A.

L CH S

TRI T H C TY U TR I i

C MC

I. TRI T H C HY L P C 1.

c i m c a tri t h c Hy L p c

Th nh t, tri t h c Hy L p c i c s phn ho thnh duy v t v duy tm, bi n ch ng v siu hnh, v.v r nt. Th hai, tri t h c Hy L p c i c p nhi u c hai m t v n c b n c a tri t h c, tuy nhin u tin v n t n t i l g? ngu n g c c a th gi i l g? Th ba, tri t h c Hy L p c i c tinh th n bi n ch ng nh ng cn th s ch t phc. nh cao l t t ng bi n c a Hraclt. Th t , tri t h c Hy L p c ng i. i c p nhi u t i con ng i v s ph n con ng th i, th ng th

Th n m, tri t h c Hy L p c i g n b v i khoa h c cc nh tri t h c ng th i l cc nh khoa h c. 2. M t s i bi u tiu bi u

Hraclt (kho ng 530 - 470 TCN, c ti li u ghi kho ng 540 - 480 TCN). T t ng tri t h c c a ng th ng c th hi n d i cc d ng cc cu cch ngn. V v n b n nguyn c a th gi i, ng cho m i s v t u trao i v i l a v l a trao i v i m i s v t. C v tr v i ng nh l ng n l a v nh vi n chy. L a khng ch l kh i nguyn c a v tr m cn l c s c a linh h n con ng i. Hraclit c nh ng t t ng bi n ch ng ch t phc. Theo ng, t ch t i th sinh ra n c; n c ch t i th sinh ra khng kh; khng kh ch t i th sinh ra l a v ng c l i. y l quy lu t c a t nhin m ng g i l logos. Logos l quy lu t c a v tr v c ng l quy lu t "th ng nh t v u tranh c a cc m t i l p". V i ng, m i s v t hi n t ng u thay i, u "ch y" nh n c ch y trong dng sng. ng ph n no th y c s th ng nh t c a cc m t i l p: ci i lm cho ci no c gi tr ; b nh t t lm cho s c kh e qu h n, v.v. Nh ng t t ng bi n ch ng ny cn th s , ch t phc nh ng ch a ng t t ng qu gi v s v n ng, pht tri n khng ng ng c a s v t, hi n t ng. V nh n th c lu n, Hraclit phn bi t nh n th c c m tnh v i nh n th c l tnh. Nh n th c c m tnh, theo ng khng th t c logos. t c logos ph i dng tr tu , nh ng khng ph i b t k ai c ng c th t c logos. Nh n

