Professional Documents
Culture Documents
Celik Basinc Elemanlarinda Burkulma Boylari Ve Bunu Etkileyen Faktorler Buckling Lengths On Steel Compression Components and Factors That Affect It
Celik Basinc Elemanlarinda Burkulma Boylari Ve Bunu Etkileyen Faktorler Buckling Lengths On Steel Compression Components and Factors That Affect It
Ruen GMEN
MASTER OF SCIENCE THESIS
Department of Civil Engineering
July 2005
Ruen GMEN
Osmangazi niversitesi
Fen Bilimleri Enstits
Lisansst Ynetmelii Uyarnca
naat Mhendislii Anabilim Dal
Yap Bilim Dalnda
YKSEK LSANS TEZ
Olarak Hazrlanmtr
Temmuz 2005
iv
ZET
elemanlar ve dolaysyla yapy narin hale getirmi, bu da stabilite artnn birok halde
n plana gemesine neden olmutur. Basn ubuklarnn emniyet yklerinin
bulunmasnda burkulma olay esas olduundan stabilite problemleri sz konusudur.
Sistemde en byk gerilme, o cisim iin msaade edilen snr aarsa, istenilen emniyet
kalmam demektir. Eksenel P yknn belli bir kritik deeri (Pk) gemesi halinde,
ubuun btn artk elastik gc ile ilk denge konumuna dnemeyecek hale gelir. Bu
durumda ubuktaki denge bozulunca ubuk dorusal formundan ayrlp yana doru
eilmektedir.
Bunlar; kiri atalet momenti, kolon atalet momenti, kiri boyu ve kolon boyuna bal
olarak deiiklik gstermektedir. Bu deiiklikler ve burkulma kontrolleri eitli forml
ve tablolar yardmyla bulunur.
SUMMARY
In this study, buckling lengths and the factors which affects buckling were
examined. A column which is made of linearly elastic, homogenous and isotropic
material, may be damaged after an event of over deflection or high stress which exceeds
the endurance capacity. For that reason, in engineering, steel bars need to be designed
to work properly without buckling under axial compression. Especially, using of high
strengthened materials, makes slenderize members of structures and whole structure
indeed, which mostly shows the importance of stability. To determine safety loads of
steel bars under compression stability problems is occurred for the reason of buckling.
Exceeding the maximum allowable stress of a member of a system, means that, needed
safety is not existing in that system. When an axial P load exceeds the critical level
(Pk), the bar is unable to turn back to its previous undeformed condition with its own
elastic force. In this condition, balance becomes unstable and bar sways from its
normal. In buckling, bending occurrence of bar must be considered because of stability
loose under axial force, without any acting bending moment.
Frame structures and their steel bars are classified as either
sidesway
constrained or sidesway not constrained. There are many parameters which effects
effective length factor. These differences and effective buckling ratios are computed by
using formulas and charts. In additional, the change of buckling ratio coefficient was
examined by samples.
vi
TEEKKR
Ruen GMEN
Temmuz 2005
vii
NDEKLER
Sayfa
ZET ............................................................................................................................iv
SUMMARY ...................................................................................................................v
TEEKKR .................................................................................................................vi
EKLLER DZN .....................................................................................................ix
ZELGELER DZN ................................................................................................x
SMGELER VE KISALTMALAR DZN ..............................................................xii
1. GR VE AMA......................................................................................................1
3. BASIN UBUKLARI...........................................................................................23
3.1 Burkulma Yk....................................................................................................23
3.2 Burkulma Boyu Katsays....................................................................................29
UYGULAMA 3.1................................................................................................32
viii
NDEKLER (devam)
Sayfa
5. KAYNAKLAR DZN............................................................................................68
ix
EKLLER DZN
ekil
Sayfa
2.1
2.2
2.3
Burkulma ......................................................................................................3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
2.9
2.10
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
3.7
ZELGELER DZN
ekil
Sayfa
3.1
3.2
3.3
3.4
ki katl tek gzl ereve sistemlerde alt kat iin k burkulma katsaysnn
incelenmesi sonular....................................................................................36
3.5
3.6
ki katl tek gzl ereve sistemlerde alt kat iin denklemler yardm ile
bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma katsays
ile kyaslanmas ...........................................................................................39
3.7
ki katl tek gzl ereve sistemlerde st kat iin denklemler yardm ile
bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma katsays
ile kyaslanmas ...........................................................................................40
3.8
3.9
katl iki gzl ereve sistemlerde alt kat iin k burkulma katsaysnn
incelenmesi sonular...................................................................................43
3.10
katl iki gzl ereve sistemlerde alt kat iin denklemler yardm ile
bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma katsays
ile kyaslanmas ...........................................................................................44
3.11
katl iki gzl ereve sistemlerde ara kat iin k burkulma katsaysnn
ncelenmesi sonular...................................................................................46
3.12
katl iki gzl ereve sistemlerde ara kat iin denklemler yardm ile
bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma katsays
ile kyaslanmas ..........................................................................................47
3.13
xi
ekil
3.14
katl iki gzl ereve sistemlerde st kat iin denklemler yardm ile
bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma katsays
ile kyaslanmas .............................................................................................50
3.15
katl iki gzl ereve sistemlerde alt kat (orta aks) iin k burkulma
katsaysnn incelenmesi sonular.................................................................51
3.16
katl iki gzl ereve sistemlerde alt kat (orta aks) iin denklemler
yardm ile bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k
burkulma katsays ile kyaslanmas...............................................................52
3.17
katl iki gzl ereve sistemlerde ara kat (orta aks) iin k burkulma
katsaysnn incelenmesi sonular.................................................................54
3.18
katl iki gzl ereve sistemlerde ara kat (orta aks) iin denklemler
yardm ile bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k
burkulma katsays ile kyaslanmas...............................................................55
3.19
katl iki gzl ereve sistemlerde st kat (orta aks) iin k burkulma
katsaysnn incelenmesi sonular.................................................................57
3.20
katl iki gzl ereve sistemlerde st kat (orta aks) iin denklemler
yardm ile bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k
burkulma katsays ile kyaslanmas...............................................................58
3.21
3.22
3.23
3.24
3.25
xii
Simgeler
Aklama
Eksenel basn yk
Pk
Elastisite modl
Ic
Ig
Imin
lk
Kesme kuvveti
Sc
Sg
Narinlik
ki
Akma gerilmesi
em
kr
Moment
dem
Burkulma katsays
C1, C2
ntegrasyon sabitleri
xiii
Ksaltmalar Aklama
cm
Santimetre
Metre
kg
Kilogram
tg
Tanjant
cos
Cosins
sin
Sins
TSE
1. GR VE AMA
ekil deitiren cisim mekaniinde, d etkiler altnda dengede bulunan bir
sistem iin iki nemli soru sz konusudur; bunlardan birincisi sistemde zorlanmalar
tehlikeli saylan snra ne derece yakndr eklindedir, dieri ise sistemin incelenen
denge konumu acaba kararl mdr tarzndadr. Sistemde zorlanmalar tehlikeli snra ne
derece yakndr sorusunun cevab, sistemde i kuvvet veya gerilme dal ile ilgilidir.
Eer en byk gerilme o cisim iin msaade edilen snr am ise, artk sistemde
istenilen emniyet kalmam demektir. Bu problemlere ksaca "gerilme problemleri"
adn veriyoruz. Sistemin incelenen denge konumu kararl mdr tarzndaki sorularn
cevab iin; eer denge konumu kararl deil ise, sistem bu konumdan ok kk
etkilerle bir defa saptrlacak olursa tekrar ilk durumuna geri dnmek bir yana, bundan o
kadar ok ayrlr ki sonunda sistem tamamen ker ve harap olur. Bu gibi problemlere
de ksaca "stabilite problemleri" adn veririz. ( Pflger, 1970)
Stabilite konusu, zellikle son zamanlarda nem kazanmtr; nk yksek
mukavemetli gerelerin kullanlmas yapy ok narin bir hale getirmi bu da stabilite
artnn birok halde n plana gemesine sebep olmutur. Bu konu ile ilgili birok
alma yaplmtr.
