Ara Balant Elemannn Cad Programnda Tasarm ve Progresif Kalpta retilmesi

Samet ASA Karabk niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Tasarm & Konstrksiyon A.B.D Balklar Kayas Mevkii KARABK

ZET Bu makalede sac metal yntemlerinden biri olan progresif kalplama metodu anlatlmaktadr. retilen ara balant elemannn malzemesi olan DP600 galvanizli sacn otomotiv sanayine uygunluunu aratrmak amal mekanik zellikleri incelenmitir.Progresif kalbn CAD programnda kalbn erit plan hazrland ve tasarm yapld.Bu kalp tasarm bilgi tabanl sistem,kalp tasarm ilemleri, kalp tasarm standartlar,tasarm kriterleri belirtilmitir. Yaplan bu sistemle ardk kalplarn geliim srecini ve maliyeti byk oranda drebilir,rn kalitesini artrr ve nispeten ksa bir sre ierisinde piyasaya rn sunmaya imkan verir. Ardk kalplarda erit, belirli durumu iin kademe kademe ilerletirlir. parasnn biiminin ve eklinin meydana getirilmesimde her kademede bo ksmlar hari farkl ilemler uygulanr.lemleri tamamlanm i paras eritten son kademede ayrlr. GR ift fazl DP600 elik saclarn tercih edilmesinin ilk sebebi dayanmlarnn yksek, arlklarnn ise hafif olmasndan kaynaklanmaktadr. Bir dier sebep ise ekonomik uygunluu ve kolay ekillendirilmesidir.[1] ift fazl DP600 elik saclarn otomotiv sanayinde motor, ana gvde ve d panellerde dier kullanlan malzemelerle birlikte %40 ila %50 civarnda yer almaktadr. Bunlarn balca kullanm yerleri kap panelleri, tampon destekleri, tekerlek jantlar, koltuk iskeletleri, ase, vb. ekil 1de grlen yerlerdir.[2] Bu uygulamalar ilk olarak 1978 model Toyota marka aralarda kullanlmtr.

ekil 1.ift fazl elik plakalar kullanlarak retilebilen tat paralar

DP600 elik sacn korozyona kar dayankl hale gelmesi iin elik sac galvaniz kaplama yaplr. Galvaniz kaplama ilemi iki ekilde yaplr. Scak Daldrma Yntemi le Galvanizleme Hazrlanm elik ve dkme demirin inko eriyiine daldrlarak zerine inko ve/veya inko-demir alamlarndan bir kaplamann oluumudur [3]. inko Kaplama Tav (Galvannealing) inko kaplama tav, scak daldrma ile inko kaplanan eliin hemen, ksa bir sre ile yaklak 5000C scaklkta stlmas ile yaplr [4]. Burada ama,inko kaplanm elik saclarn, yapabilirlik ve kaynaklanabilirlik zelliini gelitirmektir.Tavlama ilemi, sv inko potasnn stndeki stma ve soutma nitelerinde srekli bir ekilde gerekletirilir. stenilen kaplama zelliklerini elde etmek iin stma hz, tutma scakl ve sresi, soutma hz gibi faktrler nem kazanr. Bunun yannda, inko banyosu ve eliksacn kimyasal bileimi de i yapy ve zellikleri deitirir. Progresif kalplar aamal , adml kalplar olarakta adlandrlabilir.Gnmzde progresif kalplar retim kolayl,dk maliyet,az zamanda ok para retmek iin yaygn olarak kullanmaya balanmtr. Bir paray aamal olarak retme karar genellikle iki faktr tarafndan belirlenir: retim hacmi ve parann karmakl olarak nitelendirilebilir.Bu iki faktr, kalp sisteminin tasarmnda ve yapmnda etkilidir. Arzulanan seviyedeki para kalitesi, ara bakm ve kalp sistemi mrne katk sunacak tm faktrlere deinmek nemlidir. ou karar almak iin dn vermek gerekli olacaktr ve bunlarn hepsi kalp sistemi maliyetlerini de etkileyecektir. [5]. PROGRESF KALIP Sac metal eridinin kopmadan ekillendirme operasyonlar boyunca ilerledii ve en son operasyondan rnn elde edildii oklu sac metal ekillendirme kalplar olarak tanmlanan progresif kalplarda malzemeden gerektii ekilde istifade etmek iin tasarm srasnda sac paradaki operasyon yerleimini doru yapmak, prosesleri doru tespit etmek byk nem arz eder. [6]. Progresif kalp, imalat istenen rn zerinde yaplmas gereken birden fazla operasyonun ayn kalpta gerekletirilmesi ilemidir. Bu kalplar insan gcn azaltmak amal yaplan kalplardr. Bu sayede hata oran da minimize edilmitir. Progresif kalplar arlkl olarak otomotiv sektrnde kullanlyordu ama artk her sektrde grmek artk mmkndr. Progresif kalplarda erit, belirli durumu iin kademe kademe ilerletirlir. parasnn biiminin ve eklinin meydana getirilmesinde her kademede bo ksmlar hari farkl ilemler uygulanr.lemleri tamamlanm i paras eritten son kademede ayrlr. Progresif kalplar kalp st plakas, kalp alt plakas,kolonlar,burlar, zmba tutucu, matris ve her ilem durumunda ihtiya duyulan diger yap paralarndan oluur.

