stanbul niversitesi letme Fakltesi Dergisi

Istanbul University Journal of the School of Business Administration

Cilt/Vol:40, Say/No:2, 2011, 166-175
ISSN: 1303-1732 www.ifdergisi.org 2011



166

AB lkeleri ve aday lkelerin kaynak kullanmnda etkinliklerinin
karlatrmal analizi
Habib Koak
1

Ekonometri Blm,
ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi
Marmara niversitesi, stanbul, Trkiye
Ahmet Mete ilingirtrk
2

Ekonometri Blm,
ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi
Marmara niversitesi, stanbul, Trkiye
zet
Avrupa Birlii, sosyal ve ekonomik hedefleri olan blgesel bir btnleme projesidir.
Batsnda ABD dousunda ine karn ekonomik bir gtr. Blgesinde yer alan ye ve
aday lkelerin, homojen bir sosyo-ekonomik gstergelere sahip olmasn
hedeflemektedir. Bu almada ABye ye 27 ve aday 3 lkenin, 2002 ve 2006 yllarna
ait iktisadi girdi-kt yaplarnn greli etkinlikleri, Veri Zarflama Analizi (Data
Envelopment Analysis) modellerinden CCR ve BCC yardmyla incelenmi, etkin olan ve
olmayan lkeler belirlenmitir. Etkin olan lkelerin de kendi aralarndaki sralamalarnn
belirlenmesi iin Sper Etkinlik modeli uygulanmtr. Elde edilen veriler nda AB ye
ve aday lkelerin sosyo-ekonomik dzeyleri yorumlanmtr.
Anahtar Szckler: Etkinlik, Kaynak Kullanm, AB, VZA, Sper Etkinlik
Comparative analysis of EU and candidate countries resource efficiency
Abstract
European Union is a regional integration project with its social and economic objectives.
it is an important economic power competing with U.S. at west and with Chine at east. It
aims the economic homogeneity of the member states and candidate countries in its
region. This study aims to rank 27 EU members and 3 candidate countries according to
their assumed input-output structures for the years 2002 and 2006. CCR and BCC Data
Envelopment Analysis models were used to determine relative efficiency, so effective and
non-effective countries were discriminated. Furthermore Super-Efficiency model of DEA
was used to evaluate the effective countries. The findings are interpreted as that the EU
achieves some of the specified important objectives.
Keywords: Efficiency, Resource Utilization, EU, DEA, Super Efficiency
1. Giri
Avrupa Birlii 1993 ylnda 13 lkenin adayln kabul ederek genileme srecine girmi
ve aralarnda Avrupa Birlii iindeki rekabeti basklara ve piyasa glerine
dayanabilecek etkin bir piyasa ekonomisine sahip olma artn da ieren Kopenhag
kriterlerini onaylamtr [1]. Trkiyenin bavuru sreci iinde aday olan lkelerin yelie
kabulne ramen Trkiyenin imdiye kadar kabul edilmemesinin altnda yatan
sebeplerden biri Trkiyede kii bana den milli gelirin tm AB lkelerinin gerisinde
olmas, yksek nfus art hz, tarm sektrnn bykl, yksek enflasyon, isizlik
gibi ekonomik faktrler olarak gsterilmitir [2]. Buna ramen 2004 yl Etki
Deerlendirmesi almasnda ise, Trkiyenin ABye yeliinin tarm ve balklk
alanlarndaki olas etkileri deerlendirilmi; katlmn genel olarak ABye olumlu katklarda

1
hkocak@marmara.edu.tr (H. Koak)
2
acilingi@marmara.edu.tr (A.M. ilingirtrk)
H. Koak, A.M. ilingirtrk / stanbul niversitesi letme Fakltesi Dergisi 40, 2, (2011) 166-175 2011

