvora do pet godina te da je preduzelo odreene mjere i radnje, no tuilac nalazi da postoji jedan od razloga za obustavljanje istrage iz lana 224. Zakona o krivinom postupku. Iz ove hipotetike situacije, proizilaze dva osnovna pitanja: a) prvo pitanje je ima li tuilac obavezu donijeti naredbu o sprovoenju istrage b) drugo pitanje je ima li ovlateno slubeno lice pravo nastaviti istragu ukoliko tuilac donese naredbu o obustavljanju istrage. U odgovoru na prvo pitanje odgovor daje lan 218. stav 4. koji odreuje da e u sluajevima iz lana 218 stav 1 do 3 tuilac donijeti naredbu o sprovoenju istrage, ako to ocijeni potrebnim. Prema tome, donoenje naredbe o sprovoenju istrage kao formalnog akta tuioca, nema nuno konstitutivno dejstvo u smislu postojanja ili nepostojanja istrage, jer predstavlja dispoziciju tuioca, pa prema tome ni za donoenje naredbe o obustavi istrage iz lana 224 nije nuno prethodno donoenje naredbe o sprovoenju istrage iz lana 216, jer istraga je zapoela preduzimanjem radnji predvienih lanom 218 od strane ovlatenog slubenog lica na osnovu njegove vlastite odluke i procjene postojanja osnova sumnje, sa kojom se nakon obavjetavanja saglasio obavjeteni tuilac koji je od tog trenutka preuzeo nadzor nad radom ovlatenog slubenog lica, pa je u okviru tog nadzora prvo procjenio da li je ovlateno slubeno lice ispravno postupilo u ocjeni postojanja osnova sumnje i do tad preduzetim radnjama. Nadalje, drugo pitanje koje se postavlja iz ove hipotetike situacije je ima li ovlateno slubeno lice koje je postupalo na osnovu lana 218. stav 1. Zakona o krivinom postupku pravo i ovlatenje preduzimati dalje istrane radnje i mjere nakon eventualne odluke tuioca o obustavi istrage predviene lanom 224. Zakona o krivinom postupku. U odgovoru na ovo pitanje treba poi od ovlatenja tuioca koja su mu data lanom 35 ZKP BiH i ZKP BD, odnosno lanom 43. i 45 ZKP RS i FBiH. Kojim je potpuno jasno i nedvosmisleno odreeno izvorno istrano ovlatenje tuioca, pa je shodno tom ovlaenju tuilac taj istrani subjekt koji donosi konanu odluku o istrazi, i njenim rezultatima i konsekvencama. Shodno tome, u navedenoj hipotetikoj situaciji ukoliko tuilac donese naredbu o obustavljanju istrage iz lana 224. Zakona o krivinom postupku, u tom sluaju takvoj naredbi se mora povinovati i ovlateno slubeno lice, odnosno nakon takve odluke tuioca, ne smije dalje samostalno nastavljati istragu.
lan 219 ZKP BiH, BD i RS, odnosno lan 234 ZKP FBiH lanom 219 Zakona o krivinom postupku BiH, BD i RS, odnosno lanom 234 ZKP FBiH, predviene su vrste radnji i mjera koje moe preduzeti ovlateno slubeno lice radi izvrenja zadataka iz lana 218 Zakona o krivinom postupku, te nain njihovog izvoenja.Stav 1 ovog lana odreuje da ovlateno slubeno lice, radi izvrenja zadataka iz lana 218, moe: - prikupljati potrebne izjave od lica, - izvriti potreban pregled prevoznih sredstava, putnika i prtljage, - ograniiti kretanje na odreenom prostoru za vrijeme potrebno da se obavi odreena radnja, - preduzeti potrebne mjere u vezi sa utvrdjivanjem identiteta lica i predmeta, - raspisati potragu za licem i stvarima za kojima se traga, - u prisustvu odgovornog lica pretraiti odreene objekte i prostorije dravnih organa, javnih preduzea i ustanova, obaviti uvid u odreenu njihovu dokumentaciju, - preduzeti druge potrebne mjere i radnje.
U ostalim stavovima ovog lana ureuje se nain izvoenja ovih radnji, pa se tako kod uzimanja izjava od lica istie da ovlateno slubeno lice moe izdati pismeni poziv licu da doe u slubene prostorije pod uslovom u pozivu naznae razlozi pozivanja, te se istie da e prilikom prikupljanja izjava od lica ovlateno slubeno lice postupiti u skladu sa odredbama Zakona o krivinom postupku koji se odnose na ispitivanje osumnjienog odnosno svjedoka, te da se samo u tim situacijama zapisnici o prikupljenim izjavama tih lica mogu korisititi kao dokazi u krivinom postupku. Nadalje, ovim lanom je regulisano pravo lica prema kojem je preduzeta neka od radnji ili mjera iz ovog lana da podnese pritubu tuiocu u roku od tri dana, u kom sluaju e tuilac provjeriti osnovanost iste i u sluaju da utvrdi da su se u preduzetim radnjama ili mjeramna stekla obiljeja krivinog djela ili povrede radne obaveze, postupie prema pritubi u skladu sa zakonom. Nadalje, ovim lanom odreen je nain izvjetavanja tuioca od strane ovlatenog slubenog lica, te je regulisano da ovlateno slubeno lice na osnovu prikupljenih izjava i dokaza sastavlja izvjetaj, uz koji se dostavljaju svi materijali koji mogu biti korisini za uspjeno voenje krivinog postupka. Shodno navedenom, jasno proizilazi da ovlatena slubena lica imaju na raspolaganju irok spektar istranih mehanizama, a pravila za njihovo koritenje su jednaka kao i kada te istrane mehanizme koristi tuilac, upravo radi obezbjedjivanja zakonitosti dokaza u krivinom postupku. Meutim, u svakom trenutku, tuilac moe preuzeti od ovlatenog slubenog lica preduzimanje neke istrane radnje, ili mu izdati nalog da izvri odreenu istranu radnju, ime iz funkcije nadzora tuilac prelazi u funkciju aktivnijeg rukovoenja. Kada je u pitanju izvoenje pojedinih istranih radnji od strane ovlatenog slubenog lica, predvienih lanom 219 ZKP, pri izvoenju tih radnji ovlateno slubeno lice mora postupati na jednak nain kao i u sluajevima kada te radnje izvodi neposredno tuilac. Time zakonodavac obezbjedjuje jednake procesne garancije u izvoenju istrane radnje neposredno od tuioca ili ovlatenog slubenog lica, postavlja iste uslove za zakonitost izvoenja tih radnji u oba sluaja, a dokazi pribavljeni pod takvim uslovima i garancijama imaju jednak dokazni karakter i snagu, a sa ime se ujedno obezbjedjuju osnovna ljudska prava i slobode graana. lan 220 i 221 ZKP BiH, BD, RS, odnosno lan 235 i 236 ZKP FBiH lanom 220 ZKP BiH, RS i BD, odnosno lanom 235 ZKP FBiH, odreena su ovlatenja ovlatenog slubenog lica koja se odnose na zadravanje na mjestu izvrenja krivinog djela, fotografisanje i uzimanje otisaka dok je lanom 221. ZKP BiH, RS, i BD, odnosno lanom 236 ZKP FBiH regulisano ovlaenje i dunost ovlatenog slubenog lica u vrenju uvidjaja i odreivanju potrebnih vjetaenja, koja ovlateno slubeno lice moe odrediti izuzev obdukcije i ekshumacije lea. I u ovoj odredbi naglaena je uloga tuioca kao izvornog nosioca istranih ovlatenja, jer ova odredba istie da ukoliko je tuilac prisutan u toku vrenja uvidjaja moe traiti da ovlateno slubeno lice izvri odreene radnje koje on smatra neophodnim, te tako jo jednom snano naglaava rukovodeu ulogu tuioca u istranom postupku, ve od samog poetka istranog postupka odnosno od vrenja uvidjaja. Kada su u pitanju ovlatena slubena lica - policijski organi, zakon o krivinom postupku njihovu ulogu odreuje i posebnom odredbom lana 139 ZKP BiH i BD, odnosno 153 ZKP FBiH, 196 ZKP RS davanjem ovlaenje policijskom organu da lii slobode lice
ako postoje osnovi sumnje da je to lice poinilo krivino djelo, odreujui postupak postupanja. Osnovni uslov koji se postavlja je da postoje osnovi sumnje da je odreeno lice poinilo odreeno krivino djelo, te da postoji ma koji od razloga za odreivanje pritvora. I u takvim situacijama, kontrolu osnovanosti takvog lienja slobode i njegovog daljeg zadravanja ima tuilac, kojem se lice lieno slobode mora privesti bez odlaganja, a najkasnije u roku od 24 sata, koji nakon to to lice ispita odluuje da li e staviti prijedlog za odreivanje pritvora ili e lice lieno slobode pustiti na slobodu. Da bi smo jasnije sagledali ulogu ovlatenih slubenih lica u istranom postupku, postaviemo nekoliko hipotetikih situacija. Hipotetika situacija 3 :
U toku obavljanja redovnih pozornikih aktivnosti policajac uje pucanj, te idui prema smjeru iz kojeg je uo pucanj na parkingu stambene zgrade primjeuje mrtvo muko tijelo, dok na udaljenosti od pedesetak metara vidi lice koje se trei udaljava od mjesta dogaaja drei u ruci pitolj. Prije elaboriranja uloge ovlatenog slubenog lica u ovoj hipotetikoj situaciji, potrebno je navedenu hipotetiku situaciju ralaniti na faze, Razrada hipotetikog predmeta po fazama: 1. Policajac obavlja svoju redovnu pozorniku aktivnost 2. Policajac uje pucanj 3. Policajac se kree prema pucnju 4. Policajac vidi le 5. Policajac na udaljenosti od pedeset metara vidi nn lice koje se trei udaljava od mjesta dogaaja drei u ruci pitolj Faza 1. Policajac obavlja svoju redovnu pozorniku dunost U ovoj fazi jo uvijek ne postoje osnovi sumnje da je poinjeno krivino djelo, te stoga aktivnosti navedenog policajca u toj fazi ne mogu biti tretirane zakonom o krivinom postupku, odnosno to su aktivnosti koje nemaju istrani karakter. Faza 2.Policajac uje pucanj Ova faza ve ima granini karakter, jer u zavisnosti od okolnosti pod kojima policajac uje pucanj to moe ukazivati da je uinjeno neko krivino djelo (pucanj u blizini ili unutar banke ili nekakve druge ustanove koja se bavi prometom ili uvanjem novca ili hartija od vrijednosti), ili moda prekraj (proslava svadbi, sveanosti i dr. recimo sportskih dogaaja). Prema tome u zavisnosti od okolnosti u kojima uje pucanj, policajac e na osnovu iskustva procjeniti postoje li osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo. Faza 3. Policajac kree prema pucnju Nakon to je uo pucanj policajac ima obavezu da izvidi ta se desilo, te kree prema pucnju, to kretanje policajca prema pucnju predstavlja radnju koja ima potencijalni istrani karakter, u zavisnosti od okolnosti pod kojima policajac uje pucanj. Faza 4. Policajac vidi le U ovoj fazi policajac sasvim sigurno ustanovljava osnov sumnje da je izvreno krivino djelo, te od tog trenutka u svakom sluaju svaka radnja koju preduzme ima istrani karakter. Faza 5. Policajac na udaljenosti od 50 metara vidi nn lice koje se trei udaljava nosei u ruci pitolj. Kada je u pitanju ova faza, u ovoj fazi postoji osnov sumnje da je izvreno krvino djelo, te osnov sumnje da je navedeno lice koje se trei udaljava sa pitoljom u ruci izvrilac navedenog krivinog djela.
Pitanje br. 1 Da li policajac u trenutku kada uje pucanj, ako procjeni da postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo, ima ovlaenje da bez obavjetenja tuioca poe u smjeru pucnja? U trenutku kada uje pucanj, policajac kao ovlateno slubeno lice obavlja svoju redovnu pozorniku aktivnost koja nema karakter istrane radnje, ali u svakom sluaju predstavlja slubenu radnju policajca u okviru njegovih redovnih dunosti i ovlaenja. Kako policajac jo uvijek sa sigurnou ne zna okolnosti, odnosno uzroke niti posljedice navedenog pucnja, te kako ne zna da li jo uvijek postoji opasnost po sigurnost ljudi i imovine, on ima obavezu da se uputi u smjeru pucnja jer se radi o slubenoj radnji koja ne trpi odlaganje, te za takvo postupanje ne mora traiti posebnu naredbu ili odobrenje. Pitanje br. 2 Da li policajac u trenutku kada vidi le, ima obavezu da o istome odmah obavijesti tuioca? U trenutku u kome policajac vidi le, on stie saznanje da postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo za koje je predviena kazna zatvora preko pet godina, te od tog trenutka nastaje obaveza trenutnog obavjetavanja tuioca, te obaveza na preduzimanje svih radnji i mjera predvienih lanom 218 stav 1 pod nadzorom tuioca, izuzev ukoliko postoji opasnost od odlaganja, u kom sluaju obavjetavanje tuioca se vri odmah po preduzimanju radnji i mjera kod kojih postoji opasnost od odlaganja. Pitanje br. 3 ta bi trebao uraditi policajac u trenutku kada na 50 m vidi lice koje se trei sa pitoljem u ruci udaljava od mjesta dogaaja. Takvo ponaanje navedenog lica kod policajca mora stvoriti saznanje da postoji osnov sumnje da je navedeno lice koje se udaljava izvrilac navedenog krivinog djela te opasnost od bjekstva, to policajca mora navesti na primjenu lana 196 ZKP (lienje slobode od strane policijskog organa), te poto postoji opasnost od odlaganja, policajac e odmah prije obavjetenja tuioca preduzeti sve potrebne mjere u cilju hvatanja navedenog lica i njegovog lienja slobode. Hipotetika situacija br. 4.
Ovlatena slubena lica Poreska uprave su u toku svog operativnog rada, uvidjela da odreeno privatno preduzee X posluje sa etiri tzv. fiktivne firme, odnosno firme za koje je utvrdjeno da su nepostojee, ostvarivi promet sa istim preduzeima u iznosu od 50.000.000,00KM.
Pitanje br. 1 Da li e ovlatena slubena lica Poreske uprave ispitati direktora preduzea X i o tome obavijestiti tuioca. U ovoj hipotetikoj situaciji ovlatena slubena lica Poreske uprave saznala su postojanje osnova sumnje da je izvreno krivino djelo poreske utaje odnosno pranja novca u njihovim kvalifikovanim oblicima (zbog visine utajenog poreza ili opranog novca), odnosno krivinih djela za koje je predviena kazna zatvora preko pet godina, te s obzirom na to, da kako ne postoji opasnost od odlaganja, ovlatena slubena lica moraju odmah po saznanju o postojanju osnova sumnje da je izvreno ovo krivino djelo
obavjestiti o istom tuioca i dalje postupati pod njegovim nadzorom, odnosno rukovoenjem, ukoliko tuilac odlui da preuzme neposredno rukovoenje istragom. Prema tome, ovlatena slubena lica poreske uprave ne bi trebala vriti ispitivanje direktora preduzea X prije obavjetavanja tuioca u kom sluaju e tuilac preuzeti nadzor nad daljim radom ovlatenih slubenih lica. Pogrena je dosadanja praksa poreskih uprava u BiH, da u sluajevima voenja istraga za krivinih djela utaje poreza i doprinosa i pranja novca u njihovim kvalifikovanim oblicima za koje je predviena kazna preko pet godina zatvora, tuiocu dostavljaju izvjetaj o poinjenom krivinom djelu i preduzetim istranim radnjama, koje su preduzeli bez obavjetavanja tuioca u okviru svojih redovnih poslova. Bez obzira to se radi o specifinoj slubi, ipak od trenutka kad ta sluba stekne saznanje da postoje osnovi sumnje da je poinjeno krivino djelo, od tog trenutka ovlatena slubena lica te slube moraju postupati shodno zakonu o krivinom postupku, odnosno o istom obavjestiti tuioca u roku, zavisnom od teine krivinog djela, od kojeg trenutka tuilac preuzima nadzor nad radom ovlatenih slubenih lica te slube, ili preuzima neposredno rukovoenje istragom, to predstavlja njegovu dispoziciju u predmetnom sluaju. C. OSUMNJIENI I NJEGOV BRANILAC U ISTRAZI Novi sistem istranog postupka uspostavljen zakonima o krivinom postupku u BiH, na potpuno drugaiji nain odredio je poloaj osunjienog i njegovog branioca u istranom postupku. Kada govorimo o osumnjienom i njegovom braniocu u istranom postupku, podrazumjeva se da se radi o procesnim situacijama kad osumnjieni ima branioca, dok u drugim procesnim situacijama, kada nije u pitanju obavezna odbrana a osumnjieni nema branioca, sva prava osumnjienog u istranom postupku su neposredna i direktna ali sutinski potpuno ista kao i u situacijama kada osumnjieni ima branioca, s tim to je u sluajevima kada osumnjieni ima branioca, osumnjienom osigurana struna pomo u ostvarivanju svih prava koje je osumnjienom daje Zakon o krivinom postupku. Pravo na odbranu pripada osumnjienom, prava branioca nisu izvorna nego proizilaze iz prava osumnjienog, tako da ne postoji ni jedno pravo iz spektra prava na odbranu koje pripada braniocu a ne pripada osumnjienom. Kada je rije o poloaju osumjienog u istranom postupku, ono to je novina u odnosu na raniji zakon o krivinom postupku, a to proiruje spektar prava osumnjienog u odnosu na raniji zakon o krivinom postupku, prvenstveno je pravo na branioca ve od prvog saznanja osumnjienog da protiv njega tee istraga, odnosno ve od njegovog prvog pojavljivanja, ispitivanja, pred organima koji provode istrani postupak, bilo da je rije o tuiocu ili da je rije o ovlatenim slubenim licima. Moglo bi se rei da je novi istrani postupak proizveo dvojako dejstvo po poloaj osumnjienog u istranom postupku. Naime, dok je sa jedne strane osumnjieni u novom sistemu istrane procedure uiva sve procesne garancije u smislu potovanja svih njegovih prava i sloboda zagarantovanih Ustavom, ve od svog prvog pojaljivanja pred istranim organima, sa druge strane poloaj osumnjienog i njegovog branioca u istranom postupku je znaajno pasiviziran u odnosu na poloaj osumnjienog i njegovog branioca shodno ranijem zakonu o krivinom postupku. U novom istranom postupku osumnjieni ne samo da nema mehanizam da osporava osnov voenja krivine istrage protiv njega, kako je to imao po ranijem zakonu o krivinom postupku (albom na rjeenje o provoenju istrage), nego ne mora ni znati da
se protiv njega vodi istraga, jer tuilac nije u obavezi tuioca da ga o tome obavjesti, niti da mu dostavi inicijalni akt o provoenju istrage (naredbu o provoenju istrage), u kojoj je navedeno za koje se krivino djelo osumnjieni tereti, koji osnovi sumnje stoje protiv njega i dr. Meutim, kada tuilac odlui ispitati osumnjienog, on mu mora saoptiti sve osnove sumnje koji stoje protiv njega, u kom sluaju osumnjieni moe sa sigurnou znati ta je predmet istraivanja tuioca ili ovlatenih slubenih lica, to mu ujedno tek tada daje mogunost odreivanja i postavljanja njegove odbrane. Tako da, ukoliko tuilac ne odlui ispitati osumnjienog u poetku istrage, osumnjieni sutinski ne moe formirati i provoditi svoju odbranu, odnosno, u tom sluaju, njegova uloga u toj fazi istranog postupka potpuno je pasivna. Ali, ak i kada tuilac ili ovlateno slubeno lice u ranoj fazi istrage ispita osumnjienog te mu saopti osnove sumnje koji stoje protiv njega, on ni u tom sluaju, ni priblino ranijem zakonu o krivinom postupku, ne moe ostvariti nekakvu posebno jaku ulogu. Naime, kada je u pitanju provoenje istranih mjera i radnji, osumnjieni odnosno njegov branilac u takvim radnjama i mjerama nemaju aktivnog uea, odnosno ak nije predvieno njihovo prisustvo provoenju pojedinih istranih radnji (npr. sasluanje svjedoka), a posebno da bi osumnjieni ili njegov branilac u tim fazama istranog postupka mogli ispitivati svjedoke itd. Prisustvo osumnjienog, odnosno njegovog branioca, u istranom postupku prilikom provoenja odreenih istranih radnji predvieno je vrlo restriktivno i to kod onih radnji kojima se ograniavaju pojedina prava ili slobode graana (npr. pretres) premda se ni tada ne radi o aktivnoj ulozi osumnjienog odnosno njegovog branioca, nego o svojevrsnoj kontroli zakonitosti izvoenja odreene istrane radnje, odnosno postojanju mogunosti za stavljanje odreenih prijedloga za obezbjeenje dokaza. Shodno navedenom, uloga osumnjienog, a posebno njegovog branioca, u istrazi, na neki nain svodi se uglavnom na prava a ne na ovlatenja, a u cilju ostvarivanja i zatite ustavnih prava i sloboda osumnjienog. Obim prava osumnjienog i njegovog branioca je uzak i svodi se na obavjetenje osumjienom o djelu za koje se tereti i osnovima sumnje koji stoje protiv njega, davanja procesnih garanacija i uputstava prilikom njegovog prvog ispitivanja kod tuioca ili ovlatenog slubenog lica, od kada optueni i njegov branilac mogu razgledati sve dokaze koji idu u korist osumnjienog, dok sa poveanjem obima i stepena ogranienja prava i sloboda osumnjienog u istranom postupku, raste i kvantum prava osumnjienog odnosno njegovog branioca u istranom postupku. Prava osumnjienog mogli bismo podijeliti na osnovna prava osumnjienog u istranom postupku i prava koja zavise od karaktera istranih mjera i radnji koje se preduzimaju u istranom postupku, a koja mogu dovesti do ogranienja odreenih prava osumnjienog koja mu pripadaju kao gradjaninu. Osnovna prava osumnjienog, koja imaju svi osumnjieni, nezavisno od karaktera istranih mjera i radnji koji se prema njemu preduzimaju, odreena su lanom 6 ZKP BiH, ZKP BD, ZKP RS i ZKP FBiH, koji su identini i glase: 1) Osumnjieni ve na prvom ispitivanju mora biti obavijeten o djelu za koje se tereti i osnovima sumnje protiv njega. 2) Osumnjienom, odnosno optuenom se mora omoguiti da se izjasni o svim injenicama i dokazima koji ga terete i da iznese sve injenice i dokaze koji mu idu u korist.
3) Osumnjieni, odnosno optueni nije duan iznijeti svoju odbranu niti odgovarati na postavljena pitanja. Takoe, u red osnovnih prava osumnjienog spada i pravo na izbor branioca, odnosno pravo na branioca po slubenoj dunosti, kao i pravo na usluge prevodioca. Kada je u pitanju diferencijacija prava osumnjienih s obzirom na karakter istranih radnji i mjera koje se preduzimaju u istranom postupku, mogli bi smo rei da postoje tri razliita stepena prava osumnjienog u istranom postupku, u zavisnosti od stepena ogranienja prava osumnienog koji su posljedica provoenja pojedinih istranih mjera i radnji u istranom postupku, pa tako moemo razlikovati: 1) Poloaj osumnjienog i njegovog branioca prema kojem nisu primjenjene mjere i radnje koje zahtjevaju sudsko odobrenje. 2) Poloaj osumnjienog i njegovog branioca prema kojem jesu primjenjene mjere i radnje koje zahtjevaju sudsko odobrenje. 3) Poloaj osumnjienog i njegovog branioca kada je protiv osumnjienog odreen pritvor (ukljuujui lica liena slobode). C.1. Poloaj osumnjienog i njegovog branioca prema kojem nisu primjenjene mjere i radnje koje zahtjevaju sudsko odobrenje. Kada je u pitanju poloaj osumnjienog, odnosno njegovog branioca, prema kojem osumnjienom nije primjenjena ni jedna istrana mjera i radnja koja zahtjeva sudsko odobrenje, to onda znai da istraga niti u jednom svom segmetnu nije zadrla u ustavna prava i slobode osumnjienog koje mu pripadaju kao gradjaninu, jer u svakom sluaju kada istrane mjere i radnje ili njihove konsekvence imaju za posljedicu naruavanje odnosno ograniavanje odreenih sloboda i prava osumnjienog kao gradjanina u tom sluaju za izvoenje takvih istranih mjera i radnji potrebno je odobrenje suda, odnosno sudije za prethodni postupak, koji upravo vri kontrolu opravdanosti i zakonitosti izvoenja pojedinih istranih mjera i radnji kojima se ograniavaju odreena ustavna prava i slobode osumnjienog koja mu pripadaju kao gradjaninu. U tom sluaju, kada takvo sudsko odobrenje nije zahtjevano tokom sprovoenja istranog postupka prava osumnjienog su ograniena na prava koja mu pripadaju od momenta njegovog prvog ispitivanja bilo kod tuioca bilo kod ovlatenog slubenog lica, a koja se svode uglavnom na upoznavanje sa krivinim djelom koje se osumnjienom stavlja na teret, te osnovima sumnje koje stoje protiv njega, te procesnim garancijama i uputstvima, pa tako prilikom prvog ispitivanja osumnjienog, a shodno odredbama lanova 78. ZKP BiH, ZKP BD, 92 ZKP FBiH i 142 ZKP RS, osumnjienom e se saoptiti : - Za koje se krivino djelo tereti - Osnove sumnje koji stoje protiv njega Te e se pouiti o sljedeim pravima: - Da nije duan iznijeti svoju odbranu niti odgovarati na postavljena pitanja - Da moe uzeti branioca po svom izboru koji moe biti prisutan njegovom ispitivanju, kao i da ima pravo na branioca bez naknade u sluajevima predvienim zakonom o krivinom postupku - Da se moe izjasniti o djelu koje mu se stavlja na teret i iznijeti sve injenice i dokaze koji mu idu u korist,
- Da ima pravo u toku istrage razmatrati spise i razgledati pribavljene predmete koji mu idu u korist, osim ako je rije o spisima i predmetima ije bi otkrivanje moglo dovesti u opasnost cilj istrage - Da ima pravo na besplatne usluge prevodioca ako ne razumije ili ne govori jezik koji se koristi prilikom ispitivanja. Kada je rije o osumnjienom prema kojem nije preduzeta ni jedna istrana mjera ili radnja koja zahtjeva sudsko odobrenje, njegova prava u istranom postupku odreena su uglavnom lanom 6 ZKP BiH, ZKP BD, ZKP FBiH, i ZKP RS koji su identini u svim zakonima a koji glase: 1) Osumnjieni ve na prvom ispitivanju mora biti obavjeten o djelu za koje se tereti i osnovima sumnje koji stoje protiv njega poziv za njegovo ispitivanje i samo ispitivanje je momenat saznanja da se protiv njega vodi istraga. Ve od samog prijema poziva osumnjienom se daje na znanje da se protiv njega vodi istraga, da on u toj istrazi ima svojstvo osumnjienog, te mu se daju pouke o njegovim pravima, na isti nain na koji se te pouke daju prilikom samog prvog ispitivanja sa izuzetkom da se prilikom pozivanja osumnjienom ne saoptava koji osnovi sumnje stoje protiv njega, niti injenini opis krivinog djela koje mu se stavlja na teret, nego se osumnjienom u pozivu samo naglaava naziv krivinog djela, odnosno njegova pravna kvalifikacija. Ovo jasno proizilazi iz odredbe lanova 124 stav 4 ZKP BiH, BD, odnosno lana 138 stav 4 ZKP FBiH odnosno lana 181 stav 4 ZKP RS, koji su identini i glase : Kada se osumnjieni prvi put poziva, pouit e se u pozivu o njegovim pravima u skladu sa lanom ( 78 ZKP BiH, ZKP BD, 92 ZKP FBiH i 142 ZKP RS )...... To su upravo naprijed navedena prava, s tim da se u pozivu osumnjienom ne saoptava injenini opis krivinog djela koje mu se tavlja na teret, nego samo pravna kvalifikacija krivinog djela koje mu se stavlja na teret, niti mu se u pozivu saoptavaju osnovi sumnje koji stoje protiv njega, dok mu se u pozivu daju sve one pouke o pravima koje mu se daju (odnosno ponavljaju) prilikom prvog ispitivanja. Kada se ovo ima u vidu, odbrana osumnjienog prema kojem nisu primjenjene istrane mjere i radnje koje zahtjevaju sudsko odobrenje, na odreeni nain poinje prijemom poziva u kojem mu se jasno naglaava da je to poziv osumnjienom te mu se daju pouke o pravima. Naime, to je momenat u kojem osumnjieni sa sigurnou moe da zna da se protiv njega vodi istraga, te u kojem mu se otvara mogunost angaovanja branioca i preliminarnog formiranja njegove odbrane. Naime, iako u trenutku prijema poziva, osumnjieni saznaje samo pravnu kvalifikaciju krivinog djela koje mu se stavlja na teret, a ne i sutinski sadraj njegovog osumnjienja (usljed ega on sutinski i ne moe kreirati svoju odbranu), on ve u toj fazi saznaje za teinu krivinog djela koje mu se stavlja na teret, usljed ega moe angaovati branioca, te osmisliti procesnu strategiju odbrane (npr. moe se u saradnji sa svojim braniocem odluiti za odbranu utanjem, sve dok ne ostvari uvid u osnov i predmet istrage, te evenutalno dokaze tuioca). Takva odluka osumnjienog uz odluku da angauje branioca ve predstavlja odreenu odbrambenu strategiju, iz domena prava osumnjienog u istranom postupku. U svakom sluaju ve u trenutku prijema poziva, osumnjieni postaje svjestan svog statusa, te svojih prava, te ve od tog trenutka moe poeti graditi svoju, u najmanju ruku, procesnu odbrambenu strategiju, dok od trentuka prvog ispitivanja, prilikom kojeg osumnjieni saznaje i za predmet istrage, odnosno sadrinski odnosno injenino saznaje
za krivino djelo koje mu se stavlja na teret i osnove sumnje koji stoje protiv njega, od kojeg trenutka moe ostvarivati svoju odbranu i u njenom meterijalnom odnosno injeninom i pravnom smislu. Kada je u pitanju otvorenost istrage prema osumjienom, u ovom sluaju osumnjieni nema pravo prisustva izvoenju pojedinih istranih radnji i mjera koje se obavljaju po inicijativi tuioca ili ovlatenih slubenih lica pa samim tim njegova uloga kod izvoenja ovih istranih radnji je vrlo pasivna i usmjerena iskljuivo na zatitu prava osumnjienog, premda tokom istrage osumnjieni ili njegov branilac moe iznositi injenice i predlagati dokaze tuiocu. Iako tuilac nema obavezu prihvatanja ovakvih prijedloga osumnjienog i njegovog branioca, takvi prijedlozi se u svakom sluaju moraju ozbiljno razmotriti, iz dva osnovna razloga. Prvi razlog sadran je u obavezi tuioca da tokom istrage prikuplja sve dokaze i to kako one koji idu na tetu tako i one koji idu u korist osumnjienog, a sve u cilju utvrivanja istine, dok sa druge strane, prijedlozi koje postavlja osumnjieni tokom istranog postupka mogu ukazivati i na odbranbenu strategiju osumnjienog odnosno njegovog branioca kojom e se rukovoditi nakon eventualnog podizanja i potvrdjivanja optunice. C.1.1. Pravo na razmatranje spisa i pregledanje pribavljenih predmeta Pravo osumnjienog na razmatranje spisa i razgledanje pribavljenih predmeta tokom istrage usko je vezano za njihov dokazni karakter i vrijednost, odnosno vezano za pitanje da li se radi o dokazima na tetu ili u korist osumnjienog pa je tako pristup spisu predmeta odnosno pribavljenim dokazima dozvoljen ukoliko su u korist osumnjienog (pod uslovom da to ne dovodi u opasnost cilj istrage) a onemoguen ukoliko su na tetu osumnjienog. Kada je u pitanju branilac, pored toga to ovo njegovo pravo proizilazi iz prava osumnjienog, to njegovo pravo izriito je odreeno i razradjeno u lanovima 47 ZKP BiH i ZKP BD, odnosno lanovima 61 ZKP FBiH i lana 55 a koji su identini i glase: U toku istrage branilac ima pravo da razmatra spise i razgleda pribavljene predmete koji su u korist osumnjienog. Ovo pravo se braniocu moe uskratiti ako je rije o spisima i predmetima ije bi otkrivanje moglo dovesti u pitanje cilj istrage. Ovdje se radi o vrlo sloenom pravnom pitanju. Naime, potpuno je jasno da je za aktivno ostvarivanje prava na odbranu osumnjienog neophodno raspolagati saznanjem o dokaznom materijalu do kojeg se dolo putem istrage. Meutim, zakonodavac je suzio vrstu dokaznog materijala kojem omoguava uvid osumnjienom odnosno njegovom braniocu, samo na dokaze koji idu u korist osumnjienog, a ak i kod dokaznog materijala koji ide u korist osumnjienog dopustio je odstupanje i od tog prava osumnjienog u sluaju postojanja opasnosti za cilj istrage. C.1.1.1. Ko utvruje koji su dokazi na tetu a koji u korist osumnjienog u istranom postupku? Ovo pitanje je u stvari sutinsko pitanje kada se govori o pravu na razmatranje spisa i razgledanje pribavljenih predmeta tokom istranog postupka. Naime, tokom istranog postupka provode se odreene istrane mjere i radnje koje za rezultat imaju odreene pribavljene predmete, zapisnike, spise itd.
Sav taj materijal ima karakter potencijalnog dokaznog materijala, te osumnjieni i njegov branilac od trenutka kada saznaju za provoenje istrage, radi kvalitetnog pripremanja odbrane imaju interes da izvre uvid u sav materijal sa kojim raspolae tuilac, a zakon o krivinom postupku im daje pravo na razmatranje spisa i razgledanje pribavljenih predmeta do kojih se dolo tokom istrage. Tu se postavlja pitanje, kome e se osumnjieni odnosno njegov branilac obratiti radi ostvarivanja tog svoga prava. Kada je u pitanju osumnjieni prema kojem nije primjenjena ni jedna istrana radnja i mjera koja zahtjeva sudsko odobrenje, jasno je da taj istrani postupak nikada nije ni doao do suda, odnosno do sudije za prethodni postupak, jer tuiocu ni za jednu istranu radnju nije bila potrebna intervencija sudije za prethodni postupak, te je potpuno jasno da je u takvoj situaciji tuilac taj kome e se obratiti osumnjieni odnosno njegov branilac radi ostvarivanja tog svog prava. Pokuavajui da ostvare to svoje pravo na razmatranje spisa i pregledanje pribavljenih predmeta tokom istrage osumnjieni ili njegov branilac obraaju se tuiocu. Tada tuilac procjenjuje dvije stvari: 1. Ima li dokaza koji su u korist osumnjienog i koji su to dokazi 2. Da li e njihovo razmatranje i razgledanje dovesti u pitaje cilj istrage. Kada je u pitanju prva procjena tuioca, odnosno postoje li i koji su to dokazi u korist tu odluku donosi tuilac i od te njegove odluke zavisi ostvarivanje prava osumnjienog odnosno njegovog branioca. Meutim, prilikom takve procjene moe se desiti da tuilac odreenoj injenici koja je u korist osumnjienog ne da takav znaaj i ocjeni tu injenicu kao injenicu koja je na tetu osumnjienog, premda bi osumnjieni odnosno njegov branilac takvoj injenici dali drugaiji znaaj smatrajui je dokazom u korist osumnjienog. U toj situaciji, postavlja se pitanje postoji li za osumnjienog efikasan pravni mehanizam da izvri uvid u takav dokaz ? Kada se razmotre sve relevantne odredbe zakona o krivinom postupku ne moe se izvui zakljuak da osumnjieni, odnosno njegov branilac, raspolau u istranom postupku sa takvim mehanizmom kojim bi se efikasno zatitili od takve tuioeve procjene i odluke. Prvi razlog je to to osumnjieni i njegov branilac uopte ne znaju sadraj tuioevog spisa, pa samim tim ne mogu ni znati da u njemu postoji neki dokaz u korist osumnjienog. Drugi razlog je to to sud, odnosno sudija za prethodni postupak ni na koji nain jo nije involviran u taj istrani postupak, pa se ne vidi nain na koji bi osumnjieni ili njegov branilac, ak i kada bi znali sadraj tuioevog spisa, izdejstvovali odluku suda u predmetu u kojem nije ni formiran sudski spis. Ipak se ne moe sasvim iskljuiti ni mogunost obraanja sudu od strane osumnjienog, odnosno njegovog branioca, radi ostvarivanja ovog prava osumnjienog. Trei razlog, je to to je istrani postupak u cjelosti u nadlenost tuioca, za osumnjienog ne proizvodi nikakve pravne posljedice, a u sluajevima kada tuilac ne trai sudsku intervenciju ne vidi se osnov po kojem bi se sud mogao upustiti u neto to je u iskljuivoj nadlenosti tuioca, koji istragu vodi kao vlastitu aktivnost na osnovu vlastite procjene o postojanju osnova za istragu, u cjelosti nezavisnu od sudske odluke. Odgovor na pitanje, zato je zakonodavac tuiocu stavio u ovlatenje procjenu karaktera dokaza u istranom postupku, lei u injenici da je tuilatvo dravni organ, samostalan i
nezavistan u svom radu, te da tuilac ima obavezu da pravilno i potpuno, nepristrasno utvrdi sve relevantne injenice i okolnosti vezane za krivino djelo i njegovog uinioca, te da tek nakon to utvrdi takvo injenino stanje, rukovoen naelom istine, kojim je obuhvaen na isti nain kao i sud, donese tuilaku odluku. Znai, pretpostavka je da je tuilac radi po zakonu, da je nezavistan i nepristrasan, te da u skladu sa takvim svojim odnosom i obavezama koje proistiu iz zakona o krivinom postupku i zakona o tuilatvu, bez obzira na injenicu to se pred sudom pojavljuje kao osumnjienom suprotna stranka, ima mogunost nepristrasnog i profesionalno odluivanja o ovom pitanju u fazi istranog postupka kada jo uvijek nije podigao optunicu kao izraz svog konanog stava o rezultatima istranog postupka. Meutim, ak i kada tuilac procjeni da u tuilakom spisu postoje dokazi koji idu u korist osumnjienog on i tada moe osumnjienom, odnosno njegovom braniocu, uskratiti pravo razmatranja spisa i razgledanja pribavljenih predmeta tokom istrage i tih koji su u korist osumnjienog, ukoliko ocijeni da bi takvo razmatranje spisa i razgledanje takvih predmeta dovelo u opasnost cilj istrage. Da bi tuilac pravilno primjenio ovo pravo mora odrediti cilj istrage . C.1.1.2. ta je cilj istrage ? Neki autori tumaei cilj istrage u kontestu ove zakonske odredbe kao primjer cilja (interesa) istrage navode npr. teinu krivinog djela, broj osumnjienih, otkrivanje dokaza za koje postoji opasnost od odlaganja, interesi uvanja tajne, interesi javnog reda ili razlozi morala. ( *Komentari Zakona o krivinom / kaznenom postupku u Bosni i Hercegovini str. 167) Ovakvo tumaenje cilja istrage i njegovo identifikovanje sa tzv. interesima istrage, dalo bi se protumaiti da je cilj istrage, neto to postoji izuzetno i vrlo rijetko. U tom sluaju, dosljednim tumaenjem ovakvog stava moglo bi se doi do toga da postoje istrage koje nemaju nikakav cilj. Meutim, sasvim je sigurno da svaka istraga ima cilj istrage, jer istraga je jedan dijalektiki i dinamini put saznanja injenica i okolnosti bitnih za krivinu stvar. Ako elimo odgovoriti na pitanje ta je cilj istrage moramo imati u vidu, ta zakonodavac podrazumjeva pod istragom, te svrhu odnosno cilj krivinog postupka. Kako je ve reeno pod istragom se podrazumjevaju aktivnosti tuioca i ovlatenih slubenih lica u skladu sa zakonom o krivinom postupku, a naredbu o provoenju istrage tuilac donosi ako postoje osnovi sumnje da je poinjeno krivino djelo. Rezultat voene istrage mogu biti samo dvije odluke tuioca: 1. podizanje optunice 2. obustava istrage Obe odluke tuioca predstavljaju rezultat istrage. Prema tome, cilj otvaranja istrage je utvrdjivanje svih injenica odnosno okolnosti na osnovu kojih e tuilac moi donijeti jednu od ove dvije odluke. Nadalje, da bi smo doli do pojma cilja istrage, moramo uzeti u obzir lan 2 stav 1. Zakona o krivinom postupku BiH, RS, BD, FBiH, koji su istovjetni i glase: Pravila utvrdjena ovim zakonom trebaju osigurati da niko nevin ne bude osudjen, a da se uinitelju izrekne krivinopravna sankcija........ Takoe, treba imati na umu i lan 14 zakona o krivinom postupku u Bosni i Hercegovini koji utvruju tzv. naelo istine prema kojem su sud, tuilac i drugi organi u postupku
duni potpuno i istinito, odnosno sa jednakom panjom ispitati i utvrditi sve injenice, kako one koje terete osumnjienog, tako i one koje mu idu u korist. Prema tome, sa jedne strane, istraga ima za cilj rasvjetljavanje krivinog djela i njegovog uinioca u cilju njegovog krivinog gonjenja pred sudom, dok sa druge strane, ima za cilj da niko nevin ne bude krivino gonjen ni osudjen. S obzirom na sve ove odredbe, cilj istrage se moe odrediti potpuno i tano utvrdjivanje svih relevatnih injenica i okolnosti vezanih za krivino djelo i uinioca krivinog djela. Prema tome, ukoliko tuilac ocijeni da e razmatranje spisa i pregledanje pribavljenih predmeta u toku istrage od strane osumnjienog, odnosno njegovog branioca, dovesti u opasnost utvrdjivanje istine, odnosno utvrdjivanje svih relevantnih injenica i okolnosti vezanih za krivino djelo i uinioca, on u tom sluaju moe uskratiti ovo pravo osumnjienom, odnosno njegovom braniocu. C.2. Poloaj osumnjienog i njegovog branioca prema kojem su primjenjene mjere i radnje koje zahtijevaju sudsko odobrenje U pogledu prava osumnjienog prema kojem su primjenjene neke od istranih mjera i radnji koje zahtjevaju sudsko odobrenje, treba prije svega rei da takav osumnjieni uiva sva prava kao i osumnjieni prema kojem nije primjenjena niti jedna od ovih mjera ili radnji, te uz ta osnovna prava obezbjeena su mu jo neka prava, zavisno od istrane radnje koja se prema njemu preduzima. Na ovom mjestu, ukazaemo na neka prava osumnjienog i njegovog branioca prilikom izvoenja pojedinih istranih radnji koje zahtjevaju sudsko odobrenje, ne ulazei u elaboriranje samih istranih radnji. C.2.1. Prava osumnjienog u sluaju pretresanja C.2.1.1. Pravo na obavjetenje branioca lanom 58 stav 1 taka j) ZKP BiH i BD, odnosno lanom 72 stav 1 taka j) ZKP FBiH te lanom 122 stav 1 taka j) ZKP RS, odreeno je: Pouku da osumnjieni ima pravo obavijestiti branioca i da se pretresanje moe izvriti i bez prisustva branioca ako to zahtjevaju izuzetne okolnosti. Jasno je da , ova zakonska odredba osumnjienom daje pravo obavjetavanja branioca o pretresanju koje se treba preduzeti. Oito je da se ovakva pouka osumnjienom daje prije pretresanja, jer u suprotnom bi ovakva odredba izgubila svoj smisao, a podrazumjeva se da i osumnjieni, kao izvorni nosilac prava na odbranu, ima pravo prisustva pretresanju. Meutim, u istoj zakonskoj odredbi u kojoj uspostavlja pravo osumnjienog na obavjetavanje branioca, zakonodavac nalae stavljanje pouke osumnjienom da se pretresanje moe izvriti i bez prisustva branioca ako to zahtjevaju izuzetne okolnosti. Shodno navednom, postavlja se sljedee pitanje: Moe li se pristupiti izvrenju pretresanja ukoliko je osumnjieni, nakon ove pouke obavjestio branioca te zatraio da se zastane sa pretresanjem do dolaska branioca na lice mjesta pretresanja? Dajui odgovor na ovo pitanje, mora se poi od injenice, da pouka osumnjienom da ima pravo obavjestiti branioca ima smisla jedino ukoliko takvo pravo osumnjienog moe biti i realizovano i ukoliko takvo obavjetenje moe proizvesti odreenu posljedicu. U ovom sluaju prisustvo branioca prilikom izvrenja naredbe za pretresanje je potrebno, kako bi se na licu mjesta uvjerio da se se ista potuje i da nije prekoraena na tetu osumnjienog. Kako zakonodavac odreuje da se istovremeno sa poukom o pravu na
obavjetavanje branioca odreuje davanje pouke da se pretresanje moe izvriti i bez prisustva branioca, u sluaju postojanja izuzetnih okolnosti. Izuzetne okolnosti treba cijeniti u svakom konretnom sluaju, pa premda za te izuzetne okolnosti zakonodavac ne postavlja nikakve kriterijume, postojanje ovih okolnosti, ne moe se pretpostavljati u svakom sluaju. Shodno navedenom, ukoliko osumnjieni obavijesti branioca i zatrai da pretresanje ne poinje do dolaska branioca, ukoliko ne postoje ve navedene izuzetne okolnosti, braniocu se mora ostaviti razuman rok (koji se mora cijeniti u svakom konkretnom sluaju) za dolazak da bi se zapoelo sa pretresanjem. No, ukoliko branilac ne bi ispotovao taj razumni rok, u tom sluaju, ve bi se moglo govoriti o zloupotrebi ovog prava, u kojem sluaju bi se ve moglo raditi o izuzetnim okolnostima, usljed kojih pretresanje moe poeti i bez prisustva branioca. Iz ovog prava osumjienog, moe se izvui jo nekoliko zakljuaka. a) Naime, obavjetenjem osumnjienog da e se na odreenoj lokaciji izvriti pretresanje te da ima pravo o tome obavijestiti branioca, posredno znai obavjetenje osumnjienog da se protiv njega vodi istraga. Znai ve u fazi pretresanja, osumnjieni stie saznanje da se protiv njega vodi krivina istraga, jer sama injenica spoznaje statusa osumnjienog koji ima odreena prava omoguava takvo saznanje, odnosno moglo bi se rei da takva pouka osumnjienom proizvodi isti efekat kao i poziv osumnjienom. b) Iz sadraja te naredbe osumnjieni stie saznanje i o krivinom djelu za koje se tereti u smislu njegove pravne kvalifikacije a esto i u sadrajnom odnosno injeninom smislu, te dokazima za kojima se traga, to mu omoguava da koncipira strategiju svoje odbrane u toj esto ranoj fazi istranog postupka, u kojoj se jo uvijek traga za materijalnim dokazima. c) Od tog trenutka i te pouke osumnjieni ve moe zahtijevati ostvarivanje svojih prava vezanih za razmatranje spisa i razgledavanje pribavljenih predmeta u istrazi. C.2.1.2. Pravo na javnost izvoenja istrane radnje Odredbom lana 60 stav 4 ZKP BiH i ZKP BD, odnosno lana 74 stav 4 ZKP FBiH te lana 124 stav 4 ZKP RS, odreeno je: Pretresanju stana, ostalih prostorija ili osobe prisustvuju dva punoljetna gradjanina kao svjedoci. Pretresanju osobe prisustvuju svjedoci istog pola. Svjedoci e se prije poetka pretresanja upozoriti da paze kako se pretresanje vri, kao i da imaju pravo da prije potpisivanja zapisnika o pretresanju stave svoje prigovore, ako smatraju da sadraj zapisnika nije taan. Na ovaj nain uspostavljeno je na jo jedno posebno pravo osumnjienog, u odnosu na njegova osnovna prava, a moglo bi se nazvati pravo na javnost izvoenja odreene istrane radnje, u cilju obezbjedjivanja njene zakonitosti. Ovo pravo je specifino jer nije direktno vezano za linost osumnjienog, ali posredno, osigurava osumnjienog od moguih zloupotreba prilikom pretresanja, odnosno obezbjedjuju da rezultati pretresanja odgovaraju stvarno naenom stanju stvari prilikom pretresanja ime bi se moglo svrstati u opus njegovih prava u istranom postupku.
