CC YU T HNH THNH TP QUN QUC T NGUN C BN CA LUT QUC T V MI TRNG NGUYN PHC THY HIN ThS.

. Ging vin Khoa Lut Thng mi trng H Lut TP. HCM iu c v tp qun quc t, v nguyn tc, c coi l cch thc ch yu xy dng quy phm php lut quc t bt buc, hay cn gi l lut cng (hard law). Hai hnh thc ny c s ng h c bit t cc quc gia theo trng phi thc nghim lun l (positivist) trong lut quc t, c ngha l cc quc gia s khng b rng buc vo mt quy tc trc khi h tha nhn hoc t tha nhn l quy phm php l bt buc. Mc d iu c quc t c xem l phng thc lm lut ph bin trong lnh vc mi trng, cc quc gia c th a chung tp qun v mt s l do. Khng c nhng th tc ph chun phc tp nh iu c quc t, nhng quy tc tp qun l cch thc d dng hn t c s thng nht ton cu, bi v cc ch th ch ng c th bo m s mc nhn t pha cc ch th th ng mt thun li c bit trong gii quyt nhng vn mi trng. Nhng khi nim mi trong lut mi trng, nh quyn bnh ng gia cc th h, di sn chung, pht trin bn vng, chng minh rng cc quc gia theo trng phi bo tn v cc t chc phi chnh ph ang n lc s dng phng php lm lut ny thc y s thay i v bn cht v phm vi ch quyn quc gia i vi hot ng bo v v khai thc cc ngun ti nguyn thin nhin. iu 38, Khon 1, im b, Quy ch Ta n Quc t quy nh 2 yu t hnh thnh tp qun quc t l s p dng thng xuyn ca quc gia v c tha nhn l quy phm php l bt buc (opinio juris). Tuy nhin, ni dung ca iu 38, hng dn Ta n Quc t p dng tp qun quc t c tha nhn l quy phm php lut, b ch trch o ngc tin trnh hnh thnh tp qun. V vy, trong tranh chp thm lc a Libya Malta (Libya Malta Continental Shelf Case) 1, Ta n Quc t nhn xt trc ht phi c s p dng ca cc quc gia v s tha nhn l quy phm php l bt buc th tp qun mi c hnh thnh. Nh vy, cn lu rng c hai yu t ny phi c bo m trc khi mt tp qun c gi tr rng buc ton cu, khu vc hoc gia mt s quc gia lin quan n tin trnh hnh thnh tp qun. Trong trng hp khng th hin r rng nh tha nhn, s p dng thng xuyn ca cc quc gia phi c xem xt c xut pht t s tn thnh ca quc gia hay khng. * S p dng thng xuyn ca quc gia c cng nhn l tp qun quc t, mt quy tc phi c cc quc gia tha nhn v p dng thng xuyn, m s p dng thng xuyn th him khi c th chng minh r rng. Tuy nhin, mt kha cnh khc, c th chng minh thng qua ti liu chun b cho cc th tc khc, v d ph chun iu c; m phn iu c v tham gia cc hi ngh quc t; xy dng php lut quc gia; phn quyt ti ta n quc gia; bu c trong i Hi ng Lin Hip Quc v cc t chc quc t khc; pht biu ca b trng v i din chnh ph hoc ngoi giao; vn kin chnh thc v ngoi giao; kin t vn ca lut s; kin bo cha ca lut s trc ta n quc gia v quc t. Trong , phn quyt ca ta n hoc trng ti ng vai tr quan trng trong vic hnh thnh v tha nhn mt tp qun quc t. Nguyn tc c bn trong quan h song phng v mi trng c hnh thnh t phn quyt trng ti i vi tranh chp Trail Smelter 2 nm 1941 khng quc gia no c quyn s dng hoc cho php s dng lnh th ca mnh pht tn khi gy thit hi nghim trng n lnh th, ti sn v ngi dn ca quc gia khc. Nguyn tc ny c m rng v nhn mnh trong