PAPIR

Prethodnik papira, po kojemu je papir i dobio ime, je papirus. Biljka papirus je samoniklo uspijevala u dolini Nila. Stabljika biljke papirus rezala se u trake koje su se popreno slagale, preale, suile na suncu i polirale pomou koljke, kosti ili kamena. Papirus je preivio tisue godina u suhoj atmosferi Egipta. Gubitkom vlage papirus postaje krt, primanjem vlage vraa mu se fleksibilnost. U Egiptu je papirus bio u irokoj upotrebi od oko 2000 godina p.n.e. do 9. stoljea, kad je uveden papir. Otkrie papira pripisuje se Kinezima nekoliko stoljea prije nove ere. Koristio se za razliite svrhe, a upotreba papira za pisanje datira od 2. stoljea. Svoju vjetinu proizvodnje papira uvali su tajnom vie od 700 godina, sve dok neki kineski proizvo ai papira nisu bili zarobljeni od strane muslimana i odvedeni u Samarkand, u Uzbekistan. Evropljani su konano savladali vjetinu izrade papira nauivi je od muslimana oko 1200. godine. Prva tvornica papira u Evropi poinje s radom u Italiji 1276. godine- tvornica Fabriano, iji su papiri i danas me u najkvalitetnijima. Suvremena proizvodnja papira u kojoj je drvo glavna sirovina, datira od 1846. godine kad je proizveden prvi papir iz drvne celuloze.

PROIZVODNJA PAPIRA
Drvo sadri oko 50% celuloze, 30% lignina, kemiceluloze, smole i drugih primjesa. Celuloza se odjeljuje od ostalih sastojaka kemijskom preradom drva, raskuhavanjem s natrijevim hidroksidom ili kalcijevim hidrogensulfitom, pa se dobije natron celuloza ili sulfit celuloza. Osim celuloze, za proizvodnju loijih vrsta papira slui i drvenjaa, koja se dobiva bruenjem drva u vodi koja otplavljuje masu drvnih vlakanaca. Pulpa je papirna masa dobivena od razliitih sirovina. Pulpi se dodaje vezivo koje sprjeava upijanje i razlijevanje boje i punila koja popunjavaju mikroskopski sitne me uprostore izme u celuloznih vlakana. Papirna masa na pokretnim sitima postepeno gubi vodu. Prolazom izme u valjaka, koji su na kraju procesa zagrijani, celulozna vlakna se isprepliu, zbijaju i povezuju. Proimanjem dodacima (vezivom, punilima, pigmentima) papirna masa se uvruje i formira u list papira odre ene irine, debljine, gramature i kvalitete povrine.

Papirna vlakanca pod mikroskopom

detalji sita za papir sa vodenim peatom

Suenjem se celulozna vlakna dobro vezuju uz pomo dodataka, ali i vodikovim vezama izme u molekula celuloze. Kvaliteta papira ovisi o istoi celuloze i duini celuloznih vlakanaca. Sirovine za najkvalitetnije vrste papira su lanene, konopljine i pamune krpe ili vlakana lana, konoplje, pamuka, duda (kineski papiri), bambusa (japan papir). Cijenjeni su, posebno za umjetnike svrhe, runo proizvedeni papiri iz otpadaka lana, konoplje, pamuka. Karakteristike runo proizvedenog papira su nejednaki i istanjeni rubovi kao i specifina struktura koja ovisi o vrsti sita na kojem se pulpa cijedi i preanjem formira u list papira (slika 3.2). U

odnosu na strojno proizvedene papire, runo proizvedeni papiri manje podlijeu utjecaju vlage i trajniji su.