C.2.2. Prava osumnjienog prilikom privremenog oduzimanja predmeta i imovine Pored osnovnih prava koja pripadaju osumnjienom, osumnjieni prema kojem je primjenjena mjera privremenog oduzimanja predmeta i imovine ima i neka specifina prava koja proistiu iz specifinosti ove mjere. C.2.2.1. Pravo na odbijanje predaje predmeta Prvo pravo osumnjienog protiv kojeg se provodi ova mjera u istranom postupku sastoji se u pravu da ne preda takve predmete po naredbi suda, te da zbog tog ne snosi posljedice predviene lanom 65 stav 5 i 6 ZKP BiH, ZKP BD, odnosno lana 79 stav 5 i 6 ZKP FBiH te lana 129 stav 5 i 6 ZKP RS. Shodno navedenom, premda nije izriito navedeno da osumnjieni moe odbiti predaju ovakvih predmeta po naredbi suda, ipak izuzimanje osumnjienog od sankcija u sluaju odbijanja takve predaje, posredno govori o tome da osumnjieni moe potpuno nekanjeno odbiti predaju takvih predmeta po sudskoj naredbi za privremeno oduzimanje predmeta, odnosno imovine. Ovo pravo osumnjienog proistie iz prava na odbranu osumnjienog koji nije duan da preduzme ni jednu radnju koja moe dovesti do njegovog samooptuivanja, bilo direktnog bilo indirektnog. Ova zatita osumnjienog dosee dalje od osumnjienog, pa su od sankcije izuzeta i lica koja su slobodjena dunosti svjedoenja, U sluaju u kojem osumnjieni, odbija predaju predmeta po sudskoj naredbi za privremeno oduzimanje predmeta ili imovine, tada tuiocu odnosno ovlatenom slubenom licu preostaje samo da od suda zahtjeva naredbu za pretresanje, na koji nain takve predmete moe oduzeti od osumnjienog i lica koja su oslobodjena dunosti svjedoenja i mimo njegove volje. C.2.2.2. Pravo albe lanom 69 ZKP BiH, ZKP BD, odnosno lana 83 ZKP FBiH, te lana 133 ZKP RS, predvieno je pravo albe svih lica od kojih se privremeno oduzima predmet, odnosno imovina. Takoe, pravo na albu osumnjienog predvieno je i u lanu 72 stav 6. ZKP BiH, ZKP BD, odnosno lana 86 stav 6. ZKP FBiH, odnosno lana 136 stav 6. ZKP RS. Kada je u pitanju ostvarivanje prava na albu shodno lanu 69 ZKP BiH, ZKP BD, odnosno lana 83 ZKP FBiH, te lana 133 ZKP RS, osumnjieni ni na koji nain nije izuzet od ovog prava. Jasno je da mu pripada i pravo albe ukoliko se predmeti, odnosno imovina oduzimaju od njega. alba u ovom sluaju ne odlae privremeno oduzimanje predmeta i dokumentacije. U lanovima 72 stav 6 ZKP BiH, ZKP BD, 86 stav 6 ZKP FBiH, odnosno lanu 136 stav 6 ZKP RS, predvieno je pravo na albu protiv rjeenja kojim sud nareuje pravnoj ili fizikoj osobi da privremeno obustavi izvrenje finansijske transakcije za koju postoji sumnja da predstavlja krivino djelo, ili da je namjenjena izvrenju krivinog djela, da slui prikrivanju krivinog djela ili prikrivanju dobiti ostvarene krivinim djelom, koju sud moe da izda na osnovu odredbe stav 4 istog lana.
C.2.2.3. Pravo na obavjetenje branioca o otvaranju privremeno oduzetih predmeta odnosno dokumentacije, te pravo prisustva takvom otvaranju Otvaranje i pregled privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije vri tuilac, koji je o tome duan obavijestiti branioca. S tim obavjetenjem branilac stie pravo prisustva takvom otvaranju dokumentacije, mada odsustvo branioca ne spreava tuioca u otvaranju privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije. Obavjetavanje branioca o otvaranju privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije ima za svrhu omoguavanje branioca da izvri kontrolu otvaranja te dokumentacije, jer se ovakvo otvaranje privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije po pravilu radi u sluajevima kada se u trenutku privremenog oduzimanje nije mogao napraviti popis privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije i o tome izdati potvrda, te su predmeti i dokumentacija stavljeni u omot i zapeaeni. U svakom sluaju, prilikom obavjetavanja branioca o otvaranju privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije, tuilac bi braniocu morao ostaviti razuman rok za dolazak i prisustvo otvaranju privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije, te bi tek, ukoliko je branilac uredno obavjeten nije pristupio, mogao poeti sa otvaranjem privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije. Ovde se postavlja jedno pitanje. Ima li osumnjieni koji nema branioca pravo na ovakvo obavjetenje i prisustvo otvaranju privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije? Nije potpuno jasno zato je zakonodavac u ovoj odredbi pravo na obavjetenje o otvaranju privremeno oduzete dokumentacije vezao samo za branioca. Ako bi se dosljedno tumaila ova odredba sama za sebe, onda bi osumnjieni koji nema branioca bio uskraen u jednom pravu samo zbog toga to u postupku nema branioca, a to bi bilo protivno osnovnim naelima prema kojima je izvorni nosilac prava na odbranu, osumnjieni odnosno optueni, dok je branilac u stvari nosilac tzv. formalne odnosno strune odbrane. Nedopustivo bi bilo osumnjienog koji nema branioca uskratiti u ovom pravu, te se ova odredba mora tumaiti ekstenzivno odnosno u skladu sa osnovnim principima krivinoprocesnog zakonodavstva odnosno u skladu sa principima prava na odbranu, te bi u skladu sa tim osnovnim naelima osumnjieni koji nema branioca o otvaranju dokumentacije morao biti obavjeten kao da ima branioca, te bi morao imati pravo prisustva takvom otvaranja privremeno oduzetih predmeta odnosno dokumentacije na isti nain kao da ima branioca, odnosno mora mu se omoguiti da kao izvorni nosilac prava na odbranu ovo svoje pravo ostvari neposredno i kada nema branioca. Na kraju treba rei da je sasvim mogua situacija u kojoj osumnjieni i ne zna da se protiv njega vodi istraga, naroito kada se predmeti i dokumentacija oduzimaju od drugog fizikog ili pravnog lica, pa prema tome on i ne moe imati branioca u fazi u kojoj se vri otvaranje privremenog oduzimanja dokumentacije, zbog ega je u svakom sluaju, da bi se ostvarila svrha ove zakonske odredbe, o otvaranju privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije potrebno obavjestiti osumnjienog ukoliko je on poznat. Posljedice obavjetenja branioca odnosno osumnjienog po odbranu osumnjienog. Postoji dvije kljune posljedice ovog obavjetenja po odbranu osumnjienog, koje se snano mogu reflektovati na osvarivanje odbrane osumnjienog i to: a) Osumnjieni saznaje da se protiv njega vodi istraga
b) Osumnjieni prilikom otvaranja dokumentacije (u sluaju prisustva) saznaje za sadraj privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije, koji mogu posluiti kao dokaz u krivinom postupku, bili oni u korist ili na tetu osumnjienog, to mu omoguava aktivnije postavljanje odbranbene strategije ve u ovoj ranoj fazi krivinog postupka. C.3. Poloaj osumnjienog i njegovog branioca kada je osumnjienom odreen pritvor (ukljuujui prava lica lienih slobode) Kada su u pitanju lica liena slobode odnosno osumnjieni prema kojima je odreen pritvor njihov poloaj u istranom postupku je specifian. Naravno da takva lica i takav osumnjieni prije svega ima sva osnovna prava osumnjienog, Meutim pored tih osnovnih prava, osumnjieni protiv kojeg je odreen pritvor ima dodatnih prava koja odraavaju specifinost njegovog poloaja u istranom postupku. Naime, radi se o licima kojima je ograniena sloboda kretanja, prije izricanja pravosnane presude, te kojima je na taj nain ogranieno pravo i sloboda koje pripada svakom gradjaninu i to jedno od njegovih osnovnih prava. Upravo zbog tako visokog stepena ogranienja sloboda i prava osumnjienog prema kojem je odreen pritvor koji njegov poloaj u istranom postupku ini vrlo specifinim, zakonodavac u tim situacijama uvodi jai kvantum i kvalitet prava osumnjienog u istranom postupku. Naime, potpuno je jasno da osumnjieni protiv kojeg je odreen pritvor, trpi snane posljedice istranog postupka, pa se ne moe dovesti u istu ravan sa osumnjienim koji takve posljedice istranog postupka ne trpi. Osumnjieni koji se nalazi u pritvoru, ima opravdanu potrebu za saznanjem zato je u pritvoru, to pretpostavlja da ima potrebu za saznanjem injenica na osnovu kojih je ustanovljena osnovana sumnja da je izvrio krivino djelo, te dokazi koji ukazuju na postojanje ma kojeg od razloga za pritvor, to znai ne samo onih dokaza koji mu idu u korist, nego i onih koji mu idu na tetu, kako bi uopte bio u mogunosti pred sudom takve injenice i dokaze efikasno osporavati, ukazujui na neosnovanost odredjivanja pritvora. Meutim, kada je u pitanju poloaj osumnjienog koji se nalazi u pritvoru, vie rijei o poloaju takvog osumnjienog bie u ovom podmodulu mjere za obezbjeenje prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka. D. ULOGA SUDA U ISTRANOM POSTUPKU Stupanjem na snagu novih Zakona o krivinom postupku u Bosni i Hercegovini, znaajno su izmjenjene uloge tuioca i suda u krivinom postupku u odnosu na raniji Zakon o krivinom postupku. Najradikalnija izmjena desila se upravo u istranom postupku. Od aktivnog nosioca istranog postupka, uloga suda u istranom postupku, u koji je u cjelosti stavljen u nadlenost i ovlatenje tuioca, dobila je jedan novi vid, i pasivniji oblik nego u ranijem zakonu o krivinom postupku u kojem je istrani sudija bio nosilac istranih aktivnosti. Naime, stupanjem na snagu novih Zakona o krivinom postupku, uloga suda sa jedne strane postala je uloga svojevrsnog kontrolora istrage u situacijama kada istrane mjere i radnje, koje preduzimaju tuilac ili ovlatena slubena lica naruavaju prava i slobode graana, dok je sa druge strane uloga suda upravo takva da je sud u stvari jedini zakonski mehanizam za izvoenje istranih mjera i radnji kojima se ljudska prava i slobode
graana ograniavaju, sa ime se obezbjedjuje zakonitost na taj nain prikupljenih dokaza. Kljuna uloga suda je kontrola potpunog potivanja ljudskih prava i sloboda u istranom postupku od strane tuioca ili ovlatenog slubenog lica u sluajevima kada se primjenjuju mjere i radnje kojima se ta prava i slobode ograniavaju u cilju pribavljanja dokaza koji se, bez primjene tih ogranienja, ne bi mogli pribaviti, odnosno prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka, ocjenom opravdanosti preduzimanja takvih istranih radnji i mjera s obzirom na cilj istage i postojee okolnosti koje mu dokumentuje tuilac, odnosno ovlateno slubeno lice. Pri tome, u ovoj fazi krivinog postupka, sud ne vri kontrolu osnovanosti voenja istranog postupka iako posredno daje ocjenu osnovanosti odreenih zakljuaka tuioca prilikom odluivanja o prijedlozima tuioca ili ovlatenog slubeog lica, kao i o prigovorima, zahtjevima i albi osumnjienog u vezi sa tuioevim prijedlozima i sudskim odlukama, primjenjujui i princip zakonitosti, koja se sastoji u intenciji da niko nevin ne bude osudjen, odnosno da se izvriocu krivinog djela izrekne krivino pravna sankcija. Imajui u vidu ove obaveze suda proizilazi da se sud ve u fazi istranog postupka stara o ostvarivanju prava na odbranu osumnjienog, naroito u sluajevima kada je od suda u istranom postupku traena odreena sudska intervencija, zasnivajui svoje odluke u istranom postupku (naredbe i rjeenja) na ostvarivanju ciljeva krivinog postupka ocjenom stepena ogranienja prava osumnjienog na osnovu predoenih injenica osnovanosti i opravdanost preduzimanja odreene istrane radnje i mjere, kojom se ograniava neko od prava i sloboda graana. Uloga suda u istranom postupku uglavnom se odvija kroz aktivnosti sudije za prethodni postupak koji, tokom istrage, donosi naredbe i rjeenja po prijedlozima tuioca ili ovlatenih slubenih lica i odluuje po zahtjevima osumnjienog u vezi sa tim prijedlozima, odnosno svojim odlukama. Sagledavanjem uloge suda kroz tok istrage moe se uoiti sljedee: D.1. Uloga suda u ocjeni osnovanosti voenja istrage Istrani postupak poinje ocjenom postojanja osnova sumnje da je izvreno krivino djelo. Ovu ocjenu, u skladu sa lanom 216 ZKP BiH, BD, RS i 231 FBiH, daje tuilac donoenjem naredbe o provoenju istrage, s tim da da zakonodavac u lanu 218 ZKP BiH, BD; RS i 233 FBiH, daje mogunost takve (na odreeni nain preliminarne) ocjene postojanja osnova sumnje i ovlatenom slubenom licu koje odreenim radnjama, uz obavijetavanje i saglasnost tuioca sa takvom ocjenom, poinje istragu. Mehanizam sudske kontrole postojanja osnova sumnje da je izvreno krivino djelo, posredno djeluje u sluajevima kada istrani postupak zahtjeva preduzimanje odreene istrane mjere i radnje koja zahtjeva sudsko odobrenje, odnosno istrane mjere ili radnje koja zahtjeva sudsku naredbu. Prilikom ocjene da li e uvaiti odreeni prijedlog tuioca ili ovlatenog slubenog lica sudija za prethodni postupak, se posredno kroz prizmu ocjene osnovanosti i opravdanosti preduzimanja odreene istrane radnje moe upustiti i u postojanje osnova sumnje, te nalazei da je zakljuak tuioca ili ovlatenog slubenog lica u pogledu postojanja osnova sumnje pogrean, moe odbiti izdavanje traene naredbe odnosno odobrenja za njeno izvoenje.
Odbijanje izdavanja takve naredbe nema dejstvo u smislu daljeg trajanja istranog postupka koji je u nadlenost tuiocu, ali takva odluka sudije za prethodni postupak moe onemoguiti tuioca i ovlateno slubeno lice u daljem efikasnom provoenju istrage, jer mu onemoguava ili znatno oteava pribavljanje dokaza u krivinom postupku, zbog ega je protiv takve odluke sudije za prethodni postupak dozvoljena alba vanraspravnom vijeu suda. D.2. Dunost suda da ogranienje ljudskih prava i sloboda graana u istranom postupku svede na najmanju moguu mjeru Jedna od osnovnih uloga suda u istranom postupku, koja u tom pravcu ne iskljuuje i obavezu tuioca, je da se stara da ogranienje ljudskih prava i sloboda graana u istranom postupku budu svede na najmanju moguu i samo neophodnu mjeru. Naime, prilikom ocjene da li e izdati odreenu naredbu, odnosno odobrenje za izvoenje odreene istrane radnje ili mjere, sud mora voditi rauna o osnovanosti preduzimanja takve istrane radnje ili mjere i opravdanosti ogranienja ljudskih prava i sloboda graana do kojih e doi izvoenjem takve istrane mjere ili radnje, pri tome imajui u vidu sve relevantne okolnosti i svrhu krivinog postupka. Dakle, pri donoenju odluke treba cijeniti da li su ostvareni zakonski uslovi za izdavanje takve naredbe, imati u vidu predmet dokazivanja, dotadanje rezultate i sve druge okolnosti istranog postupka, sagledati da li je u istranom postupku neophodno primjeniti istranu radnju ili mjeru koja podrazumjeva ogranienje ljudskih prava i sloboda graana ili se ti dokazi mogu zakonito pribaviti bez ovih ogranienja. D.3. Obezbjeivanje prava na odbranu U svakoj situaciji u kojoj je donio odreenu naredbu ili rjeenje u istranom postupku, sud mora obezbijediti osumnjienom i pravo na odbranu, na nain predvien relevantnim zakonom o krivinom postupku. U istranom postupku, u vezi sa ovom ulogom suda, mogue su dvije situacije: 1. Osumnjieni ne zna da se protiv njega vodi istraga 2. Osumnjieni zna da se protiv njega vodi istraga 1. U sluaju kada osumnjieni ne zna da se protiv njega vodi istraga, mogua su dvije podsituacije : a) Sud je upoznat sa voenjem istrage protiv osumnjienog iako to osumnjieni ne zna ( npr. izdavanje naredbe za izvoenje posebnih istranih radnji), u kojem sluaju sud mora voditi rauna o svim pravima osumnjienog koje ima po zakonu, obezbjedjujui zakonitost izvoenja istranih radnji za koje je traena sudska intervencija. b) Sud ne zna da se protiv odreenog osumnjienog vodi istraga, time nije u mogunosti, u toj fazi postupka, voditi rauna o pravima osumnjienog, ukljuujui i pravo na odbranu, ali e u eventualnoj kasnijoj fazi postupka, prilikom potvrdjivanja optunice, izvriti kontrolu da li su tokom istranog postupka potovana sva prava osumnjienog garantovana zakonom, pa time i pravo na odbranu. 2. U situaciji kada osumnjieni zna da se protiv njega vodi istraga, mogue su, takoe, dvije podsituacije : a) Sud je involviran u istrani postupak donoenjem odgovarajue naredbe ili rjeenja po zahtjevu tuioca ili ovlatenog slubenog lica, uloga suda obuhvata brigu o pravima osumnjienog kao i u sluaju kada osumnjieni ne zna da se protiv njega vodi istraga.
b) Sud ni na koji nain nije involviran u istrani postupak kroz donoenje odgovarajue naredbe ili rjeenja, u kom sluaju se moe pojaviti dilema oko uloge suda u pogledu obezbjedjivanju prava na odbranu, u kom pravcu ilustracije problema se navodi: Hipotetiki predmet:
- Tuilac je donio naredbu o provoenju istrage protiv osumnjienog lica X, izvrio ispitivanje lica X u svojstvu osumnjienog, prilikom ega ga je upoznao sa krivinim djelom koje mu se stavlja na tereta i osnovima sumnje koji stoje protiv njega. - Osumnjieni smatra da u tuilakom spisu postoje dokazi koji mu idu u korist, te od tuioca trai da mu omogui razgledanje dokaza koji mu idu u korist, a na osnovu toga to odreeni dokaz koji mu je tuilac predstavio kao osnov sumnje koji stoji protiv njega osumnjieni tumai kao dokaz koji mu ide u korist, a ne na tetu. - Tuilac ipak smatra da se radi o dokazu koji ide na tetu osumnjienog, te osumnjienom ne dozvoljava razgledanje takvog dokaza. - Osumnjieni se obraa sudiji za prethodni postupak da izda tuiocu naredbu, u cilju omoguavanja osumnjienom uvida i razgledanja takvog dokaza. Pitanje : Da li sudija za prethodni postupak ima ovlaenje izdati takvu naredbu, odnosno kako bi u takvom hipotetikom sluaju trebao postupiti sudija za prethodni postupak?
Povodom odgovora na ovo pitanje mogue je zauzeti dva stanovita: a) Sudija za prethodni postupak e odbiti zahtjev osumnjienog nalazei da u toj fazi postupka nije ovlaten izdati takvu naredbu. Argumentacija za ovakvo stanovite nalazi se u injenici da je za voenje istranog postupka nadlean tuilac, koji je u toj fazi krivinog postupka ovlaten cijeniti i karakter pribavljenih dokaza, odnosno da li je odreeni dokaz na teret ili u korist osumnjienog, naroito kada se ima u vidu da u toj fazi krivinog postupka, jo uvijek, tuilac nije donio svoju konanu odluku, optunicu ili naredbu o obustavi istrage, kojom je zauzeo svoj konaan stav o krivinom djelu i njegovom uiniocu, pri tome duan starati se o zakonitosti istranog postupka i u sklopu istog preduzetih radnji i mjera. Takoe, argumentacija za ovakvo stanovite nalazi se u injenici da provoenje istranog postupka u ovoj situaciji nije proizvelo nikakvo ogranienje prava osumnjienog koja mu pripadaju kao gradjaninu. Konano, argumentacija za ovakvo stanovite je da sud, u fazi potvrdjivanja optunice moe cijeniti zakonitost provedenih istranih radnji i mjera u istranom postupku, te potivanje prava osumnjienog u istranom postupku, koja mu garantuje relevantni zakon o krivinom postupku, a ako to propusti, u ovoj fazi postupka, tu ocjenu e dati povodom prethodnih prigovora optuenog. b) Sud e od traiti na uvid istrani spis i izjanjenje tuioca, izvriti procjenu karaktera pribavljenog dokaza, te u skladu sa vlastitom ocjenom odluiti povodom zahtjeva osumnjienog, bilo da e takav zahtjev odbiti ili uvaiti. Argumentacija za ovakvo stanovite sastoji se u koncepciji prava na odbranu tokom itavog krivinog postupka, u razliitom kvalitetu i kvantitetu, time i u istranom postupku. Iako je tuilac iskljuivo ovlaten za provoenje istrage, u krivinom postupku pred sudom ima svojstvo stranke. Sud konano tumai procesno i materijalno krivino
zakonodavstvo, u formalnom (procesnom) i u materijalnom (sadrinskom) smislu, zatitom ljudskih prava i sloboda graana, time i potpunog ostvarivanja osumnjienog prava na odbranu u fazi istranog postupka, bez obzira to nije direktno involviran u istrani postupak, donoenjem odgovarajue naredbe ili rjeenja, iako istrani postupak nije prouzrokovao ogranienje prava i sloboda koja osumnjienom pripadaju kao gradjaninu. Tuilac ima mogunost da istrani postupak provodi tajno ali, u trenutku kada o provoenju istranog postupka saznanje stekne i osumnjieni, kao ravnopravna stranka u krivinom postupku, osumnjieni mora ostvariti u potpunosti mogunosti ostvarivanja garantovanih prava, a u sluaju razliitog tumaenja stranaka o injenicama i pravu, konanu ocjenu o tome daje sud. Oba ova stanovita imaju argumente, meutim, za istrani postupak je u cjelosti nadlean i ovlateni tuilac. Tuilac jeste stranka u krivinom postupku pred sudom ali, u ovoj situaciji postupak jo nije doao do suda, istraga se vodi u okviru ovlatenja tuioca, koja mu daje zakon o krivinom postupku kao organu krivinog gonjenja. Prema tome tuilac u istranom postupku slobodno disponira svojim ovlatenjima i pravima, a u okviru svojih obaveza koje mu kao nezavisnom dravnom organu daje zakon o krivinom postupku. Ocjenu zakljuaka i procjena tuioca, koje je donio u istranom postupku, daje sud prilikom potvrdjivanja optunice, odnosno po prethodnim prigovorima osumnjienog ili nakon glavnog pretresa. D.4. Sudsko obezbjeenje dokaza Sudsko obezbjeenje dokaza spada u jednu od specifinih uloga suda u istranom postupku, u kojem sud uzima aktivnije uee u obezbjedjivanju dokaza za koje postoji opasnost da se u vrijeme sudjenja nee moi izvesti pred sudom.
2) RADNJE DOKAZIVANJA
UVOD Radnje dokazivanja nisu iskljuivo vezane za istrani postupak, mada se u istranom postupku najvie primjenjuju, odnosno radnje dokazivanja provode se i na glavnom pretresu primjenjenom istih pravila kao i kada se provode u istranom postupku. Izdvojanjem radnje dokazivanja u posebnu glavu Zakona o krivinom postupku ukazuje se da se radi o jedinstvenim pravilima dokazivanja koja vrijede u cijelom krivinom postupku i svakoj pojedinoj njegovoj fazi. Ovdje e se staviti akcenat na praktinu primjenu pojedinih radnji dokazivanja, prilikom ega e iste biti analizirane sa posebnim osvrtom na odreene diskutabilne situacije, te e biti prikazani modeli prijedloga, zahtjeva i odluka za izvoenje pojedinih radnji dokazivanja. Radnjama dokazivanja se prikupljaju i obezbjedjuju dokazi u krivinom postupk,a u sluaju da se njima ograniavaju odreena garantovana prava i slobode graana
mehanizmom sudske kontrole takve radnje se ne mogu preduzimati bez odobrenja, odnosno naredbe, suda, izuzev u sluajevima taksativno odreenim zakonom. Radnje dokazivanja preduzimaju se radi prikupljanja i obezbjedjivanja dokaza koji idu na teret i u korist osumnjienog. S obzirom da neke radnje dokazivanja imaju prinudni karakter, prilikom njihove primjene mora se voditi rauna o izbjegavanju nepotrebnog ograniavanja odreenih prava i sloboda graana. Pravilo je da se primjeni radnja dokazivanja koja u sebi sadri manji stepen prinude ukoliko se njom moe postii isti efekat kao i izvoenjem radnje dokazivanja sa veim stepenom prinude to je, u svakom sluaju, u obavezi cijeniti, ne samo sud, imajui u vidu cjelokupno stanje stvari i sve okolnosti predmetnog sluaja. Radnje dokazivanja u krivinoprocesnim zakonimau BiH su : - Pretresanje stana, prostorija i osoba - Privremeno oduzimanje predmeta i imovine - Privremeno oduzimanje pisama telegrama i drugih poiljki - Naredba banci ili drugoj pravnoj osobi - Postupak sa sumnjivim stvarima - Ispitivanje osumnjienog - Sasluanje svjedoka - Uvidjaj i rekonstrukcija - Vjetaenje Kada su u pitanju radnje dokazivanja, privremeno oduzimanje pisama, telegrama i drugih poiljki i naredba banci ili drugom pravnom licu, one su inkorporirane u radnju dokazivanja privremeno oduzimanje predmeta i imovine, Meutim, zbog njihove specifinosti ovdje su izdvojene. A. PRETRESANJE STANA, PROSTORIJA I OSOBA Radnje dokazivanja pretresanje stana, prostorije i osoba je prinudnog karaktera, zbog ega zakonodavac predvia posebna procesna jamstva za njeno preduzimanje rukovoen i jednim od osnovnih ljudskih prava pravom na privatnost, te potivanje porodinog ivota i stana ( l.17 MGGP i l. 8 EKLJP - * Komentri Zakona o krivinom / kaznenom postupku u Bosni i Hercegovini str.179). Zakon o krivinom postupku posebno regulie uslove i postupak za primjenu za svaku ovih radnji dokazivanja i to : - Pretresanje stana, ostalih prostorija i pokretnih stvari - Pretresanje osobe - Postupak izvrenja naredbe za pretresanje - Oduzimanje predmeta na osnovu naredbe za pretresanje - Pretresanje bez naredbe A.1. Pretresanje stana, ostalih prostorija i pokretnih stvari Pretresanje stana, ostalih prostorija i pokretnih stvari regulisano je odredbom lana 51 Zakona o krivinom postupku BiH, odnosno analognim lanovima ZKP RS, FBiH i BD te glasi: (1) Pretresanje stana i ostalih prostorija osumnjienog, odnosno optuenog i drugih osoba, kao i njihovih pokretnih stvari izvan stana moe se poduzeti samo onda ako ima dovoljno osnova za sumnju da se kod njih nalaze uinitelj, sauesnik, tragovi krivinog djela ili predmeti vani za postupak.
(2) Pretresanje pokretnih stvari, u smislu odredbe stava 1. ovog lana, obuhvata i pretresanje kompjutera i sliih ureaja za automatsku obradu podataka koji su sa njima povezani. Na zahjtev Suda, osobe koje se koriste ovim uredjajima dune su omoguiti pristup, predati diskete, trake ili neki drugi oblik na kome su pohranjeni podaci, kao i pruiti potrebna obavjetenja za upotrebu tih ureaja. Osoba koja odbije njihovu predaju, iako za to ne postoje razlozi iz lana 84. ovog zakona, moe se kazniti prema odredbi lana 65. stav 5. ovog Zakona. Kada je u pitanju ova odredba treba naglasiti da relevantni lanovi Zakona o krivinom postupku F BiH i RS stavom tri propisuju da e se pretresanje kompjutera i slinih ureaja iz stava 2 ovog lana obaviti uz pomo strunog lica. A.1.1. Osnov pretresanja Iz sadraja ove odredbe vidljivo je da su odreeni uslovi njenog preduzimanja. Prvi uslov, kao i za sve druge radnje dokazivanja, je provoenje istrage, odnosno postojanje osnova sumnje da je izvreno krivino djelo, to sutinski predstavlja preduslov i svih radnji dokazivanja, odnosno condicio sine qua non . Meutim kada je u pitanju ovaj uslov, zakon ne predvia obavezu suda da ispituje osnovanost provoenja same istrage, odnosno postojanje osnova sumnje da je izvreno krivino djelo to je u ovlatenju tuica, ali predvia dovoljno osnova za sumnju da se u odreenom stanu, prostoriji ili pokretnoj stvari nalaze uinilac krivinog djela, sauesnik, tragovi krivinog djela ili predmeti vani za postupak. Prema tome, sud se prilikom donoenja naredbe za pretresanje ne uputa u postojanje osnova sumnje, nego polazi od toga da osnove sumnje postoje, ali utvruje postojanje osnova za sumnju da e se u odreenim pretresanjem pronai uinilac, sauesnik, tragovi krivinog djela ili predmeti vani za postupak, koji se mora uvijek temeljiti na objektivnim injenicama uzrono povezanim sa izvrenim krivinim djelom i graditi na konkretnim okolnostima opisanim u zahtjevu za izdavanje naredbe za pretresanje i u samoj naredbi za pretresanje. Pojam, dovoljno osnova za sumnju moe se razumjeti kao vjerovatnost o postojanju injenica, odnosno odreeni nivo sumnje koji se nalazi izmeu osnova sumnje (ili razloga za sumnju) i osnovane sumnje (ili vieg stepena sumnje zasnovanog na prikupljenim dokazima koji upuuju na zakljuak da je izvreno krivino djelo. Drugim rijeima, kao uvjet za pretresanje, propisuje se sumnja, zasnovana na odreenim dokazima ili saznanjima (npr. izjava svjedoka, priznanje izvrioca krivinog djela da je ranije sakrio u svom stanu odreene predmete, opeprihvaeno iskustvo da se naroito kod odreenih vrsta krivinih djela predmeti nalaze u stanu ili drugoj prostoriji izvrioca ili sauesnika i sl.), koji upuuju na zakljuak da e pretresanje dati odreene rezultate, bilo u pogledu izvrioca ili sauesnika, bilo u pogledu dokaza (tragova i predmeta) potrebnih za krivini postupak. ( * Komentari Zakona o krivinom/kaznenom postupku u BiH str. 182) Osnov pretresanja moe initi onaj kvantitet injenica i okolnosti koje na osnovu kriminalistikog iskustva daju dovoljno osnova za sumnju da e se u predmetu pretresanja pronai uinilac, sauesnik, tragovi krivinog djela ili predmeti vani za postupak. Ovo zbog toga, to istraga obuhvata i otkrivanje krivinog djela i njegovog uinioca. Prema tome, osnovu pretresanja moe initi i operativno saznanje ili informacija ovlatenog slubenog lica o odreenim injenicama i okolnostima, ukoliko takvo
saznanje ili informacija daju dovoljno osnova za sumnju da e se u odreenom stanu, ostalim prostorijama i pokretnim stvarima pronai uinilac, sauesnik, tragovi krivinog djela ili predmeti vani za postupak. A.1.2. Prema kome se moe preduzeti pretresanje stana, ostalih prostorija i pokretnih stvari? Pretresanje stana i ostalih prostorija, odnosno i drugih pokretnih stvari, moe se preduzeti prema osumnjienom odnosno optuenom, ali i drugim licima, time i licima osloboenim dunosti svjedoenja, jer je obim njihovih prava manji od obima prava osumnjienog i takvi dokazi se, putem ove prinudne radnje dokazivanja, pribavljaju mimo njihove volje, ali u svakom sluaju samo u cilju i na nain predvien zakonom. A.1.3. Pretresanje kompjutera i slinih ureaja za automatsku obradu podataka koji su s njima u vezi Odredbom lana 51. stav 2. Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analognim odredbama lanova ZKP RS, FBiH i BD, naglaeno je da pretresanje pokretnih stvari u smislu stava 1. ovog lana obuhvata i pretresanje kompjutera i slinih ureaja za automatsku obradu podataka koji su sa njima u vezi, to je rezultat tehniko tehnolokog progresa i koritenje ovakvih ureaja u svakodnevnom ivotu, pa time i u vrenju krivinih djela i postojanje dokaza u ovim uredjajima, koji se mogu koristiti u krivinom postupku. Pretresanje ovih ureaja za svrhu ima omoguavanje ulaska u sadraj elekronske memorije ureaja koja je nosilac podataka vanih za krivini postupak, jer takvi uredjaji sami za sebe kao pokretne stvari ne predstavljaju dokaz osim u izuzetnim sluajevima. Kada je u pitanju ovakvo pretresanje propisana je i obaveza lica koje se koristi takvim ureajem da omogui pristup takvom uredjaju, koji se sastoji u raznim iframa tzv. Password i dr. koji omoguavaju koritenje tih ureaja, kao i objanjenje njihove upotrebe, a u cilju efikasnog i brzog pretresanja, izbjegavanja moguih oteenja ili unitenja ureaja pretresu obezbjediti i prisustvo strunog lica. Saznanje sadraja iz elektronske memorije kompjutera i slinih ureaja za automatsku obradu podataka je radnja pretresanja, kojom se pribavljaju dokazi (injenice), a ne vjetaenja, koje se preduzima ukoliko je za razrjeavanje sadraja i znaenja ovih injenica, pribavljenih pretresanjem, potrebno struno znanje i iskustvo vjetaka odreene struke. A.1.4. Ko moe podnijeti zahtjev za izdavanje naredbe za pretresanje? U skladu sa lanom 53 stav 2 Zakona o krivinom postupku BiH, odnosno analognim odredbama ZKP RS, FBiH i BD zahtjev za pretresanje moe podnijeti: - Tuilac - Ovlatena slubena lica koja su dobila odobrenje tuioca Prema tome sud po slubenoj dunosti ne moe izdati naredbu za pretresanje, a injenica da tuilac i ovlatena slubena lica mogu podnijeti ovakav zahtjev proizilazi iz nove koncepcije krivine procedure u kojoj je tuilac izvorni nosilac istranih ovlatenja, koji to svoje ovlatenje moe prenijeti na ovlatena slubena lica u toku istrage.
A.1.5. Forma i sadraj zahtjeva za izdavanje naredbe za pretresanje Shodno odredbi lana 54 Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analognih lanova ZKP RS, FBiH i BD, zahtjev za izdavanje naredbe za pretresanje moe se podnijeti u pisanoj ili usmenoj formi. U sluaju podnoenja zahtjeva za izdavanje naredbe za pretresanje u pisanoj formi, lanom 55 ZKP BiH, odnosno analognim lanovima ZKP BD, FBiH i RS predvien je sadraj tog zahtjeva. U sluaju podnoenje zahtjeva za pretresanje u usmenoj formi, lanom 56 Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analognim lanovima ZKP BD, FBiH i RS, predvieni su uslove i postupak. A.1.5.1. Pismeni zahtjev za izdavanje naredbe za pretresanje U skaldu sa lanom lanom 55. Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analognim lanovim ZKP RS, FBiH i BD, zahtjev za izdavanje naredbe za pretresanje mora da sadri: Osnovni sadraj: - Naziv suda kojem se podnosi zahtjev, kao i ime i funkciju podnosioca zahtjeva - injenice koje ukazuju na vjerovatnost da e se osobe, odnosno tragovi i predmeti krivinog djela nai na oznaenom ili opisanom mjestu ili kod odreene osobe - Zahtjev da sud izda naredbu za pretresanje radi pronalaenja osoba ili oduzimanja predmeta. Ovo je osnovni sadraj koji mora da sadri svaki zahtjev za pretresanje. Kada je u pitanju zahtjev da sud izda naredbu za pretresanje radi pronalaenja osoba ili oduzimanja predmeta, ovaj zahtjev predstavlja cilj pretresanja, odnosno pronaenje uinioca ili sauesnika ili pribavljanje i obezbjedjivanje dokaza o krivinom djelu i uiniocu. Prema tome, kada je cilj pretresanja prikupljanje i obezbjedjivanje dokaza, naredba o privremenom oduzimanju predmeta je inkorporirana u naredbu za pretresanje, dok je samo pretresanje zakonski modus koji za posljedicu ima prinudno privremenog oduzimanja predmeta koji imaju sluiti kao dokaz u krivinom postupku, mimo volje lica koje se, ili iji se stan, ostale prostorije ili druge pokretne stvari pretresaju. Dopunski sadraj: Istom zakonskom odredbom predvieno je da se u zahtjevu za pretresanje moe predloiti: - da se naredba za pretresanje izvri u bilo koje vrijeme, zato to postoji osnovana sumnja da pretresanje nee moi biti izvreno u vremenskom periodu od 6 sati do 21 sat, da e se traeni predmeti skloniti ili unititi ako se naredba ne izvri odmah, kao i da e osoba koja se trai pobjei ili poiniti drugo krivino djelo ili da moe ugroziti bezbjedonost ovlatene slubene osobe ili druge osobe ako se naredba ne izvri odmah ili u vremenskom periodu od 21 sata do 6 sati. - da ovlateno slubeno lice izvri naredbu bez prethodne predaje naredbe ako postoji osnovana sumnja da se traeni predmeti mogu lako i brzo unititi ako se odmah ne oduzmu, da predaja naredbe moe ugroziti bezbjednost ovlatenog slubenog ili drugog lica kao i da e osoba koja se trai poiniti drugo krivino djelo ili ugroziti bezbjednost ovlatenog slubenog ili drugog lica.
Ovaj dopunski sadraj naredbe za pretresanje ini u stvari prijedloge za izuzetno postupanje, odnosno za postupanje mimo uobiajenog postupka pretresanja predvienog u lanu 59. stav 2 i lana 60 Zakona o krivinom postupku BiH koji predviaju da se naredba za pretresanje moe izvriti samo u vremenskom periodu od 6 sati do 21 sat, odnosno koje predviaju obavezu ovlatenog slubenog lica da prije poetka pretresanja preda naredbu za pretresanje licu koje e se odnosno od kojeg e se izvriti pretresanje. Osnovu za stavljanje ovakvog dopunskog prijedloga u zahtjevu za izdavanje naredbe za pretresanje ini ovlatenje suda da u izuzetnim situacijama naredi da e se pretresanje izvriti u bilo koje vrijeme odnosno bez prethodne predaje naredbe za pretresanje licu koje se odnosno kod kojeg e se izvriti pretresanje, kad to zahtjevaju naroite okolnosti, koje su gore nabrojane. U zahtjevu za izdavanje naredbe za pretresanje ovaj dopunski zahtev se mora posebno obrazloiti, te ukazati na posebne injenice i okolnosti koje opravdavaju takav prijedlog, odnosno koje ukazuju na potrebu da se pretresanje izvri u bilo koje vrijeme odnosno bez prethodne predaje naredbe za pretresanje. A.1.5.2. Usmeni zahtjev za izdavanje naredbe za pretresanje Osnovni uslov za podnoenje usmenog zahtjeva za izdavanje naredbe za pretresanje, koji se saoptava sudiji za prethodni postupak i telefonom, radio vezom ili drugim sredstvom elektronske komunkacije, je postojanje opasnosti od odlaganja. U takvoj situaciji sudija za prethodni postupak tok razgovora zabiljeiti, u sluaju se korienja zvunog ili stenografskog zapisnik zapisnik je duan dati na prepis, ovjeriti istovjetnost prepisa i predati original zapisnika i prepis sudu u roku od 24 sata od izdavanja naredbe. U sluaju doslovnog biljeenja razgovora sudija za prethodni postupak duan je potpisati kopiju zapisnika i predati je sudu u roku od 24 sata od izdavanja naredbe. A.1.6. Sadraj naredbe za pretresanje Naredba za pretresanje, u skladu sa lanom 58 Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analognim lanovima ZKP RS, FBiH i BD, sadri: - Naziv suda koji izdaje naredbu, osim kada se naredba za pretresanje odobrava na osnovu usmenog zahtjeva i potpis sudije koji izdaje naredbu - Ako se naredba za pretresanje odobrava na osnovu usmenog zahtjeva, to e se navesti uz naznaenje imena sudije za prethodni postupak koji izdaje naredbu i vremena i mjesta izdavanja. - Ime odjela ili rang ovlatene slubene osobe na koju se naredba odnosi - Svrha pretresanja - Opis osobe koju treba pronai ili opis stvari koje su predmet pretresanja - Odreivanje ili opis mjesta, prostorija ili soba koje se trae, s navoenjem adrese, vlasnitva, imena ili slinog, za sigurno utvrdjivanje identiteta - Uputstvo da se naredba ima izvriti izmeu 6 sati i 21 sat ili ovlatenje da se naredba moe izvriti u bilo koje vrijeme, ako to sud izriito odredi - Ovlatenje izvriocu naredbe da moe bez prethodne najave ui u prostorije koje se imaju pretresti, ako to sud izriito odredi - Uputstvo da se naredba i oduzete stvari donesu u sud bez odlaganja
- Pouku da osumnjieni ima pravo obavijestiti branioca i da se pretresanje moe izvriti i bez prisustva branioca, ako to zahtjevaju izuzetne okolnosti, koja pouka ima svrhu obezbjeivanja prava na odbranu kod preduzimanja ove radnje dokazivanja prinudnog karaktera, a ukoliko je obavjeten branilac istom se ima ostaviti razuman rok za pristupanje licu mjesta pretresanja, izuzev u sluaju postojanja izuzetnih okolnosti. Da bi sud mogao izdati naredbu za pretresanje on mora imati podatke o tome ko e izvriti predmetnu naredbu pa je, u sluaju da zahtjev za pretresanje podnosi tuilac, u zahtjevu potrebno navesti koja lica ili odjel bi trebala biti zaduena za izvrenje naredbe. U sluaju kada ovakav zahtjev podnose ovlatena slubena lica, po prethodnom odobrenju tuioca, sud nema problem odredjivanja izvrioca naredbe, jer e u sluaju da to u zahtjevu nije posebno naglaeno kao izvrioca odrediti lice ili odjel koje podnosi zahtjev za pretresanje po odobrenju tuioca. A.2. Pretresanje bez naredbe lanom 64. Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analognim lanovima ZKP RS, FBiH i BD regulisano je pretresanje bez naredbe suda. Ovom odredbom regulisani su uslovi i postupak za pretresanje bez naredbe suda kao odstupanje od pravila da se pretresanje vri samo po sudskoj naredbi, pa je tako istom odredbom predvieno: (1) Ovlatena slubena osoba moe ui u stan i druge prostorije bez naredbe i bez svjedoka i, po potrebi izvriti pretresanje ako stanar tog stana to eli, ako neko zove u pomo, ako je potrebno uhvatiti uinitelja krivinog djela koji je zateen na djelu ili radi sigurnosti ljudi i imovine, ako se u stanu ili drugoj prostoriji nalazi osoba koja se po naredbi Suda ima pritvoriti ili prinudno dovesti ili koja se tu sklonila od gonjenja. (2) Ovlatena slubena osoba moe pretresti osobu bez naredbe za pretresanje i bez prisutnosti svjedoka : a) pri izvrenju naredbe o dovoenju b) prilikom lienja slobode c) ako postoji sumnja da ta osoba posjeduje vatreno ili hladno oruje, d) ako postoji sumnja da e sakriti, unititi ili rijeiti se predmeta koji se trebaju od njega oduzeti i upotrijebiti kao dokaz o krivinm postupku. (3) Nakon izvrenja pretresanja bez naredbe za pretresanje, ovlatena slubena osoba mora odmah podnijeti izvjetaj tuitelju, koji e o tome obavjestiti sudiju za prethodni postupak. Izvjetaj mora sadravati razloge pretresanja bez naredbe. Kao to je ve reeno, ovom zakonskom odredbom regulisan je izuzetak od pravila da se pretresanje vri po naredbi suda, koja odredba je uskladjena sa medjunarodnim pravom o pravima ovjeka (npr. l.8 st.2 EKLJP), koje izuzetno doputa javnim vlastima mijeanje u ostvarivanje prava na privatnost i potivanje porodinog ivota. (*Komentari zakona o krivinom/kaznenom postupku u BiH str. 206). Opravdanje ovog odstupanja od pravila da se pretresanje moe obaviti samo po naredbi suda je razlog hitnosti postupanja, a to je vidljivo iz uslova koje propisuje ova zakonska odredba. Naime, pretresanje bez naredbe obavlja ovlateno slubeno lice, shodno vlastitoj procjeni o potrebi takvog postupanja, te tek nakon obavljenog pretresanja bez naredbe, izvjetaj o pretresanju bez naredbe sa razlozima koji su uzrokovali takvo postupanje dostavlja se tuiocu koji o tome obavjetava sudiju za prethodni postupak.
Tuilac po dobijanju takvog izvjetaja, na osnovu prava nadzora vri procjenu opravdanosti takvog pretresanja bez naredbe, te ukoliko ocijeni da razlozi ovlatenog slubenog lica nisu opravdani za vrenje pretresanja bez naredbe, dokaze pribavljene takvim pretresanjem kao nezakonite nee koristiti u daljem toku postupka. Prilikom vrenja takvog pretresanja, ukoliko budu pronadjeni predmeti ili tragovi krivinog djela koji mogu posluiti kao dokaz o krivinom postupku ovlateno slubeno lice e ih privremeno oduzeti, o tome u izvjetaju obavjestiti tuioca te o tome izdati potvrdu o privremenom oduzimanju predmeta, a predmete koji su oduzeti bez odlaganja predati sudu. Zakonitost dokaza, na taj nain oduzetih, zavisi iskljuivo od zakonitosti samog pretresanja, odnosno ukoliko su za pretresanje bez naredbe postojali zakonom predvieni uslovi i privremeno oduzimanje predmeta je u tom sluaju zakonito, a to po automatizmu povlai i zakonitost na taj nain pribavljenih dokaza. A.3. Hipotetiki predmet sa primjerima zahtjeva za pretresanje i naredbe za pretresanje
Ovlateno slubeno lice tokom operativnog rada, obavilo je razgovor sa licem Arnaut Ante, koje mu je saoptilo da je skoro dobio otkaz u privatnom preduzeu BLAM TRADE u vlasnitvu lica Bori Borie koji je poznati biznismen u Banjaluci, a u kojem je bio poznat na poslovima skladitara. U istom razgovoru, Arnaut Ante rekao je ovlatenom slubenom licu, da mu je poznato da se u preduzeu Bori Borie vode duple knjige, a da on to zna tako to su njemu iz knjigovodstva donosili da potpisuje nekakve papire o ulazu i izlazu robe sa skladita antidatirane iako on zna da takvih ulaza i izlaza robe sa skladita nije bilo, te da je lino dobio nalog od Bori Borie da a u skladitu odreenu robu dri stalno u istoj koliini na stanju, na ulazu i na vidljivom mjestu koju je samo povremeno mijenjao pred isticanje roka da bi je odmah u istoj kolini dopunio novom robom i da tu robu pokazuje svim moguim inspekcijama, dok je drugu robu drao duboko u skladitu iza velikih unutranjih zatvorenih vrata sa dvostrukim katancem, te u sluaju nailaska nekakve inspekcije, a to e mu biti javljeno prije, odmah potovari tu robu u kamione i pokrije ciradama. Kada je pitao to da on to potpisuje kada nita nije ni primio ni predao sa skladita, rekli su mu da ne pita puno i da se to njega ne tie, nego da je njegovo samo da potpisuje ta mu se kae, kada je to odbio, nakon dva sata pozvao ga je ef i dao mu otkaz. Inae u razgovoru, Arnaut Ante rekao je ovlatenom slubenom licu da je preduzee BLAM TRADE veliko preduzee, koje ima nekoliko proizvodnih i trgovakih poslovnih jedinica, te da je njemu poznato da se u itavom preduzeu vodi jedno glavno knjigovodstvo i jedno centralno skladite u sjeditu preduzea BLAM TRADE u Banjaluci u ulici AA br. 1. Takoe, rekao je da su proizvodne poslovne jedinice tog preduzea BLAM 1 u Laktaima u ul. BB.br 2, BLAM 2 u Prijedoru u ul. CC br.3 i Blam 3 u Banjaluci u ul.DD.br.4., a da je trgovaka poslovna jedinica Trade 1 u Banjaluci u ulici FF br. 5. Inae, Arnaut Ante rekao je ovlatenom slubenom licu da se preduzee BLAM TRADE bavi proizvodnjom raznih prehrambenih proizvoda, te proizvodnjom namjetaja. Takoe, Arnaut Ante rekao je ovlatenom slubenom licu da mu je poznato da Bori Boria stanuje u svojoj porodinoj kui u ul. VV. Br. 4, da sa sobom uvijek nosi laptop raunar, te da ima dva auta i to Mercedesa CLK I BMW X5. Takoe, rekao je da mu je poznato da Bori Boria posjeduje veliku kuu u Banjaluci i dva stana, te da ima dionice i u nekoliko drugih velikih preduzea. Na kraju je rekao da je spreman o svemu dati iskaz u svojstvu svjedoka tuiocu. Ovlateno slubeno lice o ovome razgovoru je sainilo slubenu zabiljeku i o istom obavjestilo tuioca, te mu je uz ovu slubenu zabiljeku dostavilo i slubenu zabiljeku o operativnim saznanjima da je Bori Boria u zadnjih godinu dana napravio porodinu kuu u centru banjaluke u ul VV. Br. 4 orijentacione vrijednosti 500.000,00KM, te da je u istom periodu kupio i na svoje ime registrovao dva putnika autombila Mercedesa CLK I BMW X5 orijentacione vrijednosti 250.000,00, te da je preduzee Blam Trade osnovano prije godinu i po dana, a u
cijelom periodu prilikom prijave poreza iskazivalo negativne rezultate poslovanja, te da po operativnim saznanjima ovlatenih subenih lica, supruga i sin Bori Borie rade u preduzeu Blam Trade. Tuilac je po obavjetenju ovlatenog slubenog lica pozvao Arnaut Antu, te istog sasluao u svojstvu svjedoka, u kojem mu je Arnaut Ante ponovio sve to je rekao ovlatenom slubenom licu. Tuilac je otvorio istragu, te je u skladu sa svojom strategijom istrage procjenio da bi u navedenom sluaju trebalo izvriti pretres svih lokacija preduzea Blam trade, te stana osumnjienog Bori Borie, te je u skladu s tim podnio zahtjev za pretresanje sudu sljedeeg sadraja:
A.3.1. Primjer(obrazac) zahtjeva za pretresanje stana, ostalih prostorija i pokretnih stvari

