Petar Bosni Petrus BRE OD SVJETLOSTI Konusni i paraboloidni superluminalni akceleratori Proireni i korigirani lanak Kljune teorijske pretpostavke

U jednom prethodnom radu, How to exceed the velocity of light, pokazao sam da svjetlost nije neki posebni fizikalni entitet i da brzina svjetlosti, c nije svojstvo same svjetlosti nego je to zapravo transferna konstanta vakuuma sposobnost ili svojstvo vakuuma da upravo i jedino tom brzinom moe prenositi elektromagnetske impulse. Vakuum je medij - luminiferous ether - (Maxwell) - koji prenosi samo elektromagnetske impulse, a ne mastine estice, niti materijalne predmete, tjelesa, pa su oni nezavisni i indiferentni u odnosu na njegovu transfernu konstantu i mogu se kretati kroz njega brzinom koja moe biti i manja i vea od brzine elektromagnetskih impulsa, tj od tansferne konstante, ili brzine c. Takoer sam pokazao da, postojeim metodama i akceleratorima, nije bilo mogue ubrzati estice na brzinu veu od brzine svjetlosti, c u vakuumu. A to nije mogue, ne zbog onog navodnog poveavanja mase estica, m, nego zbog toga to akcelerativni uinak sile F, koja djeluje na esticu - koju prenose elektromagnetski valovi, iskljuivo brzinom svjetlosti, c dakle, zato to akcelerativni uinak sile, kad brzina estice v, postane bliska brzini svjetlosti, c tj. transfernoj konstanti vakuuma pada prema nuli. To proizlazi iz razvijanja kljune Einsteinove jednadbe iz Specijalne teorije relativiteta, Transverse mass =

m 1 v2 / c2

(1)*

Kad se ova jednadba, po vlastitoj Einsteinovoj sugestiji, izvede do istog oblika pogodnog za interpretaciju dobije se slijedee:

m=

F , a
a=

m F = 2 2 1 v /c a

(2),

m=

F (1 v 2 / c 2 ) a

(3),

F (1 v 2 / c 2 ) .........(4). m ______________ odnosno

E. Einstein On the electrodynamics of moving bodies 10, Slowly accelerated electron.

Kad je brzina estice v = c, relativna brzina, crel., rasprostiranja i djelovanja sile F, koja ubrzava esticu, u odnosu na smu tu esticu jednaka je nuli. Stoga je i njeno ubrzanje, a = 0. Za a > 0 potrebno je da relativna brzina svjetlosti, crel. za esticu, bude vea od nule. Takoer smo pokazali da slino biva i sa predmetom kojeg ubrzavamo zvunim valovima, te da i u tom sluaju vrijede Lorentzove transformacije, pomou kojih se uvijek moe vrlo tono izraunati ubrzanje uzrokovano silama koje prenose valovi.

Lorentzovim transformacijama ne izraunava se, dakle, poveavanje mase estice, m pri poveavanju njene brzine, nego smanjenje akcelerativnog uinka sile F. (Vidi jednadbu 4.) Stvarno poveani impuls estica, p, odnosno njihova masa, m jest energija koju je akcelerator investirao u njihovo ubrzavanje i poveavanje impulsa, i koja se kondezirala u polju, tj. prostornoj auri, estice, a ne nikako brzina koja se transformirala u masu. Jedan analogijski primjer Slina pojava, koja se dogaa u postojeim akceleratorima, dogaa se i kod jedrenjaka kojem vjetar dolazi tono s lea odnosno s krme. Kad se brzina jedrenjaka priblii brzini vjetra, onda e relativna brzina vjetra, kojom on udara u njegova jedra opasti, a s njom i sila koja jedrenjak gura naprijed. U tom sluaju, jedrenjak, zbog otpora vode, nee postii ak niti brzinu vjetra, nego neto manju. Ovaj primjer s jedrenjakom odabran je zato to e on u slijedeem, kratkom tekstu pokazati jednu stvar koja je od presudne vanosti za fiziku ubrzavanja estica. Evo tog kratkog teksta Ako spomenutom jedrenjaku, za kojeg pretpostavljamo da prua mali otpor kretanju kroz vodu - ako, dakle, tom jedrenjaku, vjetar jednake brzine, ne dolazi s lea, nego s boka pod pravim kutem u odnosu na pravac njegova kretanja - onda on postie i znatno veu brzinu od brzine vjetra koji pue u njegova jedra. Naroito pogodni brodovi za postizanje takvih, supraventalnih brzina su mali, lagani katamarani. Oni mogu ploviti puno bre od vjetra koji ih kree. Zbog iznimno malog otpora, jo puno bre od vjetra nego katamarani mogu se kretati jedrilice to ne plove kroz vodu, nego se, na klizaljkama, kliu po zaleenim povrinama jezera i rijeka. No, Vraamo se fizici estica. Konusni supraluminalni akcelerator U uobiajenim vrstama akceleratora, (linearnim ili krunim) val koji ubrzava esticu dolazi joj odostraga, isto kao i vjetar u lea, ili krmu onom jedrenjaku. Zbog toga ona ne moe postii niti brzinu svjetlosti, a kamo li premaiti ju. Ali, ako bi smo val doveli estici s boka, onda bi ona mogla postii i nekoliko puta veu brzinu od c. Kako estica nema jedro, kobilicu i kormilo kojima bi preusmjeravala silu koja deluje na nju, morali bi smo joj val dovoditi sa svih strana i to pod kutem koji je neto vei od 900 stupnjeva u odnosu na smjer njenog kretanja. To se moe postii konusnim akceletatorom - akceleratorom koji ima oblik

