durrs

e prmuajshme kulturore artistike viti par ii botimit nr.10, janar 2012

Nj kujtim me nxmsit e t pars shkoll Arumune-Vllahe n Shqipri - 13 vjet 1998- 8 dhjetor- 2011

arumunt/vlleht dhe roli i tyre progresist dhe humanist n Ballkan. pamje nga ekspozita e skluptorit Ziso musha. jemi vllezr t nj gjuhe. Nga N. pipa. pse jemi kshtu vall nga Dr. N. jorgoni personalitete arumune

I NDERUARI ZOTI VALENTIN

Duke ju respektuar me dashuri t veant juve dhe revisten tuaj, po ju drgoj per botim ftesn q kam mar nga Departamenti Pentru Romanii De Pretutindeni

RUBRIKA PERSONALITETE ARMNE

AT DHIMITRAQ VERIGA

At Dhimitraq Veriga, n momentin e dekorimit nga Presidenti i Rumanis Traian Bsesku.

At Dh.Veriga, n momentin e dekorimit s bashku me Patriarhun e Kishs Ortodoxe t Rumanis Preafericitul Daniel, Fortlumturia e tij Daniel

At Dhimitraq Veriga s bashku me pjesmarsit e dekoruar, momenti i dorzimit t dekorats nga Presidenti i Rumanis z. Traian Bsesku

Botuesi i revists Arumunt Durrs Valentin Mustaka

Cel: +355 682058712. e-mail: vamus1948@gmail.com
Prpunimi Grafik: Ilmi Shahu Shtypur n shtypshkronjn MILENIUMI I RI | Adresa: Autostrad Tiran - Durrs, km 26 mobile : 0682064654 | e-mail: info@mileniumiri.de | http://www.mileniumiri.de

N kt rubrik kemi shkruar pr disa personalitete t armnve n Shqipri e m gjr, besoi se kjo rubrik do t vazhdoi reDsheroj ta botosh ashtu si e drgoi si m gullisht edhe n numrat e ardhshme. Jan shum personalitete armne q jetojn dhe posht: q japin do dit kontributin e tyre n lidhje Invitatie me shtjen armne-vllahe. Departamentul pentru Romani de Pretutindenii are deosebita placere in perioda 30 N kt numr do t flasim pr at DhimiNoiembrie 2 Decembrie 2O11 in Bucuresti. traq Verign. Cu prilejul Zilei Nationale, veti fi decorat de Un personalisht at Verign e njoh q kur catre Presedintele Romaniei, domnul Traian kam qen fmij, kur kaloja pushimet verore Basescu, in semn de inalta apriciere pentru ose dimrore tek t afrmit e mi n qytetin e abnegatia si perseverenta cu care ati promo- Kors, ose m mir n lagjen e armnvevat valoarile nationale si culturale ala Roma- vllehve, ku nj ndr t afrmit ishte dhe niei, militand pentru respectarea drepturilor Dhimitraq Veriga. comunitatilor romanesti din afara hotarelor Ka lindur n Kor m 14 Qershor 1943, tari si contribund la strangerea legaturilor prej prindrish arumun, babai Vangjel dhe dintre romani de pretutindeni. nna Katerina, fmija i katrt i familjes VeriFestivitatea va avea loc la Palatul Cotro- ga. Shkollen fillore e ka kryer n shkolln cen la ora 18;00 Accesul se va face la ora 17.30 me emrin shum t madh pr ne armnt, In baza actului de identitate dshmorin pr shtjen armne priftin Decretul 735 din 11 Octombrie 2011 Papa Llambro Ballamai q n vitin 1914 u Privind conferirea unor ordine vra nga andartt grek bashk me t vllain Art. 9 e tij. N vitin 1971 ka mbaruar shkolln e meSe confera Ordinul Meritul Cultural in grad de Comandor, categoria G. Culte pre- sme artistike n Kor. Deri n vitin 1991 ka punuar n ndracucernicului parinte Dhimitraq Veriga premarjen Komunale Banesa Kor, n sektoot paroh al Bisericii Aromane Alaxiari tu rin e gdhndjes dekorative pr dekorin e Fata di Korcea ``Republica Albania ambjenteve publike. N kt aspekt n qytePo ju drgoi disa fotografi pr botim tin e Kors jan shum vepra q mbajn Momenti i dorzimit t dekorats nga emrin e tij si skulptura e P. Ll. Ballamait, Presidenti Traian Bsesku me pjesmarsit relievi i lufttarit kombetar, flautistja dhe e dekoruar me PATRIARHUN E KISHES Adami, molla e ndaluar etj vepra dekorative ORTODOXE TE RUMANISE PREAFERICI- n parqe, lulishte ku bien n sy shatrivane, TUL DANIEL ezma, stola dhe vazo dekorative etj. Ka kompozuar n gjinin e portretit duke Edhe njher ju uroj gzuar, lumturi dhe marr pjes n ekspozitat e ndryshme lokale sukses n rrugn tuaj t zgjedhur dhe kombetare, disa nga veprat e tij gjnden Papu Dh Veriga n galerin e arteve. Me fitoren e Demokracis sht angazhuar

4 n ringjalljen e komunitetit arumun t Kors dhe t gjith Shqipris, duke dhn aq sa ka pasur mundsi n kt lvizje pr rizgjim. N kt moment puna e tij vetmohuese ka merritat e pa diskutueshme. Ai ishte nj nga inisiatort, s bashku me armnt e Selenics q u angazhuan pr krijimin e shoqats Arumunt e Shqipris . Un personalisht do informacion pr krijimin e ksaj shoqate e merrja direkt nga Dhimitraq Veriga. Kjo bri q n Durrs s bashku me z. Llambi Simaku t krijonim filialin e ksaj shoqate. N konferencn e par t arumunve n 5 Prill 1992 n salln e Institutit t Arteve n Tiran ishte pikrisht zoti Dhimitraq q hapi konferencn madhshtore, e cila ishte nj lvizje shum shpresdhnse pr ne, por q fatkeqsisht u shua shum shpejt kur hyn interesat ekonomike. N kt konferenc nga Durrsi ishim z. Llambi Simaku, Valentin Mustaka dhe zonja( e ndjera) Veronika Dafa e cila foli n emr t arumunve t qytetit t Durrsit. Ne vitin 1992 1993, ka zhvilluar seminarin Teologjik n Manastirin Curtea de Argesn Rumani. M 6 Dhjetor t vitit 1992 u hirotonis Prift prej Arhiepiscopi CALINIC. N Prill t vitit 1993 ka marr titullin Ekonom Stavrofor. Po n prill sht kthyer n Shqipri me detyrn prift pr t elur Kishn Arumune t Shn Sotirit q e kishim mohuar pr m shum se 25 vjet. Me 24 Shtator 1993, nga at Veriga sht br shnjtrimi i paraklisit t kishs s Shn Sotirit n nj sall t ish shkolls Ballamai Me 8 Tetor 1995 sht vn guri i themelis n Kishn e Re, ku sht sot. N vitin 1995, u regjistrua n Fakultetin Teologjik n Pitesht t Rumanis me sistemin pa shkputje nga puna Fara frecventa t ciln e mbaroj n vitin 1999 mbas pes vjet studime. Puna e tij si prift n kishn e Shn Sotirit sht nj faz e veant e jets s tij. Ai prve shrbesave n kt kish, vazhdimisht ka marr pjes n ceremonit fetare n shum kisha t tjera t zons s Kors, por ktu nuk duhet ln pa prmendur edhe shrbesat n do aktivitet t zhvilluar nga shoqata armnve n qytete t ndryshme t

Vlleht e epirit dhe kufiri i ShqipriS.

