1

1/150
Mhendislik Mekanigi
(Dinamik)
Kinematik ve Uygulamalar
2/150
Konular
1) Birimler
2) Mhendislik ve Ziraat Mhendisligi
3) Giri ve Tanmlar
4) Kinematik ve Uygulamalar
3/150
Kat Cisim Mekanigi
- Kat cisimler mekanigi; cismin hareketli olup
olmamasna gre ikiye ayrlr:
a) Statik
b) Dinamik
- Statik, cisim hareketsiz veya denge
durumundayken cisme etkiyen kuvvetleri inceler
- Dinamik ise cisim hareket halinde iken cisme
etkiyen kuvvetleri ve cismin hareket zelliklerini
inceler
4/150
Dinamik
- Dinamik iki ksmda incelenir:
a) Kinematik: Cisme etkiyen kuvvetleri ve cismin
agrlgn dikkate almadan cismin hareket
zelliklerini (hz, ivme, vb.) inceler
(sinematik olarak da adlandrlr)
b) Kinetik: Cisme etkiyen kuvvetleri de dikkate
alarak cismin hareketini inceler
5/150
Kinematik
Harekete ilikin tanmlamalar:
- Balang noktas
- Yer (position)
- Yol (distance)
- Yer Degiimi (displacement)
- Hareket yrngesi (path)
- Hz
- vme
6/150
Hareket Tipleri
- Hareket ekilde snflandrlr:
1) Hareketin yrngesine gre
2) Hz ve ivmenin degikenligine gre
3) Referans noktasna gre
2
7/150
Hareket Tipleri
1) Yrngeye gre:
a) Dogrusal hareket
(cismin hareket yrngesi bir dogru eklinde)
b) Egrisel hareket
(cismin hareket yrngesi bir egri eklinde)
c) Dairesel hareket
(cismin hareket yrngesi daire eklinde)
8/150
Hareket Tipleri
2) Hz ve ivmenin degikenligine gre:
a) Sabit hzl
(hz sabit, ivme=0)
b) Dzgn degiken hzl
(hz dzgn degiir, ivme=sabit)
c) Kark zellikli
(sabit hzl ve dzgn degien hzl
hareketin karm)
9/150
Hareket Tipleri
3) Referans noktasna gre:
a) Mutlak hareket
(hz ve yerdegiimi sabit bir nokta referans
alnarak incelenir)
b) Bagl hareket
(hz ve yerdegiimi hareket halindeki baka bir
nokta referans alnarak incelenir)
10/150
Hareket Tipleri
- Yrnge, hz ve ivmenin birlikte dikkate
alnmas durumunda snflandrma:
Egr|se|-8ab|t h|z||
Egr|se|-0zgn deg|ken h|z||
Egr|se|-Kar||k ze|||k||
0ogrusa|-8ab|t h|z||
0ogrusa|-0zgn deg|ken h|z||
0ogrusa|-Kar||k ze|||k||
0a|rese| -8ab|t h|z||
0a|rese| -0zgn deg|ken h|z||
0a|rese| -Kar||k ze|||k||
11/150
Kinematik problemleri
- Kinematikte saysal problemler iki yolla
zlebilir:
a) Analitik yolla zmde hareket eitliklerinden
yararlanlr
b) Grafiksel yolla zmde hz-zaman veya
yol-zaman grafiklerinden yaralanlr
12/150
Kinematikte varsaymlar
- Kinematikte hareketlerin incelenmesinde
ilemleri basitletirmek amacyla iki nemli
varsaym (n kabullenme) yaplr:
1) Hareket, bolukta (yerkre zerinde, atmosfer
iinde) gereklemektedir
2) Cismin ekli, hava akmlar (rzgar) ve hava
direnci sebebiyle oluan hareketi kstlayc
faktrlerin etkisi yok saylr (dikkate alnmaz)
3
13/150
A) Dogrusal Hareket
14/150
Dogrusal hareket
Drt balkta incelenir:
a) Sabit hzl (V=sabit, a=0)
b) Dzgn degiken hzl (V=dzgn degiir,
a=sabit)
c) Kark zellikli (sabit hzl ve dzgn
degien hzl hareketin karm)
d) Anlk degiken hzl, degiken ivmeli
15/150
a) Sabit hzl dogrusal hareket
- Hz sabit bir degerdedir
- Bu sebeple ivme sfr degerindedir
V=sabit (dS/dt=sabit)
a=0 (dV/dt=d
2
S/dt
2
=0)
Hareket eitligi: S=S
0
+Vt
lk hareket yok ise: S=Vt
16/150
a) Sabit hzl dogrusal hareket
- rnek: k ve sesin hareketi
- Ik hz: 300 000 000 m/s, Ses hz: 340 m/s
- Uygulamada cisimler srekli bir sabit hzl
harekette bulunamazlar, durgun halden
hzlanarak belli br hz degerine ularlar, sonra
sabit hz degerinde bir sre hareket edip, sonra
yavalayarak dururular
17/150
a) Sabit hzl dogrusal hareket
- Hz-zaman, yol-zaman ve ivme-zaman grafigi:
- Hz-zaman grafiginde egri altndaki alan,
t sresince alnan yolu verir
- Yol-zaman grafiginde dogrunun egimi hz verir
18/150
a) Sabit hzl dogrusal hareket
Hz-zaman grafiginde:
- Hz sabit bir degerde oldugundan, hz
egrisi/dogrusu, x eksenine (zaman (t) ekseni)
paralel durumdadr
- Belli bir zaman aralg iin hesaplanan ve hz
egrisinin (dogrusunun) altnda kalan alan, o sre