lijevka. Vidi sliku 1.

Slika 1: ax os konusnog akceleratora i putanja ubrzavanih estica, 1 - stjenka konusnog akceleratora, 2 zavojnice, 3 izodiname elektromagnetskih valova, 4 ubrzavana estica, 5 presjecite elektromagnetskih valova, 6 tubus standardnog akceleratora ili katodna cijev za postizanje poetnih, subluminalnih brzina 7 - cisoidalni presjek plata svjetlosnog konusa proizilog iz ubrzavanja estica preko brzine svjetlosti. Postupak estica se najprije ubrzava u standardnom akceleratoru na neku subluminalnu brzinu, to blie brzini c i uvodi u ljevkasti, odnosno konusni akcelerator. Umjesto krunog ili linearnog akceleratora, za postizanje poetnih, subluminalnih brzina, moe se koristiti i jaa katodna cijev. Elektromagnetski val, 3 kojeg stvaraju zavojnice konusnog akceleratora, 2, a koje se sve stavljaju pod napon istovremeno, kree se transverzalno, tj. okomito na stjenke lijevka, prema njegovoj osi ax, a estici, 4 koju ubrzava i osi ax, po kojoj se ona kree, pristupa pod kutem neto veim od 900 (stupnjeva) u odnosu na smjer kretanja estice. Toka presjecita elektromagnetskih valova, 5, u kojoj poinje njihova interferencija, a koja se nalazi na osi ax, kree se du osi toliko puta bre koliko je puta ta os dua od radiusa r. esticu pokree i ubrzava vektorski zbroj svih elektromagnetskih sila koje u konusu djeluju na nju. Konana brzina estice, v, kako je ve reeno, ovisi o odnosu duine osi, ax i radiusa velikog otvora lijevka, r. Ako je os ax tri puta dua od radiusa (kako pokazuje naa slika), onda e brzina estice, pri izlazu iz lijevka, nuno biti tri puta vea od brzine c, i to stoga to elektromagnetski valovi koji ju ubrzavaju du osi ax, i toka njihovog presjecita, za isto vrijeme dok u transverzalnom kretanju prijeu duinu radiusa, r, moraju prei tri puta veu udaljenost kreui se priblino longitudinalno, du osi ax. Openito uzevi, konana brzina estice, v toliko je puta vea od c koliko je puta os lijevka dua od radiusa njegovog velikog otvora. Kod konusnog akceleratora gore prikazanog slikom 1 to je omjer 3 : 1 Pri veem omjeru, npr. 5 : 1 manji bi bio vektorski zbroj sila koje djeluju na esticu, pa bi to trebalo kompenzirati neto snanijim elektromagnetskim valom. A ako bi val bio dovoljno snaan, konana brzina estice bila bi 5 puta vea od brzine c. Razlika konusnog akceleratora u odnosu na postojee jest u tome to on - i za estice koje imaju brzinu svjetlosti ili veu - relativnu brzinu vala, crel., za te estice, ini nekoliko puta veom od brzine same estice, v i tako omoguuje njihovo ubrzavanje iznad brzine svjetlosti. Kod sandardnih akceleratora, relativna brzina vala, crel. u odnosu na visoko ubrzanu esticu vrlo je bliska nuli, crel. 0, a kod konusnog, crel. > 0, i to viestruko - crel =.n > 0 *** Radi to vee jasnoe pribjei u jo nekim analogijskim primjerima. Elektromagnetski i elektriki valovi konusnog, a i dolje opisanog paraboloidnog akleleratora, djeluju na esticu slino kao to tupe ali glatke kare djeluju na, npr. elinu icu koju ne mogu presjei nego ju, dok se stiu, guraju prema izlazu, tj. vrhu kara. Elektromagnetski valovi kreu se slino kao i noevi kara, a ona elina ica, slino kao i ubrzavana nabijena estica. Ako izvedete taj pokus sa karama, vidjet ete da se elina ica kree nekoliko puta bre nego noevi kara. Slian omjer brzina biti e kod elektromagnetskih valova konusnog ili paraboloidnog akceleratora i estice koju oni budu ubrzavali.