th c c logos l h t s c kh kh n v b n thn th gi i lun b m t. H n n a khi nh n th c logos, con ng i cn b nh h ng c a cc nh t t ng c uy tn khc, v.v. V chnh tr - x h i, theo Hraclit, con ng i v b n tnh l bnh ng nh ng trn th c t l i khng v y. S b t bnh ng c a con ng i, theo ng l h u qu c a s b t bnh ng v l i ch. Ph n l n m i ng i trong x h i, theo ng l s ng khng theo logos m theo s tnh ton. H b tri bu c b i nh ng mong mu n c nhn c a mnh. H nh phc v i ng, khng ph i l s th a mn v th xc m l s suy t , suy ngh , vi c bi t ni s th t, bi t hnh ng theo ti ng ni c a t nhin. B n thn Hraclit l qu t c nn ng lun c tinh th n qu t c, coi th ng ng i lao ng, tuy nhin ng khng ng h ch n qu t c. mcrt (kho ng 460-370 trCN) - nh duy v t theo ng l i nguyn t cho nguyn t l h t v t ch t nh nh t l ngu n g c c a m i s v t hi n t ng. V b n th lu n, ng cho nguyn t (t n t i) v kho ng khng tr ng r ng (khng t n t i) l ngu n g c c a th gi i. Nh c kho ng khng tr ng r ng m cc nguyn t m i v n ng c. Nguyn t l nh ng h t v t ch t nh nh t, khng th phn chia c n a. Nguyn t khng mu s c, khng mi v , khng m thanh, khng nng ln, khng l nh i, v.v. Cc nguyn t khc nhau v hnh th c, ch ng h n nh ch A khc ch B, v tr t t s p x p, ch ng h n nh A.N khc N.A, v t th ch ng h n nh ch M W. Cc nguyn t lin k t v i nhau t o nn s v t, cc nguyn t tch r i kh i nhau th s v t m t i. Cc nguyn t lun lun v n ng trong kho ng khng tr ng r ng. Chnh s v n ng c a cc nguyn t l c s hnh thnh nn v tr c a chng ta. ng ch ng l i tri t h c duy tm c a Platn, b o v n n dn ch Aten. Platn(427-347 tr.CN) - nh tri t h c duy tm khch quan cho ni m c tr c s v t v quy t nh s v t. V b n th lu n, theo Platn v tr c hai th gi i. M t l th gi i ni m. Hai l th gi i cc s v t c m tnh (sng, ni, cy, c , v.v). Th gi i ni m l th gi i tinh th n, n hon h o, ng n, chn th c, v nh vi n khng i. N l c s c a th gi i cc s v t c m tnh. Th gi i cc s v t c m tnh l khng chn th t, khng hon h o, khng ng n v m i ci trong n lun bi n i c sinh ra v m t i. N ch l ci bng c a th gi i ni m do th gi i ni m quy t nh. ni m Platn nh l khun m u cc s v t "m ph ng" theo. C r t nhi u ni m khc nhau. B n thn v tr g m hai th gi i ny c ng l s n ph m c a th n. Do v y, v tr gi ng nh c th s ng c linh h n, c tr tu . V nh n th c lu n, Platn c ng ng trn l p tr ng duy tm khch quan xem xt. Theo ng, tri th c c tr c s v t, nh n th c l tnh c tr c nh n th c c m tnh. Nh n th c v th c ch t ch l qu trnh h i t ng l i, nh l i nh ng ci m linh h n tr c khi nh p vo th xc con ng i c s n, tr i qua.

ng c t t ng b o th c a phi ch n qu t c, b o v ch th n c a phi ch n qu t c.

n l trn tinh

Arixt t (384-322 tr.CN) - nh tri t h c duy tm cho m i s v t u do 4 nguyn nhn c u t o nn. l nguyn nhn hnh th c, nguyn nhn v t ch t, nguyn nhn hnh ng v nguyn nhn m c ch. Trong , nguyn nhn v t ch t quy t nh. ng th i ng cng nh n s th ng tr c a m c ch trong v tr . Do , ng l nh duy tm. Arixt t cn l ng i kh i x ng thuy t a tm (cho tri t l trung tm c a v tr ). ng c ng l ng i ph nh tnh th ng nh t v t ch t c a th gi i. Tuy nhin, trong quan ni m v t nhin Arixt t c ng c nh ng y u t duy v t nh ng cn h n ch . Ch ng h n, ng cho r ng th gi i c c u t o b i: t, n c, l a, khng kh v te - m t d ng v t ch t c u t o nn cc v t th b u tr i. Trong v tr c v n ng. B n nguyn t : t, n c, l a v khng kh tc ng qua l i v i nhau chuy n ha, t o nn cc s v t, v.v. Nh ng trong v t l l i c nh ng quan ni m ti n b duy v t, khoa h c. ng tin t ng kh n ng nh n th c c a con ng i. ng l ng i sng l p ra lgc hnh th c. ng c coi l b c bch khoa v i nh t Hy L p c i. II. TRI T H C TY U TH I K TRUNG C 1. c i m c a tri t h c Ty u th i trung c