Vlleht e epirit, sikundr tham me nj artikull t maparshm kan dashur, vullnetarisht, t lidhen me Shqiprin, t rroj me vllezrit e tyre shqiptar, mbrenda nj kufiri politik. Sa her asht faqur ndonj rast pr plotsimin e ksaj dshire, ata e kan ngritur zrin e tyre dhe kan krkuar bashkimin me Shqiprin. Jo vetm ata, por edhe vet shteti rumun, q ka prfasuar gjithmon dshirat e tyre dhe u ka mbrojtur interesat, ka ngulur kamb pr kt bashkim. Mir po intrigat e greqis dhe kundrshtimi i Mbretnive plutokrate e ka ndalur kt bashkim. M 1913, n mbarim t lufts ballkanike, Vlleht, kudo q gjendeshin e kan shprehur faqas dshirn q t hyjn mbrenda Shtetit Shqiptar q po krijohej. Qeveria Rumune, sikundr del nga Aktet Diplomatike q ka botuar n Librin e Blert 1913, i krkoi Konferencs s Ambasadorve n Londr Q t gjitha komunat romane t Pindit, midis Samarins dhe Meovs t hyjn mbrenda kufirit shqiptar. N promemorian qi dha Konferencs, Ministri i Rumanis mbi kt shtje thuhet se: Qeverija rumune e sheh me gzim krijimin e nj Shteti shqiptar t pamvarur; kufiri i ktij duhet t jeti till q t mos i dalin, pastaj ngatresa me fqinjt; popullsija rumune q gjendet grumbull n Jug-Lindje t Shqipris, t hyj, tok, mbrenda kufirit shqiptar; krahinat q ndodhen midis qyteteve t Janins, Meovs, Grebenes dhe t malit Gramos kapin nj popullsi rumune q kalon t 80.000 frymt, t ndar n 36 katunde. Pr t mos lan dyshim mbi ndjenjat q kan Vlleht pr Greqin, Qeverija Rumune shtonte n Promemorian e vet se nj pjes e popullsis rumune q banon prej Gramozit nAgrafe, i-u aneksua Greqis pas Traktatit t Berlinit, por Rumunt ather protestuan kundr ktij aneksimi, pra do tishte nj padrejtsi t shkputen nga ky trung t tjer Vlleh e ti lidhen ndonj tjatr Shteti prve Shqipris. Qeveria Rumune , e cila asokohe duke mprojtur dshirat e bijve t vet t Pindit, mpronte energjikisht edhe t drejtat e kombit shqiptar, bri kt propozim pr kufirin jugor t Shqipris: Ku fqinjte natyrshme pr Shqiprin e Jugs duhet t jen malet e Zografit ( Miikeli e Papingo); lugina e lumit Inahos deri ku puqet me lumin e Arts dhe deri n burim t ktij lumi n Zhug(Zygos) sandejmi n Meov dhe duke ndjekur kufirin e vjetr t Greqis, deri n lumin Venetiko e deri n Bistric, t vazhdoi rjedhjen e

Shqipris. E rndsishme sht sepse at dhimitraq Veriga t gjitha shrbesat n kish e kudo i kryen n gjuhn armne dhe at shqipe, gj q ka br q gjuha jon t ruhet dhe t zhvillohet m tej. Dshira sht q edhe n kishat e tjera ku banon etnia jon t bhet nj gj e till, kam t dhna se dhe n Selenic dhe Andon Poi zhvillon kshtu. Pr problemet e Kishs, at Veriga ka qen vazhdimisht n Rumani, duke mbajtur lidhje t mira me Departamentin pentru romeni de Pretutindeni. Ka lidhje vllazrore me Patriarkann Rumune dhe lidhje t ngushta me Arhiepiskopin Calinic t Arhiepiscopise t Argeshit. Me punn e tij at Dhimitraq Veriga, sht pse mos ta themi, shmblltyra m e denj e dshmorit ton Papa Llambro Ballamait. Pse; - Sepse ka dhn nj kontribut t muar n lvizjen vllaho-rmne. - Sepse ka dhn nj kontribut t veant n rilindjen e Kishs vllaho-rmne. - Sepse sht nj figur e pastr morale, shpirtrore dhe shoqrore. Ky sht at Dhimitraq Veriga, prifti q di t skaliti fytyrat dhe shpirtrat e njerzve. 25 dhjetor 2011 Valentin Mustaka

6 gurohet qetsija. Kjo del nga lidhjet miqsore t lashta e t prhershme q kan patur shqiptar e Mir po krkesat e Rumanis i kundrshton rumun, duke rrojtur njeri pran tjatrit, dhe nga Greqija e ndihmuar prej Francs, Rusis dhe fakti q Shqiptart nuk kan shovinizm dhe Anglis dhe puna shkon gjat. Rumanija ngul esklusivizm si kan popujt e tjer t Ballkanit. kamb, por Konferenca smer vendim. Ma s Kshtu pra, Macedo-Rumunt luten pr fundi vendos q Komisioni ndrkombtar t hetoj mbi kombsine Vllehve t Pindit...pastaj nj zgjerim sa t jet e mundur m t math, t Konferenca do ta caktonte n se ajo popullsi do Shqipris, e cila lehtsisht munt t kap pjesn t bashkohet me Shqiprin a me Greqin. Kto ma t madhe t vilajetit Manastir, ku-le ta hetime, Komisioni duhej ti bante n Shtator, por kujtojm ktu-elementi serb po thuaj se nuk gjinDelegatt e Francs u vonuan ndofta jo me ql- det, dhe Pindi ku banojn po thuaj vetm Vlleh, lim; ata arritn n Manastir n Tetor dhe than se ma shum se 80.000, kurse n pjesn ma t madhe asht tepr von pr t br hetime npr katundet tEpirit rrojn shqiptart. e Vllehve. Pastaj , pa pritur stinn tjatr, Qeverija Por Demokracite mdha, si n Konferenc inglize propozoi vijn e kufirit qi linte Vlleht n Greqi. Edhe n kt mes fitoi taktika e dinakrive t Londrs, ashtu dhe nat t Parisit, me 1919, kan patur tjatr merak dhe jo at q t dgjojn greke. ankimet e popujve t mundur dhe t sigurojn mprojtjen e t drejtave t tyre. Kshtu, si krkesat e Shqiptarve ashtu dhe ato t Vllehve t Pindit prpara mbledhjes q ndante pas qefit Komisioni i Kontrollit Europian kufinjt e popujve, shrbeu, n mos Por Vlleht nuk hoqn dor nga dshira e tyre tjatr, si nj shuplak n surat tatyre q thoshin q t shkputen prej Greqis. Kur m 1917 Italija se Orthodokst e Epirit t Veriut dshrojn i okupoi viset e Pindit, m t gjitha ant u bn bashkimin me Greqin. Me t drejt Delegata mbledhje e manisfestime q krkonin t mos lar- shqiptare i-a synonte Konferencs kt kundrshgohet ushtria italiane dhe t sigurohet mprojtja e tim dhe e pyeste: Si bahet q Shqiptart orthoItalis. N nj urdhr t dits q votoi Asamblea doks, thon Grekt, se nuk dashkan t rrojn e Aromunve t Bukureshtit, me 28 dhjetor 1918, me Shqiprin, kurse Vlleht q jan t huaj, por thuhet se ka qn nj zi e madhe pr popullsin orthodoks,duan t bashkohen me Shqiprin?... rumune t Pindit kur pan se ushtria italiane larTash q ka ardhur rishtas koha e rishikigohet dhe ajo mbetet rishtas n duar t nj armiku ma t keq e ma tegr se Turku, d. m. th mit t hesapeve, e rishikimit t gabimeve dhe Greku q krkon shfarimin telementit rumun. e ndreqjes s tyre, Vlleht e Pindit sikur kishin Asambleja krkonte autonomine Pindit t lidhur liri pr t shfaqur mendimet dhe dshirat e tyre, politikisht me Shqiprin nn mprojtjen e Italis. do ti prsritnin akoma me ma tepr nxehtsi manifestimet e 1917 dhe t 1919. Por kush mund Prfaqsuesit e Aromunve, sa po filloi Konfe- t luaj gishtin n Greqi e t thot nj fjal q renca e Paqs n Paris, 1919, i paraqitn asaj nj sasht lavdim e osana pr Hadhn ? Memorandum, ku ndr t tjera, thuheshin kto: Valentin Mustaka, ky artikull sht marr Nga t katr Shtetet n t cilt asht e ndar popullsia aromune,( d.m.th Serbija, greqija, Shqipria e nga: Gazeta Tomori 29 Shtator 1940 Bullgarija), asht pa dyshim se vetm n Shqipri Shkruar nga Mit Buja munt t shvillohet lirisht rumanizimi, po t siktij deri n liqen t Presps .
PSE JEMI KSHTU VALL Bisedojm me njeri tjetrin Dhe kur sjemi moshatar Njeri krkon t bj mir Tjetri sillet si hileqar Njri krkon t miqsoj Tjetri sillet vrdall A nuk mund ta afrojm kt miqsi me mall Pse duhet gjykuar tjetri Me u marr n goj A je ti m i dituri Q pr ne ske nevoj T dy ne gjykojm Dhe bjm dhe gabime Si duhet ti prmirsojm Tu i mbajt kto qndrime Ne e donim njri tjetrin T gzuar bisedonim Respektonim m t vjetrin Dhe t qet jetonim Flisnim t vrteta Mandej dhe ironizonim Flisnim pr t meta Por dhe gabonim Kshtu u nda dashuria Ndrmjet gjith njerzve Por lindi armiqsia Ndrmjet shum vendeve Ka urejtje gjer n vdekje Ka dhimsuri dhe dashuri Ka prkushtim e prndjekje Q ti sjellin bots liri Ndrsa lindm nga dashuria T gjith njerzit n bot Pse duhet t krijohet armiqsia Me t dobt e t fort Nj her jepet jeta Dhe at duhet ta jetojm Kjo sht e gjith e vrteta Q njerzit ta gzojn. Nga doktor Nikolla Jorgoni CHITSE HIM AHTARI VHIU ? Zburm un-cu-alant sh-cnd nu him un lichii un caft s-fac bunets alant si-adutsi ca minciunos un caft s-ti fac oaspi alant lini afighira anc nu poati si-li apurchim aest uspitsli cu dor Chitse lipseashti giudicat alant s-lu trets pit gur anc esht tini cama shtiut tsi ti noi nu ai ananghi sh-amindoli giudicm sh-fitsem shi grshali cum poati s-li ndridzem anda li alicsim adutserli Noi u vream un-alant hrhopii zburam cu respect ti cama mri shi tu sihi bnam Spuneam mash darihinli dapoea fitseam shci spuneam ti ciruclchi ama sh-fitseam grshali ash di vrerea entr tuts oaminjlor ama s-nscu azmrlichea entr multi staturi ari nivreari pn la moarti ari dureari shi vreari ari devostsion shi persecuteari ta si-aduc libertatea a lumiei anda ni nscum di vreari tuts oaminjli pit lumi chitse lipseashti si-adar azmrlichea cu slaghi shi cu vrtosh un oar tsi si da bana sh-ea vra s-u bnm aist easti ntrag darihinea Ta s-u hariseast oaminjli.

