Hard Disk Drive, (lexo: Hard Disk Drajv, shkurt: HDD) sht nj memorizues magnetik (shpesh ferromagnetik) i arkivave

kompjuterike, i cili i shkruan arkivat binar mbi siprfaqen e nj disku rrotullues. T dhnat ruhen n HDD edhe pas largimit t ksaj pjese nga trsia e sistemit kompjuterik. Ekzistojn HDD t jashtm dhe t brendshm, ku t part instalohen n brendi t kopjuterve ose sistemeve kompjuterike, kurse t dytt lidhen me kompjutert ose sistemet kompjuterike nga jasht pr mes kabllove t ndryshm e zakonisht me kabllo USB.

Historia
Paraqitja e par e HDD-ve n treg u b n vitin 1956 njohur si pjes e kompjuterit IBM 305 RAMAC nga kompania IBM, zbuluar nga Reynold Johnson. Ky HDD kishte 24 in me mundsi ruajtjeje t 5 milion karaktereve dhe me mundsi prclljeje t t dhnave shum t vogl.[1]. N vitin 1961 IBM paraqiti hard diskun "IBM 1301"[2], q mundsi m t shpejt pr leximin e t dhnave. N vitin 1973, IBM paraqiti HDD-n IBM 3340 "Winchester" q planifikohej t kishte kapacitet 70MB e q lexonte t media t lubrifikuara e q teknologjia e ktij hard disku sht baza e teknologjis e cila prdoret pr prodhimin e HDD-ve t kohs s sotit. [3]. Q nga viti 1956 e gjer n fillim t viteve t 80-ta hard disqet sa i prket ans fizike ishin t mdhenj dhe ishte e pa mundur q instaloheshin n zyra t vogla e n shtpi si dha harxhonin energji elektrike t konsiderueshme sepse duhej vendosur n hapsir t ruajtur mir, gjithashtu sa i prket ans memorizuese ato kishin shum pak mundsi memorizuese, saktsisht shumica e tyre kishin vetm 8-in (respektivisht 210 - 195 mm). Kto hard disqe kishin madhsi e cila mund t krahasohet me njmakin pr larjen e rrobave dhe n t shumtn e rasteve kerkonin furnizim tre fazsh energjie. Pr shkak t ksaj hard disqet para viteve t 80-ta nuk u prdorn si pjes pr mikro kompjuter, por kjo ndryshoi kur Seagate Technology paraqiti hard diskun ST-506 i pari q kishte 5.25-in me kapacitet 5 MB. Gjat viteve t mesme t 90-ta HDD-t kishin mundsi ruajtje jo vetm t dokumenteve me tekste, por edhe t llojeve tjera t skedarve si foto, audio e video skedar. Kapaciteti dhe madhsia e hard disqeve me kalimin e kohs ndryshoi dukshm duke kaluar nga prmasat e mdha fizike, me nevoja ekstreme energjie e me kapacitete t vogogla n HDD me prmasa t vogla (q ditt e sotit disa mund t futen n xhepin e palltos) me nevoj t vogl energjie elektrike e me kapacitete t mdha t ruajtjes s t dhnave. Tani HDD-t standarde kan kapacitet 1 tera bit. [redakto]Tabela

e historise s HDD-ve

Hard disku i vjeter IBM-62PC, rreth vitit 1979, 6 8 Me mundsi rreth 65 MB hapsir pr ruajtje t t dhnave.

Madhsi t ndryshme t HDD-ve.

Viti

5,25

3,5

2,5

1,8

1,0 0,85

Modeli

Referen

1981 10 MB -

Seagate ST-412 (Aus dem IBM PC XT)

1988

360 MB

20 MB

Maxtor XT-4380E (5,25) bzw. Fuji FK309-26

1990

676 MB

106 MB -

Maxtor XT-8760E (5,25) bzw. Conner CP3104

1992 2 GB

426 MB 120

Digital (DEC) DSP-5200S ('RZ73', 5,25), Seagate ST1480A

MB

(3,5) bzw. Conner CP2124 (2,5)

1995

9,1 GB

1,6 GB

422 MB

Seagate ST410800N (5,25 FH), Conner CFS1621A (3,5) bzw.Conner CFL420A (2,5)

1997 12 GB

16,8 GB

4,8 GB

Quantum Bigfoot (12 GB, 5,25), Nov. 1997, IBM Deskstar 16GP (3,5) bzw. Fujitsu MHH2048AT (2,5)

[4]

2001 #

73 GB

40 GB -

340 MB

Seagate mit 73 GB

2002 #

320 GB

Maxtor MaXLine-Plus-II (320 GB, 3,5), Ende 2002

[5]

2005 #

500 GB

120 GB

60 GB

8 GB 6 GB Hitachi Deskstar 7K500 (500 GB, 3,5), Juli 2005

[6]

2006 #

750 GB 200 * GB

80 GB

8 GB #

Western Digital WD5000KS, Seagate Barracuda 7200.10 750 GB, u. a.