iinde alnan yolu verir: S=Vt
4
19/150
a) Sabit hzl dogrusal hareket
Yol-zaman grafiginde:
- Yol egrisi/dogrusu x ekseni ile belli egimde bir
a (o) yapacak ekildedir ve alnan yolun zaman
ilerledike belli oranda arttgn gsterir
- Yol dogrusunun egimi (m) hz verir:
V
t
S
m = = =
20/150
a) Sabit hzl dogrusal hareket
rnek:
ki bisikletli aralarnda 6 km uzaklk olan iki
duraktan ayn yne dogru ayn anda hareket
ediyor. ndeki bisikletlinin ortalama hz 4 km/h,
arkadaki bisikletlininki de 6 km/h ise;
a) ki bisikletli ne zaman buluur? (3h)
b) Arkadaki bisikletli bu srede
ne kadar yol alr? (18km)
21/150
a) Sabit hzl dogrusal hareket
rnek:
Bir insan, ak bir alanda karsnda bulunan
yksek bir tepeye dogru yksek sesle bagryor
ve sesinin yanksn 0.7 s sonra duyuyor. Kiinin
tepeye olan yksekligini hesaplaynz (119m)
22/150
b) Dzgn degien hzl dog. hareket
Bu harekette, ivme sabit bir degerdedir ve bu
sebeple hz belli miktarda srekli artma veya
azalma durumundadr
V=dzgn ekilde artar veya azalr
a=sabit (a=dV/dt=d
2
S/dt
2
)
23/150
b) Dzgn degien hzl dog. hareket
Hz-zaman, yol-zaman ve ivme-zaman grafigi:
24/150
b) Dzgn degien hzl dog. hareket
Hz-zaman grafiginde:
- Hz, belli oranda srekli ayn miktarda art veya
azal gsterir
- ekilde sadece artan hz durumu gsterilmitir
- Belli bir zaman aralgnda hz dogrusunun
altndaki alan, o srede alnan yolu (S) verir
- Hz dogrusu; x (t, zaman) ekseni ile belli egimde
bir a (o) yapacak ekildedir ve alnan yolun
zaman ilerledike belli oranda arttgn gsterir ve
hz egrisinin egimi (m) ivmeyi verir:
m = tan o= V/t = a
5
25/150
b) Dzgn degien hzl dog. hareket
Hareket eitlikleri:
Yol, zamann karesi ile orantl oldugundan
yol-zaman fonksiyonu dogrusal degildir
26/150
b) Dzgn degien hzl dog. hareket
Hareket eitlikleri:
vme=Hz degiimi/Zaman
a=(V- V
0
)/t V-V
0
=at V= V
0
+at
V= V
0
+at (dzgn hzlanan)
V= V
0
- at (dzgn yavalayan)
V
0
= cismin harekete balama hz (ilk hz)
V= cismin t anndaki hz
27/150
b) Dzgn degien hzl dog. hareket
lk hz (V
0
) olmas durumunda;
t anndaki ortalama hz: V
ort
=(V+V
0
)/2
Ortalama hz ayn zamanda: V
ort
=S/t
Bu iki hz eitligi birbirine eitlenirse:
(V+V
0
)/2=S/t S=(V+V
0
)t/2
V=V
0
+at oldugundan V yerine V
0
+at yazlrsa;
S=(V+V
0
)t/2=(V
0
+at+V
0
)t/2=(2V
0
+at)t/2=V
0
t+(1/2)at
2
28/150
b) Dzgn degien hzl dog. hareket
Buna gre; t annda alnan toplam yol:
S=V
0
t + (1/2)at
2
(dzgn hzlanan)
S=V
0
t -(1/2)at
2
(dzgn yavalayan)
29/150
b) Dzgn degien hzl dog. hareket
V=V
0
+at t=(V-V
0
)/a
S=V
ort
t eitliginde V
ort
yerine (V+V
0
)/2 ve
t yerine (V-V
0
)/a yazlrsa:
S=V
ort
t S=((V+V
0
)/2)((V-V
0
)/a)
2aS=(V+V
0
)(V-V
0
) 2aS=V
2
-V
0
2
Zamansz hz eitligi: V
2
=V
0
2
+2aS
V
2
=V
0
2
+2aS (dzgn hzlanan)
V
2
=V
0
2
-2aS (dzgn yavalayan)
30/150
b) Dzgn degien hzl dog. hareket
Hareket Eitlikleri:
V=V
0
at
S=V
0
t(1/2)at
2
V
2
=V
0
2
2aS
V=at
S=(1/2)at
2
V2=+2aS
lk hz var ise (V0=0): lk hz yok ise (V0=0):
6
31/150
b) Dzgn degien hzl dog. hareket
rnek:
Bir cisim +1.5 m/s
2
lik sabit ivme ile iki nokta
arasndaki hareketini 10 s srede tamamlamtr.
kinci noktadaki hz 30 m/s ise;
a) Birinci noktadaki hzn (15m/s)
b) ki nokta arasndaki mesafeyi (225m)
bulunuz
32/150
b) Dzgn degien hzl dog. hareket
rnek:
ekilde hz-zaman grafigi verilen cismin;
(hem eitlik hem grafikle)
a) vmesini (0.5m/s2)
b) t=10 sde aldg yolu (45m)
bulunuz
33/150
c) Kark zellikli dog. hareket
- Sabit hzl ve dzgn degien hzl (dzgn
artan hzl veya dzgn azalan hzl) hareketin
karmdr
- Bu hareket biiminde grafiksel zm byk
kolaylk saglamaktadr
34/150
c) Kark zellikli dog. hareket
rnek: Cisim durgun halden (ilk hz=0) t1 anna
kadar dzgn degien hzla yani sabit ivme ile
hzlanm, t1 anndan t2 anna kadar sabit hzla
(ivme=0) hareket ettikten sonra t3 anna kadar
dzgn degien hzla ve sabit ivme ile
yavalayarak t3 annda durmutur.