Transpuneari pi armneashti Prktheu : Andon Kristo

NICOLAE BATZARIA 1953 )

ns u ndridzea, dup tsi tut el avea tipusit nscnti di aesti prvuli nica dit 1922 tu cunuscuta a lui Antologhia Armnea(1874 20.11- sc. Ama tsi suntu aesti Prvuli ? Nscnti isturii shcurti ti ardeari, scriirati tu stihuri, cai primitusescu cu mari hazi fapti dit bana a armnjilor di vr chiro sh-tu cai autorlu sh-ardi di cusururli a armnjilor: alvdari, shclinciami, pirifanie mult, glrimi, sh-alti ahtari. Di alt parti ama, avem sh-alt soi di prvulii, tu cai humoristul a nostru scoati tu migdani yitsrlia a armnlui andicr atseli cu cai bnedz deadun: arbineshi, turts, ghifts, grets, vryari, sha.Nu suntu alsati nnaparti nitsi cu nscnti di hulii a lor, nscnts prefts nu para tinjisits sh-mults, mults alts. Cum shicili suntu multu pi chefea a armnjilor prvuliili al Batzaria cunuscur un mari arspndeari tu comunittsli armneshti, iu urdinar ma mult pi cali oral, ctse mash putsn chiro armnili putur s-anveats la shcol ti scriitorli a lor. Nicolae Batzaria scriir sh-proz, ma mult pi romneashti, ama sh-pi armneashti: schitsi, isturii tsi armasir arspnditi tu gazetili romneshti tsi li cumndusi, ic la cai scriir. Ari scriirat sh-literatur ti ficiurits sh-cumndusi revistili romneshti Dimineatsa copiilor, sh- Universul copiilor iu simn cu pseudonimlu Mos Nae sh-cu pesudonimi cum Ali Baba, Dinu Pivnicieru, N. Macedoneanu. Easti printili a personajlui Haplea, soie bun cu Pacala, ica Nastradin Hogea. Proz shcurt, isturiili ica romanili scriirati pi romneashti suntu interesanti maxus tr lumea sh-bana balcanic tsi li pictureashti cu mari msturlchi. Nai ma cunuscuta sh-vruta opera al Nicolae Batzaria armn Prvuliili iu iasi nai ma ghini tu migdani harea a lui

di scriitor sh-cu cai amint un loc di mari tinjie tu literatura armneasc. Prota versiuni pi romneashti a Prvuliilor u deadi Hristu Candroveanu tu antologhia Un veac de poezie aromn tsi ishi Bucureshti tu anlu 1985.

CU NISPETEA A 137 DI ANJ DI NASHTEARI

icolae Batzaria easti fr di alt nai ma marli scriitor umoristu armn, niagrshitlu shicgi, a curi prvuli sarspndir tu armnami nica di chirolu ct autorlu bna shi sh-u pstrar antrag nustimatda pn tu dzlili di az. Nicolae Batzaria, s-amint Crushuva tu anlu 1874 (20 di brumar). Anvits prota la shcola romneasc dit csib sh-dapoea la litseul romnescu di Bituli. S scriir la faculttsi di Literi sh-Dreptu Bucureshti, ama als anvetslu c nu avea cu tsi s-bneazd. Ahurhi lucrlu di tinir: fu director sh-profesor la shcoala romneasc di Crushuva, profesor la litseulu romnescu di Ianina, la litseulu romnescu di Bituli sh-inspector shcolar ti vilaetili, tsi ira atumtsea sum turts. Di nispetea c ira un bun politican sh-u shtea ghini limba nturtseasc agiumsi senator di Istambul tu anlu 1908 shi ministru a lucrlor publitsi tu anlu 1912 tu guvernul a Gionilor Turts. Tu anlu 1913, simn di partea a chivernisi nturtseasc Tratatul di Irini di Londra. Dupu prota alumt mondial easti dus s-bneadz tu Romanii iu u-mbrtsat cariera di publicistu shi scriitor. Ns bg thimeli la multi revisti s-gazeti armneshti shi colabor sh-la multi alti. Scoasi Srun prota gazet armneasc Deshteptarea tu anlu 1908. Public avdztili Paravuli prota tu revistili a chirolui. Tachi Papahagi li scoasi Prvuliili tu volum tu 1935, tu colectsia Biblioteca Natsional a Aromnilor, tsi