NAZIV TUILATVA Protokolni broj Datum NADLENI SUD Sudija za prethodni postupak Na osnovu lana 43. 115 i 117 Zakona o krivinom postupku RS podnosim sljedei : ZAHTJEV ZA PRETRESANJE I) 1. Poslovnih prostorija preduzea Blam Trade d.o.o Banjaluka i to - sjedita i centralnog skladita preduzea Blam Trade d.o.o. Banjaluka, koje se nalazi u ulici AA br.1 u Banjaluci. - Poslovne jedinice Blam 1 koja se nalazi u Laktaima u ul.BB br. 2. - Poslovne jedinice Blam 2 koja se nalazi u Prijedoru u ul. CC. Br. 3 - Poslovne jedinice Blam 3 koja se nalazi u Banjaluci u ulici DD br. 4. - Poslovne jedinice Trade 1 koja se nalazi u Banjaluci u ulici FF. Br. 5 Sve u vlasnitvu preduzea Blam Trade d.o.o Banjaluka 2. Porodine kue u vlasnitvu osumnjienog Bori Borie koja se nalazi Banjaluci u ulici VV br. 4. 3. Svih pronadjenih desktop i laptop raunara i elektronskih nosaa memorije koji se nadju u objektima pretresanja pod takom 1. i 2. ovog zahtjeva, a po njihovom prethodnom privremenom oduzimanju. II) Pretresanje treba izvriti radi pronalaska i privremenog oduzimanja sakrivene robe koja nije evidentirana u knjigovodstvu preduzea, poslovne dokumentacije knjigovodstva koja se odnosi na poslovnu ______godinu, cjelokupne interne tzv. pomone evidencije (svesaka, rokovnika, ihtarica, kompjutera, elektronskih nosaa memorije i sl), te svih drugih predmeta koji stoje u vezi sa krivinim djelom koje se osumnjienom stavlja na teret, a koji mogu posluiti kao dokaz u krivinom postupku, ili se po zakonu imaju oduzeti. III) Ovo tuilatvo po naredbi za sprovoenje istrage br.______ od dana _____ sprovodi istragu protiv osumnjienog Bori Borie i pravnog lica, preduzea Blam Trade d.o.o Banjaluka, a zbog krivinog djela utaje poreza i doprinosa iz lana 287 stav 3. Krivinog Zakona Republike Srpske, injenino opisano u naredbi za sprovoenje istrage koju vam dostavljamo u prilogu ovog zahtjeva. Iz iskaza svjedoka Arnaut Ante, koji je radio kao skladitar u centralnom skladitu preduzea Blam Trade d.o.o Banjaluka proizilazi da isto preduzee vodi tzv.duple knjige pri emu u
knjige koje vodi u svom raunovodstvu koje prikazuje nadlenim organima prilikom prijave, obraune i uplate dunih poreza i doprinosa, odnosno vrenja kontrola upisuje lane podatke o svom ostvrenom oprezivom prihodu odnosno proizvodnji i kretanju robe i novca, dok u druge knjige koje vodi za interne potrebe upisuje stvarne podatke o ostvarenoj proizvodnji i kretanju roba i novca, a koje podatke krije od nadlenih organa prilikom prijave, obrauna i uplate dunih poreza i doprinosa, pri emu i stvarno poslovanje prilagodjava takvom prikrivanju odnosno lanom prikazivanju vodei unutar centrlnog skladita dva odvojena skladita pri emu se u jednom dijelu skladita, koje je pristupano i koje se prikazuje nadlenim organima dri roba za koju se vodi uredno knjigovodstvo, dok se u drugom odvojenom i sakrivenom dijelu skladita dri rob za koju se ne vodi uredno knjigovodstvo odnosno koja se ne prikazuje nadlnim organima. Preduzee Blam Trade d.o.o Banjaluka pored sjedita i centralnog skladita posjeduje vie poslovnih jedinica u kojima se proizvodi i prodaje roba preduzea Blam Trade Banjaluka, te o tom vodi interna evidencija u samim poslovnim jedinicama, radi pregleda uinka radnika i ostvarene proizvodnje ili prodaje poslovne jedinice, a radi stvarnog praenja rezultata poslovanja poslovne jedinice i plaanja radnika, za koje se sumnja da se ne prikazuju u centralnom raunovodstvu preduzea Blam Trade d.o.o Banjaluka, odnosno, postoji osnov sumnje da se u centralnom raunovodstvu istog preduzea prikazuju podaci o ostarenoj proizvodnji i prodaji koji su znaajno umanjeni u odnosu na stvarno ostvareni obim proizvodnje i prodaje poslovnih jedinica odnosno preduzea Blam Trade kao cjeline. Pretresanje sjedita i centralnog skladita kao i svih poslovnih jedinica vrilo bi se radi pronalaska robe koja nije evidentirena u knjiogvodstvu preduzea te interne tzv. pomone evidencije (sveske, rokovnici ihtarice i sl), elektronski baza podataka u raunarima preduzea, koja bi se nakon privremenog oduzimanja analizirala, vjetaila po potrebnim vjetacima kako bi se ustanovilo stvarna proizvodnja i kretanje robe i novca u preduzeu Blam Trade d.o.o Banjaluka, te pordilo sa prikazanim podacima prilikom prijave, obrauna i uplate dunih oreza i doprinosa. Dovoljna osnova za sumnju da e se u poslovnim prostorijama preduzea Blam Trade pronai tragovi krivinog djela odnosno predmeti vani za postupak prozilaze prvenstveno iz iskaza sjedoka Arnaut Ante koji je kao svjedok dao iskaz ovom tuilatvu prilikom ega je upozeren da laan iskaz predstavlja krivino djelo, koji zapisnik o sasluanju Vam dostavljamo u prilogu ovog zahtjeva, te operativnih saznanja ovlatenih slubenih lica izrenih u slubeim zabiljekama br._________ od _________ i br. _____ od____________ iz kojih je vidljivo izmeu ostalog naglo bogaenje osumnjienog i pored negativnih rezultata poslovanja, i pored injenice da je preduzee Blam trade osnovni izvor prihoda porodice osumnjienog iji su svi lanovi zaposleni uistom preduzeu. Kada je u pitanju pretresanje porodine kue osumnjienog Bori Borie, iz iskaz svjedoka proizilazi da osumnjieni sa sobom iz preduzea odnosi laptop raunar, pa shodno tome postoji dovoljno osnova za sumnju da bi podatke o stvarnom poslovanju svoga preduzea moga drati u svojoj porodinoj kui, bilo na laptop raunaru, nekom drugom kunomraunaru ili nekom drgom mjestu u porodinoj kui. Kada je u pitanju pretres poslovnih jedinica, poto se radi o velikom preduzeu sa vie poslovnih jedinica, postoji dovoljno osnova za sumnju da se u oslovnim jedinicima nalazi vre pomenuta interna tzv. pomona evidencija (sveske, rokovnici, raunari) u kojoj se nalaze podaci o stvarnom poslovanju poslovne jedinice jer jedan tako veliki sistem podrazumjeva da se takvi podaci o stvarnoj proizvodnji i kretanju roba i novca moraju voditi i na nivou poslovnih jedinica kako bi preduzee uopte moglo poslovati, bilo da se radi o uincima ranika, podacima o proizvedenoj robi, utroenim sirovinama i poluproizvodima, ulasku i izlasku sirovina i robe u poslovnu jedinicu i sl., a koji se ne prikazuju u centralnom raunovodstvu preduzea Blam Trade d.o.o Banjaluka. IV) Pretresanje bi se trebalo obaviti dana _________ godine, u bilo koje vrijeme iz razloga to se radi o izuzeno velikom obimu pretresanja na vie lokacija, te s obzirom na izuzetno obiman
prostor i dokumetaciju koja se ima pronai oduzeti postoji realna bojazan da se pretresanje nee moi izvriti u roku od 6 sati do 21. sat. V) Pretresanje bi trebali izvriti pripadnici CJB Banjaluka odjeljenja za suzbijanje privrednog kriminaliteta, ovlatena slube lica Poreske uprave Republike Srpske odjeljenja poreske policije, uz asistenciju NH diplomiranog ininjera kibernetike kao strunog lica za pretres raunara ili slinih ureaja za automatstku obradu podataka koji su iu vezi s njima. TUILAC Potpis Prilog: 1. Naredba o sprovoenju istrage br._____od ______ 2. Zapisnik o sasluanju svjedoka Arnaut Ante br. _____ od _______ 3. Slubene zabiljeke ovlatenih slubenih lica br. _____ od_____i br.____od ____
Pitanja Da li bi sudija za prethodni postupak na osnovu ovakvog zahtjeva i podnesenih priloga, odnosno na osnovu ovih injenica trebao izdati naredbu za pretresanje? Kada se analizira ovaj hipotetiki predmet i sadraj ovog zahtjeva za pretresanje da se zakljuiti sljedee: - Postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo, koji proizilazi iz iskaza svjedoka Arnaut Ante i operativnih saznanja ovlatenih slubenih lica, koji dovedeni u medjusobnu vezu sa sigurnou uspostavljaju supstancu osnova sumnje. - Sudija za prethodni postupak pred sobom ima zahtjev za pretresanje vie lokacija preduzea Blam Trade, i stana osumnjienog, po istom razlogu pretresanja, odnosno pronalasku tragova krivinog djela, odnosno predmeta vanih za krivini postupak zasnovanih upravo na iskazu svjedoka, koji je bio skladitar u istom preduzeu koji iskaz daje o svojim neposrednim saznanjima upozoren da laan iskaz predstavlja krivino djelo (prema tome, ne moe se polaziti od toga da svjedok lae) i operativnih saznanja ovlatenih slubenih lica izraenih u slubenim zabiljekama. - Pretresanje se trai u bilo koje vrijeme, navodei kao razlog obim pretresa. - Na osnovu izloenog, dovodei ovaj iskaz svjedoka i operativna saznanja ovlatenih slubenih lica u medjusobnu vezu, sudija za prethodni postupka sa sigurnou moe zakljuiti da je zahtjev za pretresanje osnovan u svim njegovim segmentima i to kako u pogledu razloga pretresanja tako i upogledu vremena pretresanja. - Sudija ne bi trebao od tuioca traiti da prije ove radnje dokazivanja prethodno preduzme neke druge radnje dokazivanja, jer to spada u domen strategije istrage, kojom rukovodi tuilac, a tuilac ocjenjuje da bi prethodno preduzimanje drugih radnji dokazivanja moglo dovesti u opasnost cilj istrage, jer postoji mogunost da e na taj nain osumnjieni saznati da se protiv njega sprovodi istraga i odmah ukloniti sve tragove krivinog djela i predmete vane za postupak. Zbog svega navedenog, sudija za prethodni postupak bi u predmetnom hipotetikom predmetu trebao prihvatiti zahtjev tuioca i izdati naredbu za pretresanje, shodno zahtjevu tuioca.
A.3.2. Primjer (obrazac) Naredbe za pretresanje stana, ostalih prostorija i drugih pokretnih stvari
NAZIV SUDA Protokolni broj Datum __________sud u _________, po sudiji za prethodni postupak ovog suda ____________ __________po podnesenom zahtjevu za pretresanje stana, ostalih prostorija i drugih pokretnih stvari ______________tuilatva _________ br. _______od _______ na osnovu lana 115., 117. stav 1. i 121. Zakona o krivinom postupku Republike Srpske, dana __________ godine u ________asova, izdaje sljedeu NAREDBU ZA PRETRESANJE I 1. Poslovnih prostorija preduzea Blam Trade d.o.o Banjaluka i to - sjedita i centralnog skladita preduzea Blam Trade d.o.o. Banjaluka, koje se nalazi u ulici AA br.1 u Banjaluci. - Poslovne jedinice Blam 1 koja se nalazi u Laktaima u ul.BB br. 2. - Poslovne jedinice Blam 2 koja se nalazi u Prijedoru u ul. CC. Br. 3 - Poslovne jedinice Blam 3 koja se nalazi u Banjaluci u ulici DD br. 4. - Poslovne jedinice Trade 1 koja se nalazi u Banjaluci u ulici FF. Br. 5 Sve u vlasnitvu preduzea Blam Trade d.o.o Banjaluka 2. Porodine kue u vlasnitvu osumnjienog Bori Borie koja se nalazi Banjaluci u ulici VV br. 4. 3. Svih pronadjenih desktop i laptop raunara i elektronskih nosaa memorije koji se nadju u objektima pretresanja pod takom 1. i 2. ovog zahtjeva, a po njihovom prethodnom privremenom oduzimanju. II Pretresanje se vri radi pronalaska i privremenog oduzimanja sakrivene robe koja nije evidentirana u knjigovodstvu preduzea, poslovne dokumentacije knjigovodstva koja se odnosi na poslovnu ______ godinu, cjelokupne interne tzv. pomone evidencije (svesaka, rokovnika, ihtarica, kompjutera, elektronskih nosaa memorije i sl), te svih drugih predmeta koji stoje u vezi sa krivinim djelom koje se osumnjienom stavlja na teret, a koji mogu posluiti kao dokaz u krivinom postupku ili se po zakonu imaju oduzeti. III Ovu naredbu izvrie ovlatena slubena lica CJB Banjaluka, odjeljenja za suzbijanje privrednog kriminaliteta i ovlatena slubena lica Poreske uprave Republike Srpske odjeljenja poreske policije, uz asistenciju NH, diplomiranog inenjera kibernetike, kao strunog lica za pretres raunara ili slinih ureaja za automatstku obradu podataka, koji su u vezi s njima. IV Ova naredba e se izvriti u roku od 72 od asa njenog izdavanja, a moe se izvriti u bilo koje vrijeme. V Nakon izvrenog pretresa, bez odlaganja, a najkasnije u roku od 72 asa od asa izdavanja ove naredbe, ova naredba i oduzeti predmeti imaju se donijeti u ovaj sud i predati sudiji za prethodni postupak. VI
Pouava se osumnjieni Bori Boria ima pravo obavijestiti branioca o ovoj naredbi, odnosno pretresanju, te da se pretresanje moe izvriti i bez prisustva branioca, ako to zahtjevaju izuzetne okolnosti. Sudija za prethodni postupak Potpis
Kako je vidljivo iz ove naredbe za pretresanje stana, ostalih prostorija i drugih pokretnih stvari, naredba o pretresanju ne sadri obrazloenje, te na naredbu za pretresanje nije dozvoljeno pravo albe. Pozivanje na nezakonitost naredbe za pretresanje ili postupka pretresanja, pa samim tim i dokaza pribavljenih takvim pretresanjem, moe se eventualno utvrdjivati tek prethodnim prigovorima na optunicu, odnosono eventualno u albi na presudu. A.4. Postupak pretresanja Kada je u pitanju postupak izvrenja naredbe za pretresanje, on je detaljno uredjen odredbom lana 60 Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analognim odredbama ZKP RS, FBiH i BD. - Prije poetka pretresanja ovlateno slubeno lice mora dati obavjetenje o svojoj funkciji i razlogu dolaska i predati naredbu za pretresanje licu kod kojeg e se ili na kojem e se izvriti pretresanje. Ako je nakon toga ovlatenom slubenom licu pristup uskraen moe upotrijebiti silu u skladu sa zakonom. (Ovakvo postupanje predstavlja pravilo i u skladu je sa prinudnim karakterom pretresanja, kao radnje dokazivanja) - Prilikom izvrenja naredbe za pretresanje kojom se odreuje pretresanje stana i drugih prostorija, ovlateno slubeno lice nije duno obavjestiti bilo koga o svojoj funkciji i razlozima pretresanja, ve moe odmah ui u stan ili druge prostorije ako su prazni ili ako ovlateno slubeno lice opravdano smatra da su prazni ili ako je ovlateno slubeno lice naredbom izriito ovlateno da udje bez prethodne najave (ovakvo postupanje predstavlja izuzetak za koji zakon izriito propisuje uslove) - Korisnik stana i drugih prostorija pozvae se da bude prisutan pretresanju, a ako je on odsutan - pozvat e se njegov zastupnik ili neko od odraslih lanova domainstva ili susjeda. Ukoliko osoba kod koje se pretresanje ima izvriti nije prisutna, naredba se ostavlja u prostoriji gdje se vri pretresanje, a pretresanje se izvrava i bez njene prisutnosti. (ova odredba jasno regulie da izostanak vlasnika stana ili druge prostorije nije apsolutna smetnja za izvoenje pretresanja te propisuje nain izvoenja pretresanja u takvom sluaju). Kod sluaja da vlasnik stana nije prisutan kada se ostavlja naredba u prostoriji gdje se vri pretresanje, mada zakonom nije izriito propisano u ovoj odredbi, to je potrebno konstatovati u zapisniku o pretresanju - Pretresanju stana, ostalih prostorija ili osobe prisustvuju dva punoljetna gradjanina kao svjedoci. Pretresanju osobe prisustvuju svjedoci istog pola. Svjedoci e se prije poetka pretresanja upozoriti da paze kako se pretresanje vri, kao i da imaju pravo da prije potpisivanja zapisnika o pretresanju stave svoje prigovore, ako smatraju da sadraj zapisnika nije taan. (ovom odredbom obezbjedjuje se javnost izvoenja ove radnje dokazivanja, odnosno obezbjedjuje se vjerodostojnost zapisnika o pretresanju). Prilikom odabira svjedoka nuno je voditi rauna da kao svjedoci ne budu izabrana lica koja su oslobodjena dunosti svjedoenja.
- Prilikom vrenja pretresanja slubenih prostorija pozvat e se njihov starjeina ili rukovodatelj da bude prisutan pretresanju. - Ako se pretresanje ima preduzeti u vojnom objektu, pismena naredba o pretresanju dostavlja se vojnim vlastima, koje e odrediti najmanje jednu vojnu osobu da bude prisutna pretresanju. Iz postupka pretresanja proizilazi jedna dilema: Da li se i na koji nain osumnjieni obavjetava o pretresanju kako bi ostvario svoje pravo da obavjesti branioca, ukoliko se vri pretresanje u stanu ili prostoriji treih lica? Zakon o krivinom postupku nije u potpunosti rijeio ovo pitanje. Naime, pravo na obavjetavanje branioca proizilazi iz obaveznog sadraja naredbe za pretresanje odreenog lanom 58 stav 1. taka j) ZKP BiH, u kojoj sudija za prethodni postupka takvu pouku daje osumnjienom. Meutim, to je jedina odredba Zakona o krivinom postupku iz koje se izvlai zakljuak da se naredba za pretresanje predaje osumnjienom, kako bi on uopte bio u mogunosti da primi takvu pouku na znanje i da iskoristi to svoje pravo, jer bez takve predaje naredbe osumnjienom takva pouka u naredbi ne bi imala nikakvog smisla. Naime, situacija je potpuno jasna kada je u pitanju pretresanje stana, ostalih prostorija i drugih pokretnih stvari osumnjienog u kojoj je osumnjieni istovremeno i lice kod kojeg se vri pretresanje. Meutim, dilema nastaje kada se pretresanje vri kod treih lica, jer zakon o krivinom postupku predvia obavezu prethodne predaje naredbe licu kod kojeg se ili na kojem se vri pretresanje, a ne osumnjienom. Ukoliko se dovedu u vezu lan 58 stav j i lan 60 stav 1. Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analogne odredbe ZKP RS, FBiH i BD, moe se izvui zakljuak da se ovakva pouka predviena lanom 58. stav 1. taka j) Zakona o krivinom postupku BiH daje samo kada se pretresanje ima izvriti kod ili na osumnjienom, dok u svakom drugom sluaju takva obaveza ne postoji, naroito kada se ima u vidu nova koncepcija Zakona o krivinom postupku, iz koje je jasno da istraga obuhvata i otkrivanje krivinih djela i uinilaca, pa se prema tome pretresanje moe vriti i u sluaju nepoznatog izvrioca krivinog djela, odnosno nepoznatog osumnjienog. Prema tome, im se u takvim situacijama moe vriti pretresanje bez predaje naredbe osumnjienom koje kao takvo ima potrebnu dokaznu snagu, onda se moe i u gore navedenom sluaju. A.5. Posljedice nezakonitog pretresanja stana, ostalih prostorija i drugih pokretnih stvari, te osoba Nezakonito pretresanja stana, ostalih prostorija i drugih pokretnih stvari, te osoba izvan opisanih zakonskih uvjeta povlai odreene posljedice. Po svom karakteru, posljedice nezakonitog pretresanja stana, ostalih prostorija i drugih pokretnih stvari, te osoba, su procesno pravne. Procesno pravne posljedice nastupaju ako je npr. pretresanje izvreno od strane ovlatene slubene osobe mimo zakonskih propisa ili od neovlatene slubene osobe ili bez prisustva osoba koje moraju biti prisutne pretresanju, ime je preduzeta radnja nezakonita to ima za posljedicu da se dokazi pribavljeni istom ne mogu koristiti u dokaznom posotupku. Ukoliko se presuda zasniva na ovakvom dokazu, uinjena je bitna povreda odredaba krivinog postupka iz lana 297 stav 1 taka i ) ZKP
BiH, odnosno analognog lana ZKP RS, FBiH i BD. (*Komentari Zakona o krivinom/kaznenom postupku u BiH) Meutim, pored ovih direktnih posljedica procesno pravne prirode, u smislu nemogunosti koritenja takvih dokaza koji su pribavljeni nazakonitim pretresanjem stana, ostalih prostorija i drugih pokretnih stvari, te osoba, izuzetno je znaajno naglasiti da ni svi drugi dokazi koji proistiu iz tih nezakonitih dokaza (tzv. plodovi otrovnog drveta), nee imati dokaznu snagu. To jasno proizilazi iz lana 10 stav 2. Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analognim odredbama ZKP RS, FBiH i BD. Prema tome, izuzetno je vano pretresanje kao jednu od osnovnih i najee upotrebljavanih radnji dokazivanja provesti zakonito, jer u suprotnom postoji velika mogunost uruavanje itave dokazne strukture proizale iz takvog nezakonitog pretresanja, odnosno dokaza pribavljenih takvim pretresanjem. 1. Odluka Vrhovnog suda F BiH, u broj 070-0-Kk-07-000026 od 10. 03.2008. godine: Pronalazak paketia droge, na slobodnom prostoru, ima se tretirati kao dokaz proizaao iz nezakonitog dokaza, l. 11 stav 3 ZKP F BiH. Time je i zapisnik o uviaju nezakonit dokaz, bez obzira to je sastavljen od ovlaenih slubenih osoba, u vezi sa pronalaskom predmeta znaajnih za krivini psotupak. Navedeno iz razloga, jer je, u ovom sluaju, zapisnik o pretresu i uviaju jedinstven nezakonit dokaz, sadrajno, u svom najveem dijelu, odnosi se na pretres kue optuenog obavljen protivno odredbama ZKP. Kako se radi o istoj procesnoj radnji, obavljenoj od strane iste uviajne ekipe, u isto vrijeme, na istom mjestu i povodom iste krivinopravne stvari, to se sainjavanjem navedenog zapisnika o uviaju nije mogao konvalidirati obavljeni nezakoniti pretres kue optuenog, a potom i uviaj, pa je po miljenju suda i ovaj zapisnik nezakonit. Ovaj obavljeni uviaj izvren je na osnovu saznanja do kojih se dolo pretresom porodine kue optuenog, odnosno iz dijela zapisnika o pretresu, koji su proglaeni nezakonitim dokazom. Kako je dakle ovaj uviaj, iako zasebna procesna radnja, obavljen kao nastavak tog pretresa i na osnovu saznanja iz tog pretresa, to se i zapisnik o pretresu i uviaju imaju smatrati nezakonito pribavljenim dokazom, pa budui da nema drugih pouzdanih dokaza optueni je osloboen optube. B. PRIVREMENO ODUZIMANJE PREDMETA I IMOVINE Znaajna radnja okazivanja je i privremeno oduzimanje predmeta i imovine,kao mjera procesne prinude, kojom se u krivinom postupku: - osigurava bezbjednosti ljudi i imovine spreavanjem vrenja krivinih djela (npr. da izvrilac ne bi opasnu stvar i dalje koristio za vrenje krivinih djela, - privremeno oduzimaju predmeti, a naroito imovine, -doprinosi efikasnijem odvijanju krivinog postupka i uspjenijem suzbijanju kriminaliteta, naroito njegovih savremenih sloenih oblika. ( * Komentari Zakona o krivinom/kaznenom postupku u BiH str. 208.) Kada je u pitanju klasifikacija mjera i radnji koje podvode pod radnju dokazivanja privremenog oduzimanja predmeta i imovine, one su sljedee: - Naredba za oduzimanje predmeta - Privremeno oduzimanje pisama, telegrama i drugih poiljki - Naredba banci ili drugom pravnom licu
- Privremeno oduzimanje imovine radi obezbjeenja B.1.1. Naredba za oduzimanje predmeta U pogledu naredbe za oduzimanje predmeta Zakon o krivinom postupku Bosne i Hercegovine u lanu 65., odnosno analogni lanovi Zakona o krivinom postupku RS, FBiH i BD, propisuje uslove za izdavanje naredbe, sadraj naredbe, obaveze koje proistiu iz naredbe i postupak primjene ove radnje dokazivanja te glasi: (1) Predmeti koji se po KZBiH imaju oduzeti ili koji mogu posluiti kao dokaz u krivinom postupku privremeno e se oduzeti i na osnovu sudske odluke e se obezbjediti njihovo uvanje. (2) Naredbu za oduzimanje predmeta izdaje Sud, na prijedlog tuitelja odnosno ovlatene slubene osobe koja je dobila odobrenje od tuitelja. (3) Naredba za privremeno oduzimanje predmeta sadri: naziv suda, pravni osnov za privremeno oduzimanje predmeta, naznaka predmeta koji podlijeu oduzimanju, ime osobe od koje se oduzimaju predmeti, mjesto oduzimanja predmeta, rok u kojem se predmeti trebaju oduzeti i pouka o pravnom lijeku. (4) Oduzimanje predmeta vri ovlatena slubena osoba na osnovu izdate naredbe (5) Ko dri takve predmete duan ih je predate po naredbi Suda. Osoba koja ih odbije predati, moe se kazniti do 50.000KM, a u sluaju daljeg odbijanja - moe se zatvoriti, a najdue 90 dana. Na isti nain postupit e se prema slubenoj ili odgovornoj osobi u dravnom organu ili pravnoj osobi. (6) Odredbe stava 5. ovog lana odnose se i na podatke pohranjene u kompjuteru ili slinim uredjajima za automatsku obradu podataka. Pri njihovom pribavljanju posebno e se voditi rauna o propisima koji se odnose na uvanje tajnosti odreenih podataka. (7) O albi protiv rjeenja kojim je izreena novana kazna ili je nareen zatvor odluuje vijee. alba protiv rjeenja o zatvoru ne zadrava izvrenje rjeenja. (8) Pri oduzimanju predmeta naznait e se gdje su pronadjeni i opisat e se, a po potrebi i na drugi nain osigurati utrdjivanje njihove istovjetnosti. Za oduzete predmete izdat e se potvrda. (9) Mjere iz stava 5. i 6. ovog lana ne mogu se primjeniti prema osumnjienom, odnosno optuenom niti osobama koje su oslobodjene dunosti svjedoenja. Predmeti oduzimanja mogu biti predmeti koji mogu posluiti kao dokaz u krivinom postupku tako i predmeti koji se po zakonu moraju oduzeti. Naredbu izdaje sud, po prijedlogu tuioca ili ovlatenog slubenog lica koje je dobilo odobrenje od tuioca, a samo oduzimanje vri ovlateno slubeno lice. Za razliku od privremenog oduzimanja prilikom pretresanja, ovdje se odreuje obaveza lica koje dri takve predmeta da ih preda po naredbi suda, te se umjesto prinudnog oduzimanja, u sluaju odbijanja takve predaje (kao u sluaju pretresanja) tom licu prijeti novanom kaznom ili zatvorom do 90 dana, s tim da su od ove sankcije izuzeti osumnjieni, odnosno optueni, odnosno lica koja su oslobodjena dunosti svjedoenja. Prema tome, prinudni karakter ove radnje dokazivanja ne ogleda se u neposrednoj upotrebi sile, nego i u mogunosti kanjavanja u sluaju odbijanja predaje predmeta po naredbi suda. Radnja pretresanja je ireg spektra od radnje privremenog oduzimanja predmeta i to u pogledu osoba od kojih se predmet oduzima jer, u sluaju odbijanja predaje predmeta, ako je u pitanju osumnjieni ili lice koje je oslobodjeno dunosti svjedoenja, jedino
rjeenje u takvoj situaciji je pribavljanje naredbe za pretres. Takva situacija je mogua i kod drugih lica s tim, to pretresanje, takva lica ne oslobadja eventualne novane kazne ili zatvora do 90 dana. U pogledu izuzea osumnjienog i lica koja su oslobodjena dunosti svjedoenja od ovih procesnih sankcija (novane kazne i zatvora) razlog je sadran u injenici da se osumnjienom ne moe nametnuti obaveza samooptuivanja (koja se protee kako na iskaz i na predaju dokaza na tetu osumnjienog), dok se kod lica koja su oslobodjena dunosti svjedoenja ova procesna privilegija protee i na odbijanje. Treba naglasiti kada su u pitanju kompjuteri i slini uredjaji za automatsku obradu podataka da se privremeno oduzimanje predmeta odnosi kako na same raunare, odnosno uredjaje, tako i na podatke koji se nalaze u elektronskoj memoriji takvih ureaja, iz razloga to upravo ti podaci ine sutinu tih ureaja, s tim to je naglaena potreba voenja rauna o propisima koji se odnose na uvaje tajnosti odredjenih podataka alba je dozvoljena kako na naredbu o privremenom oduzimanju predmeta tako i na rjeenje kojim se izrie novana kazna ili kazna zatvora, dok njeno suspenzivno dejstvo nije jedinstven regulisano relevantnim lanovima zakona o krivinom posotupcima u BiH. U pogledu postupka privremenog oduzimanja predmeta, zakon istie da e se naznaiti gdje su pronadjeni, odnosno da e se na drugi nain obezbjediti utvrdjivanje njihove istovjetnosti, gdje dolazi u obzir svaki nain koji je podoban za obezbjeenje utvrivanja istovjetnosti, te istie da e se za oduzete predmete izdati potvrda. B.2. Privremeno oduzimanje predmeta bez naredbe Kada je u pitanju privremeno oduzimanje predmeta bez naredbe, kao to je ve reeno zakon o krivinom postupku predvia takvu mogunost uz ispunjenje odgovarajuih uslova. Ovo privremeno oduzimanje predmeta bez naredbe regulisano je lanom 66. Zakona o krivinom postupku BiH, odnosno analognim lanovima ZKP RS, FBiH i BD, te glasi: (1) Predmeti iz lana 65 stav 1. ovog zakona mogu se privremeno oduzeti i bez naredbe Suda ukoliko postoji opasnost od odlaganja. Ukoliko se osoba koja se pretresa izriito usprotivi oduzimanju predmeta, tuitelj e u roku od 72 sata od izvrenog pretresanja podnijeti zahtjev sudiji za prethodni postupak za naknadno odobrenje oduzimanja predmeta. (2) Ukoliko sudija za prethodni postupak odbije zahtjev Tuitelja, oduzeti predmeti se ne mogu korisiti kao dokaz u krivinom postupku. Privremeno oduzeti predmeti e se odmah vratiti osobi od koje su oduzeti. Osnovni uslov za privremeno oduzimanje predmeta bez naredbe je postojanje opasnosti od odlaganja, no zakon predvia i mogunost privremenog oduzimanja predmeta bez naredbe i u sluaju u kojem se osoba koja se pretresa izriito usprotivi oduzimanju predmeta, u kom sluaju e tuilac u roku od 72 asa od izvrenog pretresanja podnijeti zahtjev sudiji za prethodni postupak za naknadno odobrenje oduzimanja predmeta. Kada je u pitanju ovo drugo, treba naglasiti da se to moe pojaviti samo u sluajevima kada se vri pretresanje bez naredbe, i u sluajevima u kojima se po naredbi suda pretresanje vri radi pronalaska uinioca ili sauesnika, odnosno po naredbi koja ne obuhvata i privremeno oduzimanje predmeta, ili ukoliko je naredbom za pretresanje obuhvaeno privremeno oduzimanje samo odreenih predmeta, te nije ostavljena
mogunost oduzimanja drugih predmeta za koje se nije ni oekivalo da e se zatei na mjestu pretresanja.U takvim sluajevima dolazi u obzir postupanje po lanu 66 stav 1. Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analognih lanova ZKP RS, FBiH i BD.U svim drugim sluajevima, kada naredba za pretresanje svojim sadrajem na bilo koji nain obuhvata i privremeno oduzimanje predmeta, privremeno oduzimanje predmeta je inkorporirano u naredbu za pretresanje, pa se stoga i ne moe raditi o privremenom oduzimanju predmeta bez naredbe, te u tim sluajevima nema potrebe primjenjivati gore navedenu odredbu. Nadalje, kako zakon o krivinom postupku u lanu 66 stav. 1 istie osoba koja se pretresa postavlja se pitanje da li ovaj sluaj obuhvata samo situacije pretresanja osoba ili obuhvata i situacije pretresanja stana, ostalih prostorija ili drugih pokretnih stvari.Zakon govori o osobi koja se pretresa to treba razumjeti ne samo kao pretresanje osobe (l.52.), ve i kao pretresanje stana, ostalih prostorija i pokretnih stvari (l.51.) (*Komentari Zakona o krivinom/kaznenom postupku u BiH). B.3. Primjer ( obrazac) zahtjeva za privremeno oduzimanje predmeta
NAZIV TUILATVA Protokolni broj Datum NAZIV SUDA Sudiji za prethodni postupak Na osnovu lana 65. stav 2. ZKP BIH podnosim sljedei ZAHTJEV ZA IZDAVANJE NAREDBE ZA PRIVREMENO ODUZIMANJE PREDMETA Od : I DELTAD.O.O Sarajevo, sjedite preduzea u Sarajevu ul.JH br. 5, vlasnik i direktor preduzea je MH iz Sarajeva ul. ND br. 32. II Predmeti koji bi se trebali oduzeti, a koji trebaju posluiti kao dokaz u krivinom postupku su 1. Knjiga ulaznih faktura za period od 01.07.2004 godine do 01.12.2004.godine 2. Knjiga izlaznih faktura za period od 01.07.2004.godine do 01.12.2004.godine Obrazloenje Kod ovog tuilatva naredbom o sprovoenju istrage otvorena je istraga protiv PD iz Sarajeva ul. JG br. 32. vlasnika i direktora preduzea MITO D.O.O Sarajevo zbog postojanja osnova sumnje da je uinio krivino djelo pranja novca iz lana 209 stav 2. KZ BiH. Kako je u toku istrage, radi utvrivanja stvarnog stanja prihoda i rashoda preduzea potrebno ispitati poslovanje preduzea za period 01.07.2004 do 01.12.2004.godine, u kom periodu je najvie poslovalo sa preduzeem DELTAD.O.O Sarajevo, to je potrebno privremeno oduzeti gore navedene predmete preduzea DELTA D.O.O Sarajevo, kako bi se isti podvrgli ekonomsko-finanskijskom vjetaenju i komparaciji sa knjigovodstvenom evidencijom preduzea MITOD.O.O: Sarajevo. Privremeno oduzimanje predmeta izvrili bi ovlatena slubena lica Uprave za indirektno oporezivanje Bosne i Hercegovine HJ i KJ u vremenu od 24 asa o asa izdavanja naredbe. TUILAC Potpis
B.4. Primjer (obarazac) Naredbe za privremeno oduzimanje predmeta