Modelin CAD Program le Tasarlanmas

Progresif kalbm Visi 17 program ile tasarladm.Tasarlamaya ilk nce erit yerleim plann oluturmakla baladm.ekil 2 de yer almaktadr.

ekil 2 erit yerletirme plann oluturduktan sonra matris,zmba,bask plakas,alt ve st plakalar,siperler ve kalbn standart malzemeleri ( kolon,bur,cvata,pim,gazl yaylar) oluturdum.Kalbn model resimleri ekil 3 ve ekil 4 te yer almaktr.

ekil 3

ekil 4

Prograsif kalp modelleme srasnda dikkat edilmesi gereken baz pf noktalar unlardr; Kalplk tekniinde malzemeden gerektii ekilde istifade etmek ok nemlidir. te bu yzden progresif kalplarn tasarmnda sac paradaki operasyon yerleimini doru yapmak, prosesleri doru tespit etmek gerekir.Progresif kalp tasarm iin bir yazlm seerken yazlmn progresif modlnn olmasna dikkat etmeliyiz.Kalp tasarm iin Unigraphics Cad Cam Progressive Die, Catia v5 r18 Cad, Visi 17 , SolidWorks programlarn kullanlabilmektir. [7].

Progresif Kalbn malat Ksm

Progresif kalpta imalat ksmlarn ksaca yle sralayabiliriz; PARAYNELM Sre, parann kalp boyunca nasl altrlacan kararlatrmakla balar. Bu parann ve veri blgelerinin zellikleri ile nemli hata toleranslar ile belirlenir. Sonrasnda dnler balar.Malzeme kullanmnn optimizasyonu erit iindeki paray dndrmeyi gerektirebilir, bu da paradaki eliin taneciklerini deitirerek paradaki her trl formun mukavemetini etkileyebilir. Tanecik ile biimlendirme atlamalara ve metalin yorulmasna neden olur, ayrca tutarl biim alarn tutmay daha zor hale getirir. Bu nedenle biim, altrlan her bir sargnn kimyasal yapsyla ilgili sorunlardan ok daha kolay etkilenecektir.

PARAYI TAIMAK eritteki paralarn nasl tand, kalbn iyi besleme yapmasn, besleme iin eridi kaldrma zelliini ve tutarl kalitede para retebilme zelliini etkiler. Her birinin pek ok alt tr de kullanlabilse de, bir parann tanmasnda temel seenek bulunur. En basit yaklamda, paralar aralarnda bulunan krpnt yoluyla tanrlar. nce ayar iin, her bir kenar iin bir ila iki malzeme kalnlna edeer fazla malzeme gerekir. Bu yntem genellikle en az fire retir.Belirli para grnleri bu yntemi kullanmak iin gereklidir. Dndrldnde ve bir utan dierine yatrldnda paralarn, dizinin hem n hem de arka kenarlarnda yeterli lde kullanlabilir alan olmaldr. [8].

KILAVUZLAMA Para dndrlmesi ve tayc tipine ilikin karar, nc bir faktr olan klavuzlama ile e zamanl olarak verilmelidir. Klavuz tipi, yeri ve says aamal ilemi, sargy ve tayc tipini etkileyen faktrlerdir.Klavuz seimi, para grnn ve hata tolerans gereksinimlerini inceleme ile balar.Eer bir parada delikler varsa, klavuz olarak kullanlmalar gerektiinde, bu delikler yeterince byk olmaldr. Delikler doruluk orann arttrmaya yardmc olmak iin mmkn olduunda birbirleri arasnda boluk olmaldr ve bir eridi sabitlemek, kalpta yaplacak biimlendirmeye yardmc olmak iin kullanlacaklarsa doru yerlerde olmaldr.Para ierisindeki nerilen klavuz deliklerin hata toleranslar da dikkate alnmaldr. Eer delik apnn hata tolerans ok sk ise, biimlendirme srasndaki en ufak bir uzama krpnt paralar retebilir. Uzama, eski bir besleyici ya da biraz ayarsz bir besleyici olmas kadar basit bir eyden kaynaklanabilir. Eer klavuz, fire veya tayc iinde yer alyorsa, ufak para boyutlar hata tolerans snrlar iinde kald mddete, ufak bir uzama pay kabul edilebilir. [9]. KALIPTAN IKARMAK Bir parann bir kalptan nasl kacan kararlatrmak, genellikle tasarmn sonuna kadar ihmal edilir. Ancak, baz zamanlarda bu bir kalbn nasl tasarlandn kararlatrmak iin temel faktrdr. Paray kalptan karmak parann dndrlmesini gerektirebilir; bu da farkl tipte bir tayc kullanlarak, ya da kalp ierisindeki ilemlerin srasn deitirerek yaplabilir.Parada bulunan biimlerin yerleri ve parann nereye tandna dair ilikileri, parann kalptan nasl kaca ya da kp kmayaca ile dorudan ilikisi vardr. Bir merdiven erit, bir paray kalptan karmak iin en kolay yntemi sunar. Genellikle, bir para kesilebilir ve kalp boyunca boluk braklabilir. [10].