Tuyn b Stockholm cc quc gia c trch nhim bo m nhng hot ng thuc ch quyn quc gia khng gy thit hi n mi trng ca cc quc gia khc hoc cc khu vc vt qu gii hn ch quyn quc gia (Nguyn tc 21). Mt lot cc vn bn quc t, c cng ch ln khuyn ngh, u ghi nhn nguyn tc ny, in hnh l kin t vn ca Ta n Quc t ngy 08/7/1996: mi trng khng phi l khi nim tru tng, m th hin mt khng gian nhm bo m cht lng cuc sng v sc khe ca con ngi, k c nhng th h cha c sinh ra. Do , cc quc gia c ngha v bo m nhng hot ng trong phm vi ch quyn quc gia phi c tin hnh theo cch thc tn trng mi trng quc gia khc hoc nhng khu vc vt qu gii hn ch quyn quc gia. y tr thnh mt cch gii thch lut quc t trong nhng vn mi trng 3 T , ngha v ca quc gia thng bo cho quc gia khc v him ha mi trng cng c tha nhn, v bn cht, l mt quy tc tp qun. Nguyn tc ny ln u tin c ghi nhn nm 1974, trong mt vn bn khuyn ngh ca T chc Hp tc v Pht trin Kinh t (OECD Organization for Economic Cooperation and Development) ca khi cc quc gia cng nghip pht trin. Sau khi xut hin rt nhiu vn bn, c khuyn ngh ln cng ch, nm 1982, Cng c Lut bin chnh thc quy nh khi bit c mi trng bin ang c nguy c sp phi chu thit hi hay b thit hi do nhim, cc quc gia phi thng bo cho quc gia c nguy c phi chu nhng tn tht, cng nh thng bo cho cc t chc c thm quyn (iu 198). Mt vn quan trng cn lu l khng hnh ng (bt hnh vi) cng c th c xem l s p dng thng xuyn ca

quc gia, v d chp nhn mt mc nhim hoc cc hnh vi gy suy thoi mi trng mc nhin c hiu rng cc quc gia tha nhn iu ph hp vi lut quc t. c xem l mt yu t hnh thnh tp qun quc t, s p dng thng xuyn ny phi ph bin, nhng khng i hi s tha nhn p dng ca tt c quc gia trn th gii hoc ti mt khu vc. Trong tranh chp thm lc a Bin Bc (North Sea Continental Shelf Case) 4, Ta n Quc t khng nh mt quy tc c th c cng nhn l tp qun ngay khi c s tha nhn ca nhng i din, min sao bao gm c nhng quc gia b nh hng trc tip t vic p dng quy tc . Ngc li, nu mt quc gia khng tha nhn p dng khng c ngha l quy tc ny s khng c gi tr rng buc i vi quc gia . iu ny c th hiu l cc quc gia khng cn thit phi chnh thc hoc ngm tha nhn b rng buc vo quy tc tp qun, bi v s hnh thnh tp qun lun lun phi xut pht t mt cch thc tha nhn bt k. Tuy nhin, mt quc gia c th khng b rng buc vo quy tc tp qun trong trng hp lin tc phn i quy tc . y l mt trong nhng ch chnh trong tranh chp v quyn nh c Na Uy (Norwegian Fisheries Case) 5, trong , Anh lp lun rng hnh vi ca Na Uy, p dng lut quc gia, xc nh ng c s thng qua tt c ca vnh tnh chiu rng lnh hi l khng hp php. Do c hai quc gia cng tha nhn nguyn tc kin tr phn i (persistent objector) 6, Ta n Quc t phn quyt Na Uy c quyn p dng lut quc gia trong quan h vi Anh nu xem xt n thc t, s tha nhn chung ca cng ng th gii, v tr ca Anh trong Bin Bc, quyn li v s im lng ko di ca Anh. Nh vy, quan h mt thit vi nguyn tc kin tr phn i l nguyn tc mc nhn. Nu mt quc gia khng phn i s tha nhn p dng mt quy tc ca quc gia