35/150
c) Kark zellikli dog. hareket
rnek:
Bir cisim 4 s iinde durgun halden 10 m/slik hza
ulamtr. Daha sonra 6 s sabit hzda hareketini
devam ettirmi, sonra yavalayarak 2 s iinde
durmutur. Buna gre;
a) Hareketin ilk blmndeki hzlanma ivmesini
bulunuz
b) Hareketin son blmndeki yavalama
ivmesini hesaplaynz
c) Cismin aldg toplam yolu bulunuz
36/150
c) Kark zellikli dog. hareket
rnek:
Bir otomobil belli bir hzda ilerlerken 0.1 m/s
2
lik
sabit ivme ile yavalyor ve 2 dakika sonra
duruyor. Sonra, ters ynde 0.2 m/s
2
lik sabit ivme
ile 1 dakika hzlanyor ve sonra sabit ivme ile
yavalayarak 1 dakikada duruyor. Buna gre;
a) Alnan toplam yolu
b) Yerdegiim miktarn bulunuz
7
37/150
d) Srekli degien hzl dog. hareket
Bu harekette, hz, ivme ve alnan yol belli bir
fonksiyona uygun ekilde degikenlik gsterir
zmler, verilen fonksiyonun, duruma gre
trev veya integralinin alnmas ile bulunur
38/150
Trev ve ntegral
Mhendislik Matematiginin en nemli
konularndan biridir
Degiim ile ilgili hesaplamalar (bir degikenin
diger birdegiken karsndaki degiim miktar)
en yaygn kullanm alandr
39/150
Trev
y=ax
b
+c eklindeki bir fonksiyonun trevi;
y' = dy/dx = abx
(b-1)
olarak tanmlanr
dy = y degerindeki degiim
dx = x degerindeki degiim
Bir fonksiyonun trevini almak demek o
fonksiyonun egimini bulmak demektir
40/150
Trev
- Bagml degikeni y olan bir fonksiyonun
birinci trevi; y' veya dy/dx ile,
ikinci trevi ise; y'' veya d
2
y/dx
2
ile gsterilir
- Bagmsz degiken zaman (t) ise o zaman y
zerine nokta konur (baz kaynaklarda)
x
dt
dx
= == = x
dt
x d
= == =
2
2
41/150
Trev
rnek:
y=2x fonksiyonunun
trevi y'=2dir
- Bunun anlam bu
fonksiyonun egiminin
2 olmasdr
- Yani x, 1 birim artarken
ynin ka birim arttgn
gsterir
- Buna gre, egim degeri 2
oldugundan, x, 1 birim
artarken y, 2 birim artar
42/150
Trev
rnek:
Bir egrinin trevi,
seilen noktadaki
teget dogrunun
egimine eittir
8
43/150
ntegral
ntegral:
ntegral ise bir egrinin altnda kalan alan
bulmada kullanlr
y=ax
b
+c eklindeki bir fonksiyonun integrali;
olarak tanmlanr

+
+
= + =
+
cx
b
x
a c ax y
b
b
1
1

44/150
ntegral
rnek:
y=x fonksiyonunun
integrali x
2
/2dir. Bu
fonksiyonun x=0 ile x=5
arasnda dogru altnda
kalan alan yle buluruz:
Alan=integralin 0 ile 5
arasnda alacag degerdir
Alan=(5
2
/2)-(0
2
/2)=(25/2)=12.5
Taral genin alan: (55/2)= 25/2 =12.5
45/150
Dinamikte Trev ve ntegral
- Yol-Zaman fonksiyonununun zamana gre
trevi (yol/zaman) hz,
- Hz-Zaman fonksiyonunun zamana gre
trevi (hz/zaman) ivmeyi,
- vme-zaman fonksiyonunun integrali
(ivmezaman) hz,
- Hz-zaman fonksiyonunun integrali
(hzzaman) yolu verir
46/150
Dinamikte Trev ve ntegral
V S
dt
dS
= == = = == =

a V
dt
dV
S
dt
S d
= == = = == = = == = = == =

2
2
47/150
Dinamikte Trev ve ntegral
rnek:
Bir cismin konumunun zamanla degiimi
S(t) = (3t
3
+2t-4) fonksiyonu ile tanmlanmaktadr.
(h:metre, t:saniye)
a) t=2 sde cismin hz nedir?
b) t=4 sde cismin ivmesi nedir?
48/150
Dinamikte Trev ve ntegral
8(t}=(3t
3
+2t-4} fonks|yonunun [0,15j ara||g|ndak| graf|g|
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
0 4 8 12 16
Zaman (s)
A
l
i
n
a
n

Y
o
l

(
m
)
9
49/150
Dinamikte Trev ve ntegral
rnek:
Bir roket dey olarak frlatlyor. Zamana gre
yksekligi h = (2t
3
+5t
2
+14t) fonksiyonuna bagl
olarak degitigine gre (h:metre, t:saniye);
t=5 sde roketin yeri, hz ve ivmesini bulunuz.