NAZIV SUDA Protokolni broj Datum _______________ Sud ______________, po sudiji za prethodni postupak ____________ po prijedlogu ___________Tuilatva ___________, br. _________od_________, na osnovu lana 65 ZKP BiH donosi sljedeu NAREDBU ZA PRIVREMENO ODUZIMANJE PREDMETA Od: I DELTAD.O.O Sarajevo, sjedite preduzea u Sarajevu ul.JH br. 5, vlasnik i direktor preduzea je MH iz Sarajeva ul. ND br. 32 . II Predmeti koji se privremeno oduzimaju po ovoj naredbi a koji trebaju posluiti kao dokaz u krivinom postupku su: 1. Knjiga ulaznih faktura za period od 01.07.2004 godine do 01.12.2004.godine 2. Knjiga izlaznih faktura za period od 01.07.2004.godine do 01.12.2004.godine III Predmeti se trebaju oduzeti iz preduzea DELTAD.O.O Sarajevo, sjedita preduzea koje se nalazi u u Sarajevu ul.JH br. 5. u roku od 24. sata od sata izdavanja ove naredbe. Pouka o pravnom lijeku: Osoba koja odbije predati gore navedene predmete moe se kazniti do 50.000KM a u sluaju daljeg odbijanja moe se zatvoriti, u kom sluaju ima pravo albe vijeu ovog suda, u kom sluaju alba na rjeenje o zatvoru ne zadrava izvrenje rjeenja. Sudija za prethodni postupak Potpis
B.5. Privremeno oduzimanje pisama, telegrama, i drugih poiljki Privremeno oduzimanje pisama, telegrama i drugih poiljki predstavlja specifini oblik radnje dokazivanja privremenog oduzimanja predmeta i imovine, i kao takav je odreen lanom 67. Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analognim lanovima ZKP RS, FBiH i BD, te glasi: (1) Privremeno se mogu oduzeti pisma, telegrami i druge poiljke upuene osumnjienom, odnosno optuenom ili one koje on odailje, a koje se nalaze kod preduzea i osoba koje vre poslove pote i telekomunikacija.
(2) Poiljke iz stava 1. ovog lana mogu se oduzeti ako postoje okolnosti zbog kojih se s osnovom moe oekivati da e ove poiljke posluiti kao dokaz u krivinom postupku. (3) Naredbu za privremeno oduzimanje poiljki iz stava 1. ovog lana izdaje Sud, na prijedlog tuitelja. (4) Naredbu za privremeno oduzimanje poiljki moe izdati i tuitelj, ako ostoji opasnost od odlaganja, s tim da ova naredba mora biti potvrdjena od strane sudije za prethodni postupak u roku od 72 sata od privremenog oduzimanja poiljki. (5) Ukoliko naredba ne bude potvrdjena u smislu stava 4. ovog lana, te poiljke se ne mogu korisititi kao dokaz u krivinom postupku. (6) Mjere poduzete u skladu sa ovim lanom ne mogu se primjenjivati na pisma, telegrame, i druge poiljke razmijenjene izmeu osumnjienog odnosno optuenog i njegovog branitelja. (7) Naredba iz stava 3. ovog lana sadri: podatke o osumnjienom, odnosno optuenom na kojeg se naredba odnosi, nain izvrenja naredbe i vrijeme trajanja mjere, te preduzee koje e izvriti naredjenu mjeru. Poduzete mjere mogu trajati najdue tri mjeseca, a iz vanih razloga sudija za prethodni postupak moe produiti trajanje ovih mjera za jo tri mjeseca, s tim da e se poduzete mjere ukinuti im prestanu razlozi za njihovo daljnje preduzimanje. (8) Ukoliko to interesi postupka doputaju, o poduzetim mjerama iz stava 1. ovog lana obavjestiti e se osumnjieni odnosno optueni protiv kojeg su primjenjene te mjere. (9) Izdate poiljke otvara tuitelj u prisutnosti dva svjedoka. Pri otvaranju e se paziti da se ne povrijedi peat, a omoti i adresa e se sauvati. O otvaranju e se sainiti zapisnik. (10) Sadraj poiljke ili dijela poiljke e se saopiti osumnjienom, odnosno optuenom, odnosno osobi kojoj je upuena, a dio poiljke ili poiljka predat e se toj osobi, osim, ako, izuzetno Tuitelj smatra da bi to imalo tetne posljedice za uspjeno voenje krivinog postupka. Ako je osumnjieni, odnosno optueni odsutan, o upuenoj poiljci obavjestit e se lanovi njegove obitelji. Ako osumnjieni, odnosno optueni, nakon toga ne zatrai predaju poiljke, poiljka e se vratiti poiljatelju. B.5.1. Uslovi za privremeno oduzimanje Kao to je vidljivo iz sadraja ove zakonske odredbe, radi se o vrlo specifinoj i delikatnoj mjeri, odnosno radnji dokazivanja koja moe duboko zadrijeti u pravo na privatnost i potivanje slobode dopisivanja i nepovredivosti tajne pisama i drugih sredstava komuniciranja, koji su kao takvi zatieni u lanu 8. Evropske konvencije o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda. Upravo zbog toga, Zakon o krivinom postupku na vrlo precizan nain regulie ogranienje tih prava, te odreuje uslove, i nain izvrenja ove mjere. Na neki nain moglo bi se ak rei da se ova mjera znaajno pribliava efektima posebnih istranih radnji uz odreene razlike o kojima e vie govora biti upravo kod posebnih istranih radnji. Kada su u pitanju uslovi pod kojima se moe izdati naredba za preduzimanje ove mjere oni su u odnosu na uslove koji se trae za naredbu za privremeno oduzimanje predmeta pojaani, pa se tako za primjenu ove mjere precizno trai postojanje okolnosti zbog kojih se s osnovom moe oekivati da e ove poiljke posluiti kao dokaz u krivinom postupku, to namee tuiocu obavezu da u samom zahjevu ukae na postojanje takvih okolnosti, te se one ne mogu paualno isticati nego se u svakom sluaju moraju konkretizovati.
B.5.2. Predmet privremnog oduzimanja Kada je u pitanju predmet oduzimanja u ovom sluaju, po ovakvoj naredbi mogu se privremeno oduzimati pisma, telegrami i druge poiljke, to su sve poiljke koje u sebi sare komunikacijski sadraj sa osumnjienim odnosno optuenim, te bi se ovim drugim poiljkama mogli smatrati npr. razni paketi, emailovi, odnosno sva korespodencija koju ostvaruje osumnjieni, posredovanja preduzea koja vre poslove pote i telekomunikacija, dakle svaki oblik pismene (obine i elektronske) korespodencije komunikacijskog sadraja koja ima karakter poiljke koju ostvaruje osumnjieni odnosno optueni, koja kao takva ostavlja materijalni trag podrazumjevajui i elektronski trag u preduzeima koja se bave poslovima pote i telekomunkacija. B.5.2.1. Kako razlikovati ovu mjeru od posebne istrane radnje nadzor i tehniko snimanje telekomunkacija? Ove dvije istrane radnje mogu se razlikovati tako : 1. to se mjera privremenog oduzimanja pisama telegrama i drugih poiljki odnosi samo na korespodenciju koja se odvija u vidu poiljke( pismeno ili elektronski tekstualno ili na drugi nain zabiljene korespodencije), dok se nadzor i tehniko snimanje podataka odnosi na cjelokupnu korespodenciju pismenu, u vidu poiljke, i verbalnu, putem telefonskih razgovora. 2. to se nadzor i tehniko snimanje telekomunikacija, kao posebna istrana radnja, odvija u realnom vremenu i u trenutku iznoenja i primanja sadraja korespodencije (tzv. real time ili on line nadzor), a mjera privremnog oduzimanja pisama, telegrama i drugih poiljki odnosi na korespodenciju koja se presree nakon to je sadraj korespodencije ve sadran u poiljci, a prije nego to je primalac poiljke imao priliku da sazna isti. 3. to je otvaranje poiljki, u sluaju privremenog oduzimanja pisama, telegrama i drugih poiljki, javno u prisutnosti svjedoka, te se moe saoptiti osumnienom i zapisniki konstatovan za razliku od nadzora i praenja telekomunikacija, koji nije javan te se po pravilu ne saoptava osumnjienom 4. to se mjera privremenog oduzimanja pisama, telegrama i drugih poiljki moe primjeniti samo prema osumnjienom, odnosno optuenom, dok za nadzor i tehniko snimanje telekomunkacija nema ovakvo ogranienje. Poruke SMS, MMS, i dr. takve poruke, su elektronske poiljke u ijem posredovanju uestvuje preduzee koje se bavi telekomunikacijama, te ukoliko tome postoji trag u takvom preduzeu takve poruke bi se mogle smatrati drugom poiljkom iz stava 1. ovog lana na koje bi se mogla primjeniti ova mjera privremenog oduzimanja pisama, telegrama i drugih poiljki. Naime, nema nikakve razlike izmeu telegrama i SMS poruke, jer obe se prenose elektronskim putem i nose tekstualni sadraj korespodencije, te se uvidom u sadraj SMS poruke nita vie ne naruava sloboda dopisivanja i nepovredivosti tajne pisama i drugih
sredstava komuniciranja nego to je to u sluaju telegrama, zbog ega obe poiljke moraju biti podvrgnute jednakim procesnim kriterijumima. Problem nastaje samo zato to preduzea koja se bave poslovima telekomunikacija, ne pohranjuju podatke o sadraju SMS poruka, te se radi toga podaci o ostvarenim SMS porukama mogu dobiti tek nakon privremenog oduzimanja samih mobilnih telefona, te njihovim pretresom. B.5.3. Prema kome se moe primjeniti te ko izdaje naredbu za ovu mjeru? Iz sadraja zakonske odredbe proizilazi da se privremeno oduzimanje pisama, telegrama i drugih poiljki kao radnja dokazivanja moe primjeniti samo prema osumnjienom, odnosno optuenom, kao poiljaocu i primaocu poiljke, pa se poiljka moe oduzeti i od drugih lica ukoliko je primalac ili jedan od primalaca osumnjieni, odnosno optueni. U pogledu naredbe za privremeno oduzimanje pisama, telegrama i drugih poiljki u pravilu naredbu izdaje sud, ali zakon doputa i mogunost izdavanja naredbe od strane tuioca, u sluajevima opasnosti od odlaganja u kojim sluajevima je potrebno naknadno odobrenje sudije za prethodni postupak. B.5.4. Trajanje ove mjere U pogledu trajanja ove mjere zakon definie da ona moe trajati najdue tri mjeseca, a da sudija za prethodni postupak moe, iz vanih razloga, produiti njeno trajanje za jo tri mjeseca. Iako ova mjera moe est mjeseci, s obzirom na karakter ove mjere njeno trajanje mora se svesti na najkrae mogue vrijeme Na sljedeoj strani dat je primjer (obrazac) prijedloga za izdavanje naredbe za privremeno oduzimanje pisama, telegrama i drugih poiljki.
B.5.5. Primjer (obrazac) prijedloga za izdavanje naredbe za privremeno oduzimanje pisama, telegrama i drugih poiljki
NAZIV TUILATVA Protokolni broj Datum NAZIV SUDA Sudiji za prethodni postupak Na osnovu lana 67 stav 3. Zakona o krivinom postupku BiH, stavljam PRIJEDLOG Za izdavanje naredbe za privremeno oduzimanje pisama, telegrama i drugih poiljki I Od : Osumnjienog NH generalije.. II Mjera bi se trebala izvriti na taj nain da JP Srpske Pote RS Banjaluka sve poiljke (pisma, telegrame i druge poiljke) upuene na osumnjienog NH, generalije bez obzira na adresu koja bude naznaena na poiljci, a koje budu predate bilo kojoj poslovnoj jedinici istog preduzea, u periodu od naredna dva mjeseca odmah po predaji poti, bez odlaganja dostavlja _________tuilatvu u __________. III Interesi postupka ne doputaju obavjetavanje osumnjienog o preduzetoj radnji dokazivanja. Obrazloenje U ovom tuilatvu Naredbom o sprovoenju istrage br. ______od _______otvorena je istraga protiv NH iz Banjaluke zbog postojanja osnova sumnje da je izvrio krivino djelo pranja novca iz lana 209.stav 2. KZBiH. U toku istrage dolo se do podataka da osumnjieni redovno putem pote iz Srbije i Crne Gore dobija cjelokupnu falsifikovanu dokumentaciju koja mu slui za izvrenje krivinog djela pranja novca zbog kojeg se vodi istraga. Ove okolnosti proizilaze iz iskaza svjedoka JG iz Banjaluke, iz kojeg proizilazi da je isti osumnjienom prije dva mjeseca redovno u vie navrata putem pote slao falsifikovanu dokumentaciju koja mu je sluila za izvrenje krivinog djela, te da mu je poznato da su osumnjienom na isti nain falsifikovanu dokumentaciju slala i druga lica. Kako je u interesu postupka oigledno potrebno da se osumnjieni ne obavjetava o preduzetoj mjeri, to je potrebno ne obavjetavati osumnjienog o naredjenoj mjeri, jer bi u suprotnom sve poiljke osumnjienom putem pote bile obustavljene i na taj nain onemogueno pribavljanje dokaza koji bi se koristili u krivinom postupku. TUILAC Potpis
B.5.6. Primjer (obrazac) Naredbe za privremeno oduzimanje pisama, telegrama i drugih poiljki
NAZIV SUDA Protokolni broj Datum
_______sud u _________, po sudiji za prethodni postupak ovog suda ____________ odluujui po prijedlogu _____________tuilatva u _____________, na osnovu lana 67. ZKP donosi sljedeu NAREDBU Za privremeno oduzimanje pisama, telegrama drugih poiljki I Od : Osumnjienog NH generalije.. II Mjera e se izvriti na taj nain da JP Srpske Pote RS Banjaluka sve poiljke (pisma, telegrame i druge poiljke) upuene na osumnjienog NH, generalije bez obzira na adresu koja bude naznaena na poiljci, a koje budu predate bilo kojoj poslovnoj jedinici istog preduzea, odmah po predaji poti, bez odlaganja dostavlja _________tuilatvu u __________. III Interesi postupka ne doputaju obavjetavanje osumnjienog o preduzetoj radnji dokazivanja, mjera po ovoj naredbi moe trajati od dana ________ u ______asova najdue do dana___________ i to do _______asova.
Sudija za prethodni postupak Potpis
B.6. Naredba banci ili drugom pravnom licu Naredba banci ili drugom pravnom licu, predstavlja specifini oblik privremenog oduzimanja predmeta,koja svoj znaaj prvenstveno ostvaruje kod istraga iji su predmet novac i novane transakcije. Premda se najvie koristi kod istraivanja krivinih djela iz oblasti korupcije i privrednog kriminala, ova radnja dokazivanja se moe koristiti i kod drugih krivinih djela ije izvrenje ima veze sa imovinskom koristi, odnosno koristoljubljem (prevara, ubistva iz koristoljublja i sl). Obim, uslovi, postupak i posljedice ove mjere regulisani su odredbom lana 72 Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analognim odredbama Zakona o krivinom postupku RS, FBiH i BD. (1)Ako postoje osnovi sumnje da je neka osoba poinila krivino djelo koje je povezano s dobivanjem imovinske koristi, Sud moe, na osnovu prijedloga Tuitelja, narediti da banka ili druga pravna osoba koja vri finansijsko poslovanje dostavi podatke o bankovnim depozitima i drugim finansijskim transakcijama i poslovima te osobe, kao i osoba za koje se osnovano vjeruje da su ukljuene u te finansijske transakcije ili poslove osumnjienog, ako bi takvi podaci mogli biti dokaz u krivinom postupku. (2)Sudija za prethodni postupak moe, na prijedlog Tuitelja, narediti preduzimanje i drugih potrebnih radnji iz lana 116. ovog zakona kako bi se omoguilo utvrdjivanje i pronalaenje nezakonito pribavljene imovine i prikupljanje dokaza o tome. (3)U hitnim sluajevima Tuitelj moe odrediti mjere iz stava 1. ovog lana na osnovu naredbe. Tuitelj e dobijene podatke zapeatiti dok ne bude izdata sudska potvrda. O poduzetim mjerama, Tuitelj odmah obavjetava sudiju za prethodni postupak koji moe u roku od 72 sata izdati naredbu. U sluaju da sudija za prethodni postupak ne izda naredbu, Tuitelj e podatke vratiti bez prethodnog otvaranja. (4)Sud moe rjeenjem narediti pravnoj ili fizikoj osobi da privremeno obustavi izvrenje finansijske transakcije za koju postoji sumnja da predstavlja krivino djelo, ili da je namjenjena uinjenju krivinog djela, da slui prikrivanju krivinog djela ili prikrivanju dobiti ostvarene krivinim djelom. (5)Rjeenjem iz stava 4. ovoga lana Sud e odrediti da se finansijska sredstva namijenjena za transakciju iz stava 4. ovoga lana i gotovinski iznosi novca domae i strane valute privremeno oduzmu prema lanu 65. stav 1. ovog zakona, pohrane na poseban raun i uvaju do okonanja postupka, odnosno dok se ne steknu uvjeti za njihovo vraanje. (6)Protiv rjeenja iz stava 4. ovoga lana albu mogu podnijeti Tuitelj, vlasnik finansijskih sredstava ili gotovinskog novca domae i strane valute, osumnjieni, odnosno optueni, kao i pravna ili fizika osoba iz stava 4. i 5. ovog lana. Naredba banci ili drugoj finansijskoj pravnoj osobi predstavlja novinu u procesnim zakonima u Bosni i Hercegovini. Ovom naredbom se postie da tuilac u toku istrage, a po odluci suda, privremeno ogranii pravo raspolaganja imovinom (finansijskim sredstvima) odreene osobe (fizike ili pravne), odnosno da doe do podataka o posjedovanju finansijskih sredstava fizike ili pravne osobe i podataka vezanih za transakcije tim sredstvima. Izvrenje ove naredbe u smislu pribavljanja podataka o bankovnim depozitima, i drugim finansijskim transakcijama za neku osobu, tuitelj moe traiti od suda kad postoje osnovi sumnje da je ta osoba poinila krivino djelo koje je
povezano s dobivanjem imovinske koristi, odnosno za osobe za koje se osnovano vjeruje da su ukljuene u te finansijske transakcije ili poslove osumnjienog. Dodatni uslov za izdavanje ove naredbe je vjerovanje da e prikupljeni podaci moi biti upotrijebljeni kao dokazi u krivinom postupku. Ono to djelimino ugroava efikasnu primjenu ove radnje dokazivanja, u dijelu koji se odnosi na prikupljanje podataka, jeste ogranienje u pogledu vrste krivinih djela za koja se naredba moe odrediti. Naime, zakonska odredba krivino djelo povezano s dobivanjem imovinske koristi moe predstavljati potekou u primjeni, poto se ne precizira da li se radi iskljuivo o krivinim djelima poinjenim s ciljem pribavljanja imovinske koristi, odnosno djelima ijim je uinjenjem mogue ostvariti imovinsku korist, ili se pak radi o irem katalogu krivinih djela medju kojima bi bila i ona krivina djela ijim se uinjenjem direktno ne ostvaruje direktna imovinska korist ali ijim se uinjenjem doprinosi i/ili omoguava izvrenje drugog krivinog djela to bi rezultiralo u pribavljanju imovinske koriste. Ovu odredbu potrebno je tumaiti u irem smislu, te je mogua njena primjena i kod onih djela ijim se uinjenjem ne ostvaruje direktna imovinska korist ali se omoguuje izvrenje drugog djela, odnosno gdje bi se podacima prikupljenim na ovaj nain omoguilo pribavljanje dokaza o izvrenju odreenog krivinog djela. Ovakvo tumaenje bi bilo u skladu i sa odredbama lana 1, take a) i b) Konvencije Vijea Evrope o sprijeavanju pranja novca. S druge strane, puno su ire postavljene mogunosti kod izdavanja rjeenja o privremenom obustavljanju izvrenja finansijske transakcije. U tom sluaju, sud e, u formi rjeenja, obustaviti izvrenje finansijske transakcije kad postoji sumnja da takva transakcija predstavlja krivino djelo (npr. kod krivinih djela pranja novca i poreske utaje), ili da je namijenjena uinjenju krivinog djela (npr. pripremanje teroristikih akata), odnosno kad slui prikrivanju krivinog djela ili prikrivanju dobiti pribavljene krivinim djelom. Kod postupanja na ovakav nain, sredstva iji je transfer obustavljen smatraju se privremeno oduzetim predmetima (l. 65. ZKP BIH), te e ista pohraniti na poseban raun i uvati do okonanja postupka, odnosno do trenutka kad se steknu uslovi za vraanje. Ne postoje zakonske smetnje da tuilac trai izdavanje ove naredbe i po osnovu zahtjeva za medjunarodnu pomo, utemeljenog na postojanju odredbi u nacionalnom zakonodavstvu (ZKP), odnosno na temelju vaeih meunarodnih konvencija, bilateralnih ili multilateralnih ugovora. Takoe, odredbe ovog lana omoguuju, na obrazloeni prijedlog tuioca, da sud odobri istovremenu primjenu posebnih istranih radnji iz l. 116. ZKP BiH, i to u onim sluajevima kad je potrebno utvrditi pripadnost, visinu i vrstu nezakonito pribavljene imovine, te pronai gdje se ista nalazi. Bitno je istai da je tuiocu data mogunost da i sam izda naredbu banci i drugoj pravnoj osobi za prikupljanje podataka o bankovnim depozitima i finansijskim transakcijama kad se radi o hitnim sluajevima, uz naknadno pribavljanje saglasnosti suda.
B.6.1. Primjer (obrazac) naredbe banci ili drugom pravnom licu
NAZIV SUDA Protokolni broj Datum
_____________sud ___________ po sudiji za prethodni postupak ovog suda _______________________, odluujui po prijedlogu _________tuilatva ________, br.____________od__________, na osnovu lana 72. Zakona o krivinom postupku donosi sljedeu: NAREDBU NAREUJE SE XY BANCI A.D. MOSTAR, da dostavi sve podatke o stanju i kretanju novanih sredstava sa svih rauna koje u toj banci posjeduje BD iz Ljubukog JMBG XXXXXXXXXXXXX, a posebno sa rauna 123456789-2 za period od 01.01.2004. godine do 01.12.2004.godine.
Sudija za prethodni postupak Potpis
C. ISPITIVANJE OSUMNJIENOG Ispitivanje osumnjienog u istranom postupku u samom Zakonu o krivinom postupku svrstan je pod radnje dokazivanja, te prema tome ispitivanje osumnjienog predstavlja jednu od radnji dokazivanja, to podrazumjeva da je rezultat te radnje dokazivanja dokaz koji ima validnu dokaznu snagu u krivinom postupku. Znaaj ispitivanja osumnjienog u istrazi ima dvojak karakter, jer sa jedne strane predstavlja radnju dokazivanja koja moe dovesti do dokaznih rezultata na tetu osumnjienog, a sa druge strane, predstavlja i ostvarivanje prava na odbranu osumnjienog, kada on iskazuje svoj stav prema krivinom djelu za koje se tereti i osnovima sumnje koji stoje protiv njega. Taj svoj stav prema krivinom djelu za koje se tereti i osnovima sumnje koji stoje protiv njega optueni moe iskazati aktivno, dajui svoj iskaz ili pasivno branei se utnjom. Osnovna pravila izvoenja radnje ispitivanja osumnjienog zakon ureuje meu osnovnim naelima (l. 5-7. i 10.). lanom 6. odreuje se da osumnjieni ve na prvom ispitivanju a) mora biti obavjeten o djelu za koje se tereti i o osnovima sumnje protiv njega; b) zatim mu se mora omoguiti da se izjasni o svim injenicama i dokazima koji ga terete i c) da iznese sve injenice i dokaze koje mu idu u korist. Prema stavu 3. istog lana, osumnjieni nije duan iznijeti svoju odbranu niti odgovarati na postavljena pitanja. Tim se pravom osumnjieni odnosno optueni moe posluiti tokom cijelog postupka.*(*Komentari zakona o krivinom/kaznenom postupku u Bosni i Hercegovini str. 233.) Iz ovog proizilazi da je ispitivanje osumnjienog momenat kada osumnjieni mora saznati da se protiv njega vodi istraga u kojoj on ima status osumnjienog, te u kojem mora saznati koje mu se krivino djelo stavlja na teret i to kako injenino tako i pravno, te mora biti upoznat sa osnovima sumnje koji stoje protiv njega, odnosno mora saznati koje su to injenice i okolnosti koje njemu u predmetnoj istrazi daju svojstvo osumnjienog. C.1. ta se podrazumjeva pod obavjetavanjem o krivinom djelu i osnovima sumnje koji stoje protiv osumnjienog prilikom ispitivanja osumnjienog? Kada je u pitanju ispitivanje osumnjienog, postavlja se pitanje te se to osumnjienom mora saoptiti prilikom ispitivanja osumnjienog. Kada je u u pitanju krivino djelo koje se osumnjienom stavlja na teret, to saoptenje mora sadravati: - injenini opis dogaaja iz kojeg proizilaze obiljeja krivinog djela - Pravnu kvalifikaciju krivinog djela Kada je u pitanju obavjetavanje osumnjienog o injenininom opisu dogaaja iz kojeg proizilaze obiljeja krivinog djela to predstavlja sutinu obavjetavanja osumnjienog, jer da bi uopte mogao ostvariti svoje pravo na odbranu, optueni supstancijalno mora znati koji dogaaj je predmet istraivanja. Kada je u pitanju pravna kvalifikacija, osumnjieni takoe mora znati pravnu kvalifikaciju krivinog djela koje mu se stavlja na teret, jer od teine pravne kvalifikacije zavise i neka njegova prava, kao to je npr. Pravo na obaveznu odbranu itd.
U pogledu saoptavanja osnova sumnje koji stoje protiv njega, u praksi se postavlja pitanje da li tuilac osumnjienom mora dati na uvid dokaze koji stoje protiv njega. U tom smislu ve je reeno koji dokazi se osumnjienom moraju staviti na uvid, zavisno od toga u kojoj fazi se nalazi krivini postupak i injenicu da li se osumnjieni nalazi u pritvoru, pa je tako odgovarajui na ovo pitanje potrebno rei da je dovoljno osumnjienom saoptiti prirodu i karakter dokaza koji stoje protiv njega, ne ulazei u njihovu potpunu sadrinu (npr. Protiv vas stoje iskazi svjedoka koji su vas vidjeli na licu mjesta sa pitoljem u ruci), pri tom nije neophodno navoditi koji su to svjedoci, niti itati njihov cjelokupni iskaz.itd.). U pogledu ispitivanja osumnjienog u praksi se namee jo jedna dilema: C.2. Da li ovlatena slubena lica mogu sasluati osumnjienog u istranom postupku? Ova dilema je proistekla iz odredbe lana 77. stav 1. Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine odnosno analognih lanova ZKP RS, FBiH i BD, koja glasi: (1) Ispitivanje osumnjeenog u istrazi vri tuitelj..... Restriktivno tumaei ovu odredbu samostalno i bez ostvrta na druge odredbe Zakona o krivinom postupku, dalo bi se zakljuiti da ispitivanje osumnjienog u istranpom postupku vri isklljuivo tuilac, te da to pravo i obaveza ne ulaze u okvir prava i ovlatenja ovlatenih slubenih lica. Meutim, prilikom tumaenja ove dileme, da bi se izvukao pravilan zakljuak treba uzeti u obzir nekoliko uzjamno povezanih odredbi Zakona o krivinom postupku. Naime odredba lana 218. obavezuje ovlatena slubena lica da po saznanju da postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo bez odlaganja(uz obavjetavanje tuioca i pod njegovim nadzorom) preduzmu potrebne mjere i radnje istranog karaktera o emu je prethodno ve bilo rijei . Opisujui koje to radnje ovlatena slubena lica mogu preduzeti, u lanu 219 stav 1. Zakona o krivinom postupku BiH odnosno analognim odredbama ZKP RS, FBIH I BD, navedeno je da ovltena slubena lica, izmeu ostalog mogu uzimati izjave od lica. No navodei nain uzimanja tih izjava u lanu 219, stav 3. Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine odnosno analognih lanova ZKP RS, FBIH i BD, navedeno je : Prilikom uzimanja izjava od osobe, ovlatena slubena osoba e postupiti u skladu sa lanom 78. ovog zakona, odnosno u skadu sa lanom 86. ovog zakona. U tim sluajevima zapisnici o prikupljenim izjavama mogu se upotrijebiti kao dokaz u krivinom postupku Ovdje se radi o fundamentalnoj odredbi, jer je potpuno jasno da postupanje u skladu sa lanom 78 podrazumjeva ispitivanje osumnjienog, te je ovom odredbom dato ovlatenje ovlatenim slubenim licima da ispituju i lica koja imaju svojstvo osumnjienih, te ova odredba ide ak i dalje, pa istie da se u tom sluaju zapisnici o prikupljenim izjavama mogu korisiti kao dokaz u krivinom postupku. Prema tome, ovom odredbom je potpuno nedvosmisleno dato ovlatenje ovlatenim slubenim licima za ispitivanje osumnjienog. Ovde se na prvi pogled, pojavljuje konflikt izmeu navedene dvije odredbe, jer jedan istie da ispitivanje osumnjienog u istrazi vri tuilac, dok druga istie da i ovlatena slubena lica mogu ispitati osumjienog. Meutim, takvog konflikta izmeu ovih odredbi sutinski nema, a to proizilazi iz odredbe lana 36. Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analognih odredbi ZKP RS, FBiH i BD, koja glasi:
Tuitelj preduzima sve radnje u postupku za koje je po zakonu ovlaten sam ili preko osoba koje su na osnovu zakona obavezne da postupaju po njegovom zahtjevu u krivinom postupku . (Zakonom o izmjenama i dopunama ZKP BiH pored tuioca ispitivanje osumnjienog u istrazi vri i ovlateno slubeno lice). D. SALUANJE SVJEDOKA Svjedoenje je graanska dunost, koja obuhvata obavezu svjedoka da se odazovu pozivu i da prue obavjetenja, najee o prolim injenicama, koja se odnose na krivino djelo, uinioca ili druge vane okolnosti u odreenom predmetu istranog postupka u kojoj fazi postupka svjedoci ne polau zakletvu. Od ove obaveze izuzete su osobe za koje zakon predvia da ne mogu biti sasluane u svojstvu svjedoka. Od ovog svjedoenja treba razlikovati zakonom predviene sluajeve fakultativnog odbijanja svjedoenja kod kojeg osobe kojima je zakon dao takvu mogunost o tome moraju biti upozorene, prije svakog njihovog sasluanja, upozorenje i odgovor moraju biti uneseni u zapisnik, prilikom svakog njihovog sasluanja, u suprotnom na takvom iskazu se ne moe zasnivati odluka. Takoe, treba imati u vidu da svakom svjedoku bude omogueno pravo da ne odgovara na pojedina pitanja u sluaju kada bi ga istinit odgovor na takvo pitanje izloio krivinom gonjenu, to je dakle njegovo pravo, time i sloboda ocjene i odgovora, to ne znai da takva pitanja nisu dozvoljena. U sluaju kada svjedok ovo pravo koristi na ova pitanje e odgovoriti ako mu se odlukom tuioca da imunitet. D.1. Pravo svjedoka da ne odgovara na pojedina pitanja- imunitet U krivinoprocesno zakonodavstvo u BiH sasluanje svjedoka saradnika je uvedeno, kao i u veini drugih drava, u cilju razjanjenja i dokazivanja tekih krivinih djela organizovanog kriminala i slino. U procjeni korienja ovog instituta trebalo bi se rukovoditi znaajem ovako dobijenog iskaza i njegove srazmjernosti doprinosu rasvjetljavanja i dokazivanja uinjenog krivinog djela i drugim bitnim okolnostima odreenog predmeta. Imunitet se, u veini sluajeve, daje prije podizanje optunice, jer bi trebao biti sredstvo koje je najbolje koristiti na nain da nije javno, tako da potencijalni optueni dobiju imunitet od krivinog gonjenja za predhodna krivina djela u zamjenu za informacije ili drugu vrstu saradnje, koja moe ukljuivati i svjedoenje protiv drugih potencijalnih optuenih. Imunitet tu osobu titi od bilo kakvog krivinog gonjenja za odreena krivina djela, za razliku od sporazuma o priznanju krivnje kod kojeg se optueni izjanjava o krivnji za odreeno krivino djelo manje ozbiljno ili za krivino djelo za koje je predviena manja kazna. D.2. Nain sasluanje, suoenje i prepoznavanje Iako je predvieno da se sasluanje svjedoka obavlja pojedinano u odreenim sluajevima mogue je obaviti i suoenje svjedoka sa drugim svjedocima ili osumnjienim, pri emu je bitno utvrditi kontradiktorne injenice meu njima kako bi se one prezentovale tokom suoenja i potpuno unijele u zapisnik, kao i pojedinani odgovori na te kontradiktornositi.
U odreenim predmetima moe se ukazati potreba prepoznavanja lica, stvari, predmeta, prostora, radi potrebe njihove identifikacije, kao i unoenja u dokaznu grau, pod uslovom da je ova radnja, od strane tuioca ili ovlaenih slubenih osoba, obavljena na zakonit nain. 1. Odluka Ustavnog suda BiH , AP:915/06 od 06.03.2007. godine
32. Razmatrajui apelantove albene navode u pogledu nezakonitosti radnje u kojoj su u Policijskoj upravi dva svjedoka IK. i S.D. prepoznala apelanta, Ustavni sud konstatuje da je u kontekstu prava na pravino suenje od iznimne vanosti i to da je svaki dokaz prikupljen na zakonit nain. Evropski sud za ljudska prava vrlo esto zakljuuje da njegov zadatak nije da daje svoju ocjenu o prihvatljivosti dokaza umjesto domaih sudova, iako moe ispitivati nain na koji se s njima postupalo kao bitan elemenat kod odluivanja je li suenje bilo pravino. Prihvatanje nezakonito dobijenih dokaza ne predstavlja samo po sebi krenje lana 6 EJKLJP, ali je Evropski sud za ljudska prava u predmetu Schenk protiv vicarske naao da to moe dovesti do nepravinosti zavisno od injenica konkretnog predmeta. 33. U konkretnom sluaju proizilazi da su redovni sudovi utvrdili da je radnja u kojoj su u Policijskoj stanici dva navedena svjedoka prepoznala apelanta, obavljena u skladu s odredbama lana 99 Zakona o krivinom postupku. Sudovi su pri tome posebno istakli injenicu da su navedeni svjedoci, prije prepoznavanja, opisali i naveli znakove koji se odnose na traenu osobu a onda, gledajui kroz zatamnjeno staklo, meu njima nepoznatim osobama ( pet osoba koje su slino izgledale) identifikovali apelanta kao osobu koja je preduzela inkriminisane radnje, te da su navedene radnje obavljene odvojeno, kojom prilikom apelant nije imao kaket na glavi. Iz odgovora Vrhovnog suda proizilazi da je apelantu kaket stavljen na glavu nakon to je identifikovan. 34 Dalje, Ustavni sud konstatuje da je apelant na glavnom pretresu imao mogunost ispitivanja svjedoka optube, koji su prepoznali apelanta u Policijskoj upravi, te da odluke suda nisu zasnovane iskljuivo na navedenom dokazu, ve da je, u skladu sa slobodnom ocjenom dokaza, sud ocijenio sve provedene dokaza kako pojedinano tako i u njihovoj meusoboj vezi, pri tome dajui razloge zbog kojih je prihvatio odreene dokaze, to je u skladu sa lanom 16 Zakona o krivinom postupku. Sud je na osnovu tako provedenog dokaznog postupka utvrdio injenino stanje te naao da je apelant poinio krivino djelo razbojnitva iz lana 289 stav 2 u vezi sa stavom 1Krivinog zakona Federacije Bosne i Herecegovine.
D.3. Tok sasluanja Nakon to je svjedok opomenut da je duan govoriti istinu i da ne smije nita preutati, a potom upozoren da je davanja lanog iskaza krivino djelo, to je bitno unijeti u zapisnik o sasluanju, kao i ve naprijed navedeno, utvruje se da li se stiu uslovi za sasluanje svjedoka putem tumaa u kojim situacijama je obavezno obezjediti tumaa. D.4. Mldb. svjedoci Kada su u pitanju mldb. svjedoci primjenjuju se pravila koja se odnose na sasluanje punoljetnih svjedoka, uz izuzetke koji su zakonom propisani i to: - Pozivanje maloljetne osobe koja nije navrila esnaest godina ivota vri se preko roditelja, odnosno zakonskog zastupnika, osim ako to nije mogue zbog potrebe hitnosti ili drugih okolnosti, koje treba vrlo restriktivno primjenjivati. - Sluajevi kada se mldb. osoba ne moe sasluati kao svjedok jer, s obzirom na njen uzrast i duevnu razvijenost nije sposobna shvatiti znaaj prava da ne mora
svjedoiti, koja situacija moe i treba ukljuivati strune osobe pedagoga ili vjetaka psiholaga u cilju utvivanja ove ocjene. Sasluanje u svojstvu svjedoka osobe koja nije navrila esnaest godina ivota i koja je oteene krivinim djelom audiovizuelnim sredstvima je obavezno, kao i u sluaju procjene tuioca da postoji bojazan da se svjedok iz druge kategorije nee moi sasluati na glavnom pretresu, dok je za ostale kategorije svjedoka ovo fakultativna mogunost, u skladu sa odredbom o snimanju audiovizuelnim sredstvom. Kada je u primjeni snimanje audiovizuelnim sredstvom tuilac ili ovlaena slubena osoba je u obavezi da tu osobu o tome upozna, uz pouku da ima pravo traiti reprodukovanje snimka
kako bi provjerila svoju izjavu, to je nuno unijeti u zapisnik o preduzetoj radnji.
Meutim obaveza obazrivog postupanja i sasluanja svjedoka u sluajevima sasluanja mldb. osoba, naroito oteene krivinim djelom, kako to sasluanje ne bi tetno uticalo na psihiko stanje mldb. osobe, a u sluaju potrebe uz strunu pomo psihologa, pedagoga, ne iskljuuju takvo postupanje tuilaca i ovlaenih slubenih osoba i u sluajevima sasluanja drugih kategorija svjedoka. Osim toga, svjedoke oteene zabranjeno je ispitivati o njihovom seksualnom ivotu prije uinjenja krivinog djela. U sluaju takvog ispitivanja na njemu se ne moe zasnivati sudska odluka, a ne bi se trebala zasnivati ni odluka tuioca. Prilikom sasluanja svjedoka oteenih obaveza tuioca je da se rijei i imovinskopravni zahtjev oteenog kada je to mogue, to treba unijeti u zapisnik ili ovim svjedocima odrediti rok u kojem e se o tome izjasniti i taj zahtjev dokumentovati, imajui u vidu da je, prema odgovarajuim odredbama, tuilac duan prikupiti dokaze i izviditi sve to je potrebno u vezi za odluivanje o ovom zahtjevu. D.5. Zatieni, ugroeni i svjedoci po prijetnjom U odreenim situacijama moe se ukazati potreba da svjedok dobije status zatienog svjedoka, iji poloaj je regulisan relevantnim posebnim zakonima o zatiti svjedoka pod prijetnjom i ugroenih svjedoka. Svjedok treba da dobije status zatienog svjedoka kada postoji oigledna opasnost za njegovu linu sigurnost ili lanova njegove porodice (pod kojima se podrazumjevaju lica koja prema ZKP u BiH mogu odbiti svjedoenje), koja opasnost je toliko ozbiljna da opravdava razlog za vjerovanje da nije mogue tu opasnost umanjiti nakon to svjedok bude sasluan ili e se ta opasnost zbog iskaza poveati, zbog ega se tek nakon dobijanja tog statusa moe oekivati da e taj svjedok ispuniti svoju obavezu svjedoenja. Nakon to svjedok dobije status zatienog svjedoka ispituje se prema odgovarajuim odredbama zakona o zatiti svjedoka. Od ove kategorije svjedoka treba razlikovati svjedoka pod prijetnjom ija je lina sigurnost ili lanova njegove porodice dovedena u opasnost zbog njegovog uea u postupku kao rezultat prijetnji, zastraivanja ili slinih radnji vezanih za njegovo sjedoenje, od ugroenog svjedoka koji je ozbiljno fiziki ili psihiki traumatizovan okolnostima pod kojima je izvreno krivino djelo ili koji pati od ozbiljnih psihikih poremeaja koji ga ine izuzetno osjetljivim, odnosno dijete ili maloljetnik. Svaka od ova tri kategorije svjedoka utvuje se rjeenjem nadlenog sudije, ovisno od faze postupka, na prijedlog tuioca ne samo u pogledu statusa ve i mjera koje bi se trebale primjeniti, pod uslovom da su i objektivno za to ostvarene sve predpostavke i to sutinski a ne samo formalno.
2. Presuda Vrhovnog suda F BiH broj 070-0-K-06-000334 od 2006. godine, vezano za lan 3. i 4. Zakona o zatiti svjedoka pod prijetnjom i ugroenih svjedoka F BiH.
Netani su navodi albi da se niestepeni sud poziva na nepostojei zahtjev oteene, iz razloga jer je iz pobijanog rjeenja evidentno da je u istom rjeavano po prijedlogu tuioca o davanju statusa ugroenog svjedoka oteenoj. Pravilno se ukazuje albama da sud nije dao obrazloenje navoda da postoje prijetnje oteenoj koje se ogledaju to su upuene od strane jednog od roditelja optuenih putem telefona , poto nii sud to niim nije konkretizovao to ni albeni sud isto nije mogao ocjenjivati i u tom smislu smatra albu osnovanom. Meutim, optueni svojim albama nisu doveli u pitanje injenicu da je oteena ozbiljno psihiki traumatizovana okolnostima da je prema njoj, prema tezi optube izvreno silovanje i da je na glavnom pretresu sama zatraila da prilikom davanja njenog iskaza optueni ne budu prisutni. Poto te okolnosti nisu dovedene u pitanje albeni sud smatra da postoji opravdana bojazan da e prisustvo optuenih uticati na njenu sposobnost da svjedoi. S toga je pravilan zakljuak suda da su ispunjeni razlozi koje predvia lan 3. i 4. Zakona o zatiti svjedoka pod prijetnjom i ugroenih svjedoka. Takoe, nisu osnovani albeni navodi da e takvim sasluanjem oteene kao ugroenog svjedoka biti povrijeeno njihovo pravo na pravino suenje. Svojim tvrdnjama oni nisu ukazali koji e od opih elemenata pojma pravinog suenja biti ugroen. Osim toga, zakonske odredbe po kojima treba sasluati ugroenog svjedoka pruaju dovoljno garancija koje se odnose na pravian postupak u smislu lana 6. EKLJP, od kojih posebno ravnopravnost stranaka i postupanje prema naelu kontradiktornosti. U suprotnom, kada bi postojali albeni navodi onda bi postojala apsolutna zabrana sasluanja ugroenog svjedoka, a to nije prihvatljivo.
Osim izloenog, veoma je bitno voditi rauna o nainu sasluanja svjedoka tokom njihovog odgovora na opta pitanja i iznoenja saznanja o onome zbog ega je, odlukom tuioca, njihovo saluanja ocijenjeno potrebnim u istrazi. Nakon to je pozvan iznijeti sve to mu je poznato o predmetu, svjedoku treba obezbjediti neometano izlaganje, izjanjenje o injenicama zasnovano na svjedokovom opaanju ili saznanjima dobijenim od drugih i utvrivanje od kuda mu je ono to iskazuje poznato, bez iznoenja svjedokovog miljenja. Pitanja koja se nakon toga eventualno postavljaju svjedoku, kako ona koja idu na teret osumnjienom tako i u njegovu korist, trebaju imati za cilj da se iskaz upotpuni, otklone nejasnoe, izvri provjera izjanjenja, ali bez pristupa nainu ispitivanja kojim se kod svjedoka stvara odreena predstava o okolnostima o kojima bi se trebao izjasniti, izbjegavanjem sugestivnih pitanja kojima se navodi na odgovor. Suprotan nain sasluanja moe imati kontraproduktivne posljedice, jer se stvarne i potpune okolnosti dogaaja ili druge bitne injenice u predmetu istrage saznaju i utvruju na pogrean i nevjerodostojan nain to e se reflekotovati na suenju, prilikom sasluanja ovog svjedoka, spontano ili njegovim izjanjenjem na direktna ili unakrsna pitanja tvrdnjama da je u istrazi, od strane tuioca ili ovlaenog slubenog lica pogreno unesen u zapisnik njegov iskaz ili slino, koje situacuje, i iz ovih razloga, nisu rijetke u praksi. Jedan od naina izbjegavanja naprijed izloenih nejasnoa, pobijanja, suprotnih tvrenja je snimanje sasluanja svih kategorija svjedoka audiovizuelnim sredstvima, koje je dozvoljeno u svim fazama postupka, pod uslovom da se takvim sredstvima raspolae.
E. UVIAJ I REKONSTRUKCIJA E.1. Uviaj Uviaj je jedna od osnovnih radnji dokazivanja, koja se vri da bi onaj ko preduzima tu radnju, neposrednim opaanjem utvrdio neke vane injenice. Pod pojmom neposrednog opaanja podrazumjeva se opaanje ulima, prije svega vida, a zatim sluha, njuha, okusa i opipa. Zakoni o krivinim postupcima u BiH nisu propisali neki formalno pravni osnov za obavljanje uviaja kao to je zahtjev, naredba ili rjeenje. Za vrenje uviaja na mjestu dogaaja ili nekom drugom mjestu dovoljan je samo materijalni uslov. To znai, da je za utvrivanje odreene vane injenice u postupku potrebno neposredno opaanje (lan 92. ZKP BiH). Zakon ne propisuje nain na koji e se vriti uviaj, pa se prilikom vrenja uviaja primjenjuju kriminalistika pravila i metodologija. Ako se prilikom vrenja uviaja koriste razni tehniki instrumenti i sredstva kojima rukuje struna osoba, njihovim koritenjem rukovodi organ koji obavlja uviaj. E 1.1. Mjesto uviaja je mjesto gdje tuilac ili ovlatena slubena osoba ili sud koji obavlja uviaj mogu utvrditi neke vane injenice. Uviaj je kao radnja dokazivanja moe se pored mjesta gdje je izvreno krivino djelo vriti i na svakom drugom mjestu gdje se neposrednim opaanjima mogu utvrditi vane injenice koje se utvruju u krivinom postupku. To moe biti otvoreni i zatvoreni prostor. Kada se radi o uviaju u zatvorenom prostoru, npr. stanu, treba razlikovati ovu radnju od radnje pretresanja stana, obzirom na razliite ciljeve ovih radnji. E 1.2. Ko vri uviaj ? Prije donoenja naredbe o provoenju istrage i u toku istrage uviaj mogu vriti tuilac ili ovlatene slubene osobe (lan 221 ZKP BiH). Ovatena slubena osoba nakon obavjetavanja tuioca duna je izvriti uviaj. Ako je tuilac prisutan na licu mjesta u toku vrenja uviaja, moe traiti da ovlatene slubena osoba izvri odreene radnje koje on smatra neophodnim. Ovakav nain obavljanja uviaja propisuju i drugi procesnbi zakoni u BiH, osim ZKP RS (lan 221) u kojem ovlateno slubeno lice nakon obavjetavanja tuioca moe izuzetno izvriti uviaj. Obzirom na tuioevu funkciju otkrivanja krivinog djela i poinioca tuilac bi upravilu trebao da prisustvuje uviaju. Nakon podizanja optunice uviaj obavlja sudija za prethodno sasluanje pod uslovima iz lana 226 stav 3 ZKP BiH. Uviaj na glavnom pretresu vri sudija odnosno vijee, a van glavnog pretresa sudija ili predsjednik vijea odnosno lan vijea. Nakon ukidanja presude, na pretresu pred vijeem apelacionog suda takoe se moe obaviti uviaj ili odrediti da se izvri van pretresa (lan 317 stav 1 ZKP BiH). Svi gore navedeni, moraju prilikom vrenja uviaja voditi rauna o vanosti ove radnje dokazivanja, jer nepravilno i pogreeno voenje uviaja moe imati uticaja na tok i ishod krivinog postupka, te pod odreenim uslovima predstavljati nezakonit dokaz. Radi toga, organ koji rukovodi uviajem mora obavljanje ove radnje dokazivanja vriti u pravnim okvirima predvienim l. 92, 94 st.1, 217 st.1 i 221. ZKP BiH.
E 1.3. Zapisnik o uviaju prema odredbi 153. stav 3 ZKP BiH mora obavezno sadravati podatke koji su vani kako za prirodu ove radnje dokazivanja tako i za utvrivanje istovjetnosti pojedinih predmeta kao to su : opis, mjere i veliine predmeta ili targova, stavljanje oznaka na predmetima i dr. U zapisniku treba navesti i uz njega prikljuiti skice, crtee, planove, fotografije i sl. Zapisnik o uviaju sainjava se istovremeno kad se ova radnja dokazivanja obavlja ili neposredno nakon toga a potpisuje ga osoba koja vri uviaj i zapisniar. E.2. Rekonstrukcija dogaaja Kada je u vezi sa krivinim djelom mogue konstatovati uz zapisnik objektivno stanje, vri se uviaj. Rekonstrukcija dogaaja vri se naknadno i to na nain da se ponavljaju radnje ili situacije u priblino istim uslovima pod kojima se prema izvedenim dokazima dogaaj desio. Razlika izmeu uviaja i rekonstrukcije je i u tome to se u zapisniku o viaju ne mogu, a u zapisniku o rekonstrukciji mogu unositi izjave svjedoka i vjetaka. Rekonstrukcija se moe vriti u toku cijelog postupka. U toku istrage samo tuilac moe preduzeti ovu radnju dokazivanja, a nakon toga zavisno od stadija postupka sudija, predsjednik vijea krivinog odjeljenja, a ako je presuda ukinuta predsjednik vijea apelacionog odjeljenja. Ovlatene slubene osobe nw mogu vriti rekonstrukciju dogaaja samostalno. Rekonstrukcija se uvijek vri u priblino istim (vjetaki stvorenim) uslovima na mjestu dogaaja gdje je obavljen i uviaj. Za vrenje ove radnje nisu propisane formalnosti, ali obzirom da ona predstavlja posebnu vrstu uviaja prilikom njenog vrenja treba potovati formalnosti koje se odnose na uviaj te pomo vjetaka i strune osobe. Zabranjeno je vrenje rekonstrukcije dogaaja na nain da se vrijea javni red ili moral ili dovodi u opasnot ivot ili zdravlje ljudi. Sve ove zabrane su potrebne jer se radnje rekonstrukcije u pravilu vre na otvorenim prostorima pristupanim neogranienom broju ljudi koji mogu pratiti njihov tok. U tom sluaju, kao i u situaciji ako bi se vrijeao javni moral, ne treba preduzimati rekonstrukciju dogaaja, bez obzira to bi se mogle provjerriti ili utvrditi neke vane injenice. Rekonstrukciju dogaaja ne treba preduzimati ni kod krivinih djela kod kojih bi se ponavljanjem radnji doveli u opasnost ivoti ljudi ili njihovo zdravlje. Mogue je provesti rekonstrukciju izvoenjem onih radnji koje ne obuhvataju naprijed pomenute zabrane kao to je provjera da li je svjedok sa mjesta na kojem se nalazio u vrijeme dogaaja mogao vidjeti ono to navodi u svom iskazu. Mogu se preduzeti i neke druge radnje, ako se npr. ogradi prostor na kome se vri rekonstrukcija i na taj nain izbjegnu situacije u kojima se ne smije vriti ova procesna radnja. Prilikom rekonstrukcije dogaaja treba potovati ljudska prava i voditi rauna o materijalnoj teti koja moe nastati. Prilikom rekonstrukcije dogaaja mogu se po potrebi izvesti pojedini dokazi. Za izvoenje takvih dokaza primjenjuju se odredbe za tu radnju zavisno od faze postupka. E.3. Pomo vjetaka i struene osobe Organ koji vri uviaj ili rekonstrukciju dogaaja moe zatraiti pomo strune osobe kriminalistiko-tehnike ili druge struke. Struna osoba je osoba koja raspolae posebnim strunim znanjem potrebnim za obavljanje ovih radnji dokazivanja. To su prije svega
strune osobe kriminalistiko-tehnike struke, koje zakonodavac posebno izdvaja. U pitanju je kriminalistiki tehniar bez ije pomoi se teko moe obaviti uviaj ili rekonstrukcija dogaaja, pa bi takva struna osoba trebala uvijek pruati strunu pomo organu koji obavlja ove radnje. Prilikom obavljanjanja ovih radnji, potrebno je odreeno tehniko znanje (pronalaenje tragova krivinog djela, osiguranje tragova i sl) koje tuilac ili organ koji vri uviaj nema. Kao struene osobe koje pruaju pomo mogu se angaovati slubene osobe organa unutranjih poslova, odnosno kriminalisti, specijalisti za odreene oblike kriminaliteta. Zavisno od vrste krivinog djela strune osobe mogu biti inenjeri, farmakolozi i dr. Pomaganje strune osobe prilkom obavljanja uviaja ili rekonstrukcije treba biti usmjereno u dva pravca: na pruanje pomoi organu koji vri uviaj ili rekonstrukciju i, po potrebi na pronalaenje, osiguranje ili opisivanje tragova, vrenje potrebnih mjerenja i snimanja, sainavanje skice i fotodokumentacije, kao i prikupljanje drugih podataka. Od strune osobe ne zavisi u kom pravcu e biti usmjerena njena pomo, ve organ koji rukovodi uviajem ili rekonstrukcijom treba ovoj osobi odrediti koje radnje treba obaviti, na koja pitanja dati odgovor i dr. Naravno, dozvoljeno je da struna osoba da svoje sugestije u tom pravcu ali ona ne moe da preduzima samostalne radnje, ve iskljuivo prua pomo u granicama koje mu se odrede. Organ koji obavlja uviaj ili rekonstrukciju moe pozvati i vjetaka koji ne spada u struene osobe gore navedene, bez obzira to raspolae strunim znanjem. S toga, je pomo strune osobe na uviaju ili rekonstrukciji razliita od uea vjetaka, koji moe biti pozvan da prisustvuje ovim radnjama dokazivanja, ako bi njegova prisutnost bila od koristi za davanje nalaza i miljenja. Vjetak moe tom prilokom predloiti da se razjasne pojedine okolnosti (izvre mjerenja) ili da se osobi koja se sasluava postave odreena pitanja. Vano je ukazati da se un takvim sluajevima ne radi o spajanju uviaja i vjetaenja, jer se prilikom uviaja ili rekonstrukcije u pravilu ne vri vjetaenje. Ako bi se izuzetno ukazala potreba, da se na uviaju ili rekonstrukciji dogaaja vri i vjetaenje, onda bi se o tim radnjama dokazivanja morala sainiti dva odvojena zapisnika. F. VJETAENJE Meu do sada istaknutim aktivnostima tuioca je utvrivanja svih okolnosti injeninog stanja u odreenom predmetu istrage radi konanog odluivanja u konkretnoj krivinoj stvari. Sve bitne injenice utvruju se u okvirima zakonom odreene procedure u pravcu potpunog utvivanja njihove istinitosti. U tom cilju znaajna je i uloga vjetaenja po pojedincu, strunoj ustanovi ili dravnom organu, u domenu svake pojedine struke i odgovora na pitanja iz njene oblasti. Vjetaci bi trebali, primjenom strunog znanja kojim raspolau iz domena svoje struke, utvrditi one injenice za koje tuilac- sud ne posjeduju potrebnu strunost. U svakom krivinom predmetu potrebno je svestrano procijeniti angaovanje vjetaka, a u sluaju potrebe za njihovim strunim znanjem, davanjem nalaza, miljenja i konkretnih zakljuaka nuno je da se primjene pravila strunosti, znanja i vjetina u ispitivanju subjekta ili objekata vjetaenje. Vjetaenja u istrazi su bitna i nije iskljueno da upravo ona usmjeravaju krivino gonjenje potvrujui, u meusobnoj povezanosti sa drugim raspoloivim dokazima istrage, osnove/osnovanost / sumnje da postoji odreeno krivino djelo, odnosno da ga je odreeno lice poinilo ili suprotno u pravcu donoenje naredbe o obustavi istrage.
Naredba o vjetaenju koju donosi tuilac ili prijedlog tuioca sudu za izdavanje naredbe o vjetaenju je veoma bitna u njenom sadrinskom dijelu, imajui u vidu da vjetaenjem rukovodi organ koji ga je naredio. Pri tome treba voditi rauna da se iz dokumentacije za davanje nalaza i miljenja izdvoje nezakonito pribavljeni dokazi, jer u suprotnom, ukoliko i na njima vjetak zasnuje svoje miljenje nalaz e biti proglaen nezakonitim dokazom. Osim toga, naredba tuioca ili prijedlog za njeno izdavanje treba biti blagovremena, to znai kada su potpuno kompletirani svi dokazi potrebni za konkretno vjetaenje. Naredba ili prijedlog trebaju biti rezultat potpune analize svih podataka i injenica koje slijede iz zakonitih dokaza konkretnog predmeta, sa jasnim i precizno odreenim pitanjima za vjetaka, to moe slijediti samo na osnovu potpunog poznavanja svih segmenata konkretnog sluaja, odnosno detaljne analize njegove dokumentacije, bez obzira na njenu obimnost. Jedino tako se moe prihvatiti, a kasnije eventualno i potvrditi, da je tuilac sagledao stvarne dileme, sumnje, postavio zadatke vjetaku za konkretna rjeenja odnosno odgovore na relevantne i bitne injenice u odreenom predmetu, da ih je uoio, prepoznao i konkretizovao, u pravcu injenica koje idu i na teret i u korist osumnjienog (optuenog), a izbjegao uopteni sadraj naredbe ili prijedoga. Time se ujedno obezbjeuje, to treba utvrditi, da nalazom budu obuhvaeni svi dokazi, rasploivi u vrijeme njegovog vrenja, opis i konstatacije u pogledu preduzetih radnji, drugih bitnih segmenata u pravcu u kojem je vjetak usmjeren od strane tuioca za davanje nalaza i miljenja, u odnosu na sve ono to je tuilac traio i istakao, dati jasni odgovori na konkretizovane dileme ili sumnje. Tako se izbjegavaju iz tih razloga dopune vjetaenja, ili, to je veoma esto, izmjene nalaza potpuno suprotnim zakljucima i miljenjem u odnosu na tvrdnje iz optunice, konstatacijama vjetaka da pri davanju nalaza tom dokumentacijom nije raspolagao, odnosno da pitanja za koja se trai njegovo oitovanje na pretresu, nisu bila naloena naredbom, to e se uzeti opravdanim u sluaju nepotpunosti naredbe tuioca, ili njegovog prijedloga sudu za njeno izdavanje, u sluaju da se takve tvrdnje vjetaka na osnovu njene sadrine pokau tanim. Za podsjetiti je da i vjetaenja treba provoditi i obaviti tako da se potuju principi zakonitosti, objektivnosti, kontradiktornosti, korienjem primarnih dokaza, odvajanjem ove funkcije od drugih krivinoprocesnih funkcija, utvrivanjem vjetaenjem samo nepravnih pitanja jer su pravna pitanja u nadlenosti tuioca, a nesporno suda, samostalno, odgovorno i u skladu i sa relevantnim zakonima o vjetacima.
3) POSEBNE ISTRANE RADNJE