*** No evo jednog, moda jo boljeg primjera u kojem je, isto kao i u akceleratorima, sredstvo ubrzavanja ba sam val. Mislim na velike oceanske valove. Zato je ovaj primjer tako dobar i pogodan? Radi se, naime, o tome da se posredstvom vodenih valova sama voda ne kree, kao to je sluaj kod puhanja vjetra ili rijenog toka, nego, voda koja je nepokretna, pomou vodenih valova, prenosi neki mehaniki impuls, ba kao to i nepokretni vakuum, putem elektromagnetskih valova prenosi elektromagnetski impuls i silu koju oni sadre, a koja opet pokree, odnosno ubrzava subatomske estice. Pored toga, brzina prenosa mehanikih impulsa putem vodenih valova, odreena je transfernom konstantom vode sposobnou vode da strogo odreenom brzinom prenosi mehanike impulse, tako da se vodeni valovi ponaaju jednako kao i elektromagnetski, iako su puno sporiji. A sada se vraamo nagovijetenom primjeru. Pretpostavimo, dakle, da imamo jednu veu uplju kuglu koja moe plivati, ali je ipak toliko teka da se nikad ne moe uspeti na vrh ili krijestu velikog oceanskog vala. Nju bi val gurao svojim podnojem u istom smjeru kojim se i sam kree, i istom brzinom u odnosu na morsko dno. Brzina kugle u odnosu na sam val bila bi jednaka nuli. Upravo tako kako bi oceanski val gurao spomenutu kuglu, postojei akceleratori, pomou elektromagnetskih valova ve guraju subatomske estice. A budui da se oni (elektromagnestki valovi) ne mogu kretati bre (a niti sporije) od svjetlosti, estice, pri takvom nainu ubrzavanja (koji se koristi u postojeim akceleratorima), nikako ne mogu postii, a niti prijei brzinu tih elektromagnetskih valova, tj. brzinu svjetlosti. c. No sada pretpostavimo sada da umjesto one kugle upotrijebimo dasku za surfanje koja moe preusmjeravati silu kojom raspolau valovi i kretati se longitudinalno du vala. Surferi koji longitudinalno surfaju du velikih oceanskih valova postiu - u odnosu morsko dno - mnogo puta veu brzinu od valova koji ih nose i pokreu, a surfaju u istom pravcu, u odnosu na pravac kretanja vala kao to bi surfala i estica u konusnom ili paraboloidnom akceleratoru, u odnosu na elektromagnetski val. Moe se slobodno rei da bi estice - u konusnim i paraboloidnim akceleratorima - ba kao i surferi u odnosu na oceanske valove - longitudinalno surfale du elektromagnetskih valova, te da bi, kao to je gore ve reeno, mogle postii i mnogo puta veu brzinu od transverzalne brzine elektromagnetskih valova. *** Vraamo se tehnikim osobinama naeg akceleratora estica. Elektromagnetsko polje konusnog akceleratora ne mora imati enormno veliku snagu niti gustou, jer se, zbog njegova specifinog oblika, gustoa elektromagnetskog vala, slino kao i u fuzionim reaktorima, koncentrira, i poveava s pribliavanjem osi ax, tako da, zbog tog efekta, blizu same osi ono poraste do vrlo velike gustoe. To se dogaa zbog toga to se ono ne raspruje nego fokusira u osi ax, pa ne opada za s kvadratom udaljenosti, tj. s r2, nego se poveava po jednadbi:

ax

= 0 / mm 2r .

