A.B.D.

DI LKLER POLTKASI GNDEM

CLT 8 A.B.D. DILER BAKANLII ELEKTRONK DERGS SAYI 1

AMERKAN ENTERNASYONALZM

Austos 2003

AMERKAN ENTERNASYONALZM Vatandalarnn ve ideallerinin yeryzndeki tm milletlere ulamas Amerikann hem gururu hem de armaandr. Evrensel zgrlk, eitlik ve refah ryasndan yola karak farkl kltrlerin, fikrin, bak asnn ve yetenein birarada yourulduu bir lke haline gelmemiz, bize kuvvetli olmay srdrmemizi salayan zengin bir eitlilik bahetmitir. Bu gten doan byk sorumluluk ve arzu sayesinde uluslararas toplum ile srekli etkileim grevini stlenmi bulunuyoruz. unu sylemekten gurur duyuyoruz: Amerikan tarz; dnyadaki zgrl, demokrasiyi, serbest ticareti ve gelimeyi desteklemektir. Bugne kadar ok ac ekmi insanlara gvenlik salamaktr. Birlikte daha barc bir gelecee ve daha ok refaha ulamak iin dier uluslara esin kayna olmak ve onlardan esinlenmektir. Btn bunlar sadece szcklerde kalacak deildir; Amerikallar tm bu hayalleri geree dntrmeye kararldrlar. Uluslar ve hkmetler arasndaki farkllklar kanlmazdr. Ama bu farkllklar Amerikan tekyanll ve dlanml ile eit saylmamaldr. Deneyimlerimiz ve ilgi alanlarmz bizim bazen, baz eyleri daha deiik bir ekilde grmemize neden olabilir. Kendi amzdan, ana prensiplerimizden dn vermemizi gerektireceine inandmz herhangi bir fikirbirliine katlmamay yeleyebiliriz. Ayn ekilde, baka uluslarn da kendi temel prensiplerinden dn vermelerini gerektirecek bir fikir birliine katlmalarn beklemeyiz. Bir konu hakknda kesin ve gl hisler duyuyorsak en nde yer alrz. Bununla beraber, A.B.D. her zaman uluslararas anlamay salamay amalar ve bunun da en iyi kant A.B.D.nin tm dnyada ve btn ktalarda mttefikleri ve ortaklar ile gerekletirdii youn ibirliidir. Sizlere, Amerikann kapsaml ibirlii gerekletirme gemiini, fikirlerini ve liderliini rnekleyecek ve temel prensiplerimize sadk kalarak global sorumlulua nasl ulamaya altmz gsterecek olan bu elektronik dergiye ho geldiniz diyorum. Bunlar sizler gibi Amerikan Enternasyonalizmine inanan bakalar ile de paylaacanz umuyorum. Colin L. Powell Dileri Bakan

A.B.D. D likiler Gndemi A.B.D. Dileri Bakanl Elektronik Dergisi - Cilt 8 - Say 1 - Austos 2003

A.B.D. DI LKLER POLTKASI GNDEM Dileri Bakanl Elektronik Dergisi AMERKAN ENTERNASYONALZM NDEKLER NSZ Amerikan Enternasyonalizmi: zgrlk, Demokrasi ve Gelimeyi Desteklemek Kim R. Holmes Uluslararas Organizasyon lerinden Sorumlu Dileri Bakan Yardmcs

ULUSLARARASI TEKLATLAR LE ALIMAK Birlemi Milletler ve ok Yanl Amerikan Diplomasisi: Daha yi Bir Dnya in lkeler ve ncelikler 8 Kim R. Holmes Uluslararas Organizasyon lerinden Sorumlu Dileri Bakan Yardmcs AMERKANIN GLOBAL EKONOMDEK ROL Dnya Ekonomisinde Amerikann Roln Anlamak 12 Kevin A. Hassett Ekonomi Politikas Direktr, American Enterprise Insttute (Amerikan Giriim Enstits) James K. Glassman Konuk Profesr, American Enterprise Institute ve Washington Post Yazar Ticaret Rzgarlarn Serbest Brakmak: Lego-Blok Yaklam (Building-Block Approach) 16 Bykeli Robert Zoellick A.B.D. Ticaret Heyeti Temsilcisi Terrist Finansmann Durdurmak iin Gsterilen Global aba Jimmy Gurul Hukuk Profesr, Notre Dame Hukuk Fakltesi, Notre Dame niversitesi 21

DEMOKRATK DEALLER VE ULUSLARARASI BRLN GELTRMEK Bir Ik Tutmak: Tm Dnyada Demokrasiyi Glendirmek iin Amerikan abas 25 Paula Dobriansky Global likilerden Sorumlu Mstear Demokrasi in Dnya apnda Bir Hareket Gerekletirmek: Sivil Toplum Kurulularnn Rol 28 Carl Gershman Demokrasi iin Ulusal Ba Fonu Bakan (National Endowment for Democracy)

GLOBAL DEERLER Toplum Sal Snr Tanmaz Tommy Thompson Salk ve Beeri Hizmetler Bakan

31

Uluslararas Liderlik: Sorumlu evre Politikas 35 John Turner Okyanuslar, Uluslararas evrecilik ve Bilim Konularndan Sorumlu Bakan Yardmcs Amerikan Sivil Toplum Kurulularnn Uluslararas Uzantlar Robert Kellett Mercy Corps Online Yneticisi LAVE OKUMA REHBER Bibliografya ve Konuyla lgili nternet Siteleri A.B.D. DI LKLER POLTKASI GNDEM Dileri Bakanl Elektronik Dergisi Cilt 8, Say 1, Austos, 2003 39

42

A.B.D. Dileri Bakanl Uluslararas Enformasyon Programlar Dairesi, kitlelere A.B.D. politikas, toplumu ve deerlerini anlatan bilgi ve hizmetleri sunar. Szkonusu bro, yaynlad be elektronik dergide A.B.D.ve uluslararas toplumun nemli konularna deinmektedir. Dergiler, Ekonomik Bak Alar; Global Konular; Demokrasi Konular; A.B.D. D likiler Gndemi ve Amerikan Toplumu ve Deerleri balklar altnda toplanm olup A.B.D. politikasn analiz ve yorumlar eliinde sunmaktadr. Dergiler ngilizce, Franszca, ve spanyolca yaynlanmakta olup baz seme blmler Arapa ve Rusa olarak da salanmaktadr. ngilizce dergiler genelde ayda bir, evirileri ise derginin yaynndan itibaren iki - drt hafta ierisinde yaynlanr. Dergilerde yaynlanan fikirler A.B.D. hkmet politikasn ve grlerini tam olarak yanstmayabilir. A.B.D. hkmeti bu konularn ieriinden ve ilgili Internet sitelerinin yaynlarndan dolay hi bir sorumluluk almaz, bu konulardaki sorumluluk tamamen o sitelerin yaynclarna aittir. Dergilerde yer alan yazlarn, aksine bir telif hakk hkm olmadka tekrar yaynlanmalarna ve baka bir dile evrilmelerine bir engel bulunmaz. Fotoraflarn tekrar yaynlanmalar iin ait olduklar mercilerden izin alnmasn gerekir. Dergilerin son ve daha nceki saylar ile, gelecek saylarn programna Uluslararas Enformasyon Programlar Blmne ait http://usinfo.state.gov/journals/journals.htm sitesinden ulalabilir. Dergiler online transfer edilebilir, yklenebilir ve baslabilir gibi eitli elektronik formatlarda hazrlanmtr. neri ve eletirilerinizi en yaknnzdaki A.B.D. Bykeliliklerine veya editoryal ofislere iletebilirsiniz: Editor, U.S. Foreign Policy Agenda

Political Security IIP/T/PS U.S. Department of State 301 4th Street, S.W. Washington, D.C. 20547 United States of America e-mail: eiforpol@pd.state.gov A.B.D. D likiler Gndeminin bu saysna Uluslararas Enformasyon Programlar Blmnn Uluslararas Internet Ana Sayfasnda aada belirtilen internet sitesinden ulaabilirsiniz: http://usinfo.state.gov/journals/itps/0801/ijpe/ijpe0801.htm Yaync Yayn Ynetmeni Genel Yayn Ynetmeni Katkda Bulunanlar Judith Siegel Michael T.Scanlin David Anthony Denny Brenda Butler Jennifer Flahive Soo Jung Han Merle David Kellerhals, Jr. Margaret Ann McKay Jody Rose Platt Jacquelyn S. Porth Jay Richter Christopher Siefken Samuel Moncrief Anderson Camille Lyon Rebacca Ford Mitchell Vivian Stahl Liliana Vivanco Tracy Nelson Min-Chih Yao Sylvia Scott George Clack Robert Holden Judith S. Siegel

Kaynak Danmanlar

Program Asistan Grsel Ynetmen Grafik Asistan Editoryal Kurul

NSZ AMERKAN ENTERNASYONALZM: ZGRLK, DEMOKRAS VE GELMEY DESTEKLEMEK Kim R. Holmes Uluslararas Organizasyon lerinden Sorumlu Dileri Bakan Yardmcs Kim R. Holmes, Amerikan enternasyonalizmi, koruyucu ve de yaylmac olmadan, zgrln korunmas, frsatlarn tannp yaygnlatrlmas, insann saygnln, zgrln, refah ve bar, yurtii ve yurtdnda destekler. diyor. Holmes, A.B.D.nin bu amalar destekleyen tavrnn derginin ieriindeki yazlardan anlalacan, zira bu yazlarn Amerikann dnya ile olan ilikisinin son derece belirleyici rneklerini ierdiini sylyor. Bar, refah ve zgrlk bu temel ilkeler Amerikan enternasyonalizmi denilen benzersiz d ilikiler politikasnn ilerliini salar. Biz Amerikallarn geleneksel olarak temel ilkelerden hareketle konuma zgrln, seme hakkn, din zgrln ve zgr basn desteklemesi, sklkla diktatr ve ideologlar rahatsz etmektedir. zgr olmayan toplumlarn liderlerinin aksine biz inanyoruz ki, ekonomik ve siyasal zgrlk, insan haklar ve frsatlar sadece seilen elit bir zmreye sunulacak ayrcalklar olmamaldr; bunlar her kadnn ve erkein hakk olarak korunmal ve desteklenmelidir. Bakan Bush, West Pointde 2002 mezunlarna yapt konumada Amerikan enternasyonalizmini yle anlatmtr: Milletimizin amalar her zaman savunmamzdan daha nde gelmitir. Adil ve zgrl savunan bir bar iin daima savamaya hazrz. Bar savunmak iin terristlerle ve zalimlerle savaacaz. Bar korumak iin byk gler arasnda fevkalade ilikiler gelitireceiz. Ve her ktada zgr ve ak toplumlar olumasn destekleyerek bar yaygnlatracaz. Bu adil bar gerekletirmek Amerikann grevidir. Amerikallar bu olaanst grevi anlyorlar. te bundan dolay Bakana terrizm ile savamas, Afgan halkn Talibandan ve Irakllar Saddam Hseyinin rktc rejiminden kurtarmas iin byle gl bir destek veriliyor. Bugnk Amerikan deerleri, Amerikann 2. Dnya Savan kazanmasn salayan azmi ve savatan perian km milletini yeniden yaplandrmaya kendini adamas ile ayn dorultudadr. Ayn deerler Souk Sava sresince de bizim gayretlerimize rehber olmutur. Tm insanlarn zgr olmasna dair iimizde var olan istek, bize zaman, yetenek ve yaam bakmndan ok ey kazandrmtr. Amerika ounlukla baarl olmutur. Henry Kissingerin Ulusal Gvenlik Danman grevinde iken syledii gibi, Bir d ilikiler politikas, dahiyane bile olsa, sadece bir ka kiinin kafasnda ekillenmi ama hi kimsenin yreinde yer almamsa, o politikann baarl olmasna olanak yoktur. Amerikan enternasyonalizminin baarl olmasnn nedeni, onu oluturan deer ve ilkelerin zaten milyonlarn yreinde yer almasndandr. Bu deerler sadece Amerikaya zg olmayp ayn zamanda global ve evrensel deerlerdir. Bu deerler belirli kltrel normlar dayatmazlar, bunun

yerine her topluma uyacak aralar ve zgrlk erevesinde, o toplumun kltrne, etnik karakterine ve dini inanlarna gre ekillenirler. Tarih gstermitir ki, en kuvvetli, en dengeli, hogrl ve mreffeh lkeler, her zaman evrensel insan haklarna, hukuk dzenine ve demokrasiye sayg gsterenlerdir. nsan haklarnn ve temel zgrlklerin desteklenmesi uluslararas toplumun her yesinin ulusal kar kapsamndadr, zira bar koruyabilen, ekonomik gelimeyi salayan, uluslaras terrizm ve su ile savaan, insani krizler yaamayan ve global evreyi gelitiren devletler her zaman insan haklarna saygl hkmetler tarafndan ynetilenlerdir. Amerikan enternasyonalizmi, koruyucu ve yaylmac olmadan, zgrln korunmas, frsatlarn tannp yaygnlatrlmas, insan saygnln, zgrln, refah, bar yurtii ve dnda desteklemektedir. Amerika bir yere mdahalede bulunduu zaman, bunu isteksiz olarak yapm ve ancak gerekli olduu kadar orada kalmtr. Biz genelde lkeleri bulduumuzdan daha iyi koullarda brakmaya gayret ederiz. Yardma acilen ihtiyac olanlara, biz her zaman, gerek aleni ve gerekse zel olarak, insani yardmda bulunuruz. Birlemi Milletler sistemi kapsamndaki hareketlerimiz de bu hedeflerimizi ve tm dier ilgi konularmz ilerletmek amacn gtmektedir. Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi, nsan Haklar Komisyonu, Bar Koruyuculuu veya dier zel konular erevesinde, hangi kapsamda olursa olsun, Birlemi Milletlerin almalarnn daha etkili olmas iin gayret gsteririz. Bizim temel ilkelerimiz ve deerlerimiz sadece hkmetimizin uygulad iki ynl ve ok tarafl politikadan deil, ayrca Amerikan vatandalarnn zel sektrde, dini gruplarda, ve sivil toplum rgtleri kapsamnda, dnyada zgrl desteklemek ve frsatlar ne karmak iin verdikleri gnlk abalardan da anlalmaktadr. Bazlar bizim amalarmz phe ile karlasa da, Amerikan enternasyonalizmi bazlar tarafndan bir eletiri kriteri olarak grlse de, bizim ilkelere ve deerlere olan ballmzn boa gitmediinin farkndayz. Amerikan enternasyonalizmi kat bir doktrin deildir; zaman zaman dnyann karlat problemlere acil zm getirmeye alan bir bakann karakterine brnd grlmtr. Bakan Bushun Amerikan enternasyonalizmi gerek ve global terrist tehditlerine, salgn hastalklara, fakirlie ve dier benzeri olaylara bir karlk olduu iin, Amerikallarda yank bulmaktadr. Bu sebeplerle Amerikallar, Bakan Bushun masum insanlar El-Kaide ve dier terristlerin kitle imha silahlarnn penesinden kurtarma, zgrl destekleme, Millenium Challenge Account gibi yeni giriimlerle refah seviyesini ykseltme abalarn, HIV/AIDS gibi lmcl salgn hastalklarla savamak iin Global Fona ve benzeri programlara binlerce dolarlk yatrm vaadini desteklemektedir. Amerikan enternasyonalizmi en iyi ekilde A.B.D.nin eylemleri ile aklanabilir. lerdeki yazlarda Amerikann dnya sorunlar ile olan ilikisinin somut rneklerini grebileceksiniz. Bu yaz dizisine Amerikann Birlemi Milletler ile olan ok tarafl ilikisine yn veren, zgrl, demokrasiyi, bar ve refah desteklemeye dair ilke ve nceliklerinin aklanmas ile balyoruz. Ekonomist Kevin Hassett ve akademisyen James Glassman Amerikan ticaret politikasnn, kendi ticaret btemizde ak yaratmas pahasna, dnya ekonomisine

ve gelimekte olan lkelere olan katklarn tartyorlar. A.B.D. Ticaret Heyeti Temsilcisi Robert Zoellick, zgrletirme ve ticaret anlamalar kapsamnda Amerikann Lego-Blok Yaklamnn (Building-Block Approach) zgrl, refah, ve gvenlii nasl desteklediini anlatyor. Eski Hazine Mstear, Notre Dame niversitesi Hukuk Profesr Jimmy Gurul, A.B.D. d ilikiler politikasnn uluslararas bir ibirlii oluturarak, terristlerin finansmann etkili bir ekilde engellemesini inceliyor. Dileri Mstear Paula Dobriansky ve Demokrasi iin Ulusal Ba Fonu Bakan (NED) Carl Gershman, yazlarnda Amerikann, zgrln yaygnlamas iin gsterdii abalardan szediyor. Her iki yaz da abalarmzn etkisini, demokratik olmayan baz lkelerde bizim etkimizle gelien rgtlerin varln ve Demokrasi iin Ulusal Ba Fonu gibi sivil toplum kurulularnn almalarn anlatyor. Salk ve Beeri Hizmetler Bakan Tommy Thompson, Amerikann, SARS gibi toplum tehditleri ile savamak iin ve dnya saln daha iyiye gtrmek iin uluslararas nlemler gelitirdiini ve SARS gibi toplumlar felakete srkleyen hastalklar dnya yznden silmeyi amaladn yazyor. Dnya Sal Erken Uyar Giriimi (Early Warning Global Health Initiative) ile Salk ve Beeri Hizmetler Bakanl, Dnya Salk Gvenlik Giriimi (HHS Global Health Security Initiative) gibi bu amala alan giriimlerin abalarn inceliyor. evre tehditleri ve felaketlerinin snrnn olmad bilinen bir gerek. Okyanuslar, Uluslararas evre ve Bilimsel lerden Sorumlu Bakan Yardmcs John Turner, Amerikann, dnya kaynaklarn koruma altna almaya ve evreye zararl kimyasal maddelerin kullanmn azaltmaya ynelik uluslararas bir proje gelitirme abalarna deiniyor. Son olarak, Mercy Corpstan Robert Kellett, fakirlii yenmeye ve insanlara politik ve ekonomik zgrlklerini kazandrmak iin uraan Amerikan sivil toplum rgtlerinin almalarna aklk getiriyor. Bu konuda tabii ki daha pek ok ey yazlabilir. Fakat bu yazlarn nda altnda da Amerikan enternasyonalizminin tek ynl olmaktan ok uzak olduunu grebiliriz. Amerikallar zgrln, barn ve refahn evrensel ilkeler olduuna ve hr lkelerin, bunu dier lkelere anlatma sorumluluu tadna inanyorlar. Bakan Bushun dedii ve bu yazlarda anlatlan ok tarafl politikalarn belirttii gibi Hibir lke bu ilkelerin sahibi deildir ve hibir lke bu ilkelerden muaf deildir. Bizim dier insanlara zorla kendi kltrmz benimsetmek gibi bir amacmz yok. Amerika, uzlalmas mmkn olmayan ve insan haysiyetini krc istemler karsnda daima kararl olacaktr. Dostlarmz ve mttefiklerimizle birlikte, her zaman terr yenmeye, al, hastalklar ve basky tm dnyadan yoketmeye ve zgrl ve demokrasinin sunduu frsat olanaklarn yaymak iin almaya devam edeceiz.

