Panokablomontaji

T.C.
MLL ETM BAKANLII
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS
PANO KABLO MONTAJI
ANKARA 2007
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR .............................................................................................................. iii GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET1.................................................................................................3 1. ETKETLEME.................................................................................................................3 1.1. Proje Okuma .............................................................................................................3 1.1.1. emalardaki Tantma aretlerini Okuma ............................................................3 1.1.2. Kumanda Devrelerini Okuma .............................................................................5 1.1.3. G Devrelerini Okuma .....................................................................................5 1.1.4. Tek Hat emas ..................................................................................................5 1.2. Etiket eitleri ..........................................................................................................9 1.2.1. Klemens Etiketleri..............................................................................................9 1.2.2. Kumanda ve G Elemanlar Etiketleri.............................................................10 1.2.3. Buton ve alter Etiketleri .................................................................................10 1.2.4. Uyar Etiketleri ................................................................................................12 1.2.5. Firma Tantm Etiketleri ...................................................................................12 1.3. Etiket Bilgileri ve Montaj ........................................................................................13 1.3.1. Etiketler zerinde Bulunmas Gereken Bilgiler ................................................13 1.3.2. Etiket Montaj Yerleri .......................................................................................14 1.3.3. Klemens Etiketlerinin Montaj..........................................................................14 1.3.4. Kumanda ve G Elemanlar Etiketlerinin Montaj...........................................15 1.3.5. Uyar Etiketlerinin Montaj...............................................................................15 1.3.6. Firma Tantm Etiketleri ve G Etiketlerinin Montaj ......................................15 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................16 LME VE DEERLENDRME .................................................................................18 PERFORMANS TEST .................................................................................................19 RENME FAALYET-2 ...............................................................................................20 2. KABLOLAR..................................................................................................................20 2.1. Kablo Tanmlar ......................................................................................................20 2.1.1. Tanm .............................................................................................................20 2.1.2. Yaps ..............................................................................................................20 2.1.3. Snflandrlmas...............................................................................................20 2.1.4. Kablolarda Kullanlan Harfler ve Anlam .........................................................22 2.1.5. Standart letken Kesitleri ..................................................................................23 2.2. Kablo eitleri ........................................................................................................23 2.2.1. N-Kablolar .......................................................................................................23 2.2.2. Y-Kablolar .......................................................................................................24 2.2.3. F-Kablolar........................................................................................................24 2.3. Panolarda Kullanlan Kablolar.................................................................................25 2.3.1. Kumanda ve G Kablolar ..............................................................................25 2.3.2. Kablo Seimi ...................................................................................................27 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................29 LME VE DEERLENDRME .................................................................................30 RENME FAALYET-3 ...............................................................................................32 3. KABLO HAZIRLAMA .................................................................................................32 3.1. Cihaz Etiketlerini Okuyabilmek...............................................................................32 3.2. Projeden Klemens Numaralarn Okuyabilmek ........................................................33 i
3.2.1. Klemens Grup Numaras ..................................................................................33 3.2.2. Klemens Numaras...........................................................................................33 3.3. Cihazlar Aras Kablo ls Almak ve Kesmek......................................................35 3.3.1. Kumanda Kablolar ..........................................................................................35 3.3.2. G Kablolar...................................................................................................35 3.4. letken Ucu Ama Yntemleri .................................................................................35 3.4.1. Kablo Soyma Pensi ..........................................................................................35 3.4.2. Kesici Aralar ..................................................................................................36 3.5. Kablo Kodlama .......................................................................................................37 3.5.1. nemi ..............................................................................................................37 3.5.2. Projedeki Kablolar Belirleme ..........................................................................37 3.5.3. Kodlamada Dikkat Edilecek Hususlar...............................................................38 3.6. Kablo Kodlayclar ..................................................................................................38 3.6.1. Yaps ..............................................................................................................38 3.6.2. eitleri ...........................................................................................................38 3.7. Pabu ve Yksk.....................................................................................................40 3.7.1. Kablo Ykskleri .............................................................................................40 3.7.2. Kablo Pabular................................................................................................41 3.7.3. Pabu/Yksk Takarken Dikkat Edilecek Noktalar...........................................44 3.8. Kablo Skma Pensleri ..............................................................................................44 3.8.1. eitleri ...........................................................................................................44 3.8.2. Kullanm.........................................................................................................45 3.9. Jak ve Soketler ........................................................................................................45 3.9.1. Yaps ..............................................................................................................45 3.9.2. eitleri ...........................................................................................................45 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................46 LME VE DEERLENDRME .................................................................................48 RENME FAALYET-4 ...............................................................................................50 4. KABLO MONTAJI........................................................................................................50 4.1. Kablolar Kanal ine Yerletirmek .........................................................................50 4.2. Kabloya Form Vermek ............................................................................................51 4.3. Kablolar Spirallemek..............................................................................................52 4.3.1. Kablo Spiral eitleri .......................................................................................52 4.3.2. Kullanm.........................................................................................................53 4.4. Kablonun Klemense Montajnda Dikkat Edilecek Hususlar .....................................53 4.5. Cihaz Topraklamas.................................................................................................54 4.5.1. nemi ..............................................................................................................54 4.5.2. eitleri ...........................................................................................................54 4.5.3. Topraklama Pulu..............................................................................................55 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................56 LME VE DEERLENDRME .................................................................................58 MODL DEERLENDRME...........................................................................................60 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................62 KAYNAKA ....................................................................................................................65
ii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 522EE0072 Elektrik Elektronik Teknolojisi Elektrik Tesisat ve Pano Montrl Pano Kablo Montaj Proje okuma ve kavrama, pano ve elemanlarn etiketleme, uygun lde kablo hazrlama ve montaj ilemlerinin anlatld renme materyalidir. 40/24 n koul yoktur. Kablolarn cihaza montajn yapmak. Genel Ama Uygun ortam salandnda, TS ve ilgili ynetmeliklere uygun olarak panolarda cihazlar aras kablo montaj yapabileceksiniz. Amalar 1. izilmi bir projeyi yorumlayabilecek, projeye uygun olarak panoya montaj yaplm olan cihazlarn ve klemenslerin etiketlenmesini hatasz bir ekilde yapabileceksiniz. 2. Panolarda kullanlan kablolar tanyabilecek, kullanacanz kablolarn zelliklerini renerek kablolar seebileceksiniz. 3. Panolarda kullanlan kablolara hasar vermeden soyabilecek, kablolar kodlayabilecek ve gerekli aletleri kullanarak pabu, yksk, jak ve soket takabileceksiniz. 4. nceden hazrlam olduunuz kablolar kanal iine yerletirebilecek, kablolar dzgn ekillendirebilecek, kablolarn cihazlara balantlar yapabileceksiniz. Etiketler, yaptrc, tornavida, el breyzi, eki, kablo, anahtar takmlar, yan keski, pense kargaburun, kablo pabu pensi, pabu/yksk, kablo soyma pensi, kablo kelepesi, klemens, kablo kodlayc. Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. Modln sonunda kazandnz bilgi ve becerileri belirlemek amacyla, retmeniniz tarafndan hazrlanacak lme arac ile deerlendirileceksiniz.
SRE N KOUL YETERLK
MODLN AMACI
ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI
LME VE DEERLENDRME
iii
iv
GR GR
Sevgili renci, Teknolojinin ilerlemesiyle elektrik enerjisi tketimindeki art ve elektrik enerjisine olan talebin eitlendii hepimizce bilinmektedir. Buna paralel olarak endstriyel alanda da, elektrik enerjisi tketimi eitlilik kazanmtr. letmeler ayn at altnda elektrik enerjisini farkl akm ekillerinde tketirken birden fazla birimin mdahale ve kontroln de tek yerde toplama ihtiyac hissetmektedir. Bu kontrol ve mdahalelerde en verimli ekilde panolar kullanlarak yaplabilmektedir. Bu yzden, sektrel anlamda son yllarda nem kazanmaya balayan pano monitrl, gelecekte de nemini koruyan ve daha da geliim gsteren bir bran olma yolundadr. Kablo montaj ise; pano monitrlnn uzmanlk gerektiren, ayn zamanda estetik gr yetenei ve el becerisi isteyen bir alandr. Siz sevgili renciler, bu modln iinde kablo montaj iin gerekli olan bilgileri bulacaksnz. Projeyi okuma ve kablolarn tespiti, elemanlarnn montaj daha nceden yaplm bir panoyu ve elemanlar projeye gre etiketleme, kablolar balantya hazrlama, kablolarn balantlarn yapma ile ilgili bilgileri bu modlde bulacaksnz. Bu modl sonunda panolara kablo montaj konusunda uygulamal ve grsel deneyim kazanm olacaksnz. Bu deneyimi iler hale getirmeniz ise sektrde sizin sz sahibi olmanz ve rakiplerinizden bir adm nde olmanz salayacaktr.
RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bu faaliyette verilen bilgiler dorultusunda, izilmi bir projeyi yorumlayabilecek, projeye uygun olarak, panoya montaj yaplm olan cihazlarn ve klemenslerin etiketlenmesini hatasz yapabileceksiniz.
ARATIRMA
nceden izilmi olan bir pano projesi temin ediniz. Proje zerinde bildiiniz sembolleri arkadalarnzla fikir al verii yaparak saptaynz.
u an piyasada yaygn olarak kullanlan etiket eitlerini aratrarak arkadalarnzla paylanz.
1. ETKETLEME
1.1. Proje Okuma
1.1.1. emalardaki Tantma aretlerini Okuma
Pano projesi, herhangi bir panonun imalat ve montaj aamasna gemeden nce izilmesi gereken bir almadr. Konunun uzmanlar tarafndan, genellikle bilgisayar ortamnda ve hazr paket programlar kullanlarak izimler yaplr. Bir proje genel olarak u ksmlardan oluur: Kapak indekiler Malzeme Listesi Tek Hat emas G Devresi Klemens Plan Pano n Grn
Kablo montajcs, bir projeyi okuyup yorumlayabilmesi iin proje zerinde bulunan birtakm iaretlerin anlamn bilmelidir. Bu iaretler, izim programnn zelliine gre baz deiiklikler tasa da baz ifadelerin anlamlar geneldir. 3
Baz iaretlerin aklanmasnda izilmi hazr rnek bir projeden faydalanacaz. ekil 1.1, Tek Hat emasnda (Sayfay yan tutunuz.) sayfann en stnde yatay olarak sralanm kareler ve ilerinde rakamlar grlmektedir. Bunlar stun numaralardr. Sayfann sa alt kesindeki kutucuk iinde bulunan P.1 ifadesi ise sayfa numarasn belirtir. Sayfa ve stun numaralar projede konum belirtmede kullanlr.
Bir elemann yeri belirtilirken yannda 3.0 gibi bir ifade olabilir. Bunun anlam: Bu eleman nc sayfann sfrnc stununda yer almaktadr. Sol stte grlen sinyal lambasnn yanndaki H01.-H06 x6 ifadesi; bu sinyal lambasndan bu panoda H01 kodtan balayp H02, -H03, -H04, -H05,H06 ya kadar alt adet lamba olduunu belirtir. izimlerde her eleman sembollerle belirtilir. Sembollerin yannda ise harf ve rakamlar vardr. Buradaki harf, elemann ne olduunu, rakam ise projedeki numarasn belirtir. (K01 bir numaral kontaktr, -K02 iki numaral kontaktr, -F01 bir numaral sigorta gibi) Numaralandrma ileminde her elemann numaras farkl olup bunlar bir anlamda kodlamadr. Yani bir projede ayn harf ve kodu tayan ikinci bir eleman olamaz. ekil 1.2, Akm Yolu emasnda aadaki gibi bir ifade grlmektedir. L1/ 3.0
L1
ANLAMI: u anki sayfada bulunan L1 fazna ait hat, bu projede nc sayfann sfrnc stunundan ayn numara ile devam edecektir. 1.1.1.1. Kodlamada Kullanlan Harfler ve fade Ettikleri Elemanlar Projelerde kullanlan elemanlar ifade eden harfler, aadaki tabloda ksaca zetlenmitir. Bu harfler kullanlan izim programnn zelliine gre deiiklik tayabilir. Bu harflerin anlamn ve hangi eleman ifade ettiini bilmek, proje zerinde grlen elemann pano zerinde tannmasnda ve kablo balantsndan nce kolayca etiketlenmesinde fayda salar. HARF MTR X V T F R C FADE ETT ELEMAN Motorlar Soketler, Klemensler Diyotlar Trafolar Sigorta, Termik Direnler Kondansatrler HARF B P H S K Y FADE ETT ELEMAN Bataryalar Klemens l Aletleri Lambalar, Uyar Cihazlar Butonlar, Switch Anahtarlar Kontaktrler, Rleler Valfler
Tablo 1.1: Projede kullanlan harflerin ifade ettii elemanlar
1.1.2. Kumanda Devrelerini Okuma