Burkulma boyu ile ilgili yaplan bir almada, ok katl erevelerdeki kolonlar
iin uygun bir efektif burkulma boyu katsays tespit edilmitir. Bunun iin, sz konusu
kolonlarn alt ve st ularnda eit yaylarla birletirilen paralarn yer deitirmesinde
daha sonra kullanlacak olan dnme rijitlik katsays serisi tretilmitir. Birimlerin
sonradan varolan eksenel kuvvetlerinde olduu gibi, uzak ularndaki btn olas
dnme ve aktarma snr koullar hesaba katlmtr. Daha sonra, efektif burkulma boyu
katsaysnn hesaplanmas iin analitik bir eitlik ve Eurocode 3 tekine benzer bir
dalm grafii kullanlmtr. (Gantes and Mageirou, 2005 )
Gerek balant koullar altnda iskelelerin yk tama kapasitelerinin
deerlendirilmesi iin yksek performans kiri-kolon elemanlar kullanlarak ileri
seviyede lineer olmayan bir sonlu eleman modeli oluturulmutur. Ek olarak, ok katl
kap tipi modler elik iskelelerin gvenli ve etkin kullanm adna pratik bir tasarm
rehberi gelitirmek iin, iskelelerin alt ve st ksmlarndaki duru ve dnme
snrlamalar geni bir aralkta kontrol edilmitir. ( Yu, et al., 2004)
Euler, problemi statik yntem (denge yntemi) diye adlandrlan yntem ile zmtr.
Burada problem, ubuun dorusal durumdaki denge konumuna ok yakn olan erisel
denge konumunun, yani farksz dengenin hangi koullarda mmkn olacann
belirlenmesi, dolaysyla bu haldeki ykn kritik yk olduuna hkmedilmesidir.
Buna gre, ubua tesir eden basn yk P, hesaplanan kritik yk (burkulma yk) de
Pk ise, ubuun doru formunun,
a-) P < Pk iin kararl
b-) P = Pk iin farksz
c-) P > Pk iin kararsz
olaca anlalarak problem zlm olur.
M = P.v
..................................................................................................................2.1
d 2v
M
..............................................................................................................2.2
=
2
EI
dz
d 2v
P.v
=
2
EI
dz
veya
d 2v P
+
v = 0 ..............................................................2.3
dz 2 EI
p2 =
P
...................................................................................................................2.4
EI
yazlrsa, 2.3 ile verilen diferansiyel denklem aadaki ekli alr. ( Kaltak, 1999)
d 2v
+ p 2 .v = 0
2
dz
veya
v + p2.v =0 ....................................................................2.5
Bu ikinci mertebeden lineer, homojen bir diferansiyel denklem olup; Euler diferansiyel
denklemi adn alr ve genel zm,
z = 0 da v = 0
z = l de v = 0
v = C 2 . sin pz ............................................................................................................2.7
0 = C 2 . sin pl ............................................................................................................2.8
.............................................................................................2.9
v = C 2 . sin
n
z ......................................................................................................2.10
l
eklinde elastik eri denklemi elde edilir. Bu denklemdeki C2 elastik erinin genliini;
n ise, n = 1, 2, 3 ....... gibi tam saylar gsterir. Bylece herhangi C2 genlikleri iin eri
denge formunun mmkn olduu ortaya kar. ( Kaltak, 1999)
Farksz dengeye karlk gelen bu durum, p nin denklem 2.9 u salamas ile
mmkndr. Denklem 2.9 ifadesinin her iki tarafnn karesi alnarak,
p2 l 2 = n2 2 p2 =
n 2 2
...............................................................................2.11
l2
p = n2
2 EI
l2
..........................................................................................................2.12
elde edilir. Bu denklemde n = 0 iin P = 0 olur ki, bunun pratik bir anlam olmaz. n
nin dier deerleri iin elde edilecek P ler iinde en k ise n = 1 olmas hali iindir.
Teknik bakmdan nemli olan ve aranlan kritik yk (burkulma yk / Euler yk) de
budur.
pk =
2 EI
l2
.............................................................................................................2.13
Denklem 2.13 den grld gibi, kritik yk, ubuun eilme rijitliine ve
uzunluuna baldr. Burada n = 1, n = 2 ve n = 3 iin denge formlar (modlar)
incelenirse, bu formlarn n = 1 den baka hepsinin ara dnm noktas ierdii ve
kararsz olduu, dolaysyla teknik olarak hibir nemi olmad grlr. (ekil 2.5)
Pk1
Pk1
Pk2
Pk2
Pk3
Pk3
Ayrca denklem 2.13 den grld gibi burkulma, uzun ve narin basn
ubuklarnda daha da n plana kan bir durumdur. Euler burkulma yknn, yani
denklem 2.13 n karlnda izlenen yolun, u ilgin ynne dikkat edilmelidir.
Burada iki ucu mafsall ve eksenel basnla ykl ubuun elastik erisi bulunmam,
fakat erisel bir denge konumunun, rnein ekil 2.4. (b) deki konumun mmkn
olmas iin gerekli koul bulunmutur. Bizi dorudan doruya ilgilendirmeyen elastik
eri ise bu durumda denklem 2.7 ile verilen
v = C 2 . sin pz ............................................................................................................2.14
denklemi ile olur. Burada C2 katsaysn belirleyecek baka bir koul bulunmad iin
C2 her deeri alabilir; dolaysyla elastik eri belirsiz olur. Elastik erinin belirsiz
olmasnn gerek nedeni, elastik erinin diferansiyel denkleminin karlnda yaplan
yaklaklktr.
M 1
v
= =
v .....................................................................................2.15
EI p (1 + v 2 ) 3 2
10
ekil 2.7. Bir Ucu Ankastre Dier Ucu Serbest Prizmatik ubuk
ekil 2.7. (a) da grlen ubukta elastik eriden hareketle mesnet reaksiyonlar,
VA = P,
MA = -P.
11
olarak elde edilir. Elastik eriden ekil 2.7. (b) deki gibi bir kesim yaplarak, moment
denge denklemi yazlrsa,
EI .
d 2v
= M = p.v + p. ....................................................................................2.16
dz 2
d 2v
+ p 2 .v = p 2 . ....................................................................................................2.17
2
dz
halini alr. Bu ikinci mertebe ve ikinci tarafl lineer diferansiyel denklemin genel
zm, matematikten bilindii gibi, homojen denklemlerin zm olan,
C1.sin pz + C2.cos pz
ifadesi ile ikinci tarafl denklemin zel zm olan,
v=
12
z=0 iin v = 0 (C 2 . cos pz + ) z =o = 0 C 2 =
v = .cos pz
sonucunu verir. Bu koulun salanabilmesi iin, ekil 2.7. (a) daki elastik eri iin,
...................................................................................2.19
olmas gerekir. Burada n = 0,1,2,3,. gibi bir tam saydr. Yukardaki ifadenin her
iki tarafnn karesi alnrsa,
p 2 .l 2 = (2n + 1) 2 .
2
4
...............................................................................................2.20
bulunur.
(burkulma yk),
Pk =
2 EI
4l 2
2 EI
(2l )2
.................................................................................................2.22
13
ekil 2.8. (a) da grlen bir ucu ankastre dier ucu mafsall ubukta, Pk kritik
yk dorudan doruya bulunacaktr.
dorusal ilk konumuna yeteri kadar yakn alnacaktr. ekil 2.8. (a) mesnet reaksiyonlar
yazlrsa,
VA = P,
HA = Q,
MA = Q. l
elde edilir.
14
d 2v
M
P
Q
(l z ) .............................................................................2.23
=
=
v
2
EI
EI
EI
dz
olur. p2 = P/EI ve q2 = Q/EI tanmlar yaplrsa, elastik erinin diferansiyel denklemi,
d 2v
+ p 2 .v = q 2 (l z ) ..........................................................................................2.24
2
dz
olarak elde edilir.