167

bulunaca sonucuna varlmtr [3]. AB, ierisinde bulunan lkelerin gl sektrlerini,
istihdam ve sermaye dolamn da salayarak daha etkin kullanmay, bylece etkin ve
global olarak rekabet gc yksek bir ekonomi yaratmay hedeflemektedir.
2. Etkinlik ve ktisadi Teori
AB tek bir piyasa olarak yapt ithalatn iki kat olan ABD, Kanada ve Japonyann
toplamndan daha fazla bir ihracata sahip global bir ticaret aktrdr. Bu baarnn
ardnda, entegre edilmi ortak bir ticaret politikas yatmaktadr. ABnin uluslararas
pazarlk gcnn arkasndaki ana etken kurumsallatrd i ticaret kurallar karar sreci
ve bu kurumun yapsdr [4]. Bu yapnn bir tarafnda lek ekonomisi ve dier tarafnda
deikenlik ile eitlilik olmak zere ters ynde alan bir denge vardr.Tm kaynaklarn
tam ve etkili kullanm ile elde edilen retim imknlar, eitlilik yaratarak sisteme yeterli
dsallk salamaktadr [5].retim faktrleri olan sermaye, igc, toprak ve hammadde
her lkede farkl zellikler gstermekte, lkeler de ihtiyalarn karlama dorultusunda
yaptklar retimde artan frsat maliyetlerine maruz kalmaktadrlar.Avrupa Birliine giren
her bir lkenin birleme sonras AB ticaret politikasna uyacak ekilde ticaret tavrn
deitirmesi, bylece lek ekonomisinden azami faydalanmas beklenir. Bylece i
ticaret liberalleip ye olmayan lkelere kar korumac ticaret politikalar yrtldnde
AB dnya ticaretinde rekabet stnl salamaktadr [6]. Planl bir ticaret entegrasyonu
sonras her lke retim faktrleri erevesinde zelletii retimlere kayarak frsat
maliyetlerinin drlmesi salanmaktadr [7]. retim imkanlar erisi yaklamn temeli
olduunda ok rnl bir yaklam yerine toplulatrlm sektrler retim kts olarak
alnabilir. Bu yaklamn dezavantaj bir sektrn kendi iinde homojen olmayan pek ok
rn barndrmasdr.
Performans; belirli bir sre sonunda bir ii yapmakla sorumlu olan birey, grup, kurulu
ya da lkelerin amalanan hedeflere gre ortaya kan rn, hizmet veya sonular
birlikte deerlendirmesine ynelik analitik bir sretir [8]. Bir kurumun kulland
kaynaklar, rettii rn ya da hizmetlerin amalanan hedefe ulap ulamad, elde
edilen sonulara ulalrken, kaynaklarn verimli ve etkin kullanlp kullanlmadnn
deerlendirilmesinde performans lm byk nem tamaktadr.
Verimlilik, bir sistemin ktlarnn, bu kty elde etmek iin kulland girdilere oran
eklinde tanmlanrken, etkinlik ise en yksek ktya en az kaynak kullanm ile
ulaabilme gcdr[9]. Verimlilik ile etkinlik arasndaki iliki; verimlilik ii doru
yapmak, etkinlik ise doru ii yapmaktr eklinde aklanabilir [9].
Performans kavramnn olduka geni bir kavram olmas performans lmnde eitli
etkinlik veya verimlilik lm yntemlerinden yararlanlmasn gerekli klmtr. Bir karar
biriminin (lkeler, fabrikalar, niversiteler, hastaneler, ehirler, bankalar gibi) etkin kabul
edilmesi iin, belirli bir girdi bileimini kullanarak maksimum kty retebilmesi ya da
belirli bir kty minimum girdi bileimiyle retebilmesi gerekmektedir. Performans
lmnde kullanlan yntemleri oran analizi ve snr etkinlik yaklamlar olarak ikiye
ayrmak mmkndr. Oran analizinde bir tek girdinin ve ktnn oran eklinde
tanmlanan bir orann sre ierisinde izlenmesi eklinde uygulanr. Snr etkinlii
yaklamnda ise ilk olarak en etkin snr belirlenmekte, eitli nedenlerle snrdan
uzaklamalar ise etkinsizlik olarak adlandrlmaktadr [10].
ekil 1de performans lmnde kullanlan yntemler zetlenmitir.
H. Koak,A.M. ilingirtrk / stanbul niversitesi letme Fakltesi Dergisi 40, 2, (2011) 166-175 2011
168