Th nh t, th i k ny hnh thnh tri t h c kinh vi n g n v i nh th , gio h i Kit gio. Th hai, cu c u tranh gi a ni m tin tn gio v tr tu , gi a ci ring v ci chung tr nn gay g t trong tri t h c th i k ny. Th ba, tri t h c th i k ny c coi l b mn c a th n h c. Khoa h c khng pht tri n. Tri t h c c nhi m v ch ng minh cho s t n t i c a cha tr i, c a th ng . Th t , cu c u tranh gi a ch ngh a duy th c v ch ngh a duy danh l bi u hi n c th c a cu c u tranh gi a ch ngh a duy v t v ch ngh a duy tm. 2. Phi duy danh v phi duy th c Phi duy danh (cho r ng nh ng khi ni m chung ch l tn g i, ch c s v t ring l l t n t i th c, c xu h ng duy v t). VD, khi ni m ci bn ch l tn g i, khng c ci bn ni chung, ch c ci bn trn, bn g , bn h c, v.v l t n t i th c. Phi duy th c (cho r ng nh ng khi ni m chung l c th c t n t i th c, c tr c

cc s v t v quy t nh cc s v t). V d , khi ni m con mo l c th c, t n t i th c, c n i dung, quy nh cc con mo c th c th t nh con mo tr ng, con mo en, con mo tam th , v.v. V b n ch t, ch ngh a duy th c l duy tm. C ch ngh a duy th c v ch ngh a duy danh bi n ch ng gi a ci chung v ci ring. u sai v khng hi u quan h I

III. TRI T H C TY U TH I K PH C H NG V C N 1. Tri t h c Ty u th i k ph c h ng th k XV- XVI

Tri t h c th i k ny c p nhi u t i v n con ng i - c nhn, xu t hi n ch ngh a nhn o t s n - i t do c nhn, c p v n x h i, v n khoa h c t nhin, s ra i c a thuy t nh t tm do Cpcnc kh i x ng. Tri t h c th i k ny ph n nh s ang ln c a giai c p t s n, ch ng l i tri t h c kinh vi n gio i u, ch ng phong ki n. Xu t hi n nh ng h c thuy t khng t ng u tin v ch ngh a x h i.

i bi u ti u bi u nh : Niclai Cpcnic (1473 - 1543). Cpcnic l nh thin v n h c, nh tri t h c n i ti ng ng i Balan. ng l ng i kh i x ng thuy t Nh t tm (m t tr i l trung tm c a v tr ) ging m t n ch t vo thuy t a tm (tri t l trung tm c a v tr ) - n n t ng th gi i quan c a nh th Kit gio. Trong cc tc ph m khoa h c c a mnh, Cpcnic ch ng minh r ng, tri t khng ph i l trung tm c a v tr . Tri t khng ph i l ng im m lun v n ng quanh m t tr i v t quay xung quanh tr c c a n. S t quay c a tri t xung quanh tr c c a mnh c ng l gi i b ng s thay i ngy v m. M t tr ng v i ng l v tinh c a tri t, quay xung quanh tri t. Thuy t Nh t tm c a Cpcnic c ngh a h t s c to l n, n v t ra khun kh c a thin v n h c v gp ph n c ng c th gi i quan duy v t. Gic an Brun (1548 - 1600) l nh thin v n h c nh tri t h c n i ti ng ng i Italia. Khi cn nh ng t ng l tu s dng minc. ng ch u nh h ng nhi u c a tri t h c t nhin, c bi t l pht minh c a Cpcnc. Nh ng t t ng c a ng mu thu n v i gio h i Kit gio. V v y, ng ph i r i Italia ch y sang Th y S , Php, Anh, c. Vo n m 1592 ng tr v Italia v sau b Gio h i b t, nh t ng c t i 7 n m. Vo ngy 17-2-1600 ng b gio h i La M thiu s ng v nh ng quan ni m khoa h c, i l p v i Gio h i Brun l nh tri t h c c xu h ng phi m th n. i v i Brun "T nhin l th ng trong cc v t" (Deus in Rebus, Dio nelle cose) (Xem G.Brun: Cc

i tho i, Mtxc va, 1949, tr. 236 - Nga v n). Nh v y, th ng Brun ng nh t v i cc v t, v i t nhin. y chnh l b c chuy n t quan ni m h u th n sang quan ni m v th n. Quan ni m ny c a Brun mu thu n v i quan ni m c a Arist t v "v t ch t th nh t" - th v t ch t th ng. Trong quan ni m v v tr th quan ni m xu t pht i m quan tr ng c a Brun l quan ni m v tnh v t n c a v tr , c a t nhin. ng cho r ng khng gian l v cng t n, ng ng h t t ng cho r ng c v vn th gi i khc nhau trong v tr . Khc v i Cpcnc khi cho m t tr i l trung tm tuy t i c a v tr , Brun cho r ng trung tm tuy t i nh v y khng c. M t tr i ch l trung tm h thin h c a chng ta m thi. Trong v tr khng c gi i h n, m t tr i, cc v sao c ng lun lun v n ng. H n n a, ng cn ng khi ch ra r ng, khng ch m t tr i c a chng ta m i c cc v tinh quay xung quanh n, ngay c cc v sao xa xi c ng c cc v tinh quay xung quanh. 2. Tri t h c ty u th i c n i th k XVII-XVIII