50/150
Dinamikte Trev ve ntegral
8(t}=(2t
3
+5t
2
+14t} fonks|yonunun [0,15j ara||g|ndak| graf|g|
0
2000
4000
6000
8000
10000
0 4 8 12 16
Zaman (s)
A
l
i
n
a
n

Y
o
l

(
m
)
51/150
Dikey (Dey) Dogr. Hareket
Dikey (dey) dogrultuda hareket balk
altnda incelenir:
a) Serbest dme (V
0
=0)
b) Yukardan aagya dogru dikey at (V
0
=0)
c) Aagdan yukarya dogru dikey at (V
0
=0)
52/150
a) Dogr. Serbest Dme
- Srtnmesiz bir ortamda belli bir ykseklikten
ilk hzsz olarak braklan cisimlerin yerekimi
etkisiyle yaptklar d hareketi
- Bir cismin kendi agrlg kadar bir kuvvetle yere
dogru ekilmesi olarak da tanmlanr
- Bir cismin ktlesine yer tarafndan uygulanan
ekim kuvvetine cismin agrlg denir
- Agrlk, dogrultusu yerin merkezine dogru
ynelmi bir kuvvet vektrdr
- Serbest dme hareketinde cisim, kendi agrlg
kadar bir kuvvetle aagya dogru ekilir
53/150
a) Dogr. Serbest Dme
- Kepler ve Newtonun ortaya koydugu ekim
ilkesine gre, cisimler uzayda birbirleri ile
karlkl ekim etkisi iindedir:
Uzayda her cisim baka cisimleri;
ktleleri ile dogru,
aralarndaki uzaklgn karesi ile ters orantl
olarak eker:
- Uzayda her cisim, diger cisimlere ekim kuvveti
uygular
54/150
a) Dogr. Serbest Dme
Uzayda iki cisim arasndaki ekim kuvveti:
F=ki cisim arasndaki ekim kuvveti (N=kgm/s
2
)
G=ekim kuvveti sabiti (6.6710
-11
m
3
/kgs
2
)
M1, M2=Cisimlerin ktleleri (kg)
d=ki cisim arasndaki uzaklk (m)
2
2 1
d
M M
G F =
10
55/150
a) Dogr. Serbest Dme
- ekim ilkesine gre; dnya, belli bir yaknlkta
olan tm cisimleri kendine dogru eker. Bu etkiye
yerekimi ad verilir
- Yerekimi etkisi altnda cismin yukardan
aagya dogru ilk hz olmamas durumundaki
hareketine de serbest dme ad verilir
- Bu konuda Galile iki ilke ortaya atmtr
(Galilenin serbest dme hareketi ilkeleri):
56/150
a) Dogr. Serbest Dme
a) Ayn ykseklikten braklan cisimler, ktleleri
ne olursa olsun ayn hzla yere derler. Serbest
dmede kazandklar ivme sabittir. Yani serbest
den bir cismin birim zamanda aldg yol, cismin
ktlesinin byklgne bagl degildir
b) Serbest den bir cismin kazandg hz, zaman
ile dogru orantldr. Cisim sabit ivmeli (g=9.81
m/s
2
) dzgn artan hzl dogrusal hareketle der
57/150
a) Dogr. Serbest Dme
- Yerekimi ivmesinin (g) degeri dnyann her
yerinde ayn degildir. Bulunulan yer dnyann
merkezinden uzaklatka yerekimi ivmesinin
degeri azalr. Bu sebeple, ekvatorda dk,
kutuplarda ise yksek degere sahiptir
(ekvatorda 9.78 m/s
2
, kutuplarda 9.83 m/s
2
)
Ancak, hesaplamalarda ortalama bir deger olan
9.81 m/s
2
degeri kullanlr.
- Yani cisimleri agrlklar kutuplardan ekvatora
dogru gidildike ok az da olsa azalr
58/150
a) Dogr. Serbest Dme
- Yerekimi ivmesinin 9.81 m/s
2
degerinde olmas
demek, bir cismin belli bir ykseklikten
braklmas durumunda hznn 1 s sonra 9.81
m/s, 2 s sonra 19.62 m/s, 3 s sonra 29.43 m/s vb.
olacag anlamna gelir
- Yani cismin hz her 1 saniyede 9.81 m/s
degerinde artar
59/150
a) Dogr. Serbest Dme
- Serbest dmede hareket eitlikleri, ilk hzsz
dzgn hzlanan (sabit ivmeli) dogrusal hareket
eitlikleri ile ayndr
- Ancak serbest dmede cismin aldg yol
cismin dmeye baladg andaki yksekligine
eit oldugundan, bu harekette alnan yol iin S
yerine h kullanlr
- Ayrca ivme yerine yerekimi ivmesi (g=9.81
m/s
2
) kullanlr
60/150
a) Dogr. Serbest Dme
- Hareket eitlikleri:
V = gt
h = (1/2)gt
2
V
2
= 2gh
V = at
S = (1/2)at
2
V
2
= 2aS
Serbest dme lk hzsz sabit ivmeli har.
11
61/150
a) Dogr. Serbest Dme
rnek:
Bir cisim bir binann tepesinden dey olarak
yere brakldktan 6 s sonra yere arpmtr
Buna gre binann yksekligini hesaplaynz
62/150
a) Dogr. Serbest Dme
rnek:
Bir cisim 80 m yksekten serbest braklyor.
a) Cisim ka saniyede yere der?
b) Cismin yere arpma hz nedir?
63/150
a) Dogr. Serbest Dme
rnek:
150 m yksekten serbest olarak braklan bir
cismin braklma anndan 3 s sonraki hz ne
kadardr?