PAPIR KAO NOSITELJ SLIKE

Papir spada u grupu lakih i elastinih nositelja slike. Ve su Rembrandt, Rubens, i drugi poznati slikari koristili papir za djela manjih formata. Ti su papiri runo proizvedeni od otpadaka lana, konoplje ili pamuka. Dananji papiri proizvode se strojno, a kao sirovina se koristi celuloza drva. Papiri od krpa su bolji, ali i skuplji. Dobre vrste strojno proizvedenih papira dobivaju se mijeanjem celuloze drva i krpa lana, konoplje ili pamuka. Deblji papiri koriste se za nositelje slike. Debljina strojno proizvedenog papira je obino od 0,1-0,3 mm. Gramatura papira je 100-300 g/m2, a irina 150 - 200 cm. Najee se koristi natron papir (nije bijeljen pa ima sme u boju). vrst je i ilav, moe se napeti na okvir kao i platno, preparirati vea povrina i rezati na potrebne formate. Ako je dobro obra en moe biti dobar nositelj za skice i manje studije. Po gramaturi spada u polukartone (150-250 g/m2).

Napinjanje papira na okvir

Celuloza papiru daje svojstvo higroskopnosti. Papir na vlazi bubri, suenjem se skuplja i utee pa se moe, ako je dovoljno vrst, nategnuti na okvir. Za napinjanje papira koristi se vrsti drveni okvir i do 150 cm irine, 2,5-3 m duine, irine letvi 1012 cm. U okviru veih dimenzija potrebna je sredinja letva kako bi se sprijeilo izvijanje okvira pri stezanju papira. Papir se prilikom napinjanja i obrade stee vie nego platno, zato se koristi vrsti jai okvir. Papir se ree za 8-10 cm vie za prijevoj sa svake strane okvira. Odreu se sva etiri ugla papira u dijagonalnom smjeru. Strana papira koja e se obra ivati okrene se prema gore i spuvom navlai paralelnim potezima. Papir se paljivo okrene, zatim se navlai i druga strana. Papir ne smije biti promoen. Posebno paljivo treba postupati s papirom koji ima drvenjae jer se jaim vlaenjem lako raspada. Celulozna vlakna, vezivo i punilo bubre to dovodi do istezanja u smjeru duine i irine papira pa se papir nabora. Na papir se postavi okvir, pravilno okrenut prema papiru (istak ili zaobljeni krajevi okvira okrenu se prema papiru) i lijepi ljepilom topljivim u vodi (glutolin- po sastavu je metilceluloza, reverzibilno ljepilo, u vodi bubri i prelazi u viskoznu bezbojnu masu koja nije pokvarljiva). Lijepljenje poinje nanoenjem ljepila na pole inu due letve i prileei prijevoj papira. Nastavlja se pritiskom na prijevoj suhom krpom od sredine prema krajevima bez zatezanja prijevoja. Prelazi se na drugu duu letvu pa na krae letve okvira. Panju treba obratiti na dobro zalijepljene uglove. Papir se sui u vodoravnom poloaju do sljedeeg dana. Suenjem se papir skuplja i napinje.

Napinjanje papira na dasku

Slika 3. 1 Napinjanje papira na dasku

Papir se navlai spuvom ili se, kao kod akvarel papira, poloi u tacnu s vodom da se natopi. Nakon va enja se ocijedi, polegne na crtau dasku neto veih dimenzija od papira, lijepi ljepljivom trakom (pik papir) i pusti da se osui. Suenjem se papir natee.

Impregniranje papira
Za tutkaljenje papira bolje je koristiti otopinu tutkala nie koncentracije, oko 4%, ali toplu (40-450C) da bolje penetrira u papir i uvrsti ga. Tutkalo se nanosi mekanom prirodnom spuvom u dva premaza. Drugi premaz tutkala nanosi se ukrtenim potezima s prvim premazom im se prvi premaz tutkala malo upije.

Prepariranje papira
Uljena preparacija se ne koristi na papiru. Danas se esto koristi disperzna preparacija koja se kupuje gotova, ili tutkalo-kredna preparacija koja se priprema s 4-5%-tnom otopinom tutkala. Nanose se 3-4 tanja nanosa mekanom ocije enom etkom. Drugi sloj preparacije moe se nanijeti 2-3 sata nakon prvog sloja. Trei sloj se nanosi sljedei dan. Prethodno je dobro drugi sloj lagano obrusiti i navlaiti. Obra eni papir se odree i objesi da odlei prije slikanja.