ekil 1 Performans lm Yntemleri Snflandrlmas
3

Bu almada, AB ve aday lkelerin sosyoekonomik veriler yardmyla, 2002 ve 2006
yllar iindeki greli etkinlikleri, Veri Zarflama Analizi modelleri yardmyla bulunarak,
referans lkelere gre dier lkelerin durumu yorumlanmtr. Etkin olmayan her bir
Karar Verme Biriminin (KVB-lkenin), etkin duruma dntrlebilmesi iin gereken
nlemler yorumlanarak, referans lkeler belirlenmitir. KVBleri, buradan elde edilen
etkinlik skorlarna gre sper etkinlik yaklam ile sralanarak en etkin KVBleri tespit
edilmitir. Etkinlik almalar, zellikle 2000li yllarda bilgisayar teknolojisinin de
katklaryla VZA almalarnda byk bir yer tutmaktadr. Bu konuda ok hzl
metodolojik gelimeler kaydedilmekte ve eitli alanlara uygulanabilir olmaktadr.
3. Metodoloji
Veri Zarflama Analizi (VZA), dorusal programlama prensiplerine dayanan ve literatrde
Karar Verme Birimi (KVB) olarak geip girdiyi ktya dntrmekten sorumlu iletme,
kurulu ve lkelerin greli verimliliini lmek iin tasarlanm parametresiz bir tekniktir.
VZA, birden ok ve farkl lekler ile llm veya farkl l birimlerine sahip girdi ve
ktlarn yer ald retim srelerinde, KVBlerin greli performansn lmeyi salayan
dorusal programlama tabanl bir yntemdir.
Yntem, regresyon tekniinin dorudan uygulanmad oklu girdi ve oklu ktlar ieren
ve fiyatlarn belirsiz olduu retim ilikilerinde, nce girdi ve ktlarn arlklarn (grece
nem derecelerini) belirler.Etkinlik snrn tanmlayarak etkin ve etkin olmayan karar
birimlerine bakarak performans karlatrmalar yaplmasna olanak tanr.Etkinlik snr,
etkin karar birimlerinin mmkn olan tm retim imknlarnn kmesidir.Bu snrn
altnda kalan karar birimleri, greli olarak kaynaklarnn bir ksmn etkin kullanmayan
birimlerdir.Etkinsizlik ls olarak, etkinlik snr zerindeki karar birimleri iin etkinlik
skoru 1 olmak zere, dier karar birimlerinin etkinlik skorlar radyal uzaklklara dayal
olarak hesaplanr.Etkin olmayan karar birimlerinin etkin konuma gelmeleri iin referans

3
Yazar tarafndan ekil olarak derlenmitir.
H. Koak, A.M. ilingirtrk / stanbul niversitesi letme Fakltesi Dergisi 40, 2, (2011) 166-175 2011

169

verilen karar birimleri, retim snrn tanmlayan karar birimlerinin dorusal
kombinasyonlar sonucunda oluan karar birimleridir.
VZA nn temelleri, E. Rhodesin, Carnegie Mellon niversitesinde, W.W Cooperin
danmanln yapt doktora almas esnasnda atlmtr. almada; 70 okula ait bir
eitim programnn etkilerinin, programa katlanlar ve katlmayanlar asndan etkinliinin
oklu girdi ve ktlarla tahmin etme istei CCR (Charnes, Cooper, Rhodes) modeli olarak
bilinen ve lee gre sabit getiri varsaym altnda yaplan ilk VZA modelini dourmu ve
alma European Journal of Operations Researchde yaynlanmtr [11].
Banker, Charnes ve Cooper almalarnda lee gre deiken getiri durumunu ele
alarak, tekniin kurucularnn ba harflerinden oluan BBC modelini gelitirmilerdir [12].
CCR ve BBC modellerinin her biri iin girdiye ve ktya ynelik olmak zere iki ayr
formlasyon oluturulmutur.Bu zellii ile VZA verimsizlik kaynaklarnn yan sra
verimsizlik trlerini de inceleyebilecek duruma gelmitir.Daha sonra bu almalar Seiford
tarafndan incelenmi ve snflandrlmtr [13]. Ayrca Charnes, Cooper, Golany, Seiford
ve Stutz tarafndan ortaya atlan toplamsal ve arpmsal model ad altnda dier VZA
modelleri literatrde yer almtr [14]. VZA da etkin KVB ni sralamak iin Andersen ve
Petersen Sper Etkinlik modelini, Sexton vd. apraz Etkinlik Matrisni, Li ve Reeves ok
amal bir VZA modelini nermilerdir [15].
4. AB ve Aday lkelerin Etkinlikleri
VZA, birok model ile i ie gemi bir metodoloji ve kavramlar btndr. Charnes vd.
almalarnda [16] CCR, BCC Modeli, arpmsal Model ve Toplamsal Model olmak zere
drt temel VZA modelinden bahsetmitir. almada AB ye ve aday lkelerin ekonomik
etkinlikleri, CCR ve BCC modelleri ile Sper Etkinlik modelleri yardmyla incelenecei iin
bu modeller tantlacaktr.
Aratrmada ABye ye ve aday olan 31 lkenin temel ekonomik gstergeleri EUROSTAT
veri tabanndan derlenmitir. 2010 ylna girildiinde AB, Avusturya, Belika, Bulgaristan,
Kbrs, ek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan,
Macaristan, rlanda, talya, Letonya, Litvanya, Lksemburg, Malta, Hollanda, Polonya,
Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, spanya, sve ve ngiltere olmak zere 27 ye
ve Hrvatistan, Makedonya ve Trkiye olmak zere 3 aday lkeden olumaktadr.
Kullanlan gstergeler teorik karmlara dayanlarak belirlenen girdiler istihdam, brt
sermaye oluumu, elektrik ve enerji amal petrol rnleri tketimleri, ve kt olarak
Tarm, Ormanclk, Balklk, Maden ve Ta, naat, Toptan ve Perakende Ticaret,
Ulatrma, Depolama, Konaklama Hizmetleri, Bilgi ve letiim ile Finansal ve Sigorta
Faaliyetleri sektrleri retimi ile NACE 12 kodlamaya gre geri kalan sektrlerin toplam
retimi deikenleridir. Etkinlik sralamasndaki deiimi izleyebilmek amacyla sz
konusu gstergelere ait 2002 ve 2006 yl deerleri almada temel alnmtr. lk dnem
olarak 2002 ylnn seilme sebebi 2000 ylsonu ortaya kp 2001 ylnda devam eden
bankaclk sektr krizi sonras greceli olarak duraan bir dnemi semektir.
Toplanan verilerde baz lkelerin verilerinde kayp deerler gzlenmitir. Veri zarflama
yntemi deerlerin byklne ar bal olduundan bu verilerin tamamlanmas veya o
lkelerin analizden karlmas mecburiyeti ortaya kmtr. Ortalama deer ile
tamamlama yntemi lkeler aras homojenlii arttracandan uygun grlmemitir [17].
Son dnemlerde sklkla kullanlan hot deck yntemi ise daha az deerden oluan
benzer gzlemleri ieren verilerde kullanlmaktadr [18]. Bu durumda regresyon analizi ile
kayp veri bulunmayan gzlemlerden kurulan modeller ile tamamlama yapmak, gzleme
ait dier zellikleri de dikkate almak asndan tercih edilmitir. Elektrik tketimi
verilerinde Estonya, Gney Kbrs, Malta ve Makedonya; istihdamda Trkiye, Hrvatistan
ve Makedonya; Trkiyenin ayrca brt sermaye oluumu deerleri eksiktir. Eksik verilerin
sadece girdi deikenlerde olmas regresyon analizi uygulamas esnasnda girdi ve kt
H. Koak,A.M. ilingirtrk / stanbul niversitesi letme Fakltesi Dergisi 40, 2, (2011) 166-175 2011
170