A.B.D. D likiler Gndemi - A.B.D. Dileri Bakanl Elektronik Dergisi - Cilt 8 - Say 1- Austos 2003

ULUSLARARASI ORGANZASYONLAR LE ALIMAK BRLEM MLLETLER VE OK YANLI AMERKAN DPLOMASS: DAHA Y BR DNYA N LKELER VE NCELKLER Kim R. Holmes Uluslararas Organizasyon lerinden Sorumlu Dileri Bakan Yardmcs Uluslararas Organizasyon lerinden Sorumlu Dileri Bakan Yardmcs Kim Holmes, A.B.D.nin Birlemi Milletler Tekilatndaki hareket tarznn ilkeye dayandn sylemektedir. Ve yle eklemektedir: Amerika, Birlemi Milletler Tekilatnn, onu kuranlarn vizyonu dorultusunda; bo vaadler yerine etkili ve sonu getirici bir ok tarafllkla; ve Birlemi Milletler kaynaklarnn iyi ynetimini salayarak hareket etmesini ngrmektedir. Dnyann her kesindeki uluslar, siyasal zgrlk ve serbest pazar, teknoloji ve ticaret, ve byk gler arasndaki barn mmkn kld benzeri olmayan bir zaman diliminde yaamaktalar. Buna karn, hem doal hem de insan yapm olaanst problemlerin ve artan tehlikelerin de boy gsterdii bir devredeyiz. HIV/AIDS gibi salgn hastalklar milyonlarca insana lm getirip toplumlara felaket sayorlar. ok fazla sayda insan hala en temel insan haklarndan ve iyi bir gelecekten yoksun olarak yozlam dikta rejimleri altnda yaam sryorlar. Son olarak, zamanmzn en byk tehditi olan terristler ve despotlar, zgrln yaygnlamasndan korkarak, zgr toplumlar ykmak iin alyorlar. Dnyann her kesinde inanlmaz sayda masum insan ldryorlar. Ayrca kimyasal, biyolojik ve nkleer silahlarla tehizatlanp kadn-erkek, herkesin nem verdii deerleri yok etmek iin daha byk felaketlere bile yol amak amacndalar. Bu hkmetin en nemli amalarndan biri, bir yandan zamanmzn d ilikiler politikasn baar ile uygularken, dier yandan da daha ok insann demokrasi ve zgrln nimetleriyle tanmasn salamaktr. Bunu salamak iin de ok tarafl diplomasinin gereine inanyoruz. ster Birlemi Milletler kapsamnda, ister Kuzey ve Gney Amerika Devletleri Tekilatnda (Organization of American States), AsyaPasifik Ekonomik birlii Forumunda veya A.B.D.nin katlmc bulunduu herhangi bir dier uluslararas organizasyonda olsun, diplomatlarmz amzn sorunlarna are bulmak iin tm gayretleri ile dier lkelerle ibirlii halindeler. Bakan Bushun dedii gibi: Terrn yok edilmesinden balayarak, hastalk ve aln malup edilmesi, insan zgrln yaygnlatrlmasna kadar bu konular Amerikann dnyadaki gndemidir. Bunu baarmak iin de dost ve mttefiklerimizin aklna, nerilerine ve yardmna gerek duymaktayz. Bush ynetimi, etkili ok taraflln daima belirgin, saygdeer ve ulalabilir bir nedeni olmas inancndadr. ok taraflln vgye deer byk hedeflerden ok, gnmz problemlerine ynelik pratik eylemlerle, ulalabilir sonulara varmas amalanmaktadr. Fikirbirlii hem istenilen bir eydir, hem de potansiyel olarak faydaldr. Fakat fikirbirliinin salanmas dnyadaki insanlarn zgrlk, bar, ekonomik ve salk konularnda gereksinim duyduu frsatlar pahasna olmamaldr grn tamaktayz.

Uluslararas kuruluun her yesi, her zaman, her konuda fikirbirliine varamamaktadr. Buna karn, Birlemi Milletler yelerinin iyi niyet erevesinde bir sonuca varmak iin birbirlerine kar sorumlu olduklarna inanyoruz. A.B.D. bu iyi niyeti, Birlemi Milletler Gvenlik Konseyindeki tartmal konularda fikir birliine varmak iin uzlama salayarak defalarca gstermitir. Getiimiz yl, Amerikann tm gayretine karn, Gvenlik Konseyi Iraka kar kuvvet kullanmak iin fikirbirliine varamamtr. Buna karn, son savatan hem nce hem de sonra, A.B.D. dier konsey yelerinden nemli konularda onay almay baarmtr. lk olarak, 1441 nolu karar (8 Kasm 2002) ile Irakn uluslararas sorumluluklarn ihlalinin durdurulmas yoksa ciddi sonularna katlanmas ngrlmtr. kinci olarak, Irakn kurtulmasndan sonra alnan 1483 nolu karar (22 Mays 2003) ile Birlemi Milletlerin on yllk yaptrmlar kaldrlm; Irakn hkmet kurulana kadar koalisyon tarafndan ynetilmesi kararlatrlm ve Birlemi Milletlerin koalisyon ile ibirlii yaparak Irakllara daha iyi bir gelecek hazrlamas karara balanmtr. Amerika, mmkn olan her zaman, etkili Gvenlik Konseyi eylemi yaratmak iin almaktadr. Ayrca pek ok Birlemi Milletler komitesine byk miktarda finansal yardm aktararak alar doyurmaktan, doal felaketleri haber verecek erken uyar sistemleri kurmaya veya uluslararas posta sistemleri gelitirmeye kadar, eitli konularda daha iyi bir dnya yaratmay amalamaktadr. LKELER Birlemi Milletlerin uzmanlam komisyonlar her zaman baarl giriimlerde bulunmulardr. Ama zaman zaman baz giriimler de baarszlkla sonulanmtr. A.B.D.nin ulamaya alt hedef baar orannn ykseltilmesidir. Amerikann Birlemi Milletler ile olan ilikisi temel ilke, yani ksaca ok tarafllk dorultusunda yrtlr: Birinci lke: Amerika, Birlemi Milletlerin, bu organizasyonu kuranlarn vizyonuna uygun olarak almasn ve yrtlmesini istemektedir. Bunun iin de tm Birlemi Milletler yelerinin, uluslararas bara ve gvenlie katkda bulunarak, vatandalarna zgrlk, salk ve ekonomik frsatlar yaratmas gereine dayanmaktadr. Bu istek dorultusunda, Amerikallar, Irakn Birlemi Milletler kararlarna uymasn ngrmekten, Dou Timorda demokrasi ve bar desteklemeye veya SARS virs ile savamaya kadar, konu ne olursa olsun, kendi liderlerinden Birlemi Milletlerin, kendi vizyonuna ve kurulu ilkelerine sadk kalmasn salamasn beklemektedirler. Bush ynetimi, Birlemi Milletler nsan Haklar Komisyonunun son oturumu esnasnda da, bu sonu getirici politikay uygulamtr. Dnyann en ciddi insan haklar ihlalcilerinden biri olan Libyaya kartlmz belirtiimiz zaman, dayanamzn Birlemi Milletlerin kurulu ilkeleri ve Evrensel nsan Haklar Bildirgesi olduunu belirtmitik. imdi bu problemli ulusu yaplandrmaya alrken, onun kendi potansiyeline ulamas ve milyonlarca kadn, erkek ve ocuun mahrum brakld siyasal ve bireysel haklarn elde etmeleri iin urayoruz. nsan Haklar

10

Komisyonu kendi deerlerine sadk kald srece Amerikada ve dnyann her tarafnda ona destek olacak iyi niyeti bulacaktr. kinci lke: Biz etkili ok tarafllk arayndayz. ok tarafllk politikas bo vaadlerden daha fazlasn gerekletirmelidir; bar, zgrl, gelimeyi, sal ve insani yardm bireylere somut olarak ulatrmaldr. Birlemi Milletler komisyonlar baarl olduka, Amerika mutlu olacaktr. Ama yetersiz kaldklar srece, Amerika bunu aka belirtecek ve dier uluslarn da belirtmesini bekleyecektir. Ayn zamanda, A.B.D. nasl kendi savunmas iin harekete hazrsa, Gvenlik Konseyinin alaca ortak kararlarda da iddeti engellemek ve zgrl desteklemek iin yer almakta duraksamayacaktr. nc lke: Birlemi Milletler kaynaklarnn iyi kullanlmasn istiyoruz. Birlemi Milletler kaynaklarn akllca kullanmaldr. Yardm, ulamas gereken insanlara ulatrlmaldr. A.B.D. dier yelerle birlikte, Birlemi Milletler kaynaklarnn ve finansmannn aklc ynetimine ve planlanan programlarnn doru yolu izlemesine yardmc olmaya hazrdr. Amerika, Birlemi Milletleri daha etkili ve verimli klmak iin daima desteklemeye devam edecektir. NCELKLER A.B.D.nin ilikisini belirleyen bu ilke beraberinde be Amerikan nceliini gndeme getirmektedir: Birinci ncelik: Barn salanmas ile sava ve despotizm tehditi altnda olan masumlarn korunmas gibi konular Birlemi Milletler yelerinin karlaacaklar ana konulardr. Terristler ve Saddam Hseyin gibi kendi komularna bile saldrm olan agresif diktatrler, uluslararas gvenlik iin bir tehdit oluturmaktadrlar. Bundan dolay, nmzdeki yl A.B.D. aada sralananlara ncelik verecektir: Uluslararas bara ve gvenlie kar yaplacak tm tehditler erevesinde, zellikle terrrist ve kitle imha silahlarna sahip yasad rejimlere kar Gvenlik Konseyinin etkisini kuvvetlendirmek. Terrle sava iin Birlemi Milletler yelerinin kapasitelerini daha etkin hale getirmek. Eit grev ve yk dalmn salamak ve zellikle Afrika gibi Birlemi Milletlerin son derece aktif olduu yerlerde kan dklmesinin nlenmesi ve barn korunmas iin daha etkili hareket etmek. Bakan Bushun terrizme son vererek daha demokratik ve barc bir Orta Dou yaratma amacna uygun bir Arap-srail anlamas nermek. Amerika bu amalar dorultusunda Birlemi Milletler ile ibirliine devam edecek ve Birlemi Milletlerin tm forumlarnda Israil lehine, Israilin hakk olan fakat elde edemedii adil davrann salanmasna gayret gsterecektir. kinci ncelik: ok tarafllk politikasn demokrasinin, zgrln ve iyi ynetimin hizmetine vermek. Bu hedefler tm Birlemi Milletler aktivitelerinin ortak amac olmaldr. Gerek Meksika, Monterreydeki 2002 Uluslararas Finansman Gelitirme

11

Konferansnda ve gerekse Gney Afrika, Johannesburgdaki Srdrlebilir Gelime Dnya Zirvesinde Amerika, vatandalarna zgrlk tanmayan ve onlarn temel gereksinimlerine sayg gstermeyen hkmetlerin, ayn zamanda halklarn fakirlie de mecbur ettii grn uluslararas platforma getirmiti. Bu tr hkmetler genellikle uluslararas iddetin kayna olmaktadrlar. Halbuki, lkelerinde hukuk dzeni uygulayan milletler, ekonomik gelime iin gerekli koullar da yaratm olduklarndan, uluslararas barc bir dzenin mihenk talarndan biri haline gelmektedirler. Bundan dolay, A.B.D., Birlemi Milletler sisteminin, zgrl desteklemeyi, hukuk dzeni ve iyi ynetimi dzenin ayrlmaz bir paras olarak kabul etmesinin, gerekli bir ncelik olduunu savunmaktadr. Bu erevede A.B.D., Birlemi Milletlerin, yeni kurulan demokrasileri desteklemesi, yarglarn yetitirilmesi, hukuk dzeninin benimsenmesi ve yolsuzluun giderilmesi erevesindeki abalarna daima yardmc olacaktr. nc ncelik: Acil yardma gerek duyan ulus ve bireylere yardm ulatrlmas. A.B.D., Birlemi Milletlerin insani yardm politikasn ve uygulamasn hep vgyle karlamtr. Biz, Birlemi Milletlerin ala ve fakirlie kar uygulamalarna, mltecilere yapt yardmlara ve HIV/AIDS gibi hastalklara kar verdii abalara her zaman destek olmaya devam edecegiz. Ayrca, sadece 2002 ylndaki katkmzn $929 milyon olduu Dnya Yiyecek Program uygulamasnda en nde gelen ba olmay da srdreceiz. Dier lkelerin de Birlemi Milletlerin byle nemli uygulamalarna bizim gibi eli ak yaklamlarda bulunmasn umuyoruz. Drdnc ncelik: Sonua ynelik ekonomik gelimeyi ilerletmek. Gerek Meksika, Monterreydeki 2002 Uluslararas Finansman Gelitirme Konferansnda gerekse Gney Afrika, Johannesburgdaki Srdrlebilir Gelime Dnya Zirvesinde Amerika, gelimekte olan lkelerde ekonomik bymeyi salayacak noktalarda bir fikirbirlii olumasn salamtr. Srdrlebilir gelime, insanlara hukuk dzeni ve ekonomik zgrln yansra, piyasa glerinin aksine deil, onlarla birlikte almann getirecei sonutur. Yllarn deneyimine dayanarak, yaplacak yabanc finansal yardmn, ancak hkmetler gerekli reformlar uyguladklar takdirde bymeyi destekleyebildii sylenebilir. A.B.D. gnmzde, B.M. Gelitirme Program ve B.M. evre Program gibi Birlemi Milletler komisyonlarnn tm uygulamalarna Monterrey ilkelerinin uyarlanabilmesi iin Birlemi Milletler yeleri ile balant halindedir. Ayrca Amerika, dnyann en fakir yerlerinde ekonomik gelimeyi desteklemede ve gda gvenliini salamada biyoteknolojinin nemini uluslararas platformda anlatmaya almaktadr. Beinci ncelik: Birlemi Milletleri reform yapmaya ikna etme abalar. Temel ilkelerin zerinde younlama, kurulu misyonlarna sadk kalma ve balar akllca kullanma uygulamalar, yalnzca Birlemi Milletler Tekilatn daha ileriye gtrmekle kalmayacak, ayn zamanda kuruluun gerek Amerika iinde gerekse tm dnyadaki gvenilirliini ve desteini arttracaktr. A.B.D. dier yelerle birlikte alarak, baar dzeyi dk komisyonlarda reform yapmak ve gnn koullarindan uzak kalm programlar sona erdirmek amacndadr. Ayrca, biz sadece Birlemi Milletlerin ideallerini benimsemi olan yelerin, kurulu iinde liderlik pozisyonlarna getirilmesi grndeyiz.

12

SONU

Bakan Bushun gr aynen yledir: ok tarafllk; zgrln, srdrlebilir gelimenin, salkl halklarn ve kalc barn hizmetindedir. Dileri Bakan Colin L. Powell ve Amerikan diplomatlarnn her gn dier lkelerin diplomatlar ile eitli toplantlarda uyguladklar almalar da bu dorultudadr. zgrl yaygnlatrmak, ekonomik gelimeyi desteklemek, lmcl hastalklarla savamak veya bar salamaya almak gibi hedeflerin hangisi szkonusu olursa olsun, unu bilmeliyiz ki, bu hedeflerin herhangi birini gerekletirmek, dierlerinin de baarl olmasna baldr. Her byk ama, bir dng yaratarak bir dierini de peinden srkler. Eer A.B.D. ve dier uluslar bu yapc ok tarafllk politikasn birlikte uygularlarsa, sradan kadn, erkek ve ocuklarn yaam koullarn daha iyiye gtrebilirler. Bakan Bush ve Dileri Bakan Colin L. Powell iyi niyet ve alma ile, bu amata baarl olacaklarndan eminlerdir.

A.B.D. D likiler Gndemi A.B.D. Dileri Bakanl Elektronik Dergisi - Cilt 8 - Say 1 - Austos 2003

13

GLOBAL EKONOMDE ANLAMAK

AMERKA

BRLEK

DEVLETLERNN

ROLN

Kevin A. Hassett Ekonomi Politikas Direktr, American Enterprise Insttute (Amerikan Giriim Enstits) James K. Glassman Konuk Profesr, American Enterprise Institute ve Washington Post Yazar Eski A.B.D.Federal Rezerv Kurulu Kdemli Ekonomisti ve Amerikan Giriim Enstits Ekonomi Politikas Direktr Kevin Hassett ve Amerikan Giriim Enstits Konuk Profesr, Washington Post yazar James Glassman, Dnya serbest pazarndan en bata fayda salayanlarn zengin lkeler ve baarl irketler olduu inanc tamamiyle samalktr. diyorlar. Yazlarnda, A.B.D.nin bte ann %44nn, A.B.D.nin gelimekte olan lkelerle yapt ticaretten kaynaklandn ve global ticaret hacminde meydana gelecek herhangi bir yavalamann en ok gelimekte olan uluslar etkileyeceini belirtiyorlar. Herhangi bir lkenin, A.B.D.nin bugn olduu gibi dnya ekonomisine egemen olmas tarihte ok ender rastlanan bir olaydr. A.B.Dnin rettii mallar ve hizmetler Gayri Safi Yurtii Hasla (GDP) 2002 ylnda $10 trilyonu amtr. Bu, hemen A.B.D.yi izleyen be lkenin Gayri Safi Yurtii Haslasnn toplamndan daha fazladr. zetle, A.B.D. dnya nfusunun 1/20sine sahip olarak, dnya retiminin te birini ve geen yllk bymenin de bete n gerekletirmitir. A.B.D. ekonomisinde metropol alanlardaki retim, lkelerin tek bana yaptklar retimden daha fazladr. rnein, 2002 ylnda, Chicagonun Gayri Safi Yurtii Haslas Avustralyannki ile eitti. Bostonnki ise Taiwan, Dallasnki Suudi Arabistan, San Francisconunki Hong Kong ve Milwaukeeninki ise Pakistan ile edeerdi. Bu denli stn bir pozisyonun dier lkeler tarafndan zaman zaman kskanlk ve kzgnlkla karlanmasnn doal oluuna karn gerek u ki, ekonomi hi bir zaman sfra sfr, elde var sfr tarz bir oyun deildir. Birbirine ticaretle bal bir dnyada, A.B.D.nin kazanmas iin dier lkelerin de refah iinde olmas gereklidir; dier lkeler kazanyorsa o zaman A.B.D. de refah iinde olacaktr. Ticaret iki ynl bir sokak gibidir. Tketiciler ithal edilen mallardan faydalanrlar, nk bu sayede daha stn kalite mal ya da daha ucuz fiyat seenekleri bulurlar. reticiler (i sahipleri ve alanlar) ise ihra mallardan faydalanrlar. Bu da onlara daha ok mteri ve hizmet salar. 2002 ylnda, gelimekte olan lkelerden A.B.D.ne ithal edilen mallar $317 milyar tutmutur. (A.B.D. dnyadaki gelimekte olan lkelerden ithalat yapan en byk tek pazardr.) A.B.D.nin ayn lkelere yapt ihracat ise $130 milyar civarndayd. thalat ve ihracat ayn derecede nemlidir ama aradaki farka dikkatinizi ekmek isteriz; A.B.D.nin gerekleen $187 milyarlk bte a buradan kaynaklanmaktadr. Bu toplam bte ann %44ne karlk gelmektedir.

14

zetle, A.B.D. szkonusu gelimekte olan lkeler olduunda, sattndan fazlasn satn almaktadr. Bir ka rnek verebiliriz: Getiimiz yl, Filipinler A.B.D.ne $11 milyarlk mal satp $7 milyarlk mal alm, yani A.B.D.ye $4 milyarlk bte a yaratmtr. Malezyann A.B.D.ne satt mallar, ald mallardan $14 milyar daha fazladr. Korenin A.B.D. ile fark Kore lehine $13 milyar, Brezilyann ise Brezilya lehine $3 milyardr. artc olabilir ama yksek teknoloji u anda gelimekte olan lkelerin en byk ihracat malzemesidir. Bilgi ve iletiim teknolojisi, gelimekte olan lkelerin ihracatlarnda $325 milyarlk kaynak kkenli mallara ve $405 milyarlk dk teknoloji hacmine karn $450 milyarlk bir hacim yaratm durumdadr. A.B.D., gelimekte olan lkelerden sadece yzlerce milyar dolar deerinde mal almakla kalmayp ayrca ayn lkelere ykl miktarda yatrm da yapmaktadr. Afrikadaki her sekiz dolarlk yabanc yatrmn dolar A.B.Dden gelmektedir bu oran dier lkelerin yatrmndan ok daha fazladr. (ikinci srada olan Fransann yatrm %18 tutmaktadr ki bu, A.B.D.nin yatrmnn yarsndan daha azdr.) 1996 ve 2000 yllar arasnda A.B.D.nin Afrikadaki yatrm $9.2 milyar, Fransann $4.4 milyar ve ngilterenin $3.3 milyar olarak gzkmektedir. Son 20 yllk srede finans piyasalarnn serbestletirilmesi ve entegrasyonu, sermayenin tm dnyada en iyi ekilde deerlendirilmesine neden olmutur. Columbia niversitesinden Geert Bekaert ve iki meslekta tarafndan bu yl yaynlanan akademik raporda, zsermaye piyasa serbestletirilmesinin, ortalama olarak be yllk bir sre iinde yllk reel ekonomik bymede yzde bir oranda art salad belirtilmektedir. Yazarlar, bu rakkamn srpriz olacak derecede byk olduuna dikkat ekmektedirler. (Zira Gayri Safi Milli Hasla bymesi ylda sadece yzde 3 olarak belirlenmektedir). Serbestletirme, yabanc yatrmclarn dier lkelerin menkul kymetlerine, borsasna yatrm yapabilmesi anlamn tayor. Aratrmalara gre, serbestletirmeden en fazla kar eden lkeler gelimekte olan lkeler gibi dier konularda en geride olsalar bile, makro-ekonomik reformlar uygulamakta ilerici davrananlar olmaktadr. rnein, Hindistanda, serbestletimeyi izleyen be yl iinde, Gayri Safi Yurtii Hasla yllk ortalama yzde 5.7lik bir art gstermitir. Serbestletirmeden nceki be yllk ortalama yzde 3.2 idi. Taylandn ortalama be yllk bymesi borsann serbestletirilmesinden nce yzde 3.5 iken serbestletirmeden sonra yzde 8.7 olmutur. Bu demek deildir ki, tm gelimekte olan lkeler ayn byme oranna kavumulardr ama ortalama olarak byme artm ve artlar grnr boyutta olmutur. unu eklemek gerekir ki, yatrm da iki ynl bir sokaktr. A.B.D. dengeli ve gvenli bir yatrm beldesi olduundan, sermaye yatrmlarnn (borsa, menkul kymetler, gayrimenkul kymetler ve eitli i yatrmlar) odak noktas durumundadr. Bu yatrm ak A.B.D. iin gerekli ithalat oluturarak, A.B.D.nin de kendi byk ticaret aklarn karlayabilmesini salamaktadr. A.B.D.deki yatrmlardan kaynaklanan gelir, genellikle yabanc giriimciler ve yatrmclar tarafndan kendi lkelerinde yeni i kaynaklar amak veya varolan ilerini bytmek iin kullanlmaktadr. Bu, A.B.D.yi, dnya ekonomisine g veren bir eit makina konumuna getirmektedir.