[7]

2007 #

1.000 GB *

320 GB *

160 GB

8 GB #

Hitachi Deskstar 7K1000 (1.000 GB, 3,5), Januar 2007

[8]

2008 #

1.500 GB *

500 GB *

250 GB

Seagate Barracuda 7200.11 (1.500 GB, 3,5), August 2008 Samsung Spinpoint M6 HM500LI (500 GB, 2,5), Juni 2008 Toshiba MK2529GSG (250 GB, 1,8), September 2008

[9] [10] [11]

[redakto]T

dhnat n HDD
e memorizimit dhe leximit t t dhnave

[redakto]Mnyra

Pamja e brendshme e nj HDD.

Memorizimi dhe leximi i t dhnave n nj HDD bhet duke pasur si baz ligjet e elektro magnetizmit. HDD sht i prbr nga disqe t mbuluara nga nj shtres materiali magnetik. Numri i ktyre disqeve dhe lloji i materialeve mbshtjells tregojn dhe cilsin e HDD. Trashsia e ksaj shtrese mbshtjellse sht n rangun e 1/10000 mm. Disqet jan t futur n nj kuti metalike q mbron disqet dhe pjest tjera nga grimcat e pluhurit. N fund t kesaj kutie sht nj kartel e quajtur kartela logjike, kjo kartel merr komandat nga kontrolleri i HDD-s. Kartela logjike prkthen komandat e ktij kontrolleri n ndryshime tensioni n mnyr q t bhet spostimi i kokave lexuese dhe shkruese. Kokat lexuese/shkruese jan krah metalik q n maj kan nj bobin elektromagnetike dhe jan t vendosura mbi siprfaqen e disqeve (1/1000 e diametrit t flokut - afrsisht) n mnyr q t bhet leximi/shkrimi i informacionit. Kartela logjike i komunikon kokave lexuese/shkruese nse t dhnat duhen shkruar/lexuar mbi/nga siprfaqet e disqeve magnetike. N qendr disqet jan t lidhur me nj bosht q rrotullohet me shpejtsi kostante (mijra rrotullime n minut). [redakto]Memorizimi

i t dhnave n HDD

N qoft se nuk ka asnj fush magnetike thrrmijat magnetike q ka pjesa siprfaqsore e disqeve kan nj orjentim t rastsishm. N qoft se mbi to vendoset nj magnet (i cili krijon nj fushe magnetike) thrrmijat orjentohen sipas fushs magnetike dmth polet pozitive t thrmijave drejtohen nga poli negativ i magnetit ndrsa polet negative nga poli pozitiv. N kt mnyr krijohet nj bllok thrrmijash magnetike t orientuara n nj kah t caktuar. Rolin e ktij magneti e luan bobina e koks s shkrimit/leximit, e cila kur n t kalon rrym elektrike transformohet n nj magnet dhe krijon nj fush magnetike. Nqs ndrrohet kahu i rryms elektrike bobina luan rolin e magnetit me pole t kundrta n karahasim me rastin e par. Dy blloqe t njpasnjshm thrmijash t orietuara n nj kah simbolizojn 0 n sistemin binar, ndrsa kur jan t orientuara n kahe t kundrta simbolizojne 1 n sistemin binar. Kshtu q nqs duam t shkruajm 0 n nj pozicion t caktuar t diskut duhet t pozicionojm n kt vend kokn lexuese/shkruese, krijohet blloku i par i thrrmijave t orientuara, lvizet koka dhe krijohet blloku i dyt i njpasnjshm me t parin. N rastin e par kur vendoset koka lexuese/shkruese tek blloku i dyt i thrrmijave ndrrohet kahu i rryms elektrike n mnyr q thrrmijat t orjentohen me drejtim t kundrt. [redakto]Leximi

i t dhnave t memorizuara n HDD

Q t bhet leximi i t dhnave t memorizuara n HDD fillimisht analizohen blloqet e krijuara n fazn e memorizimit, duke vendosur kokn lexuese/shkruese mbi ato, por n kt rast bobins nuk i vjen rrym.