Kumanda devreleri, projelerde g devreleri ile ayn sayfada bulunabilecei gibi farkl sayfalarda da bulunabilir. ekil 1.2, Akm Yolu emasna baklacak olursa; L1 fazndan gelen enerjinin F05 sigortasnn 1 ve 2 numaral ularndan, F06 ar akm koruma rlesinin 95 ve 96 numaral ularna geldii grlr. Buradan devam ederek K03 numaral kontaktrn A1 ve A2 isimli bobin ularn enerjilendirmitir. X1 in 14 ve 15 numaral ular klemens zerinde ak braklmtr. Bu ular, panoyu kullanacak kiinin isteine gre bo braklm olup pano dndan kumanda edilecektir (PLC, buton ya da baka bir kumanda devresi tarafndan). Yukardaki rnek hat aklamasndan da anlalaca gibi kontaktr, rle gibi kumanda elemanlarnn bobinlerini besleyen, ama kapama koruma elemanlarnn balantlarn yapan, l aletlerini besleyen, genelde orta ve dk gerilimin kullanld devreler kumanda devreleridir.
1.1.3. G Devrelerini Okuma

G devreleri de ayn kumanda devreleri gibi projede ayn sayfa zerinde olabilecei gibi farkl sayfalarda da bulunabilir. ekil 1.2, Akm Yolu emasna baklacak olursa; L1, L2, L3 fazlarndan gelen enerjinin -F05 sigortasnn 1-3-5 numaral ularna geldii ve ayn sigortann 2-4-6 numaral ularndan da K03 numaral kontaktrn 1-3-5 numaral ularna geldii grlecektir. Ayn kontaktrn 2-4-6 numaral ularndan kan enerji F06 ar akm koruma rlesinin 1-3-5 numaral ularna gelmi 2-4-6 numaral ularndan da karak X1 klemensinin 11-12-13 numaral ularnda son bulmutur. Bu noktadan sonra pano kullancs, bu klemens ularna istedikleri alcy balayarak kontroll bir besleme yapm olacaktr. Yukardaki rnek hat aklamasndan da anlalaca gibi asl amac alcya balanacak klemens ularn beslemek olan, kumanda ve kontrol elemanlaryla desteklenen genelde orta ve yksek gerilimin kullanld devreler g devreleridir. G devrelerinde enerji iletimi baralarla ve kumanda devrelerine gre daha kaln kablolarla yaplr. Kumanda devrelerinin enerjisi de baralardan salanr.
1.1.4. Tek Hat emas

Tek hat emalar projelerde genellikle panoda bulunan tm elemanlar gsterme ve birbiri ile ilikilendirmede kullanlmaktadr. Tek hat emalarnda kablo balantlar aka gsterilmez. Ancak panoda bulunacak tm elemanlar kod numaralar ve saylar ile belirtilir. ekil 1.1, Tek Hat emasnn sol ksmna baklacak olursa baradan ek alnarak, 9 ksmn beslemesinin yapld anlalacaktr. Bu, projenin bundan sonraki aamasnda 9 ksm iin ayr ayr akm yollarnn (g ve kumanda devrelerinin) izilecei anlamna gelir. 5
Baz elemanlar iin bir adet gsterilip yanna 3x gibi iaretler konur. Bu ifade, o elemandan adet olduunu belirtir. Aadaki ekilde, bir adet tek hat emas bir de akm yolu emas (g ve kumanda devresi) verilmitir. Tek hat emasnn bir blmnde 9, bir blmnde de 4 hat izilmitir. Yani panonun birinden gelen hat, baraya gelecek; buradan da 9 ksmda datlacak, dier panodan gelen hat ise 4 ksmda datlacaktr. Akm yolu emas olarak sadece projenin bir ksm burada yer almaktadr. ekil 1.2 Akm Yolu emasndaki 9 ksmdan sadece 4 ksm iin devreler bulunmaktadr. Dier ksmlar ise projenin dier sayfalarndan devam edecektir. Sadece aklama amal olduundan projenin dier ksmlarna bu modlde yer verilmemitir.
ekil 1.1: Tek hat emas
ekil 1.2: Akm yolu emas
1.2. Etiket eitleri

1.2.1. Klemens Etiketleri
Klemens etiketleri genel olarak klemens reten firmalar tarafndan retilir. Bu ekilde, klemenslerin zerindeki etiket yuvasna tam yerleebilecek ekilde lleri ve yaps uygun olarak imal edilirer. Klemens etiketleri plastik, mika vb. madde esasldr. Markaya gre etiketlerin boyutlar ve yaps deiebilir. Klemenslerin zerindeki etiketler projeye uygun olarak kodlanmaldr. Kodlama ilemi etiketler zerine yazlarak yaplr. Bu ilem iin ya etiket hazr yazlm olarak temin edilir ya da bo etiket alnp zel etiket yazc cihazlarla yazm yaplr. Hazr yazlm etiket almak ok tercih edilen bir durum deildir. nk ounlukla set halinde satlan hazr yazlm etiketlerin tamam kullanlamadndan, nemli lde israfa neden olmaktadr. Bu yzden firmalar etiketlerini kendileri yazmay tercih eder. Etiket yazc cihazlar, bilgisayar destekli olup izici mant ile alan cihazlardr. Klemensler pano zerinde gruplandrlr. Her gruba bir de isim verilir (Ayn gerilimli olanlar bir grup, ayn ama iin k yaplanlar bir grup vb.). Bu gruplarn isimlerinin belirtildii etiketler ise klemens etiketlerinden biraz farkl olup dorudan klemens rayna monte edilir. Normal kada elle ya da bilgisayarla grup ad yazlp klemensin zerindeki raya yaz monte edilir. Daha sonra zerine effaf plastik taklr (Resim 1.2).
Resim 1.1: eitli tiplerde bo ve dolu klemens etiketleri
Resim 1.2: Klemens grup etiketleri
1.2.2. Kumanda ve G Elemanlar Etiketleri

Panoda bulunan kontaktr, ayrc, kesici, anahtar, priz, pano ii aydnlatma armatrleri gibi cihazlar kablo balants yaplmadan nce projeye gre kodlanmaldr. Bu cihazlarn kodlama ilemleri iin etiketin zerine ilgili kod yazlarak panodaki cihazn uygun grlen bir yanna yaptrlr. Kumanda ve g elemanlarnn etiketlenmesinde u malzemeler etiket olarak kullanlabilir: Kendinden yapkanl kat ift tarafl bant Mika etiketler Yaptrc ile tutturulacak herhangi bir kat
Etiketler pano zerinde rahat grlecek ekilde olmaldr. Sar, turuncu, beyaz renklerdeki zemin zerine genelde siyah yazldr.
1.2.3. Buton ve alter Etiketleri

Buton ve alterlere ait, panonun iinde ve dnda olmak zere iki tip etiket bulunur. Panonun i tarafndaki kablo montajcsnn kullanaca etiketler, normal kumanda ve g elemanlarnn etiketleri gibidir. Bu etiketler zerine projede yazan kodlar yazlr. Pano iine elemann yanna grlebilecek yere monte edilir Resim (1.3).
10
Butonlarn, pano dna monte edilen etiketleri ise panoyu kullanacak olan kiileri bilgilendirici etiketlerdir. Genelde uyar ya da butonun hangi elemanlara kumanda ettiini belirtici bilgileri tar. Simko tipi olarak da adlandrlan buton d etiketleri, genelde alminyum plaka zerine pantoraf cihaz ile yazdrlarak oluturulur (Resim 1.4). alterlerin, pano dna monte edilen etiketleri de panoyu kullanacak kiinin bilgilendirilmesi amacn tar. Bu etiketler ise genelde flexiglass madde zerine pantorafla yazlarak oluturulur. zel klemens muhafaza raynn ierisine yerletirilip, zeri effaf koruyucu ile kapatlr. Bu ekilde atmosferik ve kimyasal artlardan yaznn etkilenmesi nlenir. Yaz ve etiketler daha uzun mrl olur (Resim 1.5). Panonun n kapanda bulunan sinyal lambalarnn etiketleri de buton etiketleri ile ayn zellikleri tar. Pano iinde ve dnda olmak zere iki eit olup yaps buton etiketleri gibidir.
Resim 1.3: Butonun pano iindeki etiketi
Resim 1.4: Butonun pano dndaki etiketi
Resim 1.5: Buton ve alter etiketleri
11
1.2.4. Uyar Etiketleri

Uyar etiketleri panonun iinde ve dnda daha ok kullancy uyar amal olarak kullanlr. Bu etiketler dikkat ekici sar veya krmz gibi renklerdedir. Kendinden yapkanl etiketler kullanlr. Nadiren de olsa flexiglas malzemeden etiketler de kullanlr (RESM 1.6).
Resim 1.6: Uyar etiketi
1.2.5. Firma Tantm Etiketleri

Firma etiketleri panoyu yapan firmaya ait bilgilerin bulunduu etiketlerdir. Baz panolarda kullanma talimat ile birlikte bulunabilir. Firma etiketleri ve uyar etiketleri nceleri alminyum malzemeden yaplyordu. Ancak etiketlerin dp pano iinde ksa devrelere neden olmas sakncasn ortadan kaldrmak iin artk bu uygulamadan vazgeilmitir. Bu yzden panolarda kullanlan tm etiketler yaltkan malzemelerden yaplr (Resim 1.7).
Resim 1.7: Firma tantm etiketleri
12
1.3. Etiket Bilgileri ve Montaj

1.3.1. Etiketler zerinde Bulunmas Gereken Bilgiler
Panolardaki etiketlerin zerinde bulunan bilgiler, etiketin ait olduu elemana ve etiketin bulunduu yere gre deiiklik tayabilir. Klemens etiketleri, kumanda ve g elemanlar etiketleri, buton ve alter etiketleri eer panonun iinde ise; yani kablo montajcsnn kullanaca etiketler ise projede bulunan kodlar ayn ekilde tamaldr. Bu kodlar, harf ya da rakamlardan oluan ve projeyi izen kii tarafndan belirlenmi iaretlerdir. Buton, sinyal lambas, alter, l aleti gibi panonun d ksmnda bulunan elemanlar ise, i ksmda projede belirtilen etiketlerden baka, bir de d ksmda etiket tar. Bunlar panonun kullancsn bilgilendirici bilgiler iermelidir. Hangi ksma ait olduu, hangi konumda ne anlam ifade ettii (ak-kapal) gibi bilgileri konunun uzman olmayan kiilerin de rahata anlayabilecei tarzda belirten bilgiler iermelidir. Uyar etiketleri ise tehlikenin boyutunu ifade eden iaret ya da yazlar tamaldr. Sadece yetkili kiinin kullanabileceini ifade eden uyarlar, bamsz beslemeli aydnlatma hatt (panonun enerjisini kesmek bu hattn enerjisini kesmeyebilir) uyarlar, dikkat enerji uyarlar gibi uyar dikkat ekici yazlar bulundurmaldr. Baz uyar etiketleri ise enerji altnda olduunu belirten yldrm iareti tar. Firma tantm etiketleri ise panoyu yapan imalatya herhangi bir problem srasnda ulalmasn salayan firma tantm bilgilerini iermelidir. Firma ad, telefon ve adres bilgileri gibi bilgilerin bulunmas gerekir. Pano g etiketleri ise panoyu tantc bilgiler ierir. Panoyla ilgili teknik verilerin zetini tamaldr. Bu bilgiler u ekilde genellenebilir: Panonun fabrikadaki imalat sra numaras Panonun imal edildii yl Panonun koruma snf ( panonun atmosferik etkilere kar dayanma gcnn hangi lde olduunu belirten IP numaras) letme gerilimi Kumanda gerilimi
13
1.3.2. Etiket Montaj Yerleri

Klemens etiketleri klemenslerin zerinde bulunan yuvalara monte edilir. Kumanda ve g elemanlar etiketleri elemann yanna grnr yerlere monte edilmelidir. Cihazn zerine yaptrlmamaldr. Herhangi bir sebeple cihaz sklp alndnda etiket panoda kalmaldr. Bunlar yapkanl kat olduundan dme ihtimaline karlk yaptrld yerin temiz olmasna dikkat edilmelidir. Buton, sinyal lambas, alter, l aleti gibi elemanlar ift etiket tarlar. Etiketlerden biri pano iinde bulunmal ve kablo montajcsnn kullanaca bilgileri tamaldr. Dier etiket ise pano dndan bu cihazlara mdahale edecek kiilere yol gsterici olacandan, pano dnda genelde pano kapsnda cihazn yannda grnr bir yere monte edilmelidir. Uyar etiketleri tehlikenin bulunduunu ifade ettiinden dorudan ilgili ksma monte edilmelidir. rnein, tehlike tayan ksm izolesiz bir bara ise uyar dorudan barann zerine monte edilmeli ya da ok yaknnda bulunmaldr. Bunlardan baka, pano dna genel anlamda enerji tadn ifade eden bir uyar etiketi yaptrlmaldr. Firma tantm etiketleri ise mutlaka aramaya gerek kalmadan gze arpan yerde olmaldr. Pano kaps aldnda dorudan dikkat eken bir ksma monte edilmelidir.
1.3.3. Klemens Etiketlerinin Montaj