JEMI VLLEZR T NJ GJuHE

La putsn chiro dup tsi comunishtili u loara puterea tu Romnie, Nicolae Batzaria Gjuha rumune ka 25 shkronja baz, gjuha fu anclis ca eara contra a lor. Muri tu ahapsi tu 20 di brumar 1953, dupu un ban di arumune ka 24 shkronja baz pa llogaritur lucru nicurmat sh-di algari prit tut Pe- ktu bashkimin e dy shkronjave pr t dhn nj tingull t ri. Alfabeti rumun ka shkronjn ninsula Balcanic ti fara armneasc. , , ai arumun nuk e ka. Alfabeti Rumun ka Tu anlu 1971 ishi Bucureshti un dhiscu shkronjn K, k, ai arumun nuk e ka. Alfabeti cu poezii armneashti, pi cai Matilda Ca- Rumun ka shkronjn J,j, q i prgjigjet n ragiu Mariotseanu +, az academicien, u gjuhn shqipe shkronjs ZH, zh, a juca, jucrie; edhe ai arumun ka shkronjn J, j, por spuni prvulia Nu s-ardi armnlu. q prdoret n dy kuptime; i pari si shkronja Editura Cartea Aromn u dishchli- J, j, jujunar jar dhe kuptimi i dyt i shkronjs si seria a tipuserlor a lei tu anlu 1989 cu J,j, prdoret pr t zbutur bashktinglloret; un reeditari a Prvuliilor al Nicolae L,l; , ; dhe n shqip i prgjigjet shkronjs. Batzaria, ca un pricunushteari a popula- Nj, nj. ritatilei a aishtor. Si alfabeti i gjuhs rumune po ashtu dhe Tu anlu 2003, ishi Bucuresht un CD pi ai i dialektit macedo-romn jan t origjins cai actorlu sh-reghizorlu Toma Eanache latine, por si do dialekt dhe i yni ka disa spuni cu mari hazi nai ma cunuscutili di veori t zons ku flitet. Gjuha rumune ka aesti prvulii. shkronjn Z, z; kurse ne kemi shkronjn DZ, Multu bun cunusctor a limblei dz. Alfabeti Rumun shprehet Bun Ziua armneasc sh-a suflitlui armnescu, Ni- ose Dumnezeu s ne ajute, ne themi Bun colae Batzaria yilipseashti lumea armne- dzua ose Dumnidzlu s n ajut. Alfabeti asc antreag, fr s-li ascap tsiva dit Rumun shkronjat N, n, dh L,l; i ka t forta, pez, arslu shi shicili a lei. Ashi cum kurse ai arumun kto shkronja i ka t forta scriir Nick Balamaci pi frndza di inter- dhe t buta. Alfabeti Rumun shkruan miel, net iu zburshti ti Nicolae Batzaia: Un cas mic, noroc, ndersa ai arumun shkruan cultur tsi nu poati s s-alxeasc, nu po- el, trec aili, Uiarli -crvnarli, a lei. ati s-armn tu ban tu aest lumi ayuniPr kto dy shkronja ka disa variante n sit. Nicolae Batzaria easti un scriitor cai t shkrojtur. Prof. Vasile Barba dhe Tiberiu featsi pidimo s-u ascap di la chireari vea- Cunia n revistn e tyre Zborul Nostru, clia a noastr adeti adrnda shicai cu ea. prdorin N,n; dhe L,l, t but duke bashkuar Vram s-avdizem c opera al Nicolae dy shkronja NJ,nj dhe LJ,lj, ashtu si shkruhen Batzaria, cu mushuteatsa, cu limba curat n gjuhn shqipe.

armneasc, cu stilul a lui ecselent, easti Prof Hristu Cndroveanu, poeti, un shcol mari ti tinirj scriitor shi poets shkrimtari, publicisti, njeriu q me kulturn armnj. prej eruditi ka prshtatur nga gjuha arumune Andon Kristo n gjuhn standarde rumune poezit e nj shekulli, Voshopolea e poetit Nida Boga,

10 prdor pr shkronjn N, n t but, shkronjn , , ashtu sikundr e prdor edhe gjuha spanjolle, kurse pr shkronjn L,l t but, ai e ndan fjaln, aty ku sht L, l e but n rrokje si e tham m lart, trec ali. Intelektualt rmn t zons s Kors, t cilt kishin kryer studimet npr Universitet e Rumanis, prdornin n t shkrojtur pr shkronjat N,n. L,l t buta, shnjn lart e posht, dhe l, L. Mua m vjen keq q gjat transferimit n nj shtpi tjetr m humbn dy baule me rroba dhe artikuj n gjuhn shqipe, rumune dhe arumune n frymn e shkrimit t intelektualve t vitit 1930. M posht po paraqes disa poezi t shkruara prej tyre:
Kshtu zotrinjt pr t dhn tingullin ,, bn nj shpikje duke bashkuar shkronjat T,t, S,s, pr t dhn tingullin Ts,ts, n shqip C. Pr ta justifikuar kt shpikje, ata shfaqsohen duke thn se ne kompjuterat e kohs nuk ekzistojn kto shnja t shkronjave rumune. far mashtrimi u bhet arumunve t kudo ndodhur n bot?. Ata harrojn ose bjn sikur harrojn se ne gjuhn gjermane pr shkronjn U,u, ka dy pika lart, se n gjuhn spanjolle pr shkronjn ,, ka shnjn lart, se n gjuhn shqipe pr shkronjn , ka nj shnj posht, se pr dy shkronjat e alfabetit rumun , dhe ,, ekzistojn programe kompjuterik q i shkruajn ato sikundr jan. Zotrinjt e sipr prmendur harrojn se do gjuhe apo dialekt evolon, progreson, ecn prpara, se nj dialekt merr do gj t mir nga gjuha standarte, nga gjuha e origjins. Nuk arrij t kuptoj pse gjith kjo urrejtje e ktyre dy zotrinjve ndaj gjuhs letrare rumune?!. I ati i Prof. Vasile Barba, me sa di Un, ishte msues i shkolls rumune n fshatin e tij t lindjes Livdzt Greqis. Ai u detyrua, nga persekutimi q i bhej gjuhs rumune nga grupe ekstremiste greke, t braktiste fshatin e tij t lindjes, shtpin e vet, pronn e tij dhe t emigronte jo n Portugali apo Franc, jo n Spanj apo Portugali por n Rumani, n vendin e origjins s tij. Nga t gjitha kto zotrinjt n fjal Vasile Barba dhe Tiberiu Cunia dalin n konkluzionin se dialekti macedo-roman apo vllah nuk ka asgj t prbashkt me gjuhn rumune, se dialekti arumun sht nj gjuh m vehte, q ska asnj lidhje me gjuhn rumune. far absurditeti, far mllefi kan fshehur ata n shpirtin e tyre pr vite t tra ndaj gjuhs rumune!!! N takimin e zhvilluar n Korrik t vitin 1994, me kryesin e komitetit macedoroman, me qndr n Bukureshti, prof, Hristu Candroveanu, nnkryetar i ksaj shoqate, m kshilloi mua q t krkoja nga Ministria e Arsimit e Shqipris lejen pr t hapur nj Licegjimnaz n gjuhn rumune n qytetet Kor apo Tiran. Gjat korespondencs q kisha me prof V.Barba, i shkrojta atij se po prpiqemi t hapim nj lice rumun apo edhe nj klas n shkolln e Gjuhve t Huaja, n gjuhn rumune, krahas