Bu homojen olmayan, sabit katsayl, ikinci mertebeden, diferansiyel denklemde;
P kuvveti ubua etki eden eksenel yk olarak belli iken, Q kuvveti henz bilinmeyen
bir parametredir. Verilen ubukta snr koullar,
v (0) = 0 , v (0) = 0 ,
v (l ) = 0
v = C1 . cos pz + C 2 . sin pz
q2
(l z ) .....................................................................2.25
p2
q 2 .l
v(0) = 0 C1 2 = 0
p
15
q2
=0
p2
Bu
tg p l = p l ...................................................................................................................2.26
-1/p
1/p
sinpl
cospl
=0
tg p l = p l
p l = 4,4934 ...............................................................................................................2.27
Pk = (4,4934) 2
2 .EI
EI
=
..................................................................................2.28
l 2 (0,7.l ) 2
16
olarak bulunur. Bu kritik yk, iki ucu mafsall ubua ait kritik ykn iki katndan
biraz fazladr. ( Kaltak, 1999)
ekil 2.9. (a) da grlen ve P basn yk altndaki iki ucu ankastre ubuk,
ekildeki gibi burkulmu olsun. Bu durumda mesnet reaksiyonlar,
VA = P,
MA = MB = M 0
ekil 2.9. (a) da grlen ve P basn yk altndaki iki ucu ankastre ubuk, ekildeki
gibi burkulmu olsun.
17
VA = P,
olacaktr.
MA = MB = M 0
ubuktan ekil 2.9.
yazlrsa,
M = M0 + P.v
elde edilir. P2 = P/EI tanm ile elastik erinin 2. trevi,
M
d 2v
M
=
= p 2 .v 0 ......................................................................................2.29
2
EI
EI
dz
v = C1 . cos pz + C 2 . sin pz
M0
..........................................................................2.31
p 2 .EI
v(0) = 0 C1
M0
=0
p 2 .EI
18
M0
= 0 ............................................................2.32
p 2 .EI
cos p l = 1 ..................................................................................................................2.33
Pk =
4 2 .EI
2 .EI
=
.............................................................................................2.35
l2
(0,5.l ) 2
olarak bulunur.
Pk =
2 .EI
lk
...............................................................................................................2.36
19
20
Ularn elastik mafsall yada elastik ankastre olmas halleri iin l k burkulma boyu,
ularn elastik sabitlerine gre hesaplanabilir.
Kritik yk formllerinde geen I atalet momenti, kesitin en kk atalet
momenti olan Imin dur.
burkulur yani eilir. Dier bir anlatmla, kesitin iki asal ekseninden en byk atalet
momentini veren eksen, daima ubuun burkulma dorultusunu gsterir.
Yukarda incelenen kolon teorisini, elastik mesnetler, basn kuvvetinin yada
kesitin deiken olmas, ubuk ekseninin eri olmas gibi eitli ynlerden
genelletirmek mmkndr.
balantlarn
btn
elik
erevelere
uygulanabilecei
anlalmaktadr.
(Raftoyiannis, 2005)
21
d 2 v d 2 v M d 2 vv
M
k ' dV
P.v k ' .P d 2 v
=
+
=
+
.
=
+
.
..................................2.37
EI GA dz
EI GA dz 2
dz 2
dz 2
dz 2
olur ve buradan,
d 2v
+
dz 2
P
k ' .P
EI (1
)
GA
.v = 0 .........................................................................................2.38
bulunur. Burada k kesitin geometrisi ile ilgili nmerik bir arpan gsteren katsaydr.
Yukarda belirttiimiz denklemde,
p2 =
P
k ' .P
)
EI (1
GA
...................................................................................................2.39
haline gelir. Bu diferansiyel denklem, rnein iki ucu mafsall ubuun v(0) = 0 ve
v( l ) = 0 snr artlar gz nne alnarak zlrse, en kk Pk kritik yk iin,
Pk =
'
2 .EI
l
k ' .Pk
1
GA
veya
2 . EI
Pk =
'
l2
.EI k '
2
1+
l2
.....................................2.41
GA
bulunur.
Burada, daha nce eilme momenti dikkate alnarak bulunan, kritik yk (Euler yk)
2
Pk = .EI
l2
22
P'k =
Pk
.......................................................................................................2.42
Pk
1+
GA k '
olur ve aka grlr ki Pk < Pk dr; yani kesmenin hesaba sokulmas, kritik yke
azaltc ynde bir etki yapmakta ve daha gvenli bir hesap tarz vermektedir.
zellikle dolu kesitlerde kesme kuvvetinin kritik yke etkisi ok kk olduundan
(binde mertebesinde) ihmal edilmesinde bir saknca olmaz.
P'k
=
Pk
1
<1
k ' .Pk
1+
GA
zel bir rnek iin hesaplayalm. l = 35cm, kesit = 1cm.2cm, E = 2,1.106 kg/cm2,
G = 800000 kg/cm2, k = 1,2 ve Pk = 1430 kg alndna gte:
Pk / Pk = 0,998
bulunur ve kesme kuvvetinin kritik yke etkisinin ok az olduunu grm oluruz.
Kesit dolu olaca yerde ok paral ise( elik yaplardaki bileik kesitli kolonlardaki
gibi ), kesme kuvvetinin kritik yke etkisi ihmal edilemeyecek boyutlarda art
gstereceinden etki ihmal edilemez.
Tasarm kodlarna uygun olan, takviyeli erevelerin kolon etkin uzunluk
faktrlerinin hesaplanmasnda kullanlan grafiklerin, yatay snrlamalarn sonsuz olmas
dolaysyla tutarl olmad gsterilmitir.
sonlu deerleri hesaba katlmtr.
deerlendirilmesi iin basit bir metod gelitirilmitir. (Cheong and Moy, 1996)
23
3. BASIN UBUKLARI
3.1. Burkulma Yk
Pki = PE =
2 EI
s2
......................................................................................................3.1
ki =
Pki 2 EI
=
.....................................................................................................3.2
F
F .s 2
E : Elastisite Modl
F : ubuk enkesit alan
I : ubuun atalet momenti
s : ubuk burkulma boyu
i atalet yarap ve narinlik olmak zere;
24
I
= i 2 , ubuk enkesitinin atalet yarapnn karesi olduuna ve
F
s
basn
i
ki =
2E
...................................................................................................................3.3
2
ki = p =
E
2E
p =
100 ....................................................................3.4
2
p
p
100 kar.
Buna gre, herhangi bir basn ubuunda > p = 100 olduu srece ( ki )
Engesser formlleri
kullanlr.
DIN 4114 artnamesi elasto-plastik blge iin Tama Yk Metodu nun
uygulanmasn ngrmektedir. Bu metoda gre yakn baz kabuller yaplmak sureti ile,
25
i
s
+
- Basn kuvveti P nin, simetri ekseni iinde ve u =
20 20
( i, enkesit atalet yarap; s, iki ucu mafsall ubuun boyu ) kadar eksantrik olarak
etki ettii kabul edilmitir. ( ekil 3.3 )
26
( =
P
) ortalama gerilme, bu ( ki ve kr ) gerilmelerinden belli bir emniyet kadar
F
kr ki
ve
deerlerinin
kr ki
2,5 1,5
dem = min
P
dem ..............................................................................................................3.5
F
em
olarak ifade edilir.
dem
em
P
dem = em = dem = em .....................................................3.6
dem
27
P.
em ............................................................................................................3.7
F
P.
em ...........................................................................................................3.8
F
Burada,
s
) hesabndaki (s), esasnda ubuun burkulma
i
boyudur ve bundan byle (sk) ile gsterilecektir. (s) ubuun gerek boyu ise, , sk = k .
s eklinde elde edilir. Basnca alan ubuklarn kafes kiri dzlemi iindeki burkulma
boylar sk, ubuklarn s sistem uzunluuna eit alnacan yukarda da belirtilmiti.
Kafes kiri dzlemi dndaki burkulma boyunun da ubuk uzunluuna eit
olabilmesi iin, basn bal dm noktalarnn kiri dzleminden darya doru
hareketleri nlenmi olmaldr.
28
Basnca alan ubuklarn mesnet artlarna gre deien burkulma boylar, alt
durum iin izelge 3.1 de verilmitir. Bu izelgede mesnetlerde istenilen durumu tam
anlamyla gerekleemeyeceinden tavsiye edilen deerler edeer teorik deerden
daha fazla tutulmutur. (TS 648)
29
G=
I
I
Sc
Sg
...........................................................................................................3.9
Burada;
(ankastre) ise
G = 1.00 alnmaldr. Kolon temele srtnmesiz tamamen dnebilir bir mafsal ile bal
ise G = 10.00 alnmaldr.