Plastik ham madde esasl olan etiketler klemensler zerine u yntemlerle tutturulur: Trnakl etiket olup klemens zerindeki yuvaya geme eklinde Kendinden yapkanl olup klemens zerine yaptrma Klemens grup etiketleri trnakl olup dorudan klemens rayna geme eklinde
Resim 1.8: Montaj yaplm klemens etiketleri ve klemens grup etiketleri
14
1.3.4. Kumanda ve G Elemanlar Etiketlerinin Montaj

Kumanda ve g elemanlar etiketleri kendinden yapkanl plastik ya da kat ham maddeli etiketlerdir. Bu yzden elemann yanna dorudan pano zerine yaptrlarak monte edilir.
1.3.5. Uyar Etiketlerinin Montaj

Uyar etiketleri kendinden yapkanldr. Bu yzden o da dier etiketler gibi yaptrlarak monte edilir.
1.3.6. Firma Tantm Etiketleri ve G Etiketlerinin Montaj

Firma tantm etiketleri ve g etiketleri de dier etiketler gibi kendinden yapkanl olduundan yaptrlarak monte edilir. Nadiren de olsa eskiden imal edilmi panolarda alminyum etiketlerin perinlenerek montajlanm olanna rastlamak mmkndr. Ancak bu uygulamaya artk son verilmitir.
15
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Etiket Montaj Yapmak
lem Basamaklar
neriler
Kablo montaj yaplacak pano ve ilgili proje temin edilmelidir. Uygun ortam salaynz. Panonun zerindeki tm elemanlarn projeye uygun olarak montaj yaplm olmaldr. Klemens etiketi panoda bulunan klemens markalar ile ayn olmaldr. Klemens etiketlerini projeye uygun kodlarda temin ediniz ya da klemens yazm cihazna sahipseniz bo klemens zerine kendiniz yaznz. Kod yazm ileminden sonra klemensleri zerlerinde bulunan yuvalara Klemens etiketlerini hazrlaynz ve yerletiriniz. montajn yapnz. Trnakl olan klemensler zerine bastrldnda yuvaya geecektir. Klemens grup etiketlerini ise elle ya da bilgisayarda uygun lde keseceiniz kada yazarak kad klemens zerindeki yerine koyunuz. zerine effaf koruyucuyu taknz. Daha sonra klemens rayna grup etiketini taknz. Panonun iinde bulunacak kumanda ve g elemanlar etiketleri kablo montaj srasnda size kolaylk salayacaktr. Kumanda ve g eleman etiketleri iin satlan etiket katlarn ya da kendinden Kumanda ve g elemanlarnn yapkanl herhangi bir kad panodaki etiketlerini hazrlaynz ve montajn montaj edilecek yerin lsne gre yapnz. kesiniz. Katlara projede bulunan kodlar bilgisayar ortamnda ya da elle yaznz. Hazrladnz etiketleri elemanlarn yanlarna pano zerine yaptrnz.
16
Buton, sinyal lambas, l aleti, alterin pano iindeki etiketleri iin, kumanda ve g elemanlarnn etiketlenmesinde izlenen yolu takip ederek etiketleri hazrlaynz ve montajn yapnz. Buton, sinyal lambas, l aleti, alter Bu elemanlarn pano kapsna monte etiketlerini hazrlaynz ve montajn edilecek etiketlerini ise hazr olarak yapnz. temin ediniz. Hazr temin etme imkannz yoksa, hazrlayacanz kat etiketleri, etiket muhafaza raynn ierisine yerletirip bu muhafazalar pano kapsndaki cihazlarn yanlarna yaptrnz. Uyar etiketi, firma etiketi ve pano g etiketi genelde firmalar tarafndan matbuu olarak hazrlandndan bu etiketleri hazr olarak temin etmeniz daha uygun olacaktr. Ancak byle bir imkannz yoksa kendinden yapkanl kat zerine Uyar etiketi, firma etiketi ve pano g bilgisayar ortamnda bu etiketleri etiketini hazrlaynz ve montajn hazrlayabilirsiniz. yapnz. Bu etiketleri temin ettikten sonra, uyar etiketlerini gerilim altnda olup tehlike arz eden, gze arpan ve dikkat ekici yerlere yaptrnz. Pano g etiketi ve firma etiketini ise, pano kapsna yakn ve gze arpan yere yaptrnz. DKKAT: Panolarn iinde kullanlan etiketlerin iletken malzemeden olmamasna zen gsteriniz. Aksi halde etiket dmesi halinde ksa devreye sebep olarak tehlike oluturabilir.
17
LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

LME SORULARI
Aadaki sorular ksaca cevaplaynz. 1. 2. 3. 4. 5. Bir pano projesi hangi ksmlardan oluur? Tek hat emasndaki bir elemann yanndaki x3 iareti ne anlam ifade eder? Proje zerinde X hangi elemanlara ait kodlamada kullanlr? Panolarda hangi devre kablolar daha kalndr. Kumanda devrelerini tanmlaynz. Aadaki boluklar doldurunuz. 6. 7. 8. 9. 10. Klemens etiketleri genel olarak reten fabrikalar tarafndan retilir. Panonun iinde ve dnda olmak zere iki eit etiket bulunur. Bu etiketler ve etiketleridir. Cihazn stne yaptrlmamas gereken etiketleretiketleridir. Bunlar cihazn yanna panoya yaptrlmaldr Trnakl olup dorudan klemens rayna geme eklinde monte edilen etiketler . etiketleridir. Panonun atmosferik etkilere kar dayanma gcnn hangi lde olduunu gsteren numara numarasdr.
DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile modln sonunda bulunan cevap anahtarn karlatrnz. Cevaplarnz doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.
18
PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST

Uygulama faaliyetinde yapm olduunuz almay bir arkadanzla deitirerek aadaki kriterlere gre deerlendiriniz.
KONTROL LSTES
AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki dereceleme leini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz. Aada listelenen davranlarn her birinde rencide gzleyemedi iseniz (0), zayf nitelikte gzlediniz ise (1), orta dzeyde gzledi iseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediniz ise (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz. Deer lei
DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Kablo montaj yaplacak panonun hazr olmas Gerekli malzeme ve donanmn bulunmas Klemens etiketlerinin klemenslerle uyumu Klemens etiketlerinin projedeki ayn kodu tamas Klemens etiketlerinin okunur durumda montaj Kumanda ve g elemanlar etiketlerinin uygun lde dzgn kesilmesi Kumanda ve g elemanlar etiketlerinin projeye uyumlu okunakl kodlanmas Kumanda ve g elemanlar etiketlerinin uygun yere yaptrlm olmas Buton, sinyal lambas, l aleti, alter etiketlerinin pano ii iin gerekli olanlarn hazrlama ve montajn yapma Buton, sinyal lambas, l aleti, alter etiketlerinin pano d iin olanlarnn montajn yapma Uyar etiketini uygun yere monte etme Pano g etiketini ve firma etiketini uygun yere monte etme
DNCELER:
DEERLENDRME
Arkadanz kontrol listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Uygulayamad davrantan dier davrana gemek mmkn olamayacandan faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz. 19
RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
Bu faaliyette verilen bilgiler dorultusunda, panolarda kullanlan kablolar tanyacak, kullanacanz kablolarn zelliklerini renerek, Kablolar seebileceksiniz.
ARATIRMA
Atlyenizde bulunan kablolarn kesitleri ve yaltkan malzemelerini inceleyiniz. Kablo izolasyon malzemelerini inceleyerek hangi maddelerden yaplm olabilecei hakknda arkadalarnzla yorum yapnz.
2. KABLOLAR
2.1. Kablo Tanmlar
2.1.1. Tanm
Kablo, elektrik enerjisini ileten, iki elektrik cihazn birbirine elektriksel olarak balayan, elektriksel olarak yaltlm, bir veya birden fazla damardan meydana gelen bir aratr (TS 621).
2.1.2. Yaps
Kablo yaplar, zel kablolar dnda genel olarak balca iki ksmdan oluur. letken ksm ve yaltkan ksm olarak iki ana blmde snflandrlabilir. letken ksm; elektrik enerjisini iletmeye yarayan, bir veya birden fazla telden meydana gelen ve yaltlmam olan tel veya tel demetidir (TS 621). letkenler iin kullanlan en yaygn maddeler bakr ve alminyumdur. Yaltkan ksm; iletkeni elektriksel olarak yaltan maddedir(TS 621). Yaltkanlar iin kullanlan en yaygn maddeler termoplastik yaltkanlar (PVC, PET), lastikler ve katlardr.
2.1.3. Snflandrlmas
Kablolar, kullanl amalarna, kullanlacaklar iletmenin koullarna, kullanlacaklar tesisin eidine ve yapmlarnda kullanlan yaltkan ve iletken malzeme cinsine gre snflandrlr.
20
2.1.3.1. Kullanl Amacna Gre Snflandrma Enerji kablolar Sinyal ve kumanda kablolar Telefon kablolar
2.1.3.2. letme Koullarna Gre Snflandrma Ar iletme kablolar Normal ve hafif iletme kablolar
2.1.3.3. Tesis eidine Gre Snflandrma Sabit tesis kablolar Hareketli tesis kablolar
2.1.3.4. Yaltkan Klf Malzemesine Gre Snflandrma Termoplastik yaltkanl kablolar Lastik yaltkanl kablolar Kat yaltkanl kablolar
2.1.3.5. Damar letkeni Malzemesine Gre Snflandrma Bakr kablolar Alminyum kablolar
21
2.1.4. Kablolarda Kullanlan Harfler ve Anlam

Kablolarda Kullanlan Sembollerin Anlam (TS621) HARF S T Y N ANLAMI Sinyal ve kumanda kablosu Telefon kablosu Ar iletme artlarna dayankl ve sabit tesislerde kullanlan kablo Normal ve hafif iletme artlarna uygun ve sabit tesislerde kullanlan kablo Ar iletme artlarna dayankl, hareketli elektrik cihaz ve tesislerinde kullanlan bklgen kablo. Bakr sarg veya klf Normal ve hafif iletme artlarna uygun, hareketli elektrik cihazlarnda kullanlan, bklgen kablo Alminyum iletken, alminyum sarg veya klf Kat yaltkan Lastik yaltkan. Polivinilklorr (PVC) termoplastik yaltkan Polietilen (PET) termoplastik yaltkan Lak Ya yaltkan, inko sarg veya klf. Gaz yaltkan. Galvanizli elik telden zrh. Mineral yaltkan, ortak siper veya konsantrik iletken. Bireysel siper (damar siperi) elik lamadan zrh apraz sarlm elik zrh Yar iletken malzemeden sarg 22 HARF -t -n -d -k ANLAMI Scaa dayankl Rutubete (neme) dayankl D etkilere dayankl Korozyona dayankl
-tk
Scaa ve korozyona dayankl
-v
Aleve dayankl
A K L V E C Z G M MH U
-vk -p -tp -vp -z -g -f -m -r -u -y -e -s
Aleve ve korozyona dayankl Pasa dayankl Scaa dayankl ve pasa kar korunmu Aleve dayankl ve pasa kar korunmu Ozona dayankl Yaa dayankl Yksek frekansa dayankl Mekanik etkilere dayankl Ara eritli kablo Burulmu veya belik eklinde rlm Yass kablo Emdirilmi (emprenye) Daire dilimi (sektr ) kesitli iletken
O P R J
elik eritten zrh elik telden zrh, maden ocaklar kablosu. Metal klf, zellikle kurun klf Tayc elik tel halat vb. pek sarg plik sarg (keten pamuk iplii vb.)
-a -b -c D
ok telli iletken ok telli iletkenlerde tellerin incelik derecelerini gsteren harfler plik rg(pamuk, suni ipek, ipek) Bez dolak (sarg)
2.1.5. Standart letken Kesitleri

Tesisat ve Panolarda Kullanlan Standart letken Kesitleri (mm2) 1 1,5 2,5 4 6 10 16 25 70 95 120 150 185 240 300 400
0,75 50
35 500
2.2. Kablo eitleri