Pored radnji dokazivanja u okviru ove teme bie obraene i posebne istrane radnje koje, iako zbog svog znaaja i specifinosti izdvojene u posebnu glavu Zakona o krivinom postupku, etimoloki i sutinski ipak predstavljaju radnje dokazivanja. Posebne istrane radnje predstavljaju novinu u zakonima o krivinom postupku u Bosni i Hercegovini. Potrebu za uvoenjem ovim posebnih istranih radnji u krivino procesno zakonodavstvo nametnula je rastua pojava organizovanog kriminala, te specifinog naina vrenja krivinih djela, te organizovanosti i konspirativnosti izvrilaca ovih krivinih djela, usljed ega je otkrivanje i gonjenje uinilaca ovih krivinih djela klasinim istranim radnjama postalo znatno oteano.
Takoe, ekspanzija tehniko-tehnolokog razvoja u sferi elektronike i telekomunikacija, te ureaja za automatsku obradu podataka, dovela je do toga da se elektronski uredjaji, te sredstva telekomunikacija po pravilu koriste prilikom organizovanja i koordinisanja kriminalnih grupa koje za cilj imaju vrenje krivinih djela, usljed ijeg koritenja izvrenje krivinih djela dobija jedan sloeni karakter, a to za posljedicu povlai znatno oteano prikupljanje dokaza klasinim istranim radnjama dokazivanja. Meutim, domen posebnih istranih radnji nije ogranien samo na krivina djela organizovanog kriminala, nego su one primjenljive i na krivina djela koja u sebi nose poveanu drutvenu opasnost po bezbjednost graana i imovine. Sutinski radi se o mjerama kojima se po pravilu duboko zadire u neka od osnovnih prava graana, koje se primjenjuju onda kada druge radnje dokazivanja nisu ili ne bi mogle imati efekta u smislu pribavljanja dokaza, odnosno kada bi pribavljanje dokaza ovim klasinim radnjama dokazivanja bilo povezano sa nesrazmjernim tekoama. Upravo zbog injenice da se posebnim istranim radnjama po pravilu duboko zadire u neka od osnovnih prava graana, zakon o krivinom postupku ne doputa niti jedan izuzetak od pravila da se iste mogu primjeniti samo i iskljuivo po naredbi suda. Takoe, upravo zbog svoje specifinosti u odnosu na ostale klasine radnje dokazivanja, posebne istrane radnje su u zakonu o krivinom postupku smjetene u posebnu glavu, pa su tako uslovi, vrste i nain izvoenja posebnih istranih radnji odreene lanovima 116 do 122 Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analognim odredbama ZKP RS, FBiH i BD. lan 116. Vrste posebnih istranih radnji i uvjeti za njihovu primjenu (l. 130. ZKP FBiH, l. 226. ZKP RS, l. 116. ZKP BD) Protiv osobe za koju postoje osnovi sumnje da je sama ili s drugim osobama uestvovala ili uestvuje u uinjenju krivinog djela iz lana 117. ovog zakona mogu se odrediti posebne istrane radnje, ako se na drugi nain ne mogu pribaviti dokazi ili bi njihovo pribavljanje bilo povezano s nesrazmjernim tekoama. Istrane radnje iz stava 1. ovog lana su: nadzor i tehniko snimanje telekomunikacija, pristup kompjuterskim sistemima i kompjutersko sravnjenje podataka, nadzor i tehniko snimanje prostorija, tajno praenje i tehniko snimanje osoba i predmeta, prikriveni istraitelj i informator, simulirani otkup predmeta i simulirano davanje potkupnine, nadzirani prijevoz i isporuka predmeta krivinog djela. Istrane radnje iz stava 2. take a. ovog lana mogu se odrediti i prema osobi za koju postoje osnovi sumnje da uinitelju, odnosno od uinitelja krivinog djela iz lana 117. ovog zakona prenosi informacije u vezi s krivinim djelom, odnosno da uinitelj koristi njeno sredstvo telekomunikacije. Na razgovore osobe iz stava 1. ovog lana i njenog branitelja shodno se primjenjuju odredbe o komunikaciji osumnjienog i branitelja. Pri izvravanju istranih radnji iz stava 2. take e. i f. ovog lana policijski organi ili druge osobe ne smiju preduzimati aktivnosti koje predstavljaju podstrekavanje na uinjenje krivinog djela. Ako su takve aktivnosti poduzete, ta okolnost iskljuuje krivino gonjenje podstrekavane osobe za krivino djelo izvreno u vezi s ovim radnjama.
lan 117. Krivina djela za koja se mogu odrediti posebne istrane radnje (l. 131. ZKP FBiH, l. 227. ZKP RS, l. 117. ZKP BD) Istrane radnje iz lana 116. stav 2. ovog zakona mogu se odrediti za krivina djela: protiv integriteta Bosne i Hercegovine, protiv ovjenosti i vrijednosti zatienih medjunarodnim pravom, terorizma, za koja se prema zakonu moe izrei kazna zatvora najmanje tri godine ili tea kazna. lan 118. Nadlenost za odreivanje i trajanje istranih radnji (l. 132. ZKP FBiH, l. 228. ZKP RS, l. 118. ZKP BD) Istrane radnje iz lana 116. stava 2. ovog zakona odreuje naredbom sudija za prethodni postupak, na obrazloeni prijedlog Tuitelja koji sadri: podatke o osobi protiv koje se radnja preduzima, osnove sumnje iz lana 116. stava 1. ili 3. ovog zakona, razloge za njeno preduzimanje i ostale bitne okolnosti koje zahtijevaju preduzimanje radnji, navoenje radnje koja se zahtijeva i nain njenog izvoenja, obimi trajanje radnje. Naredba sadri iste podatke kao i prijedlog Tuitelja, kao i utvrdjivanje trajanja naredjene radnje. Izuzetno, ako se pismena naredba ne moe dobiti na vrijeme i ako postoji opasnost od odlaganja, moe se zapoeti s izvravanjem mjere iz lana 116. ovog zakona i na osnovu usmene naredbe sudije za prethodni postupak. Pismena naredba sudije za prethodni postupak mora biti pribavljena u roku od 24 sata od izdavanja usmene naredbe. Istrane radnje iz lana 116. stava 2. take a. do d. i g. ovog zakona mogu trajati najdue do mjesec dana, a iz posebno vanih razloga mogu se, na obrazloeni prijedlog Tuitelja, produiti za jo mjesec dana, s tim da mjere iz take a. do c. mogu trajati ukupno najdue est mjeseci, a mjere iz take d. i g. ukupno najdue tri mjeseca. Zahtjev za radnju iz lana 116. stava 2. take f. ovog zakona se moe odnositi samo na jednokratni akt, a zahtjev za svaku narednu radnju protiv iste osobe mora sadravati razloge koji opravdavaju njenu upotrebu. Naredba sudije za prethodni postupak kao i prijedlog Tuitelja iz stava 1. ovog lana uvaju se u posebnom omotu. Tuitelj i sudija za prethodni postupak e sastavljanjem ili prijepisom zapisnika bez navoenja osobnih podataka prikrivenog istraitelja i informatora ili na drugi odgovarajui nain, sprijeiti da neovlatene osobe, osumnjieni i njegov branitelj otkriju identitet prikrivenog istraitelja i informatora. Sudija za prethodni postupak mora pismenom naredbom, bez odlaganja, obustaviti izvrenje poduzetih radnji ako su prestali razlozi zbog kojih su radnje odreene. Naredbu iz stava 1. ovog lana izvrava policijski organ. Preduzea koja vre prenos informacija duna su Tuitelju i policijskim organima omoguiti provoenje mjera iz lana 116. stava 2. take a. ovog zakona. Primjena posebnih istranji radnji, kao radnji dokazivanja, uslovljenja je kumulativnim ispunjenjem dva osnovna preduslova: postojanje osnova sumnje da odreena osoba uestvuje ili je uestvovala u izvrenju krivinog djela za koje se mogu primjeniti posebne istrane radnje (l. 117), te da se dokazi ne mogu prikupiti na drugi nain ili da je njihovo prikupljanje povezano s nesrazmjernim tekoama. U pogledu prvog uslova postojanje osnova sumnje, zakljuak ovom pravnom standardu treba biti rezultat ve preduzetih provjera odreenih injenica o osumnjienoj osobi kao
izvriocu odreenog krivinog djela, dakle osnovi sumnji za preduzimanje posebnih istranih radnji moraju se prethodno provjeriti i biti u vezi sa odreenim injenicama koje navode na zakljuak da je osumnjiena osoba uestvovala ili uestviuje sama ili sa drugim osobama u izvrenju tih krivinih djela . Iz navedenog se moe zakljuiti da se osnovi sumnje potrebni za odreivanje posebnih istranih radnji nalaze negdje izmeu osnova sumnje potrebnih za otvaranje istrage i osnovane sumnje potrebne za podizanje optunice. Kada je u pitanju drugi uslov on je odreen alternativno pri emu je druga alternativa u stvari proirenje prve alternative a to je : 1. da se dokazi ne mogu pribaviti na drugi nain 2. da bi pribavljanje dokaza bilo povezano sa nesrazmjernim tekoama U pogledu prve alternative situcija je potpuno jasna, i tuilac u svakom prijedlogu mora istai razloge zbog kojih smatra da je dokaze nemogue pribaviti na drugi nain. U pogledu druge alternative, radi se u stvari o proirenju prve alternative na sve sluajeve kada je pribavljanje dokaza povezano sa nesrazmjernim tekoama, to predstavlja faktiko pitanje koje sud treba rjeavati od sluaja do sluaja, zavisno od konkretnih okolnosti, obrazloenih argumentovanim razlozima u prijedlogu tuioca, zbog kojih se smatra da je pribavljanje dokaza na drugi nain uslovljeno nesrazmjernim tekoama. Posebne istrane radnje koje predvia ZKP BiH su : nadzor i tehniko snimanje telekomunikacija, pristup kompjuterskim sistemima i kompjutersko sravnjenje podataka, nadzor i tehniko snimanje prostorija, tajno praenje i tehniko snimanje osoba i predmeta, prikriveni istraitelj i informator, simulirani otkup predmeta i simulirano davanje potkupnine, nadzirani prijevoz i isporuka predmeta krivinog djela. Sve ove radnje mogu se primjeniti i prema osobi za koju postoje osnovi sumnje da uiniocu, odnosno od uinioca krivinog djela prenosi informacije u vezi s krivinim djelom, odnosno da poinitelj koristi telekomunikacijsko sredstvo te osobe. Po pravilu, komunikacija osumnjienog i njegovog branioca ne moe biti predmet primjene posebnih istranih radnji. Ovlatene slubene osobe policije ne smiju pri provoenju posebnih istranih radnji postupati na nain kojim bi podstrekavali na izvrenje krivinog djela, koje podstrekavanje treba posmatrati u krivinom pravnom smislu, odnosno ovlatena slubena lica svojim radnjama ne smiju uticati da se kod izrioca krivinog djela stvori ili uvrsti odluka za izvrenje krivinog djela. Prema tome, prikrivenom istraitelju se ne moe nametnuti zahtjev apsolutne pasivnosti prilikom izvoenja ove posebne istrane radnje, nego se njegova aktivnost u odnosu na izvrioce krivinih djela koje su predmet ove istrane radnje mora kretati u granicama ve stvorene i uvrene odluke izvrioca krivinog djela na izvrenje krivinog djela. Ovo, naroito, ako se ima u vidu da izvrioci krivinih djela za koje se po pravilu primjenjuje posebna istrana radnja prikrivenog istraitelja krivina djela vre u vidu zanimanja, odnosno radi se postojanju jednog vremenskog kontinutiteta vrenja krivinog djela od strane izvrioca, pri emu je njegova odluka na izvrenje ve stvorena i uvrena, a samo izvrenje krivinih djela u tom vremenskom kontinuitetu stvar je prilike i vremena.
Ovu okolnost treba cijeniti u svakom pojedinanom sluaju, a zakljuak da takva uvrena odluka izvrioca na izvrenje krivinog djela ve postoji mora se cijeniti s obzirom na objektivne okolnosti svakog pojedinanog sluaja primjene ove posebne istrane radnje. Trajanje posebnih istranih radnji zakonom o krivinom postupku predvieno je u kratkim rokovima. Opti rok trajanja ovih radnji je mjesec dana, uz mogunost da se iz vaih razloga njihovo trajanje produiti za jo dva mjeseca, tako da ukupno mogu trajati tri mjeseca. Ove vane razloge zakon o krivinom postupku ne istie, pa ih treba cijeniti posebno u svakom konkretnom sluaju. Meutim, za posebne istrane radnje: nadzor i tehniko snimanje telekomunikacija, pristup kompjuterskim sistemima i kompjutersko sravnjenje podataka, nadzor i tehniko snimanje prostorija odreeno je da najdue mogu trajati est mjeseci, dok posebna istrana radnja simulirani otkup predmeta i simulirano davanje potkupnine moe biti odreena samo jednokratno. Koji su to razlozi u kojima se moe odrediti trajanje navedenih posebnih istranih radnji u trajanju do est mjeseci, zakon o krivinom ostupku ne istie ak ni generalno, pa se moe izvui zakljuak da se radi o vanim razlozima kao i u sluaju produenja za jo dva mjeseca. Posebne istrane radnje jesu najefikasnije radnje dokazivanja i esto jedini mogui nain za dokazivanje pojedinih krivinih djela. Meutim, odredba iz l. 117. KZ BiH, koja se odnosi na katalog krivinih djela za koja je mogue traiti primjenu posebnih istranih radnji, predstavlja oiglednu procesnu prepreku za primjenom ovih mjera na vei broj krivinih djela. Formulacija moe izrei kazna od najmanje tri godine ili tea kao jedan od uslova za primjenu posebnih istranih radnji dovela je do sutinski razliitih tumaenja i primjene ove odredbe u praksi sudova na podruju Bosne i Hercegovine. Tako sudovi u Republici Srpskoj ovu odredbu tumae i primjenjuju u ekstenzivnom smislu tako da je primjenjuju kod svih krivinih djela kod kojih je mogue izrei kaznu zatvora od tri godine ili vie. Dok na drugoj strani, Sud Bosne i Hercegovine kao i sudovi u Federaciji BiH i Brko Distriktu tumae ovu odredbu restriktivno i primjenjuju je samo kod onih krivinih djela gdje je propisani posebni minimum tri godine ili vie. U sluajevima restriktivnog tumaenja pomenute odredbe, ove mjere mogu se primjeniti samo na krivina djela za koja se po zakonu moe izrei kazna zatvora od najmanje tri godine ili tea, znaajno smanjuje mogunost primjene ovih mjera, jer je takvih krivinih djela relativno malo. Naroito je to oigledno kod krivinih djela iz oblasti privrednog kriminala i korupcije. Tako prema Krivinom zakonu BiH ove mjere je mogue primjeniti u sedam sluajeva i to za krivina djela: krivotvorenje vrijednosnih papira (l. 206/2), porezna utaja (l. 210/3), organizovanje grupe ili udruenja za krijumarenje ili rasturanje neocarinjene robe (l. 215/1), carinska prijevara (l. 216/3), zloupotreba poloaja ili ovlatenja (l. 220/3), pronevjera u slubi (l. 221/3) i prijevara u slubi (l. 222/3). U Krivinom zakonu Republike Srpske ova mogunost postoji u sluaju samo dva krivinog djela utaja poreza i doprinosa (l. 287/3) i nedozvoljeno bavljenje bankarskom djelatnou (l. 284/2), poto kod drugih krivinih djela ne postoji uvjet o zakonskom minimumu zaprijeene kazne. U Krivinom zakonu Federacije BiH, kod etiri krivina djela iz ove oblasti mogue je primjeniti posebne istrane radnje: porezna utaja (l. 273/3), zloupotreba poloaja ili ovlatenja (l. 383/3), pronevjera u slubi (l.
384/3) i prijevara u slubi (l. 385/3). U svim nabrojanim sluajevima radi se o kvalifikovanom obliku krivinog djela uslovljenog visinom tetne posljedice. Ova injenica dodatno oteava ispunjenje uslova za primjenu posebnih istranih radnji, jer se unaprijed trai posjedovanje saznanja koja e upuivati na ovu injenicu, to u dosta sluajeva, predstavlja znaajnu potekou i neto to bi se eventualno utvrdilo tek kroz primjenu posebnih istranih radnji. U pogledu razllikovanja prikrivenog istraitelja i informatora, treba istai da je osnovna razlika u tome to prikriveni istraitelj moe biti samo ovlateno slubeno lice koje se integrira u kriminalnu sredinu, dok informator predstavlja lice koje nema status ovlatenog lica, nego potie ili je blisko kriminalnoj sredini. Razlike u odredbama U lanu 131. ZKP FBiH i lanu 117. ZKP BD, propisano je da se posebne istrane radnje mogu primjeniti samo za krivina djela za koja se moe izrei kazna od najmanje tri godine ili tea kazna, za razliku od druga dva zakona (BiH i RS) gdje je pored ovog uslova, predvien i katalog krivinih djela za koja se mogu primjeniti posebne istrane radnje. 3.1. Nadzor i tehniko snimanje telekomunikacija Kao jedna od najinteresantnijih i ujedno i najraspravljanijih posebnih istranih radnji pominje se nadzor i tehniko snimanje telekomunikacija. Ono to karakterie sve posebne istrane radnje pa tako posebnu istranu radnju nadzora i tehnikog snimanja telekomunkacija jeste tajnost, odnosno odvijanje istrane radnje prema osumnjienom bez njegovog znanja. Ovom komunikacijom moe biti obuhvaena sva komunikacija osumnjienog ili lica za koju postoje osnovi sumnje da uiniocu, odnosno od uinioca krivinog djela prenosi informacije u vezi s krivinim djelom, odnosno da poinitelj koristi telekomunikacijsko sredstvo te osobe, izuzev komunkacije osumnjienog sa svojim braniocem. Ova posebna istrana radnja vri se presretanjem komunkacije u momentu dok komunkacija jo uvijek traje. U pogledu samog sadraja dokaza pribavljenih posebnim istranim radnjama nadzora i tehnikog snimanja telekomunikacija on uglavnom predstavlja razgovor putem sredstava telekomunkacija, koji se moe odvijati kako u vrijeme izvrenja krivinog djela tako i prije i poslije izvrenja krivinog djela. Sutinski, po pravilu osumnjieni je primjenom ove posebne istrane radnje, dokaz sam protiv sebe, odnosno posebna istrana radnja nadzora i tehnikog snimanja telekomunkacija za rezultat ima komunikaciju osumnjienog koja je povezana sa izvrenjem krivinog djela, a koja se moe odvijati, prije, u toku i poslije izvrenja krivinog djela, a koja osumnjienog dovodi u vezu sa izvrenjem krivinog djela koje je predmet istranog postupka. Karakteristika ove posebne istrane radnje je da se izvodi u realnom vremenu, odnosno u stvarnom vremenu odvijanja komunikacije (tzv. real time ili on line nadzor), odnosno ova posebna istrana radnja vri se presretanjem komunkacije u momentu dok komunkacija jo uvijek traje, za razliku od klasinih radnji dokazivanja koje se po pravilu izvode sa vremenskom distancom u odnosu na predmet dokazivanja. Vrsta telekomunkacije koja se moe nadzirati i snimati niim nije ograniena, meutim najee se radi o fiksnoj telefoniji i uredjajima koji koriste GSM mree mobilne
telefonije (mobilni telefoni), mada bi ovom posebnom istranom radnjom mogli biti nadzirani i uredjaji satelitske telefonije, te svakog drugog oblika telekomunikacije. Najinteresantnije pitanje koje se javlja u vezi ove posebne istrane radnje je pitanje tzv listinga dolaznih i odlaznih poziva i sms poruka na mobilnim telefonima. 3.1.1. Da li je listing posebna istrana radnja nadzora i tehnikog snimanja telekomunkacija? Pitanje da li tzv. listing dolaznih i odlaznih poziva i sms poruka predstavlja posebnu istranu radnju ili ne, izazvalo je dosta rasprave u krivino procesnoj praksi u Bosni i Hercegovini. Na poetku treba rei da postoje dva razliita stanovita po ovom pitanju. Prvo stanovite je da listing predstavlja posebnu istranu radnju. Zastupnici ovog stanovita kao argumentaciju navode: prikupljanje podataka o tome ko je koga nazivao u odreenom vremenu, ili sa kojeg telefonskog prikljuka, odnosno prikupljanje popisa telefosnkih brojeva koje je nazivala osumnjiena osoba ili sa kojeg su nazivali osumnjienu osobu predstavlja vid posebne istrane radnje nadzora i tehnikog snimanja telekomunikacija. Zbog toga, prikupljanje podataka koji se mogu oznaiti kao evidentiranje telefonskih brojeva i telefosnkih razgovora osumnjiene osobe, predstavlja nadzor telefonskih razgovora, iako se na osnovu popisa koritenih telefosnkih brojeva ne saznaje sadrina telefonskih razgovora.*(*Komentari zakona o krivinom/kaznenom postupku u BiH str. 354.) Drugo stanovite je da listing ne predstavlja posebnu istranu radnju, a kao argumentacija takvog stava istie se da se putem listing ne ostvaruje uvid u sadrinu telefonskih razgovora, pa se prema tome i ne moe raditi o nadzoru telekomunikacija u njihovom sadrinskom smislu, odnosno stepen zadiranja u privatnost prilikom uvida u listing nije toliki da bi ga karakterisao kao posebnu istranu radnju. Analizirajui oba stanovita moe se izvui nekoliko zakljuaka: Naime, sasvim sigurno pribavljanje spiska dolaznih i odlaznih poziva osumnjienog lica predstavlja ogranienje, odnosno naruavanje prava na privatnost, ali isto tako, naruavanje prava na privatnost podrazumjevaju i mnoge druge radnje dokazivanja kao sto su pretresanje, naredba banci ili drugom pravnom licu, privremeno oduzimanje pisama telegrama i drugih poiljki i dr. a ipak se te radnje dokazivanja ne tretiraju kao posebne istrane radnje. Naime, pogreno je konstatovati da je osnov uvoenja posebnih istranih radnje nadzora i tehnikog snimanja telekomunikacija, prosto zadiranje u privatnost osumnjienog, jer je zadiranje prava u privatnost mogue i dozvoljeno i sa nekim drugim radnjama dokazivanja koje nemaju karakter posebnih istranih radnji. Ono to razdvaja i to ini distinkciju izmeu klasinih radnji dokazivanja kojima se zadire u privatnost i neka druga prava i posebne istrane radnje nadzora i tehnikog snimanja telekomunikacija je stepen zadiranja u to prava, odnosno stepen ograniavanja prava osumnjienog odnosno drugih lica. Npr. Privremenim oduzimanjem pisama, telegrama i drugih poiljki, duboko se moe ui u privatnost osobe, a ipak ta radnja dokazivanja nema karakter posebne istrane radnje. Kada je u pitanju sam listing radi se o spisku dolaznih i odlaznih poziva sa odreenog i na odreeni telefonski broj, a o emu preduzee koje prua usluge u oblasti telekomunikacija vodi slubenu evidenciju.
Naime, kada se osoba odlui za prijavljivanje telefonskog broja kod odreenog preduzea koje prua usluge u oblasti telekomunkacija, ona je svjesna i pristaje da to preduzee vodi slubenu evidenciju o dolaznim i odlaznim pozivima sa tog broja, pa se ak u veini preduzea u Evropi, a i kod nekih u BiH, uz raun dostavlja i spisak takvih poziva, te taj spisak u stvari ini osnovu izrade rauna i njegov integralni dio. Meutim, ta osoba prijavljivanjem telefonskog broja kod odreenog preduzea koje prua usluge iz oblasti telekomunkacija, nije svjesna niti je pristala da bilo ko slua njene telefonske razgovore, zbog toga je ulaenje u sadraj razgovora zaista veliki stepen zadiranja u privatnost osobe, zbog ega je takvo zadiranje u takvu privatnost i obuhvaeno mjerom nadzora i tehnikog snimanja telekomunikacija kao osebnom istranom radnjom za koju su propsani posebni uslovi. Meutim, kada se trai listing sutinski se trai podatak iz slubene evidencije preduzea koje se bavi pruanjem usluga iz oblasti telekomunkacija, te se radi sutinski o privremenom oduzimanju predmeta-dokumentacije, a nikako o posebnoj istranoj radnji, a naroito kada se ima u vidu da se listing po svojoj prirodi moe traiti samo za ve obavljene telefonske razgovore, a nikako za one koji su u toku. Prema tome, nema presretanja telefonskih razgovora (real time ili on line nadzor kako je to kod posebne istrane radnje nadzora i tehnikog snimanja telekomunikacija), pa prema tome nema ni nadzora takve komunikacije, a posebno imajui u vidu da se listingom ne saznaje sadrina telefonskih razgovora. U tom smislu, puno je vei stepen naruavanja prava na privatnost prilikom izvoenja radnje dokazivanja privremenog oduzimanja pisama, telegrama i drugih poiljki (prilikom ega se ulazi u sadraj tih pisama telegrama i drugih poiljki) nego to je to u sluaju pribavljanja listinga. Prema tome, imajui u vidu da je upravo stepen ogranienja prava graana opredjeljujui za diferencijaciju posebnih istanih radnji od drugih radnji dokazivanja, pri emu posebne istrane radnje podrazumjevaju vei stepen ogranienja odnosno naruavanja prava a imajui u vidu da postoje klasine radnje dokazivanja kojima se istovrsno pravo, kao i u sluaju listinga, vie ograniava odnosno naruava nego to je to u sluaju listinga (privremeno oduzimanje pisama, telegrama i drugih poiljki) to se prema tome u sluaju listinga ne moe raditi o posebnoj istranoj radnji nego o radnji dokazivanja privremenog oduzimanja predmetadokumentacije (u pismenom ili elektronskom obliku imajui u vidu da privremeno oduzimanje predmeta obuhvata i kompjutere i sline uredjaje za automatsku obradu podataka). Presuda Vrhovnog suda RS br. 118-0-Kk-08-000 005 od 22.04.2008. godine
....kod pribavljanja navedenih dokaza ne radi se o posebnoj istranoj radnji iz 226. Zakona o krivinom postupku, jer pribavljanje listinga pozivanih brojeva prema vaeim propisima i tehnikim pravilima ne predstavlja nadzor i tehniko snimanje telekomunikacija. Samo pribavljanje listinga dolaznih i odlaznih poziva zakonodavac nije regulisao zakonom, ali to ne znai da se takvi podaci mogu slobodno pribavljati po volji dravnog organa bez saglasnosti lica na iji razgovor se odnose. Iako je registovanje broja prodate kartice i telefonskih poziva koji se sa nje upuuju, za razliku od prislukivanja, uobiajeno u poslovanju telekomunikacionog operatera, dostavljanje takvih podataka policiji bez zakonskog regulisanja ili saglasnosti lica iji se razgovori biljee predstavlja neopravdano mijeanje u privatnu sferu. Ovakvim postupanjem policije povrijeen je lan 8. Evropske konvencije o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda. Identian stav zauzeo je i Evropski sud za ljudska prava u predmetu Malone protiv Ujedinjenog Kraljevstva i poto je utvrdio da su i prislukivanje i registrovanje bili suprotni zahtjevu zakonitosti, smatrao je da nije potrebno da se uputa u to da li su ove mjere bile - potrebne u demokratskom drutvu -.....
Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o krivinom postupku predviene su izmjene u lanovima 116 do 122. preciziranjem dosadanjih rjeenja. Daje se definicija prikrivenog istraitelja kao posebno obuenog ovlatenog lica koje istrauje pod izmjenjenim identitetom. U lanu 117. U taki d) rije najmanje zamjenjuje se rijeju od, tako da se polje primjene posebnih istranih radnji znatno proiruje. Takoe, dodat je lan 72 a) , koji glasi Naredba operateru telekomunikacija, kojim bi trebale biti rijeene navedene dileme vezane za listing. 3.1.2. Sudska praksa (Okruni sud Banjaluka br. Kpp-19/05 od 10.06.2005.godine)
: -64/05 , 15.6.2005. ..............., a.164/05 14.6.2005., : , , , , , , 224. 2. , 228. 1. , 15.6.2005., : , , 11.3.1963. , , . , , , 30.4.1977. , , , , , , , 14.3.1980. , , . .7 , , 224. 2. , , 226. 2. ) ) : 1. ( ), : - : . 065/582-... - . 061/697-... - . 065/512-... - . 065/978 -... - . 065/215-... 3. : , , , . 1. 2. , .
226. 2. ) . 1. 2. , , , 1.7.2005.. , , , , , 229 . .
4) MJERE OBEZBJEENJA PRISUSTVA OSUMNJIENOG U POSTUPKU I USPJENO VOENJE POSTUPKA