deikenler arasndaki ballk yapsnn da grlmesi asndan faydal olaca
dnlmtr [19].
CCR (Charnes, Cooper, Rhodes) Modeli
Charnes ve dierlerinin, KVBlerin etkinliklerini lmek iin ilk olarak ileri srdkleri
model, oran modelidir. (m) adet girdi kullanarak, (s) adet ckt reten, N saydaki KVBden
oluan bir gzlem kmesinde; k-nc KVBnin girdiye ynelik oran modeli aada
gsterilmektedir [20].
Ama Fonksiyonu
s
k rk rk
r 1
Mak h = u Y
=

s s e 1 k m , k

Kstlar
s m
rk rj ik ij
r 1 i 1
u Y v X 0 j=1,2,..., N
= =
s

(1)

m
ik ik
i 1
v X 1
=
=

rk ik
u , v 0 r=1,2,...,s i=1,2,....,m >
Modelde, analiz edilecek problemde 0 >
ij
X , j karar-birimi tarafndan kullanlan i girdi
miktarn gstermektedir. Benzer ekilde 0 >
rj
Y , j karar-birimi tarafndan retilen r kt
miktarn gstermektedir. Bu karar problemi iin deikenler, k karar-biriminin i girdi ve r
ktlar iin verecei arlklardr. Bu arlklar srasyla
rk
u ve
ik
v olarak gsterilmektedir.
Bu aamada problem n tane karar-birimi iin n tane kesirli dorusal programlama
modelinin formlasyonu olarak ifade edilebilir. Kesirli dorusal programlama modelinin
ama fonksiyonu, verimlilik tanmndan hareketle, k karar birimi iin toplam
arlklandrlm ktlarn toplam arlklandrlm girdilere orannn maksimizasyonudur.
CCR modelinin n kez zlmesi sonucunda girdi ve kt arlklar ile bunlara dayal olarak
etkinlik snr elde edilmektedir. Bu snr, greli etkinlik kriteri olarak deerlendirilmekte
ve en az bir karar biriminin etkin olaca dnlmektedir. CCR modeli, girdi
minimizasyonu ve kt maksimizasyonu amalarna gre dzenlenebilmekte, her iki
modelde de karar birimleri iin ayn etkinlik skorlar elde edilmektedir[21].
BCC (Banker, Charnes, Cooper) Modeli
Etkinliin, lek byklnden etkilendii durumlarda CCR modeli yerine, deiken
dnml lek varsaym altnda gelitirilen BBC modelleri kullanlmaktadr. BCC
modellerinin, CCR modellerinden tek fark; sabit lek altnda deil, deiken dnml
lek varsaym altnda ilev grmesidir. CCR modellerine konvekslik kst eklenerek elde
edilir.
1984 ylnda R.D. Banker, A. Charnes, ve W.W. Cooper tarafndan ilk defa ortaya atlan
bu model, bu kiilerin adlarnn ba harfleri (BCC) ile kullanlmaktadr. ktya ynelik BCC
Modeli aadaki gibidir [20]:
Ama Fonksiyonu
m
k rk rk 0
i 1
Mak h = u Y u
=