64/150
b) Yukardan aagya dey at
- Cismin belli bir ykseklikten ilk hz (V
0
)
ile dikey olarak yere atlmas durumunda
yerekimi etkisiyle yaptg hareket
- Serbest dmeden fark, cismin ilk hz
ile yere atlmas
- Cisim, aag dte, yerekimi ivmesi
etkisinde (srekli dzgn ekilde artan
bir hzla) aagya dogru hareket ederek
yere arpar
V
0
65/150
b) Yukardan aagya dey at
- Hareket eitlikleri, ilk hzl ve dzgn hzlanan
(sabit ivmeli) hareket eitliklerine benzer
- Farkl olarak; ivme sabit degerde (9.81 m/s
2
)
olup g ile gsterilir
- Alnan yol (ykseklik) ise h ile gsterilir
66/150
b) Yukardan aagya dey at
h: Cismin dmeye baladg andaki yksekligi
V: t annda cismin hz
h=V
0
t+(1/2)gt
2
V=V
0
+gt
V
2
=V
0
2
+2gh
S=V
0
t+(1/2)at
2
V=V
0
+at
V
2
=V
0
2
+2aS
Yukardan aagya
dey at har.
lk hzl sabit ivmeli
hzlanan har.
12
67/150
b) Yukardan aagya dey at
rnek:
Bir cisim 100 m ykseklikten V
0
ilk hz ile
aagya dogru dey dogrultuda atlyor ve 60
m/s hzla yere arpyor.
a) Cismin ilk atlma hzn
b) Cismin d sresini
hesaplaynz
68/150
c) Aagdan yukarya dikey at
- V
0
ilk hzyla yukarya dogru atlan bir
cismin yerekimi etkisinde yaptg hareket
- Cisim, hz azalarak yukarya dogru
hareket eder, belli bir noktada hz 0 (sfr)
olur ve cisim durur, sonra tekrar aag
dogru serbest olarak der ve yere arpar
V
0
69/150
c) Aagdan yukarya dikey at
- Bu hareket de, dzgn degien hzl (sabit
ivmeli) dogrusal hareket gibidir
- Yukar harekette, hz srekli azaldgndan
yerekimi ivmesi negatiftir (g = -9.81 m/s
2
)
- Cismin ykselme ve dme zaman eittir
70/150
c) Aagdan yukarya dikey at
h: t annda cismin ulatg ykseklik
V: t annda cismin hz
h = V
0
t - (1/2)gt
2
V = V
0
- gt
V
2
= V
0
2
- 2gh
S = V
0
t - (1/2)at
2
V = V
0
- at
V
2
= V
0
2
- 2aS
Aagdan yukarya
dikey har.
lk hzl sabit ivmeli
yavalayan har.
71/150
c) Aagdan yukarya dikey at
- Bu harekete ilikin baz zel durumlar:
1) Cismin en yksek noktaya ykseli zaman:
Belli bir t annda cisim en yksek noktaya ular
ve hz 0 (sfr) olur. Buna gre;
V=V
0
-gt=0
t=(V
0
/g)
72/150
c) Aagdan yukarya dikey at
2) Cismin ulaabilecegi maks. ykseklik (h
max
):
En yksek noktaya kma zaman yani t=(V
0
/g)
degeri h=V
0
t-(1/2)gt
2
eitliginde yerine konursa;
h=V
0
t-(1/2)gt
2
h=V
0
(V
0
/g)-(1/2)g(V
0
/g)
2
h=(V
0
2
/g)-(1/2)(V
0
2
/g)
h
max
=(V
0
2
/2g)
13
73/150
c) Aagdan yukarya dikey at
3) Ykseli zaman=D zaman
Cisim ykseldikten sonra belli bir sre sonra yere
der ve yere dtgnde h=0 olarak alnrsa;
h=V
0
t-(1/2)gt
2
=0
t(V
0
-(1/2)gt)=0
t
1
=0 ve t
2
=t
u
= (2V
0
/g)
(t
2
=t
u
cismin toplam ykselme ve d
zamandr, yani toplam uu sresi)
74/150
c) Aagdan yukarya dikey at
t=(V
0
/g) olduguna gre t
2
=2t elde edilir
Buna gre; ykselme zaman=d zaman
Toplam uu sresi = 2(ykselme zaman)
= 2(d zaman)
75/150
c) Aagdan yukarya dikey at
4) Yere arpma hz (V)=lk at hz (V
0
)
Cisim atldktan sonra toplam uu sresi
sonunda yere arpar
t
2
=(2V
0
/g) (toplam uu sresi)
V=V
0
-gt
V=V
0
-g(2V
0
/g)
V=-V
0
Yani V=-V
0
elde edilir
76/150
c) Aagdan yukarya dikey at
rnek:
Bir ta yukarya dogru 25 m/s ilk hzla atlyor
1a) En yksek noktaya ne kadar srede kar?(2.55s)
1b) kabilecegi en yksek noktann yerden
yksekligi ne olur? (31.85m)
Ta yere dmeden 3 m ykseklikte tutuluyor.
