Temat:

MASZYNY PRĄDU STAŁEGO

Zagadnienia:

• budowa i zasada działania maszyn prądu stałego,

• napięcie indukowane i moment obrotowy,
• prądnica obcowzbudna i bocznikowa,
• silniki – charakterystyki mechaniczne, rozruch i regu-
lacja prędkości obrotowej.

1
 PODZIAŁ MASZYN ELEKTRYCZNYCH

Podział maszyn ze względu na zastosowanie:

− energetyczne (prądnice, silniki, przetwornice)
− specjalne (prądnice tachometryczne, selsyny, silniki skokowe,
silniki wykonawcze itp.)

Podział maszyn ze Maszyny

względu na rodzaj prądu: elektryczne

Prądu stałego Prądu przemiennego

Asynchroniczne Synchroniczne

Indukcyjne Komutatorowe

Klatkowe Pierścieniowe
2
 MODEL PRĄDNICY PRĄDU PRZEMIENNEGO

i
i e
e

e
(i)

T
3
 MODEL PRĄDNICY PRĄDU PRZEMIENNEGO

Częstotliwość

i
i e indukowanego
napięcia

e [Hz] f = n [1/s]
n⋅p
[Hz] f = [1/min]
60

e
(i)

0
n − prędkość obrotowa (ω=2πn)
p – liczba par biegunów T
4
MODEL MASZYNY PRĄDU STAŁEGO

i
e
e

i
2- półpierścienie (wycinki)
5
 MODEL MASZYNY PRĄDU STAŁEGO

i
e
e 2- półpierścienie (wycinki)

i
Komutacja – zjawiska towarzyszące zmianie zwrotu
prądu w cewce uzwojenia twornika podczas jego
zwarcia przez szczotkę
6
 MODEL MASZYNY PRĄDU STAŁEGO

i i

e e
e e

i
i e

2- półpierścienie (wycinki) 0

T
7
MODEL MASZYNY PRĄDU STAŁEGO

4- wycinki
8
 MODEL MASZYNY PRĄDU STAŁEGO

4- wycinki 0

T
9
 BUDOWA MASZYNY PRĄDU STAŁEGO
2
9 Obwód magnetyczny maszyny
5 1 prądu stałego dla pary biegunów
7

6 hj lj

3
Dj
δ
lm
10

lm
2

2
lt h δ
z

z
h
8 4 D

t
h
→ →
∫
Θo = H ⋅ dl =
= H jl j + H m l m + H p 2δ + H z 2h z + H t l t

1- twornik, 2 - jarzmo stojana, 3 - biegun główny, 4 - nabiegunnik,

5 - biegun pomocniczy(komutacyjny), 6 - uzwojenie wzbudzenia,
7 - uzwojenie biegunów pomocniczych, 8 - uzwojenie twornika,
9 - komutator, 10 - szczotki.
10
 UZWOJENIA TWORNIKA MASZYNY PRĄDU STAŁEGO

a) N S b) N S N S
y y
y 2
1 2 y 7 8 1 y 7 y 12 18
1 1 2

K 1 2 3 K 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 K 1
y y
Dwa zasadnicze rodzaje uzwojeń: a) pętlicowe (zwojowe) b) faliste

3 Jeden zezwój uzwojenia

1- lewy bok zezwoju
N

2- połączenia czołowe przednie

5 3 - połączenia czołowe tylne
1
4 4 - komutator
2 5 - prawy bok zezwoju
11
 I UZWOJENIE TWORNIKA
I II
XI MASZYNY PRĄDU STAŁEGO
12 1

XI

II I
Ia Iw N
Ia

11

2
10
2

IV
X

ia
It It

4
9
n
Ia Ia
1 3 oś

5
8
IX

V
neutralna
7 6
II VI Uzwojenie
VI VII pętlicowe
proste It
4
XI XII I II III dla p=1
Ia Ia S
eXI eXII eI eII eIII
It 10 E= eXI +eXII+eI+eII+eIII 3 It odbiornik
X IV iz
9 4
eIX eVIII eVII eVI eV N⋅p
Ia E= ⋅ Φ ⋅ n = cE ⋅ Φ ⋅ n
Ia a ⋅ 60
IX VIII VII VI V