Kstlar
s m
rk rj 0 ik ij
r 1 i 1
u Y u v X 0
= =
s

(2)

H. Koak, A.M. ilingirtrk / stanbul niversitesi letme Fakltesi Dergisi 40, 2, (2011) 166-175 2011

171

m
ik ik
i 1
v X 1
=
=

rk ik
u , v 0 r=1,2,...,s i=1,2,....,m >
BCC modelleri de, CCR modelleri gibi girdiye ve ktya ynelik olmak zere ayrlabildii
gibi; ayn zamanda oran, arlkl model ve zarflama modeli eklinde de snflandrlabilir.
BCC modelleri, CCR modellerine benzer ekilde yorumlanmaktadr.
VZA iin gelitirilmi ok eitli paket programlar gelitirilmitir. Bunlar arasnda en sk
bavurulanlar, DEAP, DEA-Solver Pro, EMS, Frontier, IDEAS, On Front, Warwicktir.
Uygulamaya konu olan modeller DEA-Solver Pro V5 ile zmlenmitir.
Tablo 1 2002-2006 CCR ve BCC Etkinlik Skorlar
KVB
2002 2006
CCR BBC CCR BBC
E* SONU E* SONU E* SONU E* SONU
ALMANYA 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
AVUSTURYA 0,972
ETKN DEL
0,973
ETKN DEL
1,000
ETKN
1,000
ETKN
BELKA 0,894
ETKN DEL
0,895
ETKN DEL
0,863
ETKN DEL
0,863
ETKN DEL
BULGARSTAN 1,000
ETKN
1,000
ETKN
0,877
ETKN DEL
0,900
ETKN DEL
EK CUM. 0,834
ETKN DEL
0,836
ETKN DEL
0,964
ETKN DEL
0,965
ETKN DEL
DANMARKA 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
ESTONYA 0,634
ETKN DEL
0,640
ETKN DEL
0,683
ETKN DEL
0,751
ETKN DEL
FNLANDYA 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
FRANSA 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
G.KIBRIS 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
HIRVATSTAN 0,722
ETKN DEL
0,773
ETKN DEL
0,699
ETKN DEL
0,751
ETKN DEL
HOLLANDA 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
NGLTERE 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
RLANDA 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
SPANYA 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
SVE 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
TALYA 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
LETONYA 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
LTVANYA 0,869
ETKN DEL
0,888
ETKN DEL
0,721
ETKN DEL
0,798
ETKN DEL
LUXEMBURG 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
MACARSTAN 0,941
ETKN DEL
0,945
ETKN DEL
0,988
ETKN DEL
0,988
ETKN DEL
MAKEDONYA 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
MALTA 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
POLONYA 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
PORTEKZ 0,869
ETKN DEL
0,888
ETKN DEL
0,955
ETKN DEL
0,955
ETKN DEL
ROMANYA 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
SLOVAKYA 0,824
ETKN DEL
0,830
ETKN DEL
1,000
ETKN
1,000
ETKN
SLOVENYA 0,822
ETKN DEL
0,823
ETKN DEL
0,838
ETKN DEL
0,877
ETKN DEL
TRKYE 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
YUNANSTAN 1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
1,000
ETKN
H. Koak,A.M. ilingirtrk / stanbul niversitesi letme Fakltesi Dergisi 40, 2, (2011) 166-175 2011
172