2a) Tutulma anndaki hz ne olur? (23.8m/s)
2b) Atlma anndan tutulma anna kadar ne kadar
sre gemitir? (4.97s)
77/150
B) Egrisel Hareket
78/150
Egrisel hareket
- Cismin hareket yrngesinin egrisel oldugu
hareket biimi
- En nemli egrisel hareket tipleri:
1) Yatay at
2) Egik at
14
79/150
1) Yatay at
- Bir cismin V
0
ilk hz
ile yatay olarak
frlatlmas ile oluan
hareket
- Bu harekette, cisim,
yatay (x) ve dey (y)
(serbest dme) olmak
zere iki dogrultuda
hareket eder
80/150
1) Yatay at
- ekilde de grldg gibi hzn iki bileeni
vardr:
x ekseni boyunca hz bileeni: V
x
=V
0
(sabit)
y ekseni boyunca hz bileeni: V
y
=gt (degiken)
81/150
1) Yatay at
www.g|enbrook.k12.||.us 82/150
1) Yatay at
www.g|enbrook.k12.||.us
g=10 m/s
2
83/150 www.g|enbrook.k12.||.us
g=10 m/s
2
84/150
1) Yatay at
www.g|enbrook.k12.||.us
15
85/150
1) Yatay at
www.g|enbrook.k12.||.us 86/150
1) Yatay at
Cisim;
- Yatayda (x ekseni) sabit hzl,
- Deyde (y ekseni) serbest dme hareketi yapar
x ekseni boyunca yer degitirme: x=V
0
t
y ekseni boyunca dme miktar: y= -(1/2)gt
2
87/150
1) Yatay at
- Herhangi bir t annda yrngeye teget olan
gerek hz, yatay at hz (V
0
) ve dey hzlarn
(V
y
) fonksiyonudur:
Gerek hz vektr (V) ile x ekseni arasndaki
a o ile gsterilirse;
Bu eitlige gre; gerek hz vektrnn egimi,
sadece zamana bagldr (zamana gre degiir)
(nk; g ve V
0
sabit degerdedir)
2
y
2
x
V V V + ++ + = == =
0
V
gt
V
V
x
y
= =
88/150
1) Yatay at
rnek:
Bir cisim 60 m/s hzla 30 m ykseklige sahip bir
binann tepesinden yatay olarak frlatlyor.
a) Cismin yere arpma zamann (2.5s).
b) arptg noktann yatay uzaklgn (150m)
hesaplaynz
89/150
2) Egik at
- Cismin yatayla belli bir ada yukarya dogru
atlmas ile oluan hareket
- Al yatay at
- lk hzn iki bileeni vardr (yatay: V
0x
, dikey: V
0y
)
- t anndaki V hznn da iki bileeni vardr:
(yatay: V
x
, dikey: V
y
)
90/150
2) Egik at
www.g|enbrook.k12.||.us
g=10 m/s
2
16
91/150
2) Egik at
www.g|enbrook.k12.||.us 92/150
40 m/s ilk hz, 30 (V
0Y
=20 m/s, V
0X
=34.6 m/s)
www.g|enbrook.k12.||.us
g=10 m/s
2
93/150
40 m/s ilk hz, 30
V
0Y
=40Sin30=20 m/s, V
0X
=40Sin30=34.6 m/s
www.g|enbrook.k12.||.us
Not: V
Y
hz iin pozitif iaret; hzn yukarya dogru,
negatif iaret ise aagya dogru oldugunu gsterir
Yerekimi ivmesi g=10 m/s
2
olarak alnmtr
-10-10= -20 m/s 34.6 m/s t=3 s
-20-10= -30 m/s 34.6 m/s t=4 s
-30-10= -40 m/s 34.6 m/s t=5 s
0-10= -10 m/s 34.6 m/s t=2 s
10-10=0 m/s 34.6 m/s t=1 s
20-10=10 m/s 34.6 m/s t=0
V
Y
=V
0Y
-gt V
X
=V
0X
94/150
2) Egik at
lk hzn (V
0
) bileenleri
yatay ve dikey :
V
0x
= V
0
Cos o
V
0y
= V
0
Sin o
t annda V hznn yatay
ve dikey bileenleri:
V
x
=V
0x
=V
0
Cos o (sabit)
V
y
=V
0y
-gt=(V
0
Sin o)-(gt)
2
y
2
x
V V V + ++ + = == =
95/150
2) Egik at
- t annda cismin bulundugu noktann
koordinatlar:
x = V
x
t = V
0x
t = V
o
tCoso
h = V
0y
t-(1/2)gt
2
= V
0
tSino-(1/2)gt
2
- h yksekliginde cismin hz (V):
- Cismin en yksek noktaya k zaman (t

):
t

= V
0y
/g = V
0
Sino/g
gh 2 V V
2
0
= == =
96/150
2) Egik at
- Toplam uu zaman:
t
u
= 2t

= 2V
0
Sino/g
- Cismin kabilecegi maks. ykseklik (y
max
):
h
max
= V
0y
2
/2g = (V
0
Sin o)
2
/ 2g
- Cismin gidecegi maks. uzaklk (x
max
) (menzil):
x
max
= V
0x
.t
u
= (V
0
Cos o)(2V
0
Sino/g)
= 2V
0
2
Cos o Sino/g = V
0
2
Sin 2o/g
17
97/150
2) Egik at
- Bu harekete ilikin baz zellikler:
a) Cismin at hz=cismin yere vuru (arpma) hz
b) At as=vuru (arpma) as
c) o=45 oldugunda; menzil maksimum degerde
(bu durumda, x
max
= 4h
max
)
d) Tepe noktasnda dey hz=0
e) kta ve inite ayn ykseklikte, hzlar eit
98/150
Ykseli zaman = ni zaman
99/150
2) Egik at
rnek:
Yatayla 30lik a ile 250 m/s hzda egik atlan bir
cismin attan 10 s sonra bulundugu noktann
koordinatlarn ve bu noktadaki gerek hzn
hesaplaynz (x=2165m; h=759.5m; V=218.2m/s)
100/150
C) Dairesel Hareket
101/150
Dairesel hareket
- Hareket yrngesi tam bir ember zerinde olan
cisimlerin hareketi
- Dairesel harekette;
a) Hz, asal hz olarak isimlendirilir,
m (omega) ile gsterilir, birimi rad/s
b) vme, asal ivme olarak isimlendirilir,
o (alfa) ile gsterilir, birimi rad/s
2
c) Alnan yol (daire zerindeki yay uzunlugu),
0 (teta) ile gsterilir ve birimi rad
102/150
Radyan
- Bir tam ember= 360
=2n rad (6.28 rad)
- 1 radyan, ember etrafnda yarap uzunlugunda
bir yay gren merkez ann byklg
- 1 rad = 360/2n = 57.3
18
103/150
Dairesel hareket
- Asal hz: m=d0/dt
- Asal ivme: o=dm/dt=d
2
0/dt
2
104/150
Dairesel hareket
- Asal hz, izgisel (dogrusal) hz olarak da ifade
edilebilir ve aralarnda dnm yaplabilir
- Bu durumda dairenin yarapnn (r) bilinmesi
gerekir
izgisel hz=Asal hzYarap: V=mr
izgisel yol=Asal yolYarap: S=0r
izgisel ivme=Asal ivmeYarap: a=or
105/150
Devir says
- Bir cisim, daire etrafndaki bir tur veya bir
devirlik hareketi srasnda 360lik veya 2n (6.28)
radyanlk yol alr
- Makinalarda bulunan mil (aft), fan, v.b.