Kolonun iki ucundaki GA ve GB deerleri elde edildikten sonra izelge 3.2 veya
izelge 3.3 den (k) deeri elde edilir ve sonu olarak burkulma boyu sk = k . s olarak
bulunur. Burkulma boyunun izelge yardm ile nasl bulunacan aadaki rneklerde
inceleyelim.
30
31
32
UYGULAMA 3.1.
Yukardaki rnekte verilen deerlere gre S1, S2 ve S3 kolonlar iin kolon burkulma
boylarn hesaplayalm:
33
ZM:
(S1) kolonunda :
(A) ucu iin
I c 41660 28073
=
+
= 172,79cm 3
Sc
450
350
Ig
S
GA =
24000
= 40cm 3
600
172,79
= 4,32
40
izelge 3.3. kullanlarak (GA) dorusu zerindeki (4,32) noktas ile (GB) dorusu
zerindeki (1,0) noktas bir izgi ile birletirilir. Bu izginin (k) dorusunu kestii
noktadaki deer okunur. Bu deer k = 1,65 tir ve (S1) burkulma boyu,
sk = k . s sk =1,65 . 450 = 742,5 cm olur.
(S2) kolonunda :
(A) ucu iin
GA =
I c 16060 16060
=
+
= 81,57cm 3
Sc
450
350
81,57
= 0,77
106,33
34
sk = k . s sk =1,82 . 450 = 819 cm olur
(S3) kolonunda :
I c 16060
=
= 45,89cm 3
Sc
350
Ig
S
GA =
45,89
= 0,95
48,33
I c 16060 16060
=
+
= 81,57cm 3
Sc
450
350
Ig
S
GB =
9800 24000
+
= 48,33cm 3
600
750
24000 49750
+
= 106,33cm 3
600
750
81,57
= 0,77
106,33
izelge 3.3.
dorusu zerindeki (0,77) noktas bir izgi ile birletirilir. Bu izginin (k) dorusunu
kestii noktadaki deer okunur.
35
erevedir. Bu erevede kolon atalet momenti sabit tutularak kiri atalet momenti
kolon atalet momentinin 1/10 ile 10 kat arasnda deiim gstermektedir. Yani burada
kiri atalet momenti 10.10 = 100 kat bir deiim iindedir.
GB =
I c / Sc
Ig / Sg
36
forml ile G burkulma boyu katsaylar hesaplanr. G burkulma boyu katsaylar elde
edildikten sonra izelge 3.3.
sistemi) elde edilen G deerleri izelgeden kesitirilerek buna karlk gelen k burkulma
boyu katsay deerleri bulunur. (Odaba, 1997) (TS 648)
izelge 3.4.
GB
GC
1.00
3.00
0.10
5.00
33.33
1.00
2.18
1.00
3.00
0.11
5.00
30.00
1.00
2.17
1.00
3.00
0.13
5.00
26.67
1.00
2.15
1.00
3.00
0.14
5.00
23.33
1.00
2.12
1.00
3.00
0.17
5.00
20.00
1.00
2.10
1.00
3.00
0.20
5.00
16.67
1.00
1.98
1.00
3.00
0.25
5.00
13.33
1.00
1.93
1.00
3.00
0.33
5.00
10.00
1.00
1.90
1.00
3.00
0.20
5.00
6.67
1.00
1.78
1.00
3.00
1.00
5.00
3.33
1.00
1.58
1.00
3.00
2.00
5.00
1.67
1.00
1.40
1.00
3.00
3.00
5.00
1.11
1.00
1.32
1.00
3.00
4.00
5.00
0.83
1.00
1.28
1.00
3.00
5.00
5.00
0.67
1.00
1.27
1.00
3.00
6.00
5.00
0.56
1.00
1.25
1.00
3.00
7.00
5.00
0.48
1.00
1.24
1.00
3.00
8.00
5.00
0.42
1.00
1.23
1.00
3.00
9.00
5.00
0.37
1.00
1.22
1.00
3.00
10.00
5.00
0.33
1.00
1.21
Alt kat iin ilemler tamamlandktan sonra, st kat iin de ayn formller yerine
koyulup G burkulma boyu katsays ayn ekilde elde edilir. Buradan elde edilen G
deerleri yine ayn ekilde izelgede yerine konup kesitirilerek k burkulma boyu
katsaylar elde edilir. Alt katta temele rijit balant olduu iin GC = 1.00 alnarak
37
ilem yaplmt, st katta ise temele rijit balantmz olmad iin formller yerine
konularak ileme devam edilir.
GA =
Ic / Sc
Ig / Sg
GB =
I c / Sc
Ig / Sg
izelge 3.5.
GA
GB
1.00
3.00
0.10
5.00
16.17
33.33
4.25
1.00
3.00
0.11
5.00
15.00
30.00
4.00
1.00
3.00
0.13
5.00
13.33
26.67
3.80
1.00
3.00
0.14
5.00
11.67
23.33
3.60
1.00
3.00
0.17
5.00
10.00
20.00
3.35
1.00
3.00
0.20
5.00
8.33
16.67
3.20
1.00
3.00
0.25
5.00
6.67
13.33
2.80
1.00
3.00
0.33
5.00
5.00
10.00
2.55
1.00
3.00
0.50
5.00
3.33
6.67
2.16
1.00
3.00
1.00
5.00
1.67
3.33
1.70
1.00
3.00
2.00
5.00
0.83
1.67
1.38
1.00
3.00
3.00
5.00
0.56
1.11
1.27
1.00
3.00
4.00
5.00
0.42
0.83
1.20
1.00
3.00
5.00
5.00
0.33
0.67
1.18
1.00
3.00
6.00
5.00
0.28
0.56
1.14
1.00
3.00
7.00
5.00
0.24
0.48
1.13
1.00
3.00
8.00
5.00
0.21
0.42
1.11
1.00
3.00
9.00
5.00
0.19
0.37
1.09
1.00
3.00
10.00
5.00
0.17
0.33
1.08
38
izelge 3.3 den kesitirerek elde edilen k burkulma boyu katsaylar, izelge aracl
ile deil de grafiklerin (izelgelerin) elde edildii denklemler kullanlarak zlmek
istenirse, aada belirtilen bu denklemler de kullanlarak k burkulma boyu katsaylar
elde edilir. (American Institte of Steel Construction, Inc., Commentary C2, pg. 16.1191, 16.1-192)
G A G B 6(G A + G B ) cot 36 = 0 ..............................................................3.10
k
k
k
Yatay telenmesi nlenmi Sistemler iin:
2
G AG B G A + G B
+
4 k
2
2
tan 1 = 0 ...................................3.11
1 cot +
k
k k
k
denklemde yerine
39
izelge 3.6. ki katl tek gzl ereve sistemlerde alt kat iin denklemler yardm ile
bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma katsays ile
kyaslanmas
1. PROGRAM ve 2. PROGRAM
GC
ORIGIN k
BASIC k
33.33
1.00
2.18
2.16
30.00
1.00
2.16
2.14
26.67
1.00
2.15
2.13
23.33
1.00
2.11
2.11
20.00
1.00
2.10
2.09
16.67
1.00
2.01
2.093
13.33
1.00
1.98
1.98
10.00
1.00
1.91
1.90
6.67
1.00
1.78
1.78
3.33
1.00
1.58
1.58
1.67
1.00
1.40
1.41
1.11
1.00
1.32
1.33
0.83
1.00
1.29
1.29
0.67
1.00
1.26
1.27
0.56
1.00
1.25
1.25
0.48
1.00
1.24
1.24
0.42
1.00
1.23
1.23
0.37
1.00
1.22
1.22
0.33
1.00
1.20
1.21
TABLODAK k
2.18
2.17
2.15
2.12
2.10
1.98
1.93
1.90
1.78
1.58
1.40
1.32
1.28
1.27
1.25
1.24
1.23
1.22
1.21
40
izelge 3.7. ki katl tek gzl ereve sistemlerde st kat iin denklemler yardm ile
bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma katsays ile
kyaslanmas
1. PROGRAM ve 2. PROGRAM
GC
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
16.17
33.33
4.34
4.34
4.25
15.00
30.00
4.16
4.18
4.00
13.33
26.67
3.91
3.90
3.80
11.67
23.33
3.62
3.65
3.60
10.00
20.00
3.47
3.47
3.35
8.33
16.67
3.21
3.20
3.20
6.67
13.33
2.80
2.80
2.80
5.00
10.00
2.57
2.56
2.55
3.33
6.67
2.17
2.17
2.16
1.67
3.33
1.70
1.69
1.70
0.83
1.67
1.38
1.39
1.38
0.56
1.11
1.27
1.27
1.27
0.42
0.83
1.20
1.21
1.20
0.33
0.67
1.17
1.16
1.18
0.28
0.56
1.14
1.14
1.14
0.24
0.48
1.13
1.13
1.13
0.21
0.42
1.11
1.11
1.11
0.19
0.37
1.09
1.09
1.09
0.17
0.33
1.08
1.08
1.08
41
ki katl ve tek gzl ereve sistem ele alndnda, kiri ataleti arttrld
zaman k burkulma katsaysnn azald grlr ve buna bal olarak burkulma boyu
da azalr. Ancak st kattaki kolon burkulma boylarnda kiri atalet momentlerinin daha
etkili olduu grlmtr.