Yaplan analiz sonucu CCR ve BBCye gre lkelerin etkinlik sralamalar birbiriyle tutarl
olarak ortaya kmtr ve Tablo 1de gsterilmitir.
Tablo 1deki bulgular incelendiinde, 2002 ylnda 20 lkenin, 2006 ylnda ise 21 lkenin
etkin olduu gzlenmitir. Avusturya ve Slovakya, 2002 ylnda etkin olmamakla birlikte,
2006 ylnda etkin lkeler kategorisine ulamtr. Bulgaristan ise 2002 yl verilerine gre
etkin iken aradaki 4 yllk srete etkinliini kaybetmitir. Estonya ve Hrvatistan, etkin
olmayan lkeler arasnda en dk etkinlik skoruna sahip 2 lkedir. Bu lkelerle birlikte
ayn 4 yllk sre ierisinde Belikann etkinlik skoru azalma gstermi, geri kalan lkeler
ise etkinlik skorlarn arttrm veya etkin lke konumlarn korumulardr.
Avrupa Birlii nc ye lkelerin, etkin olmalar durumu genel olarak deimemekte,
bunun yan sra yeni yelerin sre ierisinde etkinliklerini arttrarak Avrupa Birliinin
hedefledii, tek ekonomi entegrasyonuna yaklatklar gzlenmektedir.
Bu bulgulardan da, adaylktan yelie geen lkelerin ve aday lkelerin, Avrupa Birlii
ekonomi ynetimi politikalarna gre, ngrlen faktr kullanm ve retim planlamas
hedeflerine yaklald tahmin edilmektedir.
Ancak 20 etkin yenin de kendi aralarnda etkinlik dzeylerinin ne ekilde deitiinin
incelenmesi iin Sper Etkinlik deerlendirilmesi yaplmtr.
Sper Etkinlik Modeli
VZA yntemlerinde CCR ve BCC etkinlik aratrmasnda, etkin olan birimlere 1 etkinlik
skorunu atarken, etkin olmayan birimlere girdi ynl modellerde 1 'den kk, kt ynl
modellerde ise 1'den byk bir etkinlik skoru atamaktadr. Bu yntemler, sadece etkin
birimleri belirleyebilmekte, ancak etkin birimlerin sralanmasna yani etkinlik derecelerinin
bulunmasna izin vermemektedir. Bu amala eitli yntemler gelitirilmitir.
Andersen ve Petersen, etkin karar verme birimlerinin de kendi iinde sralanabileceini
belirtmilerdir [22]. Bu yaklam VZA literatrnde Sper Etkinlik Modeli olarak tannd
gibi kurucularnnba harfleri olan AP Modeli olarak ta adlandrlmaktadr. Bu yntemdeki
temel fikir, incelenen KVBni tm dier karar verme birimlerinin dorusal kombinasyonlar
ile karlatrmaktadr. Bu amala incelenen KVB referans kmeden kartlr. Bylece elde
edilen VZA Sper etkinlik skoru, etkin KVB etkinliini korurken, girdilerde oluabilecek en
byk art orann verecektir. Burada elde edilen Sper Etkinlik skorunun deeri en
yksek olan KVB ilk srada yer alacaktr. Dier KVBlerde Sper Etkinlik skoruna gre
sralanacaklardr. Etkin KVBlerin oluturduu etkinlik snr, etkin KVBlerdeki
deiimlerden etkilenmeyeceinden, etkinlik snr burada elde edilen skor ile VZA etkinlik
skoruna eittir.
Sper Etkinlik modeli aadaki gibi tanmlanr [22]:
Ama Fonksiyonu
*
p p
a Min a =
Kstlar
j j p p
j 1
j p
X a X
=
=
s

(3)

j j p
j 1
j p
Y Y
=
=
s

j
0 j=1,2,...,n >
H. Koak, A.M. ilingirtrk / stanbul niversitesi letme Fakltesi Dergisi 40, 2, (2011) 166-175 2011