2.2.1. N-Kablolar
N Kablolar normal ve hafif iletme artlarna uygun sabit tesislerde kullanlan kablolardr (TS 621). Genellikle bir iletmenin arzasz halinde, srekli olarak uygulanan iletme gerilimi kablo anma geriliminden en ok % 15 byk olabilir. Buna gre fazl alternatif akm tesislerinde fazlar aras gerilim, kablo anma geriliminin 1,15 katn amamaldr. Simetrik gerilim dalml (arzasz) bir fazl alternatif akm tesisleri ile doru akm tesislerinde iletme gerilimi, kablo anma geriliminin 1,15 katndan byk olmamaldr. Topraklanm bir fazl alternatif akm ve doru akm tesislerinde topraa kar olan iletme gerilimi, kablo anma geriliminin 0,66 katndan daha byk olmamaldr. Yaltkan klf lastikten yaplm olan ve lastii iletkene deen kablolarda, karlkl kimyasal etkilemeyi nlemek iin iletkenler kalaylanmal ve lastik yaltkan klfla iletkenin birbirine demesi, boyal bir film veya edeer bir tabaka ile tmyle nlenmelidir. ok telli iletkenler burularak sarlm olmal ve tel anma aplar, birbirine eit olmaldr. Burularak sarlm olan iletkenlerin zerleri dzgn olmal, keskin keler ve dar frlam teller bulunmamaldr.
23
2.2.2. Y-Kablolar
Ar iletme artlarna dayankl ve sabit tesislerde kullanlan kablolardr (TS 621). Y-Kablolar enerji kablosu ya da sinyal kablosu olarak kullanlabildikleri gibi ayn kablo zerinde enerji ve sinyal iin ayr ayr damarlar da bulunabilir. letken malzeme olarak bakr ve alminyum, yaltkan malzeme olarak da lastik ya da termoplastik maddeler kullanlr. 0,6 kV gerilimli kablolarda, daire biimli som telli alminyum iletkenler kullanlr. 3,5 kV (3,5 kV dahil) gerilimli kablolarda, ok telli daire dilimi biimli bakr veya alminyum iletkenler kullanlr. 5,8 kV. (5,8 kV dahil) gerilimli kablolarda, ok telli daire kesitli bakr veya alminyum iletken kullanlabilir. Damar says drtten ok olan enerji kablolar sadece 0,6 kV iin yaplrlar ve damar kesitleri birbirine eittir. 5,8 kV gerilimli termoplastik kablolarda, damar iletkeninin ve yaltkan klfn zerinde birer yar iletken klf bulunur. ok damarl kablolarda, kablonun her faz damar bana, bir dk kesitli iletken bulunabilir. Bu dk kesitli iletken damarlarla birlikte burulmu veya ortak zerine konsantrik olarak yerletirilmi olabilir.
2.2.3. F-Kablolar
Normal ve hafif iletme artlarna uygun, hareketli elektrik cihazlarnda kullanlan, bklgen kablolardr (TS 621). F-Kablolar yer altna, sva altna denmemelidir. letmenin arzasz halinde srekli olarak uygulanan iletme gerilimi, kablo anma geriliminden en ok % 15 byk olabilir. Buna gre, simetrik gerilim dalml (arzasz) alternatif akm tesisleri ile doru akm tesislerinde, iletme gerilimi kablo anma geriliminin 1,15 katndan daha byk olmamaldr. Topraklanm olan bir fazl alternatif akm ve doru akm tesislerinde topraa kar olan iletme gerilimi, kablo anma geriliminin 0,66 katndan byk olmamaldr. F-Kablolarn damar iletkenleri bakrdan yaplmaldr. Lastik yaltkan ya da termoplastik yaltkan olmak zere iki eit yaltkan malzeme kullanlabilir. Yaltkan klf lastikten yaplm olan ve lastii iletkene deen kablolarda karlkl kimyasal etkilemeyi nlemek iin, iletkenler kalaylanmal veya lastik yaltkan klfla iletkenin birbirine demesi, boyal bir film veya edeer bir tabaka ile tm olarak engellenmelidir. 24
2.3. Panolarda Kullanlan Kablolar

Panolarda kullanlan kablolar g kablolar ve kumanda kablolar olmak zere iki ksmda incelenir. Projeden, g ve kumanda iin izilmi ksmlar ayr ayr ele alnp, kablolar da ayr balklar altnda incelenir. Ancak kumanda kablosu olarak tanmlanan bir kablo ayn zamanda kk bir g iin de kullanlabilir. Bazen de firmalarn isteine gre kumanda ksmnda g kablosu olarak nitelendirebileceimiz kablolar da kullanlabilir. Bu sebeple, bundan sonraki ksmda g ve kumanda kablolarn ayn balk altnda inceleyeceiz.
2.3.1. Kumanda ve G Kablolar

2.3.1.1. NYAF Kablolar nce ok telli elektrolitik bakrdan imal edilmilerdir. Kuru yerlerde, boru ierisinde, sva alt ve st tesislerde, kumanda panosu, mutfak cihazlar ile elektromekanik, elektrik ve elektronik montaj uygulamalarnda ok fazla esneklik gerektiren uygulamalarda tesisat kablosu olarak kullanlr.
Resim 2.1: NYAF kablo
2.3.1.2. NV-bu Kablo nce ok telli elektrolitik bakrdan imal edilmitir. Mekanik zorlanmalarn bulunmad kuru mahallerde, hareketli cihazlarn balantlarnda (lamba, aplik, avize, seslendirme cihazlar vb.) kullanlr. Ayrca dinamit patlatma ara balant kablosu olarak da kullanlr.
Resim 2.2: NV-bu kablo
2.3.1.3. NYY-FLEX Kablo nce ok telli elektrolitik bakrdan imal edilmitir. Bu kablolar kumanda ve g amal esnek uygulama gerektiren yerlerde, bina ii ve dnda, kablo kanallarnda, yer altnda, g merkezlerinde, alt ve endstri merkezlerinde ve mekanik hasar riskinin olmad yerlerde kullanlr.
25
Resim 2.3: NYY-FLEX kablo
2.3.1.4. NYRY Kablo Bir veya ok telli bakr iletkenden imal edilmitir. Bu kablolar, zerindeki galvanizli yuvarlak elik tellerden oluan zrh sayesinde mekanik zorlanmalarn yksek olduu yerlerde, alt ve endstri tesisleri ile g merkezlerinde, ar iletme artlarnda kullanlr. Toprak altnda ve zel olarak imal edildiklerinde tatl ve tuzlu suda kullanlr.
Resim 2.4: NYRY kablo
2.3.1.5. NLSY Kablo Mekanik zorlama bulunmayan kuru, nemli ve slak yerlerde, gne nlarndan korunduu takdirde sabit tesislerde harici mahallerde kullanlr. Esnek yaps ve kk ap kabloya dahili sistemlerde kullanm rahatl salar. Hafza programl kumanda sistemlerinde, l aletlerinde kullanlr.
Resim 2.5: NLSY kablo
2.3.1.6. NLSCY Kablo Bu esnek kablolar proje mhendisliinin gerektirdii enstrmantasyonda, kontrol cihaz ve makinelerinde, tama cihazlarnda, retim hatlarnda, serbest hareket gereken yerlerde kullanlr. nce kalayl bakrdan rlm ekran grltelere ve sinyallere kar koruma yapar. Bu kablolar darda ve direkt toprak altna gmlerek kullanlmaz.
Resim 2.6: NLSCY kablo
2.3.1.7. NYSLY-J Kablo Dahili ve harici sistemlerde, yksek mekanik zorlamalarn olmad yerlerde kontrol cihazlarnda, makinelerde, l aletlerinde ve bilgisayar sistemlerinde kullanlr. 26
Bu kablolar; yaa, petrol rnlerine ve kimyevi maddelere kar dayankldr.
Resim 2.7: NYSLY-J kablo
2.3.1.8. NYSLYCY-J Kablo Dahili ve harici sistemlerde, yksek mekanik zorlamalarn olmad ve iletilen sinyallerin parazitsiz olmasn gerektiren yerlerde kullanlr. Bu kablolar; ebekelerdeki elektromanyetik etki alanlarn en aza indirgemek iin tasarlanmtr. Kontrol cihazlarnda, makinelerde, l aletlerinde ve bilgisayar sistemlerinde kullanlr. Bu kablolar; yaa, petrol rnlerine ve kimyevi maddelere kar dayankldr.
Resim 2.8: NYSLYCY-J kablo
2.3.1.9. O-PVC-JZ Kablo Bu esnek kablolar proje mhendisliinin gerektirdii enstrmantasyonda, kontrol cihaz ve makinelerinde, tama cihazlarnda, retim hatlarnda, serbest hareket gereken yerlerde, kuru, nemli ortamlarda, kumanda ve kontrol kablolar olarak kullanlr.
Resim 2.9: O-PVC-JZ kablo
2.3.2. Kablo Seimi

Kablo seimi proje aamasnda yaplr. Panoda kullanlacak olan kumanda ve g kablolarnn kesitleri ve cinsleri, klemens tablosu ve malzeme listesinde belirtilmitir. 2.3.2.1. Kumanda Kablosu Seimi Kumanda kablosu olarak zel bir durum belirtilmemise NYAF tipi kablolar kullanlr. Bu kablolar ok damarl olup rahata bklebilir ve ekillendirilebilir. Genellikle 0,75 mm2 ve 1,5 mm2 kesitli kablolar kullanlsa da, kesitler kumanda ettikleri elemann gcne gre deiim gsterebilir. Baz durumlarda ise mteri isteine gre kullanlmas gereken kesitin zerindeki kesitlerde de kumanda kablosu kullanlabilir. Bu ekilde kablonun daha emniyetli almas saland gibi mekanik dayanm da arttrlm olur. Ancak bu durumda maliyetin artaca da gz ard edilmemelidir.
27
Baz panolarda 24 V, 220 V gibi farkl gerilim deeri ya da D.A., A.A gibi farkl trde akm tayan kumanda kablolar ayn kanalda bulunabilir. Byle durumlardaki kablolar ise farkl renklerde olmaldr. 2.3.2.2. G Kablosu Seimi G kablosu seimi yaplmadan nce panonun alaca yerde keif almas yaplr. Bu keif srasnda iki etken belirlenir: Panonun kumanda edecei aktif alclarn toplam gc Panonun konumlandrlaca ortamn artlar
Panonun kumanda edecei aktif alclarn, maksimum g ekme durumunda alclarn gc tespit edilir. Daha sonra bu g ele alnarak gerilim dm hesab yaplr. Bu ekilde panoda kullanlmas gereken g kablolarnn kesitleri belirlenir. Panonun montajnn yaplaca ortamn evre artlar tespit edilir. Bu alma srasnda nem, yangn ihtimali, kimyasal tehdit vb. durumlar belirlenir. Daha sonra bu alma artlarna uygun zellikte imal edilmi g kablosu seilerek projede belirtilir. Belirtilen bu hususlarn haricinde panoyu yaptran mterinin zel istekleri olabilir. rnein mteri isteine gre g kablolarnda her faz iin ayr renkteki kablolar tercih edilebilir. Kablo seiminde bu istekler de gz nnde bulundurulmaldr. NOT: Panolarda kesinlikle tek damarl kablolar kullanlmaz.
28

Kumanda ve G Kablolarnn Seimi
lem Basamaklar
Pano montajnda kullanacanz kumanda ve g kablolarn temin ediniz. Setiiniz kablolarn panonuzun alma artlarna uygunluunu kontrol ediniz.
neriler
Kablolarnz seerken, okul ve evre imkanlar dahilinde en uygun olann tercih ediniz. Kablo montajn yapacanz panonun hangi artlarda alacan nceden belirlemi olmalsnz. Setiiniz kablolar ise bu artlarda alabilecek zellikte olmaldr. Kablonun zerinde kablo standartlarn belirleyen harfler varsa, modldeki tablodan kablonun zelliklerini rahatlkla belirleyebilirsiniz Kablo kesitini belirleyebilmek iin uygun l aleti kullanlabilirsiniz. Ancak, genellikle kablolarn zerinde kesitleri belirtilmitir. Kumanda kablolarnn form vermeye uygun ve ok damarl olmasna dikkat ediniz. G kablolarnn ise projede belirtilen kesitte olmasna dikkat etmelisiniz.
Kablolarn hangi belirleyiniz.
snfa
girdiini
Kablo kesitini belirleyerek panonuza uygunluunu kontrol ediniz.
Setiiniz kablolar, g veya kumanda kablosu olarak kullanmak zere kendi aralarnda snflandrnz.
29