Yatay telenmesi nlenmi sistemler iin de k burkulma boyu katsaylar ayn
ekilde elde edilir. Bunun iin izelge 3.2 den baz GA ve GB deerleri bulunup bu
deerler izelgeden kesitirilir ve k deerleri elde edilir. Basic ve Origin6.0 gibi
matematik programlarnda denklem 3.11 kullanlarak aadaki sonular elde edilir.
G A G B G A + G B
2
tan 1 = 0
1 cot +
+
4 k
2
k
k k
k
1. PROGRAM ve 2. PROGRAM
k BURKULMA KATSAYISININ BULUNMASI
GA
GB
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
0.10
0.10
0.55
0.55
0.55
0.10
0.40
0.60
0.59
0.60
0.30
0.30
0.65
0.60
0.65
0.30
0.45
0.62
0.62
0.65
0.50
0.50
0.75
0.75
0.68
0.30
1.00
0.71
0.71
0.71
2.00
0.15
0.71
0.71
0.71
0.50
1.50
0.75
0.75
0.75
1.00
1.00
0.80
0.80
0.77
3.00
0.30
0.77
0.77
0.77
3.00
0.70
0.82
0.82
0.80
1.50
1.50
0.82
0.82
0.82
2.00
2.00
0.85
0.87
0.85
10.00
10.00
0.96
0.96
0.96
50.00
50.00
1.00
1.00
1.00
42
ALT KAT N:
43
G burkulma boyu katsaylar elde edildikten sonra izelge 3.3. kullanlarak (yatay
telenmesi nlenmemi ereve sistemi) elde edilen G deerleri izelgeden
kesitirilerek buna karlk gelen k burkulma boyu katsay deerleri bulunur.
Ic I I
I
= + = 2 c Icm 3
Sc 4 4
Sc
Ig
Ig
Sg
cm 3
izelge 3.9.
KOLON BOYU
KR ATALET
KR BOYU
GC
GD
1.00
4.00
0.10
6.00
30.00
1.00
2.08
1.00
4.00
0.11
6.00
27.00
1.00
2.07
1.00
4.00
0.13
6.00
24.00
1.00
2.06
1.00
4.00
0.14
6.00
21.00
1.00
2.05
1.00
4.00
0.17
6.00
18.00
1.00
2.03
1.00
4.00
0.20
6.00
15.00
1.00
2.00
1.00
4.00
0.25
6.00
12.00
1.00
1.93
1.00
4.00
0.33
6.00
9.00
1.00
1.87
1.00
4.00
0.50
6.00
6.00
1.00
1.75
1.00
4.00
1.00
6.00
3.00
1.00
1.55
1.00
4.00
2.00
6.00
1.50
1.00
1.38
1.00
4.00
3.00
6.00
1.00
1.00
1.32
1.00
4.00
4.00
6.00
0.75
1.00
1.27
1.00
4.00
5.00
6.00
0.60
1.00
1.25
1.00
4.00
6.00
6.00
0.50
1.00
1.24
1.00
4.00
7.00
6.00
0.43
1.00
1.23
1.00
4.00
8.00
6.00
0.38
1.00
1.21
1.00
4.00
9.00
6.00
0.33
1.00
1.20
1.00
4.00
10.00
6.00
0.30
1.00
1.19
44
GC G D 6(GC + G D ) cot 36 = 0
k
k
k
izelge 3.10. katl iki gzl ereve sistemlerde alt kat iin denklemler yardm ile
bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma katsays ile
kyaslanmas
1. PROGRAM ve 2. PROGRAM
k BURKULMA KATSAYISININ BULUNMASI
GC
GD
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
30.00
1.00
2.11
2.14
2.08
27.00
1.00
2.10
2.12
2.07
24.00
1.00
2.09
2.10
2.06
21.00
1.00
2.06
2.08
2.05
18.00
1.00
2.04
2.04
2.03
15.00
1.00
2.00
2.00
2.00
12.00
1.00
1.95
1.95
1.93
9.00
1.00
1.87
1.87
1.87
6.00
1.00
1.75
1.75
1.75
3.00
1.00
1.55
1.55
1.55
1.50
1.00
1.38
1.39
1.38
1.00
1.00
1.32
1.32
1.32
0.75
1.00
1.27
1.29
1.27
0.60
1.00
1.25
1.26
1.25
0.50
1.00
1.24
1.24
1.24
0.43
1.00
1.23
1.23
1.23
0.38
1.00
1.21
1.22
1.21
0.33
1.00
1.20
1.21
1.20
0.30
1.00
1.19
1.20
1.19
45
ARA KAT N:
GB =
I c / Sc
Ig / Sg
Ic I I
I
= + = 2 c Icm 3
Sc 4 4
Sc
Ig
S
GC =
Ig
Sg
cm 3
I c / Sc
Ig / Sg
Ic I I
I
= + = 2 c Icm 3
Sc 4 4
Sc
Ig
Ig
Sg
cm 3
izelge 3.3. kullanlarak (GB) ile (GC) dorusu zerinde elde edilen noktalar bir izgi
ile birletirilir. Bu izginin (k) dorusunu kestii noktadaki deer okunur. Bu deerler
aadaki izelgede verilmitir.
46
izelge 3.11.