173

Yukardaki AP modelinde
j
X
, m boyutlu girdi vektrn,
j
Y
, s boyutlu kt vektrn, j
KVB arlklarn, p incelenen KVB'ni
*
p
a ise p inci KVB iin ama fonksiyonunun optimal
deerini gstermektedir. AP modeli yap olarak CCR ve BCC modellerine benzerdir. Bu
modelin CCR ve BCC modellerinden tek fark deerlendirme altndaki birimin sper
etkinlik modelinde referans kmede yer almamasdr.
Girdiye ynelik CCR modeli iin, incelenen KVB referans kmeden karlmak zere, etkin
KVBlerinin etkinliini koruyacak ekilde birimlere 1den byk deer atayarak en byk
ve en dk etkinlik deerleri tespit edilmitir.
Tablo 2 de Sper Etkinlik (AP) yntemi ile bulunan etkinlik skor deerleri verilmi ve bu
skor deerlerine gre KVB olan lkeler sralanmtr.
Kabul edilen girdi ve ktlara gre, 2002 ylnda rlanda, Romanya, Trkiye, ngiltere ve
Danimarka, 2006 ylnda ise Makedonya, rlanda, Lksemburg, Romanya ve Trkiye
yksek lee gre artan getiri ile ilk 5 sray paylamlardr.
lk sralamalara bakldnda, sanayiden ziyade daha ok tarm ve turizm sektrleriyle
nlenen lkelerin, ekonomik etkinliklerinin artt gzlenmitir. 2001 reel sektr krizi
arkasndan lkelerin hizmetler sektrne kaymalar ve yeni milli gelir kaynaklar arayna
girmeleri bu sonu zerinde etkili olduu dnlebilir.
2006 yl ncesi drt yllk srete bata Almanya ve Makedonya olmak zere Avusturya,
ek Cumhuriyeti, Hollanda, sve, Lksemburg, Polonya, Slovakya etkinlik sralamalarn
arttrmtr.
2002 de gzlenen yksek lee gre getiri deerleri olan yaklak 1,33 ve 1,46 lk
etkinlik skorlar, 2006 da gzlenememi ve en yksek etkinlie sahip Makedonya
yaklak 1,32 lik etkinlik katsaysna erimitir. 2006 ylndaki en etkin 8 lkenin etkinlik
skoru 2002 ylnda 4. srada yer alan ngilterenin zerine kmtr.
Tablo 2 Sper Etkinlik Skorlar ve Sralamalar
KVB
SPER ETKNLK
2002 2006
E* SIRALAMA E* SIRALAMA
ALMANYA 1,021925082 18 1,230711756 6
AVUSTURYA 0,965074839 21 1,00747059 18
BELKA 0,759899369 25 0,797512724 25
BULGARSTAN 1,074874261 12 0,599647424 29
EK CUM. 0,725459361 26 0,861829328 23
DANMARKA 1,169511875 5 1,119181661 10
ESTONYA 0, 590946696 29 0,642441116 28
FNLANDYA 1,055892295 16 1,020581438 16
FRANSA 1,072117618 13 1,019057497 17
G.KIBRIS 1,097335121 8 1,050827178 15
HIRVATSTAN 0,557791289 30 0,502764173 30
HOLLANDA 1,078447935 11 1,123673764 9
NGLTERE 1,183859123 4 1,191812698 8
RLANDA 1,458273119 1 1,297956541 2
SPANYA 1,082461256 10 1,077320312 12
SVE 1,059239689 15 1,090483779 11
TALYA 1,020520878 19 1,00337732 21
H. Koak,A.M. ilingirtrk / stanbul niversitesi letme Fakltesi Dergisi 40, 2, (2011) 166-175 2011
174

LETONYA 0,789111804 24 0,705817969 26
LTVANYA 1,017186483 20 1,00404652 20
LUXEMBURG 1,08882948 9 1,295757097 3
MACARSTAN 0,843967419 22 0,908250514 22
MAKEDONYA 1,068083154 14 1,318206839 1
MALTA 1,098144779 7 1,007332997 19
POLONYA 1,02593277 17 1,050993567 14
PORTEKZ 0,798193638 23 0,803189746 24
ROMANYA 1,336798614 2 1,27352247 4
SLOVAKYA 0,683766493 27 1,058675881 13
SLOVENYA 0,668767518 28 0,68692279 27
TRKYE 1,315686724 3 1,256391834 5
YUNANSTAN 1,143348587 6 1,219911263 7
5. Sonu
VZA, zellikle son dnem etkinlik lmlerinde ok tercih edilen bir optimizasyon
tekniidir. Bunun bir sebebi de birok girdi ve kt arasndaki karmak ilikinin dier
yntemlerinuygulanmasna izin vermedii durumlarda VZAnn kullanlabilmesidir. VZA
yntemi, ok sayda girdi ve ktya sahipiletmelerin performansn tek deer olarak
zetleyebilir.
Bu almada AB ve Aday lkeler, 2002 ve 2006 yllar itibariyle etkinlikleri 4 girdi ve 11
kt alnarak CCR ve BBC modelleri yardmyla incelenmi, etkin olan ve olmayan lkeler
belirlenmitir. Etkin lkeler, kendi aralarnda Sper Etkinlik modeline tabii tutularak en
etkin lkeler ortaya karlmtr.
Tek para birimi ve tek ekonomik sistem felsefesiyle oluturulan Avrupa Birlii, bu hedefi
iin ye ve aday lkelerin ekonomik seviyelerini belli bir seviyenin zerinde tutma
gayretindedir. Bu amala ekonomik planlar yrrle koymakta ve kaynak planlamasna
nem vermektedir. Temel amac, snr ierisinde ihtiya duyulan hizmet ve rnleri en
dk faktr kullanm salayan lkede reterek maliyetleri drme ve rekabet gcn
arttrmaktr. Bu noktadan yola kldnda plana uyan lkelerin etkinliklerinin artyor
olmas doal bir sonutur. Dier taraftan etkinlii azalan lkeler iin iki ayr karm sz
konusu olabilir. Bunlardan birincisi, kaynaklarn gelimeye yardmc olmak amacyla dier
lkelere aktarmas ve ekonomik etkinliinin azalmasdr. kincisi ise etkinliklerindeki
dn tercih edilen bir plan erevesinde olabilmesidir. Bu lkelerin zellikle ekolojik
denge ve evresel sorumlulua giderek artan bir nem vermeleri ve dolaysyla
endstriyel retimlerini ksmalardr.
Kaynaka
[1] H. Seyidolu, Uluslararas ktisat, Teori-Politika ve Uygulama. Gzem Yaynlar,
stanbul, 2003, 235.
[2] . Tekeli ve S. lkin, Avrupa Topluluu III. mit Yaynclk, Ankara, 2000, 102.
[3] . Blbl, et al., Avrupa Birliine Bak Alar Ynnden Akademisyen Profili. Der
Yaynlar, stanbul, 2007, 11.
[4] S. Meunier, Tradeing Voices. Princeton University Press, NewYork, 2005, 4.
[5] A. Alesina, et al., What does the European Union do?. Public Choice. 123, 275-319
(2005).
H. Koak, A.M. ilingirtrk / stanbul niversitesi letme Fakltesi Dergisi 40, 2, (2011) 166-175 2011