LME SORULARI
Aadaki sorular ksaca cevaplaynz. 1. 2. 3. 4. 5. Kabloyu tanmlaynz. Kullanl amacna gre kablolar snflandrnz. N kablolar nerelerde kullanlr? G kablosu seimi yaplmadan nce belirlenmesi gereken etkenler nelerdir? Kumanda devrelerinde genellikle hangi tip kablo kullanlr? Yaznz. Aadaki testleri cevaplaynz. 6. Aadakilerden hangisi kablo yapsnda bulunan maddelerden deildir? A)Bakr C)PVC B)Alminyum D)Mika Aadaki iaretlerden hangisi kablonun aleve dayankl olduunu belirtir? A)-t C)-v B)-k D)-d Aadakilerden hangisi iletken kesiti deildir? A)1 mm2 C)2,5 mm2 2 B)2 mm D)4 mm2 Aadaki boluklar doldurunuz. 9. Normal ve hafif iletme artlarna uygun, hareketli elektrik cihazlarnda kullanlan, bklgen kablolar .kablolardr. F-Kablolarn damar iletkenleri bakrdan yaplmaldr.Lastik yaltkan ya da yaltkan olmak zere iki eit yaltkan malzeme kullanlabilir.
7.
8.
10.
DEERLENDRME
30
KONTROL LSTES
Modln Ad Konu Ama Pano Kablo Montaj Modl Eitimini Kablolar Alann: Panolarda kullanlan kablolar tanyabilecek, kullanacanz Ad ve Soyad kablolarn zelliklerini renebileceksiniz.
AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki dereceleme leini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz. Aada listelenen davranlarn her birinde rencide gzleyemedi iseniz (0), zayf nitelikte gzlediniz ise (1), orta dzeyde gzledi iseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediniz ise (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz. DEER LE Deerlendirme ltleri 0 1 2 3 1 2 3 4 5 6 Uygun zellikte g kablosunun temin edilmi olmas Uygun zellikte kumanda kablosunun temin edilmi olmas Uygun kesitte kumanda kablosunun temin edilmi olmas Uygun kesitte g kablosunun temin edilmi olmas Seilmi olan g kablosunun zelliklerini bilmek Seilmi olan kumanda kablosunun zelliklerini bilmek
DNCELER:
DEERLENDRME
Arkadanz kontrol listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Uygulayamad davrantan dier davrana gemek mmkn olamayacandan faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.
31

AMA
Bu faaliyette verilen bilgiler dorultusunda, panolarda kullanlan kablolara hasar vermeden rahata soyabilecek, kablolar kodlayabilecek ve gerekli aletleri kullanarak pabu, yksk, jak ve soket takabileceksiniz.
ARATIRMA
Atlyenizde varsa kablo soyma pensi, kablo skma pensi, yksk skma pensini inceleyiniz. nceden pabu, yksk, jak, soket gibi elemanlarn taklm olduu kablolar varsa inceleyiniz.
3. KABLO HAZIRLAMA
Panoya montaj yaplacak olan kablolar, montajdan nce hazrlanmaldr. Kablonun soyulduu hali ile klemens ve elemanlara balants, glk karaca ve salam olmayaca gibi gvenlik asndan da pek uygun deildir. Bu yzden montaja geilmeden nce, kablolar soyulduktan sonra pabu, yksk, jak ve soket gibi elemanlarla montaja hazr hale getirilir.
3.1. Cihaz Etiketlerini Okuyabilmek

Kablo montaj yaplacak pano zerinde bulunan tm cihazlarn nceden etiketlenmi olmas gerekir. Bu etiketlerin zerinde projede bulunan kodlarn yer almas gerekir. Eer cihazlarn projedeki kodlamas ile panoya takl olan cihaz zerindeki kodlar birbirini tutmuyorsa, kablo montajna gemeden nce mutlaka bu hatann giderilmesi gerekir. Etiketleme faaliyetinde anlatld gibi etiket, cihazn zerinde deil; yannda bulunur. Herhangi bir sebeple etiket dm ya da okunamaz hale gelmise yeniden etiketlenmelidir. Projedeki ile pano zerindeki cihaz kodlarnn uygunluu kontrol edildikten sonra kablo montajna geilebilir.
ekil3.1 de K05, -F12 gibi kodlar bu cihazlarn yanna monte edilen etiketlerde
bulunmas gereken kodlardr.
32
ekil 3.1: Proje zerinde cihaz kodlar
3.2. Projeden Klemens Numaralarn Okuyabilmek

Proje zerinde klemenslere ait iki eit numaralandrma vardr 2.1. Klemens Grup Numaras 2.2. Klemens Numaras
3.2.1. Klemens Grup Numaras

Klemenslere karlacak ular kullanm amalarna gre gruplandrlr (ayn gerilimli olanlar bir grup, ayn motora kumanda edecekler bir grup vb. ). Her gruba ait olmak zere de bir grup etiketi numaras verilir ( X1, X2, X3 vb.). Proje zerinde grup numaras klemens numaralarnn en banda bulunur. Yandaki ekilde X1 ile gsterilen, klemens grup numarasdr. Grup etiketi, panoda ait olduu grup srasnn banda dorudan ray zerine monte edilmitir.
3.2.2. Klemens Numaras

Projede klemensler genellikle izim hattnn en sonunda yer alr. Kk daire eklinde sembolize edilen klemenslerin yannda rakamlardan oluan klemens numaralar vardr. ekil 3.2 de, 11 12 13 rakamlar ile klemens numaralar gsterilmitir. Klemens etiketi, panoda klemenslerin zerinde bulunan yuvalara monte edilmitir.
33
ekil 3.2: Proje zerinde klemens numaralar
34
3.3. Cihazlar Aras Kablo ls Almak ve Kesmek

3.3.1. Kumanda Kablolar
Kumanda kablolarnn ls alnrken, kablonun gidecei gzergahn ls metre ile alnr. Kumanda kablolar kanal iinden gittikleri iin gzergah belirlemede sorun yaanmaz. l kanal iinden alnr. Kablonun klemens iine girecek ksm ve cihazlarn yerlerinde sonradan yaplacak deiiklikler gz nnde tutularak, kablo ls normalinden biraz uzun alnabilir. Kumanda kablolar ok damarl ve genelde ince kesitli olduundan, normal lden bir miktar uzun olmasnda saknca yoktur. Montaj srasnda fazlalk ksm kanal iinde kavisler verilerek giderilebilir.
3.3.2. G Kablolar
G kablolarnn ls alnrken en fazla dikkat edilmesi gereken kablonun geecei gzergahtr. Baz g kablolar kanal iinden giderken bazlar da pano iinde bolukta durur. l alrken; kaln olan g kablolarna verilecek form, kelerdeki dn ap, snd zaman yapaca salnma, soumann rahat olmas iin birbirinden olabildiince uzak olmas ve hava alabilmesi gibi faktrler gz nnde bulundurulmaldr. G kablolarnn ekillendirilmesi kumanda kablolarna gre daha zor olduundan lnn tam alnmas gerekir. Aksi halde montajda byk zorluklar yaanabilir.
3.4. letken Ucu Ama Yntemleri

3.4.1. Kablo Soyma Pensi
Kablo soyma pensi PVC izoleli kablolarn soyulmasnda kullanlr. zerinde soyulacak ksmn uzunluunu ayarlamak iin ayar mekanizmas vardr. Kablo ucunu 5mm 20 mm arasnda ama imkanna sahiptir. ok kullanlan kablo pensleri, genellikle 6 mm2. apndaki kabloya kadar uygundur (Resim 3.1). Kablo soyma pensi ayarlandktan sonra ucu alacak olan kablo, u ksmndan pensin az ksmna taklr. Bu durumda pens skldnda pensin iinde kalan izole ksm syrlarak kablo alm olur.
Resim 3.1: Kablo soyma pensi
35
3.4.2. Kesici Aralar

3.4.2.1. Yankeski letkenleri daha ok kesmek iin kullanlan yankeski soyma amal olarak da kullanlabilir. Sadece bakr ve alminyum gibi yumuak malzemeleri kesme amal olarak retilmi olan yankeski ile daha sert malzemeleri kesmek yankeskinin zelliini bozacaktr. Bu yzden amac dnda kullanmak yankeskinin mrn ksaltabilir (Resim 3.2).
Resim 3.2: Yankeski
3.4.2.2. ak letkenlerin izole ksmn kesmede kullandmz aklar bir yz keskinletilmi elik malzemelerden yaplmtr. i bittiinde keskin ksmn muhafazas iinde bulunmas, aknn baa gre daha iyi alma gvenliine sahip olduunu gsterir. Keskin ksmnn sert metallere srtnmesi aknn kesme zelliini azaltacandan, sadece PVC izole, ahap, kat vb. kesimlerinde kullanlmaldr (Resim 3.3).
Resim 3.3: ak
3.4.2.3. Maket Ba Maket baklar ak ve baklara gre daha keskindir. Kullanlan yerin inceliine gre eitli ebatta olan maket baklar kullanmdan sonra i gremez hale gelince ucu krlarak kullanma devam edilir. indeki keskin ksm bittiinde tekrar deitirilebilir. Maket baklar ounlukla kat, ince plastik gibi malzemelerin hassas kesimlerinde kullanlr (Resim 3.4).
36
Resim 3.4: Maket baklar
3.5. Kablo Kodlama

3.5.1. nemi
Panoda kullanlacak olan kablolar projedeki numaralarna gre kodlanr. Kablolarn montajdan nce kodlanmas montaj kolayl salar. Panoda arza kmas durumunda, kablolarn kodlanm olmas arzann daha rahat bulunmasn salar. Bazen pano zerindeki cihazlar sklp yenileri ile deitirilir ya da tamir grebilir. Bu durumda yeni taklan cihaz, kablolardaki kodlar sayesinde hatasz bir ekilde balanabilir.
3.5.2. Projedeki Kablolar Belirleme

Pano zerinde bulunan kablolar projeye gre belirlenir. Projede g kablosu ve kumanda kablosu olmak zere iki tip kablo vardr. Ancak proje izimlerinde bu kablolarn kalnlklar ayn olduundan ilk bakta ayrt edilemeyebilir. Proje zerinde kumanda elemanlar, sinyal lambas, l aleti gibi cihazlar besleyen topraklama yapan kablolar kumanda kablolardr. Genel olarak baradan kp kumanda elemanlarnn g kontaklarndan geerek klemenste son bulan kablolar ise g kablolardr. Kablo kesitleri ve tipleri klemens tablosu ve malzeme listesinde belirtilmi olmaldr. Kablolarn kodlanmas srasnda iki yol vardr: Hat numaras vermek Kontak numaras vermek
Hat numaras, kullanlan izim program tarafndan otomatik olarak verilir. Numara kablonun her yerinde ayndr. Kablonun tm ularna ayn kodlar verilir. Kablonun girdii ksm ile bal olduu klemens numaralar farkl olduundan ok kullanl deildir. Bu yzden fazla tercih edilen bir yntem deildir. Hat numaras verilirken izimin, zerinde bulunduu sayfann stun ve sayfa numaras kullanlr. Bunu daha iyi anlamak iin aadaki rneklere gz atalm. 701 kodlu kablo: Yedinci sayfann birinci srasnda bulunur. 421 kodlu kablo: Drdnc sayfann ikinci stununda birinci srada bulunur. 37
Kontak numaras vererek kodlama ileminde ise kablonun girecei cihazn projedeki kontak numaras veya kablonun girecei klemens numaras kablo zerine kodlanr. Bu yntemde kablodaki kod ile girdii ksmdaki kod birbiri ile ayn olduundan daha kullanldr. Bu yzden daha fazla tercih edilen kodlama yntemidir.
3.5.3. Kodlamada Dikkat Edilecek Hususlar

Kodlama kablo montajna geilmeden nce yaplmaldr. Kodlar projeye uygun olmaldr. Kablo kodlar panoya bakldnda grnr ve okunakl olmaldr. Kodlayclar dzgn taklm olmal rakam ve yazlarn tm ayn ynl olmaldr. Kablo apna ve yapsna uygun kodlayc kullanlmal kodlayc sonradan dmemelidir.
3.6. Kablo Kodlayclar

3.6.1. Yaps
Kablo kodlayclar genel olarak plastik ve mika malzemelerden yaplr. zerinde rakam ve yazlar hazr olarak bulunduu gibi numarasz olup zel cihazlarla yazdrlanlar da vardr. Dikkat ekmesi iin ak renk olup zerine koyu renkli yazlmtr.
3.6.2. eitleri
3.6.2.1. stten Gemeli Tip Kodlayclar Kablo zerine sonradan taklabilen bu kodlayclarn zerinde genelde rakamlar hazr bulunur. Yan yana getirilerek kodlar oluturulur. Montaj yapldktan sonra taklabilmesi avantaj vardr. Ancak sonradan dme ihtimali olduundan fazla kullanlmaz (Resim 3.5).
Resim 3.5: stten gemeli kodlayclar
38
3.6.2.2. Dairesel Gemeli Tip Kodlayclar Bu kodlayclarn da zerinde rakamlar hazr olarak bulunur. Yan yana getirilerek kodlar oluturulur. Montaj yaplmadan nce kablo ierisinden geirilerek taklr. Kablo aplarna gre imal edilirler. Dme ihtimali yoktur. Bu yzden kullanm daha yaygndr (Resim 3.6).
Resim 3.6: Dairesel gemeli kodlayclar
3.6.2.3. Klips ile Monte Edilen Kodlayclar Daha ok kaln kesitli g kablolar iin kullanlr. Elle ya da makine ortamnda kat zerine yazlan etiket, etiket muhafazas iine konur. Daha sonra plastik klips ile kabloya tutturulur. Kesiti 6 mm2 nin zerindeki kablolar iin bu yntem kullanlr (Resim 3.7).
Resim 3.7: Klips ile monte edilen kodlayclar
3.6.2.4. Makaron Tip Kodlayclar Makaron tip kodlayclarn zerindeki kodlar, makine ortamnda yazlp kabloya geirilmek sureti ile taklr. Ayn zamanda izole grevini de yaparlar (Resim 3.8).
39
Resim 3.8: Makaron tip kodlayclar
3.6.2.5. Numaratr ile akma eklinde Kodlama ounlukla izolesiz pabu kullanlan kablolar iin kullanlan yntemdir. Pabucun grnen ksmna numaratr kullanlarak aklan rakamlarla kodlar oluturulur. Bu yntemin kullanld panolarn toz ya ve kirden uzak olmas kodlarn kolay okunmasn salar.
3.7. Pabu ve Yksk