paralarn dn hz genellikle birim zamandaki
devir says ile ifade edilir
- Ugulamada, dzgn dairesel harekette sklkla
asal hz (m) yerine devir says kullanlr
- Bu sebeple, asal hz ve devir says arasndaki
dntrme ilemi nemlidir
106/150
Devir says
- Devir says; 1 dakikadaki dnme saysdr ve n
ile gsterilir
- Birimi ise ogunlukla devir/dakikadr ve
d/d, d/min, d
-1
, min
-1
ile gsterilir
- Bazen ngilizceden alnma bir ksaltma olan
rpm(rotations per minute) de kullanlr
107/150
Devir says ve Asal Hz
- Asal hz (m) ve devir says (n) arasndaki
dntrme nemlidir:
m=Asal hz (rad/s)
n=Devir says (d/dak)
60=Birim dntrme katsays (1 dak=60 s)
30 60
2 n n
= =
108/150
Devir says ve Asal Hz
- Eitlik kullanmadan, oran-orant yolu ile de devir
says ve asal hz arasnda dnm yaplabilir,
bunun iin aagdaki ilikinin bilinmesi yeterlidir:
1 devir = 2n radyan = 6.28 radyan
19
109/150
Devir says ve Asal Hz
rnek:
Dakikada 900 devir yapan (900 d/d) 40 cm apl bir
fann kanat ucundaki bir noktann;
a) asal hzn bulunuz (94.2 rad/s)
b) bu asal hz degerini izgisel hz olarak ifade
ediniz (18.8 m/s)
110/150
Dairesel hareket eitlikleri
- Dairesel hareket eitlikleri dogrusal hareketteki
eitliklere benzer. Tek fark, kullanlan
sembollerin farkl olmasdr.
Sabit hzl (a=0) hareket eitlikleri:
0=mt S=Vt
Dairesel hareket Dogrusal hareket
111/150
Dairesel hareket eitlikleri
Dzgn degien hzl (sabit ivmeli) hareket:
m=m
0
ot
0=m
0
t(1/2)ot
2
m
2
=m
0
2
2o0
V=V
0
at
S=V
0
t(1/2)at
2
V
2
=V
0
2
2aS
Dairesel hareket Dogrusal hareket
112/150
Devir says ve Asal Hz
rnek:
20 rad/s sabit hzla dairesel hareket yapan bir fan
2 dakika alma sonunda ka devir dner?
113/150
Devir says ve Asal Hz
rnek:
300 d/d sabit hzla dnen bir vantilatrn fii
ekiliyor ve tam olarak 5 saniyede duruyor.
a) Yavalamann sabit ivme ile gerekletigini
varsayarak, yavalama ivmesini
b) Fi ekildikten duruncaya kadar vantilatr
fannn ka kez dndgn
hesaplaynz
114/150
Dairesel hareket izgisel ivme
- Dairesel harekette izgisel ivmenin tegetsel ve
normal olmak zere iki bileeni vardr:
Tegetsel: a
t
=or
Normal: a
n
=V
2
/r=(mr)
2
/r=(m
2
r
2
)/r=m
2
r
- Genel ivme; normal ve tegetsel ivmelere bagl
olarak aagdaki eitlikle hesaplanr:
2
n
2
t
a a a + ++ + = == =
20
115/150
Dairesel hareket izgisel ivme
rnek:
2 m yarapa sahip daire zerinde dairesel hareket
yapmakta olan kk bir noktasal cismin zamana
bagl hz fonksiyonu V=2t
3
-6 ise (V: m/s, t: s);
t=2 s annda, cisim hareket etmekte iken;
hzn, tegetsel ve normal ivmesini (izgisel ve
asal olarak) hesaplaynz (V=10 m/s; m=5 rad/s; at=24 m/s2; ot=12 rad/s2; an=50 m/s2; on=25 rad/s2)
116/150
G kuvveti (G Force)
- Normal ivmenin yerekimi ivmesine oran
G kuvveti=(a
n
/g)
- Birimsizdir ve ivmenin yerekimi ivmesinden ka
kat byk oldugunun gsterir
- Dairesel harekette, baz durumlarda sadece
hareketin dakikadaki devir says verilerek
hareketin zelligi belirtilir
- Ancak, sedece devir saysnn verilmesi yeterli
olmaz, nk evresel hz dairesel yrngenin
yarapna da bagldr, bu sebeple bazen devir
says yerine G kuvvetinin verilmesi istenebilir
117/150
G kuvveti (G Force)
- Yani, G kuvvetinin kullanlmasnn stnlg,
sadece devir says degil ayn zamanda dairesel
yrngenin yarapn da iermesidir
- Bu yzden devir says ve daire yarapnn
verilmesi durumunda G kuvvetinin nasl
hesaplandgnn bilinmesi nemlidir:
- G degeri normal ivmenin yerekimi ivmesine
(g=9.81 m/s
2
) oranlanmas ile bulunur:
G kuvveti=(a
n
/g)
m=nn/30; a
n
=m
2
r=V
2
/r
118/150
G kuvveti (G Force)
- Farkl yarap (r) ve devir says (n) degerleri
kullanlarak ayn G degeri elde edilebilir
- Bu sebeple yarap veya devir says tek bana
nemli degildir, nemli olan istenen G degerinin
saglanmasdr. rnek:
53.0
62.7
80.9
w (rad/s)
100.1 981.7 506 0.35
100.2 982.7 599 0.25
100.1 981.9 773 0.15
G=a
n
/g a
n
=w
2
.r n (d/d) R (m)
119/150
G kuvveti
rnek:
Silindir yarap 25 cm olan ve 600 d/d ile alma
zelligine sahip bir amar makinasnn (santrifj
etkili ayrc) G kuvvetini hesaplaynz (100.5)
120/150
Dairesel hareketin uygulamalar
- Dairesel hareket sklkla karlalan bir hareket
eididir
- zellikle motor paralarndan nemli bir ksm
dairesel hareket ile alr
- Baz mekanizmalar (ekzantrik mekanizmas gibi)
dairesel hareketi alternatif harekete (ileri-geri,
aag yukar, gel-git) veya alternatif hareketi
dairesel harekete dntrmek iin kullanlr
- Baz mekanizmalar (dili ark, kay-kasnak, vb.)