15

A.B.D.nin baars, kendi zkaynaklarndan veya kalabalk nfusundan kaynaklanmaz, asl gc insanlarnn, ok dk oranda hkmet mdahalesi ile, yalnz veya grup oluturak kendi seimlerini yapabilecekleri (nerede alacaklar, ne satn alacaklar, ne deyecekleri) serbest-pazar sisteminden gelir. Sermaye ve i gc daima en verimli olacaklar yeri yeler. Bundan dolay da aratrmalar serbest ekonomi ve baar oran arasnda daima direkt balant gstermitir. Geni anlamda ok tarafl veya iki ynl ticaret anlamalar erevesinde uygulanan serbest ticaret, refaha giden yoldaki en nemli etkendir. Serbest ticaretin gelimekte olan lkelere olan faydalar, orantl olarak, rnein A.B.D.ne olduundan daha byktr. Rotterdam Erasmus niversitesinden Joseph Francoise gre yeni global ticaret anlamalar, eer uygulanabilirlerse, gelimekte olan lkelere yllk $90 $190 milyarlk gelir yaratacaktr. Dnya Bankasnn son aratrmalar, kreselleme ile entegre olan gelimekte olan lkelerin, ayn entegrasyonu gstermeyen lkelere oranla, buuk kere daha fazla byme gsterdiini gzler nne sermitir. Birlemi Milletler Genel Sekreteri Kofi Annann da syledii gibi Fakirler ok fazla kreselleme olduundan fakir kalmyorlar, ok az olduundan dolay fakir kalyorlar. Uruguay Yuvarlak Masa Toplantsnda uygulamaya konulan serbest ticaret buna iyi bir rnek oluturmaktadr. Bu uygulama ile, alt yl iinde gelimekte olan lkelerin ihracatlar $1 trilyon hacminde art gstererek, 2002 ylnda toplam $2.4 trilyona ulamtr. Bu sre iinde A.B.D.nin ithalatndaki art %82 olmutur. Nedenini anlamak zor deildir: Bu ithalatn bete A.B.D.ye gmrksz olarak giri yapmtr. Uzun vadeli ekonomik bymenin kesin koulu, global ekonomiye katlmak ve ticaret sisteminin iine girmektir. Buna karn, A.B.D. Uluslararas Gelitirme Dairesi (USAID)in 2002 ylnda $850 milyar olan yiyecek yardm btesi, bu yl $1.2 milyara ykseltilmitir. A.B.D., Afrikann gney kesiminde uygulanan Dnya Gda Program kapsamnda dnyadaki en byk ba olmakla birlikte, bir yandan da Orta Amerika, Sudan ve baka eitli blgelere yaplan acil yardmlarda bulunmutur. Ayrca, Bill ve Melinda Gates Vakf gibi zel yardm kurulular da fakirlik ve alk ile savamak iin milyarca dolar ba yapmaktadr. Dnya serbest pazarndan en ok fayda elde edenlerin zengin lkeler ve baarl irketlerin olduu inanc tamamiyle samalktr. A.B.D., dnya ticaret platformundan aa inse de refah iinde olmaya devam edecektir. Hatta, tm ticaretini durdursa bile, kii ba $30.000i aan Gayri Safi Yurtii Hasla ile A.B.D. yksek yaam standardn koruyabilecektir. Tek olaslk, sadece A.B.D.deki yaam koullarnn 2003 yl dzeyinden 90larn ortalarnn dzeyine dmesidir. Fakat, eer ticaret durursa veya yavalarsa, asl perian olacak olanlar gelimekte olan lkelerdir. Vatandalar uygun fiyatlara iyi kalite mallar alamaz hale gelirler ve kk lkeler pazarlarn byk lde artrmaktan yoksun kalrlar. A.B.D., dnyann en byk ekonomisine sahip olmann getirdii sorumluluun bilincindedir. Yabanc lkelere Amerikan pazarlarna girme olana tanyarak ve dier lkeleri daha fazla almaya iterek A.B.D., gelimekte olan lkelerin bymesinde kilit nokta durumundadr.

16

Bu yazlarda yaynlanan fikirler yazarlara ait olup, A.B.D. hkmet politikasn ve grlerini tam olarak yanstmayabilir. A.B.D.DEK BELL BALI METROPOL ALANLARIN DER LKELERLE GAYRI SAFI YURT HASILA (GDP) KARILATIRMASI Sra 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Metro Alan GSYH (milyar) New York, NY 523.43 Chicago, IL 389.46 Los Angeles-Long 373.77 Beach,CA Boston,MA-NH 285.92 Washington-DC - 282.18 MD-VA-WV Houston,TX 212.88 Philadelphia,PA 210.6 Atlanta,GA 210.2 Dallas,TX 195.72 Detroit,MI SanFrancisco,CA San Jose,CA MinneapolisSt.Paul, MN-WI SeattleBellevue,WA Orange County, CA Phoenix-Mesa, AZ San Diego, CA Newark, NJ Oakland, CA Baltimore, MD 179.31 155.56 153.49 145.6 138.18 137.73 132.38 119.26 109.41 108.7 106.33 lke Hindistan Avustralya Avustralya Taiwan Taiwan Avusturya Avusturya Avusturya Suudi Arabistan Trkiye Hong Kong Hong Kong Yunanistan Yunanistan Yunanistan Finlandiya Irlanda Iran Iran Iran GSYH(milyar) 502.42 399.09 399.09 281.51 281.51 206.2 206.2 206.2 190.98 182.83 162.98 162.98 133.24 133.24 133.24 132.23 121.8 106.39 106.39 106.39

Kaynak: Economy.comdan Dismal Scientist YaknDou &Kuzey Afrika Suudi Arabistan Iran B. Arap Emirlii Pakistan GSYH (milyar) 190.98 106.39 71.24 65.14 Metro Alan Dallas, TX Baltimore, MD RiversideSan Bernardino, CA MilwaukeeWaukesha, WI GSYH (milyar) 195.72 106.33 70.26 64.19

17

Cezayir Kuveyt Suriye Tunus Libya Lbnan Katar Yemen rdn Bahreyn

54.15 33.22 22.14 21.25 19.74 17.33 17.26 10.04 9.3 8.51

Fort Lauderdale, FL Omaha, NE-IA Des Moines, IA Ann Arbor, MI Columbia, SC Bakersfield, CA Fort Wayne, IN Springfield, MO Tallahassee, FL Newburgh, NY

54.39 33.52 22 21.3 20.08 17.47 17.12 10.02 9.27 8.56

Kaynak: Economy.comdan Dismal Scientist

A.B.D. D likiler Gndemi A.B.D. Dileri Bakanl Elektronik Dergisi - Cilt 8 - Say 1 - Austos 2003

18

TCARET RZGARLARINI SERBEST BIRAKMAK: LEGO-BLOK YAKLAIMI (BUILDING BLOCK APPROACH) Bykeli Robert Zoellick A.B.D. Ticaret Heyeti Temsilcisi Bakan Bushun Bakan ve A.B.D. Ticaret Elisi Robert B. Zoellicke gre, Dnyann bir ucundan dier ucuna serbest ticaret uygulamas gerekletirmek ok zor bir olaydr. Buna karn, Amerika bu ite kararldr. Zoellick, 1989-92 arasnda gerekleen Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlamas (NAFTA) grmelerinde ve Uruguay Yuvarlak Masa Toplantsnda grev almtr. Aada, Zoellickin, Economist dergisinin 7-13 Aralk 2002 says iin yazm olduu makaleden alntlar bulacaksnz. Bakan Bushun birinci bakanlk dnemi yarya ularken, Amerikan ticaret politikas hakkndaki yorumlarda bir deiiklik ortaya kmtr: Artk tartma A.B.D.nin serbest ticareti ilerletip ilerletmedii zerinde deil, nasl ilerlettii sorusuna dnmtr. Amerika, amacnn serbest ticareti dnya apnda, blgesel ve ikili olmak zere gelitirmek niyetiyle Amerika iinde destek toplamak olduunu aka belirtmitir. Birka cephede birden hareket eden A.B.D., serbestletirme iinde yeni rekabetler yaratarak gelimekte olan lkelerin gereksinimlerini hedefleyip yepyeni bir politik dinamizm gerekletirmeyi amalamaktadr. Amerikann ticaret politikas bizim geni al ekonomik, siyasal ve gvenlik konulardaki hedeflerimizle de balantldr. Bu entellektel entegrasyon baz ticaret duayenlerini artabilir ama bu, 1945den sonraki yaplanma ile dz balantldr. Hatta kkeni Boston Limanna ngiliz ay dken protestoculara kadar dayanr. lkemizi ayakta tutmak iin ticaret stratejimizin de temel ilke ve deerlerimizle ve ayn zamanda ekonomik karlarmzla badamas gerekir. D lkelerde etkili olabilmek iin kk veya byk tm ticaret ortaklarmza kulak vermemiz ve onlardan renmemiz zorunludur. Bakan Bush, global bir lider olmak iin lkedeki ticaret politikasn deitirmek zorunda kalmtr. Ticaret konusunda destek isteyen her Amerikan Bakan, korumaclarn, globalizasyon kartlarnn ve partizanln stesinden gelmelidir. Buna karn, Bakan herhangi bir ekonomik yavalama veya terrizm ile dikkatini datmak zorunda kalmamtr. Bakan Bush, Kongrenin nemli ticaret yetkilerini yeniden dzenleyen 2002 Ticaret Kanununun yasalatrlmasn istemitir. Cumhuriyetiler ve ticaret yanls Demokratlar, evre ve igc ticareti konularnda korumaclk ve egemenlik haklarna dokunmadan bir uzlamaya varmlardr. Gerek duyana hemen salanacak bir denek de ieren yasa, ithalat/ihracat vergilerini, gelimekte olan lkelerden yaplacak $20 milyarlk tahmini ithalat beklentisi ile sfra indirmitir. Kongrede koalisyon elde etmek iin, ynetimin A.B.D.nin karlarn korumak amacyla, uluslararas kurallar baznda hareket edeceini gstermesi gerekmekteydi. Amerikann ithalat/ihracat vergileri ortalamas yzde 1.6 olduundan, dk limitler iin geerli olan Kongre destei, ynetimin dier lkeler tarafndan uygulanan kurallar uygulayp uygulamamasna baldr. Senatodan bir Cumhuriyeti liderin bana sylediine gre, ynetimin uluslararas kurallar uygulamadaki gemii, Bakana daha kapsaml yetki tannmas iin en gl neden olmutur. Bakan Bushun lkede uluslararas kurallar erevesinde daha serbest bir ticaret uygulamas iin gsterdii srarc tutum, Amerikann tm dnyada serbest ticareti destekleme gcn arttrmtr. DOHADAK GREV Dnya Ticaret Tekilatnn Seattleda yaad kn hemen sonrasnda ynetime gelen Bush hkmeti, yeni bir global ticaret uygulamasnn gerektiinin bilincindeydi. Avrupa Birlii ve dierleri ile birlikte alarak, Doha Gelitirme Gndeminin (Doha Development Agenda) tm zorluklara karn yrrle konulmasna yardmc olduk. Bu arada Taiwan ve inin Dnya Ticaret Tekilatna ye olmalar kuruluun kuvvetlenmesine yardmc olurken, Rusyay ye yapma abalar da srdrlmektedir. A.B.D., kararlatrlm bitim sresi olan 2005 sonuna kadar Doha Gelitirme Gndemini tamamlamakta kararldr. Dnya Ticaret Tekilatnn ana hedefi olan pazar girilerini aarak bymeyi gerekletirebilmek iin tarm, endstri ve tketici mallar ile ilgili teklifler hazrlam bulunmaktayz.

19

Tarm alannda Amerikann amac, sbvansiyonlarla ithalat/ihracat vergilerini entegre ederek onlar ok daha aaya ekmek ve zamanla tamamen yok etmektir. Uruguayda yaplan en son dnya ticaret grmelerinde, yksek ve asimetrik sbvansiyonlar ve ithalat/ihracat vergileri, zamanla kontrol altna alnabilme amacyla kabul edilmitir. rnein, Amerika, Avrupa Birliinin, Amerikadakinin kat fazla olan retim arptan sbvansiyonlarn, ekonomideki tarm mikyasnn eit oranda olmasna karn kabul etmitir. Dnya Ticaret Tekilat limitleri dahilinde $123 milyara kadar her trl yiyecek ve iftilik vergisini alt yla kadar yetkilendiren iftilik yasas, Amerikann tarm sbvansiyonunu tek tarafl olarak kesmeyeceini ispat etmitir. Fakat Amerikan iftileri ve Kongre, snvansiyonun kesilmesinin tm lkeler tarafndan ayn anda uygulanmas grndedir. A.B.D., tarm demelerinin en korkuncu ve en arp olan ihracat sbvansiyonlarnn kaldrlmas dncesindedir. Tarim retimini arptan global sbvansiyonlar $100 milyar civarnda drebilirsek, kendi limitimizi de yar yarya indirmi olacaz. Eer global tarm vergisini %60tan %15e ekebilirsek, Amerikan ortalamas da % 12den % 5e decektir. A.B.D., tarm vergilerinin ve arpk sbvansiyonlarn tamamiyle kaldrlmas iin bir tarih zerinde anlalmasn ngrmektedir. Mamul eyalar konusundaki Amerikan nerisi, dnyay, ithalat/ihracat vergilerinden 2015 ylnda tamamen serbest klacak niteliktedir. Bu sektr 1947 ylnda yaplan Ticaret ve Tarife Genel Anlamasn (GATT) hazrlayanlar tarafndan ilk hedeflenen sektrdr. imdi 50 yllk almann sonucunda, dnyadaki ticaret emtiasnn yars ithalat/ihracat vergisinden arndrlm durumda olduundan, artk ii tamamlamak zamannn geldiine inanmaktayz. Sfr ithalat/ihracat vergisi sayesinde, gelimekte olan lkelerin mamul eya reticileri eit koullarda rekabet edecek duruma geleceklerdir. Bu neri, birbirlerine %70 ithalat/ihracat vergisi deme zorluu eken gelimekte olan lkeler arasndaki engelleri de kaldracaktr. Tarm ve mamul eyalara ynelik engellerin kalkmas ile, gelimekte olan lkelerin gelirleri $500 milyarn zerinde art gsterecektir. Ticaret hizmetleri bazndaki Amerikan nerisi ise, uluslararas ekonomide yeni gndeme gelen bir sektrn byme ve gelimesini salayacaktr. Hizmetler, Amerikan ekonomisinin te ikisini ve alma hacmimizin % 80ini oluturan bir sektr iken, dnya ticaretinin ancak % 20sine karlk gelmektedir. Dnya Bankasnn hesaplarna gre, hizmetler konusunda engellerin kaldrlmas, sadece gelimekte olan lkelere $900 milyar fayda salayacaktr. A.B.D. gelimekte olan lkelerin serbest ticarete ulama aamasnda karlatklar sorunlarla da ilgildir. Gelimekte olan lkelerin ticaret grmelerine katlma kapasitelerini arttrmak, kurallarn uygulanmas ve frsatlarn yakalanabilmesini salamak iin, A.B.D. bu yl, bu lkelere $368 milyon harcamtr. A.B.D, Inter-Amerikan Gelitirme Bankas (Inter-American Development Bank) ile ticaretin entegrasyonu ve finans konularnda ortaklk yapm olup Dnya Bankas ile Uluslararas Para Fonunun (IMF) beyanlarn kaynaklarla desteklemelerini beklemektedir. Dohada karara baland gibi, global fikri mlkiyet ve telif haklar kurallarndaki esneklikler fakir lkelerin HIV/AIDS, verem, stma ve dier salgn hastalklar ile savamak iin alacaklar ilalarn retim lisanlarna sahip olmalarna olanak tanyabilir. Ayrca, A.B.D. fakir lke ve blgelerin, kendi retemedikleri takdirde, darda retilmi ilalar elde etmelerine yardmc olmay arzu etmektedir. Ancak dier ila endstrisi sahibi lkelerin de bu anlamalara zel koullar ekleyerek, gelecein ilalarnn retiminde faydal olacak aratrmalar baznda, fikri mlkiyet ve telif haklar haklarnn korunmasn baltalamamalar gerekmektedir. Doha grmelerinde, gelimekte olan lkeler iin zel muamele uygulamalar gndeme gelmitir. Buna karn esnek geiler ve zel gereksinimler srekli bir korumacla dnp dejenere olmamaldr. Ticaret engellerini gizleyen iyi niyet hareketleri, en fakir insanlara fiyat art getirirken, rakiplere de maliyet ykselterek, dier gelimekte olan lkelere retici firmalardan yaplacak ihracata mani olmaktadr. Oxfam gibi sivil toplum rgtlerinin artk gelime iin ticaretin nemini farkna varmalarndan memnunluk duymaktayz. Ama bu kurulularn unu da bilmeleri gerekir ki, bu faydalarn salanmas, lkedeki ithalat engellerinin kaldrlmas, ihracatn desteklenmesi ve rekabetin glendirilmesi ile balantldr. Dnya Ticaret Tekilat gelimekte olan lkelere ihracat baznda yardm, nceki nesillerin uygulad eski smrgecilik ticaretinden farkl olarak salayacaktr.