(5)

ax je gustoa magnetskog polja na osi ax, a0/mm je gustoa magnetskog polja na povrini ili u sreditu snopa zavojnica. Radi se o gustoi magnetskog polja ili broju silnica po jednom milimetru duine opsega. Istovremeno, zbog poveavanja opsega kruga, odnosno ukupne duine zavojnica, veliina magnetskog toka, na osi ax kontinuirano raste du osi ax od ulaza u akcelerator do izlaza iz njega. *** Zbog odreene inertnosti estica, za postizanje brzina mnogostruko veih od brzine svjetlosti, bilo bi ih mogue ubrzavati i baterijom ili nizom konusnih akceleratora od kojih bi prvi esticu ubrzao na brzinu samo dvostuko veu od brzine svjetlosti; drugi trostruko ili, trei etverostruko, trei peterostruko, ili esterostruko itd. *** Paraboloidni supraluminalni akcelerator Isti efekt mogao bi se postii i sa akceleratorom iji aksijalni presjek ne bi bio strogo konusan i pravocrtan, kao onaj ve prikazani, nego blizak paraboli, tj. slian parabolinom konkavnom zrcalu. (Vidi sliku 2) Kod ovakvog akceleratora, odnos osi ax i radiusa r kontinuirano bi rastao od ulaza u akcelerator do izlaza iz njega, tj. velikog otvora konusa, odnosno paraboloida U istom omjeru rasla bi i brzina elektromagnetskog vala du osi ax prema brzini c, i to od omjera npr. 2 :1 do 10: 1, ili pak 20 : 1. Brojka 1 u ovim relacijama oznaava duinu radiusa r i brzinu svjetlosti, c, a brojke: 2, 10 i 20 duinu osi ax i to koliko je puta brzina vala du osi ax vea od njegove transverzalne brzine c. Iste brojke oznaavaju i to koliko je puta konana brzina estice vea od c. Slika 2

Slika 2: Os akceleratora ax, 1 - stjenka paraboloidnog supraluminalnog akceleratora, 2 tubus standardnog akceleratora ili katodna cijev. Izodiname elektromagnetskih valova koje generiraju zavojnice slijede u potpunosti zakrivljenost stjenke akceleratora. Ostali djelovi paraboloidnog akceleratora nisu prikazani jer su identini onima kod konusnog. Kod mjerenja postignute brzine estica trebalo bi imati u vidu da postoje teorijske indikacije za to da bi se, za supraluminalne estice, isti vakuum mogao ponaati kao dijamagnetski medij i usporavati ih. Ionizirana estica uzrokovala bi promjenu gustoe magnetskog polja u prostoru, ali - upravo zbog supraluminalne brzine - iskljuivo u prostoru iza ubrzane estice. estica koja bi se kretala bre od svjetlosti takoer bi uzrokovala Cherenkov-ljev efekt u vakuumu i zraenje, pa bi i posredstvom njega gubila energiju, odnosno brzinu v. Svjetlosni plat Cherenkov-ljevog konusa, tj. plat od komprimiranoga vakuuma, ili etera, 7, uzrokovan Cherenkov-ljevim efektom bio bi suprotno orjentiran konusu akceleratora (Vidi sliku 1), a zbog ubrzavanja estice, aksijalni presjek ne bi mu bio strogo konian - kako su pokazali dosadanji eksperimenti,