khc, quc gia s khng c quyn, hoc khng t cch tip tc phn i khi quy tc c lut quc t cho php p dng rng ri, thm ch khi quy tc nh hng n quyn li ca mnh. Mt v d in hnh ca nguyn tc kin tr phn i trong lnh vc mi trng l khi M kin quyt khng tha nhn khi nim quyn c pht trin ti Hi ngh Rio 1992. M lp lun rng pht trin l mc ch, ch khng phi l quyn, v do t c lp khi cch gii thch ph bin i vi Nguyn tc 3, Tuyn b Rio (Quyn c pht trin phi c thc hin p ng mt cch bnh ng nhng nhu cu v pht trin v mi trng ca cc th h hin ti v tng lai). Sau s kin ny, cc quc gia ang pht trin rt thn trng khi tho lun t ng trong cc iu c quc t nhm bo m s pht trin trong tng lai, ng thi hn ch nh hng ca nhng iu khon kht khe v mi trng trong lut quc t i vi s pht trin. Nguyn tc 3, Tuyn b Rio c coi l mt s thng lng gia hai khi quc gia pht trin v ang pht trin, l tin cho nhng iu khon mp m trong cc iu c v mi trng. V d, iu 3, Cng c khung v bin i kh hu cc bn c quyn v cn tng cng s pht trin bn vng c hiu l mt iu khon tha hip gia nhng quc gia cng nhn quyn c pht trin, v nhng quc gia ch khuyn khch s pht trin bn vng. Gn y, trong tranh chp hot ng qun s v bn qun s, hay cn gi l tranh chp Nicaragua (Military and Paramilitary Activities Case/ Nicaragua Case) 7 Ta n Quc t nhn mnh iu kin hnh thnh tp qun l quc gia phi lun hnh ng ph hp vi nhng quy tc ; ngc li, hnh vi khng nht qun s b coi l vi phm php lut, ch khng phi l iu kin cn hnh thnh mt quy tc mi. Trong c hai trng hp, Ta n u e ngi rng quy tc tp qun c th c hnh thnh trong qu trnh k kt iu c quc t. Thc t l tp qun v iu c quc t c mi quan h tng h vi nhau. Mt iu c quc t c th tp hp ha hoc php in ha quy tc tp qun, nh Cng c Lut bin 1982. Ngc li, vic k kt v thc thi iu c quc t c th phn nh s tn ti ca mt quy tc tp qun. Trong tranh chp thm lc a Bin Bc, Ta n Quc t cng nhn hnh vi k kt v ph chun Cng c Geneva 1958 v thm lc a ca cc quc gia cng c th hnh thnh quy tc tp qun quc t. Trong tranh chp Nicaragua, Ta n Quc t, khi xem xt li mi quan h gia iu c v tp qun quc t, xc nhn iu c a phng c th ng mt vai tr quan trng trong vic tp hp hoc php in nhng iu khon c ngun gc t tp qun. Nguyn tc 21, Tuyn b Stockholm thng xuyn c nhc n hoc gn vo nhng iu khon ca nhiu iu c quc t l mt v d c th cho nhn nh trn. Cng trong tranh chp ny, Ta n Quc t khng nh s ghi nhn tp qun vo iu c khng chm dt s tn ti ca quy tc tp qun , cng khng phi l ro cn i vi s tip tc pht trin ca tp qun. V d, thc tin p dng php lut ca cc quc gia tha nhn tng pht trin bn vng c bn cht php l t nht l t nm 1893, khi M khng nh quyn bo m s dng hp php v ngha v bo v hi cu, v li ch ca loi ngi, trnh mi nguy c b hy hoi. K t , nhiu iu c quc t, mt cch trc tip hoc gin tip, ghi nhn khi nim pht trin bn vng v nguyn tc trch nhim quc gia bo m s dng bn vng ti nguyn thin nhin. * S tha nhn quy phm php l bt buc Khi cng nhn nhng quy tc tp qun t s p dng thng xuyn ca cc quc gia, khng ch xem xt h lm g m cn phi tm hiu v sao h li lm nh vy. Ni cch khc, yu t tm l rt cn thit trong qu trnh hnh thnh tp qun. S p dng thng xuyn ca quc gia cha ,