S ra i c a CNDV siu hnh, my mc nh ng g n v i ch ngh a v th n (khng tin vo th n); c nhi u quan i m ti n b v x h i nh ng cn khng t ng. Tri t h c th i k ny siu hnh my mc l do c h c pht tri n; do kinh t th cng nh h ng v do giai c p t s n mu n a cch nhn siu hnh vo x h i ph c v cho t t ng ch ngh a t b n l v nh vi n, l t t cng c a s pht tri n. Tri t h c th i k ny i su nghin c u v n nh n th c v chia lm hai phi duy c m (tuy t i ho vai tr c a c m gic trong nh n th c v i cc i bi u nh Ph.Bc n, T.H px , J.L cc , v.v) v duy l (tuy t i ho vai tr c a l tnh, tr tu trong nh n th c nh R. cct , Xpinda, Lpnt, v.v). 3. Ch ngh a duy v t Php th k XVIII Ch ngh a duy v t Php th k XVIII - m t tro l u tri t h c duy v t i di n cho m t giai o n m i cao h n v ch t trong s pht tri n c a ch ngh a duy v t ni chung. So v i ch ngh a duy v t Anh th k XVII ch ngh a duy v t Php th k XVIII c nhi u i m ti n b h n: khng tho hi p v i qu t c phong ki n; c m c ch khai sng v trang b t t ng duy v t ti n b cho nhi u giai c p, t ng l p x h i nh t s n Php, th th cng, tr th c t s n, th m ch c m t b ph n tr th c qu t c. Cc nh duy v t Php th k XVIII g m G.O.Lamt ri (1709 - 1751); . i r (1713 - 1784); K.A.Henvtiyt (1715 1771) v P.H. Hnbch(1723 - 1789). Cc nh duy v t Php th k XVIII vi t nh ng tc ph m c a mnh b ng ti ng Php v tuyn truy n r ng ri d i hnh th c nh ng tc ph m cng khai. 4. Tri t h c c i n c th k XVIII - n a u th k XIX