Kur bobina vendoset mbi t thrmijat magnetike t nj blloku jan magnete shum t vegjl q sidoqoft krijojn nj fush magnetike, lvizja e koks shkruese/lexuese n kt fush magnetike shkakton kalimin e rryms elektrike n fijet e bobins. Kjo rrym e ndryshon kahun n baz t drejtimit t fushs magnetike, dmth orjentimit t thrrmijave q e kan shkaktuar at, nga ky fakt bhet dallimi midis 1 dhe 0 s memorizuar n HDD. [redakto]Formatimi

i HDD-s

N momentin kur n HDD nuk ka asnj t dhn t memorizuar n t (dmth sht bosh), prpara memorizimit t t dhnave konkrete psh skedare t ndryshm duhet br nj proces paraprak q quhet formatim. Ky proces bn t mundur vendosjen e nj adrese specifike pr do pozicion t diskut. Fillimisht bhet ndarja e diskut n sektore qarkore pastaj n pista. Kombinimi i nj ose disa sektoreve n nj pist sht blloku elementar i memorizimit dhe quhet cluster. N kt mnyr si kur shkruan apo kur lexon t dhna koka shkruese/lexuese di vendodhjen e saj n lidhje me siprfaqen e diskut. Numri i blloqeve elementare (cluster) q mund t mbaj nj disk tregojn kapacitetin e diskut. N sektorin 0 t diskut memorizohet nj sked speciale q quhet FAT (anglisht: File Allocation Table, lexo: Fajll Allokejshn Tejbll). Kjo sked prmban informacione pr udhzuesin e diskut, strukturn e udhzuesve dhe listn e cluster-ve q jan prdorur pr t memorizuar t dhna. FAT prdoret nga sistemi operativ DOS dhe disa versione fillestare t Windows 95, ndrsa n sistemet operative t sotme Microsoft prdor nj VFAT ose ndryshe dhe FAT32, ndryshimet midis ktyre dyjave jan se VFAT lejon leximin dhe shkrimin 32bit ndrsa FAT vetm t 16 bit. FAT kufizon numrin e skedave q mund t memeorizohen n 65536 far do kapaciteti t ket disku, nga kjo rrjedh q dimensioni i cluster-it (njsia m e vogel ku mund t shkruhet nj sked ose pjes e nj skede) gjendet duke pjestuar kapacitetin e diskut me 65536(deri n kapacitetin 256 Mb nj cluster sht 4 KB), kshtu q cluster-t (n FAT) bhen gjithmon e m t mdhenj me rritjen e kapacitetit t HDD-s. Kur hapsira pr memorizimin e skedave bhet duke prdorur VFAT, mund t memeorizohen nj numer m i madh skedash n disk , dimensionet e cluster-it jan standard 4 Kb, pr disqe deri n 2 terabyte (ose afersisht 2 milione MB). [redakto]Kompresimi

i disqeve

Si u tha dhe m lart dimensionet e cluster-it tek FAT mund t arrin dimensione relativisht t mdha (psh 32 KB). Duke marr parasysh faktin q nj sked teksti jo i formatuar q ka vetm nj karakter krkon nj hapsir prej 1 KB pr tu memorizuar n disk del se memorizimi i nj skede 1 Kb realisht memorizohet n nj hapsir n disk 32 KB, q sht nj harxhim i konsiderueshm i hapsirs s memorizimit n HDD. T njjtn gj mund t themi dhe pr VFAT (vetm q ktu harxhimi sht m i vogl sepse dimensioni i nj clusteri sht 4Kb). Ekzistojn programe kompjuterike (sistemet operative Windows i kan t integruara) q bjn kompresimin e disqeve. Keto programe kopmjuterike bjn t mundur shkrirjen e gjitha skedave t diskut n nj t vetm pr t evituar harxhimet e hapsirs s memorizimit.

Defragmentimi i disqeve

Fragmentimi dhe defragmentimi i disqeve.

Kur memorizojm skedn e par n disk kjo memorizohet gjat nj piste n cluster t njpasnjshem, me fjal t tjera koka lexuese/shkruese kalon nga nj cluster tek tjetri n mnyr t vazhdueshme. Kt logjik mund t prdorim n rastin kur memorizohen skedat fillestare n HDD, pr pos eleminimit t nj skede kjo e fundit le nj hapsir bosh q sht e disponueshme pr memorizimin e nj skede ose pjese t nj skede tjetr. Nqs do t prgjithsonim n rastin e shum skedave del q me kalimin e kohs memorizimi i skedave nuk bhet m n cluster t njpasnjshm por n cluster q mund t jen shum larg nga njri tetri. Ky fenomen (fragmentimi i skedave) ngadalson kohn e leximit dhe shkrimit pasi kokat magnetike duhet t lvizin n hapsira q jan larg nga njra tjetra pr shkrimin dhe leximin e nj skede. Si n rastin e mparshm ekzistojn programe kompjuterike q bjn defragmentimin e disqeve, dhe bjn tmundur memorizimin e nj skede n cluster t njpasnjshm (ose t afrt). Me an t ketyre programeve kopmjuterike bhet e mundur rritja e shpejtsis s leximit dhe memorizimit t nj skede n disk.