175

[6] B.T. Hanson, What Happened to Fortress Europe?: External Trade Policy
Liberalization in the European Union. International Organization. 52 (1), 55-85
(1998).
[7] J. Sloman, Mikro ktisat. ev. Ahmet akmak. Bilim Teknik Yaynevi, stanbul,
2003, 14-15.
[8] .M. Ba ve A. Artar, letmelerde Verimlilik Denetimi lme ve Deerlendirme
Modelleri. Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar, Ankara, 1991, 23.
[9] A. Tarm, Veri Zarflama Analizi: Matematiksel Programlama Tabanl Greli Etkinlik
lm Yaklam. Saytay Yayn leri Mdrl, Ankara, 2001, 15.
[10] D. Stavarek, Banking Efficiency in Visegrad Countries before Joining the European
Union. European Review of Economics and Finance. 3 (3), 128-147 (2003).
[11] A. Charnes, et al., Measuring the Efficiency Of Decision Making Units. European
Journal of Operational Research. 2, 429-444 (1978).
[12] A. Boussofiane, et al., Applied Data Envelopment Analysis.European Journal of
Operational Research. 52,1-15 (1991).
[13] L.M. Seiford, A Bibliography for DEA. Annals of Operations Research. 73, 393-438
(1997).
[14] L.M. Seiford, A Cyber-bibliography for Data Envelopment Analysis (1978-1999), in
Data Envelopment Analysis: A Comrehensive Text with Models, Applications,
References and DEA-Sover Software (W.W.Cooper ve L.M.Seiford, Eds.), Kluwer
Academic Publishers, 1999.
[15] G. Tavares, A Bibliography of Data Envelopment Analysis (1978-2001), Rutcor
Research Report. Eriim: 06.04.2011,
<http://rutcor.rutgers.edu/pub/rrr/reports2002/1_2002.pdf> (2002).
[16] A. Charnes, et al., Multiplicative Model for Efficiency Analysis. Socio-Economics
Planning Sciences. 16, 223-224 (1982).
[17] D. Hincu, et al., Efficiency Approaches of Sustainable Develoopment. Metalurgia
International. 14, 73-76 (2009).
[18] M. Mazzanti ve R. Zoboli, Environmental Efficiency and Labour Productivity:Trade-
Off Joint Dynamics. Ecologicle Economics. 68(4), 1182-1194 (2009).
[19] M.R. Hawkins ve V.H. Merriam, An Overmodeled World. Direct Marketing. February,
21-24 (1991).
[20] S.C. Ray, Data Envelopment Analysis, Theory and Techniques for Economics and
Operational Research. Cambridge University Press, Cambridge, 2004, 32-41.
[21] A.M. ilingirtrk ve D. Alta, Makro ktisadi Verilerde Kayp Verilerin Regresyona
Dayal En Yakn Komu (Hotdeck) Yntemi ile Tamamlanmas. IX. Ekonometri ve
statistik Sempozyumu, Mays 28-30, Dokuz Eyll niversitesi, Kuadas, Trkiye
(2008).
[22] P. Andersen ve N.C. Petersen, A procedure for ranking efficient units in
dataenvelopment analysis. Management Science. 39(10), 1261-1264 (1993).