20

BR ORTAK OLARAK AVRUPA Afrikal bir bakann geenlerde syledii gibi, A.B.D.nin ve Avrupann, Dnya Ticaret Tekilat erevesinde bir konu zerinde anlamalar durumunda baar kesin olmasa bile gereklemesi beklenebilir. Saygdeer meslektam Avrupa Birlii ticaret yetkilisi Pascal Lamynin de aynen benim kadar Doha grmelerinin tamamlanmas iin aba vermekte olduundan hi phem yoktur. A.B.D. ve Avrupa Birlii, ticaretin serbestletirilmesini ortak ama olarak benimsemi olmalarna karn deiik yntemler uygulamaktadrlar. Avrupa Birliine gre, A.B.D., pazara giri ana gndemi erevesinde ticareti serbestletirerek Dnya Ticaret Tekilatn derinletirmeyi amalamaktadr. Avrupa Birliinin farkl gndemi ise Dnya Ticaret Tekilat mandasn daha ok konuyu kapsayacak yeni uygulamalarla geniletmektir. Bir Asyal meslektamn belirttii gibi, Avrupa Birlii dnyay Avrupann yakn gemiinin gzleriyle grmekte ve kreselleme iin uluslar-st bir ynetim ekli gerekletirmek amacn gtmektedir. Bu arada, gelimekte olan pek ok lke Dnya Ticaret Tekilatna yeni konularn eklenmesini istememekte ve u andaki nceliimizin daha fazla ticaret ile yatrm kamlamak olduuna inanmaktadr. Avrupa Birliinin bu yeni kural ve kurumlar eklemek pahasna, engellerin kaldrlmasndan feragat etmesi de risk iermektedir. A.B.D., Dohada derinletirme yanllar ile geniletme yanllar arasndaki uurumu yaknlatrmay, Avrupa Birliinin tarm alannda harekete gemek iin daha geni apta bir gndeme gerek duymasi nedeniyle baarmtr. Tarm alannda daha geni bir gndem, ayn zamanda gelimekte olan lkeler iin de ncelik tayan bir konudur. Avrupa Birlii, tarm, mamul mal ve hizmetler alanlarnda ticareti serbestletirmeyi kabul ettii srece, A.B.D. de Avrupa Birliinin amalarna ynelik hareket etmeyi srdrecektir. Emin olmamz gereken nokta, grlecek herhangi bir yeni konu ve uygulamann, zgr lkelerin haklarna dokunmadan serbest pazar gelitirmeye, Dnya Ticaret Tekilatnda effaflk yaratmaya ve ticareti bytmeye ynelik olmasdr. Avrupann bir baka bak as da Hayekin mallarn hkmet kontrolnden deil de, pazardan hzla geirilmesini neren spontane hareket fikridir. Amerika ve Avrupa ibirlii yapsalar bile Doha gndeminin baaryla tamamlanmas kolay deildir. (Japonyann pirin kotasn drmek amacyla yapt son tarm nerisi, maalesef Japonyann ticarete olan sfra-sfr-elde-var-sfr yaklamn tipik bir rneidir.) Bununla beraber gelimi ve gelimekte olan lkelerin ticaret bakanlarnn oluturduu a grmek ve beraber altklarn bilmek son derece mit verici bir durumdur. Dnya Ticaret Tekilatnn bir karara varabilmesi iin 144 yesinin de fikir birlii iinde olmas gerekmektedir. Herhangi bir lke ekonomik veya politik bir nedenle Doha gndemini bir anda durdurabilir. Amerikann serbest pazarlara ynelik yaklamnda herhangi bir vetoyu sessizce kabullenmeyecei ortadadr. Biz serbest ticaret yanls reformcular desteklemek istemekteyiz. Dierleri ileriye doru adm atmak istemiyorlarsa bile A.B.D, isteyenlerle birlikte daha ileriye gidecektir. Dierlerinin de pazarlarn aacaklar, nerilerini serbestletirmeye hazr olduklar ve eletirilerini yapclkla tamamlayacaklar zaman bize bildirmeleri gerekmektedir. Baz ticaret uzmanlar Amerikann effaflk istemesinin zerinde durup nemsiz tartmalar yaratmaktadrlar. Onlara bak alarn geniletmelerini neriyorum. Serbest ticareti destekleyen koalisyonu kuvvetlendirmemiz gerekmektedir. u anda idareyi lkemizdeki korumaclara veya yabanc lkelerdeki hayr diyenlere teslim etmemiz ok kt sonular douracaktr. Milletler Cemiyeti, Birlemi Milletler, Uluslararas Para Fonu ve Dnya Bankasnda da nceden grdmz gibi, uluslararas kurulularn onlar harekete geirecek liderlere ihtiyac vardr.

NAFTA VE TAKLTLER Baar ansn yakalayabilmek iin A.B.D., blgesel ve ikili serbest ticaret anlamalarn devreye sokmak istemektedir. Bu anlamalar ekonomik reform, ticaret, gelime, yatrm, zgr kurulular ve gvenlik konularnda kuvvetli balar kurmay salayacaklardr. Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlamas (NAFTA) Amerikanin Meksika ile arasndaki ticareti e, Kanada ile arasndaki ticareti de neredeyse ikiye katlamakla kalmam, ayn zamanda her ye lkeyi de ayr ayr uluslararas alanda daha rekabeti hale getirmitir. NAFTA hem gelimekte olan lkelerin hem de gelimi lkelerin

21

serbest ticaretten kazan salayacan ispat etmitir. NAFTA sayesinde Meksika 1994 finansal krizini kolaylkla atlatabilmi ve lke tekrar bir global ekonomik rekabeti g olarak yerini alarak demokratik bir toplum haline dnmtr. ok tuhaftr ki, Amerikann blgesel ve karlkl serbest ticaret grmeleri erevesinde uygulad rekabete dayanan serbestletirmeyi eletiren baz Avrupa kkenli yaynlar, Avrupa Birliinin 30 adet benzer anlama gerekletirdii devrede suskun kalmlardr. u anda A.B.D.nin sadece 3 adet gerekletirilmi anlamas bulunmaktadr ama azimle almaya devam ettiimizi syleyebiliriz. Kongrenin Bakana yetki vermesinden itibaren A.B.D., Singapur ve ili ile serbest ticaret anlamalar imzalamtr. Ayrca A.B.D., Orta Amerika Ekonomik Birlii yesi be lke, Gney Afrika Gmrk Birlii yesi be lke, Fas ve Avustralya ile serbest ticaret grmelerine balam bulunmaktadr. Bundan baka 34 demokratik lke ile birlikte Amerika Serbest Ticaret Alann kurma yolunda balantlarmz devam etmektedir. Bu toplantlara Brezilya ile beraber e-bakanlk yaparak baarya ulamay hedeflemekteyiz. Serbest ticaret gndemimiz evreye sinyallar vermektedir: Her blge ile Gney Amerika, Sahra Afrikas, Asya Pasifik, Arap Dnyas -, gelimi ve gelimekte olan lkeler ile serbest ticarete ak olduumuz sinyallerini gndermekteyiz. Btn bu blge ve lkelerle ticari ilikiler kurmak istiyoruz. Ayn derecede nemli olarak, bizim serbest ticaret ortaklarmz da, gelimi veya gelimekte olduklarna bakmadan kendi lkelerinde son derece cesur bir ekilde serbest pazar oluturup bunu ekonomik reformlarla balantl hale getirmektedirler. te bu ynetimlere zellikle yardmc olmak amacndayz. Avrupa kkenli bir yayn arac geenlerde Amerikann ticari bariyerlerinin zaten dk olduunu ve dolaysyla A.B.D.nin dier lkelere vereceklerinin ok az olduunu iddia etmitir. Gerekte ise pazar testleri bunun tam aksini gstermektedir, zira lkeler grmelere katlmak iin sraya girmi durumdadrlar. Bu lkeler, byk ve dinamik Amerikan pazarnn nemli bir ekonomik etken olduunun bilincindedirler. Amerikan serbest ticaret anlamalar kapsaml ve yksek standartl olduundan, bu anlamalardaki ortaklarmz da, global bir tedarik zincirinin yatrm yapmak iin elverili alanlar haline gelmekte ve i yapmak iin gelecek vaadeden pazarlar haline dnmektedirler. Serbest ticaret anlamas yaptmz ortaklarmzla A.B.D. Uluslararas Gelitirme Kuruluu (USAID) ve ok tarafl kalknma bankalar ercevesinde almaya devam ederek serbestletirmeyi sektr bazndaki reformlarla balantl hale getirmek amacndayz. rnein, Fas ile, Dnya Bankas yardm erevesinde, tahldan meyve ve sebze retimine nasl dn yapacan ve bu konuda verebileceimiz destei grmekteyiz. Afrikann gneyi ve Orta Amerikada ise serbest ticaret anlamalarmz blgesel entegrasyonu destekleyip rekabetteki bariyerleri drerek daha kapsaml bir yatrm pazar olana salarken ayn zamanda daha geni bir politik ibirliine de yol amaktadr. Halen pek ok lke bizimle serbest ticaret anlamas hazrlayabilmek iin pazar ve ticaret reformlar yapmaya almaktadr. Singapur ile olan serbest ticaret anlamamzn gsterdii gibi, anlamalarmz yksek standartlar salama ve yeniliklere alma konularnda da rnek oluturmaktadr. A.B.D. Singapur Serbest Ticaret Anlamas, e-ticaret, fikri mlkiyet ve telif haklar, igc ve evrecilik standartlarnda ve tomrukuluk servisleri gibi alanlarda da ilerleme salamaktadr. Dier lkeler ile youn bir ekilde serbest ticaret anlamas almalarna devam ettike, A.B.D. deiik bak alar ve iyi ortaklklar hakknda da deneyim kazanmaktadr. Serbest ticaret ortaklarmz ak pazarlar konusundaki yeni global koalisyonun ncleridir. Serbest ticaret ortaklarmz lkemizdeki serbest ticaretin de yaygnlatrlmas konusunda bize yardmc olmaktadrlar. Her grme, meclis yelerinin ve halkn, serbest ticaretin, tarih, corafya, gvenlik ve dier balamlardaki pratik faydalarn grmelerini salamaktadr. Amerikan siyasetinde yle bir deyim vardr: Hi ile bir eyi yenemezsin. Amerikan gndeminin, korumaclarn dogmas olan pazarlarn kapatlmas yerine almasn amalamaktayz. Gereke demokrasi, gvenlik, ekonomik entegrasyon veya serbest ticaret olsun, reform destekileri, kapsaml bir amaca doru, istekli ortaklarla alarak, koalisyonlar kurarak ve zamanla ibirlii evresini yaygnlatrarak adm adm ilerleyebilirler. Gnmzdeki pazarlarn entegrasyon ana olan gereksinmeleri gibi, bizim de eitli ticari, ekonomik, gelitirmeci ve politik konularda gl olabilmemiz

22

iin karlkl destek salayan ticaret anlamas ana ihtiyacmz bulunmaktadr. A.B.D. bu Lego- Blok Yaklamn serbest ticarete uygulayarak, Dnya Ticaret Tekilat erevesinde, ticaret alanndaki global engelleri amaya almaktadr. Amerikan ekonomisinin byklnn ve cazibesinin yaratt kaldra gcnn de etkisiyle, rekabeti effaflkla birletirerek, dnyay kapsaml serbest ticaret hedefine yaknlatrmak amacndayz.

A.B.D. D likiler Gndemi A.B.D. Dileri Bakanl Elektronik Dergisi - Cilt 8 - Say 1 - Austos 2003 TERRST FNANSMANINI DURDURMAK N SARFEDLEN GLOBAL ABA Jimmy Gurul Hukuk Profesr, Notre Dame Hukuk Fakltesi, Notre Dame niversitesi Terr eylemlerini gerekletirenlere kar avarken, nihai baar elde etmek iin tm lkelerin aktif desteine gerek duyulduunu belirten Notre Dame niversitesi Hukuk Profesr Jimmy Gurul, Bush ynetiminin ilk iki ylnda Hazine Mstearl grevini stlenmitir. Terrizm konusundaki uluslararas ittifaklarn son derece nemli olduuna ve terristlerin varlklarnn ounlukla Amerika dnda bulunduuna dikkati eken Gurul, terristlere finansman yaratan kaynaklarn global olmasndan dolay, terristlerin kimliklerinin saptanmas ve kaynaklardan faydalanmalarn engelleyecek giriimlerin de global olmas inancndadr. 11 Eyll 2001 tarihindeki terrist saldrlarndan sonra, A.B.D. ynetiminin terrizme kar stratejisinin nemli bir blm terristlerin kimlii saptamak, terrist organizasyonlarn finansal an bozmak ve paralamak zerinde younlamtr. Terrist finansmann durdurmak iin harcanan aba temelde nleyici bir tedbirdir. Temelde diyebiliriz ki, eer A.B.D. global toplumun destei ile terr eylemlerinin finansmann salayan fonlarn transferlerini engelleyebilirse, ayn zamanda ilerideki terr eylemlerini ve binlerce masum insann lmn de engellemi olacaktr. Bakan George W. Bush, 24 Eyll 2001 tarihinde yapm olduu bir konumada terrizme kar asl savan finansal platformda yaplacan belirterek yle demitir: Bugn, global terr ann finansal yapsna ilk darbeyi vurmu bulunuyoruz. Elimizin altndaki her kayna, her diplomasi ve istihbarat aracn, her trl kanuni yaptrm ve her finansal etkiyi terrizme kar am olduumuz savata kulanmaya kararlyz. Terristleri a ve parasz brakmak, onlar birbirlerine drmek, saklandklar emin yerlerden kartp adalete teslim etmek iin gereken her eyi yapacaz. A.B.D. NN TERRRST EYLEMNE KARI HUKUK DAYANAI Bakan Bush, 23 Eyll 2001 tarihinde, terrn mali destekilerine ilk darbeyi 13224 sayl kararname ile vurmutur. Uluslararas Acil Ekonomik G Kanunu (IEEPA) erevesinde kartlan bu kararname, A.B.D.ye kar yabanc uyruklu terristler tarafndan yaplan terr eylemleri konusunu kapsamaktadr. Szkonusu kararname ile A.B.D., Amerikan mahkemeleri kararlar dorultusunda, gerektiinde mal varlklarn dondurmaya ve terristler veya terr organizasyonlar ile balantl olduu sanlan finansal ilemleri durdurmaya yetkili klnmtr. zellikle bu karar dorultusunda, A.B.D. Bakan, Dileri Bakan, ve Hazine Bakan tarafndan terr balantl veya A.B.D. milli gvenlii, d siyaseti veya ekonomisi iin sakncal olarak belirlenecek tm yabanclarn, yabanc gruplarn ve varlklarn Amerikadaki mal varlklarn ve finansal ilemlerini bloke etme olanan elde etmitir. Kararname ayrca yukardaki terr balantl veya riskli gruplarla ilikili nc ahslarn da, belirli gruplarla olan

23

finansal ilemlerini durdurmaya ve A.B.D. vatandalarn, bu gruplar ve ahslarla i yapmaktan menetmeye yetkilidir. 13224 sayl kararname, mal varlklar terrizm balantsndan dolay bloke edilmi 27 ahs ve kuruluun listesini kapsamaktadr. SONULAR 13224 sayl kararname kapsamnda, 281 kiinin ve kuruluun toplam $138 milyonu dondurulmu bulunmaktadr. Bu ahs ve gruplarn arasnda Usame bin Ladin, yardmclar, terrist operasyon mensuplar, finanslar ve dnyann her yerinden araclar bulunmaktadr. Ayrca, szkonusu kararname El Kaide, Real IRA, Parlayan Yol (Shining Path), ETA, Dou Trkistan slam Hareketi, Hamas ve Hizbullah gibi dnyann her yanndan terrist gruplar kapsamaktadr. Bloke edilen $138 milyondan $36.4 milyonu A.B.D. iinde 23 Temmuz 2003 tarihinde dondurulmutur, geri kalan $101.6 milyon ise uluslararas toplum tarafndan dondurulmu bulunmaktadr. Terrizme kar alm olan savan baars sadece bloke edilmi mal varlklar ile llmemelidir. Artk uluslararas bankaclk sistemi, terristler iin gvenerek kullanabilecekleri durumda bulunmadndan, terristler daha kolay farkedilebilecek yollardan para transferi yapmaya balamak zorunda kalmlardr. in bir de caydrc taraf ortaya km bulunmaktadr; terr organizasyonlarna finansal yardmda bulunan baz ahslar, terrist olarak nitelendirilmeleri ve mal varlklarnn dondurulmas korkusuyla kendilerini artk geriye ekmilerdir. Ayrca, terrist a tamamen paralanm durumdadr ki bu da terristlerin paralar tekrar yerine koyup terr eylemleri iin para toplamalarn gletirmi bulunmaktadr. rnein, Kasm 2001de, A.B.D. Benevolence International Foundation ad altnda alan ve yllardr El Kaideye para temin eden yozlam bir Mslman yardm kuruluunun mal varln dondurmu bulunmaktadr. ULUSLARARASI ABALAR Terrist finansman alar global olduklarndan, bunlar ortaya kartma ve terristleri finanse etmelerini engelleme abalar da global olmak zorundadr. Ayrca, terristlerin mal varlklarnn, para aknn ve bunlara ait kantlarn byk ksmnn A.B.D. dnda olmasndan dolay, terrizme kar uluslararas ittifaklarn kurulmas zorunludur. Uluslararas ibirliinin nemini anlam olan A.B.D., gerek Birlemi Milletler ve gerekse eitli ok tarafl kurulular aracl ile mal varlklarnn dondurulmas konusunda almakta, ayrca ikili bazda uluslararas standartlar ykseltmeyi amalayarak, terrist finansman ile sava konusunda protokoller uygulanmas iin ura vermektedir. unu da belirtmekte yarar vardr: 172 lke, A.B.D. Hazine Bakanl listesindeki isimlerden tm veya bazlar hakknda mal varlklarn dondurma karar alm bulumaktadr. BRLEM MLLETLER Birlemi Milletler, terristleri finansal destekten yoksun brakmay amalayan global stratejide ok nemli bir rol oynamtr. 28 Eyll 2001 tarihinde Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi oybirlii ile tm yelerinin terristlerin mal varlklar ve ekonomik kaynaklarn ivedilikle dondurmasn ngren 1373 sayl kararnameyi kabul etmitir. 16 Ocak 2002 tarihinde Gvenlik Konseyi, Taliban, Usame bin Ladin ve El Kaideye kar yaptrmlarn arttrlarak devamn ngeren 1390 sayl kararnameyi kabul etmitir. Szkonusu yaptrmlar 1999 ylnda kabul edilen 1267 sayl ve 2000 ylnda kabul edilen 1333 sayl kararlarn devam niteliindedir. 15 Ekim 1999 tarihinde yrrle giren 1267 sayl karar ise Taliban balantl mal varlklarnn dondurulmasn ngrmekteydi. 19 Aralk 2000 tarihinde B.M. Gvenlik Konseyi 1333 sayl karar kabul ederek Usame bin Ladin ve El Kaideye ait tm mal varl ve finansal fonlar durdurma karar almtr. 1267 sayl karar erevesinde B.M. Gvenlik Konseyinin tm yelerinin katlm ile kurulan B.M. Yaptrm Komitesi, Taliban, Usame bin Ladin ve El Kaide balantl mal varlklarnn dondurulmas ve kontrol altna alnmasnda son derece etkin bir rol oynamtr. Hedeflenen terristler ve terr gruplar 1267 B.M. Yaptrm Komitesine iletilerek komitenin listesinde yer almalar salanmaktadr. Herhangi bir ismin Birlemi Milletler listesinde yeralmasndan sonra, tm Birlemi Milletler yelerinin o isme ait mal varln dondurma zorunluluu ortaya kmaktadr.

24

A.B.D., 1267 Yaptrm Komitesi ile her zaman yakn iliki iinde bulunmutur. rnein, 13224 sayl yrtme yetkisinden nce, terr gruplarnn ve terristlerin isimleri 1267 Yaptrm Komitesine Birlemi Milletler nezdindeki A.B.D. misyonu tarafndan iletilmekteydi. Yaptrm Komitesi yelerinden herhangi biri verilen isme itiraz etmedii takdirde, isim veya isimler listeye eklenerek onlara ait olan mal varlklar dnya apnda bloke edilmektedir. AVRUPA BRL Avrupa Birlii ve A.B.D. terristlere kar her zaman birlikte alm ve birinin terrist olarak niteledii grup ve ahslar dieri tarafndan da kabul edilmitir. rnein, Austos 2002de talya ve A.B.D., B.M. Yaptrm Komitesine El Kaide balantl 25 isim ileterek bunlara ait mal varlklarnn tm dnyada bloke edilmesini salamlardr. Ayrca ubat 2002 tarihinde A.B.D. ve spanya, Bask terrist grubu ETA balantl 21 isim iletmilerdir. G7/G8 G7 Grubu Maliye Bakanlar ve Merkez Bankas Bakanlar (A.B.D., Japonya, Almanya, Fransa, ngiltere, talya ve Kanada) da terrizmin finansal balantlarn kesmekte son derece etkin rol oynamlardr. 6 Ekim 2001 tarihinde G7 yeni bir karar uygulamasna balam ve Nisan 2002de tm dnyada mal varlklarnn dondurulmas nerisiyle 10 isimlik bir listeyi Birlemi Milletlere sunmutur. Eyll 2002 tarihinde ise terrist finansman konulu bir yllk rapor yaynlamtr. Haziran 2002de, G8 (Rusya ve G7 lkeleri) Dileri Bakanlar, 1373 sayl Birlemi Milletler kararnn tm gereklerine uyularak yerine getirilmesi ve terrist finansman hakkndaki Finansal Eylem Grev Gc (Financial Action Task Force) zerine sekiz neriyi de ieren kontr-terrizm ile ilgili tm nerileri tekrar gzden geirerek onaylamtr. FNANSAL EYLEM GREV GC (FATF) Terrist finansmanna kar savata uluslararas ibirliinin gzel bir rnei Finansal Eylem Grev Gc uygulamasdr. Finansal Eylem Grev Gc, kara para aklamaya kar hukuki ve dzenleyici standartlar ile uygulamalarn getirildii ilk uluslararas giriimdir. G7 tarafndan 1989da gndeme alnm ve u anda be ktada 31 yesi olan bir oluum haline gelmitir. Finansal Eylem Grev Gc, kara para aklanmasn durdurmak isteyen lkeler iin uluslararas standartlar ieren 40 Temel Uygulama nerisi yaynlamtr. 11 Eyll 2001 tarihindeki terrist saldrlar sonrasnda, Finansal Eylem Grev Gc, mandasn genileterek terrist finansmann da gndemine katmtr. zellikle, eklenen sekiz neri dier 40 neri ile birletirildiinde, terrist finasmannn ortaya karlmas, kar nlem alnmas ve bastrlmas iin gerekli temel ortaya konulmaktadr. Bu sekiz neriden biri, lkelerin terristlere destek amacyla oluturulmu finansal kaynaklarn feshedilmesini yasallatran almalarn tevik etmektedir. Finansal Eylem Grev Gc bu nerilerin uygulanmasn yakndan izlemektedir. Ayrca tm yelerini, ye olmayanlar ile birlikte bir anket cevaplamaya davet ederek katlmc lkelerin ne kadar teknik destee gerek duyduklarn belirlemeyi amalamtr. Son olarak, Finansal Eylem Grev Gc kendi bnyesinde sadece terrist aktiviteler ile ilgilenecek bir Terrist Finansman alma Grubu oluturmutur. Bu alma Grubu, A.B.D ve spanya tarafndan ebakanlkla yrtlmektedir. KL ABALAR A.B.D. pek ok lke ile terrist finasman konusunda ikili almalar yrtmektedir. rnein, Orta Dou lkeleri ile yapm olduu almalar Birleik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Msr ve Katarn kara para aklamaya kar yasama uygulamalar ile sonulanmtr. Kuveyt ve Suudi Arabistan ba kurumlarnn finansal aklarn kontrol altna almlardr. Ayrca, Eyll 2002de Suudi Arabistan, El Kaidenin mal varlnn dondurulmas iin A.B.D. ile birlikte Birlemi Milletler 1267 Yaptrm Komitesine bavuruda bulunmutur.