N-liczba prętów uzwojenia twornika

U = E ± It ⋅ R tc
a- liczba par gałęzi równoległych N⋅p
It - prąd twornika ; Rtc- rezystancja całkowita twornika M = ⋅ Φ ⋅ I t = cM ⋅ Φ ⋅ I t
a ⋅ 2π
Φ - strumień wypadkowy maszyny 12
 BUDOWA MASZYNY PRĄDU STAŁEGO

uzwojenie rdzeń bieguna uzwojenie

twornika głównego wzbudzenia
komutator rdzeń
twornika
wał
łożysko
wentylator

jarzmo
stojana
tarcza trzymadło
łożyskowa szczotkowe
i szczotka
13
 BUDOWA MASZYNY PRĄDU STAŁEGO

Rdzeń głównego Uzwojenie wzbudzenia

bieguna magnetycznego w postaci cewki skupionej

14
BUDOWA MASZYNY PRĄDU STAŁEGO

Budowa rdzenia wirnika:

1, 3 - pierścienie dociskające;
2 - miejsca mocowania bandaży
stalowych;
4 - miejsce mocowania komutatora;
5 - taśma izolacyjna;
6- blacha stalowa

Budowa uzwojenia wirnika (a)

i rozłożenie ich w żłobkach b):
1- uzwojenie twornika;
2- rdzeń wirnika;
3- komutator;
4, 5 - górna i dolna strona
uzwojenia wirnika

15
 PODZIAŁ MASZYN PRĄDU STAŁEGO
ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB WZBUDZENIA
1. Maszyna obcowzbudna
‰ o wzbudzeniu elektromagnetycznym
‰ o wzbudzeniu od magnesów trwałych
2. Maszyna bocznikowa
3. Maszyna szeregowa
4. Maszyna bocznikowo-szeregowa

Obcowzbudna
(o wzbudzeniu elektromagnetycznym) o wzbudzeniu od magnesów trwałych
A1(A) A1
Wzbudzenie
Wzbudzenie

Twornik
Twornik

A2(B, H) F1(K) F2(J)

A2 16
 UKŁADY PRACY MASZYNY PRĄDU STAŁEGO

Bocznikowa Szeregowa
A1
A1
Wzbudzenie Wzbudzenie

Twornik E1 E2 Twornik D1 D2
(C) (D) A2 (E) (F)
A2
Bocznikowo- szeregowa

A1 Wzbudzenie
szeregowe
Twornik
D1 D2 E1 E2
A2
17
 ODDZIAŁYWANIE TWORNIKA
Iw N

bieg. główn.
Bbj

oś pola

oś neutralna
2

1 3 oś 4 1 X
neutralna 1 2 3
b
τ

It=0 4

S
oś pola
biegunów
głównych

Pole wzbudzenia

18
 ODDZIAŁYWANIE TWORNIKA

Iw=0
Θtw
2
ia 1 2 3 4 1 X
oś pola

oddz. twor.
oddziaływania
twornika

oś pola
1 3 oś
neutralna Btw

1 2 4 1 X
3
It
4

Zasilanie

Pole twornika

19
 ODDZIAŁYWANIE TWORNIKA

Iw
Bobc
prądnica
2

oś neutralna
ia
n
3 4 1 X
1 oś 2 3
neutralna 1

It
4

odbiornik

Pole wypadkowe

20
 WPŁYW POLA TWORNIKA NA POLE WYPADKOWE

Oddziaływanie pola twornika na pole wzbudzenia

− zniekształcenie pola wypadkowego maszyny (przesunięcie osi neutralnej)
− osłabienie strumienia magnetycznego maszyny (przy nasyconym obwodzie
magnetycznym)
B (Φ)
+∆Φ
Oddziaływanie twornika może być Φ
kompensowane jest przez: −∆Φ
− bieguny komutacyjne (BK)
umieszczone w strefie neutralnej
− uzwojenie kompensacyjne (UK)
umieszczone na biegunach głównych H(Θ)
−∆Θ +∆Θ
Θ
Θ −przepływ wzbudzenia ( Θ = zI w )
∆Θ − przyrost przepływu od twornika
21
MASZYNA PRĄDU STAŁEGO

22
Maszyna prądu stałego jest maszyną odwracalną i może pracować jako:
• prądnica
• silnik

MASZYNA PRĄDU STAŁEGO - PRĄDNICA

Napięcie indukowane

N E = cE ⋅ Φ ⋅ n
cE – stała maszyny
Fe i e Fm
v
B Φ − strumień magnetyczny

Moment elektromagnetyczny

S M e = cM ⋅ Φ ⋅ I t
cM – stała maszyny
It – prąd twornika

23
 PRĄDNICA OBCOWZBUDNA
It A1
n
Pdop E = cE ⋅ Φ ⋅ n
Twornik
E Wzbudzenie
Ro U U = E − It ⋅ R tc
0 ItRtc Φ
Ł Me = cM ⋅ Φ ⋅ I t
1 A2 F1 F2
Ch-ka biegu jałowego (Ł- w pozycji 0) Ch-ka zewnętrzna (Ł- w pozycji 1)
U
U0≈E
Uo ItRtc
punkt pracy