UVOD Mjere za obezbjeenje prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje postupka predstavljaju takozvane radnje procesne prinude koje se sastoje u razliitim oblicima ograniavanja line slobode osumnjienog, ija primjena je usmjerena prema gradjanima, a prvenstveno osumnjienom za kojeg u principu vai pretpostavka nevinosti. Ove mjere ne mogu se primjenjivati pod uslovima i na nain koji bi predstavljao kanjavanje ve , upravo suprotno, na nain da intenzitet ogranienja nekih od osnovnih ljudskih prava i sloboda graana bude sveden na minimalno nunu i neophodno potrebnu Cilj ovih mjera, zakonom postavljen dvojako, je obezbjeenje prisustva osumnjienog u postupku i obezbjeenje uspjenosti voenja krivinog postupka. Mjere za obezbjeenje prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje postupka su odreene lanom 123 ZKP BiH, odnosno analognih lanova ZKP RS, BD i FBiH koji su sutinski identini i glase : (1) Mjere koje se mogu preduzeti prema optuenom za osiguranje njegove prisutnosti i za uspjeno voenje krivinog postupka jesu poziv, dovoenje, zabrana naputanja boravita, jamstvo i pritvor. (2) Prilikom odluivanja koju e od navedenih mjera primjeniti, nadleni organ pridravat e se uvjeta odreenih za primjenu pojedinih mjera, vodei rauna da se ne primjenjuje tea mjera ako se ista svrha moe postii blaom mjerom. (3) Ove mjere ukinut e se po slubenoj dunosti odmah kad nestanu razlozi koji su ih izazvali, odnosno zamjenit e se drugom blaom mjerom kad za to nastupe uvjeti. (4) Odredbe ove glave shodno se primjenjuju i na osumnjienog. Iz sadraja ove odredbe jasno je vidljivo da su sve ove mjere primjenljive po istim optim principima kako na optuenog, dakle u postupku nakon potvrdjivanja optunice, tako i na osumnjienog, dakle u istranom postupku. Primjena ovih mjera nije vezana iskljuivo za sud. Naime zakonodavac govori o nadlenom organu, mada jedina mjera koju nadleni organ, izuzev suda, moe izdati je poziv, to proizilazi iz opteg naela da svaku mjeru koja u sebi sadri ogranienje odreenog prava moe izdati, narediti ili odobriti samo sud.
Meutim, ovu odredbu treba tumaiti tako da prilikom odluivanja nadlenog organa, npr. tuilatva, koju e mjeru zahtjevati od suda mora imati u vidu ove rukovodee principe za odreivanje mjera za obezbjedjivanje prisustva, odnosno uspjeno voenje krivinog postupka. Kako je to vidljivo iz zakonske odredbe, mjere za obezbjeenje prisustva odnosno uspjeno voenje krivinog postupka su: - Poziv - Dovoenje - Zabrana naputanja boravita - Jemstvo - Pritvor Od svih ovih mjera dvije mjere podrazumjevaju lienje slobode a to su Dovoenje koje predstavlja lienje slobode bez zatvaranja i Pritvor koji predstavlja lienje slobode sa zatvaranjem, dok Jemstvo predstavlja mjeru koja ima alternativni karakter u odnosu na mjeru pritvora . Zakon o krivinom postupku propisao je I rukovodea naela primjene mjera za obezbjeenje prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka generalnog karaktera koji bi trebali sluiti kao principi prilikom odluivanja i opredjeljivanja za primjenu neke od mjera za obezbjeenje prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka. Rukovodei principi za primjenu mjera za obezbjeenje prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka, takoe su odreeni u lanu 123 ZKP BiH i BD, 180 RS i 137 FBiH a to su: - Tea mjera se nee primjeniti ako se ista svrha moe postii primjenom blae mjere - Svaka mjera ukinue se odmah po slubenoj dunosti im prestanu razlozi koji su izazvali primjenu te mjere, odnosno zamjenie se drugom blaom mjerom kad se za to ispune uslovi. Kada se imaju u vidu ovi rukovodei principi, jasno proizilazi da se pritvor kao najtea mjera za obezbjeenje prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka ne treba primjeniti ukoliko je istu svrhu mogue postii bilo kojom drugom mjerom, posebno iz razloga to pritvor predstavlja mjeru lienja slobode sa zatvaranjem pritvorenog lica, a to predstavlja vrlo intenzivno i agresivno ogranienje sloboda i prava osumnjienog koja mu pripadaju kao gradjaninu, te bi se i u sluajevima u kojima je ve odreen pritvor trebao ukidati ili zamjenjivati blaom mjerom uvijek kada prestanu razlozi zbog kojih je odreen ili kada se stvore uslovi da se drugom mjerom obezbjeenja prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka moe ostvariti isti cilj. Mjere procesne prinude u krivinom postupku se primjenjuju pod dva opta uslova (a) da postoji odreena opasnost koju primjenom procesne prinude treba otkloniti i koja procesnu prinudu opravdava. Opasnost mora biti konkretna, a njena procjena je nekad data unaprijed u zakonu, a nekad preputena ocjeni suda u svakom sluaju posebno i (b) da postoji osnovana sumnja da je lice prema kojem se primjenjuje procesna prinuda izvrilac krivinog djela.* (*Komentari zakona o krivinom/kaznenom postupku u BiH str. 379.)
Kada je u pitanju rangiranje mjera za obezbjeenje prisustva osumnjienog prema njihovoj teini, to je uinio zakonodavac svrstavajui ih prema redosljedu, tako da najblaa mjera jeste poziv, a najtea pritvor. A. DOVOENJE Dovoenje je mjera obezbjeenja prisustva osumnjienog u postupku, odnosno uspjeno voenje krivinog postupka prinudnog karaktera, i za svoju pretpostavku ima nedolazak odnosno neodazivanje osumnjienog po pozivu koji je uredno obavjeten a koji nije opravdao svoj izostanak, oigledno izbjegavanje osumnjienog da primi poziv, ili donijeto rjeenje o pritvoru protiv osumnjienog. Kao mjera za obezbjeenje prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka, zakonom o krivinom postupku su posebno propisani uslovi i nain njene primjene, pa je tako u lanu 125. ZKP BiH i BD, 139 FBiH, odnosno RS predvieno: (1) Naredbu da se optueni dovede moe izdati sud ako je donijeto rjeenje o pritvoru ili ako uredno pozvani optueni ne doe, a svoj izostanak ne opravda, ili ako se nije moglo izvriti dostavljanje poziva, a iz okolnosti oigledno proizilazi da optueni izbjegava prijem poziva. (2) Izuzetno, u hitnim sluajevima, naredbu iz stava 1. ovog lana moe izdati i Tuitelj ukoliko uredno pozvani osumnjieni ne doe a svoj izostanak ne opravda, s tim to ovu naredbu mora odobriti sudija za prethodni postupak u roku od 24 sata od izdavanja naredbe. (3) Naredbu za dovoenje izvrava sudska policija. (4) Naredba za dovoenje izdaje se pismeno. Naredba sadrava: ime i prezime optuenog koji se ima dovesti, naziv krivinog djela koje mu se stavlja na teret uz navoenje odredbe krivinog zakona, razlog zbog kojeg se nareuje dovoenje, slubeni peat i potpis sudije koji nareuje dovoenje. (5) Osoba kojoj je povjereno izvrenje naredbe predaje naredbu optuenom i poziva ga da poe s njim. Ako optueni to odbije, dovee ga prinudno. Iz sadraja ove odredbe jasno je vidljivo da je ista primjenljiva kako na optuenog tako i na osumnjienog, s tim, to je za razliku od pozivanja, jedini ovlaten organ za izdavanje naredbe za dovoenje sud. Meutim, i pored ovog opteg pravila zakon o krivinom postupku dozvoljava izezetak, pa tako izuzetno naredbu za dovoenje moe izdati i tuilac u hitnim sluajevima, ukoliko uredno pozvani osumnjieni ne doe a svoj izostanak ne opravda, s tim da ovu naredbu mora odobriti sudija za prethodni postupak u roku od 24 sata od izdavanja naredbe. Ovdje se u skladu sa generalnim konceptom Zakona o krivinom postupku sutinski uspostavlja mehanizam sudske kontrole ogranienja ljudskih prava i sloboda kada to ogranienje nareuje tuilac kao jedna od stranaka u postupku. Prema tome, ovdje se postavlja pitanje da li naredbu za dovoenje osumnjienog u istranom postupku izdaje sudija za prethodni postupak, ili takvu naredbu izdaje tuilac uz naknadno odobrenje sudije za prethodni postupak. Zakon o krivinom postupku BiH, BD i F BiH za razliku od Zakona o krivinom postupku Republike Srpke itavu odredbu koja se odnosi na naredbu za dovoenje usmjerava samo prema optuenom, dok u jedinom sluaju, kada govori o osumnjienom, govori o izuzetnom ovlatenju tuioca za izdavanje takve naredbe koja se odnosi na
osumnjienog, mada izuzev hitnosti ne postavlja nikakve dodatne uslove koji bi dodatno karakterisali tu izuzetnost izuzev injenice da se radi o uredno pozvanom osumnjienom koji ne opravda svoj izostanak, te s tim to uspostavlja ovaj mehanizam sudske kontrole od strane sudije za prethodni postupak u roku od 24 sata od izdavanja naredbe. Meutim, i pored ovakvog sadraja naredbe, a u skladu sa optim naelima krivine procedure, premda se striktno ne pominje, proizilazi da je naredba za dovoenje osumnjienog u istranom postupku u sluaju u kojem uredno pozvani osumnjieni ne doe a ne opravda svoj izostanak po pravilu u nadlenosti sudije za prethodni postupak, dok tuilac takvu naredbu samo izuzetno, u hitnim sluajevima, uz obavezu da o izdavanju takve naredbe izvjesti sudiju za prethodni postupak koji u roku od 24 sata od izdavanja naredbe mora odobriti takvu naredbu. Prema tome, radi se o naknadnom odobrenju naredbe za dovoenje od strane sudije za prethodni postupak, koji tom prilikom provjerava kako postojanje opteg uslova za izdavanje naredbe za dovoenje tako i stepen hitnosti koji je uzrokovao donoenje naredbe za dovoenje od strane tuioca. Meutim, i pored ovakve zakonske mogunosti izdavanja naredbe za dovoenje od strane tuioca u ovakvim sluajevima, dosadanja praksa pokazuje da tuioci i u ovakvim sluajevima od sudije za prethodni postupak trae izdavanje naredbe za dovoenje osumnjienog, tako da na taj nain predupredjuju sve eventualne rizike i posljedice neodobravanja tuilake naredbe za dovoenje od strane sudije za prethodni postupak, jer premda ne govori o procesnim posljedicama neodobravanja takve tuilake naredbe za dovoenje od strane sudije za prethodni postupak, jasno je da bi svaka procesna radnja koja je u podlozi imala naredbu za dovoenje koju nije odobrio sudija za prethodni postupak bila pod rizikom nezakonitog dokaza. Kada je u pitanju Zakon o krivinom postupku Republike Srpske ovlatenja za izdavanje naredbe za dovoenje je zakonski preciznije rijeeno pa je tako u lanu 182. ZKP RS odreeno: (1) Naredbu da se osumnjieni, odnosno optueni dovede moe izdati sud ako je donijeto rjeenje o pritvoru ili ako uredno pozvani optueni ne doe, a svoj izostanak ne opravda, ili ako se nije moglo izvriti uredno dostavljanje poziva, a iz okolnosti oigledno proizilazi da optueni izbjegava prijem poziva. (2) Izuzetno, u hitnim sluajevima, naredbu iz stava 1. ovog lana moe izdati i Tuitelj ukoliko uredno pozvani osumnjieni ne doe a svoj izostanak ne opravda. (3) Naredbu za dovoenje izvrava sudska policija. (4) Naredba za dovoenje izdaje se pismeno. Naredba sadrava: ime i prezime optuenog koji se ima dovesti, naziv krivinog djela koje mu se stavlja na teret uz navoenje odredbe krivinog zakona, razlog zbog kojeg se nareuje dovoenje, slubeni peat i potpis sudije koji nareuje dovoenje. (5) Lice kome je povjereno izvrenje naredbe predaje naredbu osumnjienom, odnosno optuenom i poziva ga da poe s njim. Ako osumnjieni, odnosno optueni to odbije, dovee ga prinudno. Kao to je vidljivo iz ove odredbe Zakon o krivinom postupku Republike Srpske, ve u prvom stavu ovog lana taksativno proiruje naredbu za dovoenje kao mjeru koja se primjenjuje i na osumnjienog i na optuenog, tako da u tom pogledu nema dileme te je jasno da naredbu za dovoenje po pravilu izdaje sud bilo da se radi o dovoenju osumnjienog ili optuenog.
Meutim, iako na isti nain kao i ZKP BiH, BD i F BiH, dozvoljava izuzetak, te omoguava tuiocu da u hitnim sluajevima moe izdati naredbu za dovoenje, Zakon o krivinom postupku Republike Srpske, za razliku od Zakona o krivinom postupku BiH BD i F BiH ne trai naknadno odobrenje takve naredbe za dovoenje od strane sudije za prethodni postupak. Kada su u pitanju uslovi za izdavanje naredbe za dovoenje oni su u zakonu propisani taksativno i potpuno su jasni. - Osumnjieni protiv kojeg je odreen pritvor - Uredno pozvani osumnjieni koji se ne doe po pozivu te neopravda svoj izostanak - Osumnjieni koji oigledno izbjegava prijem poziva Na sljedeoj stranici slijedi primjer (obrazac) naredbe za dovoenje. A.1. Primjer (obrazac) naredbe za dovoenje osumnjienog kojem je odreen pritvor
Naziv suda Protokolni broj Datum ________ sud u _______ po sudiji za prethodni postupak _______________ u krivinom predmetu protiv osumnjienih G S i B D zbog krivinog djela iz l.233 st.3 u vezi sa st.2 KZ RS, izdaje NAREDBU Dana __________ godine ima se izvesti iz pritvora osumnjieni B D, sin Petra, roen __________. u _________, nastanjen u ________,, koji se nalazi u pritvoru u KPZ ____________ po rjeenju ovog suda broj Kpp-__________ od ____________ godine, a koji pritvor je produen rjeenjem ovog suda broj Kv- _________ od __________ godine, te sprovesti u prostorije _________tuilatva u _________, ul.____________ br._____, radi njegovog ispitivanja od strane tuioca _____________, zakazanog za ___________godine u ______ asova. Nakon zavrene radnje ispitivanja osumnjieni e biti bez odlaganja vraeni u KPZ ______________. Ovu naredbu izvrit e ovlateni radnici Sudske policije _______________. Sudija za prethodni postupak Potpis i peat
B. ZABRANA NAPUTANJA BORAVITA Kada je u pitanju ova mjera obezbjeenja prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka treba rei da se u stvari radi o supstitutu u odnosu na raniju mjeru obeanja okrivljenog da nee napustiti boravite, koja se pokazala vrlom slabom i neefikasnom u primjeni, a koja je bila predviena ranijim zakonom o krivinom postupku. Kada je u pitanju ova mjera sutinski se radi o ogranienju slobode kretanja, bez zatvaranja, odnosno bez lienja slobode u uem smislu, kojom se obezbjedjuje prisustvo osumnjienog, odnosno kojom se spreava bjekstvo, sakrivanje ili odlazak osumnjienog u nepoznato mjesto ili inostranstvo. Ova mjera u sebi takoe nosi prijetnju, da usljed njenog krenja osumnjienom moe biti odreen pritvor, kao agresivniji vid ogranienja slobode kretanja osumnjienog koji ukljuuje njegovo lienje slobode i zatvaranje.
Kao posebna mjera obezbjeenja prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka uslovi, i nain primjene ove mjere propisani su lanom 126 Zakona o krivinom postupku BiH, odnosno analognim lanovima ZKP BD, RS i FBiH, koja glasi: (1) Ako postoje okolnosti koje ukazuju da bi optueni mogao pobjei, sakriti se, otii u nepoznato mjesto ili u inostranstvo, Sud mu moe obrazloenim rjeenjem zabraniti da bez odobrenja napusti mjesto boravita. (2) Uz mjeru iz stava 1. ovog lana optuenom moe bitii zabranjeno posjeivanje odreenih mjesta ili sastajanje s odreenim osobama ili naredjeno da se povremeno javlja odreenom organu ili privremeno oduzeta putna isptrava ili vozaka dozvola, kao i zabranjeno preduzimanje odreenih poslovnih aktivnosti. (3) Mjerama iz lana 1. i 2. ovog lana ne moe se ograniiti pravo optuenog da komunicira sa svojim braniteljem. (4) Optueni e se u rjeenju o izricanju mjera iz st.1 i 2. ovog lana upozoriti da se protiv njega moe odrediti pritvor ako prekri izreene zabrane. (5) U toku istrage mjere iz st.1 i 2. ovog lana odreuje i ukida sudija za prethodni postupak, poslije podizanja optunice- sudija za prethodno sasluanje, a nakon dostavljanja predmeta sudiji odnosno vijeu u svrhu zakazivanja glavnog pretresa taj sudija, odnosno predsjednik vijea. (6) Mjere iz st.1 i 2. ovog lana mogu trajati dok za to postoji potreba, a najdue do pravomonosti presude. Sudija za prethodni postupak, sudija za prethodno sasluanje ili sudija odnosno predsjednik vijea duan je da svaka dva mjeseca ispita da li je primjenjena mjera jo potrebna. (7) Protiv rjeenja kojim se odredjuju, produavaju ili ukidaju mjere iz stava 1. i 2. ovog lana stranke i branilac mogu podnijeti albu, a tuitelj i protiv rjeenja kojim je njegov prijedlog za primjenu mjere odbijen. O albi odluuje vijee iz lana 24. stav 6. ovog zakona u roku od tri dana od dana prijema albe. alba ne zadrava izvrenje rjeenja. Iz sadraja ove odredbe, vidiljivo je da se radi o jednoj novoj mjeri obezbjeenja prisustva osumnjienog u postupku za iju primjenu je potrebnom da postoji mogunost bjekstva ili sakrivanja osumnjienog, odnosno odlaska osumnjienog u nepoznato mjesto ili inostranstvo. Realizacija ove mjere postavljena je veoma iroko jer se osumnjienom se moe staviti zabrana naputanja boravita kao osnovna mjera ali, takoe, zajedno sa njom ili nezavisno od nje, osumnjienom se mogu nametnuti obaveze javljanja, ili mu se mogu oduzeti putna isprave i vozake dozvole, odnosno mogu mu se zabraniti odreene poslovne aktivnosti, o emu odluuje sud. Trajanje ove mjere nije posebno vremenski ogranieno, izuzev to je naznaeno da moe trajati dok za to postoji potreba a najdue do pravomonosti presude. S obzirom da se ovom mjerom, po karakteru i po trajanju, vrlo intenzivno mogu ograniiti odreena prava i slobode osumnjienog, odnosno optuenog, u dugom vremenskom periodu, zakon namee obaveznu dvomjesenu kontrolu opravdanosti trajanja navedene mjere. Ova mjera je sutinski trea po teini mjera ali ipak blaa mjera od jemstva i pritvora odnosno ova mjera je sutinski supstitut mjeri pritvora koji se odreuje zbog opasnosti od bjekstva i mjeri jemstva. Meutim, i pored toga to predstavlja samostalnu mjeru obezbjeenja prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka nema zakonske smetnje da se primjenjuje zajedno sa mjerom jemstva, ukoliko sud procijeni da je uporedna
primjena obe mjere jedina prava supstiucija pritvoru, koji se odreuje zbog postojanja opasnosti od bjekstva. Na kraju, treba rei, da ova mjera u sebi nosi prijetnju pritvora kao najtee mjere za obezbjeenje prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka, te krenje bilo koje zabrane ili obaveze iz naredbe suda za odredjivanje ove mjere za posljedicu moe imati odreivanje pritvora, te da je protiv rjeenja kojim se odredjuju, produavaju ili ukidaju ove mjere dozvoljena alba strankama i braniocu, s tim to je tuiocu dozvoljena alba i protiv rjeenja kojim je odbijen njegov zahtjev za odreivanje ove mjere. Rok za albu je tri dana, a alba ne zadrava izvrenje rjeenja, prema tome alba nema suspenzivno dejstvo. C. JEMSTVO Jemstvo je etvrta po redu i teini mjera za obezbjeenje prisustva osumnjienog u postupku, odnosno uspjeno voenje krivinog postupka, i slui iskljuivo kao alternativa u odnosu na mjeru pritvora koji je odreen ili se ima odrediti zbog postojanja opasnosti od bjekstva. Prema tome, mjera jemstva je klasini supstitut mjeri pritvora po ovom osnovu. Jemstvo ne slui samo kao garancija prisustva osumnjienog, odnosno optuenog na glavnom pretresu ili u nekom drugom stadiju krivinog postupka, ve kao garancija njegovog prisustva do kraja krivinog postupka, a to znai do njegovog pravosnanog okonanja.*(*Komentari Zakona o krivino/kaznenom postupku u BiH) Uslovi za odreivanje jemstva odreeni su u lanu 127. Zakona o krivinom postupku BiH, odnosno analognim lanovima ZKP BD, RS i FBiH, te navedena odredba glasi: Optueni kojem se pritvor ima odrediti ili je ve odreen samo zbog bojazni da e pobjei, moe se ostaviti na slobodi, odnosno moe se pustiti na slobodu ako on osobno ili ko drugi za njega prui jamstvo da do kraja krivinog postupka nee pobjei, a sam optueni obea da se nee kriti i da bez odobrenja nee napustiti svoje boravite. Prema tome, jasno je da se jemstvo ne moe primjeniti ukoliko postoji neki drugi razlog za pritvor izuzev opasnosti od bjekstva, jer jemstvo kao mjera obezbjeenja prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka slui iskljuivo kao supstitut mjeri pritvora koji je ve odreen ili koji se ima odrediti samo zbog opasnosti od bjekstva. Prilikom odredjivanja ove mjere osumnjienom koji nije u pritvoru, sud mora prethodno razmotriti da li postoji opasnost od bjekstva osumnjienog koja opravdava izricanje mjere pritvora po tom osnovu, pa tek onda odluivati o samom jemstvu. Nadalje, kada postoji osnov za odreivanje pritvora po ovom osnovu, a ponudjeno je jemstvo od strane osumnjienog ili drugog lica, to ne znai da e sud po automatizmu prihvatiti zamjenu mjere pritvora mjerom jemstva, nego sud na osnovu svih okolnosti mora stei ubjedjenje da e se mjerom jemstva na jednako dobar nain kao i mjerom pritvora obezbjediti svrha ove mjere, odnosno prisustvo osumnjienog u postupku. Iz sadraja ove odredbe Takoe jasno proizilazi da jemstvo moe dati kako osumnjieni tako i druga lica, s tim da e sud u svakom sluaju cijeniti, koliko e dato jemstvo uticati na osumnjienog radi sprjeavanja njegovog eventualnog bjekstva, te e se u zavisnosti od te procjene opredjeliti za izricanje ili neizricanje ove mjere. U pogledu sadraja samog jemstva on je odreen odredbom lana 128 Zakona o krivinom postupku BiH odnosno analognim odredbama ZKP BD, RS i FBiH koja glasi:
(1) Jamstvo uvijek glasi na novani iznos koji se odreuje s obzirom na teinu krivinog djela, osobne i obiteljske prilike optuenog i imovno stanje osobe koja daje jamstvo. (2) Jamstvo se sastoji u polaganju gotovog novca, papira od vrijednosti, dragocjenosti ili drugih pokretnih stvari vee vrijednosti koje se lako mogu unoviti i uvati ili u stavljanju hipoteke na nepokretna dobra osobe koja daje jamstvo ili u osobnoj obavezi jednog ili vie graana da e u sluaju bjekstva platiti utvrdjeni iznos jamstva. (3) Osoba koja daje jamstvo mora dostaviti dokaze o svom imovnom stanju, porijeklu imovine, vlasnitvu i posjedu nad imovinom koja se daje kao jamstvo. (4) Ako optueni pobjegne, rjeenjem e se odrediti da je vrijednost data kao jamstvo prihod budeta Bosne i Hercegovine. Shodno navedenoj zakonskoj odredbi vidljivo je da je sadraj jemstva dat u veoma irokom rasponu poev od gotovog novca i hartija od vrijednosti do stavljanja hipoteke na iznos jemstva. Moglo bi se ak rei da se kao jemstvo moe odrediti bilo koja vrijednost koja se moe izraziti u svom novanom ekvivalentu. Meutim, jemstvo uvijek glasi na novani iznos, te se u svakom sluaju, bilo koji oblik jemstva da se daje a koji nije novac, jemstvo izraava u njegovom novanom ekvivalentu. Ukoliko se nakon odredjivanja jemstva pojavi koji drugi razlog za odreivanje pritvora, ili ako se osumnjieni sprema na bjekstvo, ili ako se po pozivu ne pojavi a ne opravda svoj izostanak, osumnjienom se i pored datog jemstva moe odrediti pritvor, s tim da se u tim sluajevima jemstvo ukida. Ako je presudom izreena kazna zatvora, jemstvo se ukida tek kad osudjeni pone izdravati kaznu. Rjeenje o odreivanju jemstva i njegovom ukidanju osumnjienom u toku istrage do podizanja optunice donosi sudija za prethodni postupak, nakon podizanja optunice sudija za prethodno sasluanje, a nakon dostavljanja predmeta sudiji odnosno vijeu u svrhu zakazivanja glavnog pretresa sudija ili predsjednik vijea, a sve po prethodnom sasluanju tuioca, koje moe biti i u formi pismenog izjanjenja po zahtjevu za odreivanje jemstva. C.1. Sudska praksa (Okruni sud Banjaluka 10.06.2005.godinejemstvo i zabrana naputanja boravita)
OKRUNI SUD U BANJALUCI Broj: Kpp-19/05 Dana, 10.06.2005.god. Okruni sud u Banjaluci, po sudiji za prethodni postupak .., u krivinom predmetu protiv osumnjienog MM, sina C iz Kotor Varoa, protiv kog se vodi istraga zbog osnovane sumnje da je poinio krivino djelo utaje poreza i doprinosa iz lana 287 stav 3 u vezi sa st. 1. Krivinog zakona Republike Srpske, odluujui o prijedlogu branilaca osumnjienog za ukidanje pritvora prema istome od dana 06.06.2005.godine, na osnovu lanova 183, 184, 185 i 187 Zakona o krivinom postupku, donio je dana 10.06.2005. godine RJEENJE I
Br.Kpp-19/05
od
Prihvata se ponudjeno jemstvo u vrijednosti od 510.210,00 KM, te se osumnjieni MM, sin CC iz Kotor Varoa, koji se nalazi u pritvoru u Kazneno popravnom zavodu Banjaluka, koji mu je odreen rjeenjem Okrunog suda Banjaluka broj Kpp-19/05 od 18.03.2005.godine i produen rjeenjem istog suda broj Kv-62/05 od 15.04.2005.godine, iz razloga propisanih lanom 189 stav 1 taka a) i b) Zakona o krivinom postupku, ima pustiti na slobodu, 1.nakon stavljanja hipoteke na nekretnine osumnjienog i to na potpuno zavrenu kuu, povrine 320 m2, spratnosti S+P+1+M, vrijednosti oko 300.000 KM, koja je izgraena na parceli upisanoj u posjedovnom listu 845 k.o. Maslovare, optina Kotor Varo, pod brojem 353/2, te 2.nakon polaganja papira od vrijednosti od 210.210 akcija preduzea Drvoprerada iprage, od kojih svaka nominalno vrijedi 1,00 KM, to daje ukupnu nominalnu vrijednost akcija u iznosu od 210.210,00 KM, koji se imaju staviti na raspolaganje Okrunom sudu Banjaluka. II Prema osumnjienom se odreuje i mjera zabrane naputanja boravita, kojom mu se odreuje da bez odobrenja ovog suda ne moe napustiti mjesto boravita, s tim to se uz ovu mjeru osumnjienom oduzima i putna isprava paso broj 4010357, izdat na njegovo ime od Centra javne bezbjednosti Banjaluka, dana 17.01.2003.godine, koji se ima pohraniti u depozit Okrunog suda Banjaluka. III Mjere za obezbjeenje prisustva osumnjienog, izreene pod takom I i II ovog rjeenja imaju trajati do pravosnanog okonanja krivinog postupka, ili do donoenja drugaije odluke suda. IV Prema osumnjienom pritvor se ukida iz razloga propisanog odredbom lana 189 stav 1 taka b) Zakona o krivinom postupku. Obrazloenje Rjeenjem sudije za prethodni postupak ovog suda broj Kpp-19/05 od 18.03.2005.godine, protiv MM, osumnjienog zbog krivinog djela utaje poreza i doprinosa iz lana 287 stav 3 u vezi sa st. 1. Krivinog zakona Republike Srpske (u daljem tekstu: KZ RS), odreen je pritvor na osnovu lana 189 stav 1 taka a) i b) Zakona o krivinom postupku (u daljem tekstu ZKP), te je produen za jo dva mjeseca rjeenjem ovog suda broj Kv-62/05 od 15.04.2005.godine, iz istih zakonskih razloga zbog kojih je i odreen, tako da po tom rjeenju moe trajati najdue do 16.06.2005.godine, do 19,30 asova. Branioci osumnjienog ......................., ovom sudu dostavili su prijedlog za ukidanje pritvora protiv istoga, istovremeno predlaui da se pritvor prema osumnjienom ukine po taki b) lana 189 stav 1 ZKP-a, a da se kao supstitucija za pritvor koji mu je odreen po lanu 189 stav 1 taka a) istog zakona prihvati jemstvo, koje su predloili u vrijednosti od 510.210 KM, u nepokretnostima, blie oznaenim u stavu I taka 1 izreke ovog rjeenja i u hartijama od vrijednosti oznaenim u stavu I taka 2 iste izreke. Povodom ovog prijedloga Okruni tuilac iz Banjaluke, ..................... dostavio je pod broj Kt-II60/05 dana 09.06.2005.godine, pismeno izjanjenje, u kome navodi da je saglasan da se prema osumnjienom pritvor ukine iz razloga propisanog lanom 189 stav 1 taka b) ZKP-a, a da se kao mjera obezbjeenja prisustva osumnjienog zbog i daljeg postojanja razloga za odreivanje pritvora po lanu 189 stav 1 taka a) ZKP-a, umjesto pritvora, prema istome odredi jemstvo u
ponuenom iznosu i na nain kao to je navedeno u prijedlogu branilaca osumnjienog, te da se prema osumnjienom osim jemstva odredi i mjera zabrane naputanja boravita, uz odreivanje mjere privremenog oduzimanja putne isprave. Povodom navedenog prijedloga za ukidanje pritvora, zakazano je roite za dan 10.06.2005.god, radi uzimanja izjave od osumnjienog, shodno odredbi lana 184 ZKPa i radi sasluanja tuioca, shodno odredbi lana 187 istog zakona. Istom roitu su prisustvovali Okruni tuilac .............., osumnjieni i njegovi branioci ..................... Osumnjieni je tom prilikom obeao da se nee kriti i da bez odobrenja nee napustiti svoje boravite, te je isti, kao i njegovi branioci izjavio da se ne protive da se prema osumnjienom odrede i mjere obezbjeenja prisustva koje je predloio Okruni tuilac, istovremeno sa odreivanjem jemstva. Razmatrajui prijedlog za ukidanje pritvora i za odreivanje predloenih mjera za obezbjeenje prisustva osumnjienog, ovaj sud je odluio kao u izreci iz sljedeih razloga: Osumnjieni je pruio jemstvo, koje se sastoji u stavljanju hipoteke na kuu osumnjienog u vrijednosti od 300.000 KM i u stavljanju na raspolaganje ovom sudu papira od vrijednosti u vrijednosti od 210.210 akcija preduzea Drvoprerada iprage, od kojih svaka nominalno vrijedi 1,00 KM, kao i zabrana naputanja boravita i privremeno oduzimanje putne isprave pasoa. Protiv osumnjienog se vodi istraga zbog krivinog djela utaje poreza i doprinosa iz lana 287. stav 3. u vezi sa stavom 1. KZ RS, a iznos obaveze ije se plaanje izbjegava prelazi 150.000 KM. Isti je stalno nastanjen u Banjaluci u ul. Aleja Svetog Save br.19. oenjen je i otac troje malodobne djece. Suvlasnik je d.o.o. Fagus Kotor Varo. Imajui u vidu navedene line, porodine i materijalne prilike osumnjienog, kao i vrstu i teinu krivinog djela za koje se protiv istog vodi istraga, te imajui u vidu ponueno jemstvo i druge mjere obezbjeenja prisustva osumnjienog koje se sastoje u zabrani naputanja boravita i u privremenom oduzimanju putne isprave, uz dato obeanje osumnjienog da se nee kriti i da bez odobrenja nee napustiti svoje boravite, ovaj sud nalazi da je iskljuena sumnja da e osumnjieni boravkom na slobodi pobjei. Stoga je odlueno da se pritvor, koji je prema osumnjienom odreen iz razloga propisanog lanom 189. stav 1. taka a) ZKP, ukine i da se prema istom odrede mjere naznaene u stavu I i II ovog rjeenja. Istovremeno, osnovan je prijedlog Okrunog tuioca, koji je u svom pismenom izjanjenju povodom prijedloga za ukidanje pritvora branilaca osumnjienih, naveo da su prestali razlozi za trajanje pritvora prema osumnjienom iz razloga propisanog odredbom lana 189.stav 1. taka b) ZKP. Stoga je i odlueno da se pritvor prema osumnjienom po ovom osnovu ukine. Iz navedenih razloga, na osnovu lanova 183, 184, 185 i 187. ZKP, odlueno je kao u izreci ovog rjeenja. Sudija za prethodni postupak Pouka o pravnom lijeku: Protiv ovog rjeenja nije dozvoljena alba, jer su se Okruni tuilac, osumnjieni i njegovi branioci odrekli prava na albu protiv istog.
D. PRITVOR Pritvor kao jedna od mjera za prisustvo osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka predstavlja najteu mjeru koja u sebi nosi najvei stepen i intenzitet prinude prema osumnjienom. Sutinski pritvor se sastoji u fizikom ogranienju slobode kretanja za odreeno vrijeme, odnosno predstavlja lienje slobode osumnjienog sa zatvaranjem.
Posmatrano sa aspekta uslova za izricanje ove mjere, proizilazi da primjena ove mjere prevazilazi okvir zajednikog cilja ovih mjera definisanog u vidu obezbjeenje prisustva optuenog i uspjeno voenje postupka, jer je odreivanje pritvora motivisano i preventivnim djelovanjem prema optuenom da ne uini novo krivino djelo ili ne dovri pokuano djelo, odnosno zatitom sigurnosti graana i imovine.* (*Komentari zakona o krivinom/kaznenom postupku str. 404.) Pritvor nije kazna, niti se u tom smislu treba primjenjivati prema osumnjienom za koga shodno optim naelima vai pretpostavka nevinosti, meutim, sa aspekta osumnjienog kojem je pritvor odreen radi se sutinski o lienju slobode kretanja i zatvaranju koje osumnjieni esencijalno doivljava kao kaznu, iako pravosnanom presudom nije utvrdjenja njegova krivnja za uinjeno krivino djelo, niti mu je izreena krivina sankcija. Upravo zbog ovog svog efekta, i intenziteta ogranienja jednog od osnovnih ljudskih prava i sloboda koje pripadaju svakom gradjaninu pa tako i osumnjienom, u sluaju kada se nakon provedenog postupka izrekne pravosnana sudska presuda kojom se izrie kazna zatvora, vrijeme koje je osumnjieni, odnosno optueni proveo u pritvoru uraunava se u kaznu zatvora. Odredbe o pritvoru sadri lan 9 MPGPP i lan 5 EKLJP. lan 5. stav 4. EKLJP predstavlja kljuno jemstvo protiv proizvoljnosti lienja slobode, obezbjedjujui licima lienim slobode sudsko preispitivanje zakonitosti lienja slobode i u vrijeme prvobitnog lienja slobode i povremeno nakon toga, onda kad se pojave nova pitanja u pogledu njegove zakonitosti. Sud koji se pominje u ovoj odredbi ne mora nuno da bude sud u klasinom smislu, integrisan u sudski aparat drave, ve oznaava organ koji primjenjuje sudske postupke i obezbjedjuje jemstva odgovarajua za lienja slobode koja je u pitanju, ukljuujui, to je najvanije, nezavisnost tih organa od izvrne vlasti i stranaka u postupku. Uz to, organ o kome je rije ne moe da ima samo savjetodavnu funkciju, ve mora imati nadlenost da odlui o zakonitosti lienja slobode i da naloi putanje na slobodu, ako je ono nezakonito.( *Komentari zakona o krivinom/kaznenom postupku u BiH str. 404.) Upravo zbog svog specifinog karaktera pritvor kao mjera obezbjeenja prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka mora biti primjenjivan veoma restriktivno i to samo u sluajevima kada je primjena ove mjere nuna i opravdana sa aspekta postavljenih uslova njegove primjene i to kako opteg tako i posebnih uslova, odnosno kada se svrha koja se postie izricanjem mjere pritvora, ne moe ostvariti bilo kojom drugom mjerom za obezbjeenje prisustva osumnjienog u postupku i uspjeno voenje krivinog postupka. Posebno treba naglasiti da su istrage u sluajevima u kojima je protiv osumnjienog odreen pritvor hitnog karaktera, te se sve radnje u takvim istragama od svih nadleih organa moraju preduzimati sa hitnou. Odreivanju mjere pritvora protiv osumnjienog, u praksi najee prethodi lienje slobode od strane policijskog organa, te zakon u tim sluajevima uspostavlja mehanizam preispitivanja takvog lienja slobode u moglo bi se rei tri koraka u vrlo kratkim rokovima kako bi u sluaju nezakonitog lienja slobode, odnosno nepostojanja uslova za odreivanje mjere pritvora, ogranienje slobode osumnjienog bilo svedeno na najkrau moguu mjeru, upravo u cilju obezbjedjivanja garancija koje osumnjienim licima pruaju gore navedeni medjunarodni dokumenti.
Prvo preispitivanje takvog lienja slobode vri tuilac, zatim sudija za prethodni postupak, a potom vanraspravno vijee po eventualnoj albi osumnjienog. Takoe, i nakon odredjivanja pritvora zakon daje ovlatenje sudiji za prethodni postupak da u svakom trenutku ukine pritvor protiv osumnjienog ukoliko su prestali razlozi zbog kojih je pritvor protiv osumnjienog i odreen. D.1. Lienje slobode od strane policijskog organa i zadravanje Znaajna promjena koju su uveli novi Zakoni o krivinim postupcima u Bosni i Hercegovini u odnosu na raniji zakon o krivinom postupku, odnosi se na ovlaenje policijskih organa za odreivanje tzv. policijskog pritvora. Naime, shodno novim Zakonima o krivinom postupku policijski organi nemaju vie ovlaenje za odreivanje tzv. policijskog pritvora, meutim, dato im je ovlaenje na lienje slobode lica koje moe trajati najdue 24 sata. Lienje slobode i zadravanje, od strane policijskog organa, regulisano je odredbom lana 139 Zakona o krivinom postupku BiH, odnosno analognim lanovima ZKP BD, FBiH, RS, tako da navedena odredba glasi:
(1) Policijski organ moe lice liiti slobode ako postoje osnovi sumnje da je to lice poinilo krivino djelo i ako postoji bilo koji razlog predvien u lanu 132. ovog zakona, ali je policijski organ duan da takvo lice bez odgaanja, a najkasnije u roku od 24 sata, sprovede tuiocu. Prilikom dovoenja, policijski organ obavijestit e tuioca o razlozima i o vremenu liavanja slobode. Upotreba sile prilikom dovoenja dozvoljena je u skladu sa zakonom. (2) Lice lieno slobode mora biti poueno u skladu s lanom 5. ovog zakona. (3) Ako lice lieno slobode ne bude sprovedeno tuiocu u roku iz stava 1 ovog lana, pustit e se na slobodu. (4) Tuilac je duan lice lieno slobode ispitati bez odgaanja, a najkasnije u roku od 24 sata i u tom roku odluiti da li e lice lieno slobode pustiti na slobodu ili e sudiji za prethodni postupak postaviti obrazloeni prijedlog za odreivanje pritvora. Sudiju za prethodni postupa e odmah, a najkasnije u roku d 24 sata, donijeti odluku o odreivanju protvora ili o putanju na slobodu. (5) Ako sudija za prethodni postupak ne prihvati prijedlog za odreivanje pritvora postupit e u skladu sa lanom 134 stav 5 ovog Zakona ( Zakonom o izmjenama i dopunama ZKP BiH, Sl. Glasnik BiH broj 58 /08, izmjenjen je lan 139, Liavanje slobode i zadravanje, tako da isti glasi: (1) Policijski organ moe lice liiti slobode ako postoje osnovi sumnje da je to lice poinilo krivino djelo i ako postoji bilo koji razlog predvien u lanu 132. ovog zakona, ali je policijski organ duan da takvo lice bez odgaanja, a najkasnije u roku od 24 sata, sprovede tuiocu. Prilikom dovoenja, policijski organ obavijestit e tuioca o razlozima i o vremenu liavanja slobode. Upotreba sile prilikom dovoenja dozvoljena je u skladu sa zakonom. (2) Izuzetno od stava (1) ovog lana, kada se radi o krivinim djelima terorizma, lice se mora sprovesti tuiocu najkasnije u roku od 72 sata. (3) Lice lieno slobode mora biti poueno u skladu s lanom 5. ovog zakona. (4) Ako lice lieno slobode ne bude sprovedeno tuiocu u roku iz st. (1) i (2) ovog lana, pustit e se na slobodu. (5) Tuilac je duan lice lieno slobode ispitati bez odgaanja, a najkasnije u roku od 24 sata i u tom roku odluiti da li e lice lieno slobode pustiti na slobodu ili e postaviti obrazloeni prijedlog za odreivanje pritvora osiguravajui izvoenje lica pred sudiju za prethodni postupak. (6) Sudija za prethodni postupak e odmah, a najkasnije u roku od 24 sata, donijeti odluku o prijedlogu za odreivanje pritvora.
(7) Ako sudija za prethodni postupak ne prihvati prijedlog za odreivanje pritvora, donijet e rjeenje kojim se prijedlog odbija i lice odmah puta na slobodu. Tuilac moe uloiti albu na rjeenje sudije za prethodni postupak, ali alba ne zadrava izvrenje rjeenja. (8) Protiv rjeenja kojim se odreuje pritvor pritvoreno lice moe podnijeti albu koja ne zadrava izvrenje rjeenja. (9) U sluaju iz st. (7) i (8) ovog lana, o albi odluuje vijee iz lana 24. stav (6) ovog zakona koje je duno donijeti odluku u roku od 48 sati od prijema albe u Sud."
Iz ove odredbe je jasno vidljivo da je Zakon o krivinom postupku precizno odredio obaveze ovlatenih organa i precizne rokove kada je u pitanju postupanje prema licima lienim slobode, na taj nain to u svakom sluaju nalae hitno postupanje odnosno postupanje nadlenih organa bez odlaganja, te postavlja krajnje rokove zadravanja takvog lica odnosno krajnje rokove za postupanje nadlenih organa u izrazito kratkom trajanju. Naime, iz ove odredbe je jasno vidljivo da zakon i prije prava na albu, licu lienom slobode obezbjedjuje dvostruku kontrolu odnosno preispitivanje lienja slobode, prvo od strane tuioca, a zatim od strane sudije za prethodni postupak. Lienje slobode od strane policijskog organa predstavlja prinudno fiziko ogranienje slobode kretanja osumnjienog i njegovo zadravanje, koje realizuje policijski organ.Pod policijskim organom podrazumjeva se svaki dravni organ kome su zakonom povjerena ovlatenja na lienje slobode lica. Osnov za takvo lienje je postavljen tako da je prvi uslov lienja slobode postavljen osnov sumnje da je odreeno lice poinilo odreeno krivino djelo, dok je drugi uslov postojanje jednog od posebnih uslova za odreivanje mjere pritvora prema osumnjienom, pri emu moe postojati jedan ili vie takvih razloga. Takoe, iz sadraja ove odredbe proizilazi da ve prilikom samog lienja slobode, a prije sprovoenja tuiocu licu lienom slobode na maternjem jeziku ili jeziku koji razumije moraju biti saopteni razlozi lienja slobode te se isto lice mora pouiti da nije duno dati iskaz, te da ima pravo na branioca kojeg moe samo izabrati, kao i da ima pravo da njegova porodica, konzularni slubenik strane drave ije je dravljanin ili druga osoba koju on odredi budu obavjeteni o njegovom lienju slobode, te se ve u toj fazi licu koje zbog svog imovnog stanja ne moe snositi trokove odbrane, na njegov zahtjev, postavlja branilac po slubenoj dunosti. Prema tome, jasno se da zakljuiti da se licu lienom slobode, ve od samog trenutka lienja slobode, omoguuje realizacija njegovog prava na odbranu. Nakon lienja slobode od strane policijskog organa, Zakon o krivinom postupku precizno odreuje da e se takvo lice bez odlaganja a najkasnije u roku od 24 asa od asa lienja slobode sprovesti tuiocu, te da e tom prilikom tuilac biti obavjeten o razlozima i o vremenu lienja slobode. Nakon to mu lice lieno slobode bude dovedeno, tuilac je duan bez odlaganja ispitati takvo lice te odluiti da li e takvo lice pustiti na slobodu ili staviti prijedlog za odreivanje pritvora. Ovdje se radi o jednoj specifinoj situaciji, jer tuilac da bi stavio prijedlog za odreivanje pritvora sad mora ustanoviti postojanje osnovane sumnje da je osumnjieni izvrio krivino djelo, u odnosu na osnov sumnje koji je bio uslov lienja slobode od strane policijskog organa. Prema tome, tuilac za stavljanje prijedloga za odreivanje pritvora prema stanju stvari utvruje jedan vei standard dokazivanja u odnosu na standard koji je policijskom organu
bio potreban za lienje slobode, zbog ega se moe dogoditi da i pored toga to je postupanje policijskog organa bilo u granicama propisanih uslova za lienje slobode, tuilac utvrujui isti standard dokazivanja osnov sumnje, ipak donese odluku o putanju na slobodu, jer ne nalazi postojanje osnovane sumnje da je osumnjieni izvrio krivino djelo. Ukoliko se lice pusti na slobodu, tuilac e u spisu konstatovati datum i as takvog putanja na slobodu, to ima dvojaki znaaj. Prvo, u sluaju obustave krivinog ostupka ili oslobadjajue presude osumnjieni moe traiti naknadu za neosnovano lienje slobode, dok s druge strane ukoliko konano krivini postupk rezultira osudjujuom presudom na kaznu zatvora, vrijeme za koje je takvo lice bilo lieno slobode ima se uraunati u kaznu zatvora. Ukoliko sudiji prethodni postupak bude stavljen prijedlog za odreivanje pritvora, on e cjeniti postojanje uslova za odreivanje pritvora (o emu e vie rijei biti naknadno), te e ukoliko se sudija za prethodni postupak ne sloi sa prijedlogom tuioca, lice lieno slobode pustiti na slobodu, a neslaganje izjaviti vanraspravnom vijeu na konanu odluku. Naime, bez obzira to ne donosi konanu odluku o prijedlogu tuioca za odreivanje pritvora, zakon u stava 4. ovog lana jasno govori da je posljedica neslaganja sudije za prethodni postupak sa prijedlogom tuioca za odreivanje pritvora prema osumnjienom, putanje lica lienog slobode na slobodu. U svakom sluaju, sudija za prethodni postupak svoju odluku mora donijeti u roku od 24 sata od trenutka kad mu je stavljen prijedlog za odreivanje pritvora. Kada su u pitanju rokovi, proputanje rokova od 24 sata za posljedicu ima obavezu putanja takvog lica na slobodu, meutim, iako zakon ne predvia izuzetke od ovog roka, u praksi su mogue situacije kada iz objektivnih razloga nije mogue ispotovati navedeni rok pa se postavlja pitanje na koji e nain postupiti policijski organ. Hipotetiki predmet br.1
Tokom lienja slobode, policijski organ bio je prinudjen upotrijebiti vatreno oruje, te je prilikom savladavanja otpora i prinudnog lienja slobode, lice koje je lieno slobode ranjeno, odnosno zadobilo je povrede koje su zahtjevale medicinski tretman, usljed koga policijski organ nije bio u mogunosti dovesti lice lieno slobode fiziki tuiocu u roku od 24 sata, nego mu je pred bolnikom sobom ostavilo noruane policajsce kao strau.
Pitanje br. 1 Kakav tretman ima takvo lice, te da li se takvo lice zbog ovih okolnosti i proputanja roka od 24 sata ima pustiti na slobodu? Naime, lienje slobode je prinudna mjera koja se moe preduzimati i uz upotrebu sile u uslovima i na nain predvien zakonom. Usljed upotrebe sile, lice lieno slobode objektivno gledano moe zadobiti povrede koje zahtjevaju hitan medicinski tretman nakon lienja slobode od strane policijskog organa. Meutim, i pored toga to se nalazi pod medicinskim tretmanom, postavljanje policajaca pred bolniku sobu kao strau daje ovom licu status lica lienog slobode, jer je sloboda njegovog kretanja sutinski ograniena. Prema tome, radi se o licu lienom slobode, meutim, nesprovoenje takvog lica tuiocu u roku od 24 sata od trenutka lienja slobode rezultat je neophodnosti primjene medicinskog tretmana usljed povrede koja je nastala tokom sprovoenja slubene radnje
u kojoj je primjenjena sila, a zbog otpora lica lienog slobode, to znai da je lice lieno slobode svojim ponaanjem uzrokovalo primjenu sile i samim time nastale povrede, i potrebu medicinskog tretmana usljed kojeg je takvo lice nemogue sprovesti tuiocu radi opasnosti po zdravlje upravo takvog lica, tako da se u tom kao prei pojavljuje interes ouvanja ivota i zdravlja lica lienog slobode. Meutim, ne moe se dozvoliti da takvo lice zbog pruenog otpora prilikom sprovoenja slubene radnje od strane ovlatenih slubenih ica - lienja slobode, koji je rezultirao njegovim povredjivanjem i potrebom medicinskog tretmana uiva privilegije takvog postupanja te da zbog formalnog proputanja roka od 24 sata od trenutka lienja slobode za njegovo sprovoenje tuiocu do kojeg je dolo njegovom krivicom, uiva privilegije i zbog toga bude puteno na slobodu, jer bi se radilo o zloupotrebi prava. U svakom sluaju, policijski organ bi bez odlaganja a najkasnije u roku od 24 sata od trenutka lienja slobode, morao izvjestiti tuioca, o razlozima lienja sobode, vremenu lienja slobode, te svim okolnostima provoenja slubene radnje lienja slobode, te o injenici nemogunosti fizikog sprovoenja takvog lica tuiocu, zbog potrebe pruanja medicinskog tretmana, usljed ega bi tuilac preuzeo dalji nadzor nad licem lienim slobode, te izvrio njegovo ispitivanje ukoliko je to mogue u prostorijama u kojima se prua medicinski tretman, a ukoliko nije mogue donio bi odluku prema predoenom mu stanju stvari i dokaza, te ukoliko bi odluio da stavi prijedlog za odreivanje pritvora, uz prijedlog sudiji za prethodni postupak izloio sve okolnosti lienja slobode i okolnosti koje su onemoguile ispitivanje osumnjienog. D.2. Razlozi za pritvor Razlozi za odreivanje mjere pritvora regulisani su odredbom lana 132 Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analognim lanovima Zakona o krivinom postupku BD, RS i FBIH, koji glasi: (1) Ako postoji osnovana sumnja da je odreena osoba uinila krivino djelo, pritvor joj se moe odrediti: a) ako se krije ili ako postoje druge okolnosti koje ukazuju na opasnost od bjekstva b) ako postoji osnovana bojazan da e unititi, sakriti, izmijeniti ili krivotvoriti dokaze ili tragove vane za krivini postupak ili ako naroite okolnosti ukazuju da e ometati krivini postupak utjecajem na svjedoke, sauesnike ili prikrivae. c) Ako naroite okolnosti opravdavaju bojazan da e ponoviti krivino djelo ili da e dovriti pokuano krivino djelo ili da e uiniti krivino djelo kojim prijeti, a za ta krivina djela se moe izrei kazna zatvora pet godina ili tea kazna. d) Ako se radi o krivinim djelima za koje se moe izrei kazna zatvora deset godina ili tea kazna, a usljed naina izvrenja ili posljedica krivinog djela odreivanje pritvora neophodno je za sigurnost graana ili imovine. U sluaju kada se radi o krivinom djelu terorizma, smatra se da postoji pretpostavka, koja se moe pobijati, da je ugroena sigurnost graana i imovine. (2) U sluaju iz stava 1. take b) ovog lana, pritvor e se ukinuti im se osiguraju dokazi zbog kojih je pritvor odreen. Pritvorske osnove moemo definisati kao apstraktne situacije opisane zakonom na osnovu kojih se protiv optuenog odreuje pritvor, ako se konkretne okolnosti sluaja mogu logiki podvesti pod njih. U teoriji se pritvorski osnovi nazivaju i posebnim
uslovima za odreivanje pritvora kako bi se uinila distinkcija prema optem uslovu postojanju osnovane sumnje da je neko lice uinilo krivino djelo.*(*Komentari zakona o krivinom/kaznenom postupku u Bosni i Hercegovini). D.2.1. Opti uslov za odreivanje pritvora U pogledu opteg uslova za odreivanje mjere pritvora jasno proizilazi da se radi o osnovanoj sumnji da je odreeno lice poinilo odreeno krivino djelo. Kada je u pitanju pojam osnovane sumnje, ovdje se moe pojaviti dvije dileme. Naime, prva dilema proizilazi iz odredbi koje se odnose na lienje slobode i zadravanje, Za samo lienje slobode, dovoljan opti uslov je osnov sumnje da je odreeno lice poinilo odreeno krivino djelo, dok je za odreivanje mjere pritvora potrebno da taj standard sumnje bude veeg kvaliteta, odnosno potrebna je osnovana sumnja da je odreeno lice poinilo odreeno krivino djelo. Kada je u pitanju razlikovanje osnovane sumnje i osnova sumnje, jasno se moe konstatovati da je osnovana sumnja po svom kvalitetu jai standard dokazivanja od osnova sumnje. Naime, za osnovanu sumnju je karakteristino to to je to sumnja zasnovana na dokazima. Pa prema, tome nema osnovane sumnje bez dokaza. Meutim, isto tako nije mogue generalisati pojam osnovane sumnje apstraktno tako da on bude primjeljiv zasvaki pojedinani sluaj, tako da e sud to faktiko pitanje procjenjivati u svakom sluaju posebno po naelu slobodne ocjene dokaza, odnosno u svakom sluaju sud e procjenjivati da li predstavljeni dokazi po svom kvalitetu u dovoljnoj mjeri potkrepljuju sumju da je odreeno lice uinilo odreeno krivino djelo. Kada je u pitanju osnovana sumnja druga dilema proitie iz injenice da se i za podizanje optunice trai osnovana sumnja, pa se postavlja pitanje eventualne diferencijacije osnovane sumnje potrebne za odreivanje mjere pritvora i osnovane sumnje potrebne za podizanje optunice. Naime, kvalitet i kvantitet dokaza kojima se potkrepljuje stepen sumnje izraen kao osnovana sumnja prilikom odreivanja pritvora moe biti ekvivalentan kvalitetu kvantitetu dokaza kojima se potkrepljuje optunica, meutim, taj stepen ne mora nuno biti isti. Naime, kada se ima u vidu injenica da se pritvor moe odrediti i prema osumnjienom u ranoj fazi istranog postupka, a s obzirom na prirodu i karakter istranog postupka koji podrazumjeva otkrivanje i utvrdjivanje injenica i dokaza kojima se dokazuje izvreno krivino djelo i krivina odgovornost uinioca, jasno se moe zakljuiti da osnovana sumnja koja postoji u vrijeme odredjivanja pritvora moe biti manjeg kvaliteta od osnovane sumnje koja postoji u vrijeme podizanja optunice kada je istraga ve zavrena. Zbog toga, treba konstatovati da iako predstavljaju jeziki isti pojam osnovane sumnje, kvalitet te osnovane sumnje moe biti razliit u vrijeme odredjivanja mjere pritvora i u vrijeme podizanja optunice, a zbog karaktera istranog postupka kao jednog dinaminog i dijalektikog procesa. Meutim u svakom sluaju, u vrijeme odredjivanja pritvora kvalitet i kvantitet dokaza kojima se dokazuje krivino djelo i krivina odgovornost uinioca moraju biti takvog kvaliteta da ukazuju da postoji osnovana sumnja da je odreeno lice poinilo odreeno krivino djelo.
U pogledu ovog opteg uslova za odreivanje pritvora, treba takoe rei da je to opti uslov koji podlijee preispitivanju u toku trajanja mjere pritvora, odnosno da se prilikom preispitivanja opravdanosti daljeg opstajanja mjere pritvora prema osumnjienom, te prilikom eventualnog odluivanja o produenju protvora, pored posebnih, mora cijeniti i ovaj opti uslov i to ne samo na bazi dokaza koji su postojali u vrijeme odredjivanja pritvora, nego i na bazi dokaza do kojih se dolo tokom istrage. U tom smislu govori i rjeenje Vrhovnog suda Federacije BiH, broj K- 526/03 od 29.10.2003.godine: Sudska praksa ( rjeenje VSFBIH br. K-526/03 d 29.10.2003.)
Budui da je osnovni uslov za odreivanje pritvora postojanje osnovane sumnje da je osumnjieni izvrio krivino djelo i da ta osnovana sumnja mora postojati ne samo prilikom odredjivanja pritvora, sud je duan pri ispitivanju prijedloga za produenje pritvora u toku istrage cijeniti postojanje tog uslova za pritvor i to ne samo na temelju dokaza i podataka koji su postojali u vrijeme odredjivanja pritvora nego i onih koji su pribavljeni tokom istrage. *
Zbog navedenog, prilikom odredjivanja pritvora, njegovog preispitivanja i produenja, tuilac sudu mora predstaviti sve rezultate istranog postupka i to kako dokaze koji idu na tetu, tako i dokaze koji idu u korist osumnjienog, kako bi sud mogao cijeniti postojanje ovog opteg uslova za odreivanje mjere pritvora. Osumnjieni i njegov branilac moraju imati uvid u sve dokaze prikupljene u istranom postupku, a koji su doveli do odredjivanja pritvora, upravo da bi se mogli suprostaviti navodima tuioca o postojanju osnovane sumnje, jer je pretpostavke svake odbrane saznanje od ega se osumnjieni brani, te koje su injenice i dokazi koje takvo stanje stvari dokazuju do nivoa osnovane sumnje. Pitanje da li osumnjieni i njegov branilac imaju pravo uvida i razmatranja dokaza koji nisu upotrijebljeni kao argumentacija za odreivanje pritvora je u praksi diskutabilno, pa tako jedno je miljenje da nemaju pravo uvida u takve dokaze, jer oni nisu bili odluujui za odreivanje ove mjere, dok je drugo stanovite da imaju pravo uvida u sve dokaze, jer se u odbrani jedan dokaz esto od razliitih subjekata moe cijeniti dvojako, kao dokaz na tetu ili dokaz u korist osumnjienog, pa bi iskljuivo preputanje tuiocu ovakve ocjene onemoguilo osumnjienog da pred sudom iznese argumente zbog kojih smatra da bi odreeni dokaz trebalo cijeniti u korist osumnjienog i sud da po takvom dokazu izrazi svoj stav, odluujui o odreivanju ili produenju pritvora. Zastupnici ovog stanovita smatraju da bi na vaj nain sutinski bilo onemogueno pravo na odbranu osumnjienog u punom kapacitetu u situaciji kada je ve uspostavljena kontradiktornost krivinog postupka pred sudom, a povodom mjere pritvora, koji predstavlja realnu posljedicu krivinog postupka po osumnjienog. Prema sadanjim zakonskim odredbama, proizilazi da je nakon odredjivanja pritvora, tuilac sudu duan dostaviti dokaze (zakon istina ne govori sve dokaze ali ih niim ne redukuje) radi obavjetavanja branioca, pa bi se mogao izvui zakljuak da je tuilac u sluaju odredjivanja pritvora duan sudu dostaviti sve dokaze radi obavjetavanja branioca, kako bi se on efikasno mogao suptrostaviti navodima tuioca u kontradiktornom postupku pred sudom. D.2.2. Posebni uslovi za pritvor Da bi se osumnjienom odredio pritvor pored opteg uslova za odreivanje pritvora mora postojati bar jo jedan od posebnih uslova za pritvor, pa se tek kumulativnim ispunjenjem
opteg uslova za pritvor i najmanje jednog od posebnih uslova stiu uslovi za odreivanje pritvora. Posebni uslovi za odreivanje mjere pritvora u istranom postupku postoje: - ako se osumnjieni krije ili ako postoje druge oklnosti koje ukazuju na opasnost od bjekstva - ako postoji osnovana bojazan da e unititi, sakriti, izmijeniti ili krivotvoriti dokaze ili tragove vane za krivini postupak ili ako naroite okolnosti ukazuju da e ometati krivini postupak utjecajem na svjedoke, sauesnike ili prikrivae. - Ako naroite okolnosti opravdavaju bojazan da e ponoviti krivino djelo ili da e dovriti pokuano krivino djelo ili da e uiniti krivino djelo kojim prijeti, a za ta krivina djela se moe izrei kazna zatvora pet godina ili tea kazna. - Ako se radi o krivinim djelima za koje se moe izrei kazna zatvora deset godina ili tea kazna, a usljed naina izvrenja ili posljedica krivinog djela odreivanje pritvora neophodno je za sigurnost graana ili imovine. U sluaju kada se radi o krivinom djelu terorizma, smatra se da postoji pretpostavka, koja se moe pobijati, da je ugroena sigurnost graana i imovine. Kao to je vidljivo iz zakonske odredbe koja odreuje posebne uslove za odreivanje mjere pritvora svrha pritvora po razliitim posebnim uslovima se razlikuje pa se tako neki od posebnih uslova odnose na obezbjeenje prisustva osumnjienog u postupku, neke na uspjeno voenje krivinog postupka (koluzijska opasnost), iteracijska opasnost i pritvor zbog potrebe sigurnosti. Ono to je karakteristino za ove posebne uslove je da se oni, mada u zakonu apstraktno postavljeni, u svakom pojedinanom sluaju moraju konkretizovati, odnosno izuzev u sluaju krivinih djela terorizma gdje je uspostavljena oboriva pretpostavka ugroavanja sigurnosti graana i imovine, posebni uslovi za odreivanje pritvora se ne pretpostavljaju. D.2.2.1.Pritvor radi obezbjeenja prisustva osumnjienog u postupku Pritvor radi obezbjeenja prisustva osumnjienog u postupku odreen je lanom 132 stav 1. taka a) Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analognim odredbama Zakona o krivinom postupku BD, RS i FBiH. Ovaj poseban uslov za odreivanje pritvora odreen je tako da on postoji ako se osumnjieni krije ili ako postoje druge okolnosti koje ukazuju na opasnost od bjekstva Prema tome zakon ovaj posebni uslov odreuje tko to predvia dvije alternative od kojih je jedna okolnost da se osumnjieni krije, odnosno njegovo injenje usmjereno na izbjegavanje prisustva u krivinom postupku i drugi ako postoje druge okolnosti koje ukazuju na opasnost od bjekstva U prvom sluaju kada se osumnjieni krije, on preduzima radnje radi onemoguavanja obezbjeenja njegovog prisustva u krivinom postupku, na taj nain to izbjegava kontakt sa organima krivinog gonjenja na nain neuobiajen u svakodnevnom ivotu graana. Kada se osumnjieni krije, faktiko je pitanje koje se mora cijeniti u svakom pojedinanom sluaju. To moe da bude sakrivanje kako u mjestu prebivalita, tako da za njega ne znaju njegovi susjedi, ukuani i sl., ako mu je adresa poznata (nije promjenio adresu), ali izbjegava da primi uredan poziv, ako promjeni adresu a o tome ne obavijesti sud.*(*Komentari Zakona o krivinom/kaznenom postupku u BiH str. 416.) Drugi sluaj koji se odreuje kao postojanje drugih okolnosti koje ukazuju na opasnost od bjekstva puno je komplikovaniji, jer se sutinski radi o odreivanju pritvora zbog
postojanja opasnosti, pri emu osumnjieni ne mora preduzeti ni jednu radnju usmjerenu ka bjekstvu, ali se postojanje te opasnosti izvlai iz objektivnih okolnosti sluaja. Izuzetno je teko izvriti generalizaciju ovih okolnosti, ali neki od sluajeva kada se uglavnom uzima da postoji opasnost od bjekstva su kada je osumnjieni zaista u bjekstvu mada se ovaj sluaj moe tretirati i kao jedan oblik sakrivanja tako da se sutinski pritvor odreuje kako zbog toga to se osumnjieni krije, tako i zbog toga, to nakon to bude uhvaen postoji opasnost da e ponovo pobjei, na to ukazuje njegovo ranije bjekstvo. Drugi sluaj kad se u praksi uglavnom uzima da postoji opasnost od bjekstva je kada je osumnjieni strani dravljanin, te kada osumnjieni nema prebivalite ili boravite a stalno mijenja adresu i sl. U svakom sluaju radi se o faktikom pitanju koje se mora rjeavati u svakom pojedinanom sluaju. Sudska praksa (Rjeenje Okrunog suda u Beogradu br.K-227/01 od 15.03.2001.godine
Okolnost da je okrivljeni pokuao da napusti zemlju i da nema stalno zaposlenje, niti stalne izvore prihoda, da je neoenjen i da nema djece, predstavlja okolnosti koje opravdavaju bojazan da bi okrivljeni ukoliko bi se naao na slobodi mogao pobjei ili se kriti i tako postati nedostupan sudu.
D.2.2.2.Obezbjeenje uspjenosti voenja krivinog postupka (koluzijska opasnost) Koluzijska opasnost kao osnov za odreivanje mjere pritvora odreena je u lanu 132. stav 1. taka b) Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine, odnosno analognim odredbama Zakona o krivinom postupku BD, RS i FBiH . Ovaj posebni uslov za odreivanje pritvora odreen je tako da on postoji ako: ako postoji osnovana bojazan da e unititi, sakriti, izmijeniti ili krivotvoriti dokaze ili tragove vane za krivini postupak ili ako naroite okolnosti ukazuju da e ometati krivini postupak utjecajem na svjedoke, sauesnike ili prikrivae. Prema tome, ovaj posebni uslov za odreivanje pritvora zasniva se na postojanju osnovane opasnosti od destruktivnog djelovanja osumnjienog na istrani postupak, bilo da se radi o unitavanju, sakrivanju, izmjeni ili falsifikovanju objektivnih dokaza i tragova krivinog djela, bilo da se radi o uticaju na svjedoke, sauesnike i prikrivae. Meutim, ono to je posebno znaajno rei kada je u pitanju ovaj posebni uslov za odreivanje pritvora je, da se on nikad ne pretpostavlja sam po sebi, nego zakon zahtjeva osnovanu bojazan, koja podrazumjeva postojanje odreenih naroitih okolnosti koje ukazuju da bi osumnjieni zaista mogao izvriti ovakav destruktivan uticaj na istrani krivini postupak. Te okolnosti koje opravdavaju osnovanu bojazan moraju biti takvog karaktera da takvu bojazan ine stvarnom opasnou po uspjeh krivinog postupka koja se se velikom vjerovatnoom moe oekivati od osumnjienog ukoliko bude na slobodi, pa takva opasnost mora biti konkretizovana kako u prijedlogu tuioca tako i u rjeenju kojim se osumnjienom odreuje pritvor. Kada je u pitanju destrukcija objektivnih dokaza, potrebno je ukazati da postoji velika vjerovatnoa da postoje odreeni objektivni dokazi koji jo nisu prikupljeni i obezbjedjeni u istranom postupku, te da su takvi dokazi podobni za unitavanje, sakrivanje, izmjenu ili falsifikovanje, te da osumnjieni svojim boravkom na slobodi ima realnu moguost da ih uniti, sakrije izmjeni ili uniti. Kada je u pitanju uticaj na svjedoke, sauesnike ili prikrivae, bitno je ukazati da postoji velika vjerovatnoa da takvi svjedoci, sauesnici ili prikrivai zasita postoje, te da su u
takvom poloaju u odnosu na osumnjienog da e on svojim boravkom na slobodi imati realnu mogunost uticanja na iste. Pri tome, nije od presudnog znaaja identifikacija takvih lica po imenu i prezimenu, ali je nuno njihovo blie odreenje u kontekstu dogaaja koji je predmet istranog postupka. Kada je u pitanju ovaj posebni uslov za odreivanje pritvora zakon o krivinom postupku u stavu 2. istie da e se pritvor koji je odreen iskljuivo po ovom osnovu ukinuti odmah im se osiguraju dokazi zbog kojih je pritvor odreen. U istraivanoj, te u drugoj dostupnoj sudskoj praksi najei razlozi odredjivanja pritvora zbog koluzijske opasnosti bili su: opasnost od unitavanja dokumentacije kod privrednih krivinih djela, opasnost od dogovora sauesnika krivinih djela, rodbinske i prijateljske veze optuenog i svjedoka, injenica da su optueni i svjedok zaposleni u istom preduzeu, neobrazloena pretpostavka da e optueni uticati na oteenog, poslovni odnosi optuenog i svjedoka, te pritisci i prijetnje prema svjedocima. Najei su ipak bili oni kojima se pritvorom nastojalo sprijeiti dogovaranje saizvrilaca krivinih djela.* (* Komentari zakona o krivinom/kaznenom postupku u Bosni i Hercegovini str. 421.) Sudska praksa (Odluka VSFBIH br. K-331/97 od 02.07.1998.godine)
Da bi se moglo prihvatiti postojanje osnovnih okolnosti koje ukazuju da e optueni ometati istragu uticanjem na svjedoke, nije dovoljno postojanje apstraktne mogunosti uticaja, ve se mora utvrditi postojanje konkretnih okolnosti koje opravdavaju takvu opasnost.
D.2.2.3.Opasnost od nove kriminalne aktivnosti osumnjienog (iteracijska opasnost) Posebni uslov za odreivanje mjere pritvora izraen kao iteracijska opasnost, odnosno opasnost od nove kriminalne aktivnosti osumnjienog odreen je u lanu 132 stav 1. taka c) Zakona o krivinom postupku Bosne i Hercegovine odnosno analognim odredbama Zakona o krivinim postupcima BD, RS i FBiH. Tako da ovaj posebni uslov za odreivanje mjere pritvora postoji: Ako naoriite okolnosti opravdavaju bojazan da e ponoviti krivino djelo ili da e dovriti pokuano krivino djelo ili da e uiniti krivino djelo kojim prijeti, a za ta krivina djela se moe izrei kazna zatvora pet godina ili tea kazna. Prema tome, jasno je da se ovdje radi o jednoj specifinoj svrsi koja se postie odreivanjem pritvora protiv osumnjienog, koja se ogleda u opasnosti od nove kriminalne aktivnosti osumnjienog. Prema tome, radi se odreivanju pritvora na bazi postojanja osnovane pretpostavke da e osumnjieni ukoliko bude na slobodi ponoviti krivino djelo, dovriti krivino djelo ili uiniti krivino djelo kojim prijeti. Iz ovoga se moe zakljuiti da se u ovom sluaju utvruje postojanje sklonosti osumnjienog ka vrenju krivinih djela ili vrste odlunosti i rijeenosti osumnjienog da dovri pokuano krivino djelo ili uini krivino djelo kojim prijeti. Utvrdjivanje postojanja iteracijske opasnosti, mora se u svakom pojedinanom sluaju utvrdjivati na bazi konkretnih injenica i okolnosti, koje e kod suda stvoriti vrsto ubjedjenje da je osumnjieni sklon vrenju krivinih djela ili da je vrsto rijeen i odluan da dovri pokuano krivino djelo ili krivino djelo kojim prijeti. Meutim, za razliku od prva dva posebna uslova za odreivanje mjere pritvora koja se u principu mogu odrediti protiv osumnjienog za bilo koje krivino djelo, pritvor po ovom osnovu je zakonom o krivinom postupku ogranien prema teini zaprijeene kazne za krivino djelo za koje se tereti osumnjieni.
Naime, da bi se pritvor odredio po ovom osnovu, krivino djelo za koje se tereti osumnjieni mora biti takvo da je za njega zaprijeena kazna zatvora od pet godina ili tea kazna, odnosno mora postojati osnovana sumnja da je osumnjieni poinio upravo takvo krivino djelo. Shodno tome, moe se zakljuiti da se radi o posebnom uslovu za odreivanje pritvora ueg spektra u odnosu na prva dva posebna uslova o kojima je ve bilo rijei. Konkretne okolnosti koje su sudovi u obrazloenjima o pritvoru prema taki c) najee navodili mogu se svrstati u tri grupe: okolnosti djela (povrat-posebno specijalni, nain izvrenja, krai vremenski interval u kome je optueni izvrio vie krivinih djela, karakter odnosa uinilac-rtva), lina stanja optuenog (patologija linosti, zdravstveno stanje) i socijalni faktori (optueni nema boravite, nezaposlen je, sklon skitnji, sredstva za ivot pribavljena injenjem krivinih djela).* (* Komentari zakona o krivinom/kaznenom postupku u BiH str. 423.). Pored ovih okolnosti, okolnost da se osumnjieni krivinim djelima bavi kao zanimanjem, morala bi se uzeti kao okolnost koja opravdava odreivanje pritvora po ovom osnovu. Kada su pitanju okolnosti koje opravdavaju odreivanje pritvora po ovom osnovu one moraju biti konkretno odreene i naznaene u njihovoj medjusobnoj vezi na nain da ukazuju na postojanje stvarne iteracijske opasnosti, tako da se postojanje ove opasnosti nikada ne moe pretpostavljati. Sudska praksa (Vrhovni sud Srbije, K-64/03 od 21.01.2003.godine)
Neophodno je dalje zadravanje optuenog u pritvoru ako okolnosti ukazuju da e optueni ponoviti krivino djelo, ako je ranije vitestruko osudjivan za razna krivina djela i ako je prema izvjetaju kaznene evidencije izvjesno da se protiv optuenog vodi veliki broj postupaka, to sve upuuje na sklonost optuenog ka vrenju krivinih djela.
D.2.2.4.Pritvor zbog potrebe sigurnosti graana i imovine Ovaj posebni uslov za odreivanje pritvora odreen je u lanu 132 stav 1. taka d) Zakona o krivinom postupku, odnosno analognim odredbama zakona o krivinim postupcima BD, RS i FBiH. Shodno ovim zakonskim odredbama ovaj posebni uslov za odreivanje pritvora postoji : Ako se radi o krivinim djelima za koje se moe izrei kazna zatvora deset godina ili tea kazna, a usljed naina izvrenja ili posljedica krivinog djela odreivanje pritvora neophodno je za sigurnost graana ili imovine. U sluaju kada se radi o krivinom djelu terorizma, smatra se da postoji pretpostavka, koja se moe pobijati, da je ugroena sigurnost graana i imovine. Iz ove zakonske odredbe jasno je vidljivo da se radi o posebnom uslovu za odreivanje pritvora najrestriktivnije postavljenog u smislu krivinih djela zbog kojih se moe odrediti, odnosno radi se o posebnom uslovu za odreivanje najueg spektra. Naime, da bi se pritvor odredio po ovom osnovu, krivino djelo za koje se tereti osumnjieni mora biti takvo da je za njega zaprijeena kazna zatvora od deset godina ili tea kazna, odnosno mora postojati osnovana sumnja da je osumnjieni poinio upravo takvo krivino djelo. Shodno tome, moe se zakljuiti da se radi o posebnom uslovu za odreivanje pritvora najueg spektra u odnosu na prva tri posebna uslova o kojima je ve bilo rijei. Osnovi za odreivanje pritvora prema ovoj odredbi razlikuje se od ranije vaeih, koji su uvijek jasno bili povezani sa vjerovatnom djelatnou optuenog, bilo u postupku ili
izvan njega. Primarni cilj pritvora odreenog po ovom osnovu je ouvanje bezbjednosti, a procesni ciljevi su neznatni, pa radi postizanja nekih procesnih ciljeva nije bilo ni potrebno uvoenje ovog razloga.*(*Komentari zakona o krivinom/kaznenom postupku u BiH str.426.) Shodno naprijed navedenom, jasno je da se ovaj posebni uslov za odreivanje mjere pritvora moe primjeniti jedino kada su u pitanju najtea krivina djela, kod kojih postoji realna opasnost po sigurnost graana i imovine. Meutim, i pored toga to postoji osnovana sumnja da je osumnjieni poinio krivino djelo za koje se moe izrei kazna zatvora u trajanju od deset godina ili tea kazna, to samo po sebi nije dovoljno da bi se pritvor po ovom osnovu mogao odrediti, nego je bitno kumulativno ukazati na konkretne injenice i okolnosti iz kojih proizilazi realna bojazan da boravak osumnjienog na slobodi predstavlja realnu opasnost po sigurnost graana i imovine. Ta opasnost proizilazi kako iz naina izvrenja krivinog djela tako i iz posljedica krivinog djela, a procjena ovih odlunih okolnosti je stvar faktike procjene suda u svakom pojedinanom sluaju. Meutim, ovo je jedini posebni uslov za odreivanje mjere pritvora kod kojeg se utvruje pretpostavka njegovog postojanja i to u sluajevima kada postoji osnovana sumnja da je izvreno krivino djelo terorizma, mada je i u tim sluajevima ta pretpostavka oboriva, odnosno moe se dokazivati suprotno, dok se u svim drugim sluajevima ovaj pritvorski osnov ne pretpostavlja nego se mora posebno utvrdjivati a na osnovu konkretnih injenica i okolnosti koje kod suda moraju stvoriti ubjedjenje da je ovakva opasnost po sigurnost graana i imovine stvarna. Kada je u pitanju prvi kumulativni uslov u pogledu zaprijeene kazne, jasno je da je u tom smislu opredjeljujui objektivni kriterijum propisane kazne u krivinom zakonu za predmetno krivino djelo bez obzira na eventulna ogranienja u pogledu mogunosti izricanja odreene kazne odnosno individualizacije kazne.. Sudska praksa (Rjeenje Vrhovnog suda RS br. K-4/04 od 06.02.2004.godine)
Teina krivinog djela posmatrana kroz zakonom zaprijeenu kaznu, konkretizovana na krivina djela za koja se prema zakonu moe izrei kazna zatvora od 10 godina ili tea kazna, predstavlja jedan od kumulativno odreenih uslova za postojanje pritvorskog osnova iz lana 191. stav 1. taka 4. ZKP, pa kada je sud u ponovnom postupku nakon ukidanja prvostepene presude, pri izricanju nove presude vezan zabranom reformatio in peius u odnosu na kaznu zatvora od osam godina izreenu ukinutom presudom, ta okolnost nije od znaaja kod ocjena postojanja uslova, koji manifestuje teinu poinjenog djela, za oznaeni pritvorski osnov...Teina djela, u smislu citirane odredbe, se posmatra kroz zaprijeenu kaznu za poinjeno djelo (koja omoguava izricanje kazne zatvora od 10 godina ili teekazne), a ne prema mogunosti izricanja te kazne odreenom uiniocu krivinog djela. Kazna koja se moe izrei prema uiniocu krivinog djela spada u sferu individualizacije kazne i nije odluna kod ocjene ispunjenosti uslova zaodreivanje ili produavanje pritvora. Tako i injenica da se u ponovljenom postupku optuenom ne moe izrei kazna zatvora dua od osam godina, nije odznaaja za postojanje zakonskog uslova za odreivanje pritvora koji se tie teine krivinog djela posmatrane kroz zaprijeenu kaznu. Zbog toga je pravilno prvostepeni sud naao da su ispunjeni kumulativno odreeni uslovi iz lana 191.stav 1. taka 4. ZKP za produenje pritvora optuenom iz razloga sigurnosti graana i imovine.
D.3. Odreivanje i trajanje pritvora u istranom postupku D.3.1. Prijedlog za odreivanje pritvora Pritvor u istranom postupku odreuje sudija za prethodni postupak, a na prijedlog tuioca. Prijedlog tuioca za odreivanje mora u sebi sadravati pored generalija osumnjienog sve injenice i okolnosti iz kojih proizilaze opti i posebni uslovi za odreivanje pritvora protiv osumnjienog koje moraju biti konkretizovane, prema tome prijedlog tuioca nuno mora biti obrazloen po svim njegovim segmentima. U prijedlogu za odreivanje pritvora nije dovoljno samo paualno navesti pritvorske razloge onako kako su oni navedeni u zakonu u jednom apstraktnom obliku kako u pogledu opteg uslova za odreivanje pritvora tako i u pogledu posebnih uslova za odreivanje pritvora. Naime, prijedlog za odreivanje pritvora mora jasno ukazivati na injenice i dokaze iz kojh proizilazi osnovana sumnja da je osumnjieni poinio krivino djelo za koje se tereti tako i okolnosti iz kojih konkretizovano proizilazi bilo koji od posebnih pritvorskih razloga. Takoe, uz prijedlog za odreivanje pritvora sudiji za prethodni postupak moraju se dostaviti i predmeti i dokazi na osnovu kojih se utvruje osnovana sumnja da je osumnjieni poinio krivino djelo koje mu se stavlja na teret, te predmeti ili dokazi iz kojih eventualno proizilazi neki od posebnih pritvorskih razloga, te se u istom prijedlogu mora navesti ta se namjerava preduzeti tokom istrage, a kako bi sudija za prethodni postupak mogao cijeniti opravdanost odredjivanja pritvora, te kako bi mogao cijeniti trajanje takvog pritvora prilikom preispitivanja njegove dalje opravdanosti, a naroito kada se radi o odreivanju pritvora zbog koluzijske opasnosti. D.3.1.1.Da li je uz prijedlog za odreivanje pritvora nuno dostavljati i naredbu za provoenje istrage? Pitanje koje se esto pojavljuje u praksi je da li se uz prijedlog za odreivanje pritvora u istranom postupku uz prijedlog sudu mora dostavljati i naredba za provoenje istrage. Naime, da bi sud odluio o prijedlogu za odreivanje pritvora a da bi cijenio postojanje osnovane sumnje kao opteg uslova za odreivanje mjere pritvora, sud mora biti upoznat prvo sa krivinim djelom koje se stavlja na teret kako u pravnom tako i injenjinom smislu. Prema tome nije dovoljno prosto navoenje pravne kvalifikacije krivinog djela koje se osumnjienom stavlja na teret. Takoe, da bi cijenio postojanje osnovane sumnje da je osumnjieni izvrio krivino djelo, sud mora biti upoznat sa dokazima na osnovu kojih se takva osnovana sumnja utvruje. Te na kraju da bi odluio o postojanju i trajanju nekog od posebnih pritvorskih razloga, a naroito kada je u pitanju pritvor zbog koluzijske opasnosti, sud mora imati u vidu kako injenice i okolnosti iz koje takav posebni pritvorski razlog proizilazi, tako i istrane radnje koje se namjeravaju preduzeti u istranom postupku, a kako bi mogao cijeniti da li se u istranom postupku postupa sa potrebnom dozom hitnosti, a zbog injenice da je osumnjienom odreen pritvor. Da bi se sve to ostvarilo tuilac to na odredjni nain mora predstaviti sudu, a najlaki nain za to je istovremeno dostavljanje naredbe o sprovoenju istrage uz prijedlog za odreivanje pritvora, koja u sebi sadri kako injenini opis krivinog djela koje se osumnjienom stavljaju na teret, pravnu kvalifikaciju krivinog djela, te dokaze kao i okolnosti koje treba istraiti u toku istrage i istrane radnje koje treba preduzeti.
Na osnovu naredbe o sprovoenju istrage i prijedloga za odreivanje pritvora uz dostavljene predmete i dokaze sudija za prethodni postupka moe cijeniti sve neophodne uslove za odreivanje i trajanje mjere pritvora. Prema tome, dostavljanje naredbe o sporvoenju istrage uz rijedlog za odreivanje pritvora predstavlja laki nain upoznavanja suda sa svim neophodnim uslovima za odreivanje mjere pritvora. Meutim, ukoliko tuilac u samom prijedlogu za odredjivnje pritvora navede sve injenice i okolnosti od kojih zavisi odluka suda o pritvoru, te koje okolnosti istragom treba utvrditi i koje istrane radnje treba preduzeti, onda nema smetnje da sud donose odluku o prijedlogu za odreivanje mjere pritvora i bez naredbe o sprovoenju istrage, jer e mu u tom sluaju biti predstvljene sve injenice, okolnosti i dokazi neophodne za donoenje odluke o odreivanju i trajanju mjere pritvora. D.3.2. Rjeenje o odreivanju pritvora Rjeenje o odreivanju pritvora u istranom postupku donosi sudija za prethodni postupak, ili vanraspravno vijee povodom izraenog neslaganja sudije za prethodni postupak. Rjeenje o odreivanju pritvora sadri ime i prezime osobe koja se liava slobode, odnosno prema kojoj se odreuje pritvor, krivino djelo koje mu se stavlja na teret, zakonski osnov za pritvor, obrazloenje, pouku o pravu na albu, slubeni peat i potpis sudije koji odreuje pritvor. Takvo rjeenje se predaje licu na koje se odnosi u asu pritvaranja, te se u spisima mora naznaiti sat lienja slobode i sat predaje rjeenja. Prema tome, rjeenje o odreivanju pritvora iskljuivo donosi sud, a takvo rjeenje mora biti obrazloeno kako u pogledu postojanja opteg uslova za odreivanje pritvora tako i u pogledu posebnih uslova za odreivanje pritvora, tako da se ne zasniva na apstraktnim navoenjima zakonskih uslova nego na konkretizaciji tih uslova u svakom pojedinanom sluaju. Protiv rjeenja o odreivanju pritvora dozvoljena je alba u roku od 24 sata od sata prijema rjeenja o odreivanju pritvora. Treba napomenuti da lice prema kojem je odreen pritvor od trenutka donoenja rjeenja spada u kategoriju osumnjienih sa pravom na obaveznu odbranu odnosno ima pravo na branioca koji moe podnijeti takvu albu, ali rok za predaju albe vai od trenutka prijema rjeenja od strane osumnjienog. Zbog toga je potrebno, a radi obezbjedjivanja prava na odbranu, istovremeno sa odredjivanjem pritvora, osumnjienom koji do tad nije imao branioca odrediti branioca po slubenoj dunosti te mu istovremeno dostaviti i rjeenje o odreivanju pritvora. O albi protiv rjeenja sudije za prethodni postupak odluuje vanraspravno vijee koje je duno donijeti odluku po albi u roku od 48 sati. Ono to je karakteristino za odluivanje po prijedlogu tuioca za odreivanje pritvora je da sudija za prethodni postupak na osnovu takvog prijedloga moe donijeti rjeenje o odreivanju pritvora, odnosno moe usvojiti prijedlog tuioca, ali ne moe odbiti takav prijedlog tuioca, nego samo izjaviti neslaganje sa tim prijedlogom, u kom sluaju takav predmet prosljedjuje vanraspravnom vijeu koje donosi odluku o takvom prijedlogu tuioca. Protiv odluke vijea kojom se odreuje pritvor osumnjieni moe podnijeti albu u roku od 24 sata od prijema takvog rjeenja u kom sluaju o takvoj albi odluuje vijee neposredno vieg suda u roku od 48 sati.
Meutim, zakon o krivinom postupku ne propisuje pravo na albu tuioca usljed odluke vijea da odbije prijedlog tuioca, tako da se iz toga moe izvui zakljuak da tuilac nema pravo albe na odluku vijea o odbijanju njegovog prijedloga za odreivanje pritvora. D.3.3. Trajanje pritvora u istranom postupku Pritvor u istranom postupku moe trajati maksimalno est mjeseci, i to samo u posebnim sluajevima kada to zahtjevaju naroito vani razlozi i kada postoji osnovana sumnja da je osumnjieni uinio krivino djelo za koje se moe izrei kazna zatvora od deset godina ili tea kazna, dok u svim ostalim sluajevima pritvor u istranom postupku moe trajati najdue tri mjeseca od dana lienja slobode . Naime, pritvor po rjeenju o odreivanju pritvora sudije za prethodni postupak moe trajati najdue mjesec dana od dana lienja slobode, dok se poslije isteka tog roka osumnjieni moe zadrati u pritvoru samo na osnovu rjeenja o produenju pritvora. Prema tome, sudija za prethodi postupak moe osumnjienom odrediti pritvor koji ne moe trajati due od mjesec dana od dana lienja slobode, ali moe trajati krae od tog perioda, ta odluka je u diskrecionom ovlatenju sudije za prethodni postupak. Ukoliko bi sudija za prethodni postupak, npr. odredio pritvor u trajanju od 15 dana, tada bi on na prijedlog tuioca mogao donijeti novo rjeenje o produenju pritvora u novom roku s tim, da taj rok ne smije prei rok od mjesec dana od dana lienja slobode, u ovom sluaju ne radi se o odreivanju pritvora nego o produenju pritvora, jer pritvor prema osumnjienom nikada nije ukinut, s tim da ga u tom sluaju vee krajnje vremensko ogranienje od mjesec dana od dana lienja slobode. Pritvor se odlukom vijea po obrazloenom prijedlogu tuioca moe produiti za najvie dva mjeseca, s tim da takvo rjeenje moe produiti i u kraem roku, npr. mjesec dana s tim, da isto vijee u tom sluaju moe, takoe, na obrazloeni prijedlog tuioca izvriti dalje produenje takvog pritvora s tim da ukupno produenje pritvora nakon isteka roka od mjesec dana koji je odreen od strane sudije za prethodni postupak ili vijea po neslaganju sudije za prethodni postupak ne moe trajati due od dva mjeseca, meutim, dok god se vremenski okvir trajanja pritvora kree u granicama nadlenosti vijea koje je nadleno za produenje u roku do najvie dva mjeseca, ne uspostavlja se nova nadlenost neosredno vieg suda, te je to vijee nadleno vie puta produiti pritvor s tim da ukupno produenje ne moe trajsati due od dva mjeseca. Protiv rjeenja o produenju pritvora doputena je alba vijeu neposredno vieg suda ili apelacionog odjeljenja istog suda, u zavisnosti od organizacije sudova. Kada je u pitanju produenje pritvora, u prijedlogu za njegovo produenje nije dovoljno samo navesti da postoje isti razlozi kao i kod odredjivanja pritvora, nego se u takvom prijedlogu moraju predstaviti novi rezultati istranog postupka do kojih se dolo za vrijeme trajanja pritvora od mjesec dana, te se moraju predstaviti okolnosti zbog kojih je takvo produenje neophodno. Ovo zbog toga to je sud u obavezi da i prilikom produenja pritvora cijeni sve uslove kao i prilikom odredjivanja pritvora i to kako postojanje osnovane sumnje kao opteg uslova za pritvor tako i u pogledu posebnih razloga za pritvor i to ne samo na bazi injenica i okolnosti koje su postojale u vrijeme odredjivanja pritvora nego i onih do kojih se dolo tokom istrage nakon odredjivanja pritvora.
Ovo je, takoe, naroito vano kada je u pitanju odreivanje pritvora zbog koluzijske opasnosti, kada sud cijeni da li su tokom trajanja pritvora u istranom postupku preduzete sve mjere i radnje sa potrebnom dozom hitnosti, te da li su dokazi na koje bi mogao uticati osumnjieni obezbjedjeni ili su objektivno gledano mogli biti obezbjedjeni, jer osumnjieni kojem je pritvor odreen iz ovog razloga nije duan da trpi neopravdanu sporost istranih organa. Na kraju, ako se postupak vodi za krivino djelo za koje se po zakonu moe izrei kazna zatvora u trajanju od deset godina ili tea kazna i ako postoje naroito vani razlozi pritvor se po obrazloenom prijedlogu tuioca moe produiti za jo najvie tri mjeseca. Prema tome za ovo produenje pritvora potrebno je pored svih ostalih uslova za pritvor i kumulativno ispunjenje dva uslova, a to su da se radi o krivinom djelu za koje se moe izrei kazna zatvora od deset godina ili tea kazna, te postojanje naroito vanih razloga. U pogledu objektivnog kriterijuma (krivino djelo za koje se moe izrei kazna zatvora u trajanju od deset godina ili tea kazna), tu nema nekih velikih problema jer je kriterijum potpuno jasan, no kad je u pitanju drugi kumulativni kriterijum koji mora biti ispunjen, a izraen kao naroito vani razlozi on podlijee ocjeni suda u svakom konkretnom sluaju, ali u svakom sluaju izraz naroito vani razlozi ukazuje da se ovdje mora raditi o izuzetnom produenju pritvora koji se ne bi smio tretirati kao pravilo ak i kada je ispunjen prvi od uslova, odnosno ak i kada je u pitanju krivino djelo za koje se moe izrei kazna zatvora u trajanju od deset godina ili tea kazna. D.3.4. Ukidanje pritvora u istranom postupku U toku istranog postupka, a prije isteka roka trajanja pritvora, sudija za prethodni postupak moe rjeenjem ukinuti pritvor po prethodnom sasluanju tuioca. Na ovo rjeenje o ukidanju pritvora tuilac ima pravo albe u roku od 24 sata od prijema rjeenja, a vijee je duno oduiti o takvoj albi u roku od 48 sati . Ukidanje pritvora tokom trajanja istrage predstavlja vid kontrole zakonitosti i opravdanosti ve odreenog pritvora, koja kontrola je data u ovlatenje sudije za prethodni postupak. Prema tome, ovdje postoji jedna specifina situacija u kojoj sudija za prethodni postupak moe ukinuti ne samo pritvor koji je sam odredio nego i koji je odredilo ili produilo vijee istog ili vieg suda suda ili ak vrhovni sud. Prema tome, proistie da je mogue da sudija za prethodni postupak povodom prijedloga tuioca izrazi neslaganje te da vijee odredi pritvor, a zatim povodom albe osumnjienog neposredno vii sud odbije albu osumnjienog i potvrdi rjeenje vijea o odreivanju pritvora, a da taj pritvor nakon odredjivanja, nakon saluanja tuioca koji izrazi neslaganje sa ukidanjem pritvora ukine sudija za prethodni postupak, koji je ve u samom startu izrazio neslaganje sa odreivanjem pritvora, ne ukljuujui pri tom u donoenje odluke o ukidanju pritvora sud, odnosno vijee, koje je pritvor i odredilo unato neslaganju sudije za prethodni postupak. Ovdje se polazi od pretpostavke, da e sudija za prethodni postupak uvaiti stavove vijea, odnosno neposredno vieg suda koji bili odluujui za odreivanje ili produenje pritvora, te da e pritvor ukinuti jedino ukoliko takvi razlozi koje je u svojoj odluci apostrofiralo vijee ili neposredno vii sud prestanu, te da nee poi od pretpostavke da takvi razlozi za odreivanje ili produenje pritvora nisu ni postojali, jer bi u suprotnom
postupanje sudije za prethodni postupak moglo predstavljati zloupotrebu prava koje ima kao sudija za prethodni postupak. Zbog ove mogunosti kao i zbog injenice da se uz prijedlog za produenje pritvora vijeu nadlenom za odluku uz prijedlog dostavlja cjelokupni krivini spis, radi uvida u sve predmete i dokaze koji su posluili kao osnova za odreivanje pritvora, te koji slue kao osnova produenje pritvora, prijedlog za produenje pritvora se nadlenom vijeu uvijek treba dostavljati putem sudije za prethodni postupak. D.3.5. Sudska praksa (Okruni sud Banjaluka br. Kpp-149/05 od 01.11.2005.godine)
: - _________ , 1.11.2005. , .., , 287. st. 3 1 . 280 . 3 1 , ..II-664/04 1.11.2005., , 191. 1. , 1.11.2005. , , . S, 14.6.1958. , , , , , , ..., , 1.11.2005. 7,15 , 287. st. 3 1 . 280 . 3 1 , 189. 1. ) ) , , 1.12.2005. 7,15 .
aa -II-664/04 od 13.6.2005. 1.11.2005. , , 287. st. 3 1 ( . 49/03, ) . 280 . 3 1 . ..II-______ 18.3.2005.
189. 1 ), ) ) ( . 50/03 111/04, ). , , , . , ( 1.11.2005., 13.6.2005. 1.11.2005. , 30.11.2005 , 14.10.2005., 1.1.2002. 29.11.2004., , 8.11.2004., .-70/04 , .), , 2004., , , , 6.527.116,19 , , 650.000,00 , , , , , , , , - , , 270.000,00 , 287. st. 3 1 . 280 . 3 1 , . , . , 8.000 ( 50 , , ., ), , , , . , . , , , , , , , , . , , , 287. st. 3 1 . 280 . 3 1 , 189. 1. . , , 189 1 ) ) .
, , ( ), , , , , , , , , , , , , , , .189 .1 .) . 287. 3. 1. , 10 , , ( , , 6.527.116,19 , , ), ( 650.000,00 ), , , , 189. 1 ) . , 189. 1 ) , , . , . 191 1. . : ( 24 .5 ) 24 . .
D.3.6. Sudska praksa (Okruni sud Banjaluka br. Kv-161/05 od 02.09.2005.god.)