V i cc i bi u tiu bi u nh Cant , Hghen v Phoi- -b c. Cant (1724 1804) l ng i sng l p tri t h c c i n c, ban u c nhi u quan ni m ti n b v t nhin. Sau c quan i m khng th bi t v duy tm, cng nh n c nh ng tri th c tin thin - c tr c, c s n. ng c t t ng ti n b l khng nn c chi n tranh, nn c ng c ho bnh. Hghen (1770 - 1831). H th ng tri t h c c a ng b t ngu n t tinh th n th gi i, ni khc i tinh th n th gi i l ngu n g c c a m i s v t, hi n t ng trong v tr . V v y, ng l nh tri t h c duy tm khch quan. ng c ph ng php bi n ch ng nh ng d a trn n n duy tm nn ph ng php bi n ch ng ny khng th c s khoa h c. H n n a i u ny lm cho ph ng php v h th ng tri t h c c a ng ta c mu thu n. Ph ng php th cch m ng, ti n b cn h th ng th duy tm, siu hnh, b o th , khp kn. Nhn chung Hghen l nh bi n ch ng nh ng duy tm (th gi i quan th duy tm cn ph ng php th bi n ch ng). ng c ng c ci nhn duy tm v b o th v chnh tr - x h i. ng cho nh n c Ph l nh cao c a s pht tri n nh n c v php lu t; th ca c a G t l nh cao c a ngh thu t nhn lo i; tri t h c c a ng ta l nh cao tri t h c nhn lo i. ng cao dn t c c, mi t th cc dn t c khc. Phoi b c(1804-1872) c p nhi u t i con ng i trn tinh th n duy v t. Con ng i trong tri t h c c a ng l con ng i b ng x ng b ng th t, c ni m vui, n i bu n, c suy ngh . Nh ng ng r i vo duy tm khi cho ci quy t nh con ng i l tnh yu. Nhn chung CNDV c a ng c coi l CNDV nhn b n, nh ng l CNDV siu hnh v khng tri t (ngh a l ch duy v t trong gi i thch t nhin cn duy tm trong gi i thch l ch s , x h i, con ng i). ng m i th y con ng i sinh h c, con ng i c tnh loi, con ng i t nhin ch ngh a, con ng i v i nh ng nhu c u sinh h c. ng ch a th y con ng i x h i, con ng i giai c p, con ng i l ch s . Phoi b c duy tm trong gi i thch tn gio, o c, con ng i, l ch s . Tuy nhin, tri t h c c a Phoi b c l m t trong nh ng ti n l lu n c a tri t h c Mc. B. B N CH T, NGH A CU C CCH M NG TRONG TRI T H C DO MC V ANGGHEN TH C HI N S ra i c a TH Mc t o nn s bi n i c ngh a cch m ng trong l ch s pht tri n TH c a nhn lo i: Mc v Angghen k th a m t cch c ph ph n nh ng thnh t u t duy nhn lo i, sng t o nn ch ngh a duy v t tri t h c tri t khng i u hod v i CNDT v php siu hnh I. B N CH T C A CU C CCH M NG - TH Mc - Lnin kh c phu c s tch r i th gi i quan duy v t v php bi n ch ng trong l ch s pht tri n TH

+ CNDV tr c Mc th hi n tnh bi n ch ng song do s h n ch c a i u ki n x h i v c a trnh ph t tri n khoa h c nn tnh siu hnh v n l m t ng c i m chung VD: Php bi n ch ng DV ngy th c a Phoiobach + Trong khi php bi n ch ng l i b tong TH c i n c(Hghen) c ch a ng trong v duy tm th n

+ Mc v Anghen c i t o ch ngh a duy v t c v c php bi n ch ng duy tm c a Heghen. Gi i thot CN duy v t kh i tnh siu hnh lm cho n tr ln hon b v m r ng h c thuy t y t nh n th c gi i t nhin n ch nh n th c x h i - CN duy v t l ch s c a Mc l thnh t u v i nh t c a t t ng khoa h c

l m t cu c cch m ng th t s trong h c thuy t v x h i, m t trong nh ng y u t ch y u c a b c ngo t cch m ng m Mc v Angghen th c hi n trong TH M r ng: Cc h th ng TH duy v t tr c Mc th ng duy v t v t nhin, duy tm v x h i; cn tn gio duy tm c t nhin v x h i nh ng n TH Mc kh c ph c v n ny. T kh ng nh Mc v i 2 pht ki n v i l sng t o thuy t gi tr th ng d v sng t o CNDV l ch s - S ra i c a TH Mc, vai tr x h i c a TH c ng nh v tr c a TH trong h th ng tri th c khoa h c c ng bi n i, th hi n: - Cc nh TH tr c ch gi i thch th gi i nh ng n TH Mc khng nh ng gi i thch th gi i m cn c i t o th gi i. T cho th y s khc nhau v ch t gi a TH Mc v cc h c thuy t TH tr c Mc II. NGH A C A CU C CCH M NG TRONG TH MC - S k t h p l lu n c a CN Mc v i phong tro cng nhn t o nn b chuy n bi n v ch t c a pt, t trnh t pht ln t gic c

+ TH Mc l th gi i quan khoa h c c a giai c p cn- m t giai c p cch m ng nh t, ti n b nh t + TH Mc ch m d t tham v ng c a nhi u nh THDT coi TH l khoa h c c a cc khoa h c T TH c i n TH c i n c t i h th ng TH Heghen: TH l khoc h c c a cc lo i khoa h c, TH ra cc khoa h c + TH l TG quan khoa h c v pp lu n chung c n thi t cho s pht tri n c a cc khoa h c