KOLON BOYU
KR ATALET
KR BOYU
GB
GC
1.00
4.00
0.10
6.00
30.00
30.00
5.02
1.00
4.00
0.11
6.00
27.00
27.00
4.65
1.00
4.00
0.13
6.00
24.00
24.00
4.50
1.00
4.00
0.14
6.00
21.00
21.00
4.25
1.00
4.00
0.17
6.00
18.00
18.00
3.85
1.00
4.00
0.20
6.00
15.00
15.00
3.53
1.00
4.00
0.25
6.00
12.00
12.00
3.30
1.00
4.00
0.33
6.00
9.00
9.00
2.81
1.00
4.00
0.50
6.00
6.00
6.00
2.40
1.00
4.00
1.00
6.00
3.00
3.00
1.82
1.00
4.00
2.00
6.00
1.50
1.50
1.45
1.00
4.00
3.00
6.00
1.00
1.00
1.32
1.00
4.00
4.00
6.00
0.75
0.75
1.23
1.00
4.00
5.00
6.00
0.60
0.60
1.18
1.00
4.00
6.00
6.00
0.50
0.50
1.16
1.00
4.00
7.00
6.00
0.43
0.43
1.14
1.00
4.00
8.00
6.00
0.38
0.38
1.12
1.00
4.00
9.00
6.00
0.33
0.33
1.10
1.00
4.00
10.00
6.00
0.30
0.30
1.08
G B GC 6(G B + GC ) cot 36 = 0
k
k
k
47
izelge 3.12. katl iki gzl ereve sistemlerde ara kat iin denklemler
yardm ile bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma katsays
ile kyaslanmas
1. PROGRAM ve 2. PROGRAM
k BURKULMA KATSAYISININ BULUNMASI
GB
GC
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
30.00
30.00
5.04
5.05
5.02
27.00
27.00
4.80
4.80
4.65
24.00
24.00
4.54
4.54
4.50
21.00
21.00
4.25
4.25
4.25
18.00
18.00
3.95
3.95
3.85
15.00
15.00
3.62
3.62
3.53
12.00
12.00
3.28
3.28
3.30
9.00
9.00
2.81
2.87
2.81
6.00
6.00
2.40
2.40
2.40
3.00
3.00
1.82
1.82
1.82
1.50
1.50
1.45
1.45
1.45
1.00
1.00
1.32
1.32
1.32
0.75
0.75
1.23
1.24
1.23
0.60
0.60
1.19
1.19
1.18
0.50
0.50
1.16
1.16
1.16
0.43
0.43
1.14
1.14
1.14
0.38
0.38
1.12
1.13
1.12
0.33
0.33
1.10
1.11
1.10
0.30
0.30
1.08
1.10
1.08
48
ST KAT N:
GA =
I c / Sc
Ig / Sg
Ic
I
= c Icm 3
Sc Sc
Ig
S
GB =
Ig
Sg
cm 3
I c / Sc
Ig / Sg
Ic I I
I
= + = 2 c Icm 3
Sc 4 4
Sc
Ig
Ig
Sg
cm 3
izelge 3.3. kullanlarak (GA) ile (GB) dorusu zerinde elde edilen noktalar bir izgi
ile birletirilir. Bu izginin (k) dorusunu kestii noktadaki deer okunur. Bu deerler
aadaki izelgede verilmitir.
49
izelge 3.13.
KOLON BOYU
KR ATALET
KR BOYU
GA
GB
1.00
4.00
0.10
6.00
15.00
30.00
4.05
1.00
4.00
0.11
6.00
13.50
27.00
3.95
1.00
4.00
0.13
6.00
12.00
24.00
3.65
1.00
4.00
0.14
6.00
10.50
21.00
3.54
1.00
4.00
0.17
6.00
9.00
18.00
3.50
1.00
4.00
0.20
6.00
7.50
15.00
3.00
1.00
4.00
0.25
6.00
6.00
12.00
2.77
1.00
4.00
0.33
6.00
4.50
9.00
2.43
1.00
4.00
0.50
6.00
3.00
6.00
2.04
1.00
4.00
1.00
6.00
1.50
3.00
1.63
1.00
4.00
2.00
6.00
0.75
1.50
1.34
1.00
4.00
3.00
6.00
0.50
1.00
1.24
1.00
4.00
4.00
6.00
0.38
0.75
1.17
1.00
4.00
5.00
6.00
0.30
0.60
1.14
1.00
4.00
6.00
6.00
0.25
0.50
1.13
1.00
4.00
7.00
6.00
0.21
0.43
1.11
1.00
4.00
8.00
6.00
0.19
0.38
1.08
1.00
4.00
9.00
6.00
0.17
0.33
1.07
1.00
4.00
10.00
6.00
0.15
0.30
1.06
G A G B 6(G A + G B ) cot 36 = 0 ..............................................................3.10
k
k
k
50
izelge 3.14. katl iki gzl ereve sistemlerde st kat iin denklemler
yardm ile bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma katsays
ile kyaslanmas
1. PROGRAM ve 2. PROGRAM
k BURKULMA KATSAYISININ BULUNMASI
GA
GB
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
15.00
30.00
4.16
4.18
4.05
13.50
27.00
3.95
3.99
3.95
12.00
24.00
3.76
3.77
3.65
10.50
21.00
3.54
3.54
3.54
9.00
18.00
3.32
3.32
3.50
7.50
15.00
3.04
3.04
3.00
6.00
12.00
2.77
2.77
2.77
4.50
9.00
2.45
2.45
2.43
3.00
6.00
2.08
2.08
2.04
1.50
3.00
1.63
1.63
1.63
0.75
1.50
1.36
1.36
1.34
0.50
1.00
1.24
1.24
1.24
0.38
0.75
1.17
1.18
1.17
0.30
0.60
1.14
1.15
1.14
0.25
0.50
1.13
1.13
1.13
0.21
0.43
1.11
1.11
1.11
0.19
0.38
1.08
1.09
1.08
0.17
0.33
1.07
1.08
1.07
0.15
0.30
1.06
1.07
1.06
51
ALT KAT N:
Ic I I
I
= + = 2 c Icm 3
Sc 4 4
Sc
Ig
Ig
Ig
6
=2
Ig
Sg
cm 3
izelge 3.15.
katl iki gzl ereve sistemlerde alt kat (orta aks) iin k
KOLON BOYU
KR ATALET
KR BOYU
GG
GH
1.00
4.00
0.10
6.00
15.00
1.00
2.00
1.00
4.00
0.11
6.00
13.50
1.00
1.96
1.00
4.00
0.13
6.00
12.00
1.00
1.93
1.00
4.00
0.14
6.00
10.50
1.00
1.91
1.00
4.00
0.17
6.00
9.00
1.00
1.87
1.00
4.00
0.20
6.00
7.50
1.00
1.82
1.00
4.00
0.25
6.00
6.00
1.00
1.74
1.00
4.00
0.33
6.00
4.50
1.00
1.68
1.00
4.00
0.50
6.00
3.00
1.00
1.55
1.00
4.00
1.00
6.00
1.50
1.00
1.38
1.00
4.00
2.00
6.00
0.75
1.00
1.27
1.00
4.00
3.00
6.00
0.50
1.00
1.24
1.00
4.00
4.00
6.00
0.38
1.00
1.21
1.00
4.00
5.00
6.00
0.30
1.00
1.19
1.00
4.00
6.00
6.00
0.25
1.00
1.18
1.00
4.00
7.00
6.00
0.21
1.00
1.17
1.00
4.00
8.00
6.00
0.19
1.00
1.16
1.00
4.00
9.00
6.00
0.17
1.00
1.15
1.00
4.00
10.00
6.00
0.15
1.00
1.14
52
izelge 3.16. katl iki gzl ereve sistemlerde alt kat (orta aks) iin denklemler
yardm ile bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma katsays
ile kyaslanmas
1. PROGRAM ve 2. PROGRAM
k BURKULMA KATSAYISININ BULUNMASI
GG
GH
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
15.00
1.00
2.00
2.00
2.00
13.50
1.00
1.98
1.98
1.96
12.00
1.00
1.95
1.95
1.93
10.50
1.00
1.91
1.91
1.91
9.00
1.00
1.87
1.87
1.87
7.50
1.00
1.82
1.82
1.82
6.00
1.00
1.74
1.74
1.74
4.50
1.00
1.68
1.67
1.68
3.00
1.00
1.55
1.55
1.55
1.50
1.00
1.38
1.39
1.38
0.75
1.00
1.28
1.29
1.27
0.50
1.00
1.24
1.24
1.24
0.38
1.00
1.21
1.22
1.21
0.30
1.00
1.19
1.20
1.19
0.25
1.00
1.18
1.19
1.18
0.21
1.00
1.17
1.19
1.17
0.19
1.00
1.16
1.18
1.16
0.17
1.00
1.15
1.17
1.15
0.15
1.00
1.14
1.16
1.14
53
ARA KAT N:
GF =
I c / Sc
Ig / Sg
Ic I I
I
= + = 2 c Icm 3
Sc 4 4
Sc
Ig
S
GG =
Ig
6
Ig
6
=2
Ig
Sg
cm 3
I c / Sc
Ig / Sg
Ic I I
I
= + = 2 c Icm 3
Sc 4 4
Sc
Ig
Ig
6
Ig
6
=2
Ig
Sg
cm 3
izelge 3.3. kullanlarak (GF) ile (GG) dorusu zerinde elde edilen noktalar bir izgi
ile birletirilir. Bu izginin (k) dorusunu kestii noktadaki deer okunur. Bu deerler
aadaki izelgede verilmitir.