OKRUNI SUD U BANJALUCI Broj: Kv-____________ Banjaluka, 02.09.2005. godine Okruni sud u Banjaluci, u vijeu sastavljenom od sudija: ......................, predsjednika suda, kao predsjednika vijea, ................................., kao lanova vijea, uz sudjelovanje .................., kao zapisniara, u krivinom predmetu protiv osumnjienih B B, sina Lj, , sina R i S B, sina R, svi iz Banjaluke, zbog krivinog djela neovlaena proizvodnja i promet opojnih droga iz lana 224. stav 2. u vezi sa stavom 1. Krivinog zakona Republike Srpske, odluujui o albi branilaca osumnjienog D ....................................., izjavljenoj protiv rjeenja sudije za prethodni postupak Okrunog suda u Banjaluci broj Kpp-_____ od 30.8.2005.godine, u sjednici vijea odranoj dana 02.09.2005.godine, donio je R J E E NJ E Odbija se kao neosnovana alba branilaca osumnjienog D, izjavljena protiv rjeenja sudije za prethodni postupak Okrunog suda u Banjaluci broj Kpp-______ od 30.08.2005.godine. Obrazloenje Rjeenjem sudije za prethodni postupak Okrunog suda u Banjaluci broj Kpp-_____ od 30.08.2005.godine, prema osumnjienima BB, D i S B, protiv kojih Okruno tuilatvo Banjaluka vodi istragu, zbog postojanja osnovane sumnje da su izvrili krivino djelo neovlaena proizvodnja i promet opojnih droga iz lana 224. stav 2. u vezi sa stavom 1. Krivinog zakona Republike Srpske (Slubeni glasnik Republike Srpske broj 49/03 od 25.06.2003.godine), odreen je pritvor iz razloga propisanih odredbama lana 189 stav 1 taka b) i g) Zakona o krivinom postupku (Slubeni glasnik Republike Srpske broj 50/03 od 27.06.2003.godine) - u daljem tekstu ZKP, koji po ovom rjeenju moe trajati najdue mjesec dana, od dana lienja slobode osumnjienih B B i S B, a za osumnjienog D najdue do 30.9.2005.godine do 13,20 asova. Protiv navedenog rjeenja, u zakonskom roku, albu su izjavili branioci osumnjienog D, zbog bitne povrede odredaba krivinog postupka i pogreno i nepotpuno utvrenog injeninog stanja, s prijedlogom da se pobijano rjeenje preinai, tako da se osumnjieni D odmah pusti na slobodu ili da se alba uvai, isto rjeenje ukine i predmet vrati na ponovni postupak, a da se odlukom vijea isti osumnjieni odmah pusti na slobudu. Ispitujui rjeenje sudije za prethodni postupak u dijelu koji se albom pobija, a u vezi sa istaknutim albenim prigovorima, te u vezi sa stanjem spisa predmeta, odlueno je kao u izreci ovog rjeenja iz sljedeih razloga: Neosnovan je albeni prigovor da rjeenje sudije za prethodni postupak o odreivanju pritvora prema osumnjienom D, ne sadri razloge o odlunim injenicama i da su time poinjene bitne povrede odredaba krivinog postupka, jer isto sadri razloge o svim odlunim injenicama, koje kao dovoljno, argumentovano i mjerodavno obrazloenje prihvata i ovo vijee. Nadalje, argumentima albe, po ocjeni ovog suda, nije dovedena u pitanje pravilnost injenine osnove, na kojoj se temelji pravilan zakljuak prvostepenog rjeenja o postojanju osnovane sumnje da je osumnjieni D poinio krivino djelo, zbog kojeg se protiv istog vodi istraga, kao opteg uslova za odreivanje pritvora prema njemu, a istovremeno i o postojanju naroitih
okolnosti, koje ukazuju da e isti u sluaju boravka na slobodi, ometati krivini postupak uticajem na svjedoke, sauesnike, ili prikrivae, kao i o postojanju opasnosti za sigurnost graana, koja je takvog stepena i inteziteta, da je odreivanje pritvora u konkretnom sluaju neophodno, a radi se o krivinom djelu za koje se moe izrei kazna zatvora 10 godina ili tea kazna, ime su ostvareni razlozi za odreivanje pritvora prema istome, predvieni odredbama lana 189 stav 1 taka b) i g) ZKP-a. Osnovana sumnja da je osumnjieni D poinio predmetno krivino djelo, kako to pravilno zakljuuje sudija za prethodni postupak, proizilazi iz do sada prikupljenih dokaza i obavjetenja koji se nalaze u spisu ovog suda broj KPP-______, a prije svega iz sadraja razgovora, reprodukovanih u analizma tonskih zapisa zabiljeenim na digitalnom snimau, koje je osumnjieni D vodio putem svog mobilnog telefona pretplatnikog broja 065- .......sa NN licima: dana 16.06.2005.godine u 12,47 asova (sa licem koje je razgovaralo sa mobilnog telefona pretplatnikog broja 065-.......), dana 16.06.2005.godine u 13,18 asova (sa licem koje je razgovaralo sa mobilnog telefona pretplatnikog broja 065-......), dana 16.06.2005.godine u 13,51 asova (sa licem koje je razgovaralo sa fiksnog telefona pretplatnikog broja 051-.......), dana 18.06.2005.godine u 13,18 asova (sa licem koje je razgovaralo sa fiksnog telefona pretplatnikog broja 051-.....), dana 18.06.2005.godine u 17,16 asova (sa licem koje je razgovaralo sa mobilnog telefona pretplatnikog broja 385-91........), dana 18.06.2005.godine u 17,32 asova (sa licem koje je razgovaralo sa mobilnog telefona pretplatnikog broja 065-......), dana 19.06.2005.godine u 14,55 asova (sa licem koje je razgovoralo sa mobilnog telefona pretplatnikog broja 065- ..........), dana 19.06.2005.godine u 21,39 asova (sa licem koje je razgovoralo sa fiksnog telefona pretplatnikog broja 051-...........), dana 21.06.2005.godine u 09,06 asova (sa licima koja su razgovarala sa mobilnih telefona pretplatnikih brojeva 065.......... i 065- ...........) i dana 22.06.2005. godine u 19,50 asova (sa licima koja su razgovarala sa mobilnih telefona pretplatnikih brojeva 065-........ i 065-........). Stoga je neosnovan albeni prigovor da iz pobijanog rjeenja ne proizilazi koji to razlozi nameu osnovanost sumnje da je D sa drugim licima uestvovao u kupovini i prodaji droge, obzirom na sadrinu priloenih transkripta, jer je sasvim jasno ve iz samo nekoliko navoda tih razgovora da je D osnovano sumnjiv da je poinio krivino djelo koje mu se stavlja na teret (npr.- D: valjda e ovi klinci povui izjave... nemoj govoriti preko telefona - broj na koji D treba da nazove to NN lice... ono jue to smo ili ja i ti tamo.... Nadalje, jedno od NN lica govori D: cijena mu malo ne odgovara, ja mu rekao da se moe korigovati, kao velika je to cijena... itd. Naravno, kada se pojedinano analiziraju citirani ili neki drugi dijelovi svakog od snimljenih razgovora, moglo bi se tvrditi da se iz istih ne moe utvrditi osnovana sumnja da je D poinio krivino djelo koje mu se stavlja na teret, ali kada se svestrano i sveukupno analiziraju sadraji svih snimljenih razgovora, koje, naravno, nije cjelishodno u cijelosti citirati, onda je sasvim izvjesno opravdan i potpuno ispravan zakljuak sudije za prethodni postupak o postojanju osnovane sumnje, koja se albom ne moe dovesti u sumnju, naroito ako se uz to ima u vidu i izjava svjedoka K N, koja se opravdano apostrofira i interpretira u pobijanom rjeenju. Stoga je neosnovana tvrdnja alitelja da KN u svom iskazu nije navela da je D sa drugim licima uestvovao u kupovini i prodaji droge odlazei sa MM u ipovo, jer je ista, izmeu ostalog, izjavila da je Mladen desetak puta odlazio u ipovo kod nekog Pere od koga je uzimao heroin a sa njim da su odlazili D, MS i BB. Naravno, iz sadraja takve izjave proizilazi sumnja da je i D tom prilikom uestvovao u kupovini droge, i ista se mora smatrati osnovanom, uz potovanje prezumpcije nevinosti do pravosnanog okonanja krivinog postupka. Istovremeno, albenim prigovorima nije dovedeno u pitanje ni postojanje posebnih uslova za odreivanje pritvora prema osumnjienima, propisanih odredbama lana 189 stav 1 taka b) i g) ZKP-a, o emu je sudija za prethodni postupak, kao i o postojanju opteg uslova, dala argumentovano obrazloenje, koje prihvata i ovo vijee. Stoga je neosnovan i albeni prigovor da u konkretnom sluaju ne postoje naroite okolnosti koje ukazuju da e osumnjieni D ometati krivini postupak uticajem na svjedoke, sauesnike ili prikrivae, u
sluaju boravka na slobodi. Te okolnosti su pravilno utvrene, kao i neophodnost odreivanja pritvora prema osumnjienom ergiu radi sigurnosti graana, to uz postojanje objektivnog uslova za odreivanje pritvora, koji se ogleda u visini propisane kazne za predmetno krivino djelo, ukazuje na opravdanost odreivanja pritvora prema istome iz razloga propisanih lanom 189 stav 1 taka b) i g) ZKP-a. Konano, neosnovan je i albeni prigovor da sudija za prethodni postupak nije cijenila injenicu da je prijedlog tuioca za odreivanje pritvora podnesen 01.08.2005.godine, poto je pobijano rjeenje doneseno 30.08.2005.godine. Suprotno takvoj tvrdnji, pobijanim rjeenjem je utvreno da je nakon podnoenja prijedloga ovaj sud obavjeten dana 25.08.2005.godine od strane Okrunog tuilatva Banjaluka, da u prethodnom periodu nisu uspjeli pozvati i dodatno ispitati osumnjiene B, i S, jer ih radnici policije nisu mogli pronai i liiti slobode, pa je njihova nedostupnost razlog to o prijedlogu tuilatva za odreivanje pritvora nije odmah odlueno. No, kada se ima u vidu izvjetaj CJB Banjaluka od 19.08.2005.godine o preduzetim radnjama, ukazuje se pravilnim zakljuak sudije za prethodni postupak o postojanju zakonskih uslova za odreivanje pritvora prema B, i S, bez obzira na protek vremena od podnoenja prijedloga za odreivanja pritvora do donoenja pobijanog rjeenja, o emu su takoe u pobijanom rjeenju dati, za ovo vijee prihvatljivi i dovoljni razlozi. Iz navedenih razloga, alba branilaca osumnjienog D odbija se kao neosnovana, u smislu lana 328 stav 1 i 3 ZKP-a. Zapisniar Predsjednik vijea
LITERATURA
1. Grupa autora Modul I Krivina oblast, Istrani postupak, VTSV BiH i CEST FBiH i CEST RS, Sarajevo, januar 2006. 2. Grupa autora-Komentari Zakona o krivinom/kaznenom postupku u BiH 2005.godina 3. SimoviMiodrag-Praktini komentar Zakona o krivinom postupku Republike Srpske, 2005.godina 4. Sijerioli, Hajrija, Vuleta Drako, Hadiomeragi Malik: Komentar Zakona o krivinom postupku, OSCE Ured za demokratizaciju, Sarajevo, 1999.godine 5. Simovi,Miodrag: Krivino procesno pravo, Pravni fakultet, Srpsko Sarajevo, 2001.godina. 6. Simovi Miodrag: Zakon o krivinom postupku Republike Srpske, sa objanjenjima i registrom pojmova, Srpska tampa, Srpsko Sarajevo, 1996.godina. 7. Simovi Miodrag: Krivini postupci u BiH - Zbirka zakona o krivinom postupku, Privredna tampa, Sarajevo, 2004.godina 8. Simovi Miodrag: Krivini postupci u Bosni i Hercegovini, Visoka kola unutranjih poslova, Banja Luka, 2003. godina. 9. Vasiljevi Tihomir, Gruba Momilo: Komentar Zakonika o krivinom postupku, Slubeni glasnik, Beograd, 2003.godina. 10. Bilten sudske prakse, Vrhovni sud Federacije Bosne i Hercegovine, Slubeni list Bosne i Hercegovine, Sarajevo. 11. Bilten sudske prakse, Vrhovni sud Republike Srpske, Banja Luka. 12. Bilten sudske prakse, Vrhovni sud Srbije, Slubeni glasnik, Beograd. 13. Izbor odluka, Vrhovni sud Republike Hrvatske, Narodne novine, Zagreb, 14. Izbor sudske prakse, Glosarijum, Beograd. 15. Sudska praksa, struni i informativni asopis za sudsku, upravnu i privredno-prekrajnu praksu, Privredna tampa, Sarajevo. 16. Zakon o kaznenom postupku (Nar. nov., br. 110/97. i 27/98. ispr.). Sudska praksa. Priredio i napisao Ivica Kramari. Zagreb, 1998.godina. 17. Harland, Christopher, Ralph Roche i Ekkehard Strauss: Komentar Evropske konvencije o ljudskim pravima, prema praksi u Bosni I Hercegovini i Strasbourgu, Grafiar promet, Sarajevo, 2003.godina. 18. Friesen i dr.: English Criminal Justice, Birmingham-England. 19. Aleksi ivojin, kuli, Milan: Kriminalistika, Dosije, Beograd, 2000.godina 20. Aleksi, ivojin Milovanovi, Zoran: Leksikon kriminalistike, drugo izdanje, Glosarijum, Beograd, 1999. 21. Kaurinovi Damjan: Principi legaliteta i retroaktivna primjena krivinog zakona 22. Pravino suenje, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2001. 23. Garai Ana; Grgi, Melanija: Ne bis in idem u zakonima, konvencijama i sudskoj praksi, Pravo i pravda, broj 1 godina VII, Sarajevo, 2008. godina. 24. Margueritte Thomas: Teorija i razvoj unakrsnog ispitivanja 25. Damaka M.: O mjeanju inkvizitornih i akuzatornih procesnih normi, Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu, Vol.4 br.2/1997 24. Damir Kos: Primjena naela oportuniteta u krivinom postupku.