ise hareket iletimi ve hareket miktarn artrma
veya azaltma ilevi grr
21
121/150
Dairesel hareketin uygulamalar
- Dairesel hareketle alan baz mekanizmalar ve
basit makinalar:
a) Santrifj etkili ayrclar
b) Dili arklar
c) Kay kasnak mekanizmas
d) Zincir-dili mekanizmas
d) Kam mili mekanizmas
e) Ekzantirik mili
e) Krank-biyel mekanizmas
f) Vidal hareket sistemleri
122/150
Hareket vektrlerinin bileimi
- Cismin kendi hareketinin yannda bazen baka
bir etki de cismin hareketini etkileyebilir
rnek:
a) Nehirde harekete eden bir gemiye kendi
hareketi dnda su ak hz da etki eder
b) Rzgarl havada uan bir uaga kendi hareketi
dnda rzgar hz da etki eder
123/150
Hareket vektrlerinin bileimi
www.g|enbrook.k12.||.us 124/150
Arkadan
Esen
Rzgar
Yandan
Esen
Rzgar
www.g|enbrook.k12.||.us
125/150
Hareket vektrlerinin bileimi
- Yerdegiimi, hz ve ivme vektrel byklklerdir
- Yani, iddetleri (byklk) yannda yn ve
dogrultular da vardr
- Cismin birden fazla dogrultuda harekette
bulunmas durumunda, cisim, birden fazla
dogrultuda yerdegitirme, hz ve ivme vektr
degerlerine sahip olur
- Byle bir durumda vektrlerin bilekesi
bulunabilir ve tek bir vektrle ifade edebilir
126/150
Hareket vektrlerinin bileimi
- rnegin bir nehirde karya
gemeye alan bir kaygn
hareketine; kendi hz,
yerdegitirme ve ivme
degerinden baka nehirde
akan suyun hz,
yerdegitirme ve ivme
vektrleri de etkilidir
- Bu durumda hareketin
zelliklerini belirleyebilmek
iin bileke hz,
yerdegitirme ve ivme
degerleri bulunmaldr
22
127/150
Hareket vektrlerinin bileimi
rnek:
Bir uak 450 km/h sabit hzla doguya dogru
umaktadr. Ayn anda kuzeyden 90 km/h hzla
rzgar esmesi durumunda uagn gerek hzn ve
rotasndan ka derece saptgn hesaplaynz
128/150
Hareket vektrlerinin bileimi
129/150
Hareket vektrlerinin bileimi
rnek:
ki kii ayn noktadan ayn anda yrmeye
balyor. Biri doguya dogru 6 km/h sabit hzla
digeri ise kuzeydoguya dogru 5 km/h sabit hzla
yryorlar. 3 saat sonra iki kiinin birbirlerinden
ne kadar uzakta olacaklarn hesaplaynz
130/150
Hareket vektrlerinin bileimi
131/150
Bagl hareket
- Referans noktasna gre hareket ikiye ayrlr:
a) Mutlak hareket: hz ve yerdegiimi, sabit bir
nokta referans alnarak incelenir
b) Bagl hareket: hz ve yerdegiimi, hareket
halindeki baka bir nokta veya cisim referans
alnarak incelenir (yani bagl hareket, hareket
halindeki bir cismin, hareket halindeki baka bir
referans noktasna gre yapm oldugu harekettir)
132/150
Mutlak m? Bagl m?
- Dnyann hem kendi, hem de gne etrafnda
hareket ettigi, ayrca iinde bulundugumuz
galaksinin de hareketli oldugu dnlrse,
yeryznde hareketsiz (sabit) olan bir nokta
olamayacag geregi ortaya kar
- Yani, evrende, duragan (hareketsiz) bir nokta
yoktur. Ancak, kinematikte, mutlak harekette,
incelenen hareketler, dnya ve gnein
hareketleri ile kyaslandgnda olduka kk
degerde oldugundan ve hareketin analizini
kolaylatrmak iin, seilen gzlem noktasnn
hareketsiz oldugu varsaylr