3.7.1. Kablo Ykskleri
3.7.1.1. Yaps Ykskler genellikle bakr malzemeden yaplp zerleri gm ya da kalay kapldr. zole malzemesi olarak polyamid veya PVC kullanlr. (Resim 3.9)
Resim 3.9: zoleli ve izolesiz kablo ykskleri
3.7.1.2. eitleri Ykskler kendi aralarnda boy, kesit, izolasyon durumu ve kablo giri saysna gre snflandrlr. ekil 3.3te izoleli bir yksn boy ve kesiti gsterilmitir.
ekil 3.3: Yksk zerinde boy ve kesitin gsterimi
40
Boylarna Gre Ykskler
ekil 3.3te izoleli ykskte L ile gsterilen ksm yksn boyudur. zoleli ykskte izole ile birlikte, izolesiz ykskte ise izolesiz ksmn tamam boy lsne girer. Kablo ykskleri u boylarda olabilir: 6 mm, 10 mm, 12 mm, 14 mm, 15 mm, 16 mm, 20 mm, 21 mm, 22 mm, 29 mm, 30 mm, 36 mm Kesitlerine Gre Ykskler
ekil 3.3te S ile gsterilen ksm yksn kesitidir. Kesit, ykskte kablonun girdii ksm olduundan yksk kesitleri de standart iletken kesitlerinde yaplr. Ykskler genel olarak kesitleri ile tanmlanr. (1,5 luk yksk, 4 lk yksk gibi) NOT: letken kesitleri, renme Faaliyeti 2de Standart letken Kesitleri verilmitir. zolasyon Durumuna Gre Ykskler konusunda
Ykskler kullanlacaklar yere gre, izoleli ve izolesiz olmak zere iki ksmda incelenir. zolasyon malzemesinin rengi ayn zamanda yksn ap, boy gibi bilgilerini de gsterir. zoleli ykskler izole tarafndan sklr. zolesiz olanlarn skma ksm ise geni azl olan tarafdr. Kablo Giri Saysna Gre Ykskler
Ykskler kablolarn girdii ksma gre de snflandrlr. Tek kablo girii ve ift kablo girii iin yaplm ykskler vardr. Bu ykskler de standart kesitlerde olup, genelde izolelidir. 3.7.1.3. Kullanld Yerler Panolarda kullanlan kablolar ok telli iletkenlerden olumaktadr. Bu yzden kablolarn soyulduu hali ile klemens ve elemanlara montaj; gvenlik, iilik ve esneklik bakmndan baz sakncalar oluturur. Bu sakncalar ortadan kaldrmak iin klemens, kontaktr, l aleti vb. gibi elemanlara kablo balants yaplrken, kablolara mutlaka yksk taklmaldr.
3.7.2. Kablo Pabular

3.7.2.1. Yaps Kablo pabular da tpk ykskler gibi bakr malzemeden yaplm ve zeri kalay ya da gm kapldr. zole malzemesi olarak PVC kullanlr.
41
Resim 3.10: eitli tiplerde kablo pabular
3.7.2.2. eitleri Pabular kendi aralarnda balant ucu yaplarna gre, ap ve kesitlerine gre, izolasyon durumlarna gre snflandrlr. Balant Ucu Yaplarna Gre Pabular
Balant ucu yaplarna gre pabular kendi aralarnda e ayrlr: Yuvarlak Ulu Pabular
Balant ksm daire eklinde tam kapaldr. YK pabu olarak da adlandrlr. evresi tam ak olan cvata ve somun altlarna balantlarda kullanlr (ekil 3.4).
ekil 3.4: Yuvarlak ulu pabu
atal Ulu Pabular
Balant ksm yarm ay eklindedir. K pabu olarak da adlandrlr. evresi tam ak olmayan bir taraftan yanama imkan olan civata ve somun altlarna balantlarda kullanlr. (Resim 3.11)
Resim 3.11: atal ulu pabu
42
ne Ulu Pabular
Balant ksm ince ve uzun bir yapdadr. evresi tamamen kapal ve balant imkan zor olan yerlerde klemens ii ve cvata altlarna balantlarda kullanlr (ekil 3.5).
ekil 3.5: ne ulu pabu
ap ve Kesitlerine Gre Pabular
ekil 3.6da A ile gsterilen pabucun balant yaplacak ksm, s ile gsterilen ise pabuca balanacak olan iletkenin girecei ksmdr. Buradan da anlalaca gibi pabular u ekilde iki temel l ile tanmlanr.
ekil 3.6: Pabucun ap ve kesiti
A: Pabucun balanaca yerin ap (mm) s: Pabucun balanaca kablonun ap (mm2) Pabular tanmlarken kesit ve aplarn ifade eden rakamlar kullanlr. Rakamlarn sfra kadar olan ilk ifadesi, yuvarlak ulu ve atal ulular iin balanaca vidann ap, sfrdan sonraki ifade ise pabucun taklaca kablo kesitinin ilk rakamdr. Bunu daha iyi anlamak iin aadaki rneklere bakalm. 602lik Pabu: Pabucun balanaca vidann ap 6 mm., kablo kesiti 2,5 mm2 401lik Pabu: Pabucun balanaca vidann ap 4 mm., kablo kesiti 1,5 mm2 1006lk Pabu: Pabucun balanaca vidann ap 10 mm., kablo kesiti 6 mm2 zolasyon Durumlarna Gre Pabular
Pabular da tpk ykskler gibi izoleli ve izolesiz olmak zere iki eittir. Resim 7.3 te her iki tip pabuca ait resimler bulunmaktadr. zolesiz pabular SKP Pabular olarak adlandrlr. 3.7.2.3. Kullanld Yerler Pabular cvata alt, somun alt gibi tirbuon kural ile skma yaplan yerlerde kullanlr. Kullanm yerinin zelliine gre balant ucu yaps uygun olan pabu kullanlr.
43
3.7.3. Pabu/Yksk Takarken Dikkat Edilecek Noktalar

Kablo gereinden uzun ya da ksa almamaldr. Kablonun soyulmu ksmnn tamam pabu/yksk iinde olmaldr. Kullanlacak pabu/yksk kesiti kabloya uygun olmaldr. Pabu/yksk uygun ldeki pens ile sklmaldr. Yksklere klemens iinde vidalayarak skma yntemi uygulanmamal, mutlaka uygun bir pens ile nceden sklarak montaj yaplmaldr. Pabu/yksk iine kablo olmas gerekenden 1-2 mm fazla taklrsa, pens ile skma annda ezilen kablo kendini ekecek ve tam lde taklm olacaktr. zolesiz pabu kullanlmsa montajdan sonra pabucun akta kalan ksm mutlaka izole edilmelidir.
3.8. Kablo Skma Pensleri

3.8.1. eitleri
Kablo skma pensleri kablo ularna taklan elemanlar skma amal olarak kullanlr. Bu yzden de kablo ucuna taklan aparatlara gre eitleri vardr. Baz penslerin azlar standart llerde bazlar ise ayarldr. Balca kullanlan pensler aadaki gibidir: Yksk skma pensi (Resim 3.12) Pabu skma pensi (Resim 3.13)
Resim 3.12: eitli llerde yksk skma pensleri
Resim 3.13: eitli llerde pabu skma pensleri
44
3.8.2. Kullanm
Standart lde olan pensler kullanlrken sadece uygun ldeki pabu/yksk sklmaldr. Ayarl pens kullanlrken de pabu/yksk lsne uygun bir ayarlama yaplmaldr. Aksi halde iyi skma olmayacandan geveklik oluacak ve arklara sebep olacaktr. Pens ile skma yaplrken kablo uygun bir ekilde soyulup gerekli yere taklr. Daha sonra pensin azna, sklacak ksm yerletirilip sonuna kadar sklr. Baz pensler tam skma yapmadka almaz o yzden tam skldndan emin olunmaldr. Daha sonra pens alarak skma ilemi sonlandrlm olur.
3.9. Jak ve Soketler

3.9.1. Yaps
Jak ve soketlerin malzemesi bakr olup zeri gm ya da kalay kapldr. zolasyon iin PVC kullanlr.
3.9.2. eitleri
Jak ve soketler kullanlacaklar yere gre eitli tiplerdedir. Genelde izoleli olan jaklarn yapsna uygun olarak imal edilmi soketleri vardr. Bu yzden, aada sadece yaplarna gre jaklar gsterilmitir. Her jakn soketi de onun rahatlkla girebilecei yuva eklindedir. Balca jak eitleri unlardr: Erkek jaklar (ekil 3.7) Dii jaklar (ekil 3.8) Erkek geri dnl jaklar (ekil 3.9)
ekil 3.7: Erkek jak
ekil 3.8: Dii jak
ekil 3.9:Erkek geri dnl jak
Yukarda anlatlan jak ve soketlerden baka, cihazlar iin zel olarak imal edilmi jak ve soketler vardr. Bunlar sadece belli bir cihaz iin retilip baka amalar iin kullanlamazlar. ounlukla bu tip jaklar zerlerindeki ok sayda pinlerden (ine eklindeki balant ucu) oluur. Soketlerde ise bu pinlere karlk gelen ok sayda delik bulunur.
45

Kablo Kodlama ve Pabu/Ysk Takma
lem Basamaklar
neriler
Montaj yaplacak pano hazr olmaldr. Panonun zerindeki tm elemanlarn ve Uygun ortam salaynz. etiketlerinin projeye uygun olarak montaj yaplm olmaldr. Etiketlerin zerindeki kodlar projedekilerle ayn olmaldr. Kumanda kablolarnn lsn almak iin alma alannza uygun bir metre seiniz. Kablonun geecei gzergah projeye gre belirleyiniz. Kumanda kablolarnn lsn alnz. Kablonun gergin olmamasna dikkat ediniz. Cihazlarn yerlerinde ve balant ularnda sonradan deiiklik olma ihtimalini gz nnde bulundurarak ly biraz fazla alabilirsiniz. G kablolarnn lsn alrken de kullandnz metrenin alma yerinize uygun olmasna dikkat ediniz. l alrken bilgi konularnda yazan faktrleri gz nnde bulundurunuz. G kablolarnn lsn alnz. G kablolar kaln ve ekillendirilmesi zor olduundan l alrken daha dikkatli olunuz. Kablonun olmas gerekenden ne ksa ne de uzun olmamasna dikkat ediniz. Kablolar keserken kablo kesitine ve cinsine gre uygun alet kullannz. Kumanda kablolarnn ve g kablolarnn ince olanlarn yankeski ile rahata kesebilirsiniz. lsn aldnz g ve kumanda Yankeski ile kesemediiniz kalnlktaki kablolarn kesiniz. g kablolarn lama kullanarak kesebilirsiniz. Gerekirse dier atlyelerden bu konuda yardm alabilirsiniz. Kablo keserken kablolarn kestiiniz ksm haricindeki yerlerine zarar vermeyiniz. 46
Kablolar kodlarken kesitine uygun, montaj kolay, dardan bakldnda okunabilecek kodlayclar kullannz. Kablo ularn soymak faaliyetin en nemli ve hassas ksmlarndandr. Eer kabloya soyarken zarar verirseniz ileride arzalara sebep olabilirsiniz. Bu yzden kablo soyarken mutlaka uygun alet kullanmalsnz. Kablonun soyacanz ksmn uzunluunu belirlemek iin kablonun ucuna gelecek olan pabu, yksk, jak, Kablo ularn soyunuz. soket gibi elemann zerinden l almalsnz. Soyduunuz ksmn gereinden uzun ya da ksa olmamasna dikkat ediniz. Soyma ilemini bir defada bitirmelisiniz. Hata yapar kabloyu kesip tekrar soyarsanz kablonun ksalp montajnn mmkn olmayaca ihtimalini dnnz. Projeyi ve pano zerindeki cihazlar inceleyerek kablo ucuna taklacak eleman seiniz. Setiiniz pabu, yksk, jak ya da soket kablo kesitinize uygun olmaldr. Daha sonra, setiiniz eleman kablonun soyduunuz ksmna takarak uygun bir pensle sknz. Pabu, yksk, jak gibi elemanlara Kablolara uygun elemanlar taknz. kabloyu takarken izoleli ksmn Uygun pens ile sknz. elemann iine girmediinden emin olunuz. Sadece kablonun soyulmu ksmnn tamam eleman iinde sklmaldr. Eleman dnda kablonun plak ksm kalmam olmaldr. lem bittikten sonra sktnz eleman elinizle aslarak salamlk kontrol yapnz. Kablolar projedeki kodlaynz. kodlara gre
47