11
gjuheve angleze, italiane, franceze dhe gjermane. Pr udi, ai jo vetm nuk e priti mir kt lajm por m shkrojti mua fjal q vinin n dyshim gjuhn e msuar nga Nna ime dhe pr m tepr, n shnj hakmarrje, m anulloi ftesn dhe biletn e avionit pr t marr pjes n Kongresin e Arumunve q at vit zhvillohej n Frejburg t Gjermanis. Prof V. Barba e dinte apo se dinte se n Shqipri ishte hapur nj lice-gjimnaz turk ndonse n Shqipri nuk ka minoritet turk, prof. e dinte se fmijt e minoriteteve greke dhe sllave i kan t gjitha mundsit n vendin ton pr tu shkolluar n t gjitha nivelet e larta t studimit, prof. kishte harruar apo bnte sikur kishte harruar se n Kor q n vitin 1881 ishte hapur shkolla dhe kisha n gjuhn rumune, se nga viti 1901-1905, n qytetin e Beratit ishte hapur liceul Rumun, se n qytetin e Kors nga viti 1926-1928 ishte hapur liceul rumun, q t dyja pr munges fondesh pr fat t keq ishin mbyllur. Pse vall ne arumunt e Shqipris nuk paskemi t drejt t kemi nj lice rumun?!. Q nga ky moment korrespondenca ime me prof. V. Barba u ndrpre dhe pr m tepr as revistn Zborul Nostru, nuk ma drgonte. Korespondenca ime vazhdonte si m par me Zotin Apostol Caciuperi, e cila pas ndrprerjes me prof V Barba u shtua akoma m shum dhe her pas here ai m drgonte revista fetare t prshtatura n gjuhn arumune dhe t cilat ai i botonte dhe i shprndante me shpezimet e tij. Dy drejtues kishte shoqata Uniunea tra limba si cultura aromana; prof. V. Barba President i shoqats dhe zoti Apostol Caciuperi, Sekretar i prgjithshm i shoqats. I pari mosmirnjohs ndaj kombit rumun, ndaj popullit rumun, ndaj gjuhs standarte rumune; i dyti patriot i madh i kombit rumun, i popullit rumun, i gjuhs arumune dhe i arumunve posht Danubit. Dhe kt dallim ndrmjet tyre Z. A. Caciuperi e shprehte n korespondencn q kishte me mua duke m shkrojtur se: Eu cu V.G. BARBA him ca apa cu foclu se Un me V.G. Barba jemi si uji me zjarrin, ose se un me V.G.Barba dallohemi nga njri tjetri si uji nga zjarri. N skenn e rizgjimit t dyt t Arumunve n Gadishullin Ballkanik ka koh q kanw dal personalitete arumune, t cilt dallohen pr pasion dhe vullnet t madh ndaj shtjes rmne,

Is vruta primnare.
I vruta lele primnare Singur soa nu sare Ne ma ic ne ma mare Ca su bau la daule meare. Cum sliu fac sastaliu neale Dule aro ti ca iare. Burimi; Tumachi Bau

Hoara a mea Pleasa

Pleasa moi mrata Pleas Dumanli ma nu ti alas Mute alas moi mrat Cas ti fai i tini muat Ma ti au avigrat Tii ca cli dila poart N hoar di rmni gioni

Namisa di dumai ci
Aravd ninga niheam Pn sei di nifuru ndzean Pn svin ata soru i u astechi cu mari dor Tine limba u ai curat La alte limbi nu eti clinat Cndu sti vedu hrsit More la Pleasa lit Cndu szin ata soru di diparte Tui dumanli vali bag argat Atunea vas cntm cu foc Si vas acurhim un gioc Svedu unoar un Romn leone dapoia mini Las moru. Scris la anul 1930, Pleasa-28.06.1930, de Traian V. Bau.

Vine firma mea din Pole

Vine firma mea din Pole Tu gionli sfug tu ascheri gionli a meu muatu vi fug Ei lea dado slu pitreairnu Gione ti plrcsescu Candu vas vini sna dai hbare aundzem plotili cu eare Cndu va sintri s crneasc S avd dada s hriseasc dumanli splscneasc. Burimi ; Ioan Tase Bau, 28 iunie 1930, Plesa. Intelektualt tan Rmn t Kors n t gjitha shkrimet e tyre pr shkronjn ,,prdorin t njjtn shkronj si dhe ato t alfabetit rumun. Po ashtu edhe Prof. Hristu Cndroveanu, n t gjitha shkrimet e tij, si dhe ne dy revistat dinjitoze, t cilat sot pr munges fondesh, nuk botohen, Deteparea Aromnilor dhe Dimndarea Printeasc, prdor t njjtat shkronja si ato t alfabetit rumun. Zotrinjt Vasile Barba dhe Tiberiu Cunia, n shkrimet e tyre pr kt shkronj, prdorin shkronjn SH, sh, ashtu sikundr Mihal Bojaxhi n alfabetin e tij t vitit 1813, kurse pr shkronjn ,, ata jan gati t marrin kt shkronj nga alfabeti portugez apo spanjoll, nga alfabeti francez apo braziljan dhe vetm jo nga alfabeti rumun.

La Valea di Ianina
La valea di Ianina Un moa ma plndzea Perli din cap rupea Dauli palmi le btea Valea ma su prcsea Fa ti Vale cama ncoa Ca sin trecu din Ianina Ianina Hoar di furi Sunt blestemate de muri Svtm ficiorlu a meu Ma u afl di D-zeu Ficioru al meu protu capidanu Capidanu ca unu aslanu Nu mi zilescu arma lui Ma i zilescu niata lui. Burimi; Traian Bau, Pleasa, 29.iunie.1930

12
persona plot energji t cilt pr shtjen rmne bjn shpenzime edhe nga buxheti i tyre. Kta zotrinj, n dallim nga zotrinjt V. Barba dhe T. Cunia pohojn me gojn plot se Ne arumunt e Gadishullit Ballkanik me rumunt e Rumanis jemi vllezr. Kjo sht nj gj e mir dhe dshmon se kta zotrinj punojn dhe ecin n gjurmt e historianit rumun Toedor Kapedani, me origjin nga Prilepi i Maqedonis, i cili q n vitin 1934 pat shkruar: Jemi rmn, q do t thot q jemi vllezr t nj gjaku me rumunt e Rumanis dhe me t gjith rumunt e tjer, kudo q banojn. T till personalitete luajal jan dhe disa nga miqt e mi si zoti Mita Kostof, Papuli, arkitekti Vangjel Dunovski etj. N Shqipri, ka koh, q nj grup intelektualsh rmn q dallohen pr zell dhe prkushtim t madh ndaj shtjesh rmne, shkruajn artikuj n dialektin macedo-roman. M duhet t theksoj se ky dialekt ka dy t folme, e folmja Gramostiane dhe ajo Frshrote. Pr mendimin tim e folmja frshrote sht m e bukur, m e pastr dhe m e pasur se ajo Gramostiane. N gazetn ton Fratia, ka ndonjher shkrime q jan nn ndikimin e revists Bana Aramaneasca, q botohet n Bukuresht, apo n ndonj reviste tjetr q botohet n Maqedoni. Ne, t gjith Rmnt e Shqipris, sht mir q pr do shkrim q botojm tu referohemi shkrimeve t intelektualve tan, q kan shkrojtur n t folmen frshrote, tu drejtohemi pr do fjal njerzve m t moshuar se ne, q drejtshkrimi i fjalve t veanta e din m mir. Kshtu, n ndonj artikull n gazetn ton Fratia, ve re se pr foljen ndihmse esti shkruhet easti. Ne themi: aista feata esti musata.Aist ficior esti gioni. Koht e fundit ne prdorim fjaln apandasi n vend t fjalt ton rspuns. Fjaln ufilisi t gjitha grupet e rmneve t Shqipris nuk e prdornin. Un kt fjal vetm vitet e fundit msova kuptimin e saj. Mendoj se kjo tem sht e gjer dhe krkon vmendje t veant dhe angazhim t nj grupi intelektualsh pr ta studjuar at. Nikolla Th. Pipa Kor m 20.10. 2011

13

PuIu DI fOCu IAsTI VREREA

Puiu di focu iasti vrearea nivrut, azea cu arichili ca di malm, ca un njii di lunjinji, azea cu oclii ascpiraz ca di ghilii azea cari nu-hi da cnticlu a inimiei mahi a primvearei ditu ea! Ehz steaua cari-hi afl zerlu!Sumu lun lihioru dipunemu deadunu, Cndu apili zi cur hedu - niheam mahi n andmasimu cu noi! Algamu cu sil, ti ariseahti oara, aghonjia, largu ti poart, cu chicuti di zeru da ploai tu noapti, duchehz un curmari, un dureari! Tu pdurea dorlui, mahi frndzli zi batu z aspun ti totna ni alcsita vreari. O! Amintiri di ma ninti, ziva nu-i bana, ihi ziva banili zi-s cheru! O!Paradisu fr di mardznji! ambrztmu zboarli, zboar nispusi, zboar zi trecu pritu tzeri.Andmsiri di aoa, agiumdzeri nipitricuti, fdziri, ciciurri dit-un chiro tu cari n chirumu, zboar zi alag nclisi tu minduieri intrati pritu niorii zi ahichiuhiur ct iu nu s htii... Apruchemu zboar cari v-as frng pragurli a chirolui, cari v-as armn tu urdzeala a inimiei tuchit tu un adnc tzeari, MIntit tzeari! Pritu seamnili a zboarlor stricurate tu noi n aflamu iara tu unu chiro, ti totna...Pritu sarea ditu amari mahi zi asun arspndeahiti iholu,