Za slikanje se odrezani i odleani papir privrsti na vrstu podlogu -lesonit plou (vlaknatica) ljepljivom trakom (pik papir na kojem je ljepilo dekstrin). Najbolje je koristiti ljepilo na bazi istog ili slinog veziva koje je i u papiru, zbog jednakih napetosti u materijalu. Papir se moe pomou prijevoja zalijepiti na lesonit plou. Sa svake strane se odree vie papira za prijevoj. Ljepilom se prijevoj zalijepi na pole inu lesonit ploe. Ploa se prekrije papirom i optereti dok se ne osui. Kad je papir oslikan, skida se s ploe. Sui se nekoliko mjeseci, a zatim kaira (lijepi) na vrstu podlogu kao to je karton,ljepenka ili lesonit.

Kairanje papira
Oslikana strana papira okrene se prema dolje. Pole ina papira i karton premau se ljepilom i lijepe postepenim sputanjem papira uz lagano pritiskanj da se istisnu zrani mjehurii i postigne dobro spajanje. Na uglovima se papir izree dijagonalno. Prijevoji se zalijepe na karton. Zalijepljeni papir se optereti. Da ne do e do krivljenja kartona kaira se i pole ina ( kontraka) papirom iste gramature koji je krai 2-3 cm sa svake strane. Kairani papir se opet mora zatititi papirom i opteretiti da se dobro zalijepi.

Propadanje papira
Glavni sastojak papira je celuloza. Celulozna vlakna daju papiru mehanike osobine, elastinost i dimenzionalnu stabilnost. Cijepanjem molekula celuloze u celuloznim vlaknima, oksidacijom i u kiselom mediju, celulozna vlakna se razgra uju i postaju krta pa papir propada.

Cijepanje molekula celuloze uzrokovano je oksidacijom kisikom iz zraka koja je potpomognuta djelovanjem vidljivog svjetla i UV zraenjem (fotooksidacija) zbog ega dolazi do pucanja molekula celuloze i gubitka elastinosti i mehanike otpornosti. Djela na papiru uvaju se u mapama zatiena od svjetlosti ili u prostoru s umjerenom rasvjetom. Djelovanjem topline proces starenja i propadanja papira se ubrzava. Papir uti, postaje krt, gubi otpornost na savijanje. Ve je i temperatura od 250C kritina za papir. Uvjeti za uvanje papira su temperatura oko 200C i relativna vlaga od 55-60%. U prostoru s relativnom vlagom ispod 40% papir postaje krt. Relativna vlaga iznad 70% omoguuje razvoj plijesni i mikroorganizama. U papiru dobivenom iz drva prisutan je i lignin koji doprinosi kiselosti papira zbog aromatskih spojeva koji imaju -OH grupu vezanu na benzenovu jezgru (fenoli). Lako se oksidira u obojene (uto do sme e) spojeve i kisele produkte, koji dovode do hidrolize celuloze. Visoko kvalitetni papir proizvodi se od celuloze drva koja je oslobo ena lignina. ista celuloza lana i pamuka je stabilna ako nije izloena djelovanju vlage, plijesni i insekata. Papir dobiven od krpa ili prirodnih vlakana biljaka je zbog toga kvalitetniji i trajniji. Papir od drvne celuloze, zbog uklanjanja drvenastih materija kemijskom preradom drva, postaje manje elastian jer se i molekule celuloze razgra uju, vlakna postaju kraa, a time i manje elastina. Veziva se papiru dodaju da bolje poveu celulozna vlakna. Veziva sprjeavaju upijanje i razlijevanje boje (filtar papir ne sadri vezivo). U boljim vrstama papira veziva su krob, dekstrin, tutkalo, derivati celuloze topivi u vodi (metilceluloza). Najloije vezivo je kolofonij u obliku smolnog sapuna kojemu se dodaju aluminijevi spojevi da se smola istaloi (koagulira) na vlaknima. Aluminijev ion Al3+ hidrolizira i daje vodikove ione koji uzrokuju razgradnju celuloze. Propadanje papira uzrokuju oksidi sumpora i duika koji nastaju izgaranjem razliitih goriva. Oni s vlagom stvaraju kiseline, koje uzrokuju kiselost papira i njegovo daljnje propadanje.