m cn phn nh mt ngha v php l. Ta n Quc t xc nh ni dung v vai tr ca yu t ny trong tranh chp thm lc a Bin Bc, nh sau: Quc gia khng ch thc hin hnh vi nhiu ln, m cn phi hnh ng theo mt cch thc cho thy rng h nhn thc c l ngha v lut nh. S nhn thc ny c ngm hiu rng quc gia xem hnh vi l mt quy phm php l bt buc (opinio juris sive necessitatis). Nh vy, quc gia phi thc rng h ang thc hin mt ngha v php l. S p dng thng xuyn, hay thm ch l thi quen thc hin hnh vi, khng phi l iu kin . C rt nhiu hnh vi trong quan h quc t, v d nghi thc ngoi giao, c thc hin theo nhng cch thc khc nhau, nhng hu ht b chi phi bi truyn thng, x giao hay s thng dng, ch khng phi l ngha v php l. Opinio juris sive necessitatis (hay opinio juris) c hiu l cc quc gia tha nhn rng lut quc t iu chnh mt s hnh vi nht nh. Khi nim ny, v theo nhn nh ca Ta n Quc t trong tranh chp trn, gi nh tt c nhng quy tc x s ca lut quc t u th hin di hnh thc ngha v. Tht ra khng phi nh vy, bn cnh nhng quy phm bt buc cng c nhng quy phm cho php. C ngha l quc gia c php x s theo mt cch thc no m khng b buc phi thc hin iu , v d quc gia c quyn qun l, iu hnh chnh sch mi trng theo bt k phng thc no, min khng nh hng n mi trng quc gia khc v mi trng chung: phn u th hin quy phm cho php, trong khi phn tip theo l ngha v khng gy hi. Ngoi ra, opinio juris i khi c gii thch l cc quc gia phi ngh rng mt quy nh no c gi tr rng buc trc khi quy nh c th tr thnh php lut. Tuy nhin, iu ny c th khng ng; vn quyt nh khng phi ch quc gia ngh g, m l h tuyn b g. Nu mt vi quc gia xc nhn mt quy phm c gi tr rng buc v cc quc gia khc khng phn i, th mt quy tc mi s c hnh thnh, cho d tt c cc quc gia lin quan c th nhn ra rng chng qua l mt s chuyn hng ca mt quy tc ang tn ti. Tuy nhin, s rt khin cng nu phn tch yu t tm l ca c mt tp th nh quc gia. V vy, xu hng mi l khng trc tip chng minh quc gia tha nhn nhng quy phm bt buc, m c th suy lun mt cch gin tip thng qua nhng x s thc t ca quc gia. Nh vy, khng cn quy nh rng quc gia phi tuyn b chnh thc tha nhn, s tha nhn quy phm php l bt buc c th thng qua hnh vi hoc bt hnh vi. V mc ch ny, cn ghi nh rng cc quy tc x s ca lut quc t iu chnh hnh vi ca quc gia trong mi quan h vi nhng quc gia khc; v vy khng ch xem xt hnh vi x s ca mt quc gia, m cn cn xem phn ng ca cc quc gia khc nh th no. Nu cc quc gia cng khng nh tnh tri php lut trong nhng x s ca mt quc gia, th s p dng thng xuyn vn khng hnh thnh mt quy tc tp qun. Lut tp qun gn lin vi mt c ch thay i. Nu cc quc gia tn thnh nn thay i mt quy tc, mt quy tc mi xut pht t s p dng thng xuyn ca cc quc gia c th hnh thnh mt cch nhanh chng. Nu s lng quc gia ng h, hoc phn i s thay i qu t, h li phi theo cch x s ca s ng. Kh khn ch tht s ny sinh khi s lng quc gia ng h v phn i