A. FAALYET LME SORULARI
Aadaki testleri cevaplaynz. 1. Cihaz etiketlerinin panoda bulunduu yer hakknda aadakilerden hangisi dorudur? A)Cihazn zerine yaptrlmtr. B)Cihazn yanna panoya yaptrlmtr. C)Pano kapsna yaptrlmtr. D)stediimiz herhangi bir yere yaptrabiliriz. Aadaki iaretlerden hangisi klemens grup numarasn gsteren ifadedir? A) M C) K01 B) X1 D) Hibiri Ykskler genel olarak hangi lleri ile tanmlanr? A) aplar C) zolasyon boyu B) Boylar D) Kesitleri SKP pabu aadakilerden hangisidir? A) ne ulu pabu C) zolesiz pabu B) zoleli pabu D) atal ulu pabu Aadaki boluklar doldurunuz. 5. lik pabu : Pabucun balanaca vidann ap 6 mm., kablo kesiti 2,5 mm2 5. Balant ucu yaplarna gre pabular eittir : Kablo pabular da tpk ykskler gibi bakr malzemeden yaplp zerleri ..ya da . kapldr. Kablo pabularnda izolasyon malzemesi olarak .. veya kullanlr. Kablo ls .. kablolarnda normalinden biraz uzun alnabilir.
2.
3.
4.
6.
7. 8.
DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile modln sonunda bulunan cevap anahtarn karlatrnz. Cevaplarnz doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz. 48
KONTROL LSTES
AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki dereceleme leini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz. Aada listelenen davranlarn her birinde rencide gzleyemedi iseniz (0), zayf nitelikte gzlediniz ise (1), orta dzeyde gzledi iseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediniz ise (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz. DEER LE
DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Panodaki etiketlerin projeye uygunluu, panonun hazr olmas Gerekli malzeme ve donanmn bulunmas Kumanda kablolarnn lsn hatasz alabilme G kablolarnn lsn hatasz alabilme Kablolara zarar vermeden uygun aletle kesme Kablolara zarar vermeden uygun aletle soyabilme Kablolar uygun kodlayc ile hatasz kodlama Kablo iin en uygun pabu/yksk, jak/soket seebilme Seilen elemann dzgn taklp uygun pens ile sklmas Ucuna eleman taklan kablonun plak ksmnn darda kalmamas ve soyulan ksmn tam lde olmas Taklan elemann salaml
DNCELER:
DEERLENDRME
49

AMA
nceden hazrlam olduunuz kablolar kanal iine yerletirebilecek, kablolar dzgn ekillendirebilecek, kablolarn cihazlara balantlarn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Atlyenizde veya dier atlyelerde bulunan panolarn enerji altnda bulunmayan ksmlarn inceleyiniz. Kumanda ve g kablolarnn denme ekillerini inceleyiniz. Panonun topraklama ile ilgili balantlarn inceleyiniz.
4. KABLO MONTAJI
4.1. Kablolar Kanal ine Yerletirmek
Pano iinde kullanlan kanallar kablo miktarna gre seilmi olmaldr. Kanaln kk olmas kablolarn fazla skmasna ve bunun sonucu olarak snmalara sebep olur. Kanal fazla byk olursa pano iinde hem fazla yer kaplar hem de maliyeti arttrr. G kablolarnn kanalda deil de akta bulunmas daha ok tercih edilir. G kablolar srekli byk akm tadklarndan akta olmalar soutma kolayl salar. 6 mm2 den byk apl g kablolar dorudan baradan beslenir ve pano iinde aktan giderler. Eer ayn kanal iinden hem g hem de kumanda kablosu geecekse, g kablosunun altta, kumanda kablosunun stte olmas tavsiye edilir. nk kumanda kablolar, g kablolarna gre daha fazla sayda ve karmak grnt oluturmaktadr. Kumanda kablolarnn arza yapma ihtimali daha fazladr. Bazen kumanda yapsnda deiiklik yapma ihtiyac domaktadr. Tm bu sebeplerle kumanda kablosunu stte bulundurmak mdahale kolayl salar. Kumanda kablolar kanal iine denip montaj ii bittikten sonra backlanr. Bu ekilde kablolar daha dzgn grnm kazanr. Ayn zamanda esneklik salanm olur. Backlama ilemi iin, kablolar klips ile balandktan sonra kanaln dibine perin ya da cvata ile monte edilmi olan klips kroelerine tutturulur. Kablo says az ise backlama ilemi iin sndka kendinden bzen skmal makaronlar kullanlr. Kablolar kanal iine dendikten sonra kanallar, kanal kapa ile kapatlr (Resim 4.2).
50
Resim 4.1: Kumanda kablolarnn kanal iine yerletirilmesi
Resim 4.2: Kanal iine yerletirilme ilemi tamamlanm kablolar
4.2. Kabloya Form Vermek

Kumanda kablolar yumuak ve ekillendirilmesi zordur. Kanal iinden gittikleri iin ekillendirilmeleri de ok nemli deildir. Bu yzden klipslerle ya da makaronlarla toplanp ray zerine sabitlenir. Kumanda kablolar cihazlara balanrken cihazda sonradan yaplacak yer deiiklii ve arza durumunda kablonun ksaltlma ihtimalleri dnlerek kabloda bir miktar fazlalk braklr. Bu fazlalk ise kabloya ekil verilerek giderilir.
Resim 4.3: Kumanda kablolarna form verilmesi
51
Resim 4.3te grld gibi yumuak olan kumanda kablolarnn aktan giden ksmlar ise klipslerle toplanr. Daha sonra, kendinden yapkanl klips altl ile pano gvdesine sabitlenir. Bylece kablolarn dalmas nlendii gibi grnme de estetik kazandrlm olur. G kablolarna ekil verirken zellikle dnlere dikkat edilmelidir. Dnlerde keskin keler oluturulmamal, kavis verilmelidir. Keskin al dn yapldnda kablolarda krlma yaanabilir ve kablonun i direncinde art olur. Kablolarda ku gz olarak tabir edilen dairesel dmlemelerin olumamasna dikkat edilmelidir. Bu ekildeki kablolardan geen akmlarn oluturaca manyetik etki, panonun enerji altnda almasnda olumsuzluklara yol aabilir.
4.3. Kablolar Spirallemek

4.3.1. Kablo Spiral eitleri
4.3.1.1. Kapal Hortum Spiral Resim 4.4te grlen kapal hortum spiraller, kullanm en yaygn olan tiplerdendir. Esnek, farkl aplarda bulunuu, toza kar korumas, daha fazla tercih edilmesinin balca sebepleridir.
Resim 4.4: Kapal hortum spiral
4.3.1.2. Helezon Spiral Resim 4.5te grlen helezon spiral ise montaj yaplm kablolarn zerine geirme kolaylna sahiptir. Spiralin iinden kablolara mdahale ans tanr.
52
Resim 4.5: Helezon spiral
4.3.1.3. elik Zrhl Spiral Kapal hortum spirale benzeyen ancak mukavemeti arttrmak iin elik malzemeden yaplm spirallerdir. Kablolarn darbeye maruz kalma ihtimali olan yerlerde kullanlr.
4.3.2. Kullanm
Spiraller panolarn hareketli ksmlarndaki zellikle de kaplardaki kablolarn zarar grmesini nleme amal olarak kullanlr. Spiralin iki ucu da klipslerle veya rekorlarla kablo kanalna tutturularak sabitlenir.
4.4. Kablonun Klemense Montajnda Dikkat Edilecek Hususlar

lye gre kesilip pabu/yksk taklan kablolarn, cihaz ve klemense montajnda u hususlara dikkat etmek gerekir: Kablonun ucuna pabu, yksk, jak gibi elemanlar taklm ya da lehimlenmi olmaldr. Kablolar mutlaka projede belirtilen klemensine balanmaldr. Kablolara belli bir form verilmeli ve yan yana duran kablolar ayn ekle sahip olmaldr. Klemens iindeki kablonun plak ksm darda kalmamaldr. Kablonun ya da pabu/ykskn izoleli ksm klemens iine girmemelidir. Kontaktr gibi tek vida ile skma yaplan klemenslerde kablo, skma ynne gre vidann soluna sokulmaldr. Klemens vidas gevek sklmamal kablo elle ekildiinde kp gelmemelidir. 53
Her klemense sadece tek kablo girmeli ift giri zorunlu ise gbek kprs kullanarak klemens oaltma ilemine gidilmelidir. Klemens vidalar mutlaka uygun tornavida ile sklmaldr. G kablolar ana baralara taklrken tork anahtar ile cetvel deerinde sklmaldr.
4.5. Cihaz Topraklamas

4.5.1. nemi
Panolarda topraklamann amac panoyu kullanacak kiilerin can gvenliini salamak ve panodaki cihazlarn tahrip olmasn nlemektir. Bilindii gibi panolarn gvdesi sac malzemeden yaplmtr. Panoda kullanlan ray, kap, mentee, vida vb. aksamlar iletkendir. Panodaki g kablolarndan geecek olan byk akmlarn neden olaca elektromanyetik indksiyon neticesinde, gerek pano gvdesinde gerekse dier aksamlarda indksiyon emklar oluabilir. Bu emklar zaman zaman evredeki canllarn ve panonun alma gvenliini tehlikeye sokabilir. te bu sebeple panonun tm metal aksamlarnn ve gvdesinin topraklanmas gerekir.
4.5.2. eitleri
Panolarda gvde ve metal aksam topraklayc ile irtibatlandrlarak topraklanr. Ayrca ayrc, kesici, l aleti gibi cihazlarn zerinde bulunan topraklama vidalarnn da topraklayc ile balants salanr. Topraklama iin panolarda kullanlan yntemler unlardr: Topraklama baras kullanmak Topraklama klemensi kullanmak
4.5.2.1. Topraklama Baras Kullanmak Topraklama baras bakr lama olup, dorudan pano gvdesine monte edilir. zerine ok sayda balant yaplmasn salayan balant vidalar vardr (Resim 4.6).
54
Resim 4.6: Bakr bara ve panodaki kullanm
4.5.2.2. Topraklama Klemensi Kullanmak Topraklama klemensi, klemens ray zerine dorudan monte edilir. Klemens raynda dier klemenslerin en sonunda bulunur. Bu ekilde ayn zamanda durdurucu grevi de yapar. Montaj iin klemens rayna taklan topraklama klemensinin klemens vidas skldka altndaki trnaklar sayesinde raya sabitlenir. Ayn zamanda rayn topraklamasn da yapm olur.
4.5.3. Topraklama Pulu

Topraklama pulu, boyal ksmlarn topraklama elemanlarna balantsnda kullanlr. Kenarlar keskin, yass tmsek eklinde olup skma yapldka dzleir ve boyal ksm kazr. Panolar d etkilerden daha az etkilenmesi iin boyanr. Topraklama iin pano zerine normal bir vida ile balant yaplmas halinde boyadan dolay iyi bir topraklama salanamayabilir. Bu sakncay ortadan kaldrmak iin toprak pulu kullanlr. Pul, topraklama balants yaplan vidann altnda skldka kenarlarndaki keskin ksm ile boyay kazyarak monte olacandan, iyi bir iletkenlik salar. Bylece topraklama daha salkl olur.
55