25

GELECEKTEK MCADELELER 11 Eyll saldrlarnn ikinci yldnmne yaklatmz u gnlerde, asl mcadelemiz terorst finansmann durdurma abalarmz kuvvetlendirmek iin yeni ve yaratc uygulamalar gerekletirmektir. Uluslararas toplum bu konuda tm olanaklarn seferber etmek zorunluluundadr. Son olarak, slam lkeleri de bnyelerindeki ba kurumlarn kontrol altnda tutarak terrizme para aknn durdurulmas iin gereken titizlii gstermelidirler.

Bu yazlarda yaynlanan fikirler yazarlara ait olup A.B.D. hkmet politikasn ve grlerini tam olarak yanstmayabilir.

A.B.D. D likiler Gndemi A.B.D. Dileri Bakanl Elektronik Dergisi - Cilt 8 - Say 1 - Austos 2003 DEMOKRATK DEALLER VE ULUSLARARASI BRLN GELTRMEK BR IIK TUTMAK: TM DNYADA DEMOKRASY GLENDRMEK N AMERKAN ABASI Paula Dobriansky Global likilerden Sorumlu Mstear Global likilerden Sorumlu Mstear Paula Dobriansky, A.B.D.nin yeni domu demokrasilerin geliimine yardmc olmak iin insanlarn zgrce, salkl ve retken bir yaam srecekleri, ekonomik olarak daha varlkl ve daha gvenli bir dnyann olumasn arzuladn belirtmektedir. Ayn zamanda, vatandalarna temel zgrlkleri yasaklayan hkmetlere de Amerikann yol gsterici bir k tutmak azminde olduunu eklemektedir. Amerikan yaam tarz, zgrln garanti edildii demokratik bir hkmet ynetimine dayanmaktadr. A.B.D., demokrasinin vazgeilmezlii ilkesinden hareket ederek dier hkmetlere ve onlarn vatandalarna demokratik gelime asndan her trl yardm yapmaya hazrdr. Bu balamda, A.B.D. hkmeti ve Amerikan vatandalar, aktif bir ekilde tm dnyada demokratik yaplandrmay salamak, yeni kurulan demokrasileri desteklemek ve vatandalarn temel zgrlklerden yoksun brakan hkmetlere yol gstermek iin k tutmaya kararldrlar. Global olarak demokrasinin yaygnlamas sadece szkonusu lkelerin vatandalarna deil dier demokratik lkelere ve uluslararas sisteme de fayda salamaktadr. A.B.D., demokrasilerin global topluluunu geniletmekle ve yeni demokrasilerin domasna yardmc olmakla, bireylerin daha gvenli ve varlkl bir dnyada, daha zgrce yaayp iyi, salkl ve retken yaam koullarna kavuaca inancndadr. Edinilmi deneyimler, demokratik kkenli ynetimlerin; bar, gvenlii, ak pazarlar desteklemekte, insan haklarn ve temel zgrlkleri korumakta, uluslararas su ve terrizme kar savamakta daha gl ortaklar olduklarn bize retmitir. Demokrasiler, insan yapm krizlerin atlatlmasnda daha donanml; politika, ekonomi ve yurttalk konularnda ise daha beceriklidirler. Demokrasiler, daha hogrl olup deiik kltr, rk ve dinlerden olan toplumlarn beraberce bar iinde yaamalarn salamakta daha baarldrlar. Demokrasiler, evrecilie daha fazla nem vermekte, srdrlebilir gelime ve fakirlii yok etme hedeflerinde daha kararldrlar. zetle, demokrasinin yaygnlamas dnyadaki herkesin karnadr. A.B.D. bu inancnda yalnz deildir, bu abas saysz ortaklar tarafndan desteklenmektedir. Demokratik amalar ve deerler eitli yollardan beslenebilirler. A.B.D. hkmeti, demokrasinin deiik lkelerde farkl etnik, dini ve kltrel tarzlarda olumasn, demokrasinin eitli yzleri olarak tanyp kabul etmektedir.

26

Demokratik ynetimler eitlilik gsterirken, temel unsurlar ve deerleri tutarl ve ayndr. Demokrasiler vatandalarnn ve dier tm bireylerin temel zgrlklerini ve insan haklarn koruyarak sayg gsterirler. Demokratik kurulular lke insanlarnn lehine alrlar, halkna kar sorumlu olarak, aklk ve effaflkla hareket ederler. Hukuk dzeni hkmetin ve vatandalarn hareketlerini ynlendirir, anlamazlklarn giderilmesi iin mekanizmalar gelitirir. Ynetim gc tek bir kurum veya bireyin herhangi bir konuya gereksiz younlamasn gerektirmeyecek ekilde yaylm ve donatlmtr. Daha geni bir ifade ile, iyi bir ynetim lkenin kaynaklarn tm vatandalarnn yararlanaca, yaam koullarn gelitirecei ve amalarna erimelerine olanak salayaca ekilde ynetir. zgr basn, aktif sivil toplum rgtleri ve okumu bir vatanda kitlesi ieren canl ve enerjik bir toplum, her demokrasinin gelimesi ve hkmetleri sorumlu klnmas iin gerekli unsurlardr. Bireylerin yaamnda zel bir blmn varln ve bu blmn hkmetin idaresinden zgr olduunu kabul etmek, her zgrlk ynetimin temel ilkelerinden biridir. A.B.D. hkmeti global demokratik lkeler topluluunu geniletmek ve yeni demokrasileri desteklemek iin baz aralara bavurur. A.B.D. geen yl dnyadaki demokratikleme abalarn desteklemek iin yarglar ve avukatlarn eitimi, sivil toplum rgtlerinin desteklenmesi, gazetecilerin eitimi, siyasi partilerin rgtlenmesi, seimlerin yrtlmesi ve kurumlarn kuvvetlendirilmesi iin $700 milyondan fazla destek vermitir. Desteimiz genellikle iki tarafl olmakla beraber, biz ayn zamanda hem uluslararas hem de ok tarafl bor veren kurulular baznda almaktayz. ok tarafl programlarda, effaflk, sorumluluk, aktif yurttalk ilikisi ve eitimi gibi temel demokratik ilkeleri savunmaktayz. A.B.D. ayn zamanda, sesleri kslm toplumlar adna sesini ykseltmeye de devam etmektedir. Hkmetimiz vatandalarn fikirlerini ifade etme ve dini vecibelerini yerine getirme haklarndan yoksun brakan, kendi ynetimlerini seme zgrl tanmayan rejimelere her zaman kar olmutur. Gerek tek bana ve gerekse Birlemi Milletler nsan Haklar Komisyonu erevesinde, A.B.D. her zaman insan haklarna uluslararas standartlarda sayg duyulmas ilkesinin savunucusu olmutur. Dileri Bakanlnca ylda bir yaynlanan nsan Haklar Uygulamalar Hakknda lke Raporlar, demokrasinin znde yeralan zgrlkleri koruma prensibine ballklar asndan hkmetlerin gsterdii gelimeye k tutmaktadr. Demokrasi iin Ulusal Ba Tekilat (National Endowment Fund for Democracy) gibi, yirmi yldr demokratik ilkeler konusunda dn vermeden almakta olan organizasyonlarn abalar, dnyada demokratik hareketin ilerlemesinde itici bir g salamtr. Hkmetlerin vatandalarna kar duyarl olmad lkelerde, A.B.D. en temel zgrlkler iin sava veren sivil toplum rgtlerine ve eylemcilere destek vermektedir. A.B.D., bu bireylerin istedikleri ekilde ynetilme; aileleri, toplumlar ve lkelerinin gelimesinde sz sahibi olma isteklerini desteklemektedir. Hkmetlerin basksnn ar olarak artt olaand durumlarda ise A.B.D., demokratik deiimi salamak iin ekonomik yaptrmlar, seyahat yasaklar ve zalimlerin sulanmas da dahil olmak zere, eitli bask yntemleri kullanmaya hazrdr. A.B.D.nin Burma askeri rejimine kar olan tavr bunun iyi bir rneidir. Szkonusu demokrasi yanls yntemlerin kullanlmasnda, A.B.D. her zaman dier lkelerin de kendisine katlmasn, bylece blgesel ve global erevede bir destek olumasn amalamaktadr. Dinamik demelerin, ikili ve ok tarafl destek ve eylemlerin yansra, A.B.D.nin dnya apnda demokrasiyi desteklemek ve yaygnlatrmak iin gelitirdii ok sayda giriimleri de bulunmaktadr. Kendine zg bir hareket olan Demokrasiler Topluluu (Community of Democracies) bu giriimlerden biri olup dnyadaki demokratik lkeleri bir araya getirerek, yeni demokrasiler iin geliim ve destek salamay amalar. Dnyada blgesel, dilbilimsel ve dini konular erevesinde lkeleri bir araya getiren pek ok organizasyon bulunmasna karn, Demokrasiler Topluluu sadece demokrasiyi gelitirme ilkesine ballklarn temel alarak lkeleri biraraya getirir. ncelikle bu ortak ilkeyi kabul eden lkeler, paylatklar dier ilkelerin uygulamaya geirilmesine kendilerini adamlardr. Demokrasiyi gelitirmek iin yonl olanaklarn kullanlmas fikrine ballmz sayesinde A.B.D., bu abada liderlik roln korumaktadr. Biz her zaman temel demokratik ilkeleri paylaan lkeler arasndaki ibirliini glendirmenin nemine inanarak destek salamaktayz.

27

Getiimiz Kasm aynda Seoulde Demokrasiler Topluluunun bakanlar dzeyindeki ikinci toplantsnda, 100den fazla lke, 2000 ylnda Varovadaki Demokrasiler Topluluu Toplantsnda beyan edilmi olan ilkelerin dinamik yaklaml uygulama program olan Seoul Eylem Planna destek vermitir. Szkonusu lkeler, blgesel ibirliini kuvvetlendirmenin, demokrasi karsna kan sorunlar dengeleyebilmenin, yurttalk eitimi, iyi ynetim ve hukuk dzenine verilecek destein, gnll hizmetlerin arttrlmasnn ve demokrasiye yardm abalarnda ibirliinin nemini belirtmilerdir. Getiimiz Haziran aynda, A.B.D. hkmeti, hepsi Kuzey ve Gney Amerika Devletleri veya Afrika Birlii yesi olan 14 Afrika ve Gney Amerika lkesini misafir ederek, kendi blge ve lkelerinde demokrasiye ynelik tehditlere nasl kar duracaklarn ve demokratik kurumlar nasl kuvvetlendireceklerini grmtr. Botswanadan iliye, Jamaikadan Senegale kadar tm lkeler kendi blge ve lkelerindeki problemleri ak ve drst bir ekilde grme frsat verildiinden dolay son derece memnun olmulardr. A.B.D.deki dier bir nemli giriim de Bakan Bush tarafndan ubat 2002de tantm yaplan Millennium Challenge Account (MCA)dr. Bu giriim u anda geerli olan ana gelitirme yardmn nmzdeki yl iinde %50 arttrarak, 2006 ylnda yllk $5 milyarlk bir fona ulatrm olacaktr. Bu, daha ok mali kaynak salama konusu deildir. Sadece bizim demokrasiye adanmlmzn bir gstergesi ve ayn zamanda, gelimi ve gelimekte olan tm lkeleri biraraya getiren, ortakla bal ve gelitirmeye ynelik tarihi nitelikte yeni bir vizyondur. Bu giriim adil olarak ynetilmek istei duyan, kendi insanlarna yatrm yapan ve ekonomik gelimeyi arzulayan lkelere, gerek duyduklar mali destei salayacaktr. Giriimin tek amac bymeyi ve baary destekleyerek global lde fakirlie son vermektir. Millennium Challenge Account, adil ynetimin, hukuk dzeninin, yozlamann sona erdirilmesi ve insan haklar ile temel zgrlklerin korunmasnn vazgeilmez birer ilke olduklarnn bilincindedir. Kadn haklar konusunda ayrca ok duyarl davranarak, kadnlara haklar olan politik, hukuki ve ekonomik eitlii salamak amacndadr. Giriim; adil siyasi ve ekonomik ynetimin hem zgrlkler hem de refah konusunda demokrasilere temel oluturduunun bilincindedir. Hukuk dzeninin egemen olduu effaf ve sorumlu ynetimler, etkili kamu ve zel sektrlerin devreye girerek yaam standartlarn ykseltmelerini salarlar. Millennium Challenge Accountun da belirttii gibi, A.B.D.nin demokrasiye olan adanml d ilikiler politikamzn vazgeilmez bir parasdr. Srdrlebilir Gelime Dnya Zirvesi gibi eitli ok tarafl forumlarda A.B.D., dier lkelerle demokrasi bazndaki gelimenin, kapsaml gelime ile entegrasyonu iin almalar yapmaktadr. Bu konu bizim dileri politikamz, bilhassa A.B.D. Orta Dou Ortaklk Giriimi, Irak ve Afganistan ile olan ilikilerimiz asndan ok nemlidir. A.B.D. bunun insanlar fakirlikten kurtarmak, insan hakk ihlallerine son vermek ve insanlarn kendi geleceklerine sahip kmalarn salamak iin mit verici olduunun bilincindedir. A.B.D., dnyay daha gvenli, varlkl ve bar yapma vizyonumuzu paylaan hkmetler ve sivil toplum rgtleri ile almaya devam edecektir. Beraberce demokrasiyi dnyann bir ucundan dierine yayacamza olan inancmz sonsuzdur.

28

A.B.D. D likiler Gndemi A.B.D. Dileri Bakanl Elektronik Dergisi - Cilt 8 - Say 1 - Austos 2003 DEMOKRAS N DNYA APINDA BR HAREKET GEREKLETRMEK: SVL TOPLUM RGTLERNN ROL Carl Gershman Demokrasi iin Ulusal Ba Fonu Bakan (National Endowment for Democracy) 1984ten beri Demokrasi iin Ulusal Ba Fonunun Bakan olan Carl Gersham, bu kuruluun dnyadaki demokrasiyi gelitirmek adna her alanda aba gsteren yzlerce gruba destek verdiini belirtmektedir. Ulusal Ba Fonu, 1983 ylnda kurulmu olan zel, kar amac gtmeyen ve btn dnyada demokrasinin yaygnlatrlmasn amalayan bir sivil toplum rgt olup tarafsz ve hibir partiye bal olmayan bir ynetim kurulu tarafndan ynetilmektedir. Asya, Afrika, Orta ve Dou Avrupa, Gney Amerika, Orta Dou ve eski Sovyetler Birliinde demokrasi taraftar yzlerce gruba maddi destek salamaktadr. Demokratikleme srecinde yaanan zorluklardan, dnyadaki dikta rejimlerinin srp gitmesinden, ba slami radikalizmin ektii anti-demokratik ideolojilerin ve politik hareketlerin artmasndan yaknmak son yllarda moda olmutur. Bu yeni moda karamsarlk, dnyann demokratikleme srecinde mit vaadeden, beklenmedik olmakla birlikte, ok nemli bir gelimeyi gzard etmektedir. Sherlock Holmesun hikayesindeki havlamayan kpek misali, bu gelime olup biten deil, aksine henz gereklememi olan bir eydir yani siyasal bilimci Samuel Huntingtonun demokrasinin nc dalgas olarak adlandrd otoriter diriliin gstergesi olan bir ters dalgann eksikliidir. nc dalga, 1974 Portekiz ihtilali sonrasnda, dnyada demokrasinin yaygnlat yirmi yl boyunca demokrasilerin 41den 76ya veya 117ye kt dnem ile ilgilidir. Amerikan Devrimi ile balayp Birinci Dnya Savann sonuna kadar sren birinci dalga ve kinci Dnya Savan izleyen yllarda balayan ikinci dalgadan sonra, dnyada demokrasi belirgin bir gerileme yaamtr. Birinci gerileme 1920lerde ve 1930larda faizm ve komnizmin ykselmesi ile balam; ikinci gerileme ise 1960larda ve 1970lerin banda Afrikadaki krlgan yeni demokrasilerinin parti ve askeri diktatrlklere yenik dmesi ile yaanmtr. Buna benzer nedenlerle getiimiz on yl iinde de nc dalgann yaanmas beklenirken, bu gereklememitir. Larry Diamondn, zgrlk Evi (Freedom House) tarafndan ylda bir yaynlanan Dnyada zgrlk Aratrmasndaki verilere dayanarak belirttii gibi, nc dalga sresince yaayan 125 demokrasiden sadece 14 otoriter rejim haline gelmi ve bunlarn dokuzunda da demokrasiye dnlmtr. Demokrasi bazndaki gelime birok otoriter rejim sonrasnda yavaladndan, nde gelen akademisyenler yar-otoriter veya karma rejimlerden szetmeye balamlardr - ki bu da resmin o kadar i ac olmadnn bir gstergesidir. Buna karn durgunluk gerileme ile karlatrldnda ok daha iyi olduundan ve yeni oluan demokrasilerin pek ou da yollarna devam ettiklerinden, biz mit veren gelimeler srecinde olduumuza inanmaktayz. u gnlerde egemen grnen demokrasiye dnte etkili olan faktrlerden biri, demokrasi karsnda ok gl birer rakip olan faizm ve komnizm gibi, evrensel amal anti-demokratik ideolojilerin