AAMA SAYISINI BELRLEMEK Temel tasarma karar verildikten sonra, ihtiya duyulan istasyonlarn tam says deerlendirilebilir. erit ana hattn tamamladktan sonra kalp retimini aklda bulundurmak nem tar. Genellikle, kalbn zayflamasn engellemek iin, eer daha fazla modifikasyon gerekli olursa, bo istasyonlarn dhil edilmesi gereklidir. Ek olarak, kalp sisteminin bakmnn kolayl da unutulmamaldr.Kalp sisteminin karmakl arttka, tasarmdaki gvenilirlik derecesi de ka istasyonun dhil edilmesi gerektiini kararlatrrken rol oynar. Parann dzgn ekilde kp kmayaca ya da arzu edildii biimde ekillenip ekillenmeyeceine ilikin soru iaretleri belirirse, bir ya da birden fazla bo istasyon eklenmelidir ne kadar fazla belirsizlik varsa, o kadar fazla sayda bo istasyon eklenmelidir. Eer bir kalp bo istasyon olmadan yaplrsa ve sonradan ilave ilem yaplmas gerekirse, seenekler ok kstldr. Neredeyse tm durumlarda, modifikasyon ileminin yaplmas iin kalbn btnlnden dn verilmelidir. Sklkla, hi de istenmeyen bakm koullar kalba eklenmelidir. Her iki durum da srekli krma yapan ve elde bulundurmas maliyetli bir kalp retmek ile sonulanabilir. [11].

SONU Sonu olarak retilen ara balant elemannn malzemesi olan DP600 elik sac ile ilgili bilgilendirme yapld. retilen parann progresif kalbnn tasarmn yaptm.retilen kalb yerinde gzlemyerek kalbn alsmasn inceledim.

TEEKKRLER Pikosan Sac Plastik Kalp Para malat San. Ve Tic. Ltd. ti. alanlarna; Genel Mdr Soner ZKAYA ya malat Mdr Tark DARTAR a Yardmlarndan dolay teekkr ederim. KAYNAKLAR 1. Arkan, M., Baman, G., Otomotiv Endstrisi in Yeni elik rnler ve zellikleri, TMMOB Metalurji Mh. Odas 1.Demir-elik Sempozyumu, Bildiriler Kitab I.Yayn no: E 2001/271-1. Zonguldak-2001 2. Arkan, M., Baman, G., Otomotiv Endstrisi in Yeni elik rnler ve zellikleri, TMMOB Metalurji Mh. Odas 1.Demir-elik Sempozyumu, Bildiriler Kitab I.Yayn no: E 2001/271-1. Zonguldak-2001 3. Smith, W.F., Principles of Materials Science and Engineering, 2.edition, McGraw-Hill International Editions, Singapore, 1990. 4. Bargel, .H-J., Schulze, G., ev. Gle, ., Aran, A., Malzeme Bilgisi, Cilt II, .T.. Makina Fakltesi, .T.. Ofset Atlyesi, , stanbul, 1995. 5. Micari, F., Forcellese, A., Fratini, L., Gabrielli,F., Alberti, N., Springback Evaluation in Fully 3-D Sheet Metal Forming Processes, CIRP Annals- Manufacturing Technology, Cilt 46,No 1, 167-170, 1997. 6. http://www.haberortak.com/Haber/Teknik-Makale/22082011/Asamali-islem-kalipsisteminin-temellerinin-incelenmesi.php 7. ZTRK, F., D_LMEC, M., TRKZ, M., ECE, R.E., HALKACI, H.S., Grid Marking and Measurement Methods for Sheet Metal Formability, 5th International Conference and Exhibition on Design and Production of MACHINES and DIES/MOLDS, 18-21, Kusadas, (2009). 8. http://www. teknik-Makale/22082011/Asamali-islem-kalip-sisteminin-temellerininincelenmesi.php 9. http://www. teknik-Makale/22082011/Asamali-islem-kalip-sisteminin-temellerininincelenmesi.php 10. http://www. teknik-Makale/22082011/Asamali-islem-kalip-sisteminin-temellerininincelenmesi.php 11. http://www. teknik-Makale/22082011/Asamali-islem-kalip-sisteminin-temellerininincelenmesi.php