54
izelge 3.17. katl iki gzl ereve sistemlerde ara kat (orta aks) iin k
burkulma katsaysnn incelenmesi sonular
KOLON ATALET KOLON BOYU
KR ATALET
KR BOYU
GF
GG
1.00
4.00
0.10
6.00
15.00
15.00
3.60
1.00
4.00
0.11
6.00
13.50
13.50
3.44
1.00
4.00
0.13
6.00
12.00
12.00
3.25
1.00
4.00
0.14
6.00
10.50
10.50
3.05
1.00
4.00
0.17
6.00
9.00
9.00
2.86
1.00
4.00
0.20
6.00
7.50
7.50
2.63
1.00
4.00
0.25
6.00
6.00
6.00
2.40
1.00
4.00
0.33
6.00
4.50
4.50
2.14
1.00
4.00
0.50
6.00
3.00
3.00
1.82
1.00
4.00
1.00
6.00
1.50
1.50
1.46
1.00
4.00
2.00
6.00
0.75
0.75
1.24
1.00
4.00
3.00
6.00
0.50
0.50
1.17
1.00
4.00
4.00
6.00
0.38
0.38
1.13
1.00
4.00
5.00
6.00
0.30
0.30
1.10
1.00
4.00
6.00
6.00
0.25
0.25
1.09
1.00
4.00
7.00
6.00
0.21
0.21
1.08
1.00
4.00
8.00
6.00
0.19
0.19
1.07
1.00
4.00
9.00
6.00
0.17
0.17
1.06
1.00
4.00
10.00
6.00
0.15
0.15
1.05
GG G H 6(GG + G H ) cot 36 = 0
k
k
k
55
izelge 3.18. katl iki gzl ereve sistemlerde ara kat (orta aks) iin denklemler
yardm ile bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma katsays
ile kyaslanmas
1. PROGRAM ve 2. PROGRAM
k BURKULMA KATSAYISININ BULUNMASI
GF
GG
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
15.00
15.00
3.63
3.63
3.60
13.50
13.50
3.44
3.44
3.44
12.00
12.00
3.27
3.27
3.25
10.50
10.50
3.06
3.08
3.05
9.00
9.00
2.86
2.87
2.86
7.50
7.50
2.63
2.65
2.63
6.00
6.00
2.40
2.40
2.40
4.50
4.50
2.13
2.14
2.14
3.00
3.00
1.82
1.82
1.82
1.50
1.50
1.46
1.46
1.46
0.75
0.75
1.24
1.24
1.24
0.50
0.50
1.17
1.17
1.17
0.38
0.38
1.13
1.13
1.13
0.30
0.30
1.10
1.10
1.10
0.25
0.25
1.09
1.09
1.09
0.21
0.21
1.08
1.08
1.08
0.19
0.19
1.07
1.07
1.07
0.17
0.17
1.06
1.06
1.06
0.15
0.15
1.05
1.05
1.05
56
ST KAT N:
GE =
Ic / Sc
Ig / Sg
Ic
I
= c Icm 3
Sc Sc
Ig
S
GF =
Ig
6
Ig
6
=2
Ig
Sg
cm 3
I c / Sc
I g / Sg
Ic I I
I
= + = 2 c Icm 3
Sc 4 4
Sc
Ig
Ig
6
Ig
6
=2
Ig
Sg
cm 3
izelge 3.3. kullanlarak (GE) ile (GF) dorusu zerinde elde edilen noktalar bir izgi
ile birletirilir. Bu izginin (k) dorusunu kestii noktadaki deer okunur. Bu deerler
aadaki tabloda verilmitir.
57
izelge 3.19.
KOLON ATALET
KOLON BOYU
KR ATALET
KR BOYU
GE
GF
1.00
4.00
0.10
6.00
7.50
15.00
3.05
1.00
4.00
0.11
6.00
6.75
13.50
2.88
1.00
4.00
0.13
6.00
6.00
12.00
2.77
1.00
4.00
0.14
6.00
5.25
10.50
2.61
1.00
4.00
0.17
6.00
4.50
9.00
2.43
1.00
4.00
0.20
6.00
3.75
7.50
2.27
1.00
4.00
0.25
6.00
3.00
6.00
2.06
1.00
4.00
0.33
6.00
2.25
4.50
1.86
1.00
4.00
0.50
6.00
1.50
3.00
1.63
1.00
4.00
1.00
6.00
0.75
1.50
1.35
1.00
4.00
2.00
6.00
0.38
0.75
1.17
1.00
4.00
3.00
6.00
0.25
0.50
1.13
1.00
4.00
4.00
6.00
0.19
0.38
1.09
1.00
4.00
5.00
6.00
0.15
0.30
1.08
1.00
4.00
6.00
6.00
0.13
0.25
1.07
1.00
4.00
7.00
6.00
0.11
0.21
1.06
1.00
4.00
8.00
6.00
0.09
0.19
1.05
1.00
4.00
9.00
6.00
0.08
0.17
1.04
1.00
4.00
10.00
6.00
0.08
0.15
1.03
G E G F 6(G E + G F ) cot 36 = 0
k
k
k
58
izelge 3.20. katl iki gzl ereve sistemlerde st kat (orta aks) iin denklemler
yardm ile bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma katsays
ile kyaslanmas
1. PROGRAM ve 2. PROGRAM
k BURKULMA KATSAYISININ BULUNMASI
GE
GF
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
7.50
15.00
3.05
3.05
3.05
6.75
13.50
2.91
2.91
2.88
6.00
12.00
2.77
2.77
2.77
5.25
10.50
2.61
2.61
2.61
4.50
9.00
2.45
2.45
2.43
3.75
7.50
2.27
2.27
2.27
3.00
6.00
2.06
2.06
2.06
2.25
4.50
1.87
1.87
1.86
1.50
3.00
1.63
1.63
1.63
0.75
1.50
1.35
1.35
1.35
0.38
0.75
1.19
1.19
1.17
0.25
0.50
1.13
1.13
1.13
0.19
0.38
1.09
1.09
1.09
0.15
0.30
1.08
1.08
1.08
0.13
0.25
1.07
1.07
1.07
0.11
0.21
1.06
1.06
1.06
0.09
0.19
1.05
1.05
1.05
0.08
0.17
1.04
1.04
1.04
0.08
0.15
1.03
1.03
1.03
Bu sonulardan grlyor ki, hem kenar hem orta akstaki kolonlarn burkulma
boyu katsaylar (k), ara ve st katlarda alt katlardan daha fazla bir deiim gsteriyor.
Yani kiri atalet momentleri ara ve st katlarda burkulma boyu katsaysn (k) daha fazla
etkiliyor.
59
G A = GC =
I c / Sc
I g / Sg
60
izelge 3.21. Tek katl ereve sistemlerde kiri boyunun deiimi ile k burkulma
katsaysnn incelenmesi sonular
KOLON ATALET
KOLON BOYU
KR ATALET
GB,GD
1.00
4.00
1.00
1.00
0.25
1.00
1.20
1.00
4.00
1.00
200
0.50
1.00
1.24
1.00
4.00
1.00
3.00
0.75
1.00
1.28
1.00
4.00
1.00
4.00
1.00
1.00
1.32
1.00
4.00
1.00
5.00
1.25
1.00
1.35
1.00
4.00
1.00
6.00
1.50
1.00
1.39
1.00
4.00
1.00
7.00
1.75
1.00
1.42
1.00
4.00
1.00
8.00
2.00
1.00
1.45
1.00
4.00
1.00
9.00
2.25
1.00
1.48
1.00
4.00
1.00
10.00
2.50
1.00
1.51
izelge 3.22.
KR BOYU GA,GC
1. PROGRAM ve 2. PROGRAM
k BURKULMA KATSAYISININ BULUNMASI
GA,GC
GB,GD
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
0.25
1.00
1.20
1.20
1.20
0.50
1.00
1.24
1.24
1.24
0.75
1.00
1.28
1.28
1.28
1.00
1.00
1.32
1.32
1.32
1.25
1.00
1.35
1.35
1.35
1.50
1.00
1.39
1.39
1.39
1.75
1.00
1.42
1.42
1.42
2.00
1.00
1.45
1.45
1.45
2.25
1.00
1.48
1.48
1.48
2.50
1.00
1.51
1.51
1.51
61
burkulma boyu katsays da azalr ve burkulma boyu sk = k . s dir. (Deren vd., 2002)
Denklemde burkulma boyu ile burkulma boyu katsays doru orantl olduundan
burkulma boyu katsays azaldka burkulma boyu da buna bal olarak azalr.