29

eksikliidir. Daha da nemli bir faktr, dnyadaki insanlarn gnlk yaamlarnda demokrasinin evrenselliine can vererek, onun gerekliini onaylayan oluumdur. Bu faktr, sivil demokratik hareketlerin zayf veya hi olmad kltrlerden gelen sradan insanlarn, kendi yaamlarn tehlikeye atmak pahasna, insan haklarna saygl ve zgr toplumlar kurmak isteinden kaynaklanmaktadr. Bu tarz oluumlar dnyadaki yeni deiimin bir paras olup diktatrlk rejimine dnn de en gl engelleridir. Yarm eyrek yzyl nce, bu oluumlar belki sadece komnist lkerin yabanc topraklarda yaayan muhaliflerinin veya geleneksel bilgelie kar karak gelimekte olan lkelerin demokrasiye gerek duyduklarna inanan izole edilmi nc dnya demokratlarnn dnda, hemen hi yok gibiydiler. Ama, 80lere gelindiinde, Polonyadaki Dayanma Hareketi ortaya kt, tm Orta Avrupa boyunca ve Sovyetler Birliinde bile, bamsz kltr ve medya gruplar ve insan haklar ile aznlk haklar arayan gruplar olumaya balad. nc dalga hz kazandka, Asya, Afrika ve Gney Amerikada da demokratik reform arayan baz gruplar, rnein Filipinlerdeki zgr Seim iin Ulusal Hareket (NAMFREL), Gney Afrikadaki Demokratik Alternatif Enstits (IDASA), Ugandadaki nsan Haklar Eylemcileri, Arjantindeki kadn haklar organizasyonu Conciencia, Paraguaydaki Radyo Nanduti, Panamadaki Ulusal Yurttalk Seferi ve ilideki zgr Seim Hareketi gibi oluumlar ortaya kt ve bu gruplara ksa zamanda yzlerce, hatta binlerce insan katld. Bu gruplar halen Dou ve Gney Asya, Gney Amerika, Afrika, Orta Avrupa, eski Sovyetler Birliinin Avrasya kesimi ve Orta Douda bulunmaktadrlar. Aralarndan yzlercesi Ulusal Ba Fonu tarafndan demokrasiyi gelitirmek adna pek ok alanda desteklenmektedir. Gruplarn ou insan haklar konusunda ura vermekte; sadece gzlem, aratrma ve uluslararas topluma haber ulatrma baznda deil, ayrca hukuki yardm, toplum eitimi ve hukuksal reform konularnda da almaktadrlar. Bazlar ise genleri eiterek politik srece katlmlarn salamak, kadnlar yeni iletiim teknolojileri hakknda eiterek motive etmek, haklar konusunda bilgilendirmek, aileii iddet ve sosyo-ekonomik ayrmcla kar korumak zerine younlamaktadrlar. Yurttalk eitimi, zellikle derin blnmeler yaayan lkelerde, ihtilaflarn zm ve bar eitiminde olduu gibi hem resmi okul dzeyinde hem de toplum baznda ok geni bir alma alann iine almaktadr. Bamsz medyann desteklenmesi de ayrca bir ncelik olup bamsz yaynlarn srdrlmesinden, radyolara, masa st yaynclk eitiminden, internet balantlarna, aratrmac gazetecilikten, bu gazetecilerin sindirilmesini ve iddete maruz kalmalarn nlemeye kadar pek ok eyi kapsamaktadr. Siyasi partilerin geliimi, seimlerin eitilmi gzlemciler tarafndan izlenmesi ve semen kayd olmayanlarn oylarnn da saylabilmesi gibi, ok kritik bir alma alandr. yi ynetiimi tevik eden, yolsuzlukla savaan, ekonomik yatrm ve bymeyi destekleyici bir yasal ve siyasi ortamn geliimine yardmc olan eitli dnce kurulular ve i evreleri de bulunmaktadr. Ayrca iilerin haklarn koruyan ve onlara kendi refah dzeylerini de etkileyen hkmet ve uluslararas finans politikalar ekillenirken seslerini duyurma frsat salayan ii sendikalar da vardr. Bundan baka yerel ynetimleri kuvvetlendirmek ve hkmeti her aamada sorumlu klmak isteyenler, sivilleri ulusal koruma iin eitenler ve ordunun siyasete karmasn istemeyenler de bulunmaktadr. Bu saydklarmz sivil toplum rgtleri tarafndan tm dnyada yrtlen aktivitelerin nemini azaltmamaktadr. zellikle vurgulamak gerekir ki, bu aktivitelerin hepsi szkonusu gruplarn kendileri tarafndan balatld ve gelitirildii iin o lkeye ve yerel duruma ait belli sorunlara hitap edecek ekli almlardr. Bundan dolay, diktatrlkle ynetilen lkelerde, programlar insan haklarn savunma ve zgr bilgi akn salama gibi kapal sistemlerde en gerekletirilebilir grnen konular zerinde younlamaktadr. Yar-otoriter rejimlerde, programlar daha ok bamsz sivil toplum rgtlerine ve medyaya tannan siyasi alana ynlendirilerek siyasi parti ve gruplar ile birlikte baskn durumda olan devlete kar daha birlemi bir muhalefet oluturulmasna allr. Gelimekte olan demokrasilerde yolsuzlukla sava, devlet memurlarnn performanslarnn izlenmesi, hkmetin her alanda topluma kar sorumlu klnmas ve hukuk dzeninin kuvvetlendirilmesi gibi konular vurgulanmaktadr. Savatan yklm ve ihtilaftan yeni kmi toplumlarda ise, sivil toplum rgtleri iddete gem vurmak, uzlamay salamak, aznlk haklarna ve ounlua hogrl ve saygl bir dzen kurmak iin ura verirler. Ayrca Orta Dou ve dier blgelerdeki Mslman lkelerde eitli programlar; slam dini ile oulculuk, vatandalk ve demokrasi gibi modern kavramlar uzlatran kadn haklar ve liberal dncenin gelitirilmesi zerinde durmaktadr.

30

Bu geni sivil toplum rgt a son onbe yl iinde gelimi demokrasilerde rastlanan bir ba ve destek kurumlar sistemi erevesinde gelimitir. Gnmzde devlet gelitirme daireleri, elilikler ve hatta dileri bakanlklar gibi, demokrasiye destek hizmeti salamaktadrlar. Birlemi Milletler Gelitirme Program ve Birlemi Milletlerin baka blmleri gibi ok tarafl kurulular ile Kuzey ve Gney Amerika Devletleri Organizasyonu, Avrupa Birlii, Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat gibi blgesel organizasyonlar da bu almaya katlmlardr. Szkonusu devlet daireleri ve ok tarafl kurulular, sivil toplum rgtlerine yardmc olmakla birlikte, ounlukla hkmet reformlar zerinde almaktadrlar. Fakat hkmetler genelde bamsz sivil toplum rgtlerine destek vermekte zorlandklar iin bu destek ounlukla iki byk Amerikan partisini, ticaret sendikalarn ve i evrelerini temsil eden Ulusal Ba Fonu ve ona ait drt temel enstit gibi kamusal fonlar kullanan eitli demokrasi ve parti rgtleri tarafndan salanmaktadr. Gnmzde Kanada ve Avrupa lkelerinde Ulusal Ba Fonuna benzer bir ok kurum ortaya karak benzerlerinden Asyadaki ilki de Taiwanda yaplanmtr. Ayrca, bu alanda nemli rol oynayan Ford Vakf ve hayrsever George Soros tarafndan kurulmu vakflar gibi zel fonlar kullanan pek ok kurulu da bulunmaktadr. Eski komnist lkeler ile gelimekte olan lkelerde demokratik kurumlarn bymesi ve yerlemi demokrasilerdeki yardm kurulularnn destei, ada siyasi yaplanmann yepyeni bir unsurudur. Bunlarn etkisini lmek iin henz ok erken olsa da, otoriter ve yar-otoriter hkmetler zerindeki demokratik basky arttrdklarn, reformlarn yaplmasn saladklar ve hkmetlerin geriletici admlarn engelledikleri grndeyiz. Buna karn zellikle iki nemli alanda daha yaplacak ok eyin olduu da bir gerektir. lk olarak, yerlemi demokrasiler, demokrasinin geliimi asndan arlklarn ortaya koymak amacyla; yozlam hkmetlerin tavrn etkilemek iin egdml stratejiler gelitirmekten demokratik deiimler adna bar yntemlerle alan gruplarn glendirilmesine kadar yeni yollar bulmak zorundadrlar. Demokrasiler Topluluu (Community of Democracies) yeni stratejilerin gelitirilebilecei bir forum hazrlndadr. kinci olarak, sivil toplum rgtleri kendi a kurma ve yardmlama kapasitelerini kuvvetlendirmeli, deneyimlerini paylamal, kanuni takibata urayp tehlikede olanlar korumal, blgesel ve uluslaras dzeyde daha youn bir ortak ama altnda birleerek ilerlemelidirler. Bu konuda Dnya Demokrasi Hareketi (World Movement for Democracy WMD) diye bilinen yeni bir global hareket balam bulunmaktadr. Birlikte ele alnrsa, Demokrasiler Topluluu ve Dnya Demokrasi Hareketi, ibirlii iinde, yukardan hkmetler baznda ve aadan sivil toplum rgtleri kapsamnda bask gerekletirerek, yeni kurulan demokrasilere yerleme ve halklara demokrasinin nimetlerinden faydalanma olana yaratabilir. Bunun drdnc bir demokrasi dalgasna neden olup olamayacan sylemek olanaksz olmakla beraber, u da bir gerektir ki, buna yakn bir gelime bile dnyay daha gvenli ve daha bar klacaktr.

Bu yazlarda yaynlanan fikirler yazarlara ait olup A.B.D. hkmet politikasn ve grlerini tam olarak yanstmayabilir.

31

A.B.D. D likiler Gndemi A.B.D. Dileri Bakanl Elektronik Dergisi - Cilt 8 - Say 1 - Austos 2003 GLOBAL DEERLER TOPLUM SALII SINIR TANIMAZ Tommy G. Thompson A.B.D. Salk ve Beeri Hizmetler Bakan Global toplum salnn doas gereince ok tarafl bir ura olduunu belirten Wisconsin Eski Valisi, imdiki Salk ve Beeri Hizmetler Bakan Tommy G. Thompson, A.B.D.nin global salk konusundaki almalara liderlik yaparak katkda bulunabileceini, ama tek bana bu ii baarmasna olanak olmadn vurguluyor. Tm insanlarn eit yaratlm olduklari, Yaradan tarafndan Yaamak, zgrlk ve Mutluluu Aramak gibi vazgeilmez haklarla donatldklar gereinin aikar olduunu kabul etmekteyiz. Amerikan Bamszlk Bildirgesi Temmuz 4, 1776da kabul edilmitir. Amerikallar, insan haklarna olan inanlarn lkenin kurulu aamasnda beyan etmiler ve o gnden bugne kadar, dnyadaki yardma muhta kiilere - askerler, misyonerler, ekonomik danmanlar, Bar Gc programlar, ticaret ve renci deiimi erevesinde - yardm grev edinmilerdir. Her ne kadar toplum sal yukarda sz edilenler arasnda deilse de, bu konu Amerikann ura verdii dnyadaki en kritik cephelerden biridir. Salk ve Beeri Hizmetler Bakan olarak Amerikann yurtdndaki nemli bir misyonunu yerine getirmek ayrcalna sahip bulunuyorum. Toplum sal hibir snr ve siyaset tanmaz. Getiimiz yllar iinde AIDSin Afrikadan bizim ehirlerimize kadar uzandn, SARS ad verilen akut solunum sendromunun ok edici bir hz ile in ve Kuzey Amerikaya yayldn, Bat Nil virsnn bir ekilde Atlantiki aarak ktamzda yava bir yaylma gsterdiini, ve A.B.D iinde veremi kontrol altna almak iin kilit noktann yurtdndan gelen ya da yurtdna giden ziyaretilerin kontrolnden getiini grm ve yaam bulunuyoruz. Toplum salna ynelik abalarmzda en vazgeilmez etken, dost lkelerin yardmlar, ibirlii ve katlmlardr. A.B.D. global salk konusundaki almalara liderlik yaparak katkda bulunabilir ama tek bana bu ii baarmasna olanak yoktur. Dost lkeler ile olan ibirliimizin en somut rneini SARS salgn esnasnda yaadk. Bu hastalkla savamak iin, A.B.D. salk grevlileri in, Singapur, Tayland, Taiwan ve Vietnam gibi lkelerle ibirlii iine girerek bu lkelerde grev yaptlar. Amerika durumu kontrol altna almak iin hemen bir ka acil nlem ile salgn Amerikan topraklarnda ciddi bir tehlike yaratmadan yenmeyi amalad. En nemli noktalardan biri tbbi personel ve salgn hastalk uzmanlarnn ine gnderilmesi konusuydu. 7 Mays tarihinde, ine SARS ile savamas iin Bakanlk emriyle $500.000lk yardm gnderildi. Bu deneyimin sonucunda A.B.D., in ile kalc ve kapsaml bir ibirliine girmi olup sadece SARS erevesinde deil, hepatit, HIV/AIDS, tberkloz ve kanser gibi hastalklar da dahil olmak zere, inin eitli toplum sal alanlarnda yaplanmasna yardmc olmaktadr. Salk ve Beeri Hizmetler Bakanl alanlar indeki meslektalar ile gribe kar sava erevesinde kkl bir ibirlii iindedirler. Ayrca SARS krizi esnasnda kurulan balara da dayanarak toplum sal iin uzun sreli bir ibirlii yapmak midindeyiz.

32

Bu, etkili ve srekli bir yant vermektir. Fakat unu vurgulamalym ki, inli meslektalarmzn ortakl olmadan bu ibirliini yrtmemiz olanakszdr. Btn bunlar Amerikann toplum sal konusunda lkeler ile yapt i birliinin bir gstergesidir. SARS salgn esnasnda aldmz dersleri ileriye dnk olarak kullanmaya kararlyz. Bu hastaln tehis aamasndaki gecikme son derece belirgindir ve bir daha asla yaanmamaldr. Bundan dolay, Amerika, Dnya Sal Erken Uyar Giriimini devreye sokarak, laboratuar teknisyenlerini ve salgn hastalk uzmanlarn eitme, idare ve gzetim faaliyetlerini glendirme, iletiimi kuvvetlendirme ve laboratuar koullarn gelitirme almalarna balam bulunmaktadr. Szkonusu giriim, Dnya Salk Tekilat Global Salgn Uyar ve Tepki Ann dnya apnda gerekletirdii ok nemli almalarn tamamlamay ve arttrmay amalamaktadr. abuk yant verebilme konusunda daha fazla olanak iin kaynaklar yaratmak abasndayz. Ayrca, kendi bakanlmdan daha pek ok sayda toplum sal uzmannn eitim, klavuzluk, ve teknoloji transferi konularnda yardmc olmasn salamaya almaktayz. Amacmz, szkonusu olan lkelerde var olan programlarn zerine yenilerini ekleyerek, blgesel olarak yararlanlabilecek en hzl gelimeyi elde etmektir. Dnya Sal Erken Uyar Giriimi ile yetinmek niyetinde olmadmzdan, Salk ve Beeri Hizmetler Bakanlnn Dnya Sal Gvenlik Giriimini devreye sokmu bulunuyoruz. Bu giriimin amac A.B.D. dndaki stratejik blgelerde dost lkelerle birlikte klinik, salgn, laboratuar ve iletiim alanlarnda bir ibirlii a kurmaktr. Bu ibirlii a daha erken ve etkili tehis ile biyolojik tehlikelere kar daha ksa srede tepki vererek tedavi bulmamz salayacak olup insanlarn gvenlii konusunda byk farklar yaratabilecektir. Btn bunlara karn, bu abalar dost ve mttefik lkelerin ibirlii olmadan yaplmas olanaksz olan aamalardr. Global toplum sal, doas gereince, ok tarafl bir organizasyon gerektirmektedir. SARS ve erken uyar sisteminden yola karak, dost ve mttefiklerimizle birlikte dnyann gerek duyan her kesine temel salk hizmetleri gtrmeyi amalamaktayz. Bunun ok belirgin bir rnei yeni zgrle kavumu olan Afganistandr. A.B.D., Afganistandaki geici hkmetle birlikte alarak, yllardr ac ve yokluk ekmi olan Afganllara mit ve salk gtrmek abasndadr. Getiimiz Nisanda, Kabulde yenilenen Rabia Balkhi Kadn Hastahanesinin al treninde bulunduumu size gururla sylemek isterim. Rabia Balkhi, Afgan kadnlar iin son derece nemli bir tesis olarak 36,000 hastaya hizmet vermekte ve gnde 40dan fazla bebein dnyaya gelmesine yardmc olmaktadr. Hastanenin yeniden yaplandrlmas A.B.D. Salk ve Beeri Hizmetler Bakanl, Savunma Bakanl ve Afgan hkmeti tarafndan gerekletirilmi olup Afgan kadnlarna salk ve mit vaadeden ilk adm olarak tarihte yerini almtr. Bakan Bush, Kongreden Rabia Balkhi ve ayrca Kabul dndaki drt balantl tesise harcanmak zere $5 milyon talep etmitir. Rabia Balkhinin temel gereksinimleri karlandnda, hastanedeki doktor ve hemireleri eitmeye, hastahane ynetimine ve drt balantl kliniin almasna katkda bulunma aamasna gelinmi olunacaktr. Drt balantl klinikten her biri, ana ve ocuk sal konular da dahil olmak zere, her trl salk hizmetini yerine getirecek doktor, hemire ve ebe kadrolarna sahip olacaktr. Amacmz, ana ve ocuk sal konularnda tm Afgan toplumuna k tutup yol gsterecek ve salk hizmeti verecek personeli eitmektir. Bu kk bir adm olabilir , ama unutmamak gerekir ki, bu sadece ilk admdr. Bu klinikleri alr hale getirdiimizde ve uzak kylerdeki kadnlara doum ncesi hizmeti sunulmasn mmkn kldmzda, sadece Afgan kadnlarna deil, bu kkl lkeyi seven ve onu daha zgr, daha iyi hale getirmek istei tayan her erkeine, kadnna ve ocuuna yardm ettiimizin bilincinde olacaz. Bunlar, Afganllarn, Avrupa, Asya, ve Kuzey Amerika lkelerinin yardm ve ibirlii olmakszn yaplacak eylemler deildir, ve hepsinin emei, ortak amacmz iin vazgeilmez bir unsur oluturmaktadr. Son olarak, Amerikann lke dndaki nemli faaliyetlerinden birine, yeryznde AIDS ile olan savaa deinmek istiyorum. Bu, hem Bakanmz iin hem de dnya iin, sadece insanlk nedenlerinden dolay son derece nemli bir misyondur.

33

Gelimekte olan lkelerde, zellikle Afrikada AIDS, bar ve istikrar tehdit eden bir tehlikedir; AIDS nesilleri ortadan kaldrarak toplumlar ksz brakmakta ve lkeleri sakat brakmaktadr. Geen yl milyon insann lmne neden olan AIDSin nmzdeki yirmi yl iinde de 68 milyon insann lmne yol aaca tahmin edilmektedir. Bu lmlerin 55 milyonu Afrikada olacaktr. Ayn zamanda, ortalama yaam uzunluu da d gstermektedir. Botswanada doan bir ocuun 40nc yan grecei pek az bir olaslktr. Bundan dolay, dnya lkeleri, sivil toplum rgtleri ve yerel gruplar ile biraraya gelerek, Dnya AIDS, Tberkloz ve Stma ile Sava Fonunu kurmulardr. Krizin olaanst boyutlar gsterilen abann da olaanst olmasn gerekli klmaktadr. Szkonusu fon AIDS ile olan savata vazgeilmez bir etkendir. Gerek bir kamu ve zel sektr ortakl olarak, darboazda olan toplum ve lkelere gerek duyduklar mali destei salar. Bu destek sayesinde salk ve tbbi alanda yaplanmalar gereklemekte, aileler mcadele iin bir ansa sahip olmakta ve, en nemlisi, hayatlar kurtarlmaktadr. Getiimiz Ocak aynda bu fonun bakan seilmek erefine nail oldum. Bakan olarak, fonun 92 lkede 153 projesinin onaylanm olduunu ve bu kapsamda Nisan 2002 tarihinden itibaren $1.5 milyar bte ayrldn belirtmekten memnuniyet duyarm. Fonun, 58 lke ile $660 milyondan fazla tutan imzalanm ba anlamalar bulunmaktadr. imdiye kadar bu miktarn $56 milyon kadar toplanmtr ve para ak hzlanarak devam etmektedir. Fonun kuruluundan bu yana geen bir yldan fazla bir sre iinde anti-virus tedavisi konusunda ilk yardm alan Haiti halkdr. phesiz, bu fonu yaatmak tm lkelerin desteine ve isteine baldr. Amerikann bu konuda ba ektiini gururla sylemek isterim. Balang olarak, A.B.D. Global Fonun en byk bas durumundadr. Fakat bu buzdann sadece grnen ksmdr. Bakan Bush, geen Ocaktaki Ulusa Sesleni Konumasnda, AIDS Yardm iin Acil Plan kapsamndaki 5 yl sreli $15 milyarlk btenin global dzeyde AIDS ile savata nemli bir katk salayacan aklamtr. Bu kaynak, Afrika ve Karayiplerde AIDSden en ok etkilenen14 lkenin bu hastalk ile savamasna yardmc olacaktr. Bu acil plan erevesinde pek ok i baarmay ummaktayz: lk olarak, hedef lkelerde tahmin edilen yeni vakalarn yzde 60na eit olan 7 milyon yeni vakay nlemek istiyoruz. Bu giriim gnll testler ve danmanlk da ieren geni apta koruma abalar gerektirecektir. Tedavinin salanmas, bireylerin teste tabi tutulmalarn tevik ederek koruyucu abalarn gereklemesine yardmc olacaktr. kinci olarak, 2 milyon civarnda HIV virs alm bireyi tedavi etmek amacndayz. Anti-virs tedavisindeki son gelimeler sayesinde, Bakann aklad Acil Plan, en fakir ve en ok gerek duyan lkelerde tedavinin uygulanmas iin atlan global dzeydeki ilk adm olacaktr. Son olarak, 10 milyon HIV bulam birey ve ksze yardm eli uzatmak istemekteyiz. Acil Plan erevesinde u anki btede yllk $1 milyar olan uluslararas dzeydeki HIV/AIDS yardm payn e katlayacaktr. unu vurgulamalym ki, Bakann aklad Acil Plan dorudan Global Fonun misyonuna hizmet vermektedir. Plan, Global Fon iin ek olarak $1 milyar kapsadndan, A.B.D. toplam ba miktarn $1.65 milyara ykseltmektedir. Bizim ve dier lkelerin ok tarafl abalar Global Fonun almalarna temel oluturmaktadr. Hepimiz ayn sava vermekteyiz, ayn insanlara hizmet etmek gayreti iindeyiz ve bunu hep birlikte yapmaktayz. Bizim dnya iin grmz, kendi lkemiz iin olana paralel ekilde zengin, iyimser ve heyecan vericidir. D lkeler iin olan grmz insani boyuttan te deildir. Tarih, vicdan ve deerli Amerikan miras bizim bundan daha azn yapmamz engeller. Eski Bakan Ronald Reagann dedii gibi Gelime ve insanlk iin gsterdiimiz abalar tamamen bize kalm bir konudur. Bir gn torunlarmz dnp yaptklarmza baktklarnda, bizim sadece zgrlk ateini parlak tuttuumuzu deil, ayn zamanda onun scakln da bizden ncekilerden daha etkili hale getirmi olduumuzu syleyebileceklerdir.