tng ng nhau. Trong trng hp ny, s thay i rt kh khn v chm chp. S bt ng c th tn ti rt lu cho n khi t c s nht tr, in hnh l bt ng trong vic xc nh chiu rng lnh hi. Mt vn c bit c nhiu hc gi nghin cu l tp qun giy lt (diritto spontaneo instant customary law), trong ph nhn tm quan trng ca s p dng thng xuyn ca quc gia, m ch da trn opinio juris, th hin trong cc ngh quyt hoc tuyn b khng mang tnh rng buc. Tuy nhin, quan im ny cn gy nhiu tranh ci. Xut pht t vai tr c bn ca s p dng thng xuyn ca quc gia, ch da trn opinio juris l khng hnh thnh tp qun, c bit l trong nhng lnh vc c th gy tranh ci. Hn na, khi nim tp qun ngm cha ng yu t thi gian, v tp qun giy lt th hin s mu thun ngay trong thut ng. Trong tranh chp thm lc a bin Bc, Ta n Quc t nhn mnh s p dng ca quc gia phi bo m tnh ph bin v thng nht trong sut thi gian tranh chp, d c th rt ngn. Ni cch khc, nu rt ngn thi gian th s p dng ca quc gia phi c m rng phm vi v phi bo m tnh thng xuyn (c ngha l phi c nhiu quc gia tha nhn p dng thng xuyn). Trong thc t, nhng vn mi trng u b chi phi bi li ch kinh t x hi, dn n s mu thun v li ch gia cc quc gia. Tuy nhin, mun t li ch chung, v d ngn nga nguy c tuyt chng cc loi sinh vt, hoc hn ch nguyn nhn gy ma acid, gii php hp l l bo m tnh hi ha trong hnh vi ca cc quc gia. C nh vy th h thng bo v mi trng mi vn hnh mt cch bn vng. Mt trong nhng cch thc thc hin, bn cnh vic k kt iu c quc t, l tha nhn v p dng nhng quy phm php l bt buc, nhm xc nh nhng hu qu php l t hnh vi ca quc gia. Trong khi , Vit Nam hu nh khng nghin cu v mng tp qun quc t. Cc tc gi thng cp rt s si, thm ch c khuynh hng ph nhn vai tr ca cc tp qun trong lnh vc mi trng. Cn nhn nhn rng tp qun quc t c mt u im l d dng t c s thng nht hn so vi iu c. iu ny c bit quan trng trong vic gii quyt cc vn mi trng

phm vi ton cu. V vy, nghin cu tha ng phng thc lm lut ny s gp phn xy dng php lut quc gia theo xu th pht trin chung ca lut quc t v mi trng. 1 Tranh chp gia Libya v Malta v phn nh thm lc a v vng c quyn kinh t gia cc quc gia, 1985. 2 Tranh chp gia M v Canada v ngha v kim sot nhim khng kh xuyn bin gii, 1941. 3 i Hi ng Lin Hip Quc ngh Ta n Quc t xem xt tnh hp php ca hnh vi e da hoc s dng v kh ht nhn (Advisory Opinion on the Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons), 1996. 4 Tranh chp gia CHLB c v an Mch CHLB c v H Lan v xc nh ng bin gii nhm phn nh thm lc a gia cc quc gia, 1969. 5 Tranh chp gia Anh v Na Uy (AngloNorwegian Fisheries Case) v c quyn nh c vng nc trong vng Bc cc (v tuyn 66o30 B), 1951. 6Trong tranh chp v quyn t nn (Asylum Case) gia M v Ma Rc (1950), Ta n Quc t nhn mnh nu mt quc gia mun da vo tp qun khi kin th phi chng minh c bn b n cng b rng buc bi quy tc tp qun . V cch n gin nht l chng minh quc gia tha nhn p dng quy tc tp qun. 7.Tranh chp gia Nicaragua v M v hnh vi e da v s dng v lc can thip vo cng vic ni b ca quc gia khc, 1986.