n=const
Φ=const
n=const
It=0 It
Er Iw 0 Iz
24
0
 It A1 Iw PRĄDNICA BOCZNIKOWA
Pdop - SAMOWZBUDNA
n
E Wzbudzenie
Warunki samowzbudzenia
Ro U
ItRtc prądnicy bocznikowej:
0 E1 Φ E 2 1 - istnienie magnetyzmu szczątkowego;
Ł It >>Iw 2 - strumień wzbudzenia musi dodawać
się do strumienia szczątkowego;
1 A2 3 - rezystancja obwodu wzbudzenia
R > Rwk
U0≈E w musi być mniejsza od krytycznej.
Rw >R
w
punkt
pracy
Ch-ka biegu jałowego
( Ł- w pozycji 0 )

n=const E = cE ⋅ Φ ⋅ n
∆E It=0
Er Iw
0
∆Ιw 25
 PRĄDNICA BOCZNIKOWA- SAMOWZBUDNA

Ch-ka zewnętrzna (Ł - w pozycji 1)

U
Uo
ItRtc

U = E − It ⋅ R tc
n=const

O
bc
ow
Rw=const
Iw ↓ to Φ ↓

zb
u
na

dn
u d
wzb

a
o
Sam It
0 Iz Ikr

26
 MASZYNA PRĄDU STAŁEGO - SILNIK

Moment elektromagnetyczny

N M e = cM ⋅ Φ ⋅ I t
cM – stała maszyny
Fe i e It – prąd twornika

v
Fm B
S Napięcie indukowane

E = cE ⋅ Φ ⋅ n
cE – stała maszyny
Φ − strumień magnetyczny

27
 SILNIK PRĄDU STAŁEGO BOCZNIKOWY

Schemat elektryczny
A1 I Iw
Podb Napięcie na zaciskach silnika
n
E Wzbudzenie
U U = E + I t R tc = c E Φn + I t R tc
ItRtc E1 E2
It It >>Iw
A2
Prędkość obrotowa silnika w funkcji momentu
Me
U− R tc
U − I t R tc cMΦ U R tc
n= = = − Me n = n 0 − kM e
cEΦ cEΦ cEΦ cMcEΦ 2

28
 SILNIK PRĄDU STAŁEGO BOCZNIKOWY
Charakterystyka mechaniczna

n[obr/min]

n0
teoretyczna (n −kM)
0
rzeczy
wista

U=const
Iw=const
M [Nm]
0
U − I t R tc U R tc
n= = − M = n 0 − kM
cEΦ cEΦ cMcEΦ 2

29
 ROZRUCH SILNIKA PRĄDU STAŁEGO

A1 I Iw It >>Iw
Rtc <<Rw
It Napięcie na zaciskach silnika
E Rw U = E + I t R tc = c E Φn + I t R tc
U ItRtc
E1 E2 Prąd twornika
Rr
U − E U − c E Φn
It = =
A2 R tc R tc
U
dla n=0 I t =
Ograniczenie prądu rozruchowego Ir przez: R tc

− zmniejszenie napięcia zasilającego,

− włączenie dodatkowej rezystancji (rozrusznika) Rr w obwód twornika

U
It =
R tc + R r
30
 REGULACJA PRĘDKOŚCI OBROTOWEJ
A1 I Iw It >>Iw
Napięcie na zaciskach silnika
Rtc <<Rw
It U = E + I t R tc = c E Φn + I t R tc
E Rw
ItRtc Prędkość
U
E1 E2 U − I t R tc
Rd n=
cEΦ

A2
Sposoby regulacji prędkości obrotowej

U − I t (R tc + R d )
n=
cEΦ
1. Z m iana napięcia zasilającego - U w całym zakresie prędkości,
2. W łączenie dodatkow ej rezystancji R d w obw ód tw ornika –
sposób nieekonom iczny,
3. Z m iana strum ienia Φ (I w ) – regulacja w górę,

31
 CHARAKTERYSTYKI REGULACYJNE
SILNIKA PRĄDU STAŁEGO
U − I t ( R tc + R d )
n=
cEΦ
n
M=0 n

nn

M=Mn M=const
Iw=const

0
M=

n
M
U=const=Un

M=
M=const Iw U
0
U'o U''o

32
33