Di multu porz caduri spati tu tini fr ca s htii zi-s adari cu eali, lipseahiti s strbaz nimrdzinitlu zeru ditu tini. - Mutrea tu palm, va-s vedz bana ta pritu seamnili a ei, Multi mirchi, multi crri v-as vedz, m-as li cafz v-a li trez! priimnrili a inimiei, priimnrili a suflitlui - caduri tu alta ghilii, mutreari dup mutreari, daima...un ghisu dit-un ghisu tu cari nghismu c nghismu!Mas frng ghilia mahi moartea v-alu dihteapt pi azelu zi anghiseadz! Tu cftarea semnului cari n si spuni diunoar cu soartea trizemu pritu ban, ma s-lu achicsimu n dipunemu tu apuzlu di malm di tora, unu giocu sehz! - Ai chiro, ti ahiteapt ahtea! Easti mahi frimtarea ninti di dihiclideari, Tu hrghii v-a z da pindona - araua di pi chitchi! O, chitc ti- ni-agrhiari, tcuti icoani, mahi eali azburascu! Iunva nu agiundzemu, nibizit-i bana, fzearea-i mahi un moarti, Fr di hideari, ban dup ban, fr di bizeari s-anvrteahti a chirolui aroat.... A sib ghini ma s-angrpseasc puizii pi chezari! Multi s-angrpsir, multi ahiteapt sib dizvliti pi ciurli chiruti pi calea Chirolui! Canoar nu v-a mi cheri, canoar nu v-a ti cheru, bnmu unu tu altu pritu tutu zi duchimu deadunu - tut dunjiaua-

NIca Ndau SHtS SHfICIuRITsLJI VA s-ACATs s-ALAG TI COLINDI...

Colinda, melinda D-nj tet culaclu C va-ts frngu usha Di va-ts ljeau ctusha! Colinde, melinde D-nj tet culaclu C va-ts ljeau cucotlu Di va-l fac filii filii Shi va-l bagu tu n tipsii Ta s-l mcu di St Mrii! S-lj apruchemu cu suflitlu chischinu! Haraua sh-vrearea s-v si adavg tu cafi minut Florentina Buna dzuua d-l Mustaka,apruchiai revista.Haristo multu.Multu buna,na harsim di lucarli buni tsi li adrats S-da dumnidza di varna oara shi ma multu.Sarbatorli s-afla sanatosi,cu haraua shi anchiliciuni la tuts armani. S-baneadza armanamea, cu vreari armaneasca

Zoe Carabash

14
Di la Iancu Ballamaci Aromili/vllahili rolu a lor progresist s humanist n-Balcan. Ti/tr scriarea aistlui articul mi pims dit un scris pitricut la ziaru Fria dit Ledea Mustaca,una di la studentili aromni/vllahi di primu an (anu 1992) cnd ahurhir studili a nalti universitari cu bursi gratis acordati dit partea al Guvernului poporului generos romn. Simi bucuri spiritual cnd nviai c aist e(a)sti feata al tiisitului aromn Valentin Mustaca.Profit dit ocazi s subvizedz cu nscnti aradhuri contributu mari i da el ti/tr bunea ali chestiunilei ar(o)mneasc.El ari tiprit operi importanti istorii dndu-i un respuns tiinific ntribarilei:Cai snt aromili/vllahili?. operi ahtari ca: Pit(r)u labirinthili di istoria al aromilor/vllahilor(Volumu I-II); Latiili agri(Pisti origina istoria al aromilor di Arbinuia; Trei calitoreri(di Burileanu-A.Baldacci la aromili di Arbinuia/Albania) multi studi cu obiect di hulumtari dit bana istoria aistlei etniilei cum dit trecut,a em di aea di az,fr ekzagerari pot s- dzc c snt perli adevrati ti/tr etnia veacli,autocton,generoas,avut cu polivalori,mndararomn/vllah. E(a)sti iva muat stimat cnd duhu patriotic intelectual aromn/vllah si transmeteadz dit br(n)u vecliu la br(n) nou.La s-hib aist un bun exemplu ti/tra ii aromn/vllah ditept cu caracter,cai prindi si s-luineadz cu luina divin al Dumnidzului. Sistemu agr dictatorial totalitar komunist Hogist ti/tr 45 di ai u diskrimin;reflect tendeni nihilisti di asimilari tahapi numa ali unitatilei moral-politic arbineas, iu aromili/vllahili li converta ca arbinei/albaneji.Em dup anu 1990, cnd si instal sistemu demokratik,iu aromili/vllahili deadir un contribut mari si s-bag oar scopuri nihilisti cai agiung pn ac(l)o ct s-u asting dit faa a locului aist etnii ca parti trfactoas nluinoas ali naiunilei arbineas/albanez. Individz ima grup di persoani cai lia pozili di un patriot nflacat cu intensii nihilisti la s-li aruc un ocl istoriilei. La s mintieadz s-ghivseadz cu ocli ali adevratilei Renaterea Naional ArbinePrej Janku Ballamacit Arumunt/vlleht dhe roli i tyre progresist dhe humanist n Ballkan. Pr shkrimin e ktij artikulli u shtyva nga nj shkrim drguar n gazetn Vllazria nga Ledia Mustaka, njera prej studenteve arumune/vllahe t vitit t par(v.1992) kur filluan studimet e larta universitare me bursa falas akorduar nga ana e Shtetit dhe popullit fisnik rumun. Ndjeva knaqsi shpirtrore kur msova se kjo sht vajza e t nderuarit arumun Valentin Mustaka. Prfitoj nga rasti t nnvizoj me disa radh kontributin e madh q jep ai pr t mirn e shtjes armneask. Ai ka botuar vepra t rndsishme historike duke i dhn nj prgjigje shkencore pyetjes :Cilt jan arumunt/vlleht?. Vepra t tilla si: Npr labirinthet e historis s arumunve /vllehve(volumi I-II); Latint e Harruar(Mbi origjinn dhe historin e arumunve t Shqipris; Tre udhtime (t Burileanit-A.Baldacit te arumunt e Shqipris)dhe shum studime me objekt hulumtimi nga jeta dhe historia e ksaj etnije si nga e kaluara, ashtu edhe nga ajo e sotmja, pa ekzagjerim mund t them se jan perlat vrteta pr etnin e vjetr, autoktone, fisnike, t pasur me polivlera, krenarearumune/vllahe. sht gj e bukur dhe e muar kur fryma patriotike dhe intelektuale arumune/vllahe transmetohet nga brezi i vjetr tek brezi i ri. Le t jet ky nj shembull i mir pr do arumun/vllah t zgjuar dhe me karakter i cili duhet t ndriohet me dritn hyjnore t Zotit. Sistemi i egr diktatorial totalitar komunist Hoxhaist pr 45 vjet e diskriminoi; reflektoi tendenca nihiliste asimiluese gjojan emr t unitetit moralo- politik shqiptar, ku arumunt/vlleht i konvertonin n shqiptar/albanez. Dhe pas vitit 1990, kur u instalua sistemi demokratik, ku arumunt/vlleht dhan nj kontribut t madh, vihen re synime nihiliste t cilat arrijn deri atje sa ta shuajn nga faqja e dheut kt etni si pjes prbrse e ndriuese t kombit shqiptar/albanez. Individ apo grup personash q marrin pozat e nj patrioti t flakt me qllime nihiliste le ti hedhin nj sy historis. Le t mendojn e t lexojn me syt e s vrtets Rilindjen Kombtare Shqip-

15

Foto vetm sht Varvara Shetuni ( Samara ), nna e studiuesit Spiro Shetuni.