34

Biz bu baarya, tm dnyadaki dost ve mttefiklerimizle birlikte alarak ulamaktayz.

A.B.D. D likiler Gndemi A.B.D. Dileri Bakanl Elektronik Dergisi Cilt 8 - Say 1 - Austos 2003

35

ULUSLARARASI LDERLK SALAMAK: SORUMLU EVRE POLTKASI John F. Turner Okyanuslar, Uluslararas evrecilik ve Bilim Konularnda Sorumlu Bakan Yardmcs Okyanuslar, Uluslararas evrecilik ve Bilim Konularnda Sorumlu Bakan Yardmcs John Turnera gre Bush hkmeti, dnyann doal kaynaklarn sorumlu evre politikalar ile korumaya kendini adamtr ki bu politikalar kapsamnda srdrlebilir kalknmay desteklemek, tropikal ormanlar korumak, zehirli kimyasal maddelerin kullanmn kontrol altna alarak azaltmak, ve iklim deiikliine yeniliki yaklamlar getirmek bulunmaktadr. John Turner bu grevinden nce, kamu ve zel mlkiyetteki kara ve su kaynaklarnn korunmas iin kar amac gtmeden alan ulusal bir tekilat olan Koruma Fonunun (Conservation Fund) Bakan ve Genel Yneticisi olarak hizmet vermekteydi. Her gn artan dnya nfusu; nemli doal havzalarn farkl ekillerde kullanlmas; hava, su, kara kaynaklarnn bozulmas; ve istilac trlerin doal olmayan habitatlarda yaygnlamas dnyann doal kaynaklar iin ve bu kaynaklara yiyecek, yakt, barinma, ila, ekonomik ve sosyal refahmz asndan gerek duyan bizler iin byk tehlike oluturmaktadr. evre sorunlarndan bir ou hibir snr tanmadan, Amerikallarn saln, refahn ve hatta ulusal gvenliini tehdit etmektedir. Dnyadaki insanlar enerji maddelerine, temiz suya, yiyecee ve yaanlacak bir evreye sahip olmadklarnda, ortaya kacak ekonomik istikrarszlk ve politik kargaann sonular bizim lkemizde de pahal bir bar korumacl ve kayp pazarlar eklinde hissedilecektir. Bcek ilac karm hava ve yiyecekler, kirli hava, istilac bitki ve hayvan trleri bizim ekonomimizi ve refahmz da etkileyebilir. Srdrlemeyen kalknma iin tevik yaratan ve pazarlar arptan politikalar problemleri daha da bytmektedir. Bunlar kontrol etmek ve doal kaynaklar srdrlebilir bir iyi idare altnda tutabilmek, dnyadaki tm lkelerin ibirliini ve adanmln gerektiren bir abadr. Nfusun yarsnn gnde $2dan daha aza geindii, milyarlarca insann temiz su, kanalizasyon ve elektrikten uzak yaad bir dnyada sorumlu politika, srdrlebilir kalknmay desteklemek olmaldr. Bu, bir yandan evreyi koruma altna alrken, dier yandan da sosyal ve ekonomik gelimeyi uygulamak demektir. 2002 ylnda yaplan Srdrlebilir Kalknma Dnya Zirvesinde, uluslararas ve lkeler baznda iyi ynetiimin zorunlu olduu grnde birleilmitir. Yozlamann bulunduu, pazarlarn kapal, zel mlkn korunmasz ve zel anlamalarn geersiz olduu durumlarda srdrlebilir kalknma elde edilemez. Gelimi ve gelimekte olan lkelerin ak pazarlar, iyi ileyen tekilatlar ve hukuki dzen ilkelerini dayandracaklar iyi ynetiim temeline gereksinmeleri vardr. Srdrlebilir Kalknma Dnya Zirvesinde, ilgili tm birimlerin devlet, sivil toplum ve zel sektr olarak bir btnlk iinde almas gerei vurgulanmtr. Zirve esnasnda, A.B.D., ibirlii iinde alarak zerinde nemle durulmas gereken konular ortaya koymutur. Bunlara be yeni alanda imzaya dayanan ortaklk anlamalar - salk (HIV/AIDS, stma, tberkloz); su (Fakirler iin Su projesi); enerji (Temiz Enerji Giriimi); alk (Afrikada Al Yenme Giriimi) ve ormanlar (Kongo Havzas Orman Ortakl) dahil olup ayrca okyanuslar, biyoeitlilik, srdrlebilir tarm, barndrma, corafi bilgilenme, ve eitim konularnda da balatlm giriimlerdir bulunmaktadr. Bakan Bush, srdrlebilir kalknmaya destek vermeyi, ulusal gvenlik programnn nemli bir paras haline getirmitir. 5 ubat tarihinde, Kongreye Millennium Challenge Account giriimini sunduunda, bu giriim iin lkeleri yaygn bir frsat ve giriimcilik emberine ekmenin gl bir yolu ifadesini kullanmtr. $5 milyarlk Millennium Giriimi, Kongre onayn aldktan sonra, A.B.D. ile adil hkmetlere sahip, insanlarna yatrm yapan ve ekonomik zgrl destekleyen, gelimekte olan lkelerin gerek ortakl eklinde gerekleecektir. Millennium Giriimi, uluslararas liderliimiz altnda srdrlebilir kalknmaya finansal destek salamay hedeflemektedir. Ayrca A.B.D., gelimekte olan lkelere evre konularnda yardm salayan dnyann en byk finansal evrecilik rgt Global

36

evre Kuruluunun (Global Environment Facility) en nde gelen bacs durumdadr. Bush ynetimi Global evre Kuruluuna nmzdeki drt yl iinde $500 milyon ba yapmay taahht etmi bulunmaktadr. A.B.D. uluslararas evrecilik politikasnda liderlik rol oynamaktadr. Tm dnyada toksik kimyasal maddeleri kontrol altna almak iin aktif bir aba iindeyiz. A.B.D. evrecilik anlamalarn serbest ticaret anlamalar ile ilikilendirerek, evrecilik ve ekonomik politikalar entegre etme yolunu amtr. Ayrca A.B.D. nemli habitatlarn, nesli azalm hayvan ve bitki trlerinin korunmasnda da etkin bir rol stlenmitir. Tm dnyada, burada zetlenemeyecek kadar ok ynde gelimeyi, ticareti ve evre korumacln yakndan izlemekte ve bu konularda almaktadr. Amacmz, insanlar iin daha salkl olan doal hayata ve insanlara habitatlar sunan, eko-sistemleri gelimi daha mreffeh bir dnya salamaktr. A.B.D. toksik kimyasal maddelerin ve bcek ilalarnn kullanmn azaltmay hedefleyen ulusulararas giriimlerde de kilit oyunculardan biridir. abalar sayesinde kalc organik kirletici maddeler (Persistent Organic Pollutants - POPs) konusunda yaplan Stockholm Konferans bir anlamayla sonulanmtr. Organik kirletici maddeler evrede uzun sre kaldklar ve atmosfer ile okyanuslar araclyla da tanabildikleri iin zehirli etkileri olan kimyasallardr. En problemli kalc kirletici maddeler, A.B.D ve dier gelimi lkeler tarafndan terkedilmi olduklar halde, baka lkeler tarafndan hala byk miktarlarda kullanlmaktadrlar. Stockholm Konferansnda varlan anlamaya gre, en tehlikeli 12 kalc kirletici maddenin kullanmndan zaman iinde vazgeilmesi gerekmektedir, ayrca bu listeye gelecekte dierlerinin de eklenmesi beklenmektedir. Bush ynetimi Stockholm Konferans kararlarna byk ncelik tanyarak, uyum salayan yasalarn dzenlenmesi amacyla konuyu A.B.D. Senatosuna sunmu bulunmaktadr. Civa emisyonu da ok tarafl uluslararas ibirlii gerektiren ayr bir konudur. Civa, yiyecek zincirinde ilem grdke bir birikim oluturur, ayrca baz trlerde ok youn miktarda bulunmaktadr. Genellikle, fazla civa younluu tayan balk ve deniz memelileri ile beslenen, Kuzey Kutbu civarnda yaayanlarn daha fazla risk altnda olduklar bilinmektedir. Getiimiz aylarda A.B.D. gelimekte olan lkelere zellikle elektrik ve kimyasal santrallerindeki civa emisyonunu azaltmalar konusunda yardmc olmak amacyla yeni bir program balatmtr. Son iki yl iinde A.B.D. bu ama iin $1 milyon fon ayrm bulunmaktadr. A.B.D., ticaret ve evrecilik konularndaki almalar sayesinde, ekonomi ve evre politikalarnn entegrasyonunun salanmasna yardmc olmutur. 1990larn banda A.B.D., evre faktrlerinin Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlamas (NAFTA) kapsamna alnmasn neren ilk lkedir. Son iki yl boyunca Bush ynetimi, gittike artan sayda lke ile yaplan serbest ticaret anlamalarnda karlkl olarak evre konusunda ibirliini destekleyen hkmlerin konulmasn garanti altna almaya almtr. ili ve Singapur ile yaptmz son ticari anlamalarda bu lkelerin gl evre politikalar uygulama abalarn destekleyen yan anlamalar da imzalam bulunmaktayz. Ayrca orman korumaclnda da giderek artan aktif bir rol oynamaktayz. En son evrecilik Aratrma Raporlarnda, kerestelerin yasad yollardan Singapurdan transit gnderilmesi konusunda Yasad Kerestecilii nlemede A.B.D.nin Liderlik Rol balkl bir yaz kmtr. Bush ynetimi yasad kerestecilii ve balantl ticareti nlemeyi global bir ncelik olarak ele almaktadr. A.B.D., 2001 ylnda Endonezya ve Dnya Bankas tarafndan bakanlar dzeyinde yaplan Orman Yasalar Ynetimi ve Uygulamas Konferansnn en nde gelen sponsoru olmutur. Konferans bitiminde aklanan tarihi bildiri ise bu konularla savamak iin politik irade ve adanmlmz tazelemitir. nmzdeki Ekim aynda Kamerunun Yaounde kentinde bakanlar dzeyinde Afrika Orman Yasalar Ynetimi ve Uygulamas Konferans dzenlenecektir. Ayrca yine bakanlar dzeyinde yaplacak olan Latin Amerika Konferansnn hazrlklar da srmektedir. 2002 ylnda, Bakan Bush Dileri Bakan Colin Powell gelimekte olan lkelerdeki biyolojik eitlilii yokeden ve milyonlarca ton sera gaznn atmosfere yaylmasna neden olan yasad keresteciliin durdurulmasna yardm etmek iin yeni giriimlerde bulunmak zere grevlendirmitir. Bu amala, gelimekte olan lkelerin, ticaret ve ormanclk sektrndeki yozlama ile yakndan ilintili olan yasad kerestecilikle savamalar iin stratejik bir giriim yaratm bulunmaktayz. Departmanmn ilk nceliklerinden biri, ormanlar konusunda geni kapsaml bir ibirlii kurulmasyd. Bu erevede Gney Afrikann teklifi zerine Kongo havzasn ele alan bir ortaklk balatm

37

bulunmaktayz. Bu ortakl, Johannesburgda Eyll 2002de yaplan Srdrlebilir Kalknma Dnya Zirvesinde dnyaya duyurduk. Kongo Havzas Orman Giriimi Ortakl zirvenin baarl olaylar arasnda yerini alm bulunmaktadr. Bu giriim, Afrikann tehdit altndaki ormanlarnn ve tkenmeye yz tutmu hayvan ve bitki trlerinin korunmasna ve fakirlii alt etmesine yardmc olacaktr. Szkonusu giriim, olaanst bir baaryla, 29 hkmetin, uluslararas tekilatn, evrecilik ve i sektrnden organizasyonlarn tropik ormanlarn korunmas amacmza katlmn salam bulunmaktadr. Yine bu giriim erevesinde blgede yaayanlara srdrlebilir yaam, daha gl tekilatlar, gelitirilmi doal kaynak ynetimi, park ve korunmu alanlar a salanmas amalanmaktadr. Tropikal Ormanlar Koruma Yasas, A.B.D.ye gelimekte olan lkelerdeki ormanlar korumak iin bor indirimi ve borca-kar-doa dei tokuu konularnda resmi pazarlk yapmak yetkisi tanmaktadr. Belirli borlardan kurtulmak iin bu lkelerin sz konusu bor karl bir harcamay yerel ormanlar korumaya ayrmalar gerekmektedir. u ana dek sonulandrlm olan Tropikal Ormanlar Koruma Yasas anlamalar erevesinde toplam alt lkede bu anlamalarn geerli olduu sre boyunca orman korumaclna $60.3 milyon yatrm yaplmas ngrlmektedir. Denizlerin yamur ormanlar diye anlan mercan kayalklar dnyadaki en fazla biyolojik eitlilik gsteren trleri barndran ekosistemler arasndadr. Mercan kayalklar, nemli balk habitatlar olmalarnn tesinde, insanlara yiyecek ve igc salar, ky kesimlerini ak denizlerin iddetinden korur ve nemli turist merkezleri olma ayrcaln yaarlar. Mercan kayalklarnda yaanmakta olan bozulmaya kar A.B.D. harekete geerek dier lkelerle birlikte Uluslararas Mercan Kayalklar Giriimini (International Coral Reef Initiative) kurmutur. Bu alanda ilk ortak alma rnei olan Uluslararas Mercan Kayalklar Giriimi, ekosistemlerini korumak amacyla, hkmetleri ve ilgilileri mercan kayalklar zerine bilimsel yaklamda bulunmak adna seferber etmitir. Nesli Azalm Yabani Flora ve Fauna Trlerinin Uluslararas Ticaret Anlamas (The Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Flora and Fauna CITES), bugne kadar yaplm olan en eski ve en baarl uluslararas evre anlamalarndan biridir. Bu anlama erevesinde yillar boyunca filler, krokodiller, balinalar ve kaplanlar dahil olmak zere, dzinelerce hayvan tr yok olmann kysndan geriye dnmtr. Kurucu yelerden biri olan A.B.D. bu konuda hala aktif bir rol oynamaya devam etmektedir. Kasm 2002 tarihinde yaplan ilgili taraflarn 12. Konferans erevesinde, A.B.D. Minke ve Bryde balinalarnn korunmasna ynelik tedbirlerin gevetilmesine kar kmtr. Bu konuyla ilintili olarak A.B.D., tekrar balayan Afrika fildii ticareti hakkndaki endiesini belirterek, fazla fil nfusu olan lkeler iin dikkatli bir ihracat program nermitir. Ayrca ticari deeri yksek olan ili Levrei (Chilean Sea Bass) ve Byk Yaprakl Abanoz Aac (Bigleaf Mahogany) ticaretinde, yasad balk avlar ve aa kesimleri konusundaki kayglarn da dile getirmitir. Bakan Bush iklim deiimleri konusunda da A.B.D.nin yeni giriimlere katlmasn ngrmektedir. Bush ynetimi, ekonominin boyutu ile orantl olarak, nmzdeki on yl iinde yurtii sera gaz etkisini %18 civarnda azaltmann yollarn aratrmaktadr. Bu strateji, A.B.D.nin sera gaz etkisini azaltmasn, durdurmasn ve tekrar salkl bir bymeye yol amasn izleme frsat douracaktr. Son 14 yl sresince A.B.D. dnya iklim deiiklikleri konusundaki aratrmalara $20 milyardan fazla yatrm yapma ncln tamaktadr. Bush ynetimi, bu erevede dost ve mttefik lkelerle birlikte hidrojen de dahil olmak zere temiz enerji teknolojileri, yakt hcreleri, temiz kmr teknolojisi, ve karbon tutma ve depolama konularnda almalar yrtmektedir. Ayrca A.B.D., sera etkisini insan mdahalesinden koruyarak sabit bir dzeyde dengelemek abas veren Birlemi Milletler klim Deiimi ereve Konvansiyonu (United Nations Framework Convention on Climate Change) kapsamnda da almalarna devam etmektedir. A.B.D. iklim deiimi konusunda bilimsel, teknik ve sosyo-ekonomik veriler toplayan uluslararas bir tekilat olan Devletleraras klim Deiimi Panelinin nde gelen yelerinden biridir. Haziran 2001den bu yana Dileri Bakanl A.B.D.nin dier lkelerle olan iklim deiimi konusundaki ibirliine enerji konusundan, el koyma ilemleri ve uygulanacak politikalara kadar her kapsamda hz vermitir. A.B.D.nin bu erevede ibirlii yapt lkeler Avustralya, Kanada, in, yedi ayr Orta Amerika lkesi, Hindistan, talya, Japonya, Yeni Zelanda, Kore Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, ve Avrupa Birliidir. 31 Temmuzda A.B.D. Dileri Bakanl Dnya Gzlem Zirvesine (Earth Observation Summit) ev sahiplii yapmtr. Toplantda, ekonomik ve global evre problemlerini

38

anlayp bunlarla baa kabilmek iin dnya apnda entegre bir gzlem sisteminin gndeme getirilmitir.

gelitirilmesi

Mreffeh toplumlar insan sal ve doal habitatlar baznda evrenin korunmas iin daha fazla kaynak ynlendirme olanana sahiptirler. A.B.D dnya insanlarna, doal hayata ve yanl kullanmlardan dolay tehdit altndaki ok saydaki ekosistemlerin korunmas ve srdrlebilir bir gelecek temini kapsamndaki almalarna devam etmektedir. Dnya politikalarmz gelitirirken evre konusundaki hedeflerimizi kaybetmeyeceimiz kesindir.

A.B.D. D likiler Gndemi - A.B.D. Dileri Bakanl Elektronik Dergisi - Cilt 8 - Say 1 - Austos 2003 AMERKAN SVL TOPLUM RGTLERNN ULUSLARARASI UZANTILARI Robert Kellett Mercy Corps Online Yneticisi Mercy Corpsun Online Yneticisi ve Portland, Oregonda serbest alan bir yazar olan Robert Kelletta gre, A.B.D. ve dier lkelerdeki sivil toplum rgtleri, demokrasiyi, ekonomik gelimeyi ve uzun vadeli istikrar dnya apnda desteklemektedirler. Mercy Corps, kar amac gtmeyen ve zorluklar, fakirlii ve basky azaltarak insanlarn daha gvenli, retken ve adil toplumlarda yaamalarna yardmc olmay hedefleyen bir tekilattr. Tekilat u anda, A.B.D. de dahil olmak zere, 30dan fazla lkede 5 milyondan fazla insana yardm salamaktadr.