GB sabit kald iin kiri boyu ile GA nn ald deerler arasnda da doru bir orant
vardr. Aada GA nn ald deere karlk gelen k burkulma boyu katsaysnn
arasndaki bant grafik ile ifade edilmitir. Aadaki izelgede, GA says arttka
buna bal olarak k burkulma katsaysnn da doru orantl olarak artt grlr.
GA
0.25
1.20
0.50
1.24
1.00
1.32
1.50
1.39
2.00
1.45
2.50
1.51
3.00
2.50
GA
2.00
GA
k
1.50
1.00
0.50
0.00
1
62
ekil 3.5 de katl iki gzl yatay telenmesi nlenmemi ereve sisteminin orta
aks iin kolon atalet momenti ve kiri atalet momenti sabit olsun ( I ). Kiri boyu sabit
tutularak kolon boyu deitii zaman, k burkulma boyu katsaysnn deiimi
incelenirse :
st kat
ara kat
alt kat
(a)
(b)
(c)
GF =
I c / Sc
I g / Sg
GG =
I c / Sc
Ig / Sg
63
izelge 3.24. katl iki gzl ereve sistemlerde kolon boyunun deiimi ile k
burkulma katsaysnn incelenmesi sonular
KOLON ATALET
KOLON BOYU
KR ATALET
KR BOYU
GF
GG
1.00
9.00
1.00
3.00
0.33
0.33
1.10
1.00
8.50
1.00
3.00
0.35
0.35
1.12
1.00
7.00
1.00
3.00
0.43
0.43
1.14
1.00
6.00
1.00
3.00
0.50
0.50
1.17
1.00
5.50
1.00
3.00
0.55
0.55
1.19
1.00
4.25
1.00
3.00
0.71
0.71
1.24
1.00
4.00
1.00
3.00
0.75
0.75
1.25
1.00
3.00
1.00
3.00
1.00
1.00
1.32
1.00
2.50
1.00
3.00
1.20
1.20
1.38
1.00
1.50
1.00
3.00
2.00
2.00
1.59
1.00
1.25
1.00
3.00
2.40
2.40
1.69
1.00
1.00
1.00
3.00
3.00
3.00
1.83
izelge 3.25.
1. PROGRAM ve 2. PROGRAM
k BURKULMA KATSAYISININ BULUNMASI
GF
GG
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
0.33
0.33
1.11
1.11
1.10
0.35
0.35
1.12
1.12
1.12
0.43
0.43
1.14
1.14
1.14
0.50
0.50
1.17
1.17
1.17
0.55
0.55
1.19
1.19
1.19
0.71
0.71
1.24
1.24
1.24
0.75
0.75
1.25
1.25
1.25
1.00
1.00
1.32
1.32
1.32
1.20
1.20
1.38
1.38
1.38
2.00
2.00
1.59
1.59
1.59
2.40
2.40
1.69
1.69
1.69
3.00
3.00
1.83
1.83
1.83
64
Yatay telenmesi nlenmemi, katl iki gzl bir ereve sistemde kiri boyu
sabit tutularak kolon boyu azald zaman k burkulma boyu katsays artar ve
burkulma boyu sk = k . s dir. Denklemde burkulma boyu sk ile burkulma boyu
katsays k doru orantl olduundan burkulma boyu katsays arttka burkulma
boyu da buna bal olarak artar. Kolon boyu azaldka k burkulma boyu katsaysnn
artt kolon boyu arttka da k burkulma boyu katsaysnn azald grlr.
UYGULAMA 3.2.
ZM:
GA ve GB deerleri ne ise GC ve GD deerleri de ayn olaca iin tek bir blge iin
incelendiinde dieri iinde ayn sonular elde edilir.
65
G A = GC =
I c / Sc
I g / Sg
G A = GC =
8=
I c / Sc
ise;
Ig / Sg
I
I c 4 3 .I c
32
=
32 I g = 3I c olur. Buradan da; c =
= 10.667 olarak elde edilir.
Ig
I g 3 4 .I g
3
Yukardaki rnekte burkulma boyunun gerek boyunun iki kat olduu durumda gerekli
incelemeler yapld. Burkulma boyunun gerek boyuna eit olmas durumunda yani
k = 1 olmas halinde (yatay telenmesi nlenmemi sistemler iin) (TS 648)
GA = GB = 0 olmas gerekirdi.
G A = GB =
Ic / Sc
Ig / Sg
66
4. SONU VE NERLER
Basn ubuklarnda, etkiyen kuvvetin iddetinin belli bir kritik deeri amas
halinde ubuk ekseni dorusalln kaybederek eilmeye balar ve burkulma adn
verdiimiz olay oluur.
etmedii halde, ubuk eksenel kuvvet etkisinde dengesini kaybederek eilir. Burkulma
sadece prizmatik ubuklar iin deil dengesiz hale gelebilen tm yap elemanlar ve
sistemler iin de sz konusudur. Bir ubukta burkulma olayn balatan kritik burkulma
yk de Euler Burkulma Yk olarak adlandrlr.
erevelerdeki basn ubuklarnn burkulma boyu katsays, erevenin yanal
hareketinin nlenip nlenmemesine gre deiiklik gstermektedir. izelge 3.2 ve
izelge 3.3 de bu deiimler gsterilmitir. Burkulma boyu katsaysn etkileyen bir
ok faktr vardr, bunlardan bazlar bir sistemde bulunan kolon ve kiri atalet momenti
ile bunlarn uzunluklardr. izelgede bulunan deerler ile (3.10) ve (3.11) denklemleri
yardm ile bulunan k burkulma boyu katsays deerleri karlatrlm ve ayn
deerlerin elde edildii grlmtr. Denklemlerin zm iin Orijin6.0 ve Basic gibi
matematik programlar kullanlmtr.
Kolon burkulma boyu katsays k deeri deiiminin kolon ve kiri rijitliklerine
bal olarak nasl deiim gsterdii eitli uygulamalarla incelenmitir. Bu
incelemelerde bir, iki ve katl yaplar ele alnmtr. Bir ubuun burkulma boyu,
mesnet artlarna bal olarak bulunan bir deerdir. Bu uygulamalarda da ubuun yani
kolonlarn burkulma boyunu etkileyen en nemli faktr kirilerin rijitlikleridir. Kiri
rijitlikleri arttka kolonlarn ularnda yani mesnetlerinde daha rijit bir balant
olumaktadr. Bu da kolonlarn burkulma boylarn azaltmaktadr.
Kolon atalet momentleri sabit tutularak kiri atalet momentleri kolonun 1/10 u
ile 10 kat arasnda deitirilmitir, yani kiri atalet momentleri 100 kat deiime tabi
tutularak incelenmi ve aadaki sonulara ulalmtr.
katl bir yapda kiri atalet momentlerinin 100 kat deiiminde kolon
burkulma boylar en az alt kat kolonlarnda, en fazla ara kat kolonlarnda deiime
uramaktadr. st kat kolonlarnda ise bu ikisi arasnda deerler almtr.
67
Bir baka uygulamada da kolon atalet momenti ve kiri rijitlikleri sabit tutulmu
ancak kolon boyu 9 kat deitirilmitir. Burada da kolon boyu arttka kolon burkulma
boyunun yani burkulma boyu katsays k nn kld grlmtr.
Farkl bir uygulamada da yatay telenmesi nlenmemi bir ereve sistemde (tek
katl) kolon burkulma boyunun kolon boyunun iki katna eit olduu durum
aratrlmtr. Bu art, kolon atalet momentinin kiri atalet momentine oran 10.67
olduunda gereklemektedir.
Stabilitenin nemli olduu elik yaplarda, kolon ve kiri atalet momentlerinin
kolon burkulma boylarn nemli lde etkiledii gzlenmitir. Betonarme bir yapda
ise stabilite problemi elik yapdaki gibi nemli bir problem deildir.
68
5. KAYNAKLAR DZN
69