Kiselost papira (acidifikacija papira) uklanja se neutralizacijom papira vapnenom vodom Ca(OH)2 koja ima pH iznad 12. H+ (aq) + OH- (aq) = H2O (l)

Viak kalcijevog hidroksida s CO2 iz zraka prelazi u kalcijev karbonat CaCO3, koji se precipitira (taloi) na i izme u celuloznih vlakana. Ca(OH)2 (aq) + CO2 (g) = CaCO3 (s) + H2O (l)

U uvjetima novo nastale kiselosti, kalcijev karbonat uklanja kiselost jer prelazi u CO2 i vodu. Za uklanjanje kiselosti moe se koristiti i barijev hidroksid ili magnezijev hidrogen- karbonat, Mg(HCO3)2..

Papiri u slikarskim tehnikama

Prema nainu proizvodnje papiri mogu biti runo ili strojno proizvedeni. Naroito su cijenjeni runo proizvedeni papiri od lanenih krpa. Mnogi od njih imaju vodeni znak koji je utisnut, a razlikuje se veom ili manjom prozirnou od ostale povrine papira. Vodeni znak pokazuje pravu stranu papira (slika 3.2). Prema povrinskoj obradi papiri mogu biti:

-vrue preani (hot pressed paper, esto se oznaava kao H.P.) glatki. Satinirani papir prolazom izme u zagrijanih valjaka dobiva veu glatkou i sjaj. -hladno preani papiri su zrnate strukture ( polu hrapavi i hrapavi). Hladno preani papiri su grublji, porozniji, slini su runo proizvedenim papirima. U razliitim tehnikama koriste se papiri koji moraju udovoljiti zahtjevima odre ene tehnike. Proizvedeni su od najfinijih sirovina, lanenih ili konopljinih vlakana. Crtae tehnike ugljenom, kredom ili krejonom zahtijevaju papir fino zrnate strukture. Mokre tehnike crtanja - crte tuem, lavirani crte- zahtijevaju papir glatke strukture, velike dimenzionalne stabilnosti i smanjene upojnosti. Vezivo je najee tutkalo, krob daje veu upojnost i manju elastinost. U akvarel tehnici bjelina papira na nekim mjestima ostaje netaknuta ili zbog lazurnosti tehnike prosijava kroz slojeve boje. Prozranost i intenzitet boje pojaava grubo zrnata povrina papira. Papiri za akvarel najee pripadaju kartonima gramature 200-600 g/m2. Vezivo je i u ovim papirima najee tutkalo. esto se papir i povrinski tutkali kako bi se sprijeilo razlijevanje boje. Povrinski tutkaljen papir ne smije se savijati jer bi sloj tutkala ispucao, a boja bi zbog vee upojnosti dobila zagasitiji ton. Japan papir ima specifinu upojnost i strukturu od finih svilenih, dudovih, riinih vlakanaca u kojoj su, kod debljih japan papira, vidljiva grublja bambusova ili deblja svilena vlakanca to ih ini specifinim, kao to se vidi na slici 3.3. Papir za gva je obino toniran. Koriste se tonirani crtai papiri, akvarel papir finijeg zrna, ali i grublje zrnati laki kartoni. Papir za pastel mora imati grubo zrnatu strukturu pa esto sadri punilo naneseno na jednu stranu papira prilikom proizvodnje. Umjesto satiniranja, bruenjem povrine dobiva se barunasta struktura. Grafiki papiri moraju imati svojstvo dobrog upijanja vlage pa imaju malu koliinu veziva (krob ili dekstrin ee nego tutkalo). Kao punilo se koristi i do 40% krede, vie na gornjoj strani zbog upojnosti grafike boje. Minimalnim dodatkom glicerina postie se vea elastinost. Paus papir je poluprozirni bezdrvni papir natopljen suivim uljem koje jednako lomi svjetlo kao i papirna vlakanca.

ERROR: undefined OFFENDING COMMAND: f~ STACK: