AHMED DRR EFEND N N RAN SEFARETNAMES

Ayhan RKNDA Yksek Lisans Tezi

Danman: Do. Dr. H. Mustafa ERAVCI

Afyon 2006

AHMED DRR EFEND N N RAN SEFARETNAMES

Ayhan RKNDA Yksek Lisans Tezi

Tarih Anabilim Dal Danman: Do. Dr. H. Mustafa ERAVCI

Afyon Afyon Kocatepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Eyll 2006

 NDEK LER......Sayfa NSZ.iii ZET....................................iv ABSTRACT...................................v ZGEM ..vi KISALTMALAR.................................vi G R ......1-4

B R NC BLM OSMANLI- RAN L K LER NE GENEL B R BAKI I. SAFEV DEVLET N N KKENLER ...5-9 II. XVIII. YZYILA KADAR OSMANLI-SAFEV III. III. AHMED DNEM OSMANLI-SAFEV L K LER .....9-17 L K LER ...17-22

K NC BLM XVIII. YZYILDA RANA G DEN OSMANLI SEF RLER VE SEFARETNAMELER I. XVIII. YZYILDA RANA G DEN OSMANLI SEF RLER .23-24 II. XVIII. YZYILDA RANA G DEN OSMANLI SEF RLER N N SEFARETNAMELER . ...24-27

NC BLM AHMED DRR EFEND N N HAYATI VE NSHALARIN HUSUS YETLER I. AHMED DRR EFEND N N HAYATI VE ESERLER ..28-30 II. YAZMA NSHALAR VE HUSUS YETLER ....30-31 A) Millet Genel Ktphanesi Ali Emiri Tasnifi no:820 ( M 820 nshas)..32 B) stanbul niversitesi Nadir Eserler Blm Ty No: 3228 ( T 3228 Nshas)....32-33 C) stanbul niversitesi Nadir Eserler Blm Ty No:442 (T 442 Nshas)......33-34 D) Topkap Saray Ktphanesi Hazine ksm No: 1432 ( H 1432 Nshas) .....34-35 E) Millet Genel Ktphanesi Ali Emiri Tasnifi No: 821 ( M 821 Nshas ).....35 F) Topkap Saray Ktphanesi Revan Ksm No: 1228 ( R 1228 Nshas).36 G) Topkap Saray Ktphanesi Revan ksm No: 1313 (Metin).....36-37 III. YAZMA NSHALARIN DEERLEND R LMES ....37-39 DRDNC BLM SEFARETNAME- DRR EFEND N N MAH YET VE DEERLEND R LMES I. SEFARET HEYET N N HAZIRLANMASININ NEDEN ........40-41 II. AHMED DRR EFEND N N RANA YOLCULUU.....41-42 III. EL L K HEYET N N RAN SINIRINA DH L OLMASI.42-44

IV.EL L K HEYET N N AH HSEY N N ORDUGHINA GELMES ...44-46 V. AHMED DRR EFEND N N AH HSEY N N HUZURUNA IKMASI.46-49 VI. AHMED DRR EFEND N N II. DEFA AH HSEY N N HUZURUNA

IKMASI ..49-54 VII. AHMED DRR EFEND N N RANDAK D PLOMAT K FAAL YETLER N N SONA ERMES .....54-55 VIII. AHMED DRR EFEND N N RANDAN DN YOLCULUU.55-56 SONU..57-58 KAYNAKA ...59-65 MET N TRANSKR PS YONU ...66-101 EKLER..102-137

NSZ Osmanl elilerinin gittikleri yabanc lkelerdeki gzlemlerini ve buralarda yaptklar faaliyetleri anlatan sefaretnameler Osmanl Diplomasi Tarihi iin nemli kaynak eserlerdir. Son zamanlarda lkemizde aratrmaclar sefaretnameler zerine bir hayli almalar yapmlardr. almamzn konusu olan ve Ahmed Drri Efendinin ran elilii srasnda kaleme ald sefaretnamesi de bunlardan biri olup Osmanl- ran ilikilerine k tutacak bilgileri ieren nemli bir eserdir. XVIII. yzyln balarnda Osmanl Devleti batda yapt savalara son vererek bir bar dnemine girmitir. Bu srada Safevi Devletinde i karklklarn balamas zerine bu lkede i durumu tetkik etmek iin Ahmed Drri Efendi Osmanl Devleti tarafndan rana eli olarak gnderilmitir. te Ahmed Drri Efendi bu elilii srasnda randa yapm olduu diplomatik faaliyetleri ve gzlemlerini anlatan bir sefaretname kaleme almtr. Biz elimizde bulunan sefaretnamenin eitli yazma nshalarn da inceleyerek, sefaretnamenin iindeki bilgiler nda Safevilerin son zamanlarnda Osmanl- ran ilikilerini incelemeye altk. Bu almam srasnda bana yol gstererek yardmlarn esirgemeyen Hocam Do. Dr. H. Mustafa Eravcya sonsuz kranlarm sunarm. Ayhan rknda

ZET Osmanl mparatorluu ve Safevi ran arasndaki ilikiler, XVI. yzylda balayp, XVIII. yzyln ilk yarsnda Safevilerin kne kadar devam etmitir. Bu ilikiler genellikle karlkl atma eklinde olmutur. Safeviler ile Osmanllar arasndaki yaanan atmalarn en nemli sebebi Dou Anadolu topraklarnda kimin hakimiyet kuraca ile alakadr. XVIII. yzyln ilk yarsna kadar devam eden bu ilikiler srasnda iki devlet arasnda baz zamanlarda karlkl eliler gnderilmitir. Bu elilerden biri de Osmanl mparatorluu tarafndan rana gnderilen Ahmed Drri Efendidir. Ahmed Drri Efendi, zamannn nemli bir devlet adam olmasnn yan sra nemli bir airdir. XVIII. yzyln balarnda randa meydana gelen i atmalar Osmanl mparatorluunun ynn bu devlete evirmesine neden olmutur. te Drri Efendi randa yaanan olaylar renmek iin 1721 ylnda rana gitti. randa ah Hseyin ile grtkten sonra rann sosyal ve politik koullarn inceledi. stanbula dndkten sonra hazrlam olduu sefaretnamesini, III. Ahmede sundu. Ahmed Drri Efendinin ran Sefaretnamesi Safevilerin son zamanlar hakknda bilgiler iermesi nedeni ile ok nemli bir eserdir. Ahmed Drri Efendinin sefaretnamenin orijinal nshasn bulmaya ve incelemeye altm. ran Sefaretnamesinin elimizde 7 farkl nshas vardr. Bu Yksek Lisans Tezinde ben, bu

ABSTRACT Diplomatic relations between Ottoman Empire and Safavid persia at the beganing in the 16 th century and lasted until the collagse of the Safavids in the first half of the 18 th century.These relations were generally mutual battles. The most important reason of the battles between Safavids and the ottomans was about the control of East Anatolia. These two states sent ambassadors to each other during the relations which lasted until the first half of the 18 th century. Ahmed Drri Efendi was one of these ambassadors who was sent to Persia by the Ottoman Empire. Ahmed Durri Efendi was an important statesmen at that time and he was also an important poet. The inner conflicts in Persia which occured at the beginning of the 18 th century cavsed the Otttoman Empire to head for Persia. Drri Efendi went to Iran in 1721 obtain information. After he had negotiated with ah Hseyin in Iran he examined the social and political conditons of Iran. After his returning to stanbul he prepared his sefaretname and submitted it to III. Ahmed. Ahmed Drri Efendis sefaretname is a very important work because it contains information about the last days of Safavids. There are sefaratname. seven different copies of this sefaratname. In this master thesis, I tried to find and examine the original copy of this

ZGEM

Ayhan RKNDA Tarih Anabilim Dal Yksek Lisans Eitim Lisans: 2001 Afyon Kocatepe niversitesi, Uak Eitim Fakltesi, Tarih retmenlii Blm Lise: 1997 Alaehir Orgeneral Kenan Evren Endstri Meslek Lisesi, Metal leri Blm / stihdam Tarih retmeni, Milli Eitim Bakanl Kiisel Bilgiler Doum Yeri ve yl: Alaehir/ Manisa, 15 ubat 1979 Cinsiyet: Erkek Yabanc Dil ngilizce

KISALTMALAR a.g.e. a.g.m. a.g.t. C. ev. Haz. .A. ..E.F. M.E.B. OTAM s. S. TTK Yay. YKY YTY : Ad geen eser : Ad geen makale : Ad geen tez : Cilt : eviren : Hazrlayan : slam Ansiklopedisi : stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi : Milli Eitim Bakanl : Osmanl Tarihi Aratrma Merkezi : Sayfa : Say : Trk Tarih Kurumu : Yaynlar : Yapm KrediYaynlar : Yeni Trkiye Yaynlar

GR Devletler, tarih sahnesine ktklar ilk devirlerden itibaren eitli nedenlerden dolay birbirlerine eli gndermilerdir. Diplomasi ismi verilen bu faaliyetler, devletlerin birbiriyle karlkl olarak iliki kurmalarna yardmc olan vastalarn banda yer almtr1. Trk tarihinin en byk devletlerinden biri olan Osmanl Devleti, alt asr boyunca Anadolu, Ortadou, Balkanlar ve Avrupa topraklarnda siyasi olaylarn belirlenmesinde etkin bir rol oynamtr. Bu yzden Osmanl Diplomasi Tarihinin incelenmesi ile elde edilecek sonular sayesinde, gerek Osmanl Devleti tarihi gerekse bu blgelerde kurulmu olan dier devletlerin tarihlerinin aydnlatlmasnda nemli sonularn ortaya konaca phesizdir. Osmanl Diplomasi Tarihi incelediinde grlecektir ki Osmanl Devleti srekli elilikler kuruluncaya kadar tek yanl ve geici diplomasi uygulamtr. Bu tr diplomaside eliler, belirli bir amac veya bir grevi gerekletirmek iin lke dna gnderilir ve grevleri sona erdiinde ise tekrar lkelerine geri dnerlerdi2. Osmanl Devletinin daimi elilikler kuruncaya kadar tek yanl diplomasi izlemesinin sebepleri u ekilde aklanabilir: Osmanl Devletinin hibir Avrupal hristiyan devleti kendisiyle eit grmemesi ve bunu bir ilke olarak devam ettirmesi ve korumas3, bunun devletin gc ve stnlnn bir gstergesi olduuna inanlmas4, bunun yannda Osmanl tccarlar ve dini kurumlarnn d lkelerde yaygn faaliyetlerde bulunmamas5 ayrca bu diplomasi sayesinde Avrupal devletlerin politik ve diplomatik tuzaklarna dmeyerek, serbest hareket imkan bulmu olmasdr6. Osmanl Devleti, dier devletler hakknda bilgi ihtiyacn kendisine tbi olan Eflak Voyvodal, Krm Hanl, Raguza Cumhuriyeti ve
1 2

Hner TUNCER, Eski ve Yeni Diplomasi, mit Yaynclk, Ankara 1995, s. 9. Hadiye TUNCER-Hner TUNCER, Osmanl Diplomasisi ve Sefaretnameler, mit Yaynclk, Ankara 1998, s. Ali brahim SAVA, Genel Hatlaryla Osmanl Diplomasisi, Osmanl zel Says I, YTY, Ankara 2000, s. Hadiye TUNCER-Hner TUNCER, a.g.e., s. 18. lber ORTAYLI, Osmanl Diplomasisi ve Dileri rgt, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye

9.
3

489.
4 5

Ansiklopedisi, C. I, letiim Yay., stanbul 2000, s. 278.; Osmanl Devleti egemenlik anlayna gre hristiyan lkeleri darl cihad veya diyar- kfr olarak grld iin buralarda bir mslmann uzun sre kalmas ho grlmezdi. Ayrca padiahlar ve sadrazamlar yabanc elileri kmserdi. Bundan dolay Osmanl Devleti XIX. yzyln sonlarna kadar hibir bat bakentine daimi elilik yerletirmemitir. Cahit B L M, Tercme Odas, OTAM, Yl I, S. I, Haziran 1994, s. 29.
6

Mehmet P RL , Eli, .A., C. I, Trkiye Diyanet Vakf Yay., stanbul 1995, s. 9.

Erdel Krall aracl ile renmektedir. Bunun yannda stanbulda bulunan yabanc elilerin tercmanlar ile yakn temaslar da olan Divan- Hmayun ve Babli tercmanlar, snr komusu illerin valileri7 ve ticaret amacyla Avrupada bulunan Osmanl tccarlarnn grdkleri ve duyduklar olaylar hkmete sunduklar raporlardr8. Osmanl Devletinin yabanc lkelerle ilgili dier bir kayna ise Osmanl seyyahlarnn ve esirlerinin yazdklar hatralar ve seyahatnamelerdir9. Osmanl Devleti, kuruluundan itibaren askeri ve siyasi gcnn bymesine paralel olarak d ilikileri de o oranda geliip, bym, gerek komular olan Mslman-Trk Devletleri10 gerekse snr komusu olan hristiyan Bizans Devleti ile askeri mcadelelerin yannda diplomatik ilikilerde bulunduu tespit edilmitir. Osmanl Devletinin yabanc devletlere ilk defa ne zaman eli gnderdii bilinmemekle birlikte Osmanllarn Bizans snrnda varln hissettirdikleri andan itibaren Bizansllar ile diplomatik faaliyetlerde bulunduu bilinmektedir. zellikle Orhan Bey zamannda Osmanllarn Balkan topraklarna gemeleriyle Bizansl asilzadeler ile ibirlii yaptklar grlmektedir. Bizans Devleti de Osmanl hkmdarlarnn yannda eli bulundururlard11. Osmanl Devleti Diplomasi Tarihinin aydnlatlmasnda yararlanlan kaynaklarn arasnda sefaretnameler nemli bir yer tutmaktatr. Osmanl Devletinin yabanc lkelere gnderdikleri elilerin kaleme aldklar mektup, risale, seyahatname, takrir ve havadisnamelere sefaretname ismi verilir12. Osmanl Devleti, padiahn clusunu bildirmek, kazanlan zaferleri duyurmak, Avrupal kral ve imparatorlarnn ta giymelerini tebrik etmek iin, bar artlarn grmek, imzalanan bar anlamalarnn tasdikli metnini gndermek, hediyeler gtrmek, padiahn bir mektubunu iletmek, bar yapmak veya mevcut bar yenilemek, vergi istemek, ta giyme trenine katlmak, antlama artlarna uyulmad durumlarda ikayette bulunmak,
7

Kemal G RG N, Osmanl ve Cumhuriyet Dnemleri Hariciye Tarihimiz ( Tekilat ve Protokol), TTK Yay., Ercment KURAN, Avrupada Osmanl kamet Eliliklerinin Kuruluu ve lk Elilerin Siyasi Faaliyetleri Hasan KORKUT, Osmanl Sefaretnmeleri Hakknda Yaplan Aratrmalar, Literatr Dergisi, C. I, S. 2, Bu devletler Karakoyunlu, Akkoyunlu, Karamanllar, Timurlular, Candaroullar, Germiyanoullar, SAVA, a.g.m., s. 489. Belks ALTUN -GRSOY, Sefaretnameler, Trkler, C. XII, YTY, Ankara 2002, s. 582.

Ankara 1994, s. 40.

8

17931821, Trk Kltr Aratrma Enstits Yay., Ankara 1988, s. 9.

9

Bilim ve Sanat Vakf Yay., stanbul 2003, s. 492.

10

Memlukller gibi. P RL , a.g.m., s. 8.

11 12

arabuluculuk etmek, dier devletlerin Osmanllar hakkndaki grlerini anlamak, Osmanl Devletine taraftar kazanmak, gidilen devleti nc bir devlet aleyhine savaa tevik etmek, Osmanl Devletinin alacaklarn toplamak, iyi dostluk ilikileri kurmak gibi nedenlerden dolay dier lkelere eliler gndermekteydi13. Geici olarak gnderilen bu elilere sefir ismi de verilmektedir14. Ancak Osmanl tarihine ait kaynaklarda sefir sz yerine daha ok eli tabiri kullanlmaktadr15. Osmanl Diplomasi Tarihinin en nemli kaynaklarndan olan sefaretnameler; edebi tr asndan seyahat gnl, hatrat ve muhtevalar sadece politik yazlardan oluanlar olmak zere iki ksmda deerlendirilebilir. Muhtevalar politik yazlardan oluan sefaretnameler, daha ziyade gnderildikleri lkenin sosyal, iktisadi ve askeri yaps hakknda bilgi verdiklerinden, bu eserlerde sefaret yolculuu, eli olarak gnderildikleri lkelerde edindikleri intibalar ve sefaretle alakal grme ve ziyaretler hakknda malumat bulunmamaktadr. Hatrat ve seyahat gnl eklinde yazlan sefaretnamelerde ise, Osmanl elisinin greve tayinini, gidecekleri lkenin hkmdarna teslim edecekleri hediye ve mektuplarn teslim alnn, stanbuldan ayrllarndan geri dnnceye kadar olan yolculuklarn, gittikleri lkelerde yaptklar ziyaretler, grmeler, edindikleri fikirleri tafsilatl bir ekilde anlatlr. Bu yzden sefaretnameler kltr ve diplomasi tarihi asndan zengin bilgilere sahip olan vazgeilemez kaynaklar iersinde yer alrlar16. Ahmed Drri Efendinin ran Sefaretnamesi, yukardaki her iki edebi tr kapsayan bir eserdir. Sefaretnameler, Osmanl Devleti ile dier devletlerin siyasi ve diplomatik ilikilerinin akla kavuturulmasnda, o dnemde yaanan olaylarn siyasi, sosyal corafi ve kltr ynnden aydnlatlma ve deerlendirilmesinde nemli bir yere sahiptir. Ksaca bu nemli eserler Osmanl Diplomasi Tarihinin vazgeilmez kaynaklardr. Bugne kadar Osmanl sefaretnameleri hakknda yaplan almalar arasnda en kapsaml alma Faik Reit Unatn yazd Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri adl eseridir17. Unat, bu eserinde 41 tane

13 14

P RL , a.g.m., s. 9. ; ALTUN -GRSOY, a.g.m., s. 582. Faik Reit UNAT, Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri, Yayna Haz.; Bekir Stk Baykal, TTK Yay., 3. bask, UNAT, a.g.e., s. 14. Ali brahim SAVA, Osmanl Elilerin Resm-i Kabul Protokolleri, Tarih ncelemeleri Dergisi, Ege

Ankara 1992, s. 1.
15 16

niversitesi Edebiyat Fakltesi Yay., zmir 1996, s. 111.

17

Bu eserdeki baz bilgi hatalarn grmek iin Bkz. Taha TOROS, Osmanl Sefirleri ve

Sefaretnamelere Dair, Hayat Tarih Mecmuas, Yl 5, S. 7, Ankara 1969, s. 1012.

sefaretname olduu belirtirken, Ali brahim Sava sefaretnamelerin saysnn 45 olduu belirtir. ncelemi olduumuz Ahmed Drri Efendinin ran Sefaretnamesi, siyasi ierikli bilgileri muhteva eden bir sefaretnamedir. Osmanl Devleti tarafndan rana gnderilen elilerin sefaretnameleri arasnda en erken tarihli ran sefaretnamesi olmasndan dolay ok deerli bir kaynaktr. Bu sefaretname Osmanl Devletinin doudaki en byk rakibi olan Safevi Devletinin yklmadan nceki son gnleri hakknda nemli bilgiler iermektedir. Ayrca Osmanlnn Safevi Devletinin son zamanlarnda bu sefaretnameden elde edilen bilgiler sayesinde rana kar izleyecei tutumu belirlemesinde nemli bir etken olmas sebebiyle de Osmanl-Safevi siyasi tarihinin aydnlatlmasnda nemli bir eserdir. almamzn konusunu oluturan Ahmed Drri Efendinin ran Sefaretnamesi drt blmden olumaktadr. Birinci blmde; Safevi Devletinin ortaya k, Safevi Devletinin Osmanl topraklarndaki emelleri ve Osmanl Devletinin Safevilere kar ald tedbirler, iki devlet arasnda yaplan savalarn sebepleri ve sonular, Safevi Devletinin ykl hakknda zet bir bilgi verildi. kinci blmde; Ahmed Drri Efendinin hayat ve XVIII. yzylda rana giden Osmanl elilerinin isimleri ne zaman ve niin rana gittikleri, bu eliler ierisinde sefaretnamesi bulunan eli ve bunlarn sefaretnameleri hakknda bilgi verildi. nc blmde; ran Sefaretnamesinin yazma nshalar arasndaki fiziki farklar hakknda bilgi verildi. Ayrca yazma nshalarn karlatrlmas sonucunda hangi nshann hangisinden kopye edildiini gsteren bir ema izildi. Drdnc blmde; ran Sefaretnamesinden elde edilen bilgiler dorultusunda Ahmed Drri Efendinin rana var, burada gerek ran devlet adamlar gerekse ah Hseyin ile yapt grmeler ve rann i durumu hakknda bilgi verildi. B R NC BLM OSMANLI-SAFEV I. Safevi Devletinin Kkenleri XVI. yzyln balarnda ah smail tarafndan kurulan, Dou Anadolu, Azerbaycan ve Bat ran kapsayan ve daha sonra da Horasana doru genileyen Safevi Devletini kuran L K LER NE GENEL B R BAKI

ve onu ayakta tutan halk Anadoludan giden Trklerdir18. ile Gazneliler19, Byk Seluklular20 ve Harzemahllardr21.

ran topraklarnda Safevi

Devletinden nce de baz Trk Devletlerinin hkimiyet kurduu bilinmektedir. Bunlar sras Ancak, XIII. yzyln balarnda btn Asyada grlmemi ykntlara ve deiikliklere sebep olan Mool aknlar karsnda Harzemahlar Devleti knce (1220) Trkistan, Afganistan gibi ran da Moollarn eline gemekten kurtulamamtr. Bylece ran topraklar Trklerin hkimiyetinden kmtr. ingizin daha salnda iken Trk geleneine uygun olarak imparatorluunu drt olu arasnda paylatrd. Bu paylamdan ran blgesi Hlagoullar ( lhanllar)n payna dmtr22. randaki Mool varlna Timurun (13701405)23 son vermesiyle ran, Timurlularn hkimiyeti altna girmitir. Ancak 1405 ylnda Timurun kt in seferinde lmesi ile rann siyasi birlii yeniden bozulmutur24. Siyasi birlik, bir Trkmen aireti olan Karakoyunlular25 tarafndan ran ehirlerinin bir bir ele geirilmesi ile yeniden salanmtr. Bylece ran topraklarnda Moollarn igali neticesinde kaybolan Trk hkimiyeti yeniden kuruldu.

18

Behset KARACA, Safevi Devletinin Ortaya k ve II. Bayezid Dnemi Osmanl- Safevi likileri,

Trkler, C.IX, YTY, Ankara 2002, s. 409; Ayrca geni bilgi iin Bkz. Faruk SMER, Safevi Devletinin Kuruluu ve Gelimesinde Anadolu Trklerinin Rol, TTK Yay., Ankara 1992.
19

Gazneliler hakknda geni bilgi iin Bkz. Erdoan MER L, Gazneliler Devleti Tarihi, TTK Yay., Ankara Byk Seluklular hakknda geni bilgi iin Bkz. Osman TURAN, Seluklular Tarihi ve Trk- slam Harzemahllar hakknda geni bigi iin Bkz. brahim KAFESOLU, Harzemahlar Devleti Tarihi, Ankara Abdurrahman ATE, Avarl Nadir ah ve Dneminde Osmanl- ran Mcadeleleri, Baslmam Doktora Tezi,

1998.
20

Medeniyeti, 5. bask, Boazii Yay., stanbul 1996.

21

1956.
22

Isparta 2001, s. 5; lhanllar hakknda geni bilgi iin Bkz. Bertold SPULER, ran Moollar, ev. Cemal Kprl, 2. bask, TTK Yay. , Ankara 1987.
23

Timur ve kurmu olduu Devlet hakknda geni bilgi iin Bkz. smail AKA, Timur ve Devleti, TTK Yay.,

Ankara 1991.; Yaar YCEL, Timurun Ortadou-Anadolu Seferleri ve Sonular (1393-1402), TTK Yay., Ankara 1989.
24

Osman Gazi ZGDENL , ran (Fetihden Safevilere Kadar) . A., C. XII, Trkiye Diyanet Vakf Yay.,

stanbul 2000, s. 399 ; Ylmaz KARADEN Z, randa Smrgecilik Mcadelesi Ve Kaar Hanedan (1795 1925), Bak Yay., stanbul 2006, s. 31.
25

Karakoyonlular hakknda geni bilgi iin Bkz. smail AKA, randa Trkmen Hkimiyeti (Kara Koyunlular

Devleti), TTK Yay., Ankara 2001.

Karakoyunlu hkmdar ah Cihann, Akkoyunlu26 Hkmdar Uzun Hasana malup olup 1467de ldrlmesinden sonra Karakoyunlu topraklar Akkoyunlularn eline gemitir27. Uzun Hasann Trkmen Devleti, 1473 ylnda Fatih Sultan Mehmet ile yapt Otlukbeli savan kaybedince hzla dalma srecine girmi, Akkoyunlu Devletinin yklmasyla XVI. asrn balarnda randaki Trk idaresi yeniden el deitirerek askeri yaps ve dini anlay ile tam bir Trkmen devleti olan Safevilere gemitir28. Safeviler, randa balangta bir tarikat temsilcisi iken, sonradan burada gl bir siyasi birlik kurmu olan hanedandr. Bu hanedan adn, Safeviyye tarikat lideri eyh Safiyddin torunlarndan shak (12521334)dan sayarak seyyidlik almtr29. Safeviler, eyh Safiyddin dneminde iddiasnda bulunmular30, bir de secere ortaya seyyidlik iddialar yok iken, eyh Cneyd (14471460)den itibaren kendilerini Hz. Alinin karmlardr31. Fakat bunlarn peygamber soyu ile hibir ilgilerinin olmad ve seyyidlik ile
26

Akkoyunlu hakknda geni bilgi iin Bkz. J. E. WOODS, Akkoyunlular, ev. Sibel zbudun, stanbul 1993;

Faruk SMER, Akkoyunlular , Trk Dnyas Tarih Dergisi, S. 40, ( ubat 1986), s. 138; Peter B. GOLDEN, Trk Halklar Tarihine Giri, ev. Osman Karatay, Karam Yay., Ankara 2002, s. 305310.
27 28 29

ZGDENL , a.g.m., s. 399. KARACA, a.g.m., s. 409. Remzi KILI, Kanuni Sultan Sleyman Devri Osmanl- ran Mnasebetleri (15201566), Baslmam Doktora

Tezi, Kayseri 1994, s. 3; Walther HINZ, Uzun Hasan ve eyh Cneyd (XV. Yzylda rann Milli Bir Devlet Haline Ykselii, ev. Tevfik Byklolu, TTK Yay., Ankara 1992, s. 5; eyh Safiyiddin, tutulan zel hocalar sayesinde o zaman tutulan btn ilmlerini renmiti. Zeks sayesinde daha babas zamannda byk bir n kazanmt. Babasndan sonrada onun postuna oturmutu. Ziya AK R, Mezhepler Tarihi, Maarif Kitabhanesi, stanbul 1961, s.71; Baz Avrupa Tarihleri, ona Sofi demilerse de bu yanltr. Saadeddin Nzhet ERGUN, Hati Divn, Maarif Kitabevi, stanbul 1956, s. 3; Safeviler kkenleri hakknda geni bilgi iin Bkz. Mirza ABBASLI, Safevilerin Kkenine Dair, Belleten, C. XC, no: 158, Nisan 1970, s. 288329; eyh Safiyddinin kkeni iin Ahmet Kesrevi ran kkenli olduunu, Zeki Veli Togan babasnn Krt olduunu, Azeri aratrmacs Mirza Abbaslnn ise Piri Trk olduunu iddia etmektedirler. Oktay EFEND ZADE, Safevi Devletinin Kuruluunda Azeri Trklerinin Rolne Dair, XI. Trk Tarih Kongresi, C. II, 5-9 Eyll 1989, s. 814-815; Tahsin YAZICI, Safeviler, .A.,C. X, M.E.B. Yay. stanbul 1980, s. 53; Ayrca Safevilerin menei iin Bkz. H. Mustafa ERAVCI, Safevi Hanedan, Trkler, C. VI, YTY, Ankara 2002, s. 882883.
30

KILI, a.g.t., s. 3. ; Safevilerin gerekten Ali nesline mensup olmalarna ranllarn inanmalarnn sebebi

rann baka itikattaki (Snni) dmanlar, batda Osmanllara ve douda zbeklere kar mcadelelerinde bu slaleye bir kuvvet vermesinde aranmaldr. HINZ, a.g.e., s. 6.
31

Ali b. Ebu Talip- mam Hseyin- mam Zeynal Abidin- mam Muhammed Bkr - mam Cafer Sadk mam

Musa Kazm - Seyyid Ebul Kasm Hamza Seyyid Ebul kasm Muhammed Seyyid Muhammed Arabi Seyyid Ahmed Seyyid smail Seyyid Muhammed Seyyid Cafer Seyyid brahim Seyyid MuhammedHasan Muhammed erefah Muhammed Firuzah- Zerrin Klah Ivaz ul hafz ( El-Havvas)

alakalarnn bulunmad, Firuz ah adl Sincarl bir ahsn neslinden geldikleri ifade edilmektedir. eyh Safiyddin shakn atas Firuz ah X. yzylda Azerbeycan ve Erran blgesine yaplan gler srasnda Hazar Denizinin gneybat kylarna yakn Erdebile gelmi ve ehrin yaknnda bir yere yerlemitir32. eyh Safiyddinden sonra hanedann bana olu Sadreddin Musa (13341392), Erdebil Tarikatnn bana gemitir. Sadreddin Musann lmnden sonra ise tarikatn bana Hoca Ali (13921429) gelmitir33. Hoca Ali zamannda tarikat aka iilie meyil etmee balamtr34. Bu dnemde Timurun Ankara Sava sonrasnda Anadoludan toplad 30 bin esiri Hoca Alinin istei zerine serbest brakmas ve bu kiilerin bir kran borcu olarak Safevi Tarikatna balanarak byk ounluunun propaganda maksadyla Anadoluya geri dnmesi35 tarikatn Anadoluda etkinliinin artmas asndan nemlidir. Safevi postuna oturan bu zatlarn hretleri, Bursada oturan Osmanl padiahlarnn sarayna kadar varmt ki, buradan her yl Erdebile era Akesi ad altnda para ve kymetli hediyeler gnderilmitir36. Hoca Aliden sonra tarikatn bana eyh brahim (14291447) gelmitir. eyh brahimden sonra, eyh Cneyd (14471460) tarikatn bana gelmitir. eyh Cneyd zamannda tarikat tamamen ii karakteri kazanarak, siyasi gayeler tayan bir teekkl hline gelir. O, bir devlet kurmay amalad. Bu amala da Safevi tarikatn ilk militanlatran ve kendisine ilk sultan dedirten de o olmutur. eyh Cneyd, tarikat meselesi yznden amcas Cafer ile aralar alnca Anadoluya gitti. Ancak ii inanl olduu anlalnca Osmanl hkmdar II. Murat (14211451) tarafndan Osmanl topraklarnda kalmasna izin verilmedi37. Burada tutunamayacan anlayan eyh Cneyd Akkoyunlu hkmdar Uzun
Muhammed (El Hfz) eyh Salahuddin Raid Kutbddin Seyyid Salih eyh Emin ddin Cebrail eyh Safiyd din Ebul Feth shak, eklinde bir secere oluturmulardr. HINZ, a.g.e., s. 109.
32

SMER,Anadolu Trklerinin Rol, s. 1; eyh Safiyddin, Erdebil ehrini kendisine merkez olarak

semitir. Erdebil ehri, Azerbeycanda tarihi ticaret yollar zerinde kurulmu, halk Snni (Hanbel-afi) mezhebinden olan bir Trk ehridir. Mirza BALA, Erdebil, .A., M.E.B. Yay., C. IV, stanbul 1977, s. 28
33 34

KILI, a.g.t., s. 45. Mehmet SARAY, Trk- ran likileri, Atatrk Aratrma Merkezi Yay., Ankara 1999, s. 14 ; Saffet

SARIKAYA, Dini ve Siyasi Bakmdam Osmanl- ran Mnasebetleri, Trk Kltr, S. 363, (Temmuz 1993), s. 409.
35

Yusuf KKDA, Osmanl Devletinin ah smailin Anadoluyu iiletirme almalarn Engellemeye Hnz, a.g.e., s. 7. KARACA, a.g.m., s. 409410.

Ynelik nlemleri, Osmanl, C. I, YTY, Ankara 2000, s. 270.

36 37

Hasann (14531478) yanna gitti. Burada, Uzun Hasann kz kardei ile evlenerek, ii propagandas yaparak taraftarlarnn saysn artrmaa alt. Uzun Hasann, koyu bir snni olduu hlde, kzkardeini eyh Cneydle evlendirmesi ve onu himaye etmesindeki amac Karakoyunlu tehlikesine kar eyhin ok saydaki mritlerinden faydalanmak olabilir38. eyh Cnyedin lmnden sonra eyh Haydar ( 14601488) tarikatn bana geldi. eyh Haydarn on iki dilimli Kzl Tac giymeye balamasyla mritleri de balarna kzl sark sarmaya baladlar. Artk bundan sonra Safevi ahlarna bal olanlara snniler tarafndan kzl-ba denilmeye balanld39. eyh Haydardan sonra baa byk olu Ali (14881493) geldi. Fakat Akkoyunlu hkmdar Sultan Rstem, mritlerin devaml artmasndan endielenerek, eyh Ali zerine kuvvetlerini yollayarak onlar datt. Bu esnada Ali ldrlm, kardei smail bir grub mridi ile kamay baarmt40. II. XVIII. Yzyla Kadar Osmanl-Safevi likileri Safevi Devletini kuran Trkmenlerin destei ile 1501de Akkoyunlulara kar kazand zaferden sonra Tebrizde tahta kan ah smail (15001524) ksa srede rann tamamnda hkimiyetini salad. Bylece, ah smail tarafndan kurulmu olan Safeviler sayesinde ran corafyas, islam tarihinde ilk defa mstakil bir siyasi kimlie kavumutur 41.
38

Adel ALLOUCHE, Osmanl-Safevi likileri (Kkenleri ve Geliimi), Anka Yay., stanbul 2001, s. 54-55.;

John Andrev BOYLE, rann Milli Bir Devlet Olarak Gelimesi, Belleten, ev. Berrin U. Yurdado, , S. 156, Ekim 1975, s. 653654; eyh Cneyd, Osmanl topraklarnda ikamet etmek iin II. Murattan izin isteyince, II. Murad, Veziri Halil Paaya sordu, eyhin Kurdbelinde ikamet etmesine ne dersin?. Vezir Halil Paada Padiahm, bana gre yedi dervi bir postta oturabilirler, fakat iki hkmdar bir tahta smaz diye cevaplad. Enver Behnan APOLYA, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, Elit Kitabevi, stanbul 2004, s. 393394.
39

Abdulbaki GLPINARLI, Kzlba, .A., C. X, M.E.B. Yay., stanbul 1998, s. 54.; M. KUNT, Osmanl

Dou Siyaseti, Trkiye Tarihi, C. II, Yayn Ynt. Sina AK N, Cem Yaynevi, 6. bask, stanbul 2000, s. 106; Bekir KTKOLU, Osmanl- ran Mnasebetleri (15781590), ..E.F. Matbaas, stanbul 1962, s. 1; Halil NALCIK, Osmanl mparatorluu Klasik a (13001600), YKY, 3. bask, stanbul 2003, s. 202; Saim SAVA, Osmanl-Safevi Mcadelesinin Toplumsal Sonular, Trkler, C. VII, YTY, Ankara 2002, s. 907.
40

HINZ, a.g.e, s. 82. ; smail Hakk UZUNARILI, Osmanl Tarihi, TTK, Yay., C. II, Ankara 1983, s. 277.

smail bu srada alt yandadr. Erdebile karlan smail burada Ebe adnda bir kadn tarafndan saklanr. Ancak bulunma ihtimaline kar buradan da Gilana karlr. Burada alt yldan fazla kalan smaile ou Anadolu ve Azerbeycanl olan Trkmenler tarafndan ziyaretler yaplmtr. KARACA, a.g.m., s. 411.
41

Ayrntl bilgi iin Bkz. SMER, Anadolu Trklerinin Rol, s. 43-56; smail Safa STN, ran (

Safevilerden Gnmze Kadar), . A., C. XII, Trkiye Diyanet Vakf Yay., stanbul 2000, s. 400; smail tahta getiinde 14 yanda idi. Mritleri tarafndan ah diye arld iin de ah nvann almtr. ERAVCI, a.g.m., s. 885.;

ah smailin nclnde randa byle bir gcn ortaya kmas Snni olan Osmanl, zbek ve Memlklleri rahatsz etmitir42. zellikle, ah smailin Orta Anadolu blgesinde yapt youn ia propagandas sonucunda Osmanl Devletinin i btnl tehlikeye dmt43. Trkmenlerin ah smaile balanmasnn sebeplerinin banda Osmanl Devletinin gebelerin kendi ekonomik faaliyetlerini ve hayat sahalarn daraltmas, onlarn airet hukukuna ve adetlerine nem vermemesi ve Trkmenlerin Osmanl rejimini bir bask unsura olarak grmeleri yer alr. Ayrca, merkezi idareyi temsil eden kadlar ve kullar dmanlar olarak gryorlard. Snni slamiyeti temsil eden rejime kar, islamiyetin kendi kabile detlerine ve amanist inanlarna uygun eklini telkin eden heteredoks dervi tarikatlarna balanyorlard44. II. Bayezid dneminde Osmanl Devleti ile Safeviler arasnda bir atma meydana gelmemesine ramen45, ah smailin Anadoludaki etkinliini artrt grlmektedir. Mesela, II. Bayezidin (14811512) Arnavutluk seferi dnnde Ik adnda bir kzlban kendisine suikast yapmak zere iken ldrlmesi, propagandalarn yenieri askerlerine ve baz devlet adamlarna kadar ulamas, propaganda faaliyetlerinin ne kadar genilediini gstermektedir. Safeviler, bu dnemde Anadoludaki etkileri gstermesi asndan somut bir rnek; 1511 ylnda Tekeli blgesinde kan ah Kulu syandr46.

42 43

KARACA, a.g.m., s. 412. ERAVCI, a.g.m., s. 886. Halil NALCIK, Osmanl Uygarl, Kltr Bakanl Yay., C. I, Yayna Haz.: Halil nalck, Gnsel Renda, II. Bayezid Safevilerle atmak iin uygun bir zaman beklemek gibi pasif fakat taviz vermeyen bir siyaset

44

Ankara 2004, s. 100.

45

izlemeye almtr. Feridun M. EMECEN, Osmanl Devletinin ark Meselesinin Ortaya k ve ilk Mnasebetler ve Yansmalar, Tarihten Gnmze Trk- ran likileri Sempozyumu, TTK Yay., Ankara 2003, s. 42.
46

KARACA, a.g.m, s. 413; Osmanl Hkmdarlar, her yl era akesi gnderirlerdi. II. Bayezid ah Kulu

isyan etmeden nce ona her yl alt-yedi bin ake sadaka verirdi. Bunlar, 1492 ylnda meczup bir derviin II. Bayezide kar suikast giriimine kadar, Osmanl Padiahlarnn Erdebil merkezli Safevi Tarikat mensuplarna ve onlar Anadoludaki temsilcilerine sempati ile baktklar hatta dier tarikatlara olduu gibi onlara da bir takm mali destek te bulunduklar sylenebilir. Ancak, bu suikast giriimi ve Safevilerin siyasi amalarnn aa kmasndan sonra Anadoludaki kzlbalar geni bir takibata alnmtr. Saim SAVA, a.g.m., s. 912; ah Kulu syan srasnda 15.000 kadar bir Tekel topluluu rana g etmitir. smail AKA, Anadoludan rana Gler, Tarihten Gnmze Trk- ran likileri Sempozyumu, TTK Yay., Ankara 2003, s. 61; Osmanl Devletinden rana Trkmen gleri hakknda geni bilgi iin Bkz. ayn eser, s. 57-63.

II. Bayezidin lmnden sonra Osmanl Devletinin bana Yavuz Sultan Selim (15121520) geti. O, baa geer gemez, Safevi propagandacla kar tedbirler almaa balad. Ayn zamanda Anadoluda Safevi taraftarlar olan yaklak 40 bin kiiyi hapsetti. Bunlarn bir ounu srgne gderdi ve ldrd47. Bu arada Yavuz, rana kar yaplacak bir sefer iin kamuoyu oluturmak iin devrin ileri gelen limlerinden fetvalar ald. Ancak dnemin eyhlislam Zenbilli Ali Efendinin bu konuda fetva vermemi olmas da olduka ilgintir48. Yavuz Sultan Selim 1514te yaplan aldran savan el tfekleri ve topu gc sayesinde ah smail karsnda byk bir zaferle kazand49. Bu yenilgi, ah smailin yenilmezliine olan inanc ykt. Mrid-i kamil kabul edilen ah smail ile mritleri arasndaki iliki deiti50. aldran yenilgisi, dinamik olan ii hareketini duraklatt51. Ayrca bu yenilgiden sonra, Safevi hanedanna destek veren, Trkmen airetleri kendi aralarnda bir g mcadelesine girdikleri gibi brokrasiyi ellerinde bulunduran Farsllarla da ekimeye baladlar52. Yenilgiden sonra ah smail sefere kmad gibi devlet ilerine de ok az zaman ayrd.53. ah smailin lmnden sonra Trkmen airetleri birbirleriyle atmaya balad. Bu i sava kazanan I. Tahmasb (15241576) babasnn yerine tahta geti54. Balangta otorite kuramamasna ramen, 940 (153334) senesinde devletin gerek yneticisi durumundaki Hseyin Han amluyu idam ettirerek, ynetimi ele geirdi55.

47 48

ERAVCI, a.g.m., s. 886. Mustafa EK NC , Yavuz Sultan Selim Dneminde Osmanl-Safevi likileri, Trkler, C. IX, YTY, Ankara ERAVCI, a.g.m., s. 886. ERAVCI, a.g.m., s. 886 ; Ayrca Bkz. M.C. ehabeddin TEK NDA, Yeni Kaynakve Vesikalarn I

2002, s. 449.
49 50

Altnda Yavuz Sultan Selimin ran Seferi, Tarih Dergisi, ..E.F., C. XVII, S. 22, stanbul 1968, s. 65-70.; Remzi KILI, XVI.ve XVII. Yzyllarda Osmnal ran Siyasi Antlamalar, Tez Yay., stanbul 2002, s. 23-24 ; Yaar YCEL, Ali SEV M, Klasik Dnemin Hkmdar Fatih Yavuz Kanuni, TTK Yay., Ankara 1991. s . 121122.
51 52 53 54

NALCIK, Klasik a, s. 203. KARADEN Z, a.g.e., s. 33. ERAVCI, a.g.m., s. 886. ah Tahmasb hakknda daha geni bilgi iin Bkz. Okaty EFEND YEV, ah Tahmasbn ahsiyetine Dair, STN, a.g.m., s. 400.

Trkler, C. VII, YTY, Ankara 2002, s. 920924.

55

Sultan Sleyman (15201566) padiahln ilk dnemlerinde ynn batya evirmi ve Macar meselesinin belli bir seviyeye getirmee alrken ieride, Bozok blgesinde byk bir isyan kmt. Bu isyann grnen sebebi youn Safevi propagandasyd. Aslnda isyann gerek nedenleri, ekonomik ve sosyal skntlard. Safevi propagandas bu huzursuz gruplarn zerinde olduka etkili olmu, patlamaya hazr bu gruplar harekete geirmiti56. Sultan Sleymann, Revan ve Dou Anadoluyu Osmanl kontrolne alarak, ran Dou Anadolu ve Grcistana balayan geitler zerinde hkimiyeti pekitirmek ve aralarnda Badatn da bulunduu Irak- Arabn zapt ederek, Fars denizine doru gney ynnde genilemek57 iin yapt byk ran seferi ( Irakeyn58, Tebriz ve Nahvan) Safevi hanedanln mahvetmitir. Bunun sonucunda iki lke arasnda Amasya Antlamas (1555) imzalad59. Bu antlamayla Osmallarla Safeviler arasnda 37 yldan beri aralksz devam eden savaa son verildi. Antlamaya gre, bakent Tebriz dhil olmak zre, Azerbaycan, Dou Anadolu ve Irak Osmanl snrlar iinde kalmtr. Amasya Antlamas, ah I. Tahmasbn 1576da lm dolasyla randa i karklklarn ba gsterdii zamana kadar, 25 yl yrrlkte kalmtr60. I. Tahmasbn yerine kimin geeceini semeden lmesi, bir taht kavgasna neden olmutu. Grc anneden doma Haydar Mirzay Grcler ve Ustaclu kabilesi desteklerken, Trkmen anneden doma smaili ise kzlbalarn ou, Trkmen meras ve erkezler desteklemekteydi. Taht mcadelesinin sonunda rakibini bertaraf eden II. ah smail (1576
56

Feridun EMECEN, Sultan Sleyman a ve Cihan Devleti, Genel Trk Tarihi, C. VI, YTY, Ankara 2002, ALLOUCHE, a.g.e., s. 150. Irakeyn seferi hakknda daha geni bilgi iin Bkz. M.Tayyib GKB LG N, Arz ve Raporlarna Gre brahim s. 449482. STN, a.g.m., s. 400.; 1555 yl kn Sultan Sleyman Amasyada geirdi. Bahar aynda Safevi elisi

s. 26.
57 58

Paann Irakeyn Seferindeki lk Tedbirleri, Belleten, C. XXI, S. 29, Ankara 1957,

59

bar yapmak iin buraya geldi. 1 Haziran 1555 tarihinde Amasya Antlamas imzaland. Osmanl-Safevi devletleri arasndaki yaplan ilk anlamadr. Bu anlama daha sonra yaplacak olan anlamalarn temelini oluturdu. EMECEN, Sultan Sleyman a, s. 28; ranl tarihiler, bu bar anlamasn neren kiinin Sultan Sleyman olduunu yazmaktadr. Bkz. Hosen MIRJAFARI, ranl Tarihilerin Bak Asyla Kanuni Sultan Sleymann Siyaseti ve Kiilii, Osmanl, C. IX, YTY, Ankara 2000, s. 370; Sultan Sleymann ran zerine yapt Nahvan Seferi ve Amasya Antlamas sonucunda Osmanl Devletine dhil olan topraklar hakknda ayrntl bilgi iin Bkz. M. Fahrettin KIRZIOLU, Osmanllarn Kafkas Ellerini Fethi ( 14511590), Sevin Matbaas, Ankara 1976, s. 205249.
60

YCEL- SEV M, a.g.e., s. 181. Bu bar ehzade Bayezid ve oularnn Safevilere snmas tehlikeye

drse de, Bayezidin Kanuniye teslim edilmesi ile iki devlet arasndaki bar devam etmitir. YAZICI, a.g.m., s. 55.

1578) tahta oturdu. II. ah smail ksa sren hkmdarlk dneminde radikal deiiklikler yaparak, devlet ynetiminde ok etkili olan ii ulemay ve Kzlba airetlerini ynetimden uzaklatrd. Osmanl ve zbek saldrlarn nlemek iin Snnilik ile iilii btnletirici reformlar gerekletirdi. Ayrca Dou Anadolu blgesindeki Safevi propagandasna younluk vererek blge halkn kendi yanna ekmeye almtr61. ahn Snnilere kar olan iyi davranlar ii airetlerin ondan nefret etmelerine neden oldu. Sonunda ahn esrar bamll deerlendiren muhalifler onu zehirletmek suretiyle ldrdler (24 Kasm 1577). Onun yerine m olan kardei Muhammed Hudabendeyi baa geirdiler. Onun zamannda Trkmenler ile Farsllar devlet ynetime sahip olabilmek iin birbirleriyle mcadele ederken, Kafkas meneli kesimlerin devlet ynetimindeki etkileri hzlanmtr62. Bu srada Osmanl Devletinin banda III. Murad (15741595) bulunmaktayd. Bu dnemde Osmanl Devleti Amasya barnn korunmasna byk nem vermekteydi. Ancak randan geen Trk kervanlarnn yamalanmas, snr gvenliini bozan olaylar ve Safevilerin Anadolu halk zerindeki tahrikleri neticesinde iki lke arasndaki ilikileri gerginletirdi. III. Murad bu nedenlerden dolay Sokullu Mehmed Paann kar kmasna ramen rana kar savaa karar verdi. 1578 ylnda balayan ve uzun sre devam eden savalarda Osmanl ordular baarl olacaktr63. Bu zamanda rann ierisinde kzlba emirler mevki mcadelesinde idiler. te bu zorluklar ah Abbas (15781629) Osmanllar ile bar yapmaya zorlad64. Osmanl Devleti de savalara son verme taraftaryd. nk yllardr sren savalar hazineyi skntya sokmu, fethedilen lkeler ve ehirler de hazinenin ykn daha da artrmt. Ayrca asker arasnda da honutsuzluk ba gstermiti65. Yaplan Ferhat Paa Anlamas (1590) ile ah Abbas lkesinin nemli bir blmn oluturan Azerbaycan, Karaba, Gence, Grcistan ve Luristann bir blmn Osmanllara vermek zorunda kald66.

61

ERAVCI, a.g.m., s. 887-888.; II. ah smail Dou Anadolu blgesindeki yapt faaliyetler hakknda geni

bilgi iin Bkz. H. Mustafa ERAVCI, II. ah smail Dneminde Dou Anadoluda Safevi Tehdidi, Frat niversitesi Trkiyenin Gvenlii Sempozyumu, Elaz 17-19 Ekim 2001.
62 63

ERAVCI, a.g.m., s. 888.; bu dnem H. Mustafa ERAVCI, III. Murad , Manisal Padiahlar, Manisa Valilii Yay., Manisa 1999, s. 213-214;

Osmanl ordusunun Lala Mustafa Paa komutasndaki 1578 ylnda balayan bu sefer hakknda geni bilgi iin Bkz. H. Mustafa ERAVCI, Mustafa lis Nusret-nme, Baslmam Doktora Tezi, Edinburgh 1998.
64 65

ERAVCI, Safevi Hanedan, s. 888889. Mcteba LGREL, Zirveden Dn: II. Selimden III. Mehmede, Genel Trk Tarihi, C. VI, ERAVCI, Safevi Hanedan, s. 889. YTY,

Ankara 2002, s. 56
66

I. Abbas ilk dnemlerinde, Safevi Devletinin idare vasflarn terk ederek, yeni batan yaplandrmaya gitti. aha mahsus olan milis ( ah seven) kuvvetler kurdu. Ordu da Avrupai tarzda topu blkleri oluturarak, orduyu kuvvetlendirdi67. Ayrca ihtida etmi Grclerden oluan gulamlar birlii tekil etti. I.Tahmasb dneminde balanlan bu dzenlemenin amac Trkmenlerin devlet zerindeki stnln ve etkisini ortadan kaldrmakt. O, Eyalet valilikleri ve yksek mevkilerine bu gulamlar tayin etti 68. ah I. Abbasn tahta kmasndan on yl sonra Safevi ordularnn bana Ermeni asll Allahverdi Han69 getirildi. ah I. Abbas dneminden itibaren Safevi devleti, Osmanllara kar Avrupal devletler ile ittifak yollar aramt. ah Abbas, 1599da Avrupaya eliler gndererek Osmanllara kar askeri ve ekonomik grmeler balatt. ah, onlara douda Rus ve Grclerle Osmanl kart bir ittifak kurmak istediini ve Avrupann hristiyan krallarn bir hal ordusu kurmaya ikna etmeye altn bildirdi. Osmanl mparatorluu i karklklarn sarst bir zamanda70, ah Abbas, yeni oluturduu ordusu ile birlikte douda zbeklere bat da Osmanllara kar zaferler kazand. 1598de zbeklerden Herat geri ald. 1603te Osmanllar ile Safeviler arasnda balayan sava 1612 ylna kadar devam etmitir. Sava sonunda Aras nehrinin iki devlet arasnda snr olarak kabul edilmesi ile 1555te ki Amasya Antlamasndaki snrlara geri dnlmtr71. ah Abbas dneminde sadece askeri alanda deil gzel sanatlar alannda da nemli gelimeler salanmtr. Bakenti Kazvinden Isfahana tamtr. Isfahan dnyann en gzel ve en kalabalk ehirlerinden biri hline gelmitir. ranllar, Isfahan iin dnyann yars

67

J.H. KRAMERS, ran (Tarih ve Etnografik Bak), .A., M.E.B. Yay., C. V/II, stanbul 1968, s. 1024; Ordu

da bir topu birliinin kurulmasn ngiliz asilzadelerinden Sherley kardeler tavsiye etmilerdir. KILI, XVI ve XVII. Yzyllarda, s.149
68

Fernand GRENARD, Asyann Ykselii ve D, ev. Osman Yksel, M.E.B. Yay., stanbul 1992, s. 113;

ah Abbas, bir ilki gerekletirerek, Osmanl Devletindeki Yenieri Ocana benzeyen, ilk daimi orduyu kurdu. ERAVCI, Safevi Hanedan, s. 889.; ah Abbasn Osmanl Devletindeki Kapkulu tekilatna benzeyen Gulaman- Hassa-i erife adl ordu kurmutu.. Bu ordu, Grc, Ermeni, erkez vs. meneli ou hristiyan aile ocuklar iken ii tebiyesi ile yetitirilmi, aha bal kuvvetlerdi. Saylar on iki bin olan bu kuvvetler tfekle tehiz edilmi, maalar ayda bir ahn hazinesinden karlanmaktayd. Kumandanlarna Kullar Aas denilmitir. ATE, a.g.t., s. 10.
69 70

KILI, XVI ve XVII. Yzyllarda, s. 149. NALCIK, Klasik a..., s. 47-48; ah Abbas, ittifak iin Avrupaya gnderdii elilik heyetinden istedii STN, a.g.m., s. 400 ; KILI, XVI. ve XVII. Yzyllarda , s. 150151.

neticeyi alamamtr. SARAY, a.g.e., s. 47.

71

anlamna gelen nsf- cihn tabirini kullanyorlard. Ayn dnemde ekonomik alanda canlanma salanarak, Avrupa lkeleri ile diplomatik ilikiler kurulmutur72. ah Abbas zamannda yaplan reformlar sayesinde kazanlan askeri baarlar, ah smail tarafndan atlan temelleri glendiridi. Bu sayede Safevi hanedan Abbasdan sonra yetenekli hkmdarlar karmamasna ramen onun lmnden yz yl sonrasna kadar devlet bar iinde ve mreffeh olarak devam etti73. ah Abbasn lmnden sonra yerine torunu Sam Mirza, ah I. Safi unvann alarak ran tahtna oturdu. ah I. Safi (16291642) rakiplerine kar yapt ikencelerle zalim bir hkmdar grnts vermekteydi. O, ezeli dmanlar olan Osmanllara ve zbeklere sava at. Ancak baarl olamad74. Bu srada Osmanl tahtnda Sultan IV. Murad (16231640) bulunmaktayd75. Sultan IV. Murad, baa getikten sonra en nemli hedeflerinden biri ah Abbas tarafndan 1623 ylnda Osmanllarn elinden alnan Badat yeniden ele geirmek oldu. Badat almak iin Osmanllar 1624 ve 1630 yllarnda iki ayr giriimde bulunmalarna ramen baarsz oldular76. Sultan IV. Murad, 1635 ylnda balatt Revan Seferi sonucunda Revan Kalesini ele geirdiyse de Safeviler, ksa bir sre sonra kaleyi tekrar Osmanllarn elinden ald77. 1638 ylnda Sultan IV. Murad, Badat Seferi sonucunda Badat yeniden ele geirerek ran bara zorlad78.

72

STN, a.g.m., s.40; GRENARD, a.g.e, s. 111; ah Abbasn kurmu olduu salam ynetim ve huzurlu i

artlardan dolay tccarlar byk servetler kazandlar. Bazlar sonraki on yllarda yaygn ticaretlerini gzetmek iin Bat Avrupada ve inde temsilciler bulundurabilecek durumdaydlar. Bkz. M.G. S. HODGSON, slamn Serveni, ev. Metin Karabaolu, z Yaynclk, stanbul 1993, s. 43.
73 74 75 76

BOYLE, a.g.m., s. 655. ERAVCI, Safevi Hanedan, s. 889. KILI, XVI. ve XVII. Yzyllarda, s. 175. Vecih KEVSERAN , Osmanl ve Safevilerde Din-Devlet likisi, ev. Muhlis Canyrek, Denge Yay., stanbul KILI, XVI. ve XVII. Yzyllarda, s. 189. bu sefer srasnda IV. Murad, ynetici ve asker kesiminden

1992, s. 67.
77

(kadlar dahil) uygunsuz hareket ettii dnd kiileri idam ettirtmitir. Bkz. Mehmet Z, II. Viyana Seferine Kadar XVII. Yzyl , Genel Trk Tarihi, C. VI, YTY, Ankara 2002, s. 98.
78

SARIKAYA, a.g.m., s. 416.

ki devlet arasnda 17 Mays 1639 tarihinde Kasr- irin Antlamas79 imzaland. Bu anlamayla, Revan ve Azerbaycan randa kalrken; Badat, Musul, ehrizor, Van ve Diyarbakr kesin olarak Osmanllarda kald80. 1578de Osmanl ordusunun Azerbaycana girmesi ile balayp 60 yl eitli aralklarla devam eden sava her iki devlete de bir ey kazandrmadan, iki lkenin iyice yorulmas ile sonuland81. Kasr- irin Antlamasnn imzalanmasndan sonraki yllarda Osmanl ile ranllar arasndaki ilikilerin dostane ve bar bir ekilde devam ettii grlmektedir82. Anlama neticesinde, XVIII. yzyln ilk yirmi senesine kadar olan dnemde, devletler arasnda dikkati ekecek nemli bir olay meydana gelmemitir83. Ayrca Kasr- irin Antlamas daha sonraki yllarda ran ile Trkiye arasnda kan snr anlamazlklarn zmnde gz nnde bulundurulmutur. Ayrca bu antlama ile izilen Trkiye- ran snrnn84 byk oranda bugn devam etmesi asndan da nemlidir. Bu anlama neticesinde, yaklak 150 yldan beri devam eden Osmanl-Safevi savalar sona ermiti. Yaplan savalar sonucunda, defalarca yenilen Safeviler, Dou Anadolu topraklarndan vazgeti. Osmanl Devleti, Safevileri ortadan kaldramad. Corafi Keifler sonucu nemini kaybetmi olan pek Yolu, uzun sren savalar sonras nemini tamamen kaybetti. Osmanl Devletinin Trkistanla ilikileri yllarca sren savalar sonunda bozuldu. Ayn zamanda Safevi Devletinin Avrupa ile ilikilerine set de ekti. Bu durum da gerek Safevilerin gerekse blgedeki dier halklarn gelimesini olumsuz ynde etkiledi85. Safiden sonra Safevi Devletinin bana olu II. Abbas (16421666) geti. II. Abbas, dedesi gibi yetenekli bir hkmdar olmasna ramen, dini liderlerin glerine kar etkisizdi.
79

Kasr- irin Antlamasnn balca maddeleri, a) Badat vilayetinde Bedre, Cessan, Mendeli ile Derne-

Dertenge kadar uzayan sahralar ve havalide yaayan Cf airetinin baz kabileleri ve yerleme merkezleri Osmanl snrlar iinde kalacak; b) ran Devleti Kars, Ahska, Van, ehrizor, ile Badat ve Basra snrna saldrmayacak; c) Van ve Karsn dou snrlarna yakn kaleler yklp oras bo tampon bir arazi olarak kalacak; d) ran, Snnilii ve Snnileri ktleyici bir siyaset ve propaganda da bulunmayacak; Tebberra fiiline izin vermeyecek. SARAY, a.g.e., s. 56.
80 81

KILI, XVI. ve XVII. Yzyllarda, s. 195. Metin KUNT, Siyasi Tarih ( 16001789), Trkiye Tarihi, C. III, Cem Yaynevi, 6. bask, stanbul 2000, s. KEVSERAN , a.g.e, s. 69; Bundan sonra her iki lke de uzun sreli savalara girmekten kandlar ama

24.
82

Osmanllar, bat ve kuzeyde megul olduklar zamanlarda, douda potansiyel bir tehdidin var olduunu asla gz ard etmediler., Z, a.g.m., s. 98.
83

Mnir AKTEPE, 17201724 Osmanl- ran Mnasebetleri Ve Silahr Kemani KILI, XVI. ve XVII. Yzyllarda, s. 195196.

Mustafa Aann Revan

Fetihnamesi, ..E.F. Yay., stanbul 1970, s. 1.

84 85

Nesib NES BL , Osmanl-Safevi Savalar Mezhepleri ve Azerbeycan, Trkler, C. VI, Ankara 2002, s. 897.

Ayrca, hristiyanlar ibadetlerini yapmakta zgr iken, musevilere bu zgrlk kstlyd. Bu durum da dedesinin ortaya koymu olduu dini tolerans politikalarn ykt. II. Abbas dneminde devlet ynetiminde harem, etkisini gittike artrd. Toprak sisteminin bozulmas ile Safevilerin askeri gc zayflad. II. Abbasn lm ile yerine ah Sleyman (16661694) tahta oturdu. ah Sleyman, devlet ilerine ilgisiz ve alkolikti86. III. III. Ahmed Dnemi Osmanl-Safevi likileri Kasr- irin Antlamas sonrasnda Osmanl- ran ilikileri XVIII. yzyln balarna kadar bar ierisinde devam etmitir87. XVIII. yzyln balarna gelindiinde Safevi Devletinin banda Sultan ah Hseyin (16941722) bulunmaktayd. Sultan Hseyinin devlet ilerinde yeteneksiz olmas, vaktinin ounu haremde iki ve kadnlarla geirmesi sebebiyle, devlet ilerini ve ynetimini din adamlar yapmaktayd. Bu dnemde ii olmayanlara kar basklar artt88. ii olmayanlarn takip edilmesi, halk arasnda huzursuzlua neden oldu89. Vezirlerin rvet karlnda sk sk grevlileri yerlerinden alp bakalarn atamalar, ar vergiler, iddet ve zulmn artmas lkenin her tarafnda ayaklanmalarn kmasna sebep oldu90. randa bu i karklk olurken ayn dnemde Osmanl Devletinin tahtna III. Ahmed (17031730) oturmutur. III. Ahmed, II. Mustafann Edirne Vakas sonucu tahtan indirilmesiyle Edirnede Osmanl tahtna geti. Hkmdarlnn ilk yllarnda Edirnedeki isyana mteakip asiler tarafndan devlet ynetimine getirilen kiiler tarafndan devlet ileri yrtlmekteydi. Padiah stanbula geldikten sonra asilerin iktidara getirmi olduu devlet adamlarn eitli yollar ile ibandan uzaklatrarak otoritesini salamlatrmtr91. Bu srada devam eden randaki i isyanlardan en nemlisi, XVII. yzyln ortasndan beri rann himayesinde bulunan Efganllar (Glzaylar)n92 karm olduu isyandr. Efganllar, ah Hseyin ile ihtilafa dmeleri zerine balarnda bulunan Mir Veys ( Mir

86 87

ERAVCI, Safevi Hanedan, s. 889890. smail Hakk UZUNARILI, XVIII. Yzylda Osmanl- ran Mnasebetleri, Trkler, YTY, C. XII, Ankara ERAVCI, Safevi Hanedan, s. 890. YAZICI, a.g.m., s. 56. Tofiq Teyyubolu MUSTAFAZADE, Safevi Hanedann Son Yllar, ev. Bilgehan A. Gkda, Trkler, C. Enver Ziya KARAL, Ahmed III, .A., M.E.B. Yay., C. I, stanbul 1961, s. 165. Glzaylarn menei hakknda bilgi iib bkz. ATE, a.g.t., s. 15.

2002, s. 512.
88 89 90

VII, YTY, Ankara 2002, s. 925

91 92

veys)

aha kar isyan etmiti93. Safevilerin, Mir veys zerine gndermi olduu

askerlerin baarsz olmalarndan dolay, Mir veys Kandaharda bamszln ilan etmitir.94 1715 ylnda Mir veysin lmesi zerine yerine kardei Abdlaziz gemitir. Abdazizin izlemi olduu politika yznden Safevilerin hkimiyeti altna girmekten korkan kabilenin ileri gelenleri Mir veysin byk olu olan Mir Mahmudu amcasna kar kkrtmlar ve onun amcas Abdlaziz ldrmesini salamlardr.
95

Abdlazizin

ldrlmesinden sonra Mir Mahmud Glzaylarn bana gemitir . Mir Mahmud, zengin ganimet vaad ederek Afgan olmayan kabileleri de kendi yanna ekerek 1722 ylnda Safevi Devletinin baehri olan Isfahana byk bir askeri harekt dzenledi. ahn ordusunu malub ederek, sekiz aylk bir kuatmadan sonra 23 Ekim 1722 tarihinde Isfahan ele geirdi. Bylece, Safevi hanedanlna son darbeyi indiren Mir Mahmud ah taht- tacna sahip olmutur96. Safevi Devletinde bu gelimeler yaanrken, Nevehirli Damat brahim97 Paann sadrazam olmas, 1718 ylnda Avusturya ile imzalanan Pasarofa Antlamas neticesinde Osmanl Devleti Avrupadaki snrlarn gvence altna almt98.
93

Carl BROCKELMANM, slam Uluslar ve Devletleri Tarihi, ev. Neet aatay, TTK Yay., 2. bask,

Ankara 2002, s. 277.; rann basklarna ramen Hanefi olarak kalan Afganllar Kandahara yerlemitir. Mir veysin de bu Afganllarn reislerinden biridir. Mir veys, ran hkimiyetine kar Delhi Sultanyla ilikiye gemiti. Bu liderin, hacca gittii ve oradan da iayla savamay caiz gren fetvalarla dnd zikredilir. KEVSERAN , a.g.e., s. 6869.
94 95 96

YAZICI, a.g.m., s. 56. ATE, a.g.t., s. 23. MUSTAFAZADE, a.g.m., s. 926 ; Efganllar, sfahana ele geirince, Badat valisi Ahmet Paa ah Hseyini

istemi, Efganllar da ahn ban keserek Badata yollamlardr. AHMET CEVDET PAA, Tarih-i Cevdet, C. I, dal Neriyat, stanbul 1976, s. 98.
97

brahim Paa, Nevehirde dnyaya geldi, Kzkardeini gremek iin stanbula geldiinde sarayda ie balad.

Yetenekleri sayesinde ykselerek Edirnede bulunan ehzade Ahmedin yanna yazc halifesi olarak geldi. Ksa zamanda onun yaknlarndan oldu. Edirne Vakasna mteakip ehzade Padiah olunca stanbula gelerek Darssade Aal yazclnda 6 sene kald. Rakiplerin entrikalar neticesinde saraydan uzaklatrld. Birka sene sonra Harameyn Muhasebeciliine tayin olundu. Damad (ehid) Ali Paann Mora Seferine itirak etmitir. ehid Ali Paann dul kalan ei Fatma Sultan ile evlenmitir. brahim Paa, 6 Mays 1718 tarihinde sadrazam olmutur. Bu grevinde 30 Eyll 1730 tarihinde idam edilinceye kadar kalmtr. Bkz. Mnir AKTEPE, Nevehirli brahim Paa, .A., M.E.B., C. IX, stanbul 1964, s. 234-239.
98

M. Alaaddin YALINKAYA, XVIII. Yzyl: Islahat, Deiim ve Diplomasi Dnemi (17031789), Trkler,

YTY, C. XII, Ankara 2002, s. 484485.

Damad brahim Paa sadrazamln ilk zamanlarnda kesinlikle bar yanlsyd. Ancak sonradan meydana gelen baz olaylar brahim Paann bar yanls bu politikasn deitirmesine sebep olcaktr. Bu sebeplerden birincisi, randa meydana gelen i karklk ve Safevi ailesinin geirdii skntl gnlerdir. kinci sebep, Prut Sava sonucunda hsrana urayan Rusyann bir anda Hazar Denizinin kuzey batsndan rana inmesi ve douda Osmanl Devleti ile kar karya gelmesidir. nc sebep, Dastan blgesinde iilerle Snniler arasndaki atmalardr. Drdnc sebep, Yenierilerin istekleridir. Yenieriler, brahim Paann bar yanls politikasn benimsemeyerek, sava istiyorlard99. Ayrca Avrupada kaybedilen topraklarn burada telafi edilmesi dncesi ortaya kmt100. Osmanl Devleti, dou komusunun iinde bulunduu kemekei yakndan takip etmekteydi. randaki gelimeleri renebilmek iin, ran snrnda bulunan valilerine blgedeki gelimeleri yakndan takip etmeleri ve bu gelimeleri annda stanbula bildirmeleri ynnde emirler gndermiti. Osmanl Devleti bir yandan askeri tedbirler alrken101 bir yandan da ran i durumunu renmek iin, Drri Efendiyi rana eli olarak gnderdi. Drri Efendi, brahim Paaya rann i durumu hakknda nemli bilgiler getirdi102. brahim Paa, randaki i karkl devlet ricali ile mzakere iin bir meclis toplamt. Tolantda Erzurum ve Badat valilerinin gndermi olduu raporlar okunmu, ne yaplmas konusunda devlet adamlar ile grmeler yaplm ve neticede Osmanl snrna yakn olan ran vilayetlerini Afganllarn saldrlarndan korumak iin asker gnderilmesine karar verildi103. Badat ve Erzurum valilerinin rana mdahele isteklerine ramen brahim Paa bir fetih politikas yanls deildi. Ancak Mir Mahmudun Isfahan ele geirmesi, ah Hseyini esir almas104 ve Badat valisinin 1723 ylnda gndermi olduu raporda, Hz. Ebubekir, Hz. mer ve Hz. Osmana iiler tarafndan hakaret edildiini bildirmesi, te yandan rann bu i karlndan faydalanmak isteyen Ruslarn, 1723te Derbend ve Baky ele geirmeleri

99

Yenierilerin sava isteme sebeplerinden birincisi, kacaklar seferlerde, savatan ziyade alacaklar

ganimetleri dnmeleri; ikincisi de brahim Paann sadereti srasnda gzden dm olan dmalarnn Yenierileri sefer iin kkrtmalardr. AKTEPE, Osmanl- ran Mnasebetler ..., s. 2-3.
100

Mustafa ARMAAN, Osmanl Ansiklopedisi Tarih Medeniyet Kltr, Aa Yaynevi, C.V, stanbul 1993, s. smanil Hakk UZUNARILI, Osmanl Tarihi, C. III, Ankara 1973, s. 174. AKTEPE, Nevehirli brahim Paa, s. 237. UZUNARILI, Osmanl Tarihi, C. III, s. 174. ARMAAN, a.g.e., s. 32.

32.
101 102 103 104

zerine105 sadrazam, rann fethi iin yaplacak bir seferin meruluuna dair eyhlislan Abdullah Efendiden fetva alarak, rana koldan hareket emri vermitir106. Her iki devletin randa hkimiyet kurmak istemeleri zerine bir Osmanl-Rus savana az kalmtr. Bu arada byle bir savatan ticari zarar grecek olan Fransa ilk uzlatrma hamlesinde baarsz olsa da Fransz eli Marquis de Bonnac ikinci giriiminde taraflar bir araya getirerek, ran Mukasemenamesi (24 Haziran 1724) ad verilen antlamay imzalamalarn salad107. Antlama artlarna gre; Rusya Dastandan balayarak, Mazenderan ve Astrabada sahip olacakt. Osmanl Devleti ise, Dou Grcistan ve Erdebil istisna, tm Azerbaycan ve rann bat ksmna sahip olacakt108. te yandan ah Hseyinin oullarndan Tahmasb Mirza, Kazvine kaarak orada kendisini ah ilan eder. Afganllara kar tek bana baarl olamayacan anlayayan II. Tahmasb ilk nce Osmanllara sonra Ruslara bavurmu, ancak istedii sonucu alamaynca, 1726 ylnda Horasana gelerek blgenin gl hkimi Nadir ile ittifak yapmt. II. Tahmasb, Nadiri Tahmasp-Kuluhan nvan ile ordusunun bana geirmiti109. Bu srada Mir Mahmudun yerine amcazdesi Eref ah baa gemiti. Eref ah tahtn salamlatrdktan sonra110 Osmanl Devletine bir mektup gndererek Badat valisi Ahmed Paann kuvvetlerini geri ekmesini ve iki lkenin eski snrlarna geri dnmesini istedi. Eref ahn teklifi reddedilerek, Ahmed Paann Isfahana yrmesi iin emir verildi. Ancak Hemedan yaknlarnda yaplan savata Eref Hana yenildi. Buna ramen Eref Han Nadir ah ile uramak zorunda olduundan Osmanllara bar teklifinde bulundu. Osmanl kaynaklarnda Ahmed Paa Muahedesi veya Hemedan Antlamas eklinde zikredilen 12 maddelik bu antlamaya gre; Osmanl Devleti ele geirdii yerleri koruyacak, son savatan sonra Afganllarn eline geen yerler ve sava malzemeleri geri verilecekti. Antlamadan sonra Vakanvis Raid Efendi rana eli olarak gnderildi. Bylece Eraf Hann hkmdarl

105 106 107 108 109

KARADEN Z, a.g.e., s. 36. UZUNARILI, Osmanl Tarihi, C. III, s. 176. ARMAAN, a.g.e., s. 3233. MUSTAFAZADE, a.g.m., s. 927. ERAVCI, Safevi Hanedan, s. 890. ; UZUNARILI, XVIII. Yzylda Osmanl- ran Mnasebetleri, s. UZUNARILI, Osmanl Tarihi, C. III, s. 182183.

520.
110

fiilen ve hukuken kabul edilmi oldu111. Eref Han da buna karlk olarak Nmdr Muhammed Han stanbula gnderdi112. Bu arada Osmanl Devletinin bakentinde devlet adamlarnn yaay tarzn beenmeyen bir grub ile yeni bir ordu kurulacandan ekinen yenieriler, halk brahim Paann aleyhine kkrtmaya baladlar. randa da Nadir ah ile ibirlii yapan II. Tahmasbn Eref Han yenilgiye uratmalaryla Nadir ah, Osmanl Devletinin ele geirmi olduu ran topraklar iin harekete gemesiyle113 olaylarn kendi aleyhine gelitiini gren sadrazam, bu kark ortamda ran ile olan anlamazla son vermek iin II. Tahmasbn stanbula gndermi oldu eli Rza Kulu Han ile grerek, bir anlama yapmtr. Anlama artlarna gre, Kirmanah, Hamedan, Erdelan, Luristan, Tebriz, ve Huveyze rana terk edilmi, buna karlk Revan, Tiflis, ile irvan Hanl Osmanllara braklmtr ( Haziran 1729). Tebriz gibi nemli bir ehrin Osmanl Devletinin elinden kt haberi stanbula ulatnda, sekiz aydr yrtt gizli faaliyetlerle sadrazama kar olumsuz bir hava oluturan Patrona Halil isimli yenierinin liderliinde isyan balamt. brahim Paa; isyanclara kar tedbir almaa almsa da baarsz olmutu114. III. Ahmed kendi selameti iin brahim Paay feda etmeye karar vermitir. Onu ilk nce azledip srgne gndermek istemise de, asilerin buna ikna olmamalar zerine idam ettirmitir115. Asiler, III Ahmedin tahtan feragatini istemiler, o da kendisine ve ocuklarna dokunmamalar art ile yerini I. Mahmuda terk etmitir116. Bu dnemde randa Nadir ah Osmanl ve zbeklere kar kazanm olduu zaferlerle gcn arttrmaktayd. Nadir ah, II. Tahmasbn sava taraftar olmadn bu yzden ran topraklarnn yeniden istilaya urayacan halka telkin ederek onun aleyhinde bir kamuoyu oluturdu. Bunun sonunda 1732 ylnda II. Tahmasb azlederek tahtan indirdi. randa hl Safevi hanedanna kar sayg ve sadakatn olmasndan dolay bir tedbir olarak
111 112 113 114

ARMAAN, a.g.e., s. 34. AKTEPE, Nevehirli brahim Paa, s. 237. KARAL, a.g.m., s. 168. UZUNARILI, Osmanl Tarihi, C. III, s. 203. ; Damat brahim Paa ile ah Tahmasb arasnda yaplan bu

anlama neticesinde gerek Osmanllarda gerekse randa ki gelimeler sonunda her iki devlet adamnnda yerlerinden olmalardan dolay bu anlamann her ikisine de zarar vermesi bakmndan ilgintir. AHMET CEVDET PAA, a.g. e., s. 101.
115 116

AKTEPE, Nevehirli brahim Paa, s.238. KARAL, a.g.m., s. 168. Patrona Halil isyannn sebepleri ve sonular iin Bkz. Songl OLAK, Patrona

Halil Ayaklanmasn Hazrlayan artlar ve syann Py- Tahtaki Etkileri, Trkler, C. XII, YTY, Ankara 2002, s. 525-530.

onun yerine henz aylk olan olu III. Abbas tahta kartt. 1736 ylnda onu da tahtan indiren Nadir ah kendisni Afar hanedann ilk ah olarak ilan etmitir. Nadir ahn Hint seferi srasnda olu Rza Kulu Mirza, Tahmasb taraftarlarnn isyan etmelerinden dolay II. Tahmasb ve oullarn ldrtmtr. Daha nce fiilen yklm olan Safevi Devleti, Safevi hanedanna mensup yelerin ldrlmesi ile resmen son bulmutur117.

K NC BLM XVIII. YZYILDA RANA G DEN OSMANLI SEF RLER VE SEFARETNAMELER I. XVIII. Yzylda rana Giden Osmanl Elileri118 Elinin smi 1 2 3 4 5 Mehmet Paa air Nahifi Bilinmiyor Ahmed Drri Efendi119 Mustafa (Ruznameci)120 Rait Mehmet Efendi Agah Efendi Mustafa Nazif Efendi Mnif Mustafa Efendi Ragb Efendi Hseyin Aa Gen Ali Paa Gittii Tarih 1700 1704 1721 1726 1729 Elilik Nedeni Bilinmiyor. III. Ahmedin clusunu bildirmek iin rann i durumunu anlamak ve zahiri dostluk tezahrlerini gstermek iin II. Tahmasbn etmi olduu sulh mzakereleri grmek iin. ah Eref han ile yaplan bartan sonra zahiren dostluu devam ettirmek iin. Bilinmiyor. Sulh mzakeresi iin Bilinmiyor. Bilinmiyor. aha mektup gtrmek ve rann i durumunu anlamak iin. Sulh mzakerelerini bir neticeye

6 7 8

1732 1735 1736 1736 1741 1746

9 Mustafa Paa 10 Mnif Mustafa Efendi Mustafa Nazif Efendi 11 Mustafa Nazif Efendi121
117 118

ERAVCI, Safevi Hanedan, s. 891. Bu Liste, Faik Reit Unatn Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri , TTK, Ankara 1992, s. 241242 adl AKTEPE, M. Mnir, Nevehirli brahim Paa, .A., M.E.B Yay., s. 237. UNAT, a.g.e., s. 241. AKTEPE, Nevehirli brahim Paa, s. 237 Bu elilik hakknda geni bilgi iin bkz. Adnan BUDAK, Mustafa Nazif Efendinin ran Elilii ( 1746

eserinden faydalanarak hazrlanmtr.

119 120 121

1747), Baslmam Yksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik niversitesi, Trabzon Mays 1999

balamak iin 12 Kayserili Ahmed Paa , Recep Paa, Krml Rahmi Efendi, Ordu Kads Numan Efendi Ordu Defterdar Mustafa Bey 13 Kara Mehmed Paazade, Mustafa Paa, Abdullah Efendi, Halil Efendi 14 Smblzade Vehbi Efendi123
122

1746

Sulhun akdinden sonra aradaki mnasebetleri tesis iin.

? 1775

Cls tebriki yapmak ve sulh artlar hakknda teblide bulunmak zere. Mektup gtrmek iin.

XVIII.

yzylda

rana

giden

Osmanl

elileri

arasnda

drt

tanesinin

sefaretnamesinin olduu Faik R. Unatn Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri adl eserinde belirtilmektedir. Bunlardan birincisi tezimizde incelediimiz Ahmed Drri Efendinin ran sefaretnamesi, ikincisi Mustafa Nazif Efendinin ran sefaretnamesi124, ns Krml Mustafa Rahmi Efendinin ran Sefaretnamesi125, drdncsde, Smblzade Vehbi Efendinin Kaside-i Tannane isimli ran sefaretnamesidir126.

II. XVIII. Yzylda rana Giden Osmanl Elilerinin Sefaretnameleri Mustafa Nazif Efendinin ran Sefaretnamesi, Osmanl padiah I. Mahmut zamannda, randa Safevilerin yklmasndan sonra hakimiyet salayan Nadir aha eli
122

Bu elilik hakknda geni bilgi iin bkz. Sleyman TOGA, Krml Mustafa Rahmi Efendinin ran

Sefaretnamesi, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Ankara niversitesi, Ankara 2000; Fatma Kele NDER, Krml Rahmi Efendinin Sefaretname-i ran ( 1747)n Transkripsiyonu ve Deerlendirilmesi, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Gazi Osman Paa niversitesi, Tokat 2002.
123 124

Snblzade Vehbi Efendinin ran elilii hakknda bkz, UNAT, a.g.e., s. 134-136. Bu sefaretname hakknda geni bilgi iin Bkz. Adnan BUDAK, Mustafa Nazif Efendinin ran Elilii (

17461747), Baslmam Yksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik niversitesi, Trabzon Mays 1999,
125

Sleyman TOGA, Krml Mustafa Rahmi Efendinin ran Sefaretnamesi, Baslmam Yksek Lisans Tezi,

Ankara niversitesi, Ankara 2000. Ayrca Bkz. Fatma Kele NDER, Krml Rahmi Efendinin Sefaretname-i ran ( 1747)n Transkripsiyonu ve Deerlendirilmesi, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Gazi Osman Paa niversitesi, Tokat 2002.
126

UNAT, a.g.e., s. 134.

olarak gnderilmesi neticesinde yazlmtr. Mustafa Nazif Efendinin rana gnderilme sebebi; Nadir ahn iiliin Caferiye kolunun Osmanllar tarafndan beinci mezhep olarak kabul edilmesi ve Kbede bu mezhebe bir rukun verilmesi isteinden vazgemesi ve Osmanl Devleti ile bir bar antlamas yapmak iin Feth Ali han adnda bir eli gndermesine karlk olarak rana gnderilmesidir127. Mustafa Nazif Efendi ran Sefaretnamesi yazma olarak stanbul, Fatih Millet Ktphanesi 824 nolu ksmda bulunmaktadr. Yurt dnda eitli ktphanelerde sefaretnamenin yazma nshalar bulunmaktadr. eitli eserlerde sefaretnamenin rnekleri bulunmaktadr128. Mustafa Nazif Efendi sefaretnamesinde rana yolculuunu Badattan balatarak, Badata kadar hangi gzerghtan geldiini hakknda bilgi bulunmamaktadr. Sefaret heyeti 12 Haziran 1746 tarihinde Badattan karak, 24 Austos 1746 tarihinde Nadir ahn bulunduu Ordugha ulamtr129. Mustafa Nazif Efendi sefaretnamesinde Nadir ahn adr ve ahn kendisi hakknda ayrntl bilgi verdikten sonra ah ile yapt grmeden bahsetmektedir. ah bu grme srasnda Nazif Efendiye Padiah kar ok derin bir sevgi beslediini onun islam dnyasnn halifesi olduu belirtmitir130. Nazif Efendi sefaretnamesinde Nadir ah ile grmesinden sonra ran devlet ricali ile bar grmelerine balandn belirterek, grmeleri sefaretnamesinde ayrntl bir ekilde anlatmtr.131 Nazif Efendi sefaretnamesinde grmeler neticesinde ran devlet ricali ile anlama yaptktan sonra ah ile bir kez daha grtn, bu grme srasnda ah ile bir ara ba baa grtklerini belirtmi ancak bu grmenin ierii hakknda sefaretnamesinde ayrntl bir bilgi vermemitir132. Nazif Efendi sefaretnamesinde randaki elilik grevinin tamamlamasndan sonra Ekim 1746 ylnda Badata gelmi ve 7 ubat 1747 tarihinde stanbula ulamtr. Mustafa

127 128 129 130 131 132

BUDAK, a.g.t., s. 1415. Ayrntl bilgi iin bkz., BUDAK, a.g.t., s. 18-19. BUDAK, a.g.t., s. 20-22. Ayrntl bilgi iin bkz., BUDAK, a.g.t., s. 23-28. Ayrntl bilgi iin bkz., BUDAK, a.g.t., s. 29-33. BUDAK, a.g.t., s. 34-36.

Nazif Efendinin sefaretnamesinde anlatt ran elilii, Osmanl- ran savalarna kesin olarak son vermesi asndan nemlidir133. Krml Mustafa Rahmi Efendinin ran Sefaretnamesi, Kesriyeli Hac Ahmed Paann rana Byk eli nvan ile atanmas sonucunda rana yapm olduu yolculuk ve elilik faaliyetlerini anlatan bir eserdir. Mustafa Rahmi Efendi, bu sefaret heyetinde vakanvis ve mektubcu grevindedir134. Krml Mustafa Rahmi Efendinin Sefaretnamesi, yaplan
135

aratrmalar

neticesinde Trkiyedeki ktphanelerde yedi yazma nshasnn olduu tespit edilmitir. Krml Mustafa Rahmi Efendinin ran sefaretnamesinin yazlmasnn sebebi; Mustafa Nazif Efendinin ran elilii sonucunda imzalanm olan bar anlamasnn tasdiki iin Nadir ahn Osmanl Devletine gndermi olduu ve kalabalk ve ykl hediyeler ile stanbula gelen byk elilere karlk olarak Kesriyeli Hac Ahmed Paay rana Byk eli tayin edilmesidir136. Bu sefaret heyeti rana gnderilen en kalabalk elilik heyeti olduu gibi gtrd hediyeler o gne kadar baka bir sefaret heyetinde grlmemiti. Elilik heyetinde 1000 kii yer almaktayd137. Rahmi Efendi sefaretnamesinde, elilik heyetine getikleri gzerghlar hakknda bilgiler vermektedir138. Rahmi Efendi sefaretnamesinde Elilik heyeti ran snrna vardktan sonra burada randan gelen elilik heyeti mbadele yapld, mbadelenin yaplmasndan sonra randa getikleri gzerghlar, rann corafi yaps, sosyal ve imar-iskan durumu hakknda bilgi vermektedir139. Nadir ahn lm haberi alnmasndan sonra sefaret heyeti, geri dnerek Osmanl snrna doru yola koyulduunu, geri dn yolculuunda Badata kadar getikleri yerler stanbulda yaplan merasim hakknda bilgiler verdikten sonra sefaret heyetinin stanbuldan balayarak, Halepe kadar

133 134 135 136 137 138 139

BUDAK, a.g.t., s. 36. TOGA, a.g.t., s. 3. Yazma nshalar hakknda geni bilgi iin bkz., TOGA, a.g.t., s. 11-18. TOGA, a.g.t., s. 23-24. TOGA, a.g.t., s. 25. TOGA, a.g.t., s. 28-36. TOGA, a.g.t., s. 37-41.

hakknda bilgi vermektedir. Sefaretnamenin son ksmnda Rahmi Efendi Badata meydana gelen olaylar hakknda bilgi vermektedir140. Smblzade Vehbi Efendinin ran eliliine atanma sebebi, Nadir ahn lmnden sonra ran devletinin bana Zend Kerim Han gemiti. ran kuvvetlerinin Basray kuatmas ve Baban sancana saldrmas zerine Badat Valisi mer Paann yardm istemesi ve Osmanl devletinin ran zerine sefer ilan etmesi zerine Zend Kerim Han bir tahrirat gndererek, Osmanl aleyhine bir hareketi olmadn ve mer Paadan ikayeti olduunu bildirdi. Bunu zerine Babli durumu yerinde incelemek iin Vehbi Efendiyi, Kerim Hann merkez edindii iraza gndermitir141. Vehbi Efendi, ran giderek grevini tamamlayarak, olaylardan mer Paann sorumlu olduunu Babliye bir tahriratla bildirmitir. mer paann Vehbi efendinin randa iken zina yaptn, Kerim Handan fazla iltifat grdn ve onun tarafnda yer aldn Padiaha bildirmitir. Bunun zerime I. Abdlhamitte Vehbi efendinin hemen ldrlmesini istemitir. Ancak Vehbi Efendi, dostlar sayesinde stanbula gelerek bu konu hakknda bir manzum sefaret takriri olan Kaside-i Tannane isimli eseri hazrlayarak padiaha sunmutur. Bu eserde mer Paann ikayetine konu olan mesele hakknda bilgi vermektedir. Olaylardan mer Paann sorumlu olduunun anlalmas zerine, Vehbi Efendi Padiah tarafndan affedilmitir142. III. Selim zamannda devrin en nemli airi olan Vehbi Efendinin ran elilii hakknda bir sefaretname yazp yazmad tespit edilememitir. Badattan sefaret memuriyeti ve mer Paa aleyhine yollad rapor bulunamamtr143.

NC BLM AHMED DRR EFEND N N HAYATI VE SEFARETNAME NSHALARININ HUSUS YETLER

140 141 142

TOGA, a.g.t., s. 41-44.

UNAT, a.g.e., s. 134. UNAT, a.g.e., s. 135-136. 143 UNAT, a.g.e., s. 136.

I. Ahmed Drri Efendinin Hayat ve Eserleri XVIII. yzyln nemli divan airlerinden biri olan Drri Efendinin144 hayat hakknda ayrntl bilgimiz bulunmamaktadr. Kaynaklardan elde edilen bilgiler dorultusunda Vanda dnyaya geldiini145, ilk adnn Ahmed olduunu renmekteyiz. Kaynaklarda babas hakknda bir bilgi bulunmad146grlmektedir. Doum tarihi de bilinmemektedir. ocukluunu ve genliini nerede ve nasl geirdii, eitimini nasl yapt, nerede ve kimlerden eitim ald bilinmemektedir. stanbul a gelmi kalemiyye snfnda yetimi Divn- Hmyun havceleri snfna dhil olmu147 1125 Recebinde (1713) Naima Mustafi Efendi yerine Anadolu Muhasebecisi olmu
148

, 1126 muharrem-l harmnn yirmi altnc

gn bu grevinden ayrlp, yerine Es-Seyyid Mehmed Efendi bu greve atand. 1127 muharrem-l harmnn yirmi beinci gnnde Sipahi Katibi olup, daha sonra Hara Muhasebecisi grevine atanmtr. Bu grevini yrtrken Sultan III. Ahmed tarafndan kk Sni Defterdarl149 pyesi ile orta eli olarak rana gnderilmitir150. ran yolculuunda, ran snrna dhil olduktan sonra Kirmanah, Derguzin, Hemadan, Kazvin gzergahn izleyerek, Tahrana ulap orada ran ah, Sultan Hseyin ile grt. Geri dnnde Safevi Devletinin Osmanl Devletine eli olarak gnderdii Murtaza Kul Han ile birlikte ran eliliinden dnd. 1134 senesi, saferinin on beinci gn, stanbula dndkten sonra Ba-Muhasebecilik grevine getirildi. 1135 senesi Rebiy-l evvelinin ikinci cuma gnnde
144

brahim REF K, Osmanl limleri ve Sanatkrlar, Tima Yaynlar, Sade: Dursun Grlek, stanbul, 1997, s. Sreyy Mehmed, Sicil-i Osmni, Matbaa-i mire, stanbul, 1311. s. 423; eyhi Mehmed Efendi, Vekayil

223; Nihat Sami BANARLI, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, C.II, stanbul 1987, s. 254.
145

Fudala II-III, ekaik-i Numaniye Zeyli, Ner., Abdlkadir zcan, ar Yay., stanbul 1989, Tpk Basm, s. 737.
146 147 148 149

Sadeddin Nzhet Ergn, Drri (Vanl Ahmed), Trk airleri, C.III, stanbul 1943. s. 1191. eyhi Mehmed Efendi, a.g.e., s. 737; UNAT, a.g.e., s. 59 Tahsin YAZICI, Drri Efendi, Enclopedia ranica, C. VII, California 1996, s. 598. eyhi Mehmed Efendi, a.g.e., s. 737, UNAT, a.g.e., s. 59. Sadrazam brahim Paa bar devrinde rann randan telafi edilmesi

iine dt kt durumdan faydalanarak, Avrupada kaybedilen topraklarn

dncesindeydi. Pasarofa Antlamasnda Anadoludan geecek olan Avusturya- ran ticaret yolu ile ilgili bir maddeyi grmeyi bahane ederek, Drri Ahmed Efendiyi rann i durumunu renmek iin eli olarak buraya gndermitir. ARMAAN, a.g.e., s. 32
150

eyhi Mehmed Efendi, a.g.0.e, s. 737; Mnir AKTEPE, Drri Ahmed Efendinin ran Sefareti, Belgelerle

Trk Tarihi Dergisi, S. 5, ubat 1968, s. 56.

vefat etmi, cenazesi Vefa camisinin haziresine defnolunmutur. Mezar tana Galatal Hafzn u tarihi yazlmtr: Sadef-i drr-i adende yer idb Drri-i saf, kabr-i Drri ola dr- Gher kn- at151 Aadaki iki tarihte onun vefat ile ilgili kaleme alnmtr: Drri-i yekt v dr endi tiz idrk kim Hall iderdi bir bakta her muy-i piideyi nki emin yumdu dnyadan Didim tarihini N-bedid itdi felek bir cevher ndideyi kar bir tamiye ile fevtinin tarih,n ey Vehbi Kim ldi gn- dehren gz gre pkire bir deri152 III. Ahmed zamannn nemli divan airlerinden biri olan Drri Efendi, sadrazam Nevehirli brahim Paa tarafndan randan gelen eliler iin dzenlenen meclislerde yer alrd153. Drri Efendinin bu meclislere davet edilmesinde airliinin yannda Farsay ok iyi bir ekilde bilmesi154 etkili olmu olabilir. Ahmed Drri Efendi, ocukluunda bir gzn kaybetmesi nedeniyle kendisine yek em Drri ismi ile de zikredilmekteydi155. Muasrlarndan Safayi, Drri Efendiyi teferrd kerde-i dide-i rzgr olan nkte varandan diye takdim eder. Salin, onun hakknda zat- yektasnn em-i binas tabirini kullanr. Fatin ise onun iin u beyti kulanmtr: Hkipyn khli in bu iki em-i sefid Bir biriyle ceng idb hr biri old ehid156 iirlerinde Vafi mahlasn kullanmtr157.Ahmed Drrinin, smail, Feyzi Salih ve Abdlbaki Sadi isimlerinde tane kardei olduu bilinmektedir158. Bunlardan Abdlbaki

150 151 152

RAM Z, Ramiz ve db- Zurafs, Haz. Sadk ERDEN, Atatrk Kltr Merkezi Yay., Ankara 1994, s. 98. ERGN, Drri Efendi, s. 1191. brahim Paa Acem elilerini, siyasi rical ile deil airlerle, edebiyatlarla ve hattatlarla huzuruna kabul

ederdi. Bundaki amac Osmanl Devletinin edebiyat ve sanat alanlarnda randan daha stn olduunu gstermek istemesiydi. ah Hseyin tarafndan Murtaza Kul Han stanbula eli olarak gnderildii zaman, sadrazam brahim Paann yalsnda yaplan kabul treninde hattat Veliyddin, Seyid Vehbi ve Drri Efendi ile Rait Efendi de hazr bulunurdu. REF K, a.g.e., s. 175
153 154 155

UNAT, a.g.e., s. 60. AKTEPE, Drri Ahmed Efendi..., s. 56. ERGN, Drri Efendi, 1191.

Sadi dneminin nde gelen airlerinden olup iirin sade Trke ile yazlmas taraftaryd159.Sadi, drisi Bitlisinin Het Bihit adl mehur eserini Trkeye tercme etmitir160. Drri Efendinin iki eseri mevcuttur. Bunlardan biri, almamzda incelediimiz ran elilii iin yazd sefaretnamesidir. Dieri ise, Divandr. Bu Divan tek nsha olup, Sleymaniye Ktphanesi, Esad Efendi Ksm no 3409 da bulunmaktadr. II. Yazma Nshalar ve Hususiyetleri Yaptmz aratrmalar sonucunda Sefaretname-i ran ( ran Sefaretnamesi)a dair Trkiyedeki ktphanelerde kaytl 7 adet yazma eser tespit edildi. Bu yazmalardan iki tanesi stanbul niversitesi, Nadir Eserler Ksm, Tarih Yazmalar, 442, 3228161 nolu olarak kaytl; tanesi Topkap Saray, Revan ksm 1313, Revan ksm 1228, Hazine ksm 1432 numaralarda kaytl; iki tanesi Millet Genel Ktphanesi, Ali Emiri Tasnifi 820 ve 821 nolarda kaytldr. Aratrmalarm srasnda Faik R. Unatn eserinde bahsedilmeyen ancak Millet Genel Ktphanesi, Ali Emiri Tasnifi 821 nolu yazma nshay buldum. lkemizin dndaki yazmalar, Bal, Slg. Prof Dr. R. Tschudi, Paris, Bibl. Nat. s. 875, Viyana, Kons Akad., 281 ( Karafft, katal.106)dr. Bu yazma nshalarndan ayr olarak basma nshalar da mevcuttur. Bunlardan bir tanesi maribi bir yaz ile 1820 ylnda, Pariste litografya ile baslmtr. Bir baka nsha, Rait Tarihi C. V s. 372-398 arasnda, bir de Relaton de Dourri Efendi isimli Franszca tercmesi mevcuttur 162.

156

AKTEPE, Drri Ahmed Efendi..., s. 56 ; Ekrem AKIROLU,

Yaam ve Yaptlaryla Osmanllar

Ansiklopedisi, C. I, YKY, stanbul 1999, s. 117.

157

AKTEPE, Drri Ahmed Efendi..., s. 56. ; Drri Efendinin Sadi ve Feyzi isminde iki kardei olduu, Eer Trke iir sylemek makbul bir hareketse bu iiri ak ve akc bir ifade ile sylemek gerekir. u

kardelerinden birine Acem Sadi denilmektedir. ERGN, Drri Efendi, 1191.

158

sebeple ki dinleyen, iiri anlasn. Her kelimesini zmek iin insan lgatlara bakmaa muhta eden iire nasl Trke iiri denebilir? Herkes bilir ki ben Trke iirde duyulmam kelimeler kullanarak okuyanlarn ruhunu bulandrmam. diyerek Trkeyi savunmutur. BANARLI, a.g.e., s. 745 ; Franz BAB NGER, Osmanl Tarih Yazarlar ve Esererleri, ev. Cokun ok, Kltr Bakanl Yay., Ankara 1992, s. 307.
159 161

UNAT, a.g.e., s. 60. Bu yazma nshasnn ierii iin Bkz., Mnir AKTEPE, Drri Ahmed Efendinin ran Sefareti, Belgelerle UNAT, a.g.e., s. 61.

Trk Tarihi Dergisi, S. 1-6, Ekim 1967- Mart 1968

162

Ahmed Drri Efendinin,

ran Sefaretnamesi ilk

ran Sefaretnamesi163 olmas

nedeniyle ok nemlidir. Bundan dolay eseri bozmadan nshalar arasndaki farkllklar da belirterek nerediyoruz. Nshalar birbirinden daha kolay ayrabilmek iin baz kodlamalar yaptk. Buna gre: Topkap Saray Revan ksm 1313 nolu yazma MET N nshas Topkap Saray Revan ksm, 1228 nolu yazma R 1228 nshas Topkap Saray Hazine ksm 1432 nolu yazma H 1432 nshas Millet Genel Ktphanesi Ali Emiri Tasnifi 820 nolu yazma M 820 nshas Milet Genel Ktphanesi Ali Emiri Tasnifi 821 nolu yazma M 821 nshas stanbul niversitesi Nadir Eserler Blm Ty 3228 nolu yazma T 3228 nshas stanbul niversitesi Nadir Eserler Blm Ty 442 nolu yazma T 442 nshas Yukarda belirttiimiz 7 yazmann zellikleri aada zikredilmitir.

A ) Millet Genel Ktphanesi Ali Emiri Tasnifi No: 820 ( M 820 nshas) 24 varaklk yazmada kitabn ebad 185x135 mmdir. Yazmann birinci sayfasnda 11 satr, dier sayfalarda 15er satr, son sayfada ise 14 satr bulunmaktadr. Kd ak sar renktedir. Cildi siyah renkli deridir. Sayfalarnda ok az bir bozulma vardr. Yazlar siyah mrekkep ile yazlmtr. Yaz Rika ile yazlm olup ak ve okunakldr. stanbul niversitesi 3228, Topkap Saray Revan 1313 ve Topkap Saray Hazine 1432 nolu yazma nshalarda kullanlan derkenarlar bu yazmada hi yoktur.

163

UNAT, a.g.e., s. 60.

Yazmann 1/a varanda iki mhr vardr. Bunlardan biri sayfann sol st kesinde Trkiye Cumhuriyetinin ilk mhr, ay yldzl kenarlarnda eski yaz Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti yazlm bir mhr vardr. kinci mhr, sayfann ortasnda i ie gemi iki halkadan meydana gelmitir. halkada Diyrbekirli Ali Emiri 1341, d halkada da Allahu Teli Hazretlerinin Rzas n Vakf Eyledim cmleleri yer almaktadr. Bu mhrn altnda yine eski yaz 820 rakam yer almaktadr. Sayfann ortasnda kurun kalem ile eski yaz olarak Drri Ahmed Efendiyazmakta bu yaznn altnda ise eski yaz ve siyah mrekkeple ran Sefiri Ahmed Drri Efendi Sefaretnamesidir yazmaktadr. Sa alt kesinde yazmann Millet Genel Ktphanesi Ali Emiri Tasnifi 820 noda olduuna dair bir kayt yer almaktadr. 1/b varanda balang satr olarak dier nshalarda bulunmayan ve parantez iersinde yazlm olan takrir-i ili mrn ileyh cmlesi yer almaktadr. Yazmann son iki sayfas botur. Sonunda yine bir mhr vardr. Bu mhr de iki halkadan olumakta, i halkada Diyrbekirli Ali Emiri 1341, d halkada iseAllahu Tehli Hazretlerinin Rzas n Vakf Eyledim cmlesi yer almaktadr. B) stanbul niversitesi Nadir Eserler Blm Ty No: 3228 ( T 3228 Nshas) 15 varak olan nshann ebatlar 280x180 mmdir. Satrlar 180x115 mm, krmz mrekkep ile izilmi bir erevenin iine yazlmtr. erevelerin iinde 21 satr bulunmaktadr. Yalnz ilk sayfada 18 satr ve son sayfada 16 satr bulunmaktadr. Metin, ak sar kt zerine siyah mrekkeple ve nemli yerlerin altlar krmz mrekkeple izilerek rika ile yazlmtr. Derkenarlar siyah mrekkeple yazlmtr. Baz kelime ve cmle sonlarna krmz mrekkep ile byk noktalar konulmutur. Cmleler ak ve okunakldr. zerinde herhangi bir ssleme olmayan dz siyah deri cilt ile kaplanmtr. Sayfalar nemden dolay biraz bozulsa da sayfalar ve cildi salamdr. Varak 1/ann sa st kesinden balamak zere her varan sa st kesinde eski rakamlarla varak numaras verilmitir. Yine burada, eski rakamlarla 8655 says yazlm ancak onun zeri izilerek altna 3228 says yazlmtr. Sayfann st tarafnda eski yaz ile Sefretnme-i Drri Efendicmlesi yer almakta, onun altnda krmz mrekkepli, iki halkal bir mhr yer almaktadr. Mhrn i halkasnda eski rakamlar ile 3228 says, d halkasnda ise gnmz Trkesi ile stanbul niversitesi Ktphanesi yer almaktadr. Mellif, 2/a varanda, erevenin dnda sa st keden balayarak sayfann kenar boluklarn varak 1/b metnin aynsn buralara yazmtr. Dier sayfalarda bu ekilde

deildir. Nshann 14/b varanda yani son sayfasnda metnin sonunda dier nshalarda bulunmayan tane mim harfi yazlmtr. 15/a varanda sa st kesinde eski yaz ile 264 rakam yazlmtr. Sayfann st tarafnn ortasnda siyah mrekkep ile izilmi kk bir sekizgenin iersinde 264 rakam onun altnda st izilmi olarak 272 rakam yer almaktadr. C) stanbul niversitesi Nadir Eserler Blm Ty No:442 (T 442 Nshas) Bu yazmada 69 varak bulunmaktadr. 215x125 mm ebatlarndadr. Satrlar krmz mrekkeple izilmi bir ereve iine yazlmtr. ereve ise 5 mm aralkla sayfa boyu ynnde ikiye ayrlmtr. Cildi kahverengidir. Yazlar siyah mrekkep ile rika olarak bu erevelerin iine yazlmtr. lk sayfasnda; Hsib ve malik mecmui tehfs fazi eylet-i edni meri hli yefi Mustafi nas zd- san sai 6601/ 25 Selince lafz- ali dehn rr- remr eli hsn mukarreb an- halife-i em- ali sene 164 cmlesi yer almaktadr. Ahmed Drri Efendinin sefaretnamesi 29/b ile 34/b varaklar arasnda eksik164 bulunmaktadr. Dier sayfalar da botur. 29/b varanda erevenin stnde; Sefretnme-i Drri Efendi raif-i el-kitab bi-vakkas Sultan Ahmed Han- Gzi cmlesi yer almaktadr. erevelerin her bir ksmnda 25 satr bulunmaktadr. Sadece 34/b varanda 15 satr bulunmaktadr. Giri metni dier nshalardaki ile ayndr. D)Topkap Saray Ktphanesi Hazine Ksm No: 1432 ( H 1432 Nshas) 156 varak bulunan yazma 195x130 mm ebatlarndadr. Sayfalarnda nesihle yazlm 90 mm uzunluunda ortalama olarak 13er satr yer almaktadr. Sayfalar da aharl kt kullanlmtr. Cildi kahverengi deridir. Kitapta Rait Tarihinden alnm baz paralar yer almaktadr. I.Y.1/bde III. Sultan Ahmedin ehzadeleri, Sleyman, Mehmed, Mustafa ve Byezid snnet dnlerini hikye eden ksm; II. Y.52/bde Drri Efendinin rana elilikle gittii; III. Y.84/bde ran ahna gnderilen Nme-i Hmyunun sureti; IV. Y.92/bde Yirmi Sekiz Mehmed elebinin 1132(17191720) senesinde Fransaya eli olarak gitmesi; V.Y.137/bde Sadbd nam mahalde III: Ahmed Tarafndan yaptrlm olan imarat

164

UNAT, a.g.e., s. 61

dilkann isimleri; VI. Y.138/bde Hkyt- mkeyyi Sf-i lem adl latif hikayeler; VII. Y.153/bde baz ear vardr165. Yukarda belirttiimiz gibi Drri Efendinin Sefaretnamesi ve gtrd Name-i Hmayun 52/b92/b varaklar arasnda yer almaktadr166. 52/ada Bu nshalar kendilerinin nshalarndan tahrir olunmudurcmlesi yer almaktadr. Giri metni dier nshalar ile ayndr. Yazlar siyah mrekkeple yazldr. Baz kelimelerin altlar krmz mrekkeple izili olup derkenarlar kullanlmtr. Kitabn, zellikle Drri Efendinin sefaretnamesinin bulunduu sayfalarda nemden dolay mrekkebin, sayfa yzeylerine dald grlmektedir. Bu yazma Drri Efendinin kendi nshasndan istinsah edilmesi hasebiyle elimizdeki yazmalar arasnda en eski tarihli olanlardan biridir. 442 nolu yazma hari dier nshalarla birebir karlatrdmzda bu yazma tpk dierleri gibi balamakta ve bitmektedir. Bu nshada dier nshalarda bulunmayan, Drri Efendinin ran ahna gtrd Nme-i Hmyunun bulunmas bu nshay dier nshalara gre daha nemli hle getirmektedir. 90/b varanda Hazret-i ehriyr- lempenh- letn-l amid-i slis taraf- hmyunlarndan Acem hna irsl olunan Name-i Hmyunlarnda imzy- erifleri Bu minvl zere tahrir olunmudur. Name-i Hmayunun imzasdr. El muid-i betidt Allah-ul mlk el-msten el-sultan-l Gzi Ahmed Hn bn Sultan Mehmed Hn yazldr. E) Millet Genel Ktphanesi Ali Emiri Tasnifi No: 821 ( M 821 Nshas ) Yaptmz aratrmalar srasnda gerek Faik R. Unatn eserinde gerekse Mnir Aktepenin makalesinde bahsedilmeyen bu yazma nshay tespit ettik. D yzeyi bordo bir kt ile kaplanmtr. erisinde Ahmed Drri Efendinin ran Sefaretnamesi ifadesi bulunmaktadr.16 varak olan yazmann ebatlar 240x180 mmdir. Ak sar kda siyah mrekkep ile rika eklinde yazldr. Yazmann son varann sol st kesinde yrtk vardr. Nemden kaynaklanan ok az bir bozulma olmasna ramen, genel itibariyle temiz ve salamdr. Yazmann ilk sayfas bo olup, ondan sonraki sayfada Franszca olarak Relations de Dourry Effendy, Ambassadeur de la Porte Ottamane Pres la cour de Perse, En Turk, Paris

165

Edhem Fehmi KATATAY, Topkap Saray Mzesi Ktphanesi Trke Yazmalar Katalogu, Topkap Saray UNAT, a.g.e, s. 61

Mzesi Yay., C. II, stanbul 1961

166

1820 cmlesi yer almaktadr. Bu nedenle Faik R. Unatn eserinde belirttii maribi bir yaz ile kopye ile bahsedilmi ve litorafya ile baslm167 olan basma eser olabilir. Yazmannn 1/a sayfasnn st ksmnda Drri Efendinin ran Sefaretnamesi tarih ifadesi yer almakdadr. Hemen altnda iki halkal eflatun renkli bir mhr yer almaktadr. halkada Osmanlca Diyrbekirli Ali Emiri 1341 d halkada da Allahu Tehli ay yldzl kenarlarnda Osmanlca Trkiye Hazretlerinin Rzas in Vakf Eyledim cmleleri yer almaktadr. Sayfann sol st kesinde Trkiye Cumhuriyetinin ilk mhr, Cumhuriyeti Hkmeti yazlm bir mhr vardr. Onun altnda ise Osmanlca 821 rakam yer almaktadr. Sol alt kede yer alan dikdrtgen mhrde latin harfleri ile Millet Genel Ktphanesi Ksm A.E. Eski Kayt No: 821 yazldr. Sayfalarda genel olarak 16 satr yer almaktadr. Son sayfada ise 7 satr yer amaktadr. Sayfalarn sol ve sa st kelerinde Osmanlca olarak sayfa numaralar yer almaktadr. Yine bu sayfann alt ksmnda ilk sayfada yer alan iki halkal mhr yer almaktadr. nemli kelime ve cmlelerin stleri izilmitir.

F) Topkap Saray Ktphanesi Revan Ksm No: 1228 ( R 1228 Nshas ) Bu yazma nsha, Rait Tarihinin tek kitap hlinde topland eserinin iersinde yer almaktadr. Nsha aharl ince kt 310x170 mm ebatlarnda olub, 691 yaprak sahifeden olumaktadr. Yaz talik usul ile yazlm olub, her bir sayfada 102 mm uzunluunda 35 satr bulunmaktadr. Serlevha, mzehhep, cetveller yaldzl emse ve kelidir. Koyu kahverengi deri ciltlidir. Bu eser, Hasan b. eyh Mehmed tarafndan H.1136 (M. 1724) ylnda istinsah edilmitir168. Bu yazma nsha, tespit ettiimiz yazmalar arasnda en eski tarihli yazmadr169. Bundan dolay ayr bir neme sahiptir. En eski tarihli yazma olmasna ramen gerek sayfalarnda, gerek yazlarda, gerekse de cildinde herhangi bir ypranma veya bozulma sz konusu deildir. Bu eser, Vakanvis Mehmed Raid (lm. 1148/1735) Efendinin Naima Tarihinin devam olarak kaleme ald 1071 (660661) den 1134 ( 17211722) ylna kadar olan

167 168

UNAT, a.g.e., s 61. Edhem Fehmi KARATAY, Topkap Saray Mzesi Ktphanesi Trke Yazmalar Katalogu, Topkap Saray AKTEPE, Drri Ahmed Efendi, S. 6, Mart 1968, s. 84.

Mzesi Yay., C. I, stanbul 1961, s. 283.

169

olaylar ierdii tarihidir. Bu kitap, Rait Tarihinin birinci, ikinci ve nc ciltlerini kapsamaktadr. stanbulda 1153 ve 1282 tarihlerinde baslmtr170. Drri Efendinin sefaretnamesi, 662/a ile 670/b varaklar arasnda yer almaktadr. Yazlar siyah mrekkep ile yazlm olup, nemli cmle ve kelimeler krmz mrekkep ile yazlmtr. Sayfalarn sol st kelerine Osmanlca siyah mrekkep ile varak numaralar yazlmtr. Ali Emiri 820 nolu yazmann kelime kelime bu yazma ile benzerlik gstermesinden dolay, o yazmann elimizde bulunan bu en eski tarihli yazma nshadan kopya edildiini syleyebilriz. G) Topkap Saray Ktphanesi Revan ksm No: 1313 (Metin) 37 varaktan meydana gelen yazma cildinin gzellii ve kullanlan yaz tr ile elimizdeki en iyi yazmadr. Aharl ince kt kullanlmtr. Kitap 215 mm boy ve 140 mm enindedir. Yazlar siyah mrekkep ile talik eklinde yazlmtr. Dier nshalardan ayr olarak bu nsha da nemli cmleler krmz mrekkep ile yazlmtr. Kitabn sonunda ve banda bo sayfalar yer almaktadr. Cildi vine r deridir. n ve arka kapaklarda semse kullanlmtr. Semse altn yaldzl ii iek motifleriyle sslenmitir. Ayn semse motifi miklepte de kullanlmtr. Ayrca kapaklarda kebent ve zencirek de kullanlmtr. Her sayfada 85 mm uzunluunda 23 satr bulunmaktadr. Derkenar kullanlmtr. Nshann ilk varann st tarafnda Saadetl Ali Aamn sene 1162 saferl-hayrn yirmi sekizinci pazar ertesi gicesi bir dehtan bkiz-i ehri vcuda geldi hak-teala mr tol ihsan eylise 28 safer sene 1162 cmlesi yer almaktadr. Sayfann ortasnda Revan 1313 nolu eser olduuna dair bilgi vardr. Onun altnda Topkap Saray Tahriri Komisyonu yazmaktadr. Bu yaznn stnde 233/ 34602 rakamlar vardr. Yazma 1/a varandan itibaren varak numaralar kurun kalem ile gnmz rakamlar ile verilmitir. Bu varan ortasnda mrekkebinin silinmesi nedeniyle okunamayan bir mhr vardr. Onun yannda Sefret-i Drri Efendi Be-canib-i rn hatt- teallik-i hatt satr 23 yazmaktadr. Sayfann sa alt tarafnda TKS. Mzesi Revan sa:1313 yazmaktadr. Balang ve biti ksmlarn dier nshalarla benzerlik gstermektedir. 1/a ile 16/a varaklar arasnda Ahmed Drri Efendinin ran sefaretnamesi, 17/b ile 37/b varaklar arasnda ise Yirmi Sekiz Mehmed elebinin Fransa Sefaretnamesi mevcuttur.

170

KARATAY, a.g.e, C. I, s. 283.

Drri Efendinin Sefaretnamesinin sonunda 25 evval 1140171 senesinde istinsah edildii yazmaktadr. stinsah edenin kim olduu belirtilmemitir. Yirmi Sekiz Mehmed elebinin Fransa Sefaretnamesi sonunda ise Mehmed B. Mustafa Sofyevi eliyle muharrem aynn altnc gn sene 1150 (113738)172 tarihinde istinsah edildii yazmaktadr. Ancak Topkap Saray katalogunda her iki eserin de ayn kii tarafndan ve ayn tarihte istinsah edildii izlenimi uyanmaktadr. ki eserin istinsah tarihleri arasnda 10 senelik bir fark vardr. Bu nedenle bu iki eserin sonradan birletirip bir kitap hline getirildii ihtimali glenmektedir. Bu nsha elimizdeki yazmalar iersinde ikinci en eski tarihli olmasna ramen dier nshalara gre daha iyi durumdadr. III. Yazma Nshalarn Deerlendirilmesi Biz Ahmed Drri Efendi tarafndan yazlan ran sefaretnamesinin orijinal nshasna sahip deiliz. Aratrmalarmz sonucu elde ettiimiz yedi yazma nshay kelime kelime karlatrarak iindeki bilgilerin farkllklarn ortaya koyduk. Yaptmz karlatrma sonucunda yazma nshalar arasnda bilgi bakmndan ok byk farklllarnn olmadn grdk. Aralarndaki farklarda tezimizin metin transkribinde gsterdik. Yazmalar arasnda farkllklar daha ok kelimlerin yazllar ve ok kk olan bilgi eksiklikleridir. Mesela; R. 1228 ve M 820 nolu yazmalarda bulunan u bilgiler; hatta ibtid snurlarna dhil olduumuzun on ikinci gn Cezire dirler bir kasabalarna urdk mecmu ahlisi Snni olub iinde cevmi ve mescidleri mamur ve salah- cuma ve aydn ve sair ibdetleri aikre olmala bizi iki saat mikdr mesafe istikbl ve bil-cmle sbyn ve nisvn ve ahlileri sancaklar ile karu gelb allahmme sall-i li seyyidin Muhammed ve ali le ve ashbe deyu blend avz ile arub zr ve feryd iderek elimize ve aymza sarlub sizler Mekke ve Medine hdimi olan evketl azimetl kudretl l-i Osmn padihnn mbarek ceml-i bakmalarn grmsz biz sizin yznze bakmak ve elinizi ve aynz pmek bize farz- ayn makmndadr ve biz bun ibdet ad ve onla tefhr ideriz deyu alaarak niyaz eylediklerinde alem-ul Allah- teli bizim barmz hn olub bi-ihitiyar bangr bangr aladk aslnda kasaba-i mezbure ililerin memri olmayub ehl-i snnet yzine hasret olduklarndan bizim mulaktmz nimet-i azmi ad idb gn gece ikram ve ziyfetler ile teyi idb gnderdiler kasaba-i mezbure sakinlerinden aze-i evliya-i elleheddin eyh Kitabullah ki mehur- afkdr anlarn evldlaryla grdk hl yine tarikleri zre
171 172

AKTEPE, Drri Ahmed Efendi, S. 6, Mart 1968, s. 84. KARATAY, a.g.e, C. I, No: 870,

tekkeye-ghlar mamur ve haftada iki gn alen zikr-i cehri iderler ve bunlar harc- Snni deyu ah tarafna senede vfir ake virirler hsl imdi memlik-iAcemin belki slesi mertebesi mslmandr173, bulunan bu bilgi dier yazma nshalarda mevcut deildir. Ancak genel anlamda yazmalar arasndaki bu farkllklar, sefaretnamenin iersindeki bilgilerin doruluuna zarar getirecek nitelikte deildir. Elimizde bulunan yazmalarn hepsi eitli tarihlerde farkl kiiler tarafndan istinsah edilmitir. Bunlar arasnda R 1228 nolu yazma nshay Mnir Aktepe en eski tarihli yazma nsha olarak belirtse de Ahmed Drri Efendinin ran ahna gtrd Nme-i hmyunun bulunmas174 ve 52/a varada Bu nshalar kendilerinin nshalarndan tahrir olunmudurcmlesinin yer almas nedeni ile H 1432 nolu yazmann ondan daha nce yazlm olabileceini gstermektedir. Sonu olarak, elimizde bulunan yedi yazmann yaptmz karlatrlma sonunda iersinde bulunan bilgilerin baz ufak farklar dnda ayn olduunu tespit ettik. Ortaya kan bu farkllklarnda sebebi, yazmalarn bir ksmnn orjinal nshadan ayr olarak daha sonraki zamanlarda farkl kaynaklarda bulunan Ahmed Drri Efendinin ran Sefaretnamesininden kopya edilmesinden olduu ileri srlebilir. Yazma nshalar arasnda ortaya kan farkllklar da gz nnde bulundurarak muhtemel olarak dndmz elimizde bulunan yazmalarn hangilerinin birbirinden kopye edildiini aada oluturduumuz bir ema ile gsterdik

Orijnal Nsha

H 1432 T 3228 R 1228

173

Bkz. Millet Ktphanesi No: 820, s. 4546; Topkap Saray Mzesi Ktphanesi Revan Ksm No: 1228, v. Bkz. Topkap Saray Mzesi Ktphanesi, Hazine Ksm No: 1432, v. 84/b- 92/a

670/a.
174

T 442 M 821

R 1313 M 820

DRDNC BLM SEFARETNAME- DRR EFEND N N MAH YET VE DEERLEND R LMES I. Sefaret Heyetinin Hazrlanmasnn Nedeni Nevehirli Damad brahim Paa, yukarda bahsettiimiz sebeplerden dolay, randa meydana gelen siyasi olaylar daha yakndan izlemek ve olaylarn i yzn tam anlamyla renmek175 bir taraftan Ruslarn te taraftan Afganllarn basks altnda kalarak skntl gnler yaayan rana Osmanl Devletinin kudretini gstermek, bunlarn yannda Osmanllarn rana doru yaylaca hakkndaki haberlerin doru olmadn ranllara bildirmek amacyla176 Osmanl Devlet adamlarndan, Hara Muhasebecisi grevinde bulunan

175 176

AKTEPE, Osmanl- ran Mnasebetleri, s. 3. UNAT, a.g.e., s. 59

ayn zamanda air olan Ahmed Drri Efendiyi kk- Sani Defterdarl payesiyle rana gndermee karar verdi177. Osmanl Devleti ile Avusturya mparatorluu arasnda imzalanan 21 Temmuz 1718 tarihli Pasarofa Antlamasnn akabinde 27 Temmuz 1718 tarihli bir dier anlama ile ticari konularn zme kavumas iin imzalanmt. Bu ticari anlamann 19. maddesi zetle yledir; eer ran tccarlar Avustuya topraklardan Tuna nehri zerinden Osmanl randan gtrdkleri mallar ile Osmanl topraklarna gelirler ise bir defaya mahsus %5 gmrk alnmas tekrar gmrk talebi karlaarak rencide olmamalar, kezalik snrlarndan, Avusturyaya gitmek isterlerse Karadeniz veya Tuna nehrinde yine bir defaya mahsus olmak art ile %5 gmrk demeleri ve tekrara gmrk talebi ile karlaarak zor duruma dmemeleridir178. te Osmanl Devleti ile Avusturya arasnda kararlatrlan yukardaki bu hususlar ranllar ile konuulup bir neticeye balanmas gerekiyordu. te Ahmed Drri grnte bu meseleyi zmek iin rana gidecekti. Raid Tarihinde bu konuya dair; unlar, yazmaktadr; Acem Tccarnn Neme memlikine mrr ve ubrlarnda kurb- emn cihetile enseb olan Belgrad zerindenmed dlarna ruhsat virilmekde Devlet-i Aliyye tarafna dahi bir drl bes olmadndan mad gelb giden tccar emtiasndan gmrk nm ile Devlet-i aliyye tarafna dahi klli menfi ve fevid rcive id olaca bedihidir dey niyaz-mend-i ruhsat olmalaryla vka husus- merkumda cnib-i devlet-i aliyyeyemenfi-i azime tevecchi mahede ve ruhsat- mezkrede ihtirz muktezi hlet- i gayri marziyye olmamak hasebile vd- ruhsata msaade olunmutu. Binen-al-zlik ahvl-i msalha Ahsen vech zre hiam bulup, madde-i merkumeye dahi fi-mabad nizam verilmek emr-i mstediyl-ihtimam olmala gerek maslahat- mezbureyi inh ve ilm ve gerek serir-i kayfiyt- ahvl-i memlik-i ran istilam in hl Hara-muhsebecisi olan Drri Efendinin madde-i merhay mtazammin nme-i hmyn ile ili nasb ve tayin ve ol havlinin istitl- keyfiyeti ahvl-i lisnen kendye tavsiye ve telkin olundu179.

177

AKTEPE, Osmanl- ran Mnasebetleri, s. 3. Osmanl Devletinde, zellikle ran, zbekistan ve Fas gibi

islam lkelerine gnderilecek olan eliler, ilmiye snfndan seilirdi. nk Mslman lkelere giden eliler oralarda ok eitli dini sorularla kar karya kalabiliyorlard. P RL , a.g.m., s. 9 ; Osmanl devletinde elilik grevi verilenlere dnlerinde geri alnmak zre eitli unvanlar verilirdi. TUNCER, a.g.e., s. 45.
178

Raid Mehmed, Raid Tarihi, C. V, stanbul 1282, s. 81; anlamann dier maddeleri iin Bkz. Ayn eserin, s. AKTEPE, Osmanl- ran Mnasebetleri,, s. 4-5. ; Mehmed Raid , a.g.e, s. 64.

7382.
179

Yukardaki ifadelerden de anlalaca gibi Ahmed Drri Efendi, kendisine verilen grevin ieriinin ne olduu ak bir ekilde belirtilmitir. Bu vazife dorultusunda Ahmed Drri, Austos 1720 (Evhir-i evvl 1132) tarihinde yannda ran ah Hseyin ve itimdd-devlesine yazlm olan mektuplarla birlikte stanbuldan ayrld ve Badata gitti. Badattan ran topraklarna geerek, ah ve ran devlet adamlar ile grmeler yapp gderilen mektuplar sundu. Drri Efendi kendisine verilen resmi grevi yerine getirdikten sonra zel grevi olan ran i durumuna dair bilgileri toplayarak, 5 Aralk 1721 (15 Safer 1134) tarihinde stanbula geldi ve hazrlad bir raporu padiah III. Ahmede ve sadrazam brahim Paaya sunarak kendisine verilen grevi tamamlam, istenilen bilgileri getirmitir180. II. Ahmed Drri Efendinin ranaYolculuu Ahmed Drri Efendinin sefaretnamesi, dier birok sefaretnameden farkl olarak stanbuldan hareketinden ve heyetlerinin grlmektedir stanbuldan
182

ran snrna kadarki gzlemlerinden hi bahsetmeyerek, nce yaplan trenlere hi deinmedii

dorudan doruya Badattan ayrl ile balamaktadr181. Ayrca, Drri Efendinin elilik ayrlmazdan . Bunun yannda Badata varncaya dek hangi gzergh kulland ve

getii yerler hakknda herhangi bir bilgi vermemektedir. Osmanl Devleti, Ahmed Drri yola kmadan nce snrdaki eyaletlerin valilerine, Drri Efendinin rana eli olarak gideceine dair emirler yollad183. III. Elilik Heyetinin ran Snrna Dhil Olmas
180 181

AKTEPE, Osmanl- ran Mnasebetleri,, s. 5-9. Sefaretnamenin balangcnda durum u ekilde anlatlmaktadr. Bi-inyetilllahi tela ve tevfik garre-i

muharreml harmn gurresinde Badd behit-i abdan hareket ve onuncu gn ibtid Acem snurna dhil olduk. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 1; Ahmed Drri Efendinin stanbul hangi tarihte ayrldna dair bilgi iin Bkz. AKTEPE, Drri Efendi, S. 2, Kasm 1967, s. 61.
182

Bu emirlerden, skdardan Acem snrna kadar yol zerindeki alakal memurlara yazlan bir hkmn sreti

iin Bkz. Mhimme Defteri, nr. 129. s. 320,; Ahmed Drrinin stanbulda yaplan trenlerden bahsetmemesinin sebebi olarak olaylarn hzl gelimesi ve rana bir an nce gitmek iin vakit kaybetmemek iin bir tren yaplmam olabilir. Bu duruma rnek iin Bkz. Cahit B L M, Ebubekir Ratb Efendi Neme Sefaretnamesi, Belleten, S. 209, Ankara Nisan 1990, s. 264. ; Osmanl Devletinde Elilik heyetlerinin stanbuldan ayrlmadan nce yaplan trenlerin ayrntlara rnek iin Bkz. Cahit B L M, Mustafa Rasih Efendinin Rusya Sefaretnamesi, OTAM, S. 7, Ankara 1996, s. 1920.
183

Bkz. Babakanlk Osmanl Arivi, Mhimme Defteri, nr. 129, s. 299.

Ahmed Drri Efendi ve maiyeti184, Badattan yola ktkdan sonra muharrem aynn onuncu gnnde (31 Ekim 1721) ran snrna varr. Burada daha nce Badat valisi vezir Hasan Paann Ahmed Drrinin memuriyetle rana gideceini ran ah Hseyine ve Osmanl snrna yakn olan Kirmanah hanna yazl olarak bildirmesi zerine ad geen han tarafndan Mih-mandarlk vazifesi grevlendirilen bir Acem Aas tarafndan karland185. Be gn dinlendikden sonra, Kirmanaha doru yola kld. Kirmanah hannn sefaret heyetini karlamas gerekirken benim mazeretim var diye yerine kardeini yz kadar Kzlba ile yollamas zerine Ahmed Drri, hana gcenerek kendisinin li Osman Padiahnn mahsus elisi olduunu, aha nme-hmyun gtrmekle grevli olduunu, eer hann kendisini bizzat karlamaya gelmezse durumu aha bildireceini syledi. Bunun zerine gnderilen haber ile Kirmanah han acele ile gelerek zr dileyerek elilik heyetini karlad186. Burada be gn konakladkdan sonra Kirmanah han, elilik heyetini sarayna davet etti ve onlara eker ikramnda bulundu. Heyetin buradan ayrlnn drdnc gnn de Dergezin kasabasna vard. Burada heyet Byk Kapcba olan Necef Kul Han tarafndan karland. Burada elilik heyetine her gn yiyecek masraflar iin ikiyz elli kuru verileceine dair ahn bir belgesi sunuldu187.

184

Elde bulunan yazma nshalarn hi birinde Ahmed Drri Efendinin maiyetinde kimlerin yer aldna dair Osmanl Devletinde gelen elinin rtbesine gre kendisine bir mihmandar grevlendirilirdi. P RL , a.g.m.,

herhangi bir bilgiye rastlanlmamtr.

185

s. 9. ; Mihmandarlar stanbulda da elilere refakat ederlerdi. G RG N, a.g.e., s. 54. ran elilerinin Osmanl Devletinde nasl karlandna dair Bkz. Baron Josepj Von HAMMER, Osmanl Tarihi, C. XIV, stanbul 1966, s. 49.; Safevilerde de Osmanl devletinde olduu gibi yabanc lkelerden gelen elileri karlamak zere mihmandar tayin ettikleri anlalmaktadr. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 1; Bu olay o dnemde Osmanl Devletinde elilere uygulanan protokolun ranllar tarafndan da uygulandn gstermektedir.
186

Drri Efendinin Kirmanah Hann bu keyfiyeti karsndaki tutumu kendi ahsndan daha ok Osmanl

Devletini temsil ettiini dnmesi ve bunedenden dolay Osmanl Devletinin anna layk bir trenin onu temsilcisi sfatyla kendi namna yaplmasn istiyordu. AKTEPE, Ahmed Drri, S. 2, s. 61. Burada Osmanl Devleti elilerinin protokola ok nem verdiklerini grmekteyiz. Bu duruma bir rnek iin Bkz. TUNCER, a.g.e., s.4748.
187

Elilik heyetinin gittikleri bir sonraki yerde daha iyi bir ekilde karland anlalmaktadr. ahn yiyecek

masraf olarak para gndermesi ahn heyete nem verdiinin bir gstergesidir. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 2 Osmanl Devletinde, yabanc lkelerden gelen elilerle maiyetlerinin btn masraflar hesaplanarak karlanmas konusunda elinin geecei yol zerindeki yneticilere emirler verilirdi. Ayn hizmetin ranllar tarfndan uyguland grlmektedir. P RL , a.g.m., s.9.

Sefaret heyeti Dergezinde iki gn dinlendikden sonra buradan hareket eder ve yola ktklar drdnc gn rann nemli ehirlerinden Hemedana varrlar. Burada ehrin hakimi olan Kelb Ali Han tarafndan alt yz kadar atl ve yaya asker taarfndan karland. Kelb Ali Han heyeti byk bir saraya gtrerek ve onlara burada ziyafetler verdi188. Heyet bu sarayda gn dinlendikten sonra yeniden yola koyuldu. Ancak yollarn iyi olmamas nedeniyle yirmi gnlk yolu krk gnde alarak ahn bulunduu ehirden bir nceki ehir olan Kazvine uladlar. Burada, tulu vezir payesinde olan ehrin hkimi Tahmas han tarafndan bin kadar piyade ve svari ile birlikte karland. Karlama srasnda toplar atlarak, enlikler dzenlendi189. IV. Elilik Heyetinin ah Hseyinin Ordughna Gelmesi Ahmed Drri ve maiyeti burada be gn kaldktan sonra tekrar yola ktlar. Be gnlk bir yolculuktan sonra ahn oturduu Tahrana yaklatlar. Buraya iki saat mesafede vezir Rstem Han tarafndan bin kadar atl ve piyade ile alaylar dzenlenerek karlanmlardr. Rstem Han elilik heyetini baheli ve havuzlu byk bir saraya yerletirdi. ah kendi zel mutfa ve icilerini elilik heyetinin hizmetine gndererek onlara ho geldiniz icrasnda bulundu190. Onlar tarafndan elilik heyetine gn ziyafet verildi. Gelen iilere bahi verilerek, Osmanl Devletinin cmertlii gsterilmitir. gnden sonra heyet kendi mutfan kullanmaa baladlar. Geldiklerinin dokuzuncu gnnde, ahn itimaddevlesi191 tarafndan sarayna davet edildiler. timadddevle heyeti ayakta karlad. Bylece elilk heyetine onun iin nemli olduklarn gstermek istemitir. timadd-devle, Ahmed Drri Efendiden hemen padiahn gnderdii mektuplar talep eyledi. nk elilik hayetinin oraya gelmesi onlar korkutmutu. lkeleri perian
188

ran Sefaretnamesi (Metin), s. 2.; ranllar Osmanl elisinin ahn bulunduu yere doru yaklatka daha Elilik Heyeti, ahn bulunduu yere yaklatka karlama heyetinin daha nemli kiilerden olutuu ve

kalabalk bir maiyetle karladklarn grmekteyiz. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 1;

189

karlamann daha kalabalk bir ekilde yapld grlmektedir. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 2. ; Osmanl Devletinde gelen eliler getikleri yerlerin yneticileri tarafndan karlanr, kendilerine ikramlar sunulur ve konaklama yerleri hazrlanrd.
190

P RL , a.g.m., s .9. Grld zere Osmanl Devlet'inin protokol

uygulamalar Safeviler tarafndan aynen uygulanmaktadr. ahn bu hareketi Osmanl elilik heyetine ok nem verdiinin bir gstergesidir. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 2 Osmanl devletinde Mslman lkelerden gelen elilere ayr bir nem verilirdi. zellikle randan gelen elilere daha ok hrmet gsterilir, onlar kilometrelerce uzakta alayla karlanp skdara getirilir ve sonra zel kayklarla stanbula geirilip tahsis olunan konana gtrlrd. G RG N, a.g.e., s. 54.
191

Osmanl Devletinde vezir-i azam ile ayn mevkidedir.

durumdayd. Osmanllarn onlardan snra yakn olan birka sanca isteyeceklerini, eer byle bir teklif olursa da ya Revan ya da Kerkk vermei dnmler. Ancak daha sonra biraz hediye ile eli gndermee karar vermiler, ancak Osmanl elisinin geleceini duyarak bu karar ertelemilerdir. Ahmed Drri Efendi, itimadd-devlenin padiahn mektublarn isteyeceini bilerek, sadece Hasan Paann mektuplarn gtrmtr. timadd-devle mektuplar alp anca ararak bunlarn Hasan Paann mektuplar olduunu ve vezir-i azamn mektuplarn nerede olduunu sordu. Ahmed Drri Efendi de behey Hnm acele itmeye nme-i hmyundan mukaddem vezir-i zam mektublarn sana virmek Devlet-i Aliye deb ve knun deildir. Beni evketl azimetl efendim h Cimch tarafna gndermidir. btid varub buluuruz. Emnet-i kbr oln Nme-i hmynu teslim iderim andan sonra vezir-i azam mektublarn sana viririm diye cevaplamtr192. Bunun zerine itimadd-devle Osmanl Devletinin niyetinin daha nce de byle olduunu imdi ortaya ktn syledi. Drri Efendide ondan niyetlerinin ne olduunu aklamalarn istedi. Bunun zerine itimadd-devle, daha nce Varadin savanda ehid olan vezir-i azam Ali Paann da niyetinin ran zerine gelmek olduunu belirtmitir. Drri Efendi de bunu kimin syledii sormu, itimadd-devle de Revan hann yazdn sylemiti. Drri Efendi, Hnm senin Cimch ile tenhada istire mteallik umur-u memlekete dir mvereye Revn Hn vkf olur mu hayr didi y bizim hnkrmz hazretleri tenhda veziri ile oln muklemeye nice vkf olur kezb itmi beyan sylemi kl oln bu makule sze itimd ider mi bundan kati nazar- Gzi Sultan Murd Hn cennet-i mekn aleyh-ir-rahmete hazretlerinin ahidnme-i hmyunundan bu na dek tamm seksanbe senedir ve hl yedinci pdih- azim-l ndr bunlarn asla birinde sulh ve salaha mugyir zerinize gelmek zre sui kasdlar olmayub byle bir kl ve fzl ve kmil ve dindr ve kbet-i endie ve tarafeynin rhat ve acze ve meskinin istirhati melhz tabi hmyunlar oln pdih- lempenah reya perverdir bu kr n-hencri irtikb ider mi hususn silsile-i aliyye rab-i mesknde be yz senedir ki ecat ile hret-ir olan l-i Osman oln evld- emcd tig-zenlik ile mehur limdir193 diye cevaplayarak byle bir konuyu Revan hannn, nasl ah ile itimadd-devlenin arasndaki konumalarn bilemeyecei gibi Osmanl padiah ile vezirinin konumalarnda bilemeyeceini sylediklerine inanmann da akll ii olmadn sylemitir. Azametli, deerli, ok byk Osmanl padiahnn yalan sylemeyeceini, be yzyldan beri tm
192

ran Sefaretnamesi (Metin), s. 3. ; Burada Ahmed Drri Efendinin ileri grl ve zeki bir eli olduu Ahmed Drrinin burada kast ettii seksen be yl nceki anlama Kasr- irin Antlamasdr. Drri

grlmektedir. Osmanl Devletinde de eliler ilk nce sadrazam ile grrlerdi. P RL , a.g.m., s. 10.
193

Efendinin bu anlamay bilmesi, Osmanl elilerinin tarih bilgisinin iyi olduunun bir gstergesidir.

dnyaya n salan li Osmann Safevi Devletinin bu kt durumundan yaralanabileceini dnmelerini yanl olduunu belirtmitir194. Ahmed Drri Efendi, itimadd-devlenin bu ekilde konumasn nezaket kurallarna uygun olmadn, eer kendilerine kar bir kinleri var ise grmeyi kesip ve bir daha itimadd-devle grmeyeceini, bundan sonra da bizzat ah Cimcah195 ile konuacan sylemitir. Daha sonra at hazrlamalarn konana gideceini sylemitir196. Bu durum zerine birinci derecedeki Defterdar Reisi elinin yanna gelmi, itimadd-devlesine kar kerem etmelerini, isteklerinin bu olmadn syleyerek, hanende (arkc) ve sazendekleri arp, iir ve ark sohbetlerine balamlardr. Ancak Drri Efendi, bundan sonraki sohbetlere zorla katlamak zorunda kalmtr. Yemekler yenip, erbetler iildikten sonra da konana gitmitir197. Ertesi gn itimadd-devle kardeini yolayp; ili efendiyi dnki gn rencide itdik bize htrmnda oldlar ltuf eylesnler ben iki ylk vezirim lisan- devleti bilmem bizi bardr diyerek yirmi otuz tabak eker ve meyve gndermitir. Grlecei gibi itimadddevle Drri Efendinin gnln almaa almaktadr198. Oraya vardklarnn on beinci gn ah tarafndan masraflar iin bir miktar para verilmitir. Bunun karlnda Osmanl heyeti paray getiren Kapclar Kethdas ve otuz kadar kzlbaa kahve, eker ve koku vermitir. Ayrca elli adet tural altn, kuma Kapclar Kethdasna da yz adet tural altn verilmitir199. V. Ahmed Drri Efendinin ah Hseyinin Huzuruna kmas Ertesi gn elilik heyeti Nme-i Hmyunu sunmak iin, ah tarafndan davet edildiler. Osmanl Devletinin gc gsteren bir tahtrevan sslenerek on iki adet Arap deveci

194

Drri Efendi, eliliinin gerek sebebini saklayarak ranllarn korkuya kaplmalarn nlemeye almaktadr.

ran Sefaretnamesi (Metin), s. 4. ; Osmanl devletinde elilerin seiminde byk titizlik gsrerilir ve elilerin iki lke arasnda bar ve huzuru gerekletirecek ve devam ettirecek nitelikte kiilereden seilirdi. TUNCER, a.g.e, s. 45.
195

Yazma nshalarn hi birinde ah Hseyin ismi zikredilmemektedir. Onun yerine ah Cimcah ismi ile Ahmed Drri Efendinin itmadd-devleye bu ekilde szler sylemesi, Osmanl elilerini ak szl ran Sefaretnamesi (Metin), s. 5. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 56. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 6.

kullanlmaktadr.
196

olduklarn, hi kimseden ekinmediklerin bir gstergesidir. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 5.

197 198 199

ve gzel elbiseleri ile sekiz adet uhadar tahtrevann etrafna daire eklinde yerletirilerek ahn saraynn nc kapsndan girilmitir200. Ahmed Drri Efendi, sefaretnamesinde ahn bulunduu yeri ve ah u ekilde tasvir etmektedir:h karuda oturur imi yemin yesrende bin kadar srh-ser mkemmel silhlar ile kym zre ve on kadar Vzer ve Belerbeyi ve otuz kadar Ricl-i Devlet ve Erbab- Mensb ve Defterdrn ve Kttb kud zre olub201 Ahned Drri Efendinin ahla karlamasnda ilk dikkati eken nokta, ahn evresinde ok iyi askerlerin bulunmas ve nemli devlet adamlarn burada bulunmasdr. Daha sonra Ahmed Drri Efendi, devlet ricalini arasndan yryerek ahla arasnda bir zira202 kala durmutur. Sa eliyle name-i hmayunu tutub sol eliyle de ah selamlamtr. esselam- aleykm euzubillahimene-eytanirracim bismillahirrahmanirrahim Hez kitabn bi-nutuk aleykm bi-hakk l fermn fermn- Memlik-i Osmani Sultan-l berreyn ve Hakan-l Bahreyn San- skender Z-l-karneyn Hadim-l-Haremeyn-us-erifeyn es-sultan ibn-i e-s-sultan ibn-i e-s-sultan evketl kudretl, azimetl, e-s-sultan Gzi Ahmed Hn ibn-i e-s-Sultan Gazi Mehmed Hn ibn-i e-s-Sultan brhim Han euzu-billah ensre hazretlerinin nme-i hmyun evket- makrnlardr ki h Cimch hrid-i klah huzur-u sadetlerine ok ok selm ihd idub hatrlarin sul iderler203 deyu mektubu aha vermitir204. ah mektubu alarak pb bana koymu ve emri ile Kzlar Aas mektubu elinden ald Bu arada Drri Efendi mektubu sunarken itimadd-devle iki defa mektubu almaa almtr, ancak Drri Efendi onun bu isteklerini grmezden gelerek konumasna devam etmitir. ahn srarlarna ramen oturmayan Drri Efendi ah tarafndan zorla oturtulmutur. Bu arada ah eli efendiye Osmanl padiahn salk durumunu sorunca, bendahi belli hm elhamdlillah-i teali vcud-u erifleri shhat ve fiyet zeredir mukarrer saltanatlarnda istirhat zredirler deyu cevap vererek Padiahn salk durumunun gayet iyi olduunu belirtmitir205.

200 201 202

ran Sefaretnamesi (Metin), s. 6. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 6. Zira, Osmanl Devletinde kullanlan bir uzunluk lsdr. Bir adm uzunluundadr. Buda bir metreye ran Sefaretnmesi (Metin), s. 7. Osmanl Devletinde padiahn elileri kabul gn byk bir merasim dzenlenirdi. Genelde eli kabul

yakndr. emseddin SAM , Kms- Trki, Enderun Kitabevi, stanbul 1989, s. 29.
203 204

gnleri, ulufe datm gn veya Galebe Divan seilirdi. Bylece gelen eliler Osmanl Devletinin ihtiamnn ne kadar byk olduu gsterilmi olurdu. P RL , a.g.m., s. 10.
205

ran Sefaretnamesi (Metin), s. 78.

ah, vezir-i azamna Farsa elinin ismini sorunca Ahmed Drri Efendi Farsa olarak aha ismini kendisine sormasn sylemi ve Farsa ismini Drri olduunu ve iinin Padiahnn ne emir buyursa o olduu sylemitir. ah Drri Efendinin Farsa konumasna ok memnun olmu yollarda zorluk ekip ekmedini sormu ve ona yaknlk gstermitir. Bu yzden onu bu defa ikinci vezirin yanna oturarak nne bir ka tabak eker koymulardr206. ah ile vezirinin kendi aralarnda konutuklarn ama Drri Efendi onlar duyamadn, ancak ahn srekli olarak kendinse bakarak konumasndan kendi lehinde konutuklarn dndn belirtmektedir. Daha sonra ah eli efendiyi yanna ararak ona stanbuldan kal ne kadar olduunu, Badata ne zaman vardn, Badattan ne zaman ayrldn, padiahn Badat valisine mektup gnderip gndermedini sormutur207. Hasan Paann komuluundan memnun olduunu belirtmitir. Bylece mevcut durumun korunmas ynndeki hislerini belirtmitir. Drri Efendi ahn sorularna akllca yantlar verdikten sonra yerine gtrldn ve nn ahn nndeki hususi ekerlerden ikram edildiini belirterek ahn ona gstermi olduu ilgiyi gstermek istemitir. Altn ibrikle ay ve kahve getirmilerdir. Yemekler yendikten sonra da Drri Efendi konana gitmitir208. Bir hafta sonra itimadd-devle tarafndan sarayna davet edilmitir. Burada kendisiyle gnderilen mektuplar saygyla takdim edilmi, o da bunlar pp bana koymutur209. aylar ve kahveler iildikten sonra Farsa ve Trke sohbete balanlmtr. Drri Efendi stanbula ilikin sorular yantlayarak, iir sohbetlerine katlmtr. O mecliste Rum-u behcet-i rsmde bu mertebe Frsidn var imi deyu sityi itmiler210 sonra musiki faslna balanp yemek yenmitir. Drri Efendi saraydan ayrlrken altn raht ile donatlm bir at hediye edilmitir. Bu at ile birlikte elli kadar kzlba mir-ahur ve celabdar da elilik heyeti ile birlikte konaa gelmitir. Bunlara biraz bahi verilerek gnderilmitir211. Birka gn dinlendikten sonra ah tarafndan Drri Efendi ile sohbet etmek iin rann nemli airlerinden Muhammed Zeki ve A Nur Ekber ve Mesrur ve Merks ve Ali Naki ve
206 207

ran Sefaretnamesi (Metin), s. 8. ; Ahmed Drri Efendinin Farsay iyi bildii grlmektedir. ahn bu soruyu sormadaki amac, Osmanl Devletinin ran a bir saldr dzenleme amacnn olup ran Sefaretnamesi (Metin), s. 8. Sadrazam Damad brahim Paann, ahn itmadd-devlesine gnderdii mektubun sureti iin Bkz. Ahmed Drri Efendi kendini n plana karmaktadr. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 9.

olmadn aratrmak olabilir. ran Seafretnamesi (Metin), s. 8.

208 209

Babakanlk Osmanl Arivi, Name-i Hmayun Defteri, nr. 6, s. 459461.

210 211

Muhammed Naki isimli ahsiyetler gnderilmitir. Bunlarn yannda birka tane hanende ve sazende gelerek elenceli bir ortam oluturulmutur. ahn elilik heyetine bu kadar ilgi gstermesi, heyetin hangi amala geldiini mektuplar vastas ile renmi olduundan ve Ahmed Drriye olan pheli baklarn ortadan kalkmasdr212. Ayrca ah tarafndan masraflar iin alt bin alt yz altm kuru gnderilmitir213. VI. Ahmed Drri Efendinin kinci Defa ah Hseyinin Huzuruna kmas Birka gn sonra ah tarafndan Drri Efendi ikinci defa saraya davet edilmitir. lk nce Osmanl padiah ve sadrazamnn gndermi olduu mektuplarn ieriine dair ahn kendi devlet adamlarna yazlm olan fermanlar okumulardr214. ah Drri Efendiye iyi olup olmadn sordu. O da durumlarn iyi olduunu belirtmitir. ah Hseyin III. Ahmedin neler yaptn sorunca, Drri Efendi padiahn btn meguliyetinin halk olduunu, bunu haftada iki divan toplantsna katldn, iki gn yaptrd ktphaneye gittiini burada eyhlislamn bakanlnda dier din adamlarnn tefsir ve hadis ilimlerindeki tartmalarn kafes ardndan dinleyerek, bundan ok byk zevk aldn sylemitir. Cuma gnlerini halkla birlikte cuma namazn eda ettii, ayrca askerlerin yapt nianclk yarmalarna byk ilgi gsterdiini sylemitir. ahn Drri Efendinin yantndan memnun olmas ile onaeli efendi senin gibi eli bu diyra kim gelbdir ne benim gnmde ne babam gnnde hi gelmeybdr seni hnkr hazretleri intihb idb bana gnderbdr diyerek onu vezirine medh etmitir215. Birka gn sonra randa nevruz bayranm kutlamalar balamtr. Senede bir gn olmas nedeni ile ranllar tarafndan en byk bayram olarak kabul edilir. Drri Efendi sefaretnamesinde nevruz bayram iin u bilgileri vermektedir; ayd- Ramazn ve ayd-i sahiden h mkerrem tutarlar kangi ayda vki olur ise ann nihayetine dek birey el urmayub tze cedid libslar ile kendlerin donadub gerek al ve edn zikr ve ins ve nisvn ve sabiyyn- srr ve d- mn olub zevk iderler ibtid tahvil-i ems berc-i cmle ve havletde bil-cmle vzer ve mer yn- devlet hn meclisine cem olurlar nne beyz bin altun mikdr altun korlar h an eliyle kardrur bir kabza alub ibtid timad-d-devleye
212 213 214

AKTEPE, Ahmed Drri, S. 4, Ocak 1968, s. 61. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 10. ahn kendi devlet adamlarna hitaben yaynlad emirin yazd emirin sureti iin Bkz. Babakanlk ahn Padiahn neler yaptn merak etmesin de ki amac III. Ahmedin devlet ileri ile ne kadar

Osmanl Arivi, Name-i Hmayun Defteri, nr. 7, s. 2324.

215

ilgilendiini merak etmesindendir. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 1012.

virr sonra cmle hazr- meclise bah iderler hn eli dokunmudur deyu halk birbirine teberrk ve ihd ider o gece davete gitmeyen Drri Efendi ertesi gnk davete katlarak kendisine ikramda bulunulmutur. Bu grmede ah yine III. Ahmed hakknda sualler eylemitir. Padiahn stanbulun dnda baka yerler gidip gitmediini, stanbul gzel olup olmadn eli efendiye sormutur. Drri Efendide Padiahn stanbulun dna kmadn ve stanbulun ok gzel olduunu belirtmitir. ahn Osmanl Padiahn ok sevdiini onun da kendilerini sevip sevmedini sorduunda Drri Efendi u ekilde; hm elbette kalbden kalbe yol vardr bi-em zhir eer tema niyete niyete est kesi her-i delhr didim yani zhir gziyle bakmak mmkn deil ise gnller herhani kimse balamaa kdir deildir vllahi kalb gziyle birbirinizi mhede buyurursuz didim nki cenb- sadetiniz bu mertebe anlar seversiz anlar dahi sizi severler eer sevmiyeler idi beni size gndermezler idi ve nme-i hmyunda dostluk arz idb bu kadar zamandr mektubunuz gelmedi ahvlinizden haber alamadk deyu yazmazlar id diye cevaplayarak ah rahatlatmtr216. ahn grmelerinde devaml olarak bu soruyu sormas ahn Osmanlya kar pheye dtn gstermektedir. Drri Efendi de her defasnda ahn phelerini ortadan kaldrmaya alt grlmektedir217. Birka gnden sonra itimadd-devle Drri Efendiyi grmeye davet eder. Bu toplantda itimadd-devle, mektuplarn cevaplarn daha sonra bir eli ile gndereklerini bildirmtir. nk daha nce ran tarafndan Osmanl Devletine Rstem Han ile gnderilen mektuplarn cevaplar merhum Mehmed Paa ile gnderilmiti. Rstem Hana mektup verilmemiti. Bu konuda Drri Efendi itimadd-devle ile mnakaaya girimi ve sonunda itimadd-devle toplanty brakb gitmitir218. timadd-devle, Drri Efendiyi tekrar davet ederek, ahn kendisini sevdiinden dolay kendisine bir tane name-i hmayun cevab olarak mektup verileceini belirtmitir219. Birka gn sonra ah tarafndan Nme-i Hmyunun cevabn almak zre saraya davet edilmitir. Bu davet srasnda Drri Efendi ahn kendisine gndermi olduu hilati220 giyerek saraya gitmitir. Bu kurulan meclisin daha ncekilerden daha farkl olduunu grd. ahn bu toplantda hanlarndan bazlarna mansb tevcih ederek, hilat giydirdiini, zellikle
216 217 218 219 220

ran Sefaretnamesi (Metin), s. 1214. AKTEPE, Ahmed Drri, S. 5, ubat 1968, s. 53. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 15. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 15. Hilat, padiahlarn gnl almak ve dllendirmek iin, birine giydirdikleri deerli kuma ya da krkten

yaplm kaftana verilen isimdir.

dou ve kuzey arasnda bulunan Dastan blgesinde doksan drt kabilenin temsilcilerinin bulunduunu belirtmektedir. Bunlar aha hediyelerini arz ettikten sonra maalarn alarak gitmilerdir. Ayrca orada Drri Efendiden ayr olarak zbek ve Moskov elilerinin bulunduunu ancak ahn bunlara fazla itimat etmediini de yazmaktadr221. Yemekler yendikten sonra ah Drri Efendiyi yanna ararak yaplan merasim hakknda u ekilde bilgi vermitir; bu grdin taife bizim reyamzdr bunlar gyet fakir-i el-hl olub ecdd atmzdan ah Abbas bunlardan her kabileye senev birer mikdr maa tayin idb anlar her sene rikbmza gelb serfr idb sliyane tayin olunan her ne ise virb mutayyeb ideriz didi bunlar shhati zre haber aldm ki bunlar Tatar makulesi bir taife imi ah Abbas devrine gelin Tatar gibi memlekitini daima apb akn iderler imi kurr ve kasabt her ne olur ise yama ve gret ve esir idb gtrrler imi h Abbas clus itdikde bunlar ile dostluk idb bir takrib ile kle lub her kabileye birer mikdr maa tayin idb ve her sene Divn- ha gelb hilatlerin giyb ve sliyane alalar ve men bade memleket ve reyaya taaddi itmemek zre kavl- ahd ve karr idb ahidnmeler yazmlar222. ah bu izahatten Osmanl Devletinin snrdaki Krt beyleri ile sorunu olup olmadn sormu ancak vezirinin yannda bulunmas ile daha fazla konumamtr. Ancak Drri Efendi ah bu konuda teskin etmek iin unlar sylemitir, hm firrlarnda serhadde oln Krdistn Beleri bil-cmle bizim reyfe-i itat ve inkydde olub cdde-i istikmetden serim inhirf itmee kdir deildir Eer czzi ve klli tahallf iderler ise serhad- nein olan vzer ve Belerbeiler anlarn cezlasn tertib iderler ve Rikb- hmyun arz idb yerine olu ya karndan nsb iderler cenab- saadetinizin esn-yi clsunda ehruzur havlisi zuhur ve memleketinizde teaddi ve tecvz iden Baba Sleymn Be ksthl name-i hi ve iliniz ile merhum Sultan Mustafi Hn- Gzi hazretleri cenab- saadetinizin hatr- erifleri in sancklarn ahire tevcih eyledi ve gasb olan mezburun evldlarn kahr ve kam idb

mahalleri size red eyledi ve mahsus ili gnderb hatr- erifleriniz sul eyledi malumunuz deilmidir didikde belli efendi sahih sylersin deyu teslim old diye Sefaretnamesinde belirtmektedir. ah elindeki mektubu Drri Efendiye sunmutur. Elilik heyeti de konana gitmitir223.

221 222 223

ahn Osmanl elisine dier elilerden daha ok nem verdii grlmektedir. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 1617. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 1718. Metin yazma nshada verilen paralarn miktarlar yazlmamtr. Bu

miktarlar dier yazma nshalar incelenerek ortaya kartlmtr.

Ertesi gn ah tarafndan elilik heyetine yine masraflar iin bir miktar para gnderilmitir. Drri Efendi gelen adamlara Osmanl Devletine yakr uha kumalar ve hmayn sikkelerinden bir miktar sikke verilmitir224. Birka gn sonra itimadd-devle Drri Efendiyi saraya davet etmitir. Bu toplantlarnda Drri Efendi ahn itimadd-devleye snr hakknda neyi kastettiini sorunca, o da ah zecek bir madde olurda o da sonra bizi azarlar diye korktuunu syleyerek durumu aklamtr. Bunun zerine Drri Efendi Gazi Sultan Murad Hann Sulhnamesinde ( Kasr- irin Anlamas) Amak kalesinin yklaca ve her iki tarafn buray tahkim etmeyecei belirtilmi iken ranllarn buray Mir veysin zuhuru srasnda niin tahkim edilip iine asker yerletirdiklerini sormutur. Ayn ekilde Badat snrnda Baclan havalisinde bir ka yer harap edilmiken sizin filan ve falan airetleriniz gelip ba ve baheler yaparak ttn ekmiler, evler ina ederek oturduklarnda bir defaya mahsus mani olunmuken, onlarn tekrar oraya gelip yerletiinden haberiniz yok mudur? Bundan baka, bu yl Van eyaletine bal Hakkari hkimine iki mamur ky verip ah tarafndan burada oturanlara maa balanm ve yetmi tmen ake gnderdiiniz doru deilmidir? Hem Osmanl Devleti ile dostluk iddia edersiniz, bu davranlarnz dostlua sar m? Devlet-i Aliye bu durumu renip de kzarlarsa ne yaparsnz? eklinde sitemkr sorular karsnda itimadd-devle ok utanmtr. hn ba in bundan haberim yokdur diyerek bir grevli ararak bu konularla ilgili fermanlarn derhal geri ekilmesi istemitir. Ondan sonra da rann ileri gelen bilim adamalarnn bulunduu bir mecliste sohbet edildi. Ardndan hanende ve sazendeler arklar syleyerek elilik maiyetini elendirmitir. Yemek ve kahveden sonra heyet konana dnmtr225. Ertesi gn, ran temsilen Osmanl Devletine gnderilecek olan eli, heyeti davet ederek onlara yemek ziyafeti vermitir. timadd-devle, Kapclar Kethdasn gndererek Drri Efendiyi konana davet etmitir. timadd-devle ile Ahmed Drriden baka kimsenin alnmad bu grmede ahn onlar gizli bir yerden dinlediini belirtmektedir. Bu grmede, itimadd-devle kendinden nceki vezirin aleyhinde konumutur. Mir veysin ve Lezgi kabilesinin edepsizlik ederek lkeyi harabeye evirdiklerini, bunlarn ah Cimcahdan para ve giysi verilmesini, ho tutulmalarn istedilerinden, buna karlk ahn onlarn isteklerini kabul etmediini belirtmitir. timadd-devle Drri Efendiye bunlar anlattktan sonra asl renmek istedii meseleye gelerek, imdi Osmanl Devletinin bat
224 225

ran Sefaretnamesi (Metin), s. 19. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 1920.

devletleri ile bar yaptn (kastedilen 1718 Pasarofa Anlamas) , sefer olmadna gre Padiahn ne ile megul olduunu sorar226. Hnm ben stanbulda iken ol-esnda etrf ve eknfa fermanlar tahrir ve tayin ve mbirler irsl iderler idi ki Rum-ili ve Bosna ve More eyletleri ve Antol ve Krd-istan ve Arab-istan ve am ve Haleb ve Msr Kahire vrnca ve Haremeyn-i erifine ve Cedd Bahr-i Siyhn cevnib-i erbaas ve Krm taraflar ve Tatar Hnn makarri olan memlik ve Bahr-i Sefidde olan Cezyirler ki Girid atas ve Sakz ve Kbrs ve stanky ve Rdos cezireleri ki yedi yzden ziyde cezireler ve Sebte boaznda vrnca Tunus ve Trblus ve Cezyir ve Devrhan ve bunun emsali ne mikdr deryda ve karada bild- ehir ve kasabalar vr ise anlarda olan cevmi ve mescid ve medris ve imret ve hn ve hn-gh ve dar-l hadis ve tekkeyeler bil-cmle ecdd- tmlar hayrtlar anlarn kef ve defter idb tamir ve termim ve mrtezikalar ve zyif ve ulfelerinied ve sir kl ve husn ve cebehne ve mhimmtlarn ve top ve hemire sir lt tecdid ve tamir ve tekmil olunub nizmlar virilmek zre cevnib erbaaya fermnlar irsal olunur ididiyerek cevaplamtr. Ayrca timadd-devle padiahn ehzadeleri hakkndaki suallere de gerekli cevaplar vermitir227. VII. Ahmed Drri Efendinin randaki Diplomatik Faaliyetlerinin Sona Ermesi Ertesi gn ah tarafndan elilik heyetine be at, bir katar (dizi) deve ve bir katar katr gndermitir. Bunlar getirenlere bahileri verilmitir. Birka gn sonra elilik heyeti yola kaca iin ah ile vedalap divanndan ayrlmtr. Drri Efendi, sefaretnamesinde ahn oturduu yer ve yanndakiler hakknda u bilgileri vermektedir, h-Acemin divn bu tarz siyk zre kurulmudur ki ancak kends halkdan mfrez bir yksecek sofada yalnz oturub fakat bir yasd vrdr ki ana arka virmidir bundan gayri yasdk yokdur hdan ayri kimesne yasdk kullanmaa kdir deildir Vezir-i azam olana timad-d devle dirler divnda tahmin hdan be zer mikdr a oturub ve nn alt yannda Defterdrlar ve Reis ve sir erbb- mushib oturur karu sofada Vzers pyesinde olan Ser-askerleri oturur alt yannda Yenieri As ve sir Vzers ve Belerbeiler otururlar hn sa yannda Kzlar Aas Beyaz Kapu As makmnda olan taviler ve mushibler dururlar hn b ucunda krk kadar civnlar ki taze han-zdeler ve Grci be-zdeleri ve erkes dilberleri dururlar han-zdeler gayet nzik ve dilberdirler lakin n ve czibe yokdur beyt

226

Anlalaca gibi, ranllar hl Osmanl Devletinden sphe etmektedirler ve Osmanl Devletinin asl ran Sefaretnamesi (Metin), s. 2123.

niyetinin ne olduunu anlamaya almaktadrlar. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 21.

227

bilen hn Setanbuldur rsm-i iveh ve nzi kenarn dilberi nzikde olsa nzenin olmaz masdki zre nezketleri olmaz m olur lakin nzik deillerdir h Acemin dahi libslar ve kyfeti ucbedir ve yakkszdr mesel beyt eyy hedeyyu cihn-bn- Mlk- Osmni sinn-i yegne-i dehr itdi Halik-i bi-n birAcemi kledir der-gahda h-Acem tensbi yakksz libas nmzn grld Drri Efendi, ahn yanndakiler hakknda ayrntl bilgiler verdii zellikle ah ve yannda hanzadeler gzeller hakknda air yannda kullanarak yorumlar getirmektedir. Drri Efendi ne ahn yannda bulunan gzelleri beenmi ne de ahn giyimini beenmitir228. Drri Efendi Sefaretnamesinde ehirlerinin altm konak
229

rann ahvali hakknda, unlar anlatmaktadr;

uzunluunda ve elli konak eninde olup gzel ve planl olduunu

kyler de genelde tahl ve meyvaclk zirat yapldn belirtmektedir. Osmanl Devletine gre bunlarn sat iki kat fazlayd. Giysi ve kumalar ise daha ucuzdu. Kumalar kendi lkelerinde retirlerdi. Baka lkeden kuma ithal etmezlerdi. lkelerinde kale vardr. Birincisi Hint snrnda Mir veysin saldrd Kandehardr, ikincisi Ejderhan tarafndaki kale, ns de Van kalesidir230. Dier yerler skdar gibi aktr. Bunlarn dndaki kentlerinde ve kasabalarnda toplar azdr. Mir veys 1118 ylnda Kandehar Grc Abdullah Hann elinden alarak burada taht kurmu, adna hutbe okutarak alt yl oturmutur. Alt yl sonra Mir veys lnce, yerine kardei gemi ancak o hkmet ricali olmadndan halk tarafndan drlm, Mir veys olu Mir Mahmud baa gemitir231. randa ok sayda snni mezhebinden Mslman vardr. Her kasaba ve kentinde snni mslmanlar bulunur. Ancak bunlar Safevilerden korktuklar iin bunu aka syleyemez. Snni olan yerlerde yre halk elilik heyetini iki saat tede mesafede karlayarak, olukocuk herkes sizler Mekke ve Medinenin bekisi olan kudretli Osmanl padiahnn kutsal yzn grmsnz diyerek elilik heyetine ok byk sayg gstermilerdir. Bu sevgiden dolay gn gece onlar konuk olmulardr. ran lkesinin yarsndan fazlasnn mslman

228 229 230

ran Sefaretnamesi (Metin), s. 23. Araba ya da hayvanla bir gnde alnan yol. Dier yazmalarda bu kale Revan Kalesi olarak gemektedir. Ancak bir yazm hatas nedeni ile bu ekilde ran Sefaretnamesi (Metin), s. 26. Ahmed Drri, asl grevini yerine getirerek rann askeri ve ekonomik

yazlm olmaldr. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 26.

231

durumu hakknda detayl bilgiler elde etmitir.

olduunu zellikle Semahi, irvan, Gence ve Karaba blgelerinin tmnn mslman olduunu belirtmektedir232. Drri Efendi, randa devlet yneticilerin halkla ilgilenmedii, devletlerin saldrlarna kar koyamadklar gibi askerlerinin devaml olarak firar ettikleri, halkn aka artk ah devrinin sona erdiini sylediklerini belirtmitir233. Halkn artk Safevi Devletinin sona erdiini dndklerini gstermektedir. VIII. Ahmed Drri Efendinin randan Dn Yolculuu Ahmed Drri Efendi ran snrndan iki ayda ahn bulunduu yere ulatklarn burada ay kaldklarn name-i hmayunun cevabn aldktan sonra elli gnde Vana geldiklerini, toplam olarak ran topraklarnda alt buuk ay geirdiklerini belirtmitir. Drri Efendi randan Cemaziyelahir 1333 ( Nisan 1721) tarihlerine tesadf eder. stanbul a varlar ise 15 Safer 1134 (5 Aralk 1721) tarihidir234. Kendilerine ah tarafndan elli kese ake verildiini Vana on be kese ake ile geldiklerini bunu da burada validesinin hayrat iin harcadn sefaretnamesinde sylemektedir235. Ahmed Drri Efendi kendsinden istenilen resmi ileri yerine getirdii gibi asl gnderilme sebebini de baaryla yerine getirmitir. stenilen her trl bilgiyi renerek bunu sadrazama sunmutur. Sadrazam da Ahmed Drri Efendinin sefaretnamesinde belirtmi olduu bilgiler sayesinde rana kar izlenecek olan yeni politikasn belirlemitir.

232 233 234 235

ran Sefaretnamesi (Metin), s. 2728. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 28. AKTEPE, Ahmed Drri, S. 5, Mart 1968, s. 66. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 29. buradan kendisinin Vanl olduunu kartabiliriz.

SONU Osmanl Devleti ile Safeviler arasndaki ilikiler, XVI. yzyln balarnda ran topraklarnda ah smail tarafndan Safevi Devletinin kurulmas ile balayacak, XVIII. yzyln ilk yarsnda Safevi hanedanlnn sona ermesine kadar devam edecektir. ki devlet arasndaki mcadelenin sebebi ii-snni mezhep atmas eklinde grnse de asl sebep her iki devletin de Anadolunun dousu ile rann batsn ele geirme istekleridir. Bu nedenden tr birbirleriyle uzun yllar sren savalar yapmlardr. Ancak yaplan bu savalarda her iki tarafda kesin zafere ulaamamtr. XVIII. yzyln balarnda Osmanl Devleti batda yapt savalarda baarl olamamas neticesinde 1718 ylnda Pasarofa Antlamasn imzalam ve bir bar dnemine girmitir. Ayn dnemde randa kan i isyanlar Safevi hanedanlnn zor gnler geirmesine neden olmaktadr. rann bu i karkldan faydalanmak isteyen Ruslar, rann kuzey topraklarndan girerek buralar igal etmitir. Osmanl Devleti Ruslarn ran topraklarnda ilerlemesini egellemek iin ynn dou snrlarnda evirerek hemen harekete gemitir. Ahmed Drri Efendi, yukardaki gelimeler zerine Damad brahim Paa tarafndan grnte bir ticari meseleyi halletmek, ama asl gayesi rann i durumunu renmek, bunlar bir rapor halinde padiah III. Ahmed ve Sadrazam Damad brahim Paaya sunmak zere rana eli olarak tayin edilecektir. te elimizdeki ran Sefaretnamesi, Ahmed Drri Efendinin randa bulunduu sre zarfnda yapt faaliyetleri, rana gidi ve randan dn yolculuu srasnda ran snrlarnda grp, iittiklerini yazd elilinin sonunda Osmanl Padiah Sultan III. Ahmed ve sadrazam Nevehirli Damad brahim Paaya sunduu raporu iermektedir.

Ahmed Drri Efendi, sadrazam Damad brahim Paann kendisinden istedii rann i durumuna dair bilgileri ayrntl bir ekilde renerek, sefaretnamesinde bunlar belirtmitir. Drri Efendi eserinde ran Devletinin idari, askeri, ekonomik, dini ve kltrel yaplar hakknda teferruatl bilgiler sunmutur. Sefaretnamede, rann idari adan bir belirsizlik iersinde olduunu ah Hseyinin lkesine hkim olamad gibi halk zerindeki otoritesini kaybettiini ve Osmanl Devletinin lkesine sava amasndan korktuunu renmekteyiz. Askeri adan ah Hseyine bal dzenli bir ordunun bulunmadn, birka ehri dnda dier ehirlerinin savunmasz olduunu ve askerlerinin bir ksmnn firar ettiini renmekteyiz. Ekonomik adan bakldnda Safevi Devletinin tarma dayal bir ekonomisinin bulunduunu ve halkn ekomomik durumunu zayf olduunu sefaretnameden karmaktayz. randa ok sayda Snninin bulunduunu, ancak bunlarn Safevilerin basks nedeni ile ibadetlerini ak bir ekilde yerine getiremediklerini ve bunlarn Osmanl Padiahn ok sevdikleri ve ona bal olduklar sefaretnamede belirtilmektedir. Ahmed Drri Efendinin ran Sefaretnamesi, elde bulunan ilk ran sefaretnamesi olmas nedeni ile Osmanl Diplomasi Tarihi asndan ok deerli bir kaynak eserdir. ran Sefaretnamesinin orijinal nshasna sahip deilsek de Drri Efendinin kendi yazm olduu nshadan kopye edilmi olan H 1432 nolu yazma nshann orijinal nsha kadar deerli olduu kanaatindeyiz. Bunun yannda R 1228 nolu yazma nshann Drri Efendinin ran eliliinden 2 yl gibi ksa bir sre sonra kopye edilmesi ve gnmze kadar hi bozulmadan ulamas, iindeki bilgilerin orijinal nshaya yakn olduunu gstermektedir. Dier 5 yazma nsha ierisindeki bilgilerin baz ufak farklar dnda yukardaki bu iki yazma nshada bulunan bilgiler ile ayn olmasndan dolay muhtemelen bu 5 yazma nshann dier iki yazma nshadan kopye edildiklerini gstermektedir. Ahmed Drri Efendinin ran Sefaretnamesinin Avrupann eitli ktphanelerinde gerek yazma gerekse basma nshalarnn bulunmas, ayrca 1820 ylnda Pariste baslmas gerekten nemli bir eser olduunu gstermektedir. Sonu olarak; Ahmed Drri Efendi, kendisine verilen elilik grevini baarl bir ekilde yerine getirerek toplad bilgiler ile Osmanl Devletinin XVIII. yzyln ilk eyreinde ran politikasn belirlemesinde nemli bir katk salamtr. Bundan dolay Ahmed Drri Efendi, baarl bir eli ve diplomat olarak hazrlam olduu sefaretnamede nemli bir kaynak eser olarak Osmanl Diplomasi Tarihinde yerini almtr.

KAYNAKA AR V KAYNAKLARI Babakanlk Osmanl Arivi, Name-i Hmayun Defteri, Nr. 6, s. 459461. Babakanlk Osmanl Arivi, Name-i Hmayun Defteri, Nr. 7, s. 2324. Babakanlk Osmanl Arivi, Mhimme Defteri, Nr. 129, s. 283, 299, 320 YAZMALAR stanbul, Topkap Saray Ktphanesi, Revan, No. 1313 stanbul, Topkap Saray Ktphanesi, Revan, No. 1228 stanbul, Topkap Saray Ktphanesi, Hazine, No. 1432 stanbul, Fatih Millet Ktphanesi, Ali Emiri, No. 820 stanbul, Fatih Millet Ktphanesi, Ali Emiri, No. 821 stanbul niversitesi, Nadir Eserler Ksm, Tarih Yazmalar, No. 3228 stanbul niversitesi, Nadir Eserler Ksm, Tarih Yazmalar, No. 442 K TAPLAR AHMET CEVDET PAA, Tarih-i Cevdet, C. I, dal Neriyat, stanbul 1976. AKTEPE, Mnir, Prof. Dr, 17201724 Osmanl- ran Mnasebetleri Ve Silahr Kemani Mustafa Aann Revan Fetihnamesi, ..E.F. Yaynlar, stanbul 1970. ALLOUCHE, Adel, Osmanl-Safevi likileri (Kkenleri ve Geliimi), Anka Yaynlar, stanbul 2001. ARMAAN, Mustafa, Osmanl Ansiklopedisi Tarih Medeniyet Kltr, Aa Yaynevi, C. V, stanbul 1993. ATE, Abdurrahman, Avarl Nadir ah ve Dneminde Osmanl- ran Mcadeleleri, Sleyman Demirel niversitesi, Baslmam Doktora Tezi, Isparta 2001.

BAB NGER, Franz, Osmanl Tarih Yazarlar ve Eserleri, ev. Bakanl Yaynlar, Ankara 1992.

Cokun ok, Kltr

BANARLI, Nihat Sami, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, C.II, stanbul 1987. BROCKELMANM, Carl, slam Uluslar ve Devletleri Tarihi, ev. Neet aatay, TTK, 2. bask, Ankara 2002. BUDAK, Adnan, Mustafa Nazif Efendinin ran Elilii ( 17461747), Baslmam Yksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik niversitesi, Trabzon Mays 1999. AKIROLU, Ekrem, Yaam ve Yaptlaryla Osmanllar Ansiklopedisi, C. I, YKY, stanbul 1999. DEVELL OLU, Ferit, Osmanl-Trke Ansiklopedik Lugat, Ankara 1995. ERAVCI, H. Mustafa, Mustafa lis Nusret-nme, Baslmam Doktora Tezi, Edinburgh 1998. RAM Z, Ramiz ve db- Zurafs, Haz. Sadk ERDEN, Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar, Ankara 1994. ERGN, Saadeddin Nzhet, Hati Divn, 2. bask, Maarif Kitabevi, stanbul 1956. G RG N, Kemal, Osmanl ve Cumhuriyet Dnemleri Hariciye Tarihimiz ( Tekilat ve Protokol), TTK, Ankara 1994. GRENARD, Fernand Asyann Ykselii ve D, ev. Osman Ylsel, M.E.B. stanbul 1992 GOLDEN, B., Peter, Trk Halklar Tarihine Giri, ev. Osman Karatay, Karam Yaynlar, Ankara 2002. HAMMER, Josepj Von, Osmanl Tarihi, C. XIV, stanbul 1966. HODGSON, M.G. S., slamn Serveni, ev. Metin Karabaolu, z Yaynclk, stanbul 1993. NALCIK, Halil Osmanl mparatorluu Klasik a (13001600), YKY, 3. bask, stanbul 2003. ______ Osmanl Uygarl, Kltr Bakanl Yaynlar, C. I, Yayna Haz.: Halil nalck, Gnsel Renda, Ankara 2004. HINZ, Walther, Uzun Hasan ve eyh Cneyd (XV. Yzylda rann Milli Bir Devlet Haline Ykselii, ev, Tevfik Byklolu, TTK, Ankara 1992. KARADEN Z, Ylmaz, randa Smrgecilik Mcadelesi Ve Kaar Hanedan (17951925), Bak Yaynlar, stanbul 2006.

KARATAY, Edhem Fehmi, Topkap Saray Mzesi Ktphanesi Trke Yazmalar Katalogu, Topkap Saray Mzesi Yaynlar, C. I-II, stanbul, 1961. KEVSERAN , Vecih, Osmanl ve Safevilerde Din-Devlet likisi, ev. Muhlis Canyrek, Denge Yaynlar, stanbul 1992. KILI, Remzi Kanuni Sultan Sleyman Devri Osmanl- ran Mnasebetleri (15201566), Erciyes niversitesi, Baslmam Doktora Tezi, Kayseri 1994. ______XVI. Ve XVII. Yzylda Osmanl- ran Siyasi Antlamalar, Tez Yaynlar, stanbul 2001 KIRZIOLU, M. Fahrettin, Osmanllarn Kafkas Ellerini Fethi ( 14511590), Sevin Matbaas, Ankara 1976. KURAN, Ercment, Avrupada Osmanl kamet Eliliklerinin Kuruluu ve lk Elilerin Siyasi Faaliyetleri 17931821, Trk Kltr Aratrma Enstits Yaynlar Ankara 1988. KTKOLU, Bekir, Osmanl- ran Mnasebetleri (15781590), stanbul 1962. RA D Mehmed, Raid Tarihi, C. V, stanbul 1282. REF K, brahim Osmanl limleri ve Sanatkrlar, Tima Yaynlar, Sadeletiren: Dursun Grlek, stanbul, SAM , emseddin, Kms- Trki, Enderun Kitabevi, stanbul 1989. SARAY, Mehmet. Trk- ran likileri, Atatrk Aratrma Merkezi Yay., Ankara 1999. SMER, Faruk, Safevi Devletinin Kuruluu ve Gelimesinde Anadolu Trklerinin Rol, TTK, Ankara 1992. SREYYA Mehmed, Sicil-i Osmni, Matbaa-i mire, stanbul, 1311. AK R, Ziya, Mezhepler Tarihi, Maarif Kitaphanesi, stanbul 1961, APOLYA, Enver Behnan, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, Elit Kitabevi, stanbul 2004. eyhi Mehmed Efendi, Vekayil Fudala II-III, ekaik-i Numaniye Zeyli, Tpk Basm, Ner. Abdlkadir zcan, ar Yaynlar, stanbul 1989, TOGA, Sleyman, Krml Mustafa Rahmi Efendinin ran Sefaretnamesi, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Ankara niversitesi, Ankara 2000 TUNCER, Hner, Eski ve Yeni Diplomasi, mit Yaynclk, Ankara 1995. TUNCER, Hadiye TUNCER, Hner, Osmanl Diplomasisi ve Sefaretnameler, mit Yaynclk, Ankara 1998. ..E.F. Matbaas,

UNAT, Faik Reit, Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri, Yay. Haz: Bekir Stk Baykal, TTK, 3.bask, Ankara 1992. UZUNARILI, smail Hakk, Osmanl Tarihi, C. II, III, TTK, Ankara 1983. YCEL, Yaar- SEV M, Ali, Klasik Dnemin Hkmdar Fatih Yavuz Kanuni, TTK, Ankara 1991. WOODS, E., Akkoyunlular, ev. Sibel zbudun, stanbul 1993. MAKALELER ABBASLI, Mirza, Safevilerin Kkenine Dair, Belleten, C. XC, no: 158, Nisan 1970. AKA, smail, Anadoludan rana Gler, Tarihten Gnmze Trk- ran Sempozyumu, TTK, Ankara 2003. AKTEPE, Mnir, Nevehirli brahim Paa, .A., M.E.B., C. IX, stanbul 1964. ________Drri Ahmed Efendinin ran Sefareti, Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, Ekim 1967- Mart 1968. ALTUN -GRSOY, Belks, Sefaretnameler, Trkler, C. XII, YTY, Ankara 2002. BALA, Mirza, Erdebil, .A., M.E.B., C. IV, stanbul 1977. B L M, Cahit, Ebubekir Ratb Efendi Neme Sefaretnamesi, Belleten, S. 209, Ankara Nisan 1990. ________ Mustafa Rasih Efendinin Rusya Sefaretnamesi, OTAM, S. 7, Ankara 1996. ________ Tercme Odas, OTAM, Yl I, S. I, Haziran 1994. BOYLE, John Andrev, rann Milli Bir Devlet Olarak Gelimesi, Belleten, ev: Berrin U. Yurdado, S. 156, Ekim 1975. OLAK, Songl, Patrona Halil Ayaklanmasn Hazrlayan artlar ve syann Py- Tahtaki Etkileri, Trkler, C. XII, YTY, Ankara 2002. EFEND YEV, Oktay, ah Tahmasbn ahsiyeti Dair, Trkler, C. VII, YTY, Ankara 2002. EFEND ZADE, Oktay Safevi Devletinin Kuruluunda Azeri Trklerinin Rolne Dair, XI. Trk Tarih Kongresi, C. II, 59 Eyll 1989. EK NC , Mustafa, Yavuz Sultan Selim Dneminde Osmanl-Safevi likileri, Trkler, C. IX, YTY, Ankara 2002. S. 16, likileri

EMECEN, Feridun M., Osmanl Devletinin ark Meselesinin Ortaya k ve ilk Mnasebetler ve Yansmalar, Tarihten Gnmze Trk- ran likileri Sempozyumu, TTK, Ankara 2003. ______Sultan Sleyman a ve Cihan Devleti, Genel Trk Tarihi, C. VI, YTY, Ankara 2002. ERAVCI, H. Mustafa, Safevi Hanedan, Trkler, C. VI, YTY, Ankara 2002. ______ II. ah smail Dneminde Dou Anadoluda Safevi Tehdidi, Frat niversitesi Trkiyenin Gvenlii Sempozyumu, Elaz 1719 Ekim 2001.
_______

III. Murad , Manisal Padiahlar, Manisa Valilii Yaynlar, Manisa 1999.

ERGN, Sadedin Nzhet,Drri (Vanl Ahmed),Trk airleri, C. III, stanbul1943. GKB LG N, M.Tayyib, Arz ve Raporlarna Gre brahim Paann Irakeyn Seferindeki ilk Tedbirleri, Belleten, C. XXI. S. 29, Ankara 1957. GLPINARLI, Abdulbaki, Kzlba, .A., M.E.B., stanbul 1998. HOURDCADE, Bernard, ran (Fiziki ve Beeri Corafya), .A., C. XXII, Trkiye Diyanet Vakf Yay., stanbul 2000. LGREL, Mcteba, Zirveden Dn: II. Selimden III. Mehmede, Genel Trk Tarihi, C. VI, YTY, Ankara 2002. P RL , Mehmet, Eli, .A., C. I, Trkiye Diyanet Vakf Yay., stanbul 1995 KARACA, Behset, Safevi Devletinin Ortaya k ve II. Bayezid Dnemi Osmanl- Safevi likileri, Trkler, C.IX, YTY, Ankara 2002. KARAL, Enver Ziya, Ahmed III, .A., M.E.B., C. I, stanbul 1961. KORKUT, Hasan, Osmanl Sefaretnmeleri Hakknda Yaplan Aratrmalar, Literatr Dergisi, C. I, S. 2, Bilim ve Sanat Vakf Yaynlar, stanbul 2003. KRAMERS, J.H., ran (Tarih ve Etnografik Bak), .A., M.E.B., C. V/II, stanbul 1968. KUNT, Metin Siyasi Tarih ( 16001789), Trkiye Tarihi, Yay. Ynt: Sina Akin, C. III. , Cem Yaynevi, 6. bask, stanbul 2000. KKDA, Yusuf, Osmanl Devletinin ah smailin Anadoluyu iiletirme almalarn Engellemeye Ynelik nlemleri, Osmanl, C. I, YTY, Ankara 2000. MIRJAFARI, Hosen, ranl Tarihilerin Bak Asyla Kanuni Sultan Sleymann Siyaseti ve Kiilii, Osmanl, C. IX, YTY, Ankara 2000. MUSTAFAZADE, Tofiq Teyyubolu, Safevi Hanedann Son Yllar, ev. Bilgehan A. Gkda, Trkler, C.VII, YTY, Ankara 2002.

NASKALI, Esko ran (Balangtan Mslmanlar Tarafndan Fethine Kadar), .A., Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, C. XXII, stanbul 2000. NES BL , Nesib, Osmanl-Safevi Savalar Mezhepleri ve Azerbeycan, Trkler, C. VI, Ankara 2002. ORTAYLI, lber, Osmanl Diplomasisi ve Dileri rgt, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, C. I, letiim Yaynlar, stanbul 2000. Z, Mehmet, II. Viyana Seferine Kadar XVII. Yzyl , Genel Trk Tarihi, C. VI, YTY, Ankara 2002. ZGDENL , Osman Gazi, ran (Fetihten Safevilere Kadar) .A., Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, stanbul 2000. SARIKAYA, Saffet, Dini ve Siyasi Bakmdam Osmanl- ran Mnasebetleri, Trk Kltr, S. 363, Temmuz 1993. SAVA, Ali brahim, Genel Hatlaryla Osmanl Diplomasisi, Osmanl zel Says I, YTY, Ankara 2000. ________ Osmanl Elilerin Resm-i Kabul Protokolleri, Tarih ncelemeleri Dergisi, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Yay., zmir 1996. SAVA, Saim,Osmanl-Safevi Mcadelesinin Toplumsal Sonular, Trkler, C. VII, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2002, SMER, Faruk, Akkoyunlular , Trk Dnyas Tarih Dergisi, S. 40, ( ubat 1986) TEK NDA, M.C. ehabeddin Yeni Kaynak ve Vesikalarn I Altnda Yavuz Sultan Selimin ran Seferi, Tarih Dergisi, ..E.F., C. XVII, S. 22, 1967. TOROS, Taha Osmanl Sefirleri ve Sefaretnamelere Dair, Hayat Tarih Mecmuas, Yl 5, S. 7, Ankara 1969. UZUNARILI, smail Hakk, XVIII. Yzylda Osmanl- ran Mnasebetleri, Trkler, YTY, C. XII, Ankara 2002. STN, smail Safa, ran ( Safevilerden Gnmze Kadar), .A., C. XXII Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, stanbul 2000. YALINKAYA, M. Alaaddin,XVIII. Yzyl: Islahat, Deiim ve Diplomasi Dnemi (17031789), Trkler, YTY, C. XII, Ankara 2002. YAZICI, Tahsin,Drri Efendi, Enclopedia ranica, C. VII, California 1996. _______ Safeviler, .A., M.E.B., C. X, stanbul 1980.

SEFARETNAMEN N TRANSKIR PS YONU (1b) Bi-inyetilllahi tela ve tevfik gurre-i muharreml harmun gurresinde236 Badd behit-i abdan hareket237 ve onuncu gn238 ibtid Acem snurna dhil olduk239 Badd vlsi vezr-i mkerrem Hasan Paa240 hazretleri bizim ol tarafa memriyetimiz241 mukaddem h Cimch cnibine ve snura karib olan Kirmnh hanna tahrir itmekle242 han- mezbr tarafndan mihmn-drlk hizmetiyle243 bir Acem As gelp bizi istikbl ve izz- tam ile getrp beinci gn244 Kirmnha varlmak zre yemek olunup Kirmnh han etbyle istikble gelecek iken benim mnam vardur dey itizr ve kendsi gelmeyp karndan yz kadar kzlba245 ile istikble gndermi. Bu kullar heman bi-ihtiyar
236

Takrir-i ili marnileyh , M 821 yazma mshann balangc bu ekildedir. Gurre-i muharremde, T3228, Badddan hareket, T3228, T442, M 820, M 821, H 1432, R 1228 ve onuncu erba gn, T3228, T442, M 820, M 821, H 1432, R 1228 snur- Aceme dhil olundu, T3228, T442, M 820, R 1228, H 1432; snur- Aceme duhl olundu, M 821 mukaddem Vezr-i Mkerrem Hasan Paa, M 820, R 1228 memriyetimizi, T3228, T442, M 820, M 821, H 1432, R 1228 eylemekle, M 820, M 821, H 1432, T 3228; itmekle, T442 hidmetiyle, M820 gtrp beinci gn, M 820, M 821, R 1228 yz mikdar Kzlba, T 442, T 3228, H 1432, M 821, M 82 R 12280,

T442, M 820, R 1228, M 821, gurre-i muharremin, H 1432

237 238 239 240 241 242 243 244 245

dargnlk246 suretini gsterp bunlara zr- buzundan ben evketl l-i Osmn Pdih247 tarafndan mahsus ili248 ve nme-i hmyunu hmili olamda bu ayarda bir han beni istikbl itmeye vllahil-azim ta ki bu mahalle han gelmeye249 bir kadem iler varmam ve bunun ksthl ha arz iderim dey kalem aldkda250 birka atlu lr251 idp han- mezbre varup ahvali ilm eylemiler, acele zre etna-i sevr olup ta yemeklie geldi252 bize azim-i itizr idp ve man Kirmnha nuzl olundu be gn meks idp253 badehu bizi sarayna davet eyledi254 ve biraz eker-i pikei virp bade mahall-i mezbreden255 hareket ve drdnc gn Dergzin256 kasabasna nzlumuzda mir-i lem (2a) pyesiyle mihmn-drlk hizmetiyle Necef Kl Han Bey namnda257 bir Kapc-b yz kadar adam ile gelp bizi istikbl idp ve ikiyz elli guru zahire-bah258 virilmek zre hdan fermnlar getrp ve iki gn meks idp259 andan drdnc gn Dr-l- mlk- kadim olan Hemadn ehrine nzl ve hkimi Kelb Ali Han bi-n-nefs260 kendsi Alt yz kadar atlu ve piyde ile bizi istikbl ve bir vsi saraya nzl gn meks idp ziyafetten sonra yine hareket ve doru yollar endn- bdn261 olmamala sa ve sola saparak yirmi konak yeri g ile krk gnde kat idb262 Mesken-i h- Selef263 olan Kazvin ehrine vsl ve tulu pyesinden olan hkimi Tahmas Han bin kadar piyde ve svri ile ve ny ve krre-i ny ve tfenk ve kk toplar ile bize
246 247 248 249 250

darlup, M 821 evketl, azimetl ve kudretl l-i Osmn Pdihnn, M 820, M 821, H 1432, T 3228, T 442, 1228 mahsus ilisi, H1432, M 821, T 3228, M 820, R 1228 ta buraya gelmedike, M 820, R 1228,T 3228, M 821, H 1432, T 442 bunun ksthln h Cimch cnibine arz iderim dey elime devt ve kalem aldkda, H 1432, M 820, M birka atlular koarak, T 442, H 1432, M 820, R 1228, M 821, T 3228, R 1228 ahvali syleyp acele ile ata bindrp ta yemeklie gelp, H 1432, T 442, M 820, R 1228, M 821, T 3228 Kirmnha nzl ve be gn meks, H 1432, T 442, M 820, M 821, T 3228, R 1228 bizi sarayna davet ve biraz, H 1432, T 442, M 820, M 821, T 3228, R 1228 mahall-i mezbrden, H 1432, M 820, R 1228, M 821, T 3228; mahall-i mezbureden, T442 Derkezin, M 820, R 1228; Dercezin, M 821, T 3228, T 442, H 1432 asl mihmn-dr olmak zre Necef Kul Bey namnda, H 1432, T 442, M 820, M 821, T 3228, R 1228 h Cimch tarafndan yz kadar atl ile gelp bizi istikbl ve yevmiyye iki yz elli kuruluk zahire, , H virilmek zre fermn getrp iki gn meksden sonra, H 1432, T 3228, M 820, M 821, T 442 Hemadn hkimi gelp Ali Han bi-n-nefs, M 821, T 442 endn- bdnlk, H 1432, T 3228, M 820, R 1228, M 821, T 442 yirmi gnlk yol gle krk gnde kat idp, H 1432, T 3228, M 820,R 1228, M 821; yol hayle ile, T442 Mesken-i hn- Selef, M 821, H 1432, T 3228, R 1228, M 820, T 442

821, T 3228, T 442, R 1228

251 252 253 254 255 256 257 258

1432, T 442, M 820, R 1228, M 821, T 3228

259 260 261 262 263

enlik idp istikbl eyledi ve bir vsi saraya kondurup264 be gn meks idp azm-i ikrm265 ve ziyafetler idp andan dahi hareket ve Rey memleketinde vki Tahrn nm- kasaba ki olvakitte h Cimch266 makarri idi bizler dahi ol cnibe tevecch idp ve be gnde267 vusl ve esny- vuslde Rstem Han nm bir veziri268 bin kadar atlu ve piyde azim-i enlikler ve adetleri zre269 alaylar idp iki saat yerde bizi istikbl idp270 bizi getrp bir baeli ve havuzl vsi saraya kondurub271 ve h tarafndan kendi matbah ve amelesi gelp272 altun ve gm takmlar ile gn gice bize ziyafet idp ve arlayup gittiler bu esnada yirmi altun ve elli zer sandl ser-krlarna ve seksan altun dahi yannda olan ameleye virildi ve gnden sonra biz kendi matbahmz kaynadup devle ki vezr-i azam makamnda
274 273

elenr iken dokuzuncu gn itimd-d

(2b) vezri sarayna davet idp275 vardmzda bizi

grdii gibi kym ve istikbl ile odann nsfna dek gelp tekrar yerine oturd. Bizi yanna davet idp ho geldin safa getrdn deyp276 der-akab sahib-i devlet efendimizin277 mektuplarn talep eyledi, emm bizim ililik ile ol tarafa varmamzdan bunlar azim-i hofa dp278 nki memleketleri ahvali perian ve birka tarafdan hcum-u ad ile nizm- halleri yaman olmala gya ki biz bunlarun279 snura karib birka sancaklk yer280 talebine ya
264 265 266 267 268 269 270

kk toplar enlikleri ile bizi istikbl bir vesi saraya kondurub, H 1432, T 442, M 820, R 1228 be gn meks ve ikrm, M 821, H 1432, T 3228, T 442; be gn meks ve rm, M 820, R 1228 h Cimchn, M 821, H 1432, T 3228, M 820, T 442, R 1228 ol cnibe mteveccih ve beinci gn, M 821, H 1432, T 3228, M 820, R 1228, T 442 vezrleri, M 821, H 1432, T 3228, M 820, R 1228, T 442 bin kadar atlu ve piyade ile adetleri zre, M 821, H 1432, T 3228, M 820, R 1228, T 442 vfir enlik ve alaylar ile iki saat mikdr mesafede bizi istikbl, M 821, H1432, T 3228, R 1228, M 820, T bir baeli ve havuzl kebir-i saraya kondurub, M 820 h kend lt- matbah ve amelesini gnderp, M 821, H 1432, T 3228, M 820, T 442 gn gice bize ziyafet ve arlayub gnden sonra amele ve ltn gnderp biz kend matbahmz vezr-i azamlardr, R 1228, M 820; Vezr-i azam mukadderamnda, T 3228; Vezr-i azam olar bizleri kend sarayna davet idp, M 820, R 1228; bizi kend sarayna, T 3228, H 1432, M 821, T 442 ho geldin be geldikden sonra, H 1432, T 3228, T 442; ho geldikden sonra, M 821; ho geldin be gittikden sahib-i devlet efendim hazretlerinin, R 1228, M 820; sahib-i devlet efendimiz hazretlerinin, M 821, H 1432, emm bizim ililik ile ol tarafa varmamzdan bunlar azim-i havf ve hayete dp, R 1228, M 820; amm bunlardan, H 1432, T 442, M 821, T 3228, M 820, R 1228

442
271 272 273

kaynadub, M 820
274

makamndadr, H 1432, T 1432, M 821

275 276

sonra, M820, R 1228

277

T 3228, T 442
278

bizim, H 1432, T 442, M 821, T 3228

279

dahi ayri teklife gelmi olayuz mlzasyla bizim in mukaddem mvereler idp gh Revn ve gh Kerkk tarafnda baz mahalleri virmek zre tasmim eylemiler281 ve lkin bir kalba ifr idemeyp biraz hedy ile bir ili gndermek zre karar virmiler bizim geleceimizi istim eylediklerinde tehir idp bakalm ne hususa gelr dey tevaffuk itmiler282 amm maddeye vkf olmak zre acele ile bizden vezir mektuplarn talep itmee bais budur283 bendeniz ise mukaddem bu mverelerin ve hof ve haibetlerin ve mtezelzil olduklarn defat284 ile haber alup vuzuf tahsil itmidim285 ve sahib-i devlet efendimizin mektuplarn286 evvel getrmeyp287 Hasan Paa hazretlerinin kethdsnn mektuplarn288 getrmdm mektup talep eyledi gibi mezbr mektuplar virdim. Der-akab aub bakdkda bu Hasan Paann mektuplardr ya kani vezr-i azam mektuplar289 dey tiz tiz sul eyledikde bendeniz behey hanm acele itmeye nme-i hmyundan mukaddem vezir-i azam mektuplarn sana virmek devlet-i liyede deb ve kanun deildir290 beni evketl azimetl efendim h Cimch291 tarafna gndermidir. btid varub buluuruz emnet-i kbr olan nme-i hmynu292 teslim iderim andan sonra vezr-i azam mektuplarn sana viririm didikde heman iki ellerin dizlerine urub (3a) ho imdi. rzhullahndr biz ana snuruz293 sizin evvelden bu niyetiniz var idi imdi geldi zuhur itdi.
280 281

sancak, H 1432, T 442, M 821, T 3228, M 820, R 1228 baz mahalleri virmek zre karar virmiler, T 442; tasmim idp, H 1432, T 3228, M 821; bizden mukaddem bakalm ne hususa gelmidir, T3228, M 821, H 1432, T442; bakalm ne in gelmidir, M 820, R1228 vezri bizi davet ve bir ho sohbete ru olmakszn mektup talep eyledi, T 3228, M 820, T442, H 1432; bir mukaddem defat, H 1432, T 442, M 821, T 3228, M 820, R 1228 her hususlarna gerei gibi vakuf -u tahsil itmidim, H 1432, T 442, M 821, T 3228, M 820, R 1228 sahib-i devlet mektubunu, H 1432, T 442, M 821, T 3228, M 820, R 1228 bile getrmeyp, H 1432, T 442, M 821, T 3228, M 820, R 1228 Hasan Paa bendelerinin ve Kethdsnn mektubunu, H 1432, T 442, M 821, T 3228; Hasan Paa vezr-i azam hazretlerinin mektublar, M 820, R 1228 bendahi hanm ben imdi sana vezr-i azam mektublarn virmem, R 1228, M 820; devlet-i liyyenin deb ve beni evketl azimetl celdetl Padih- lem-penah hazretleri h Cimch, H 1432,T 442, T 3228, M 821, ana buluub ve emnet-i kebri olan nme-i hmyun evket-makrn, M 821, T 3228, T 442, H 1432, M 820, biz Allaha sunuruz, M 821, T 3228, T 442, H 1432, M 820, R 1228

mvereler bir kalbe-i efra, M 820, R 1228

282 283

ho tehniyete ru, M 821

284 285 286 287 288

hazretlerinin ve Kethdsnn mektubunu, M 820, R 1228

289 290

kanununa muyyerdir, H 1432, T 442, T 3228; devlet-i liyyenin kanunine muyyerdir, M 821
291

M 820, R1228
292

R 1228
293

Ben iittim hanm niyetimiz nedir294 didikde mukaddem ve vezr-i azamnz olan Ali Paa hnkr hazretlerin zor ile tahrik idp Vrdinden sonra bizim zerimize gelecek idi amma Allah-u Tel hazretlerinin rzas bumu ki Vrdin Marekesinde ehid oldu didi bende dahi canm siz bunu kimden istim ittiniz295 didim ol zaman bizim Revn han bu ahvali yazmd296 didi ben iittim hanm senin Cimch ile tenhada istire mteallik umur-u memlekete dir mvereye Revn han vkf olur mu297 hayr didi ya bizim hnkrmz hazretleri tenhada veziri ile oln mukalemeye nice vkf olur kezb itmi298 beyan sylemi kl olan bu makule sze itimd ider mi299 bundan kati nazar- Gazi Sultan Murd Han cennet-i mekn aleyh-ir-rahmete hazretlerinin300 ahidnme-i hmyunundan bu ana dek tamam seksan be senedir ve hala yedinci pdih- azim-l andr bunlarn asla birinde sulh ve salaha mugyir zerinize gelmek zre sui kasdlar olmayub byle bir kl ve fzl ve kmil ve dindr ve kbet-i endie ve tarafeynin rahat ve acze ve meskinin istirhati melhz tabi hmyunlar olan pdih- lempenah reya perverdir bu kr n-hencri irtikb301 ider mi hususn silsile-i liyye rab-i mesknde be yz senedir302 ki ecat ile hret-ir olan l-i Osmn olan evld- emcd tig-zenlik ile mehur limdir303. Sizin bu perianlnzda suikasd ile zebn-basanlk itmek an- ecatlarna layk m bundan kati nazar benim getrdiim nme-i hmyun evket-makrun afv- ahdan mesmnuz olub czzi ve klli vukf304 eylediiniz var m yahut (3b) etbamzdan bir istihbr ile bir nesne gsterdiniz mi olmudr didim yok deyu kasem eyledi pek makul bu dahi yle dursun305 evvel bizim kudretl l-i
294 295

imdi geldi zuhur eyledi, hanm niyetimiz nedir, M 820, R 1228,T 442, T 3228, M 821, H 1432 Vrdin Marekesinde ehid old kald, didiinde biz dahi hanm bunu size kim syledi. Kimden iittiniz, M ol zaman bizim Revn han yazmd, M 820, R 1228, T 442, T 3228, M 821, H 1432 hanm senin h ile tenhada esrre mteallik umur-u memlekete dir sylediini Revn han bilirmi, M 820, ya bizim vezrimiz hnkr hazretleriyle tenhada mukaleme eyledii esrre nice vkf olup size yazd kizb bu makule-i haltyta itimd idp vcud viren dahi ahmakdr, M 820, R 1228; vcud virmez, M 821,T 442, aleyh-ir-rahmete ve-l gufrn hazretlerinin, M 821,T 442, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 inkt, T 3228 be yz seneden ber, M 820, M 821,T 442, T 3228, H 1432 l-i Osmn evld- emcdlardr ve ti-zenlik ile mehur limyndr, M 821, T 442, T 3228, H 1432, M 820, tahsil-i vukf, T 3228, T 442, H 1432, M 821 an- ecatlarna layk m bu dahi yle tursun, M 820, R 1228

820, T 442, T 3228, M 821, H 1432, R 1228

296 297

T 442, T 3228, M 821, H 1432, R 1228

298

itmi, M 820, T 442, T 3228, M 821, H 1432

299

T 3228, H 1432
300 301 302 303

R 1228
304 305

Osmn Padih- eazallahu ensre hazretlerinin rikb- hmyunlarndan mnbais olan elileriyz306 bu kadar mesfe-i baideden geldik307 el-yevm size misafiriz ve siz bu devletin itimd-d-devletisiz hala hall akd-i umr sizin elinizdedir308 ve cmle mukalememiz sizinle olsa gerekdir henz grdk ve hal hatr sorlub bir mikdr fki mushabet olunmad muhaz309 yolundan bu mnkaa meclis-i evvelin szmidr eer bundan bir murdnz var ise sizinle mnzara zre mukaleme idelim310 didikde ben adb- mnzara nedir bilmem311 deyp cevap virdi ben dahi imden sonra seninle mukaleme itmem ve meclisine gelmem beni evketl kudretl Padihm hazretleri h Cimch hazretlerine gndermidir varr anlar ile mukaleme iderim312 at hazr etsunler konaa giderim dey hareket zre iken heman kk- Evvel Defterdr Reis l-kttb yanma gelp beni tutup ltuf ile kerem ile itimd-d-devle hazretlerinin murd bu deildir313 ancak sehv mazur buyurun diyp bizi alkoyup andan havnende ve sazendeler gelp musiki faslna balayub ara yerde fki vfer sohbetler old314 amm benim tbiam candn almayub tavan ve kerhen baz sullere cevap virdik315 tam gelp yendi amm vezir-i keml infalinden srh-ser iken srh-rev old candn mushabete tasaddi idemeyp tam- hir old ve erbetler iilp binp konaa gelindi316 ertesi gn bir tezkire ile Mihmndr ve Kapclar Kethds gelp317 bizden istizn ile birderi davet idp

306

evvel biz evketl azimetl kudretl Padih- l-i Osmn eazallah- ensre rikb- hmyunlarndan gelmiiz, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820, R 1228 siz bu devletin vezir-i azam bulundunuz hal akd-i meslih ve umr, M 820, R 1228; siz bu devletin henz grildi hal ve hatr sorlub bir mikdr fki musbebat olunmakszn muhaze, T 3228, T 442, H eer bundan bir garaz ve murdnz var ise adb- mnzara kidesi zre sizinle mukaleme idelim, T 3228, T ben adb- mnazara bilmem ne dimekdir bilmem, T 3228, T 442, H 1432, M 820, M 821, R 1228 beni evketl azimetl kudretl Pdihmz eazallahu ensre hazretleri h Cimch cenblarna

mnbais olan ilileriyz, M 820, T 3228, M 821, R 1228; evketl azimetl; H1432, T 442
307 308

itimd-d-devlesi bulundunuz hal akd-i meslih ve umr elinizdedir, H1432, T 442, M 821, T 3228
309

1432, M 821, M 820, R 1228

310

442, H 1432, M 821, M 820, R 1228

311 312

gndermilerdir, T 3228, M 821; evketl azimetl muhbbetl, T 442, H 1432; varub bizzat h Cimch hazretleri ile sylerm, M 820
313 314 315 316 317

ltuf idin kerem idin murdlar ol deildir, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820, R 1228 ara yerde fki mushebat ve ir sohbetleri olub, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820, R 1228 sullerine cevap virdik, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820 konaa geldiimde, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820, R 1228 irtesi gn tezkire-i tahrir ve azim-i niyaz ile Mihmndr ve Kapclar Kethdsn gnderp, T 3228, T 442,

H 1432, M 821, M 820, R 1228

getrdiler318 birderi nimce kym idp yanna alup ve biraz hedya arz idp319 (4a) ili efendiyi dnki gn rencide itdik bize320 hatrmanda oldlar ltuf eylesnler ben iki aylk vezirim lisan- devleti bilmem bizi bardr321 taksirtmz afv etsnler dey bize dahi yirmi otuz tabak eker meyve gndermiler322 ve be alt gnden sonra vardmzn on beinci gn idi h tarafndan bize yevmiye masarfmz in323 beyz tumn ake gndermiler ki bizim hesabmza alt bin yz otuz guru ider324 otuz kzlba ile Kapclar Kethds getrp teslim itdi kahve ve erbet ve bhr ikramndan sonra elli turl altun ve bir uk bir kum kendye virdik yz turl altun etbna virildi325 irtesi ehad gn nme-i hmyunu getrmek in h bizi davet idp326 biz dahi var kuvvete bzuya getrp namus devlet-i liyyeye layk tazim ve ikrm- vech zre327 taht- revn tezyin ve nme-i hmyunu vaz idb328 on iki arab- akkm329 libs- mahsuslaryla ve sekiz ukadr- mlebbes330 taht- revnn etrafn dire-i mdr- ihta idb nnce yedekler akabde bendeniz ve etbamz331 tertib ile hn oturd rbn hanesine332 varup nc kapudan ier girdiimizde h

318

birderim kullarn bizden istizn ile davet idp biz dahi izn virp, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820, R nimce kym ile birderi yanna alub biraz hedye arz idp, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820, bizden, M 821; bize, H 1432, M 820, T 3228, T 442, R 1228 lisn- devleti bir ho bilmem kerem ile bizi bardr, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820, R 1228 taksirtm afv etsnler dey vfer-i itizr idp bize dahi yirmi otuz tabak eker ve birka table meyve vardmz gnn on beincisidir h tarafndan bize masraf- behs olmak zre, M 820, R 1228; yevmiyye bizim hesap zre onalt kise yz otuz gurudur, T 442, T 3228, M 821, H 1432; otuz guru olur, M elli adet turl altunyla bir uk ve bir kum kendye yz adet altun dahi etbna virp gnderdim, T 442, onaltnc ehad gn Nme-i Hmyunu getrmek zre h bizi meclisine davet idp, T 422, M 820, R 1228, ikrm vech-i mstehsen olmak zre, T 442, T 3228, M 821, H 1432, M 820 Nme-i Hmyunu derununa vuza idp, T 442, T 3228, M 821, H 1432, M 820 on iki kadar arab- akm, T 442, T 3228, H 1432, M 820, R 1228; on iki aded arab azam, M 821 sekiz kadar ukadr- mlebbes, M 820, T 442, T 3228, M 821, H 1432, R 1228 akabinde biz ve etbmz, M 820, T 442, T 3228, M 821, H 1432, R 1228 tertib ile yryerek t hn oturdu rbn hnesine dek, T 442, T 3228, M 821, H 1432; bae sarayn

1228
319 320 321 322

gndermi, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820 , R 1228

323

masraf- behs, H 1432, T 3228, M 821, T 442

324

820, R 1228
325

T 3228, M 821, H 1432, M 820, R 1228

326

H 1432, gtrmek zre, T 3228; gndermek zre, M 821

327 328 329 330 331 332

hnesine, M 820

karuda oturur imi333 beyn yesrende bin kadar srh-ser334 mkemmel silhlar ile kym zre ve on kadar vezirleri ve belerbeyi ve otuz kadar ricl-i devlet ve erbab- mensb ve defterdrn ve kttb kud zre olup335 biz bunlarn ortasndan harman- reftr ile bamzda kafes-i destr336 ve arkamzda samuru erkan- krki ve elde nme-i hmyun337 aheste aheste yryerek t hn oturd sofann nne varlub benim ile hn ma-beyni heman bir zir ( 4b) kadar kaldkda sa elime nme-i hmyunu alup bl tutup ve sol elim ile adb meclis-i mlkne zre temenn iderek esselam- aleykm euzubillahimene-eytanirracim bismillahirrahmanirrahim hez kitabn yantku aleykm bil-hakk l fermn fermn- memlik-i Osmni Sultan-l berreyn ve Hakan-l Bahreyn Sni-i skender Z-l-karneyn Hadim-l-Haremeyn-us-erifeyn es-sultan ibn-i e-s-sultan ibn-i e-s-sultan evketl kudretl, azimetl es-sultan Gazi Ahmed Han338 ibn-i es-sultan Gazi Mehmed Han ibn-i es-Sultan brahim han eazzalahu ensrehu hazretlerinin nme-i hmyun evket- makrnlardr ki339 h Cimch hrid-i klah huzur-u sadetlerine ok ok selm ihd idp hatrlarin sul iderler340 dey ezn payesiyle blend-vaz ile syledim ben bu kelam-i fikarat uzre eda iderken341 itimd-d devle342 sa tarafmda benimle beraber turur idi iki defa nme-i hmyunu tevecch eyledi ben asla iltifat itmedim bir defa dahi h kendileri bin-nefs almaa meyl eyledi343 amma bu kullar takririmi tamam itmedike kat bir tarafa bakmadm

333

nc kapuda inp ve Nme-i Hmyunu bamz beraberi elimizde tutup kapudan ier girdiimizde meer bin kadar srh-sern, M 820, T 3228, M 821, H 1432; sern, T 442 on kadar Vzer ve Belerbeleri ve otuz kadar Ricl-i Devleti ve Erbab- Mensb kud zre olup, M 820,

h karuda otururm, M 820, R 1228,T 442, T 3228, M 821, H 1432

334 335

R 1228; bin kadar Vzer Belerbeleri ve otuz kadar srh-sern mkemmel silahlaryla kym zre ve on kadar Ricli Erbb- mensb kud zre olup, M 821; ve Ricl-i Devleti ve Erbb- Devleti ve Erbb- Mensb, T 442, T 3228, H 1432
336 337 338

bada kafesi destr, T 442, T 3228, H 1432, M 820, M 821, R 1228 elimde Nme-i Hmyun, T 442, T 3228, H 1432, M 820, M 821, R 1228 evketl muhabbetl azimetl kudretl e-s-sultn Ahmed Han Gazi, T 3228, M 820, M821,R 1228; evketl eazzallah- ensre hazretlerinin Nme-i Hmyunu meymenet-i makrun evket- meshunlardr, H 1432, T Hatr- eriflerini sul iderler, T 3228, M 820, M821, R 1228, H 1432; Hatr- eriflerini iderler, T 442 ezn perdesinde blend-avazyla syledim ben bu kelemt fkart zre eda eyleriken, M 821, T 3228, T 442, Vezir- azam, M 820, R 1228 meyl idb, H 1432, T 442, T 3228, M 820, M 821

muhabbetl azimmetl, H 1432, T 442

339

442; evket-mehunlardr, M 821, M 820, T 3228, R 1228

340 341

H 1432; ezn perdesinde blend- avz ilesyledim, M 820, R 1228

342 343

szm tamam etdikde344 hn nc defa meylinde nme-i hmyun iki defa takbil ve bam zeri koyub ha sundukda dizi zre kalkup nme-i hmyunu iki eli ile elimden alup ve pp bana kod elinde345 tutup andan Kzlar Asna iaret idp346 ol dahi hn elinden alup ve pp ba zre koyup elinde tutd h bana otur dey emir eyledi347 bendeniz teeddb idb oturmadm tekrar emir eyledi yine oturmaynca Kpcular Kethds kolumdan tutup zor ile kuud itdirdi. btid ki suli evketl hnkr hazretleri ne lemdedir dimlar m dr yani mizclar eymidr ve hala stanbulda mdr didiklerinde348 (5a) bendahi beli hm elhamdlillah-i teale vcud-u erifleri shhat ve fiyet zeredir349 mukarrer saltanatlarnda istirhat zredirler dey cevap virdim vezir-i azamna Farisi lisn zre benim adm sord350 bendeniz hm ism-i merr ezmen persi yani adm hm bana sor351 Drriyim Eli-i h- Rumum here fermn h bud mmem didim yani ben Drriyim Pdih- Rum hazretlerinin elisiyim her ne ki anlar bana fermn itmidir an icr iim gerekdir didiim gibi hey ili efendi sen ho geldin352 sef getrdn yollarda ok zahmet ekdin mi dey Farisie sor bir k cevablar virdim353 sonra gtrn yerinde otursun dey fermn eyledi Kpclar Kethds buyurun dey beni kaldurub hn mukbelesinde oturan Vzernn yanna gtrp ikinci vezirin alt yannda yer gsterdiler354 ve nme birka tabak eker bile koyup biz dahi eker yemee baladk355 amm hn nazar dima benden yana olup356 vezri ile biraz beni sylediler amm ne didiler iitmedim357 ancak vazlarndan
344 345

szm bitrdkden, H 1432, T 442, T 3228, M 820, M 821, R 1228 Nme-i Hmyunu elimden alup ve pp elinde tutup H 1432, T 442, T 3228, M 821; Nme-i Hmyunu Badehu Kzlar Asna iaret idp, H 1432, T 442, T 3228, M 821 h bana oturun dey emir eyledi, H 1432, M821, R 1228, M 820, T 3228, h bana otur dey emir eyledi, hala stanbul saraynda m otururlar didiklerinde, H 1432, T 442, T 3228, M 821, M 820, R 1228 mizclar gayet al, H 1432, T 442, T 3228, M 821, M 820, R 1228 vezr-i azamna Farsa benim ismimi sul eyledi , R 1228, M 820; Farsa benim ismim sord, H 1432, T ben dahi hm ism-i merr ezmen pers yani adm bana sor, H 1432,T 442,T 3228 Drriyim li-i an- Rumum her e fermn bud mmem didiim gibi hy ili efendi sen ho geldin, M 820, Farsa birka suller eyledi bendahi iktizsna gre Farsa cevablar virdim, H 1432,T 442, T 3228, M 821, yer gsterp, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 ekerler koyup biz dahi eker yemee balayup, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1288 ve hn dime tevecch ve nazar benden yana olup, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228

elimden alup ve pp ba zerine koyup elinde tutd M 820, R 1228

346 347

T442
348 349 350

442, T 3228, M 821

351 352

R 1228
353

M 820, R 1228
354 355 356

mahzuziyyet ve enbest ter eyledim ve tekrar h beni karusuna talep eyledi358 Kpclar Kethds koltuuma girp kaldrup h huzuruna gtrdi ayak zerinde bize stanbuldan kal ne kadar mddetdir ve Baddda ka ayda geldin ne mikdr meks eyledin359 ve evketl hnkr hazretleri seninle Badd Vlisine nevzi nmeler gnderdi mi Hasan Paa hb adamdr ben ann hem-civrlndan mahzzum360 Mehedine varan zvvrrmza ok riyet ider ber-vecihle yahi kiidir361 dey vfirinsen eyledi. Bendahi mnasebetle vech-i makul zre cevap virdim362 (5b) tekrar beni karusunda yerime gnderdi363 ve h kend nnde ki ekerden ikrman bize vfer eker gnderdi364 iki defa altun ibrik ile ay- rbihi geldi ve kahve geldi badehu365 nakra faslna baladlar tam dendi tekrar bize mahsus kahve geldi366 andan sonra kalkup oturduum yerden veda idp hanemize geldik bir haftadan sonra bizi vezr-i azam davet eyledi367 biz dahi devletl sahib-i devlet efendimiz hazretlerinin mektublarn maan alup gitdik368 itimd-d-devle beni grdi gibi yerinden kyam idp istikbl eyledi369 bize kend yannda yer gsterdi mektub u erifi tazim ve ikrm ile pp yedine virdik370 ol dahi alup pdi371 ba ucuna kod ve bize ay erbeti ve eker getrdiler kh Trki kh Farisi sohbete balayup372 erlar okunarak ve kh stanbul ve
357 358 359 360 361 362

amm ne didiklerini iitmedim, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 tekrar yine beni karusuna taleb eyledi, H 1432,T 442,T 3228, M 821,M 820, R 1228 Badddan kal ok zaman old m, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 ben ann hem-civrlndan razve honudum, H 1432, T 442,T 3228, M 821,M 820, R 1228 anda Mehede varan bizim zvvrlarmza ok riyet ider her vechle yahi adamadr, M 820, R 1228 bendahi bil-cmle mnsebat ile vech-i makul zre cevablar virp, H 1432, T 442,T 3228, M 821; bendahi karuda yerime gtrdiler, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 h kend nndeki mahss ekeden ikrmen bize birz eker dahi gnderdi, H 1432,T 442,T 3228, M 821, ay ve kahve getrdiler idim sonra sade nakra faslna balanup, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820,

bil-cmle mnsebat ile vech-i makul zre M 820, R 1228

363 364

ekerden ikrm biraz eker dahi gnderdi, M 820, R 1228

365

R 1228
366

tam simt dendi taamdan sonra tekrar bize kahve gelb iilp, M820,H1432,T442,T3228, M 820 , R vezr-i azam tekrar bizi davet idp, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 sadr- li kullarnn mektub-u merublarn maam alup yine adb- klli ve nizm- Osmni zre varup yerinden kym ve odann nsfna dek istikbl idp, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 bize kend yannda yer gsterp mektub-u erifi tazim ve tekrim ile pp yedeyn virp, H 1432,T 442,T pp, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 kh Trki sohbete balanup, T 442

1228
367 368

meclislerine duhlumde, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228

369 370

3228, M 821, M 820, R 1228

371 372

sair memlik-i mahrusenin b-u havs letfet-i nezfeti sual ve iktizsna gre cevablar virildi373 ve ol meclisde vfir-i ir okund erbab- marif-i cemiyet olmala374 keremiyyet zre sohbet olund375 elhamdulillah cmlesi tahsin eylediler376 Rum-u behcet-i rsmde bu mertebe Frsidn377 var imi dey sityiler itmiler badehu musiki faslna baland378 ve tam gelp yenp erbetler iildi379 kalkdkda bize bir donanm altun rihtel at pi-ke idp amm rikb Timur380 idi rihti pirinden idi amm zerinde tahmin onbe miskl mikdr altun kablayup best381 dahi ana gre idi binp konaa382 geldikde elli kadar kzlba ile Mirhr ve Rikbdr ve Celd-dr namnda bile geldiler383 yine bunlara krk adet sikke-i hasene ve birka zera sandl virp def eyledik384(6a) birka gn meks zre iken385 meer h biz vardmzda Isfahana menzil ile adam irsl idp bizim386 ile hem sohbet olmak in erbb- marifden387 Muhammed Zeki ve A Nur Ekber388 ve Mesrur ve Merks389 ve Ali Naki ve Muhammed Naki namnda alt nefer kimesne ve birka havnende ve szende getrdp yanmza tayin eylediler ekser evkat anlar ile elenb390 mukaddem gnderdikleri ake yevmiye hesab zre tamam oldukda tekrar h tarafndan391 drt yz tumn ake ki alt bin

373 374

cevablar virerek, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 ol meclisde vfir uar ve erbb- marifden kimesneler var idi, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R keremiyyet zre kati vfir ir sohbeti olund, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820 tahsin-i beli idp, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 adamlar dahi, M 820, R 1228 yabmda sityi itmiler sonra havnendeler m siki faslna balayup, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M badehu tam gelp yenp ve kahve ve erbetler iilp, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 KaraTimur, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 ve rihtin altuni ondrt dirhem sir best, M 820, R 1228 konama, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 kolup H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 gnderp, H 1432,T 442,T 3228, M 821; yz adet sikke-i Hsna bahi virildi, M 820, R 1228 kend lemimizde meks zre iken, H 1432,T 442,T 3228, M 821 biz vardmz esnda Isfhana menzil le adam irsal ve bizim ile, H 1432,T 442,T 3228, M 821 erbb- marifinden, H 1432,T 442,T 3228, M 821 Ak Nur Eksir, H 1432,T 442,T 3228, M 821 murtz, H 1432,T 442,T 3228, M 821 anlar ile sohbet idp elenrdk, M 821, H 1432, T 442, anlar ile sohbet ve iret idp elenrdk, T 3228 yirmi gn mikdr gedikden sonra h tarafndan, M 820, R 1228

1228
375 376 377 378

820, R 1228
379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391

alt yz altm guru ider392 masraf- bah393 gelp birka gnden sonra h yine bizi meclisine davet eyledi vardmzda394 bize nme-i hmyunun mazmnun ve mucibince etraf memleketlerine tahrir eyledikleri fermnlarn takrirden sonra mukaddem oturduumuz makamda oturup eker erbetleri iildi andan395 bizi karusuna getrp ne ilersen eymisen396 konandan mahzzmsen didikde beli hm her vechle mahzzm elhamdulillah-i teal zevkimiz vardr didim hnkr hazretleri imdi mukarer saltanatlarnda m397 yohsa sayd ve ikr ederler mi hayr hm itmezler ikr-gh dahi itmezler mi didiklerinde ikr-gh iderler didim398 gldiler valide-i mcidleri ve birder-i mecidleri sayd-i ikre miller idi bunlar nin itmezler hususa sayd ve ikr mlk- izmn anndandr gerek idi ki ideler bu kullar cevap virdik399 hm bizim evketl Padihmz ehzdeliinde tahsil-i marife gayet say idp tevrih-i mlk- islmn400 srna hayli tetebbular var idi bir gn tevrih mutlaa iderken bir mahalle gelmiki Nirevn buzer-i cumhura sul ider ki401 sayd ve ikrda ne makule ikr saydi leziz ve faideldr402 haskim kil cevap virmi ki403 pdihm reaya ve ahlinin (6b) kulubuni sayd itmek cmle saydlardan leziz ve latifdir ve ahiretde intifi ziyadedir404 dimi Pdihmz buna vkf oldukda405 kend kendne ahd ve yemin itmi ki 406 eer hak teal bana taht- osmniye cls itmek mukadder iderse
392

407

katan sayd ve ikre gitmeyp tamir klup408 bd ve terfiye-i

drt yz tumn ki on kise yz altm uru ider, H 1432,T 442,T 3228, M 821, drt yz tumn akeki on masraf- bahs, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 davet idp vardmda, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 eker yenp erbetler iildikden sonra yine, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 eymisen homusun, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 hnkr hazretleri imdi makarr saltanatlarnda elenrler mi, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820 ikr ikre iderler didim, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 cevap virdim ki, H 1432, T 442,T 3228, M 821,M 820 tevrihe ve mlk- eslmn, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 bu mahalle gelmi ki Nevirvn hakime sul eylemi ki, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820 Sayd ve ikr makulesinde kanki sayd leziz ve fideldr, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820 yz rcmher demi ki, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820 , R 1228 cmle saydlardan lezizidir, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820 bu keyfiyete vkf oldukdan sonra, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 kend kendye ahd yemin etmi ki , H 1432, T 442,T 3228, M 821, Taht- liye baht- Osmniyede cls itmek bama myesser ider ise, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820 , kat sayd ve ikr havsnda olmayub reya ve ahlinin tamir klup, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820

kise yz altm alt urudur, M 820, R 1228

393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407

R 1228
408

ahvl-i bild takayyud ideyim dey409 cenab- bri ile ahd eylemi410 imdi ol ahde vefa idp dima niyet-i sadkalar celb klup ve reyadr asl sayd ve ikra rabetleri yokdur411 didiimde gayet pesend idp tahsin eylediler412 ya evktlarn ne ile gzrn iderler ve elenceleri nedir dey sul eyledi cevap virdimki413 hm hafta da iki divn iderler vzer ve ulema ve ricl-i devlet cmle kubbe-i liyeye umumen cem olup meslih nsi grrler414 ve iki gn dahi hala mceddeden bina ve ihy buyurduklar ktbhneye varup415 ve eyh-lislm ve sadreyn416 ve sair ulema efendiler cem olup tefsir-i erife ve ehdis-i nebevi mzkare olunup kendleri kafes ardnndan istima idp mtelezziz olurlar417 didim ya iki gnlerin ne ile gerrler didi418 bende hay hm cuma gnleri mminler bayramdr abdest alup kuluk vakti cmii erife terif ider irk ve duha klup419 salave-i cumay cemaat ile edaden sonra iki saat mikdr viz efendinin nush420 ve pendini istim idp421 makarr- sadetlerine gelrler ya kusur iki gnlerin422 ne ile elenrlerdidikde bende hm cuma irtesi vezr-i azam davet iderler umur-u devlete mteallik423 ne kadar meslih ve hall ve akd- memleket var ise huzur-u hmyuna arz ve mzkere424 ve ikitizsna gre hayek virirler ehr-enbe gni alessabh eda salt ve du ve evrd ve ezkrdan sonra425 rikb- hmyunda olan tir-endzlar ve (7a) ve tfenk-endzler gelrler vakt-i zuhra dek
409 410 411

terfiye-i ahvlleri ile mukayyed olym dey derununda, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820 ahd itmi, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 Reya ve ahlidir ol cihetden sayd ve ikra andn meyl ve rabetleri yokdur, R 1228, M 820; kat meyl, H istihsan idp, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 bendahi, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 haftada iki gn Kubbe-i li Divn vardr umumen vzer ve ulemve ricl-i devlet varup meslih-i nsi

1432, T 442,T 3228,

412 413 414

grrler, H1432, T 442,T 3228, M 821; erbb- meslih, M 820 , R 1228

415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425

ktbhneyi terif, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 sadreyn-i muhteremin, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 mtelezziz ve mstefid olurlar, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820 , R 1228 ya kusur gnleri ne ile gerrler dey sorunca, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820 kuluk vakti cmia varub erk ve zahy klub, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 nasihat, M 821 istimdan sonra, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 ya kusur iki gn, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 vezr azam davet idp umura mteallik, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 mzkere olunup, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 salt ve evrdden sonra, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228

onlar seyr ider426 ve kendler dahi tir ve tfenk endzlk iderler ve nin ururlar427 ve urnlara enm ihsnlar iderler428 bade-z-zuhr silahrler gelrler meydanda cirit ve tir ve nizedrlk iderler an seyr iderler ve elenrler429 didiimde gyet istihsn eylediler ve vezrine beni medh idp430 dndi bana didi ki eli efendi senin gibi eli bu diyara kim gelbdir ne benim gnmde ne babam gnnde hi gelmeybdr seni hnkr hazretleri intihb idp bana gnderbdr431 didi hayr hm ben ednym devlet-i liyede sz sahibi erbb- marifden vcud-u kmiller vardur ki ben anlarn huzurunda kuuda hud-u kudretim yokdur didim432 hey hey efendi yle dimeyin bilrm vllahi vllahi hnkr hazretleri433 seni intihb idp gnderbdr mutemea olsunlar bildimki tahkiki ok ok severler ki seni bana gnderdiler434 yeb sizden memnun oldum435 ben ebn-y Rumda senin gibi Frsidn grmedim436 ho geldin sefa getrdn dey nevziler eyldiler tekrar makamma varub oturdm eker erbetleri geldi sonra tam gelp dendi437 sade nakreye baladlar hir oldukda binup konama geldim438 birka gnden sonra hull idp439 nlar nev-rza gayet

426 427 428 429

tfenk-endzler cem olup vakt-izahire dek anlar seyr, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820 kendleri dahi bir mikdr tir-endzlk ve tfenk-bzlk idp, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820 nin urnlara bahiler ihsn iderler, H 1432, T 442,T 3228, M 821; bahi, M 820 , R 1228 silahrler meydna kup cirid-bzlk ve nize-endzlk idb an seyr iderler, H 1432, T 442,T 3228, M 821, gyet ile istihsn ve beni vezir-i azama medh idp, H1432, T 442,T 3228, M 821; mutemed-d-devlesine, intihb idb gnderbdr, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228 ben nlarn ellerini pb huzurlarnda kuud itmee kdir deilim didiimde, H1432,T 442,T 3228, elini vllahi hnkar hazretleri, H1432, vllahi vllahi hnkar hazretleri, T 442,T 3228, M 821, M 820 tahkik itdim ki hnkar hazretleri beni ok sevdiklerinden seni bana gndermiler, H1432, T 442,T 3228, R sizin geldiinizden yet mahzz oldum ben ebna-yi Rumda byle Frsidn grmedim iitmedim, H 1432, T 442,T 3228, M 821; bin-y Rumda, M nevziler eyleyp tekrar beni makma gtrp eker erbetlerden sonra tam denp H 1432, T sade nakye balanup hir oldukdan sonra binp konamza geldik, H 1432, T 442, T 3228, R 1228, M 820,

M 820, R 1228
430

M 820, R 1228
431 432

pb, M 821, M 820 , R 1228

433 434

1228, M 820; seni bana gnderdiler, M 821

435 436

820
437

442,T 3228, M 821, M 820, R 1228

438

konama keldik, M 821

439 440

nev-rz-i sultni hull idp, M 820, R 1228, T 442, M 821, T 3228, H 1432 anlar nev-rza yet itibr ve ayd-i kebir dey tesmiye idp, H1432, T 442,T 3228, M 821, M

820, R 1228

itibr iderler ve id-i ekber dey tesmiye iderler440 id-i ramazn ve id-i eshadan ziyade h mkerrem tutarlar441 kangi ayda vki olur ise ann nihayetine dek bir ey el urmayub442 tze cedid libslar443 ile kendlerin donadub gerek al ve edn zikr ve ins ve nisvn ve sabiyyn- srr ve d- mn olub zevk iderler444 ibtid tahvil-i ems (7b) burc-i cmle ve duhulunde bil-cmle vzer ve mer yn- devlet445 hn meclisine cem olurlar nne beyz bin altun mikdar altun korlar446 h an eliyle kardrur ve bir kabza alup ibtid itimad-d-devleye virr447 sonra cmle hazr- meclise bah iderler448 hn eli dokunmudur dey halk birbirine teberrk ve ihd ider449 ol gice kulunuz davet eylediler itizr idp vaki eyledim450 irtesi tekrar adam gnderp davet eylediler vardk bize azim-i izz ve ikrm idp badehu451 hnkr hazretleri ne lemdedir heman stanbulda m elenrler yohsa beer onar konak baz ehirlerde get- gzr sebz-i slk452 iderler mi dey sul eyledi get- gzr buyurduunuz ne manyadr453 didim buyurdular ki baz diyarn b u havas baznn mesire-ghlar ey olur ol cihet ile varmaz m454 didi bende dahi hm varmazlar didim nin didi bizim stanbulumuz455 cenb- brinin tecellisine
441 442 443 444

h mkerrem ve eraf olmak zre itibr iderler imi, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432; R 1228 kanki ayda vki olursa ol-yn nihayetine dek bir ie el urmayup, M 820, T 442, M 821, T 3228, cedid libslar, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228 kendlerini donadub gice gndz zevk evk ile l ve edn zikr ve ins ve nisvn ve sabiyyn- srr d-

mni iderler, H 1432, M 820, T 442, M 821, T 3228, R 1228

445

Tahvil-i ems satinde bil-cmle vzer ve ayn devleti, H 1432, M 820, R 1228, M 821, T 3228; bil-cmle hn meclisine davet ve hazr ve hn nne beyz bin mikdar meskk altun korlar, M 820, T 442, M h dahi eliyle ol altun kardrup bir kabza alup ibtid itimd-d-devle vezir-i azamna virp, T 442, M tevzi idp, T 442, M 821, T 3228, H 1432, tevzi, M 820, R 1228 birbirlerine zum-u bttallarnca teberrk dey ihd iderler, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432 bu kulunuz tahvil gicesi davet itdiler itizr idp gitmedim, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432 irtesi gn adam gelp tekrar davet eylediler vardmzda grdm ki yine ikrm ve ho geldin didikden sonra seyr-i slk, T 442, M 821, T 3228, H 1432 bendahi hm get- gzr buyurduunuz ne manayadr, T 442, M 821, T 3228, H 1432; bendahi get- baz diyarn b baznn havas baznn mesiresi ey olur ol-cihet ile varmazlar m, M 820, T 442, M 821, ann in varmazlar ki bizim stanbul, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432,R 1228

ayn- devleti, T 442

446

821, T 3228, H 1432, R 1228

447

821, T 3228, H 1432; vezire virp, M 820, R 1228

448 449 450 451

yine, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228

452 453

gzr buyurduunuz ne manayadr, M 820, R 1228

454

T 3228, H 1432, R 1228

455

mazhr olmu zbde-i py- taht mlk- lemdir lem-i cennetten mada dnyada b u hava ve letfet sizr ve cevvibr ve dest ve kh-sar ve mesire-gh456 hususa mecmu-l-bahreyn ve iki cnibinde sahilh-i ziblar ki457 b-i iremdir belki Firdevs yerine458 numunedir ol-makm ferah-fezlar459 gne gne zevk ve saf ve ab u havas460 mahsd-u lemdir anlar brgub461 hir diyra gitmek tazib-i hayvan bil-fidedir462 didim ya stanbul gzel ehirmidir dey sord bendahi bildiim mertebe haber virdim eyrek saat mikdar stanbulun Enderun Birunundan ve cevnib-i etrafndan463 ve mescid minabrel ve medris ibret-nmlarndan (8a) husus ki464 saray- cedid-i mire sultann tk revk ve kasr- hmyun ve be-i hssa ve sra-i sarayda olan tekellift ve ezcr- ecr ve gn gn ve servistn hybt465 Sarayburnu mevkinde olan keyft ve hlt466 ve esrf gerei gibi takrirden sonra netice-i467 hn- Hind ve zbek gbta eylerse deil bi-c bu cihnda bu sevd- azameye468 kim mlik olmudur mlk- iere kime mahsusdur bu hutbe-i vl bunun vasfda cmle mecmu469 hlti mberrdr yb u rumun hl ve hacet ry-i zibvera dey hatm-i kelm eyledim gayretinden bizim Isfahan dahi hbdur ve mergubdur didi470 bendahi bendahi setnbul471 didim Isfahan enidem enidim ki bu demnend472 didim andan sonra biraz tefekkr idb yine
456

cennetten mada lem-i dnyaya ihsn olunan b u hava ve letafet ve nezfet ve size-zr ve cevvibr det ve sahilhne-i ziblar ki , M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228 bir kta belki Firdevs yerinden, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228 ferah-efzlarn, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228 ve letfet b u havas M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228 gbta-i beni adem iken anlar brgub, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228 bil-fide deilmidir, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228 bendahi bildiim mertebesi eyrek saat kadar stanbulun Enderun ve Birun ve etraf- cevnibinde olan, M mescid ve menbir-i bl ve medris vl ve yine-i ibret nmlar hususn, T 3228, H 1432; mescid ve

kh-sr ver mesire-gh, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228

457 458 459 460 461 462 463

820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228

464

menbir ve medris ve ayine-i ibret nmlar hususn, M 821, T 442; yallar ve saraylar ve mesire-ghlar ve sir acyibt ve garyibtn gerei gibi tafsil ve beyan eylediimde, M 820, R 1228
465 466 467 468 469 470

Servistn ve emen-istn, M, 821 keyfiyyt ve hlt, T 442, M 821, T 3228, H 1432 Hndn Pdih- l-i Osmn, T 442, M 821, T 3228, H 1432 sevd- azam, T 442, M 821, T 3228, H 1432 bu hatt- mir bunun evsfdan mecmu, T 442, T 3228, H 1432; bu hatt- vn mecmu, M 821 gayretinden bizim Isfahan dahi gayet hub ve mergubdur didikde, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R stanbul, T 442, M 821, H 1432 Demneddiden, M 820, T 442, M 821, R 1228, T 3228, H 1432

1228
471 472

hnkr hazretlerini Sultan Ahmedi ben ok severim473 ol mertebe ki muhabbetleri kalbimden kmaz ekser evkt dern haliyle mhede iderim acaba anlar dahi bizi severler mi ve muhabbetleri bizim kadar varm474 sen nice bilyorsun didi vallahi hm elbette kalbden kalbe yol vardr475 bi-em476 zhir eer tema niyet niyete est kesi her-i delhr didim yani zhir gziyle bakmak mmkn deil ise gnller herhani kimse477 balamaa kdir deildir vallahi kalb gziyle478 birbirinizi mhede buyurursuz didim nki cenb- sadetiniz bu mertebe anlar seversiz anlar dahi sizi severler479 eer sevmiyeler idi beni size gndermezler idi ve nme-i hmyunda dostluk arz idp bu kadar zamandr480 mektubunuz gelmedi ahvalinizden haber alamadk dey yazmazlar idi lakin herh mahalli ile ird eylediimden gayet mahzuz olup ne gzel ebhm eyledi dey vezrine sylediler481 bundan sonra havnendeler ve szendeler gelp482 (8b) tam denp yenp ved idp hnemize geldik483 bir iki gnden sonra itimad-d-devle haber gndermiler ki bir ili hazr idp kendleri ile maan refik olmak484 zre irsl ideriz nme-i hmyunun cevabn ana viririz485 ve kendsi tehiyya giderler zira bizim mukaddem Rstem han ile irsl olunan nmemizin cevap486 Mehmed Paa merhum ile geldi487 ilimiz Rstem han tehi geldi488 ve kanun dahi

473 474 475 476 477 478 479 480 481 482

hnkar hazretlerini ben ok severim, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228 varmdr, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228 elbette kalbden kalbe yol vardr, T 442 beyt bi-em, M 820, R 1228 kimesne, M 820, T 442, M 821, R 1228, T 3228, H 1432 elbette kalb gziyle, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228 bu mertebe seversiz anlar dahi sizi severler, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228 bu kadar zamandan ber, T 442, M 821, T 3228, H 1432 vezrine syledi, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228 sonra bizi makammza gtrp yine adetleri zre szende havnende gelp, M 820, T 442, M 821, T 3228, tam denp yendikden sonra ved idp geldim, M 820, , R 1228, M 821, T 3228, H 1432; tam denp itimd-d-devle haber gndermi ki bir ili techiz idp kendleri ile refik olmak, M 820, T 442, M 821, T nme-i hmyunun cevabn ana yazar viririz, M 820, R 12228, T 442, M 821, T 3228, H 1432 mukaddem gnderdiimiz Rsten han ile olan nmemizin cevabn siz, M 820, M 821, T 3228, H 1432, R gnderp, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432 Rstem han dahi tehi gelmidi, M 820, Rstem han tehi gelmidi, T 442, M 821, T 3228, H 1432

H 1432, R 1228
483

yendikden sonra, T 442

484

3228, H 1432, R 1228

485 486

1228; gnderdiimiz ilimiz, T 442

487 488

malumdur ki nme iki olmaz489 bir olur demiler bende didimki bu kanun vaz iden kimlerdir Pdihlar deilmidir490 beli yledir dahi491 ya yle olduu halde gerek bizim gerek sizin ve sir mlkn ehzdeleri taht- clsden mukaddem492 tehil itmek yahud civr tutmak kanunmdr493 didim yok dey cevap virdiler ya hnz494 birder ve birderzde ve amucazdelerine cariye virp tezvic itdirdiler495 didim hmzn merhameti galib olduundan anlar esir giyp virdi dey cevap itdi imdi496 bu takdirce kanunuz bozuld didim bundan azim kl kl olup497 kibet gayri cevap bulamayup brub gittiler tekrar vezri bu husus in bizi davet idp ve varldkda vfir kelmdan sonra ilzm kabul itdi498 amm zhir eere kanun deildir lakin cenbnz sair ililere kys olunmazsz ve hmzn size gayet muhabbeti vardr499 cenbnza500 nme-i hmyun cevab olmak zere size icml zre bir nme virilr501 ve sizden502 sonra tafsil zre ilimiz ile cevb-nme yazlur ve irsl olunur dey cevap virdiler konamza geldik503 birka gnden sonra h tarafndan birka hilat504 gelp bizi nme almaa davet eylediler biz dahi hilati giyp vardk505 sir (9a) vakitlerden

489 490 491 492

ve kanun- kadim dahi nme iki olmaz, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 ve didimki bu kanun vaz iden Pdihlar deilmidir, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 anlar didiler belli yledir, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 gerek bizim devletimizde gerek sizin ve sir mlkn devletlerinde ehzdeler tahta cls cariye tutmak kanunmdr, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 ya sizin hnz, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 birder birderzde amucazde avldlarna ne in birer cariye tezvic itdirdi, T 442, M 821, T 3228, H 1432, hmzn merhameti galibdir anlar esir giyp merhamet idp virdi imdi, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M bu takdirce kanun bozulmadm didiimde bir hayli kl kl olup, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820,

itmezden mukaddem olunup, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

493 494 495

M 820, R 1228
496

820, R 1228
497

R 1228
498

itimd-d-devle bizi bu husus in davet vardmzda vfir kl kl ve mushebetden sonra mann ilzm muhabbet itmidir, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820 hatrnz in, M 821, T 3228, R 1228 H 1432, M 820; hatrnz, T 442 bir nme , T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 T 442 nolu yazma burada sona ermitir. sizden sonra gndereceimiz ililer ile tafsil yazarz dey cevap eylediler kalkup yine konamza geldik, M Hilat-i fhire, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 hilatlerin giyp vardmzda, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

kabul idp, T 442, H 1432; mani ilzm, M 820; mushebetden sonra ilzm, T 3228, mann eczm, M 821
499 500 501 502 503

821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

504 505

tekellfli506 bir meclis-i li tertib eylemiler bizi yine sofamza kuud itdirdiler ol mahalde507 kend hanlarndan birka hana mansb tevcih idp hilat giydirdiler ve ark ile ml arasna vk Dastan halkndan kimi Mslman ve kimi kefere doksan drt kabile belerinin her kabilesinden508 beher sene birer nefer ili olmak zre hedyler arz eylediler ki509 rikb- hiye iki adet selseyn ve iki aded kuzi derileri gelp buluup maa tayin eyledikleri sliyneler510 alup giderler imi hikmeti hd ol mahalle msdif old511 bu doksan drt nefer kimesne kendleri ucube ve libslar garibe ve pekeleri meshureler512 ve vaz ve hareketleri aryib gelp hn huzurunda aln ile kefereli tifesi secde ider513 gibi h ha secde idp hediyelerin virp gitdiler ve bir iki zbek ilisi514 ve Moskov ilisi515 var idi anlar dahi ol meclisde ha buludiler lakin ha karib deil ancak516 rkdan zemin-bs idp kdlarn virp517 yolladlar sonra tam gelp yendi h beni huzurna davet idp itdii bu grdn tife518 bizim reyamzdr bunlar gayet fakir-i hl olup ecdd atamzdan h Abbas bunlardan519 her kabileye senev birer mikdar maa tayin idp520 anlar her sene rikbmza gelp serfr idp sliyne tayin olunan her ne ise virp521 taleb ideriz didi bunlar shhati zre522 haber aldm ki bunlar Tatar makulesi bir tife imi h Abbas devrine gelince Tatar

506 507 508 509 510 511 512

sir meclislerden tekellfl, T 3228, H 1432, M 820, R 1228; Sir meclislerde tekellfl, M 821 makammza kuud itdirp ol meclisde, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 Dstn ahlisi Mslman ve kefere doksan drt kabile olmala, M 821, T 3228, H 1432, M 820 beher sene her bir kabileden birer nefer ili olmak zre, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 maa tayin olunan sliynelerin, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 hkmet-i ol meclise msdif olup, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 bu doksan drt nefer ki kendleri ucube ve libslar b-l-aceb ve pekeleri meshure, M 821, T 3228, H Puta secde ider, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 Bir iki zbek ilileri, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 Moskov ilileri, M 820, R 1228 ol meclise gelp lakin ha karib olamayup, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 kdlarn ellerine virp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 tam gelp yendikden sonra h beni huzuruna davet ve hitb itdi bu grdklerin, M 821, T 3228, H 1432, M bizim reyamz makulesidir gayet fkir-i el-hl olmalaryla ecddmzdan h Abbas bunlara merhameten, M tayin eylemi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 her birinin sliyneleri ne ise virp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 amm bu kulunuz shhati zre sonra, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

1432, M 820, R 1228

513 514 515 516 517 518

820, R 1228
519

821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

520 521 522

gibi memlekitini daima apb akn iderler imi523 kurr ve kasabt her ne (9b) olur ise yama ve gret ve esir idp gtrrler imi524 h Abbas clus itdikde bunlar ile dostluk idp525 ber takrib ile kle alup her kabileye526 birer mikdar maa tayin idp ve her sene Divn- ha gelp hilat giyp527 sliyne alalar ve min bad memleket ve reyaya taaddi itmemek zre528 kavl- ahd ve karr idb ahidnmeler yazmlar529 meer bunlar ol-taife imi ki Dstniler imi530 andan sonra h bizim ile sulh ve salha muteallik ahval sord
531

her birinin mddeti

ne mikdardr okmdr azmdr cmlenin sulh-nmesi haylimidir didi bende532 hm bunlarn mddet-i sulhleri mutarraz deildir kimi yirmi sene kimi otuz senedir bunlar533 cmlesi sulha itdi rica eylediler lakin Devlet-i liyye msade buyurmayup anlarn ziyade ricalar ile bu mertebeye gile rza virdiler534 ancak ol artyla ki eer sulha muayyer bir ksthne vaz ider iderler535 ise yine cezalar tertip oluna bu ahidnme-i hmyunumuzda tasrih olunmudr536 ve her sene tccar ve ili ve hedyeleri rikb- hmyuna vad olunan her ne ise bil-vsta537 Divn- liyede Hazine-i mireye teslim olunmak zere kavl- karar olunmudur538 bizim Aceme karib serhadler ahvalleri539 sul eyleyp bir mikdar Krdistn
523

h Abbas devrine gelinceye dek Tatar gibi daima bunlarn memleketine pub akn idp, M 821, T 3228, H kenarlarda olan kurr ve kasablarn yama vfer ve esir gtrler imi ml, M 821, T 3228, H 1432, M 820, dostluk yznden, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 her bir airete, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 Divn- hide hilatlerin giyp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 sliynelerin alup gayri ber-vechle memleket ve reyalarna teaddi itmemek zre, M 821, T 3228, H 1432, M kavl karar ve ahid-nme yazmlar, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 meer bunlar ol tife imi ki bu meclise msdif olup gitdiler, M 821, T 3228, H 1432, bu meclise msdif h bizim sulh ve salh ahvalini sord, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 cmlenin sulh-nmesi bylemi yazld didiklerinde bendahi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 kimi yirmi be kimi otuz kimi otuz be senedir anlarn, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 anlarn ziyade hevhe ve ricalaryla g ile bu mertebeye rza virildi, M821,T3228, H1432, M 820 ksthne bir vazi ve hareketleri zuhur iderse, M 821, T 3228, H 1432, M 820 tedib ve cezalar tertip olunmak zre ahid-nme-i hmyunumuzda tasrih ve testir olunmudur, M 821, T Rikb- Hmyunlarna gelp vad olunan ne ise kend yedleriyle bil-vsta, M 821, T 3228, kavl karar virilmidir, M 821, T 3228, H 1432, M 820 serhad ahvallerin, M 821, T 3228, H 1432, M 820 H 1432;

1432, M 820, R 1228

524

R 1228
525 526 527 528

820 , R 1228
529 530

oldlar, M 820 , R 1228

531 532 533 534 535 536

3228, H 1432, M 820, R 1228

537

Rikb- Hmyuna, M 820, R 1228

538 539

Belerinden teekki suretin zmnen ezhr idp540 lakin lisana getrmedi ancak yle his itdim ki veziri sa yanmdan tururd iaret eyledi541 ve lkin bu kullar heman cesrn cevaba tasaddi idp hm zaman- sadet kararlarnda542 serhadde olan Krdistn Beleri bilcmle reyfe-i itat ve inkydde olup cdde-i istikmetden serim inhirf itmee kdir deildir543 (10a) eer czzi ve klli tahallf ider ise serhad- nein olan vzer ve Belerbeiler anlarn cezasn tertip iderler544 ve Rikb- hmyun arz idp yerine olu ya karndan nasb iderler cenb- saadetinizin esn-yi clsunda545 ehruz ahalisi zuhur ve memaliklerinde teaddi ve tecvz iden iliniz
546

Baba Sleymn Be ksthl

nme-i hi ve

ile merhum
547

Sultan Mustafa Han- Gazi hazretleri cenb- saadetinizin hatr-

erifleri in

mezburun evldlarn cmle kahr ve kam idp sancaklarn ahire tevcih

eyledi ve gasp olan mahalleri size ret eyledi548 ve mahsus ili gnderp hatr- erifiniz sul eyledi malumunuz deilmidir didikde549 beli efendi sahih sylersin550 dey teslim old tekrar itdim hm benim dahi serhadlere mteallik szm vardr551 dir iken veziri kolumu skup bana iaret eyledi bendahi552 szi evirp Pdihlara layk olan kend serhadlerin i illeri gibi hfz itmekdir didim553 andan sonra nmeyi elime sund bendahi ikrm ile aldm554

540 541 542

er idp, R 1228, M 820, hamenk ezhr idp, M 821 ketm idp sylemedi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 hm bizim evketl azimetl Pdihmz eazzallah- ensre hazretlerinin zaman- sadet aktarnlarnda, M inhirfe kdir deildir, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 Belerbeimiz anlarn cezalarn tertip, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 ez-cmle mukaddem cenb- sadet- mebn esny- clsnde, M 821, T 3228, H 1432, M 820 memleketinize teaddi ve tecvz zre olan Baba Sleyman ki ann ksthln meur bir iki defa nme-i merhum ve mafurle Gazi Sultan Mustafa Han aliye-r-rahmete vel gufrn hazretleri cenb- sadet-i sancaklarn ahire ihsan ve gasp olunan mahalleri gir size ret, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 Nme-i hmyun ile htr- erafnuz tatayyub eyledikleri malum-u sadetiniz deilmidir didiimde, M 821, belli sahih sylersin yledir, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 tekrar bendahi hm benim dahi serhadde mteallik cevablarm vardr, M 821, T 3228, H 1432, vezir-iazam kolum skup ltuf ile syleme dey iaret eylediinde M 821, T 3228, H 1432, M 820 kendi serhadlerini i ilden ziyade hfz ve mabeynde mnakid olan sulh ve salh dostluu mrt itmekdir R 1228 andan sonra nme-i elime sunup bendahi ikrm ile aldkdan sonra M 821, T 3228, H 1432, M 820 M 820,

821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

543 544 545 546

nhi ve ilileriniz geldikde, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

547

meblarn htr- eriflerini syneten, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

548 549

T 3228, H 1432; htr- erifinizi, M 820, R 1228

550 551

R 1228
552 553

didim, M 821, T3228, H 1432; kend serhadlerini memlik-i mahrusesinden ziyade, M 820,
554

hnkr hazretlerine ok ok selamlar id dualar buyurasz arz- muhabbetler gtresiz555 dieri emaneti556 olsun yle dirsin ki hakk tel anlara ve bize ok yllar mrler virsn ve daima beynimizde557 byle ililer gelp tarafndan ebvb- mrselt- kde olsun ben anlar severim ve duacsym558 anlar aban- ceddin gazi hnkrlardr daima evktlarn gaza ile gerp anlarn duas bize farz- ayndr byle niyz-mendim ki anlar dahi bizi mbarek zamirlerinden559 mehcr itmeyp dua-y hayrdan ferm buyurmayalar560 zira anlar Gazi Hdvendigar olmak ile dualar561 dergh- hakda makbuldur dey hatm- kelm eyledi562 biz dahi adb ( 10b) zre ved idp gitdi konamza geldik zre .. ake gnderdiler . ake ider
564 563

irtesi gn harc-i rh olmak

biz dahi devlet-i liyenin anna layk getren

adamlarna uk ve kuma ve bir mikdar sikke-i hasene-i ehriyri virp gnderdik565 andan sonra yol tedriki uruuna mberet eyledik566 tekrar vezri567 bizi davet eyledi vardkda azim-i azz
568

ve ikrmdan eyledi ve mushebata r olund vezre itdii h Cimch

hazretleri meclisinde serhad ahval syleme dey nin didiniz didim569 cevap itdi ki belki tab h keder virecek bir madde olada bizi mutib ideler570 imdi buyurun bakalm didi bendahi iiddim ibtid sulh-nmesinde571 musarrah iken Mir Veys zuhurunda572 nin
555 556 557 558 559 560 561 562 563 564

dualar buyurub arz- muhabbetler idersin, M 821, T 3228, H 1432, M 820 , R 1228 tekri emneti , M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 mbeynimizde, M 821, T 3228, H 1432 ebvb- mrselat- kde olsun ben anlarn duacsym, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 zamir-i enverlerinden, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 hayr ile yd buyuralar, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 anlarn Gazi Hdvendigr olduklar hasebiyle dualar her vechle, M 821, T 3228, H 1432, M 820 hatm- kelm idp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 biz dahi adb zre ved gelp gitdik konmza geldiimizin, M 821, T 3228, H 1432, M 820 irtesi gni bize harc-i rh olmak zre yedi yz tuman ake ki yirmi kise ider gnderni, M 821, T 3228, H biz dahi getren adamalarna Devlet-i liyenin n- vlsna lyk uk ve kumalar sikke-i hmyun ile gayri yol tedarikimize r eyledikde, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 vezr-i azam, M 821, T 3228, H 1432 vfer-i azz, , M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 h Cimch meclisinde, serhad hususun syleme didiniz ne in idi, M 821,T 3228, H1432, M 820 cevap itdi ki korkdum ki hn tabiatna keder virecek bir madde olupda sonra h bizi mutib eyliye ann mk kalasn syledim esny- sulhde hedm olunup tarafndan bd olmamak zre Gazi Sultn Murd Han

1432, M 820, R 1228

565

meskuk bir mikdar sikke-i hsna virp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
566 567 568 569 570

in mani eyledim, M 821, T 3228, H 1432, M 820 , R 1228

571

aliye-l- rahmete ve-l-gufrn hazretlerinin sulh-nmesinde, H 1432, Amk kalasn, M 821, M 820, T 3228, R 1228

mamur idb iine adam kodunuz573 kezlik574 Badd snurunda Bacln havlisinde bir iki mahal harabe575 var iken sizin falan filan airetiniz anda varup mezbri in ve abdn idp hala skinlerdir578 fermnnz579 ile b ve beler576 ile mamur idp tevattun itdiler bir defa mani olunmu iken577 tekrar yine gelp mahal-i malumunuz deilmidir ve bundan mada ibu senede Van eyletinde vki Hakkari hkimine iki mamur karyeler kend aktr ve taraf- hiden maa olmak zre ve yetmi tuman ake gnderdiiniz halkmdr580 bizim ile dostluk iddi idersiz bu makle hareket mnsibmidir581 Devlet-i liye tarafndan muvhez iderler ise ne cevap idersiz didim582 alemellahu hicbndan ba aa salup kzlba iken bann herareti ehresine urd ve itizr idp didi ki hn ba in bundan haberim yokdur didi (11a) ve der-akab mni-i memliki yanna arup biraz kulaklad ve hemn sadd-i defterleri getrp583 fermnlar terkin ve giru dndrmelerin fermn eyledi584 erbb- marif gelp iir sohbetine ru olund585 ve bizim yanmza mukaddem tayin eyledikleri marifden drt nefer kimesne anda hazr idi586 havnende ve szende musikiye az idp bir hayli keremili meclis old ol esnada bir air dahi vezr-i

572 573 574 575 576 577

musarrah ve mestur iken Mir veysin zuhuri esnalarnda, , M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 mamur- db idp iine asker kodnz, M 821, T 3228, H 1432, M 820 , R 1228 kezlik, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 harabezr, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 orada b ve be dikp, M 821, T 3228, H 1432; anda b ve be dikp, M 820 , R 1228 hneler binve ttn itdiklerinde bir defa mani olunmu iken mteniyye olmayup, M 821, T 3228, H 1432, mahal-i merkumeleri en ve bdn idp hala skina idindikleri, M 821, T 3228, H 1432, M 820 iki adet mamur karyeleri memleketinizden kt ve fermnnz , M 821, T 3228, H 1432, M 820 mm-ileyh taraf- hiden ma ve yetmi tuman ake dahi gnderdiiniz halakmdr, M 821, T 3228, H nki bizim ile dostluk iddi idersiz bu makule hareketleriniz dostlua mnsibmidir, M 821, T 3228, H Devlet-i liye tarafndan mnakis olup mvheze iderler ise buna cevbnz didiimde, M 821, T 3228, H mni-i memliki yanna arup biraz kulaklaup heman ol sat defterleri getrp, M 821, T 3228, H 1432; fermnlarn beri terkin ve giru dndrmeler in adamlarna tayin eylemek zre tenbiye eylediler badehu, M erbb- marifleri ile ir sohbetine ru olunup, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 erbb- marifden drt nefer kimesneler dahi ol meclise gelp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

M 820, R 1228
578 579 580

1432, M 820, R 1228

581

1432, M 820, R 1228

582

1432, M 820, R 1228

583

Mni-i memliki yanna arup biraz kulaklaup badehu, M 820, R 1228

584

821, T 3228, H 1432, tayin olunmain, M 820 , R 1228

585 586

azama bir kaside virdi bir mikdar

atiyye virdiler587 tam ve kahve ve erbetler gelp Devlet-i liyeye gidecek589 ili

konamza gitdik588 birka gnden sonra hn emiriyle

bizi davet eyledi h takm ile ikrm ve ziyafet eyledi biz anda vezr-i azam bize bir tezkire yazub590 Kpuclar Kethdsyla gndermi kerem itsnler bize urasunlar azeck grelim sonra hnelerine terif buyursunlar dey niyz eylemiler591 biz dahi davete icabet idp592 vardk meer hn saraynn ard kapus593 imi ve h gizl yerde oturup biz vezir ile ne mukleme 594 idersek iidir imi vezir bizi istikbl idp595 yanna ald ve lakin bir kendsi ve bir bendeniz kaldm halvet eyledi mushabet ad596 memleket ahvaline dair muklemeye balad selefi olan vezr-i azamdan ikayet yzin gsterdi mesela anlarn adam- ihmlleri597 sebebiyle Devlet-i rn zemin-i kahtl ve mevve olmaa yz tutti598 hatta kadimden reyamz olan Mir Veys airetleri devlete el zendi ve bir taraftan Lezgi engneleri c-bec taraf- devlete edebsizlik idp599 baz mertebe memleketimizi tahrip ve teaddi (11b) sadedinde olup murdlar buna h Cimch hazretleri tarafndan bunlara adam ve hilat gnderilp600 siz bizim kadimi bendelerimizsiz yine crmnz afv eyledim rikbmza gelp ryiml eyliyesiz murdnz601 ne ise musade olunur deyeler hmz ise srar idp ben

587

ol esnada bir air dahi vezr-i azama bir kaside sunup bir mikdar atiye virilp, M 821, T 3228, H 1432; atiye tam denp erbet ve kahveden sonra konamza gelp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 gelecek, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 bir tezkire ile, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 konaklarna varsunlar dey niyz itmiler, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 davete icbet artndandr diyerek, T 3228, H 1432, artndandr deyp, M 820,R 1228; artndandr didik, ard kapus, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 sylediimizi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 vezr yine bizi ikrm ile istikbl, M 821, T 3228, H 1432, Veziri bizi , M 820, R 1228 bir kendsi bir dahi bendeniz her kimesneyi ier komayup, halvet idp eker getrp mushabete adem-i ihtimmlar, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 Devlet-i rn muhattal ve mevve olmaa yz tutup, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 Mir veys airetleri ve ber tarafda Gzgi tifesi engneleri c-be-c edebsizlie balayup, M 821, h Cimch tarafndan bunlara hilat gnderilp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 memlunuz, M 821, T 3228, H 1432, M 820 , R 1228 T

virp, M 820 , R 1228

588 589 590 591 592

M 821
593 594 595 596

balandkda, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

597 598 599

3228, H 1432, Lezki tifesi, M 820, R 1228

600 601

anlara adam gndermem602 dey tavik ider kendleri gelp ceryim-i gzetelerin istifr itsnler der603 hmz merhameti604 galib olup bir klliyetl asker tertip idp cezalarn virmee dahi rza virmezler605 mbad ki ilerinde bi-gnhlar dahi ara yerde helk olup606 ahrette munib oluruz dey bu takrib ile bir mikdr memleketimiz periandr badehu607 hala gice ve gndz havb rahat terk idp slh ve nizmna sayi608 itmedeyim eer ikrmnzda taksirt olund609 ise afv ile muamele buyurasz cenbnzn610 kaderin bilmez deiliz Pdihlar hususa bu hnkr hazretleri cellet ve kaderi ve fehm-i keml ve fazl ve ferseti ve cemi-i fnunda mehreti ve lat- harb istimlinda611 reayperverliinde ve bizim h Cimch hazretlerine olan muhabbeti ve harameyn-i erifeyn varan zvvrmz himyetleri612 bil-cmle malumunuzdur Hind ve zbekden ziyade bizi severler613 hele elhamdlillah-i teal kefere ile dahi sulh ve salh olub rahat oldnz acaba sefer yok imdi hnkr hazretleri ne ile elenrler zira614 Pdihlara elbette bo durmak olmaz bir ey ile mukayyed olmak iktizy- hndr didi615 bendahi cevap eyledim ki Hanm ben stanbulda iken ol esnada

602

musade olunur dey hatrlarn ele alalar h ise inadnda srar itmidir ben anlara hilat ve adam tavik ve tehir itmededir ki kendleri gelp rikblarna yz srp ceryim-i gzetelerin istif ideler, M 821, merhameti, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 cezalarn virdirmee rzalar yokdur, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 mbd ki maktele olunup ilerinde olan bi-gnhlar dahi ara yerde helk olalar, M 821, T 3228, H 1432, bu takrib ile memleketimize perianlk tri olup, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 Sai ve ihtimm, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 taksirtmz vk olduysa, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 Bizler sizin, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 l-i Osmn Pdihlar hususa i bu hnkr hazretlerinin cellet kaderi ve fazl ve kemli ve fehm ve ferset

gndermem, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

603

T 3228, H 1432, M 820, R 1228

604 605 606

M 820, R 1228
607 608 609 610 611

ve akl ve gyseti ve n- vllar ve cemi fnunda ve lt- harb istimlinde olan mehareti ve ry ve tedbiri, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
612

Reyaperverlii ve bizim h Cimch hazretlerine olan muhabbetleri hususa Haremeyn- i erifeyn tarafna Hindden ve zbekden ziyade biz anlar sever ve dualarn ideriz, M 821, T 3228, H 1432, M 820 Hnkr hazertleri ne ile elenrler niyetleri nedir, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 elbette Pdihlar bo durmaz bir ey ile mukayyed olmak muktezy- nlarndandr deyu syledikde, M

varan haccc ve zvvrmza olan himyet ve syanetleri, M 821, T 3228, H 1432, M 820
613 614 615

821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

etraf eknfa fermanlar tahrir ve tayin ve mbirler irsl iderler idi ki616 Rum-ili ve Bosna ve More (12a) eyletleri ve Anadolu ve Krd-istan ve Arab-istan ve am ve Haleb ve Msr Kahire varnca ve Haremeyn-i erifeyn ve Cedd Bahr-i Siyhn cevnib-i erbaas ve Krm taraflar617 ve Tatar Hann makarri olan memlik618 ve Bahr-i Sefidde olan Cezyirler ki Girid adas ve Sakz ve Kbrs ve stanky ve Rodos619 cezireleri ki yedi yzden ziyade620 cezireler ve Sebte boaznda varnca Tunus ve Trablus ve Cezyir ve Devrhan ve bunun emsali ne mikdar deryda ve karada bild- ehir ve kasabalar var ise anlarda olan cevmi621 ve mescid ve medrese ve imret ve han ve hn-gh ve dar-l hadis ve tekkeyeler bil-cmle ecdd- atamlar hayrtlar anlarn kef ve defter idp622 tamir ve termim ve mrtezikalar ve zyif ve ulfelerini eda ve sir kl ve husn623 ve cebehneler ve mhimmtlarn ve top ve humbara sir lt tecdid ve tamir ve tekmil olunup nizmlar virilmek zre cevnib erbaaya fermnlar irsal olunur idi624 bendeniz625 ol esnada bu tarafa memur oldum hala bir seneden ziyade old galiba imdiye dek haberler gelmidir626 didim amm han benim ile syler iken taharri iderek dima kula pencerede idi627 hatta merhum Sultan brahimin veldet-i bsadetleri mjde haberi628 Badd vlsi vezr-i mkerrem Hasan Paa hazretlerine geldii

616

bendahi cevabnda didimki hanm stanbuldan bu tarafa azimet eylediim esnalarda etraf ve eknfa fermn-

liler tahrir ve mbirler tayin olunur idi bu mezmunda, , M 821, T 3228, H 1432, fermnlar tahrir , M 820, R 1228
617 618 619

ve ber tarafda Bahr-i Siyhn cevnib-i erbaas ve Krm yakas, M 821, T 3228, H 1432, M 820 Memleketler, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 Bahr-i Sefidde olan cezireler ki Sakz ve Girid ve Kbrs ve Rodos ve stanky hsl, M 821, T 3228, H 1432, mtecviz, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 Bild- kasabt varsa eer cevmi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R1228 mescid ve medris hnkh ve dar-l hadis ve tekkeye-gh ve eer han ve hamam ve imret hne ki bil-cmle

M 820, R 1228
620 621 622

ecdd- azimi enrllah bir hanm hazretlerinin hayrtlardr anlarn, M 821, T 3228, H 1432, mescid ve medris hnkh ve dar-l hadis ve tekkeye-gh ve eer han ve hamam ve imret hne ki, M 820, R 1228
623 624

erbb ve zyifin ulufeleri ve kl ve yak ve bk, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 cebehne ve top ve tfenk ve sir lt ve edevtn tecdid ve tekmil nizmlar virilmek zre cevnib-i erbaaya bendahi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 haberleri gelmek gerekdir, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 cevap virp ve kula kafesli pencerede idi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 hatta merhum mafurle ehzde Sultan brahimin veldet-i bi-sadetleri mjdesi, M 821, T 3228, H 1432, M

irsl olunur idi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

625 626 627 628

820 , R 1228

gibi anlar dahi menzil ile bize bir Divn vuu ve bir ukadr gnderp ehzde629 civnbaht efendimizin630 ve veldet-i hmynlarna bir tarih-i mergub ina acele ile tarafmza irsl idesiz ki devlet-i liyeye giderelim631 dey bize mekked-i mektup tahrir idp irsl itdi haberi632 hn semine (12b) ilk olunmu vezr-i azam ol meclisde ehzde hazretlerinin633 tarihin isteyp bu takrib ile evketl hnkrmzn ve merhum Sultan Mustafa han efendimizin ve sir ehzde-gn adularn sul eyledi634 ve huzur ve rahatlar varmdr dey sul eyledi bendahi adularn ale-l-infird bilmem635 amm yirmiden ziyade olmak636 vardr ve skin olduklar mekan ol-kadar mferreh ve dil-gdr ki cennet-i asdr ve kat tara kmak istemeyp637 ekser tahsil-i marife taliplerdir mek ve ders havceleri638 ve ktb-i nefise ve env-i lt- harb yanlarnda mevcut ve birbirinin htrlar neye meyl ider ise kat mni yok639 diledikleri marifeti640 tahsil iderler hak teal hazretleri bunlara bir istidd641 virmi ki sir talebenin bir haftada tahsil idemedikleri marifi642 bi-tevfik-i Allah- tela bir gnde tahsil idebilrler ez-cmle imdi evketl azimetl Pdihmz Sultan Ahmed Han643 hazretlerinin Sultan Sleyman namnda bir ehzde-i vl nijdlar vardr ki644 db ve
629 630 631 632

elbette ehzde, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 civn-baht efendimiz hazretlerinin tarihini isteyp biz dahi, M 820, R 1228 irsl eyliye seninle devlet-i liyeye gndereyim, M 821, T 3228, H 1432, seni ki M 820, R 1228 bir mekked-i mektup tahriri ve keml-i mertebe tekid eyledikleri birka gn mukaddem, M 821, T 3228, H vezr-i azam bu meclis hirinde ehzde-i civn-baht hazretlerinin, M 821, T 3228, H 1432, ehzde-i civnmerhum mafurle Gazi Sultan Mustafanin evld ve sir ehzd-gn adedde ne mikdar olur ve olduklar sul eylediklerinde bendahi adlar, ale-l-infird malumum deildir, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 olmak ihtimali, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 dil-g kendlerinin zevk ve safs ol-rtbedir ki kat dare kmaa heves itmezler, M 821, T 3228, H ekseri tahsil-i marife talip ve okuyup yazmaa rgb mteadded ders ve mek havceleri, M 821, T 3228, H her birinin htr- havhi meyl-i tabiat ne ise kat mani mezhim yok, M 821, T 3228, H 1432, meyl-i tabii marifet-i fenni, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 istidd- mder-zd ihsn itmidir ki M 821, T 3228, H 1432, istidd- mder-zd ihsn buyurmudur ki, M tahsil ideceklerini, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 evketl azimetl hnkrmz Sultan Ahmed Han Gazi, , H 1432, evketl azimetl kudretl hnkrmz

1432, M 820, R 1228

633

baht efendimiz hazretlerinin, M 820, R 1228

634

mekan mergubmudur, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

635 636 637

1432, M 820, R 1228

638

1432, M 820, R 1228

639

neye ise, M 820, R 1228

640 641

820, R 1228
642 643

Sultan Ahmed Han Gazi eazallah- ensre, M 820, T 3228, M 821, R 1228

erkn ve fazl- irfnda muhayyer ukul sandid-i fuhldur alem-l Allah tel gya vcud-u behcet nmdlar645 env-i cevhir marifetinde mrekkeb bir nur-i mcessemdir646 tahmina imdi on iki yandadrlar hatta cuma gnleri man cmi-i eriflere vardkda hususan647 aydn- mkrimin alaylar oldukda beyt ehsetre-i sbhem648 ve men setare-i sbh hemie pi-rev af-tb- mibid masduk yryp bir649 mazmun irb ider ki Pdihm ben seher yldzym ki seher yldz dima f-tbn nnce yrr hak budur ki Pdihmz (13a) talat650 rz-efzn ile af-tb- lemtab ve ferzend-i dlbend ehzde efendimiz Sultan Sleyman651 seher yldz gibi berrk ve pertev-endzdr hak tel mr ve devletlerin kaim eyliye didim hizr- mahalli azim-i besend eylediler andan sonra itdii cenbnza virdiimiz nme-i murd652 olunan maddenin icmlidir inllah-u tel tafsili Murteza Kul Han ile irsl olunur sizlerde garip nevzlk idersiz653 ve dostluk hakkn yerine getrrsiz dey tavsiye eylediler badehu veda idp konamza geldik sonra be rs at bir katr ktr ve bir katr deve gnderp biz dahi iktizsna gre bahilerin virdik654 ve birka gnden sonra hareket ve savb- merme mteveccih olduk emr-i rislet tamam old bundan sonra mezbrlarn655 keyfiyet-i saltanat ve ahvalleri ve memleketlerinin icml-i hlleri656 budur ki evvela h- Acemin divn bu tarz siyk zre kurulmudur ki ancak kendsi halkdan657 maruz bir yksecek sofada yalnz oturup fakat bir yasd vardr ki ana arka virmidir bundan658 gayri yasdk yokdur hdan ayri kimesne yasdk kullanmaa kdir deildir vezr-i azam olana
644 645 646 647

ehzde-i vl nijd ve feltun istiddlar vardr ki, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 nmdi zek ve fetanet, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 nur-i mcessem ve ruh-u musavverdir, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 ve akser fru evket banda ve cuma gni cmilara vardkda hususa, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R ehsetre-i sbhem, M 821, T 3228, H 1432 masduk zre yrrler yani lisn hlle, M 821, T 3228, H 1432, lisn hl ile, M 820, R 1228 evketl azimetl hnkrmz ol talat, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 ehzde Sultan Sleyman efendimiz, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 dim ve kim eyliye andan sonra size virdimiz nme-i murd, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 irsl ideriz vardkda garip nevzlk idp, M 821, T 3228, H 1432, garib nevzlk ile, M 820, R 1228 konamza geldikden sonra be res at bir katr deve ve bir katr ktr bize gnderp biz dahi iktizs zre birka gnden sonra hareket ve savb- merme mteveccih olduk sim mezbrlarn, , M 821, T 3228, H 1432, ahval-i memleketlerinin icmli, , M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 hn divn bu tarz bu siyk zeredir ki kendsi halkdan , M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 arka virp, , M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

1228
648 649 650 651 652 653 654

bahilerin virp, , M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

655

M 820, R 1228
656 657 658

itimad-d devle dirler divnda tahmina hdan be zer mikdar aa oturur ve ann alt yannda Defterdrlar ve Reis ve sir erbb- mensb oturur659 karu sofada Vzers pyesinde olan Ser-askerleri oturur alt yannda Yenieri Aas ve sir Vzers ve Belerbeiler otururlar hn sa yannda660 Kzlar Aas Beyaz Kapu Aas makmnda taviler ve mushibler dururlar hn ba (13b) ucunda krk kadar taze civnlar ki hanzdeler ve Grci be-zdeleri ve erkes dilberleri dururlar661 han-zdeler gayet nzik ve dilberdirler662 lakin n ve czibe yokdur663 beyt bilen han Setanbuldur664 rsm-i iveh ve nzi kenarn dilberi nzikde olsa nzenin olmaz masdki zre nezketleri olmaz m olur lakin nzik deillerdir665 h Acemin dahi libslar ve kyfeti ucbedir ve yakkszdr mesel beyt666 eyy- hedeyyu cihn-bn- mlk- Osmni sinn-i yegne-i dehr itdi halk-i n bir Acemi buladr der-gh da h- Acem tensbi yakksz libas nmzn amm memleketlerinin667 altm konak tl ve elli konak arz olub gayet mamur ve bdndr her karyesi drt be yz hneli bin hneli ifte hamaml ve her iki karye arasnda bir ehir yahut kasaba vardr aru ve karbn saraylar sermyedr bzir-gnlar ve vafir ve karye ve kasabalarnda668 env-i kumlar kutunler ilenr ve alaca tokunur ehl-i hiref okdur ekinci

659

ann alt yannda Defterdrlar durulmu ve sir dire-i devletleri erbb- munsabi otururlar, , H 1432, ann alt T 3228 R

yannda Defterdrlar ve Reis ve sir dire-i devletleri erbb- munsabi oturur, M 820 M 821, 1228
660 661

sa tarafnda, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 hn ba ucunda krk kadar tze hn-zdeler Abaza ve erkes ve Grci klelerdir, , H 1432, hn ba

ucunda krk kadar tze hn-zdeler Abaza ve erkes kleler turur, R 1228, M 820; Abaza ve erkes ve Grci kleler turur, M 821, T 3228,
662

ancak han gayet dilber ve nzik oluyorlar eere tb ve tarvetleri yerinde, T 3228, H 1432, ancak Hncandn n ve cazibeleri yokdur, M 821, T 3228, H 1432, andn n ve cazibeleri yok, M 820, R 1228 Hk stanbul, M 820, M 821 , R 1228 masduk zre nezketleri vrdr ncak nzenin deillerdir, M 821, T 3228, H 1432, lakin nzenin deillerdir, hlarnn libs ve kyafeti gayet ucube ve yakkszdr, M 821, T 3228, H 1432, yakkszdr kata, M bunlarn memleketi aslnda, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 her bir karyesi er yz beer yz biner hnel ve hamamlu ve her ikier er karyeden sonra aru pazaryla

zdeler, M 820, R 1228, ancak han gayet dilber ve nzik oluyorlar eere tze ve tarvetleri yerinde, M 821
663 664 665

M 820, R 1228
666

820, R 1228
667 668

bir kasaba ve iki kasabadan sonra bir ehr-azim olub ekser ehr-istn ve eer kasaba ve kurrlarnda tccr ve sermaye sahibleri vfer olup, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

ve ifti kllet zre olub arpa ve buday ve makulat ksm Rumun iki bahsnadr669 amm malbst ksm okdur fakiri kllet zeredirler kendlerinin istimal etdi malbst kend metalar aher yerde gelmee ihtiyalar yokdur670 ancak l kemiri ve Fransz uks gelr an dahi nadir istimal iderler bunda deme maklesi cmle kendleri ilerler671 bu kadar byk memlikde ancak kalalar vardr ki biri serhad- Hind-istn Mir Veys hurc itdi Kandehar kalasdr ve biri dahi (14a) Hederhndr ve biri Van kalasdr672 sir vilyetleri btn skdr gibi akdr673 ve kallarn dahi mad ehirleri toplar yokdur674 ve cebehneleri yokdur ve candn rabetleri dahi yokdur kemdrlk ve tfenk- endzlk fenninde mhirlerdir ve hala bunlara askerinin rabetleri vardr675 mezbr Mir veys binyz on sekiz senesinde Kandehar havlisinden hurc idp ve kala- Kandehar bir takrib ile Grci Rstem Abdullah Han elinden bir nez ve ahz idp ve girp iinde cls eyledikde etrafnda676 birka konak yere dek cevnib-i erbaasn zabt eyledi ve h- Aceme karu koyup677 h tarafndan kahr istillarna kala tahlisine tayin olunan kzlba lekerin678 her sene bozup ve krb alt seneye dek bu minvl zre hkmet idp sikke ve hutbeyi kend

669

bil-cmle katn ve atlas ve alca tokunur ehl-i hirfeti ok ve ekinci renberi kllet zere olduundan rpa

budy ve mklt ksm muteber olub bizim diyrlarmza gre iker kat bah ile, M 821, T 3228, H 1432, tccr ok ve ekinci renberi kllet zere olduundan rpa budy ve mklt ksm muteber olub bizim diyrlarmza gre iker kat bah ile, M 820, R 1228
670

ancak itir olunur amm malbust ksm ana gre erzndr fakiri kllet zeredir ve kendilerinin istiml

eyledikleri elbise maklesi yine ked vilayetlerinin muetdir elbise hususunda her devlet ihtiyalar yokdur, M 821, T 3228, H 1432, ana gre erzndr ve ahlilerinin ekseri shib-i miknet olub fakiri kllet zeredir, M 820, R 1228
671

fakat l kemiri ve bir dahi Franszn kaba uks anlar dahi istiml iden ndirdir ve fre ve demeleri mecmu memleketlerinde fakat kala vardr biri Hind serhadinde Mir veysin hurc itdii Kandehardr bir

hep kend metalardr, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

672

dahi Hederhn tarafnda biri dahi bizim Erzuruma karib olan Revan kalasdr, M 821, T 3228, H 1432, biri dahi Ejderhn, M 820, R 1228
673 674

bil-cmle akdr, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 ve kalalalarndan mada ehr-istb ve kasabatnda toplar ndirdir, ve top cebehneye andn rabetleri ve hala ikisine dahi askerinin hayli rabetlrei vrdr, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 Kandehar ve Grci Abdullah Hann yedinden bir takrib ile nez ve ahz ve gasp ve girp iinde cls ve zabt ve ha karu koyup, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 h tarafndan mezburun kahr ve istilsn def ve kala-i mezbrun tahlis in tayin olunan kzlba askerin,

yokdur ve lakin, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

675 676

tasallutan idp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

677 678

M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

namna okudup679 bu etdi beyt sikkesi budur ki680 sikke-i zed bir dirhem dr-l karar Kandehar Han- Adil h- lem Mir veys nmdr alt seneden sonra Mir veys vefat idp ve karnda veliahd eyledi lakin kzlba hkmet riclinden olmamak hasebiyle hal olunup681 alt aydan sonra Mir veys olu Mahmud Han682 hkmet-i mezbre ile ser-efrz olup hala babas gibi her sene kzlbalar ile ceng cidl ve harb ve ktal zre olup Kandehardan tahmina yirmi konak berye gelmidir hala683 Kirman ve Mehed havlilerine akn itmededirler bunlarn ismi aslndan Avgn tifesidir ve lakin684 Acem bunlara Poli tabir iderler (14b) ehl-i snnet cematdendirler ve ekseri namaz685 cemat ile klarlar askerinde at ve ktr azdr ikier er nefer bir deveye binerler ve koyun barsana su doldurup bellerine balarlar susadkca ucunu zp ierler yine kuanurlar686 Tatar askerinden sebk-brdr ve Herat ehri bir muazzam ehirdir687 kadimden Sultan Hseyin Baykarann ve nie hnn py- taht idi688 Timur evld elinden h Acem almd imdi iki senedir ki mezbr Avgn tifesinden Bahadrlu namnda bir airet bei Mir veys olu Mahmudun hurcun iidp ol dahi hurc eyledi ve689 zbek serhad690 olmala zbek Hanlar ile dostluk idp imdat istedi ve kzlba memlikine akn idp691 ehr-i Herat zabt itdi birka senedir ki bu dahi hayli memlik zabt itmidir hatta Mehed bir byk ehirdir gelp an muhsara itmi biz kmazdan mukaddem692 Mehed ahalisinden arz ve mahzarlar gelp ya bize sahip kup imdat idin yahut vilyet Bahadrlu Hana teslim idelim dey yazmlar
679 680 681

okutdurup, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 hatti sikkesi bu beyt idi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 Mir veys veft ve karndan veli-aht idp lakin karnda hkmet riclinden olmamala hal olunup, , M Mir veysin olu Mir Mahmud, , M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228 yirmi konak yryp gelp, H 1432, Yirmi konak berye gelp, M 821, M 820, T 3228, R 1228 ve lakin hala T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228 ekseriy namazn, T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228 bellerine kuak yerine kuanurlar imi susadka ucun zp ierler yine bellerine balarlar, T 3228, M 821, Tatar tifesinden sebk-br imiler ve Herat ehri ki, T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228 kadimden Sultan Hseyin Baykarann py- taht idi, T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228 Ol dahi mukaddem Acemin elinde olup imdi an dahi yine mezbr Avgn tifesinden Bahadrlu nm bir zbek serhadinde, T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228 imtizc idp ve kzlbaa akn idp, T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228 birka seneden ber o dahi bir hayli bildin zabt ve Mehede karib olub hatti biz ktmz esnalarda, T 3228,

821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

682 683 684 685 686

M 820, H 1432, R 1228

687 688 689

airetin bei nez ve ahz idp, T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228
690 691 692

M 821, M 820, H 1432

idi693 ve biri dahi Dastn ve Derbendi olan irvan taraflarnda ki ark ile iml arasnda694 Lezgi tifesi695 vardr ki bunlar dahi ehl-i snnet ve cematdir Acemin irvan ve Semahi ve Karaba taraflarna karib hala anlar bir hayli kabil ve airdirler696 Babu olanlar697 brahim Sultan ve Hac Davud Be dirler anlar dahi hurc idp senedir ki kzlba kasabalarn ve karyelerin (15a) yama ve trc iderler ve bu sene-i mbrekeden698 Semahi nm ehri kzlba bundan alup zabt eylediler ve Gence istil idp Derbende yrdiler hala memlik-i Acemde Snni ve senevi mezheb kati okdur699 ve her kasabada ve ehirde bulunur700 ve lakin haklarndan izhr idemezler701 baz kasaba ve kurrlar btn Snni ve senevidir702 cevmi ve mescidleri mamrdur ve ibadetleri kredr hsl imdi memlik-i Acemde belki sls mertebesi mslman ve Snnidirler703 hususan irvan704 ve Semahi ve
693

Mehed ahalisinden arz ve ve mahzar gelp ya bize sahip karsz yahut vilyeti bunlara teslim ideriz dey ber Dastn ve Derbend taraflar ki ark ile imlin mabeyninde, T 3228, M 821, M 820, H 1432 Gzgi tifesi, H 1432, Lazge taifesi, M 821 ve Acemin irvan ve Semahi ve Gence ve Karab tarafna kariblerdir ve hala sikke ve hutbeleri l-i Osmn Babularna, T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228 yaknlarda hurc idp iki seneden ber kzlban kurr ve kasabalarn taht ve tarc ve emvl ve esrlarn Semahi nm ehir ki magbt bild- ran idi hala an alup ve Genceye istil eylediler ve bu memlik-i ehirlerinde vfer bulunur, H 1432, T 3228, M 821, M 820, R 1228 izhr idemezler hafiyeten kullanurlar, H 1432, T 3228, M 821, M 820 btn Snni ve cmi, M 820, R 1228; btn Snni ve cevmi, M 821 memalik-i Acemin belki slesi mertebesi mslmandr, H 1432, T 3228, M 821, hatta ibtid snurlarna

yazmlar idi, T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228

694 695 696

Pdihlarnn nmnadr anlar dahi bir hayli air ve kabildir, H 1432, T 3228, M 821, M 820
697 698

alup ibu sene-i mbrekede serhadde olan, H 1432, T 3228, M 821, emvl ve eyalarn, M 820, R 1228
699

Acemde Snni mezhebinden kati ol ehl-i islm vardr, H 1432, T 3228, M 821, M 820, R 1228
700 701 702 703

dhil olduumuzun on ikinci gn Cezire dirler bir kasabalarna uradk mecmu ahalisi Snni olup iinde cevmi ve mescidleri mamur ve salah- cuma ve aydn ve sair ibdetleri aikre olmala bizi iki saat mikdar mesafe istikbl ve bil-cmle sbyn ve nisvn ve ahalileri sancaklar ile karu gelp allahmme sall-i la seyyidin Muhammed ve ali le ve ashbe dey blend avz ile arub zr ve feryd iderek elimize ve ayamza sarlup sizler Mekke ve Medine hdimi olan evketl azimetl kudretl l-i Osmn Pdihnn mbarek ceml-i bakmalarn grmsz biz sizin yznze bakmak ve elinizi ve ayanz pmek bize farz- ayn makamndadr ve biz bun ibdet ad ve onla tefhr ideriz dey alaarak niyaz eylediklerinde alem-ul Allah- teli bizim barmz hn olup bi-ihitiyar bangr bangr aladk aslnda kasaba-i mezbre ililerin memri olmayup ehl-i snnet yzine hasret olduklarndan bizim mulaktmz nimet-i azmi ad idp gn gece ikram ve ziyafetler ile teyi idp gnderdiler kasaba-i mezbre skinlerinden aze-i evliya-i elleheddin eyh Kitabullah ki mehur- afkdr anlarn evldlaryla grdk hl yine tarikleri zre tekkeye-ghlar mamur ve haftada iki gn alen zikr-i cehri iderler ve bunlar harc- Snni dey h tarafna senede vfir ake virirler hsl imdi memlik-i Acemin belki slesi mertebesi mslmandr, M 820, R 1228

Gence ve Karab semtleri bil-cmle Snnilerdir belki hams Snnidir kzlba azdr kzlban mecmu memliki in ve abdndr harabesi kati azdr705 ancak gsteride706 gyki devletleri nkrza karib olmudur hafiyeten ve alaneten ahvallerini mubemmu tedkik itdim cmle memleketlerin gayet mamurdur ve lakin devletlerinin ricli yokdur gy kaht ricldir ol ciheddemi nizmlar muhattel ve mevve ve devletleri mtezelzel olup ol tarafda olanlar zerlerine707 hucum ideyorlar bunlar define kdir olamayup708 cem etdikleri asker dahi bir tarafda firar iderler amm ricl-i devleti olanlar syletsin asla fuzlluu elden komayup709 Mir veys olu bizim reyamzdr ancak hmz ile nz ve niyz ider elbet yaknda gelr ha serfr ider h dahi gnahndan geer710 riayeti kabul ider dirler amm hakikatde yle deildir tahkik budur ki anlarn byk dmanlardr zira zerine tayin itdikleri sefere gideler lekerleri bile meys giderler711 Allahn emri ile zerlerine bir nekbet kmdr asla yzleri glmez ve cmle erbb- marifin ittifk budur ki712 eyh olunun devri dndi yani hn devleti tamam old713 ( 15b) karib-l inkrzdr dey aikre halk yle severler idi ve kulunuz dahi nie erbb- marif ve shib-i ncm olan kimesnel ile mzakare-i hakk ider idik tahkik iderler idi kle Ahmed bu hizmet-i Pdihyla ran zemin taraflarna gelp snurlarna dhil olduk iki aydan ziyade vakitde makarr- saltanat ha vsl oldukda ve ay dahi misafir olup cemi ahvallerine vkf olduk andan sonra nme-i hmyun evket-makrunun cevabyla rc idp elli gnde dahi serhad-i l-i Osmn olan kala-i Vana knca714 hsl alt buuk ay mrr eyledi alt buuk ayda h tarafndan bu kullarna virilen harc- rh olmak
704 705

hususa bu irvan, H 1432, T 328, Nev-irvn, M 820, R 1228 irvn, M 821 belki hams kzlba bulunmaz ve bu kzlban mecmu memleketi in ve ve bdn ve mamurdur harabesi ayzan billah gsteride, H 1432, T 3228, M 821, M 820, R 1228 etrafdan zerlerine, H 1432, T 3228, M 821, M 820, R 1228 kdir olamuyorlar, H 1432, T 3228, M 821, M 820, R 1228 firr itmededirler ricl-i devleti makamnda olanlar syletsn fuzlluu elden komayup, H 1432, gnahlarn balar yine, H 1432, T 3228, M 821, M 820, R 1228 otur dirler amm hakikadde yle deildir, tahkik zre anlarn kuvvi dmandr sefere varacak ser-askerleri bir nekbet ve nuhset kmdr asla yzleri glmez ve cmlesi mttefikdirler, H 1432, T 3228, M 821, M eyh olunun yani hn devri dnm devleti gitmi ve mddeti tamam olmudur, H 1432, T 3228, M dey ikre sylerler ve bu kullar snurlarna dhil olub iki aydan sonra hn mukarrine vsl ve ay T

kati azdr, H 1432, T 3228, M 821, M 820, R 1228

706 707 708 709

3228, M 821, M 820, R 1228

710 711

bile meyus ve mahrum gibi varyorlar, H 1432, T 3228, M 821, varrlar, M 820, R 1228
712

820 R 1228
713

821, M 820 R 1228

714

meks ve krk elli gnde dahi Vana kup, H 1432, T 3228, R 1228, M 820; krk gnde, M 821

zre virdikleri cemn yekn elli kise ake virdiler715 orada olan mkult ve melbst ve zuhrt masrfmza sarf olunup716 kusr kalan on be kise ake ile Vana kup an dahi cmle validemin hayratna sarf idp mescid ve bir medrese ve bir tekye tamir idp ve emeler ihysna ve sadakata sarf eyledik717 elhamdulillah kudretl evketl azimetl efendimiz Pdih- lem-penhileri ve kuvvetl inayetl merhametl shib efendimizin h- erifleri liyy-l-vl olmasna iftihr in (16a) harc eyledim devletl inayetl merhametl efendim hazretleri sa olsun718 benim murdm ancak efendilerimize ve din ve devlete bir hizmet idi719 elhamdlillahi teal efendilerimizin hsn ve tevecchleri berekatiyle memulleri zre eda ve tekmil idp devlet-i aliyyenin azam- n ve cellet kudret ve kuvveti nin720 eda-y dine gerei gibi bildirdiim amme leme malum-u devletdir bki fermn devletl inyetl efendim Sultan hazretlerinindir721 enm edide 25 evval el-mkerrem sene 1140 elhamdlillahi rabbil lemim min.

715

hsl alt buuk ayda bize mecmu yevmiye ve gelrken harc- rh virdii elli bize ake olup, harc olunup, H 1432, T 3228, M 821

H 1432,

T 3228, M 821, virdii elli kisedir, M 820, R 1228

716 717

bil-cmle validemin hayratna ve mescid ve medris ve tekkeyler tamirine ve tasaddukat sire ve emeler ve evketl azimetl efendimiz Pdih- lem-penh hazretlererinin ve inayetl evliy-i nam efendilerimizin

ve kprilerirn ihysna ve sir hayrat ve hasent, H 1432, T 3228, M 821

718

nm nlarnn liyy-l- vl olmasna iftihr in harc ve sarf eyledim devletl inyetl tfetl efendim hazretleri sa olsun, H 1432, T 3228, M 821
719 720 721

benim murdm devlet-i aliyyeye bir hizmet idi, H 1432, T 3228, M 821 kadir-i kuvvet ve kudretini, H 1432, T 3228, M 821 ammenin malumdr ol bbda emr- fermn devletl mrvetl efendim sultanmndr, H 1432,

T 3228, M 821, M 820 R 1228

Ek-1 ran Sefaretnamesinin El yazma Nshas ( Metin)

Ahmed Drri Efendinin elilii iin yol zerindeki eyalet valilerine gnderilen emirler