39

brahim, yryten nefret ediyordu. Vatan olan Eritrede 11 yandaki brahim hergn gne domadan uyanp kendisini 3 saat ve 11 kilometreden sonra okuluna gtrecek olan ssz yolda saatlerce yrmek zorundayd. Yorgun ve bitkin bir ekilde okula vardnda, onu nasr tutmu ayaklarnn acsndan daha ok rahatsz eden ey midesindeki boluk ve alk hissiydi. Bu fakir ve kuraklktan perian olmu Dou Afrika lkesinde, brahimin ailesi de, tm dier ocuklara olduu gibi, ona ancak gnde bir n yemek verebiliyordu. Bundan dolay da brahimin kendi bann aresine bakmas ve bir lokma yemek yiyebilmesi iin gnde 20 kilometreden fazla yol yrdkten sonra akam beklemesi gerekmekteydi. Onur listesinde olduu ve retmenleri tarafndan tm okuldaki en zeki ve baarl ocuklardan biri olarak tanmland halde brahimin artk dayanacak gc kalmamt. alacak ve bir eyler renecek halim kalmamt. Evde kalp bir lokma yemek yemei tercih ediyordum. diyordu brahim. Byynce doktor olma istei ise daha ergenlik ana girmeden yok olmak zereydi. Mart 2002 tarihinde, A.B.D. Portland, Oregon kkenli Mercy Corps adl sivil toplum rgt, brahim gibi ocuklara ynelik bir okul beslenme program uygulamasn balatmtr. Program kapsamnda, Eritredeki 54.000 okul ocuuna yksek enerji ieren biskviler salanmaktadr. Bunun sonucunda ocuklarn okula devam ve okul baarsnda tm lkede dramatik bir art gzlenmitir. brahim iin okulda verilen yiyecek inanlmaz bir deiiklik yaratmtr. brahim tekrar okuluna dnm ve snfnn en yksek notlarn almaya balamtr. Okul beslenme programnn ana amac a ocuklara yiyecek temin ederek eitimlerini srdrmelerini salamak olmakla beraber, hemen gze arpmayan ama ayn derecede nemli olan bir baka amac da bulunmaktadr. Yardmsevenler Gc (Mercy Corps) alanlar her gn, Vizyon Eritre (Vision Ertrea) adl toplumu gelitirmeye ynelik programlar zerinde younlaan yerel Eritre sivil toplum rgt ve Eritre Eitim Bakanl mensuplar ile birlikte almaktadrlar. Hep birlikte Okul-Aile Birliklerini eitmeye yardmc olarak ebeveynlerin ocuklarnn eitimine ve toplumun geleceine daha ok katkda bulunmalarn salamaktadrlar. Bu bilgi aknn faydalar, Mercy Corps programlar ve yarm dzine kadar Amerikan kkenli kuruluun Eritredeki almalarnn sona ermesinden ok daha teye uzanacaktr. Mercy Corps Bakan Yardmcs Nancy Lindborg yle demitir: Yllar sren almalarn sonucunda Amerikan sivil toplum rgtleri unun bilincine varmlardr: Herhangi bir salk, eitim, tarm reformu veya ekonomik gelime bazndaki programn etkili olmas iin bu ister acil bir yardm ister uzun vadeli programlar olsun hereyden nce salkl yurttalk bilgisine sahip bir toplum gerekmektedir. Bir lkenin yerel tekilatlar, hkmet yetkilileri, dier sivil toplum rgtleri ve zel sektr ile birlikte altmzda, onlarn kendi problemlerinin aciliyetini daha doru olarak tanmlayacak pozisyonda olduklarna inanmaktayz. Asl hedef, toplum iinde rol sahibi olanlarn birbirleriyle doru ve pozitif ekilde etkileimlerini salayarak problemleri bar erevesinde zmlemektir. inde bulunduumuz hzl iletiim anda, savalar ve felaketler uydular aracl ile hepimizin evindeki ekranlara tanrken Amerikan sivil toplum rgtlerinin almalarn sadece acil yardm salamakla zdeletirmemiz doaldr. Amerikan yardmsevenleri dnyann her tarafnda ok zor ve ypratc koullar altnda felaketlerden zor kurtulmu veya savatan km bireylere ve ailelere yardm gtrmektedirler. A.B.D. sivil toplum rgtleri acil yiyecek, su ve ila yardmlar ile her yl yzbinlerce insann hayatn kurtarmaktadrlar. Televizyonlarda sk grlmeyen ve gazetelerde yazlmayan ise A.B.D. sivil toplum rgtleri ile onlarla alan yerel sivil toplum rgtlerinin demokrasiyi, ekonomik gelimeyi ve uzun vadeli istikrar desteklemek iin dnya apnda verdikleri abalardr. Afrikada AIDS eitimi veren programlardan Balkanlarda mikro-kredi verilmesine ya da eski Sovyetler Birliinde salanan demokrasi desteine kadar, A.B.D. sivil toplum rgtleri milyonlarca insann yaamlarnn daha iyiye gitmesi erevesinde ok nemli bir rol stlenmilerdir.

40

A.B.D. kkenli, uluslararas geliim ve insani yardm ercevesinde alan sivil toplum rgtlerinin en byk oluumu olan InterAction, gelimekte olan lkelerde eitli programlar yrten 150den fazla ye kurulutan olumaktadr. Bu ye kurulular herkes iin sosyal adalet ve saygnlk kavramlarn gelitirerek bireylerin fakirlik, dlanma ve zorluklara kar direnmesine yardmc olmaktadrlar. InterAction Bakan Mary McClymont geen yl yaplan bir rportajda yle demitir: iek hastal 1977den beri ortadan kalkm; son 30 yl iinde okuma yazma bilmeyenlerin oran %20 azaltlm; yaam sresi 20 yl daha uzam, Afrikada yzbinlerce insan ldren nehir krl neredeyse Afrikadan tamamen silinmi bulunmaktadr. te btn bunlar gelitirme amal yardm erevesinde ortaya kmtr. A.B.D. sivil toplum rgtleri genel olarak siyasi adan bamsz ve tarafsz olmay amalarlar. Bu rgtler, ulusulararas projeler iin irketlerden, hkmetlerden, inan gruplarndan, A.B.D. devlet dairelerinden ve Dnya Bankas gibi uluslararas kurululardan destek alrlar. Buna ek olarak, sivil toplum rgtleri Amerikan bireylerinden ve zel balardan toplanan yllk $3 milyar gibi bir gelirin de sahibidirler. A.B.D. sivil toplum rgtlerinin son on yl iinde bireylere ve gruplara yetki vermek konusunda nemli rol oynad bir blge de Orta Asyadr. Orta Asyadaki sivil toplumlar Sovyetler Birliinin 1991de dalmasn izleyen on yl iinde tamamen olmasa bile gelime yoluna girmilerdir. 1980lerin sonunda ve 1990larn bandaki bir ka dank vatanda grubundan, bugn 10.000 adet toplum amal kk giriim ile tam gn alan personel barndran ok ofisli blgesel sivil toplum rgtleri domutur. Sonu olarak, fiziksel engelliler, yalnz anneler, yallar, mlteciler, etnik kkenli aznlklar gibi ou zaman dlanm olan bireyler ve gruplar da yerel sivil toplum rgtlerinin kurulmas sayesinde seslerini duyurabilmilerdir. Bylece bu sivil toplum rgtleri de A.B.D. sivil toplum kurulularndan direkt fon yardm, eitim ve teknik destek alarak Orta Asya sivil toplum oluumunu daha kuvvetli bir noktaya tamlardr. A.B.D. ve yerel sivil toplum rgtlerinin ortak abalarnn sonular, zbekistan, Tajikistan ve Krgzistan snrlar arasndaki Ferghana Vadisi diye bilinen, fakir ve etnik olarak eitlilik arzeden blgede yakndan grlebilmektedir. Ferghana Vadisinde yaayan insanlar Sovyetler Birliinin zlmesinden sonra kendi paylarna den zorluklara katlanm olup halen temiz su, yeterli salk hizmeti ve dzgn okullardan yoksun olarak yaamaktadrlar. Yerel ve ulusal ynetimlerin yetiemedii yerlerde toplumlar genellikle idareyi kendi ellerine alrlar. Baz A.B.D. sivil toplum rgtlerinin salad balar ve teknik destek erevesinde, Ferghana Vadisi halk, okullar onarmaya, etnik kkenli sorunlarn zmeye, fiziksel engelli ocuklara bakm salamaya, hukuki zgrle ve ocuklar iin daha iyi bir gelecee ynelmeye balamlardr. Orta Amerikada da, A.B.D. sivil toplum rgtleri kentsel ve krsal alanlardaki toplumlarla alarak, yerel kurulular kuvvetlendirmeye ve bireylerin kendilerine yardm etmelerini renmelerine almaktadrlar. Bebek ve anne lmlerinin ok yksek olduu bu blgede, salk hizmetleri ve salk eitimi kapsamnda bir gelime yaanmaktadr. Atlanta, Georgia kkenli sivil toplum rgt olan CARE, ok yakn bir zamanda, Guatemalada bir anne-ocuk sal program tamamlam ve bunun sonucunda Baja Verapez ve Alta Verapezdeki salk hizmetlerinde gzle grlr bir iyileme gzlenmitir. Guatemala Salk Bakanl ile birlikte yaplan bu alma kapsamnda, dier bireyleri de eitmeleri amac ile, kadnlara anne ve ocuk sal hakknda eitim salanmtr. Programn srekli olacak sonularndan biri de, kurulmu olan 53 klinik sayesinde 22.400 aileye salk yardmnn uzun yllar boyu salanmas olacaktr. Bugnden balayarak, blgede doacak ocuklarn yaama daha iyi bir balang yapacaklar ve gelecek iin daha donanml olacaklar kesindir. Sonu olarak, ister Orta Amerikada salk konusunu, ister Afrikadaki ala zm konusunu hedeflemi olsun; bir geliim programnn baarl saylabilmesi iin, yardm salayan sivil toplum rgtnn blgeyi terk etmesinden uzun sre sonra da, programn srdrlebilirliini korumas gerekmektedir. A.B.D. sivil toplum rgtleri, yerel kurulular, toplumlar, hkmetler ve bireyler ile

41

birlikte lkelerinde daha adil, varlkl ve bar bir ortam yaratmak iin almaktadrlar. Bu ibirliklerin sonular bugn belirgin olarak grlmektedir ve insanlar tarafndan uzun yllar boyunca da hissedilecektir. Aada belirtilen internet siteleri A.B.D. sivil toplum rgtlerinin uluslararas dzeydeki programlar hakknda bilgi ermektedir: www.interaction.org www.alertnet.org www.reliefweb.int

Bu yazlarda yaynlanan fikirler yazarlara ait olup A.B.D. hkmet politikasn ve grlerini tam olarak yanstmayabilir.

A.B.D. D likiler Gndemi - A.B.D. Dileri Bakanl Elektronik Dergisi - Cilt 8 - Say 1 - Austos 2003 LAVE OKUMA REHBER AMERKAN ENTERNASYONALZM BBLOGRAFYA

A.B.D. Dileri Bakanl aada belirtilen kaynaklarn bulunurluu ve ierikleri hakknda hibir sorumluluk kabul etmez; bu sorumluluk tmyle temin edenlere aittir. Bose, Meena. AMERKAN DILER POLTKASINI BMLENDRMEK: OK YNLLK, TEK YNLLE KARI (SHAPING U.S. FOREIGN POLICY MULTILITERALISM VS. UNILATERALISM)

42

Dileri Politikas Dernei/Princeton Toplants, Princeton, NJ, 9 Mays 2003 (Foreign Policy Association/Princeton Town Hall Meeting) Carothers, Thomas. DEMOKRASY DESTEKLEMEK VE TERRLE SAVAMAK (PROMOTING DEMOCRACY AND FIGHTING TERROR) Foreign Affairs, Cilt 82, say: 1, Ocak/ubat 2003, s. 84-97 Cowen, Tyler. KLTRN KADER (THE FATE OF CULTURE) The Wilson Quarterly, cilt 26, say:4, Sonbahar 2002, s. 78-84 Crossette, Barbara. Yalnz veya Birlikte: A.B.D. ve Dnya BYK KARARLAR 2003. (Alone or Together: The U.S. and the World in GREAT DECISIONS 2003 New York: Dileri Politikas Birlii, 2003. 112s. (Foreign Policy Association) Daalder, Ivo H.; Lindsay, James M. SYASETN GLOBALZASYONU: YEN YZYILDA AMERKAN DILER POLTKASI (THE GLOBALIZATION OF POLITICS: AMERICAN FOREIGN POLICY FOR A NEW CENTURY) The Brookings Review, cilt 21, say:1, K 2003, s. 12-17 Daalder, Ivo H.; Lindsay, James M.; Steinberg, James B. ZOR SEMLER:ULUSAL GVENLK VE TERRZM LE SAVA (HARD CHOICES: NATIONAL SECURITY AND THE WAR ON TERRORISM) Current History, cilt 101, say.659, Aralk 2002, s. 409-413 Denoon, David. AMERKAN DILER POLTKASINI BMLENDRMEK: OK YNLLK, TEK YNLLE KARI. (SHAPING U.S. FOREIGN POLICY MULTILITERALISM VS. UNILATERALISM) Dileri Politikas Birlii/ Princeton Belediye Binas Toplants, Princeton, NJ, 9 Mays 2003 (Foreign Policy Association/Princeton Town Hall Meeting) Diamond, Larry. EVRENSEL DEMOKRAS? (UNIVERSAL DEMOCRACY?) Policy Review, say 119, Haziran/Temmuz 2003, s. 3-25 Feldman, Stacy. DEMOKRASY DESTEKLEMEK (PROMOTING DEMOCRACY) Journal of International Affairs,,cilt 56, say:2, lkbahar 2003, s. 49-156 Gaddis, John Lewis. BYK BR DEM STRATEJS TRANSFORMATION) Foreign Policy, say:133, Kasm/Aralk 2002, s. 50-57 (A GRAND STRATEGY OF

Il-whan, Oh. AMERKAN ENTERNASYONALZMN UYGULAMAK: BUSH YNETMNDE A.B.D. GNEY KORE LKLER (EXERCISING AMERICAN INTERNATIONALISM: U.S.-NORTH KOREA RELATIONS DURING THE BUSH ADMINISTRATION) East Asian Review, cilt 14, say:3, Sonbahar 2002, s. 3-20 Kugler, Richard L. GLOBAL DNYA N AMERKAN TARZI ENTERNASYONALZM (A DISTINCTLY AMERICAN INTERNATIONALISM FOR A GLOBALIZED WORLD) U.S. Foreign Policy Agenda: National Security Strategy:A New Era, cilt 7, say 4, Aralk 2002, s. 36-40

43

Legraine, Philippe. KLTREL GLOBALZASYON AMERKANLAMA DELDR (CULTURAL GLOBALIZATION IS NOT AMERICANIZATION) The Chronicle of Higher Education, cilt 49, say: 35, 9 Mays 2003, s. B7-B10) Lieber, Keir A.; Lieber, Robert J. BUSHUN ULUSAL GVENLK STRATEJS (THE BUSH NATIONAL SECURITY STRATEGY) U.S.Foreign Policy Agenda:National Security Strategy:A New Era, cilt 7, say: 4, Aralk 2002, s. 32-35) Murachvik, Joshua. BUSH MANFESTOSU (THE BUSH MANIFESTO) Commentary, cilt 114, say: 5, Aralk 2002, s. 23-30) Nau, Henry R. LKE DIINDA EVDE OLMAK: AMERKAN DI LKLER POLTKASINDA KMLK VE G (AT HOME ABROAD: IDENTITY AND POWER IN AMERICAN FOREIGN POLICY) Ithaca, NY: Cornell niversitesi, 2002, 314s. Nye, Joseph S., Jr. AMERKAN GCNN PARADOKSU: DNYANIN TEK SPERGC NEDEN TEK BAINA YAPAMIYOR (THE PARADOX OF AMERICAN POWER: WHY THE WORLDS ONLY SUPERPOWER CANT GO IT ALONE) Oxford, Ingiltere, Oxford niversitesi, 2002. 240 s. Record, Jeffrey. BUSH DOKTRN VE IRAK LE SAVA (THE BUSH DOCTRINE AND WAR WITH IRAQ) Parameters, cilt 33, say:1 lkbahar 2003, s. 4-21 A.B.D. Ulusal Gvenlik Konseyi (U.S. National Security). Amerikann Uluslararas Stratejisine Bak. - ). AMERKA BRLEK DEVLETLERNN ULUSAL GVENLK STRATEJS (Overview of Americas International Strategy in THE NATIONAL SECURITY STRATEGY OF THE UNITED STATES OF AMERICA) Washington: Hkmet Matbaa Ofisi, Eyll 2002, 35s. Waller, J. Michael. SERBEST DNYA GVENL N BUSH DOKTRN (BUSH DOCTRINE ON FREE-WORLD SAFETY) Insight on the News, cilt 18, say: 38, 15 Ekim 2002, s. 30-32

44

A.B.D. D likiler Gndemi - A.B.D. Dileri Bakanl Elektronik Dergisi - Cilt 8 - Say 1 - Austos 2003 LAVE OKUMA REHBER AMERKAN ENTERNASYONALZM NEML NTERNET STELER

A.B.D. Dileri Bakanl aada belirtilen kaynaklarn bulunurluu ve ierikleri hakknda hibir sorumluluk kabul etmez; bu sorumluluk tmyle temin edenlere aittir. Birlemi Milletler nsan Haklar Komisyonu (U.N Commision on Human Rights) http://www.unhchr.ch/html/menu2/2/chr.htm Birlemi Milletler Eitim, Bilimsel ve Kltrel Organizasyonu (U.N. Educational, Scientific and Cultural Organization - UNESCO) http://www.unesco.org/ A.B.D. Uluslararas Gelitirme Dairesi (U.S. Agency for International Development) http://www.usaid.gov/ A.B.D ve APEC (The U.S. and APEC) http://usinfo.state.gov/regional/ea/apec/ A.B.D.ve Uluslararas Para Fonu (The U.S. and IMF) http://www.imf.org/external/country/USA/index.htm A.B.D. Tarm Bakanl: Tarm D likileri Birimi (Department of Agriculture: Foreign Agricultural Service) http://www.fas.usda.gov/ A.B.D.Dileri Bakanl: Uluslararas Organizasyon leri Birimi (U.S. Department of State: Bureau of International Organization Affairs) http://www.state.gov/p/io/ A.B.D. Dileri Bakanl: Uluslararas Salk leri (U.S. Department of State: International Health Affairs) http://www.state.gov/g/oes/hlth/ A.B.D.Dileri Bakanl: Uluslararas Enformasyon Programlar: Demokrasiler Toplumu (U.S. Department of State: International Information Programs: Community of Democracies) http://usinfo.state.gov/topical/rights/cd.htm A.B.D. Dileri Bakanl: Uluslararas Enformasyon Programlar: D likilerde Bakan Bush (U.S. Department of State: International Information Programs: President Bush on Foreign Affairs) http://usinfo.state.gov/products/pubs/presbush/foraf.htm

45

A.B.D. Dileri Bakanl: Uluslararas Enformasyon Programlar: Orta Dou: Gelecek iin Vizyon (U.S. Department of State: International Information Programs: The Middle East: A Vision for the Future) http://usinfo.state.gov/regional/nea/summit/ A.B.D. Dileri Bakanl: Uluslararas Enformasyon Programlar: A.B.D. ve B.M. (U.S. Department of State: International Information Programs: The U.S. and the U.N.) http://usinfo.state.gov/topical/pol/usandun/ A.B.D. Dileri Bakanl: Uluslararas Enformasyon Programlar: NATO iinde A.B.D. (U.S. Department of State: International Information Programs: The U.S. in NATO) http://usinfo.state.gov/topical/pol/nato/ A.B.D. Dileri Bakanl: Uluslararas Enformasyon Programlar: Dnya Ekonomik Forumu (U.S. Department of State: International Information Programs: The World Economic Forum) http://usinfo.state.gov/regional/nea/summit/0613uswef.htm A.B.D. Dileri Bakanl: A.B.D. ve OAS (U.S. Department of State: The U.S. and the OAS) http://www.stae.gov/p/wha/rt/oas/ A.B.D. Dileri Bakanl: A.B.D. ve B.M. (U.S. Department of State: The U.S. and the U.N.) http://www.state.gov/p/io/un/ Viyana Uluslararas Organizasyonlar A.B.D. Misyonu (U.S. Mission to International Organizations in Vienna) http://www.usun-vienna.usia.co.at/ NATO A.B.D. Misyonu (U.S. Mission to NATO) http://www.nato.int/usa/ Avrupa Birli A.B.D. Misyonu (U.S. Mission to the European Union) http://www.useu.be/ Birlemi Milletler A.B.D. Misyonu (U.S. Mission to the U.N.) http://www.un.int/usa/ Cenevre Birlemi Milletler A.B.D. Misyonu (U.S. Mission to the U.N. in Geneva) http://usmission.ch/index.html Roma Birlemi Milletler A.B.D. Misyonu (U.S. Mission to the U.N. in Rome) http://usembassy.it/usunrome/ A.B.D. Bar Gc (U.S. Peace Corps) http://www.peacecorps.gov/ A.B.D. Ticaret ve Gelitirme Dairesi (U.S. Trade and Development Agency) http://www.tda.gov/ Dnya Salk Tekilat: A.B.D. (World Health Organization: U.S.) http://www.who.int/country/usa/en/

A.B.D. D likiler Gndemi - A.B.D. Dileri Bakanl Elektronik Dergisi - Cilt 8 - Say 1 - Austos 2003

46