Modul

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Modul

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Modul

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Visoko sudsko i tuilako vijee Bosne i Hercegovine Visoko sudbeno i tuiteljsko vijee Bosne i Hercegovine High Judicial and

posebne istrane dokazivanja.

Listu predavaa edukatora koji mogu predstaviti modul na

seminaru, radionici ili slinoj aktivnosti sainjavaju Centri za edukaciju

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 8

PODMODUL 1: PRINCIPI KRIVINOG POSTUPKA

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 9

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 10

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 11

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 12

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 13

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 14

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 15

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 16

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 17

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 18

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 19

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 20

2. Presuda Vrhovnog suda F BiH, broj 070-0-K-07-000530 od 10.12.2007. godine.

3. Odluka Ustavnog suda, AP - 910/06 od 7. jula 2007. godine.

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 21

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 22

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 23

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 24

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 25

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 26

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 27

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 28

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 29

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 30

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 31

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 32

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 33

2. Presuda Vrhovnog suda F BiH, broj 070-0-K-07-000 465 od 07.02.2008. godine.

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 34

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 35

PODMODUL 2: ISTRAGA 1) ULOGA SUBJEKATA KRIVINOG POSTUPKA U ISTRANOM POSTUPKU

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 36

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 37

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 38

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 39

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 40

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 41

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 42

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 43

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 44

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 45

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 46

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 47

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 48

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 49

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 50

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 51

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 52

Hipotetika situacija br. 2 :

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 53

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 54

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 55

Krivina oblast Principi krivinog postupka i istraga 56