1. T ndjerat 1. Marije Kristo ( Shetuni), ish bashkshortja e poetit dhe prkthyesit Andon Kristo dhe motra e studiouesit Spiro Shetuni. 2. Varvara Shetuni, nna e studiuesit Spiro Shetuni 3. Krushka- nna e z. Andon Kristo

PIRATLU A INIMALJEI ( A Zumbulaljei Ziba)

Pirati i zemrs ( Lules zymbyle ZIBA)

Zumbula,paduroanje a toamnaljei, Zymbyle, pylltarja e vjeshts, Lilici di soari tu virin shi tu dishclis. . . Lule dielli n dshprim e n gzim Toamna easti! Iu eshtsa? Vjesht sht! Ku je? Pi cari pampori a piratsloru, toamna u yiurtuseshtsa!? N cilin vapor t piratve, feston vjeshtn? - Ninga tini li easti Piratlu a inimaljei? -Afr teje sht pirati i zemrs? Zumbula-a mea! Zymbylja ime! Desi lu mutreshtsa horizontal a njirleatsaljei, Nse e shikon horizontin e kaltrsis, Cum li ashtirnu galbinili lilici tu gardina-a toamnaljei Si i shtron t verdhat lule n kopshtin e vjeshts Pit valili a paduriljei, N korijet e pyllit, Shi yiurtuseashti tu caimo shi virin dhe festohet n merak e dshprim. Zumbula ,paduroanje, Lilici alba tu virin! Tu ocljilji a taI largurimi shi dizgulit Crin, Tu mizdra-a lunjinaljei-a ta, Pulji,oaspits, shi una peana tu mana. . . . U tsas chilimea-a golgotaljei a suflitlui a tal! Piratlu a inimaljei fudzi! Paduroanje a toamnaljei, Tu mutritlu a tal mash pulji tu arpit fug catra tu not. . . Zymbyle, pylltare, Lule e bardh n dshprim! N syt e tu largsi dhe hapsir njerzore, N dritn e hns tnde Zogj, miq, dhe nj pen n dor E end qilimin e vuatjeve n shpirtin tnd! Pirati i zemrs iku! Pylltarja e vjeshts, N shikimin tnd ve zogj n fluturim ikin pr n jug 13.11.2010.Scopia, Vanghea Mihanj - Steryu Prktheu: Andon Kristo

16
as iu va s veada c i contribut tare ku do t shohin se far kontribut mari ar dat aromili/vllahili ti/tr t madh kan dhn arumunt/vlleht pr Indipendena ali Arbinuiilei-Patrilei Pavarsin e Shqipris-Atdheut a lor vrut.Un iva prindi s-aib t tyre t dashur. Nj gj duhet t ken ninti di ocl c la anu 1913 timp cnd si trfixa/ parasysh se n v.1913 koh kur prcaktotrdetermina graniili/sinurili ali Arbinuiilei heshin kufijt e Shqipris un Congres Mari arbines-aromn/ nj Kongres i Madh shqiptaro-arumun/ vllah va si s-nea Trieste vllah do t mbahej n Trieste Dit renatireaili arbinei loar parti Faik Nga rilindasit shqiptare morn pjes Faik Conia Sotir Colea,ear/dipicnd dit aromKonica e S.Kolea,ndrsa nga ana e arumuili/vllahili loar parti Prinu Ghica, nve/vllehve morn pjese Princ Gjika, Epaminonda Foti Ballamaci. Epaminonda dhe Foti Ballamai. Preocuparea aistui Congres ira problema Preokupimi i ktij Kongresi ishte problemi al enclavilor aromni/vllahi,n Pind i enklavave arumune/vllahe n Pind di Epir la naia/zona di Hrueva Macet Epirit dhe t zons s Hrushevs maqe- donCongresu bg ti/tr datori unirea doneKongresi vuri pr detyr bashkimin vllah-arbineas,sub un stat trdiadunos indivllah-shqiptar nn nj shtet t pavapendent.Aci c aromili/vllahili si fe(a)ir rur. Kshtu q arumunt/vlleht u bn travers puternic ti/tr crearea al Statului shtyll e fuqishme pr krijimin e Shtetit Arbines/Albanez.Aist ira ragiunea cai Shqiptar. Kjo ishte arsyeja e cila motiveadz dzerea mintimen al Martirului motivon thnien e menur t Martirit ali Naiunilei Arbineas,Papu Llambru t Kombit Shqiptar, Papa Llambro Ballamaci adresat frailor a lui Ballamait drejtuar vllezrve t tij aromi/vllahi c ct ma vrtos/puternic arumun/vlleh se sa m e fort/ s-hib Arbinuia ah(n)t ma ghini va s-hib t jet Shqipria aq m mir do t jet em ti/tr noi aromili/vllahili. edhe pr ne arumunt/vlleht. Sami Frasari,dit mrili Sami Frashri,nga m t mdhenjt patrioi arbinei,cai e(a)sti di rdztin patriot shqiptar i cili sht nga rrnja frrot,ar(o)mneasc,ari dzs S-li frshrote, armneask, ka thn ti dm dreaptimi al aromilor di Arbinuia japim drejtsi arumunve t Shqipris cnd s-fem stat(l)u nost nou,ma s-avem kur t bjm shtetin ton t ri, por t kemi minti dit rmili,c snt mult mendje, nga armnt, se jan shum t mintimei,va/o s n-lia stat(l)u (Aist t menur, do t na marrin shtetin(Kjo e(a)sti scriiat tu cartea a lui Arbinuia i sht shkruar n librin Shqipria ka ari fut,i e(a)sti i va s()-hib. qen, sht e do t bhet. Fraili a not(r)i arbinei Vllezrit tan shqiptar ta s-u-tib ghini c aromili/vllahili ar fut din se armnt/vlleht kan qen travers vrtoas n crearea al Statului Arbishtylld e fort n krijimin e Shtetit Shqipnes,cnd si scul hlambura ro -lai,la tar, kur u ngrit flamuri kuq e zi, me 28 di Novembre 1912,Valona/Vlora. 28 Nentor 1912, n Vlor. La s-li arucm un ocl Renaterilei a noast(r)! Le ti hedhim nj sy Rilindjes son! Ahurhia cu C.Cristoforidhu, cu pionieru ali Fillo me K.Kristoforidhin, me pionierin e Renaterile a noastr Naional Rilindjes son Kombtare Arbineas,N.Vechilhargi,cai tipusi Shqiptare, N.Veqilarxhin, i cili botoi Evtaru pi arbinuseati, Evetarinn shqip, la Braila ali Romniilei,la anu 1844. n Braila t Rumanis, m 1844. Contin cu alti figuri cu num arbineasi ,ma Vazhdo me t tjera figura me emr, por i snt dit etnia aromn/vllah,ca : q jan t etnis arumune/vllahe si jan: N.Nacio,Mexi,Asdrenu,M.Gramenu,Th. N.Nao, Meksi, Asdreni, M.Grameno, Th. Germenu,,S.Bellkamenu,Papa Kristu Grmenji, S.Bellkameni, PapaKristo NeNegovanu,Papa Llambro Ballamaci, govani, PapaLlambro Ballamai, Papa Ko(s)ta Ballamaci,intelectual patriot, Papa Ko(s)ta Ballamai, patriot intelektual, Membru la Ceta di Vasil Tromara,profesur pjestar i ets s Vasil Tromars, profesor di limba franez/frnuzeatilei i gjuhs frnge/frngjishtes (poliglot,stia 8 limbi xeani),la (poliglot,njihte 8 gjuh t huaja) n Lieu di Fe(a)ti Curceaua,inspector di eduLiceun e Vajzave n Kor, inspector i arsi-

17

T nderuar pjesmarrs, miq t artit e dashamirs t autorit.