Kablo Balantlarn Yapmak
lem Basamaklar
neriler
Kablo balantsna geeceiniz pano, zerindeki cihazlarla birlikte etiketlenmi olarak hazr bulunmaldr. Pano zerindeki topraklama barasnn / klemensinin montajnn yaplm olmas gerekir. Bir nceki faaliyette hazrladnz kablolar bu uygulamada kullanacaksnz. Kablolarnzn eksiksiz ve uygun olduundan emin olunuz. Burada kullanacanz g kablolarn nceki faaliyette hazrlam olmalsnz. Kanal ierisinden geecek olan g kablolarn yerletirip balantlarn yapnz. Kablolar kanaln alt ksmna yatrnz. zerine kumanda kablosu geleceinden daha sonra arza bulmak gleecektir. Bu yzden balantlarnzn doruluundan emin olunuz. Kanal ierisinden geirilemeyecek kalnlktaki g kablolarnzn baraya balandktan sonra aktan gideceini bilgi konularndan hatrlaynz. Bu durumdaki g kablolarnn bara ve cihazlara balantsn yaparken form vermeyi unutmaynz. Bazen balantdan sonra form vermek g olabilir. Bu yzden form verme ilemini balantlarla birlikte yapnz. Byk akm tadklarndan kablolarn snacan dnerek montaj srasnda kablolarn hava alabilecek durumda olmasn salaynz.
Uygun ortam salaynz.
G kablolarndan kanal iinde olmas gerekenleri kanal ierisine yerletiriniz ve cihazlara balantsn yapnz.
Baradan alnacak olan g kablolarn baralara monte ediniz ve cihaz balantlarn yapnz.
56
Kumanda elemanlarna ait kablolar kanal ierisinden geirerek gerekli cihazlara balantsn yapnz. Kumanda kablolarn kanal ierisine yerletiriniz ve elemanlarna balantsn Balant ileminden sonra kablolar miktarna gre klips ya da makaron ile yapnz. toparlaynz. Panoda bulunan cihazlarn topraklama vidalarndan topraklama bara / klemensine balant yapnz. Cihazlarn, panonun, pano kapsnn Pano gvdesi ve kapsnn da topraklamasn yapnz. topraklamasn yapnz. Bu ilemi yaparken topraklama pulu kullannz. Hareketli ksmlar iin spiral kullannz.
57

FAALYET LME SORULARI
Aadaki boluklar doldurunuz. 1. G kablolar srekli byk akm tadklarndan akta olmalar .... kolayl salar. Panolarda eit spiral kullanlr. ..
2.
. .
3. 4. Klemens vidalar mutlaka ile sklmaldr. Panolarda .. amac panoyu kullanacak kiilerin can gvenliini salamak ve panodaki cihazlarn tahrip olmasn nlemektir. Topraklama iin panolarda kullanlan yntemler unlardr: . ..................................................... Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak cevaplaynz. 6. (..) 6 mm2 den byk apl g kablolar dorudan baradan beslenir ve pano iinde aktan giderler. (..) Kumanda kablolar cihazlara balanrken cihazda sonradan yaplacak yer deiiklii ve arza durumunda kablonun ksaltlma ihtimalleri dnlerek kabloda bir miktar fazlalk braklr. (..) Kablo dnlerinde keler olabildiince keskin olmaldr. (..) Mecbur kalnrsa klemense birden fazla kablo girebilir. (..) Kablonun ya da pabu/ykskn izoleli ksm klemens iine girmemeli.
5.
7.
8. 9. 10.
DEERLENDRME
58
KONTROL LSTES
AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki dereceleme leini bir arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz. Aada listelenen davranlarn her birinde rencide gzleyemedi iseniz (0), zayf nitelikte gzlediniz ise (1), orta dzeyde gzledi iseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediniz ise (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz. DEER LE
DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Panonun kablo montaj iin hazr olmas topraklama baras/klemensinin uygun ekilde balanm olmas Kablolarn nceden hazrlanm olmas G kablolarn kanal iine dzgn yerletirme G kablolarnn balantlarn doru yapabilme Baraya balanacak olan g kablolarnn dzgn montaj Aktaki g kablolarna dzgn form verebilme Kumanda kablolarnn balantlarn doru yapabilme Kumanda kablolarnn backlanmas kanal iinde dzgnl ve
Topraklamann hatasz ve dzgn yaplmas
DNCELER:
DEERLENDRME
59
MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

A. LME SORULARI
Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak cevaplaynz 1. 2. 3. 4. 5. (..) Bir projede kumanda devreleri ve g devreleri mutlaka ayr sayfalarda bulunmaldr. (..) Klemens etiketleri dorudan klemens rayna monte edilir. (..) Kumanda ve g eleman etiketi olarak kendinden yapkanl kat kullanlabilir. (..) Kumanda ve g elemanlar etiketleri cihazn zerine yaptrlmaldr. (..)Kablo, elektrik enerjisini ileten, iki elektrik cihazn birbirine elektriksel olarak balayan, elektriksel olarak yaltlm, bir veya birden fazla damardan meydana gelen bir aratr. (..)Yaltkanlar iin kullanlan en yaygn maddeler yal katlardr. (..) Kablo zerindeki S harfi sinyal ve kumanda kablosu eleman olduunu gsterir. (..)N Kablolar normal ve hafif iletme artlarna uygun sabit tesislerde kullanlan kablolardr. (..)Panolarda kesinlikle tek damarl kablolar kullanlmaz. (..) Kumanda kablolar olabildiince gergin olmaldr. (..) Hat numaras vermek kablo kodlamasnda kullanlan bir yntemdir. (..)Kablo kodlamas kablolar cihazlara takldktan sonra yaplmaldr. (..) Kablonun soyulmu ksmnn tamam pabu/yksk iinde olmaldr. (..)Kablonun ya da pabu/ykskn izoleli ksm klemens iine girmelidir. (..)G kablolar ana baralara taklrken tork anahtar ile cetvel deerinde sklmaldr. (..)Topraklama baras kullanmak ve topraklama klemensi kullanmak, pano topraklamasnda kullanlan balca yntemlerdendir. (..)Topraklama kablosu normal bir somun ile dorudan pano gvdesine balanarak, panonun topraklamas salanr. (..) Panolarda topraklamann amac panoyu kullanacak kiilerin can gvenliini salamak ve panodaki cihazlarn tahrip olmasn nlemektir. (..) Jak ve soketlerin malzemesi bakr olup zeri gm ya da kalay kapldr. (..) Kablo skma pensleri soyulmu kablolar skmak iin kullanlr.
6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.
DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile modln sonundaki cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru ise bir sonraki modle gemek iin ilgili kiiler ile iletiim kurunuz. Yanl cevap verdiyseniz modln ilgili faaliyetine dnerek konuyu tekrar ediniz. 60
B. PERFORMANS TEST
Aadaki performans testini zerinde kablo montaj yaptnz panoyu skmeden nce kendi kendinize uygulaynz. Sorular cevaplarken objektif olunuz. Unutmaynz ki bu faaliyeti tam olarak renmeden dier faaliyetlere gemeniz, baarnza engel olacaktr. Bu yzden deerlendirmenin objektif ve amacna uygun olmas iin sorulara doru cevap veriniz.
DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Pano zerindeki cihaz ve elemanlarn etiketleri modlde anlatlanlara uygun zellikte mi? Etiket bilgileri projedekilerle uyumlu mu? Etiketler dardan bakldnda rahatlkla grlebiliyor mu? Pano iin kullanlacak kablolar projeden seebilir misiniz? Kullandnz kabloyu tanyor musunuz? Panoya baktnzda g ve kumanda kablolarn ayrt edebiliyor musunuz? Kablolarn ucundaki pabu ve ykskler sk skya takl m? Elinizle ektiinizde elinize gelmiyor mu? Klemens iindeki kablolar dar tamam m? Kablo kodlar projedeki ile uyumlu mu? Kablo kodlar panoya baktnzda okunabiliyor mu? Panoda plak grnen kablo ucu/pabucu/yksk yok mu? Kablo kanal rahata kapatlm m? Kumanda kablolar ok gergin deil mi? G kablolarnzn aras hava alacak kadar ak m? G kablolarnzn formunu beeniyor musunuz? Hareketli ksmlardaki kablolar spiralli mi? Cihazlarn topraklama klemensi ve ve panonun tm metal aksam toprakla irtibatl m? DER MODLE GEMEK N BU MODL YETERNCE RENDNZE NANIYOR MUSUNUZ?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz.
61
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 kapak, iindekiler, malzeme listesi, tek hat emas, g devresi, klemens plan, pano n grn. o elemandan projede adet olduunu ifade eder. klemens grup etiketleri. g devrelerinin kablolar kumanda devrelerine gre daha kalndr kontaktr, rle gibi kumanda elemanlarnn bobinlerini besleyen, ama kapama koruma elemanlarnn balantlarn yapan, l aletlerini besleyen genelde orta ve dk gerilimin kullanld devreler kumanda devreleridir. klemens buton ve alter kumanda ve g elemanlar etiketleri klemens ip
6 7 8 9 10

kablo, elektrik enerjisini ileten, iki elektrik cihazn birbirine elektriksel olarak balayan, elektriksel olarak yaltlm, bir veya birden fazla damardan meydana gelen bir aratr. enerji kablolari, sinyal ve kumanda kablolari, telefon kablolari. n kablolar normal ve hafif iletme artlarina uygun sabit tesislerde kullanilanilir. panonun kumanda edecei aktif alclarn toplam gc, panonun konumlandrlaca ortamn artlar. kumanda kablosu olarak zel bir durum belirtilmemise nyaf tipi kablolar kullanlr. d)mika c)-v b)2 mm2 f-kablolar termoplastik
2 3 4 5 6 7 8 9 10
62

1 2 3 4 5 6 7 8 9 b)cihazn yanna panoya yaptrlmtr b) x1 d) kesitleri c) izolesiz pabu 602 yuvarlak ulu pabular, atal ulu pabular, ine ulu pabular. kalay, gm polyamid, pvc kumanda

1 2 soutma kapal hortum spiral helezon spiral elik zirhli spiral uygun tornavida topraklamanin topraklama baras kullanmak topraklama klemensi kullanmak D D Y Y D
3 4 5
6 7 8 9 10
63
MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Y D D Y D Y D D D Y D Y D Y D D Y D D Y
64
KAYNAKA KAYNAKA
GRKEM, Abdullah, E.M.L. Elektrik Elektronik Blmleri in Atlye 1, Ankara, 2000. HRER Ali, Elektrik Tesisat Bilgisi 1, G.. Teknik Eitim Fakltesi Matbaas, 1992. Trk Standartlar, Kablo (Genel Esaslar), Ankara, Austos 1973. EKOS GROUP, Kablaj Atlyesi Grsel ve Uygulamal almalar, Gebze. PANKO PANO. Atlye Ortam Grsel ve Uygulamal almalar, Gebze. www.etabirkablo.com www.emekkablo.com www.klemsan.com
65

Panokablomontaji

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Panokablomontaji

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

PANO KABLO MONTAJI

SRE N KOUL YETERLK

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

u an piyasada yaygn olarak kullanlan etiket eitlerini aratrarak arkadalarnzla paylanz.

Tablo 1.1: Projede kullanlan harflerin ifade ettii elemanlar

1.1.2. Kumanda Devrelerini Okuma

1.1.3. G Devrelerini Okuma

1.1.4. Tek Hat emas

ekil 1.1: Tek hat emas

ekil 1.2: Akm yolu emas

1.2. Etiket eitleri

Resim 1.1: eitli tiplerde bo ve dolu klemens etiketleri

Resim 1.2: Klemens grup etiketleri

1.2.2. Kumanda ve G Elemanlar Etiketleri

1.2.3. Buton ve alter Etiketleri

Resim 1.3: Butonun pano iindeki etiketi

Resim 1.4: Butonun pano dndaki etiketi

Resim 1.5: Buton ve alter etiketleri

1.2.4. Uyar Etiketleri

Resim 1.6: Uyar etiketi

1.2.5. Firma Tantm Etiketleri

Resim 1.7: Firma tantm etiketleri

1.3. Etiket Bilgileri ve Montaj

1.3.2. Etiket Montaj Yerleri

1.3.3. Klemens Etiketlerinin Montaj

Resim 1.8: Montaj yaplm klemens etiketleri ve klemens grup etiketleri

1.3.4. Kumanda ve G Elemanlar Etiketlerinin Montaj

1.3.5. Uyar Etiketlerinin Montaj

1.3.6. Firma Tantm Etiketleri ve G Etiketlerinin Montaj

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

2.1.4. Kablolarda Kullanlan Harfler ve Anlam

Scaa ve korozyona dayankl

-vk -p -tp -vp -z -g -f -m -r -u -y -e -s

2.1.5. Standart letken Kesitleri

2.2. Kablo eitleri

2.3. Panolarda Kullanlan Kablolar

2.3.1. Kumanda ve G Kablolar

Resim 2.1: NYAF kablo

Resim 2.2: NV-bu kablo

Resim 2.3: NYY-FLEX kablo

Resim 2.4: NYRY kablo

Resim 2.5: NLSY kablo

Resim 2.6: NLSCY kablo

Bu kablolar; yaa, petrol rnlerine ve kimyevi maddelere kar dayankldr.

Resim 2.7: NYSLY-J kablo

Resim 2.8: NYSLYCY-J kablo

Resim 2.9: O-PVC-JZ kablo

2.3.2. Kablo Seimi

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Kablolarn hangi belirleyiniz.

Kablo kesitini belirleyerek panonuza uygunluunu kontrol ediniz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

RENME FAALYET3 RENME FAALYET-3

3.1. Cihaz Etiketlerini Okuyabilmek

bulunmas gereken kodlardr.

ekil 3.1: Proje zerinde cihaz kodlar