bazirani na Cherenko-vljevoj teoriji - nego bi imao vie oblik cisoide izduene du osi ax, ili pak oblik traktrise. Jo neke teorijske mogunosti Nijedna supraluminalno brza estica ne moe manifestirati svoj pozitivni niti negativni naboj ispred sebe, jer prostor prenosi njeno polje iskljuivo brzinom svjetlosti, c,dakle, sporije nego se estica kree, Elektriki naboj oituje se samo iza estice, ukoliko ga vakuum ne isie, kako je gore ve bilo reeno. Kad ionizirana estica, viestruko bra od svjetlosti napusti polje akceleratora, vakuum moe isisati njen elektriki naboj i pretvoriti ju u elektriki neutralnu esticu. To bi bila neka vrsta kavitacije elektrikih svojstava estice, a manifestirala bi se, najvjerojatnije kao specifino zraenje. Budui da nemaju elektrikog naboja ispred sebe, i da se stoga ponaaju kao neutroni, supraluminalno brze estice mogu se puno lake sudarati nego nabijene subluminalno brze estice, to je vano kod nuklearne fuzije i kolizije tekih iona. Za sudaranje supraluminalno brzih estica potrebna je manja energija nego za sudaranje subluminalnih, a energetska razlika u utroenoj energiji i onoj koja se dobije iz njihovog sudaranja i spajanja (ili pak razaranja), puno je vea. Slijedee tehnike mogunosti Elektrostatski konusni i paraboloidni supraluminalni akceleratori Umjesto akceleratora snabdjevenog zavojnicama za stvaranje magnetskog polja koje bi ubrzavalo estice, postupak ubrzavanja moe se izvesti i elektrinim poljem. U trenutku kad elektriki nabijena estica ue u prostor supraluminalnog akceleratora, njegova se stjenka, 1 nabija se pozitivnim ili negativnim ekektricitetom. Budui da se elektrino polje iri na isti nain kao i magnetsko, elektrino polje supraluminalnog akceleratora ubrzavat e esticu du osi ax isto kao i magnetsko. Za ubrzavanje elektrona, akcelerator e se nabijati negativnim elektricitetom a za ubrzavanje pozitivnih iona, pozitivnim, kako je prikazano slikom 3

Slika 3: ax je os akceleratora i putanja estica; 1 je stjenka akceleratora; 2 standardni akcelerator ili katodna cijev. 6

*** Najvea mogua, granina brzina estica, v kod ovakvih, konusnih i paraboloidnih akceleratora ovisila bi o omjeru osi ax i radiusa r. Ta, najvea mogua brzina moe se dobiti iz relacije: v : c = ax : r ,.....v r = c ax v= (6)

c ax ...........(7) r Ako bi omjer osi ax i radiusa r bio npr 1,6m : 0,4m:,odnosno 4 : 1, onda bi to izgledalo ovako v= c 1,6m 0,4m (8) (9)

v = 4c

Maksimalno mogua brzina ubrzavane estice, kod ovakvog akceleratora bila bi, dakle,etiri puta vea od brzine svjetlosti. Kad bi se, kod takvog akceleratora, brzina estice, v veoma pribliila brzini 4c akceleracija bi pala na nulu i niti nekakva neizmjerno velika sila ne bi vie mogla poveati njenu brzinu. Sljedbenici relativistikog shvaanja protumaili bi to tako kao da se pri brzini od 4c impuls ili masa estice beskonano poveala, pa je potrebna beskonano velika sila da bi joj poveala brzinu. Potreban je, meutim, samo akcelerator koji e imati neto vei omjer radiusa r i osi ax. Npr: 1 :7. Opa jednadba za maksimalno moguu brzinu koju bi esticama mogao dati neki konusni ili parabolidni akcelerator glasila bi:

v = nc

(10)

Pri emu bi v bila brzina estice, n omjer radiusa r i osi ax, a c brzina svjetlosti. Kada akceleracija estice pada na nulu ? Akcelercija estice, za npr. gore spomenuti akcelerator s omjerom 4 : 1 raunat e se po Lorentzovim tansformacijama, slino kao i akceleracija subluminalno brzih estica. a= F (1 v 2 / 4c 2 ) . m (11)

Opa jednadba za akceleraciju mastinih estica glasila bi kako slijedi: a= F (1 v 2 / nc 2 ) m (12)

Pri tome, kako smo ve naveli, simbol n oznaava koliko je puta os ax dua od radiusa r. Akceleracija bi se svela na nulu kad bi brzina estica postala toliko vea od c koliko je puta os ax dua od radiusa r. Ili, drugaije: akceleracija bi uvijek padala na nulu kad bi se brzina estice, v pribliila brzini nc,. v nc *** Nadsvjetlosna brzina esica koja bi se postizala ovakvim akceleratorima bila bi, dakle, to vea to bi bio vei faktor n, tj. odnos izmeu radiusa r i osi ax. No treba imati u vidu da bi efektivna veliina vektorskog zbroja sila koja ubrzava estice takoer i opadala sa poveavanjem tog omjera i da bi pri vrlo velikom ili beskonano velikom omjeru, nuno pala na nulu zato to bi pravac djelovanja te sile postao okomit na os ax pa ne bi bilo nikakvog ubrzanja estica du osi.