Sot n prag t dits s Krishtlindjeve, Ziso Musha s bashku me t birin, Marion, elin ekspozitn e prbashkt me gdhendjet e tyre n dru, frut I nj pune prej disa vitesh krijimi nprmjet dalts. Thuhet se artet vizive, n kategorizimin q u bhen arteve n prgjithsi sipas zhanreve, t quhen arte memece, kjo nga shkaku i fiksimit t tyre ku autori e ka thn fjaln e vet n realizimin e veprs. Jan t tjert ata q flasin pr ka ndodhur e arrir. E konceptuar At & Bir, ekspozita, prfton nj ndjenj e sens t kndshm me mesazhin e prcjelljes si trashgimi e ksaj fushe t artit, pra at t gdhendjes n dru, ku artisti bn kt materje t lidhur aq shum me njeriun, t flas. Ndrsa tek Zisoja, si artist m me prvoj, ndihet si form instikti trajtimi nga motivi n motiv, tek i biri, Marioja, i cili sht n fazn e krkimit e tendencs, ku n t ardhmen i takon t shkputet n perceptime edhe m t avancuara si estetikisht ashtu edhe n fushn e mendimit, dhe kt premis e mundsi shtegtimi ai e ka. do t dallohej edhe figura e kompozuar n relief e femrs q tjerr e thur me nj impostim lozanjar ku nnkupton, tjerrjen dhe thurjen e jets s ardhshme. Nj nga kompozimet e dallueshme me nj qndrim e abstragim t forms sht reliefi mali i Lnies , ku nprmjet siluetit ose brnda tij, rovijzohet figura e nj femre si simbol i jets.

Kshtu do t prmendim edhe nj sr punimesh t tjera si portreti i vajzs tredimensional n dru, por q flokt i ka t konceptuara me fije t thurura liri, i cili ka nj Duke par ekspozitn, t bien n sy disa gjendje shpirtrore gjith hijeshi. tipare e karakteristika ku ajo q do t evidentoja sht tipari jetsor, fryma lirike e tradiPa i hyr nj analize t plot doja vetm cionale prej komunitetit nga i cili vjen origji- sa pr prmendje reliefin Valltari, pr na e tyre, pra nga komuniteti vllah. gjallrin e dinamikn e tij, portrete apo grup portretesh, kompozimet e stilizuara, Kshtu me titull TRADIT ku prcilndrn fluturuese, Figura e demit, e daltuar let mesazhi nprmjet figurs qndrore t vrullshm, Gjethja e duhanit me figurn e vajzs, nuses apo amviss s shtpis me korn pre t nj zemre, kuckat si instikt i austumin tradicional e elementve t tjer, ku torve ndaj drurit e s fundi portreti i nns, nprmjet sinqeritetit pse jo dhe naivitetit i cili sht shum n karakter, trajtuar me q, her her ka nevoj nj vepr arti, prcjell dashuri e sinqeritet ku z. Ziso shpreh edhe me frymn e mikpritjes. mirnjohjen ndaj saj, apo nocionit t prInteresante n kt ekspozit jan edhe botshm t nns n prgjithsi. punimet me motive baritore, dashuria nn urime Ziso,urime Mario melodin e fyellit duke qen dshmitar n kompozim edhe koka e bukur e dashit q Haxhi Kalluci, n.kryetar i bashkis Fier. prin kopen. N natyr t ktyre motiveve 15. 12. 2011

18 e delikates buron plot tinguj jete e dlirsi nga Vajza me fyell, ndrsa tutje kullotin mblsisht bagtia nn sinfonin e zileve dhe kmborve. Ktij peisazhi paqeje dhe urtie i mban iso vepra Dy kaprojt, q fiton admirimin dhe miratimin e t gjithve : sht hera e par q i talentuari Sa bukur ! Mrekulli ! T lumt, o Ziso ! n punimet artistike t drurit, Simboli i jets n udhtim, maj kalit Zisa Musha, befason miqt dhe dashamirsit e artit n Fier, me e mushks, njen nga strvitet e shkuara, nj tjetr ekspozit artistike. Kt radh ai, sigurin dhe vazhdimsin e ecjes, ecjes s n vigjilje t Krishtlindjeve dhe t vitit t ri pandalshme, kudo q i hodhi historia e 2012, eli ekspozitn n mjediset e galeris s ndjekjeve dhe mbijetess. Arteve, Fier. Jeta e vllehve n kt ekspozit vjen si mall e si nostalgji, si reagim dhe si detyrim. Mbi tridhjet pun t realizuara n dru, me stile e forma t larmishme, mbushn salln Autori edhe copave t uditshme t e galeris s arteve t bukura. Tematikn drurve djegur e shkatruar nga rrufeja, e larmishme t punimeve e bashkon nj apo prurjet e rrmbyera t prenjve, u ka diellim dhe rezatim q vjen nga koh t dhn jet, form artistike ku ndrthuret lashta, pikzuar deri n ditt e sotme pr fort e prqafimisht realja me mitologjiken, mbijetesn vllahe. Ktij komuniteti t cilit i modernja me absurdin. Madhshtisht prket autori, i thur himn me kt ekspozit ngrihet talenti i Zisa Mushos, q edhe drurit aq domethnse, derdhur ne versione nga di ti jap jet, fantazin ta ul e fiksoj me art m t arrirat e m t uditshmet. Secila n aq vepra artistike q emblemisht ruajn vepr shnon nj tematik dhe nj ide, nj origjinalitetin e autorit. vizion dhe nj mesazh, sht shprehje e nj Botn e shpirtin fetar, t ortodoksis, Zisoja pjesze nga jeta, kultura, historia dhe tradita di ta fiksoj mrekullisht me kolorin e bollt vllahe. t fauns e flors kudo ku kan jetuar, rritur T gjithve u bri prshtypje kristaliteti dhe e plakur vlleht, N ikonostaset e tij, apo n qartsia e simboleve, forca dhe siguria e tyre, ikonat e shenjtve, n fragmentet e tyre, ai tisi i krenaris dhe i fisnikris, Vajza duke shenjtrisht dhe fantastikisht, ka shkrir n tjerrur, nj realizim mjeshtror ku plot fines, nj shpirtin hyjnor me botn mrekullore t siguri dhe vitalitet kryenesie, vajza vllahe vllehve. tjerr. N at hedhje t drugs tr eleganc, Puntor, nikoqir, duarart, tejpams, spikat dinjiteti shkrir n bukuri dhe egrsi besnik t dijes dhe prparimit, tolerant cilsie. N t tjera gdhndje skulpturore e mirkuptues, kshtu jan vlleht. Ndaj e dhe basorelieve si Demi i egrsuar, vjen bn ata Voskopojn, Grabovn, Llngn pran tr bubullima mitolologjia dhee jeta etj. Kudo q i hodhi fati i rrugtimit, vlleht zakonore-besimtare e vllehve. Vjen Leni nga treguan se jan t till dhe artist. I till sht mali i Lnies, q u vetsakrifikua pr t mos edhe Zisa Musho, i rrall ndr m puntort, rn n duar t rrmbyesve. Krenueshm artist ndr m t mirt, njerzor ndr njerzit. dhe mesazhueshm ajo sht fiksuar tr I till shfaqet Zisoja edhe n kt ekspozit t jet n veprn e Zisos. Ashtu si Dy gjelat tij. q luftojn si dy oqeane t egrsuar njri me tjetrin, pas tyre fshihet vitaliteti i forcs tr Suksese edhe m, vlla Ziso. Hros tutuna, shklqim e energji q derdhen aq artistikisht pi krunjli sh t pashtli ! nga autori, n at basoreliev t drunjt q Mihal Lili Krimce, shkrimtar Fier m 23 sikur pikon mes ekspozits. dhjetor 2011. Natyraa e but, gjith lirizm, muzik

RELIEVE T sHPIRTIT VLLAH N EKsPOZITN ARTIsTIKE T ZIsA MusHs / fIER